TANRI BUYRUU

genin durumu gz nne alndnda Gktanrnn byk lde Deus Otiosus (istirahate ekilen bir tanr) karakteri kazand,
hatta balangta bulunmamasna ramen
zamanla antropomorfik ve zoomorfik zelliklere brnd grlr.
Allah kelimesi slm ncesi Araplarnn
dualar ve zellikle iirlerinde kullanlmaktayd (DA, II, 473). Ancak bu kelime, slm
dneminde kinat yaratan ve yneten en
yce varln btn sfatlarn kapsayacak
bir muhteva zenginliine kavumutur.
Bozkr Trk topluluunun asl tanr inanc ycelik ve kudretin ifadesi saylan semav anlamnda Gktanrya dayanyordu. Trklerin slmiyeti benimsemesiyle
Tanr Allah kelimesinin yerini almtr. Nitekim XIII. yzyln sonlarndan itibaren
Ynus Emrede ve ondan bir asr sonra Sleyman elebide Tanr Allah kelimesiyle
birlikte kullanlmtr. XV. yzyln balarnda yaplan satr aras Kuran tercmesinde Allah lafz Tanr kelimesiyle karlanm (bk. Muhammed b. Hamza, tr.yer.) ve
bu kullanl bir asr kadar devam etmitir.
Ardndan zellikle din metinlerde Tanr kelimesinin yerini Allah lafz almtr. Gnmzde Sovyetler Birliinin dalmasnn
ardndan Krgzistan bata olmak zere
Rusya Federasyonu iinde yer alan Tataristan ve Altay halklar arasnda gktanr
inancn temel alan ve tengircilik / tengricilik (tengrizm, tengrianstvo) adyla ortaya kan din bir hareket mevcuttur. Batl aratrmaclar tarafndan neo-paganizm diye nitelenen, gktanr inanc altnda mill
deerlere, rf, det ve geleneklere dnmeyi amalayan bu hareket Krgzistanda
Krgzclk diye de adlandrlmaktadr. Bu
inann Gktanr inancyla bir ilgisi bulunmad gibi XIX. yzylda Japonyada Nakayama Miki tarafndan kurulan ve bir ksm literatrde Tenrizm olarak da geen
Tenrikyo dinin de Tanrclkla bir ilikisi
yoktur.
BBLYOGRAFYA :

Dvn lugtit-Trk Tercmesi, III, 376-377;

Clauson, Dictionary, s. 523; Orhun bideleri (nr.
Muharrem Ergin), stanbul 1975, s. 19, 21, 22, 24,
25, 33, 35, 46 vd.; Muhammed b. Hamza, XV.
Yzyl Balarnda Yaplm Satr-Aras Kuran
Tercmesi (haz. Ahmet Topalolu), stanbul 197678, II, 556-557; ayrca bk. tr.yer.; U. Havra, Les
reprsntations religieuses des peuples altaques,
Paris 1959, s. 151 vd.; Hikmet Tanyu, slmlktan nce Trklerde Tek Tanr nanc, Ankara
1980, s. 7-19; J. P. Roux, La religion des turcs et
des mongols, Paris 1984, s. 123; a.mlf., La religion des turcs de lOrkhon de VII et VIII e sicles,

RHR, sy. 437 (1962), s. 7; Murad Aci, Polin Polovestkogo Polya, Moskva 1994, s. 195; oyon Omurali Uulu, Tenircilik, Bikek 1994; Kene Cusupov,

Bayrknn zderi, Bikek 2001, s. 107; nver

Gnay Harun Gngr, Balanglarndan Gnmze Trklerin Din Tarihi, stanbul 2007, s.
61, 68; Tuncer Glensoy, Trkiye Trkesindeki
Szcklerin Kken Bilgisi Szl, Ankara 2007,
II, 856-857; Harun Gngr, Trk Bodun Bilimi
Aratrmalar, stanbul 2008, s. 50; a.mlf., Uygur Kaan Unvanlarnda Kn ve Ay Tengri Kavramlarnn Kullanl, TTK Bildiriler, XI (1994),
II, 511-517; Azmi Bilgin, Gk Tanrs Terimi zerine, Modern Trklk Aratrmalar Dergisi, II/4
(2005), s. 189-197 (http://mtad.humanity.ankara.
edu.tr/makale.php?id=84); V. F. Bchner, Tanr,
A, XI, 705-707; Bekir Topalolu, Allah, DA, II,
473.

Harun Gngr

TANRI BUYRUU
mer Rza Dorulun
(. 1952)
Trke Kuran tercme ve tefsiri.

