Professional Documents
Culture Documents
TRIGONOMETRI
7.1 Fungsi trigonometri
c
a
x
4. cosec x = c
b
c
5. sec x =
a
6. cotg x = b
a
1. sin x = a
c
2. cos x = b
c
a
3. tg x =
b
4. tg x = sin x
cos x
5. cotg x =
Contoh :
1. sec4x sec2x =
(A) tan4x (B) 2 tan2x
cos x
sin x
6. sin2x + cos2x = 1
7. sec2x tg2x = 1
8. cosec2x cotg2x = 1
(D) tan2 x 1
Jawab : C
sec4x sec2x = sec2x (sec2x 1)
= (tan2x + 1) tan2x = tan4x + tan2x
2. Jika a cos x sin x = 1 dan b cos x + sinx = 1, maka a b =
(A) tanx (B) tanx (C) cotgx
(D) cotg x (E) 1
Jawab: E
a cos x sin x = 1 | Bagi cos x |
a tan x = sec x
a = sec x + tan x
b cos x + sin x = 1 | Bagi cos x | b + tan x = sec x
b = sec x tan x
Jadi a b = (sec x + tan x) ( sec x tan x) = sec2x tan2x = 1
68
(E) tan4x 2
69
7.3.Sistem kuadran
sin(90o+x) = cosx
cos(90o+x) = sinx
tan(90o+x) = cotgx
Semua positif
Sin(90o x) = cosx
Cos(90ox) = sinx
Tan(90ox) = tanx
sin(180ox) = sinx
cos(180ox) = cosx
tan(180ox) = tanx
sin(1800+x) = sinx
cos(1800+x) = cosx
tan(1800+x) = tanx
sin(2700x) = cosx
cos(2700x) = sinx
tan(2700x) = cotgx
sin(2700+x) = cosx
cos(2700+x) = sinx
tan(2700+x) = cotgx
Catatan
Rumus diatas mudah sekali dihafalkan dengan melihat system kuadran.
Sebagai contoh; 270o ( baca : 270o kurang ) adalah kuadran III dan
cosinus bernilai
( baca : negatif ) pada kuadran ini, yang berakibat
cos (270o x) =
sinx (baca : negatif sin x )
Trigonometri
70
Contoh
1. sin x =
(A)
2
dengan 90o < x < 180o, maka 1 + sin ( 270 x ) =
5
3
13
9
tg (180 x )
(B)
26
45
(C)
13
9
(D)
26
45
(E) 13 5
Jawab : D
Gambarkan hubungan phitagoras dari
5
. Tanda positif dan
3
nilai sin x =
x
2
Perhatikan
sin(270o x) = cosx
tg(180o x) = tgx
1+ 4
2
9
Jadi 1 + sin ( 270 x ) =
= 26 = 26 5
5
tg (180 x )
(B)
p
p 2 +1
p 2 +1
p
45
9 5
(C) p 2 p
adalah
(D) 2p
p +1
(E)
p +1
p 2 +1
p
Jawab: C
Karena 115o kuadran II, maka p = cotg115o < 0
Perhatikan, p = cotg115o = cotg (90o + 25o ) = tg25o tg 25o = p
Gambarkan hubungan phitagoras dari nilai
tg25o = p. Tanda positif dan negatif dikoreksi
kembali dari kuadran dan dari nilai p negatif
p 2 +1
p
250
1
Dengan demikian
Sin 205o = sin (180o + 25o ) = sin25o = (
cos155o = cos(180o 25o ) = cos25o =
1
sec 295o
Jadi
p
p 2 +1
)=
1
p 2 +1
p 1
p 2 +1
p
p 2 +1
p
p 2 +1
p
p 2 +1
2
) = p 2 p
p +1
sin ( + )
sin ( )
cos ( + )
cos ( )
sin
sin
sin
sin
Trigonometri
71
2 sin cos
cos2 sin2
2 cos2 1
1 2 sin2
2 tan
tan 2 =
1 tan 2
sin 2
cos 2
cos 2
cos 2
=
=
=
=
Contoh :
1. Jika
1
2
(A) 1
x+y=
,
4
maka tan x =
tan 2 y
(E) 1 2 tan2 y
(C) 2 tan y
1 + tan y
2 tan y
(B) tan y + 1
(D)
1 tan y
Jawab A
1
x + y = 4 x =
2
1 + tan y
tan 2 y
1 + tan y
Ctg = 1
tg
Tg(90 ) = ctg
tan 2 y
2 tany
1 tan 2 y
Karena tg 2y =
2
, maka tg x = 1 tan y
2 tan y
9 6 14
21 4 14
, maka nilai
(D)
sin 6 y
cos 9 x
7
25 + 4 14
(E)
=
3+5 7
12 4 14
Jawab : A
Misalkan = 3 x + 2 y dan = 3 x 4 y
6y =
9x = 2 +
3
sin = 1
3
2
cos = 3
2 2
cos = 3
sin = 1
1 2
2
3 3
8 1 = 7
9
9
9
4
9
sin 6 y
Jadi cos 9 x =
1 1
4 6
7
1
12 9
14
14
96 14
21 4 14
Trigonometri
72
3. Pada segitiga siku-siku ABC berlaku cosA cosB =
1
3
(A)
(B)
2
3
(C) 1
(D)
1
3
maka cos 2A =
1
9
(E)
1
3
jawab: E
Perhatikan: nilai cosA cosB 0, berarti cos A 0 (tidak siku-siku di A) dan
cos B 0 (tidak siku-siku di B). ABC siku-siku di C.
ABC siku-siku di C A = 90 B sin A = sin(90 B) = cos B
Jadi sin 2A = 2 sin A cosA
= 2 cos B cos A = 2 . 13 = 23
Dengan menggunakan rumus identitas cos2 2A + sin2 2A = 1 (atau bisa juga dari
hubungan phitagoras), maka diperoleh cos 2A = 13 5
4. Dalam segitiga ABC, BB dan CC garis tinggi, jadi C pada AB dan B pada
AC. Jika diketahui BB : AB = 2 dan CC : BC = 3, maka sudut ACB sama
dengan
(A) 30
(B) 45
Jawab B
(C) 60
(D) 90
x y
ABB cotg y =
BCC cotg x =
BB
AB
CC
BC
ABB ACC = 00
ABB = ACC = y
= 2 tg y =
= 3 tg x =
7.5.
