Opowieci mojej

ony
Tales Told by My Wife
by Mirosaw uawski

A glossed reader for the intermediate to

advanced learner of Polish
Edited by Oscar E. Swan

A BRIEF HISTORY OF THE CITY OF PRZEMYL

The city of Przemyl is situated on the San River next to the
contemporary Polish-Ukrainian border, about 90 kilometers from Lww
(Lviv) in the east and from Rzeszw to the west. The oldest historical
mention of Przemyl is from 981. A natural passage between the Carpatians
and the Sandomierz Lowlands, called the Przemyl Gate, has for centuries
connected cities in Eastern and Western Europe. Przemyls location in a
border zone between three countries caused the rulers of Poland, Ruthenia,
and Hungary to try to gain control over it from the 10th century on.
The town has always been inhabited by a population of many
nationalities, denominations, and cultures: Poles, Ruthenians, Germans,
Czechs, Armenians, and Jews. By the 17th and 18th centuries, most
minorities were assimilated, leaving Poles, Ruthenians, and Jews as the
dominant ethnic groups in Przemyl and its surroundings.
In 1772, following the first partition of Poland, Przemyl was
incorporated into Austria. Its development became possible again only after
1880, when the Polish territories under Austrian rule (Galicia) were allowed
a significant degree of autonomy. This development was connected to the
towns strategic location near the border of the Russian Empire. A system of
fortifications was expanded to make up the Przemyl Fortress, one of the
largest fortresses in Europe at the time. Economic recovery was also fostered
by the construction of the railway line which connected Cracow to Lww,
with a branch leading to Hungary.
During the First World War the town and fortress were besieged by
the Russian army twice. In November 1918, after Polish independence, the
town found itself within the borders of reborn Poland. Its population of
50,000 was made up of Poles, Ukrainians, and Jews. Przemyl again became
a battlefield during the Second World War. From September 1939 to June
1941 the German-Soviet state border ran along the towns section of the San
River, accordance with the Nazi-Soviet Pact.
In 1975, following Polands new administrative division, the
Wojewdstwo (Province) of Przemyl was established. The elevation of
Przemyl to the rank of a provincial capital had a beneficial effect on the
citys development, Przemyl currently now numbers some 70,000
inhabitants.

On the cover: coat of arms of the city of Przemyl.

CONTENTS
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Bilet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Topka soli albo gowa cukru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Zbieg okolicznoci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
winiobicie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Starosta z Leska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Ker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Plecak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Przeczucie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Kluski z makiem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
Babie lato. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Mantylka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Korek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
Mio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
Porzeczki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
Wizyta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Oblenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Orchidea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
Deszcz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Cukierki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
Poegnanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
Uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Album zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181
Sownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184

INTRODUCTION
Opowieci mojej ony (Tales Told by my Wife) by Mirosaw
uawski (1913-1995) comprises a collection of anecdotal short
stories, based on events taken from a family history spanning
four generations, as if told by the narrator's wife before a group
of family and close friends. Many stories are set in the and
around the town of Przemyl, in the southeastern part of
contemporary Poland. Often amusing, but just as often of a
philosophical bent, many of the stories contain surprise morals.
Many arise out of nostalgia for the past, or are based on
amusing or instructive juxtapositions between past and present
customs, or between supposed differences between male and
female behavior. Often stories depend on the unexpected
consequences of taking a positive trait of character to an
extreme. While touching occasionally on unhappy periods in
20th-century Polish history, the overall tone of the stories is
optimistic, testifying to the continuity of life and the resilience of
the individual in the face of life's adversities and
unpredictabilities.
This collection of glossed short stories is intended for
supplementary use in Polish classes at any college level beyond
the first year. The wide-ranging settings and correspondingly
rich vocabulary make the stories especially suitable for
introducing students to the written variant of contemporary
Polish. The stories can be retold, analyzed, and discussed at
various levels of linguistic and intellectual sophistication,
whether orally or in written compositions. Due to their
comparative brevity (stories range about seven or eight short

INTRODUCTION
pages in length), individual stories can be covered in two or two
three class periods, and the entire collection can be read in a
single semester.
USING THE GLOSSARY
One of the outstanding characteristics of these stories is
their down-to-earth everyday household choice of words,
making them especially well suited to vocabulary building.
Occasional regionalisms and authorial idiosyncracies are easily
identified and serve to make the narration more picturesque.
The glossary at the end of the book has been compiled by
folding a base vocabulary of around 1500 words into a text
glossary, containing words that occur in the text but not in the
base. As a general rule, full dictionary entries are given instead
of abbreviated entries containing only the word-forms found in
the text. For example, when the adverb zgodnie 'in concert, in
agreement, in accordance with' occurs, it is cited under the entry
for the adjective zgodny 'consensual'. In this way, the process of
looking up words helps to develop a stronger vocabulary and a
sense for word relationships.
This reader was in part conceived as a text for a course in
Polish-to-English literary translation. Accordingly, the glossary
expects the user to be able to adapt the literal and standard
meanings of words and word-combinations given in the glossary
to the specific contexts in which words are used in these stories, in
order to come up with the best idiomatic English translation.
It is assumed that the reader will know how to form
participles and verbal nouns from verbs. Accordingly, often a
6

INTRODUCTION
participle in the text will be glossed by the verb from which it is
arrived. For example, one should be able to derive domnkity
'shut, closed' from domkn -n -niesz pf, impf domyka 'close, shut
(completely)'. Similarly, zamanie in the sense 'breaking' will not
be glossed separately from ama -mi -miesz impf, pf zama
'break', although in the sense 'fracture' it would be. This said, the
glossary is liberal in citing participles and verbal nouns alongside
the verbs from which they are derived. When a participle is given
a separate entry, it is simply designated as an aj, i.e. an adjective.
In the glossary, although many cross-references are
given, it is assumed that the user will know how to look up a
prefixed perfective verb under the unprefixed imperfective.
Additionally, the user should know how to recognize the
comparative and superlative forms of adjectives and adverbs,
for these are usually not listed separately.
Occasional words and phrases considered to need
commentary are bracketed and translated at the end of the
book, in the section Uwagi. The reader interested in having a
grammatical companion at hand when reading these stories is
referred to the author's Polish Grammar in a Nutshell.

MIROSAW ULAWSKI
Mirosaw uawski (1913-1995), probably known today
more as the father of the French film director Andrzej uawski,
spanned, in his various activities as writer, diplomat, and
publicist, most of the twentieth century. Educated in law and
diplomacy in Lww (Lviv) in today's Western Ukraine, the elder
uawski had his literary debut in 1934 in Lww as a poet.
7

INTRODUCTION
During the Second World War he was a member of the Home
Army and was active in the underground resistance, especially
its cultural aspect, and as a war correspondent.
During the periods 1945-1952 and 1957-1978 uawski
held the positions of Polish delegate to UNESCO in Paris and of
ambassador to Senegal and Mali. During 1952-1957 he was editor
of Przegld Kulturalny (Cultural Review) in Warsaw. Among his
literary works are the short-story collections Ostatnia Europa
(The Last Europe) 1947, Psia gwiazda (Dog Star) 1965, Opowieci
mojej ony (Tales Told by My Wife) 1970, and the novel Rzeka
czerwona (Red River) 1953.
Opowieci mojej ony was first published by Czytelnik
publishers (Warsaw, 1970). This collection, and their suitability
for use in the Polish language classroom, was brought to my
attention by Jolanta apot. I would like to express my sincerest
gratitude to the author's son, French cinema director Andrzej
uawski, for making this collection available for pedagogical
adaptation.

BILET
_Zastanawialimy si nad rol

nonsensu

yciu

czowieka i wtedy moja ona powiedziaa:

- Nonsens wcale nie jest takim nonsensem, jakby si
zdawao. [Jeli si bliej przypatrzy], to nonsens jest prawie
zawsze nieuniknionym wynikiem dziaania okolicznoci penych
sensu i rezultatem cakowicie uzasadnionym.
Zaprotestowalimy. Kady wie, e nonsens to co, co nie
ma sensu.
Moja ona umiechna si tylko. Tak umiechaj si
ludzie peni tajemnej wiedzy o rzeczach, o ktrych inni nie maj
pojcia. Moja ona zna si na zioach, kwiatach, dzieciach i snach,
co mnie zawsze troch przeraa.
- Posuchajcie - powiedziaa. - Chc wam opowiedzie
zdarzenie, ktre wydarzyo si bardzo dawno, kiedy mnie
jeszcze na wiecie nie byo, ale ktre [przez to] wcale nie jest
nieprawdziwe. Pozwoli wam to zrozumie

gboki

sens

nonsensu. Chcecie, ebym je opowiedziaa?

- Chcemy - powiedzielimy chrem, bo i tak nie byo nic
innego do zrobienia [tego deszczowego przedpoudnia]. Padao
ju drugi dzie i zapowiadao si na dobr trzydniwk,
mielimy wic przed sob mas czasu do zabicia.
Moja ona jest pena moralnych tradycji rodzinnych,
sigajcych do sidmego pokolenia, nie wiem, skd w niej si to
bierze, ale wiem, e tak jest, wic byem pewien, e zaraz
zaczerpnie z nich, jak ze studni. Tak te si stao. Co nie jest
9

BILET
wcale dowodem na to, e j znam dobrze, lecz raczej, e nie
znam jej wcale. [C bowiem z tego], e wiem, co za chwil
powie albo uczyni, skoro nie wiem, skd si w niej bierze to, co
w niej jest.
- Moja [babka] - mwia moja ona - bya za modu
nauczycielk i uczya we wsi, ktra nazywaa si [Czyszki]. Ale
mieszkaa w miecie i codziennie dojedaa do tych Czyszek
pocigiem. By to taki pocig, ktry wlk si niemiosiernie,
wic podr w kad stron trwaa prawie dwie godziny, cho z
miasta nie byo wcale daleko do tych Czyszek. Moja babka
musiaa wic wstawa codziennie o pitej rano, a kiedy wracaa,
by ju wieczr i bya taka zmczona, e poza pooeniem si
spa nic jej nie byo w gowie. Mojej babce grozio wic
staropaniestwo, co byoby zreszt rzecz zupenie normaln,
[zwaywszy tryb ycia, jaki prowadzia], i okoliczno, e bya
jedyn nauczycielk uczc w tej wiejskiej szkole. Ale moja
babka lubia czyta do poduszki romanse i taka perspektywa
wcale si jej nie umiechaa. Naczytawszy si romansw,
marzya wic w pocigu o krlewiczu z bajki. Ale do pocigu
wsiadali zawsze

ci sami

ludzie, ktrzy

niczym nie

przypominali krlewicza z bajki, tylko pachnieli kiebas i

czosnkiem, capem albo piwem. Moja babka miaa bardzo
wraliwe powonienie, odziedziczyam to po niej, tote cierpiaa
niewymownie. Prosz zway, e pocig by praktycznie
jedynym miejscem, gdzie - przynajmniej teoretycznie - miaa
szanse spotkania mczyzny ze swoich marze. Jeli kogo z

10

BILET
pastwa razi powysze uycie przymiotnikw, to niech bdzie
askaw pamita, e przez cay czas chodzi mi wycznie o
wykazanie zgodnoci teorii z praktyk.
Moja

ona

przerwaa,

zapalia

papierosa,

tych

najduszych, strzepna popi, ktry jeszcze nie zdy si

uformowa, i cigna dalej:
- No i oczywicie krlewicz si zjawi, bo inaczej nie
miaabym o czym opowiada. By to mody, elegancki i bardzo
przystojny mczyzna, mia bia chusteczk w kieszonce i
pachnia przyjemnie lawend. Musia mie jeszcze zakrcone w
gr wsiki, lask, rkawiczki, sztywny, wykadany konierzyk,
getry i melonik. Wyobraam sobie, e tak wanie wyglda w
owych czasach typowy krlewicz z bajki.
Wydalimy zgodny pomruk potakiwania, po czym moja
ona cigna dalej:
- [w] mody czowiek wszed do przedziau, w ktrym
siedziaa tylko moja babka, uchyli grzecznie melonika, spyta
"czy pani pozwoli?" i nie czekajc na odpowied zaj miejsce
naprzeciw mojej babki, przy oknie. Moja babka spojrzaa na
niego i poczua, e nagle robi jej si gorco, potem zimno, e
oblewa si na przemian rumiecem i bladoci, e pragnaby
si pod ziemi zapa, a rwnoczenie nie zamieniaby miejsca w
tym przedziale na adne miejsce na wiecie, e umaraby gdyby
ten czowiek dotkn jej rki lub zwrci si do niej jakim
sowem, e umaraby te, gdyby tego nie uczyni, jednym
sowem, moja babka zdradzaa kliniczne objawy mioci od

11

BILET
pierwszego wejrzenia, ["un coup de foudre"], ten albo aden.
Modzieniec zachowa si dyskretnie, ale te gapi si w ni jak
sroka w ko i wida byo, e take opucia go wszelka pewno
siebie i towarzyska swoboda, ktre to cechy niewtpliwie
dotychczas przejawia. Babka moja, kiedy j poznaam, miaa
cigle jeszcze bardzo pikne wosy i oczy, wic wtedy w pocigu
musiaa mie jeszcze pikniejsze.
Moja ona przerwaa i zamylia si na chwil, a my
wszyscy widzielimy w duszy ten przedzia, oboje modych,
pocig peen niegdysiejszych ludzi, jadcych w czasach, ktre ju
miny.
- Siedzieli tak i milczeli, niezdolni do przedsiwzicia
czegokolwiek, bo od razu wytworzya si midzy nimi ta
napita sytuacja, ktra powstaje wtedy, kiedy dwoje ludzi zbyt
mocno myli o tym samym. Pocig jecha i czas mija, moja
babka pomylaa z przestrachem, e ta podr do Czyszek trwa
tak krciutko, cho dotychczas wydawao si jej zawsze, e trwa
okropnie dugo, po raz pierwszy zdaa sobie spraw, e pocig
poruszajc

si

niezdarnie

przestrzeni

porusza

si

byskawicznie w czasie, w tym jedynym czasie, ktry jest jej

dany jeden jedyny raz i pewnie ju nigdy wicej. Zebraa w
sobie ca odwag, jak daje rozpacz, i zapytaa:
"Przepraszam pana, ktra godzina?"
Mczyzna sign do kieszonki w kamizelce, wydoby z
niej

zegarek

na

zotym

acuszku,

uruchamiajc wieczko i powiedzia:

12

nacisn

sprynk

BILET
"Wp do sidmej, prosz askawej pani."
"Dzikuj panu" - powiedziaa moja babka.
Omielony zapyta, czy ona jedzie daleko? Serce w niej
zatrzepotao, wic powiedziaa, e daleko. Wtedy on powiedzia,
e wysiada na najbliszej stacji, a moja babka spojrzaa na niego
z takim baganiem, e musia co wreszcie zrozumie, bo zacz
nagle mwi bardzo szybko, e tak mu byo mio, e chciaby jej
posa kartk na pamitk tej wsplnej podry, czy nie
gniewaaby si, gdyby j poprosi o adres, bez adresu nie
mgby jej wysa kartki z podzikowaniem za dotrzymanie
towarzystwa.
Moja babka podaa mu adres. Nie mia przy sobie notesu i
zapisa go starannie na bilecie kolejowym.
Babce ze szczcia serce walio coraz mocniej. Wiedziaa,
e ju si nie zgubi, e potrafi j odnale, e przynajmniej
napisze. Czua, e ze wszystkich mczyzn na wiecie ten jeden
jest jej przeznaczony. Wiedziaa, e si nie myli, e nie moe si
myli. Patrzya za nim ju jawnie zakochanymi oczyma, kiedy
wysiada z wagonu i udawa si w stron stacji. Patrzya za nim
ju z tsknot i wtedy zobaczya, e odwraca si, dostrzega j,
uchyla melonika, rzuca jej gorce spojrzenie, a rwnoczenie
siga w roztargnieniu do kieszonki kamizelki i oddaje bilet
kontrolerowi u wyjcia. Jedyny znak rozpoznawczy, po ktrym
mg j odnale!
Moja ona przerwaa i wygldao na to, e na tym si
skoczy jej opowie.

13

BILET
- Ale - spytalimy - co to ma do sprawy nonsensu?
- [Jak to?] - zapytaa moja ona. - Jak to co? Przecie to
wszystko jest na pozr nonsensem, a naprawd ma zupeny
sens. To by nonsens, e moja babka widziaa w nim krlewicza
z bajki i zakochaa si od pierwszego wejrzenia. To by nonsens,
e [w pierwszym jako tako

wygldajcym

podrnym]

ulokowaa [swe] nadzieje. To by nonsens, e on odda bilet, na

ktrym zapisa jej adres. Caa ta historia jest jednym nonsensem.
A jednak...
Podesza do pek i wzia z nich album ze starymi
fotografiami.
- Popatrzcie - powiedziaa - to ten modzieniec z pocigu.
Pokazaa nam

fotografi

starego,

ysego

pana [o

poczciwym wygldzie].
- To on wanie by moim dziadkiem - powiedziaa moja
ona. - Ale to jest zupenie inna historia. Moe kiedy j wam
opowiem.

14

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

Przebieralimy

uzbierane

rano

grzyby.

Jedne

przeznaczone by miay na marynaty, inne do suszenia. I wtedy

kto zacz wspomina dawne czasy, kiedy gospodarstwo
domowe nie byo [tym, czym] jest dzisiaj, tylko ca fabryk, w
ktrej wyrabiao si mas rnych konfitur, powide, sokw,
suszonych liwek nawleczonych na patyczki i posypanych
kminkiem, kandyzowanych gruszek i smaonych w cukrze
ogrkw. Wic zaczlimy si licytowa [jedno przez drugie],
kady stara si dorzuci do tej litanii co, czego jeszcze nie byo,
wreszcie kto przypomnia, e do tych celw kupowao si
wwczas cukier w postaci wielkiego stoka, co nazywao si
gow cukru. Tak si mwio: "przynie mi gow cukru".
Mwio si te: "prosz o [topk soli]", bo i sl kuchenna bya
pakowana w stokowate, papierowe woreczki.
- Nie mwcie o gowach cukru ani o topkach soli powiedziaa wtedy moja ona - bo to mi przypomina pewnego
modego czowieka, [ktrego widok] wzbudzi we mnie uczucie
litoci. Jeszcze teraz dreszcz mnie przenika, kiedy [przez to
wasze gadanie] musz myle o tym okropnym przypadku.
Przebieranie grzybw zapowiadao si jeszcze na dugo,
bo zbir tego dnia by udany, wic poczlimy si domaga,
eby opowiedziaa. Moja ona przygotowaa igy i nici do
nawlekania pokrajanych grzybw i zacza tak:

15

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

- Byo to ju dawno, jeszcze wtedy, kiedy mieszkalimy w
Paryu. Mielimy wielu znajomych i bywalimy czsto, nie tak
jak dzi, ale najbardziej lubilimy chodzi w niedziel do
znajomego etnologa w Paacu Chaillot, [u ktrego] zawsze
spotka mona byo bardzo ciekawych ludzi. Ten etnolog z
niewiadomych powodw niezmiernie lubi mojego ma, ktry,
jak wiadomo, odznacza si brakiem

jakichkolwiek

zalet

towarzyskich.
Mruknem co protestujcego, ale moja ona machna
tylko rk i cigna dalej:
- Ot ten etnolog prowadzi dom otwarty dla kadego,
kto mia ochot przyj, w kad niedziel od czwartej do
szstej. Z tarasu jego mieszkania miao si bardzo pikny widok
na Pary. Ale tym widokiem mona si byo syci tylko wtedy,
kiedy si przyszo przed innymi gomi, bo pniej patrzyo si
ju tylko na rozmaitych ludzi, ktrych widok by jeszcze
ciekawszy. Jeli o mnie chodzi, to ludzie s ciekawsi od wszelkich
widokw, krajobrazw i przedmiotw.
- [Zgadza si] - powiedziaem. -W Taorminie cay czas
patrzya na jakiego karzeka zamiast na [Etn].
- Karzeek mia trzydzieci osiem centymetrw wzrostu, a
Etn ju widziaam przedtem na obrazku - powiedziaa moja
ona i mwia dalej:
- Pewnej niedzieli zastalimy tam modzieca, ktry
natychmiast zwrci moj uwag do tego stopnia, e ju do
koca wieczoru nie byam w stanie zainteresowa si nikim

16

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

innym. Modzieniec w by smuky, dobrze ubrany i wyraa si
inteligentnie o wszystkim, na co tylko rozmowa schodzia. Ale
nie to przykuo moj uwag, bo modziecw zgrabnych,
eleganckich i wymownych spotkaam ju wielu, a adnemu z
nich nie zgodziabym si odda za on wasnej crki, gdybym
j miaa. To, co przykuo moj uwag, to bya jego gowa, ktra
miaa ksztat topki soli albo, jeli wolicie, gowy cukru. Bya
wysoka, idealnie stokowata i zakoczona szpicem, na ktrym
rosa maa kpka wosw. Nigdy nie widziaam niczego
podobnego i nawet nie przypuszczaam, e kto moe mie
podobn gow. Gowy ludzkie s rne, okrge, owalne,
jajowate,

kwadratowe,

prostoktne,

romboidalne,

paskie,

spiczaste, ale eby gowa ludzka przypominaa do zudzenia

gow cukru albo

topk

soli! Tego

si doprawdy

nie

spodziewaam.
Moja ona przerwaa, uchylia okularw i spojrzaa po
nas, jakby chciaa sprawdzi, czy podzielamy jej zdumienie.
Ogldziny musiay wypa pomylnie, bo zaraz cigna dalej:
- Z rozmowy prowadzonej z modziecem niewiele si
zdoaam dowiedzie poza okolicznoci, e jest kawalerem i ma
niejakie trudnoci w znalezieniu partnerki. Domylaam si, e to
przez t gow, ale nie mogam go przecie zapyta, skd, na
lito bosk, wzi tak gow, cho umieraam z ciekawoci.
Postanowiam jednak nie odej dopty, dopki nie rozwi tej
zagadki, a kiedy ju wszyscy gocie poszli, zagadnam naszego
gospodarza. Usiad ze mn na kozetce i oto co mi opowiedzia:

17

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

Modzieniec [o gowie w ksztacie topki soli] by synem jego
przyjaciela, te etnografa, zmarego przed kilku laty na
japoskie zapalenie mzgu, ktrego si nabawi na Borneo. W
latach trzydziestych nasz gospodarz odby z przyjacielem oraz
jego on, te etnografk, dug wypraw w grne dorzecze
Amazonki. Nieszczliwe okolicznoci sprawiy, e wyprawa nie
zakoczya si w przewidywanym terminie i tak si stao, e
ona przyjaciela naszego gospodarza zamiast w dobrej klinice,
zacza rodzi w obozowisku w dungli. Mczyni, jak zwykle
w takich wypadkach, stracili gowy i zdawao im si, e kobieta
umiera. Wsiedli obaj w d i powiosowali ciemn noc po
felczera, ktry leczy trachom w do odlegej osadzie. Rodzc
zostawili pod opiek dwch sucych Indian, ktrych po jakim
czasie krzyki kobiety przejy takim strachem, e pobiegli do
najbliszej osady i sprowadzili ca gromad starych Indianek.
Pani etnografowej urodzi si szczliwie zdrowy chopak, ale
zanim obaj profesorowie wrcili z felczerem, Indianki ze
szczepu Karaja zdyy miejscowym zwyczajem wyklepa
deszczukami gow noworodka w ksztat topki soli albo, jeli
wolicie, gowy cukru i utrwali j przy pomocy zaoenia upek.
Moja ona przerwaa i tym razem nawet nie sprawdzaa,
czy opowiadanie wywaro na nas wraenie, jakiego oczekiwaa.
Milczelimy, bo dla kadego z nas ten modzieniec o dziwnej
czaszce wyania si z otchani czasu i mrocznych gbin sprzed
cywilizacji. y gdzie wrd nas, ale przychodzi z bardzo
daleka.

18

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

- Zwacie - powiedziaa moja ona - e modzieniec o
czaszce w ksztacie topki soli byby ideaem mskiej urody,
gdyby zosta pord plemienia, ktrego kobiety przyjy go od
rodzcej. Stare Indianki bardzo byy zadowolone ze swego
dziea. Prawdopodobnie zachowujc tak gow, jak mu da
Pan Bg, nie mgby znale ony w tym plemieniu, ktre
zreszt wygino, zdaje si, na osp, wskutek czego ten
modzieniec zosta by moe jedynym na wiecie nosicielem
gowy wyklepanej deszczukami w ksztat topki soli i cay jego
dylemat pochodzi tylko std, e stale znajdowa si w
nieodpowiednim czasie i nieodpowiednim miejscu. Ale uczeni
twierdz, e wanie to pomieszanie czasw jest bezcenne, bo
pozwala na dochodzenie, przez badanie pierwotnych mitw, do
zrozumienia, jak funcjonuje umys wspczesnego czowieka, i
wanie istnienie tych pierwotnych Indian pozwala bada
struktury umysu ludzkiego i std wanie bierze si ten cay
strukturalizm, o ktrym tyle si teraz pisze, a ktry wywodzi si
z bada nad powstawaniem cywilizacji, od surowego do
gotowanego, od miodu do tytoniu, jednym sowem od natury
do kultury. W takim razie ci Indianie byli ju na etapie kultury,
jako e starali si zmieni ksztat gowy, jakim czowieka
obdarzya natura, a ktry by moe wcale nie jest tak
doskonay, jak nam si wydaje. Dlatego ta historia jest o wiele
bardziej pouczajca, ni mona by sdzi.
- No, a potem? - zapytaa ktra z pa. - Widywaa go
jeszcze potem?

19

TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU

- Tak jest - powiedziaa moja ona - bo by to bardzo miy
i udany chopiec, robi doktorat z fizyki nuklearnej. W kocu
znalazam mu on.
Wpia ig w fartuszek.
- Ale to ju zupenie inna historia. Skoczylimy na dzi z
grzybkami. Moe j wam kiedy opowiem.

20

ZBIEG OKOLICZNOCI
Mwilimy

zbiegu

okolicznoci

wietle

wiatopogldu naukowego i wtedy moja ona powiedziaa:

- Byam wiadkiem wielu szczeglnych

zbiegw

okolicznoci, ale nie tego, o ktrym chc wam opowiedzie.

Waham si nawet, czy to uczyni, bo wszystko, o czym wam
opowiadam, wydarzyo si naprawd.
Ale wszyscy chcieli usysze o tym wydarzeniu, wic moja
ona przerwaa stawianie pasjansa, ktry nie wychodzi jej nigdy,
i zacza tak:
- Jest to waciwie dalszy cig historii, ktra wam kiedy
opowiadaam. Pamitacie, jak moja babka poznaa w pocigu
mojego dziadka i jak si jeszcze rozstali bez nadziei na to, e
spotkaj si jeszcze kiedykolwiek? No wic wanie! Teraz sobie
przypominam, e nawet wam obiecaam opowiedzie, co byo
potem.
Wszyscy przytaknli, wic moja ona mwia dalej:
- Ot mj dziadek jedzi do czsto do rnych miast i
miasteczek [Namiesnictwa] w zwizku z funkcjami praktykanta
sdowego, jakie wwczas sprawowa. Dawnego dnia wypado
mu wybra si do [Sambora] nocnym pocigiem. Tak ju si
skada, e pocig odgrywa wan rol w acuchu przyczyn i
skutkw, jakie zoyy si na to, e mj dziadek i moja babka
poznali si i pobrali, [a co za tym idzie], e jestem na wiecie, a w
kadym razie, e jestem taka, jaka jestem, co ma dla mnie

21

ZBIEG OKOLICZNOCI
zasadnicze znaczenie, bo za adne skarby na wiecie nie
chciaabym by inna, ni jestem. Myl, e nie byo to
przypadkiem, bo kolej elazna wanie wtedy zaczynaa
odgrywa wan rol w yciu naszego kraju, zarwno
spoecznym, jak poszczeglnych ludzi. Dziadek mj

by

modziecem nie tylko przystojnym i wytwornym, lecz rwnie

towarzyskim i wesoym. Syszaam, jak moja babcia mawiao o
nim z pobaaniem, e jak kady mczyzna lubi sobie
pocign.
- Owego wieczora musia wic sobie pocign w miym
towarzystwie, bo kiedy tylko wsiad do pocigu, poczu senno.
Podrnych byo niewielu, wic [kto tylko mia ochot], ukada
si wygodnie z paszczem pod gow. Mj dziadek uczyni to
samo, ale pamitajc, e ma sen twardy, zwaszcza nad ranem,
da "ryskiego" konduktorowi, proszc, by obudzi go w
Samborze. Mj dziadek, mimo modego wieku, zna ju siebie
do dobrze, wic uprzedzi konduktora, e bdzie mu si
opiera, e bdzie si z nim bi, e bdzie mu wymyla, a nawet
grozi, e bdzie go baga i zaklina, bo sen ma taki twardy, ale
eby konduktor nic sobie z tego nie robi, tylko wyrzuci go
wraz z walizeczk na peron, [skoro tylko] pocig zatrzyma si w
Samborze. Konduktor wzi "ryskiego" i przyrzek zrobi, jak
mj dziadek sobie yczy. Mj dziadek uoy si wic z czystym
sumieniem jak najwygodniej i natychmiast zasn. Kiedy si
przebudzi, [pocig sta sobie najspokojniej] na dworcu w
Przemylu, co oznaczao, e mj dziadek przespa ca noc i nie

22

ZBIEG OKOLICZNOCI
wysiad w Samborze. Na widok mojego dziadka konduktor nie
posiad si ze zdumienia:
"No, popatrz pan - powiedzia - a on tak mnie prosi, tak
mnie prosi, tak mnie zaklina, tak mi si opiera, ebym go nie
wyrzuca z pocigu! Bi si ze mn, wymyla mi, grozi, e mnie
zniszczy, a ja nic, tylko spokojnie tak, jak pan sobie yczy!"
Moja ona przerwaa, bo naleaa jej si maa chwila
odpoczynku, a my wszyscy mylelimy nie o jej dziadku, tylko o
tym jegomociu, ktrego konduktor wyrzuci si w rodku
nocy z pocigu na stacji w Samborze i o ktrym nigdy si ju
niczego nie dowiemy.
- No c - mwia dalej moja ona. - Co si stao, to si
stao i mj dziadek musia pozosta

Przemylu

do

najbliszego pocigu do Sambora. Prosz pamita, e w owych

czasach pocigi nie chodziy tak czsto, jak obecnie i e taka
pomyka oznaczaa najczciej strat caego dnia. Ale mj
dziadek odznacza si od najmodszych lat poczuciem humoru,
[tote] przyj t ca spraw o wiele lej, ni mona by
przypuszcza. Skoro ju znalaz si wbrew swej woli w
Przemylu, postanowi wykorzysta ten przypadek w sposb
jak najprzyjemniejszy. Zostawi walizk w przechowalni i uda
si na miasto, Przemyl by zawsze miastem biskupim i
garnizonowym, a w owych czasach by bardziej biskupi i
garnizonowy ni kiedykolwiek. Spotykao si w nim przede
wszystkim osoby umundurowane [w najrozmaitszy sposb]:
onierzy i oficerw, kawalerzystw z [Zasania] i artylerzystw

23

ZBIEG OKOLICZNOCI
z fortw, urzdnikw i studentw, ksiy i seminarzystw,
zakonnice i pensjonarki. Bya wanie niedziela i wszdzie mona
byo

zobaczy

umundurowane

oddziay

wymienionych

kategorii, maszerujce do kocioa lub z kocioa. Jeli kto z was

by

[kiedy]

Przemylu,

musia

zauway

niezwyk

malowniczo tego miasta. Mj dziadek te nie by obojtny na

jego pikno i chodzi w gr i w d, od Sanu do Zamku i z
powrotem tak dugo, a si zmczy. Wtedy przysiad na
aweczce w parku, nie opodal miejsca, gdzie gimnazjalici w
mundurkach grali w kiczki. Mj dziadek by w latach szkolnych
wybornym graczem w kiczki, wic wkrtce nie wytrzyma i
dopiero pokaza gimnazjalistom, jak si gra w kiczki. Wygrywa
wszystkie partie.
- Potem dziadek poszed na piwo, bo by bardzo
spragniony, i wypi go dosy duo. Wkrtce poczu, e
samotno zaczyna mu ciy i zapragn ycia towarzyskiego.
Ruszy wic przed siebie w nadziei, e moe spotka kogo
znajomego albo kogo, z kim bdzie mg si zaznajomi.
Poudnie mino i na ulicach nie byo ju maszerujcych
oddziaw przybranych w rne mundury, za to peno byo
przechadzajcych si ze sob par, w mundurach lub bez. Ale
dziadek mj nadaremnie wypatrywa wrd nich kogo
znajomego, [jako e] nikogo w Przemylu nie zna. Czu si
coraz samotniej, zwaszcza e do pocigu mia jeszcze duo
czasu.

Dla

czowieka

modego,

wesoego

natury

towarzyskiego taka samotno jest najgorsz rzecz, jak sobie

24

ZBIEG OKOLICZNOCI
w ogle mona wyobrazi. W dodatku niebawem zaczo si
zmierzcha, co

ju

[samo

przez

si]

potguje

uczucie

osamotnienia, zwaszcza u ludzi wraliwych na zmiany pogody,

pr roku i dnia. Na ulicy pojawi si str miejski i zacz zapala
gazowe latarnie, jedn po drugiej, a za oknami mieszka
poczy rozbyskiwa [lampy naftowe], co tworzyo atmosfer
intymnoci i ciepa, nie znan w naszych mieszkaniach,
owietlanych elektrycznoci. Dziadek mj nie rni si niczym
od ogu mczyzn, ktrzy, jak wiadomo, kiedy chodz
samotnie po ulicach i zagldaj do wntrza mieszka, chcieliby
mie te takie ciepe mieszkanko z on i lamp w rodku, a
kiedy ju je maj, myl tylko o tym, jak znale si znw
samotnie na ulicy. Zgodnie tedy z prawami swego wieku, stanu i
pci dziadek mj zatskni za yciow stabilizacj i rodzinnym
ciepem. Nie trwao to wprawdzie dugo, ale mimo to warte jest
odnotowania, oznacza bowiem, e dziadek mj miewa chwile
saboci, ktrych moja babka niewtpliwie nie omieszkaa
wykorzysta, skoro w kocu si pobrali i mieli duo dzieci,
mimo e [na co dzie] dziadek mj przyrzeka sobie niezomnie
dochowa wiernoci kawalerskiemu stanowi. Ale nie mogo tak
by, bo kobiety, w odrnieniu od mczyzn, s uparte,
wytrwae i wiedz, czego chc.
Teraz ona przerwaa i powioda spojrzeniem po mskiej
czci towarzystwa, czekajc, czy nie podniesie si jaki gos, ale
nie podnis si aden, wic moja ona moga mwi dalej:

25

ZBIEG OKOLICZNOCI
- [Wtedy to] [bdzcy po oknach, za ktrymi zapalay si
lampy,

wzrok

mojego

dziadka]

pad

przypadkiem

na

emaliowan tabliczk z numerem domu i nazw ulicy. Byo na

niej napisane jak byk: "ul. [Franciszka Jzefa] 34". Mj dziadek
przypomnia sobie w mgnieniu oka, e pod tym wanie
adresem mieszka jego bliski kolega z wojska, ktrego nie
widzia od dawna, a ktremu przyrzek odwiedziny. Z radoci
w sercu zakoata wic do drzwi sporego, parterowego domu.
Otworzyli mu jacy obcy ludzie, ale zanim zdoa wybka
cokolwiek na swoje usprawiedliwienie, zobaczy otwierajce si
w gebi mieszkania drzwi i moj babk - to jest t swoj znajom
z pocigu, ktrej adres w tak gupi sposb straci - stojc w
progu z naftow lamp w rku.
- Niesychane! - powiedzia kto, jako e w takich
momentach zawsze si co takiego mwi.
- Ale zupenie logiczne - odpara moja ona. - Mj
dziadek mia rzeczywicie przyjaciela z wojska, ktry mieszka
przy ulicy Franciszka Jzefa pod numerem 34, tylko e nie w
Przemylu, lecz w Samborze. Natomiast pod tym samym
adresem w Przemylu mieszkaa na stancji u przyzwoitej
rodziny moja babka. Jak widzicie wic, trzeba byo zbiegu a
kilku niezwykych i kilku zwykych okolicznoci, eby moi
dziakdowie mogli si spotka po raz drugi. Takie rzeczy mona
sobie tumaczy w dwojaki sposb. Pierwszy polega na
zaoeniu, e wszystko jest nam z gry pisane i przeznaczone.
Ma t zalet, e jest prosty, dostpny i nadaje si do kadego

26

ZBIEG OKOLICZNOCI
przypadku. Ma t wad, e nie odpowiada wiatopogldowi
naukowemu, o co nam przecie chodzi. wiatopogld naukowy
tumaczy nam takie rzeczy prawem liczb wielkich i rachunkiem
prawdopodobiestwa, co jest wcale nie lepsze, bo wynikaoby z
tego, e na istnienie kadego z nas zoy si musiay tysice
przypadkw

zbiegw

okolicznoci,

nieraz

zupenie

bezsensownych i takich, ktre wcale nie powinny byy si

zdarzy. Jeli tak jest, to nie ma powodu do takiego znowu
zadowolenia z siebie, jakie przejawiaj niektre, nie wskazujc
palcem osoby.
Nie odezwaem si i postanowiem myle o koszakachopakach, a moja ona powiedziaa:
- Jest to dalszy cig historii, ktr wam obiecaam, ale
bynajmniej nie jej koniec. Jeli mylicie, e wszystko tym razem
poszo gadko, to si mylicie. Wydarzyo si bowiem jeszcze
wiele dziwnych rzeczy, o ktrych wam moe kiedy opowiem.

27

WINIOBICIE
Zauwaylicie - powiedziaa moja ona - e s ludzie,
ktrych stale spotykaj rne wydarzenia, ale s i tacy, ktrym
nigdy nic si nie przydarza. Na przykad mojemu mowi nie
zdarza si nigdy nic i kiedy wraca, powiedzmy, z Afryki
rodkowej, to ja mam mu o wiele wicej do powiedzenia o tym,
co wydarzyo si w domu, ni on [mnie] na temat tego, co
przytrafio mu si w podry, bo jak ju powiedziaam, jemu nie
przytrafia si nigdy nic i nigdy mu si nic nie przytrafio, nawet
podczas pierwszej czy podczas drugiej wojny wiatowej.
- Kiedy wybucha pierwsza wojna wiatowa, miaem
ptora roku - powiedziaem.
- No i [co z tego]? - odpara moja ona. - Nie zmienia to
w niczym faktu, e nie zdarzyo ci si podczas pierwszej wojny
wiatowej nic, tak samo zreszt jak podczas drugiej, a wiadomo
przecie skdind, jakie ciekawe rzeczy przytrafiaj si dzieciom,
a nawet niemowltom.
Poczuem, e wszyscy na mnie patrz, wic postanowiem
zle z tematu, a moja ona powiedziaa:
- [Jeli o mnie chodzi], to spotykay mnie ju ciekawe
przygody, kiedy byam jeszcze ma dziewczynk, a raz
widziaam nawet cud.
- Cud? - zapytay chrem panie z zainteresowaniem,
wynikajcym z okolicznoci, e kobiety wiedz wicej, ni mieci
si komukolwiek w gowie.

28

WINIOBICIE
- Cud - powiedziaa moja ona. - Caa wie wylega na
brzeg i wszyscy widzieli, jak [o zachodzie soca] rodkiem
wezbranej rzeki pyn lec na wznak ksidz z [Liskowatego].
- Opowiedz - zawoay panie, a mczyni take nastawili
uszu, bo obraz ksidza z Liskowatego, pyncego na wznak o
zachodzie soca rodkiem wezbranej rzeki na oczach caej wsi
nie dawa ju nikomu spokoju.
- Opowiem - powiedziaa moja ona - ale pod
warunkiem, e nikt nie bdzie dopatrywa si w tej historii
szerszego

sensu ani wyciga z

niej wnioskw

natury

ideologicznej, gdy ona si do tego zupenie nie nadaje i [ma do

siebie tylko to], e wydarzya si naprawd ludziom bujnym,
tgim i malowniczym, jakich dawniej byo wszdzie peno i jacy
jeszcze dzi gdzieniegdzie istniej.
Wszyscy przyrzekli,

nie bd

wyciga takich

wnioskw, wic moja ona opowiedziaa, co nastpuje.

- Kiedy w czasie wakacji albo wit moi rodzice nie
wiedzieli, co ze mn zrobi, odwozili mnie do mojej ciotki, ktra
mieszkaa na wsi. Wie ta zostaa zupenie spalona w czasie walk
z [bandami] i nazwa jej nikomu by dzi nic nie powiedziaa. Ale
wwczas bya to dua wie, adnie pooona nad [Strwiem], i
moja ciotka bya w niej [wjtem]. Ciotka moja bya kobiet du
i mocn, chodzia najchtniej w portkach i w kouchu, elazn
rk trzymaa gospodarstwo i wjtostwo, krtko trzymaa
synw i crki, i nawet najwiksze we wsi zabijaki bay si jej jak
ognia, cho nigdy nie wyrzdzia nikomu najmniejszej krzywdy.