Tam ad Tanr Buyruu Kurn- Kermin Tercme ve Tefsr-i erfi olup

Latin harfleriyle baslan ilk Trke Kuran
tercmelerinden biridir. mer Rza, kendi dneminde mevcut Kuran tercmelerini asl metnin ifade gcn yanstamamas, ilim, dil ve edebiyattan yoksun olmas gibi sebeplerle eletirir (Kurn Nedir, s. 93-96). Kuran tercme ve tefsir
edebilmek iin slm ilimlerinde derinlemenin, bunun iin de bir mr harcamann gerekli olduunu belirtir. Eserini hazrlarken Kuranla ilgili hemen her kayna ve eski mukaddes kitaplar incelediini, almasnn krk yllk birikim sonunda
ortaya ktn syler (SR, III/74 [1950], s.
376).
mer Rza her srenin banda o srenin konusu ve tarihi hakknda ksa bilgiler
aktarr, yetler ve sreler arasndaki mnasebetlere dikkat eker. Sreleri blmlere ayrr ve konularna gre bu blmlere balklar koyar. yetlerin melleri verilirken ksa ilveler metinde parantez iinde gsterilir, tefsir mahiyetteki aklamalara dipnotlarda yer verilir. Mtercim, bu
aklamalarda temel tefsir kaynaklarna
atfta bulunduu gibi ada Dou ve Bat aratrmaclarnn eserlerine de bavurur. Muhammed Abduh, Seyyid Ahmed
Han, Abdlaziz v, Mevlev Muhammed Ali, Gulm Ysuf Ali, Singapur Kads
Gulm Server, Mustafa Abdrrezzak Paa, Rodwell-Burckhardt, George Sale ve
William Muir eserlerine atf yapt limlerden bazlardr. mer Rza, zellikle Ehl-i
kitabn ve gemi toplumlarn kssalaryla ilgili yetleri aklarken Kitb- Mukaddesle mukayeseler yapar, onun tahrif edilen yerlerine dikkat eker ve arkiyatlarn

Kurana ynelttii eletirilere cevap verir.

Eserin dipnotlarnda yer alan aklamalar
bazan sayfalarca srer.
Tercmede gzel bir Trke ve akc bir
slp kullanlm, Arapa tabirlere uygun
karlklar bulmaya allmtr. Mesel
Kuranda oka geen amel-i slih, yararl iler (el-Bakara 2/62), doru drst
iler (el-sr 17/9); sbhneke, ulusun,
ycesin, mukaddes ve mnezzehsin (elBakara 2/32); hin, ii saygyla rperen kimseler (el-Bakara 2/45); hanf dosdoru yol zere olan kimse (el-Bakara 2/
135) eklinde tercme edilir. mer Rza
eserde yer yer bilimsel aklamalara yer
verir. Onlar ki ayakta iken, otururken, yanlar zerine yatarken Allah anarlar; gklerle yerin yaratln dnrler de Tanrmz, bunu bo yere yaratmadn! Mnezzehsin. Bizi ate azabndan koru ... melindeki yeti aklarken (l-i mrn 3/191)
gklerle yerin yaratl hikmetleri zerinde durarak gklerdeki ve yerdeki esiz sistemden bilimsel rnekler verir (I, 147-148,
88 nolu dipnot). Yer yer ir yorumlar yapar. Mesel Kehf sresinde anlatlan kssada herhangi bir olaan stln bulunmadn belirttikten sonra kssay Hristiyanlk tarihine uygular. Buna gre Ashb- Kehfin maaraya snmas Hristiyanlktaki ruhbanla, onlarn maarada
uykuya dalmas Hristiyanln duraklamasna ... iaret etmektedir (II, 477-481, 412 nolu dipnotlar). mer Rzann dikkat
eken grlerinden biri de Kuran yetleri arasnda neshi kabul etmemesidir. Nitekim yetler arasnda eliki olmad ve
herhangi bir yetin neshedildiine dair tek
bir hadisin bulunmad kanaatindedir (Giri, I, 49-54; I, 44-45, 99 nolu dipnot).
Mtercim Trke Tanr kelimesinin Allah kelimesinin karl olamayacan, Tanr kelimesinin mbud ve ilhn karl saylabileceini belirtmesine ramen (I, 10,
2 nolu dipnot) eserine Tanr Buyruu
adn verdii gibi melinde zellikle rab,
ilh kelimelerinin, bazan da Allah kelimesinin yerine Tanr kelimesini kullanr. Sizin mbudunuz (ilhkm) O yegne Tanrdr (ilh) ki Ondan baka Tanr (ilh) yoktur; rahmn O, rahm O (el-Bakara 2/163);
Bu, Tanr (Allah) nezdinde daha drst,
daha makbul ... (el-Bakara 2/282); Gklerin tanrs (rab), arzn tanrs, btn lemlerin tanrs Allaha hamdolsun (el-Csiye
45/36) eklindeki evirileri buna rnek gsterilebilir.
mer Rza Dorul masonlukla, Tanr
Buyruunu masonluun tesiri altnda
571