(E) 135
1
1
+
2
3
1 1
1
2 3
1
cot g y
1
cot g x
=
=
1
2
1
3
= 1 ACB = x + y = 45o
sin 4x + sin 2x
cos 2x + cos 4x
Contoh
(A) ctg 3x
(B) tg 3x
(C) tg x
(D) tg x
(E) ctg 3x
Jawab
sin 4x + sin 2x
cos 2x + cos 4x
2 sin 1 ( 4 x + 2 x ) cos 1 ( 4 x 2 x )
2
2 cos 1 ( 2 x + 4 x ) cos 1 ( 2 x 4 x )
sin 3 x cosx
cos 3 x cos( x)
Cos(x) = cosx
= tg3x
Trigonometri
73
7.6.Rumus perkalian trigonometri
2 sin cos
2 cos sin
2 cos cos
2 sin sin
= sin( + ) + sin( )
= sin( + ) sin( )
= cos( + ) + cos( )
= cos( + ) cos( )
Contoh-contoh :
1. Tunjukkan 2 cos75o sin 15o = 1
1
2
Jawab: 2cos75 o sin 15o = sin (75o +15o) sin(7515) = sin90 sin60 = 1
1
2
(A)
(B)
1
6
1
8
35
35
1
3
2
3
(C)
(D)
Jawab C
2 sin(x + ) cosx =
3
sin(2x +
)
3
1
2
35
35
2
3
sin
3
sin(2x+ ) +
1
12
1
12
2
3
1
4
2
3
(E)
1
8
35
1
3
2
3
sin(2x+ ) =
6
3
2
Dengan rumus identiras cos (2x+ ) + sin2(2x+ ) = 1 (atau gambar segitiga dan
3
3
1
= 2 (cos(2x+ ) + cos )
2 cos cos = cos( + ) + cos( )
3
3
=
=
1
2
1
12
( 16
35
35
1
2
1
4
3)
o
o
3. Jika p = cos 35 o cos 25o , maka nilai cos 10o adalah
sin 20 sin10
(A) p 3 + 1
2p 2
(B) pp++13
(C) p 3 + 1
2
(D)
2p
1 p 3
(E)
3+p
2 p 1
Jawab A
Perhatikan p =
cos 35 o cos 25 o
sin 20 o sin 10 o
o
o
o
o
= cos 60o + cos10o = cos 60o + cos10o
cos
10
cos
30
cos 30 cos10
o
1
p cos10 p 2 3 = 12 + cos10o (p 1) cos10o =
cos10o =
p 3 +1
2
p 3 +1
2p 2
Trigonometri
74
4. a. Buktikan sin 18o cos36o =
1
4
2 sin 18 cos18
2 cos18
sin 36
2 cos18
1
4
sin 36
2 sin 72
1
2
(1 + 5 )
sin 36
2 2 sin 36 cos 36
1
4 cos 36
1
4
b.
sin54o + sin(18o) =
sin54o sin18o =
1
2
1
2
1
2
1
2
b D
2a
2 20
8
= 1 ( 2 2 5 ) =
8
1
4
(1 5 )
1
4
(1 + 5 )
L=
1
2
a b sin
Aturan Sinus
L=
1
2
L=
1
2
a c sin
b c sin
L = S(Sa )(Sb)(Sc)
a2 = b2 + c2 2 bc cos
b2 = a2 + c2 2 ac cos
c2 = a2 + b2 2 ab cos
Aturan Cosinus
Trigonometri
75
Contoh
(C) 23
(B) 9
8
sin
sin
(D) 32
= ..
(E) 23
//
//
Jawab A
Misalkan p = BD = CD dan = ADB
=
Aturan sinus ABD, sin
BD
sin
AB
sin =
p
sin( 180 )
AC
sin
sin
sin =
p
sin
9
sin
8
Sin(180) = sin
8
9
Diketahui juga B = y
y
a
tgx tgy = 4
x
Nilai dari a =
(A) 1
(B) 1 2
2
(C) 1 2
(D) 1
(E) 1 3
Jawab E
x + x + y = 180o y = 180o 2x tgy = tg(180o 2x) = tg2x = 2 tgx2
1 tg x
2 tg2 x = 4 tg x = 2
Subtitusi pada tgx tgy = 4 tg y = 2 2
Dari tgx = 2 ; diperoleh sinx =
1
3
2
3
sin y
(B) 4
7
(D) 5 6
8
(D) 4
5
(E) 78 7
Trigonometri
76
Jawab B
4
y
x+y+5=7x+y+4
x=3
7x
Jadi AD = 3 dan BD = 4
Aturan kosinus BDC, y2 = 42 + 42 2 . 4. 4. cos
| kali 7 |
| kali 4 |
7y2 100 = 36
7y2 = 64 y = 78 7
7.8.Grafik fungsi trigonometri
Gambar fungsi trigono berperiodik. Untuk sinus dan kosinus periode bisa dilihat
sebagai panjang satu lintasan penuh, yaitu jarak dua titik simpul, atau, jarak absis
titik maksimum ke titik maksimum berikutnya, atau, jarak absis titik minimum ke titik
minimum berikutnya.
Amplitudo = 1 ( ymaks ymin ) = 1
Untuk sinus dan kosinus nilai
2
7.8.1. Grafik : y = sin x, y = cosx dan y =tgx
1
Grafik y = sinx
Periode = 2
Amplitudo = 1
Grafik y = cosx
Periode = 2
Amplitudo = 1
Grafik y = tanx
Periode =
3
2
Trigonometri
77
7.8.2.1.Grafik : y = A sin(Bx)
Lintasan grafik sinusoida. Beberapa yang penting dirinci
1. Jika A B positif, maka grafik naik melintasi titik (0,0). Sebaliknya, jika
A B negatif grafik turun melintasi titik (0,0).
2. Periode = 2B
3. Amplitudo = | A |
7.8.2.2.Grafik : y = A cos(Bx)
Lintasan grafik sinusoida. Beberapa yang penting dirinci
1. Jika A positif, maka grafik turun melintasi titik (0, A). Sebaliknya, jika A
negatif grafik naik melintasi titik (0, A).