29

WINIOBICIE
Jednym sowem, moja ciotka posiadaa wrodzony autorytet, bez
czego nie da si rzdzi nikim i niczym, nawet wasnym kotem.
A moja ciotka rzdzia wszystkim, [jak siga wzrok], to znaczy
do wierzcholkw gr, otaczajcych wie ze wszystkich stron.
Mgby kto wycign z tego wniosek, e moja ciotka musiaa
by umysem o niezbyt

szerokich

odpowiadaoby

gdy

prawdzie,

horyzontach,

moja

ciotka

co

odbya

nie
w

osiemdziesitym pitym roku ycia podr do syna do Ameryki

i [daa si tam pozna z jak najlepszej strony].
- Pewnego razu, kiedy spdzaam u mojej ciotki ferie,
przyjecha przed Wielkanoc ksidz z Liskowatego z prob,
eby moja ciotka i mj wuj sprawili mu wieprzka. Wszdzie
odbywao si przed witami winiobicie, eby byo co pooy
na wicone, wic mj wuj zacz si zaraz przygotowywa, bo
ksidz z Liskowatego przyjecha dopiero koo poudnia i trzeba
si byo spieszy, jeli ten wieprzek mia by sprawiony jeszcze
tego dnia. Ale mojej ciotki wanie nie byo w domu, bo posza
do gminy w sprawach publicznych, wic musieli na ni zaczeka.
A poniewa naleao ugoci ksidza z Liskowatego, mj wuj
nakraja suchej kiebasy, wybra troch ogrkw z beczki i
przynis z piwnicy kilka butelek ywieckiego piwa, ktre
trzyma w chodzie na wita. A po moj ciotk posa do gminy
syna Wadka, eby zaraz wracaa, bo trzeba jecha sprawi
wieprzka ksidzu z Liskowatego, a jest pno. Czekajc siedzieli
i rozmawiali o gospodarskich sprawach, pijc piwo i zagryzajc
kiebas. Ksidz by jeszcze mody, ale swj rozum mia, y

30

WINIOBICIE
dobrze z ludmi, chtnie z nimi przesiadywa, a nawet popija
tyle e w miar. Na wsi ludzie musz sobie pomaga o wiele
wicej ni w miecie, gdzie nikt nikogo nie potrzebuje, bo [od
tego s usugi publiczne] dla ludnoci. Ksidz z Liskowatego
pomaga wszystkim potrzebujcym, [a e] by czowiekiem z
natury dobrym i wypenia z powiceniem duszpasterskie
obowizki, uchodzi w caej okolicy za witego. Zgodnie ze
swym

posannictwem

by

sprzymierzecem

porzdku

publicznego, ktry uosabiaa w gminie moja ciotka, i obroc

mienia

prywatnego,

zagroonego

zwaszcza

okresie

poprzedzajcym Wielkanoc, kiedy to miejscowym obyczajem

wikszo ludnoci pci mskiej wdrowaa po okolicy starajc
si co ukra, co miao stanowi rkojmi powodzenia na cay
nastpny rok. Mj wuj by niski, mia za krtkie nogi i za dugie
rce, ale zwija si przy robocie jak nikt, zna si na wszystkim i
spenia funkcje, od jakich w miecie s rzenicy, masarze,
lusarze, stolarze, murarze i dentyci. Mj wuj by jedyn osob
na wiecie zdoln napdzi stracha mojej ciotce samym swoim
wygldem, jako e istoty due i mocne boj si z reguy maych
a ruchliwych.
Kiedy moja ciotka wrcia z gminy, zaraz powiedziaa, e
nie ma ani chwili do stracenia, i kazaa synowi Wadkowi
zaprzga i zaadowa na wz koryto. Ale spojrzawszy na st,
zawstydzia si bardzo, widzc, e mj wuj przyj ksidza z
Liskowatego such kiebas, ogrkami i piwem. [Podrzucia wic
pod kuchni], zagrzaa kaszank i wycigna nalewk na

31

WINIOBICIE
spirytusie. Przepili wic i zagryli, raz i drugi. Wtedy okazao si,
e jest ju pora obiadu i nie mona jecha o godzie, wic moja
ciotka uwina si szybko, bo nie byo chwili do stracenia, i
nakrya do stou. Wypili nalewki na spirytusie pod grochwk
na boczku, a potem pod schab z kapust. Wtedy poczuli
pragnienie, a e mj wuj nie mia ju wicej piwa w piwnicy, bo
wypili wszystko z ksidzem z Liskowatego czekajc na moj
ciotk, wic kaza synowi Wadkowi szybko podskoczy
zaprzgnitym ju wozem do konsumu i przywie dwie
skrzynki piwa, [w tym] jedn dla ksidza na wita. [Zanim
Wadek obrci tam i z powrotem], upyna chwila, tak e kiedy
wreszcie przyjecha z piwem, chciao im si pi jeszcze wicej ni
przedtem. Wypili wic [po par butelek], najpierw ze skrzynki
mojego wuja, potem e skrzynki ksidza, ktry nie chcia by
duny. Wreszcie moja ciotka stwierdzia, e dzie chyli si ku
zachodowi i e jeli naprawd chc sprawi tego wieprzka, to
najwyszy czas jecha. Wypili wic szybko strzemiennego
nalewk na spirytusie i zaczli wsiada na fur. Mj wuj powozi,
wic siad na kole z lewej strony, moja ciotka w rodku, a
ksidz z Liskowatego z prawej. Za ich plecami leao na
wymoszczonym som wozie czysto wyszorowane koryto. Ale
jak tylko ruszyli, mj wuj spostrzeg, e [ksidza z Liskowatego
zmorzyo] i e moe atwo spa z koza [i co sobie nie daj Boe
zrobi], wic eby nie traci czasu, kaza zaraz Wadkowi
namoci somy w koryto, do ktrego pooyli [we troje] z
wielk atencj ksidza z Liskowatego, ktry poczu si wida

32

WINIOBICIE
wygodnie, bo mrukn bogosawiestwo i natychmiast zasn.
By to czowiek bogobojny, ale nieprzywyky jeszcze w peni do
miejscowych

obyczajw.

Wtedy

mj

wuj kaza

synowi

Wadkowi wle na kozio i jecha te, eby szybciej uwin si z

wieprzkiem, bo zaczynao robi si pno. Wic mj wuj zaci
ostro konie i wylecieli na gociniec. Na dole by potok, ktry
niedaleko stamtd wpada do Strwia. eby przez niego
przejecha, mj wuj musia wzi dobry rozpd, bo wanie bya
wiosenna powd i wody wezbray. Wic mj wuj zaci, konie
pocigny, wz podskoczy wjedajc na przeciwlegy brzeg.
Tak wic wszystko poszo jak z patka i teraz jechali ju co ko
wyskoczy, bo robio si pno. Po jakiej chwili moja ciotka
odwrcila si, spojrzaa za siebie i powiedziaa do mojego wuja:
"Ludwik, a gdzie ksidz z Liskowatego?"
Mj wuj obejrza si take, spojrza i powiedzia do mojej
ciotki:
"Brocia, a gdzie koryto?"
Albowiem na wozie nie byo ani ksidza z Liskowatego,
ani koryta, cho jeszcze przed chwil widzieli [na wasne oczy]
na wozie i ksidza, i koryto.
"Bez koryta nie moemy sprawi wieprzka" - powiedzia
wtedy Wadek, syn mojej ciotki i mojego wuja, i moja ciotka
twierdzia do koca ycia, e bya to jedyna rozsdna rzecz, jak
kiedykolwiek powiedzia.
Wobec tego mj wuj zawrci konie i pojechali [czym
prdzej] z powrotem, a do samego domu, ale nigdzie nie

33

WINIOBICIE
spotkali ani koryta, ani ksidza z Liskowatego. To wanie wtedy
caa wie wylega na brzeg i wszyscy widzieli, jak o zachodzie
soca pyn samym rodkiem rzeki, lec na wznak, ksidz z
Liskowatego.
Moja ona przerwaa i wtedy kto zapyta:
- A co si stao z wieprzkiem?
- Stao si - powiedziaa moja ona - [co si miao sta], z
czego wynika, e niepodobna unikn swojego losu. Nazajutrz z
samego rana moja ciotka i mj wuj pojechali do Liskowatego,
nie powiedziawszy nikomu ani sowa, bo byo im bardzo wstyd
za to, co si stao, ale p wsi udao si tam te, eby zobaczy
ksidza z Liskowatego zdrowego i caego i wtedy ju nikt nie
mia wtpliwoci, e to by cud, i wszyscy mwili, cho on temu
gorco zaprzecza, e ksidz z Liskowatego to prawdziwy
wity. Nie byo rady, musia przyj ten dopust boy, y
wrd swych parafian jeszcze bardzo dugo i musz wam
powiedzie, e to by wity czowiek. Ale to ju zupenie inna
historia i moe wam j kiedy opowiem.

34

STAROSTA Z LESKA
Rozmowa zesza na temat rnych "Dni" i "wit",
[ktrych jest wszdzie coraz wicej], a ktre polegaj na tym,
eby postpowa przez jaki czas tak, jak powinno si
postpowa zawsze, i wtedy moja ona powiedziaa:
- Wszystkie te manifestacje s wysoce irytujce, wiadcz
bowiem o zapnieniu obyczajowoci i moralnoci w stosunku
do rozwoju nauki i techniki. Prasa ma swj "dzie bez bdu",
gdy tymczasem powinna dba o niepopenianie bdw przez
cay rok, mczyni maj "wito kobiet", chocia powinni by
dla nas jednakowo grzeczni i usuni [jak rok dugi]. Niedawno
odby si w Ameryce "tydzie dobroci dla zwierzt", gdy
tymczasem dla psw i kotw powinno si by dobrym
codziennie, a my potrzebujemy

jeszcze

cigle "tygodnia

grzecznej obsugi", cho w sklepach, restauracjach i zakadach

usugowych grzeczno powinna by jedyn form stosunkw
midzy personelem a klientem. Te dni czy tygodnie, kiedy to
wanie traktuje si wyjtkowo dobrze czytelnikw, koty,
kobiety i klientw, su chyba tylko po to, eby owe istoty
czuy si jeszcze gorzej potem, kiedy wraca si znw do
codziennych praktyk.
Kto zauway, e mona by zrobi wyjtek dla "tygodnia
grzecznoci", gdy w tej dziedzinie wskazana jest przykadowa
akcja wychowawcza, a to z uwagi na to, e wszelkie objawy
niegrzecznoci maj szczeglnie niemiy wydwik spoeczny,

35

STAROSTA Z LESKA
jako e wpywaj niekorzystnie na styl i model stosunkw
midzyludzkich.
- Wiecie przecie - powiedziaa moja ona - jakie
znaczenie przywizuj [tak do zewntrznych form, jak do
wewntrznych cech grzecznoci], o czym miaby co do
powiedzenia mj m, gdyby chcia, ale jemu si nigdy nic nie
chce. W yciu spoecznym, towarzyskim, a nawet rodzinnym
grzeczno odgrywa du rol, zwaszcza wwczas, kiedy jest
dobrze pojta i naleycie stosowana. Mwi o tym datego, e
mogabym wam przytoczy przykady grzecznoci, zdolnej
zatru czowiekowi ycie, a nawet opowiedzie wydarzenie o
skutkach opakanych, spowodowanych zym pojmowaniem i
jeszcze gorszym zastosowaniem tej wanej cnoty. Lecz byaby
to do duga historia, a jest ju pno.
Ale wszyscy chcieli mimo pnej pory usysze o tym
wydarzeniu, ktre z powodu zego pojmowania i jeszcze
gorszego

zastosowania

grzecznoci

doprowadzio

do

opakanych skutkw, wic moja ona powiedziaa...

- Znaam przed wojn [starost z Leska], ktry zaskarbi
sobie moj sympati, gdy by czowiekiem kulturalnym i
wraliwym. Nie wiem, czy kto z was by kiedy w Lesku. Jest
to miejscowo malowniczo pooona wrd gr w dolinie Sanu
i posiadajca zamek oraz inne zabytki z XVI wieku. Ot
starosta z Leska, mimo e urzdnik, by bardzo wraliwy
zarwno na pikno przyrody, jak i na urod zabytkowych
budowli.

cigu

tygodnia,

36

zaabsorbowany

licznymi

STAROSTA Z LESKA
obowizkami, nie mia czasu na [cieszenie oczu] zieleni doliny i
czerwieni starych murw, ale odbija to sobie w niedziel. W
tych okolicach jedna pora jest pikniejsza od drugiej, bo na
[Podgrzu] cigle jeszcze nastpuj po sobie cztery pory roku, a
nie dwie, jak u nas na Mazowszu. Tote starosta z Leska
odbywa w kad niedziel dugie samotne spacery, zaraz po
mszy, ktrej wysuchiwa w gotyckim kociele w towarzystwie
maonki, czekajc na chwil, w ktrej zgodnie z wymogami
swej pozycji bdzie mg pooy na tacy trzyman w
pogotowiu

srebrn

piciozotwk.

Potem

odprowadza

maonk do domu, gdzie ona zajmowaa si przygotowaniami

do niedzielnego obiadu, natomiast starosta z Leska dawa upust
swej mioci przyrody i zachwytowi dla starych kamieni. W dni
pogodne odbywa dugie spacery w gr doliny a do podna
pokrytych

lasem

gr,

niepogodne

odwiedza

zamek

[Kmitw], obchodzi dokoa star cerkiew albo synagog lub te

osiemnastowieczne kamieniczki. Wyprawy te napeniay go
zawsze pogod i zadowoleniem, promieniujcym na wszystkie
dni tygodnia. Starosta z Leska lubi to niepomiernie. Napotkani
przechodnie pozdrawiali go uprzejmie, ale przyzwyczaili si nie
narusza w niczym ani nie zakca samotnego rytuau jego
wdrwek.
Moja ona zawiesia gos, eby tym lepiej przej do tej
czci opowiadania, po ktrej mona byo oczekiwa, e bdzie
zasadnicza, a my widzielimy jak na doni starost z Leska
idcego w odwitnym ubraniu po niepokalanym niegu, na

37

STAROSTA Z LESKA
ktrym zapalay si soneczne iskierki, albo wrd czerwonej od
bukw [podbieszczadzkiej] jesieni, albo te pord wieutkiej
zieleni doliny, w czasach, ktre byy czasami naszej modoci.
- Owego przedpoudnia - mwia moja ona - panowaa
pikna, wiosenna pogoda, tote starosta z Leska zapuci si
jeszcze dalej ni zwykle w gr doliny, radujc si w piew
ptakw i wywijajc laseczk. Byo mu dobrze jak nigdy, czu si
lekki i szczliwy, odleciay go wszelkie zgryzoty, a myli
zatrzymyway si tylko na sprawach przyjemnych i pochych.
Doszedszy do ulubionego miejsca, z ktrego rozciga si
widok na dolin, starosta z Leska najpierw nie mg si do
napatrze, potem spojrza na zegarek i postanowi wraca. W
drodze powrotnej myla z rozrzewnieniem o domu, maonce i
oczekujcym go obiadku. Umiecha si do swych myli,
podpiewywa w takt kosom i wilgom i wywija laseczk. Tak
doszed do gocica. Tu zatrzyma si na chwil, eby przepuci
jaki samochd i przeczeka, a opadnie chmura wzniesionego
kurzu. Kiedy samochd by ju cakiem blisko, starosta z Leska
rozpozna miejscowego dziedzica, siedzcego za kierownic
odkrytego, sportowego Daimlera. Miejscowy dziedzic rozpozna
rwnie starost z Leska i pocz hamowa, ale e jecha z dosy
du jak na owe czasy szybkoci, min starost i zatrzyma si
dopiero o kilkadziesit krokw za nim. Starosta z Leska
przeczeka, a opadnie chmura kurzu, i wszed na gociniec.
Miejscowy dziedzic siedzia w samochodzie, odwrciwszy gow
ku tyowi i kania si uprzejmie starocie z Leska kaszkietem w

38

STAROSTA Z LESKA
krat. Starosta z Leska odkoni mu si rwnie uprzejmie,
uchylajc melonika, i chcia i dalej w swoj drog, kiedy
miejscowy dziedzic zawoa:
"Panie starosto! [Prosz] siada! Podwioz!"
Starosta z Leska uchyli ponownie melonika i odkrzykn
wywijajc laseczk:
"Dzikuj panu dziedzicowi, dzikuj licznie. Ale jestem
na spacerze! Pogoda!"
Tu starosta z Leska wskaza laseczk na pogod, ktra
rzeczywicie bya wyjtkowa.
"Ale nieche pan

starosta

pozwoli!

Podwioz

przyjemnoci!"
"Dzikuj! - odkrzykn starosta z Leska. - Pan dziedzic
bardzo uprzejmy! Ale ja wol si przej piechotk!"
["Mowy by nie moe!] - zawoa miejscowy dziedzic. Byoby to niegrzecznoci zostawia pana starost taki szmat
od domu!" - i pocz cofa samochd do tyu, aby oszczdzi
starocie z Leska fatygi. Albowiem miejscowy dziedzic otrzyma
w modoci staranne wychowanie, dziki czemu odznacza si
wyszukan grzecznoci, ktrej uchybi nigdy by sobie nie
pozwoli,

zwaszcza

wobec

najwyszego

powiecie

przedstawiciela wadzy. Starosta z Leska dawa jeszcze przeczce

znaki laseczk, ale miejscowy dziedzic tylko mocniej nacisn na
gaz, wzbi chmur kurzu i w tej chmurze tak jako nieszczliwie
najecha, e zama starocie z Leska lew nog.

39

STAROSTA Z LESKA
Moja ona przerwaa na chwil, ale nie na dugo, tylko
akurat na tyle, eby nie da nam ochon, i cigna dalej:
- Kiedy miejscowy dziedzic zobaczy, co si stao,
zmartwi si bardzo i powiedzia: "Boe ty mj! A to ci kabaa!
Ale zaraz to naprawimy! Piorunem! Do szpitala!"
C, nie byo rady, teraz starosta z Leska nie mg ju
wrci piechotk. Miejscowy dziedzic ulokowa go z wielkim
trudem na przednim siedzeniu, ale starosta z Leska nie mg ani
rusz wcign do rodka zamanej nogi, wic miejscowy dziedzic
wystawi t nog przez nie domknite drzwi razem z praw, bo
ta lewa zamana przeszkadzaa tej prawej caej dosta si do
rodka, i ruszy na caego, eby czym prdzej dowie starost z
Leska do szpitala powiatowego. Ruszy, zanadto ci wira i
zawadzi o przydrony supek tak jako nieszczliwie, e zama
starocie z Leska praw nog.
Wszystkim zrobio si przykro, bo [juemy zdyli]
przywiza si do starosty z Leska, a moja ona powiedziaa:
- Oto do czego moe doprowadzi grzeczno nie na
miejscu i nie w por. Z takiej grzecznoci wynikaj same
przykroci. Albowiem przykro spotkaa nie tylko starost z
Leska, ale rwnie miejscowego dziedzica, bo nikt mi nie
wmwi, e zamanie najpierw jednej, a potem drugiej nogi,
sprawio mu przyjemno. Rnie mona ocenia przebieg
wydarzenia, ale jedno nie ulega wtpliwoci, a mianowicie, e
starosta uda si na spacer majc obie nogi cae, a wrci ze
spaceru z obiema nogami poamanymi, co spowodowaa

40

STAROSTA Z LESKA
niepohamowana grzeczno miejscowego dziedzica. Wzi pod
uwag trzeba rwnie starocin z Leska, ktra w pogodne,
niedzielne przedpoudnie czekaa na maonka z dobrym
obiadkiem, i par innych osb, ktre musiay by z koniecznoci
w t spraw wmieszane. [Ale dajmy temu pokj], bo jeli si
zaczniemy wgbia, nie skoczymy nigdy i bdziecie chcieli,
ebym opowiedziaa wszystko do koca, a przecie adna
historia nie ma koca i kada mona opowiada dalej. Moe
zreszt kiedy dam si do tego namwi.

41

KER
Odbyway si wanie Dni Ksiki i rozmowa dotyczya
rnych korzyci, jakie przynosi lektura, oraz roli ksiki w
podnoszeniu kwalifikacji osobistych. Panie robiy na drutach, a
mczyni nie robili nic, tylko wakonili si w socu.
- Jeli o mnie chodzi - powiedziaa moja ona - to zawsze
byam zapalon czytelniczk, ale pewnego razu czytanie ksiek
nie tylko nie pomogo mi i nie [wyszo na dobre], ale nawet
powanie przeszkodzio w nauczeniu si czego, na czym mi
ogromnie zaleao. Std wniosek, e nie naley generalizowa i
przesadza, przypisujc ksikom i lekturze same dobre strony.
Opowiedz! Opowiedz! - zawoay panie.
Moja ona szybko policzya drutem oczka w robtce,
ktr zaraz przeoya z jednego druta na drugi.
- Byo to - powiedziaa moja ona - w pierwszych latach
po wojnie. Dziwnym zbiegiem wypadkw, moliwym tylko w
owych czasach, mj m zosta skierowany do pracy w
ambasadzie w Paryu. Z wyjazdu pamitam tylko tyle, e przez
cay dzie biegaam po Warszawie za jakim kapeluszem, bo
jeeli wtedy w Paryu modne byy kapelusze, to adna kobieta
nie pokae si bez kapelusza. Teraz zreszt, znowu s modne.
Po przyjedzie czuam si bardzo nieszczliwa, bo nie
rozumiaam nic z tego, co do mnie mwi, chocia w gimnazjum
miaam zawsze pitk z francuskiego. Wobec tego m mj
postanowi, e pojad na dwa miesice letnie do Bretanii, i to
42

KER
zupenie sama, tak ebym miaa od rana do wieczora do
czynienia wycznie z jzykiem francuskim. Pojechaam wic do
takiej maej, rybackiej dziury i zamieskaam w hoteliku, ktry
sta nad samym morzem.
Wacicielk tego hoteliku bya pani Cochennec. [Miaa lat
osiemdziesit], nosia wysoki, koronkowy czepek, ktry nazywa
si bigouden, i nie umiaa ani czyta, ani pisa. Wieczorami
zapraszaa mnie na rozmwk i kieliszek wini w koniaku, co
bardzo lubia. I to bya moja jedyna konwersacja w cigu dnia!
Przesiadywaam [caymi dniami] na play, czytajc ksiki i
patrzc na przypywy i odpywy morza.
Zmieniay one zupenie wygld zatoki, bo w czasie wielkich
przypyww morze wypeniao j a po sam plae, a w czasie
odpyww ocean ucieka daleko, odsaniajc skay, pord
ktrych brodzili ludzie w poszukiwaniu krabw, may i
krewetek.
Byam

zupenie

samotna.

Do

tej

miejscowoci

przyjeday przewanie matki z dziemi, bya to tak zwana

plaa rodzinna, nikt si mn nie interesowa, przesiadywaam
wic caymi godzinami nad morzem, czytajc ksiki i martwic
si, e tak nigdy nie naucz si francuskiego. Na pewno byo
tam adnie i ciekawie, ale kiedy czowiek jest taki zupenie sam,
to czuje si nieszczliwy nawet w najpikniejszym miejscu na
ziemi. Powiedziaabym nawet, e [im gdzie jest adniej, tym
wicej dokucza samotno]. A poniewa tam byo naprawd
bardzo adnie, wic samotno dokuczaa mi ogromnie. W

43

KER
dodatku nie robiam adnych postpw we francuskim, a
przecie pojechaam tam po to, eby jzyk wazi mi przez cay
dzie do gowy przez uszy. Mj m twierdzi, e to jest jedyna
metoda i e on tak wanie nauczy si francuskiego, kiedy za
studenckich czasw spdzi jaki czas w Paryu. Dzi jestem
prawie pewna, e musia sobie sprawi jaki sownik, ktrego z
caa pewnoci nie wkada na noc pod poduszke, lecz
postpowa z nim wprost przeciwnie.
Obruszyem si, bo w pobliu znajdoway si osoby
nieletnie i strzygy uszami, ale moja ona spojrzaa tylko na
mnie i powiedziaa:
- Ale on si i tak nigdy do niczego nie przyzna.
Wolaem wic nie wchodzi na ten grzski grunt, na
ktrym nikt nie moe czu si pewnie, i puciem to mimo uszu,
a moja ona powiedziaa:
Powiedziaam o tym wszystkim pani Cochennec, ktra
zamylia si na krciutko, nigdy nie widziaam, eby zamylia
si na duej ni na krciutko, i zapytaa, co robi caymi dniami
na play. Kiedy jej powiedziaam, e czytam ksiki, podniosa
obie rce i oczy ku niebu, a raczej ku sufitowi, bo to si dziao
przy kontuarze, na ktrym stay nasze winie w koniaku, i
zawoaa: "Ksiki! Dobry Boe! Ktra szanujca si matka
rodziny podejdzie do kobiety, trwonicej czas na czytanie
ksiki!"
"I kazaa mi zabra ze sob na pla wen i druty.
Powiedziaam

jej,

nie

umiem

44

robi

na

drutach.

KER
Odpowiedziaa, e to bardzo dobrze, e nie umiem robi na
drutach, i poradzia, ebym usiada na dobrze widocznym
miejscu i manipulowaa drutami tak, eby z daleka byo wida,
e nie umiem robi na drutach. Tak te uczyniam i gdy tylko te
panie zobaczyy, e chciaabym robi na drutach, ale [nie mam o
tym zielonego pojcia], zleciay si ze wszystkich stron i zaczy
mwi do mnie jedna przez drug, tak e do koca pobytu
miaam ju konwersacj i kiedy mj m po mnie przyjecha,
paplaam ju z tymi paniami tak, e nie mg si zupenie
poapa, o co chodzi. Tak to nauczyam si robi na drutach i
dowiedziaam si wielu ciekawych rzeczy

wkraczaniu

cudownych przypadkw w ycie ludzkie, o czym wam moe

kiedy opowiem.
Ale panie chciay koniecznie usysze natychmiast o
cudownych interwencjach przypadku w ycie ludzkie, bo tak
naprawd to jest wanie to, na co wszyscy liczymy, cho nie
lubimy si do tego przyznawa. Gromadzimy wic po kryjomu
wszelkie fakty wiadczce o takich przypadkach w nadziei, e i
nam si take co podobnego przytrafi.
Moja ona policzya znowu oczka w robtce, dotykajc
ich po kolei drutem, i powiedziaa:
- W czasie naszych wieczornych posiedze przy winiach
w koniaku pani Cochennec opowiedziaa mi swoje ycie ze
szczegami. Ja ju mam takie szczcie, e kogo tylko spotkam,
to zaraz opowiada mi swoje ycie ze szczegami, ale to chyba
dlatego, e, jak wam ju mwiam, ludzie obchodz mnie

45

KER
najbardziej ze wszystkiego na wiecie. Nikt przecie nie wpadnie
na pomys opowiadania o sobie komu, kogo interesuj tylko
ryby albo znaczki pocztowe, czy te komu, kto interesuje si
tylko samym sob, to jest niczym, [jak nie wskazujc palcem
niektre osoby].
Postanowiem udawa, e drzemi na leaku, wic moja
ona cigna dalej:
- Pani Cochennec pochodzia z biednej, ale za to licznej
rodziny, wic [od dziecka] bya suc u jednych pastwa w
Quimperl, bo te wanie biedne, ale liczne rodziny bretoskie
dostarczaj Francji od wiekw marynarzy, onierzy i pracownic
domowych. Kiedy miaa lat osiemnacie, poznaa modego
ciel, ktry pracowa przy restauracji katedry w niedalekim
Quimper. Ciela mia zote wosy i niebieskie oczy, ktrych pani
Cochennec nigdy nie moga zapomnie, wic lub odby si w
kociele w Quimperl i zaraz potem urodzia si Jeannette. W
czasie mojego pobytu Lu miaa ju wasne dzieci, ale to nie ma
nic do rzeczy, wrmy wic do czasw, kiedy bya malekim,
licznym noworodkiem.
Wwczas bowiem wydarzyo si nieszczcie: zotowosy
i niebieskooki ciela zabi si spadajc z wiey katedry w
Quimper, pozostawiajc onie i creczce w spadku jedynie may
domek,

ktrego

kupnie

oszczdnoci. Pozostawszy

bez

ulokowa
rodkw

wszystkie

swe

do

pani

ycia

Cochennec zamieszkaa w tym domku, zajmujc wraz z

creczk kuchni a jedyn izb i co par lat wyklejaa jej ciany

46

KER
nowymi,

czystymi

tapetami.

Ale

ktrego

lata

tapicer

owiadczy, e nie mona nakleja tak bez koca jednych tapet

na drugie, e trzeba zedrze te, ktre ju zostay naklejone, i
zacz wszystko od nowa. Pani Chochennec targowaa si z nim
zawzicie, bo powikszyo to znacznie koszty przygotowania
izby do sezonu, ale tapicer by nieugity i [postawi na swoim].
Poczli wic zrywa tapety, a maa Jeannette dzielnie im
w tym pomagaa. Oderwaa z wielkim trudem pat tapety, ale
zaraz przestaa, bo zobaczya pod ni kawaek czyjej nogi.
Krzykna z wraenia, wic pani Cochennec i tapicer przybiegli
kolejno i wtedy oni take zobaczyli t nog. Wygldaa spod
zdartej tapety wymalowana na murze olejn farb i cho nie
bya tak cakiem podobna do prawdziwej nogi, mona si byo
domyla, e to ma by noga.
Moja ona przerwaa i popatrzaa na nas, jakby chciaa
sprawdzi, czy wyobraamy sobie naleycie tamt izb i
tamtych troje ogldajcych namalowan na cianie nog, a my
widzielimy to wszystko tak dokadnie, jak widzi si zawsze
bardzo dawne wydarzenia i ludzi, ktrych nie spotkao si
nigdy.
- Wtedy - mwia dalej moja ona - tapicer zerwa
wasnorcznie reszt tapety ze ciany, odkrywajc w caej
okazaoci wielkie malowido, paskie i bez perspektywy, na
ktrym niebo miao kolor, jaki powinna mie ziemia, a za to
ziemia bya czerwona i niebieska, jak niebo o zachodzie soca.

47

KER
"Trzeba bdzie zamaza wapnem - powiedziaa ze
zmartwieniem pani Cochennec. - Bohomaz taki jaki."
Ale tapicer powiedzia surowo, eby si nie waya
dotkn tego malowida, dopki on nie wrci, a jeliby go bro
Boe dotkna, to on wicej rki nie przyoy do tapetowania
izby, co byo wystarczajc grob, bo drugiego tapicera nie
byo w caej okolicy. Wsiad na rower i pojecha do Quimperle,
skd wrci pod wieczr prowadzc ze sob brodatego malarza
w rozwianej pelerynie i w ogromnym berecie. Malarz zada
zaraz cidre'u, bo dzie by upalny, pani Cochennec miaa w
piwnicy dobry, musujcy i chodny cidre chowany dla letnikw,
wic ten malarz wypi cztery butelki tego cidre'u i kiedy ju mia
do, powiedzia, e nie daby ani czterech sous za bohomaz na
cianie, po czym wsiad na rower i odjecha z powrotem do
Quimperl.
Pani Cochennec wiedziaa z gry e tak si to skoczy, i
zacza uala si na niepotrzebn strat czasu i cidre'u, lato ju
si zaczynao, w kiosku naprzeciwko ustawiano ju ruszt do
smaenia bretoskich nalenikw, a tapetowanie pokoiku
jeszcze si nawet nie rozpoczo. Ale tapicer tylko na ni
popatrzy, ale za to tak, e umilka od razu. Poszed do
sklepikarza, zastawi rower, eby mie na bilet do Quimper, i
wrci nazajutrz w poudnie prowadzc ze sob trzech panw
ubranych z miejska, ktrzy ledwie rzucili na obraz okiem, zaraz
zaczli wydawa okrzyki i podnosi w gr ramiona, jakby stao
si jakie nieszczcie, nie chcieli pi cidre'u, tylko zaraz zabrali

48

KER
si z powrotem, a nazajutrz powrcili z wozem transportowym
i czterema murarzami, ktrym kazano wyci obraz wraz ze
cian i zaadowa na wz, a pani Cochennec kazali co podpisa
krzyykami przy wiadkach i dali jej czterdzieci tysicy
frankw w zocie, co byo bardzo du sum, jako e dziao si
to wszystko przed pierwsz wojn wiatow, kiedy piendz by
jeszcze co wart. Za te pienidze pani Cochennec wybudowaa
pensjonat, w ktrym mieszkaa, a Jeannette posza do szkoy i
zostaa nauczycielk, potem wysza za m i miaa duo dzieci.
Moja ona umilka i najwyraniej uwaaa opowiadanie
za skoczone. Wida to byo po jej minie i ze sposobu, w jaki
zabraa si do robienia na drutach.
- No dobrze - spytalimy. - [A co to by za obraz?]
- To nie ma nic do rzeczy - powiedziaa moja ona - co to
by za obraz. Nie zmienia bowiem w niczym sensu opowieci,
ktrej treci jest ingerencja przypadku w ycie ludzkie, a nie
przyczynek do historii sztuki. Ale jeli ju chcecie koniecznie
wiedzie, to wam powiem: to by najprawdziwszy Gauguin.
Powsta zapewne w czasie drugiego pobytu malarza w Bretanii.
Gauguin musia nie mie ktrego dnia na ptno, co mu si
czsto zdarzao, i pocz malowa na cianie izby, ktr
wynajdowa, eby da upust rozsadzajcej go pasji twrczej. W
ten sposb, gdyby Gauguin mia do pienidzy na ptno, pani
Cochennec tapetowaaby do koca ycia swj jedyny pokoik.
By moe, jaki inny przypadek sprawi, e Gauguin nie mia na
ptno akurat wtedy, kiedy mia natchnienie. By te moe, e

49

KER
mody ciela cakiem przypadkowo kupi wanie ten domek, a
nie inny, bo tam byo zawsze peno domkw do kupienia. Ale
nie byo przypadkiem, e tapicer nie pozwoli zamaza obrazu
wapnem, jak chciaa pani Chochennec, i moe to on jest
waciwym bohaterem tej historii, obok domku oczywicie, a
domek po bretosku nazywa si "ker". Ju jestecie zadowoleni?
Potaknlimy chrem, a wtedy moja ona podniosa
wzrok znad robtki, popatrzya na nas i powiedziaa:
- C to za przeraajcy brak wyobrani! Mylicie
naprawd, e to jest wszystko, co na ten temat mona
powiedzie? Nikt z was nawet nie pomyla o czowieku, ktry
by przekonany, e zrobi wietny interes, sprzedajc modemu
cieli z Quimperle za par frankw walcy si domek,
zawierajcy co, co warte byo czterdzieci tysicy frankw w
zocie. Ale to ju zupenie inna historia i moe j jeszcze kiedy
opowiem.

50

PLECAK
Siedzielimy przy niadaniu, kiedy zadzwoni telefon.
Pani Ziuta, lekarz pediatra, chciaa rozmawia z moj on.
- Do ciebie - powiedziaem, podajc suchawk mojej
onie.
Moja ona suchaa przez chwil tego, co miaa jej do
powiedzenia pani Ziuta, kiwajc gow i mwic od czasu do
czasu "tak... tak...", po czym powiedziaa:
- A jaki kolor?
Pani Ziuta musiaa wda si w do szczegowy opis
koloru, bo moja ona znw pokiwaa gow, powtarzajc od
czasu do czasu "tak... tak...", po czym powiedziaa:
- Prosz da woskiego koperku. P yeczki na szklank
wody. Nie bardzo sodzi.
Kiedy moja ona odoya suchawk, powiedziaem:
- Nie bardzo rozumiem, dlaczego pani doktor zasiga u
ciebie porad lekarskich w sprawie dziecka. To si kiedy le
skoczy.
Moja ona popatrzya na mnie wyrozumiale, wzruszya
ramionami i powiedziaa:
- Pani Ziuta jest bardzo dobrym lekarzem-pediatr, tote
zasiga rad w sprawie zdrowia swego dziecka tam, gdzie naley.
Wychowaam trzech synw i o ile jeszcze cokolwiek z tego
pamitasz, to musisz przyzna, e aden z nich nigdy nie
chorowa na brzuszek.

51

PLECAK
Musiaem rzeczywicie to przyzna, ale tego popoudnia,
kiedy siedzielimy z przyjacimi przy herbacie, znw zadzwoni
telefon.
- Do ciebie - powiedziaem, podajc suchawk mojej
onie. - Pani Ziuta. Chlipie. Mwiem, e to si le skoczy.
Moja ona suchaa przez dusz chwil tego, co mwia
pani Ziuta, lekarz-pediatra, po czym powiedziaa:
- [Nie ma za co], droga pani [doktr], nie ma za co.
- Chlipaa rzeczywicie, czy tak mi si tylko zdawao? zapytaem, kiedy moja ona odoya suchawk i wrcia do
stou. Przyjaciele te spojrzeli na moj on z niepokojem, bo
wszyscy lubilimy bardzo pani Ziut.
Moja ona umiechna si leciutko i powiedziaa:
- To niesychane! Mczyni yj obok kobiet od Adama i
Ewy, a tak mao o nich wiedz! Jestem przekonana, e Ewa nie
bya wcale taka zaskoczona, kiedy ujrzaa Adama po raz
pierwszy, a jestem pewna, e ju na drugi dzie wiedziaa o nim
wszystko, podczas gdy mczyni po dzi dzie patrz na kad
kobiet, jakby j po raz pierwszy widzieli, i nie znaj si nawet
na takich najprostszych sprawach jak kobiece zy.
Mczyni zaprotestowali zgodnym chrem twierdzc,
e kobiece zy nie s wcale tak prost spraw jakby si na
pierwszy rzut oka wydawao, i wtedy moja ona powiedziaa:
- Mogabym wam opowiedzie na ten temat histori,
ktr pamitam z dziecistwa, ale chyba nie warto, bo
mczyni [i tak] nigdy niczego nie zrozumiej.

52

PLECAK
Wwczas panie zaday, eby moja ona absolutnie
opowiedziaa histori zapamitan z dziecistwa, i to bez
wzgldu na to, czy mczyni co z niej zrozumiej. Wic moja
ona zacza tak...
- Byo to w czasie pierwszej wojny wiatowej, a wic
bardzo

dawno

temu.

Mieszkaymy

wwczas

maej

miejscowoci [pod Lwowem], ktra pniej rozrosa si w adne

i uczszczane letnisko. Mieszkaymy tam w nieduym domku z
mamusi i moj siostr same, bo tatu by na wojnie.
Wiedziaymy, e mamy tatusia, bo mamusia cigle o nim
mwia, ale znaymy go tylko z fotografii, ktra staa na biurku.
Tote pytaymy bez przerwy, kiedy tatu przyjedzie, a nasza
mamusia odpowiadaa, e ju niedugo, bo wojna si wkrtce
skoczy. Ale wojna cigle si nie koczya i mamusia mwia, e
tatu jest na froncie woskim. Byo coraz ciej, ywnoci byo
coraz mniej, bo mocarstwa centralne poddane zostay blokadzie,
do dzi dnia pamitam obrzydliwy smak, zapach i kolor melasy,
ktrej uywao si zamiast cukru. Nasza mamusia bya bardzo
dzielna, nigdy nie pamitam, eby pakaa, tylko wieczorami
pisywaa do tatusia listy na front i czasami dawaa nam je do
wrzucenia do skrzynki pocztowej. Byymy takie mae, e
wspinaymy si na pot. eby dosign skrzynki. Od czasu do
czasu przychodziy listy od naszego tatusia, byy to szare
koperty upstrzone rozmaitymi piecztkami cenzury i poczty
polowej. Nasza mamusia czytaa je, kiedy leaymy ju w
eczkach, siedzc przy biurku, tak e widziaymy tylko jej

53

PLECAK
plecy i pochylon gow. Potem opowiadaa nam o tatusiu i
pewnego dnia dowiedziaymy si, e tatu jest ranny i ley w
szpitalu, a pniej, e nie wraca ju na front, tylko e jest
przeniesiony do intendentury i pewnie niedugo przyjedzie i
przywiezie nam w plecaku duo dobrych rzeczy, o ktre teraz
bdzie mu si atwo postara, skoro jest w intendenturze, a
przede wszystkim cae pocie takiej smacznej, wdzonej soniny,
jak czasem czstowali nas stojcy w domu na kwaterze
austriaccy, to znw rosyjscy oficerowie, a ktra bya wwczas
szczytem naszych marze. Tote co wieczora, przed zaniciem,
marzyymy o tatusiu przyjedajcym z ogromnym plecakiem
penym kruchej i wonnej soniny i nie mogymy si doczeka
kiedy wreszcie przyjedzie. Wszyscy mwili, e wojna si
koczy, a mymy cigle sodziy zboow kaw obrzydliw
melas i mamusia co wieczr pisaa listy do tatusia, ktre czasem
pozwalaa nam wrzuca do skrzynki, a tatusia jak nie byo, tak
nie byo. Inni tatusiowie przyjedali z frontu w wypowiaych,
niebieskich mundurach, dwigajc dobrze wypchane plecaki,
pene soniny, konserw i biaego cukru, mwiy nam o tym inne
dzieci, ktrych tatusiowie ju przyjechali, a my mogymy tylko
opowiada, jaki to ogromny plecak soniny przywiezie nasz
tatu, ktry jest w samej intendenturze, i e [niech si schowaj
wszystkie plecaki] wszystkich tatusiw w caych Winnikach, bo
tak si nazywaa miejscowo, w ktrej mieszkaymy.
Moja ona przerwaa i siedziaa przez chwil zamylona,
jakby przypatrujc si raz jeszcze obrazowi zachowanemu w

54

PLECAK
pamici, na ktrym dwie mae dziewczynki le w eczkach i
marz przed zaniciem o ogromnym plecaku penym soniny,
zbliajcym si na plecach wracajcego z wojny tatusia, a ich
mamusia siedzi w wietle naftowej lampy, ktrej pomie filuje, i
pisze list, ktry nie bdzie mia adresu, tylko numer jednostki. A
my widzielimy to take, i wszystkie dzieci, i wszystkie
mamusie, czekajce na tatusiw, ktrzy nie wracali, i na tych,
ktrzy nie mieli nigdy powrci.
- Wreszcie - powiedziaa moja ona - nasz tatu wrci.
Przyjecha pewnego dnia niespodzianie, jak wszyscy tatusiowie
w wypowiaych, niebieskich mundurach, i zanim zacz nas
ciska, postawi w kcie ogromny plecak, jeszcze bardziej
wypchany

ni

ten,

jaki

widywaymy

marzeniach.

Przywitaniom nie byo koca. Tatu bra nas na kolana, pachnia

obco tytoniem i rumem, pozwala nam si bawi krzyami i
medalami, jakie zdobiy jego pier, ku nas w policzki ostr, nie
golon od paru dni brod i nie posiada si z radoci. Wic to jest
nasz tatu, tak wyglda, tak pachnie i tak kuje, teraz ciekawe
byymy ju tylko plecaka, ktry przez cay czas lea sobie w
kcie na pododze, wielki i wypchany, peen tajemniczych i
cudownych rzeczy, a przede wszystkim soniny, na myl o
ktrej linka napywaa nam do ust. Ale nasza mamusia
widocznie cakiem stracia gow, bo zamiast zaj si plecakiem,
podaa jak co dzie jaglan kasz na mleku, ktr zjadymy
grzecznie, zerkajc na [stojcy sobie w kcie jak gdyby nigdy nic
plecak], a tatu zaraz zrobi si taki picy, e pooy si w

55

PLECAK
mundurze na ku w mamusi pokoju, wtedy i mymy pooyy
si do eczek, ale nie mogymy

zasn, tylko cigle

mylaymy o plecaku, stojcym w

kcie na pododze.