TANRI BUYRUU

Hz. Meryemle evlenen Ysuf Neccr adl bir kii olduu iddias) ve beikte konumas gibi

mcizelere dair bu trden yorumlar rnek olarak gsterir (a.g.e., III/75 [1950],
s. 388-391). Kadiynlik tesirini dile getirenlerden biri olan Hasan Basri antay da
Tanr Buyruunun Lahordaki Ahmediyye-Kadiyniyye mezhebi reisi Mevln Muhammed Alinin ngilizce tefsirli Kuran
tercmesinin bir kopyas olduuna dair
Ahmet Hamdi Aksekinin bir mektubunun elinde olduunu syler (Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm, I, 7). antayn bu iddiasnn uzak bir ihtimal olup ispat edilmesi gerektiini syleyen Salih Akdemir,
mer Rzann tercmesinin kendinden
nceki tercmelere nisbetle byk bir gelime kaydettiini, ancak birok yetin tercmesinde hataya dtn ileri srer
ve tercmedeki baz yanllara dikkat eker (bk. bibl.). mer Rzann eitli eletirilere hedef olmasnda ve zellikle Tanr
Buyruunun geri plana atlmasnda Mevln Muhammed Aliden bir lde faydalanmasnn yan sra kendisinin politikaya
atlmas, basn yayn ileriyle uramas,
masonluuna dair tartmalar, eserlerinde Dou ve Bat kaynaklarndan yararlanm olmas ve yer yer geleneksel syleme
aykr biimde aklc yaklamlarda bulunmas gibi sebeplerin de etkili olduu sylenebilir.
Tanr Buyruunun ilk basks stanbulda Kuran metnine yer verilmeden yaplmtr (1934). Mukaddimede Kurann
tanm, taksim ve tertibi, isimleri, sreleri, yetleriyle dinin esaslar hakknda ksa
572

bilgiler verilmi, Hz. Peygamberin sretinin kronolojik tablosu kaydedilmi, sonuna fihrist ve indeks eklenmitir. Eserin daha sonraki iki basksnda Kuran metnine de yer verilmitir (stanbul 1947, 1955).
Kuran metninin bulunmad, Ahmet Muhtar Byknar ve Mustafa Uzun tarafndan hazrlanan drdnc baskda (stanbul 1980) baz yazm hatalarnn dzeltilmesi yannda ksm sadeletirmelere gidilmi ve Mevln Muhammed Aliye ait
olduu ileri srlen baz yerler karlmtr. Bu son bask eserin orijinali zerinde
tahrifat yapld gerekesiyle eletirilmitir (Karabulut, III/1 [2000], s. 185-204). Tanr Buyruunun mukaddimesi Kurn ve
slm zerine adyla kitap halinde de
baslmtr (stanbul 2006). Rukiye ner
(Kulolu) mer Rza Dorulun Hayat,
Eserleri ve Tanr Buyruu Adl Tefsiri
balkl bir yksek lisans tezi hazrlamtr (2000, A Sosyal Bilimler Enstits).
BBLYOGRAFYA :

mer Rza Dorul, Kurn Nedir, stanbul 1345/

1927, s. 93-96; a.mlf., Tanr Buyruu: Kurn-
Kermin Tercme ve Tefsr-i erfi, stanbul 1955;
a.mlf., Kadiyanlikten Teberri Ediyoruz, SR,
III/74 (1950), s. 374-378; Hasan Basri antay,
Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm, stanbul 1972,
I, 7; Salih Akdemir, Cumhuriyet Dnemi Kurn
Tercmeleri, Ankara 1989, s. 47-48, 87, 97, 114,
144, 150-152; M. Rif Ogan, Pire in Yorgan
Yaklmaz, SR, III/72 (1950), s. 339-341; a.mlf.,
mer Rza Beyle Alkal Olmayan Noktalar,
a.e., III/75 (1950), s. 388-391; lhami Karabulut,
Tanr Buyruu ya da Bir Tahrifin Anatomisi,
slmiyt, III/1, Ankara 2000, s. 185-204.

