SVEUILITE U ZAGREBU

FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

ZAVRNI RAD

Niko Bolana

Zagreb, 2008

SVEUILITE U ZAGREBU
FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

ZAVRNI RAD
Odreeivanje trajne vrstoe materijala
X21CrMoV12-1 s razliito samarenom
povrinom

Voditelj rada:

Student:
Niko Bolana

Prof.dr.sc. Jano Kodvanj

Zagreb, 2011

SADRAJ
Popis oznaka........................................................................................................................I
Popis slika...........................................................................................................................II
Popis tablica.......................................................................................................................III

1. Uvod................................................................................................................................1
2. Zamorna vrstoa............................................................................................................2
2.1 Faktori koji utjeu na dinamiku izdrljivost................................................5
3. Samarenje.....................................................................................................................8
4. Provedba eksperimenta................................................................................................10
4.1 Nain ispitivanja.........................................................................................10
4.2 Optereenje...............................................................................................10
4.3 Ispitni uzorci...............................................................................................11
4.3.1 Materijal....................................................................11
4.3.2 Ispitne grupe.............................................................11
4.4 Ispitivanje prve grupe uzoraka...................................................................12
4.5 Ispitivanje druge grupe uzoraka.................................................................14
4.6 Ispitivanje tree grupe uzoraka..................................................................15
4.7 Ispitivanje etvrte grupe uzoraka..............................................................17

5. Usporedba rezultata.....................................................................................................19
5.1 Maksimalni broj ciklusa po ispitnim grupama...........................................19
5.2 Prosjeni broj ciklusa po grupi.19

6. Zakljuak.......................................................................................................................20

7. Popis literature.............................................................................................................22

8. Prilog ............................................................................................................................23
1. Programski kod za cikliko ispitivanje epruveta

Izjavljujem da sam radio samostalno koristei se steenim znanjem,navedenom

literaturom i opremom Laboratorija za eksperimentalnu mehaniku.

Zahvaljujem mentoru dr.sc. Janou Kodvanju, na uloenom naporu i podrci.

Takoer zahvaljujem asistentu Zvonimiru Tomieviu na ukazanoj pomoi i

informacijama.

U Zagrebu, veljaa 2011

Popis oznaka
r

- koeficijent asimetrije ciklusa naprezanja

min

[N/mm2]

- minimalno naprezanje ciklusa naprezanja

max

[N/mm2]

- maksimalno naprezanje ciklusa naprezanja

[N/mm2]

- amplitudno naprezanje

[N/mm2]

- gornje naprezanje

Rd

[N/mm2]

- trajna dinamika vrstoa

[N]

- sila

HV

[N/mm2], [MPa]

- tvrdoa po Vickersu

- broj ciklusa

[ Hz ]

- frekvencija naprezanja

R p 0,.2

[N/mm2]

-konvencionalna granica razvlaenja

Rm

[N/mm2]

- vlana vrstoa

[bar]

- tlak samarenja

Nz

- broj ciklusa u zadnjem koraku

N sr

- prosjeni broj ciklusa

Popis slika

Slika 2.1 Povrina loma.......................................................................................................2

Slika 2.2 Promjenljiva naprezanja pri ciklikom optereenju............................................3
Slika 2.3 Whlerov dijagram...............................................................................................4
Slika 2.4 Raspored naprezanja u tapu s U-utorom............................................................5
Slika 2.5 Dijagram naprezanje-istezanje.............................................................................6
Slika 2.6 Utjecaj obrade povrine na zamornu vrstou.....................................................6
Slika 3.1 Deformacija povrine............................................................................................8
Slika 4.1 Epruveta za ispitivanje zamorne vrstoe..................................................... .....10
Slika 4.2 Broj izdranih ciklusa prve grupe uzoraka....................................................... ..13
Slika 4.3 Epruveta 1 nakon pucanja..................................................................................13
Slika 4.4 Izgled povrine poprenog presjeka ..................................................................13
Slika 4.5 Broj izdranih ciklusa druge grupe uzoraka .14
Slika 4.6 Epruveta nakon loma....................................................................................... ..15
Slika 4.7 Broj izdranih ciklusa tree grupe uzoraka.. 16
Slika 4.8 Epruveta iz tree grupe nakon loma.................................................................. 16
Slika 4.9 Broj izdranih ciklusa etvrte grupe uzorak....................................................... 17
Slika 4.10 Epruveta iz etvrte grupe nakon loma..............................................................19
Slika 5.1 Maksimalni broj izdranih ciklusa po grupi do loma..19
Slika 5.2 Srednje vrijednosti broja ciklusa po ispitnim grupama.......................................19