2. Periode = 2
B
3. Amplitudo = | A |
contoh
y = 5 sin
y = 3 sin 2x
1
2
5
4
3
Periode :
Amplitudo 3
Periode : 4
Amplitudo 5
y = cos3x
y = 2 cos4x
1
2
1
2
Periode :
1
2
1
2
Periode :
2
3
2
3
Amplitudo 1
Amplitudo 2
Trigonometri
78
7.8.3. Pergeseran grafik
Contoh
1. Grafik y = 3 sin(300 2x) + 5 diperoleh dari grafik y = 3 cos2x dengan cara
(A) menggeser ke kiri sejauh 30o dan ke atas 5 satuan
(B) menggeser ke kanan sejauh 15o dan ke atas 5 satuan
(C) menggeser ke kiri sejauh 15o dan ke atas 5 satuan
(D) Dicerminkan terhadap sumbu-x kemudian digeser ke kanan sejauh 300 dan
kebawah sejauh 5 satuan
(E) Dicerminkan terhadap sumbu-x kemudian digeser ke kanan sejauh 300 dan
atas sejauh 5 satuan
Jawab A
Karena y = 3 cos2x = 3 sin(90 2x), maka dengan menggeser ke kiri sejauh 30o dan
keatas 5 satuan diperoleh y = 3sin(90 2 (x + 30)) + 5 = 3 sin(30 2x) + 5
2. Gambar grafik disamping adalah
(A) y = 2 cos(x ) (D) y = 2cos2(x2 )
3
(B) y = 2sin(x )
(C) y =
3
2cos2(x )
3
Jawab E
Perhatikan
1
2
(E) y= 2sin2(x )
3
5
6
Amplitudo = 2,
periode = 5 1 periode = 1 periode =
6
Acuan kita titik ( ,2), grafik diatas adalah grafik y = 2 cos2x digeser kekanan
3
sejauh . Jadi persamaan grafiknya adalah y = 2cos2(x )
3
3
Trigonometri
79
7.9. Bentuk A cosx + B sinx
A cosx + B sinx = k cos(x )
Dimana k = A2 + B 2
tan = B
Contoh
1. cos x sin x =
Jawab
k = 12 + ( 1)2 = 2
kuadran IV, karena (A,B) = (1,1) kuadran IV
tan = 1 = 1. Karena kuadran IV, maka = 315o
1
k = ( 3 )2 + 12 = 2
kuadran II, karena (A,B) = ( 3 ,1) kuadran II
tan = 1
cosx = cos
x1 = + k 360
x2 = (180 ) + k 360o
x1 = + k 360o
x2 = + k 360o
k = bilangan bulat
k bilangan bulat
Contoh :
1. Himpunan penyelesaian sin 3x =
1
2
Trigonometri
80
sin 3x =
1
2
I. 3x = 30o + k 360o
II.
x = 10o + k 120o
x = 50o + k 120o
k = 0 x = 10o
k = 0 x = 50o
k = 1 x = 130o
k = 1 x = 170o
k = 2 x = 250o
k = 2 x = 290o
Dari (I) dan (II) HP = {10o, 50o, 130o, 170o, 250o, 290o}
2. Himpunan penyelesaian sin3x cosx + cos3x sinx = cos2x untuk 0 x 360o
adalah
(A) {45o, 135o, 225o, 315o}
(B) {900, 135o, 270o, 315o}
(C) {45o, 90o, 225o, 270o}
Jawab : C
Perhatikan sin3x cosx + cos3x sinx = sinx cosx (sin2x + cos2x) = sinx cos x
=
1
2
1
2
sin2x =
1
2
1
2
( 2 sinx cosx ) =
1
2
cos2x +
sin2x
1
2
2 cos( 2x 135o) = 1
k = ( 1) 2 + 12 = 2
kuadran II karena (A,B) = (1, 1) kuadran II,
maka tan = 1 = 1.
cos(2x 135 ) =
cos 2x + sin2x = 1
o
1
2
x = 90o + k 180o
x = 45o + k 180o
k = 0 x = 90o
k = 0 x = 45o
k = 1 x = 270o
k = 1 x = 225o
Trigonometri
81
7.11. Masalah titik ekstrim fungsi trigonometri
Bentuk y = A cos (Bx+C) + D
Karena 1 cos(Bx + C) 1, maka
kasus A > 0, y = ymaks = |A| + D untuk cos(Bx+C) = 1
y = ymin = |A| + D untuk cos(Bx+C) = 1
kasus A < 0, y = ymaks = |A| + D untuk cos(Bx+C) = 1
y = ymin = |A| + D untuk cos(Bx+C) = 1
Contoh
1. Nilai y = 2 sin(4x 10o) 5 akan mempunyai
(A) ymin = 7 untuk x = 70o + k 90o
(B) ymaks = 3 untuk x = 25o + k 90o
(C) ymaks = 3 untuk x = 20o + k 90o
Jawab E
ymaks = |2| 5 = 3 untuk sin(4x 10o) = 1 = sin 270o
4x 10o = 270o + k 360o x = 70o + k 90o
ymin = |2| 5 = 7 untuk sin(4x 10o) = 1 = sin 90o
4x 10o = 90o + k 360o x = 25o + k 90o
2. Jika nilai maksimum y = 3cos(px + 20o) + 2p sama dengan empat kali nilai
minimumnya, maka y akan minimum untuk x =
(A) 65o
(B) 102o
(C) 216o
(D) 272o
(E) 300o
Jawab: C
ymaks = 4 ymin 3 + 2p = 4 (3 + 2p) 6p = 15 p =
5
2
Trigonometri
82
3. Fungsi y = cosx cos(x ) +
3
4
mencapai nilai
3
2
dan minimum
(D) maksimum
1
2
(E) maksimum
9
4
5
4
dan minimum
dan minimum
1
4
3
4
1
2
1
2
3
4
[ cos (2x ) +
3
1
2
] +
1
2
3
4
3
4
1
2
+1=
cos (2x ) + 1
3
1
2
dan ymax =
1
2
+1=
3
2
Bentuk y = A sin2(Bx + C) + D
Perhatikan 0 sin2(Bx + C) 1. Untuk sin2(Bx + C) = 0 y1 = D
sin2(Bx + C) = 1 y2 = A + D
Diperoleh ymin = Nilai terkecil dari y1 dan y2.
ymax = Nilai terbesar dari y1 dan y2.