Wiedziaymy jednak, e nie wolno go rusza, bo mamusia by

si gniewaa, e ruszamy rzeczy tatusia.
- Nie spaymy jeszcze, tylko udawaymy, e pimy,
kiedy nasza mamusia wesza do pokoju z lamp w rce.
Postawia lamp na stole i patrzya na plecak. Odwrcia si raz
jeszcze, eby sprawdzi, czy pimy. Leaymy cichutko, patrzc
przez rzsy. Nasza mamusia staa na rodku pokoju i patrzya
na plecak. Wreszcie, wida, nie wytrzymaa, bo pochylia si,
podniosa z wysikiem plecak - taki by wyadowany - i wysypaa
ca jego zawarto na biurko.
- Patrzyymy zastyge z zawodu, alu, przeraenia: na
biurku pitrzyy si w pakiecikach obwinitych sznurkami i
pojedynczo, popstrzone czerwonymi piecztkami cenzury i
poczty polowej, listy od naszej mamusi, wszystkie listy, jakie
pisywaa wieczorami, i te, jakie pozwalaa nam wrzuca do
skrzynki, wszystkie listy, jakie do tatusia napisaa i wysaa w
cigu tych caych lat wojny, w kopertach niebieskich, biaych,
szarych, rowych, listy, listy, listy, ktre

wysypane

ogromnego plecaka ledwie teraz mieciy si na biurku.

- I wtedy po raz pierwszy zobaczyymy obie, jak nasza
matka pacze. Najpierw pakaa cichuteko, tylko zy spyway
jej po twarzy, wic zakrya oczy rkami, ale zy przepyway jej
midzy palcami, wtedy potrzsna gow, ale i to nic nie

56

PLECAK
pomogo, bo zaraz zacza szlocha i nie moga si ju
opanowa, i wtedy wszed do pokoju nasz ojciec, i zobaczy
matk paczc nad prnym plecakiem, i zrozumia, e matka
pacze, bo nie znalaza w plecaku upragnionej soniny, i zrobio
mu si bardzo przykro, a nasza mamusia pakaa i pakaa, i nie
dawaa mu si utuli.
Moja ona przerwaa i zrobio si cicho, jakby nikt z nas
nie chcia zakci paczu modej kobiety, ktr zostawilimy ju
tak paczc na zawsze i ktr paka tak bdzie nad pustym
plecakiem i stert listw, ktre jej m dwiga przez wszystkie
fronty austriackiej wojny a do koca naszych wspomnie.
Wreszcie moja ona odezwaa si pierwsza.
- No widzicie - powiedziaa - jak niewiele mczyni s w
stanie z tego wszystkiego zrozumie. Umykaj im nie tylko
motywy ez, o jakie nas przyprawiaj, ale rwnie wartoci,
jakie przypisujemy ich postawom i postpkom. Dlatego to owe,
jake rne od nas istoty, towarzyszce nam od czasw Ewy,
wymagaj tyle pobaliwoci z naszej strony. Mogabym dugo
jeszcze na ten temat mwi, ale zrobi to przy innej sposobnoci.
[I tak si do dzi nagadaam.]

57

PRZECZUCIE
Zadzwoni telefon. Gos w suchawce: "Nazywam si tak a
tak. Czy to panu co mwi?"
- Nie - odpowiedziaem. To nazwisko nie mwio mi nic.
- A moe powie co panu pseudonim "Sawek"?
Przez duga chwil aden z nas nic nie mwi. Wreszcie
przyszedem do siebie.
Bylimy umwieni na godzin jedenast 25 listopada
1942. Przeszkodzono nam.
- Tak - odpowiedzia. - Kto nam w tym przeszkodzi.
Pniej wydarzyo si wiele rzeczy, ktrych si nie
pamita, ale z owych lat pamita si kady szczeg.
- Chciabym pana zobaczy.
- Niech pan przyjdzie.
Przyszed. Pozostao mu w sylwetce i twarzy co z
modzieczego uroku tamtych czasw i nie miaem adnych
trudnoci w rozpoznaniu dawnego towarzysza.
- Nic si pan nie zmieni - powiedzia. Powiedziaem mu
to samo. Wiedzielimy obaj, e to nieprawda, ale w takich
okolicznociach mawia si zawsze takie rzeczy.
Moja ona zaparzya dobrej herbaty.
- Poznajcie si - powiedziaem. - Waciwie jako tam ju
si znacie. Te materiay, ktre nosia pod jarzynami, byy dla
niego.
- To ju tyle lat... - powiedziaa ona i nalaa nam herbaty.

58

PRZECZUCIE
Potem mwilimy o wydarzeniach, ktre dzisiaj nikogo
ju chyba tak naprawd nie obchodz, a ktre nam wydaway
si rwnie wane, jakby si rozegray wczoraj.
- Dlaczego pan wtedy nie przyszed? - zapyta mj go.
- Przyszedem. Przyszedem, tylko spniem si o
dobrych pitnacie minut. Dochodzc do lokalu spotkaem
"Rysi", ktra daa mi oczyma znak, ebym tam nie wchodzi.
Bya bardzo blada. Pniej dowiedziaem si od niej o najciu, i
jak pan usiowa im uciec, i jak ona wymkna si, korzystajc z
zamieszania.
- Mia pan szczcie - powiedzia. - Punktualno bya
regu dobrej konspiracji, ale [gdyby by pan jej przestrzega],
wpadby pan take, a to znacznie pogorszyoby spraw.
Jednego mona byo od biedy odbi, dwch nie.
Mj go odbity zosta po wielu miesicach z rk gestapo
w wyniku akcji, ktra wesza do legendy Podziemia.
- Jak to si stao - spytaem - e oni tam w ogle weszli?
- Wszystko to by przypadek - odpowiedzia mj go. Przypadkiem byo, e akurat wtedy przyszli w sprawie
rekwizycji pokoju, e zadzwonili do drzwi w taki sposb, ktry
moglimy zrozumie jako umwiony. Pamita pan, dzwonio si
wtedy krtko trzy razy. Usyszelimy najpierw jeden dzwonek,
a po chwili dwa, tak jakby kto chcia naprawi popenion
omyk. Pomylaem, e to pan, i nawet byem zy, bo do
jedenastej brakowao

caych piciu minut, a

prawdziwa

punktualno polega nie tylko na tym, eby si nie spnia, ale

59

PRZECZUCIE
take na tym, eby nie przychodzi za wczenie. Przypadkiem
byo rwnie, e si pan spni, e co panu przeszkodzio
przyj na czas, cho nigdy si to panu przedtem nie zdarzao.
Zadumalimy si nad tym wszystkim, a wtedy moja ona
powiedziaa:
- To nie by przypadek, e mj m si spni. To ja mu
przeszkodziam przyj na czas.
Mj go nie wydawa si by zaskoczony, pomyla sobie
wida, e kobiety w oglnoci, a ny w szczeglnoci bywaj
najnormalniejsz w wiecie przyczyn spnialstwa mczyzn.
- Tak - cigna moja ona. - To ja wam przeszkodziam
w spotkaniu i dlatego wanie odby si ono musiao z
dwudziestoszecioletnim opnieniem, a kto wie, czy nie
dlatego moe si ono w ogle odby. Pamitam doskonale ten
dzie i zapewniam was, e koniec listopada by wwczas rwnie
pogodny i ciepy, jak obecnie. Moglimy nawet zaniecha
opalania mieszkania palnikiem gazowym, wkadanym do pieca
kaflowego, co byo surowo zabronione, ale w owych czasach
wszystko, comy robili, byo surowo zabronione i karane
obozem albo mierci. To nieprawda, emy si nie bali, balimy
si bardzo, czasami budzi si czowiek w nocy zlany zimnym
potem, bo w snach ba si jeszcze wicej ni na jawie, tylko e
teraz nie pamitamy o tym i wydaje nam si, emy byli tylko
modzi i tylko odwani, ale ja ten strach pamitam, by zawsze
obecny, chocia czasem gboko schowany, tak jak te wszystkie
niebezpieczne papiery ukryte w wydronym waku do ciasta,

60

PRZECZUCIE
w wydronej nodze od stou czy nocnej lampie. Mielimy
najwikszy i najlepiej zorganizowany ruch oporu w caej
Europie, ale Niemcy musieli wiedzie o tym lepiej ni
ktokolwiek inny, lepiej ni my sami, i dlatego nikt z nas nie mg
uwaa tego, co robilimy, za jak zabaw, z ktrej w razie
czego mgby si jako wykpi. Przypomnijcie sobie te
wszystkie kobiety i dziewczta, ktre byy prawdziwym
systemem

nerwowym

krwiobiegiem

tej

organizacji...

czniczki, kurierki, kolporterki, samotne nauczycieli udzielajce

mieszka na spotkania, cho byy uprzedzone, o jakie spotkania
chodzi, wdowy udzielajce piwnic w swych podmiejskich
domkach dla instalowania tajnych drukarni lub magazynowania
broni, matki dzielce niebezpieczestwo mw, matki
naraajce na niebezpieczestwo swe dzieci, cho wiedziay, e
ich powoaniem jest chroni je przed niebezpieczestwami,
wszystkie te kobiety, ktre przy tym nie przestay by
kobietami, matkami, onami.
Moja ona przerwaa, a my ujrzelimy raz jeszcze zatarte
czasem i wyblake jak stare fotografie twarze czniczek,
kurierek, kolporterek i gospody konspiracyjnych lokali, tych
wszystkich wspaniaych dziewczt i kobiet, ktrych pseudonimy
byy zwyczajnymi, eskimi imionami, takimi jak Marta, Rysia,
Rozalia, Wanda, Ania, Maria, Jasia, Patrycja, Lena i Rena.
Wiele z nich jest ju tylko nasz pamici, niektre s jeszcze
wrd nas.

61

PRZECZUCIE
- I nie mwi tego po to, by si usprawiedliwia powiedziaa moja ona - bo nie ma potrzeby usprawiedliwia si
ani tumaczy ze swojej kobiecoci. Miewamy obawy, lki i
przeczucia, nam samym niewiadome, a przez naszych mw i
synw przyjmowane z niechci lub niedowierzaniem. Tamtego
dnia odprowadziam mego ma jak zwykle do drzwi, bo
zawsze kopaam go w kostk na szczcie i nada to robi, [ile
razy zachodzi potrzeba]. I wwczas trzeba byo mie szczcie
przy kadym wyjciu z domu. Ludzie wychodzili i nie wracali
nigdy albo zjawiali si po wielu latach, tak jak pan, i kade
wymienione u drzwi spojrzenie mogo by ostatnim. Po dzi
dzie zosta mi niepokj oczekiwania na znajomy zgrzyt klucza
w zamku i ju pewnie nigdy si go nie pozbd, ale tamtego
dnia byam spokojna do samego progu i dopiero kiedy
odsuwaam zasuw, poczuam e jeli pozwol mu wyj, jeli
nie zatrzymam go cho na chwil, to stanie si co takiego, czego
nie bd moga darowa sobie do koca ycia. Nie byo chwili
do stracenia. Zatrzasnam drzwi, zaczam krzycze, szlocha,
przytrzymywa,

jednym

sowem,

zrobiam

takie

przedstawienie, jakiego nigdy przedtem ani nigdy potem nie

widzia. Nie mg mnie zostawi w takim stanie, musia si mn
zaj, bo zachowaam si nie jak konspirator, ale jak wariatka. W
pewnej chwili wszystko skoczyo si rwnie nagle, jak si
zaczo i powiedziaam najspokojniej w wiecie: "Teraz moesz
i" i jeszcze popchnam go w stron drzwi. Spojrza na
zegarek, upewni si jeszcze, e odzyskaam zmysy, i wybieg

62

PRZECZUCIE
jak oparzony. Trzeba wiedzie, e mj m [ma zawsze czas na
ostatnie pi minut], wic wystarczyo

go

tylko

troch

przetrzyma, eby si spni. Musia zapa tramwaj na

Zielonej, przesi si [na Zyblikiewicza], przejecha Peczysk i
wysi na Bajkach, bo lokal by gdzie [przy 29 Listopada].
Reszt pan wie. Ale nie wie pan, co ja z nim miaam a do
Wyzwolenia: ile razy wybiera si na spotkanie, przyglda mi
si bacznie, czy te czego nie czuj. Ale ja ju do koca nigdy
nic nie czuam i a mi gupio byo, e mu sprawiam zawd.
Jeden jedyny raz w yciu zachowaam si jak wariatka, a potem
okazao si, e wanie ten jeden jedyny raz zachowaam si z
sensem.
Moja ona zamilka, a my zadumalimy si przez chwil
nad kobiecymi przeczuciami, o ktrych wie si tak niewiele, cho
s rwnie stare jak lk i niepokj w sercu matek i on, a potem
zaczlimy znw mwi o tamtych latach. Byy to cikie i
trudne czasy, ktrych wspomnieniu pozostalimy wierni, jak ci
wszyscy, ktrzy [stajc do walki] odzyskiwali za jednym
zamachem godno ludzk i godno narodow, bo nie ma
jednej bez drugiej. Moe dlatego nie moemy o tym wszystkim
nie pamita i pewnie ju nigdy nie bdziemy mogli.

63

KLUSKI Z MAKIEM
Zauwaylicie - powiedziaa moja ona - jak trudno jest
y na wiecie osobom, obdarzonym delikatnoci uczu. [O ile
atwiejsze ycie maj ludzie gruboskrni] i nie majcy adnych
wzgldw dla innych, nie baczcy na to, e [ilekro si porusz],
nastpuj komu na nagniotki, a nawet wbijaj n w serce tym,
ktrzy s im najyczliwsi. Takim jest najlepiej, s ogromnie z
siebie zadowoleni, ciesz si doskonaym apetytem - mj drogi,
moe ju do zjade tego pasztetu - i zasypiaj kamiennym
snem bez adnych proszkw.
Cofnem widelec, ktrym sigaem wanie po kawaek
zajczego pasztetu, a moja ona mwia dalej:
- yjemy bowiem w czasach, w ktrych liczy si przede
wszystkim skuteczno dziaania, a nie przymioty charakteru i
umysu. Dlatego

to

wspczesna literatura, film i teatr

wypenione s brutalnoci, cynizmem i ekshibicjonizmem, a

najwysze zdumienie budz uczucia proste jak mio, prawo,
wierno, lojalno, wdziczno i dobro. Mona powiedzie, e
sztuka wspczesna sonduje a do dna gbiny ludzkiej podoci,
ale nie zdobywa

si na

odkrywanie

szczytw

ludzkiej

szlachetnoci. [Co wy na to?]

[Zdania byy podzielone] i wywizaa si dyskusja, w
ktrej obrocy wspczesnej sztuki wskazali na jej zasugi w
wprowadzeniu jzyka absolutnej szczeroci.

64

KLUSKI Z MAKIEM
- Wiem, co macie na myli - powiedziaa moja ona. Waszym zdaniem, sowami mona wszystko wyrazi, wszystko
mona powiedzie i wszystko wytumaczy. Tymczasem wcale
tak nie jest i mogabym wam opowiedzie o wydarzeniu, ktre
wiadczy o czym wrcz przeciwnym. Spotkao ono czowieka
odznaczajcego si subtelnoci umysu i wraliwoci serca,
ktry mimo to nie mg powiedzie ani sowa na wyjanienie
sytuacji, w jakiej si znalaz, mimo e bya ona o niebo prostsza
od wszystkich tych, jakimi raczy nas wspczesna twrczo
literacka. Ale dzisiaj tylko zawie historie s w modzie, wic
moe lepiej bdzie, jeli zagramy w bryda.
Wtedy wszyscy zaczli si domaga, eby moja ona
opowiedziaa t dawn histori.
- Nie mog opowiada cigle dawnych historii powiedziaa moja ona - bo wszyscy pomyl, e mam Bg wie
ile lat. Historia, ktr wam opowiem, wydarzya si w czasie
ostatniej wojny, co i tak jest dostatecznie dawno jeli si zway,
e yjemy w takiej epoce, kiedy to po raz pierwszy w dziejach
cywilizacji wzorem do naladowania [w sposobie bycia], w
modzie, uczesaniu, gustach nie s ludzie peni dowiadczenia,
smaku i mdroci, lecz nastolatki. Kiedy byam nastolatk,
robiymy wszystko, eby wyglda tak, jak nasze mamy, a
dzisiaj nasze mamy robi wszystko, eby wyglda jak
nastolatki. Osobicie nie mam nic przeciwko temu i mogabym
wam powiedzie dlaczego, ale jak zaczniemy odbiega od
tematu, to nigdy nie opowiem tego, co mam do opowiedzenia.

65

KLUSKI Z MAKIEM
Wszyscy zamienilimy si w such, a wtedy moja ona
zacza tak:
- Ot w mody czowiek, ktrego z pewnych
wzgldw nazywa bd moim kuzynem, znalaz si w czasie
wojny w Londynie wskutek wydarze, za ktre nie ponosi
adnej odpowiedzialnoci. Po rnych i licznych perypetiach,
ktre nie maj jednak z t histori nic wsplnego, znalaz
wreszcie kt u starszej, samotnej wdowy w okolicach Baker
Street, gdzie do dzi dnia rozciga si dzielnica niewielkich
domkw i zacisznych uliczek. Mj kuzyn by czowiekiem pod
kadym wzgldem ujmujcym, tote wkrtce rozbudzi w
samotnej staruszce niewyyte uczucia macierzyskie. Poczciwa
dama znalaza dla nich wyraz w postaci ogromnego talerza
klusek domowej roboty obficie posypanych makiem, jaki [co
niedziel] wnosia wieczorem do pokoju modzieca, stawiaa na
stole i podziwiaa przez chwil rozczulonym spojrzeniem, zanim
nie wycofaa si dyskretnie z poczuciem spenienia dobrego
uczynku.
Czasy byy cikie. Anglia przeywaa najtrudniejszy
okres hitlerowskiego "blitzu", Londyn by ciemny, chodny i
godny, wic taki talerz klusek z makiem byby przez kadego
innego czowieka oczekiwany z utsknieniem przez cay
tydzie, przez kadego innego, ale nie przez mojego kuzyna.
Albowiem jedyn rzecz, ktrej mj kuzyn nie znosi z caego
serca i [na sam widok ktrej robio mu si sabo], byy wanie
kluski z makiem. Mj kuzyn, jak ju powiedziaam, by

66

KLUSKI Z MAKIEM
czowiekiem o wielkiej delikatnoci uczu, tote za nic w wiecie
nie zdobyby si na zrobienie przykroci zacnej staruszce dajc
jej do zrozumienia, e nie cierpi nade wszystko klusek z
makiem, ktre ona z tak troskliwoci robia mu co niedziel i z
tak dum wnosia wieczorem do pokoju. Mj kuzyn by, jak
wszyscy ludzie wraliwi, obdarzony dostateczn wyobrani,
by odgadn, ile przyjemnoci musi sprawia staruszce myl, e
kluski z makiem mu smakoway, e moe nawet przyni mu
si w cigu tygodnia i e ona znowu mu ich narobi w przysz
niedziel. Jako czowiek nie tylko czuy, ale i inteligentny, mj
kuzyn poj od razu, e w tym smutnym, wojennym Londynie
nie byy to zwyczajne kluski z makiem, ale e stay si dla
samotnej staruszki manifestem ludzkiej solidarnoci, aktem
wiary i nadziei, sensem ycia. Nie, nie mgby w aden sposb
powiedzie staruszce po prostu, e nie cierpi wanie klusek z
makiem, tych klusek z makiem, w ktre ona wkadaa cae swoje
serce.
Tote mj kuzyn nie powiedzia jej, e na sam widok
klusek z makiem robi mu si sabo, tylko zawija kluski z
makiem w star gazet, wynosi ukryte pod paszczem i w
jakiej pustej i ciemnej uliczce wrzuca do kanau. Nazajutrz
wychwala je pod niebiosa przed biedn staruszk i serce mu si
krajao, kiedy widzia, jaki wyraz maj jej oczy.
Moja ona przerwaa na chwile, eby zaczerpn tchu, a
nam si wydawao, e dostrzegamy wyraz, jaki przybieray

67

KLUSKI Z MAKIEM
oczy staruszki, kiedy wychwalano pod niebiosa jej kluski z
makiem, jedyny udzia, jaki moga wnie do tej witej wojny.
- A pewnego wieczoru - podja opowiadanie moja ona
- kiedy mj kuzyn wyszed z domu z owinitymi w gazet
kluskami z makiem, na miasto spada mga tak gsta, e nie byo
nic wida na par krokw. Mj kuzyn rozejrza si jak zwykle
wokoo, nigdzie [nie byo ywej duszy], wic wyj spod
paszcza zawinitko i wsun w otwr kanalizacyjny. Kiedy si
wyprostowa, poczu na ramieniu czyj rk. Odwrci si i
ujrza, e stoi przy nim londyski "bobby".
"Przepraszam - powiedzia policjant. - Czy mog zapyta,
co pan tam wrzuci?"
Wtedy mojemu kuzynowi odjo mow. Byskawicznie
[zda sobie spraw], e wszystko, co mgby powiedzie, byoby
gupie i pozbawione sensu, e adne sowa nie s zdolne
wyjani motyww jego postpowania, e nikt zdrowy na
umyle nie pojmie, i w czasie, kiedy londyczycy sadz na
najmniejszym skwerze ziemniaki, kto wrzuca do kanau
ogromny talerz klusek z makiem tylko dlatego, eby nie zrobi
przykroci starej kobiecie, u ktrej wynajmuje nie ogrzewany
pokj.
"Jeli tak - powiedzia 'bobby' nie doczekawszy si adnej
odpowiedzi - to pan pozwoli ze mn". I zaprowadzi mojego
kuzyna do komisariatu, gdzie zda ze wszystkiego dokadn
relacj sierzantowi.

68

KLUSKI Z MAKIEM
"Wic odmawia pan odpowiedzi na pytanie, co pan tam
wrzuci?" - zapyta sierant. By to starszy ju czowiek o
szpakowatych skroniach.
Mj kuzyn umiechn si smutno i bezradnie. C mg
powiedzie? Sytuacja, w jakiej si znalaz, bya tak bezsensowna,
e paka si chciao.
"[Tak na oko], panie sierancie - powiedzia 'bobby' - to
mg by noworodek."
Sierant popatrzy na mojego kuzyna podejrzliwie.
"Albo jeszcze co gorszego - powiedzia. - Mwilicie, e
jakie papiery?"
Na moim kuzynie skra cierpa. Uprzytomni sobie
nagle, e jest wojna, e znajduje si, cudzoziemiec, w obcym
miecie, penym afiszw ostrzegajcych przed szpiegami i
dywersantami, e gb ma zatkan tymi cholernymi kluskami z
makiem, ktrych nie cierpia od dziecka, e nawet gdyby
powiedzia prawd, to nikt by mu nie uwierzy w ani jedno
sowo, chyba eby cignli do komisariatu take staruszk, a to
byoby najgorsze ze wszystkiego, co mogoby go spotka,
wolaby ju, eby go zamknli od razu, ni eby mia si
przyzna przed ni do wszystkiego.
"Dobrze

powiedzia sierant.

takim

razie

przystpujemy do akcji..." - Podzed energicznie do wiszcego na

cianie planu dzielnicy, nakreli na nim jaki kwadrat, podnis
suchawk i zarzdzi alarm. Kaza zablokowa, szuka sporego

69

KLUSKI Z MAKIEM
pakunku owinitego w gazet, meldowa o przebiegu, a w razie
natrafienia na poszukiwany obiekt, przynie.
"A wy - zwrci si do policjanta, ktry przyprowadzi
mojego kuzyna - doprowadzicie t starsz dam, u ktrej
mieszka ten dentelmen. Moe od niej czego si wicej
dowiemy."
Mj kuzyn pocz sobie niemal yczy, eby znaleziono w
kanaach jaki dowd zbrodni albo zdrady, kiedy czeka wraz z
doprowadzon staruszk, ktra oczywicie nie umiaa niczego
powiedzie, bo do gowy jej nie przyszo, eby to wszystko
mogo mie jakikolwiek zwizek z jej wychwalanymi pod
niebiosa kluskami z makiem, wic nawet nie bya tak bardzo
przejta i przez cay czas pocieszaa mojego kuzyna, e to jakie
nieporozumienie, ktre si za chwil szczliwie wyjani.
"[Cae szczcie] - powiedziaa - e zjad pan przed tym
wszystkim talerz poywnych klusek z makiem."
Sierant zastrzyg uszami. Mj kuzyn mia min, jakby
ju siedzia na elektrycznym krzele, i za chwil omal nie
zemdla, kiedy wszed policjant i pooy przed sierantem
owinity w gazet pakunek, w ktrym nie mogo by nic
innego, jak to co w nim byo. Wtedy mj kuzyn zda sobie po
raz pierwszy spraw z istnienia okrutnych stron ycia.
Sierant uchyli brzegu zawinitka i przez chwil na jego
obliczu malowa si wyraz najwyszego zdumienia. Potem
popatrzy na mojego kuzyna, pniej na staruszk, potem znw
na mojego kuzyna, i znowu na staruszk, powtrzy to [z

70

KLUSKI Z MAKIEM
dziesi razy], wreszcie wsta, wzi zawinitko i wrzuci je do
kosza.
"To tylko stare gazety - powiedzia. - Przepraszam pana
za nieporozumienie. Jest pan wolny. Prosz nam wybaczy, ale
sam pan rozumie."
Mj kuzyn nic nie rozumia.
Sierant odprowadzi staruszk i mojego kuzyna do
samych drzwi, yczc im dobrej nocy, a kiedy ju odchodzili,
przypomnia sobie:
"Paski dowd osobisty!"
Mj kuzyn wrci po swj dowd. Komisarz wrczy mu
go i wskazujc na kosz powiedzia tak cicho, e mj kuzyn nie
by nigdy pewny, czy si nie przesysza:
"Ja te tego nie cierpi..."
Potem mj kuzyn wraca ze staruszk do domu,
[trzymajc j pod rk]. Po drodze powiedziaa mu, eby si nie
przejmowa niezgrabiarstwem policji, ktra jest z roku na rok
gorsza, i obiecaa, e w przysz niedziel znw mu zrobi klusek
z makiem. Wtedy mj kuzyn zda sobie po raz pierwszy spraw,
jak bardzo okrutne i dobre strony ycia s ze sob pomieszane.

71

BABIE LATO
Byy wita i po kolacji zasiedlimy przed telewizorem.
Krlowa naszej telewizji przeprowadzaa wanie rozmow ze
znan aktork i jak to zwykle bywa, kiedy kobiety produkuj
si publicznie, ktra z nich musiaa w kocu potrci o swj
wiek. Tak si te stao, a wtedy moja ona wstaa, podesza do
telewizora i nacisna wycznik. Zaprotestowalimy wszyscy,
jako e rozmowa na maym ekranie zaczynaa by nareszcie
interesujca, wic moja ona powiedziaa:
Nie mog znie, kiedy kobiety nie majce do tego prawa
kokietuj swoimi latami. Do tego maj prawo tylko naprawd
stare kobiety, a takich ju od dawna nie spotkaam, z wyjtkiem
dwch albo trzech, ktre miayby do tego prawo, ale nigdy tego
nie robi, bo ju im nie zaley na tym, eby im zaprzeczano.
- C chcesz - powiedziaem. - Same jestecie tego
powodem. Jest rzecz naukowo dowiedzion, e w normalnych
warunkach kada prawidowo uksztatowana kobieta reaguje na
widok drugiej najpierw wykrzyknikiem, a potem pytajnikiem.
- Wiem, co chcesz powiedzie - rzeka moja ona. Wykrzyknik to "ale si wystroia!" a pytajnik "ile ona ma
naprawd lat?"
- Co w tym rodzaju - odpowiedziaem zadowolony z
siebie.
- I jeste, jak widz, ogromnie z siebie kontent.

72

BABIE LATO
- Uhum - mruknem, bo rzeczywicie byem z siebie
kontent.
- No wanie - powiedziaa moja ona. - A do gowy ci nie
przyszo, e to nie my, lecz wy jestecie tego powodem.
Mczyni zaprotestowali chrem, wic mogem si nie
odzywa wicej. wita upyway mio i nie miaem adnej
ochoty naraa si niepotrzebnie.
- Ach, tak - powiedziaa moja ona. - Wic panowie
wadcy wiata nie rozumiej, e nie postpowaybymy w ten
sposb, gdyby kady z was nie oglda si na ulicy za pierwsz
lepsz dobrze ubran i modo wygldajc kobiet.
Jeli kobieta jest dobrze ubrana i wyglda modo, to nie
jest pierwsz lepsz - odezwa si mj przyjaciel.
- O, o, o, - powiedziaa moja ona. - Typowo mski punkt
widzenia. I potem [co tu si dziwi], jeli kobiety znajduj
powody, eby si wzajemnie zniszczy w oczach tych panw.
Mj m mia ciotk, ktra miewaa powody do zazdroci, ale
nie robia nigdy adnych scen, tylko mawiaa sodziutko:
"[Bodziu], bardzo mia [ta twoja nowa znajoma], tylko jej
powiedz, e kiedy ma si taki duy nos, to si nie nosi takich
maych kapeluszy". Bya to bardzo mdra dama i w ten sposb
[dawaa sobie rad] ze wszystkimi problemami, jakich kadej z
nas nastrczaj inne kobiety, do ktrych nie naley mie zreszt
pretensji, bo wszystko to dzieje si wycznie z winy mczyzn.
Kada z nas ma i bez tego dosy zmartwie i miaaby ich
dostatecznie duo, nawet gdyby bya jedyn kobiet na wiecie.

73

BABIE LATO
Czy mona na przykad porwna z czymkolwiek przeraenie,
jakie odczuwa kada kobieta na widok pierwszej zmarszczki?
Chyba

tylko

ze

strachem,

jaki

mczyni

bezustannie

przejawiaj o swoje ycie. No bo powiedzcie, czy nie boicie si

okropnie o swoje ycie? A czy widzia kto kobiet, ktra by si
tak baa o swoje ycie?
Panie przyklasny jednomylnie, a panowie siedzieli jak
struci, bo nie byo wrd nas nikogo, kto by by na tyle wini,
eby zaprzeczy.
Moja ona powioda po

nas spojrzeniem

penym

pobaania, po czym powiedziaa:

- Tak, kada z nas przeywa, przeywaa lub przeya
chwil strachu przed zmarszczkami. Jeli o mnie chodzi, to
przeyam tak chwil, kiedy byam moda, i mam to ju za
sob. Od tego czasu ju mnie byle co nie potrafi przestraszy. To
byo tak, jak wieczr w samo poudnie, albo jak babie lato w
peni wiosny i teraz mogabym ju o tym mwi zupenie
swobodnie. Ale pewnie te panie przestay ju rozmawia i
mona by zapali telewizor.
Lecz mowy by ju nie mogo o wczeniu telewizora, bo
panie chciay koniecznie usysze, jak to byo, wic moja ona
powiedziaa:
- Spodziewaam si wwczas dziecka i jak kada przysza
matka byam tym cakowicie pochonita, tote kiedy nadeszo
lato, zaproponowaam mowi, eby pojecha sobie sam nad
morze i dobrze wypocz przed wszystkim, co go czeka. M

74

BABIE LATO
mj opiera si tak stanowczo, e zaraz byo wida, jak bardzo
mu si umiecha taki kawalerski urlop, tote byam zupenie
spokojna o ostateczny wynik. I w par dni pniej m mj
wyjecha, strojc smutne miny, pod ktrymi stara si ukry
nieudolnie uciech z perspektyw, jakie sam przed sob roztacza.
Udawaam, e tego nie dostrzegam, jako e kobiety, majc od
stworzenia wiata do czynienia z mczyznami i z dziemi,
zostay

wyposaone

przez

natur

wyrozumiao,

pobaliwo i zdolno do powice. Za to mczyni nigdy

nie wiedz dobrze, czego chc, tote wkrtce od mego ma
zaczy napywa listy, najpierw zwyke, potem polecone,
pniej ekspresowe, wreszcie depesze z opacon odpowiedzi,
domagajce si coraz natarczywiej, abym do niego przyjechaa.
By to oczywisty brak konsekwencji z jego strony, ale poniewa
adna rozumna ona nie oczekuje konsekwencji od swego
ma, zapakowaam walizk i eby raz z tym skoczy,
wyjechaam najbliszym pocigiem.
By to pocig nocny i jakim cudem udao mi si dosta
miejsce w wagonie sypialnym. W przedziale byo okropnie
gorco, wentylacja nie dziaaa, okno [nie dawao si ani rusz
otworzy] i jechaa w nim jaka pani z dzieckiem, ktre
marudzio przez ca noc, tak e nie zmruyam oka. Ja ju mam
takie szczcie, e ile razy wsiadam do slipingu, to mam w
przedziale matk z paczcym przez ca noc dzieckiem. Bya
tam jeszcze jaka starsza, cakiem siwa dama, ktra znosia
wszystko

ze

stoickim

spokojem,

75

drogo

okupionym

BABIE LATO
siwiutekimi wosami, jakiego nie mona byo jednak wymaga
od modej kobiety, spodziewajcej si dziecka, nie majcej czym
oddycha i

jadcej

wbrew

swej

woli

nad

morze

do

zbzikowanego ma.
Tu moja ona popatrzya na mnie z wyrzutem tak
wieym, jakby od tamtych czasw nie upyno ju dwadziecia
lat i jakby cigle jeszcze jechaa w tym przedziale, w ktrym
wietrznik nie dziaal, okno nie dawao si otworzy, dziecko
pakao przez ca noc, a ona nie moga sobie miejsca znalez na
posaniu mimo przekadania poduszek [w coraz to inne okolice].
- Wreszcie - powiedziaa ona - konduktor zapuka
kluczem w drzwi i oznajmi, e dojedamy. W przedziale
zrobio si naraz bardzo ciasno, bo kada z nas staraa si
dokona jakich zabiegw toaletowych, a przez uchylon
firank wida byo przesuwajce si sosny, zote od porannego
soca. Spojrzaam w lusterko i w wietle dnia ujrzaam w nim
obraz ndzy i rozpaczy: szara cera, podkrone oczy, obrzky
nos, bruzdy wok ust, zwide powieki i jakie zmarszczki,
ktrych nigdy przedtem nie byo. Wygldaam okropnie i byo
jasne, e adne zabiegi tu nie pomog, byam brzydka, byam
stara i brzydka. Jasne, soneczne plae migotay za uchylon
firank, a ja siedziaam z opuszczonymi rkami ogromnie
nieszczliwa i zdawaam sobie powoli spraw z katastrofy, jaka
mnie spotka. Nigdy nie wysid
z tego pocigu w takim stanie, nie poka si na oczy mowi,
ktry pewnie teraz biega w szortach i koszulce z krtkimi

76

BABIE LATO
rkawami po peronie pord wieych i opalonych dziewczt,
wypatrujc tej, ktr lekkomylnie polubi, zostan w pocigu,
ktry dojecha do kocowej stacji i za godzin odjedzie z
powrotem, w domu zacign story, pooy si do lka i
wypacz za wszystkie czasy. Moje ssiadki wyszy z przedziau,
a ja cigle siedziaam bez ruchu, nie odwaajc si spojrze
wicej w lusterko. Od peronu dobiegay radosne okrzyki
powita ktre rozdzieray mi serce. Poczuam nagle, e mam sto
lat.
Wtedy ta siwa dama wrcia do przedziau po jaki
zapomniany

drobiazg.

Przyjrzaa

mi si bystro,

usiada

naprzeciwko i zapytaa: "Co pani jest? le si pani czuje?"

Poruszyam przeczco gow, usiujc powstrzyma zy.
"Nie wysiada pani? Pocig ju dalej nie jedzie."
Znw poruszyam przeczco gow.
"Nikt pani nie oczekuje?"
Wtedy nie mogam ju duej i wybucham:
"Wanie! Prosz uchyli firank, a zobaczy pani na pewno
modego, opalonego czowieka, co lata jak wariat po caym
peronie i oczekuje mnie. A teraz prosz spojrze na mnie. Jak ja
wygldam! Nie chc, eby widzia, e jestem stara i brzydka, i e
mam zmarszczki!"
"No, no, no - powiedziaa siwa dama, udajc, e mi si
przyglda. - Nie jest tak tragicznie. Jest pani oczywicie troch
zmczona t podr, a poza tym adna kobieta nie przedstawia
si od najlepszej strony o godzinie sidmej rano. Zreszt

77

BABIE LATO
mczyni nie s wcale tacy spostrzegawczy, jak nam si
wydaje. Najlepszy dowd, e zapytani, co miaa na sobie jaka
pani, na ktrej temat nie maj sw, nie potrafi powiedzie
niczego sensownego. Zawsze podejrzewaam, e im si w nas
podoba wcale nie to,

do

czego

my

sklonne

jestemy

przywizywa najwiksz wag. Dlatego nawet pani nie

namawiam, eby przypudrowa troch nosek, gdy nie ma to w
gruncie rzeczy najmniejszego znaczenia."
Uja mnie za donie, przycigna lekko ku sobie i
powiedziaa:
"A teraz prosz posucha: nie trzeba ba si zmarszczek
ani staroci, gdy nie ma w tym nic strasznego. Jestem ju stara i
mog pani powiedzie, e kady wiek ma swoje wartoci.
Wysidziemy teraz obie z wagonu i bdziemy umiechnite, bo
ten starszy, siwowosy pan na peronie oczekuje mnie z tak
sam niecierpliwoci, co pani ten mody czowiek, ktry lata
rzeczywicie jak wariat po caym peronie. Przekona si pani, e
kiedy pani zobaczy, bdzie szczliwy, a nawet zachwycony."
Moja

ona

przerwaa

na

chwil

zamylia

si,

umiechajc si leciutko do tamtego wspomnienia, ktre trwao

cigle w blasku modego soca, zoccego pnie sosen i
nadmorskie piaski, jakby nigdy przemin nie miao.
- No i jak byo? - zapyta mj przyjaciel.
- No i tak wanie byo - odpowiedziaa moja ona. Wierzcie mi, e tak wanie byo.

78

BABIE LATO
Podesza do telewizora i nacisna klawisz. Szed film z
serii ["wity"], ale moe mi si tylko tak wydaje, bo mylaem o
czym innym.

79

MANTYLKA
Niedziela - powiedziaa moja ona - jest jedynym dniem
w tygodniu, kiedy mona zebra ca rodzin przy stole, bo w
dnie powszednie kady przychodzi na posiki o innej porze,
jakby to nie by dom, tylko bufet dworcowy. Dlatego prosz
was, zachowujcie si [rodzinnie] i nie wydzierajcie sobie frytek,
bo chocia dla wszystkich was mam tyle samo serca, nie dla
kadego z was mam tyle samo cierpliwoci, i czuj, e [si zaraz
na kim to skrupi].
Oczywicie nikt poza mn nie wzi tego do siebie, a moi
synowie powiedzieli tylko:
- E, bo mama zawsze...
- Mgby cho raz - powiedziaa wtedy moja ona,
zwracajc si do mnie wprost - stan po mojej stronie i pomc
mi w wychowaniu dzieci. Ale ty wolisz udawa, e to do ciebie
nie doszo.
- Zajty byem mylami - odpowiedziaem. - Sytuacja
midzynarodowa robi si coraz bardziej niepokojca.
- A poza tym - powiedzieli moi synowie - najmodsze z
obecnych tu dzieci ma dziewitnacie lat.
- No i co z tego? - powiedziaa moja ona. - Sytuacja
midzynarodowa

niepokoi

mnie

take,

jednak

nie

przeszkadza mi to w spenianiu podstawowych obowizkw, z

ktrych jednym jest dla rodzicw wychowywanie dzieci bez
wzgldu na to, ile lat maj. Ale mczyni wol zajmowa si

80

MANTYLKA
wszystkim, tylko nie myleniem o szczciu najbliszych, a
zwaszcza ony. Musi to by dziedziczne, bo przypominam
sobie, e wasz pradziadek zachowa si podobnie w pewnej
sytuacji, ktra tylko pozornie nie ma nic wsplnego z t, jaka
wytworzya si przy tym stole. Mogabym wam o tym
opowiedzie, gdybycie przestali kopa si porozumiewawczo
pod stoem, a zaczli nareszcie zachowywa przyzwoicie.
- Dlaczego ty masz to opowiada? - zapytaem. - Przecie
to by mj dziadek.
Moja ona patrzya na mnie z wyrozumiaoci, po czym
powiedziaa:
- Mj drogi, przegadaam wiele godzin z twoj babk, a
potem z twoj matk i pamitam, e i jedna, i druga skarya si,
e nie miae nigdy czasu na wysuchanie wszystkiego, co miay
do powiedzenia, a [wierzaj mi], kobiety maj o wiele wicej do
powiedzenia, ni si wam wydaje. Dlatego wtpi, czy mgby
opowiedzie cokolwiek z tego, co ja od nich usyszaam, a czego
ty nigdy nie umiae ani wysucha do koca, ani zapamita, jak
naley. Dlatego pozwolisz, e ilekro zajdzie potrzeba, bd
opowiadaa o twoich dziadkach i o twoich babkach, a take o
wydarzeniach, jakie im si przytrafiy. Wydarzenia te s nie
tylko zajmujce, ale i pene gbokiego sensu, ktry trzeba
umie naleycie wydoby, a to jest ju przywilejem kobiet, tych
jedynych powiernic nie pisanej historii.
Usiowaem znale w tym rozumowaniu co, do czego
mona by si przyczepi, ale tyczasem moi synowie zawoali:

81

MANTYLKA
- Opowiadaj, mamo opowiadaj! - i ja sam byem ciekaw
usysze, jak zachowa si mj dziadek po kdzieli w sytuacji,
tylko pozornie nie majcej nic wsplnego z t, jaka wytworzya
si przed chwil przy stole.
- Dziao si to - powiedziaa moja ona - w czasach, kiedy
nikogo z tu obecnych nie byo jeszcze na wiecie, a nawet mona
powiedzie, kiedy nikomu jeszcze si nawet nie nio, e osoby
tu obecne bd kiedy na wiecie. Wasz pradziadek by wwczas
w kwiecie wieku i jak kady mczyzna nie wyobraa sobie
ycia bez wyraenia odmiennej opinii o wszystkim, co mylaa,
mwia i czynia jego ona, a wasza prababka. Mieszkali oboje w
samotnym, duym domu na stoku wzgrza, z ktrego wida
byo lece w dolinie miasteczko, a nad nim ruiny zamczyska
Herburtw na wysokiej, zalesionej grze. Obok domu biega
[prosto jak strzeli] szosa a do Przemyla, odlegego o
dwadziecia

pi

kilometrw.

Wasz

pradziadek

by

drogomistrzem i odpowiada za ten odcinek szosy, ktry wida

byo z domu a po kres horyzontu, poza ktrym w samym
Przemylu przebyway na seminarium nauczycielskim obydwie
corki, z ktrych jedna staa si pniej wasz babk. Pamitam
dobrze ten dom, bo tam poznaam waszego ojca, ale wtedy
wasz pradziadek by ju starym czowiekiem. Kiedy widziaam
go po raz ostatni, siedzia na aweczce przed domem i
nawoywa:

"Hanka!