II

Popis tablica
Tablica 4.1 Parametri ispitivanja.....................................................................................10
Tablica 4.2 Karakteristike materijala X21CrMoV12-1.......................................................11
Tablica 4.3 Rezultati ispitivanja prve grupe uzoraka........................................................12
Tablica 4.4 Rezultati ispitivanja druge grupe uzoraka......................................................14
Tablica 4.5 Rezultati ispitivanja tree grupe uzoraka.......................................................15
Tablica 4.6 Rezultati ispitivanja etvrte grupe uzoraka....................................................17

III

1.UVOD
Samarenje spada u napredne postupke oblikovanja deformiranjem. Veinom se koristi za
ienje povrina metala, mehaniko ienje ica, pripremu povrina za bojanje i da bi poveali
otpornost na umor kod opruga i zupanika. Dananji zahtjevi na svojstva materijala su dosta
precizni i esto su kontradiktorni. Teko je kod materijala ostvariti neka svojstva koja nisu
kompatibilna, npr. da materijal bude to tvri ali da ima i dostatnu ilavost. Zato trebamo nai
kompromis. Da bi se odredila povoljna kombinacija sastava i oblika materijala koja bi zadovoljila
zahtjeve, trebamo ispitati razliite varijante uzoraka. Ispitni uzorci se razlikuju bilo po sastavu
materijala, nainu obrade, promjeru, itd. Te ispitne uzorke ispitujemo razliitim metodama. Ako
je element konstrukcije dinamiki optereen kao u ovom sluaju, metoda kojom e se ispitati
uzorak mora simulirati optereenja koja se javljaju za vrijeme ivotnog vijeka tog elementa. U
ovom radu potrebno je odrediti trajnu vrstou materijala X21CrMoV12-1 pri istosmjernom
dinamikom optereenju koje iznosi 75% vlane vrstoe dobivene statikim vlanim
pokusom.Cilj je usporediti utjecaj tri razliite vrste samarenja na trajnu vrstou materijala.
Dobivene rezultate treba usporediti s rezultatima dobivenim na uzorcima izreenim
tokarenjem standardne kvalitete.

2. ZAMORNA VRSTOA
Strojni dio koji je dulje vremena podvrgnut naprezanjima promjenjivim u vremenu, lomi se
pri naprezanjima koja su znatno manja od statike vrstoe i granice teenja. Ovo je
posljedica tzv. zamora materijala. Proces zamora uvijek poinje zaeem inicijalne pukotine,
koja se ne vidi golim okom. Ta pukotina predstavlja mikrokoncetraciju naprezanja. Izvori
mikrokoncentracije naprezanja su najee na povrini napregnutog elementa, i to pri dnu
udubina, povrinskih neravnina, u okolini oksida koji djeluju kao strano tijelo (ukljuina), te
na mjestima svih ostalih nehomogenosti izazvanih procesom izrade i obradom. Takva
koncentracija naprezanja pogoduje klizanju kristala te irenju pukotine. Proces irenja pukotine
traje sve dok se ostatak presjeka ne smanji toliko da naprezanja u njemu dostignu vrijednost
statike vrstoe materijala, pa se on odjednom nasilno prelomi. Nakon loma se mogu vidjeti
dvije zone na povrini: zona irenja pukotine, koja je glatka, i zona statikog loma vrlo grube i
nepravilne povrine, karakteristine za statiki lom (slika 2.1).

