Akışkanlar Mekaniği Ders Notları

Volkan PRK
Fatih ARSLAN
smail Naci KAYA
NDEKLER
BLM 1 Akkanlarn Doas ve Akkanlar Mekaniinde alma
1.1 Genel Bak ve Akkanlar Mekanii
1.2 Kat Cisim
1.3 Akkan
1.4 Svlar ve Gazlar Arasndaki Fark
1.5 Kuvvet ve Ktle
1.6 Srekli Ortam Kavram
1.7 Uluslararas Birim Sistemi (SI)
1.8 Sktrlabilirlik
rnek Problemler
1.9 Younluk, zgl Arlk ve Bal Younluk
rnek Problemler
1.10 Enerji
rnek Problemler
1.11 Vizkozite (Yapkanlk)
rnek Problemler
1.12 Yzey Gerilmesi ve Klcal Olaylar
1.13 Buharlama
Uygulamalar
1
2
3
4
4
5
6
7
8
11
12
13
14
15
18
25
28
28
BLM 2- BASIN LM
2.1 Genel Bak
2.2 Basn ve Basn Dalm
2.3 Bir Akkan eleman zerindeki basn kuvveti
2.4 Bir Akkan Elemann Dengesi
2.5 Mutlak ve Etkin Basn
2.6 Hidrostatik Basn Dalm
2.6.1. Cival Barometre
rnek Problemler
2.7 Gazlarda Hidrostatik Basn
2.8 Dzlemsel Yzeylere Etkiyen Hidrostatik Kuvvet
rnek Problemler
2.9 Erisel Yzeylere Etkiyen Kuvvet
rnek Problemler
2.10 Tabakal Akkanlarda Hidrostatik Kuvvet
2.11 Sabit vmeli teleme Hareketi
rnek Problemler
2.12 Vortex (Zorunlu Brga)
rnek Problemler
Uygulamalar
30
30
31
32
33
34
35
36
47
48
50
58
59
61
62
64
65
67
78
BLM 3- Akkan Partikl iin Diferansiyel Bantlar

3.1 Genel Bak
3.2 Bir Akkann vme Alan
3.3 Ktlenin Korunumunun Diferansiyel Denklemi
3.4 Lineer Momentumun Diferansiyel Denklemi
3.5 Inviscid Ak-Euler Denklemi
3.6 Newton Ak-Navier-Stokes Denklemi
3.7 Asal Momentumun Diferansiyel Denklemi
3.8 Enerjinin Diferansiyel Denklemi
3.9 Sktrlamaz Viskoz Aklara rnek
rnek Problemler
Uygulamalar
85
86
87
89
93
93
94
94
97
99
111
BLM 4- Akkanlarn Kinematii

4.1 Giri
4.2 Akkan Akmn nceleme Yntemleri
4.2.1. Lagrange Yntemi
4.2.2. Euler Yntemi
4.3 Akka Akmnn Temel Kavramlar
4.4 evrintili ve evrintisiz Akm
4.5 Bir Boyutlu, ki Boyutlu ve Boyutlu Akm
4.6 Akkan Elemanlarnn Hareketleri
4.7 Akkan Harekerinde vme Kavram
115
116
116
116
117
124
129
129
132
II
AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA
BLM 1
Akkanlarn Doas ve Akkanlar Mekaniinde alma
1.1
Genel Bak
-Akkanlar mekanii, akkan zelliklerinin, durgun (statik akkan) veya hareketli

(dinamik akkan) durumunda incelenmesini ierir.
- Akkanlar sv veya gazlar olabilir.
-Svlar, serbeste bulunduklar kabn eklini alan akkanlar olarak bilinir. rnein; su,
ya, gliserin, alkol ve gazya gibi.
-Gazlar, bulunduklar kabn tamamna genilerler. Moleklleri serbeste hareket eder.
rnein; hava, buhar, oksijen, nitrojen ve helyum gibi.
-Baz svlar tanmlamak iin, zellikle younluk, zgl arlk, zgl younluk ve
viskozite gibi fiziksel zelliklerini bilmek gerekir.
-Akkanlarn zelliklerinin nasl analiz edileceini renmek iin bu ders kapasamnda
verilecek olan, akkanlarn boru, tp ve kapal hacimlerle, dier geometrik hacimler
ierisinde nasl hareket ettiini renmek gerekir.
-Akkandan enerji eldesi, yani mevcut basncn, hzn ve konumun nasl enerjiye
dnt yine akkanlar mekanii kapsamndadr.
-Ayrca, akkann deiik sistemler ierisinde hareket ederken oluturduklar enerji
kayplarn ve kazanlarn renmek, yeni yaplacak tasarmlara k tutacaktr.
1.1 Akkanlar
Mekanii
Bugn akkanlar mekanii bilimsel ve teknik eitimin temellerinden biri

saylmaktadr. Gnmzde akkanlar mekaniinin, kan dolamndan, roketlere kadar
ok geni bir uygulama alan bulunmaktadr.
Gemite karlalan ak sorunlarna analitik zmler getirebilmek iin
matematiksel yntemler kullanlm, ancak denklemlerin zlebilmesi iin gerek
akkanlar yerine srtnmesiz akkan modeli zerinde allmtr. Bylece kuramsal
hidrodinamik domutur. Fakat elde edilen sonular gerek mhendislik sorunlarna
uymad iin, mhendisler deneysel yollardan yararlanarak sorunlarn zmeye
almlardr. Bu yoldan gelien ve tamamen deneysel sonularla ak problemlerine
zm arayan bilgi koluna hidrolik ad verilmitir.
Hidroliin genellikle su ile uramas, deneysel sonularn matematik

temelinden yoksun olmas yani genelletirilememesi ve olaylarn nedenlerine
inemedii iin, bu bilgi kolu, teknolojinin getirdii yeni sorunlara karlk veremez
duruma gelmitir. Dier yandan hidrodinamikilerle, matematikiler deneysel
sonulardan habersiz olduklarndan yaptklar varsaymlar dolaysyla geree
uymayan sonular elde etmilerdir.
Bu durumda kurumsal hidrodinamiin, deneysel sonularn nda gerek
akkanlara uygulanmas zorunluluu domutur. Bylece olaylarn nedenlerine
inilebilmi ve deney sonular hidrodinamik eitlikler yardmyla genelletirilmitir.
Bu ekilde akkanlar mekanii ad verilen yeni bir bilim dal domutur.
Teori ve deneyleri birbirini tamamlayc yolda kullanarak akkanlar
mekaniinde byk gelimeler yaratm bilim adamlarnn en bykleri arasnda
Reynolds, Froude, Prandtl ve Von Karman saylabilir.
Akkanlar mekanii ana blme ayrlr;
1.
Duran akkanlar mekanii
2.
Kinematik (kuvvetleri gz nne almadan yalnz hz ve akm izgileri ile
ilgilenir)
3.
Dinamik (hz, ivme ve kuvvetler arasndaki banty inceler)
1.2. Kat Cisim
zerine uygulanan kuvvetler ve kayma gerilmesi ne kadar byk olursa olsun

ekil deitirmeyen ve noktalar arasnda hibir bal hareket olmayan nesnelere,
kuramsal kat cisim denir. Gerek kat cisim ise zerine uygulanan kayma
gerilmesinin etkisinde biim deitiren cisimdir. Gerilme belirli bir deere varana
kadar cisim esnek olup kuvvet kaldrlnca eski biimini alr. Ancak kuvvet (gerilme)
belli bir deeri anca esneklik kalmaz ve kuvvet kalksa bile cisim eski biimine
dnemez, akmaya balar. Buna kat cismin plastik olma zelii denir. Akmay
salayan gerilme deeri kkse cisme plastik, bykse esnek cisim ad verilir.
Akkanlar mekanii bakmndan gerek kat cismin en nemli zellii cismin
akabilmesi iin kayma gerilmesinin belli bir deere karlmasnn zorunlu olmasdr.
1.3. Akkan
Akkanlar, deeri ne kadar kk olursa olsun kayma gerilmesi yaratan

kuvvet etkisi altnda akan nesnelerdir. Duran bir akkan hibir ekilde kayma
gerilmesi tamaz.
ekil 1.1.de kat bir bloun kendi arl ile yaratm olduu gerilme
ekil 1.1. Bir kat ve sv iin gerilme

tensrleri a) Katnn gerileme
deiimi; b) Kat elemann Mohr
dairesi ve denge; c) Sv ve gazn
statik konumu; d) Sv eleman iin
Mohr dairesi ve dengesi
grlmektedir. A elemanna ait serbest cisim diyagramnda (ekil 1.1b) grld

gibi as ile kayma gerilmesi 1 ve normale dik olarak 1 normal gerilme
iermektedir. A elemannn sa ve solunda herhangi bir gerilme olmamakla birlikte alt
ve st yzeylerde sktrma gerilmesi =-p mevcuttur. ekil 1.1c ve d ise sv ve
gazlarn durgun konumda bir kap ierisinde yaratt gerilme dalmn ifade
etmektedir.
Durgun akkanlar kayma gerilmesi tamazlar. rnek olarak, bir barajnn su ile
temas eden yzeyini dnelim. Akkan baraja temas yzeyi dorultusunda bir
kuvvet uygulayamaz aksi halde duran akkann o ynde hareket etmesi gerekirdi.
Fakat yzeye dik dorultuda bir kuvvet gelir. Bu kuvvet ise (kayma gerilmesinin)
yaratt kuvvet olmayp ileride ele alacamz basn kuvveti yani normal kuvvettir.
Duran akkan ktlesinin temas ettii yzeye, yzeyin normali dorultusunda
bir gerilme gelir. Bu gerilmeye basn ad verilir.
1.4. Svlar ve
Gazlar Arasndaki
fark
Sv, bir kapta tutulduunda kendisini evreleyen kabn eklini alr. Kabn st
yzeyi atmosfere ak olduunda niform akkan niform bir dzeyde kalr. Kap
ayrca herhangi bir ynde yan yatrldnda, ierisindeki sv dklmeye balar.
Svnn dklme miktar akkann zelliine bal olup, viskozite olarak adlandrlr.
Bir gaz kapal bir kapta tutulduunda ise, gaz genilemeye balar ve kab
tamamen doldurur. Kap aldnda, ierisindeki gaz genilemeye devam eder ve
kaptan dar kmaya balar.
Svlar ve gazlar arasnda bilinen bu farklara ilave olarak;
-
Svlar ok az sktrlr
Gazlar sktrlabilir
kavramlar ise akkanlar mekaniinin nemli alma konularndan biridir.

Sktrlabilirlik, basncn deitirilmesiyle maddenin hacminde meydana gelen
deiimi ifade eder.
Devaml hareket eden ve birbirleriyle arpan molekllerin oluturduu
akkanlar; svlar ve gazlar olmak zere iki ana blme ayrlr. Molekller arasnda i
ekim kuvveti vardr. Bunlarn varl ktlenin dengede kalmasn salar. Svlarda i
ekim kuvveti katlara oranla zayftr. Molekller ortam iinde yava hareket ederler.
Bu nedenle svlarn belirli bir hacmi olmasna karn, belirli bir biimi yoktur.
Molekler arasndaki balayc kuvvet nedeniyle atmosfere ak bir kabn iindeki
svnn hava ile ortak bir yzeyi vardr. Buna ak yzey denir.
Molekller arasndaki i ekim kuvvetinin yok denecek kadar az olduu
gazlarda ne belirli bir hacimden, ne de belirli bir ekilden sz edilemez. Konulduklar
her kab doldururlar. Denge konumuna geebilmeleri iin kat eperlerle snrlanmas
gerekir. zerindeki basn kalktnda bir gaz sonsuza kadar genleir. Bu nedenle
gazlar hibir zaman ak yzey yaratamayp sv veya kat cisimle temaslarnda artk
yzey olutururlar. Svlarla gazlar arasndaki en nemli fark ta budur. Svlarn hava
ile (atmosfer ile) meydana getirdii ak yzeye, sonsuz yakn sv moleklleri,
molekler arasndaki ba katlardakinden zayf olduundan atmosfere frlar, bu olaya
buharlama denir. Sv stld zaman atmosfere giden molekl says artar. Zaten
svy stmak molekl hareketlerini hzlandrmak demektir.
1.5. Kuvvet ve
Ktle
Akkann zelliklerini anlayabilmek iin ktle ve arlk arasndaki fark ok

iyi bilmek gerekir. Ktle, hareketin deiimindeki diren veya onun ataletinin bir
lmdr ve akkann bir cisimsel zelliidir. Ayrca akkann saysnn bir lt
olarak bilinir. Ktle iin m sembol kullanlacaktr.
Arlk ise, akkann cisimsel arlnn miktar olup, oluturduu kuvvet
yerekimiyle yeryzne doru hareket etmektedir. Arlk iin ise w sembol
kullnlacaktr. Arlk, yerekimi (g)den dolay ivmelenmekte olup, ktleyle

ilikilidir. Newtonun ekim yasas gereince;
w=m.g
KTLE- AIRLIK LKS
Yerekimi ivmesi g=9.81 m/sdir.

1.6. Srekli Ortam
Kavram
Akkanlar dier tm maddeler gibi atomlardan ve molekllerden

meydana gelir.Burada hemen ilk akla gelen akkanlarla ilgili bir problemin
zmnde, o akkan meydana getiren bu temel davranlarn incelenmesiyle
akkan davran hakknda bilgi edinebilme fikri gelebilir. Fakat bizim
problemimizin boyutlar iinde ne kadar akkan molekl olduu hakknda
yaplacak basit bir hesap bile byle bir yaklamn pek yararl olamayacan
gsterir.
rnek;
akkan
problemi
olarak
bir
buzdolab
ekil 1.2. Srekli ortamda

younluun tanmlanmas a)
Elemanter bir hacimde srekli
younluk; b) hacim - younluk aras
ilikinin mikroskopik detay
iindeki hava hareketini dnelim. Buzdolabnn hacmi yaklak olarak 1 m3

olsun. Normal koullarda byle bir hacim iindeki azot molekllerinin says
yaklak olarak (6x1023)/(22x10-3)=2.7x1025 kadardr. Bu sayda maddesel
paracn en basit hareketini incelemek, paracklarn dinamiinin doru ifade
edildii kabul edilerek, saniyede 109 ilem hzna sahip bir bilgisayarn bellek
problemi halledildii varsaymyla bile milyonlarca yl srebilir. Yakn
gelecekte bilgisayar hzndaki art bile bu problemin saysal olarak
zlmesini olanakl klmayacaktr. Verilen bir hacimdeki molekl saylar
svlara gre olduka dk olan gazlar iin geerli olan bu zorluk, svlar iin
phesiz dahada almazdr. Bu durumda problemlerimizi zmek iin
akkanlar bir molekller kmesi olarak grmekten vazgeip hesaplarmz
byk boyutlarda yapmak zorundayz. Molekllerin ap yaklak olarak 10-10
m mertebesindedir. Oysa gnlk hayatmzda karlatmz akkan
problemlerinde boyutlar 10-3 m ile 103 m arasnda deimektedir. Kk
boyutlara rnek olarak, uak kanatlar zerinde karlatmz snr tabaka
problemleri, byk boyutlara rnek olarak da atmosferdeki hava akmlarnn
incelenmesi problemleri verilebilir. Bu boyutlar gznne bulundurulduunda
en kk hacimdeki molekl says bile olaanst yksek olmakta (normal
koullarda 10-9 m3 hava iinde yaklak 2.7x1016 azot molekl bulunur) ve
5
gzlemci asndan bu molekllerin kiisel davranlarnn hibir nemi

bulunmamaktadr. Dolaysyla bu kk hacimdeki akkan bir btn olarak
kabul edebilir ve bu boyutlardaki akkan hacimlerinin birbirleriyle
etkilenmelerini incelemekle yetinebiliriz. Bylece akkan, molekllerden

olumu ayrk bir ortam yerine, srekli bir ortam olarak kabul etmi oluruz.
Byle bir yaklam molekllerin birbirleriyle olan ilikilerini incelemek
zorunda olan bir kimyac iin son derece yanl olacaktr. Dier yandan
akkanlarn global davranlar, rnein makine veya inaat mhendislerinin
ilerini son derece kolaylatracak ve akkanlarla ilgili olarak hibir zaman
elde edemeyecekleri genel kurallar bulmalarn salayacaktr. Bu yaklam
iinde akkanlarla ilgili fiziksel byklkleri, rnein younluk, enerji vb.
ortamlar olarak tanlayabiliriz. ekil 1.2de grld zere v hacmi iindeki
akkan ktlesi m, kk boyutlarda hacim iindeki molekllerin says
hacimle ayn oranda artmad iin, akkan younluu olarak
tanmlayacamz m/v oran hacimdeki deiiklikten bamsz olarak
deimektedir. Fakat belli bir alt limitin stnde bu oran sabitleir. Hacim
arttrldka, akkan hacim iinde dzenli olarak dalmam olabileceinden,
belli bir st limitten sonra bu oran yine deiebilir. te bu alt ve st limitler
arasndaki hacimler iin akkann younluunu tanmlamak mmkndr ve
younluk ;
m
= lim*
v v v
eklinde tanmlanr. ayet bu limit tanml deilse srekli bir ortamdan sz
etmek mmkn olamaz. rnein hipersonik gaz aklarnda, gaz olarak
molekllerinin iki arpma arasnda katettikleri mesafe olarak tanmladmz
serbest ortalama yol uzunluunun byk olmas dolaysyla durum byledir.
1.7. Uluslararas birim
sistemi (SI)
Mekanikte olduu gibi byklkler temel parametre ile gsterilir. Uzunluk,

ktle veya kuvvet, zaman ve scaklk;
Uzunluk
Zaman
Kuvvet
Scaklk
L
t
F
Kullanlan birim sistemleri CGS, MKS ve SI sistemi olarak e ayrlr ve

aadaki tabloda sunulmutur.
CGS
grcm/sn
gram (gr)
Cm
Sn (saniye)
Cm/sn
Cm/sn
Grcm/sn
Dincm
gr/(cmsn)
gr/cm
Kuvvet (ktleivme)
Ktle
Uzunluk
Zaman
Hz (yolzaman)
vme (uzunlukzaman)
G (kuvvethz)
Enerji (kuvvetyol)
Basn (kuvvetalan)
Younluk
MKS
Kgm/sn
Kg
M
Sn
m/sn
m/sn
kgcm/sn
kgcm/sn
kg/(cmsn)
SI
Nt (Newton)
Kg
M
Sn
m/sn
m/sn
Jul/sn=Watt
Ntm
Pascal (Pa)
kg/m
Tablo 1.1 Akkanlar Mekaninde terimler ve birim sistemleri

1.8. Sktrlabilirlik
Sktrlabilirlik, belirli bir basn altnda maddenin hacmindeki deiimi ifade

eder. Svlar bilindii zere basn altnda bir miktarda skm sv zerinde kayarlar.
Bazen bu miktar, yani sktrlabilirlii yksek basn altnda nemli sorunlar
dourabilir.
Bir svdaki skmann ls iki parametre ile ifade edilir.
Bunlardan birincisi sktrma katsays ()
Burada
1 V
SIKITIRMA KATSAYISI
V P T
dV
birim genilemeyi ifade eder.
V
kincisi ise bulk modl ()dr (Sktrma
modl).
dP
V T
= V
BULK MODL
deeri ortamn esneklii ile doru orantldr.
a=
dV
V
Su ierisinde sesin yaylma hz
Hava ierisinde sesin yaylma hz
Su ierisindeki
SESN YAYILMA HIZI
1400m/s
340m/s
su=20700 Bardr.
Piston
2 dP 2 d
2
=
P2 P1 = ln 1
1
1
P2 P1 = ln 2
1
Sv
Buradan da grld zere dP ne kadar byk olursa olsun skma sonunda

akkann younluu ok az deiecektir.
ncedende belirtildii zere svlar ok az miktarda sktrlabilirler. Yani
hacimlerindeki kk bir deiim iin byk basn oranlarna ihtiya vardr. Svlar
iin deerleri Tablo 1.4de grld zere ok byktr. Bu nedenle svlar
sktrlamaz akkanlar olarak anlrlar.
Sv
Bulk Modl (Mpa)
Etil Alkol
896
Benzen
1062
Makine Ya
1303
Su
2179
Glsern
4509
Civa
24750
Tablo 1.2. Baz svlarn Bulk (sktrma) modlleri
Hacmi 0,65 m olan elik bir kap su ile tamamen doldurulmu ekilde kapaldr.
Balangta P1=1Atm, V1=0,65m. Basn pompa yardmyla 500 Bara
ykseltilmitir. Bu basn altnda kabn hacminin %1 arttn ve suyun sktrma
modlnn =21000Bar olduu dnlrse pompa tarafndan kabn ierisine
pompalanan ek su ktlesini bulunuz?
dP
Su
dV
V
P1=1Bar (mutlak) = 0Bar (etkin)
Pompa
dV
500
=
V
21000
VP
0,65 500
V =
=
= 0,0155m 3
21000
Suyun skmasndan dolay meydana gelen hacim azalmas,

Suyun skmas sonucu alan ek hacim %1 genilediinden eper genilemesi
nedeniyle alacak hacim
V = V1 + V2 = 0,0155 + 0,0065 = 0,022 m
P
5
210
2 1
5
3
2 =
1000 + 1000 2 = 1023,8kg / m
210
1
m = V = 1023,8 0,022 = 22,5kg
Kuvvetlendirilmi bir elik tank 7Mpa basnta hava iermektedir. Bu tank test etmek
iin PT basncna ulancaya kadar su ile doldurulmaktadr. Bu PT basnc n gibi bir
gvenlik faktryle snrldr (n=1,5). Eer elastisite modl E=2,071011Pa ise PT
test basncna ulamas iin ilave edilmesi gerekli su miktarn bulunuz?
(su=2068106)
5 mm
D0 = 2
5m
Kuvvetlerin dengesinden,
F = . A P. A = . A
( D 2 D 2 ) + np ( D 2 ) = 0
o
i
4
4 i
(2 2 1,990 2 ) + 1,5 7( 1,99 2 ) = 0

4
4
= 1042 MPa
Hooke yasasna gre
1042 10 6
= 5,034 10 3
11
2,07 10
Yeni uzunluk iin L

L=L+L=5+5(5,03410-3)
L=5,0252m
Deformeden sonraki hacim
V '=
(1,99 2 )(5,0252 ) V ' = 15,6296 m
V 'V = 15,6296
4
P = P n = 7 1,5
1,99 2 5 = 0,07832 m
Tankn Uza mas
15,6296
V'
( V ) = P =
(10 ,5 10 6 ) = 0,0794 m Suyun skmas
w
6
2068 10
lave edilmesi gereken su miktar
Suyun
Tankn
skmas
uzamas

( VT ) = (V 'V ) + ( Vw = 0,07832 + 0,0794 = 0,1577 m
ap 6cm, uzunluu L=1,25m olan

bir silindirin iinde atmosfer
basncnda su vardr. Piston 1,2cm
ilerleyerek suyu sktrd zaman,
(=21000Bar)
a) Basn ve younluk ne olur
b) Ne kadar i yaplmtr ?
a ) V = A .L =
1
V =
D2
D2
4
L =
L =
(0, 0 6 )2
4
(0, 0 6 )2
4
B a s n a r t
Su
D = 6 cm
L = 1.25 m
L
1, 2 5 = 0 , 0 0 9 5 3 m
0 , 0 1 2 = 3, 3 9 1 0 5 m 3
3, 3 9 1 0 5
V
= 21000
= 2 0 1, 8 B a r
V
0, 00353
P1 = 1 a tm ( m u tla k ) = 0 a tm e tk in
P =
P2 = P1 + P
P2 = 2 0 1, 8 b a r ( e tk in )
P =
= (
1
1 + P
1
1 + 2 0 1, 8
) + 1000 = 1009, 6 kg / m
= 1000(
21000
10
b) W = PdV
V
dV = 1 dP
V
V
V
W = P 1 dP = 1 PdP = 1 P 2
2
P2
=
P1
V1 2
( P2 P12 ) = 342 J
2
ekilde basit bir basn ykseltici grlmektedir. Piston kolu dolaysyla piston n ve
arka yzdeki alanlarn farkl olmas P2 basncnn P1 basncndan daha byk
deerlerde olmasna sebep olmaktadr. D=20 cm, d=15 cm ve P1=8 bar olduuna gre
ykselme orann ( 1 ) ve istenen P2 basncn bulunuz?
P
2
P1
D 2
F =P A=P
1
1
1 4
(D 2 d 2 )
F =P
2
2
4
2
D
(D 2 d 2 )
=P
P
2
1 4
4
2
2
2
2
P
1 = D d = 20 15 = 0,44
P
20 2
D2
2
P = 8 2.29 = 18.29 Bar
2
P2
d
D
1.9. Younluk,
zgl arlk ve
Bal younluk
Younluk: Maddenin birim hacminin ktlesidir. ile gsterilir ve birimi kg/m3dr.

lim
m
=
v
zgl arlk: Cismin birim hacminin arldr ve birimi N/m3dr.

= g
zgl hacim: Cismin birim arlnn hacmidir ve birimi m3/kgdr.

=
zgl enerji: Cismin sahip olduu toplam enerjiyi ifade eder.
11
Y=
V2
+ gz
2
Bal younluk: Herhangi bir akkann younluunun, suyun younluuna orandr.