Anielka!

Hanka!"

Ujrzawszy

mnie,

powiedzia z gorycz: "Woam i woam, adna si nawet nie

ruszy, a ja ju od godziny patrz, jak ta krowa ten szczep re..."

82

MANTYLKA
Jak z tego wida, pradziadek przybra na staro postaw
obserwatora, ale w czasach, o ktrych wam opowiadam, by
czowiekiem czynnym i stanowczym, czego midzy innymi
dowiadczya na sobie wasza prababka.
Moja ona przerwaa na chwil, a ja skorzystaem z tego,
eby raz jeszcze zobaczy dziadka, siedzcego na aweczce
przed domem w starej

maciejwce,

i szczup, smag

dziewczyn o duych oczach, ktra miaa zosta pniej moj

on.
- Pewnego dnia - mwia dalej moja ona - wasza
prababka dosza do wniosku, e musi kupi sobie now
mantylk. Mczyni na ogl nie lubi takich wnioskw, gdy s
zatwardziaymi konserwatystami, odnoszcymi si niechtnie
do wszelkich zmian w stanie wyposaenia swych on. Tote
wasz pradziadek wysun szereg zastrzee, od niesprzyjajcej
pogody zaczynajc, a na kiepskim stanie bryczki koczc.
Kobietom jednak najtrudniej wybi z gowy postanowienie
kupienia sobie czego nowego, co tumaczy si zreszt tym, e
jest to jedyne postanowienie, ktrego suszno i zasadno nie
mog ulega najmniejszej wtpliwoci. Tote skoczyo si na
tym, e zaprzgnito do bryczki siwego konia, ktry nazywa
si Wicek, i wasza prababka pojechaa do Przemyla. Wrcia
pnym wieczorem, bardzo zmczona, ale szczliwa, bo kupia
liczn mantylk. Zaraz te zacza j przymierza nie baczc na
pn por i domaga si od waszego pradziadka tego, co jest
witym prawem kadej ony, a mianowicie afirmacji. Wasz

83

MANTYLKA
pradziadek przyglda si waszej prababce w mantylce krotk
chwil, po czym powiedzia: "Ce ty kupia? To ma by
mantylka? To?"
- W takiej sytuacji kobiet atwo zbi z pantayku, jako e
kupno

czegokolwiek,

zwaszcza nowej

mantylki,

jest

wynikiem procesu waha, rozterek, zwtpie i niepewnoci o

wiele powaniejszych ni przy decyzji wyboru ma, nad ktr
kobiety nigdy si powanie na wasze szczcie nie zastanawiaj.
Tote wasza prababka od razu wpada w skrajn rozpacz i
wyznaa, e tam bya inna mantylka, ktra jej si o wiele
bardziej podobaa, tylko e sprzedawczyni t w ni wmwia, a
na koniec wasza prababka postanowia, e nazajutrz rano
pojedzie znowu do Przemyla i wymieni t nieszczsn
mantylk na tamt, ktra jej si tak podobaa.
- Wasz pradziadek nie mg w tej sytuacji niczego
wskra, tote nazajutrz zaprzgnito o wicie Wicka do bryczki
i wasza prababka pojechaa pena otuchy do Przemyla. Wrcia
pnym wieczorem, zmczona, ale szczliwa, w nowej
mantylce. Pokazaa j waszemu pradziadkowi z wielk radoci,
a wasz pradziadek popatrzy na ni krtko i powiedzia:
"Eeeee, wolaem ju tamt."
Wtedy wasza prababka przyjrzaa si raz jeszcze kupionej
mantylce, przypomniaa sobie tamt i pocza rozpacza,
woajc, e pierwszy wybr jest zawsze najlepszy i e nie
pozostaje jej nic innego, jak pojecha nazajutrz z powrotem do
Przemyla i wymieni t mantylk na tamt.

84

MANTYLKA
Tak te si stao. Wasz pradziadek zaczyna mie ju tego
do, bo jak kady mczyzna nie znosi, kiedy ony nie ma w
domu, a waszej prababki nie byo ju w domu trzeci dzie. Im
bliej wieczora, tym wasz pradziadek robi si bardziej zy i nie
byo wcale wykluczone, e znowu czego takiego nie powie na
temat mantylki, czego bdzie potem aowa. Ale wasza
prababka nie wrcia wieczorem i wasz pradziadek domyli si,
e musiaa zosta u crek, nie tyle ze wzgldu na siebie, co na
Wicka, ktry tych podry waszej prababki do Przemyla
musia mie jeszcze bardziej do ni wasz pradziadek.
Nazajutrz rano wasz pradziadek by ju niemal pewien, e
znowu wyrazi si nieprzychylnie o mantylce, bez wzgldu na to,
jaka ona bdzie. azi z kta w kt, wreszcie, eby zabi czas,
postanowi zajrze do studni, ktra zaczto kopa, a w ktrej
mimo fachowej opinii rdkarza woda nie chciaa si pojawi.
Opuci si na dno przy pomocy sprytnego urzdzenia
skadajcego si z deski zawieszonej na przesunitej przez blok i
zaopatrzonej w odpowiedni przeciwciar linie, ale poniewa
przykroci chodz zawsze parami, uczyni to tak nieszczliwie,
e jedno odczepio si od drugiego i wasz pradziadek znalaz si
na dnie studni wi towarzystwie liny, deski i ciarka, ale bez
monoci wydostania si z powrotem na gr. Tote wasz
pradziadek przesiedzia tam cay dzie, woajc od czasu do
czasu, cho wiedzia, e nikt go nie moe usysze, a nawet
gdyby go kto usysza, to uciekby w popochu, bo gos

85

MANTYLKA
waszego pradziadka dochodzcy z najgbszej studni, jak w
yciu widziaam, musia mie w sobie co przeraajcego.
Wreszcie o zachodzie soca wasza prababka zajechaa co
ko wyskoczy na podwrze. Wtedy wasz pradziadek zacz
woa co si w pucach. Wasza prababka suchaa przez chwil
tego gosu z zawiatw, po czym podesza do studni i spojrzaa
w d. Nie ulegao wtpliwoci, jej maonek by tam, na dnie.
"Wymieniam mantylk! - zawoaa wasza prababka. Tym razem na pewno ci si spodoba."
"[Wycig] mnie std!" - zawoa wasz pradziadek.
Wasza prababka nachylia si nad studni, [ile si tylko
dao].
"Popatrz - krzykna. Prawda, jaka adna?"
Wasz pradziadek widzia wasz prababk

na

tle

gorejcego nieba, jakby patrzy na ni przez odwrotny koniec

ogromnej lunety.
"Prawda, e adna? No powiedz, podoba Ci si?"
"Podoba! - wrzasn wasz pradziadek. - To naprawd
adna mantylka. [I ogromnie ci w niej do twarzy."]
"Bardzo si ciesz - powiedziaa wasza prababka. - Ale
powiedz, co ty tam robisz w tej studni? [Nie trzeba ci czego?]"
"Wycig mnie std! - jkn wasz pradziadek. - We ze
stajni lin, przesu przez bloczek i spu oba koce do mnie!
Siedz tu od rana!"

86

MANTYLKA
"Zaczekaj chwilk - powiedziaa wasza prababka. - Tylko
zdejm mantylk. Tyle mnie

trudu kosztowaa,

nie

chciaabym jej pobrudzi. Ale warto byo, prawda jest liczna?"

Moja ona przerwaa i zapaliwszy papierosa daa do
zrozumienia, e opowie skoczona. Po czym zwrcia si do
moich synw i powiedziaa:
- Kady z was oeni si kiedy i bdzie na swj sposb
unieszczliwia jak nieboraczk. A moglibycie tego unikn.
[Jak dziwnym wyda by wam si to mogo], macie jednego ojca,
dwch

dziadkw,

czterech

pradziadkw,

omiu

pra-

pradziadkw. Naleaoby skorzysta z dowiadcze takiej masy

ludzi. Tote nieraz jeszcze bd wam o nich opowiadaa.
Odniesiecie z tego wiksz korzy ni z tych rozmw o
samochodach, ktre prowadzicie, kiedy tylko wyjd z pokoju.
No a teraz posprztajcie ze stou.

87

KOREK
Obchodzilimy Srebrne Wesele i toastom nie byo koca.
Mae grono najbliszych przyjaci zachowywao si tak, jak
naley si w takich okolicznociach zachowa, to znaczy
uywao sobie na nas jak pies w studni, a kto nawet powiedzia,
e to zupenie nienormalne, eby dwoje ludzi mogo ze sob tak
dugo wytrzyma.
- To tylko dziki mojemu anielskiemu usposobieniu powiedziaa moja ona. - W maestwie kto musi w kocu
schowa pazury, a przewanie przypada to sabej i biednej
kobiecie, bo mczyni to egoici. Konflikty i sprzeczki, jakie
staraj si wywoa, s pozbawione jakiegokolwiek sensu, a
wiadomo, e w bezsensownych sytuacjach ustpuje zawsze
mdrzejszy.
Wszyscy spojrzeli na mnie w oczekiwaniu, e odpowiem
co niestosownego, co pozwoli na podniesienie dyskusji na
wyszy szczebel, ale ja nic nie powiedziaem, bo nie chciaem
psu odwitnego nastroju, a poza tym nie bardzo wiedziaem,
co.
- Oczywicie - cigna moja ona - zdarzaj si niekiedy
wyjtkowe przypadki podobne do przygody, jaka spotkaa
dzielnego rycerza z bajki, ktry wyzwoli pikn krlewn
zwyciajc smoka, oeni si z ni, a po kilku latach poycia
pocz si zastanawia, czy przypadkiem nie popeni w zapale
walki omyki, nie zabi krlewny, a nie oeni si ze smokiem.

88

KOREK
Taka rzecz jest moliwa, bo nikt nie jest nieomylny i kademu
moe si zdarzy zrobienie gupstwa, zwaszcza kiedy nie ma
czasu dobrze si wszystkiemu przypatrze.
Wszyscy zgodzili si, e takie wypadki s moliwe, ale e
nie naley wyciga z nich pochopnie uoglniajcych wnioskw:
Wtedy moja ona powiedziaa:
- Przyjrzyjcie mi si dobrze i powiedzcie, czy ja mam w
sobie co ze smoka?
Nasi gocie orzekli zgodnie, e moja ona nie ma w sobie
absolutnie nic ze smoka, ale za to niektrzy z nich poczli mi si
jako natarczywie przyglda.
- Twj m - powiedziaa przyjacika mojej ony musia mie do czasu, eby si wszystkiemu przypatrze.
- artujesz czy mwisz powanie? - zapytaa moja ona.
- Mwi powanie - odpowiedziaa przyjacika mojej
ony.
- To masz szczcie - powiedziaa moja ona - bo ja nie
lubi artw na ten temat.
Potem kto znw wznis toast na cze wierwiecza
naszego poycia. Moda para, ktra pobraa si dopiero
niedawno, patrzya na nas z odrobin przeraenia, bo na pewno
zdawao jej si, e dwadziecia pi lat to bardzo dugo.
Wszyscy zaczli mwi rwnoczenie i moja ona te co
mwia, gestykulujc z zacinit pici, a jej przyjacika
zapytaa:
- Co ty tak ciskasz w tej rce?

89

KOREK
Moja ona usiowaa schowa rk pod st, ale jej
przyjacika nie daa za wygran i wtedy wszyscy zobaczyli, e
moja ona przez cay czas trzymaa w zacinitej doni stary
korek od szampana.
Nie trzyma si starego korka od szampana w rce przez
cay czas fetowania dwudziestopiciolecia wasnego maestwa,
tote nasi gocie zadali wyjanie. Wtedy moja ona
powiedziaa:
- Na pewno wyda wam si to dziwne, ale dziki temu
korkowi zdaam sobie niegdy spraw z wielu rzeczy i do dzi
dnia pomaga mi on we waciwym ustawieniu pewnych spraw,
jakie niesie ze sob ycie, a zwaszcza wieloletnie poycie
maeskie z czowiekiem bd co bd obcym i w dodatku
odmiennej pci. Nie chciaabym o tym mwi, bo zabraoby nam
to kawa tak mile rozpocztego wieczoru. Zreszt wydarzenie to
nie jest ciekawe, a jeli zachowuj je w pamici, to tylko dlatego,
e miao z powodu tego korka do due dla mnie znaczenie,
jakiego dla nikogo z was, moi mili, mie nie moe.
Ale nasi gocie domagali si, eby koniecznie opowiedzie
im o tym starym korku od szampana, wic moja ona zacza
tak:
- Byo to [dzie w dzie] pitnacie lat temu, a wic
rwno w dziesit rocznic naszego lubu. Przebywalimy
wwczas w Paryu i mieszkalimy w bardzo skromniutkim i le
opalanym mieszkanku w siedemnastej dzielnicy. Mj m
postanowi, e oblejemy nasz pierwsz "okrg" rocznic

90

KOREK
butelk szampana, ale jako e on ma zawsze ze wszystkim czas
na ostatnie pi minut, nie przygotowa niczego i trzeba byo na
apu capu szuka jakiego lokaliku, ktry znalelimy wreszcie
w okolicach Place Pigalle. Nie by to na pewno lokal odpowiedni
od obchodzenia dziesiciolecia lubu przez uczciwe maestwo,
za co wina spada w caoci na mojego ma, ale my chcielimy
tylko wypi z tej okazji butelk szampana i powiedzielimy
sobie "tant pis", co

odpowiada polskiemu "[pal sze]".

Usiedlimy wic przy stoliku, jak najdalej od orkiestry,

zamwilimy butelk szampana i wspominalimy dzie po dniu
te nasze dziesic lat, jakby to by cay wiek, wszystkie dni,
tygodnie i miesice tych gupich dziesiciu lat, ktre wydaway
nam si teraz dobre razem z latami wojny. Pewnie pod
wpywem tego szampana zrobio mi si jako ciepo w rodku i
pomylaam, e bd zawsze pamita ten dobry wieczr i to, co
sobie wtedy powiedzielimy, a eby zachowa jaki widomy
lad tego nastroju, wziam ze stou korek od naszego szampana
i wsunam go do torebki, tak eby nikt nie widzia.
Moja ona przerwaa, dotkna palcami lecy na stole
stary korek i umiechna si do wasnych myli. Moe mylaa o
tej chwili, kiedy w korek by jasny, wieutki, wilgotny i
pachncy winem i kiedy wkadaa go ukradkiem do torebki, tak
eby nikt nie widzia.
- W pewnym momencie spostrzegam - podja moja
ona - e siedzca przy ssiednim stoliku z jakim panem
urodziwa brunetka obserwuje mnie [najwyraniej w wiecie].

91

KOREK
Nic tak nie dziaa na kobiet deprymujco, jak krytyczne
spojrzenie innej kobiety. Pomylaam sobie, e co z moim
wygldem musi by ["nie tego"], i postanowiam zaraz to sama
sprawdzi, bo mczyni nigdy niczego nie zauwaaj i s w
takich wypadkach do niczego. Zeszam wic do toalety i z wielk
uwag poczam przyglda si sobie w lustrze. Odkryam
oczywicie mas rzeczy, ktre mi si nie podobay, ale nic
takiego, co mogoby uzasadni pene dezaprobaty spojrzenia
naszej ssiadki, Miaam na sobie skromn, ale bardzo gustown
sukienk, i nic mi si n twarzy nie rozmazao. Nie byam ani
stara, ani taka znowu brzydka. A jednak co musiao nie
klapowa, skoro tamta tak jako dziwnie na mnie patrzya.
Wziam si wic ze zdwojon uwag do badania mego odbicia
w lustrze.
Po chwili usyszaam na schodach kroki kogo, kto nosi
pantofle na bardzo wysokich i bardzo cienkich szpilkach.
Obejrzaam si i ujrzaam urodziw brunetk z ssiedniego
stolika. Podesza do umywalki i pocza my rce. Potem
spojrzaa na mnie tym samym wzrokiem co na grze, tak e
znowu poczuam si gupio.
"Debiutantka?" - zapytaa.
"Uhm" - wykrztusiam, bo nie wiedziaam, co na to
odpowiedzie.
"Cudzoziemka?"
"Uhm" - powtrzyam z poczuciem winy.

92

KOREK
"Tak te sobie od razu pomylaam" - powiedziaa i
przyjrzaa mi si jeszcze raz.
"A w ogle jak ty wygldasz! - powiedziaa z oburzeniem.
- Chod tu!"
Podeszam, sama nie wiedzc kiedy.
Wyja z torebki jakie przybory i w mgnieniu oka
"zrobia" mi oczy, usta, rzsy, brwi, owal, wyraz twarzy,
wszystko, co jedna kobieta moe przy pomocy owka i kredki
zrobi drugiej. Przegldnam si w lustrze i zamaram z
przeraenia.
"No - powiedziaa - teraz [jako wygldasz]. Poka, ile
masz korkw?"
"Korkw?"
"Korkw. Korkw od szampana."
Wyrwaa mi torebk, otworzya j i wyja mj korek od
szampana, ten jedyny korek, ten cudowny korek, w ktrym
zawarta bya dla mnie caa historia tych dziesiciu lat, dziesiciu
dobrych i zych lat, ktre teraz wydaway mi si wszystkie
dobre.
"Gupia! - powiedziaa - Za kady korek, liczc od
drugiego, dyrekcja wypaca ci dziesi procent ceny szampana!
Co to jest, ten twj korek, co to jest?"
Wyrwaam jej z rki mj korek, ktrego nie oddaabym
za nic na wiecie, wybiegam na schody i zaczam ucieka, jakby
mnie kto goni. Wpadam do szatni, porwaam mj paszcz i
wybiegam na ulic. Tam dogoni mnie mj m.

93

KOREK
Moja ona umilka, jakby nie miaa ju nic wicej do
powiedzenia. Wzia w palce stary korek i przygldaa mu si z
ciepym umiechem. Mymy te patrzyli wszyscy na ten korek i
dla nikogo nie by to ju zwyky korek od dawno wypitego
szampana.

94

MIO
Rozmowa zesza na mio i panie orzeky zgodnie, e
mczyni nie umiej jak naley okazywa swych uczu.
Wszystko, czego mona od nich oczekiwa, to w najlepszym
razie bukiecik fiokw na wiosn, jaki prezencik, kiedy maj
nieczyste sumienie i cium-cium na do widzenia, kiedy umwili
si z kolegami. [Kobiety natomiast sta na znacznie wicej].
Panowie bronili si, jak mogli, ale najwyraniej w wiecie brak
im byo dowodw. Wanie postanowiem zmieni zrcznie
temat, kiedy moja ona powiedziaa:
- To dlatego, e mczyni szukaj w mioci gwnie
zadouczynienia dla wasnego egoizmu, podczas gdy kobiety
widz w niej podstawow instytucj spoeczn, ktra zupenie
susznie ochraniana jest przez prawo. Std wynika caa masa
konsekwencji,

nad

ktrymi

nie

chciaabym

si

jednak

zatrzymywa, bo wol opowiedzie wam o przypadku, z

ktrym zetknam si w pewnym niezwykym miejscu, gdzie
przebywaam przez jaki czas na skutek zbiegu okolicznoci.
Byo to schronisko dla pisarzy i artystw, malowniczo pooone
u stp Alp wrd oliwek i cyprysw. Z okien wida byo zalan
socem dolin, od ktrej dolatywa piew ptakw. Dom sta
samotnie na zboczu, ale o p godziny drogi leao maenkie
miasteczko, zabite deskami od wiata, bo zbudowane dla
obrony przed Saracenami na szczycie stromej, kamienistej gry.
W tym miasteczku mieszkao niewielu ludzi, ale kady mia

95

MIO
swoj histori, ktr warto by byo opowiedzie, gdyby nie to,
e ley ono tak daleko, a jak wiadomo historie, ktre dziej si
daleko, przestaj by prawdziwe.
Moja ona przerwaa na chwil, patrzc w okno, i wida
byo, e dla niej to miasteczko na skale nie ley wcale tak daleko
i e widzi je jak na doni, za szybami, w ten szary, zimowy
wieczr.
- Mieszkacy tego miasteczka - mwia dalej moja ona byli rwnie malowniczy jak ono samo i musieli stanowi dla
przypadkowych turystw zabawny koloryt lokalny. Ale ja nie
byam tam turystk, mieszkaam wrd tych ludzi i ciekawili
mnie jako tacy, a nie jako to krajoznawczych wrae. Mwiam
wam ju chyba, e ze wszystkiego na wiecie najbardziej
interesuj mnie ludzie. Tote

wkrtce

poznaam

niemal

wszystkich w miasteczku, [zwaszcza e] zaprzyjaniam si z

pani

Schultze,

tumaczk

literatury

niemieckiej,

ktra

przebywaa tam ju od wielu lat i ze wszystkimi [bya za pan

brat]. Pani Schultze bya przemi i zacn osob, ale przy lada
okazji wypijaa niesychane iloci miejscowego wina na malinach
i kwiatach pomaraczy, wskutek czego do szybko [robia si
do niczego]. Trzeba wic byo energicznie

i stanowczo

wykorzystywa przydatno pani Schultze, zanim nie stawao

si to zupenie bezcelowe. Nabyam w tym duej wprawy i
osignam nieze wyniki.
- Kiedy szo si do miasteczka od strony naszego domu,
trzeba byo przej koo ogrdka, w ktrym czasem mona byo

96

MIO
dostrzec pikn starsz pani, pochylon nad kwiatami. Kiedy
dowiedziaam si, kto to jest, weszam do ogrdka i bez sowa
pocaowaam j w rk, bo urodzia i wychowaa syna, ktry
napisa najmdrzejsz i najpikniejsz ksik dla dorosych
["May ksi"]. Dalej trzeba byo przej koo cienistej bramy
duego domu, w ktrej zawsze staa siwa staruszka i patrzya
przed siebie. Nosia, jak wszyscy, duy somiany kapelusz dla
ochrony przed socem. Kiedy przechodziam tamtdy po raz
pierwszy,

zapytaa,

ktra

godzina.

"Dziewita"

odpowiedziaam. - "Bardzo pani przepraszam - rano czy

wieczr?" Wtedy dopiero zauwayam, e jej wyblake oczy nie
mog

widzie tego,

co

widz

moje,

odtd

zawsze

przystawaam koo niej i mwiam, co widz, a ona za to

mwia, co ona widzi i nic nie traciam na tej wymianie. A kiedy
dochodzio si do starekiego rynku, krzta si tam zawsze
rosy mczyzna o piknej brodzie i zamiata miot chodniki.
Kiedy by w stolicy znanym architektem ale doszed do
wniosku, e nie warto, i wynaj si na zamiatacza ulic w tym
miasteczku, gdzie byo duo soca, yczliwoci i wina z winnic
porastajcych wzgrze, gdzie troski byy zwyczajne i [na ludzk
miar skrojone], a radoci proste i niedrogie. Nieco wyej, w
stron starej wiey w ruinie staa jedyna w caej okolicy
gospoda, w ktrej zawsze mona byo zasta pani Schultze,
kiedy nie mona jej byo nigdzie znale.
- Opowiadam to wszystko, ebycie wiedzieli, jakie to
byo dziwne miejsce, i ebycie si nie dziwili temu, co nastpi.

97

MIO
Bo w dziwnych miejscach lubi si dzia dziwne rzeczy, yj w
nich dziwni ludzie i wynikaj z tego dziwne historie. Ta, ktra
opowiem, jest take dziwna, ale za to [od a do zet] prawdziwa.
- Kiedy zdawao mi si, e znam ju wszystkich na
wzgrzu i w dolinie, pani Schultze zapytaa mnie pewnego razu,
czy spotkaam wielkiego islandzkiego poet, osiadego opodal.
Nie przypuszczaam, e wielki poeta z dalekiej i zimnej Pnocy
moe mieszka tu obok, wrd oliwek, cyprysw i drzew
pomaraczowych, ale kiedy okazao si, e tak wanie jest,
zapaaam chci poznania go i to natychmiast. Pani Schultze
przyrzeka mi, e wemie si do tego bez zwoki i odbya w tym
celu par dugich wypraw, z ktrych wracaa pachnc mocno
malinami i kwiatem pomaraczy, nie na tyle jednak, by przyszo
zwtpi w skuteczno jej zabiegw. Wreszcie pani Schultze
oznajmia mi, e zaaranowaa upragnione spotkanie, co
przyszo jej z duym trudem, gdy wielki poeta islandzki to
odludek i nie widuje nikogo. Byam bardzo wdziczna pani
Schultze za tyle trudu, tote kiedy w umwionym dniu
czekaymy na wielkiego poet islandzkiego w gospodzie pod
star wie, [postawiam jej par kubkw wina na malinach i
kwiatach pomaraczy], co jej zdaniem znakomicie skracao
czekanie, bdce jak wiadomo najprzykrzejsz czynnoci na
wiecie.
Kiedy przed pani Schultze znajdowa si ju pokany
stosik spodeczkw, ktrymi w tamtym kraju zaznacza si ilo
wypitych szklaneczek, zajecha przed gospod z haasem i

98

MIO
grzechotem samochd, pochodzcy z czasw, kiedy na odgos
motoru wszystko, co yo, rzucao si do okien albo wybiegao
na ulic. Teraz take wszystko, co yo, rzucio si do drzwi i
okien, bo od dawna nikt nie sysza takiego haasu ani nie widzia
takiego samochodu. Tote wszyscy widzieli, jak wysiad z niego
wielki mczyzna o dugich wosach, odziany byle jak w
sztruksow marynark i takie same spodnie. I to by wanie
islandzki poeta, pisujcy najpikniejsze wiersze o mioci, cho
na pierwszy rzut oka wyglda tak, e nikt by nie zwrci na
niego uwagi, gdyby nie to, e by wyszy i szerszy i e twarz
mia bardziej czerwon ni ktokolwiek w caej okolicy. Trudno
byo zacz rozmawia, bo wszyscy patrzyli na niego jak na
raroga, a z ssiedztwa zbiegy si wszystkie dzieci i stay z
nosami

przylepionymi

do

okna,

tote

islandzki

poeta

zaproponowa, ebymy udali si do jego domu, pooonego na

drugim kracu doliny. Przystaymy chtnie, bo poetw naley
oglda na tle ich wierszy i ich domw, pord psw, kotw,
ptakw

piewajcych,

zotych

rybek

niedorzecznych

przedmiotw, wrd ktrych yj.

W samochodzie siedziaa niemoda ju pani, ktra wydaa
mi si bardzo pikna. To bya jego ona. Przez ca drog
zerkaam na ni z boku. Ubrana bya byle jak w tak sam
marynark i spodnie ze sztruksu, jak jej m, ale profil miaa tak
czysty i wosy takie zote, e nie mona byo oderwa oczu.
Rzadko tylko natura zdobywa si na tak doskonay rysunek
czoa, nosa, oczu i ust. Jednym sowem, wida byo od razu, e

99

MIO
ona islandzkiego poety musiaa by za modu skoczon
piknoci. Kiedy kobieta nie moe znale w drugiej adnej
skazy, adnej usterki, adnej wady, nawet najmniejszej, musi
poczu si nieswojo. Tote ja take poczuam si nieswojo
siedziaam z gupim poczuciem wasnej niedoskonaoci, nie
odezwawszy si przez ca drog ani sowem.
Wkrtce zajechalimy przed dom islandzkiego poety.
Wysiedlimy z samochodu i wtedy zobaczyam twarz tej
kobiety take z drugiej strony. Serce zamaro mi w piersi. O ile
tamten

profil

ogldany

ukradkiem

podczas

jazdy

by

nieskazitelnie pikny, o tyle ten drugi musia ulec uszkodzeniu w

jakim okropnym wypadku. Niepodobna byo odgadn, co to
mogo by. W kadym razie teraz, kiedy ogdaam on
islandzkiego poety w caej okazaoci, nie miaam adnej
wtpliwoci, e nie jest pikna i e z tak twarz nie moga si
nikomu podoba, nawet kiedy bya cakiem moda.
- Weszlimy do domu, gdzie posadzono nas na kocu
bardzo dugiego stou, zastawionego rupieciami, naczyniami,
garnkami, czym gospodarze nie przejmowali si wcale, tylko
zepchnli to wszystko w drugi koniec, gdzie ju i tak nie byo
krzty miejsca, i zrobili w ten sposb troch luzu na szklaneczki z
miejscowym winem na malinach i kwieciu pomaraczy. Byli to
bardzo mili i interesujcy ludzie, nie wyniosam jednak tyle z
rozmowy z nimi, ile bym powinna, bo przez cay czas o wiele
bardziej obserwowaam ich wzajemny stosunek do siebie, ni
suchaam tego, co mwili. ona islandzkiego poety darzyl go,

100

MIO
kiedy mwi, spojrzeniem, w ktrym zawarta bya caa mio
wiata. A on mwi tylko do niej, tylko dla niej, tak jak do niej i
dla niej pisa wszystkie swoje najpikniejsze wiersze, cho
zdawa by si mogo, e rozmawia ze mn i z pani Schultze.
Wida byo, e s najszczliwsz i najbardziej kochajc si par
na ziemi.
- W drodze powrotnej pani Schultze opowiedziaa mi,
cho plta jej si troch jzyk, ich histori.
- Poznali si w dalekiej i chmurnej Islandii, kiedy on by
znanym ju poet, a ona studentk. On zakocha si w niej od
razu, ona zakochaa si najpierw w jego wierszach, bo kada
kobieta, zanim pokocha mczyzn, zakochuje si najpierw w
tym, co on mwi, pisze albo robi. Bya bardzo pikna, tak
pikna, e kiedy si pobrali, islandzki poeta nie umia by
szczliwy. Mwi jej, e jest zbyt pikna, by zosta na zawsze z
nim, brzydalem o czerwonawej twarzy i ruchach drwala, e
opuci go dla kogo rwnie jak ona piknego i odejdzie
ktrego dnia bezpowrotnie. Na prno zapewniaa go o swej
mioci. Bya zbyt pikna, by mg jej uwierzy. A ona kochaa
go naprawd takiego, jakim by: gwatowny, ciepy, bezradny i
nieszczliwy. Ale nie chciaa, eby by nieszczliwy, chciaa,
eby by spokojny i ufny i eby nic nie drczyo jego duszy.
Pomylaa take, e nie jest si poet za darmo, e za poezj
paci si musi chwilami rozdarcia, niepokoju, udrki. Jak go
przekona, jak uspokoi? Ktrego wieczoru, kiedy powtarza
jej raz po raz, e jest zbyt pikna, by mg uwierzy w trwao

101

MIO
swego szczcia, podesza do kominka, wyja ponc agiew i
przyoya j sobie do twarzy.
Moja ona umilka i wydawaa si e nie ma ju nic wicej
do powiedzenia. Ale po chwili, widzc, e nikt si nie odzywa,
dodaa:
- Powiedziaymy przed chwil, e kobiety sta w mioci
na znacznie wicej ni mczyzn. Staraam si wykaza na
przykadzie, z ktrym si zetknam, e kobiety sta w mioci
na wszystko. Nigdy nie spotkaam szczliwszej pary ni ta, o
ktrej wam opowiedziaam. I nigdy nie widziaam rwnie
piknej kobiety. Nie mwi o jej twarzy. Jej twarz nie bya ju
pikna. To ona bya pikna. Ona.

102

PORZECZKI
[Mialem wanie wyj z domu], kiedy moja ona
powiedziaa:
- Ach! Zapomniaam ci powiedzie, e dzwoni Sta. Pyta,
czy nie pojechalibymy z nim na weekend. Ma samochd i
wynaj na lato domek na Mazurach.
- Nie ma mowy - odpowiedziaem. - Kupiem ju bilety
na "Hatari," a poza tym nie mam najmniejszej ochoty na
wychwalanie przez ca drog jego samochodu i na spdzenie
reszty czasu na zachwycanie si jego domkiem. Niech jedzie
sam.
- Tego si wanie po tobie spodziewaam - powiedziaa
moja ona. - Mylisz zawsze tylko o sobie i do gowy ci nie
przyjdzie, co czuj inni. Sta nie jest egoist i eby mg cieszy
si naprawd samochodem i domkiem na lato, odczuwa
wrodzon

kademu

normalnemu

czowiekowi

potrzeb

podzielenia swej radoci z drugimi, wic [naleaoby pj mu na

rk]. Chyba e ci gryzie sumienie, czemu zreszt wcale bym
si nie dziwia. S ony, ktrych mowie maj samochody i
wynajmuj domki na lato na Mazurach, ale nie kada ma takie
szczcie.
- Kto to jest Sta? - zapytali moi synowie.
- To taki pan, ktry chcia by waszym tatusiem odpowiedziaem, bo musiaem si jako odgry.

103

PORZECZKI
- Nie opowiadaj dzieciom gupstw - powiedziaa moja
ona. Dzieci goliy si wanie elektryczn maszynk przed
powikszajcym

lusterkiem

przejawiay

wyrane

zainteresowanie tematem. - A gdyby nawet tak byo, miaby

jeszcze jeden powd, eby przyj zaproszenie. nie musiaby
wcale wychwala samochodu Stasia ani zachwyca si domkiem,
mgby przez cay czas zajmowa si wychwalaniem swojej
ony. Ale ty mylisz tylko o sobie i wolisz pj do kina tylko
dlatego, e kupie ju bilety. To mi zaraz przypomina, co
narobie swojej babce z tymi porzeczkami.
Spuciem gow, bo nie lubi, jak mi si wypomina t
histori z porzeczkami. W kocu nic takiego nie zrobiem, a
wszyscy mi j wypominaj, odkd si wydarzya.
- Co to byo z tymi porzeczkami? - spytali moi synowie.
- Wolaabym o tym nie mwi - powiedziaa moja ona ale moe lepiej, ebycie si dowiedzieli i wycignli z tego
zdarzenia waciwe wnioski. Jestecie ju w wieku, kiedy
zaczynacie

nosi

pen

odpowiedzialno

za

swoje

postpowanie, a ta historia jest z kadego punktu widzenia

wielce pouczajca. Jeli wic przestaniecie brzcze t maszynk
do golenia, to gotowa jestem wam opowiedzie.
Moi synowie wyczyli elektryczn maszynk do golenia i
wtedy moja ona opowiedziaa, co nastpuje:
-

Opisywaam

wam

ju

nieraz

dom

waszych

pradziadkw. Sta na stoku wzgrza, z ktrego rozciga si

pikny widok na lece w dolinie miasteczko i na yse albo

104

PORZECZKI
pokryte lasem gry. Wok domu by duy sad, peen jaboni,
grusz, liw, wini i czereni. Przed domem rosy cztery wielkie
orzechy woskie, a za domem krzaki malin, agrestu i porzeczek.
Wasza prababka miaa z tym wszystkim mnstwo roboty, bo jej
ambicj byo, eby jej crki, synowi, ziciowie, synowie i wnuki,
mieszkajcy w miastach, nie musieli kupowa owocw,
orzechw i konfitur w sklepach, tylko eby mieli je prosto z
wasnego ogrodu, wiee i pachnce. Tote w domu wiecznie
co smayo si, suszyo, pachniao. W jednym pokoju,
zamienionym na spiarni, leay sterty jabek, gruszek i
orzechw, suszyy si [liwki z kminkiem ponabijane na dugie
patyczki], w sadzie gotoway si w wielkim kotle powida, w
kuchni pachniao sokiem malinowym, a w piwnicy ogrkami z
koprem. Wasza prababka zjawiaa si wrd tego wszystkiego
ju od

witu, szczliwa na

myl,

jej

dzieci bd

zaprowiantowane na ca zim. Albowiem wasza prababka

nieustannie mylaa o swoich dorosych ju dzieciach i wiecznie
si nimi trapia, i stale chciaa im jako pomc i dogodzi, jako
osodzi im ycie, [niechby cho konfiturami].
- Pierwsze zaczynay dojrzewa czerenie, potem winie,
maliny, agrest i porzeczki, w rodku lata papierwki, w sierpniu
gruszki, a pod koniec lata srebrne i zote renety, granatowe
liwki, a we wrzeniu due orzechy w zielonych upinach, ktre
pkay na drzewach, kiedy przychodzi czas zbiorw. Kady
owoc mia swoj por, tote trzeba byo przy tym nie lada
krztaniny, i wasza prababka coraz czciej przysiadaa na

105

PORZECZKI
stoeczku, bo ju wtedy puchy jej nogi i poczynay odmawia
posuszestwa. Wasz ojciec zda wanie matur i przyjecha do
dziadkw na wakacje, ale wasza prababka niewielk miaa z
tego pociech; bo wasz ojciec caymi dniami hasa poza domem,
[nie umiejc jeszcze docenia jego wapnem bielonych cian] i
ciemnego, stromego dachu ani sadu penego owocw, ani
zapachu liwek ususzonych z kminkiem, ani te gorcego serca
babki i kpiarskiej czuoci dziadka. Wiem, jak to jest z wasnego
dowiadczenia, [bo maluczko, a was te przestan widywa
caymi dniami], co macie niewtpliwie po ojcu.
Moja ona przerwaa na chwile, a ja raz jeszcze
przyjrzaem si temu staremu domostwu, ktre wida byo z
daleka pord sadu na zboczu wzgrza, kiedy szo si wrd
wysokiego zboa poln drog i ktrego widoku, zapachu i
serdecznego ciepa nigdy nie zapomn.
- Owego lata - mwia dalej moja ona - ojciec wasz mia
wrci do rodzicw ju z kocem lipca, tote wasza prababka
umylia, e przele przez niego swojej crce, a waszej babce,
dwa wiadra porzeczek, ktre wyjtkowo piknie obrodziy.
Kiedy nadszed dzie odjazdu, wasza prababka przygotowaa
dwa wiadra pene porzeczek, ale wasz ojciec mia zawsze jeszcze
kup spraw do zaatwienia ze swoimi kolegami, wic nie mona
byo na niego liczy, e [jak Pan Bg przykaza] zabierze te
wiadra, tote wasza prababka postanowia, e wasz ojciec stawi
si sam na dworcu, a ona dowiezie mu porzeczki do pocigu
bryczk.

106

PORZECZKI
Wasz ojciec nawet nie wysucha dobrze tego, co mia
powiedzie od babki swojej matce, i polecia do kolegw, a
potem pobieg na skrty polami na stacj, gdzie daremnie
rozglda si za babk, a zwazcza za wiadrami porzeczek.
Wasza prababka musiaa bowiem dojecha do miasteczka,
przejecha je i zrobi jeszcze wyboist drog par kilometrw,
co wraz z zaprzgiem konia i naleytym umieszczeniem wiader
z porzeczkami zabrao jej sporo czasu. Do, e kiedy wasza
prababka przyjechaa wreszcie na stacj i kazaa wynie wiadra
z porzeczkami na peron, okazao si, e pocig ju odjecha, a
[co gorsza], e wasz ojciec wsiad do tego pocigu. Wtedy wasza
prababka zemdlaa.
Moja ona spojrzaa na mnie z wyrzutem,

ja

powiedziaem:
- Co miaem robi? Babki nie byo z wiadrami, a ja ju
wykupiem bilet do tego pocigu.
- Wanie - powiedziaa moja ona. - Teraz te ju kupie
bilety i usiujesz zachowa si zupenie tak samo.
Popatrzya na mnie raz jeszcze i cigna dalej:
- Wic jak wam ju mwiam, wtedy wasza prababka
zemdlaa. Leaa na peronie wrd wiader penych porzeczek i
[nie mia jej kto ratowa]. Tote przynajmniej nie syszaa
gwizdu dojedajcego mostu pocigu, tego nieszczsnego
pocigu, w ktrym wasz ojciec jecha sobie [jakby nigdy nic],
podczas gdy wasza prababka leaa na peronie zemdlona
midzy wiadrami penymi porzeczek. Trzeba bowiem pamita,

107

PORZECZKI
e owego dnia waszej prababce na niczym tak nie zaleao jak
na przesaniu waszej

babce

soczystych porzeczek, ktre

dwch wiader wspaniaych,

sama

zebraa

we

wasnym

ogrodzie. I to wanie nie miecio si w gowie waszego ojca.

- Przepraszam najmocniej - zaprotestowaem - ja
naprawd chciaem zabra te porzeczki, tylko e moja babka si
spnia do pocigu.
- Kady moe si spni - powiedziaa moja ona. Zwaszcza za prababka.
- Moja babka nie bya jeszcze wtedy prababk, bya
dopiero babk! - zawoaem.
- [Na swoje nieszczcie] - powiedziaa moja ona. Wolaabym nigdy nie mie wnuka, [nizbym miaa lee przez
niego zemdlona na peronie], midzy

wiadrami penymi

porzeczek. Czasami budz si w nocy i widz twoj babk

lec bez zmysw midzy wiadrami porzeczek na peronie
stacji, z ktrej nikt nigdy poza tob nie wsiad do pocigu i cho
los w rzeczywistoci oszczdzi mi tego strasznego widoku,
sama myl o nim sprawia na mnie okropne wraenie. Tak si
zawsze

koczy,

kiedy

kto

podchodzi

do

sprawy

formalistycznie, bez wnikanie w jej gbszy sens. Mwi o tym

nie po to, eby ci robi wyrzuty, bo te robi ci na pewno wasne
sumienie, lecz dla przestrogi i wycignicia nauki. I nie myl, e
to opowiadanie sprawio mi jakkolwiek przyjemno. Pragn
tylko, eby wpyno wychowawczo na dzieci.

108

PORZECZKI
Nastaa chwila ciszy, w ktrej znw dao si sysze
brzczenie elektrycznej maszynki do golenia, uruchomionej
przez moich synw.
- Wiesz co? - odezwaem si. - Teraz musz wyj.
Zadzwo do Stasia, e pojedziemy chyba na ten weekend. Jak
mylisz?
Ale moja ona nie powiedziaa nic wicej.

109

WIZYTA
Odwiedzia nas ciotka mojej ony, jedna z niewielu ciotek,
jakie jeszcze mamy. Winda bya oczywicie nieczynna, wic
ciotka mojej ony musiaa, eby zoy nam wizyt, wej po
schodach na szste pitro. Kiedy wyrazilimy jej z tego powodu
ubolewanie i podziw, ciotka zapytaa, czy wiemy, ile ona ma lat,
chcc zapewne podkreli jeszcze w ten sposb niezwyko
swego wyczynu.
Byo to oczywicie pytanie retoryczne, na ktre nie
odpowiada si wprost, wic ciotka powiedziaa nam same, ile ma
lat, co wprawiao nas za kadym razem w zdumienie, cho atwe
byo do obliczenia, gdy wystarczyo do poprzednio podanej
liczby doda czas, jaki upyn od jej ostatnich odwiedzin. Tote
ciotka wycigna z naszego zdumienia nieodparty wniosek, e
nie dokonalimy tej prostej czynnoci rachunkowej, nalenej
kobiecie, ktra od dawna przestaa ukrywa swj wiek, lecz
przeciwnie, szczyci si nim przy kadej okazji, i powiedziaa:
- Moja droga, ja to pamitam, ile ty masz lat. Pamitam
dobrze i nieprdko zapomn. W dniu, kiedy si urodzia,
przyjechaam do mojej siostry a twojej matki i przez ca noc nie
daa mi spa, tak si dara.
Nie mogem si powstrzyma, eby nie parskn
miechem, bo zaraz sobie wyobraziem moj on, jak drze si
po przyjciu na wiat i nie daje zmczonej podr ciotce
zmruy oka przez ca noc.