Slika 2.1 Povrina loma

Mjerodavna karakteristika vrstoe pri promjenjivim naprezanjima strojnih dijelova jest

dinamika vrstoa strojnog dijela, koja se dobiva ispitivanjem na zamor samog strojnog dijela, ili
ee, proraunom na temelju ispitivanja zamora epruvete, izraene od istog materijala kao i
strojni dio. Epruvete su izloene periodino promjenjivim optereenjima odreenog intenziteta
(slika 2.2 ) sve do pojave loma. Ispitivanja se provode za odreeni koeficijent asimetrije ciklusa
naprezanja
2

r =

max
min

(1.1)

gdje je:
r

- koeficijent asimetrije ciklusa naprezanja

min - minimalno naprezanje ciklusa naprezanja

max - maksimalno naprezanje ciklusa naprezanja

Slika 2.2 Promjenljiva naprezanja pri ciklikom optereenju

Kao to je vidljivo iz gornje slike, za ispitivanje se najee koristi promjenljivo naprezanje

sinusoidnog karaktera. Moe se govoriti o istosmjernom promjenljivom naprezanju i
izmjeninom promjenljivom naprezanju.
Epruvete se ispituju na ureajima koji omoguuju promjenljivo titrajno optereenje ispitnog
uzorka, a nazivaju se pulzatori ili umaralice. Ukoliko je frekvencija promjene optereenja manja
od 5Hz, radi se o niskofrekventnom ispitivanju. Ispitivanje sa frekvencijom od 5Hz pa do 30Hz je
srednje frekventno, a u koliko je frekvencija vea od 30Hz onda je to visokofrekventno
3

ispitivanje. Da bi se ispitala dinamika izdrljivost, odabere se jedan od tipova promjenljivog

naprezanja, te se provede Whlerov pokus s najmanje pet razina naprezanja. Za svaku razinu
promjenljivog naprezanja, iskazani amplitudom naprezanja a ili gornjim naprezanjem g ,
ispituje se 6 do 10 istovrsnih ispitnih uzoraka. Rezultati Whlerov pokusa ucrtavaju se u
Whlerov dijagram, u koji se za pojedine vrijednosti dinamikog naprezanja unose oni brojevi
ciklusa koje su ispitni uzorci izdrali do loma (slika 2.3).

Slika 2.3 Whlerov dijagram

Kao to se vidi Whlerova krivulja se asimptotski prebliava pravcu =R d , pri emu je R d trajna
dinamika vrstoa materijala izloenog cikliki promjenljivim naprezanjima s koeficijentom
asimetrije ciklusa r. Oito, trajna dinamika vrstoa materijala je ono maksimalno naprezanje
ciklusa asimetrije r pri kojem epruveta doivi beskonano mnogo ciklusa, tj. neogranienu
trajnost. Whlerova krivulja se obino crta u logaritamskim koordinatama.

2.1 Faktori koji utjeu na dinamiku izdrljivost

Mnogi faktori utjeu na dinamiku izdrljivost a kao prvi moe se navesti vrsta ciklikog
optereenja, koje moe biti vlano, tlano izmjenino, zatim amplituda,te uestalost. Drugi
faktor bi bila geometrija djela koje se ispituje, u ovom sluaju epruvete okruglog presjeka.
Nagle promjene presjeka i utori mogu dovesti do lokalne koncetracije naprezanja pa dolazi do
stvaranja pukotine. U smjeru optereenja u zarezu nastaju longitudinalna naprezanja 1 ,
okomito na njih cirkularna naprezanja 2 , a u smjeru okomito na 1 i 2 radijalno naprezanje
3. Najvee longitudinalno naprezanje je 1 = max . Na slici slici 2.4 prikazana je raspodjela
naprezanja u ispitnom uzorku s utorom, a na slici 2.5 utjecaj utora na dijagram naprezanjeistezanje.

Slika 2.4 Raspored naprezanja u tapu s U-utorom

Slika 2.5 Dijagram naprezanje-istezanje

Kvaliteta povrine je zasigurno isto jedan od faktora koji utjee na dinamiku izdrljivost.
Hrapavost povrine moe izazvati mikroskopske koncentracije naprezanja koje smanjuju
dinamiku izdrljivost. Iz dijagrama na slici 2.6 vidljiv je utjecaj obrade povrine na trajnost
materijala. Polirani nitrirani materijali mogu izdrati i do 1000 godina.