=
b
su
Bal younluu 0,87 olan bir svnn younluunu, zgl hacmini ve zgl arln
hesaplaynz?
b=0,87
=
b
akkan
su
Younluk
a = bsu = 0,871000 = 870 kg/m
zgl arlk
a = ag
zgl hacim
= 1/ = 1/870 = 1,14910-3 m/kg
= 8709,81 = 8534 N/m
zgl arl 133024 N/m olan bir civann bal younluunu ve zgl hacmini
bulunuz? civa=133024 N/m
133024
133024
akkan
9,81
=
=
=
= 13,56
b
1000
9810
su
civa=13560 kg/m
=1/=1/13560=7,37410-5 m/kg
Bal younluu 0.745 olan bir svnn, younluunu, zgl hacmini, zgl
arln hesaplaynz?
b =
akkan
a = b su = 0.745 1000 a = 745 kg/m3
su
a = a g = 745 9.81 a = 7308.45 N/m 3

v=
1
= 1,342 10 3 m 3 kg
745
12
Bal younluu 1.045 olan bir svnn, younluunu, zgl hacmini ve zgl
arln bulunuz?
b =
sv
1.045 = sv sv = 1045 kg / m 3
su
su
= sv g = 1045 9.81 = 10251.45 N / m 3
sv =
sv
1
sv = 9,57 10 4 m 3 / kg
1045
Enerji, i yapabilme yetenei olarak adlandrlr. Akkan enerjisini ayr

yoldan kazanr. Hareket halindeki veya durmakta olan akkann belirli bir enerjisi
vardr. Akkann birim ktlesinin enerjisine zgl enerji denir. Yalnz birim ktle
tanm zerinde durmak gerekir. Akkan iinde mertebede bir hacme sahip
maddenin (paracn) ktlesi M diyelim. Bu parack iinde nceki derste anlatld
gibi bir ok sayda molekl vardr. Birok saydaki molekln belirli bir enerjisi
vardr. te bu paracn birim ktlesinin enerjisine zgl enerji ad verilir.
1.10. Enerji
1.
2.
3.
Akkann hzndan dolay sahip olduu enerji. (Kinetik enerji), Ek

Bulunduu konumdan dolay sahip olduu enerji. (Potansiyel enerji), Ep
Akkann basncndan dolay sahip olduu enerji.
KINETIK ENERJI;
E k = m
m
Ek =
( Kinetik enerji)
2
2
2
V
Ek =
V 2
POTANSIYEL ENERJI
Ep=g.m.z
Ep=gz
13
BASIN ENERJISI
Basncndan dolay kazand enerji ise;
= PSdl
Pdsdl P
=
dsdl
zgl enerji =
Akkann Toplam zgl Enerjisi=
2
2
+ gz
Bir boru ierisinde su

akmaktadr. Belirli bir noktadaki basn
P=22,4kN/m=0,224Bar hz ise 2,1 m/s olup ykseklii 3,2m olduuna gre
akkann bu noktadaki zgl enerjisini bulunuz?
Y=
0,224 10 5 2,12
V2
+ gz =
+
+ 9,81 3,2
2
1000
2
Y = 56 J / kg = 56m / sn
Bir su pompasnn giri kesitinde suyun basnc P1=0,2Bar hz V1=3,4m/s, k
kesitindeki basn ise P2=3,2Bar, V2=5,1m/s. k ve giri kesitleri arasndaki
ykseklik fark e=0,46m olduuna gre pompann zgl enerjisini bulunuz?
Y =Y
P
V2
B
Y =
+ B + gz
B
B
2
P
V2
E
+ E + gz
Y =
E
E
B
E
Motor
14
P P
V 2 V 2
B
E
E + g(z z )
Y
=
+ B
pom
B
E
2
3,2 10 5 0,2 10 5 5,12 3,4 2
Y
=
+
+ 9,81(0,46)
pom
2
1000
Y
= 311,74 J / kg
pom
Bir pelton trbinin ds 712mdir. Bu ykseklik enerjisinin tamam kinetik enerjiye

dntrlrse su hzmesinin hz ne olur?
V2
= mgz V 2 = 2 gz
2
V 2 = 2 712 9,81 = 13969,44

V = 118,19m / s
1.11. Viskozite
(Yapkanlk)
Akkan kayma gerilmesi tamaz, fakat belirli bir kayma gerilmesinin etkisi
altnda akkanlarn akcl farkldr. Bu farkllk akkann kayma gerilmesine kar
gsterdii direncin farkl olmasndan ileri gelir. Bu kavram aklayabilmek iin
Newtonun aralarndaki uzaklk ok kk olan 2 paralel levha ile yapt deneyi
tekrarlayalm. stteki levhay sabit bir F kuvveti ile ekelim levhann kesit alan S ise
=F/s st levhann kendisine bitiik olan akkan paraclarna uygulad kayma
gerilmesini verir. lk harekete geildiinde levha bir yandan sabit F kuvvetinin dier
yandan akkann srtnme kuvvetinin etkisinde ivmeli bir hareket yapar ve giderek
hzlanr. Fakat hzlandka srtnme kuvveti artar. Srtnme kuvveti F kuvvetine
eit olduu zaman net kuvvet, dolaysyla ivme sfr olur. ncelememizde plan
hznn limit hza eritii v=U, yani ivmenin sfr olduu bu hali ele alyoruz. Akkan
kat eperler zerinde kayamaz kural gereince st levhaya bitiik olan akkan
paracklar sabit U hz kazanrken alt levhaya bitiik olan paracklar alt levha sabit
olduu iin hareketsiz kalacaklardr. Levhalar arasndaki e akl ok kk olduu
zaman aradaki hz dalmnn dorusal olduu gzlenir.
Levhalar arasndaki akkan ortamnn kalnl sonsuz kk katmalara
ayrldnda, katmanlarn birbiri zerinde kayarak ilerledii bir grnmle karlalr.
te bu grnmnden dolay bu aka katmanl (laminer) ak ad verilir. Her akkan
parac ait olduu katman zerinde ilerler katmanlar arasnda parack alverii
mevcut deildir. Fakat katmanlar arasnda bir ba vardr. Aksi halde stteki levhann
hareketinin etkisinde daha aadaki katmanlarn harekete gemesi sz konusu
olamazd. Bitiik iki katman arasndaki ba nedeniyle bu katmanlardan biri hareket
etmek isteyince bu katman dierini srklemek isteyecek ve alttaki katmanda sttekini
durdurmak isteyecektir. Svlarda bu ba esas olarak molekller arasndaki i ekim
kuvvetleri oluturur. Katmanlar arasndaki bu baa srtnme; birbirine uyguladklar
kuvvetin birim alana gelen miktarna da kayma gerilmesi ad verilir.
Yaplan deneyler pla sabit bir U hz ile hareket ettirmek iin gerekli F
kuvvetinin, plan U hz ve S alan ile doru, e akl ile ters orantl olduunu
gstermitir.
15
u.s
e
F
=
A
u
e
ekil 1.3. Bir akkann gerilme

deformasyonu a) bir akkan
paracnn /t orannda gerilme
dalm; b) Kat bir cidar zerinde
newtonian akkann gerilme
dalm
Bu sonuca gre, st levhaya sabit bir U hz kazandrmak iin gerekli kayma

gerilmesi U ile doru e ile ters oranldr. Kayma gerilmesi ayn zamanda katmanlar
arasndaki ban byklne, dolaysyla akkann cinsine baldr. Ayn e mesafesi
ve ayn U hz iin farkl svlara farkl kuvvetler uygulamas gerekir. nk
molekler yapya bal olarak her svnn kayma gerilmesine kar gsterdii diren
farkldr. te bu direnci temsil eden, akkann cinsine bal ve yukardaki oranty
eitlik haline koyacak katsayya, mutlak vizkosite veya dinamik viskozite denir ile
gsterilir.
=
u
e
Kayma gerilmesi iin daha genel bir ifade yazabilmek iin ekildeki parabolik
hz dalmn dikkate alalm. u=u(y), eperden az tede alnan dy kalnlndaki
katmann st kenar u+du; alt kenar u hzyla hareket etmektedir. Bu ise stteki
katman du hzyla hareket ediyor alttaki ise duruyor demektir. Bu durumda Udu;
edy olduu iin
=
du
dy
genelletirilmi bants elde edilir.

Bu eitlik u=f(y) olan katmanl bir akn herhangi bir noktasndaki kayma
gerilmesini verir. Akn herhangi bir noktasnda kayma gerilmesinin var olabilmesi
iin du/dy trevinin mevcut olmas gerekir. Daha ncede grld gibi bu trev ekil
deitirmenin bir lsdr. Bu trev ne kadar byk olursa birbirine yakn iki nokta
arasndaki hzlar o kadar farkl ve ekil deitirme o denli iddetli olur. Eer hz
deiimi lineerse (dorusal ise)
du U
=
dy e
olacandan
16
U
e
ve
= sbt olur.
(mutlak viskozite) olup,
u
trevi sonsuza gidemez.
y
Svlarn viskozitesi scakla bal olarak deiir. Istldka azalr, nk

katmanlar arasndaki ba kaybolur.
=
u
y
y
u
Ns
= [Pa.sn ]
2
m
Sonular:
- Levhalar arasndaki e akl ile kayma gerilmesi arasnda ters orant olmas
= du / dy eitliinden grlecei gibi du / dy trevi hibir zaman a gidemez
eklinde aklanabilir. nk bu durumda kayma gerilmesi olur. Bu ise fiziksel
olarak imkanszdr. Dolaysyla hz ancak srekli bir deiim gsterebilir.
- Yukarda belirtildii gibi katmanlar arasndaki srtnmeye esas olarak molekller
arasndaki i ekim kuvveti oluturur. Dolaysyla scaklk artnca svlarn viskozitesi
azalr. Bu nedenle svlarn viskozitesi scakln fonksiyonudur. Viskozitenin
deerinin ait olduu scaklkla birlikte verilmesi gerekir.
ekil 1.4. Sabit ve hareketli iki

paralel plaka arasnda viskoz ak
hareketi
Akkanlarn akcln belirlemek iin kullanlan Newtonun viskozite

yasasnn sonucu olarak kayma gerilmesi ak ynne dik olmak kayd ile hzdaki
deiimin oran ile orantldr. Matematiksel olarak akkann gsterdii diren ise
(viskozite) olarak adlandrlr.
ki plaka arasnda bulunan svda inceleme yapacak olursak, F kuvvetiyle
ekilen stteki plaka sv tarafndan bir dirence maruz kalacaktr. Dolaysyla bir
srtnme kuvveti meydana gelecektir ve akkan kat cismin eperinin hareketini
izleyecektir. Burada e ok kk ise hz dalm dorusal olup dzlemler aras ak
alverii olmaz. Bu durumda i srtnmesi olmayan akkana mkemmel akkan
denir. Mkemmel akkann ak ekline laminer ak denir.
Kinematik viskozite: Herhangi bir akkann mutlak viskozitesinin o akkann

younluuna blmdr.
17
m 2
ekil 1.5. Deiik viskoz

malzemelerin reolojik zellikleri;
a) gerilme ve deformasyon ilikisi;
b)uygulanan gerilmenin zamanla
deiimi
A nolu silindirin ktlesi 2,5 kg olup boru ierisinden ekilde grld gibi aaya
doru kaymaktadr. Silindir ok iyi bir ekilde merkezlenmi olarak hareket ettii
kabul edilmektedir. Yan viskozitesi 710-3 Ns/mdir. Silindirin hz nedir. Bu
esnadaki havann basncn ihmal ediniz ?
Ya
tabakas
0.1 mm
L = 150 mm
D = 73.8 mm
V
74 mm
V
V 0
=
= 10000V 1 / sn
n 0,0001
Silindir zerindeki kayma gerilmesi;
V
= (7 10 3 )(10000V ) = 70V Pa
n
18
Eer silindirin arln, viskoz kuvvetlerle dengeleyecek olursak,
W = .( .D ).L 2,5 9,81 = 70V (0,0738)(0,150)

V = 10,07 m / s
ekildeki sistemde eik dzlem
zerindeki cismin hz 0,25 m/s olup,
yzey alan 0,85m dir. Eik dzlemin
300 eimli olduunu dnrsek,
zerindeki
ktlenin
arln
bulunuz?(e=0,4mm =0,024 Pa.s)
Fsr
mg
mgSin F sr = ma = 0
u
V
V
=
F = s = mgSin
sr
y
e
e
Vs 0,024 0,25 0,85
=
= 25,5N
G = mg =
eSin 0,4 10 3 Sin30
F = s = mgSin
sr
=0,082 kg/ms [Pas]

L=86mm
D1=60mm
D2=60,12mm
n=60d/d
D2
D1
Fsr = ?
19
u
u
=
r
r
= s
srtnen
yzey
= D L
F
sr
1
R
1 DL
=
F
sr
R R
2
1
F
F
sr
sr
sr
2n 2 60
=
= 2
u = R =
1
60
60
0,082 2 30 10 3
60 10 3 86 10 3
3
(30,06 30) 10
= 4,167 N
ekildeki dey mil e=0,1mmlik bir ya filmi zerinde dnmektedir. Yan

viskozitesi =0,02Pa.sn milin ucundaki flann yarap R=12cmdir. Mil dakikada
1500 devirle dnd zaman;
a. r=0 r=3cm r=6cmlik noktalardaki kayma
gerilmesini bulunuz?
b. srtnme momentini ve srtnme gcn
bulunuz?
Ya
R
u
u
r
= =
e
e
y
dF = .2rdr Kuvvet
(r )
e
2 n 2 1500
=
=
= 50
60
60
r
50 0
(0) =
(0) =
= 0 Pa
e
0.1 10 3
r
50 3 10 2
( 3) =
(0) =
= 942,4 Pa
e
0.1 10 3
r
50 6 10 2
(6) =
(0) =
= 1884,9 Pa
e
0.1 10 3
(r )
20
dM = rdF =
(r )
.2r 2 dr Moment
G ise;
P = M
2 R 2
r dr
(r )
e 0
2 3
2n 2 1500
F=
R =
=
= 50 (1 / sn)
3e
60
60
2 R 3
dM = rdF M =
r dr
e 0
2 4 2 0,02 50 (0,12) 4
M =
R =
= 10,23Pa
4e
4 0,0001
srtnme gc;
P = M P = 10,23 50 = 1607 W
dF =
.2rdr F =
Dey olarak alan 100 mm apl bir

aft 0.25 mm kalnlndaki bir ya filmi
ile yalanmaktadr. aft 1000 dev/dak ile
dnmekte ve yan viskozitesi 0.13 Pa.s
olduuna gre akkann srtnmesinden
dolay meydana gelen g kaybn
bulunuz?
dM = dF r =
Ya
D = 100 mm
0.25 mm
2 3
r dr
e
P = M = 2
2 r 3
dr
e
4
2 2 3
2 R
r
dr
=
0
e
2e
R
P=
21
2 n 2 1000
=
= 104.72 rad/s
60
60
P = 2
R4
2e
= 0.13 (104.72)
2
(0.05)4
2 0.00025
P = 55.98 W
15 cm apnda, 5 cm uzunluunda bir piston, ap

15.12 cm olan bir silindir iinde hareket etmektedir.
Piston ile eper aras viskozite katsays 0.075 Pa s
olan bir ya ile yalanmaktadr. Pistona 1.4 m/slik
bir hz salanabilmesi iin eksenel olarak
uygulanmas gerekli kuvveti bulunuz?
A = D L = 0.15 0.05 A = 0.0235 m 2

y =
(15.12 15) 10 2 y = 6 10 4
2
F =
u
1.4
A = 0.075
0.0235 F = 4.1125 N
y
6 10 4
Byk bir levha, sabit duraan

Sabit plaka
iki plaka arasnda ekilde
2
grld gibi 4 m/s hzla
6 mm 1 = 0.02 N s/m
4 m/s
hareket etmektedir. Newtonian
olarak
kabul
edilen
ve
3 mm 2 = 0.01 N s/m2
viskoziteleri
farkl
olan
Sabit plaka
akkanlar levhalar arasnda
gerilme oluturmaktadr. Arada oluan hz dalmn lineer kabul etmek
suretiyle oluan gerilmenin bykln hesaplayarak, ynn belirtiniz?
Newtonun viskozite yasasndan;
u
u

y
y
1 = 1
yazlabilir.
u
4
= 0.02
1 = 13.33 N / m 2
3
e1
6 10
4
u
= 0.01
2 = 13.33 N / m 2 ;
3
e2
3 10
1 = 2 dir.
2 = 2
22
Sabit bir levhadan 0.5 mm uzaklkta

kare eklindeki, kenar uzunluu 50
cm olan hareketli bir levhay 0.25 m/s
hzla hareket ettirebilmek iin 0.5
Nluk bir kuvvet gerektiine gre
yalama yann viskozitesini bulunuz?
dV
0.5 mm
F
dV
V
=
=
A
dy
h
F h 0.5 0.5 10 3
=
= 0.004 kg / m s
A V
0.25 0.25
ya
dy
25.4 mm apnda ve 30 cm uzunluundaki bir mil 25.65 mm apl ve ayn

boydaki yatak ierisinde e merkezli olarak yerletirilmitir. Mil ile yatak
arasndaki boluk viskozitesi 0.026 Pa s olan ya ile doldurulmutur. Bu mili
8000 dev/dak ile dndrebilmek iin gerekli gc bulunuz?
r=
y=
25,4 10 3
r = 1,27 10 2 m
2
n
30
8000
30
= 837.75 rad / s
2.565 10 2 2.54 10 2
y = 1.25 10 4 m
2
V = r
F =
V
r
2 r L =
2 r L
y
y
F = 2.6 10 2
1.285 10 2 837.75
2 1,27 10 2 0,3 F = 52,97 N
4
1.25 10
M = F r = 52,97 1,27 10 2 M = 0.672 N m
P = M . P = 0,672.837,75 = 563 Watt
23
ekildeki dzenekte D apl silindir e

kalnlndaki ya tabakas zerinde hareket
etmektedir. Oluacak olan momentin kapal
ifadesini karnz?
e
R
dr
u
u
=
y
e
u = r
dA = 2 r dr
dF = dA dF =
dM = dF r dM =
2 r dr
r3
e
2 dr
r R ye integre edersek;
M =

2e
R4 r 4
24
ekildeki piston ya dolu silindirin iine

braklnca kendi arl ile aa doru
inmeye braklmakta ve ksa bir sre sonra
limit hza eritikten sonra pistonun 4 snde 30
cm ilerledii grlmtr. Pistonun bal
younluu 1.6, piston ap 5 cm, piston ile
silindir arasndaki aklk 0.1 mm olduuna
gre taban etkisini ihmal ederek yan
viskozitesini bulunuz. ( = 541,8 kg m 3 )
D 2
4
h
D
Ya
X 0,30
=
= 0,75 m s
t
4
D 2
= mg =
F
h g ,
p
ar
4
V =
=
F
kal
h g ,
y
= Dh
F
sr
D 2
D 2
h g =
h g + Dh
p
y
4
4
D
= g ( )' den
p
y
4
De
g ( ) = 0.0173 Pas
=
p
y
4V
1.12. Yzey
gerilmesi ve klcal
olaylar
Yzey gerilmesi bir akkan ortamnn bir baka akkan ortam ile temasnda
gzlemlenen olaydr. Temelinde ayn akkan meydana getiren molekller arasndaki
ekim kuvvetleri (kohezyon) ile iki deiik fakat ortak snrlar olan akkanlar
meydana getiren molekller arasndaki ekim kuvvetlerinin (adhezyon) farkl
byklkte olmalar yatar. rnek olarak su ve hava geni bir kap iinde statik
konumda bulunduu durumda, su moleklleri sadece kendilerinden aa veya ayn
konumdaki su molekllerinin ekim kuvveti altndadr. Dolaysyla zerlerine aa
dorultuda net bir toplam kuvvet etki etmektedir. Dier yandan svnn zerinde
bulunan hava tabakasn meydana getiren oksijen ve azot molekllerinin de su
moleklleri zerine bir ekim kuvveti uyguladklar bir gerektir. Fakat bu kuvvetlerin
bykl ayn konumda olabilecek su molekllerinin uygulayaca ekim
kuvvetlerinin byklnden azdr ve dolaysyla dengeyi salayamazlar. Bu dengeyi
ancak snrdaki su molekllerinin aaya ekilmesi ve molekllerin birbirlerine
25
yaklamas ile ortaya kacak itme kuvveti salayabilir. Kabn snrndan uzak olan
noktalar iin geerli olan bu denge mekanizmas kabn snrna yaklatka
doruluunu yitirir. Burada su ve havadan baka bir nc ortam, rnein cam iin
iine girer. Bylece, snrn hangi denge eklini alacan bulabilmek iin su-hava, sucam, cam-hava ortamlar arasndaki ekim kuvvetleri dengesini incelemek gerekir.
Su-hava snrnn kabn duvar yaknnda havaya doru bkld gzlenebilir. Bu
snra dik olan dorultuya doru yaplan a , temas as veya slanma as olarak
adlandrlr. Bu a iki ortamn fiziksel zelliidir ve scakla bal olarak deiim
gsterir. Su ve hava yerine civa ve hava kullanlsayd snrn civaya doru bkld
gzlenecekti. Bu durum civa moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin, civa ve cam
meydana getiren molekllerin uygulad ekim kuvvetinden daha byk olduunu
gsterir. Ayrca yzeyin bklmesi sadece snrlarda gzlenmektedir. (ekil 1.6)
ekil 1.6.Capiler boruda adhezyon

ve kohezyon etkileri
Suyun ykselme ve civann alalma miktarlarn lp, hidrostatik

denklemlerini yazarak tp iinde su-hava ve civa-hava snrlarnn zerine etkiyen
basn kuvvetlerini kolayca bulabiliriz. Snr zerinde bu basn farknn dengeyi
bozmamas ancak eit byklkte ve ters ynde bir kuvvetin snra uygulanmas ile
mmkndr. Bu kuvvete yzey gerilmesi kuvveti denir.Uzunlukla orantl ve snr
teet vektr ynnde uygulanan bir kuvvettir.
ekil 1.7.Yzey geriliminden dolay

eri yzeylerde oluan basn
deiimi
Arakesit yzeyi bir eri ise, mekanik denge art arakesit yzeyi boyunca bir
basn farknn varln gsterir ve basn konkav tarafta daha byk olur.ekil 1.7da
bir sv, silindirin i ksmndaki basn art iki yzey gerilimi tarafndan
dengelenmektedir. Buna gre su-hava ve civa-hava iin 200Cde llm olan yzey
gerilme kuvveti Y olmak zere;
Y=0.073 N/m hava-su
Y=0.48 N/m hava-civa
Silindir ierisindeki basn dalm;
2 RLp = 2YL
26
veya
Y
R
p =
yazlabilir.
Bu hesaplamalarda svnn arl gznne alnmamtr. ekil 1.7bde ise
kresel bir damlann i ksmndaki basn art dairesel bir yzey gerilim kuvveti ile
dengelenmektedir. Buna gre;
R 2 p = 2RY
veya;
p =
2Y
R
olur. Bu sonu bir sabun kp iindeki basn art ngrlerek kullanlabilir,

dolaysyla hava ile arakesit yzeyine sahiptir. Ayn R apnda bir i ve bir d yzey
iin;
p kpk 2p damla =
4Y
R
yazlabilir. ekil 1.6cde ise erilik yaraplar R1 ve R2 olan yzeylerin arakesit

konumlar grlmektedir. Yzey normali dorultusundaki dengeleyici kuvvet
dengesinden konkav taraftaki basn art;
1
1
p = Y +
R1 R2
olur.
kinci nemli yzey etkisi bir sv, kat yzey ile arakesit oluturduunda temas
as () ortaya kar. (ekil 1.8) Bu takdirde kuvvet dengesi hem Y, hemde 'y ierir.
Eer temas as 90oden kk ise sv kat cidar slatr. >90o ise, sv slatlmayan
sv olarak isimlendirilir.
ekil 1.8. Sv-Kat ve gaz

yzeylerde temas asnn etkisi
Mesela su sabunu slatr, fakat mumu slatamaz. Su temiz bir cam yzeyini = 0o
asyla gzelce slatr. Yzey gerilimi Y gibi, temas as 'da kat-sv ara yzeyinin
gerek fiziko-kimyasal artlarna gre duyarldr. Temiz bir civa-hava-cam ara yzeyi
iin, temas as =130odir. zel olarak su-gm temas yzeyinde =90o
olmaktadr.
27
1.13. Buharlama
Herhangi bir scaklk veya basnta buharlamann olduu bilinen bir

gerektir. Bir akkan stld zaman Ek (kinetik enerji) art gsterecek ve
molekllerin havaya karm kolaylaacaktr. Ayrca havann basncn azaltacak
olursak ayn ekilde molekler hareket hzlanacaktr. Molekler i enerjileri ve
havann basnc yznden buharlaamamaya etken eden bu iki paramatre olmad
takdirde buharlama hareketlilik gsterir.
Dolaysyla her akkann belirli basn ve scaklk altnda buharlama basnlar
mevcuttur. rnein;
Uygulamalar
ekildeki zgl ktlesi 7850 kg/m3 olan 3 cm
apnda ve 40 cm uzunluundaki elik aft
3.02 cm apl dey konumdaki dairesel
kesitli bir yatak ierisinde kendi arl ile
hareket etmektedir. aft ile yatak arasndaki
svnn viskozitesi 1.5 Pa s olduuna gre
aftn hareket hzn bulunuz?
3.02 cm
40 cm
10 cm apnda, 7 cm uzunluunda bir piston, ap