atau
x = 155o + k 180o
x = 65o + k 180o
atau
3
4
dan 1 (B)
1
4
dan
3
4
(C)
1
4
dan 1
(D) 1 dan
4
1
4
(E) 3 dan 1
4
Jawab C
Trigonometri
83
Misalkan a = cos2x dan b = sin2x a + b = cos2x + sin2x = 1
a b = cos2x . sin2x
=
1
4
( 2 sinx cosx)2 =
3
4
.1=
1
4
dan fmaks = 1
3
4
3
4
1
4
sin2 (2x)
sin2 (2x)
.0=1
A 2 + B 2 ; tg = B
A
Contoh
1. Dua lebih dari nilai maksimum y = 2 cos(px) 2 3 sin(px) + 2p 1 sama
dengan tiga kali nilai minimumnya, maka y akan minimum untuk x =
(A) 17o
(B) 112o
(C) 193o
(D) 246o
(E) 305o
Jawab :D
k = 22 +( 2 3 )2 = 4 dan (A,B) = (2, 2 3 ) kuadran IV kuadran IV
tan = 2 3 = 3 = 330o
2
ymaks + 2 = 3 ymin (4 + 2p 1) + 2 = 3 (4 + 2p 1) 4p = 20 p = 5
Dengan demikian y = 4 cos (5x 330o) + 9
Nilai y akan minimum untuk cos(5x 330o) = 1 = cos 180o
5x 330o = 180o + k 360o
5x = 510o + k 360o x = 102o + k 72o
Salah satu nilai yang memenuhi adalah x = 102o + 2 72o = 246o
2. Keliling ABC disamping adalah 8 cm, panjang sisi AC
8
2 2
(B) 8( 2 1) (C)
8
2+ 2
(D) 8( 2 + 1) (E) 4
Jawab B
Keliling ABC = 8 AC + AB + BC = 8
AC + AC cos + AC sin = 8
AC =
8
1 + cos + sin
Trigonometri
84
Karena batas nilai cos + sin antara 2 sampai dengan 2 , maka panjang
terkecil AC = ACmin = 8 = 8 1 2 = 8(1 2 ) = 8( 2 1)
1+
1+
2 1 2
3. Nilai minimum dan maksimum (p1)sinx +(2p3)cosx + 3q + 3 secara berturutturut adalah 2 dan 7. Jika p1 dan p2 penyelesaian p dari masalah ini, maka nilai
q + p1 + p2 =
(A) 0,5
(B) 2,3
(C) 2,8
(D) 3,1
(E) 3,3
Jawab : C
k = ( p 1)2 + ( 2p 3)2 = 5p2 14p + 10
ymin = 2
k + 3q + 3 = 2
ymin = 2
k + 3q + 3 + = 7
6q + 6 = 9 6 q = 3 q = 0,5
5p 2 14 p + 10
5p2 14p + 10 =
5
2
25
4
(A)
1
5
58
(B)
10
3
5
(C)
1
5
3
5
41
(D)
4
5
4
5
1 cos 2
(E)
Jawab B
Misalkan = A + B. Karena cos =
3
5
maka sin =
9
5
cos A
3
5
4
5
sinA ymaks =
cosA
1
5
90
3
5
4
5
sinA
3
5
10
4a
2a
Trigonometri
85
Contoh :
1. Nilai minimum dan maksimum dari y = 9 sin2x + 6 sinx + 7 masing-masing
adalah
(A) 8 dan 2
(B) 1 dan 8
(C) 2 dan 4
(D) 8 dan 8
(E) 2 dan 1
Jawab D
Misalkan t = sinx y = f(t) = 6 t2 + 8t + 7, 1 t 1
Perhatikan f(1) = 8, f(1) = 4; 1 tpuncak =
Jadi ymin = f(1) =8 dan ymaks f(
b
2a
b
2a
1 f(
b
2a
) = f( 1 ) = 8
3
) = f( 1 ) = 8
3
2. Hasil kali nilai maksimum dan nilai minimum dari f(x) = 4log(cos2x 6cosx + 9)
sama dengan nilai maksimum dari f(x) = 2 cos4x + 4 sin2x + m, maka m =
(A) 3
(B) 1
(C) 2
(D) 5
(E) 8
Jawab B
I. f(x) = 4log( cos2x 6cosx + 9 )
= 4log[ 2 cos2 x 6 cosx + 8 ]
untuk cosx =
b
2a
6
4
Cos2x = 2 cos2x 1
b
2a
1
2
Cos4x = 1 2 sin22x
7.12
(B) p 3
24
(D) p 4 2
Jawab C
Trigonometri
86
[ cosx cos60 + sinx sin60 ] sinx = p cos2x
1
2
cosx sinx +
1
2
sin x =
1
2
Cos2x = 2 cos x 1
2
p (cos2x + 1)
Kali 4
A cos x + B sinx = C
A2 + B2 C2
( 3 + 2p)2 + 12 (2p 3 )2
4p2 + 4 3 p + 4 4p2 4 3 p + 3
8 3 p1p
1
24
maka nilai a . b =
(A) 5
(B) 4
(C)
8
5
(D)
4
5
(E)
8
5
Jawab : C
Tulis y = f(x) y = 3sin x +1 3y 2y cosx = 3 sin x + 1
3 2 cos x
2y cosx + 3sinx = 3y 1
A cosx + B sinx = C
2
2
2
Maka A + B C
5y2 6y 8 0 (5y + 4 ) (y 2 ) 0
4 y 2 a = ymin =
4
5
b = ymax = 2
Dengan demikian a . b =
8
5
Trigonometri
87
Contoh
1. Penyelesaian cos x + cos2x + cos3x 0, 0 < x < adalah
(A) 0 x
(B) 0 < x
(C) 0 < x
1
4
1
4
1
4
atau
atau
atau
2
3
2
3
3
4
3
4
3
4
(D)
(E)
1x<
4
1x<
4
2 atau
3
2 atau
3
3x
4
3x<
4
x<
Jawab : E
Selesaikan cos x + cos2x + cos3x = 0 [ cos x + cos 3x ] + cos 2x = 0
Untuk cos 2x = 0 2x =
x=
+ k 2 atau 2x = 1 + k 2
1
2
1
4
; x =
Untuk cosx = 1 x =
2
3
Penyelesaian
1
4
2
3
3
4
atau
+
0
3
4
1
4
+
2
3
3
4
x<
tanx + 1) (
tanx =
1
3
x = 150o
Perhatikan
tanx 1) = 0
atau tanx =
1
3
Garis Bilangan :
Jadi
+
o
30
+
o
90
150
+
o
210
270
Trigonometri
88
3. Penyelesaian dari
(A) { x | 0o < x < 30o atau 150o < x < 240o atau 330o < x < 360o }
(B) { x | 30o < x 150o atau 210o < x 330o }
(C) { x | 30o < x < 150o }
(D) { x | 30o < x 150o atau 210o x 330o }
(E) { x | 0o < x < 30o atau 150o < x < 240o atau 330o < x < 360o }
Jawab C
Pembilang : 3 cos2x 2 cosx + 1 = 0 tidak mempunyai penyelesaian, karena
D = (2)2 4 . 3 . 1 = 8 < 0 (bentuk definit)
Penyebut :
2sin2x + 3 3 sinx 6 = 0
2
Sinx = b D = 3 3 (3 3 ) 4 2 ( 6)
2a
2 2
= 3 3 75
2 2
Garis bilangan :
+
o
30
150
o
360
Trigonometri
89
1.