110

WIZYTA
Wtedy moja ona zapytaa powanie:
- A ty z czego si miejesz?
- Nic, nic - odpowiedziaem. - Tak sobie. Po prostu
wyobraziem sobie, jak si musiaa drze.
Doroli ludzie, nie wiadomo dlaczego, bardzo nie lubi,
kiedy im si opowiada, jak wygdali albo co wyrabiali jako
noworodki. Ja te tego nie lubi, wic pomylaem sobie, e
zaraz usysz o jakim szczeglnie niemiym swoim wasnym
wyczynie,

starannie

wybranym

spord

wszystkich

przekazanych przez rodzinn tradycj ustn. Ale moja ona

powiedziaa:
- Jestem szczliwa, e jest jeszcze kto, kto widzia na
wasne oczy i sysza na wlasne uszy, jak spdziam moj
pierwsz noc.
Ciotka mojej ony wzia to za dobr monet i wywizaa
si duga rozmowa, w ktrej wspominkom nie byo koca.
Potem zostalimy znowu sami i wtedy moja ona
powiedziaa:
- Niektrym si zdaje, e s o wiele bardziej potrzebni
ludziom starym ni starzy im. Moim zdaniem jest akurat
odwrotnie i ludzie starzy s nam wszystkim coraz bardziej
potrzebni, bo to wanie oni wi nas i cz z przeszoci,
ktrej nie pamitamy, bo pamita nie moemy. Przez samo
swoje istnienie przeduaj nas w przeszo, tak jak nasze dzieci
przeduaj nas w przeszo. Sysz czsto narzekania i
utyskiwania, e pokolenie w naszym wieku dwiga na wasnych

111

WIZYTA
barkach ciar przeszoci i przyszoci zarazem, bo ma na karku
trosk o ludzi ju starych i trosk o ludzi jeszcze modych. Moim
zdaniem tak jest wanie dobrze, a nawet znakomicie. Ogromnie
to lubi, i chciaabym, eby wszyscy, ktrzy tego nie lubi,
zrozumieli, jakie maj szczcie, e tak jest.
- Moja droga - powiedziaem - nie jest to takie proste.
ycie nie jest tanie, a mieszkania s ciasne i znam [szacunku
godne osoby], ktre marz o dniu, w ktrym poeni lub
powydaj za m dzieci, zostan sami i nareszcie bd mieli
spokj i do miejsca.
Moja ona popatrzya na mnie z czuoci (moja ona
zawsze patrzy na mnie z czuoci, kiedy uwaa, e mwi
gupstwa, i kiedy ma zamiar mi tego dowie) i odpara:
-

Ile

to

razy

ju

ci

przestrzegaam

przed

wypowiadaniem sdw, ktrych nie przemylae naleycie.

Czy nie dostrzegasz aosnej pomyki w takim rozumowaniu?
Kiedy ubywaj nam z ycia czy z domu bliscy, wtedy nie ma
wicej wolnego miejsca, jest tylko wicej pustych miejsc.
Przypomnij sobie, ilekro dzieci wyjedaj

na

wakacje,

wydawao nam si, e zrobi si cicho, a robio si pusto. Ale

dzieci wracay i znw, Bogu dziki, nie byo chwili spokoju.
Ludzie starzy opuszczaj nas, ale ju nie wracaj ze swych
dugich, zasuonych wczasw...
Moja ona zamylia si na chwil, a ja przywoaem w
pamici wszystkich, ktrzy odeszli z mego ycia, zostawiajc po
sobie miejsca puste, ale wygrzane dugim istnieniem, tote na

112

WIZYTA
zawsze ciepe, a w kadym razie na tak dugo, jak dugo trwa
moe wspomnienie. Pierwsza opucia mnie babka, u ktrej
kolan

wysuchiwaem

przez

niekoczce

si

wieczory

dziecistwa ["Ndznikw"] Wiktora Hugo i "Don Kichota z

Manczy", opowiedzianych wlasnymi sowami tak piknie, e po
dzi dzie tak je zapamitaem, a nie tak, jak zostay napisane.
Babka nosia czarne koronki i ya bardzo dugo, ale prawie
przez p wieku dwa razy do roku, przed Boym Narodzeniem i
Wielkanoc, kada si do ka i kazaa przygotowywa
gromnic, bo Cyganka przepowiedziaa jej, e umrze w wielkie
wita. Wystarczyo, by wiet miny, a moja babka wstawaa
ze miertelnego oa zdrowa jak rydz. Bya osob wt i
delikatn, a jednak to ona zamaa klucz, ktrym mj dziadek
sam zamyka co wieczora stajni z piknymi komi, w synny
klucz, ogldany potem z podziwem i niedowiarstwem przez
mode pokolenie, masywny i ogromny jak ten, ktrym Rafa z
["Popiow"] rozwali wilkowi kuf. Wiele dziesitkw lat mino
od tego wieczoru, kiedy [zoony niemoc] dziadek poprosi
babk o wyrczenie go w zamkniciu na klucz stajni i ona ten
klucz zamaa, jak tylko wsadzia go w zamek, a wydarzenia
tego niepodobna oderwa od postaci babki, od jej saboci i
wtoci, od wieczornych opowieci wysuchanych u jej kolan,
od Cyganki, ktra pozbawia jej radoci wigilii i rezurekcji przez
niemal p wieku, od jej dugiego ycia, w cigu ktrego
wygrzaa sobie ciepe miejsce, co pozostao puste po jej odejciu i
niczym wypeni si nie da.

113

WIZYTA
- Nie chc - podja moja ona, jakby nigdy nie byo tej
chwili

zamylenia,

ktra

rozdzielia

nas

na

krtko

poprowadzia kade z osobna w krainy, do jakich wchodzi si

tylko samotnie - nie chc myle o dniu, kiedy nie bdzie ju
nikogo, kto mgby mi opowiedzie, jak bardzo daram si po
przyjciu na wiat.
- O czym mylaa? - zapytaem.
- Och, o niczym takim - odpowiedziaa moja ona. Mylaam, e s ludzie w naszym yciu, ktrych obecnoci nie
zauwaa si niemal, a dopiero ich nieobecno odczuwa si
bardzo. Potem robi si samemu sobie gorzkie wyrzuty, e nie
miao si dla nich nigdy do czasu, cierpliwoci, uwagi i e nie
umiao si im okaza czym naprawd dla nas byli, i czym s
dalej, a teraz ju nie mona im niczego okaza, bomy si z tym
po prostu spnili. Mylaam te o mojej babci.
- To dziwne - powiedziaem. - Ja te mylaem o mojej
babce.
- To wcale nie dziwne - odpowiedziaa moja ona. - Babki
s bardzo wane. Powiedziaabym, e nale do naszego
dziecistwa w stopniu o wiele wikszym ni matki. S po prostu
nasz wasnoci. Matka ma jeszcze wwczas peni wasnego
ycia, mas spraw odlegych i obcych wiatu dziecka. Jest zajta,
nie ma czasu. Babcia ma zawsze bardzo duo czasu, mieci si
caa w wiecie dziecka, a moe nawet jej wasny wiat staje si
coraz bliszy wiatu dziecka? Myl, e tak naprawd traci si
dziecistwo wtedy, kiedy traci si babk. Teraz wydaje si nam,

114

WIZYTA
e najwaniejsze s nasze codzienne sprawy i e jestemy tacy,
jacy jestemy, ale to nieprawda, jestemy tacy, jakimi nas widz
nasze stare ciotki, ktre mog nam dokadnie opowiedzie, jacy
jestemy naprawd, bo pamitaj to, czego my nie moemy
pamita. Dlatego przywizuj du wag do tego, eby si
wobec nich uprzejmie zachowywa i nie robi min, kiedy
przychodz nie w por i przeszkadzaj w niesychanie wanych
sprawach, jakie akurat masz do zaatwienia. Bo nie ma niczego
waniejszego ni to, eby uwiadomi sobie, e nie jeste wcale
taki, jak ci si wydaje i starasz si wszystkim naokoo wmwi.
Najlepszy dowd, e powyrzucae przez okno na ulic
rodzinne srebro.
- Miaem wtedy ptora roku - odparem uraony.
- No to co? - zapytaa moja ona. - Nigdy by si o tym
wanym fakcie nie dowiedzia, gdyby nie twoja stara ciotka,
ktra jest gucha jak pie i niepodobna z ni si w aden sposb
porozumie, ale ktra ma za to dobr pami i zna ci na wylot.
Kto, kto jest zdolny wyrzuci przez okno na ulic cae rodzinne
srebro, powinien wycign z tego wnioski i duo nad sob
pracowa.
Nie odezwaem si, nie chcc przeciga rozmowy, bo
miaem

do

zaatwienia par

wanych

przeszkodzia mi ta nieoczekiwana wizyta.

115

spraw,

czym

OBLENIE
Niedziela zapowiadaa si pogodna i wanie miaem
zaproponowa mojej onie przejadk za miasto, kiedy nasi
synowie powiedzieli:
--Czy moemy wzi samochd, bo umwilimy si z
pannami i bardzo nam si pieszy.
Moja ona w takich wypadkach udaje, e nie syszy, tylko
patrzy na mnie pytajco, dajc tym do zrozumienia, e nie do
niej naley podejmowanie mskich decyzji.
- Nie widz powodu - powiedziaem po namyle dlaczego nie moglibycie pojecha tramwajem?
- Tramwajem? - zapytali z oburzeniem nasi synowie.
- Tramwajem albo moglibycie pj pieszo. Ja na randki
z wasz matk chodziem pieszo, siedem kilometrw w jedn
stron. A poza tym nie rozumiem, co wy w tych pannach
widzicie?
Moja ona musiaa doj do wniosku, e sprowadziem
kwesti na manowce, bo odstawia filiank z kaw gestem,
ktry mia oznacza, e do takiego wanie wniosku dosza, po
czym powiedziaa:
- Mwisz takie rzeczy, e dzieci mogyby sobie Bg wie
co pomyle. Te byam pann i pamitam, e patrzye we mnie
jak sroka w ko, a i pniej ci si to od czasu do czasu zdarzao.
Nie chciaam si do waszych samochodowych spraw miesza,
ale teraz widz, e nie moesz sobie sam da rady w sytuacji

116

OBLENIE
skdind niesychanie prostej. Twj dziadek te umia prost
spraw pogmatwa, cho, trzeba przyzna, w sytuacji o wiele
bardziej skomplikowanej.
- To nie dziadek pogmatwa! - zawoaem. - To babka!
- Zostaw swoj biedn babk w spokoju - powiedziaa
moja ona. - Najatwiej zwala wszystko na kobiety, tak jak
teraz z tym samochodem. Pozwolicie, e wstan od stou, a wy
zaatwicie to midzy sob...
Ale nasi synowie chcieli koniecznie usysze o sprawie,
ktr mj dziadek pogmatwa w sytuacji co prawda o wiele
bardziej skomplikowanej ni ta, jaka wytworzya si przed
chwil przy niadaniu. Wic moja ona usiada z powrotem i
opowiedziaa, co nastpuje:
- Dziao si to z pocztkiem pierwszej wojny wiatowej,
kiedy wasi pradziadkowie mieszkali w tym duym domu, o
ktrym tylekro wam opowiadaam. Kiedy stao si na samym
kracu wspinajcego si na zbocze sadu, mona byo w
pogodne dnie dojrze podobne do kopca wzgrze, przez ktre
biega droga do Przemyla. Za tym wzgrzem by ju Przemyl,
dokd wasza prababka czsto jedzia w nie cierpicych zwoki
sprawach. Ot owego roku, w ktrym wybucha pierwsza
wojna wiatowa, z kocem wrzenia, wasza prababka udaa si,
jak zawsze bryczk, do Przemyla, pragnc wykorzysta
ostatnie dni babiego lata dla dokonania niezbdnych przed zim
zakupw. Nie byo to takie proste, bo na wojnie najtrudniejsz
rzecz jest zawsze kupienie czegokolwiek, co jak wiadomo

117

OBLENIE
spada z reguy na barki kobiet. Tote wasza prababka musiaa
pozosta w Przemylu przez dobrych par dni, podczas ktrych
Rosjanie przerwali austriacki front i otoczyli

miasto

ze

wszystkich stron. Wtedy jeszcze trudniej byo waszej prababce

kupi cokolwiek z tego, co zamierzaa, wic nie majc nic innego
do zrobienia, wychodzia co dzie na w kopiec, tak dobrze
widoczny z jej sadu, w nadziei, e z jego wierzchoka dojrzy
bielone ciany domu, w ktrym zostawia waszego pradziadka.
Ale w stron gr wida byo wiele bielonych domw pord
drzew wyzoconych jesieni i wasza prababka nie bya nigdy
pewna, czy patrzy wanie na ten, w ktrym wasz pradziadek
musia usycha z tsknoty i niepokoju. Wasz pradziadek take
nie mg sobie miejsca znale, tote nieustannie wychodzi na
sam kraniec wspinajcego si na zboczu sadu i spoglda w
stron kopca, za ktrym lea Przemyl, gdzie siedziaa oblona
wasza prababka. I tak nie widzc si, patrzyli ku sobie
codziennie oczami penymi najpikniejszego uczucia, jakie czy
moe dwoje ludzi. Wasza prababka wiedziaa, e wasz
pradziadek po kilka razy dziennie wyta wzrok w stron
kopca, i wasz pradziadek wiedzia, e wasza prababka, ile razy
tylko moe, staje na tym kopcu i usiuje dojrze poprzez dymy
oblenia miejsce, dla ktrego bio jej serce.
Moja ona przerwaa na chwil, a ja zobaczyem znowu
ten dom, i zrobio mi si al, e nasi synowie nie mog go
zobaczy. Tak by pooony, e musiaa wda si w to historia.
Za czsto ustawiano przy nim armaty. Ilekro bya wojna, w

118

OBLENIE
sadzie staa artyleria, w 1914-ym i w 1918-ym, we wrzeniu, w
1941-ym, a potem w czterdziestym czwartym. W tym domu
trzy pokolenia przeyy czasy, ktrych miejsca dobre dla
artylerii nie s miejscami dobrymi dla domw.
- W ten sposb - mwia dalej moja ona - mino
kilkanacie dni, ktre wyday si waszej prababce i waszemu
pradziadkowi najduszymi dniami w ich yciu. Gazety caego
wiata pisay o szturmach i obronie, nazwa miasta staa si
gona w najdalszych zaktkach ziemi, ale wasi pradziadkowie
wychodzili po prostu codziennie na swoje pagrki i patrzyli w
sw stron ponad fortami, frontami i wojn.
- Wreszcie w poowie padziernika wojska rosyjskie
odstpiy od oblenia i droga znw bya wolna. Wasza
prababka wysza raz jeszcze na kopiec, zamachaa radonie
rkami i zawoaa "wracam, wracam", a potem spdzia jeszcze
par dni dla dokonania koniecznych zakupw. Kiedy bya ze
wszystkim gotowa, wsiada na bryczk i ruszya do domu,
szczliwa i bardzo z siebie zadowolona. Wyobraaa sobie, jaki
wasz pradziadek bdzie kontent, kiedy nie tylko

ujrzy

wyczekiwan z utsknieniem i niepokojem maonk, ale

rwnie zobaczy cakiem udane zapasy, jakie na wojenn zim
poczynia.
- Wtedy wanie wasz pradziadek pogmatwa spraw.
Zamiast siedzie w domu spokojnie i mie zaufanie do
kobiecego rozsdku waszej prababki, zacz sobie wyobraa
nie wiedzie co, wreszcie nie wytrzyma i postanowi si

119

OBLENIE
naocznie przekona, czy wasza prababka nie stoi dalej na tym
kopcu. Wynaj furk i ruszy do Przemyla.
- W ten sposb wasz pradziadek i wasza prababka minli
si gdzie na prostym jak strzeli gocicu, jadc co ko
wyskoczy w pierwszej jesiennej zadymce. Wasza prababka
jechaa ku biaym cianom domu, ktrych wypatrywaa z kopca
wrd ciernisk i kncych drzew, a wasz pradziadek ku
przemyskiemu kopcowi, ku ktremu wyta oczy z kraca
grnego sadu. W rezultacie pod wieczr tego samego dnia
wasza prababka znalaza si w domu, w ktrym nie byo
waszego pradziadka, a wasz pradziadek w Przemylu, w
ktrym nie byo ju waszej prababki.
- Skoczyoby si na zwykym nieporozumieniu, moe
na paru wymwkach i nie byoby w tym nic strasznego, [gdyby
nie to, e] wanie wtedy wojska rosyjskie przystpiy znw do
ofensywy i zaoyy drugie oblenie, o ktrym gazety caego
wiata pisay jeszcze wicej, a przede wszystkim znacznie duej
ni o pierwszym, bo przez caych pi miesicy. W ten sposb
wasi pradziadkowie mogli si przekona, e tych kilkanacie
dopiero co przeytych w rozce i niepokoju dni nie byo wcale
najduszymi dniami w ich yciu, bo teraz wasz pradziadek by
zamknity w oblonym Przemylu i chodzi na kopiec patrze
ku dalekiemu domowi, ktry bez trudu rozpozna wrd
wzgrz na skraju gocica dziki fachowemu oku drogomistrza,
a wasza prababka spogldaa z kraca grnego sadu ku
kopcowi, nad ktrym snuy si dymy oblenia.

120

OBLENIE
- Na tej zmianie oczywicie znacznie gorzej wyszed wasz
pradziadek, ale mwiam wam przecie, e to on wanie
pogmatwa prost skdind spraw, na skutek godnych zreszt
pochway komplikacji natury uczuciowej. Naprawia drogi
dojazdowe

do

szeciu

fortw

wewntrznych,

pitnastu

gwnych fortw zewntrznych, dwudziestu siedmiu fortyfikacji

pomocniczych i dwudziestu piciu baterii, opowiada mi o tym
tyle razy, e wszystkie te liczby utkwiy mi raz na zawsze w
pamici i nigdy ich nie zapomn. W tym samym czasie wasza
biedna

prababka

wyprawami

na

zajmowaa
kraniec

si

grnego

przerwach

sadu

midzy

gospodarstwem,

korzystajc z pomocy rosyjskich artylerzystw, ktrzy ustawili

armaty akurat w miejscu, skd wida byo w nieszczsny
kopiec. Czasami, kiedy pozwolili jej popatrze przez lornet,
wydawao jej si, e widzi na jego wierzchoku wysok i
barczyst posta waszego pradziadka, wymachujc rkami, ale
po jakim czasie zacza dochodzi do wniosku, e moga to by
jedna z wierzb, ktrymi droga obsadzona bya jak duga,
chwiejca si od jesiennego wiatru.
Moja ona zamilka i zdawao si, e chce nas tak zostawi
z obrazem wierzby wymachujcej rozpaczliwie na wietrze, ale
poniewa kada opowie musi mie jakie zakoczenie, ta
take je mie musiaa, tote po chwili moja ona powiedziaa:
- adne oblenie nie trwa wiecznie i ludzie, ktrzy s dla
siebie stworzeni, cz si w kocu zawsze i tym razem te si
tak stao. Chciaabym, bycie z tego zdarzenia wycignli nauk,

121

OBLENIE
e niecierpliwo nie wiedzie najszybciej do celu, ale poniewa
zabraam wam sporo czasu, poprocie ojca, eby wam pozwoli
wzi samochd, bo teraz to naprawd inaczej nie zdycie.

122

OBLENIE
ORCHIDEA
No wic? - zapytaa moja ona. - Zdecydowae si
wreszcie?
- Jeszcze nie - odpowiedziaem - i doprawdy nie wiem, co
robi.
Popatrzyem przez okno. Pogoda zapowiadaa si na
niedziel wspaniaa i gbokie barwy jesieni cieszyy wzrok.
- Ceni nade wszystko ludzi, ktrzy wiedz, czego chc powiedziaa moja ona. - Ale takich jest dzi coraz mniej i
waciwie nikt dobrze nie wie, czego chce.
- Rzecz w tym - odparem - e wybr

jednej

ewentualnoci oznacza rezygnacj ze wszystkich innych. Jeli

pojad na polowanie, to nie bd mg oglda meczu i przez
cay czas bd myla, jaki jest wynik. Jeli bd oglda mecz, to
przez cay czas bd widzia kolegw, biorcych mioty pene
zajcy. Dopki si waham, dopty mam przed sob cigle dwie
moliwoci. Kiedy si zdecyduj, bd ju mia tylko jedn. To
tak jest z maestwem.
- Wiesz co - powiedziaa moja ona - dzikuj Bogu, e
jestem agodn osob, ktrej wszyscy skacz po gowie i z ktr
kady robi, co chce, bo mgby co usysze. A jeli chodzi o
maestwo, to nie przypominam sobie, eby ktokolwiek
wymaga kiedykolwiek jakiej decyzji od ciebie.
Puciem to mimo uszu, bo i tak sytuacja bya trudna i
wolaem jej nie komplikowa. Najwiksze kopoty ma si

123

O_R_C_H_I_D_E_A
zawsze z sob samym i dopki czowiek si z tym sam nie
rozprawi, nie da sobie rady z innymi.
Nie odzywalimy si do siebie przez chwil, po czym
moja ona powiedziaa:
- Widz po twojej minie, e jeste bardzo nieszczliwy,
pozwl wic, e ci co opowiem. Pamitasz moj stryjeczn
babk?
- Pamitam - odparem. - Baem si jej jak ognia i
obchodziem koem, bo na mj widok zawsze co mamrotaa
pod nosem.
- Nie rozumiem, jak moge si jej ba - powiedziaa moja
ona. - Bya to najsodsza istota pod socem, a mamrotaa pod
nosem na twj widok dlatego, e jej zdaniem nie wiedziae
nigdy dobrze, czego chcesz. Nie musiaa si chyba znowu tak
bardzo myli, skoro siedzisz tu od godziny, gapic si w okno, i
nie wiesz co robi. Powtarzaa mi zawsze: Niech mowa twoja
bdzie "tak, tak - nie, nie" i nie znosia krtactwa.
- Rozwaania wszystkich "za" i "przeciw" nie jest
krtactwem! - zawoaem bolenie.
- Jeli czowiek wie, czego chce, to nie musi niczego
rozwaa - powiedziaa moja ona. - A moja stryjeczna babka
nie tylko wiedziaa, czego chce, ale i przeprowadzaa to, czego
chciaa.
- A czeg to takiego chciaa twoja stryjeczna babka?!
zapytaem szyderczo.

124

O_R_C_H_I_D_E_A
- Waciwie bardzo niewiele - powiedziaa moja ona. Moja stryjeczna babka chciaa tylko tego, eby raz na rok, w
dniu swych urodzin, moga sobie kupi w miejskiej cieplarni
jedn, jedyn orchide.
Moja

ona

przerwaa

siedziaa

wzrokiem

opuszczonym ku pododze, umiechajc si leciutko.

- To nie byo adne dziwactwo - podja po chwili. - Moja
stryjeczna babka wysza modo za m i przez trzydzieci pi
lat szczliwego poycia otrzymywaa na urodziny od swego
ma orchide. Kiedy owdowiaa, kupowaa sobie przez pami
dla ma orchide w kade urodziny, tak jakby on dalej by przy
niej. Przez trzydzieci lat wdowiestwa zamawiaa co roku
orchide w miejskiej cieplarni i nie zdarzyo si ani razu, by jej
nie otrzymaa.
- Nic wic dziwnego, e moja stryjeczna babka zdya w
cigu szedziesiciu piciu lat przyzwyczai si do tego, e w
kade swe urodziny stawiaa na stole orchide, miay one rne
barwy, raz byway jasne, to znw ciemne, a czasami nawet
prawie czarne, bo orchidea jest kwiatem, ktry ma podobno
nieskoczon ilo odmian i barw. Moja stryjeczna babka
widziaa w ich zmiennoci odmienianie si czasu, kady jej rok
mia inne zabarwienie, takie, jakiego uyczaa mu orchidea,
ktr w poowie stycznia stawiaa we flakonie i trzymaa tak
dugo, a zupenie nie zwida. Tote moja stryjeczna babka
zwyka bya mawia: "To byo w roku, kiedy miaam t
orchide". Albo czerwon, liliow, bkitn, granatow lub bia.

125

O_R_C_H_I_D_E_A
Moja ona zamylia si znowu, jakby ogldaa we
wspomnieniu wszystkie te orchidee o barwach nieba, wiosny
lub pomienia, cho ani widzie, ani pamita ich nie moga, bo
sigay w gb czasu znacznie dalej, ni ona moga sign myl
i wspomnieniem. Ale kwiaty i kobiety maj to do siebie, e
wystarczy widzie kilka najpikniejszych, by wiedzie, jak
wygldaj wszystkie inne.
- Kada z nas - mwia dalej moja ona - ma tak swoj
orchide, ktra pragnaby otrzymywa przez cae ycie i jakiej
nie chciaaby by nigdy pozbawiona. Moja stryjeczna babka
miaa swoj i jak dugo moga j mie, bya szczliwa. Kt
mgby odgadn, jakie uczucia i jakie wzruszenia budzi ten
rzadki kwiat w sercu starej kobiety, ktra poza uczuciami i
wzruszeniami niczego ju nie miaa. Kt bowiem zastanawia
si kiedykolwiek, co jest w sercach bardzo starych kobiet?
Ludziom wydaje si, e ich serca s puste jak ich ycie, ale tak nie
jest, bo serca staruszek pene s kwiatw, ktre nigdy nie
widn i zawsze s wiee, jakby je przed chwil zerwano.
- Kiedy wybucha wojna i przysza pierwsza okupacyjna
zima, moja stryjeczna babka miaa osiemdziesit pi lat. Czasy
byy godne i chodne, wypenione rozpacz, buntem, mierci.
Komu tam w gowie byy kwiaty, a zwaszcza orchidee!
Nikomu, poza moj stryjeczn babk.
Kiedy zbliay si jej urodziny, coraz czciej zdarzao si,
e kto jej mwi: "No c, droga pani, w tym roku nie bdzie
pani miaa swojej orchidei!" Moja stryjeczna babka umiechaa

126

O_R_C_H_I_D_E_A
si tylko, wiedziaa, e midzy wspczuciem a okruciestwem
biegnie cieniutka i prawie niezauwaalna granica, umiechaa si
i mwia: "O, nie! Bd j miaa jak co roku. [Mj witej pamici
m] byby niepocieszony i nigdy by mi tego nie darowa".
- Kiedy rocznica urodzin bya ju cakiem blisko, moja
stryjeczna babka posza, jak co roku, do miejskiej cieplarni
zamwi orchide. Jaki obcy, nieznany ogrodnik wybauszy na
ni oczy:
"Co pani? O wojnie pani nie syszaa? Ludzie nie maj
kartofli, a pani si orchidei zachciao?"
- Mojej stryjecznej babce niczego si nie zachciao,
pragna tylko, jak co roku od szedziesiciu piciu lat, mie
swoj orchide, i wiedziaa, e bdzie j miaa. Dowiedziaa si
od ogrodnika, e cieplarnia jest pod zarzdem Treuhandera.
Podreptaa do niego.
- Moja stryjeczna babka bya siwa, wysoka, prosta jak
trzcina, patrzya ludziom prosto w oczy i mimo laski, ktr si
podpieraa, sza zawsze prosto przed siebie, tak e zaraz byo
wida, e wie, dokd i po co idzie. Jednym sowem, moja
stryjeczna babka naleaa do wspaniaej rasy kobiet, jakich nie
wyrzuca si za drzwi.
- Treuhandler by wyjtkowym draniem, ale moja
stryjeczna babka go zmoga. Rozoy bezradnie rce. Cieplarnia
bya w wycznej dyspozycji okupacyjnego komendanta miasta.
Moja stryjeczna babka posza do niego. Nie syszaam nigdy,
eby si kto do niego dosta. Ale moja stryjeczna babka si

127

O_R_C_H_I_D_E_A
dostaa. Dostaa si do niego, stukajc lask i uywajc
wykwintnej francuszczyzny, ktrej nauczya si jeszcze na
pensji. Kiedy wyuszczya, o co chodzi, okupacyjny komendant
miasta zrobi si siny i pocz si dusi.
- To byo co, co nie miecio mu si w gowie. Zatkao go
po prostu z oburzenia. Ta Polka miaa czelno przyj do niego,
komendanta miasta, po kwiaty ["nur fr Deutsche"!] I to po
orchidee! Zacz wrzeszcze.
- Wtedy moja stryjeczna babka uciszya go, uderzajc
lask w biurko.
"Przyszam tu - powiedziaa - po orchide, a nie eby
wysuchiwa paskich wrzaskw. Od szedziesiciu piciu lat
dostaj na urodziny orchide i nie widz adnego powodu, dla
ktrego nie miaabym jej i tym razem dosta. Bd j miaa i
aden [fhrerek] mi w tym nie przeszkodzi." Tak wanie
powiedziaa: ["... et ce n'est pas un petit fhrer qui va m'en
empecher".]
Moja ona przerwaa i wida byo po jej minie, e uwaa
opowie za skoczon. Czekaem dug chwil, ale ona
naprawd uwaaa, e to ju wszystko.
- No i co? - zapytaem. - Dostaa t orchide?
- A jak mylisz? - odpowiedziaa moja ona. - Przecie
gdyby jej nie dostaa, opowie moja nie miaaby adnego sensu.
Caa ta historia, jak ci opowiedziaam, ma jaki sens tylko
dlatego, e moja stryjeczna babka orchide t dostaa w
okolicznociach, w ktrych nie powinna jej bya dosta. Ale

128

O_R_C_H_I_D_E_A
widzisz, jej chodzio nie tylko o t orchide. Chciaa okaza, e
nie akceptuje takiego stanu rzeczy i nie zgadza si z takim
wiatem, w ktrym pragnienie starej kobiety otrzymania na
urodziny orchidei uwaane jest za szalestwo.

129

DESZCZ
Pada ulewny deszcz. Grube krople rozmazyway si na
szybach, zacierajc kontury lasu za oknami. Siedzielimy w
jadalni leniczwki, gawdzc, bo [jak okiem sign], nie byo
wida czwartego do bryda.
- Cinienie cigle spada - powiedzia znajomy inynier,
stukajc palcem w barometr.

I pomyle,

nasze

samopoczucie, a nawet losy zale od rnych barw i izobarw

o wiele bardziej ni od nas samych. Nic wic dziwnego, e od
jakiego czasu radio i telewizja, a nawet powane gazety
ostrzegaj, e z powodu cinienia atmosferycznego albo deszczu
bdziemy do niczego i nie powinnimy si bra do takich zaj,
przy ktrych wymagana jest przytomno umysu.
Wszyscy zgodzili si, e nie naley lekceway tych
ostrzee, tylko wyciga z nich wnioski, a pewien profesor
wygosi nawet zdanie, e w takie dnie lepiej nie wychodzi z
domu i pooy si do ka, ni naraa na dziaanie zjawisk
przyrody, ktrych nauka jeszcze nie opanowaa.
- Ju staroytni - powiedzia - znali wpyw, jaki na stan i
zachowanie si czowieka wywieraj takie, a nie inne ukady
gwiazd. Wspczesna nauka zdaje si potwierdza w duej
mierze te zjawiska, tak dugo uwaane za zabobony. Dzi ju si
wie z ca pewnoci, e ilo i jako plam sonecznych nie
pozostaje bez wpywu na nasze samopoczucie.

130

DESZCZ
Wszyscy popatrzyli w okna, za ktrymi deszcz pada
dalej, rzsisty i monotonny.
- Z tego wynika - powiedzia znajomy inynier - e los
nasz nie jest tak dalece zaleny od nas samych, jak by si to
mogo na pierwszy rzut oka wydawa. Bo do wpywu pogody,
soca i planet doda naley jeszcze prawa stworzone przez
czowieka i ukady spoeczne.
Wywd by przekonywajcy i wszyscy poczli kiwa
gowami, a wtedy moja ona powiedziaa:
- Mam na ten temat wasne zdanie i mogabym
przytoczy na jego poparcie wiele przykadw, a zwaszcza
pewne wydarzenie, ktre mnie osobicie dotyczy. Jest to jednak
do duga historia i nie wiem, czy ktokolwiek miaby
cierpliwo jej wysucha. Byaby ona zreszt [nie w smak
niektrym z tu obecnych], gdy jak widz, zwalanie winy na
warunki atmosferyczne i czynniki zewntrzne za to, e nic nie
robi, bardzo im odpowiada.
Tu moja ona posaa mi wymowne spojrzenie, ale
udaem, e tego nie zauwaam, tylko popatrzyem w okno, za
ktrym cigle lao jak z cebra.
Jak byo do przewidzenia, wszyscy chcieli koniecznie
wysucha do dugiej historii, choby bya nie w smak
niektrym z obecnych, gdy deszcz cigle pada i wygldao,
jakby nigdy nie mia przesta pada.
- Nawet dobrze si skada - powiedziaa moja ona - bo
obiecaam wam kiedy opowiedzie dalsz histori mojej babki i

131

DESZCZ
mego dziadka. Wiecie ju, jak si spotkali i zgubili, a potem
odnaleli, a teraz usyszycie, co byo dalej. Dobrze te si skada,
e pada deszcz, bo w tej historii taki sam deszcz odegra du
rol, a w kadym razie stara si, tylko e na prno. Ale do
rzeczy.
Moja

ona

usadowia

si

jak

najwygodniej

wyczekawszy, a wszyscy zrobi to samo, zacza tak:

- Byo to w czasach, kiedy lub uwaany by jeszcze za bardzo
powan spraw, tote zanim moja babka i mj dziadek dali na
zapowiedzi, urzdzili sobie przysze mieszkanie. Mj dziadek
musia wszystkiego dogldn sam, bo surowy obyczaj nie
pozwala, by panna moda postawia stop we wsplnym
mieszkaniu wczeniej ni po lubie, ktry wwczas by jeszcze
pocztkiem, a nie zakoczeniem miosnych uniesie. Kiedy
wszystko byo ju gotowe, wyznaczono dat lubu. Babka moja
mieszkaa dalej na wsi, gdzie uczya w szkole, a dziadek w
niezbyt odlegym miasteczku. Na miejsce lubu wyznaczono
parafi w poowie drogi

midzy

wsi mojej

babki

miasteczkiem mego dziadka. Moja babka w lubnej sukni i

biaym welonie zjawia si przed kocioem w otoczeniu rodziny
co najmniej o p godziny wczeniej. Bya bardzo wzruszona, bo
jak wszystkim wiadomo, lubn sukni z biaym welonem
wkada si tylko jeden raz w yciu. Moja babka te tak mylaa,
ale okazao si wkrtce, e myli si gruntownie, bo wyznaczona
godzina dawno mina, a pana modego [jak nie byo, tak nie
byo]. Sytuacja zacza robi si coraz gupsza, tote w kocu

132

DESZCZ
dwaj niedoszli szwagrowie wsiedli w dorok i pojechali po
mojego dziadka do miasteczka. Czy zwrcilicie uwag na
okoliczno, e w takich wypadkach szwagrowie obarczeni s z
reguy

szczeglnie

odpowiedzialnymi

funkcjami?

Orszak

weselny, z moj babk na czele, czeka wic przed kocioem, a

tymczasem szwagrowie szukali mego

dziadka po caym

miasteczku. Znaleli go wreszcie w gospodzie, gdzie siedzia

przy piwie i piewa wojskowe piosenki. Mia do tego pene
prawo, gdy wanie dosta powoanie do wojska i mia si
stawi niezwocznie w jednostce. Jake mg myle o lubie w
takiej

chwili, kiedy

powoywa

go

pod

obowizek

spoeczny

sztandar?

Szwagrowie

obywatelski
odprowadzili

najpierw mego dziadka do pocigu, a potem wrcili dorok do

ssiedniej parafii, pod koci, gdzie moja babka czekaa cigle w
lubnej sukni i biaym welonie w otoczeniu coraz mniej weselnie
nastawionej rodziny. Ale byo jak byo i moja babka musiaa
pogodzi si z myl, e za rok przyjdzie jej wkada lubn
sukni i biay welon po raz drugi w yciu, [czego by si bya
nigdy nie spodziewaa].
Moja ona przerwaa, a nam wcale nie chciao si mia,
bo wszyscy przywizalimy si ju do babki mojej ony i
wyobraalimy sobie, co musiao dzia si w jej sercu, kiedy
nadaremnie czekaa przed kocioem w lubnej sukni i biaym
welonie, ciskajc bukiet r, ktre zaczynay ju widn.
- Jak kady rok - mwia dalej moja ona - tak i ten min, [jak z
bicza trzs]. Wyznaczono now dat lubu, w tyme samym

133

DESZCZ
kociele, moja babka po raz drugi w yciu woya lubn sukni
i biay welon. eby nie byo ju adnych nieporozumie,
szwagrowie przywieli mego dziadka do wsi, gdzie mieszkaa
moja babka i [we czwrk] wyruszyli dorok w drog do
kocioa, przed ktrym czekaa ju jedna i druga rodzina.
Ledwie wyjechali ze wsi, zaczo la jak z cebra i trzeba byo na
gwat podnie bud na doroce. Wonica popdza konia, jak
mg, ale wszystkim si zaczo wydawa, e doroka jedzie
coraz wolniej. Wkrtce nie ulegao ju najmniejszej wtpliwoci,
e doroka wlecze si noga za nog, wreszcie stana zupenie. I
wtedy nastpia rzecz, ktrej moja babka nigdy by si nie
spodziewaa, o ktrej nigdy nie syszaa ani nie czytaa, cho
przeczytaa wicej ksiek, ni ktokolwiek mgby przypuci:
ko wiozcy j na lub posta chwil, potem pooy si na bok i
najzwyczajniej w wiecie zdech.
Moja ona zamilka i sycha byo tylko gsty szmer
deszczu bijcego o dach i szyby leniczwki, o licie drzew, o
bud doroki, peleryn fiakra i lubn sukni panny modej,
jakby ju nigdy nie mia przesta pada.
- Wtedy - podja znw moja ona - dla adnego ze szwagrw
nie ulegao adnej wtpliwoci, e wszelkie znaki na niebie i
ziemi, siy przyrody i prawa ludzkie skrzykny si, eby nie
dopuci do lubu mojej babki. Byli to ludzie rozwani, umiejcy
odczytywa z wydarze ich ukryty sens, tote bez ogrdek
powiedzieli mojej babce, co o tym myl. Mj dziadek by tak
speszony, e gotw by si z nimi zgodzi. Ale moja babka bya

134

DESZCZ
zupenie innego zdania. Za adne skarby wiata nie chciaa
wkada po raz trzeci w yciu lubnej sukni i biaego welonu i
postanowia wzi swoje losy we wasne rce, stawiajc czoa
prawom, wynikajcym z ukadw spoecznych, a take siom
przyrody, ukadom planet i gwiazd, a nawet ywioom. Tonem,
ktrego nauczya si w szkole, nakazaa memu dziadkowi i obu
szwagrom wysi z doroki, po czym wysiada sama i w
lubnej sukni i w biaym welonie posza, zapadajc si w bocie,
do odlegego o dwie wiorsty kocioa, w deszczu, jakiego
najstarsi ludzie, nie pamitali.
Moja ona milczaa przez chwil, po czym powiedziaa:
- Kobiety bardziej ni mczyni podatne s na wpywy
przyrody, pogd, i niepogd, ksiyca i gwiazd. Bardziej te
liczy si musz z obyczajem. Ale dlatego wanie najchtniej
suchamy wasnego serca. Wszyscy znowu popatrzyli w okno.
Due, cikie, gste krople zupenie zamazyway widok. Nie
wida ju byo ani lasu, ani drzew, ani drogi.
Ju dawno nie byo takiego deszczu.

135

CUKIERKI
No i co sycha? - zapytaa moja ona, kiedy wrciem z
biura i gotowaem si wanie do przeczytania gazety, w ktrej
zainteresowa mnie pewien tytu, wic chciaem koniecznie
zapozna si z tym, co byo pod nim.
- Nic - odpowiedziaem zgodnie z prawd, bo tego dnia
rzeczywicie nic nie byo sycha.
- No wanie - powiedziaa moja ona. - Mona by z tego
wywnioskowa, e w twoim biurze nigdy nic si nie dzieje, cho
podobno zajmujesz si powanymi sprawami, podczas gdy w
domu zdarza si zawsze bardzo wiele i dzieje si niezmiernie
duo. Najlepszy dowd, e ty nigdy nie masz nic do
powiedzenia, a ja mog opowiada godzinami o tym, co si
wydarzyo, kiedy ci nie byo w domu.
- Czowiek nie powinien zajmowa si drobiazgami - odparem
- [bo nigdy do niczego nie dojdzie].
Rozoyem gazet, eby przeczyta ten artyku, ale
wtedy moja ona powiedziaa:
- Z tego, co mwisz, wynika, e uwaasz sprawy domu za
drobnostki, ktrymi nie warto si zajmowa. Widz, e bd
musiaa wybi ci to z gowy.
Nikt nie lubi, kiedy mu si co wybija z gowy, i ja te
tego nie lubi. Ale poniewa nieadnie jest czyta, kiedy kto si
do nas zwraca, wic zoyem z powrotem gazet. Zrobiem to

136

CUKIERKI
jednak w ten sposb, eby interesujcy mnie tytu by widoczny
i ebym mg nie traci go z pola widzenia.
- Niczego takiego nie powiedziaem - odrzekem.
- Teraz si wypierasz - powiedziaa moja ona - ale wszyscy
dobrze syszeli.
- Co za wszyscy? - zapytaem. - Nie ma tu nikogo poza tob i
mn.
- S jeszcze ciany, ktre, jak wiadomo, maj uszy i w razie
potrzeby zawiadcz - powiedziaa moja ona.
Popatrzyem po cianach i przypomniaem sobie, e
chyba rzeczywicie maj uszy, bo ju nieraz wiadczyy w
podobnych okolicznociach.
- A widzisz - powiedziaa moja ona. - A wracajc do rzeczy,
chc ci powiedzie, e ycie skada si z drobiazgw, ktrymi
mona si nie przejmowa, ale ktrymi trzeba si zajmowa.
One to bowiem s najczciej powodem zarwno irytacji, jak i
zadowolenia. A ty chciaby zajmowa si tylko powanymi
sprawami, o ktrych zreszt nie masz nigdy nic do powiedzenia.
Zerknem na tytu w gazecie, zwiastujcy niezmiernie
ciekawy artyku, ale bez okularw na nosie nie mgbym i tak
odczyta ani jednego wiersza.
- Moe i mam - odparem. - Tylko e jestem [jaki
zmczony].
- Czym!? - zawoaa moja ona. - Przecie w domu ja si
wszystkim zajmuj, a ty chodzisz tylko do biura. Ciekawa
jestem, czy cho kupie cukierki, jak prosiam?