10.04 cm olan bir silindir iinde hareket etmektedir.
Piston ile eper aras viskozite katsays 0.066 Pa s
olan bir ya ile yalanmaktadr. Pistona 0.8 m/slik
bir hz salanabilmesi iin eksenel olarak
uygulanmas gerekli kuvveti bulunuz?
28
3 cm
1 kN arlnda ve her kenar 200

mm boyutlarnda olan kbik ktle
eik dzlemde bulunan 0.005 mm
kalnlndaki
ya
tabakas
zerinde
aaya
doru
kaymaktadr. Ya tabakasnn
lineer hz profili kabulyle
eriecei hz bulunuz?
( Yan viskozitesi, 0.07 Pa s )
1 kN
0.005 mm
Ya
tabakas
200
Dm = 75 mm apnda bir mil Dy = 75.150 mm apnda ve L = 200 mm

geniliinde bir yatak ierisinde eksenel
dorultuda F = 9 Nluk bir kuvvetle ancak V
= 0.12 m/slik bir hzla hareket ettirilebiliyor?
F
a) Bu durumda mil ile yatak arasndaki
Dy
Dm
yalama yann viskozitesini hesaplaynz.
b) Ayn mili teetsel dorultuda ayn
e
evresel hzla dndrebilmek iin dndrme
momenti ne olmaldr.
L
ekildeki gibi e eksenli olarak i ie yerletirilmi, taban ve yanal yzeyleri

eit llerdeki iki silindir arasndaki ri ndir sabit
e
tutulmaktadr. Bu esnada oluacak momenti hesaplaynz?
( e = 0.05 mm; r = 10 cm; h = 12 cm )
h
r
29
BASIN LMLER
BLM 2
Basn lmleri
2.1
Genel Bak
2.2. Basn ve
Basn Dalm
Birok ak problemleri hareketi iermemektedir. Bunlar durgun bir akkandaki

basn dalm ve batan veya yzen cisimler zerinde oluan basn dalm ile
ilikili konular ierir. Akkan hznn sfr olmas, hidrostatik artlar vurgular.
Basn deiimleri sadece akkann arlndan dolaydr. Belirli bir akkan
yerekimi kuvvetinin etkisinde ise basn dalm integrasyonla kolayca
hesaplanabilir. Eer akkan kat bir cisim ierisinde hareket ediyorsa, (rnein tank
ierisindeki akkann uzun sredir dnel hareket yapmas gibi), basn yine kolayca
hesaplanabilir.
ekil 2.1deki gibi x, z, ve s boyutlarnda b geniliinde olan gen eleman,
durgun bir akkan tanmladn dnelim.
ekil 2.1. Durgun konumda bir nokta

etrafnda basn
Kayma gerilmesi iermeyen bu elemanda yzeylerdeki basnlar Px, Pz ve Pn olsun. X

ve Y ynnde etkiyen kuvvetlerin toplam sfr olmaldr, Bylece;
= 0 = Px b z Pn b s Sin
= 0 = Pz b x Pn b s Cos
30
1
b x z
2
BASIN LMLER
gen geometrinin zelliinden yararlanarak;

s Sin = z
s Cos = x
yazlabilir. Taraf tarafa toplanrsa;
Px = Pn
z limit 0
Pz = Pn +
1
z
2
Px = Pz = Pn = P
elde edilmi olur. Burada rastgele bir a alnd iin, limit olarak elemann
boyutlarn sfra yaklatrdmzda bir nokta etrafnda basnlar
dorultunun fonksiyonu olmayp, her dorultuda birbirine eittir. sonucuna
varlr.
Eer sv hareket ettirilirse tabakalar arasnda bal bir hareket
oluacandan kayma gerilmeleri meydana gelir ve genel olarak normal
gerilme (yani basn) bir noktada her dorultuda eit olmaz. Bu koulda bir
noktadaki ortalama basn;
1
P = - ( xx + yy + zz )
3
olarak tanmlanr. Buradaki (-) iareti sktrmay tanmlar. deal
akkanlarda viskozite sfr olduundan, akkan hareket halinde olsa bile,
kayma gerilmesi meydana gelmeyeceinden dolay bir nokta etrafnda basn
her dorultuda ayndr.
2.3. Bir akkan

eleman zerindeki
basn kuvveti
Durgun bir sv ierisinde bir nokta etrafnda basncn her dorultuda ayn olduu
bilindiine gre, noktann konumu deitirildii takdirde, yani noktadan noktaya
basncn deiiminin nasl olabileceini aratrmak iin ekil 2.2de verilen bir
dx,dy,dz hacim eleman zerinde inceleme yapalm.
ekil 2.2. Durgun konumda bir nokta

etrafnda basn
31
BASIN LMLER
bu hacim eleman zerine etkiyen x ynndeki net kuvvet;
P
P
dFx = P dy dz- P +
dx dy dz =
dx dy dz
x
x
benzer ekilde y ve z ynlerinde oluan basn deiiminden dolay;
P
P
dFz
dydxdz ,
iin
dzdydx
y
z
yazlabilir. Basntan dolay akkan elemanna uygulanan toplam net kuvvet
iin;
dFy iin
P
P
P
dFb = i
j
k dxdydz
x
y
z
yazlabilir. Burada parantez ierisindeki ifadenin basn dalmn ifade

ettiini bildiimize gre, birim hacm elemanna uygulanan net basn kuvveti
iin ise;
f b = P
yazlabilir. Unutulmamaldr ki, burada elde edilmi olan ifade basn deil net bir
kuvvetin sebep olduu basn gradyandr. Dolaysyla yerekimi ve akkana etki
eden dier kuvvetlerle dengelenmelidir.
2.4. Bir Akkan
elemannn dengesi
Basn gradyan elemann yzeylerine etki eden bir yzey kuvvetidir. Dolaysyla
elektromanyetik veya yerekimi gibi, nedenlerle oluan kuvvetlerinde dikkate
alnmas gerekir. Yerekimi kuvveti iin benzer ekilde;
dFg = g dx dy dz
fg = g
yazlabilir.
Sktrlamaz akkan iin, sabit viskozite kabulyle net viskoz kuvvet ise
2V 2V 2V
f vis = 2 + 2 + 2
z
y
x
= 2 V
olmaktadr. Basn, yerekimi ve viskoz kuvvetlerin toplam ivmeye eit

olmaldr.
a = f = f press + f grav + f vis = P + g + 2 V
yukardaki denklemi yeniden dzenleyecek olursak;

P = ( g a ) + 2 V = B( x, y, z,t )
32
BASIN LMLER
yazlabilir. Burada B ivme, yerekimi ve viskoz kuvvetler gibi ifadelerin

toplamdr.
P
= B x ( x, y, z,t )
x
P
= B y ( x, y, z,t )
y
P
= B z ( x, y, z,t )
z
zel Haller;
1. vme ve viskoz terim sfra eitse, basn sadece yerekimi ve younlua

baldr. Bu ise hidrostatik artlar olarak anlr.
2. Sadece viskoz terim sfra eitse;
P = ( g - a )
RIJID BODY ve ROTASYON
3. Viskoz terim sfrsa ve ifadenin integrali Bernoulli denklemi olarak anlr

xV = 0
IRROTATIONAL HAREKET
4. Tm terimlerin var olmas hali;

P = ( g a ) + 2 V = B( x, y, z,t )
2.5. Mutlak ve
Etkin Basnc
VISKOZ HAREKET
Bir akkann basnc ile ilikili bir ilem yaptmzda, her zaman bir referans
noktasna gre lme yaparz. Normalde bu referans basnc atmosfer basncdr ve
ltmz basn ise etkin basnc (lm) basnc olarak adlandrlr. Eer bir
noktadaki basn mutlak skalaya gre (mutlak sfrdan balayarak) belirtilmi ise buna
mutlak basn denir. Mutlak sfr noktas tam vakum durumudur.
Sistem basnc ise; manometreler yardmyla llen basn deeridir. Bir
noktadaki basncn manometrik deerine, lokal atmosfer basnc ilave edilirse mutlak
basn bulunmu olur. Yani, bu iki basn ile ilikili basit bir denklem;
Pmut = Psis + Patm
ekil 2.3. Mutlak, Etkin ve Atmosfer

basn
33
BASIN LMLER
burada;
Pmut= Mutlak basn

Psis = Etkin basn
Patm = Atmosfer basnc
ekil 2.3 bu denklemi grafiksel olarak yorumlamaya yardmc olacaktr. Buradan

karacamz sonular ise;
- En iyi vakum, mmkn olabilen en dk basntr. Bundan dolay mutlak basn
daima pozitiftir.
- Atmosfer basnc zerindeki sistem basnc pozitiftir.
- Atmosfer basnc altndaki sistem basnci negatiftir ve bazen vakum olarak da
adlandrlr.
- Yeryzne yakn atmosferik basncn normal deeri yaklak olarak 95 kPa (mutlak)
ile 105 kPa (mutlak) arasndadr. Denz seviyesnde, standart atmosfer basnc 101.3
kPa (mutlak)dr.
2.6. Hidrostatik
Basn Dalm
Eer bir akkan durgun konumda veya sabit bir hza sahip ise, a=0 ve 2V = 0 olur.
Dolaysyla yukarda verilen denklemimiz;
p = g
haline dnr. Bu durgun konumda tm akkanlar iin geerli olan hidrostatik dalm
olarak anlr. Kartezyen koordinat takmna gre basn dalm ifadesini yerine yazacak
olursak;
p
=0
x
p
=0
y
p
= g =
z
yukardaki ifadeden grld zere basn x ve yden bamszdr. Sadece z ynndeki

deiimin fonksiyonu olup;
p
=
z
veya
2
p 2 p1 = dz
1
olacaktr.
Sonu olarak, hareketsiz bir sv ierisinde basn aa doru inildike artacak,
yukar doru kldka azalacak ve yatay konumlarda ise sabit kalacaktr. Buna rnek
olarak ekil 2.4de verilen bir kap ierisinde eitli noktalardaki basn dalmlar
gsterilebilir. ekildeki kabn yzeyinde atmosfer basnc her noktada ayn olduundan,
kap yzeyinin btn noktalarnda basn atmosfer basncna eittir. Ayn derinlikte
bulunan a,b,c ve d noktalarnda yine basnlar eit ve belirtilen noktann kabn yzeyine
olan mesafesi ile orantl olarak deimektedir. Benzer ekilde kabn tabannda bulunan
A,B ve C noktalarnda basnlar birbirine eit olup, D noktasnda ise iki farkl younlua
sahip akkan bulunmas (su ve civa) nedeniyle farkldr.
34
BASIN LMLER
ekil 2.4.Hidrostatik basn

dalm
2.6.1 Cival Barometre
Yukarda verilen hidrostatik formln basite uyguland ve pratik uygulamas

olan cihaz barometredir ve atmosferik basnc ler. ekil 2.5de grld gibi ierisi
civa ile doldurulmu bir tp yine civa ieren bir kaba batrlmaktadr. Civann oda
scaklnda buharlama basnc ok kk olduundan tpn st ksm, yaklak olarak
vakum basncna sahiptir. Atmosferik basn kuvveti tp ierisinde h ykseltisinde civa
kolonu oluturacandan, kabn yzeyindeki civann basnc sfr olacaktr.
ekil 2.5 .Mutlak atmosferik

basnc len barometre
z1=h
z2=0
ekildeki notasyonlardan yararlanarak;

Basn taramas yapldnda;
iin
iin
p1=0
p2 = pa
p a 0 = M (0 h)
veya,
h=
Pa
Tablo 2.1den de grld zere deniz seviyesinde Pa=101.350 Pa ve M=133.1 N/m3

olup barometrik ykseklik ise; h=101.350/133.1=0.761 m veya 761 mmdir.
35
BASIN LMLER
Tablo 2.1. Baz akkanlara ait zgl arlk deerleri
ekilde verilen manometrenin A ve B noktalar arasndaki basn farkn

hesaplaynz?
Hava
( h1 = 15 cm, h2 = 25 cm, h3 = 35 cm,
h4 = 40 cm, h5 = 35 cm )
( 1 = 1000 kg/m3, 2 = 13600 kg/m3,
3
1
h1
h3
3 = 930 kg/m3, hava = 1.2 kg/m3 )
A ile B arasnda basn taramas
yaplrsa,
h2
A
h5
Hava
h4
PA h g (h1 + h2 ) + 1 g h1 + 2 g (h2 + h5 )
h g (h3 + h4 ) + 3 g h3 + h g h4 = PB
PA PB = h g (h1 + h2 + h3 ) 1 g h1 2 g (h2 + h5 ) 3 g h3
PA PB = 1.2 9.81 (0.15 + 0.25 + 0.35) 9810 0.15
13600 9.81 (0.25 + 0.35) 930 9.81 0.35
PA PB = 8.829 1471.5 80049.6 3193.15 PA PB = 84714.25 N/m 2
36
BASIN LMLER
Patm = 101325 Pa
ekildeki sistemde havann basncn

( Phava = ? ) bulunuz?
Su
Su
Phava
PA = PB
0.7 m
1m
0.8 m
PB = Patm + 3.5 9.81 1000
3.5 m
0.5 m
0.1 m
0.5 m
A
Civa
PB = 135660 Pa
1.5 m
Civa
PA = Phava + 0.1 g civa 0.8 g civa 0.7 g su + 1 g su + 1 g civa
PA = Phava + 0.1 9.81 13600 0.8 9.81 13600

0.7 9.81 1000 + 1 9.81 1000 + 1 9.81 13600
PA = PB Phava = 92692 Pa
M2 manometresinin gsterdii deer

196200 Pa olduuna gre M1 ve M3
manometrelerinin gsterdii deerleri
bulunuz?
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000 kg/m3 )
M3
M2
Su
1m
PA = 196200 + 1 13600 9.81 PA = 329616 Pa

PB = M 3 + 2 13600 9.81 PB = M 3 + 266832 Pa
Civa
PA = PB
329616 = M 3 + 266832 M 3 = 62784 Pa

PC = M 1 + 1 1000 9.81 PC = M 1 + 9810 Pa
PD = PA + 1 13600 9.81 = 329616 + 133416 PD = 463032 Pa
PC = PD
M 1 + 9810 = 463032 M 1 = 453222 Pa
37
2m
1m
M1
A
D
B
2m
BASIN LMLER
inde basnl su bulunan silindir iki

depo arasna ekilde grld gibi
yerletirilen U eklindeki diferansiyel
bir manometrenin civa yzeyleri
arasndaki h ykseklik farkn
hesaplaynz?
( PA = 3 bar; PB = 1.5 bar; z = 1.2 m )
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000
kg/m3 )
PC = PD
su
a2
a1
A
PA
x
h
C
B
PB
civa
(1)
PC = PA + su (h + x + a 2 ) su a 2 PC = PA + su (h + x )
(2)
PD = PB + civa h + su ( x + a1 ) su (a1 + x + y ) PD = PB + civa h su y

(3)
(2) ve (3) denklemleri (1) denkleminde yerine yazlrsa;

PA + su (h + x ) = PB + civa h su y
PA PB + su ( x + y ) = ( civa su ) h h =
h=
PA PB + su ( x + y )
civa su
3 10 5 1.5 10 5 + 9810 1.2

h = 1.30877 m
9.81 (13600 1000 )
ekildeki U tpnn st ksm bal younluu 0.98

olan ya, kalan ksm ise su ile doludur. A ve B noktalar
arasndaki basn farkn N/m2 cinsinden hesaplaynz?
( H = 55 mm; x = 10 mm; y = 75 mm; L = 20 mm )
A ve B noktalar arasndaki basn taramasndan;
PA su g H ya g y + su g (H + y ) = PB
38
H
A
BASIN LMLER
PA PB = ya g y su g y = 980 9.81 0.075 1000 9.81 0.075

PA PB = 14.715 N / m 2
Kayplar ihmal ederek ekildeki
akkann debisini ve giri kesitindeki P1
basncn bulunuz?
( h = 22 cm )
1 ve 2 aras basn taramasndan ve
Bernoulliden;
P1 + a g h = g
2
1
D = 30 cm
V1
Su
b = 1.59
d = 10 cm
P V2
V22
+ g h 1 = 2 ( b 1) g h
2g
2
(1)
P1 V12 V22
+
=
2
2
g
(2)
V1 = 2 g ( b 1) h
Q=
D12
4
V1 =
(0.3)2
4
2 9.81 (1.59 1) 0.22 Q = 112.8 lt / s
P
V2
P1
V2
+ 1 + z1 = 2 + 2 + z 2
g 2g
g 2 g
P1
V 2 D4
V22 V12 V22

= 2 1 1 = 4 1 ( b 1) g h
2
d
2
V1
0.3 4
P1
P
=
1 (1.59 1) 0.22 1 = 10.38 mSS
g 0.1
g
39
BASIN LMLER
ekildeki sistemde A noktasnn basncn

bulunuz?
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000 kg/m3 )
PA = PB + su g h1 ;
P0 = 0
su
0.5 m
PB = PC = PD
0.4 m
A
civa
PB = PD = P0 + civa g h PB = 13600 9.81 0.5

PA = 13600 9.81 0.5 + 1000 9.81 0.4 PA = 70632 Pa
203 mm apl bir boruda kotlar ayn olan
iki nokta arasndaki uzaklk 152.4 m olup,
borunun giri ve k noktalar arasna bir
diferansiyel manometre balanmtr. Su
debisinin 178.6 lt/s iin manometredeki
civa seviyeleri fark 1.96 m olduuna gre
() srtnme katsaysn bulunuz?
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000 kg/m3 )
152.4 m
1.96 m
P1 + P5 , g ,1,96 P2 , g ,1,96 = P2
P1 P2 = 13600,9,81,1,96 1000,9,81,1,86 = 242267, 76 Pa
V =
Q
=
A
0.1786
(0.203)2
V = 5.518 m / s
P1
V12
P
V2
P P2
+ z 1 H k 12 = 2 + 2 + z 2 H k 12 = 1
2 g
2g
H k 12 =
P1 P2
242267.76
H k 12 = 24.696 m
1000 9.81
40
Su
civa
BASIN LMLER
L V2
D 2 g
H D 2 g 24.696 0.203 2 9.81
= k 12 2
=
= 0.02119
2
L V
152.4 ( 5.518 )
H k 12 =
ekildeki U tpnn st ksm bal younluu 0.95

olan ya, kalan ksm ise su ile doludur. A ve B noktalar
arasndaki basn farkn N/m2 cinsinden hesaplaynz?
( H = 40 mm; x = 5 mm; y = 35 mm; L = 30 mm )
H
A
A ve B noktalar arasndaki basn taramasndan;
PA su g H ya g y + su g (H + y ) = PB
PA PB = ya g y su g y = 950 9.81 0.035 1000 9.81 0.035
PA PB = 17.1675 N / m 2
Silindirik depo 50 mm yksekliinde su
iermektedir. teki kk silindir depo
ise h yksekliinde, bal younluu 0.8
olan gaz ya iermektedir. PAnn
llen basnc ve gazyann llen
ykseklii nedir? (Gazyann deponun
stne kmasnn nlendii kabul
edilecektir.)
( PB = 13.80 kPa; PC = 13.82 kPa )
PA
hava
su
H = 50 mm
h
gazya
PB
PC
PA = s g H + PC = 1000 9.81 50 10 6 + 13.82 PA = 13.329 kPa

PA + s g (H h ) + g g h = PB
h=
(PB PA ) s g H
g ( g s )
(13800 13329) 1000 9.81 50 10 3

9.81 (800 1000)
h = 9,93 10 3 m h 9,93 mm
41
BASIN LMLER
aplar d1 = 60 mm ve d2 =
40 mm olan sistemden debisi
Q = 5 lt/sde su akmaktadr.
Bu esnada llen civa
seviyesi
fark
h
hesaplaynz?
( civa = 13600 kg/m3 )
d2
d1
h
Civa
z1 = z 2
P1
V12
P
V2
P P2 V22 V12
+ z1 = 2 + 2 + z 2 1
=
2 g
2g
2 g
(1)
Basn taramas yaplrsa;

P1 P2 = h ( c )
(2)
V2 =
4 Q
4 5 10 3
=
V2 = 3.98 m / s
d 22 (0.04 )2
V1 =
4 Q
4 5 10 3
=
V1 = 1.768 m / s
d 12 (0.06 )2
(2) denklemi (1) denkleminde yerine konulursa;
h=
2
2
(V22 V12 )
((3.98) (1.768) )1000
=
h = 0.051 m
2 g ( c ) 2 9.81 (13600 1000)
ekildeki depoda younluu 850

kg/m3 olan ya bulunmaktadr.
a) H ykseklik farkn hesaplaynz?
b) Yaa bir pistonla 0.5 barlk bir
basn
uygulanmas
halinde
manometrenin sa kolunda civann ne
kadar ykseleceini bulunuz?
( civa = 13600 kg/m3; ya = 850 kg/m3)
P
H
Ya
0.15
B
C
Civa
42
BASIN LMLER
a) PB = ya H
PB = civa h
PB = PC ya H = civa h H =
civa h 13600 9.81 0.15

=
H = 2.4 m
850 9.81
ya
b) PD = P + ya (H + x )
PE = civa (h + 2 x )
h' = h + 2 x
PD = PE P + ya (H + x ) = civa (h + 2 x )
0.5 10 5 + 9.81 850 (2.4 + x ) = 9.81 13600 (0.15 + 2 x ) x = 0.193 m
su
ekildeki manometrede A ve B haznelerine

etkiyen basnlarn deerleri srasyla 2 bar
ve 1 bar olduuna gre, manometrenin
kollarndaki civa yzeyleri arsndaki kot
farkn hesaplaynz?
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000 kg/m3 )
su
A
E
16
h
PC = PD ;
PE = PF ;
x + y = 0.06 m
10
D
civa
PA + su ( y + x ) = PB su y + civa h
10 5 (2 1) = (9.81 13600 9.81 1000 ) h 9.81 1000 0.06 h = 0.8 m

ekildeki sifonun kesiti dairesel olup
ap 10 cmdir. Sifondaki su hzn ve
debiyi, B noktasndaki mutlak basnc
bulunuz?
( Kayplar ihmal edilecektir.)
( su = 1000 kg/m3 )
B
2m
A
4m
D = 10 cm
C
43
BASIN LMLER
PA
P
V2
V A2
+ z A = C + C + zC
2 g
2g
PA = PC = P0
VA 0 ;
Vc = 2 g 4 = 2 9.81 4 V = 8.86 m / s
Q =V
PA
D2
4
(0.1)2
4
Q = 0.0696 m 3 / s
V A2
P
V2
+ z A = B + B + zB
2 g
2 g
VA 0 ;
A=
= 8.86
PA = P0 ;
.D
2
0
.(0,1)
z A + zB = 2 m
= 7,85.103 m 2
4
4
Q
0, 0696
= 8,86 m/s
VB = =
A 7,85.103
V B2
=4 m
2 g
PA PB V 2 B
=
+ zB z A
g
2g
101325 PB
=6
9810
N
PB = 42477,3 2
m
ekildeki boruda ap Ada 0.95 cm

iken Bde 0.64 cmye dmektedir.
Su hz Ada 4.57 m/s olduuna gre
A ve B arasndaki basn farkn
bulunuz. A ile B arasna ekildeki
gibi 1.9 cm apl pistona sahip bir
silindir balanmtr. Piston zerine
etkiyen toplam kuvveti bulunuz?
1
2
B
A
z1 = z 2
P1
V12
P
V2
P P2 V22 V12
+ z1 = 2 + 2 + z 2 1
=
2 g
2 g
2 g
44
BASIN LMLER
D12
4
V1 =
D
V2 = 1
D2
D22
4
V2
0.95
V1 =
4.57 V2 = 10.07 m / s
0.64
(10.07 ) ( 4.57 ) P P = 40260 Pa

V 2 V12
P1 P2 = 2
= 9810
1
2
2 g
19.62
2
(1.9 10 2 )
Piston alan =
Piston alan = 2.84 10 4 m 2
Piston zerine gelen kuvvet;
F = P A = 40260 ( 2.84 104 ) F = 11.41 N

ekildeki
svlarn
bal
younluklar srasyla 1b=1.25,
2b=0.93, 3b=1.15 olduuna gre
A ve B noktalar arasndaki basn
farkn cm cinsinden hesaplaynz.
(=45, a=24 cm, b=12 cm, c=12
cm, d=8 cm)
d
b
a
c
Pa Pb
= h cm su
su g
PA 1 ga + 2 gb + 3 gc = PB
PA PB = g ( 1a 2b 3c)
Pa Pb 1a 2b 3c
=
su g
su
= 1.25 24 0.93 18 1.15 12
Pa Pb
= 0.54 cm su seviyesi
su g
45
BASIN LMLER
ekildeki gibi A noktas U manometresi yardmyla llecektir. Buna gre ;

a) PA basncnn ifadesini
su
b) h=0 olursa PA=?
h2
c) h1=1.5 m, h2=0.13 m, h=0.43 m,
deerinde
ise saysal zm yapnz.
h / 2
h
h1
su
h
( c 1 )
= g (h + h ) 1 +
2
A
s
1 2 h +h
1 2
s
a) P
b) P
= g (h + h )
s 1
2
c) 0.71 Bar
ekildeki haznelerin st ksmlarndaki P1 ve P2 basnlarnn farkn kN/m2 olarak
bulunuz. =950 kg/m3, m=880 kg/m3, z1
P1
z2=98 cm h=44cm
h
x+y=z1-z2
P1 + xg hg + m gh + yg = P2
z1
P2
y
P2 P1 = g ( x h + y ) + m gh
z2
P2 P1 = g ( z1 z 2 h) + h m g
P2 P1 = [950 9.81(0.98 0.44) + 0.44 880 9.81] 10 3

P2 P1 = 8.83 kN/m 2
ekildeki cival bir su tpyle birbirine bal
iki ayr sv tankndan kurulu bir dzen
grlmektedir. Tanklardan birinde su ile
birlikte basnl gaz bulunmaktadr. Dieri
ise su ve ya ile doludur. st yzeyi
atmosfere aktr. U tpnde 30 cmlik civa
yksekliini salayan gaz basncn bulunuz.
h1=50 cm, h2=75 cm, ya=850 kg/m3,
su=1000 kg/m3, civa=13600 kg/m3
46
Gaz
Su
Ya
Su
h1
10 m
h2
30 cm
Civa
BASIN LMLER
PG+10sugcivag0.30sugh2yagh1=Patm=0
PG+1010009.81136009.810.3010009.810.758509.810.50=0
PG=49491 N/m2
PG0.5 Bar
ekildeki dzenekte A ve B tanklar

arasndaki basn farkn hesaplaynz.
(d1=300 mm, d2=150 mm, d3=460 mm,
d4=200 mm, Hg=13.6)
PAPB=cg(d3+d4Sin45)-sgd1
B
d4
Su
Hava
45o
A
d3
d1
d2
Civa
=136009.81(0.46+0.2Sin45)10009.810.3
=77.293 kPa
2.7. Gazlarda
Hidrostatik Basn
Gazlar younluklar yaklak olarak basnla orantl olacak ekilde sktrlabilirler.