Slika 2.6 Utjecaj obrade povrine na zamornu vrstou

Zaostala naprezanja su isto jedan od faktora koji utjee na dininamiku izdrljivost. Procesi kao
zavarivanje, rezanje i lijevanje mogu uzrokovati zaostala naprezanja u materijalu. Nastaju na
mjestima lokalnog unosa topline. Ta naprezanja mogu smanjiti izdrljivost materijala.
Dakako ne treba zaboravit okoline utjecaje kao to su erozija i korozija koji mogu dosta
smanjiti dininamiku izdrljivost. I naravno tu je utjecaj temperature. Veliki ekstremi mogu
dosta smanjiti izdrljivost materijala.

3. SAMARENJE
Obrada samarenjem je jedna od naina obrade povrine koristei elinu samu. Sama se
izbacuje iz mlaznice odreenom brzinom da bi na povrini materijala koji se obrauje izazvala
plastine deformacije (slika 3.1). Plastina deformacija je u obliku kugle. Tvrda kugla pod
djelovanjem sile F prvo izaziva elastinu a potom plastinu deformaciju povrine. Ovisno o vrsti
elika koji se obrauje ovisi i dubina otiska. Kod martenzita je dubina plastino deformirane
zone vea nego kod drugih struktura. Sorbit daje najmanju dubinu. Kod samarenja dolazi do
ovrsnua pa se stupanj ovrenja izraava omjeromHV/HV koji

se zove relativni prirast

tvrdoe.

Slika 3.1 Deformacija povrine

Udarno optereenje povrine odreeno je energijom udara alata i brzinom deformacije.

Energija udara se postie komprimiranim zrakom, tlakom tekuine ili koritenjem centrifugalne
sile. Potrebno je uloiti 30% vie energije od one koja je potrebna za plastinu deformaciju.
Zbog elastinog odraza alata koji nastaje pri udaru o materijal i sile trenja, nastaju gubici. Kod
ovakvog naina obrade dolazi do velikog zagrijavanja povrine. Temperature mogu narasti do
1000 C. Tolike temperature mogu dovesti do termoplastine deformacije i mogu smanjiti efekt
ovrenja. Kao to je navedeno samarenjem se moe ovrsnuti povrinski sloj promjenom
njegove fazne strukture. Tu promjenu odrauju razni geometrijski i fizikalno-kemijski parametri.
Geometrijski su hrapavost i valovitost, a fizikalno-kemijski struktura, sastav faza, kemijski
sastav, deformacija, zaostala naprezanja. U poetku deformacijskog procesa dolazi do
8

usitnjavanja kristalnog zrna na blokove tj. poligonizacija. Daljnjim djelovanjem sile, zbog
smicanja po kliznim plohama nastaje znaajno usitnjavanje zrna kristala. Pri tom kristaliti gube
svoj globoidni oblik, spljotavaju se i isteu u pravcu deformacije. Stvara se ureena orjentirana
struktura vlaknastog

karaktera s anizotropnim mehanikim svojstvima. Plastinost je du

vlakna via nego u poprenom smjeru. Osnovni uzrok ovrenja je razvoj dislokacija koje se
nagomilavaju u blizini linija smicanja, a gibanje im je oteano zaprekama stvorenim u toku
deformacije. Deformacijom prezasienih tvrdih otopina nastupa djelomino njihov raspad, a
rezultat je izluivanje sitnih estica novih strukturnih tvorbi. Kad se nau na kliznim plohama,
blokiraju smicanje.

4. PROVEDBA EKSPERIMENTA
4.1 Nain ispitivanja
Ispitivanja su provedena na etiri grupe epruveta (slika 4.1) gdje je svaka grupa sadravala 9
uzoraka. Epruvete su ispitivane s poetnim naprezanjem od max = 750 MPa i svaki ciklus se
povealo za 50 MPa dok epruveta ne bi pukla. Za testiranje su dobivene kao to je navedeno
etiri grupe epruveta koje su se razlikovale po vrsti obrade. Tri grupe su bile samarene a jedna
grupa samo tokarena.