3
2
1
2
(x + )
6
d. y = 2 sin (x
+ )
6
Jawab : A
Dari gambar absis titik puncak maksimum xmaks = dan absis titik pucak
minimum xmin =
3
2
.
6
6
, yaitu
6
y = 2 sin (x + ).
6
a. cos x cos 2x
b. cos x < cos 2x
e. cos 2x = 2cos x
(Matematika 89 Rayon B)
Jawab : C
1< x<
1.
4
2.
2
1
2
1
4
1
2
<2x < 2
1
2
3.
2
1
180
240
x
60
360
1
2
Trigonometri
90
a. y = 2 sin x
b. y = 2 cos x
c. y = sin (x + 30 )
d. y = cos (x + 30 )
e. y = 2 sin (x + 30 )
(Matematika 89 Rayon C)
Jawab : E
Dari gambar didapat amplitudo 2 dan perioda 360O. Kurva naik melintasi titik
(30,0), jadi kurva diperoleh dari y = 2 sinx digeser ke kiri sejauh 30O, maka
persamaan kurvanya y = 2 sin (x + 30)O
4. Nilai x yang memenuhi cos x + sin x = 1 6 dapat dihitung dengan mengubahnya
2
15
12
(Matematika 90 Rayon C)
Jawab : C
Perhatikan ruas kiri cos x + sin x dapat ditulis sebagai k cos (x ) dengan nilai
k = 2 ; tg = 1 = 1 =
4
Jadi 2 cos (x ) = 1 6
4
cos (x ) = 1 3
x = + k 2
x = + k 2
12
5. Nilai maksimum dari f(x) = 2 cos 2x + 4 sin x untuk 0 < x < adalah
e. 12
a. 2
b. 3
c. 4
d. 6
( Matematika 91 Rayon A)
Jawab : B
f(x) = 2 (1 2 sin2x) + 4 sin x = 4 sin2 x + 4 sin x + 2
Misalkan t = sin x f = 4 t2 + 4 t + 2, 1 t 1
tpuncak = b = 1 memenuhi 1 tpuncak 1 f1 = D = 144( 4) 2 = 3
2a
4 ( 4 )
4a
a.
5 3
2
b. 2 3
c.
3 3
2
d.
3
2
e. 5 3
2
(Matematika 91 Rayon B)
Trigonometri
91
Jawab : C
k = 32 + ( 3 )2 = 12 ymax = k 1 3 = 12 1 3 = 3 3
2
8. Diketahui f(x) = 3 cos x + 4 sin x + c, c suatu konstanta. Jika nilai maksimum f(x)
adalah 1 maka nilai minimumnya
c. 5
d. 9
e. 25
a. 0
b. 1
(Matematika 92 Rayon A)
Jawab : D
k = 32 + 42 = 5 fmax = 5 + c 1 = 5 + c c = 4
fmin = k + c = 5 4 = 9
9. Nilai minimum dan maksimum fungsi f(x) = 2[1 + cos2x cos2(x )] berturut6
turut adalah
a. 0,5 dan 2,5
b. 0,5 dan 4,5
c. 1 dan 5
d. 1,5 dan 3,5
(Matematika 92 Rayon B)
Jawab : D
f(x) = 2 + 2 cos 2x cos(2x 3 ) = 2 + cos(2x + 2x 3 ) + cos(2x (2x 3 ))
= 2 + cos(4x 3 ) + cos 3
= cos (4x 3 ) + 2 1
fmin = 1 + 2 1 = 1 1
2
2
1
1
fmax = 1 + 2 = 3
2
2
10. y = 3 sin 3x 13 cos 3x + 8 mempunyai nilai maksimum
a. 12
b. 14
c. 8 + 3
d. 8 + 3
e. 1 26
2
(Matematika 92 Rayon C)
Jawab : A
ymax = 3+13 + 8 = 12
11. P adalah titik pusat lingkaran luar segitiga ABC. Jika sin C = a maka sin
APB =
b. a 1a 2
c. 2a 1a 2
d. 2a
e. 2a2
a. 1 a 1a 2
2
(Matematika 94 Rayon A)
Trigonometri
92
Jawab : C
Sudut pusat = 2 kali sudut keliling lingkaran yang
B
A
1
a
sin c = a
cos c = 1a 2
maka sin APB = sin 2C
sin APB = 2sin C cos C
sin APB = 2a 1a 2
1 a 2
d. a
B
A
sin
(Matematika 94 Rayon B)
Jawab : A
Pada XBZ, cos = XB
XB
XZ cos .
XA
XY cos
XZ
= XA
XY
3
4
dan tg
b = 4 maka sin c =
3
a. 1
b. 24
25
7
c. 25
d.
24
25
e. 1
(Matematika 95 Rayon B)
Jawab : E
A + B + C = 180O A + B = 180O C tg(A + B) = tg (180O C) = tg C
tg C = tg A + tg B =
1 tg A tg B
3+4
4 3
1 3 4
4 3
25
12
=~
1
3
c.
1
6
d.