zellikle gazlarda gzlemlenen byk basn deiimlerinde, basncn integrasyonunu
alrken younluuda deiken olarak dikkate almak gereklidir. deal gaz yasas gerei;
P = R T
yazlarak hidrostatik basn dalmn veren ifadede yerine yazacak olursak;
P
P
= g =
g
R T
z
elde edilir. Taraf tarafa gerekli dzenlemeler yapldktan sonra;
2
P2
dP
g dz
= ln
=
P
P1
R1T
bulunur ve T=To izotermal artlar iin yeniden yazacak olursak;
47
BASIN LMLER
g (z 2 z1 )
P2 = P1 exp
R T0
T = T0 izotermal artlar iin
sonucuna varlr. ekil 2.6 basn ve scakln atmosferdeki deiim erileri

grlmektedir. Gzlemlendii zere z=30 km mesafede basn yaklak olarak sfrdr.
ekil 2.6.Atmosferde basn ve

scakln deiimi
2.8. Dzlemsel
Yzeylere etkiyen
hidrostatik kuvvet
Hareketsiz bir sv ierisinde eik bir dzlem zerinde her noktada basn
farkl olacandan yzeye etkiyen toplam hidrostatik kuvvet, ya integrasyonla
yada integrasyona dayal formlle hesaplanr.
ekil 2.7.Serbest su yzeyinden

ada bulunan ve as ile eimli
A alan zerine etkiyen hidrostatik
kuvvet
48
BASIN LMLER
ekil 2.7 de eik dzlem yzeyine etkiyen hidrostatik kuvvetin iddetini

hesaplamak istersek;
dF = pdA
Hareketsiz bir sv ortam ierisine daldrlm eik dzleme etkiyen hidrostatik
kuvvetin iddeti, yzeyin arlk merkezindeki basn ile yzey alannn arpmndan
ibarettir. Bu kuvvetin dorultusu ise yzey normali dorultusunda olup yn
yzeye dorudur.
F = pdA = ( p a + h)dA = p a A + hdA
h = Sin
Ayrca ekildeki tanmlama gerei;
CG =
olduundan,
1
dA
A
as levha boyunca sabit olduundan;

F = p a A + Sin dA = pG + Sin CG A
CG Sin = hCG olduundan,

F = p a A + hCG A = ( p a + hCG ) A = pCG A
Levhann basn merkezin CG ile gsterdiimiz takdirde;
FYCP = yp dA = y ( p a + Sin ) dA = Sin y dA
Burada
y dA yzeyin atalet momentinden karlabilir. Dolaysyla;
= CG y
tanmlamasndan;
FYCP = Sin ( CG y dA y 2 dA) = Sin I xx
yine
y dA = 0
ve Ixx ise kapan x eksenine gre atalet momentidir.
I xx
pCG A
buradaki negatif iareti etki noktasnn arlk merkezinin altnda olmas
gerektiindendir.
y CP = Sin
49
BASIN LMLER
ekil 2.8.Baz iki boyutlu cisimler

iin atalet momentleri a) Dikdrtgen;
b) Daire; c) gen; d) yarm daire
ekilde verilen sistemde;

a) PA basncn bulunuz
b) A noktasndan mafsall dikdrtgen AB
kapann almas iin uygulanmas
gereken F kuvvetinin iddeti ne
olmaldr. Kapak genilii 3 m olup,
arl ihmal edilecektir.
( su = 1000 kg/m3, ya = 800 kg/m3, civa
=13600 kg/m3 )
A
B
300
PA
1m
Ya
1.4 m
Su
1.6 m
0.3 m
Cva
a) Basn taramasndan,
PA + ya g 1.4 + su g 1.6 civa g 0.3 = PATM = 0
PA = ( civa 0.3 su 1.6 ya 1.4 ) 9.81

PA = (13600 0.3 1000 1.6 800 1.4 ) 9.81
PA = (4080 1600 1120 ) 9.81 PA = 13341.6 Pa PA = 13.341 kPa
50
BASIN LMLER
b) Fx = (PA + 0.5 9.81 800 ) 2 3

Fx = (13341 + 3924 ) 6 Fx = 103.590 kN
etki noktas ise;
b h3
I
h2
e = G = 12 =
z G A z G A 12 z G
PA basncnn ykseltisi,
hy =
e=
13.341
h y 1.7 m
800 9.81
h2
=
12 z G
22
1.7
12 1 +
sin 30
e = 0.076 m
Fx (1 + e ) = F 1 F = 103.590 (1 + e ) F = 111462.8 N
A noktasndan mafsall dikdrtgen

eklindeki niform ve homojen AB
kapa W arl ile kapal
tutulmaktadr. Buna gre kapan
alaca minimum su yksekliini
bulunuz?
( = 600, L = 30 cm, W = 9810 N, a =
90 cm )
b = 120 cm,
b: kapan genilii
L
a
Su
F = h sin 60 a b
2
I
b a3
a 2 sin 60
e= G =
e=
a
zG A
h
a
12 a b

12 h - sin 60
sin 60 2
2
51
BASIN LMLER
2
a
a sin 60
a
M A = F r = F + e = a b h sin 60
+
a
2
2
2
12 h - sin 60
2
a
a
a sin 60
M A = a b h sin 60 +
2
12
9810 0.3 = 9810 0.9 1.2 0.45 h 0.45 2 0.866 1

3
0.45 h = 0.39469 h = 0.877 m
Bir havuzun tabanndan su boaltma kanalnn kenar = 800 a yapacak

konumdadr. Kanal girii D = 125 cm apl, yatay, simetri ekseni etrafnda
serbest dnebilecek ekilde mafsallanm dairesel bir kapakla kapatlmtr?
a) Kapak tamamen suya gml olduuna gre, kapa ama momentinin su

yksekliinden bamsz olduunu gsteriniz?
b) Dndrme momentini hesaplaynz ?
a) e =
IG
sin
D 2 sin
4
D4
=
e
=
zG A
64 D 2 hG
16 hG
M G = F e = g hG
D 2 D 2 sin
4
16 hG
MG =
D 4 sin
64
MGnin kapal ifadesinden grld gibi sv ykseklii etkiyen moment

kuvvetini deitirmemektedir.
b) M G =
D 4 sin
64
9810 (1.25 ) sin 80

M G = 1157.3 N m
64
4
ekilde gsterilen A noktasndan

mafsall
dikdrtgen
kapan
genilii 1.5 m, arl 24525 N
2m
1m
olduuna gre, suyun kapan
A
L=2m
Su
Su
etkisiyle alp, almayacan
bulunuz?
G
45
3
bh
)
( IG =
12
F1 = g hG1 A1 = 1000 9,81 ( 2 + 1 sin 45 ) ( 2 1.5 ) F1 = 79670.15 N
0
52
BASIN LMLER
F2 = g hG 2 A2 = 1000 9,81 (1 + 1 sin 45 ) ( 2 1.5 ) F2 = 50240.1 N

b h3
I
h2
e = G = 12 e =
12 z G
zG A zG b h
e1 =
h2
=
12 z G 1
e2 =
h2
=
12 z G 2
22
12 1 +
sin 45
e1 = 0.087 m
22
12 1 +
sin 45
M G = G cos 45
e2 = 0.138 m
L
2
= 24525 cos 45 M G = 17341.79 N m
2
2
M 1 = F1 AG + e1 = 79670.15 (1 + 0.087 ) M 1 = 86601.29 N m
M 2 = F2 AG + e2 = 50240.1 (1 + 0.138 ) M 2 = 57173.23 N m

M 1 > M 2 + M G 86601.29 > 57173.23 + 173441.79
alr.
ekildeki sistemde dikdrtgen kapak 0

noktasndan mafsall olup, kapan
ekil dzlemine dik derinlii 2 mdir.
Kapa bulunduu konumda dengede
tutabilmek
iin
A
noktasna
uygulanmas gereken kuvvetin deerini
bulunuz?
( h1 = 4 m; h2 = 1 m; h3 = 4.5 m )
( ya = 900 kg/m3; su = 1000 kg/m3); I G =
olduundan
hGsu
h1
su
0
A
b h3
12
Fsu = su g hGsu A = 1000 9.81 3.5 (2 1) Fsu = 68670 N

Fya = ya g hGya A = 900 9.81 4 (2 1) Fya = 70632 N
53
kapak
hGya
h2
ya
h3
BASIN LMLER
2 13
12
YM su =
+ 3.5 YM su = 3.523 m ;
3.5 (2 1)
2 13
YM ya = 12 + 4 YM ya = 4.02 m
4 (2 1)
= 0 68670 0.523 + K 0.5 70632 0.52 = 0 K = 1628.46 N
ekildeki daralan boru ksmna

gelen kuvveti hesaplaynz?
12 m
20 cm
A
Q = 200 lt/s
ekilden;
PA
40 cm
= 12 m
0.2
V A = 1.595 m / s ;
2
(
0.4 )
4
Q
0.2
VB =
=
VB = 6.37 m / s
2
FB
(
0.2 )
VA =
Q
=
FA
z A = z B olduundan;
2
2
V A2
PB VB2
PB
P
(
1.595 ) (6.37 )
+
+ zA =
+
+ zB
= 12 +
B = 10.07 m
2 9.81
2 g
2g
PA
PA
= 12 PA = 12 = 12 1000 9.81 PA = 117720 Pa
PB
= 10.07 PB = 10.07 = 10.07 1000 9.81 PB = 98786.7 Pa
54
BASIN LMLER
K = Q (V
VA
R + PA FA PB FB = Q (V B V A )
R = 117720 0.1255 98786.7 0.0314 1000 0.2 (6.37 1.595 ) R = 10716.9 N
ekildeki sistemde dikdrtgen kapak A
noktasndan mafsall olup kapan ekil
dzlemine dik derinlii 0.6 mdir.
Kapa bulunduu konumda dengede
tutabilmek
iin
B
noktasna
uygulanmas gereken kuvvetin deerini
bulunuz?
( N.asit = 1520 kg/m3; su = 1000 kg/m3 )
b h3
IG =
12
Su
3m
Nitrik
asit
A
B
1m
Fsu = su g hGsu A = 1000 9.81 2.5 (1 0.6 ) Fsu = 14715 N

FNA = NA g hGNA A = 1520 9.81 3 (1 0.6 ) FNA = 26840 N
0.6 13
12
YM su =
+ 2.5 YM su = 2.553 m ;
2.5 (1 0.6 )
0.6 13
12
YM NA =
+ 3 YM NA = 3.0227 m
3 (1 0.6 )
= 0 14715 0.533 + K 1 26840 0.527 = 0 K = 6301.585 N
ekildeki sistemde a x b boyutlarndaki kapan

L
A
h
ktlesi 45 kg ve A noktasndan mafsall olarak
0
W
yatayla 45 lik a yapacak ekilde balantldr.
a
Sistem L mesafesindeki W kar arl
tarafndan kapal tutulurken A noktasndan

itibaren h mesafesine sahip su ykseltisinde
sistem kapal olduuna gre W arlnn ne olmas gerektiini bulunuz?
( su = 1000 kg/m3; a = 90 cm; b = 60 cm;
L = 90 cm; h = 30 cm )
55
3.5 m
BASIN LMLER
0,90
a
PG = h + sin 45 = 9810 0.3 +

sin 45 PG = 6064.52 N / m 2
2
2
F = PG A = 6064.52 (0.6 0.9 ) F = 3274.84 N

b a3
2
I Gy
a 2 sin 45 (0.9 ) 1000 9.81 sin 45
12
=
=
=
e=
e = 0.0772 m
z G A z G (a b )
12 PG
12 6064.52
a
a
F + e = W L + G cos 45
2
2
3274.84 ( 0.45 + 0.0772 ) = 45 9.81 0.45 cos 45 + W 0.90 W = 1762.28 N
ABCD haznesine bal boruda su E

seviyesine kadar ykseliyor. Hazne
ve borunun arl ihmal ederek,
a) 2.5 m geniliindeki AB alanna
etkiyen bileke kuvvetin iddetini ve
yerini bulunuz?
b) Haznenin tabanna etkiyen toplam
kuvveti bulunuz?
a)
E
A = 0.1 m2
3.7 m
A
2m
Su
C
B
6m
AB alanna etkiyen basn kuvveti;
FAB = g hs A = 1000 9.81 (1 + 3.7 ) (2.5 2 ) FAB = 230 kN

b) Tabana etkiyen toplam kuvvet;
F = g h A = 1000 9.81 (2 + 3.7 ) (6 2.5) F = 839 kN

ekilde grlen V eklindeki dikdrtgen kapak
0 ekseni etrafnda dnerek almaktadr.
Kapan kendi arln ihmal ederek, kapan
almamas iin H derinliinin ne olmas
gerektiini bulunuz?
( L = 4 m; = 450 )
Fx
0
Su
x=
H
sin
56
L
Fy
BASIN LMLER
Fx = g
H
H
H
b H2
(b x ) = g b
Fx = g
2
2
sin
2 sin
Fy = g H L b
M = 0 F
H
L
Fy = 0
3 sin
2
b H2
H
L
g H L b = 0
2 sin 3 sin
2
H2
= L2 H 2 = 3 L2 sin 2 = 3 4 2 sin 2 45 H = 4.89 m
3 sin 2
zerinde P1 basncnda sktrlm

hava ve altnda su bulunan sol
yandaki depo ile, P2 basncndaki gaz
bulunan dier bir depo arasna
yerletirilen, ap d olan bir boru
konik
bir
tapa
tarafndan
kapatlmaktadr.
Konik
tapann
almamas iin P1 basnc ne
olmaldr?
P1
su
h
P2
gaz
Tapaya gelen x ynndeki kuvvetler;
F1 = PG A = ( g h + P1 )
D2
F2 = PG A = ( g h + P1 )
F3 = P2
(D 2 d 2 )
4
d2
4
Toplam kuvvet dengesinden;
F1 F2 F3 = 0
( g h + P1 ) D
4
( g h + P1 )
57
(D 2 d 2 )
4
P2
d2
4
=0
BASIN LMLER
Buradan;
( g h + P1 ) d
P2
d2
4
=0
P1 = P2 g h
A ve B haznelerini
birbirinden ayran duvar
zerinde xx yatay ekseni
2m
etrafnda
dnerek 5.5 m
alabilen
dikdrtgen
2.5 m
eklinde
bir
kapak
mevcuttur. Kapa amak
iin
gerekli
momenti
bulunuz?
( a = 2 m; b = 1.5 m )
A haznesinden doan itme kuvveti;
A
x
Fa
x
B
a
Fb
4m
b
PA = g h A (a b ) = 1000 2 2 1.5 PA = 6000 kg

Bu kuvvetin tatbik noktasnn x eksenine olan uzakl;
la = e + 1
la =
Ia
a2
7
+1=
+ 1 la = m
zG A
24
6
B haznesindeki suyun itme kuvveti;

2
PB = hB b 1.5 = 0.75 1000 (1.5 ) PB = 1687.5 kg
2
l b = 0.5 + 1.5 l b = 1.5 m
3
kapa amak iin gerekli moment;
M = 6000 l a 1687.5 l b M = 4468.5 kg m

2.9. Erisel yzeylere
etkiyen hidrostatik
kuvvet
ntegrasyon metodu yardmyla, yzey ister erisel ister dzlemsel olsun,

hidrostatik kuvvet ve bir noktaya gre hidrostatik moment dorudan
hesaplanabilir. Erisel yzeyler iin, kat cisim zerine etkiyen hidrostatik
kuvvet katlatrma prensibine gre hesaplanabilir.
Hareketsiz bir sv ortam ierisindeki ab erisel yzeyi zerine etkiyen
hidrostatik kuvveti katlama prensibine gre hesaplayalm. (ekil 2.9)
58
BASIN LMLER
ekil 2.9. Erisel yzey zerine

etkiyen hidrostatik kuvvet analizi
nce sv ortam ierisindeki erisel yzeyin snrlarndan geen birbirine dik

ac ve cb yatay ve dey dzlemlerini izelim. AC yatay bir dzlem olduu
iin, her noktasna etkiyen basn ayn olduundan, bu yzeye etkiyen basn
kuvvetinin iddeti ve yerini de kolayca hesaplayabiliriz. Bu iki ac ve cb
dzlemleri ile ab erisel yzeyi arasnda kalan svy katlatrmak suretiyle
abc kat cismine etkiyen kuvvetlerin toplam sfr olmaldr prensibine
gre; kuvvetler dengesinden yatay dzleme gelen kuvvet; dzlemsel yzeylere
gelen kuvvet hesab ile ayn olduundan yukarda verilmi olan prensip
yardmyla hesaplanabilir. Dey kuvvet hesab iin ise;
FV = W1 + W2 + Whava
yazlabilir. Bileke kuvvet ise;
F = FV2 + FH2
yardmyla bulunabilir. Aradaki a ise;
tan =
FV
FH
ifadesinden hesaplanabilir.
ekildeki gibi 60 cm yarapnda ve 120 cm boyutunda olan silindirin arl
34335 Ndur. Bu silindire etki
eden toplam yatay ve dey
kuvvetleri bulunuz? ( sv =
60 cm
1240 kg/m3 )
A
Su
C
Sv
B
59
60 cm
BASIN LMLER
Yatay kuvvetler;
FX 1 = Psu A = su h A = 1000 9.81 (0.6 + 0.6 ) (1.2 1.2 ) FX 1 = 16951.68 N

0.6
FX 2 = Psv A = sv h A = 1240 9.81
(0.6 1.2 ) FX 2 = 2627.51 N
2
Dey kuvvetler;
0.6 2
1.2 1000 9.81 FY 1 = 6656.9 N
FY 1 = V AB su = FAB b su =
2
0.6 2
1.2 1240 9.81 FY 2 = 4127.278 N
FY 2 = V AC sv = FBC b su =
4
FY NET = W FY 1 FY 2 = 34335 6656.9 4127.278 FY NET = 23550.822 N
2.4 m apl ve 2200 N
arlndaki bir silindir, 1 m
1.2 m
uzunluunda
bir
tankn
0
A
tabanna oturmaktadr. Tankn
C
sol ve sa tarafnda 0.6 m ve
PAB x
D
1.2 m
PCB x
0.6 m
1.2 m derinliinde su ve ya
su
ya
PAB y
B
bulunmaktadr.
Silindirin,
PCB y
tankn
tabanna
temas
edebilmesini salayabilecek kuvvetin yatay ve dey bileenlerini bulunuz?
( b = 0.75 )
Pnet x = PAB x PCB x
Pnet x = 0.75 9810 0.6 (1.2 1) 9810 0.3 (0.6 1) Pnet x = 3530 N
Pnet y = PAB y + PCB y
Pnet y = 0.75 9810 1
(1.2 )2
4
(1.2 )2 0.6
+ 9810 1
1.08 Pnet y = 12660 N

6
2
Silindiri yerinde tutan bileenler; saa 3530 N, aa 12660 Ndur.
60
BASIN LMLER
ekildeki barajn su yz daire eklindedir.

Barajn birim geniliine gelen basn
kuvvetini ve yatayla yapt ay bulunuz?
( h = 22 m; R = 35 m )
x
Fy
Fx
h2
h
Fx = g h = g
2
2
Fx = 1000 9.81
22 2
Fx = 2374 kN / m
2
h
= 39 0 ;
R
xh
V = R2
360
2
sin =
V = R2
360
x = R2 h2
h
39 22
R 2 h 2 = 35 2
35 2 22 2 V = 117.48 m 3
2
360 2
Fy = g V = 1000 9.81 117.48 Fy = 1152.4 kN / m

F = Fx2 + Fy2 = 2374 2 + (1152.4 ) F = 2638.9 kN / m
2
tg =
2.10. Tabakal
akkanlarda
hidrostatik kuvvet
Fy
Fx
1152.4
= 25 0 89 '
2374
Yukarda verilen ifadelerde kapaa etkiyen kuvvet niform younluklu

akkan iin geerlidir. Farkl younluklu tabakalara sahip bir akkann
uygulad kuvvet dikkate alndnda ise, ekil 2.10da grld gibi basn
dalm da deiken olacaktr.
61
BASIN LMLER
ekil 2.10. Farkl akkan tabasna

sahip kapak iin e basn yzeyleri
Bylece toplam kuvvet;
F = Fi = pCGi Ai
benzer ekilde bu kuvvetin etki noktas ise;
y CPi =
i g Sin i I xx
pCGi Ai
xCPi =
i g Sin i I xy
pCGi Ai
formlnden hesaplanabilir.
2.11. Sabit ivmeli
teleme Hareketi
ekil 2.11deki gibi kabn belirli bir V hz ile hareket ettiini

dnelim. Belirli bir zaman sonra kap ierisinde bulunan svnn hzlarnn
eit olabilecei gerektir. Buna gre; statik sistemlerde sisteme etkiyen yzey
kuvvetleri ktle kuvvetleri tarafndan dengelenmektedir. Statik sistemin yalnz
yerekimi kuvveti etkisinde olmas halinde, ebasn yzeyleri yatay dzlemler
halinde olmakta ve zel bir ebasn yzeyi olan serbest sv yzeyi de yatay
konumda kalmaktadr. Statik bir svda yzey kuvvetleriyle ktle kuvvetleri
birbirini dengelediine gre, yzey kuvvetleri deimedii halde, sistem x
dorultusunda a ivmesi ile hareket ederken ktle kuvvetleri iin;
F = a g
veya
F = ai gk
yazlabilir. Bu durumda temel denge denklemi;

1
grad p = ai gk
62
BASIN LMLER
eklinde olacaktr. zdm denklemleriyle yazacak olursak;

1 p
= a
x
1 p
=0
y
1 p
= g
z
olarak yazlr. Atmosfer basncn da dikkate alarak denklem dzenlenirse;

1
(Pg + Patm ) gz = a
Pg gz = a
1 Pg
g = az
z
P
= (g + a z )
z
eklinde basncn sadece z ynndeki deiimin ifadesi olarak dnlebilir.
z
v
a
y
ekil 2.11. Sabit ivmeli teleme

hareketi
g
E Basn
erileri
Eksen takmn koyduumuz noktada akkan olmaldr. Burada
tg =
tg =
63
a
g
x a
al
= x=
l g
g
BASIN LMLER
1 P
= 0,
x
1 P
= a,
y
1 P
= g
z
P = ay + c ( z )
1
P = gz + c ( y )
2
(z)' nin fonksiyonu

(y)' nin fonksiyonu
Herhangi bir ynde ilerlediimizde basn;
P = ay gz + C
ifadesinden snr artlarn yerine yazarak tretilebilir.
ekildeki sistemde sabit ivmeli

teleme hareketi yapan
dikdrtgen kesitli tankn st
kapal olup b = 0.78 olan akkan
iermektedir. ( a = 4 m/s2, H = 5
m, L = 0.75 m, c = 1 m )
a) A, B ve D noktalarna gelen
basnlar hesaplaynz?
b) AD, BC ve AB kapaklarna gelen
kuvvetleri bulunuz?
x
b = 0.78
H
A
C
a
b = 0.78
H
A
x a
=
L g
a
4 0.75
x = L =
x = 0.3058 m
g
9.81
tan =
B
L
A noktas iin
PA = g (x + H ) = 780 9.81 (0.3058 + 0.5 )
PA = 6.1658 kN/m 2
B noktas iin
PB = g H = 780 9.81 0.5

64
BASIN LMLER
PB = 3.8259 kN/m 2
PD = g x = 780 9.81 0.3058
PD = 2.2339 kN/m 2
D noktas iin
AD kapa iin
0.5
H
FAD = g x + A = 780 9.81 0.3058 +

(0.5 1)
2
2
FAD = 2.126 kN
0.5
H
A = 780 9.81
(0.5 1)
2
2
= 956.475 N
BC kapa iin FBC = g

FBC
AB kapa iin FAB = g H L c = 780 9.81 0.5 0.75 1

FAB = 2.869 kN
2.12. Vortex
(Zorunlu Burga)
ekil 2.12de verilen kab ekseni etrafnda sabit bir asal hz ile dndrelim. Bu
durumda kap ierisindeki sv blok halinde dnecek ve davran kat bir cisim gibi
olacaktr. Sv sabit bir eksen etrafnda kat bir cisim gibi dnerse ekil
deitirmeyecek ve kayma gerilmesi oluturmayacaktr. Eer D apn byk alp kab
dnderdiimiz takdirde eksene yakn olan akkan uzaklaacaktr. ay
kartrdmzda oluan hareket rneindeki gibi.
Byle bir sistemde oluan hareketleri inceleyecek olursak, 2 trl kuvvet sz konusu
olur. Bunlar Merkezka kuvvet ve Arlk kuvvetidir.
65
BASIN LMLER
Kabn silindirik bir eleman olmas sebebiyle, bu koordinat takm iin denge
denklemlerini yazacak olursak;
= k
ro = i, r
Asal ivmenin hesaba katlmasyla denklemimiz;

x ( x ro ) = r 2 ir
halini alr. Kuvvet dengesinden;
p = i r
p
p
+k
= ( g a) = ( gk + r 2 ir )
r
z
ki paral diferansiyel denklem eklinde basn alann yazacak olursak;

p
= r 2
r
p
=
z
olacaktr. yukardaki denklem r ve znin fonksiyonu olup ayr ayr integre

edecek olursak; rye gre integrasyonundan;
p=
1 2 2
r + f ( z )
2
zye gre integrasyonundan;
p
= 0 + f ' ) z ) =
z
veya
f ( z ) = z + C
burada C sabittir ve denklemimiz ;

p = sabit z +
1 2 2
r
2
haline dnr. C sabitini bulmak iin eer (r,z)=(0,0)da p=po kabul edilirse ;
p = p o z +
1 2 2
r
2
halini alr. Basn r ile parabolik z ile lineer olarak deimektedir. R yarapl
bir kap ierisinde oluan parabolik erinin ykseltisi ise ;
66
BASIN LMLER
h=
2R2
2g
denkleminden bulunabilir.
Cebri vortex olaynda serbest su yzeyi z eksenini pozitif ynde kuatan
bir paraboloid eklindedir. Paraboloidin formu asal hz nn deerine bal
olup, ynden bamszdr. Bu harekette yatay dzlem zerinde alnan iki nokta
arasndaki basn fark ise ; bu noktalardaki evresel hzlarn fonksiyonudur.
Eksenden ayn uzaklktaki iki nokta arasnda evresel hzlar ayn olduundan
basn fark yoktur ve basn eksenden cidara doru artarak, cidarda
maksimum deerine ular. st atmosfere kapal dolu bir silindir, ekseni
etrafnda dndrldnde serbest sv yzeyi teekkl etmemekle beraber, bu
yzeye ait herhangi bir nokta belli ise hayali serbest sv yzeyi bu noktadan
geen paraboloidler olup, ebasn yzeyleride buna paralel yzeylerdir.
ekildeki kab, a-a ekseni etrafnda, su

dklmemesini salayacak maksimum
sabit bir asal hzla dndrdmzde,
i. A, B, C ve D noktalarna etkiyen
basnlar?
ii. Tabana etkiyen kuvveti hesaplaynz?
( r1 = 0.2 m, r2 = 0.4 m, H = 1 m, h =
0.6 m )
r1
r2
H
h
r1
h01
r2
h02
H
h
D
C
d
a
67
Bo hacimlerin eitliinden,
BASIN LMLER
D2
(H h )
4
r12 h01 r22 h02 r12 (h02 h01 )
V2 =
+
+
4
4
2
V1 =
V1 = V2
d 2 (H h ) r22
=
r12
r12
h02
h01
2
4
0.36 0.4 0.16 0.04