Slika 4.1 Epruveta za ispitivanje zamorne vrstoe

4.2 Optereenje
Parametri ispitivanja kod svih epruveta kao to su maksimalno i minimalno optereenje, broj
ciklusa po koraku N i i frekvencija f dani su u tablici 4.1
Tablica 4.1 Parametri ispitivanja

max

min

MPa

MPa

1.

750

37,5

70000

10

2.

800

37,5

20000

10

3.

850

37,5

20000

10

4.

900

37,5

20000

10

Korak

10

f
Hz

Kao to se vidi iz tablice u prvom ciklus je naprezanje iznosilo max = 750 MPa a u svakom
sljedeem 50 MPa vie. Prije nego to su se epruvete postavile na kidalicu izmjeren im je
promjer.

4.3 Ispitni uzorci

4.3.1 Materijal
Materijal iz kojeg su izraene epruvete je toplinski visokopostojani elik X21CrMoV12-1.
Karakteristike materijala dane su u tablici 4.2

Tablica 4.2 Karakteristike materijala X21CrMoV12-1

Oznaka
elika prema
EN
X21CrMoV12-1

Sastav materijala [%]

C
0,23

Cr
12

Mo
1,0

V
0,3

R p0,2 ,

Rm ,

N/mm2

N/ mm2

600

800-950

4.3.2 Ispitne grupe

Prva grupa epruveta je:

pjeskarena,

samarena sa tlakom od p= 2,5 bar.

Druga grupa je:

pjeskarena,

samarena sa tlakom od p=2,5 bar,

kemijski vibropolirana do hrapavosti povrine R a 0,4.

Trea grupa je:

pjeskarena,

samarena sa max. tlakom p=max (iznos tlaka nije poznat),

kemijski vibropolirana do hrapavosti povrine od R a 0,8 do R a 0,4.

11

etvrta grupa je:

tokarena

Kao to se moe primjetiti postoji razlika izmeu tri grupe koje su samarene. Prva je uz
pjeskarenje samarena s tlakom od 2,5 bar dok su druge dvije grupe uz to jo kemijski
vibropolirane. Takoer se moe primjetiti da je trea grupa samarena sa maksimalnim tlakom
dok su prve dvije samarene sa 2,5 bar. etvrta grupa epruveta je samo tokarena to se moglo
primjetiti na opip i vizualno jer je povrina u usporedbi s prve tri grupe bila dosta gruba i
refleksija svjetla tj. odsjaj je bio puno manji.

4.4 Ispitivanje prve grupe uzoraka

Rezultati ispitivanja prve grupe uzoraka dani su u tablici 4.3.
Tablica 4.3 Rezultati ispitivanja prve grupe uzoraka

Epruveta

Promjer d

Br. izdranih

Br. ciklusa N z u

Ukupni br.

mm

koraka, k

zadnjem koraku

ciklusa, N

5,630

19130

89130

5,573

38355

38355

5,575

52037

52037

5,595

68831

69831

5,601

6365

96365

5,565

30600

30600

5,581

38428

38428

5,605

32181

32181

5,601

27600

27600

Za dobivanje Whlerove krivulje potrebno je ispitati epruvete s razliitim naprezanjima sve dok
ne puknu. U ovom sluaju nemamo dovoljno podataka da bi nacrtali Whlerovu krivulju.Zbog
malo vremena kojeg je bilo na raspolaganju, nije bilo mogue ispitati svaku epruvetu sve do

12

loma i to za vie razliitih naprezanja.Na slici 4.2 dan je graf koji prikazuje ukupni broj izdranih
ciklusa za razliite epruvete.

Slika 4.2 Broj izdranih ciklusa prve grupe uzoraka

Epruvete su pucale na poetku suenja, u sredini i izmeu suenja i sredine tako da nije bilo
nekog posebnog mjesta gdje su najvie pucale.Na slici 4.3 prikazana je epruveta 1 nakon
pucanja, a na slici 4.4 izgled povrine poprenog presjeka.