137

CUKIERKI
- Zapomniaem - wyznaem i zrobio mi si gupio.
- Wiesz przecie - powiedziaa moja ona - e przychodzi
pani Fela z Jasiem i e Ja lubi cukierki.
- [To raz si obejdzie bez cukierkw] - zaproponowaem.
- Cukierki nie s wcale takie wskazane, psuj dzieciom zby.
-

Moe

masz

racj

powiedziaa

zupenie

nieoczekiwanie moja ona. - Jasio pewnie obyby si bez

cukierkw i by moe szkodz mu one na zby. Ale te cukierki
bardziej potrzebne s mnie ni jemu.
- O ile wiem, nigdy nie jadasz cukierkw - zdziwiem si.
- Nie - odpowiedziaa moja ona. - Nasi chopcy te ich
ju od dawna nie jadaj. Ale kiedy...
Moja ona popatrzya na mnie jako dziwnie i zdawao mi
si, e westchna leciutko.
Widzisz - powiedziaa - czasem z bardzo drobnymi
sprawami wi si bardzo due przeycia. Ja mam z
cukierkami swoje osobiste porachunki. Nigdy ci o tym nie
opowiadaam, ale skoro mnie do tego zmuszasz...
Zerknem znowu na ten tytu w gazecie, ale zachowaem
si przyzwoicie i powiedziaem, e bardzo rad bym usysze o
duych przeyciach i osobistych porachunkach, jakie moja ona
wie i ma ze sprawami tak drobnymi jak cukierki, co jednak w
adnym wypadku nie oznacza, e j do czegokolwiek zmuszam.
Moja

ona

westchna znowu

opowiedziaa, co nastpuje:

138

leciutko,

po

czym

CUKIERKI
- Pamitasz t zim w czasie okupacji, kiedy leae w
szpitalu? Adu mia wtedy dwa latka i zabieraam go ju ze sob,
ilekro miaam co do zaatwienia w pobliu. Kiedy musiaam
uda si gdzie dalej albo wyj na duej, stawiaam go obok
duego krzesa i kazaam mu si mocno trzyma obiema
rczkami tak dugo, a wrc. Kiedy wracaam, sta zawsze tam,
gdzie go zostawiam, i trzyma si krzesa. Nie byo innej rady,
baam si, e mgby sobie co zrobi, gdybym mu pozwolia
biega po mieszkaniu, kiedy nie byo mnie w domu.
- Pamitasz ten biedniutki targ, te wojenne "Koszyki" na
pobliskim placyku? Zawsze zabieraam tam ze sob dziecko i
pozwalaam mu wkada do koszyka zakupion kapust albo
marchew. Widziaam, e bardzo to lubi i e funkcje, jakie mu
powierzam

na

zakupach,

wyrabiaj

nim

poczucie

uytecznoci wasnej osoby. Wzruszao mnie, kiedy malutkimi,

zzibnitymi rczkami usiowa wpakowa mi do torby du
gwk kapusty. Bra swoj rol bardzo na serio i nigdy mi nie
sprawi najmniejszego kopotu.
- Ale pewnego razu, kiedy kupiam ju troch jarzyn i
kaszy za ostatnie pienidze i kiedy nie miaam ju ani grosika,
wydarzyo si co niezwykego: zobaczylimy malutki straganik,
ktrego tam nigdy przedtem nie byo, a na tym straganiku
duy, wiklinowy kosz, peen cukierkw. Byy to pikne cukierki,
kady zawinity w byszczcy albo kolorowy papierek, by
moe pojawiy si tam dlatego, e zbliay si wita, a moe ta
blada kobieta, stojca za koszem, nie bya wcale zwyk

139

CUKIERKI
przekupk, tylko dobr wrk z bajki, ktra przysza na targ,
eby rozdzieli kolorowe cukierki midzy wszystkie wojenne
dzieci? [Na wszelki wypadek] zapytaam:
["Po czemu te cukierki?"
"Po zotwce."]
To nie bya adna wrka, a ja nie miaam nawet zotwki
na jednego, jedynego cukierka.
"Chodmy, synku - powiedziaam. - Mamusia nie ma ju
pienikw."
- I wtedy stao si co, czego bym si nigdy nie
spodziewaa. Dziecko wyrwao mi si, rzucio do kosza i
zanurzyo w cukierkach obie rczki. Kiedy je wyjo, spomidzy
wszystkich paluszkw wystaway mu byszczce albo kolorowe
papierki. [Zaciskao na nich pistki z caej siy], jakby chciao da
do zrozumienia, e s jego, e nie odda ich nikomu i e nikt nie
bdzie mg mu ich odebra. Popatrzyo na mnie i to, co
zobaczyam w jego oczach, nie da si opisa: byo w nich takie
pragnienie, taka proba, taka nadzieja i takie zdecydowanie, e
serce mi si cisno.
Podbiegam

i zaczam

wydziera

mu

spomidzy

paluszkw cukierki, zawinite w byszczce i kolorowe papierki.

Nie przychodzio mi to atwo, bo dziecko cigle zaciskao na nich
pistki z caej siy. Przekupka patrzya, nieco zaniepokojona, jak
wrzucaam cukierek za cukierkiem do wiklinowego kosza. Nie
odezwaa si ani sowem i najwyraniej w wiecie jej te byo
przykro. Adu zacz wrzeszcze jak nieboskie stworzenie, ale

140

CUKIERKI
kiedy ju tylko w jednej pistce zosta mu ostatni cukierek, kiedy
ju tylko jeden kolorowy

papierek wystawa spomidzy

zzibnitych paluszkw, przesta si drze, tylko popatrzy na

mnie powanie. Wyrwaam mu i ten ostatni cukierek i
wrzuciam do kosza.
"Przepraszam za dziecko" - powiedziaam do przekupki.
- Odwrcia gow. C moga innego uczyni? Pewnie
ze sprzeday z trudem zdobytych cukierkw wyywi musiaa
kup dzieci, jeszcze biedniejszych ni moje. Czuam, jak na
policzkach zamarzaj mi zy alu, wstydu, upokorzenia.
Porwaam dziecko na rce i zaczam biec.
Moja ona umilka, a ja nie przerywaem jej milczenia.
Zoyem gazet byle jak i odoyem j daleko. Teraz ju nawet
tego tytuu nie mgbym dojrze. A te cukierki, ktrych
zapomniaem kupi, nie wydaway mi si ju wcale takie mao
wane.

141

CUKIERKI
POEGNANIE
Nasz najstarszy syn wyjecha na jaki czas i wiedzielimy,
e bdzie nam bez niego troch smutno. Tote wieczorem przy
stole kade z nas milczao sobie na boczku i nawet obaj modsi
chopcy nie wszczynali rozmw o samochodach, jak to zwykle
robi.
Moja ona zwalcza nade wszystko gone chlipanie
herbaty, tote wszyscy bylimy bardzo zdziwieni syszc, e z jej
kta dolatuje chlipanie, nie wiadomo, herbaty czy czego.
- E, bo - powiedziaa moja ona trzymajc w rku
chusteczk - nie lubi, kiedy ktry z was wyjeda [za gry, za
rzeki]. Kiedy si ju ma dzieci, toby si chciao, eby byy gdzie
niedaleko i eby mona na nie popatrze od czasu do czasu.
adna rozsdna matka niczego si po nich wicej nie spodziewa,
ale ma chyba do tego prawo, eby [raz na jaki czas] popatrze
na swoje dziecko.
- Nie ma tak znowu na co patrze - powiedziaem
zgodnie ze swoim najwitszym przekonaniem.
Moja ona obrzucia mnie spojrzeniem.
- A ty nawet nic nie mw - powiedziaa. - Do koca ycia
nie zapomn, jak miae min, kiedy zobaczye kadego z nich
po raz pierwszy.
- Jak to min miaem? - zapytaem z godnoci.
- [ebym nie wiem jak chciaa], nie mogabym nazwa jej
mdr - powiedziaa moja ona.

142

POEGNANIE
Spojrzaem na chopcw, ale [po nich wida byo od razu],
e s do doroli, by rozumie, i w podobnych okolicznociach
nie mona

mie mdrej

miny,

[bo

nie ma

po

temu

najmniejszego powodu].
- Nigdy nie widziaam - powiedziaa moja ona - eby
kobieta

miaa

niemdr

min

przy

rnych

wanych

wydarzeniach yciowych, na przykad takich jak lub. Umiecha

si wtedy albo popacze, jest wzruszona lub po prostu adnie
wyglda, co jest najnormalniejsz rzecz w wiecie. A przykro
patrze,

jakie

podobnych

okolicznociach miny

maj

mczyni. Nieadekwatne, nie a propos, nie przystajce do tego,

co si wanie dzieje. Nie chciaabym wyciga z tego jakich
uoglniajcych wnioskw, ale one si same nasuwaj.
aden z nas nic nie powiedzia, bo nikt nie lubi wnioskw,
ktre si same na jego niekorzy nasuwaj. Na szczcie,
mczyni s w takich sytuacjach dosy solidarni, i to bez
wzgldu na rnice wieku. Rwnie na cae szczcie, kobiety
dziaaj w pojedynk, bo gdyby i one zdobyy si na solidarno,
to wtedy musiaby nastpi prawdziwy koniec wiata.
Wanie rozmylaem sobie o tym przyjemnie, kiedy
moja ona powiedziaa:
- Czuj przez skr, e chodz wam po gowach zgubne
myli. Wystarczy na chwil spuci was z oka albo przesta do
was mwi, a zaraz macie skojarzenia, ktre mog was
zaprowadzi nie wiadomo dokd. Nie mylcie sobie, e nie
wiem, co sobie mylicie.

143

POEGNANIE
- My nic sobie nie mylimy - powiedzieli nasi synowie.
Moja ona spojrzaa na nich z wdzicznoci, westchna
leciutko i rzeka tak:
poegnania.

Zawsze
[Z

mnie

tyloma

rozstrajaj
rzeczami,

odjazdy,

rozstania,

miejscami,

osobami

przychodzio mi si ju poegna], na krtko, na dugo albo na

zawsze, e waciwie nie powinno to ju robi na mnie takiego
wraenia. Moe wic do poegna i rozsta nie mona si w
ogle przyzwyczai? Moe

to

one

stanowi najbardziej

rozdzierajc stron ycia? Cigle si z czym rozstajemy, cigle

co egnamy i to nie tylko przy okazji odjazdw i odej, ale
take wtedy, kiedy egnamy co w sobie, jaki okres, jaki etap,
jak czstk nas samych. A co najdziwniejsze, mam czasem
wraenie, e z nikim i z niczym tak naprawd si nie rozstajemy,
e nikogo i niczego tak na dobre nie egnamy, e unosimy ze
sob na zawsze ukochane przedmioty, miejsca i twarze, e bd
one z nami i nic nas ju z nimi nie rozdzieli. Czsto opowiadaam
wam o ludziach i zdarzeniach istniejcych ju tylko dlatego, e o
nich pamitam. Pamitajcie i wy o nich, jeli chcecie przeduy
ich istnienie.
Moja ona umilka na chwil, a my zobaczylimy znowu
ludzi i wydarzenia, o ktrych lubi opowiada i ktre defiloway
przed nami, jakby nigdy nie pochon ich czas.
- Byam jeszcze cakiem ma dziewczynk - cigna
dalej moja ona - kiedy zrozumiaam po raz pierwszy, e
poegna mona nie tylko kogo, kto odjeda albo odchodzi,

144

POEGNANIE
ale co bardzo nieokrelonego, co ani nie odjeda, ani nie
odchodzi, a tylko si koczy. Jest to krtka historia i kiedy
chtnie j wam opowiem, ale teraz lepiej bdzie, jeli pomoecie
mi zebra ze stou.
Wtedy okazao si, e nie mogo by mowy o zbieraniu
ze stou, bo nasi synowie chcieli koniecznie usysze krtk
histori zaraz, a nie innym razem.
Wic nalalimy sobie jeszcze herbaty i moja ona
opowiedziaa, co nastpuje:
-

domu

moich

rodzicw

bya

gosposia.

Przyzwyczailimy si uwaa j za kogo, kto nam si naley,

kto jest nasz, kto zawsze by i zawsze bdzie. Nie mogam sobie
wyobrazi domu bez widoku jej dugiego fartuszka w paski, a
poniewa dla kadego dziecka dom jest caym wiatem, nie
wyobraaam sobie wiata bez naszej gosposi. Bya to bardzo
dobra gosposia, taka jakich dzi ju nie ma, a jeli jeszcze s, to
gdzie bardzo daleko. A co najdziwniejsze, nie byo jej na co
dzie prawie wcale wida, ale kiedy nie byo jej z takich czy
innych powodw przez dzie lub dwa, [dawao si to
natychmiast zauway]. Powoli dochodziam do wniosku, e
ona jedyna w domu co robi, a my wszyscy jestemy zwykymi
darmozjadami.

Zawsze

miaa rce

pene roboty,

nawet

wwczas, kiedy si wydawao, e ju nic nie ma do zrobienia.

Pierwsza bya na nogach i ostatnia si kada i nikt nigdy nie
widzia, eby wypoczywaa.

145

POEGNANIE
- Ale przysza wreszcie pora, kiedy i ona zapragna
odpocz. Odchodzia od nas po wielu, wielu latach, wracaa do
rodzinnego

domu,

zadowolona,

moga

zaokrgli

gospodarstwo o par morgw pola za pienidze zarobione na

subie. Waciwie nie egnaa si, moe zaledwie rozstawaa, bo
przecie miaa mieszka niedaleko, miaa nas odwiedza, kiedy
tylko zechce, i my mielimy zachodzi do niej przy okazji. Wic
tak naprawd nie byo to nawet rozstanie, tylko zmiana
warunkw, w jakich mielimy si nadal widywa. Przestawaa u
nas pracowa i tyle. Tote nie byo waciwie adnego
poegnania, przeprowadzka odbywaa si wrd miechw i
wzajemnych ycze, nie byo powodu ani do smutku, ani do
paczu.
- Kiedy wszystko byo ju spakowane i zaadowane na
wz, nasza gosposia wstpia jeszcze do kuchni, eby powiesi
na gwodziu fartuszek. Wliznam si za ni, niezauwaona.
Gosposia odwizaa fartuszek i powiesia go na gwodziu za
drzwiami. Potem

patrzya na

niego

dug chwil.

Nie

wiedziaam, co w nim takiego widzi, znaa go przecie dobrze,

to by zwyczajny fartuszek w paski, ktry zawsze nosia, ten
sam co zawsze. A jednak ona patrzya [na ten nic w sobie
niezwykego nie majcy fartuszek], jakby go dopiero po raz
pierwszy zobaczya. Po czym z wolna wycigna rk i
pogaskaa fartuszek w paski, a potem przytulia do niego na
chwil twarz i dopiero wtedy zobaczyam, e po policzkach
pyn jej due, gorce zy.

146

POEGNANIE
- Staam jak wryta i patrzyam, nie wierzc wasnym oczom. Nie
mogam poj, dlaczego gosposia egna si z paczem ze swoim
starym, nic niewartym fartuszkiem w paski, skoro przecie nie
byo adnego powodu ani do poegna, ani do paczu.
Pomylaam, e moe al jej zostawi ten fartuszek, e moe
chciaaby go sobie wzi, i pobiegam do mamusi, eby jej to
powiedzie.
- Mamusia wysuchaa mnie uwanie i pogaskaa po
gowie nie mwic nic, umiechajc si tylko takim umiechem,
od ktrego robi si smutno. Dopiero pniej, znacznie pniej
zrozumiaam, e gdyby nawet podarowaa ten fartuszek naszej
gosposi, to i tak niczego by to nie zmienio i w niczym, ale to w
niczym nie pomogo.
Moja ona skoczya opowiada i przez chwil panowaa
cisza, w ktrej obrazy przez ni wywoane odchodziy z
powrotem w przeszo.
- Powiadaj - odezwaa si jeszcze - e nie ma takiego
towarzystwa, ktre kiedy nie musiaoby si rozsta. Czy nam
si to podoba, czy nie, tak wanie jest i trzeba si z tym
pogodzi.
Podniosa rk, w ktrej cigle trzymaa chusteczk,
takim ruchem, jaki si robi, kiedy si stoi na peronie i kiedy
pocig ju odjeda. Ale nikt z nas nigdzie si nie wybiera, wic
nie rozumiaem zupenie, dlaczego moja
chusteczk.

147

ona

powiewa

UWAGI
BILET
_babka a more colloquial word for 'grandmother' than standard
babcia
_Czyszki plural form, genitive Czyszek name of a village
c bowiem z tego for what of it
g_a_p_i _s_i__ _w_ _n_i__ _j_a_k_ _s_r_o_k_a_ _w_ _k_o__
he eyed her like a dog at a bone (literally, like a magpie at a
bone)
jak to? how is that? what do you mean?
je__l_i_ _s_i__ _b_l_i_e_j_ _p_r_z_y_p_a_t_r_z_y_ if one
looks at it more closely
o poczciwym wygldzie of respectable appearance. The
preposition o+Locative in the sense of 'with=having'.
w, owa, owo an old-fashioned and literary demonstrative
pronoun often used by the wife instead of ten, ta, to.
_przez to because of that
swe the wife often uses the old-fashioned and literary
contraction of the reflexive possessive pronoun swj, swoja,
swoje.
t__e_g_o_ _d_e_s_z_c_z_o_w_e_g_o_
_p_r_z_e_d_p_ou_d_n_i_a on that rainy forenoon. The
Genitive of time.
_u_n_ _c_o_u_p_ _d_e_ _f_o_u_d_r_e_ a thunderclap (French)
w pierwszym jako tako wygldajcym podrnym in the first
more-or-less good-looking traveler. jako tako so so
z_w_a_y_w_s_z_y_ _t_r_y_b_ _y_c_i_a _j_a_k_i_
_p_r_o_w_a_d_z_ia taking into consideration the kind of life
she led. _z_w_a_y_w_s_z_y_: the perfect gerund. See also
naczytawszy si below.
TOPKA SOLI ALBO GOWA CUKRU
_ktrego_ _w_i_d_o_k whose sight, the sight of whom. ktrego:
a preposed possessive relative adjective.
Etna Mount Etna, near Pompeii in Italy
jedno przez drugie one after the other. The neuter gender is
used with pronominal adjectives in sex-neutral reference.
o_ _go_w_i_e_ _w_ _k_s_z_t_ac_i_e_ _t_o_p_k_i_ _s_o_l_i
with a head in the shape of a paper of salt
148

UWAGI
przez to wasze gadanie because of this chattering of yours
topka soli a paper of salt. Salt was apparently sold in cone-shaped
_folded paper packets. topka is a southeast regionalism.
tym, czym jest dzisiaj the thing that it is today.
u ktrego at whose place
ZBIEG OKOLICZNOCI
a co za tym idzie and what follows from this
bdzcy po oknach [] wzrok mojego dziadka my grandfather's
gaze, wandering over the windows
Franciszek Jzef Franz Jozef (ruled 1848-1916), emperor of
Austro-Hungary. The south-eastern part of Poland belonged
to the Austro-Hungarian Empire until 1918.
jako e since, inasmuch as
kto tylko miaa ochot whoever felt like it
lampa naftowa the kerosene lamp was widely used in this part
of Poland, having been invented in 1853 by Ignacy
Lukasiewicz of Lww (1822-1882), considered by many to be
the founder of the petroleum industry.
Namiesnictwo. Refers to the region under Austrian control.
na co dzie on an everyday basis
pocig sta sobie najspokojniej na dworcu the train was
standing there in the station as calmly as could be
Sambor a town about 40 kilometers to the southeast of
Przemyl, now in Ukraine
samo przez si of its own accord
skoro tylko as soon as
tote therefore, for that reason, so it was that. The wife regularly
uses this word instead of more contemporary wic.
w najrozmaitszy sposb in the most varied possible manner
wtedy to then it was that
Zasanie the part of Przemyl across the San River.
WINIOBICIE
a e conj and since, and because. The wife regularly uses this
slightly old-fashioned conjunctive phrase, which the
equivalent of a dlatego, e
149

UWAGI
bandami. The wife probably refers to marauding bands of the
Ukraiska Powstacza Armia (Ukrainian Insurrectionist
Army), a highly nationalistic partisan army fighting for
Ukrainian independence in the Polish-Ukrainian borderlands
during the Second World War
co miao si sta what was destined to happen
co z tego? what of it? ma do siebie tylko to, e the only thing it
has going for it is that
czym prdzej all the more quickly
daa si tam pozna z jak najlepszej strony. showed herself to the
best advantage
i co sobie nie daj Boe zrobi and God forbid do something to
himself
jak siga wzrok as far as the eye could see
jeli o mnie chodzi as for me
ksidza zmorzyo the priest was overcome (by drink)
Liskowate (declined like an adjective). A very small out-of-theway village of the region. See the photo of the cottage in
Album zdj.
mnie 'to me'. Here, the emphatic form of the Dative case of on,
used instead of non-emphatic mi.
na co dzie "na CO dzie" on an everyday basis
na wasne oczy with their own eyes
o zachodzie soca at sunset
od tego s usugi publiczne that's what public services are for
po par butelek a couple of bottles each. The distributive use of
po.
podrzuci pod kuchni light a fire in the kitchen
Strwi a tributary of the San, running through Ustrzyki Dolne
w tym including
we troje the three of them
wjt the chief administrative officer of a gmina (parish or
municipality)
zanim obrci tam i z powrotem before he made it there and
back
STAROSTA Z LESKA
ale dajmy temu pokj but let's give it a rest
cieszenie oczu delighting the eyes
150

UWAGI
jak rok dugi the whole year round, as the year is long
juemy zdyli for ju zdylimy 'we had already managed'.
An example of detached past-tense verb endings, a feature of
informal style.
ktrych jest wszdzie coraz wicej of which there are
everywhere more and more
Lesko a powiat center of about 6800 inhabitants in the San River
valley, between Sanok and Ustrzyki Dolne, called the gateway
to the Bieszczad mountains.
mowy by nie moe! there can be no question of it, not on your
life
podbieszczadzki at the foot of the Bieszczad mountains
Podgrze the foothills region of the Bieszczad mountains
prosz An emphatic form of prosz. Putting - on the end of
exclamations is a special affectation of the young squire.
starosta the chief adminstrative officer of a powiat (township), the
next administrative unit down from a wojewdstwo (county).
synagoga the mid-17th century synagogue in Lesko now houses
the Nature Museum of the Bieszczad Mountains. Lesko also
contains one of the oldest Jewish cemeteries in Poland. See
Album Zdj.
tak do jak do . both to as well as to
zamek Kmitw. The Kmitas were regional lords in Lesko since
the town's inception in the 15th century. A view of the castle in
its contemporary restored form can be found in Album Zdj.
KER
caymi dniami for days on end
co to by za obraz? what sort of picture was it?
im gdzie jest ladniej, tym wicej dokucza samotno the prettier
it is someplace, the more solitude is irksome
jak nie wskazujc palcem niektre osoby not to point fingers at
anyone
ktrego lata one summer. The genitive of time.
miaa lat osiemdziesit she was around 80 years old. Placing lat
before osiemdziesit implies approximation.
nie mam o tym zielonego pojcia I don't have the slightest idea
about it
od dziecka since childhood
151

UWAGI
postawi na swoim maintained his own
w ktrego kupnie in whose purchase, in the purchase of which.
ktrego: a preposed possessive relative adjective.
wyszo mi na dobre worked to my benefit
PLECAK
doktr the author imitates in the spelling the wife's not
uncommon pronunciation of the word
i tak even so
i tak si do dzi nagadaam. I've talked enough for one day.
nie ma za co don't mention it
niech si schowaj wszystkie plecaki all other backpacks had
better get out of the way
pod Lwowem near Lww (a formerly Polish city, now Lviv, in
Western Ukraine
stojcy sobie w kcie jak gdyby nigdy nic plecak the rucksack,
standing by itself in the corner as if nothing had ever
happened
PRZECZUCIE
gdyby by pan jej przestrzega if you had observed it. The past
perfect conditional.
ile razy zachodzi potrzeba as often as the need arises
ma zawsze czas na ostatnie pi minut always leaves everything
until the last minute
na Zyblikiewicza on Zyblikiewicz Street
Peczysk along Peczyn Street (the name of a town)
przy 29 (dwudziestego dziewitego) Listopada next to
November 29th Street. The street refers to the date of a Polish
uprising against Russian occupants in 1830.
stajc do walki standing up to fight
KLUSKI Z MAKIEM
ani sowa so much as a word
152

UWAGI
cae szczcie it's a good thing
co niedziel every Sunday
co wy na to? what do you say to that?
ilekro si porusz as often as they make a move
na sam widok ktrej robio mu si sabo at the very sight of
which he would get sick
nie byo ywej duszy there wasn't a living soul
o ile atwiejsze ycie maj ludzie gruboskrni what a much
easier life have thick-skinned people
pan pozwoli ze mn be so good as to come with me
tak na oko from the looks of it
trzymajc j pod rk supporting her under the arm
w sposobie bycia in one's manner of being
z dziesi razy some ten times
zda sobie spraw he realized
zdania byy podzielone opinions were divided
BABIE LATO
Bodziu a diminutive form of Bogdan (Vocative case)
co tu si dziwi what wonder is it
dawaa sobie rad she managed
nie dawao si ani rusz otworzy couldn't be opened even a little
bit
"wity" (The Saint). A popular British, and later US television
mystery series based on detective stories by Leslie Charteris,
running from 1962-1969, starring Roger Moore as Simon
Templar in the title role. Here is its well-known logo:

ta twoja nowa znajoma that new acquaintance of yours

w coraz to inne okolice to constantly different locations

153

UWAGI
MANTYLKA
ile si tylko dao as far as was possible
jak dziwnym wyda by wam si to mogo however strange it
might appear to you
nie trzeba ci czego? do you need anything
ogromnie ci w niej do twarzy it goes very well with your face
prosto jak strzeli straight as a shot
rodzinnie in a family way, like a family
wierzaj mi believe me (regional slang)
wycig for wycignij! pull me out!
e si zaraz na kim to skrupi that someone in a bit is going to
feel the brunt of it
KOREK
dzie w dzie to the very day
jako wygldasz you look more or less all right
najwyraniej w wiecie as plain as could be
nie tego not quite right
pal sze it doesn't matter, what the heck, never mind
MIO
by z kim za pan brat be on the best of terms with
kobiety natomiast sta na znacznie wicej women, by contrast,
are capable of much more
May ksi (The Little Prince, 1943), by Antoine de Saint-Exupry
(1900-1944), the well-known philosophical treatise written in
the form of a children's book.
na ludzk miar skrojone cut to human size
od a do zet from a to z
postawiam jej par kubkw wina na malinach i kwiatach
pomaraczy I stood her a couple of mugs of raspberry and
orange-flower wine
robia si do niczego became incapacitated
zwazcza e especially since

154

UWAGI
PORZECZKI
bo maluczko, a was te przestan widywa caymi dniami
because it won't be long before I'll also stop seeing you for
days on end. The addressees are the wife's two sons.
co gorsza what was worse
Hatari title of a Hollywood-production African safari movie
jak nigdy nic here: without a care in the world
jak Pan Bg przykaza as the Lord God ordained, as one should
have
miaem wanie wyj z domu I was just about to leve the house
na swoje nieszczcie so much the worse for her
naleaoby pj mu na rk it would be proper to go along
with him
nie mia jej kto ratowa there was no one to rescue her]
nie umiejc jeszcze docenia jego wapnem bielonych cian not
knowing yet how to appreciate its white-washed walls
niechby cho konfiturami if only with preserves
nizbym miaa lee przez niego zemdlona na peronie than to
have to lie because of him in a faint on the platform
liwki z kminkiem ponabijane na dugie patyczki plums in
carroway poked over long sticks
WIZYTA
Ndznicy" "Les miserables"
"Popioy" (Ashes), a novel by Stefan eromski set in Napoleonic
times
zoony niemoc incapacitated
OBLENIE
_g_d_y_b_y_ _n_i_e_ _t_o_,_ _e... were it not for the fact that
przez dobrych par dni for a good number of days
sprowadziem kwesti na manowce I had sidetracked the
discussion
w nie cierpicych na zwoki sprawach on matters brooking no
delay
155

UWAGI

ORCHIDEA
et ce n'est pas un petit fhrer qui va m'en empecher and no
petty fhrer is going to stop me
fhrerek little Hitler
mj witej pamici m my late husband, my husband of
blessed memory
nur fr Deutsche only for Germans
DESZCZ
czego by si bya nigdy nie spodziewaa which she would have
never expected. The past perfect conditional.
jak nie byo, tak nie byo was nowhere to be seen
jak okiem sign as fas as the eye could see
nie w smak niektrym z tu obecnych not to the taste of some
people here present
stawiajc czoa prawom flying in the face of the laws
CUKIERKI
bo nigdy do niczego nie dojdzie because it'll never come to
anything
jaki zmczony sort-of tired
na wszelki wypadek in any event
po czemu te cukierki? how much each are the candies?
po zotwce a zloty each
to raz si obejdzie bez cukierkw so for once he'll have to get
by without sweets
zaciskao na nich pistki z caej siy he (the child) clenched his
tiny fists on them with his whole might
POEGNANIE

156

UWAGI
bo nie ma po temu najmniejszego powodu because there is not
the least cause for it
dawao si to natychmiast zauway it could immediately be
noticed
po nich wida byo od razu from the looks of them it was
immediately evident
raz na jaki czas every so often
z tyloma rzeczami, miejscami, osobami przychodzio mi si ju
poegna it has fallen to me to take leave of so many things,
places, persons
za gry, za rzeki over the hills and far away
ebym nie wiem jak chciaa however much I might want to

157

ALBUM ZDJ

View of Przemyl and the San River.

Przemyl: Plac na Bramie

158

ALBUM ZDJ

Przemyl: Market Square

Przemyl at the center of Central Europe.

159

ALBUM ZDJ

Cottage near the village of Liskowate (photograph from 2001).

See the story winiobicie.

Ratusz (town hall) in the town of Lesko. See the story Starosta z
Leska.

160

ALBUM ZDJ

The church in Lesko. See the story Starosta z Leska.

The synagogue and the Kmita castle, both attractions in the

town of Lesko. See the story Starosta z Leska.

161

ALBUM ZDJ

View from 1937 of the Kopiec Tatarski (Tatar Mound) in

Przemys, according to tradition either the burial mound of a
Tatar Khan or of Przemys Lestek, founder of Przemys in the
8th century. See the story Oblenie.

German artillery emplacement near Przemys in World War I

(1915). See the story Oblenie.

162

GLOSSARY

This glossary contains the words appearing in the glossary at the end of First
Year Polish, third edition, to which has been added the glossary of Opowieci mojej
ony. In all, the glossary contains more than 5000 words.
PRINCIPLES OF CITATION
A tilda is used to represent the head-word in phrasal illustrations, as in
chtnie av gladly, willingly, readily. ~ go poznam. I'd be glad to meet
him.
If the head-word is illustrated in a different gender or case-form, then the
right-hand part of the word will be taken back to a letter held in common, as
in
domowy aj of dom. praca ~wa homework.
VERBS
Verb conjugation is indicated by giving the 1st and 2nd person sg. forms of
the the present, along with any other irregular present or past forms, as in
y y yj impf live, be alive
je jem jesz jedz jad jedli impf, pf zje eat
If a verb occurs only or mainly in the 3rd person, only the 3rd person
singular (neuter) will be given. See, for example,
zdawa si zdaje si 3p only +D seem
Aspect pairs are given in the order basic: derived, regardless of
alphabetical considerations. If this decision causes an alphabetization
problem, then the derived aspect form is listed separately, with a cross
reference. See, for example
rozumie -em -esz impf, pf zrozumie understand
with the derived perfective zrozumie also having its own listing, with
reference to rozumie.
In the listing
podkreli -l -lisz pf, impf podkrela underscore, emphasize
the basic perfective form is given first, followed by the derived imperfective.
Here no separate listing for podkrela is needed, since no other words fall
between it and the head word podkreli.

163

GLOSSARY
NOUNS
Possible second forms of a noun, often abbreviated, are used to indicate
mobile vowels or vowel alternations in stems. The second form will be either
genitive singular (for masculine nouns or feminine nouns ending in a
consonant, or genitive plural (for feminine nouns in -a and neuter nouns).
See
bd bdu mi error, mistake
szko szkie n glass
krew krwi f blood
st stou mi table
pole pl n field
czwartek -tku mi Thursday
Nouns listed as mi 'masculine inanimate' are assumed to have genitive
singular in -u unless noted otherwise. See
przegld mi review, survey
ser mi -a cheese
Nouns listed as ma 'masculine animate' are assumed to have genitiveaccusative singular in -a. See
kot ma cat
Nouns described as m fac an 'masculine, facultatively animate' ordinarily
take genitive-accusative singular in -a:
papieros m fac an cigarette.
Nouns of the 'dropping -in' type are listed this way:
Indian|in -mp GApl -nw (American) Indian
Feminine personal nouns with a derivationally primary male variant are not
usually separately glossed; see
studentka -tek fem of student
listed beneath
student mp student
Plural-only nouns are indicated as such with the tag pl form:
oboje 2 pl form, G oboi wallpaper
ADJECTIVES
Adverbial and comparative forms of adjectives are listed under the
heading of the adjective, regardless of alphabetical considerations. For
example, under szeroki, one will find the comparative adjective szerszy and
the comparative adverb szerzej.
szeroki aj wide, broad. av szeroko. comp aj szerszy. comp av szerzej
Regularly predictable adverbial forms are not given unless the adverb is
glossed separately. For example, the listing
ywy aj alive. av ywo

164

GLOSSARY
If an adjective has an existence and meaning mainly dependent on a
noun, only the noun to which it is related will be given, as in
ziemski aj of ziemia
ABBREVIATIONS USED IN THE GLOSSARY
1p, 2p, 3p
A
abbrev
aj
av
coll
colloq
comp
cond
conj
D
decl
dim
e.o.
emph
esp
exclam
f
fac an
fem
formal
freq
G
I
impf
indecl
indef
infin
inform
inter
interj
intrans
L
ma

1st, 2nd, 3rd person

accusative case
abbreviation
adjective
adverb
collective n or num
colloquial
comparative
conditional mood
conjunction
dative case
declined
diminutive
each other
emphatic
especially
exclamation
feminine noun
facultatively animate n
female variant
formal style usage
frequentative
genitive case
instrumental case
imperfective aspect
indeclinable
indefinite
infinitive
informal
interrogative
interjection
intransitive
locative case
masculine animate

mi
mp
mppl
N
n
neg
num aj
num
o.a.
o.s.
pej
pers
pf
phr
pl form
pl
ppp
pred
pref
prep
pron aj
pron
quant
s.o.
s.t.
sg
sub
superl
title
trans
us
V
w.o.

165

masculine inanimate
masculine personal
masc personal plural
nominative case
neuter noun
negative
numerical adjective
numeral
one another
oneself, one's self
pejorative
person, personal
perfective aspect
phrase
plural form
plural
past passive participle
predicate, predicator
prefix
preposition
pronominal adjective
pronoun
quantifier
someone
something
singular
subordinating
superlative
personal title
transitive
usually
vocative case
without

GLOSSARY
akurat av just, precisely, exactly, at
the moment
akuratny aj accurate, precise
alarm mi alarm.
albo conj either. albo... albo...
either... or...
albowiem conj for, since
album mi album
ale conj but. (with endings of by:
alem ale ale alemy alecie). ~
jednak nevertheless, still. ale
e but since
ale emph but. ale oczywicie but of
course
alkohol mi alcohol
alpejski aj alpine
Alpy pl-only G Alp the Alps
amazonka -nek f Amazon (woman). as
proper noun Amazon River
ambasada f embassy
ambasador mp Npl -owie
ambassador
ambicja f ambition, self respect
ambitny aj ambitious, aspiring. av
ambitnie
Ameryka f America. w Ameryce
analiza f analysis, breakdown
analizowa -zuj -zujesz impf, pf
zanalizowa or
przeanalizowa analyze,
scrutinize, explore possibilities
Angielka -lek Englishwoman
angielski aj English av po ~sku in
English
Anglia f England
Anglik mp Englishman
ani conj either, neither. ~ sowa
not a word. ~ jeden not a one.
~ troch not even a little.
ani... ani... neither... nor....
anielski aj angelic
anio mp Lsg aniele Npl anioowie
<anioy, anieli> angel
anioek -ka dim of anio
aparat mi camera, apparatus (also
political), device; ~ suchowy
hearing aid

A
a conj and, but, while. a e conj
and since, inasmuch as
a e conj since, because
absolutny aj absolute. av absolutnie
absorbowa -buj -bujesz impf, pf
zaabsorbowa absorb
aby cond conj (abym aby aby
abymy abycie) that, so that, in
order to
ach excl ah!, oh!
adres mi address; pod ~sem
czego) regarding, intended
for; in care of
adresat mp addressee
adresowa -suj -sujesz impf,
zaadresowa pf address (a
letter)
adwokat mp adwokatka f lawyer
afirmacja f affirmation
afisz mi -a poster, playbill
afiszowa -szuj -szujesz impf show
off, advertise. ~ si show off
agrest mi gooseberry
aha exclam aha!
akademia f academy, institute,
school
akademicki aj academic; rok ~
academic year
akademik mp 1 academician,
member of academy. 2 mi
dormitory
akceptowa -tuj -tujesz, pf
zaakceptowa accept
akcja f 1 act, action, drive,
campaign, operation. ~
ratownicza rescue 2. plot 3.
share of stock
akcyjny aj of akcja 3
akt act NApl -a deed, certificate.
nude (portrait). pl records,
archives, file. w ~tach on file
aktor mp actor
aktorka fem actress
aktorski aj of aktor or aktorstwo
aktorstwo n actor's craft

166

GLOSSARY
aparatura f apparatus
apetyt mi appetite
apetytyczny aj appetizing, piquant
apteczka -czek f first-aid kit
apteka f pharmacy, druggist's
aptekarka f druggist
aptekarz mp druggist
aranowa -uj -ujesz impf, pf
zaaranowa arrange
architekt mp architect
architektoniczny aj architectonic
architektura f architecture
armata f cannon
artyku f article (literary and
industrial), pl goods. ~y
spoywcze food items
artyleria f artillery
artylerzysta mp artillery officer
artysta mp artist, performer
artystka fem of artysta
artystycznyaj artistic
aspiryna f aspirin
atencja f care, concern, consideration
atmosfera f atmosphere
atmosferyczny aj atmospheric(al)
atom mi atom
atomowy aj atomic, nuclear
austriacki aj Austrian
autobus mi bus, omnibus
autobusowy aj. bilet ~ bus ticket
autorytet mi authority
a conj until. av as many as, as much
as, as far back as. a do+G up
until. part nie a tak not all that.
nie a tak dobry not all that good

baczy -cz -czysz impf na+A heed,

regard, observe, notice
ba si boj si, boisz si, nie bj si
impf +G fear, be afraid of. ~
o+A fear for. ~ jak ognia fear
like fire. nie bj si don't be
afraid
bada -am -asz impf, pf zbada
examine, study, scrutinize,
screen, explore, canvass
badanie n often in pl examination,
study, research, survey
badany aj as mp subject, person
being tested
bajka -jek f fairy tale, nonsense
balkon m balcony
banda f band (of robbers, brigands,
etc.)
bank mi bank. w banku
bar mi bar (also barometrical),
pub, fast food place, caf,
cafeteria. ~ mleczny milk bar
barczysty aj broad-shouldered
bardzo av very, very much. nie ~
not much, not so good. ~ duo
a great deal. ~ mi mio nice to
meet you. ~ mi przykro I'm
very sorry
barek -rku mi liquor cabinet
bark mi us pl shoulder. bra
cona ~ki take s.t. on
barometr mi -a barometer
barszcz mi cabbage soup
barwa f color(ing), tint, hue, dye,
timbre
bateria f (electric or military)
battery
bawi -wi -wisz impf, pf zabawi
1. amuse, entertain 2. linger,
stay, sojourn. ~ si amuse
oneself, toy with. ~ si dobrze
have a good time, ~ si w co
play at something
bd 1. imper. of bd. bd co bd
whatever the case, come what
may, no matter what 2. part w
kadym bd razie in any old

B
babcia f Gpl babci or bab
grandma, grandmother
babi aj pej woman's. ~bie lato
Indian summer
babka -bek f formal grandmother
baczno f attention, heed; sta na ~
stand at attention. mie na
bacznoci take heed of
baczny aj vigilant, watchful, careful

167

GLOSSARY
case 3. conj bd... bd...
either... or...
beczka -czek f barrel, cask, tun. z
~ki on tap (beer)
bekon mi bacon
berecik mi dim of beret
beret mi beret
bez prep +G without. ~ litoci
mercilessly
bezcelowy aj aimless, pointless. av
bezcelowo
bezcenny aj priceless, invaluable
bezpieczny aj safe, secure. av
bezpiecznie safely
bezpowrotny aj irretrievable. av
bezpowrotnie
bezradno f helplessness
bezradny aj helpless. av bezradnie
bezsensowny aj nonsensical
bezustanny aj constant, ceaseless. av
bezustannie
bd bdziesz future auxiliary will, be
going to, intend to. see by
biay aj white. w ~ dzie in broad
daylight. as mp noun white,
caucasian. comp aj bielszy. av
biao. comp av bielej
biblioteczny aj of biblioteka
biblioteka f library.
bibliotekarka f librarian
bibliotekarstwo n library science
bibliotekarz mp librarian
bicz mi -a whip. jak z ~cza strzeli
or trzs in no time
bi bij bijesz impf, pobi pf beat,
hit, strike, mint (coin). ~ si
fight, wrestle
biec or biegn biegn, biegniesz,
biegnij, bieg det, indet biega am -asz , pf pobiec, run, sprint,
flow
bieda f poverty, want, need,
catastrophe
biedaczysko n poor thing
biedniutki aj dim of biedny poor
little, wretched

168

biedny aj poor. as mp noun pl the

poor
biega see biec
bieli -l -lisz impf, pf pobiele
whiten, blanch, whitewash
bielizna f bedlinen, underwear,
whitegoods
biecy aj current, on-going;
woda ~ca running water. av
bieco; na ~co au courant, in
touch
bilet mi ticket; ~ powrotny return
ticket. mp
bileter mp usher, ticket-taker
bileterka fem of bileter
biskup mp bishop
biskupi aj of biskup
biurko -rek n desk
biuro n office, bureau, agency; ~
matrymonialne marriage
office, dating service; ~
podry travel office; ~
zarzdu office of the board.
biurowy aj office, clerical
blado f palor, paleness
blady aj pale. av blado
blask mi flash, brightness, luster,
blaze, glitter, glare, glow
bliski aj 1. near, close, intimate,
short-term 2. as mp pl those
near and dear. adv blisko.
comp aj bliszy. comp av bliej
blisko 1. av of bliski close, nearby,
nearly. z ~ka from up close,
not far off 2. as prep+G near
bliej, bliszy see bliski
bloczek -czka dim of blok
blok mi 1 apartment block. 2
(political) bloc. 3 pad (of
paper). 4 pulley
blokada f mblockade, stoppage,
closure, congestion
blokowa -kuj -ujesz impf,
zablokowa pf bar, block, jam. ~
si become jammed
bluza f blouse, tunic, sweatshirt,
pijama top.