0.04
=
+
h02
h01
4
2
4
4
0.036 = 0.06 h02 0.01 h01
6 h02 h01 = 3.6
h01 =
2 r12
2g
(1)
; h02 =
2 r22
2g
r
h
1
01 = 1 =
4
h02 r2
(2)
( 2 ) den h02 yi ekip ( 1 )de yerine koyalm,

24 h01 h01 = 3.6
3.6
h01 =
h01 = 0.156522 m
23
h02 = 4 h01 h02 = 0.626087 m
h01 =
2 r12
2g
2 g h01
r1
2 9.81 0.156522
= 8.76207 rad/s
0.2
Paraboln denklemi:
h02
H
hC
z0
C
z
r
68
z=
2 r2
2g
+ z0
BASIN LMLER
z 0 = H h02 = 1 0.626087 z 0 = 0.373913 m
2 r2
z=
hC
2g
+ z 0 denkleminden;
2
2
(
8.76207 ) (0.2 )
=
2 9.81
PA = 0
+ 0.373913 hC = 0.530434 m
PB = g (H h ) = 9810 0.4 PB = 3924 Pa
PC = g hC = 9810 0.530434 PC = 5203.56 Pa

PD = g H = 9810 1 PD = 9810 Pa
b)
D2
0.6 2
= 9810 0.6
FCD = 1664.23 N
FCD = g V = 9810 h
4
4
Uzunluu L = 50 cm olan kapal bir
boru tamamen su ile doludur. Bu

A
B
boru yatay konumda iken bir
ucundan
geen
dey
eksen
etrafnda n = 300 dev/dak ile
dndrldnde ular arasnda oluan basn farkn hesaplaynz? ( su =
1000 kg/m3 )
n
30
V A = 0;
PA PB
300
30
= 31.41 rad/s
V B = L V B = 15.7 m/s
V A2 V B2
=
2g
2
V B2
(
15.7 )
PA PB =
= 1000
PA PB = 123370 N/m 2
2
2
69
BASIN LMLER
ap 1.5 m, ykseklii 2.2 m olan

silindirik kap, 1.8 mye kadar su
iermektedir.
Kaptan su dklmemesi iin
i.
kendi ekseni etrafnda hangi
asal hz ile dndrlmelidir?
60
dev/daklk
dnme
ii.
durumunda silindir taban ile
eksenel tabanda oluan basnc
hesaplaynz?
h
h1
A
Kaptan su dklmemesi iin paraboln zerindeki bo alann, balangta

durgun durumdaki bo hacme eit olmas gerekir.
Balangtaki boluk hacmi = Paraboln hacmi
D2
4
hL =
(h h1 ) =
2 R2
2g
D 2 hL
4
= 0.8 =
hL = 0.8 m
2 9.81 0.8
(0.75 )2
= 5.28 rad/s
b) = 2 n = 2 60 = 377 rad/dak = 6.28 rad/s

hL =
2 R2
2g
(6.28 )2 (0.75 )2
2 9.81
hL = 1.130 m
A noktasnda;
h A = 1.8
1.13
h A = 1.234 m
2
B noktasnda;
hB = 1.8 +
1.13
hB = 2.365 m
2
B noktas zerinde sv ykseklii kabn yksekliinden yksek

ktndan su taar. Bu nedenle B noktasndaki basn hesaplanrken kabn
ykseklii alnr.
PA = h A = 9810 1.234 PA = 12.105 N/m 2
PB = hB = 9810 2.2 PB = 21.582 N/m 2
70
BASIN LMLER
Yatay ve tamamen kapal bir silindir,

hacminin yars kadar akkan
iermektedir. Silindir ekseni etrafnda
sabit bir n devir says ile
dndrldnde silindirin tabanna
gelen kuvveti hesaplaynz?
D = 0.5 m; n = 1500 dev/dak; b = 1.35
Sv
L
Silindir yatay konumda simetri ekseni etrafnda dndrldnde sv yan

cidara svanarak silindirik bir halka halini alacaktr.
Hacimlerin eitliinden;
1
1
1
R 2 L = R 2 Ri2 L Ri2 =
R =
25 Ri2 = 17.67 cm
2
2
2
Bu durumda Ri2den Rye bir basn dalm vardr. Vorteks

bantsndan,
PD Pi
VD2 Vi 2
2
=h=
R 2 Ri2
2g
2g
Burada Pi i basn atmosfer basnc olup sfrdr. Bu durumda eksenden

radyal uzaklk r iin, basn p alnp bant dzenlenirse;
p=
r 2 Ri2 bants elde edilir. Eksenden r kadar uzaklkta dr
2
kalnlnda elemanter bir alan alp, bu alan zerindeki hidrostatik kuvvet
yazlrsa;
dA = 2 r dr
dF = p dA;
dF =
2
2
r 2 Ri2 2 r dr F = 2 r 3 Ri2 r dr
Ri
71
BASIN LMLER
r4
r2
F =
Ri2
4
2
Ri = R 2
Ri
R4
F =
bulunur. Deerler yerlerine konulursa;
16
2
n
30
b =
1500
30
= 157.07 rad/s
= b su = 1.35 1000 = 1350 kg/m 3

su
F = 2
R4
2 (0.25 )
= 1350 (157.07 )
F = 25545.25 N
16
16
4
Ykseklii 2 m, ap 1 m olan ak bir

silindir kaptaki su seviyesi 1.5 mdir.
Silindir ekseni etrafnda dndrldne
0.5 m
gre;
a) Su dklmeden eriilebilecek sabit
1.5 m
asal hz bulunuz?
b) = 6 rad/s halinde kap tabann C
ve D noktalarndaki basnc hesaplaynz?
a)
1
Dnel paraboln hacmi = Dnel silindirin hacmi
2
Y1
S
Su
C
1m
Sv dklmemesi iin paraboln hacminin stteki boluk hacmine eit

olmas gerekir.
1 12
12
Y1 =
0.5 Y1 = 1 m bulunur.
2
4
4
Paraboln denklemi ise;

Y1 =
2
2g
R2 =
b) Y =
2
2g
Y1 2 g
1 2 9.81
=
= 8.86 rad/s
2
R
(0.5 )2
6 2 (0.5 )
Y = 0.46 m
2 9.81
2
R2 =
72
BASIN LMLER
SK aras mesafe;
1
0.46
Y =
= 0.23 m
2
2
SC aras mesafe;
hC = 1.5 0.23 hC = 1.27 m
C noktasndaki basn;
PC = g hC = 1000 9.81 1.27 PC = 12500 Pa
D noktasndaki basn;
PD = g hD = 1000 9.81 (1.5 + 0.23) PD = 17000 Pa
ekildeki D apl, H yksekliinde st atmosfere
kapal silindirik kap h yksekliinde su iermektedir.
Bu depo dey konumdaki simetri ekseni etrafnda
dndrlrken,
H
h
a) Su seviyesi tepe noktasna ulatnda asal hz,

b) Asal hz 10 rad/s olduunda stte meydana
gelecek kuru alan ve bu konumda h0 yksekliini,
c) Sv yzeyi tabana teet olduunda kuru alan
yarapn ve asal hzn hesaplaynz.
( D = 1.6 m; H = 2.4 m; h = 1.6 m )
Su seviyesi tepe noktasna ulatnda;
a)
H h = 2.4 1.6 H h = 0.8 m ykselmi olacaktr.

Bu durumda eksende ayn miktar alalma olacaktr. Buna gre;
z=
2
2 g
r 2 + z 0 yzey denkleminde deerler yerine konulursa;
(1.6 ) = 7 rad / s
2
D2
2.4 0.8 =
H z0 =
2 g 4
2 9.81
4
2
b) Kuru alan yarap R0 olarak kabul edilirse;

H=
2
2 g
R02 + z 0 H z 0 =
2
2g
R02 (1)
R0
H
h
z0
73
BASIN LMLER
Hacimlerin eitliinden;
R02 (H z 0 )
2
H z0 =
D2
4
(H h )
D2
(H h )
2 R0
(2)
(2) denklemi (1) denkleminde yerine konulursa;
2
D2
2 g D 2 (H h ) 2 9.81 (1.6 ) (2.4 1.6 )
2
4
(
)
H
h
R
R
=
=
R
0
0
2 g
2 R02
2 2
2 10 2
2
Buradan R0 deeri (1) ve (2) denkleminde yerine yazlrsa;

H z0 =
2
2 g
R02 =
100
2
(0.669 ) H z 0 = 2.281 z 0 = H 2.281 z 0 = 0.1
2 9.81
c)
H=
R0
Sv yzeyi tabana teet olduunda;
2
2 g
(4)
R02
H=
(3) ;
D2
(H h )
2 R02
H
h
(4) denkleminden;
R0 =
D2
(H h ) =
2H
(1.6 )2 (2.4 1.6 ) R

2 2.4
= 0.653 m
(3) denkleminden;
2 g H
=
R02
2 9.81 2.4
(0.653)2
= 10.51 rad / s
Younluu 850 kg/m3 olan bir sv ile

doldurulan 10 cm ap ve 1.2 m
uzunluundaki, yatay bir boru ucundan 0.3 m
uzaklkta bulunan dey eksen etrafnda 22
rad/slik sabit bir asal hzla dndrld
74
A
0.3 m
B
1.2 m
BASIN LMLER
taktirde borunun her iki ucu arasnda meydana gelen basn farkn bulunuz?
y=
2
2 g
x2
22 2
2
yA =
(0.3 ) y A = 2.214 m ;
2 9.81
22 2
2
yB =
(1.5 ) y B = 55.35 m
2 9.81
PA = g y A = 850 9.81 2.214 PA = 18461.4 N / m 2
PB = g y B = 850 9.81 55.35 PA = 461535.9 N / m 2
P = PB PA = 461535.9 18461.4 P = 443074.5 N / m 2
1 m uzunluunda su ile dolu st ak ve deyle 300lik a yapan bir tp,

ortasndan geen dey eksen etrafnda 10 rad/slik bir asal hzla
dndrlmektedir.
Tpn
ortasndaki
ve
A
A
tabanndaki basnlar bulunuz?
2
2 r 2 10 2 (0.5 sin 30 )
30
0A =
=
0 A = 0.318 m
2g
2 9.81
0.5 m
B
B noktasndaki basn;
PB = 0 B = 9810 (0.5 cos 30 0.318 ) PB = 1118.34 N / m 2
0.5 m
C noktasndaki basn;
C
PC = A' C = 9810 1 cos 30 PC = 8485.65 N / m 2
'
erisinde 75 cm yksekliinde su bulunan 1 m

apnda ve 1 m yksekliinde silindirik bir
depo dey dorultudaki ekseni etrafnda
hangi devir saysyla dndrlmelidir ki, sv
yzeyi eksende tabana teet olsun? Teet
durumda iken kaptan dklen su miktar ne
kadardr?
z=
2 r2
1
1m
2
D=1m
2g
75
0.75 m
BASIN LMLER
r =0
r=h
Teet konumda;
iin
iin
z0 = 0
z=H
Buna gre;
H=
2 r2
2g
1
1
2g H =
2 9.81 1 = 8.858 rad / s
R
0.5
Devir says;
n=
30
30 8.858
n = 84.59 dev / dak
3.14
ekildeki kabn 1.07 bar basnl hava hacmi

ile kapandn kabul edelim. = 12 rad/slik
asal hz ile dndrld taktirde C ve D
noktalarndaki basnlar hesaplaynz?
hava
2m
1.5 m
su
Kap dahilinde hava hacminde deiiklik

olmadndan;
V =
D2
4
0.5 =
12
4
0.5 =
C
1m
1
r012 H 01
2
r02
Buradan;
H 01 =
H02
12 2
r012
2 9 81
Bylece;
r01
r01 = 0.034 m ; H 01 = 1.36 m
H01
C noktasndaki basn;
PC = 1.07 + g h
1
9810 0.64
= 1.07 +
PC = 1.13 bar
5
10
10 5
D noktasndaki basn;
H 02 =
12 2
r022 H 02 = 1.83 m
2 9 81
76
BASIN LMLER
PD = 9810 (1.83 + 0.64 ) + 1.07 10 5 PD = 1.31 bar
ekildeki silindirik kap (a)

konumunda hareketsiz olup 1/3
A
B
orannda civa ve 2/3 orannda su
su
iermektedir. (b) konumunda kap
3h
A'
dey ekseni etrafnda sabit bir
B'
h
civa
asal hzla dndrlmektedir. Su
C
ile civann ayrlma yzeyinin
2R
ekseni kestii A' noktasnn kabn
(a)
tabanna eritii kabul edilirse
kaptan dklen su miktarn ve devir saysn hesaplaynz?
( 3h = 15 cm; 2R = 20 cm )
2h
A
A'
(b)
Paraboln zelliine gre, silindir hacminin yarsna eittir.
R2
2
BC = R 2 h ;
BC = 2 h
Dklen hacim = R 2 h = (0.1) 5 10 3 Dklen hacim = 1.57 10 3 m 3

2
Oluan paraboloit A'B' ve AB benzer ykseklie eit olacaktr.
2h =
n=
2 R2
2g
30
30 14
4g h
=
R
4 9.81 5 10 3
= 14 rad / s
10 10 2
n = 133.7 dev / dak
77
2h
BASIN LMLER
Uygulamalar
2
ekildeki dzenekte A ve B
noktalar
arasndaki
basn
farkn veren ifadeyi kartnz?
h2
1
4
h1
h3
4 Bar
ekildeki sistemde h mesafesini hesaplaynz.

( ya = 880 kg/m3 ; civa = 13600 kg/m3 ; su =
1000 kg/m3 )
( = 450 )
4.2
B
Hava
Hava
Ya
11 m
Su
8m
h
Civa
ekildeki U manometrenin st ksmnda

hava, sa ve sol haznede ise su
bulunmaktadr. Sistem bir borunun iki
noktas arasndaki basn farkn lmek
iin kullanlmaktadr. A ve B noktalar
arasndaki basn farkn hesaplaynz?
( su = 9810 N/m3; h1 = 60 cm; h = 45 cm;
h2 = 180 cm )
( hava = 1.293 kg/m3 )
hava
h
h1
h2
su
B
78
BASIN LMLER
ekilde grlen U borunun iindeki civa seviyesi

balangta boru st seviyesinden 40 cm
aadadr. A kolonunun i kesit alan 1 cm2, B
kolonunki ise 2 cm2dir. B kolonuna ilave
edilebilecek azami su hacmini bulunuz?
B
40 cm
inde zgl arl su = 1.01 olan basnl iki su

deposu arasna ekildeki gibi bir diferansiyel
manometre balanmtr. Manometre svs olarak
zgl arl ya = 0.98 olan ya kullanlmaktadr. A
ve B noktalar arasndaki basn farkn hesaplaynz?
( h = 7.5 cm; = 600; L = 5 cm )
su
ya
H
Hav
ekildeki diferansiyel manometrede h1 = 25 cm

ve h2 = 15 cm olarak okunduuna gre Pa
basncnn efektif deerini hesaplaynz?
( civa = 13600 kg/m3; su = 1000 kg/m3; hava =
1.2 kg/m3 )
Pa
Patm
Su
h2
h1
Civa
ekilde verilen manometrenin

A ve B noktalar arasndaki
basn farkn hesaplaynz?
( h1 = 20 cm, h2 = 15 cm, h3 =
25 cm, h4 = 30 cm, h5 = 35 cm )
( 1b = 0.8; 2b = 1.12; 3b = 1.4;
hava = 1.2 kg/m3 )
Hava
h1
h2
A
h5
h3
h4
Hava
B
79
BASIN LMLER
ekildeki dzenekte P0 basncnn

mutlak deerini bulunuz ve hz
dzey farkn hesaplaynz. (H1=1.2
m, H2=1.6 m, h1=20 cm, 1=82
kg/m3, 2=1600 kg/m3, 3=13600
kg/m3, 4=1120 kg/m3)
H2
P0
hava
H1
h1
2
3
h2
4
Bir su yolunun denize

dkld blge ekilde
gsterildii
gibi
st
Dairesel Kapak
h
ksmndan mafsall 900 mm
apl dairesel kapakla kontrol
Su
edilmektedir.
Kapal
0
Deniz
konumda dey ile 10 lik
a yapan dairesel kapan
arl 400 kg, bal
younluu 7.5 olduuna gre, deniz tarafndaki kapan almas iin gerekli h
su yk farkn belirleyiniz. Suyun younluu 1000 kg/m3, deniz suyunun
younluu 1025 kg/m3 alnacaktr. ( = 800 )
ABCD haznesine bal boruda su E

seviyesine kadar ykseliyor. Hazne
ve borunun arl ihmal ederek,
i. 2.5 m geniliindeki AB alanna
etkiyen
bileke
kuvvetin
iddetini ve yerini bulunuz?
tabanna
etkiyen
ii. Haznenin
toplam kuvveti bulunuz?
toplam
arln
iii. Suyun
bulunuz?
80
E
3m
A
2m
A = 0.1 m2
D
Su
C
B
6m
BASIN LMLER
Dikdrtgen kesitli bir kapak 3

m geniliinde olup ekilde
grld gibi dik olarak
suyun iine yerletirilmitir.
Suyun derinlii 10 mye
ulatnda kapan otomatik
olarak almas istenmektedir.
a) Srtnmesiz yatay aft hangi
noktaya yerletirilmelidir?
b) Kapan alabilmesi iin
uygulanmas gerekli kuvvet ne
olur?
10 m
Kapak
Su
4m
ekilde grlen V eklindeki dikdrtgen

kapak 0 ekseni etrafnda dnerek
almaktadr. Kapan kendi arln
ihmal ederek, kapan almamas iin H
derinliinin ne olmas gerektiini bulunuz?
( L = 2 m; = 600 )
x=
Fx
Su
Fy
H
sin
Bir basn tank, bal younluu 0.9 olan ya

iermektedir. Bu tankn yan yznde 0.6 m x 0.6
m boyutlarnda, ekilde grld gibi
cvatalanm bir plaka mevcuttur. Yan st
ksmnda bulunan havann basnc basn ler
yardmyla 50 kPa olarak lldnde, alttaki
plakaya etki eden kuvvetin bykln ve etki
noktasn tespit ediniz?
Plaka detay;
Ya yzeyi
2.6 m
0.6 m
e
81
P = 50 kPa
Hava
Ya
2m
0.6 m
BASIN LMLER
Dairesel kesitli bir kelebek vanann ap

3 mdir. Yatay bir mil etrafnda
dnebilen vanann bir taraf su ile dolu,
dier taraf ise botur. Buna gre
vanann almamas iin tabana etkimesi
gereken kuvveti bulunuz?
ekildeki sektr vanann su yzeyi

b
geniliinde
bir
silindir
dilimidir. Vana bu silindirin
ekseninden geen bir mil etrafnda
dnerek
0
noktasndan
almaktadr.
( R = 3.24 m; = 400; b = 6.45 m )
0.6 m
Dairesel vana
yM
1.5 m
mil
x
1.5 m
Fy
Fx
0
x
a) Vanaya gelen yatay kuvveti bularak dorultusunu belirtiniz.

b) Vanaya etki eden kuvvetin dey bileenini bulunuz.
c) Dey kuvvetin eksenden olan uzakln hesaplaynz.
d)
3 m geniliinde erisel kesitli kapak su

tanknn tabanna tesbit ettirilmitir. Bu kapaa
etki eden kuvveti hesaplaynz?
Fy
Su
4m
6m
1m
Fx
A
2m
Kapak
82
BASIN LMLER
ekilde
grld
gibi
C
dikdrtgen prizma vagon h
yksekliine kadar ya ile,

Su
H = 2.45 m
tamamen ak olan st yzeye
kadar su ile doldurulmutur.
Ya
Vagon sabit bir ivme ile
hareket ederken suyun 1/3
A
L= 12 m
dklmektedir.
a) vmeyi bulunuz?
b) A ve B noktalarndaki basnlar hesaplaynz?
( b = 1.6, su = 1000 kg/m3 )
c: derinlik
ekildeki akaryakt tankerinin

boyu L = 9 m ve ap D =2.9
mdir. Tankerin iinde younluu
1180 kg/m3 olan ar bir ya
bulunmaktadr. Tankerin n st
noktas olan A atmosfere aktr.
Tanker 2.3 m/s2lik bir ivme ile
hzlandna gre arka yzeye
gelen itme kuvvetini ve itme
merkezini bulunuz?
h
h = 1.2 m
B
y
A
x
a
Taban ekseni ile 450lik a yapan ekildeki

silindirik kap balangta skunette iken
iindeki sv seviyesi kabn stnden 10 cm
derinliktedir. Kap kendi ekseni etrafnda
dndrldnde soyun dklmeyeceini
kabul ederek tabana etkiyen dey kuvveti
bulunuz?
( 2r = 20 cm, h = 30 cm )
h1
h
II
h2
450
2r
83
BASIN LMLER
ekildeki V borunun tamam su ile

doludur. B tapas aldnda svnn
dengede kalmas ve suyun dklmemesi
iin tpn simetri ekseni etrafnda hangi
asal hz ile dnmesi gerektiini
bulunuz? ( = 300 )
ekilde civa ieren U tp a a ekseni

etrafnda
asal
hz
ile
dndrlmektedir.
Tpn
iki
kolu
arasndaki ykselti farknn 75 mm olmas
icin gerekli asal hz hesaplaynz?
h = 20 cm
75 mm
h2
h1
150 mm
220 mm 90 mm
84
AKIKAN PARTIKL IIN DIFERANSIYEL BAINTILAR
BLM 3
Akkan Partikl iin Diferansiyel Bantlar
3.1
Genel Bak
Akkanlar mekanii, durgun veya hareket halindeki akkanlar ve bu

akkanlarla kendilerini snrlayan yzeyler arasndaki etkileri inceleyen bir
bilim daldr. Bu snrlayc yzeyler kat veya baka bir sv olabilir. Akkan
akmnn incelemesinde balca sorun, teorinin verdii sonularla deneysel
almalardan elde edilen sonular arasnda makul bir yaklamn
salanmasdr. Akkan akm, mekaniin bir dal olduundan temel korunum
(ktle ve momentumun korunumu) kanunlarn salar ve bu sayede teorik
ilemlerin byk bir blm elverili hale gelir. Uygulanabilir bir teoriye en
nemli iki engel, sistemin geometrisi ve viskozitedir.
Akkan hareketi iin en genel bir teori kartlrken herhangi bir ekle
bal kalmak, uygulamacy skntya drebilir. Bunun iin ders kitaplar
daha ziyade dzlemsel yzeyler, dairesel borular ve daha basit geometrik
ekilleri gznne bulundururlar.
Teorik yaklamlarda ikinci engel viskozitenin etkisidir. Bu da ancak ideal
akkan akmlarnda ihmal edilebilir. Bu adan akkanlar mekanii
incelemelerinde iki deiik yntem gelitirilmitir. Bunlardan birincisi; kat
cidar etrafnda hareket eden akkan akmnda viskozitenin etkin olduu, yani
kat cidar civarnda viskozitenin ihmal edilemeyecei Snr Tabaka akm,
ikincisi ise; viskozite etkisinin ihmal edilebilir mertebede kald, cidardan
sonsuz uzaklktaki ak eylemlerinde, viskozitenin tamamen ihmal edilerek
deal Akkan (Potansiyel Akm) teorisi yntemleri kullanlr.
Prandtl tarafndan 1904de ortaya atlan Snr Tabaka yaklam viskoz
akm analizlerini olduka kolaylatrm ise de, viskozite temel denklemlerinde
oluan glkler hala devam etmektedir. Bunun iin mecbur kalnmadka
herhangi bir ak hareketinde viskozite, aka egemen olmad ve ihmal
edilmesinden doan hata tolerans snrlar ierisinde kald srece, zm
kolaylatrmak iin ideal akkan kavram ierisinde, sfr alnabilir. Ancak
Snr Tabaka yntemiyle yaplan incelemerde, aka hakim olan viskozitenin
ihmal edilmesi mmkn deildir.
85
3.2. Bir Akkann

vme alan
Kartezyen koordinatlarda bir hz alannn vektr formu uzay ve zamann

fonksiyonu olarak;
V (r , t ) = i u ( x, y, z , t ) + j v( x, y, z , t ) + k w( x, y, z , t )
olarak yazlabilir.
Sonsuz bir ak sistemi iin Newtonun ikinci yasasn yazmak iin, akn a
ivme vektrn hesaplamaya ihtiyacmz vardr.
a=
dw
dv
du
dV
=i
+ j
+k
dt
dt
dt
dt
Herbir skaler bileen, drt deikenin (x,y,z,t) bir fonksiyonudur. Her bir
bileenin zaman bal trevleri dikkate alnrsa;
du ( x,y,z,t ) u u dx u dy u z
=
+
+
+
dt
t x dt y dt z dt
burada dx/dt, lokal hz bileeni olup;
u=
dx
,
dt
v=
dy
,
dt
w=
dz
dt
ifadeyi yeniden dzenleyecek olursak;
du u
u
u
u u
=
+u
+v
+w
=
+ ( V ) V
dt t
x
y
z t
toplam ivme deiimini elde ederiz, yani;
dV V V
V
V V
a=
=
+ u
+v
+w
=
+ ( V ) V
dt N
t x
y
z t

lokal
konvektif
ivme
ivme
burada ilk terim ( V / t ) lokal ivmeyi ifade etmekte olup, eer ak daimi ise
lokal ivme sfra eittir. kinci terim ise konvektif ivmeyi ierir. Herhangi bir t
annda hareket dorultusunda hzn deiimini karakterize eder. Hareket daimi
olsa dahi ilk terim (lokal ivme) sfra eit olduunda, konvektif ivme mevcut
olacaktr. Gradyant operatrnn kullanm gsterim olarak birtakm
kolaylklar salar;
86
+v
+ w = (V )
;
x
y
z
rnein basncn zamana bal trev ifadesi;
=i
+ j
+k
z
x
y
dP P
P
P
P P
=
+u
+v
+w
=
+ (V ) P
dt
t
x
y
z
t
3.3. Ktlenin
Korunumunun
Diferansiyel Denklemi
Sabit bir kontrol hacmine sahip dx,dy,dz elemanter parac zerinde,

genel formda ktlenin korunum ifadesini yazacak olursak;
CV t dV + i ( i Ai Vi )kan i ( i Ai Vi )giren = 0
Eleman paracnn ok kk olmas sebebiyle;
CV
P
dV
dx dy dz
t
t
kabul edilebilir.
ekil 3.1. Kartezyel koordinatlarda

ktle giri ve k aknn x
ynndeki gsterimi
Ktle ak terimleri, giri ve k olmak zere kpn alt yzeyi zerinde

oluur. ekil 3.1 sadece ktle aknn x ynndeki ilikisini gstermekte olup,
dier y ve z ynndeki ifadeleri tablo halinde gsterecek olursak;
Yn
Giren Ktlesel Ak
u dy dz
v dx dz
w dx dz
kan Ktlesel Ak
u + x u dx dy dz
v + y v dy dx dz
w + z w dz dx dy
87
Elemanter parack ierisinde zamanla deien ktle miktarn da dikkate

alarak balans kurduumuzda;
dx dy dz + ( u ) dx dy dz + ( v ) dx dy dz + ( w) dx dy dz = 0
t
x
y
z
ifadesi, elemanter paracn hacmine blnmesiyle, younluk ve hzn trevi

eklinde oluan diferansiyel denklemimiz;