Ali Akpnar

TANRI DALARI
incede Tien an,
eski Trkede Tengri ta
diye isimlendirilen
Orta Asyadaki
byk da silsilelerinden biri
)

yazmakla ve Kadiyn mezhebine mensup olduu ileri srlen Mevln Muhammed Ali Lhrnin etkisinde kalmakla sulanmtr. Bu tr iddialar karsnda mer
Rza, Muhammed Alinin Kadiynlii braktn ve tamamen Ehl-i snneti benimsediini, onun Kadiyn olmadnn bizzat
Kadiyn ileri gelenleri tarafndan sylendiini ve eserlerinde Kadiynlik inancna
ya da Ehl-i snnet akdesini zedeleyen grlere rastlanmadn akladktan sonra kendisinin Muhammed Alinin etkisinde kalmadn syler (SR, III/74 [1950], s.
374-378). mer Rzann almalarndan
vgyle bahseden ve Tanr Buyruunu
mason kitab diye nitelendirmenin doru
olmayacan belirten M. Rif Ogan (a.g.e.,
III/72 [1950], s. 339-341), Muhammed Alinin Kadiynlerle mnasebetinin bulunmad fikrine katlmadn syleyerek mer
Rzann, tefsirine Muhammed Alinin esasa dayanan baz aykr fikirlerini aldn
ileri srer; Hz. snn doumu (babasnn

(bk. DA).

TANRIKORUR, Cinuen
(1938-2000)

Ud virtozu, besteci, ses sanats,

msiki hocas ve yazar.

20 ubat 1938de stanbulda Fatih-Mutaflarda dodu. Babas Zaferan, annesi

Krm asll Adalet Hanmdr. Cinuen kelimesi babasnn isminin Kazan Trkesinde muzaffer, galip anlamndaki karldr. ocukluu babasnn eitli ilerde
almas sebebiyle stanbulun muhtelif

semtlerinde geti. Alt yanda ikinci snftan balad ilkokulu 1948de bitirdi ve
ayn yl talyan Lisesine girdi. Burada Ali
Nzhet Gksel ve Halit Fahri Ozansoydan
Trke, edebiyat; Pre Elie ve Pre Gauthierden Franszca; Giuseppe Garinodan
talyanca ve Latince renerek kendini yetitirdi. 1955te talyann Bordighera kasabasnda yaplan Milletleraras Altn Palmiye Karikatr ve Mizah yarmasna Aziz
Nesin Fil Hamdi adl hikyesiyle katlmt. talyanca evirisi Tanrkorur tarafndan yaplan bu eser birinci seildi. Haziran
1956da talyan Lisesini bitiren Tanrkorur Devlet Gzel Sanatlar Akademisine
(Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi)
kaydoldu. Austos 1960ta stanbul Radyosuna ud sanats olarak alndysa da
bir buuk yl sonra bu grevden ayrld.
Haziran 1965te akademinin Yksek Mimarlk Blmnden mezun oldu. Ayn
yl mar ve skn Bakanl Marmara Blge Planlama Mdrlnde memuriyete
balad. Ertesi yl Ankara Radyosuna yetimi sanat statsyle tayin edilince bakanlktaki grevini Mesken Genel Mdrl Gecekondu Dairesine nakledip Ankaraya yerleti. Bakanlkta ve radyodaki
almalarn bir sre birlikte devam ettirdi. 1971de Bakanlar Kurulu kararyla Irak
Mill Ses Eitimi Akademisi teknik mdrl iin Badata gitti ve orada bir
buuk yl kald. Haziran 1973te Ankara
Radyosu Trk Sanat Mzii ube mdrlne, 1977de Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Mzik Dairesi ocuk-Oyun ve
Genlik Yaynlar uzmanlna, ardndan
ayn kurumun oaltma-Yayn-Ariv Mdrl uzmanlna getirildi. Bu grevleri esnasnda pek ok program hazrlad
ve spikerliklerini yapt. 1 Haziran 1982de
Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumundan
kendi isteiyle ayrlmasndan iki yl sonra
szlemeli retim grevlisi olarak Seluk
niversitesine tayin edildi ve burada Eitim Fakltesine bal Mzik Eitimi Blmn kurdu. 1989da grevini Kltr Bakanlna nakletti ve hastal sebebiyle
bbrek nakli iin Amerika Birleik Devletlerine gnderildi. 1991de yurda dnd;
ancak hastal zamanla ilerledi ve 28 Haziran 2000 tarihinde vefat etti, 30 Haziranda mraniye Kocatepe Mezarlna
defnedildi. 1982 ylnda ikinci evliliini yapt Brihd Tanrkorur mevlevhneler
konusunda yapt almalarla tannmaktadr.
Daha nceki virtozlardan farkl nitelikteki ud slbu, geni bir form zenginlii
ve mzikalitenin rn besteleri, lirik ve