GLOSSARY
bluzka -zek f blouse, jersey
baga -am -asz impf, beseech, implore,
plead, beg. pf ubaga persuade by
beseeching, induce
bd bdu mi error, mistake.
wprowadzi w ~ mislead
bdzi -dz -dzisz impf, pf pobdzi
or zabdzi stray, wander, err,
get lost, lose one's way
bdny aj erroneous
bkit mi azure, sky-blue
bkitny aj azure
bogosawiestwo n blessing
boto n mud, dirt, sludge
byskawiczny aj instant(aneous), like
lightning. av byskawicznie
byszcze -czy us 3p impf, pf
bysn -nie bys shine, flash,
glitter. see also byska.
byszcze si shine
bo conj (with endings of by: bom
bo bomy bocie) for, because,
since, as
bochenek -nka mi loaf
boczek 1 -czka mi bacon. 2 dim of
bok. na ~czku over to one side
bogaty aj rich, well-to-do, well off,
opulent. ~ w co abundant in.
as mp the rich. av bogato
bogobjny aj god-fearing
bohater mp Npl -owie hero, main
character in story
bohaterka -rek f heroine
bohaterski aj heroic
bohomaz mi colloq daubing, mp
painter
boisko n playing field,
playground
bok mi side. na ~ aside. na ~ku on
the side, semi-legally. u czyjego
~ku at someone's side. z ~ku
sideways, sidelong. to mi ~kiem
wyazi I've had enough of it
bole -li -l 3p-only impf hurt,
pain, smart. boli mnie gowa
I have a headache

169

bolesny aj painful, hurtful. ~na

prawda bitter truth. av bolenie
painfully
bowiem conj since, for, because
Boe Narodzenie Christmas
boy aj of bg
bg boga Dsg -u NVpl -owie us-cap
god; Bg wie ile Lord only
knows how many; bro Boe
God forbid; mj Boe or Boe
mj! my God! Bg zapa God
bless you
bl mi pain, ache. ~ gowy
headache
bra bior bierzesz impf, wzi
wezm wemiesz we pf take,
take on, grasp, assume
(power), bite (of fish); ~ pod
uwag take into consideration;
~ prysznic take a shower; ~
udzia take part; ~ si do
czego, za co undertake, try
one's hand at; skd to si
bierze? where does that come
from?
brak mi lack, absence, shortage,
shortcoming, flaw, fault; ~
zaufania lack of trust. as
verbal+G there is no ---; ~ piwa
out of beer
brakowa -kuje 3p-only +G lack, be
out of, be short of; niewiele
brakowao i... another moment
and... pap brakujcy missing
brat mp Dsg -u pl Npl bracia GApl
braci Ipl brami brother. ~
cioteczny or stryjeczny cousin. ~
przyrodni half-brother. ~
zakonny monk, friar. by z
kim za pan ~ be on the best of
terms with
brzowy aj brown, bronze-colored
Bretania f Brittany
bretoski aj Breton
brew brwi f NApl brwi brow,
eyebrow; marszczy brwi frown
broda brd f beard

GLOSSARY
brodaty aj bearded
brodzi -dz -dzisz impf wade
broni -ni -nisz impf +G defend.
bro Boe God forbid. ~ si
defend o.s
bro f us-sg weapon, firearm,
arm(s)
brudny aj dirty, filthy, soiled,
squalid, sordid. av brudno
brudzi -dz -dzisz impf, pf
pobrudzi soil. ~ si get dirty
brunet mp brunet
brunetka f brunette
brutalno f brutality
brutalny brutal, brutish, vicious
bruzda f furrow
brwiowy aj of brew
bryczka -czek f dim of bryka
bryd fac an cards bridge
bryka f carriage
brzeg mi shore, bank, coast, edge,
brink, verge, rim. do brzegu
to the brim
brzeek -ka dim of brzeg
brzcze -cz -czysz impf, pf brzkn
-n -niesz clang, jingle, buzz,
hum, drone
brzuch mi -a stomach, abdomen,
paunch, belly
brzuchaty aj paunchy
brzuszek -szka mi dim of brzuch
brzuszny aj abdominal
brzydal mp ugly person, fright
brzydki aj ugly. comp aj brzydszy.
comp av brzydziej
bucik -a dim of but
buda f shed, shack, hovel,
makeshift stand. psia ~
doghouse
budka -dek f booth. budka
telefoniczna telephone booth
budowa f construction project. w
~wie under construction
budowa -duj -dujesz impf, pf
zbudowa or wybudowa build
budowla f building, edifice,
structure

budynek -nku mi building, edifice

budzi -dz -dzisz impf, pf obudzi or
zbudzi rouse, awaken. pf
wzbudzi elicit. ~ si wake up
bufet mi buffet
bufetowy aj as mp buffet worker
bujno f exuberance, luxuriance,
abundant
bujny exuberant, abundant,
luxuriant, ebullient
buk mi -u or -a beech
bukiecik mi dim of bukiet
bukiet mi bouquet, bunch
bukowy aj of buk
bueczka -czek f dim of buka
buka -ek f roll, bun, bread-roll
bunt mi mutiny, rebellion, revolt,
sedition
burak mi -a beet
burza f storm
burzliwy aj stormy, tempestuous,
turbulent.
burzowiec -wca mi storm drain
burzowy aj of burza
but mi -a shoe, boot
buteleczka -czek f dim of butelka
butelka -lek f bottle
by cond conj (with endings of by:
bym by bymy bycie) that, so
that, in order that
by pres jestem jeste jest jestemy
jestecie s, fut bd bdziesz,
imper bd impf be, be located,
exist. ~moe perhaps. ma ~
supposed to be. nie bdzie,
nie byo see nie ma
byk ma 1. bull. jak ~ big as life 2.
Taurus
byle (with endings of by: bylem byle
bylemy bylecie) conj as long as,
just so that. byle co any old thing.
byle jak any old way. byle jaki
any old kind (sort)
bynajmniej av by no means
bystro f shrewdness, quickwittedness

170

GLOSSARY
bystry f quick-witted, sharp, bright,
shrewd, precocious
bywa -am -asz impf freq of by be,
stay, frequent, visit, happen,
occur

centymetr mi-a centimeter. tapemeasure

cenzor mp censor
cenzorowa -ruj -rujesz impf censor
cenzura f censorship
cera f complexion
cerkiew -kwi f Orthodox church
charakter mi character. w ~rze +G
in the role of, in the capacity
of, by way of
charakterystyczny aj characteristic,
typical
chcie chc chcesz impf, pf zechcie
+A or +G want, wish, desire. ~
powiedzie mean. ~ si +D
feel like. nie che mi si I don't
feel like it. chcia(a)bym
+infin I'd like to
chemia f chemistry
chemiczny aj chemical
chemik mp chemist
chemikalia pl form G -iw
chemicals.
chemioterapia f chemotherapy
ch f desire, wish. mie dobre
chci mean well. z chci eagerly,
willingly, gladly
chtka -tek f dim of ch
chtnie av gladly, willingly,
readily. ~ go poznam. I'd be
glad to meet him. ~ to zrobi
I'd be glad to do that.
najchtniej most willingly, by
preference
chleb mi -a bread. chleb ytni rye
bread. chleb razowy whole
wheat bread
chlebak -a mi haversack
chlebodawca mp arch or joc
employer
chlebowy aj of chleb
chlipa -pi -piesz impf, pf chlipn n -niesz whimper, sob. slurp
chodny aj cool, cold, chilly. av
pred chodno
chop mi Dsg -u peasant, farmer,
fellow, man. as semi-pers guy

C
cakiem av completely, entirely,
wholly, quite, rather
cakowity aj entire, utter. av
cakowicie wholly, fully,
entirely, utterly
cao f whole, unity, entirety. w
~ci entirely, as a whole
caociowy aj taken as a whole
caowa -uj impf, pocaowa pf
w+A kiss on. ~ si kiss e.o.
cay aj whole, all, entire, intact.
cay dzie all day. ca noc all
night. na caego at full
strength, at full speed. av cao;
wyj cao come out alive, in
one piece
cap ma billy-goat
ceber -bra mi bucket. la jak z
~bra rain cats and dogs
cebula f onion
cebulka -lek f bulb (of tulip, etc.)
cecha f trait, characteristic, feature
cechowa -chuje -chujesz impf, pf
nacechowa characterize,
mark. intr ~ si +I) be
characterized by
cel mi Gpl -w aim, goal, target,
destination. bez ~lu
aimlesslessy
celowy aj of cel
cena f price, cost, value. za
wszelk ~n at any cost
ceni -ni -nisz impf, pf oceni
value, prize, treasure
centralny aj central
centrum n NVpl -tra Gpl -rw
center (of town). ~ handlowe
shopping district, mall

171

GLOSSARY
chopak mp also semi-pers boy,
boyfriend
chopczyk dim of chopiec
chopiec -pca mp Dsg -u NVpl -y
boy
chopicy aj boy's
chopisko aug of chop
chopka fem of chop
chopski aj peasant. po ~sku
peasant-style
chd chodu mi cold, chill
chmura f cloud
chmurka -rek f dim of chmura
chmurny aj cloudy
chocia conj although. interj by
let's say
cho conj although, though, even
though, albeit, at least. ~ na
chwil at least for a moment
choby conj even if
chodnik mi -a sidewalk, (rug)
runner
chodnikowy aj of chodnik
chodzi -dz -dzisz chod indet, det see
i. go on foot, walk. dziecko
juchodzi the child can already
walk. czy zegar chodzi? is the
clock running? chod no come on.
chodzi o+A it is a matter of. o co
chodzi? what's up? jeli chodzi o
mnie as far as I'm concerned. ~ w
+L wear. see i
choina f Scotch pine
choinka -nek f Christmas tree
cholera f cholera. as imprec vulg
damn!. do jasnej ~ry goddammit.
jak ~ like hell
cholerny aj damned, damnable. av
cholernie horribly, terribly,
damnably
choroba -rb f sickness, illness,
disease; ~ morska sea-sickness
chorobliwy aj morbid. av
chorobliwie morbidly
chorobowy aj relating to illness
chorowa -ruj -rujesz impf, pf
pochorowa for a while or

zachorowa become be sick, pf

(za~) fall ill
chory aj sick, ill. ~ umysowo
mentally ill. as mp patient. av
choro
chowa -am -asz impf, pf pochowa
or schowa bury, hide,
secrete, keep, put away. intr ~
si hide
chr mi chorus, choir. ~rem in a
chorus
chroni -ni -isz impf, schroni,
uchroni pf protect. intr ~ si take
cover, take shelter
chrzan mi horseradish
chusta f scarf, muffler, kerchief
chusteczka -czek f handkerchief
chustka -tek f dim of chusta
chwia -iej -iejesz impf, pf
zachwia +I shake. ~ si sway,
reel, totter, teeter
chwila f moment, while. co ~l
every so often. na ~l for a
moment. po ~li after a
moment. przed ~l a moment
ago. przez ~l for a moment.
w pewnej ~li at a certain
moment. w tej ~li at that
moment
chwileczka -czek f ~k just a
moment.
chwilowy aj momentary, passing,
temporary
chyba av probably, maybe,
perhaps. ~, e unless. ~ nie
probably not. ~ tak probably
so
chyli -l -lisz impf, pf uchyli bend,
incline. intr ~ si 1. bend,
incline, tend toward. 2. od+G
decline, evade
ci 1 D of ty to you. 2 Npl mppl of ten ta
to
ciako n corpuscle
ciao n body, flesh
ciasny tight, narrow, cramped
(space). av ciasno

172

GLOSSARY
ciasny tight, narrow, crampted
(space). av ciasno
ciastko -tek n cake, pastry, cookie
ciasto n Lsg ciecie dough, cake,
batter
cig mi stretch, course, sequence;
w ~gu +G in the course of,
during; ~ dalszy continuation
cigle aj continuously, constantly,
still, on and on; ~ mwi keep
talking
cign -n -niesz impf, pf pocign n -niesz draw, drag, haul, tug,
continue (talking). ~ si stretch
ciy - -ysz impf na+L weigh
heavily on
cichutki, cichuteki aj nice and
quiet
cichy aj quiet. av cicho quiet!
hush! comp av ciszej. av po
cichu on the sly
ciekaw(y) aj curious, interesting. nic
ciekawego nothing of interest.
jestem ~w(a) I wonder. av
ciekawie.
ciekawi -wi -wisz impf, pf
zaciekawi interest
ciekawo f curiosity; z ~ci out of
curiosity
cieleny aj corporeal
ciemno f dark(ness)
ciemny aj dark, dim, dusky. av
and verbal ciemno
cienisty aj shady
cieniutki aj dim of cienki. ~ka
granica very fine line
cienki aj thin, fine. Npl mp ciecy
comp aj cieszy. comp av
cieniej
cie f shadow, shade, trace
cieplarnia f Gpl -rni or -r hothouse, green-house
ciepo n warmth
ciepy aj warm. av pred ciepo
cierpie -pi -isz impf, pf ucierpie
suffer. ~ na+A suffer from

173

(illness). nie ~ not abide, nie ~

zwok brook no delay
cierpienie n suffering, anguish,
distress
cierpliwo f patience
cierpliwy patient, long-suffering. av
cierpliwie patiently
cierpn -n -niesz impf, pf cierpn
grow numb; cierpa mu skra
his skin began to crawl
cieszy -sz -szysz impf, pf ucieszy
please, delight. ~ si z+G be
glad of. +I enjoy (life, etc.)
ciela mp Gpl -i or -w carpenter
ciar mi weight, burden
ciarek -rku mi counterweight
ciarowy aj freight
ciki aj heavy, hard, difficult. av
pred ciko; ~ chory seriously
ill; ~ mi it's hard for me. comp
aj ciszy, comp av ciej.
ciko f gravity, severity,
difficulty
ciocia f dim of ciotka Gpl cio
aunt(ie)
ciotka -tek f aunt
cisza f quiet, silence, calm
cinienie n pressure (air, blood,
etc.)
cinieniomierz -a mi barometer
cnota cnt f virtue
co pron G czego D czemu IL czym
what. ~ bd whatever; ~
chwil or ~ chwila every
minute or so; ~ dzie every
day. ~ najmniej at least; co
prawda to be sure; ~ sycha?
what's new? ~ do +G as far as
--- is concerned; ~ nieco
something or other; ~
takiego? what the heck? ~ ty
na to? what do you say to
that? ~ zacz emph who or what
(in the world); ~ z tego? what
of it? to ~? so what?
codzienny aj every-day. av
codziennie daily

GLOSSARY
cofa -am -asz impf, pf cofn -n niesz set back, back up, retract,
reverse, withdraw. ~ si go
away, withdraw, back off
cokolwiek pron decl like co:
czegokolwiek, etc. anything (at
all), whatever
coraz av with comp aj or av more
and more, increasingly; ~
atwiejszy easier and easier; ~
trudniej with increasing
difficulty. ~ to every now and
then
co pron decl like co: czego, etc.
something. co takiego you
don't say
creczka -czek, cruchna, crunia
dims of crka
crka -rek f daughter
c? emph pron what? interj well?
what can I say?. ~ dopiero not
to mention
cud mi Npl cuda miracle; jakim
~dem by some miracle
cudowny aj wonderful,
miraculous, precocious
cudzoziemiec -mca mp foreigner
cudzoziemka fem of cudzoziemiec
cudzoziemski foreign
cukier -kru mi sugar
cukierek -rka mi candy, sweet
cukierkowy aj sentimental
cukrowy aj of cukier
Cygan mp Npl -nie GApl -w
Gypsy fem Cyganka -nek
cyniczny aj cynical
cynik mp cynic
cynizm mi cynicism
cyprys mi -a or -u cypress
cytryna f lemon
cytrynowy aj of cytryna
cywilizacja f civilization
cywilny aj civil. stan ~ marital
status
czajniczek -czka mi teapot
czajnik mi -a kettle
czapeczka -czek dim of czapka

czapka -pek f cap

czarny aj black. av czarno
czas mi time. na ~ in or on time.
najwyszy ~ high time. ~sem
per chance, sometimes. ~sami
at times, sometimes. od ~su
do ~su now and again, from
time to time. w ~sie +G
during
czasowy aj of czas
czaszka -szek f skull
czstka -tek f dim of cz
czeka -am -asz impf, pf poczeka
or zaczeka wait. +G await. ~
na+A wait for
czekolada f chocolate
czekoladka -dek f a chocolate
(candy)
czekoladowy aj of czekolada
czelno f impudence
czelny aj impudent, brazen
czepek -pka mi cap (nurse's,
woman's, child's), bonnet
czerenia f Gpl -ni cherry, cherry
tree
czerwcowy aj of czerwiec
czerwiec -wca mi June
czerwie f red(ness)
czerwonawy aj reddish, ruddy
czerwony aj red. av czerwono
czesa -sz -szesz impf, uczesa pf
comb. int ~ si comb (do)
one's own hair. pf see also
przyczesa, zaczesa
cze f czci honor, worship,
regard, reverence. na ~ +G in
honor of. as interj cze! hi!
bye!
czsto av of czsty often, frequently
czstowa -tuj -tujesz impf, pf
poczstowa +A, +I offer
(something to eat), treat with.
~ si +I help oneself to
cz f part, portion, component.
w przewaajcej ~ci for the
most part

174

GLOSSARY
czonek -nka 1 mi member, limb,
penis. 2 mp Npl -owie member
(of organization)
czonkowski aj of czonek
czowiek mp pl N ludzie GA ludzi I
ludmi man, human, person,
one. pl people
czoo cz n Gpl cz brow. na czele
+G in charge of, at the head of
czosnek mi garlic
czterdziestka f reif num the
number forty
czterdziesty num aj of czterdzieci
fortieth
czterdzieci num -dziestu I -oma
forty
czterechsetlecie n four-hundredth
anniversary
czterechsetny aj four hundredth
czternastka f reif num the number
fourteen
czternasty num aj of czternasty
fourteenth
czternacie num -nastu I -oma
fourteen
czternacioro -rga coll num
fourteen
cztery num mp czterej GL czterech
D czterem I czterema four
czterysta num -u I -oma four
hundred
czu -uj -ujesz impf feel, sense,
smell. intr ~ si feel. le si
czuj I feel bad
czuo f tenderness, sensitivity
czuy aj tender, sensitive. av czule
czwartek -tku mi Thursday
czwarty num aj fourth
czworo coll num -rga (group of )
four
czwrka reif num f foursome, the
number four
czy part whether, if, disjunctive or.
czy... czy... whether... or....
czy nie? or isn't it?
czyj czyja czyje pron ajwhose. czyj
czyja czyje someone's

czym part +comp. czym prdzej all

the faster, as fast as possible
czyni -ni -isz impf, pf uczyni do,
make, render (a service)
czynienie n. mie do ~nia z+I have
to do with
czynnik mi -a factor, (chemical)
agent
czynno f activity
czynny active, working,
operating, open (of store or
office)
czysto f purity, cleanliness
czysty aj clean, tidy, pure, blank. av
czysto. comp aj czystszy. comp av
czyciej, av phr do czysta
thoroughly
czyci -szcz -cisz impf, pf
poczyci or wyczyci clean.
intr ~ si clean o.s.
czyta -am -asz impf, pf przeczyta
read
czytelniczka fem of czytelnik
czytelnik mp reader

wiczenie n exercise (physical or

in a book)
wiczy si -cz -czysz impf
practice, train
wier num quarter
wierwiecze n quarter-century

D
dach mi roof
dachowy aj of dach
da dam dasz dadz pf, impf dawa daj
dajesz give, yield, grant, allow,
permit, let, serve.~ si. da si to
zrobi. that can be done. nie da si
tego robi that can't be done. okno
nie dao si otworzy the window
couldn't be opened.
da Bg God willing

175

GLOSSARY
da komucorobi have s.t. done
by s.o. ( a suit, etc.)
da sobie rad + infin) manage (to
do). z+I be able to handle s.t.
daj spokj phr give me a break
dalej comp avof daleki mwi dalej
keep talking. by ~ przy kim still
be with s.o. i ~ continue, keep on
daleki aj far, distant. comp aj
dalszy qv. cig dalszy
continuation. comp av dalej qv.
z daleka from afar
dama f lady
damka -mek f queen (in cards).
lady's bicycle
damski aj lady's (apparel)
dane pl aj as noun facts, data,
givens
danie n course, dish. pierwsze
drugie first course
daremno f fruitlessness,
pointlessness
daremny aj futile, fain, fruitless
darmo in the phr za ~ for free,
gratis, for nothing
darmozjad mp pej free-loader
darowa -ruj -rujesz or
darowywa -wuj -wujesz impf,
pf podarowa +D 1 give,
present. 2 forgive, overlook
darzy -rz -rzysz impf +A, +I
bestow, grant, accord; ~ kogo
uczuciem have feelings for s.o.
data f date. ~ urodzenia date of
birth
dawny aj of old, former, long-ago.
~na historia early history. ~ne
czasy .(good) old days av
dawno formerly, a long time
ago. od dawna for a long
time; od dawien dawna from
time immemorial
dba -am -asz impf, pf zadba o+A
take care of, care about. ~ o
siebie look out for o.s.
debiut mi debut. mp debiutant
debutant

176

debiutantka -tek f debutante

dech tchu mi breath. ~ tchu catch
one's breath
decydowa -duj -dujesz impf, pf
zdecydowa o+L decide about.
o+A determine. intr ~ si
decide, make up one's mind.
na+A opt for
decyzja f decision
defilowa -luj -lujesz impf march
past
deka, dekagram decagram (10 grams)
deko n us indecl decagram
delikatesy pl form pl -w
delicatessen. w delikatesach
delikatny aj delicate, gentle, soft.
delikatno delicateness, delicate
quality
denerwowa -wuj -ujesz impf, pf
zdenerowa worry, upset,
distract. intr ~ si +I get
worried, upset by s.t.
dentysta mp dentist
dentystka -tek fem of dentysta
depesza f telegram, wire.
depeszowa -szuj-szujesz impf
telegram, wire
deprymowa -muj -mujesz impf
depress, deject, dishearten,
deprecate. av deprymujco
deprecatingly
deser mi dessert
deserowy aj of deser
deska -sek f board. ~ ratunku life
saver <preserver>
deszcz mi rain. pada ~ it is
raining. dim
deszczowy aj of deszcz
deszczuka -ek f board
deszczyk -a dim of deszcz
dezaprobata f disapproval
dla prep +G for, for the sake of, for
the benefit of
dlaczego inter av why
dlatego indic av for that reason,
therefore. dlatego, e...
because

GLOSSARY
do f Ipl domi palm of hand. jak
na doni in front of one's eyes
dugi aj long. av dugo. na ~ for a
long time. comp aj duszy.
comp av duej
dugopis mi ball-point pen
dugo f length
duny aj in debt
dno den n Gpl den bottom
do prep +G to, up to, into, as far
as, until; do miasta to town;
do wody into the water; do
domu (to) home; do godziny
szstej by six o'clock
doba f period, age, era, 24 hours.
ca dob all hours
dobiega -a us-3p ~ koca draw to
an end <close>, reach
dobowy aj of doba
dobranoc interj good-night
dobranocka -cek f good-night story
(on radio, TV)
dobro f dla+G goodness, kindness
toward
dobry aj good, fine, sound, valid; ~
do +G good for; na ~re for good. av
dobrze qv. comp aj lepszy. comp av
lepiej. tym ~ all the better. sup aj
najlepszy best
dobrze av of dobry good, fine, all
right. ju ~ there, there
doceni -ni -nisz pf, impf docenia
appreciate
dochodowy aj profitable
dochodzenie n investigation
dochowa -am -asz pf, impf
dochowywa -wuj -wujesz +G
keep (secret), preserve
doczeka si -am -asz +G wait for,
wait until, live to see
doda -dam -dasz -dadz pf, impf
dodawa -daj -dajesz add
dodatek -tku mi supplemen,
addition. na ~ what's more; w
~tku do+G in addition to

177

doglda -am -asz impf, pf

dogldn -n -niesz +G see to,
look after
dogodzi -dz -dzisz pf, impf
dogadza +D please, suit. trudno
mu dogodzi it's hard to please
him
dogoni -ni -nisz pf, impf dogania
gain on, pf overtake, catch up to
dojazd mi do+G approach, access
to
dojazdowy aj of dojazd
dojecha -jad -jedziesz pf, impf
dojeda drive as far as,
commute, pull into (station)
dojrze 1-ej -ejesz pf, impf
dojrzewa ripen, mature
dojrze 2 -jrz -jrzysz pf, impf
doglda +G inspect, oversee,
spot
doj -jd -jdziesz doszed, dosza pf,
impf dochodzi -dz -dzisz
do+G come to, arrive at, reach,
accomplish, make an
impression on. to do nic nie
dojdzie that'll come to naught.
~ do wniosku conclude
dokd av where to
dokadny aj exact, precise,
thorough. av dokadnie
thoroughly, carefully,
precisely.noun dokadno
exactness, exactitude, precision,
accuracy
dokona -am -asz pf, impf
dokonywa -uj or -ywam +G
accomplish, perform (action). ~ si
come to pass, be accomplished
doktor mp doctor (medical and
academic)
doktorat mi doctorate
dokuczy -cz -czysz pf dokucza
impf +D annoy, bother, irk, tease
dokument mi document
dolecie -c -cisz pf, impf dolatywa
-tuj -tujesz come flying, fly to,
reach (of sound)

GLOSSARY
dolina f valley
dolny aj lower
dom mi house, home. do domu to
home. w domu at home. ~
towarowy department store. ~
kultury community center. ~
studencki dormitory
domaga si -am -asz impf+G demand,
claim, call for
domek -mku mi cottage
domkn -n -niesz pf, impf
domyka close, shut (completely)
domostwo n homestead
domowy aj of dom. praca ~wa
homework. prace ~we
housework. zwierz ~we
household pet. po ~wemu
informally
domyli si -l -lisz pf, impf domyla
si guess, imagine, suppose
dopatrze si -rz -rzysz pf, impf
dopatryrwa si +G see behind,
spot, read into
dopiero av only (just). ~ co only
now. c dopiero not to
mention
dopki nie conj phr (not) until
dopty, dopki conj after nie not until
doprawdy av really, honestly
doprowadzi -dz -dzisz pf, impf
doprowadza do+G lead to,
bring about
dopust mi visitation (from above). ~
boy scourge
dopuci -szcz -cisz pf, impf
dopuszcza do+G allow, let
happen, let pass, admit into. ~
si +G commit (crime, etc.)
dorosy aj adult, grown(-up). as mp
adult, grown-up. av dorole in a
mature manner
doroka -ek f hansom cab,
carriage
dorzecze n Gpl -y river basin
dorzuci -c -cisz pf, impf dorzuca toss
in another

178

dosiga -am -asz impf, dosign

sign pf, +G reach (up to )
doskonay aj excellent, perfect. av
doskonale excellently, perfectly
dosowny aj literal. av dosownie
literally
dosta -an -niesz pf, impf dostawa
-staj get, receive, obtain. ~ si
do +G get into, get to
dostarczy -cz -czysz pf, impf
dostarcza +D +G provide, supply
dostateczny aj do+G sufficient for.
av dostatecznie sufficiently
dostpno f accessibility
dostpny aj dla kogo accessible
<available> to s.o
dostrzec -strzeg -strzeesz -strzeg pf,
impf dostrzega discern, perceive,
tell
dosy av =do rather, enough
do av =dosy rather, fairly, quite,
enough. mie ~ have enough.
~, e suffice it to say that
dowiadczenie n experience
dowiadczenie n experience; z
wasnego dowiadczenia from my
own experience
dowiadczy -cz -czysz pf, impf
dowiadcza +G experience
dotkn -n -niesz pf, impf dotyka +G
touch, feel, strike, affect, afflict
dotrzyma -am -asz pf, impf
dotrzymywa -muj or -mywam +G
keep (word, promise. company)
dotychczas av heretofore, hitherto,
til now
dotychczasowy aj previous, until
now
dotyczy -czy us-3p +G concern
dowcip mi joke, humor, wit
dowiedziesi -wiem -wiesz -wiedz pf,
impf dowiadywa si -duj -dujesz
+G or o+L learn, find out
dowie -wiod, -wiedziesz, wid,
wioda, wiedli pf, impf dowodzi dz -dzisz prove, impf try to prove

GLOSSARY
dowie -wiod -wiedziesz -wid wioda -wiedli pf, impf dowozi -
-zisz take to, drive to
dowolno f arbitrariness
dowolny optional, at will. w ~
sposb in any way, as one
likes
dowd -wodu mi na+A proof,
evidence of. ~ osobisty
personal identification
d dou mi pit, bottom. do dou
down. na d down(wards),
downstairs. na dole at the
bottom, downstairs. w dole at
the bottom. w d
down(wards). z dou from the
bottom
dra mp rascal
dreszcz mi often pl shiver
drczy -cz -czysz impf torment,
distress
drobiazg mi trifle, sundry
drobnostka -tek f trifle
drobny aj small, slight, minor,
petite. pl small change
droga drg f road, way. swoj ~g
in one's own way; na drodze
in the road, in the way; po
drodze along the way; w
drodze on the way, in the
course of, by way of; wej
sobie w drog get in each
other's way; droga dojazdowa
access road
drogeria f druggist's
drogi aj expensive, dear; mj ~
my dear; Drogi Panie Dear
Sir. comp a droszy. comp av
droej
drogomistrz mp Npl -owie roadmaster (person responsible for the
upkeep of a stretch of highway)
drogowy aj of droga
droej comp av of drogi
drka dim of droga
drucik mi -a dim of drut

drugi aj another, the other,

second. na ~ dzie next day
drukarnia f Gpl -r <-rni> printery,
printer's
drut mi wire, knitting needle. robi
na ~-ach knit
drwal mp wood-cutter
drze dr, drzesz, drzyj, dar, impf,
pf poddrze tear. ~ si impfonly shout, holler
drzema -mi -miesz impf slumber
drzewko -wek n dim of drzewo
drzewo n tree
drzwi pl form G drzwi door(s)
drzwiczki -czek dim of drzwi
duma f 1. pride, self-respect 2.
Ukrainian heroic song
dusi -sz -sisz impf, pf udusi
strangle, smother, stifle, stew
(meat). ~ si smother, choke,
strangle
dusza f soul, heart. nie byo ywej
~szy there wasn't a living soul
duszpasterski aj of duszpasterstwo
duszpasterstwo n priesthood,
ministry
duo av of duy a lot. +G a lot of. za ~
too much. nieduo not much. comp
av wicej more
duy aj large, big. av duo comp aj
wikszy. comp av wicej
dwa m/n, f dwie mp dwaj GDL dwu
G dwch or dwu D dwom or
dwu, dwm I dwoma, f dwiema
two
dwadziecia num dwudziestu I -oma
twenty
dwanacie num GDL dwunastu I
dwunastoma twelve
dwie see dwa
dwiecie num dwustu I dwustoma
two hundred
dwojaki aj double-sided, w ~
sposb in one of two ways
dwoje coll num -jga (group of) two
dworzec -rca mi station, depot,
terminal (train, bus). ~

179

GLOSSARY
dziecistwo n childhood. od
dziecistwa since childhood
dziecko n pl NAG dzieci D dzieciom
I dziemi L dzieciach child
dziedzic mp heir, young squire
dziedziczny aj hereditary
dziedziczy -cz -czysz impf, pf
odziedziczy po+L inherit from
dziedzina f area, branch, field of
study
dzieje pl-only G -w history
dziejowy aj historical
dzieli -l -lisz impf, pf podzieli
share, divide. ~ si +I share.
dzielnica f section, province,
district, part of town
dzielnicowy aj regional. as mp
constable
dzielny aj brave, resourceful,
gallant. av dzielnie bravely
dzieo n work (of art, literature)
dziennik mi -a journal, diary, logbook, daily paper
dziennikarstwo n journalism
dzienny aj of dzie daily
dzie dnia mi NApl dni or dnie Gpl
dni day; ~ dobry hello; ~ po
dniu day by day; ~ w dzie
on this very day; ~ za dniem
day after day; na co ~ on an
everyday basis; na drugi
dzie next day. pewnego
dnia one day; z dnia na ~
from one day to the next; w
biay ~ in broad daylight;
Dzie Kobiet Women's Day
dziesitek -tka mi decade
dziesitka -tek reif num a ten
dziesity num aj tenth
dziesicioro -rga coll num ten
dziesi num GDL -ciu I -cioma
ten
dziewcz n -cia Npl -ta Gpl -t girl
dziewczyna f girl
dziewczynka -nek f little girl
dziewitka reif num f a nine
dziewity num aj ninth

kolejowy train station. ~

autobusowy bus terminal
dwja aug reif num of dwjka a two
(grade)
dwjka reif num a two, twosome.
we ~jk the two of them, us
dwudziestopiciolecie n twentyfive-year anniversary
dwudziestoszecioletni aj twentysix-year
dwudziesty num aj twentieth
dwunasty num aj of dwanacie
twelfth
dwunasty num aj twelfth
dylemat mi dilemma
dym mi smoke
dynia f squash, pumpkin
dyrekcja f leadership, management
dyrektor mp director, manager,
head
dyskretny aj discreet. av dykretnie
dyskusja f (formal) discussion
dyskusyjny aj controversial. klub
~ debating club
dyspozycja f directive, instruction,
inclination, disposition, disposal.
do ~ji at one's disposal
dywan mi -u or -a rug, carpet
dywanik -a dim of dywan
dywersant mp saboteur
dywersja f sabotage
dzbanek -nka mi pitcher
dzia si dzieje us-3p impf go on,
happen, go on, occur. co si
dzieje? what's going on?
dziadek -dka mp Npl -owie
grandfather. dziadkowie
grandparents
dziadzio mp grandpa
dziaa -am -asz impf operate, work
(of equipment). na+A have an
effect on; dziaasz mi na nerwy
you're getting on my nerves
dziaanie n operation (esp.
military), activity
dziaka -ek f garden plot

180

GLOSSARY
dziewicioro -rga coll num nine
dziewi num -ciu I -ioma nine.
num aj
dziewidziesit num -dziesiciu I ioma ninety
dziewiset num -ciuset nine
hundred
dziewisetny aj nine hundredth
dziewitnasty aj nineteenth
dziewitnacie num -nastu I nastoma nineteen.
dziki prep +D thanks to, due to,
by means of. dziki! thanks!
dzikowa -kuj -kujesz impf, pf
podzikowa +D za+A thank
for. dzikuj thank you, no
thanks
dzisiaj see dzi
dzisiejszy aj of dzi today's
dzi or dzisiaj av today; ~ rano
this morning; do ~ dnia until
this very day
dziura f hole, cavity, hole in the
wall (place)
dziurka -rej f dim of dziura
dziwactwo n eccentricity
dziwi -wi -wisz impf, pf zdziwi tr
surprise. ~ si intr+D be
surprised (at). co tu si dziwi
little wonder
dziwny aj strange. av dziwnie
dzwon mi bell
dzwonek -nka mi dim of dzwonek
dzwoni -ni-nisz impf, pf zadzwoni
do+G call, ring, telephone s.o.
dem mi subst jam (food)
dentelmen mp gentleman
dinsy pl form jeans
dungla f Gpl -i jungle
dwiga -am -asz impf, pf dwign n -niesz lift, raise, hoist

E
e, ee exclam oh!, aw!
egoista mp egotist
egoistka -tek fem of egoista

egoizm mi egotism, selfishness

egzamin mi examination
ekonom mp economist
ekonomia f economy
ekonomiczny aj economic(al)
ekran mi screen (film, television).
na ~nie now playing
ekshibicjonizmmi exhibitionism
ekspedient mp ekspedientka f
salesperson
ekspres mi 1. express (train, letter,
newspaper, service). 2. coffeemaker
ekspresowy aj express (train,
service); ekspresowy termin
ASAP. list ekspresowy specialdelivery letter
elegancki aj elegant, smartly dressed
elektryczno f electricity
elektryczny aj electrical
element mi element
elementarny aj elementary,
rudimentary
emaliowany aj enameled
emerytura f retirement. na
emeryturze in retirement, retired
energia f energy
energiczny aj energetic. av
energicznie
epoka f epoch, period
etap mi stage, period
etnograf mp ethnographer
etnografka -fek fem of etnograf
etnografowa f decl like aj
ethnographer's wife
etnolog mp ethnologist
etykieta f etiquette
ewentualno f eventuality,
possibility, happenstance,
contingency
ewentualny aj eventual, possible,
likely. av ewentualnie if need
be

F
fabryczny aj of fabryka

181

GLOSSARY
fabryka f factory, plant
fachowy aj professional, technical,
expert
fajny aj colloq fine, great, neat. av
fajnie
fakt mi fact
farba f paint, color, dye
fartuch mi -a apron, doctor's gown
fartuszek -szka mi dim of fartuch
fatyga f trouble, bother, effort
felczer mp military surgeon
ferie pl-only G ferii inter-term
holidays, recess
fiakr mifiacre (kind of horsedrawn cab)
filianka -nek f teacup, coffee cup
film mi film, picture, movie,
cinema. na ~mie at a movie
filmowy aj of film
filowa luj -lujesz impf flicker
fioek -ka violet (flower)
fiokowy aj mauve
firana f curtain
firanka -nek f curtain, drape
fizyka f physics
flaki G -w tripe
flakon mi bottle, vase, flagon
forma f form, physical shape,
mould. by w ~mie be in
shape, on form
formalistyczny formalistic. av
formalistycznie
formowa -muj -mujesz impf, pf
uformowa form, fashion, shape,
mold. intr ~ si be formed
fort mi fort
fotel mi -a armchair
fotografia f photograph
fragment fragment, excerpt
Francja f France
francuski aj French. av po ~sku in
French
francuszczyzna f French language
Francuz mp Frenchman
Francuzka -zek f Frenchwoman
frank fac an franc
front mi front (military, weather)

frytki -tek pl form french fries

fryzjer mp barber, hairdresser
fryzjerka -rek fem of fryzjer
funkcja f function
funkcjonowa -nuj -nujesz impf
function
fura f wagon, cart
furka -rek dim of fura

G
gabinet mi office, private office
gadanie n talk, chatter
gapi si -pi -pisz w+A stare, gape at.
pf see zagapi si
garnek -nka mi pot, dim garnuszek
-szka little pot, mug
garnizon mi garrison
garnizonowy aj of garnizon
gawdzi -dz -dzisz prattle
gaz mi gas
gazeta f newspaper
gazowy aj of gaz
gdyby cond conj (with endings of
by: gdybym gdyby gdybymy
gdybycie) if. gdyby nie unless
gdy conj since, because
gdzie av where gdzie
somewhere. ~ tam! heck no!.
~ indziej somewhere else
gdziekolwiek av anywhere (at all),
wherever
gdzieniegdzie av here and there
gdzie av somewhere
generalizow -zuj-zujesz impf
generalize
gestapo n indecl gestapo
gestykulowa -uj -ujesz impf
gesticulate
getr us-pl spat, gaiter
gba f vulg lip, mouth, kisser
gsto f density
gsty aj thick, dense. comp aj
gstszy or gciejszy. comp av
gciej
g f Napl gsi goose
gimnazjalista mp o-fash school-boy

182

GLOSSARY
gimnazjalistka fem of gimnazjalista
gimnazjum n grammar school
gin -n -niesz impf, pf wygin die
out, become extinct
gadki aj smooth, sleek. pj
gadko go smoothly. comp aj
gadszy. comp av gadziej
gb gbi f depth(s)
gbina f often-pl depth, the deep
gboki aj deep, profound. comp aj
gbszy. comp av gbiej
gboko f depth
godny aj hungry
gos mi voice, vote. na ~ out loud
gony aj loud, renowned, talked
about. av gono loudly, out
loud
gowa gw f head. dobra ~ good
mind; traci ~w lose one's
head; przyjkomu do ~wy
occur to s.o.; mie z ~wy have
off one's hands
gd godu mi hunger. o godzie on
an empty stomach
gwka -wek f dim of gowa
gwny aj chief, main. av gwnnie
guchy aj, also as mp deaf. ~
telefon dead line. ~ jak pie
deaf as a post
gupi aj stupid
gupstwo f stupidity, idiocy. pl
nonsense
gmatwa -am -asz impf, pf
zagmatwa or pogmatwa
muddle. ~ si get muddled
gmina f community, commune,
parish
gminny aj communal
gniewa si -am -asz impf, pf
rozgniewa si na+A be angry at.
tr w.o. si anger
go pron G of on, ono, A of on him
godno f dignity, name
godny or godzien aj worthy +G
of. av godnie worthily
godzina f hour, o'clock; o
pierwszej ~nie at one o'clock;

z ~ny na ~n from hour to

hour; na pierwsz ~n for one
o'clock; ~ policyjna curfew
godzinka -nek f dim of godzina
goli (si) -l -lisz impf, pf ogoli (si)
shave
goni -ni -nisz impf, pf zagoni
drive, chase. ~ si chase after
gorcy aj hot..adv passionately,
keenly. comp aj gortszy. av
and av pred gorco hot,
heatedly. gorco mi I am hot.
na gorco served hot. comp av
gorcej
gore -eje us-3p blaze, flame, burn,
glow
gorszy comp aj of zy worse. co gorsza
what is worse. comp av gorzej.
najgorszy sup aj worst
gorycz f bitterness, life's pain
goryl ma gorilla
gorzej comp av of zy worse. najgorzej
comp av worst
gorzki aj bitter. comp aj bardziej ~
gospoda f inn, tavern
gospodarstwo n farm, household
gospodarz mp host, landlord
gospodyni f hostess
gosposia f maid, cleaning lady
gociniec -ca mi roadway
go mpIpl gomi guest
gotowa -tuj impf, pf ugotowa
prepare, cook. ~ si boil, be
prepared. prepare o.s.
gotowany aj boiled, prepared, readymade
gotowo f preparedness,
readiness
gotowy (gotw) aj ready,
prepared, ready-made.
gotowy do +G ready for
gotycki aj Gothic
gra f mountain, hill. do ~ry up,
upwards. na ~r upwards, (to)
upstairs. na ~rze on top,
upstairs. w ~r up(wards). z
~ry in advance