+ ( u ) + ( v ) + ( w) = 0
t x
y
z
Sreklilik denklemi olarak anlr. Denklem akn, srekli veya zamana bal,
viskoz veya srtnmesiz, sktrlabilir veya sktrlamaz olmas halleri iin
geerlidir. Vektr gardyan operatr eklinde yazacak olursak;
=i
+ j +k
z
x
y
olduundan;
+ ( V ) = 0
t
Ak eer daimi ise;
=0
t
dolaysyla sreklilik denklemi;
( u ) + ( v ) + ( w) = 0
x
y
z
Sktrlamaz ve daimi olmas durumunda ise sreklilik denklemimiz;

u v w
+
+
=0
x y z
Ak yaklak sktrlamaz kabul edilirse,

( u )
u
x
x
Basn ve younluk arasndaki iliki
88
u

x
x
p a 2 p
Basnc Bernoulli denklemi ifadesi eklinde yazarsak;

p V v
V2
= Ma 2 1
2
a
Sktrlamaz ak kabul iin Ma limiti ise Ma 0,3 , yani hzn 100 m/sden
dk olduu ak halleri olarak saylabilir.
3.4. Lineer
Momentumun
Eer evre sistem zerine net bir F kuvveti etki ediyorsa; Newtonun
ikinci hareket kanunu gerei;
F = t V
CV
dV + (mi Vi )out (mi Vi )in
olur. Yine hacim integrali ierisindeki ifade ok kk bir elemanter parack

iin dzenlenecek olursa;

( V ) dx dy dz
V
dV
CV
t
eitlii kabulyle, deklem yeniden dzenlenebilir. Yukarda verilen ifade, ekil

3.1. giri ve k olacak ekilde alt yze sahip bir hacim eleman iin
momentum aks tablo halinde yazlacak olursa;
Yn
Giren Momentum Aks
u V dy dz
v V dx dz
w V dx dy
kan Momentum Aks
u V + x ( u V ) dx dy dz
v V + y ( v V ) dy dx dz
w V + z ( w V dz ) dx dy
3 boyutlu momentum aks balans eitliinden taraf tarafa toplanp

dzenlenirse;
F = dx dy dz t ( V ) + x ( u V ) + y ( v V ) + z ( w V )
89
ifadesi elde edilir. Parantezin ierisindeki terimleri paralarsak;
( V ) + ( u V ) + ( v V ) + ( w V )
z
t
x
y
V
V
V
V

= V + ( V ) +
+u
+v
+w
x
y
z
t
sa taraftaki terimlerin birincisi (kapal parantez) sreklilik denklemini ifade

eder. Dolaysyla bununda sfra eit olduunu nceki blmde gstermitik.
Yine sa taraftaki uzun ifade ise toplam ivmeyi karakterize etmekteydi.
V
V
V
V dV
=
+u
+v
+w
z
dt
t
x
y
Dolaysyla momentum denklemimiz;

dV
F = dt
dx dy dz
ekline dnr. Buradan grld zere kontrol hacmine uygulanan net

kuvvet, elemann hacmi ile orantl olarak deimektedir. Bu kuvvetler iki
ekilde snflandrlabilir. Hacimsel kuvvetler ve yzey kuvvetleridir. Hacimsel
kuvvetler olarak yerekimi, magnetik, elektrik gerilimi gibi kuvvetler
saylabilir. Burada sadece yerekimi kuvvet, hacimsel kuvvet olarak dikkate
alnacaktr. Yerekimi kuvveti kontrol hacmi iindeki dxdydz ktlesinin
diferansiyelidir.
dFy = g dx dy dz
Yzey kuvvetleri ise kontrol yzeyi zerinde oluan gerilmeler sebebiyle
olumaktadr. Yani hidrostatik basn kuvveti ile viskoz gerilmelerin toplam
eklinde ifade edilir. Matris formunda gsterilecek olunursa;
ij =
- p + xx
yx
zx
xy
zx
- p + yy
zy
zy
- p + zz
ekil 3.2 elemanter bir hacim eleman zerine etkiyen gerilmelerin notasyonu
gstermekte olup, ekil 3.3. ise sadece x ynnde etkiyen gerilmeler kartezyen
koordinat eksen takmnda verilmektedir.
90
ekil 3.2. Gerilme notasyonu
ekil 3.3. x ynnde yzey

kuvvetlerinin kontrol hacmi iin
gsterimi
X yn iin tm yzeylede oluan net yzey kuvvetlerinin dengesini yazacak

olursak;
dFx,yzey = ( xx ) + ( yx ) + ( zx ) dx dy dz
z
y
x
grld gibi bu kuvvet elemann hacmi ile orantl olup basn ve viskoz
kuvvetleri ayr ayr yazacak olursak;
dFx
P
+ ( xx ) + ( xy ) + ( zx )
=
dV
z
y
x x
91
ayn ilemler benzer ekilde dier y ve z eksen takm iin yazlrsa;

dFy
+ ( xy ) + ( yy ) + ( zy )
y x
y
z
dV
dFz
P
+ ( xz ) + ( yz ) + ( zz )
=
z
dV
y
z x
Her ynde oluan yzey kuvvetlerini net vektrel toplam eklinde ifade
edecek olursak;
=
dF
dF
= P +
dV surf
dV viskoz
ve burada elde edilmi olan dokuz terimli viskoz kuvvetler ise;

xy zx

dF
= i xx +
+
y
z
dV viskoz x
xy yy zy
+ j
+
+
y
z
x
yz zz

+ k xz +
+
x
y
z
parantezin ierisindeki her bir terim srasyla x, y ve z ynndeki gerilme

bileen vektrlerini gsterir. Kapal formda diverjans operatr kullanlarak
yazlrsa;
dF
= ij
dV viskoz
xx
yx
zx
ij = xy
zx
yy
zy
zy
zz
Dolaysyla yzey kuvvetleri, basn gradyant ile yzeydeki viskoz

gerilmelerin toplamndan ibarettir, bunu esas diferansiyel momentum
denkleminde yerine yazarsak;
g P + ij =
Burada
dV
dT
dV V
V
V
V
=
+u
+v
+w
t
x
dt
y
z
92
Birim hacim iin Birim hacimde Birim hacimde

Arlk kuvveti + Basn kuvveti + viskoz kuvvet = [Younluk ivme]
Kartezyen koordinatlarda 3 ynde momentum denklemini ak bir ekilde

yazacak olursak;
u
u
u
u
P xx yx zx
+
= + u
+v
+ w
gx
+
+
y
z
x
y
z
x
x
t
3.5. Inviscid AkEuler Denklemi
gy
v
v
v
v
P xy yy yz
= + u + v + w
+
+
+
z
x
y
z
y
x
y
t
gz
w
P xz yz zz
w
w
w
+
+
+
=
+u
+v
+ w
z
x
y
z
x
y
z
t
Srtnmesiz ak kabul ettiimiz takdirde ij = 0 olacaktr ve yukarda

verilen denklemimizde yeniden dzenleme yaparsak;
g P =
dV
dt
denklemi elde edilir ve Inviscid ak iin Euler Denklemi olarak anlr. leriki
blmlerde denklemin detayl analizi yaplacaktr.
3.6. Newton AkNavier-Stokes Denklemi
Newton bir akkan iin viskoz gerilmeler, elemann gerilmesi ve viskozite

katsays orantldr. Sktrlamaz ak iin boyutlu viskoz ak
denkleminde oluan kayma gerilmelerinin ak ifadeleri;
xx = 2
u
x
yy = 2
u v
xy = yx = + ,
y x
yz = zy
v
y
zz = 2
w
z
w u
xz = zx =
+ ,
x z
v w
= +
z y
eklinde yazlabilir. Newtonian akkan iin sabit younluk ve viskozite

durumunda diferansiyel momentum denklemi yeniden dzenlenirse;
gx
2u 2u 2u
du
P
+ 2 + 2 + 2 =
dt
x
y
z
x
93
2v 2v 2v
P
dv
+ 2 + 2 + 2 =
y
dt
y
z
x
gy
gz
2w 2w 2w
dw
P
+ 2 + 2 + 2 =
dt
z
y
z
x
Denklem takmlar elde edilir ve Navier-Stokes denklemleri olarak bilinir.

3.7. Asal Momentumun
evre tarafndan, sistemdeki akkan ktlesinin merkezine net bir Mo

momenti etki ettiriliyorsa;
(r V ) dV + (r V ) (V n ) dA
t CV
CS
eklinde bir dnme momenti meydana gelecektir.Buda ktle merkezi etrafnda

sistemin asal momentumu olarak bilinir.
1
1
xy yx + 2 x ( xy ) dx - 2 y ( yx ) dy dx dy dz
2
1
=
(dx dy dz ) dx 2 + dy 2
12
t 2
Burada asal ivme d2/dt2 sonsuz bir deer olmayp, btn yksek dereceli
diferansiyel terimleri ihmal edip, denklemi sonlu halde yazacak olursak;
xy = yx
xz = zx
yz = zy
sonucuna varlr.
3.8. Enerjinin
ekil 3.1de verilen kontrol hacmi iin enerji denklemini uygulayacak

olursak;
.
Q W s W v =
( e dV ) + (e + ) (V .n) dA
t cv
cs
burada kontrol hacmi ierisinde aft tarafndan yaplan herhangi bir i olmadndan
Ws=0 kabul edilebilir. Yeniden denklemimizi dzenleyecek olursak;
.
.
Q W s = ( e) + ( u ) + ( v ) + ( w ) dx dy dz
x
y
z
t
94
burada = e + p / olup sreklilik denklemini kullanacak olursak enerji

denklemimizin yeni formu;
.
.
e
Q W s = + V .p) dx dy dz
t
olacaktr, eer s transferinin sadece kondksyona bal, yani radyasyon ve

konveksiyon suretiyle oluan s geiini ihmal ettiimiz takdirde;
q = kT
olacaktr. Burada k termal s geirgenlik katsays olarak bilinir. ekil 3.4
kartezyen koordinat eksen takmna gre bir hacim eleman zerinde oluan s
ve viskoz i oranlarnn balans grlmektedir.
ekil 3.4 Elemanter bir hacim

eleman zerinde x ynnde oluan
s aks ve viskoz i oranlar
Hacim elemannn alt yznde oluan enerji denkliklerini tablosal olarak

gstermek istersek;
Yn
Giren Is Aks
q x dy dz
q y dx dz
q z dx dy
kan Is Aks
q x + x (q x ) dx dy dz
q y + y (q y ) dy dx dz
q z + z (q z ) dz dx dy
Giri ve k terimlerini taraf tarafa toplayp gerekli dzenlemeyi yapacak

olursak hacim eleman zerindeki net s geii;
.
Q = (q x ) + (q y ) + (q z ) dx dy dz = .q dx dy dz
y
z
x
95
Fourier yasasn denkleme adapte etmek suretiyle;

.
Q = .(kT ) dx dy dz
Viskoz gerilmeler tarafndan yaplan i, gerilme bileenlerinin retimine eittir

ve buda yzey alanlar ile hz bileenleri arasnda ilikilendirilebilir.
.
W v , LF = w x dy dz
w x = (u xx + v xy + w xz )
burada
LF indisi hacim elemannn sol tarafndaki aky temsil etmektedir. Her alt
yzde oluan viskoz i orann, s aksnda olduu gibi tablo dzenlemesi
suretiyle, hazrlayp, giri ve k arasnda balans kurulduu takdirde elde
edeceimiz net viskoz i oran;
Wv =[
(u xx + v xy + w xz ) + (u yx + v yy + w yz )
y
x
+ (u zx + v zy + w zz ) ]dx dy dz
z
= .(V . ij ) dx dy dz
Enerji denkleminin diferansiyel formu ise;
de
+ V .p = .(kT ) + .(V . ij )
dt
burada
^
1
e = u + V 2 + gz
2
viskoz terimi kendi ierisinde paralara ayracak olursak;
.(V . ij ) V .(. ij ) +
burada viskoz dalm fonksiyonudur. Newtonien, sktrlamaz, viskoz bir
akkan iin bunun ak formu ise;
2
2
2
2
2
u 2
v
w v u w v u w
= 2 + 2 + 2 + + +
+ + +

z x y y z z x
x
y
btn terimler ikinci dereceden olduu iin viskoz dalm fonksiyonu pozitif
olup yaylm sebebiyle dalan kullanlabilir enerji kayp olarak karmza
kar.
96
3.9. Sktrlamaz
viskoz aklara rnek
Couette Ak
ki boyutlu ( / z = 0) sktrlamaz, viskoz bir akkann, 2h kadar mesafede

bulunan, paralel iki plaka arasnda hareket ettiini gznne alalm. (ekil 3.5)
SABIT VE HAREKETLI
LEVHA ARASINDA AKIS
ekil 3.5 Paralel iki plaka arasnda

ak; a) stteki plaka hareketli; b)
Her iki plaka sabit
Plakalarn ok geni ve uzun olduu kabul edildiinde, u hz sfrdan farkl

olup v=w=0 olacak yani sadece aksiyal ynde hz gradyan oluacaktr. ekil
3.5adaki stteki plakann V hz ile ekildii konumda, basn gradyann ve
airlik kuvvetlerini ihmal edecek olursak, sreklilik denklemimiz;
u
u v w
+
+
=0 =
+0+0
x y z
x
u = u( y)
veya
olacaktr. Tam gelimi akm iin (giriten ok uzak noktadaki ak) NavierStokes denkleminden;
2u 2u
u
P
u
u
u
+ g x + 2 + 2
+ u
+v
+ w =
x
x
y
z
y
t
x
Daimi, sktrlamaz ak kabulyle;
(0 + 0 + 0) = 0 + 0 + 0 +
2u
y 2
Momentum denklemimizin basit hali;
2u
=0
y 2
u = C1 y + C 2
veya
Plaka iin geerli olan snr artlarn yazp diferansiyel denklemi zmek
istersek;
y = +h
iin
u = V = C1 h + C 2
y = h
iin
u = 0 = C1 ( h) + C 2
C1 =
veya
97
V
2h
ve
C2 =
V
2
olarak elde edilir. Elde edilen sabitleri esas hz dalmn veren denklemde
yerine yazacak olursak;
u=
V
V
y+
2h
2
h y +h
denklemi ekil 3.5ada verilen rnekteki iki plaka arasnda hz dalm

ifadesidir. Basn gradyann ihmal etmeyip, yeni bir bant kurulmas
mmkndr. Eer sistemde basn dalm ihmal edilmemi olsayd
momentum denklemimiz;
2 u p
=
y 2 x
eklinde oluan diferansiyel denklemi snr artlar dorultusunda zmemiz

gerekecektir. Burada v=w=0 olduu iin arlk kuvveti ihmal edilmi olup,
yine y ve z ynndeki basn dalm ise;
p
=0
y
p
=0
z
ve
p = p ( x)
veya
olduundan basn sadece x ynnde deiim gstermektedir. Dolaysyla

ksmi diferansiyel yerine;
p dp
=
x dx
yazlabilir. Momentum denklemimizi stste iki defa integre edecek olursak;
u=
1 dp y 2
+ C1 y + C 2
dx 2
yine snr artlarn kullanarak, her iki plakann sabit olduu konumda snr
artlarmz;
y = h i.in
u=0
ve
C1 = 0
ve
olarak elde edilen sabitlerimizi denklemde yerine yazarsak;
dp h 2
y2
(1 2 )
u=
dx 2
h
98
C2 =
dp h 2
dx 2
Maksimum hz iin y=0 yazldnda;
u max =
dp h 2
dx 2
ifadesi elde edilir.

ekildeki sistemde akn kararl ve srtnmesiz olduu varsaymyla boalan
yan debisini bulunuz?
( d = 6 cm, h = 0.3 m, Pya = 1200 kg/m3 ,
2 m)
h=
Hava
1
1 noktasndaki havann basnc,
Cva
h
Ya
d
P1 civa g h = 0
P1 = 13600 9.81 0.3 P1 = 40024.8 N/m 2
1 ve 2 noktas aras Bernoulliden,
P1
ya g
V12
P
V2
+ z1 = 2 + 2 + z 2
2g
g 2g
P2 = 0;
V1 0;
z1 z 2 = h
P1
40024.8
= 19.62 2 +
V2 = 2 g h +
V2 = 10.29 m/s
g
1200
9
.
81
ya
Q = V2
d2
4
= 10.29
0.06 2
4
Q = 29.1 lt/s
99
A ve B su depolar iki boru

yardmyla
ekildeki
gibi
birletirilmitir. Depodaki su seviyesi
fark h = 0.8 mdir. Btn geiler
keskin kenarl kabul edilerek A
deposundan B deposuna akan suyun
debisini bulunuz?
L1 = 2 m; D1 = 10 cm; L2 = 0.5 m; D2 = 2 cm
h
A
ad : ani daralma katsays

A ve B aras Bernoulli denkleminden,
PA VA2
P
V2
+
+ z A = B + B + zB + h f
.g 2 g
.g 2 g
PA = 0 ; PB = 0
VB = 0
z A zB = h f = h
h f = 0,8m
h = K h
V12
2g
= 0.5
V12
2g
ad
2
1
V2 1
4 V2
V
= 1 2 =
1 2 ad = 2
9 2g
2g
2 g 0.6
hg = K hg
V22
V2
hg = 2
2g
2g
h = h + L1
1 V12
D1 2 g
+ ad + L2
2 V22
+ hg
D2 2 g
V2 A1 100
=
=
4
V1 A2
Q1 = Q2 V1. A1 = V2 = A2
100
L2
1
= 1 ; 1 = 0.027; 2 = 0.019;

ad = 0.6
V A = 0;
D2
L1
K hazne k = 0.5; K hazne giri = 1; K ani daralma
D1
h = 0.5
h=
V12
L V2 4 V2
L V2 V2
+ 1 1 1 + 2 + 2 2 2 + 2
2g
D1 2 g 9 2 g
D2 2 g 2 g
V12
V 2 13
(0.5 + 20 1 ) + 2 + 25 2
2g
2g 9
V2 100
V
=
2 = 25 V2 = 25 V1 yerine yazlrsa,
V1
4
V1
(25 V1 ) 13 + 25 0.019 = 0.8

V12
(0.5 + 20 0.027 ) +
2 9.81
2 9.81 9
h=
0.8 2 9.81 = 1.04 V12 + 1199.65 V12

1200.69 V12 = 15.696 V1 = 0.114 m/s
Q=
D12
4
V1 =
(0.1)2
4
0.114 Q = 0.895 lt/s
Bir demiryolu yolcu vagonunun C deposu, aralarnda 12 m uzaklk bulunan, eit

apl A ve B borularn beslemektedir. Borulardaki
C
yersel kayplar ihmal ederek A ve B borularndan
akan debilerin orann bulunuz?
Su
( L1 = 5 m; d = 0.05 m; = 0.02 )
C B aras Bernoulli uygulamasndan;
CB =
h=
h
L1
(L1 + L2 ) VB2
d
2 g
V B2
V2
V 2 (L1 + L2 )
(L1 + L2 ) V B2
+ CB = B +
h = B 1 +
(1)
d
d
2 g
2 g
2 g
2g
C A aras Bernoulliden;
h=
(1)
B
L2
VA2
V2
L V2
V2
L
+ CA = A + 1 A h = A 1 + 1 (2)
d 2 g
d
2 g
2 g
2 g
ve (2)den;
101
V B2
2 g
2
L
(L1 + L2 ) V A
1 +
=
1 + 1
d
d
2g
(L1 + L2 )
0.02 (5 + 12 )
1+
1 +
VA
VA
0.05
d
= 1.61
=
=
VB
VB
1 + L1
1 + 0.02 5
0.05
d
Q
Borularn aplar ayn olduuna gre; A = 1.61
QB
ekildeki manometreler ayn basn deerini gsterdiine gre, lokal ve srekli
0.3 m
yk kayplarn ihmal ederek d apn bulunuz?
( VA = 6 m/s )
Q
Q = V A AA = VB AB
6
(0.3 )
4
A
2
= VB
d
4
VB =
0.54
d2
PA = PB ; z B = 0
PA
3m
V A2
P
V2
+ z A = B + B + zB
2 g
2 g
V2
62
VB2
V2
= A + z A z B VB = 2 g A + z A z B = 2 9.81
+ 3
2 g 2 g
2 9.81
2 g
VB = 9.74 m / s
VB =
0.54
0.54
0.54
d =
=
d = 0.235 m
2
VB
9.74
d
102
ekildeki boru sisteminde yersel

kayplar ihmal ederek = 0.025
olduuna gre, AC, BC ve DC
borularndaki debileri bulunuz?
( AC borusu; D = 250 mm 2000 m )
( BC borusu; D = 250 mm 1000 m )
35 m
su
A
su
B
C
PA
P
V2
V A2
+ z A H k AC = C + C + z C z A z C = H k AC H k AC = 40 m
2 g
2 g
H k AC = 0.025
Q AC =
PB
2
2000 V AC
= 40 V AC = 1.98 m / s
0.25 2 9.81
(0.25 )2
4
1.98 Q AC = 0.0972 m 3 / s
P
V2
V B2
+ z B H k BC = C + C + z C z B z C = H k BC H k BC = 5 m
2 g
2g
H k BC = 0.025
QBC =
2
1000 V BC
= 5 VBC = 1 m / s
0.25 2 9.81
(0.25 )2
4
1 Q AC = 0.049 m 3 / s
QCD = Q AC + QBC = 0.0972 + 0.049 QCD = 0.1462 m 3 / s
103
5m
ekildeki dzenekte kullanlan vana 2 ve 3

A
nolu borular arasndaki debilerin dengesini
1
salamaktadr.
2
Q1 = 380 lt/s;
h
L1 = L3 = 120 cm; L2 = 90 cm; D1 = D4 =
3
25 cm;
4
D2 = D3 = 25 cm; h = 18 m; = 0.032; L4 =
B
100 cm deerleri bilindiine ve vana
dndaki yersel kayplar ihmal edildiine gre;
a) 2 nolu borudaki hz,
b) Vanadaki yk kayp katsays Ky,
c) Vanann brakt toplam yk kaybn,
d) A ve B noktalar arasndaki basn farkn metre su seviyesi (mSS) cinsinden
hesaplaynz?
a) Q2 =
Q1 D22
38 10 2 4
=
V 2 V2 =
V2 = 6.04 m / s
2
2
4
2 (0.2 )
b) 2 = 3 2
L V2
L2 V22
V2
+ K 2 = 3 3 3
D2 2
2
D3 2
V3 = V2 olduundan;
V22
K=
D2
(L3 L2 )
V22
2
c) S = K
0.32 (6.04 )
(1.2 0.9 )
2
= 0.2
K = 0.048
(6.04 )2
2
2
V22
(6.04 )2 = 0.875 m 2 / s 2
= 0.048
S
2
2
V A2
PB V B2
+
+ g zA =
+
+ g z B + g AB ;
d)
2
2
PA
PA PB
z A zB = h
L3 V32
L4 V42
L1 V12
= g ( h ) + g 1
+ 3
+ 4
D1 2
D3 2
D4 2
104
= 9.81 ( 18 ) + 9.81
2
2
2
1.2 ( 7.741)
1.2 ( 6.04 )
1 ( 7.741)
+ 0.032
+ 0.032
0.032
0.25
2
0.2
2
0.25
2
= 164.64 kN / m 2
= 6.06 mSS
ekilde verilen nozzle iin viskoz etkileri ihmal ederek debiyi

ve suyun ykseklii h mesafesini hesaplaynz?
V12
P V2
+ g z1 = 2 + 2 + g z 2 ;
2
2
atmosfere ak)
+
0.05 m
1 ve 2 noktalar arasnda Bernoulli uygulamasnda;
P1
0.8 m
P2 = 0 (
Q
1
P = 85 kPa
V22 V12 P1
= + g (z1 z2 )
2
0.1 m
V22 V12 85 10 3
=
+ 9.81 ( 0.8 ) V22 V12 = 154.304
2
1000
(1)
Sreklilik denkleminden;
D
V2 = V1 1
D2
(2)
(2)
denklemi (1) denkleminde yerine yazlrsa;
(4 V1 )2 V12
Q=
0.1
= V1
V2 = 4 V1
0.05
D12
4
= 154.304 15 V12 = 154.304 V1 = 3.207 m / s
V1 =
(0.1)2
4
3.207 Q 0.025 m 3 / s
Maksimum h ykseklii iin 2 ve 3 noktalar arasna Bernoulli uygularsak;
105
P2
P V2
V22
+ g z 1 = 3 + 3 + g z 3 ; P2 = P3 = 0 ; z 3 z 2 = h
2
2
V3 = 0 (akkann enerjisi bitmi durumda)