2
3
5
6
maka cos
e. 1
(Matematika 95 Rayon B)
Trigonometri
93
Jawab : C
A + B + C = 180O A + B = 180O C
sin (A + B) = sin (180O C) = sin C = 56
sin A cos B + sinB cos A =
A B = 30O
5
6
.(1)
1
2
5
6
1
2
2
6
1
6
15. Diketahui A dan B sudut-sudut lancip dalam sebuah segitiga dengan sudut
ketiganya C. Jika sin A = 3 dan tg B = 1 maka cos C =
5
a. 1
b. 2
c. 11
25
d. 5
1
25
e.
Jawab : A
1
2
sin B = 1
5
2
cosB =
5
tg B =
B
2
sinA =
3
5
cos A = 4
5 5
2x = 30 + k 360
x = 15 + k 180
x = 15O; 195O
+
15
2x = 150 + k 360
x = 75 + k 180
x = 75O; 225O
75
+
195
255
360
Trigonometri
94
c {x 2 x 2 }
d. {x 3
x 3
4
4
x }
4
x 3 }
e. {x x }
}
(Matematika 95 Rayon B)
Jawab : D
|tg x3 | 1 tg2
x
3
1 tg2
tg x3 = 1
x
3
x
3
1 0 (tg x3 1)( tg x3 + 1) 0
= x =
4
3
4
tg x3 = 1 x3 = x = 3
4
4
+
3
4
HP = {x 3
x 3
}
4
4
a. 0O x 30O
b. 30O x 150O
c. 150O x 180O
d. 180O x 210O
e. 270O x 330O
(Matematika 95 Rayon C)
Jawab : B
sin x = 1 30O, x = 150O
2
30O x 150O
+
30
150
360
b. 16
m
15 sin x 8 cos x + 25
c. 36
e. 84
(Matematika 96 Rayon B)
Jawab : B
Nilai k = (15)2 + ( 8)2 = 17
Nilai maksimum = 2 m
k + 25
=2
m
17 + 25
= 2 m = 16
Trigonometri
95
21. Fungsi y = 3 cos x + sin x + 4 mempunyai nilai
d. maksimum = 6 untuk x = 330o
a. minimum = 2 untuk x = 330o
o
b. maksimum = 2 untuk x = 150
e. maksimum = 6 untuk x =150O
o
c. minimum = 2 untuk x = 150
(Matematika 96 Rayon C)
Jawab : E
k = 3 + 1 = 2; tg =
1
3
25
3
25
d.
25
3
5
e.
(Matematika 97 Rayon A)
Jawab : B dan D
Segitiga ABC siku-siku di C ( C = 90o) A + B = 90o
sin A sin B = 2 1 [cos (A B) cos (A + B)] = 2
5
3
5
cos (A B) = 4
4
5
5a = 3 a =
5
3
25
3
25
+ = 180o tg ( + ) = tg (180o )
tg + tg = tg 1 tg tg = tg + tg
1 tgtg
tg
tg + tg = 2 tg 1 tg tg
= 2 tg = 2
tg
= tg + tg
tg
Jadi tg tg = 3
24. Bila 2 cos(x + ) = cos( x ) maka tg x =
4
a. 1
b.
1
2
c.
1
3
d.
1
3
e.
1
2
(Matematika 97 Rayon C)
Trigonometri
96
Jawab : D
2 [cos x cos sin x sin ] = cos x cos + sin x sin
4
2 [ 12 2 cos x 12 2 sin x ] =
2
cos x 2 sin x =
1
2
1
2
cos x +
cos x +
1
2
1
2
sin x
sin x kali 2
1
3
b. 2 cos(x +
7
6
d. 2 cos(x
6
7 )
6
(Matematika 98 Rayon A)
Jawab : A
Perhatikan k = ( 3 )2 + ( 1)2 = 2
tg = 1 ( kuadran IV ) = 360o 30o = 330o
3
Tetapi
A = A + 360
(A)
1
9
(B) 3 +
2
3
2
3
2
(C) 3
3
4
2
(D) 3 3
2
2
3
4
(E)
, maka cos( ) =
3
2
(Matematika 99 Rayon A)
Jawab D
3
4
1 [ cos ( + ) + cos ( ) ] =
2
1
2
1
2 cos cos = cos ( + ) + cos ( )
2
1
[ cos + cos ( ) ] =
3
4
[ 1 3 + cos ( ) ] =
2
3
4
3
4
+ cos ( ) = 3
2
cos ( ) = 3
2
3
2
27. adalah sebuah sudut lancip yang memenuhi 2 cos4 = sin2, maka tan =
(A) 1 3
(B) 1
(C) 2 3
(D) 1
(E) 3
3
(Matematika 99 Rayon B)
Jawab : D
karena sin2 = 1 cos2 2 cos4 = 1 cos2
Misalkan p = cos2 2p2 = 1 p 2p2 + p 1 = 0 (2p 1)(p + 1) = 0
p = 1 atau p = 1 cos2 = 1 atau cos2 = 1
2
1
2
= 45 tan = 1
o
Trigonometri
97
(C) 1 x
1+ x
1
(D) + x
1 x
(E) x
1 x
(Matematika 99 Rayon C)
Jawab C
1sin
cos
=
=
=
Diperoleh
cos( 12 ) sin( 12 )
cos( 12 ) + sin( 12 )
= x (1 x) cos( 1 ) = (1 + x ) sin( 1 )
2
tan( 1 ) = 1 x
2
1+ x
Trigonometri
98
1+sec x
(A) 0o
(B) 30o
(C) 45o
(D) 60o
(E) 75o
(Umptn 99 Rayon A)
3. Jika 0o < x < 90o, diketahui tanx 1 sin 2 x = 0,6, maka tanx =
(A) 2,25
(B) 1,8
(C) 1,25
(D) 0,8
(E) 0,75
(Umptn 99 Rayon B)
4. Dari segitiga ABC diketahui bahwa = 300 dan = 600, jika a + c = 6, maka
panjag b =
(A) 2
(B) 3
(C) 2 2
(D) 2 3
(E) 3 2
(Umptn 99 Rayon B)
5. Jika 2 < x < dan tanx = 34 , maka csec x =
(A) 5
(B) 5
(C) 3
(D) 5
3
(E)
5
3
(Umptn 99 Rayon C)
6. Dari segitiga ABC diketahui bahwa tan(A + B) = a. Nilai 1 + sin2C =
2
2
2
2
(A) 2 a2 +1 (B) 22a
(C) a 2+ 2
(D) a2
(E) 22
a +1
a +1
a +1
a +1
a +1
(Umptn 99 Rayon C)
7. Diberikan segitiga ABC siku-siku di C. Jika cos(A + C) = k, maka sin
A + cos B =
(A) 12 k (B) k
(C) 2k
(D) 12 k
(E) 2k
(Umptn 98 Rayon A, Rayon B, Rayon C)
8. Jika
(A) a
<
2
2
+ 2a + 1
a2 + 1
2