Slika 4.3 Epruveta 1 nakon pucanja

Slika 4.4 Izgled povrine poprenog presjeka

13

4.5 Ispitivanje druge grupe uzoraka

Rezultati ispitivanja druge grupe uzoraka dani su u tablici 4.4 i dijagramom na slici 4.5.

Tablica 4.4 Rezultati ispitivanja druge grupe uzoraka

Epruveta

Promjer d

Br. izdranih

Br. ciklusa N z u

Ukupni br.

mm

koraka, k

zadnjem koraku

ciklusa, N

5,533

54312

54312

5,551

10259

80259

5,558

59998

59998

5,590

20012

20012

5,686

3235

93235

5,570

17858

87858

5,563

4868

74868

5,551

15235

85235

5,548

15336

85336

Slika 4.5 Broj izdranih ciklusa druge grupe uzoraka

14

Na slici 4.6 prikazana je epruveta nakon loma

Slika 4.6 Epruveta nakon loma

4.6 Ispitivanje tree grupe uzoraka

Rezultati ispitivanja tree grupe uzoraka dani su u tablici 4.5 i dijagramom na slici 4.7.

Tablica 4.5 Rezultati ispitivanja tree grupe uzoraka

Epruveta

Promjer

Br. izdranih

Br. ciklusa N z u

Ukupni br.

mm

koraka, k

zadnjem koraku

ciklusa, N

5,593

30571

30571

5,565

37673

37673

5,550

11045

81045

5,576

43038

43038

5,538

2565

72565

5,540

47092

47092

5,570

63521

63521

5,560

19858

89858

5,541

10490

80490

15

Slika 4.7 Broj izdranih ciklusa tree grupe uzoraka

Epruveta nakon loma prikazana je na slici 4.8

Slika 4.8 Epruveta iz tree grupe nakon loma

16

4.7 Ispitivanje etvrte grupe uzoraka

Rezultati ispitivanja etvrte grupe uzoraka dani su u tablici 4.6 i dijagramom na slici 4.9

Tablica 4.6 Rezultati ispitivanja etvrte grupe uzoraka

Epruveta

Promjer

Br. izdranih

Br. ciklusa N z u

Ukupni br.

mm

koraka, k

zadnjem koraku

ciklusa, N

5,561

36 718

36 718

5,603

1 159

93 159

5,616

66 521

66 521

5,556

27 704

27 704

5,588

43 032

43 032

5,578

4 129

94 129

5,521

26 619

26 619

5,593

13 242

83 242

5,613

38 651

38 651

Slika 4.9 Broj izdranih ciklusa etvrte grupe uzorak

17

Epruveta nakon loma prikazana je na slici 4.10.

Slika 4.10 Epruveta iz etvrte grupe nakon loma

18

5.USPOREDBA REZULTATA
5.1 Maksimalni broj ciklusa po ispitnim grupama
Usporedba maksimalno izdranog broja ciklusa po ispitnoj grupi dana je dijagramom na slici 5.1.

Slika 5.1 Maksimalni broj izdranih ciklusa po grupi do loma

5.2 Prosjeni broj ciklusa po grupi

Rezultati za srednje vrijednosti broja ciklusa do loma za pojedine ispitne grupe dani su na slici
5.2.