V2 = 4 V1 = 4 3.207 V2 = 12.73 m / s
g (z 3 z 2 ) =
V2
V22
(12.73)2 h = 8.256 m
h= 2 =
2g
2 9.81
2
Bir
havalandrma
borusundaki
emmeyi
salamak iin ktan nce ekildeki gibi bir
fleyici yerletirilmitir. Srtnmeleri ihmal
ederek 1 kesitindeki basnc bulunuz?
( D = 42 cm; d = 10 cm; V2 = 5 m/s; V0 = 60
m/s;
= 300; = 1.293 kg/m3 )
V2
V0
d
1
Srtnmeler ihmal edildiinden; R x = 0
Q1 = A V1 Q = A V
Q2 = A V2 = Q2 =
Q = A V = Q2 =
(0.42 )2
4
(0.1)2
4
5 Q2 = 0.692 m 3 / s
60 Q = 0.471 m 3 / s
Q1 + Q = Q2 Q1 = Q2 Q = 0.692 0.471 Q1 = 0.22 m 3 / s

Q1 = A V1 V1 =
Q1
0.22
=
V1 = 1.587 m / s
A (0.42 )2
4
Hareket miktar teoremi;
P2 = 0
P1 A P2 A = Q2 V2 Q1 V1 Q V cos
106
(1)
A V22 A V12 A V2 cos
P1 =
A
1.293
P1 =
(0.42 )2
(0.42 )2
5 2 (1.587 ) 0.471 60 cos 30

4
4
P1 = 199.34 Pa
ekildeki sistemde debinin 0.45 m3/s olmas

iin A noktasndaki gerekli hava basncn,
lokal kayplar ihmal ederek hesaplaynz?
( B noktas atmosfere aktr.)
( ya = 840 kg/m3; = 0.0125 )
hava
6.1 m
A
Q
ya
L = 153 m; D = 153 mm
A ve B aras Bernoulliden;
PA
V =
V A2
P
V2
+ zA = B + B + zB +
2 g
2g
Q
=
A
0.45
(0.153)2
AB
V = 24.48 m / s
2
2
V B2
(
24.48 )
153 (24.48 )
=
+ kAB + z B z A =
+ 0.0125
+ 6.1
2g
2 9.81
0.153 2 9.81
PA
PA
= 418.768 m PA = 3615.14 kPa
Kesit alan A(x ) = 1.5 0.2 x 2 bants ile deien bir borudan geen debi
Q (t ) = 0.4 0.01 t bants ile deimektedir.
( x: m, A: m2, Q: m3/s )
a)
Hz ve ivmeyi veren banty tretiniz.
b)
x = 2 m ve t = 5 sde hz ve yerel ivmeyi hesaplaynz.
107
a)
V ( x ,t ) =
Q(t ) 0.4 0.01 t

=
( zamanla deien bir boyutlu akm sz
A( x ) 1.5 0.2 x 2
konusudur.)
a ( x ,t ) =
b)
0.4 x (0.4 0.01 t )

0.01
V
V
=
+
+V
2
3
x 1.5 0.2 x
t
1.5 0.2 x 2
x = 2 m ve t = 5 s iin;
V (2 ,5 ) =
0.4 0.01 5
V (2 ,5 ) = 0.5 m / s
1.5 0.2 2 2
V
V
0.01
=
= 0.014 m / s 2
2
t 1.5 0.2 2
t
ekildeki P0 basncn mSS cinsinden

hesaplaynz? (Yersel kayplar ihmal
ediniz.)
( D1 = D4 = 40 cm; D2 = 30 cm; D3 = 20
cm;
1 = 2 = 3 = 4 = 0.026; Q1 = 125.66
lt/s;
L1 = L2 = L3 = L4 = 500 m; h = 10 m )
h
P0
L3 V32
L2 V22
V22 V32
= 3
=
2
D2 2 g
D3 2 g
D 2 D3
5
Q1 = Q2 + Q3
108
2
3
2 ve 3 nolu borulardaki kayplarn eitliinden;
D
D
Q22 Q32
Q
= 5 2 = 2 Q2 = 2
5
Q3
D 2 D3
D5
D5
Q3
D 5 2
+ 1 Q3
Q1 =
D3
Buradan;
125.66 10 3
Q3 =
5
Q3 = 33.45 lt / s
2
0
.
3

+1
0.2
Q2 = 92.2 lt / s
0 ve 2 aras Bernoulliden;
V1 = 0 ; P1 = 0 ;
V0 = 0 ;
P0
V2
P
V2
+ 0 + z 0 = 1 + 1 + z 1 + 01
g 2g
g 2 g
P0
L V2
L V2
L V2
= h + 1 1 1 + 2 2 2 + 4 4 4
g
D1 2 g
D2 2 g
D4 2 g
2
P0
(0.0922 )2
L Q12 Q22
0.026 500 (0.12566 )
=
+
+
2
10
2
= 10 +
2 g D15 D22
2 9.81
g
(0.4 )5
(0.3)5
P0
= 14.36 mSS
g
ekildeki
hidrofor
dzeninde
A
vanasnn ayarlanmas suretiyle 2 ve 3
nolu borulardaki debilerin eitlenmesi
salanmaktadr. Vana dndaki dier
yersel kayplar ihmal ederek;
( P0 = 3 bar; z = 2 m; = 0.024; H = 20
m;
L = 15 cm; h = 3 m; d = 2 cm)
a) A vanasnn yk kayp katsaysn,
b) Debiyi hesaplaynz?
Q2 = Q3 V2 = V3 = V olacaktr.
109
3
h
P0 (1)
H
L
1
V1 = 2 V
a)
(1) 3 aras Bernoulliden;
P
V2
P1
V2
+ 1 + z 1 = 3 + 3 + z 3 + 13
g 2g
g 2g
V1 0 ;
(1)
P3 = 0
1 3 =
(L + h ) V 2
H (2 V )
+
d
2 g
d
2 g
2
z 1 z 3 = [(H z ) + h]
[(H z ) + h] +
P0
V2
=
g 2 g
(L + h )
4H
1 +
+
d
d
P
2 g 0 (H + h z )
V = 1.25 m / s
g
V2 =
(
4 H + h + L)
1 +
1 nolu borudaki su hz;
V = 2 V = 2 1.25 V = 2.5 m / s
(1)
2 aras Bernoulliden elde edilen denklem ile (1) nolu denklem
birletirilirse;
P
V2
P2
V2
+ 2 + z 2 + 1 2 = 3 + 3 + z 3 + 13
g 2g
g 2g
P2 = P3 = 0 ;
V2 = V3 den;
1 2 = 13 + ( z 3 z 2 ) = h + 13
1 2 =
K =
(L + h ) V 2
L V2
V2
+K
= h+
d 2g
2 g
d
2g
h 2 g h
+
K = 43.1
d
V2
110
b) Q = A V =
d2
4
V =
(0.02 )2
4
2.5 Q = 0.785 lt / s
Uygulamalar
ekildeki su akn kontrol eden vanann K yk kayp

katsaysn hesaplaynz?
( V = 1.45 m/s; h = 11.4 cm; b civa = 13.6 )
Vana
Su
h
Civa
ekildeki sistemde debinin 127 lt/s olmas

iin A noktasndaki gerekli hava basncn,
lokal kayplar ihmal ederek hesaplaynz?
( B noktas atmosfere aktr.)
( ya = 840 kg/m3; = 0.0235 )
hava
6.1 m
A
Q
L = 153 m; D = 153 mm
ya
ekildeki sistemde debi 300 lt/sdir. Lokal

ve srekli kayplar dikkate alarak H
mesafesini belirleyiniz?
( ya = 800 kg/m3; = 10-3 m2/s )
H
D = 0.4 m
ya
A
10 m
111
ya
Suyun hz ve debisini lmek amacyla

kullanlan eik bir venturimetre iin aadaki
veriler nda 1 nolu kesitteki hz ve debiyi
kayplar ihmal ederek hesaplaynz.
( h = 30 cm; d1 = 40 mm; d2 = 15 mm )
( civa = 13600 kg/m3; = 300 )
2
1
h2
h1
h
civa
ekildeki sistemde debiyi hesaplaynz.

( H = 10 m, h = 50 cm, D = 10 cm)
Byle bir sistemde suyun aadan yukarya doru

hareketi
h
iin, basn artrc d etken olmal veya pozitif kod
fark
olmaldr. Dolaysyla sistemde herhangi bir hareket sz
konusu olamaz. ( Q = 0)
ekildeki dzenekte;
a)
Paralel borulardaki debileri
hesaplaynz;
b)
Pompann basncn ha bal olarak
hesaplaynz.
( Q = 60 lt/s; L = 500 m; d = 0.25 m; =
0.025;
L1 = 505 m; d1 = 0.15 m; 1 = 0.034;
L2 = L3 = 304 m; d2 = d3 = 0.10 m; 2 = 3 =
0.023 )
112
1
h
Q
T
Pompa
Su
2
3
ekilde su debisi Q = 24 lt/s olan uzun bir boru

A
ebekesi
grlmektedir.
Tm
borularn
1
uzunluklar eit olup 240 metredir. Ayrca 1 ve 4
2
nolu borularn aplar eit ve 15 cm, 2 ve 3 nolu
q
borularn aplar ise 10 cmdir. 2 nolu borunun
h
3
tam ortasnda q = 6 lt/s debisi darya
4
akmaktadr. Tersel kayplar ihmal edildiine
B
gre;
a) Kayplar da gz nne alarak, 2 ve 3 nolu
borulardaki debileri,
b) A ve B noktalar arasndaki basn farkn q debisini dikkate almadan
hesaplaynz.
( = 0.026; h = 11.75 m )
ekildeki kapal depo ierisinde basn

ve su seviyesi tutulmaktadr. Su, 100 m
uzunluunda bir hortumla 20 m
ykseklikte
yatay
olarak
pskrtlmektedir. Dirsek kayplarn
ihmal ederek debiyi hesaplaynz?
( P = 6 kg/cm2; h = 2.58 m; D = 10 cm;
= 0.02;
d = 5 cm; Fskiyenin kayp katsays K = 0.235;
Kh = 0.5 )
100 lt/slik Q1 debisine sahip yandaki

ekilde 2 ve 3 nolu borulardaki debiyi ve
basncn
mSS
cinsinden
P0
hesaplaynz? (Yersel kayplar ihmal
ediniz.)
( D4 = D1 = 20 cm; D2 = 15 cm; D3 = 10
cm;
1 = 2 = 3 = 4 = 0.015;
L1 = L2 = L3 = L4 = 200 m; h = 10 m )
113
(2)
D
(0)
H
h
P0
4
2
3
Saniyede 15.7 lt su sevk eden 10 cm

D1
apnda bir boru 20 cm apndaki boruyla
balantldr.
V1
V2
D2
a) 70 koniklik asna haiz bir konik boru
ile,
b) 200 koniklik asna haiz bir konik boru
ile,
c) 450 koniklik asna haiz bir konik boru ile,
birletirildii taktirde dorudan doruya konik parasz ani genileme suretiyle
yaplan balantya gre kayp bakmndan elde edilen karlar nelerdir?
( K7o = 0.15; K20o = 0.4; K45o = 1 )
ekildeki kaba Q1 = 10 lt/s debisiyle su

girii ve Q2 = 4 lt/s debisiyle su k
olduunda su seviyesinin sabit kald
gzlenmektedir. Kaptaki su
yksekliini hesaplaynz?
( Kayplar ihmal edilecektir.)
( Q3 debisi 5 cm apl delikten
kmaktadr.)
ekilde venturi borusu ierisinde hareketli

suyun, dar ve geni kesitleri arasndaki
basn farkn lmek iin cival manometre
balanmtr. A-B arasnda enerji kayb
olmadna gre, borudan geen debiyi
hesaplaynz?
( civa = 13600 kg/m3 )
Q1
A
h
Q2
B
Q3
B
0.75 m
A
z
0.357 m
Q
civa
114
AKIKANLARIN KNEMAT
BLM 4
Akkanlarn Kinematii
4.1. Giri
Daha nce de belirttiimiz gibi, akkan hareketini incelemek iin

kavramlar matematik diliyle ifade etmeliyiz. Fakat biliyoruz ki matematiksel
olarak dile getirilecek herhangi bir durum bykl ancak nceden kesin
olarak tanmlanm bir referans sisteminde anlam tar. rnein, bir akkan
paracnn hznn 10 m/s olduunun sylenmesi tek bana hi bir anlam
tamaz. Doru olan, rnein, klid uzay iinde laboratuvara bal olarak
seilmi bir kartezyen koordinat sisteminde hz vektr normunun
(byklnn) SI birim sisteminde 10 olduunun sylenmesidir, ayet
koordinat sistemi laboratuara deil de uzayda sabit olduklar kabul edilen
yldzlara bal ise hzn 10 m/s olmas apayr bir durumu ifade eder. Koordinat
sisteminin uygun seilmesinin ve aka belirtilmesinin ayr bir nemi de,
incelenecek olan akkan hareketinin matematik ifadesinin bir koordinat
sisteminde ok kolay, bir dierinde ise yine doru fakat olduka karmak
olabilmesi, dolaysyla yanllklara daha ak olmasdr. Bu blmde yeni bir
takm temel kavramlardan sz edeceiz. Bu yeni kavramlar akkan
hareketinin, katlarn hareketlerinden farkl olarak, akkan ktlenin
boyutlarna gre olduka byk yer deitirmeleri kapsamasndan, zamandan
bamsz deiken olarak kabul edilmek suretiyle elde edilirler. Yer
deitirmelerin akkan ktlenin boyutlarna gre olduka byk olmas
akkann uzaydaki konumunun, hznn ve ivmesinin sabit bir koordinat
sistemine gre yazlmalarnn ne kadar uygun olduu sorusunu akla getirmitir.
te akkan hareketinin, sabit bir koordinat sistemine gre mi, yoksa, akkanla
beraber hareket eden bir koordinat sistemine gre mi tasvir edilmesi gerektii
sorusu akkanlar mekaniinde iki ayr tasvir ynteminin domasna sebep
olmutur. Akkan hareketinin sabit, rnein laboratuara bal bir koordinat
sistemine gre tasvir edilmesine Euler tasviri, akkan takip eden bir koordinat
sistemine gre tasvir edilmesine Lagrange tasviri denir. Bu tanmlarn
hatrlanmasna yardmc olmas asndan Euler'in bir geometrici olarak uzay
ne kard, Lagrange'n ise bir mekaniki olarak maddeyi yani akkan ne
kard da dnlebilir.
115
AKIKANLARIN KNEMAT
4.2. Akkan Akmn

nceleme Yntemleri
4.2.1. Lagrange Yntemi
Bir akkann hareketi iki yntem kullanlarak tariflenebilir. Birincisi

akkan akm iindeki bir akkan partiklnn hareketini esas alan Lagrange
yntem, ikinci ise akkan akm iinde sabit bir noktay esas alarak bu
noktadan geen farkl hzlara sahip akkan partikllerini inceleyen Euler
yntemdir.
Lagrange tasvirinde, bir akkan paracnn konumu balang konumu

koordinatlar ve zamann bir fonksiyonu olarak yazlr. Konumdan tretilecek
olan hz ve ivme de gene bu deerler, balang konumu koordinatlar ve
zamandan bamsz deikenler olarak kabul edilmek suretiyle elde edilirler.
Belirli bir anda belirli bir konumda olan akkan partikllerinin zamanla olan
hareketlerini inceler, yani akkan partikl, akm alan iinde deiik
konumlarda bulunurlar, t1 annda (x1, y1, z1) noktasnda V1 hzna, t2 annda (x2,
y2, z2) noktasnda V2 hzna sahiptirler, matematiksel olarak Lagrange hz
(ekil 4.1);
V = V [x(t ), y (t ), z (t ), t ]
olarak ifade edilir.
ekil 4.1 Bir akkan partiklnn

hareketinde Lagrangian ve Euler
yaklam
4.2.2. Euler Yntemi
Euler tasvirinde bir akkan paracnn konumu sz konusu olduu anda,

akkan paracnn igal ettii uzaydaki noktann konum koordinatlar ve
zamann bir fonksiyonu olarak yazlr. Gene konumdan tretilecek olan hz ve
116
AKIKANLARIN KNEMAT
ivme de sadece zaman bamsz deiken olarak kabul edilmek suretiyle elde
edilirler. Herhangi bir akkan partiklnn hareketini incelemek yerine, belirli
bir noktadaki hzn ve basncn zamanla deiimi aratrlr, yani tek bir (x1,
y1,z1) noktas gz nne alnr ve bu noktadan geen akkan partiklleri t1
annda V1, t2 annda V2 hzna sahiptirler, matematiksel olarak Euler hz
V=(x, y, z, t)
olarak ifade edilir.
4.3. Akkan Akmnn

Temel Kavramlar Akkan Tipleri
Teoride iki ksma ayrlabilir ve bu kavramlar problemlerin zmnde

byk kolaylk salar.
a) deal Akkan: Viskozitesi veya dier bir deyile isel srtnmesi sfr olan
akkanlara denir.deal bir akkanda ak yolu ierisindeki hareketli bir eleman
her durumda ayn hza sahiptir ve her akkan elemann izledii yol birbirine
paraleldir.
ekil 4.2 deal akkana ait hz

diyagram
b) Gerek Akkan: Sahip olduklar isel srtnmeleri ya da viskoziteleri ile

dikkate alnan akkanlara denir.
ekil 4.3 Gerek akkana ait hz

diyagram
117
AKIKANLARIN KNEMAT
Ak Tipleri
Akkan akm iindeki bir noktada akkan zellikleri, bulunduu

noktann konumunu ve zamann fonksiyonudur. Bu zellik;
E=E(x, y, z, t)
ile tariflenebilir, burada E younluk, hz, scaklk v.s gibi akkann ya da
akmn herhangi bir zelliidir. Buna gre ak tipleri yle snflandrlr.
a) Kararl ve Kararsz Akm: Bir akkan akm iinde dikkate alnan

herhangi bir noktadaki akma ve/veya akkana ait tm zelliklerin zamanla
deimeden ( , h, , v.... gibi) sabit kalmas halindeki akma kararl
(permenant) akm denir.
E
=0
t
veya
E=E(x,y,z)
Gerekte btn akkan akmlarnn kk de olsa herhangi bir noktadaki

hznda salnmlar mevcuttur, ancak hzn zamana gre ortalamas deimiyor,
sabit kalyorsa akm yine kararl akm olarak tariflenebilir. Bu tanma gre
ifade edilen hz, zamansal ortalama hz olarak bilinir.
Vt =
1 t
Vdt
t 0
Hareket halindeki bir akkann iinde dikkate alnan, konumu sabit herhangi
bir noktadaki akma ve akkana ait tm zellikler zaman iinde deiiklik
gsteriyorsa bu tip akmlara da kararsz akm denir, yani
E
0
t
dir.
Kararl ve kararsz akkan akmna ii su dolu bir hazneyi rnek olarak
verebiliriz, eer haznenin altndaki musluu atmzda hazne musluktan
kan su kadar beslenmiyorsa kararszdr.
b) niform ve niform Olmayan Akm: Akm bu halde konumuna gre
snflandrlr, hareket halindeki bir akkan akmnn iinde her konumda, yani
akm boyunca, akm ve akkana ait zellikleri deimiyor, sabit kalyorsa bu
haldeki akma niform akm denir.
E
=0
s
118
AKIKANLARIN KNEMAT
Eer hareket halindeki bir akkan akmnn iinde her konumda yani akm
boyunca, akm ve akkana ait zellileri deiiyorsa bu haldeki akma da
niform olmayan akm denir.
E
0
s
niform akma ekil 4.4da grlen kanal akn, niform olmayan akma da
ekil 4.4de grlen bir engel yznden su derinliinin gittike artmasn
rnek olarak verebiliriz.
ekil 4.4 niform

olmayan akm
Akm izgisi
ve
niform
Grld gibi akkan akmna ait hareket tipleri,akmnn hznn

zamanla veya konumla deimesiyle ilgilidir.nk hz akmn bir zelliidir.
Mekaniin her alannda olduu gibi hz, hem iddete hem de dorultuya sahip
olduu iin, vektrel bir byklktr. Dolaysyla hareket eden bir akkann
herhangi bir noktasndaki hz vektrnn genel olarak koordinat
dorultusunun her birinde bileenleri vardr ve bu bileenlerin her birinin de
genel olarak hem zamana hem de konuma gre deimesi beklenebilir. Akm
izgisi verilen bir anda her konumda akm dorultusunda olan bir izgi olarak
tarif edilir, dolaysyla herhangi bir konumda, o konumdan geen hz vektr
ile akm izgisinin teet olmalar ve deme noktasna dik hz bileeninin sfr
olmas aikardr.
Bylece akm izgisi ksaca yle tariflenebilir; belirli bir t annda akkan
akm iinde eitli konumlardaki Akkan partikllerinin hz vektrlerine teet
olarak izilen izgilere akm izgisi ad verilir (ekil 4.5). Bu tanma gre
akm izgisinin herhangi bir noktasndaki teeti o noktadaki hzn dorultusunu
verir. Akm izgileri hibir zaman birbirlerini kesmezler.
Kararl akmlarda akm izgilerinin ekilleri her an ayn kalr.Kararsz
akmda, hzn iddeti ve yn veya her ikisi zamanla deitii iin akm
izgilerinin ekli zamanla deiecektir. Akm izgilerinin birbirlerine
yaklamalar durumunda hz vektrlerinin iddetleri artar, birbirlerinden
uzaklamalar durumunda ise iddetleri azalr.
119
AKIKANLARIN KNEMAT
ekil 4.5 Akm izgileri ve hz

vektrleri
ekil 4.5deki iki boyutlu akm alannda dikkate alnan herhangi bir P
noktasnda akm izgisine izilen teet bu noktada V hznn dorultusunu
verecektir. Bu hz kartezyen koordinatlarda bileenleri cinsinden
G
G G
V = ui + vj
ifadesiyle yazlabilir.Ayn zamanda P noktasnda bu akkan partiklnn s
deplasman miktar
G
s = xi + y j
dir, burada
ve
srasyla kartezyen koordinatlarda x ve y
dorultularndaki bileenlerdir. s ve V ayn dorultuda olduundan
x
u
y
v
yazlabilir veya bu ifade diferansiyel formda

dx dy
=
u
v
eklinde yazlabilir ve
v dx-u dy = 0
elde edilir, bu ifade iki boyutlu akm ortamnda bir akm izgisinin
denklemidir. boyutlu akm iin ise
dx dy dz
=
=
u
v
w
yazlabilir.
120
AKIKANLARIN KNEMAT
Yrnge
Akkan molekllerinin akkan akm iinde izledikleri yola denir. Kararl

akmda hz vektrlerinin dorultular zamanla deimeyip sabit kaldndan
akm izgileriyle yrnge st ste akr yani akm izgisi ile yrnge e
anlamldr.
Akm izgisi ile yrnge arasndaki fark daha iyi anlayabilmek iin ekil
4.6da grlen bir musluktan kan kararsz akm rnek olarak verebiliriz. 1
noktasndaki akkan partikl t1 annda bu andaki akm izgisi zerinde, t2
annda bu andaki akm izgisi zerinde, t3 annda bu andaki akm izgisi
zerinde ancak partiklnn izledii yol bu akm izgilerinden farkl olarak 12-3 yrngesi olacaktr.
ekil 4.6 Kararsz akm halinde akm

izgisi ve yrnge
Akm Tp
Ak iinde akm ynne dik ok kk bir dA alan dikkate alnrsa bunun

evresindeki btn noktalarda belirli bir t annda geen akm izgilerinin
oluturduu geide akm tp veya borusu denir(ekil 4.7).
ekil 4.7 Akm tp
Akm izgilerinin dorultularn dnrsek, akm tpnn cidarndan darya

gemeyecei sonucuna varlr.
Sistem, Kontrol Hacim
ve Eleman
Akkanlar mekaniinde sistem ve kontrol hacim kavramlar sk sk

kullanlr. Sistem, ktlesi daima sabit kalan ancak konumu veya ekli
deiebilen izole edilmi akkann belirlenmi bir ktlesidir. Bu kavram gaz
akmlarnn analizinde olduka faydal bir kavramdr.
121
AKIKANLARIN KNEMAT
Kontrol hacim, akkan iinde izole edilmi, sabit x, y, z eksenlerine gre

hacminin deimedii ve hareket etmedii dnlen akmn belirlenmi bir
blgesidir.Kontrol hacmin fiziksel snr kontrol yzey olarak
isimlendirilir(ekil 4.8). Bylece bu hacime dardan giren ve hacimden
darya kan ktlelerin etd yaplarak, bu hacim iindeki akkan akmnn
davran aratrlabilir.
ekil 4.8 Kontrol Hacim
Gerek kontrol hacmin kendisi gerekse kontrol yzeyin snrlar arzu edildii
ekilde seilebilir. Kontrol hacim kat cisimler mekaniindeki serbest cisim
diyagramyla ayndr.Lagrange hal dikkate alndnda sistem, Euler hal
dikkate alndnda kontrol hacim kavramlar kullanlr.
Kontrol hacim kavram sistem kavramna tercih edilir.nk, sabit bir
hacim iinden geen akkan akmnn, akkanla beraber hareket eden hacime
gre incelenmesi daha kolaydr.Ayrca verilen akkan ktlesinin hareketinden
ok bu akkann snrlarna yapt etki bizi daha fazla ilgilendirir.
imdi bu akkan hacminden geen bir akkan ktlesinin hareketi iin
genel bir ifade gelitirelim. Kontrol hacim iinden geen akkan ktlesi enerji
ve momentum gibi zelliklerini de beraberinde tar. O halde akkann zel bir
zelliine nazaran genel olarak akkann zelliklerini tarifleyecek bir denklem
vermeye alalm. Bu zellii de N ile gsterelim (ktle, enerji, momentum
gibi). Bu zelliin, kan akkann birim ktlesindeki miktar ise olsun.
N=
dm = d
ktle
hacim
t annda kontrol hacmi akkan ktlesi tamamyla doldurulmu olsun, t+ t

annda akkan yeni bir konuma gelmi olsun ancak kontrol hacim bu zaman
aralnda x, y, z koordinatlarna gre konumunu koruyacaktr (ekil 4.9)
122
AKIKANLARIN KNEMAT
ekil 4.9 Kontrol Hacim iinden

hareket eden sistem
O halde
N
= ( N kh ) t
burada kh kontrol hacim ve
N t + t = ( N 11 + N 111 )t + t = ( N kh N 1 + N 111 )t + t
burada denklemin sa tarafnda Nin alt indisleri ekil 4.9ade grlen alt
blgeleri gstermektedir.
Yukardaki ifadeden tnin sfra yaklamas halinde limit art yazarsak
lim
t 0
(N ) (N kh )t
(N )
(N )
N t + t N t
= lim kh t + t
lim 1 t + t + lim 111 t + t
t
o
o
t
t
t
t
imdi yukardaki drt terimi daha yakndan inceleyelim.