(B) a 2 2a + 1
a +1
(C) a
+ a +1
a2 + 1
2
(D) a 2 a +1
a 1
(E) a
2a 1
a2 1
(Umptn 98 Rayon A)
Trigonometri
99
9. Diketahui segitiga ABC dengan sudut B = 450 dan CT garis tinggi dari titik sudut
C. Jika BC = a dan AT = 12 2 , maka AC =
(A) a
(B) a 3
(C) a 5
(D) a 7
(E) a 11
(Umptn 98 Rayon A)
(E) cos2A + 2
(Umptn 98 Rayon B)
11. Diketahui segitiga ABC dengan sudut B = 45o dan CT garis tinggi dari titik sudut
C. Jika BC = a dan AT = 3 a 2 , maka AC =
2
(A) a
(B) a
(C) a 5
(D) a 7
(E) a 11
(Umptn 98 Rayon B)
12. Diketahui segitiga ABC dengan sudut B = 600 dan CT garis tinggi dari titik
sudut C. Jika BC = a dan AT = 3a , maka AC =
2
(A)
1a 2
2
(B) a
(C) 12 a 3
(D) a
(E) 12 a 5
(Umptn 98 Rayon C)
13. Jika sinx = a dan cosy = b dengan 0 < x <
dan
tanx + tany =
(A) ab
(B)
(1 a 2 ) (1 b 2 )
b 1 a2
ab + (1 a 2 ) (1 b 2 )
b 1 b2
(E)
b 1 a2
(C) ab
ab + (1 a 2 ) (1 b 2 )
(D)
a (1b2 ) b (1a 2 )
(1 a 2 ) (1 b2 )
(1 a 2 ) (1 b 2 )
b 1 b2
(Umptn 98 Rayon C)
14.
1 cos x
sin x
(A)
sin x
1 + cos x
x
(B) 1cos
sin x
5
5
x
(C) 1 sincos
x
x
(D) 1 +cos
sin x
x
(E) 1 +sincos
x
(Umptn 97 Rayon A)
maka ctg ( 2 x ) =
(B) 3
(C) 4
(D) 5
(E) 6
(Umptn 97 Rayon A)
16.
sin x
=
1 cos x
1 + cos x
(A) sin x
(B)
1 cos x
sin x
(C)
1 + sin x
cos x
(D)
1sin x
cos x
(E)
cos x 1
sin x
(Umptn 97 Rayon B)
Trigonometri
100
17. Jika sin x =
(A) 12 5
2
3
, maka ctg ( 2 x ) =
(C) 25 5
(B) 53 5
(D)
1
2
( E) 13 5
(Umptn 97 Rayon B)
18. Jika ctg x = 3 maka sin( 2 x ) =
(A) 1
10
10
3 10 (C) 1
(B) 10
(D) 25 10 (E) 3 10
10
(Umptn 97 Rayon C)
19. cos =
1sin
(A) 1sin
cos
(B) 1+sin
cos
(C) 1+ cos
(D) 1cos
sin
(E) 1+sin
sin
sin
(Umptn 97 Rayon C)
20. Persamaan grafik disamping ini adalah 2
(A) y = 2 sin 23 x
(D) y = 2 cos 23 x 1
(B) y = 2 sin 23 x
(E) y = 2 cos 23 x 0
(C) y = 2 cos 23 x
1
2
2
3
a2
(E) 1
a
(Umptn 96 Rayon A)
22. Jika F(x) = 5 sinx + 2 mempunyai maksimum a dan minimum b, maka nilai
ab =
(A) 0 (B) 3
(C) 15 (D) 18
(E) 21
(Umptn 96 Rayon B)
23. Jika x = 3tan ( tan lambang untuk tangens) maka sin cos adalah .
x
3
(A)
(B)
(C) 32 x
(D) 32 x
(E) 21
2
3 x +9
x x +9
x +9
x +9
x +9
(Umptn 96 Rayon C)
24. Jika 0 < x < dan x memenuhi persamaan tan2x tanx 6 = 0, maka himpunan
nilai sin x adalah
10 , 2 5 }
(A) { 3 1010 , 2 5 5 }
(C) { 3 1010 , 2 5 5 }
(E) { 10
5
3
10
10
2
5
5
(B) { 10 , 5 }
(D) { 10 , 5 }
(Umptn 95 Rayon A, Rayon B, Rayon C)
25. Diketahui sin = a, sudut tumpul, tan =
(A) a
(B) a
(C) a
(D) a 2
a 2 1
1 a2
1+ a2
1a
(E)
a
1 a2
(Umptn 95 Rayon A)
Trigonometri
101
(Umptn 95 Rayon A)
27. cos 11100 =
(A) 3 (B) 1 3
(D) 1 3
(E) 1
(C) 3
(Umptn 95 Rayon B)
28. Jika cos x > 0 dan blog sin x = a, maka blog cosx =
a
(A) 2 blog( 1 b 2 )
(B) 1 a2
(E) ( a2 )b
(C) b 2
(D) 1 blog( 1 b2 a )
2
(Umptn 95 Rayon B)
29. Jika A + B + C = 3600, maka
(A) tan A
sin A
2
sin B + C
2
(C) sec B + C
(B) cot A
(D) 1
(E) 0
(Umptn 95 Rayon C)
(A) 1 3
2
(B) 1 3
2
(C) 1 2
2
(D) 1 2
2
(E) 2
(Umptn 94 Rayon A)
(B) 1 3 dan 2 2
2
(D) 1 2 dan 2 3
3
(Umptn 94 Rayon A)
32. Jika tanx = 1 3 dan 0 < x < , maka 3cosx + cos(x+ ) + sin( x) =
3
(A) 3
(B) 1
3
(C) 1
2
2
3
(D) 2
3
(E) 1
3
2
3 + 1
2
(Umptn 94 Rayon B)
33. Akar-akar persamaan 4 sin2 x + 4 cos x 1 = 0 yang terletak dalam interval
x adalah
(A) 3 dan 3
(C) 2 dan
(E) 2 dan 2
3
2
(D)
3
2
2
3
(B) dan
2
2
dan
3
(Umptn 94 Rayon B)
34. cos 330 tg (315) sin (210) ctg 330
(A) 1 3 (B) 1 (C) 1 (D) 3 (E) 1 3
2
(Umptn 94 Rayon C)
Trigonometri
102
(A) 1
2
(B) 1
2
2
3
2 dan
5
3
2 dan
5
(C) 1
dan 4
(D) 1
(E) 1
dan
dan 3
5
4
5
(Umptn 94 Rayon C)
36. Jika cos = 1 3 dan sudut terletak pada kwadran II, maka tg =
2
(B) 1
9
(A) 3
(C) 1
(D) 1 3
(E) 3
(Umptn 93 Rayon A)
37. tg(45) + sin 120 + cos 225 cos 30 =
(A) 1 + 1 2
(C) 1 1 2
(E) 1 1 2
2
2
1
1
(B)
2
2 2
(D)1 1
2
(Umptn 93 Rayon A)
38. Cos 3x = 1 3 dipenuhi oleh x =
2
(1) 40
(2) 500
(3) 800
(Umptn 93 Rayon B)
39.