Slika 5.2 Srednje vrijednosti broja ciklusa po ispitnim grupama

19

6. ZAKLJUAK
Rezultati ispitivanja su pokazali da bi se na temelju maksimalnog broja ciklusa koji je izdrala
jedna od epruveta po pojedinoj ispitnoj grupi, moglo krivo zakljuiti o veoj dinamikoj
izdrljivosti pojedine ispitne grupe uzoraka.O dinamikoj izdrljivosti pojedine grupe uzoraka bi
se bolje dalo zakljuiti temeljem prosjenog broja izdranih ciklusa po grupi. Iz rezultata je
vidljivo da je druga grupa imala najvei prosjeni broj izdranih ciklusa. Puno je faktora koji
utjeu na dinamiku izdrljivost i na tonost mjerenja, tako da ne iznenauje to recimo prva
grupa ima epruvetu koja je izdrala najvie ciklusa, a ima najmanji prosjeni broj izdranih
ciklusa do loma. U prvoj grupi su samo dvije epruvete prole prvi korak, dok je kod druge grupe
est epruveta prolo prvi korak. Treba ponovno podsjetit da su u prvom koraku epruvete bile
optereene sa naprezanjem od max = 750 MPa a u drugom koraku za 50 MPa vie. Kao to je
reeno puno faktora utjee na tonost rezultata pa tako npr. moemo navesti problem da
kidalica nije bila u osi i da je nestalo struje pa su se ispitivanja nastavila poslije. Gledajui
rezultate i standardne karakteristike ispitanog materijala vidljivo je da epruvete koje su prole
drugi korak i ule u trei, izdrale u tom zadnjem koraku 850 MPa a vlana vrstoa ispitanog
materijala je R m =800-950 MPa, to govori da je materijal u 3. koraku izdrao 89% R m ako se
uzme R m =950 MPa. Naravno u 3. koraku je broj izdranih ciklusa bio jako mali, najvie 6365.
Gledajui po grupama kao to je reeno, druga grupa ima najvei prosjeni broj izdranih
ciklusa do loma. Druga grupa je kao prva i trea grupa pjeskarena i samarena, te vibropolirana
kao i trea grupa. Razlika izmeu druge i tree grupe je u hrapavosti povrine i tlaku
samarenja. Druga grupa ima neto manju hrapavost i samarena je sa manjim tlakom nego
trea grupa, to bi dalo zakljuiti da postoji mogunost da je tlak samarenja preao neku
granicu gdje vie ne ide u korist dinamikoj izdrljivosti. Takoer se moe zakljuiti da je manja
hrapavost povrine povoljnija. Zanimljivo je kako etvrta grupa koja je bila samo tokarena ima
vei prosjeni broj izdranih ciklusa do loma nego prva grupa koja je bila pjeskarena i
samarena, a poznato je da samarenje povoljno utjee na dinamiku izdrljivost. To se moe
pripisati problemima koji su se pojavili kod prvog ispitivanja. Problem sa osi kidalice, koji je
bitno mogao utjecati na tonost rezultata. U prvoj grupi se taj problem ponovio ak etiri puta
dok se u etvrtoj grupi nije pojavio niti jednom. Na kraju se moe samo priblino odrediti
20

dinamiku vrstou materijala jer nema dovoljno podataka za tono odreivanje tj. dobivanje
Whlerove krivulje. Za prvu grupu koja je imala prosjeni broj izdranih ciklusa do loma ispod
70000 ciklusa, koliko je broj ciklusa iznosio u prvom koraku i gdje je naprezanje bilo max = 750
MPa, moe se zakljuiti da e trajna dinamika izdrljivost R d biti dosta ispod te vrijednosti. Za
drugu grupu koja je imala vie od 70000 ciklusa moe se zakljuiti da e R d biti malo nii od
max . Za treu i etvrtu grupu se takoer moe rei da e R d biti dosta ispod max kao i kod 1.
grupe. Na kraju se moe zakljuiti da je ispitivanje bilo korisno i da su potvrene neke teorijske
pretpostavke, isto tako pokazalo se da je kombinacija obrade najpovoljnija kod druge grupe,
odnosno ako su epruvete pjeskarene, samarene sa tlakom od 2,5 bar i kemijski vibropolirane
do hrapavosti R a 0,4.

21

7. POPIS LITERATURE

[1] T. Filetin, Svojstva i primjena materijala, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2002.

[2] I. Alfirevi, Nauka o vrstoi I, Tehnika knjiga, Zagreb, 1995.

[3] Terzi P., Ispitivanje metala, Tehnoloko-metalurki fakultet Univerziteta, Beograd 1988.
[4] http://en.wikipedia.org/wiki/Fatigue_%28material%29, 25.01.2011

22

8. Prilog
1. Programski kod kidalice za cikliko ispitivanje

23