1) lim (N t + t N t ) / t basite dN / dt dir, veya kontrol hacim iinden
t 0
geerken akkan N zelliindedir.

2) lim [( N kn )t + t ( N kn )t ] t kontrol hacim iindeki N zelliinin deiim
t 0
miktardr veya ( t )( N kh ) dir, bunda

N=
hacim
ifadesi yerine konursa
d
t kh
3) lim (N 1 )t + t / t kontrol hacime birim zamanda giren ak miktardr.

t 0
123
AKIKANLARIN KNEMAT
bu da
VdA
giren akm yzeyi
dr. (ekil 4.9b). Dikkat edilirse alan vektr da doru yzeye dik
gsterilmitir. Bylece as bu ifade iin / 2 den byk olur.
4) lim ( N m )t + t / t kontrol hacimden birim zamanda kan ak miktardr ve
t 0
VdA
kan akm yzeyi
dr (ekil 4.9c). Bu hal iin
olacaktr.
2
Yukardaki aklamalar dorultusunda;
dN
=
d +
VdA +
VdA
dt t kh
giren akm yzeyi
kan akm yzeyi
veya
dN
=
d +
dt t kh
ky
VdA
burada ky kontrol yzeyi gstermektedir.

Yukarda ifade kontrol hacimden geen sabit ktleli akkann sabit N
zelliinin zamana gre deiimi, kontrol hacim iindeki N zelliindeki
deiim miktar ile kontrol yzey boyunca N zelliinin net kan miktarnn
toplamdr.
imdi son olarak eleman kavramn aklayalm, akkanlar mekaniinde ska
geen bu kavram, akkann uygun byklkte bir parasdr.
4.4. evrintili ve
evrintisiz Akm
Bir akkan elemannn bir noktadan dierine telenmesi srasnda dnme

hareketi yapp yapmayna gre akkan hareketi iki snfa ayrlr.
Eer akkan akm iinde hz dalm, bir elemann birbirine dik kenar
ortaylarn veya birbirine dik kelerini akm srasnda dorultularn
deitirmeyecek ekilde ise akm evrintisizdir, aksi halde evrintilidir.
Tabiatyla, bir akmn evrintisiz olmas iin birbirine paralel btn akkan
tabakalar boyunca hzn ayn olmas gerekir. Ancak akm erisel buna karn
elemann kenar ortaylarnn veya kegenlerinin dnmeleri birbirini telafi
edecek ekilde ise, akm yine evrintisizdir(ekil 4.10), aksi halde evrintilidir.
124
AKIKANLARIN KNEMAT
Gerek akm artlar altnda viskoz bir akkann evrintisiz bir hareketine
ancak akkan skunette ise veya hareket halindeki snrlarna gre relatif bir
yer deitirme yapmadan teleniyorsa rastlanr. Ancak bir ok halde dnme
miktar pratik bakmdan ihmal edilebilecek kadar kktr. Bu sebepten bir
hazneden boruya doru olan akm veya bir savan zerindeki akm ile geni
bir borudan daha dar bir boruya olan akm evrintisiz kabul edilmektedir. Bu
tip aklarda gerekten fazla uzaklamakszn yaplan evrintisiz akm
kabulyle matematiksel analiz daha kolay uygulanabilmektedir.
evrintili ve evrintisiz akm anlamak iin dnme dolap rnei verilebilir.
Eer dolaplar halka zerine sabitletirilirse dnme esnasnda ABCD elamann
keleri pozisyonlarn deitireceklerdir ve bu durum evrintili akm temsil
edecektir, nk dolaplar bir akkan eleman gibi dnlebilir.
ekil 4.10 evrintili ve evrintisiz

Akm
a) evrintili akm
Laminer ve
Trblansl Akm
b) evrintisiz akm
Akm izgilerinin veya akm yzeylerinin, molekler karmann ok kk

olan tesirleri hari, btn uzunluklar boyunca birbirlerinden tamamen ayr ve
karmakszn kaldklar dzgn akma laminer akm denir.
Dier bir deyile, ok kk hzlarda akkan elemanlarnn belirli yrngeler
izleyerek birbirine karmadan dzgn ve tabaka eklinde paralel ve birbirleri
zerinde kayarak akmasna laminer akm denir. Bu ak srasnda bir akkan
tabakasndan dierine hz deimekle birlikte tabakalar arasnda hibir eleman
alverii olmamaktadr ve tabakalar birbiri zerinde kayarak hareketlerini
125
AKIKANLARIN KNEMAT
srdrmektedirler. Laminer akta herhangi bir noktadan geen her akkan

partiklnn takip ettii iz ayn kalmaktadr. Ayrca laminer akmda en nemli
etki akkann viskozitesidir.
Trblansl ak, laminer akmn tam zttdr, nk akkann hareketi
esnasnda akkan elemanlar birbirlerini kesen yrngeleri izlemektedir, yani
birbirlerine kararak alkantl bir ekilde akmaktadr, ite bu tip akmlara
trblansl akm ad verilir. Trblansl heterojen karm ilemi herhangi bir
andaki akm izgilerini bile tamamyla kartrr, bu akm aslnda ne karal ne
de niformdur, nk bu tip akmda laminer akmdaki mikroskobik molekler
harekete karlk sonlu byklkte akkan ktlelerinin makroskopik
hareketleri akkann hareketine bir btn olarak eklenmektedir.
Laminer ve trblansl aklar ve bunlar arasndaki gei gnlk hayatmzda
bilinen olaylardr. oumuz bu olaylar yanan bir sigaradan ykselen dumanda
dahi gzleriz. Sigarann yanan ucunda anszn belli bir mesafe iin dzgn
ipik halinde duman ykselir,bu tipik bir laminer aktr. Etraftaki akm
artlarna bal olarak belli bir ykseklikte trblansl hale dnr. ayet
etraftaki hava hareketsiz ise dzgn sigara duman ipii olduka yksee
kadar devam edebilir. Eer hava hareketli ise duman ipii sigarann hemen
ucunda bozulur. Laminer ipiklerin bozulmas, laminer aktan trblansl
aka gei olaydr.
Laminer aktan trblansl aka gei Reynolds isimli aratrmacnn 1895
ylnda yapm olduu deney ile gsterilmitir (ekil 4.11). Bu deney sabit
seviyeli bir hazneden kan borudaki aka boya verilerek yaplmtr. Borunun
ucundaki vana az aldnda boya etrafndaki akma karmamakta ve dzgn
bir ipik halinde akmla birlikte hareket etmektedir. Vana daha fazla alp
borudaki hz artrldnda boya akkana karmaya balamaktadr. Bu olaylar
srasyla laminer ve trblansl akma rnektirler. Boyann akmn ana
dorultusuna dik ynde karm trblansl akmn tipik karakteri olan akkan
tabakalar arasnda meydana gelen momentum alveriini gstermektedir.
126
AKIKANLARIN KNEMAT
ekil 4.11 Reynolds Deneyi
Reynoldsun deneylerinde laminer akmdan trblansl akma gei anndaki

hza kritik hz denir. Reynolds borudaki akm hzn (V), boru ap (D) ve
kinematik viskozite (v) arasnda boyutsuz bir say tanmlayarak laminer ve
trblansl akm arasndaki geii ifade etmeye almtr. Bu say
aratrmacnn kendi adyla anlan Reynolds says olarak bilinmektedir.
Re =
Re < 2320 Laminer akm
Re 2320 Gei akm
Re > 2320 Trblansl akm
VD
v
Boru akmlarnda her ne kadar 2320 deeri gei deerini karakterize etse de,
gei mekanizmas olduka karmaktr ve halen anlalmamtr. rnein boru
akmlarnda balangtaki dzensizlikler baz tedbirlerle minimuma
indirgendiinde geiin Re saysnn 50.000 deerine kadar ertelenebilecei
tesbit edilmitir.
Trblansn sekonder hareketi ile akkann birinci derecedeki hareketini
ayrmak ve trblans gz nne almakszn akkann hareketini, kararl
olmak, niform olmak ve evrintili olmak bakmndan snflandrmak uygun
olur. Trblansl akm aslnda daima evrintili ise de (trblansn her bir
evrisi girdapl bir dnmeye sahip belirli bir blge olduu iin) zamana gre
ortalama alndnda sekonder akmn evrinti miktarnn limiti sfra
yaklaabilir. Ayrca trblansn meydana getirdii yanal karma sonunda akm
kesiti zerinde ortalama hz vektrndeki deiim azalr, bylece trblansl
akm laminer akmdan ok daha evrintisiz bir karaktere sahip olabilir.
Laminer akmla evrintisiz akm ekseriyetle yanl olarak ayn eylermi gibi
127
AKIKANLARIN KNEMAT
dnlrse de aslnda tam olarak gelimi laminer akm tamamyla

evrintilidir ve dolaysyla evrintisiz akmn matematik teorilerine uymaz.
Trblansl akmda bir akkan tabakasndan dierine olan momentum
alverii srasnda bir tabakadan dierine tanan akkan paracn hareketi
girdap olarak bilinmektedir.Trblansl akmdaki bu momentum alverii
cidardan uzaklatka hz dalmnn laminer akma gre daha niform
olmasna neden olur.
Trblansl akm iindeki bir noktada hzn x dorultusunda zamanla deiimi
llrse bir ortalama etrafnda devaml salnd grlr. Trblansl akmn
kararl ve kararsz akm halindeki tipik deimeleri grafiklerde
G
grlebilmektedir. Hzn ortalama deerinden ( u ) sapan miktarlar alkant hz
bileenleri ( u ) olarak tariflenmektedir.
O halde toplam hz
u (t ) = u u (t )
dr, ortalama tanma gre verilen u(t) erisinin altnda kalan alan, u yataynn
altnda kalan dikdrtgenin alanna eit olmaldr.
O halde
T
1
u .T = u (t ).dt u = u (t ).dt
T 0
0
dir. Bir boyutlu akm alannda y ve z dorultularnda net ktle tanm
olmad iin v = w = 0 olur.
x dorultusundaki u hznn alkant bileeninin zamansal ortalama deeri ise
T
1
1
u (t )dt = (u (t ) u )dt = u u = 0
T 0
T 0
olacandan sfrdr, nk bu bileenin net ktle tanmna katks yoktur.
Pozitif ve negatif alanlarn toplam sfr olacaktr.
u =
boyutlu akmda ise her dorultu iin ortalama akm hzlar sfrdan farkl
olacandan, en genel halde
u (t ) = u u (t )
v(t ) = v v (t )
w(t ) = w w(t )
128
AKIKANLARIN KNEMAT
yazlabilir. Bir alkant bileeninin zamana gre ortalamas her ne kadar sfrsa
da u 2 , u v , u w
gibi iki alkant bileeninin arpmnn zamansal
ortalama deeri sfr olmaz.
4.5. Bir Boyutlu, ki
Boyutlu ve Boyutlu
Akm
Akkan akmlar son olarak u ekilde de snflandrlabilirler;
a) Bir boyutlu akm; Akma dik herhangi bir kesit boyunca akkan ve akm
zellikleri sabit kalyorsa ve dorultular da deimiyorsa byle bir akm bir
boyutlu akm olarak isimlendirilir.
Ayrca bir boyutlu akm kavram akm problemlerinin zmnde bize ou
kez ok kolaylk salar nk bir ok halde problemi ana hatlaryla zmek
iin detaylarn bilinmesi gerekmez ve detayl zm ylesine karmaktr ki,
kaba bir yaklamla yetinilir. Bunun iin bahis konusu akm blgesinin, her
kesitte ortalama akm hz, ortalama basn ve ortalama kot ile karakterize
edilebilen bir tek akm borusundan meydana geldii kabul edilir. Bu suretle bir
kesit zerinde akm karakteristiklerinin deiimi ihmal edilir, sadece ortalama
deerlerin akm dorultusunda deiimleri gz nne alnr. Bu yaklam
metodundan doan hatalar deerlendirmek iin, bantlarn tretiliini
yakndan incelemek gerekir.
b) ki boyutlu akm; Akkan elemanlar hareketleri srasnda birbirine paralel

dzlemler ierisinde kalyorsa ve bu dzlemlere dik ynde hibir hareket yok
ise bu tip akmlara iki boyutlu akm ad verilir.
c) boyutlu akm; Akkan ve akma ait byklklerin x, y, z koordinat
dorultularnda bileenleri var ise bu tip akmlara boyutlu akm ad verilir,
akkan akmnn en genel hali olan bu tip akmlarn incelenmesi esnasnda
karmza zmleri olduka zor karmak ifadeler kar.
4.6. Akkan
Elemanlarnn
Hareketleri
Akkan akm iinde akkan elemannn hareketine sebep olan kuvveti

dikkate almakszn hareketini inceleyelim. Bunun iin boyutlar dx, dy, dz olan
son derece kk akkan elemann x, y, z kartezyen koordinat sistemine gre
dikkate alalm.
Akkan eleman drt farkl ekilde hareket eder, bunlar; telenme, lineer
deformasyon, asal deformasyon, dnme (rotasyon).
129
AKIKANLARIN KNEMAT
ekil 4.12 Bir akkan elemannn

hareketleri
telenme
Lineer Deformasyon
Akkan elemannn herhangi bir deformasyona uramadan konumunu

deitirmesidir. Herhangi bir ekilde kayma gerilmesi sz konusu olmaz ve
eleman telenme srasnda orijinal formunu korur. Dolaysyla elemann hacmi
de deimez (ekil 4.12a). dt zaman aralnda x dorultusunda udt, y
dorultusunda vdt, z dorultusunda wdt kadar telenir. Elemann kendi iinde,
akkan tabakalarnn birinin dierine gre rlatif bir hareketi olmad iin s
enerjisi retilmez ve akkan elemann telenmesi srasnda enerji kayb
yoktur.
Akkan elemannn orijinal kenarlarna gre daralmas veya genilemesi lineer
deformasyon olarak isimlendirilir (ekil 4.12b). Bu halde elemann hacmi
deiir dt zaman aralnda x, y, ve z dorultularnda lineer deformasyon
v
u
w
dxdt ,
dydt ,
dzdt '
x
y
z
dir. Elemann orijinal hacmine gre relatif hacim deiimi
u
v
w
dzdt dxdydz
dx + dxdt dy + dydt dz +
x
y
z
dxdydz
u v w
+ +
x y z
dt2 ve dt3 terimleri ihmal edildiinde V (u,v,w) olduundan;

= .V
Kayma gerilmesi mevcuttur, nk akkan tabakalar arasnda relatif hareket

vardr. Is enerjisi retilir ve lineer deformasyondan dolay enerji kaybolur.
130
AKIKANLARIN KNEMAT
Asal deformasyon
Akkan eleman, elemann kenarlar, alar dorultusunda deforme oluyorsa,

asal deformasyondan bahsedilir yani eleman arplr. Bu halde elemann ekli
deiir. ekil 4.12c dikkate alnarak, saat akrebinin dn ynnn tersinin
pozitif olduu dnlrse dt zaman aralnda dx ve dy kenarlarnn asal
deformasyonu
v
u
dxdt y dydt
xy = x
dy
dx
v u
+ dt
x y
xy =
asal deformasyon hzlar
v u
+
x y
xy =
v w
+
z y
yz =
w u
+
x z
xz =
x y dzleminde
y z dzleminde
x z dzleminde
distorsiyon hzlar ise, asal deformasyonu hzlarnn yars ile ifade edilir.
Kayma gerilmesi mevcuttur. Is enerjisi retilir ve mekanik enerji harcanr.
Dnme (Rotasyon)
veya evrinti
Akkan eleman eklini deitirmeden elemann kenarlarnn belli bir a

kadar dnmesi halidir. Akkan elemann hacmi deimemektedir. Akkan
elemannn saat akrebinin tersi ynndeki dnmesi pozitif alnr.
x-y dzlemindeki evrinti z ekseni etrafndadr. O halde
1 v u

2 x y
z =
dier dzlemdeki evrinti benzer ekilde
131
AKIKANLARIN KNEMAT
1 w v

2 y z
x =
1 u w
2 z x
y =
Bileke asal hz
= xi + y j + z k
i
G 1
G1
G
G 1 1
=
= curlV = rotV x V
2 x y z 2
2
2
Herhangi bir ekilde s enerjisi retilmez ve mekanik enerji harcanmaz.
Eer bileke asal hz sfr ise yani x , y , z sfrsa akkan elemannda net
bir dnme sz konusu olmaz, bu tip akmlar evrintisiz (potansiyel) veya
irrotasyonel olarak isimlendirilirler.
v u
x y dzleminde
=
x y
w v
y z dzleminde
=
y z
u w
x z dzleminde
=
z x
asal hzn iki kat vortisite olarak tanmlanr.

4.7. Akkan
Hareketinde vme
Kavram
Bir akm izgisi boyunca hareket eden akkan partiklnn hznda birim
zamanda meydana gelen toplam deime miktar akkan partiklnn ivmesi
olarak adlandrlr. T annda s konumunda bulunan akkan partikl dt zaman
sonra s+ds konumuna gelsin, eer t annda akkan partiklnn V hz V =
V(s,t) ise bu akm izgisi boyunca as ivmesi aadaki gibi verilir.
dV ( s, t )
dt
V s Vs
+
aS = s
s t t
aS =
burada s / t yerel hzdr.Bylece
132
AKIKANLARIN KNEMAT
a S = Vs
Vs Vs
+
s
t
Yukardaki ifadeden ivmenin iki terimi olduu grlmektedir. lk terim

Vs Vs / s, hzn akkan zerreciinin kat ettii yol boyunca deiimi gsterir,
ancak ikinci terim Vs / t ise akkan zerreciinin hznn zaman iindeki
deiimi gstermektedir.
v
(4.32) ifadesindeki ilk terim S tamsal veya konvektif ivme ikince terim
s
v S
yerel ivme olarak adlandrlr.

t
1) Yerel ivme (x, y, z) konumundaki bir akkan partiklnn birim zamandaki

deiimi ifade ettiinden akkan akmnn kararl m yoksa kararsz m olduu
belirler.
2) Tamsal ivme ise akkan zerreciinin konumundaki bir deimeden tr
hzdaki deiimi ifade ettiinden akkan akmnn niform yapda m yoksa
niform olmayan yapda m olduunu belirler.
vmenin tabii
koordinatlarda ifadesi
Eer akm izgisi erisel ise akm izgisinin erilik merkezine doru ilave
ivmede sz konusu olacaktr. Buna gre tabii koordinatlarda ivme bileenleri
aadaki gibi yazlabilir.
ekil 4.13 Tabii koordinatlarda ivme

bileenleri
1) Teetsel ivme
( )
V V 1 Vs
dV V ds Vs Vs
+
=
+ Vs s = s +
as = s = s
s dt t
t
s
dt
t 2 s
133
AKIKANLARIN KNEMAT
2) Merkezcil ivme
ar =
dVr Vr ds Vr
=
+
dt
s dt t
V
Vr
ds = Vs + s ds sin d
s
s
d kk olduundan sin d =
ds
burada r akm izgisinin erilik yarapdr,
r
o halde
V
Vr
ds
ds = VS + S ds
s
s
r
V
Vr
1 VS
(ds )2
ds = S ds +
s
r
r s
ds2 ikinci mertebeden bir terim olduundan ok kktr ve ihmal edilebilir,

bylece
Vr VS
=
s
r
bu (4.34) ifadesinde yerine konursa
2
ar =
VS
V
+ r
r
t
bulunur.
3) Normal ivme (dzlem iinde kalacandan)
an =
dir.
134
dVn Vn
=
dt
t
AKIKANLARIN KNEMAT
vmenin Kortezyen
Koordinatlarda ifadesi
Eulerian yntemde bir (x, y, z) konumundaki hz vektr, koordinatlarn ve

zamann bir fonksiyonudur, yani
G
V = [u, v, w]
u = u ( x, y , z , t )
v = v ( x, y , z , t )
w = w( x, y, z , t )
imdi t annda (x, y, z) konumunda bulunan bir akkan partiklnn (t + t )

annda ( x + x, y + y, z + z ) konumuna hareket etmi olduunu dnelim
t zaman aralnda akkan partikl bileenleri x, y ve z olan bir
mesafeyi kat ederken bu akkan partiklnn sahip olduu hznn x bileeni
u = u(x, y, z, t), u kadar deiirse
u =
u
u
u
u
x + y + z + t
x
y
z
t
olur. Burada x, y, z zerreciinin kat ettii mesafenin srasyla x, y ve z

dorultularndaki bileenleridir. Kesinlikle partikln boyutlar ile ilgisi
yoktur. Bylece birim zamanda partikln hznda meydana gelen deime,
u x u y u z u t u
+
=
+
+
t t x t y t z t t
x, y, z ve t sfra yaklarken limit halinde

du
u
,
t
dt
x
u,
t
y
v,
t
z
w
t
Bylece akkan partiklnn ivmesinin x dorultusundaki bileeni
du
u
u
u u
=u + v + w +
dt
x
y
z t
x dorultusu
benzer ekilde dier dorultular iin
du
v
u
v v
=u +v + w +
dt
x
y
z t
135
y dorultusu
AKIKANLARIN KNEMAT
dw
w
w
w
w
=u
+v
+w
+
dt
x
y
z
t
N
N

Lokal
Maddesel
( toplam )
vmenin Silindirik
koordinatlarda ifadesi
Tamsal
( konvektif )
z dorultusu
( yerel )
2
v r v v r
v r v
v
ar = vr
+
+ vz
+ r
r
r
r
z
t
v v v
v v v v
a = v r + + v z + r +
r
r
r
z
t
v z v v z
v z v z
a z = vr
+
+ vz
+
r
r
z
t
Bileke ivme vektrel olarak aadaki gibi yazlr,
G
G
G
a = axi + a y j + az k
burada a x , a y ve a z srasyla x, y, ve z dorultusundaki ivme bileenleridir. O
halde bir akkan zerreciinin hareketi ile ilgili zamana gre alnan toplam
trev bileke ivmeyi verecektir.
G
G DV
a=
Dt
yukardaki ifadede zamana gre trevin akkan partiklnn akm izgisi
boyunca alndn yani hareket halindeki bir partikln ivmesinin ele
d
D
alndn hatrlatmak amacyla
yerine
operatr kullanlmtr.
dt
Dt
G
DV
toplam trevi, partikl hznn hem belli bir konumda hem de
Bylece
DT
yrngesi boyunca deiebileceini gstermektedir.
136

Akışkanlar Mekaniği Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akışkanlar Mekaniği Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Volkan PRK

smail Naci KAYA

BLM 3- Akkan Partikl iin Diferansiyel Bantlar

BLM 4- Akkanlarn Kinematii

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Akkanlarn Doas ve Akkanlar Mekaniinde alma

-Akkanlar mekanii, akkan zelliklerinin, durgun (statik akkan) veya hareketli

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Bugn akkanlar mekanii bilimsel ve teknik eitimin temellerinden biri

Hidroliin genellikle su ile uramas, deneysel sonularn matematik

1.2. Kat Cisim

zerine uygulanan kuvvetler ve kayma gerilmesi ne kadar byk olursa olsun

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Akkanlar, deeri ne kadar kk olursa olsun kayma gerilmesi yaratan

ekil 1.1. Bir kat ve sv iin gerilme

grlmektedir. A elemanna ait serbest cisim diyagramnda (ekil 1.1b) grld

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

kavramlar ise akkanlar mekaniinin nemli alma konularndan biridir.

Akkann zelliklerini anlayabilmek iin ktle ve arlk arasndaki fark ok

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

kullnlacaktr. Arlk, yerekimi (g)den dolay ivmelenmekte olup, ktleyle

KTLE- AIRLIK LKS

Yerekimi ivmesi g=9.81 m/sdir.

Akkanlar dier tm maddeler gibi atomlardan ve molekllerden

ekil 1.2. Srekli ortamda

iindeki hava hareketini dnelim. Buzdolabnn hacmi yaklak olarak 1 m3

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

gzlemci asndan bu molekllerin kiisel davranlarnn hibir nemi

etkilenmelerini incelemekle yetinebiliriz. Bylece akkan, molekllerden

Mekanikte olduu gibi byklkler temel parametre ile gsterilir. Uzunluk,

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Kullanlan birim sistemleri CGS, MKS ve SI sistemi olarak e ayrlr ve

Tablo 1.1 Akkanlar Mekaninde terimler ve birim sistemleri

Sktrlabilirlik, belirli bir basn altnda maddenin hacmindeki deiimi ifade

deeri ortamn esneklii ile doru orantldr.

SESN YAYILMA HIZI

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Buradan da grld zere dP ne kadar byk olursa olsun skma sonunda

P1=1Bar (mutlak) = 0Bar (etkin)

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Suyun skmasndan dolay meydana gelen hacim azalmas,

m = V = 1023,8 0,022 = 22,5kg

(2 2 1,990 2 ) + 1,5 7( 1,99 2 ) = 0

Yeni uzunluk iin L

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Deformeden sonraki hacim

(1,99 2 )(5,0252 ) V ' = 15,6296 m

Tankn Uza mas

( VT ) = (V 'V ) + ( Vw = 0,07832 + 0,0794 = 0,1577 m

ap 6cm, uzunluu L=1,25m olan

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

ykselme orann ( 1 ) ve istenen P2 basncn bulunuz?

Younluk: Maddenin birim hacminin ktlesidir. ile gsterilir ve birimi kg/m3dr.

zgl arlk: Cismin birim hacminin arldr ve birimi N/m3dr.

zgl hacim: Cismin birim arlnn hacmidir ve birimi m3/kgdr.

zgl enerji: Cismin sahip olduu toplam enerjiyi ifade eder.

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

Bal younluk: Herhangi bir akkann younluunun, suyun younluuna orandr.

a = bsu = 0,871000 = 870 kg/m

= 1/ = 1/870 = 1,14910-3 m/kg

= 8709,81 = 8534 N/m

a = a g = 745 9.81 a = 7308.45 N/m 3

AKIKANLARIN DOASI VE AKIKANLAR MEKANNDE ALIMA

= sv g = 1045 9.81 = 10251.45 N / m 3