tg ( 2 )
3
cos( )
6
(A) 2
(B) 1
(C) 3
(D)
(4) 700
(E)
(Umptn 93 Rayon B)
40. tanx = 3 , x < 0, maka sin x =
(1) 1
(2) 1 3
(3) 1
(4) 1 3
2
(Umptn 93 Rayon C)
41. Jika sin x = 1 5 , maka cosx 5cos( + x) + 2 sin (x) =
2
(A) 1 1 5
5
(B) 5
(C) 1 5
(D) 2 5
(E) 9 5
(Umptn 93 Rayon C)
42. Fungsi yang sesuai dengan grafik diatas adalah
2
(A) y = 2sin(x 1 ) (D) y = sin(2x 1 )
2
(B) y = sin(2x + 1 )
2
(C) y = 2sin(x + 1 )
2
(E) y = 2sin(2x +)
1
2
1
2
3 2
2
(Umptn 92 Rayon A)
43. Jika p q = cos A dan 2pq = sin A, maka p2 + q2 =
(A) 0
(B) 1
(C) 1
(D) 1
(E) 1
2
(Umptn 92 Rayon A)
Trigonometri
103
44. Fungsi y = 1 cos 2x + 1 merupakan fungsi yang
2
(A)
1
p1
(B)
(C) p2
p1
1
p2
p1
p2
(D)
p2
p 1
(E)
(Umptn 92 Rayon B )
46. Grafik berikut adalah grafik 1
(A) y = sin x
(D) y = cos(2x)
(B) y = sin2x
(E) y = sin(x)
(C) y = sin(2x)
1
3
4
5
4
3
2
7
4
2
(Umptn 92 Rayon B)
47. Jika x = 43 , maka nilai cos x
(A) 1 (1 + 3 )
1
3
sin x =
(B) 1 ( 3 1)
(C) 1 (1 3 )
(D) 0
(E)1
(Umptn 92 Rayon C )
48. Seorang anak tingginya 1,55 meter berdiri pada jarak 12 meter dari kaki tiang
bendera. Ia melihat puncak tiang bendera dengan sudut 450 dengan arah mendatar,
maka tinggi tiang bendera itu adalah meter
(A) 12 (B) 12 2 (C) 13,55 (E) 15,55 (D) 13,55 2
(Umptn 92 Rayon C )
49. Untuk 0 < < , maka deret tak hingga sin + sin cos2 + sin cos4 +
2
mempunyai jumlah :
(A) cos (B) sin
(C)
(D) cos1
1
sin
(E) tan
(Umptn 92 Rayon C )
50. Jika tgx =
(A) 1
2
1
2
(C) 2
5
(B) 1
(D) 0
(D) 1 5
5
(Umptn 91 Rayon A)
Trigonometri
104
53. Jika sin(x + ) = 0,6 maka sin (x + ) + cos(x) =
2
(A) 0,4
(B) 0,2
(C) 0,2
(D) 0,4
(E) 0,6
(Umptn 91 Rayon B)
(Umptn 91 Rayon B)
55. Jika < x < dan tan x = 1 maka cosx + 2 sin x =
2
(A) 3
2
(B) 1
(C) 0 (D) 1
(E) 3
2
(Umptn 91 Rayon C)
56. 5 tan2x + 3 =
(A) 52 2
sin x
(B) 52 2
cos x
(C) 3 +
(D)
2
cos 2 x
3
sin2 x
(E)
2
+5
cos 2 x
+2
(Umptn 91 Rayon C)
(D) y = 2 cos 2x
(E) y = 2 cos x
2
(Umptn 90 Rayon A)
58. sin 270 cos135 tg135 =
sin150 cos 225
(A) 2 (B) 12 (C)
(D) 12 2
(E) 2
(Umptn 90 Rayon A)
59. Jika 0 < x < maka sinx + cosx + sin3x + cos3x + sin5x + cos5x =
2
1
cos 2 x sin 2 x
3
3
(D) cos x + sin x
2
2
cos x sin x
(A) 1
(C)
(B) 2
(E)
cos x
cos x + sin x
(Umptn 90 Rayon A)
60. Gambar di atas adalah grafik fungsi y = f (x)=
1
(A) sin (2x + 45o)
90
45
90
(B) cos (2x + 45o)
45
(C) sin 2(x + 45o)
(D) cos 2(x + 45o)
(E) sin 2(x + 45o)
0
(Umptn 90 Rayon B)
Trigonometri
105
61. Cos2(1200) =
(A) 0 (B) 1
(C)
4
1
2
(D)
1
2
(E)
3
4
(Umptn 90 Rayon B)
62. Grafik fungsi y = | sin x | + 1 dalam selang (0,2) adalah
(A) 1
(C) 0 2
(E)
0
(B)
(D)
0
2
1
0
(Umptn 90 Rayon C)
63. Cos(6800) =
(1) sin 500
(2) cos 400
Trigonometri