183

GLOSSARY
grny aj upper
grski, grzysty aj mountainous
gracz mp player
gra gram grasz impf, pf w+A
pogra, zagra play. ~ w
bryda play bridge
granatowy dark blue, navy blue
granica f border, boundary,
borderline, limit. za ~c abroad.
za ~c (to) abroad. zza ~cy from
abroad. bez granic without
limits
grochwka f pea soup
gromada f group, bunch, district
gromadzi -dz -dzisz impf
accumulate. ~ si gather
together, assemble, pile up. pf
see zgromadzi
gromnica f large candle lighted at
deathbed
grono n cluster, circle of friends
grosik mi -a dim of grosz
grosz -a fac an grosh (monetary
unit)
grozi - -zisz impf, pf zagrozi +D +I
menace, threaten s.o. with s.t.
groba f threat, menace
grubo f thickness, coarseness
gruboskrny aj thick-skinned
gruby aj thick, fat. av grubo
grudniowy aj of grudzie
grudzie grudnia mi December
grunt mi ground, basis , foundation,
the main thing. w ~ncie rzeczy
basically, in the final analysis
gruntowny aj basic, fundamental.
av gruntownie
grupa f group
grusza f pear, pear tree
gruszka -szek f pear, pear tree
gryka f buckwheat. aj gryczany
gry gryz -ziesz gryz gryli impf,
ugry pf bite, gnaw; gryzie ci
sumienie your conscience is
bothering you. ~ si fret
grzski aj slippery
grzechot mi rattle

184

grzechota -o(c)z -o(c)zesz impf rattle

grzechotka -tek f (baby's) rattle
grzechotnik ma rattlesnake
grzecznociowy aj polite (usage)
grzeczno f politeness, courtesy
grzeczny aj polite, courteous
grzyb m -a mushroom. aj grzybowy. zupa
~wa mushroom soup
grzybek -bka mi dim of grzyb
gubi -bi -bisz impf, pf zgubi lose. ~
si get lost, lose one another
guma f rubber, eraser, gum
gumka -mek rubber band, eraser
gumowy aj of guma
gust m i us-fig taste
gustowny aj tasteful
gwat mi violence, rape. ~tem or
na gwat violently, by force
gwatowny violent
gwiazda f DLsg gwiedzie star
gwiazdka -dek f Christmas-Eve
gift, asterisk.
gwiazdkowy aj of gwiazdka
gwizd mi whistle (sound)
gwizdek -dka mi whistle (object)
gwd gwodzia mi nail

H
ha interj hah!
halo! excl hello! hey!
hamowa -muj -mujesz impf, pf
wyhamowa brake
haas mi noise, commotion
haaliwy aj noisy
hasa -am -asz impf romp, frolic
hej excl hey! hi! right!, hello! bye!
herbata f tea
historia f history, story, plot
historyczno f historicity
historyczny aj historical
historyk mp historian
hiszpaski aj Spanish. av po
hiszpasku in Spanish
hitlerowiec mp Nazi
hitlerowski aj Nazi

GLOSSARY
hobby n indecl hobby
hodowa -duj -dujesz impf raise,
bring up
horyzont mi horizon
hotel mi Gpl -i or -w hotel
hotelik mi dim of hotel

I
i conj and. i... i... both... and. i tak
even so
ich 1. poss pron indecl their 2. G of
oni or one qv
idealny aj ideal. av idealnie
idiologiczny aj ideological
igieka -ek f dim of iga
iga f igie needle
ile indef num ilu I iloma as much
as, as many as, how many,
much. ~ masz lat? how old are
you? o ~ wiem as far as I
know
ilekro av every time, as often as
ilo f quantity, aj ilociowy
quantitative
im, imi see on, ono, oni, one
im tym conj +comp the
the im gbiej tym
chodniej the deeper (you go)
the colder (it is)
imieniny pl-form G imienin Nameday
impreza f gathering, get-together,
party
imi n imienia Npl imiona name,
first name, given name. jak
masz na ~? what's you (first)
name? po imieniu by (first)
name. w imieniu +G in the
name of
inaczej aj otherwise, differently. tak
czy inaczej one way or another
Indian|in -mp Npl -nie GApl -nw
(American) Indian
Indianka -nek fem of Indianin
indziej av part else. gdzie indziej
somewhere else. kiedy indziej some
other time

185

informatyk mp computer scientist

informatyka f computer science
ingerencja w+A f interference in
inny pron aj other, another,
different
co innego something
different kto inny somone
else
midzy innymi among other
things.
innym razem some other time
instalowa -luj -lujesz impf, pf
zainstalowa install
instytucja f institution
instytucjonalny aj institutional
instytut mi institute
inteligencja f 1 intelligence. 2
intelligentsia
inteligent mp member of the
intelligentsia
inteligentny aj intelligent
intendentura f commissariat
interes mi business
interesowa si -suj -sujesz impf, pf
zainteresowa si +I be interested
in
interesujcy aj interesting
interwencja f intervention
intymno f intimacy
intymny intimate
inynier mp engineer
irytacja f irritation, annoyance
irytujcy aj irritating
iskierka -rek f dim of iskra
iskra f spark
Islandia f Iceland
islandzki aj Islandic
istnie -ej -ejesz impf, pf zaistnie
exist
istniejcy aj existing
istnienie n existence
istota f essence, being. ~ ludzka
human being. w istocie in
essence
i id idziesz szed sza impf det, indet
chodzi -dz -dzisz, pf pj go (on

GLOSSARY
foot), walk. jak ci idzie? how is it
going for you? see also chodzi
izba f chamber, room. wysza i
nisza ~ upper, lower house (of
parliament)
izobara f often pl isobar
i sub conj lit =e

J
ja pron G mnie D mnie, mi A mnie I
mn D mnie I
jabecznik -a mi apple strudel
jabko -ek n apple
jabkowy aj of jabko
jabo f apple-tree
jada -am -asz freq of je eat (often)
jaglany aj of jaga
jaga -gie Gpl -gie millet
jajko -jej n egg
jajowaty aj egg-shaped
jak av or conj as, like, how, since,
if.
jak Boga kocham as I live
and
breathe
jak dugo how long.
jak dotd so far
jak leci? how's it going?
jak masz na imi? what's your
(first) name?.
jak mylisz? what do you think?.
jak najwyej as high as
possible
jak rok dugi as the year is
long
jak si masz? how are you
(informal)?.
jak tam? how's are things?
jak to? how's that, what do you
mean?.
jak tylko conj as soon as
jak zawsze as always.
jak zwykle as usual.
jak zwykle as usual

186

jakby conj (with endings of by:

jakbym jakby jakbymy jakbycie) as
though, as if
jaki (jaka jakie) pron aj what, what
kind, what sort
jakikolwiek pron aj decl like jaki
(jakiegokolwiek, etc.) any sort of
jaki jaka, jakie pron aj some kind,
some sort
jako e conj although, since,
inasmuch as
jako conj as, like, by way of, in the
function of. pracowa ~
nauczyciel work as a teacher. ~,
e inasmuch as
jako indef av somehow, somewhat
jakociowy aj qualitative
jako f quality
jake interj so very, how so,
however much
japoski aj Japanese
jarzyna f oft pl vegetable (usually,
prepared vegetables)
jarzynowy aj of jarzyna
jasno f clarity
jasny aj clear, bright, plain,
evident, light, fair-haired.
rzecz ~na, e it is clear that.
piwo ~ne lager. av jasno or
janie.
jaw in phr na ~wie while awake.
wyj na ~ be revealed, come out
into the open
jawny aj obvious, open, apparent,
manifest. av jawnie
jazda f DLsg jedzie travel, journey.
jazda! go! (start of bike, horse, or
car race)
j pron A of ona her
je pron A of ono it,. A of one they-nonmppl
jecha jad jedziesz det, indet
jedzi jed jedzisz indet, pf
pojecha go, ride, travel
jeden (jedna jedno) pron aj and num
one, a certain. jedni... inni
some, others. ~ po drugim

GLOSSARY
jzyk mi -a tongue, language. ~
ojczysty native tongue. ~
polski Polish (language)
jzykowy aj relating to language
jogurt mi joghurt
jutro av tomorrow. do jutra till
tomorrow. do jutra! see you
tomorrow! od jutra beginning
tomorrow
jutrzejszy aj tomorrow's
ju av already. ju! enough!. ju ju!
there there!. ju nie no longer

one after another. ~ z nich one

of them. wszystko jedno it's
all the same, it doesn't matter
jedenasty aj eleventh
jedenacie num GDL -nastu I nastoma eleven
jednak av or conj however,
though, nevertheless.
jednake nonetheless
jednakowy aj identical, equal. av
jednakowo identically, equally
well
jedno i drugie one thing and the
other
jednomylny aj unanimous. av
jednomylnie
jednostka -tek f individual, entity,
unit
jednym sowem av phr in a word, in
brief
jedyny aj sole, solitary, only. av
jedynie only, solely
jedzenie. co do ~nia something to
eat
jego poss aj of on his.. also: GA of on,
G of ono
jegomo mp gentleman
jej poss aj of ona her, hers. also: GDL
of ona
jesienny aj fall-like, autumnal
jesie f fall, autumn. jesieni, w
jesieni in the fall
jestem, jeste, jest. see by
jeszcze av still, yet, even, in
addition. ~ jak! and how! ~
nie not yet. ~ co something
else. ~ raz once more
je jem jesz jedz jad jedli impf, pf
zje eat
jeli conj if. jeli... to... if... then...
jedzi jed jedzisz indet drive,
ride, travel (often). det see jecha
jeeli conj lit if
jcze -cz -czysz impf, pf jkn -n niesz moan, groan

K
kabaa f 1. Cabala, fortune-telling,
inner circle 2. quandary,
predicament
kaczka -czek f duck
kafel -fla mi tile
kaflowy aj of kafel
kalendarz mi -a calendar
kalendarzowy aj of kalendarz
kamienica f tenement house, town
house
kamieniczka -czek f dim of kamienica
kamienny aj of kamie
kamie mi -a stone, rock, flint, gem
kamizelka -lek f vest, waistcoat
kanalizacja f sewage system
kanalizacyjny aj of kanalizacja
kana mi canal, (TV) channel, sewer
kanapa f sofa
kanapka -pek f canape, open-face
sandwich
kandyzowa -zuj -zujesz impf tr candy
(fruit)
kapelusik mi -a dim of kapelusz
kapelusz mi -a hat
kapusta f cabbage. kiszona
kapusta sourkraut
kara f punishment, fine. ~ mierci
death penalty. ~ wizienia
imprisonment
kara -rz-rzesz impf, ukara or
pokara pf za+A punish (for)
karawan mi caravan, camping car

187

GLOSSARY
karta f card, chart, sheet of paper. ~
chorobowa medical record
sheet. ~ do gry playing card. ~
kredytowa credit card
kartka -tek f card, coupon. ~
pocztowa post-card
kartofel -fla mi =ziemniak potato
karze kara m semi-per dwarf
karzeek -ka ma dim of karze
kasa f cashier's, box office,
checkout stand
kaseta f cassette
kasza f subst kasha, grits, groats. ~
gryczana buckwheat groats. ~
manna semolina
kaszanka f black sausage
kaszel -szlu mi cough
kaszkiet mi -u or -a visored cap
katar mi head-cold
katastrofa f bad crash, accident,
catastrophe
katedra f cathedral, professorial
chair
kategoria f category
kawa f coffee
kawaek -ku mi piece; na ~ki into
pieces; w ~kach in pieces
kawaler mp Npl -owie bachelor
kawalerski aj of kawaler
kawalerzysta mp cavalry officer
kawiarnia f cafe
kaza - -esz impf order,
command
kady kada kade, pl wszystkie
wszyscy pron aj each, every; pl
all
kdziel f distaff. po ~li on the distaff
(mother's) side
kpa -pi -piesz impf, pf wykpa
bathe. ~ si bathe (self)
kpiel f bath
kpielowy aj of kpiel
kt mi angle, corner, nook; cichy
~ quiet spot; ~tem oka out of
the corner of one's eye; pod
~tem czego from the angle of
s.t.

kelner mp waiter
kelnerka -rek f waitress
ker 'house' in Breton
kpa f clump
kpka -pek f dim of kpa
kiedy av when, kiedy sometime.
od ~ since when
kiedykolwiek indef av anytime,
whenever, ever again
kiedy indef av once, sometime
kielich mi -a chalice, bowl
kieliszek -szka mi shot glass, small
stemmed glass
kiebasa f sausage
kiepski aj poor, mediocre, feeble
kierowca mp Npl. -y GApl -w
driver
kierownica f steering wheel,
handlebar
kierowniczy aj leadership,
managerial
kierownik mp director, head
kierunek -nku mi direction
kierunkowy aj directional. numer
~ area code
kiesze f pocket
kieszonka dim of kiesze watch or
vest pocket
kieszonkowy aj pocket (watch,
knife, change, etc.)
kilka indef num kilku I kilkoma
several
kilkadziesit -dziesiciu indef num
several dozen
kilkanacie indef num a dozen or
so
kilo(gram) mi -a kilo(gram)
kilo, kilogram mi -a kilogram
kilometr mi -a kilometer
kino n movie theater, cinema
kiosk mi booth, kiosk,
(news)stand
kioskarz mp newsagent (at a
newstand)
kiwa -am -asz impf, pf kiwn -n niesz or pokiwa +I nod. ~ gow
nod one's head

188

GLOSSARY
klapowa -puj -pujesz impf slang fit,
tally; conie klapuje something's
not right
klasa f class, grade (in school),
classroom
klawisz mi -a key (on typewriter,
piano, etc.), button (on radio, etc.)
klient mp customer, patron,
shopper
klientka -tek fem of klient
klimat mi climate
kliniczny aj clinical
klinika f clinic, dispensary
klub mi club
klubowy aj of klub
klucz mi -a key, wrench. ~ od
piwnicy key to the cellar
kluczowy aj key, crucial
kluska -sek f noodle. kluseczka
kania si -am -asz +D bow down,
nod (toward)
ka kad kadziesz impf, pf
pooy - -ysz lay, place,
set. ~ spa put to bed. ~ si lie
down. ~ si spa go to bed
kopot mi trouble, bother,
problem
kopota -oc -ocesz imp, pf
zakopota trouble, bother,
inconvenience. ~ si (o+A)
worry about
kopotliwy aj troublesome,
bothersome
kci si -c-cisz impf, pf pokci
si or skci si z+I, o+A
quarrel (with, about)
kdka -dek f padlock
ktnia f quarrel
ku kuj kujesz impf, pf uku
prick, sting
kiczki pl-only o-fash gra w ~ play
tipcat (schoolboy's game
involving knocking a peg in the
air with a bat, and then hitting it
to fielders)
kminek -nka mi caraway

kobieco f femininity,
womanliness
kobiecy aj woman's
kobieta f woman
koc mi -a blanket
kocha -am -asz impf, pf pokocha
love. ~ si love one another.
kocha si w kim be in love
with s.o. kocha si z kim
make love with. pf see also
zakocha si
kochanie n dear, darling
kochany aj oft as mp dear
koci aj of kot feline
kocio kota mi pot
kod mi code. ~ pocztowy zip code
kokietowa -tuj -tujesz impf flirt
kolacja f supper. na ~cj for
supper. na ~cji at supper
kolacyjka -jek f dim of kolacja
kolanko -nek n dim of kolano
kolano n knee. pl lap
kolega mp colleague, friend, workor school-mate
kolej f railway, railroad, order,
turn. po ~ei one after another.
z ~lei in turn
kolejka -jek f small-gauge train,
line, queue
kolejny aj successive, consecutive,
next. av kolejno by turns. noun
kolejno order, succession,
sequence
kolejowy aj of kolej
koleanka -nek f of kolega colleague
koleeski aj collegial, friendly
kolor mi color, suit (cards);
jakiego koloru what color
kolorowy aj color(ed)
koloryt mi coloring, tone.
miejscowy or lokalny ~ local color
kolporter mp distributor (of
printed matter)
kolpoterka -rek fem of kolpoter
koata -c(z) -c(z)esz impf, pf
zakoata knock
kodra -der f quilt, down comforter

189

GLOSSARY
koo 1 k n k wheel, circle
koo 2 prep +G around, about,
near
komendant commandant
komin mi -a chimney
kominek -nka mi fireplace
komisariat mi police-station. mp
komisarz police-officer, commisar
komisja f commission, board
komplikacja f complication
komplikowa -kuj -kujesz impf, pf
skomplikowa complicate. ~ si
become complicated
koncert f concert
koncertowy aj of koncert
konduktor mp conductor
konfitura f preserves
konflikt f conflict
koniak mi cognac, brandy
koniec -ca mi end. bez koca
endlessly. do koca +G by the
end (of). na koniec finally, at
last; w kocu finally, in the end
konieczno f necessity. z ~ci of
necessity
konieczny aj necessary. av
koniecznie necessarily,
absolutely
konkretny aj concrete
konkurs mi contest, competition
konny aj of ko. jedzikonno
ride horseback
konsekwencja f 1. consequence. w
~cji +G as a consequence (of) 2.
consistency
konserwa f canned food
konserwatysta mp conservative
konspiracja f conspiration
konspiracyjny aj conspiratorial
konspirator mp conspirator
konsulat mi consulate
konsum mi food store
kontakt mi contact, (light) switch
kontent aj indecl content
kontrola f control. ~ celna customs
control
kontroler mp (ticket) inspector

kontuar mi counter
kontur mi contour
konwersacja f conversation
ko ma Gpl koni Ipl komi horse
kocowy aj of koniec final
koczy -cz -czysz impf, skoczy
pf tr finish. intr ~ si be
finished, come to an end
kopa 1 -pi -piesz impf, pf kopn n -niesz w+A kick. ~ w kostk
kick on the shin. ~ si kick each
other
kopa 2 -pi -piesz impf, pf zakopa
dig, sink (a well), mine (ore,
coal)
koper -rku mi dill. ~ woski fennel
koperek -rku dill leaves
koperta f envelope
korek mi -a cork, stopper, plug,
fuse. traffic jam
koronka -nek f oft pl lace. (dental)
cap
koronkowy aj of koronka
korytarz mi corridor
koryto n trough
korzysta -am -asz impf, pf
skorzysta z+G avail oneself (of),
make use of, take advantage of
korzystny aj advantageous
korzy f oft pl use, benefit
kos ma blackbird
kostium mi suit
kostka -tek f 1. cube (of butter, etc.),
lump (of sugar) 2. ankle, shin 3.
die, pl dice
kosz mi -a basket. ~ na mieci
wastebasket. dosta kosza get
turned down in love
koszaki-opaki pl o-fash bosh,
fiddle-faddle
koszt mi oft pl cost, expense. moim
~tem at my expense
kosztowa -tuj -tujesz cost
koszula f shirt
koszulka -lek f. ~ nocna nightie,
night gown
koszyk -a mi dim of kosz

190

GLOSSARY
kocielny aj of koci
koci -cioa mi LVsg kociele
church
ko f bone
kot ma cat
kotek -tka term of endearment, often V
kitten
kotlet mi cutlet. ~ schabowy veal
cutlet
kowboj mp cowboy
kozetka -tek f settee, couch
kozio -za mi 1 he-goat. 2 wagonseat
kouch mi -a sheepskin coat
kko -ek n dim of koo
kpiarski aj derisive, mocking
kpiarstwo n mockery, derision. mp
kpiarz scoffer
krab ma crab
kraina f region, land. ~ bani
fairyland
kraj mi country, nation
kraja -j -jesz impf slice. see kroi. ~
si be cut. serce mu sikrajao
his heart was breaking
krajobraz mi landscape
krajowy aj national
krajoznawca mp tourist, sightseer
krajoznawczy aj of krajoznawstwo or
krajoznawca
krajoznawstwo sightseeing
Krakw -kowa mi Krakow
kraniec -ca mi extreme, far reach
kracowy aj of kraniec
krata f grate, check(ered pattern)
kratka -tek f dim of krata
krawat mi -a necktie
kreda f chalk
kredka -dek f crayon, colored pencil,
eyebrow pencil
kres mi end, term. pl Kresy former
Eastern Poland
krew krwi f us sg blood
krewetka -tek f shrimp
krewny mp decl like aj relative. f
krewna

krtactwo n shiftiness, weaseling,

evasiveness
kroi kroj kroisz impf, pf pokroi
slice
krok mi step, gait, pace
krokodyl ma crocodile
kropelka -lek f dim of kropla
kropka -pek f dot, spot, period
(punctuation mark)
kropla f Gpl -pel or -pli drop (of
liquid)
krowa krw f cow
krciutki aj very short. av krciutko
krl mp -Npl -owie king
krlewicz mp Npl -owie prince
krlewna -wien f princess,
daughter of king.~ nieka
Snow White
krtki aj short. na krtko for a
short while. comp aj krtszy
short. comp av krcej
krwka -wek f cream caramel.
boa ~ lady bug
kruchy aj crumbly, crunchy, brittle.
comp aj kruchszy or bardziej ~
krwiobieg mi sg-only circulation
(of blood)
kryjomu. phr po kryjomu secretly
krytyczny aj critical
krzak mi -a bush
krzta si -am -asz bustle about
krztanina f bustling about
krzeseko -ek n dim of krzeso
krzeso -se n chair
krzta f particle, whit, scrap (of
sense)
krzy mi -a cross
krzyyk mi -a x-mark.
krzycze -cz -czysz impf, pf
krzykn -n-niesz or
pokrzycze a bit cry out, shout
krzyk mi shout, scream, cry
krzywda f wrong, injustice, harm
ksidz GAsg ksidza D ksidzu V
ksie Npl ksia GApl ksiy Ipl
ksmi (Roman Catholic) priest
ksieczka -czek f booklet

191

GLOSSARY
ksi mp GAsg ksicia Dsg ksiciu
Isg ksiciem Npl ksita GApl
ksit prince, duke
ksika -ek f book. ~ kucharska
cookbook
ksigarnia f Gpl -r or -rni
bookstore, bookshop,
bookseller's
ksiyc mi -a moon
ksztat mi shape, form
ksztatowa -tuj -tujesz impf, pf
uksztatowa form, shape. ~ si
be shaped
kto pers pron GA kogo D komu IL kim
who(m). kto to jest? who is that?
kto indef pers pron GA kogo D komu
IL kim someone. kto inny pron
someone else (i.e. different). A
kogo innego. kto jeszcze pron
someone else (i.e. in addition)
ktokolwiek indef pers pron decl like
kto (kogokolwiek, etc.) whoever,
anyone at all
ktrego, ktrych indecl rel poss aj
whose
ktry rel and inter pron decl like aj
which, who(m)
ktry indef pron decl like ktry a
certain. ktrego dnia one
day
ku prep+D to, toward. ku mojej
wielkiej radoci to my great joy
kubek -bka mi mug, paper or plastic
cup
kuchenka -nek f dim of kuchnia
kuchenny aj of kuchnia
kuchnia f Gpl -chen or -chni
kitchen, cooking, cuisine
kufel -fla ma beer mug, stein
kufer -fra mi chest, case
kulinarny aj culinary
kultura f culture
kulturalny aj cultured
kulturowy cultural
kupa f pile
kupi-pi -pisz pf, impf kupowa -puj pujesz buy

192

kupno n purchase
kura f chicken, hen
kurczak ma chicken
kurier mp courier
kurierka -rek fem of kurier
kurtka -tek f jacket, tunic
kurz mi dust
kuzyn mp cousin
kuzynka -nek fem of kuzyn
kwadrans mi Npl -e quarter hour. za
~ pierwsza quarter to one.
kwadrans po pierwszej quarter
after one
kwadrat mi square
kwadratowy aj square
kwalifikacja f us-pl qualification
kwalifikacyjny aj qualifying
kwano f acidity
kwany aj sour. ~na kapusta
sauerkraut
kwatera f (living) quarters, billets.
na ~terze in lodgings
kwestia f matter, question
kwiat mi LV kwiecie flower
kwiatek -tku, kwiatuszek -szku dim
of kwiat
kwiecie see kwiat
kwiecie kwietnia mi April
kwietniowy aj of kwiecie
kwitn -n -niesz kwit impf, pf
zakwitn bloom, blossom.
pap blooming, in bloom

L
laboratorium n laboratory
la lej lejesz impf 1 pour, rain
heavily. la si pour. ~ wod
beat around the bush. 2 colloq
beat. pf nala, pola, wla,
ula, wyla
lada indecl aj chwil any moment;
lada dzie any day; przy lada
okazji on any occasion
lampa f lamp, light
lampka -pek f small lamp, wineglass, snifter

GLOSSARY
lampka -pek f wine glass. w
lampce
las mi Lsg lesie forest, woods
laseczka -czek f dim of laska
lasek -sku mi dim of las
laska -sek f stick, cane
lata sup pl of rok G -lat years. lata
osiemdziesite the 1980s
lata -am -asz impf, pf polata za+I
chase (after). see also lecie
latarnia f Gpl -r or -rni lantern. ~
morska lighthouse
lato n summer. pl years. babie ~
Indian summer. latem in the
summer(time). w lecie in the
summer
lawenda f lavender
lecie -c -cisz fly, run, drip det, indet
lata -am -asz , pf polecie fly, fig
run, rush. see also lata
leciutki aj dim of lekki quite light. av
leciutko
lecz conj lit but
leczy -cz -czysz impf, pf wyleczy
treat, cure. ~ si be treated,
take a cure.
ledwie av barely, just
legenda f legend
legendarny aj legendary
legitimacja f identification card, ID
lekarski aj medical
lekarz mp lekarka f doctor
lekcewaenie disrespect,
contempt, scorn
lekceway - -ysz impf, pf
zlekceway ignore, make little
of (something). av lekcewaco
disrespectfully
lekcja f lesson. ~ biologii biology
lesson
lekki aj light, easy. av lekko. comp
aj lejszy
lekkomylno f frivolity,
foolishness
lekkomylny aj frivolous,
foolhardy. av lekkomylnie
lekko f ease

lektor mp language instructor,

lecturer, reader
lektorka -rek f fem of lektor
lektura f reading, reading matter
lemoniada f lemonade
lenictwo n laziness, indolence,
lassitude
leniwy aj lazy
lepiej comp av of dobry better. sup av
najlepiej best
lepszy comp aj of dobry better.
najlepszy sup aj of dobry best
leniczwka -wek f forester's lodge
leny aj of las
letni aj summer(s)
letnik mi summer visitor, vacationer
letnisko n summer resort
lewy aj left. av lewo
na lewo on the left-hand side.
on the side, semi-legally
po lewej stronie over to the
left. w lewo to the left.
le lez, leziesz, laz, leli, det, indet
azi -e -zisz crawl, shuffle,
lumber
leak mi -a cot, deck chair
lee - -ysz impf, pf polee lie, be
lying down, be situated
lk mi fear, anxiety
liceum n NApl -ea Gpl -ew liberal
arts high school
licytowa -tuj -tujesz impf auction. ~
si vie with one another
liczba f number. ~ mnoga plural.
~ pojedycza singular
liczbowy aj numerical
liczno f numerousness
liczny aj numerous
liczy -cz -czysz impf, pf policzy
1. count 2. na+A count on. intr
~ si us-3p count, matter. ~ si
z czym reckon on
liliowy aj lilac (color)
lina f line, rope, cord
linia f line. ~ lotnicza airline
linijka -jek f line (of type), ruler
lipcowy aj of lipiec

193

GLOSSARY
lipiec -pca mi July
liryka f lyric poetry
lis ma fox
list mi letter
lista f list
listonosz mp mail or letter carrier,
mailman
listopad mi -a November
listopadowy aj of listopad
liciasty aj leafed, leaved, leafy
li mi -a Ipl -mi leaf
litania f litany
litera f letter (of alphabet)
literacki aj literary
literatura f literature
lito f pity. bez ~ci mercilessly. na ~
bosk for God's sake
litr mi -a liter
lodowy aj of lod
lodwka -wek f refrigerator
lody pl form G -w ice cream
logiczny aj logical
lojalno f loyalty
lojalny aj loyal
lokal mi place, locale, bar, nightspot
lokalik mi dim of lokal
lokalny aj local
lokowa -kuj -kujesz impf, pf
ulokowa locate, place, situate,
invest
Londyn mi town Londona
londynka -nek fem of londyczyk
londyczyk mp Londoner
londyski aj of Londyn
lornetka -tek f opera glass(es),
binoculars
los mi fate, chance, outcome.
lot mi flight
loteria f lottery
lotniczy aj air. port ~ airport
lotnisko n airport
ld lodu mi ice. pl ice-cream. z
lodem on the rocks (of a
drink)
lub conj bookish or

194

lubi -bi -bisz impf, pf polubi

like. +infin like to
lud mi people, folk, ethnic group
ludno f population
ludowy aj folk
ludzie mp suppl pl of czowiek GA
ludzi I ludmi people
ludzki aj human, humane
luneta f telescope
lusterko -rek n dim of lustro
lustro n mirror
lutowy aj of luty
luty mi decl like aj February
luz mi us-sg troch luzu a bit of
room; chodzcy luzem
unattached, on one's own; na
luzie fancy free
lej comp av of lekki more lightly,
with greater ease

adny aj pretty, nice (weather). av

adnie
adowa -duj -dujesz impf, pf
zaadowa na+A load
agodny aj gentle
agodny aj gentle, mild
ama -mi -miesz impf, pf zama or
poama break
acuch mi chain
acuszek -szka dim of acuch
apa -pi -piesz impf, pf zapa
catch, grasp. ~ si pf poapa
za+A grasp for
apu-capu phr na apu-capu helter
skelter, in a slap-dash way
askaw(y) aj gracious, kind
atwo f ease. z ~ci with ease
atwy aj easy. av atwo easily. comp
av atwiej more easily
aweczka -czek f dim of awka
awka -wek f bench, seat
azienka -nek f bathroom
czniczka -czek fem of cznik
cznik mi -a tie, bond, link. mp
liaison officer

GLOSSARY
czy -cz -czysz impf, pf poczy
or zczy join, link, unite,
combine. ~ si be united, joined
oso -sia ma salmon
oe n couch, bed
dka -dek f, deczka -czek f dims
of d
d odzi f boat. d odzi Lodz
(city)
eczko -czek n dim of ko
ko -ek n bed
upka -pek f skin (on fruit), husk, shell,
rind
yeczka -czek f spoon, teaspoon
yka -ek f spoon (large, serving)
ysy aj bald. adv. yso
za ez f Gpl ez tear

M
macha -am -asz impf, pf machn n -niesz or zamacha +I wave. ~
rk wave one's hand
machn -n -niesz pf, macha impf +I
wave (hand, etc.)
maciejwka -wek visored cap
macierzyski aj maternal. urlop ~
maternity leave
magazynowa -nuj -nujesz impf, pf
zamagazynowa store
magnetofon mi tape recorder
maj mi -a May
majonez mi mayonaise
majowy aj of maj
mak mi -a poppy, poppy-seed
makaron mi macaroni, pasta
makowy aj of mak
malarka -rek fem of malarz
malarz mp painter
maleki dim of may tiny
malina f raspberry; wino na
malinach raspberry wine
malinowy aj of malina
malowa -luj -lujesz impf,
namalowa, pomalowa or
umalowa pf paint. ~ si be
depicted

195

malowido -de n large painting

malowniczy aj picturesque. av
malowniczo picturesquely.
maluczko av before long
malutki aj dim of may tiny
mal ma mussel, mollusc
mao quant+G not much of. ~
tego, not only that, what is
more. o ~ nie almost. za mao
too little. comp mniej less
may aj small, little. as noun us-sg
kid, child. av mao. comp aj
mniejszy
maeski aj marital
maestwo n marriage, married
couple
maonek mp Npl -owie spouse
maonka -nek fem of
mama f mom, momma, mother.
see matka
mamrota -c(z) -c(z)esz impf
mutter
mamusia f mommy
manifest mi manifesto
manifestacja f manifestation
manipulowa -luj -lujesz impf +I
manipulate
manowce pl form G-w. zej na ~
go astray
mantyla f mantilla, shawl
mantylka -lek f dim of mantyla
mapa f map
marchew -chwi f us-sg carrot
marchewka -wek f dim of marchew
marcowy aj of marzec
margaryna f margarine
martwi -wi -wisz impf, pf
zmartwi tr worry. ~ si +I be
worried (by. nie martw si.
don't worry)
marudzi -dz -dzisz impf whine,
grumble, find fault
marynarka -rek f sportscoat, peajacket
marynarz mp sailor
marynata f marinade, pickle
marzec -rca mi March

GLOSSARY
marzenie n dream, daydream,
aspiration
marzn "r-z"-n -niesz -marz
marli impf, pf zmarzn
freeze
marzy -rz -rzysz impf, pf wymarzy
o+L dream, day-dream
maso -se n butter
masa f mass, a gob. pl the masses
masarz mp pork-butcher
maseko -ek n dim of maso
masowy aj of masa
masywny aj massive
maszerowa -ruj -rujesz march
maszyna f machine. ~ do szycia
sewing machine
maszynista mp machinist
maszynistka -tek f typist
maszynka -nek f dim of maszyna. ~
do golenia electric razor
maszynowy aj of maszyna
materialny aj material, substantial
materia mi often-pl material,
fabric
matka -tek f mother
matura f high-school certificate. zda
~r pass high-school diploma
exams
mawia -am -asz impf freq of mwi
say
mazowiecki aj Mazovian
Mazowsze n Mazowsze (Mazovia).
na ~wszu in the Mazowsze
region
Mazury pl-only G -w Mazuria (lake
district). na Mazurach
mczny aj of mka
mdro f wisdom
mdry aj wise. av mdrze
mka flour
m ma mp Npl mowie
husband, man. wyj za m
(of woman) get married
mdle -ej -ejesz impf, pf zemdle
faint
mebel -bla mi often pl piece of
furniture

mechanik mp mechanic
mecz mi match, game
medal mi medal
medalowy aj of medal
medycyna f medicine
medyczny aj medical
melasa f subst molasses
meldowa -duj -dujesz impf,
zameldowa pf report. ~ si
register at (a hotel, etc.)
melonik mi -a derby hat
memu=mojemu
metal mi metal
metalowy aj of metal
metoda f method
metr mi -a meter
metryczny aj metric
mczcy aj tiring
mczy -cz -czysz impf, pf zmczy
or wymczy torment, tire. intr ~
si +I agonize over, get worn out
by
mski aj male, masculine. mwi
po msku talk man to man
matka f married woman. by
matk be married
mczyzna mp Npl -ni GApl -zn
man
mglisty aj foggy, hazy. av mglisto
or mglicie
mga mgie f fog, haze.
mgnienie n flash, flicker, wink. w
~niu oka in the blink of an eye
mianowicie av namely
miara f DLsg mierze measure. w
~r in moderation. w ~r +G to
the extent of. w pewnej mierze
to a certain extent
miasteczko -czek n small town.
wesoe ~ amusement park
miasto n L miecie town, city
mie mam masz impf have be
supposed to. see also nie ma
mie co na myli have
something in mind
mie czas have time
mie nadziej +infin hope

196

GLOSSARY
mie ochot na +A have the
desire for, feel like
mie powodzenie be
successful
mie racj be right
mie sens make sense
mie si. see jak si pan ma?
mie spraw z kim have
business with s.o.
mie szczcie be lucky
mie to do siebie have in
common
mie zamiar +infin intend,
have the same intention
nie mie czasu not have time
nie mie ochoty not feel like
nie mie powodzenia be
unsuccessful
nie mie racji be wrong
nie mie sensu not make
sense
nie mie szczcia be unlucky
nie mie zamiaru not intend
miejsce n place, situation; ~
stojce standing room; ~
zamieszkania place of
residence; na twoim ~cu in
your place; nie na ~cu out of
place inappropriate; w ~ +G
instead of, in place of
miejcowo f locality, place
miejscowy aj local
miejski aj of miasto city, town,
urban. z miejska town-style
mienie n us-sg possessions, property
miesic mi -a Gpl miesicy month
miesza -am -asz impf,
pf
wymiesza,
zamiesza,
or
zmiesza mix. interfere with
s.t. pf pomiesza confuse. pf
wmiesza w+A involve in. ~ si
do+G interfere with
mieszka mieszkam mieszkasz impf
live, dwell, reside
mieszkanie n apartment, flat,
lodgings

mieszkaniec -ca mp Npl -y GApl w inhabitant, resident, tenant

mieszkaniowy aj of mieszkanie
mieszkanko -nek n dim of mieszkanie
mieci -szcz -cisz impf. ~ w sobie
hold, contain, comprise. ~ si be
situated, be located, fit
miewa -am -asz impf freq of mie
have
midzy prep+I between, among.
midzy innymi av phr among
other things
midzyludzki aj interpersonal
midzynarodowy aj international
mikki aj soft. jajko gotowane na
mikko soft-boiled egg
misny aj. sklep ~ butcher's shop
miso n meat
migota -c(z)e us-3p impf glimmer,
glisten, sparkle, twinkle (star)
mija -am -asz impf, pf min -n niesz pass obok+G by. ~ si miss,
pass o.a. by. ~ si z
powoaniem miss one's true
calling
milcze -cz -czysz impf, pf zamilcze
be silent, fall silent
milczenie n of milcze silence
milkn -n-niesz -milk impf, pf
umilkn, zamilkn grow
silent, stop talking, fall silent
miosny aj amorous. list ~ love
letter
mio f love. na ~ bosk for the
love of God
miy aj nice, kind. av mio. ~ mi
it's nice to meet you
mimo 1. prep+A or +G despite, in
spite of. mimo to despite that
mimo wszystko despite
everything, even so. mimo
trudnoci despite difficulties.
mimo, e even though 2.
prep+G and av by, past
mina f 1. countenance, expression 2.
mine (explosive)

197

GLOSSARY
minister -stra mp Npl -owie
minister
ministerstwo n ministry
minuta f minute
minutka -tek f dim of minuta
miodowy aj of mid. miodowy miesic
honey-moon
miot mi litter (of young animals),
brood
miota -te f broom
mid miodu mi honey. ~ pitny
mead
mit mi myth
mizeria f cabbage salad
mleczko -czek n dim of mleko
mleczny aj. cukier ~ lactose.
Droga Mleczna Milky Way
mleko n milk
modo f youth
mody aj young. ~da para the
young couple. pan ~
bridegroom. panna ~da bride.
av modo. za modu during
one's youth. comp aj modszy.
comp av modziej
modzieniec -ca mp young man
modzieczy aj youthful
modzie f youth (collective). ~
uczca si school-age youth
modzieowy aj of modzie
mniej compa av of mao less. coraj ~
less and less. ~ wicej more or
less
mniejszy comp aj of may lesser,
smaller. ~sza z tym no matter
mnstwo n a lot. ~ czasu loads of time
mocarstwo n world power
mocny aj powerful. av mocno
powerfully
moda f mode, fashion; w ~dzie in
fashion
model mi model
modny aj fashionable, stylish, in
fashion
mokry aj wet. av mokro
momencik mi dim of moment
moment mi moment

198

moneta f coin, money, currency.

wzi za dobr ~t take at face
value
monotonia f monotony
monotonny aj monotonous. av
monotonnie
moralno f morality
moralny aj moral. av moralnie
morga f unit of land measure
(appr. 1/2 ha.)
morski aj maritime
morze mrz n sea
morzy -rzy us-3p impf, zmorzy pf
harass, starve, overcome. sen go
zmorzy he was overcome by
sleep
most mi bridge. prosto z ~tu from
the horse's mouth
mostek -tka sternum, breastbone,
brisket
moci -szcz -cisz impf, pf namoci
or wymoci spread, strew
(straw, cinders, etc.)
motor mi 1 motor. 2 motorbike. 3
driving force
motyw mi motive, reason, motif
mowa f speech, spoken language.
nie ma ~wy not on your life, out
of the question
moe av maybe, perhaps. by ~
maybe, possibly
moliwo f possibility
moliwy aj possible; moliwe it's
possible. av moliwie possibly,
as possible; ~ najwikszy as
large as possible
mona modal +infin one may, one
can, one might
mono f possibility
mc mog moesz mg moga impf
+infin can, may, be able to.
cond might, could
mj moja moje poss pron my, mine
mwi -wi -isz impf, pf
powiedzie -wiem -wiesz wiedz sup say, talk, speak.
cile mwic speaking

GLOSSARY
precisely. krtko ~. briefly
put. prawd ~ to tell the truth
mzg mi brain
mroczny aj dark, murky, gloomy
mrony aj frosty
mrz mrozu mi frost. cztery
stopnie ~zu four degrees
below zero
mrukn -n -niesz pf, mrucze -cz czysz impf, purr, growl, mutter,
murmur
mruy - -ysz impf, pf zmruy
squint; nie ~ oka not sleep a
wink. ~ si blink
msza f mass (liturgical)
mundur mi uniform
mundurek -rka mi dim of mundur
mur mi wall
murarski aj of murarz
murarz mp bricklayer, mason
musie musz musisz impf +infin
must, have to. musz ju i
I've got to be going
musujcy aj bubbling (wine,
cider)
musztarda f mustard
muzeum n museum
muzyczny aj of muzyka
muzyk mp musician
muzyka f music
muzykalny aj musical
muzykant mp (folk) musician
my pers pron Gl nas D nam I nami
we, us
my myj myjesz impf, pf umy
wash. ~ si wash self. pf see
also wymy, zmy
mydlany aj opera ~na soap opera
mydo -de n soap
myli si myl mylisz impf, pf pomyli
si be mistaken. jeli si nie myl if
I am not mistaken
mysz f NApl myszy mouse
myl f thought. na sam ~ o+L at
the very thought of; mie na ~li
have in mind; po czyjej ~li to
s.o.'s liking

199

myle -l -lisz, pf pomyle think

doing something. nie mylisz? don't
you think so?
mylowy aj thought (processes, etc.)

N
na prep+L 1 on (a surface); na stole
on the table 2. at (an event); na
koncercie at the contert.+A 1
onto. pooy na stl put on the
table. 2 to (an event); i na
koncert go to a concert. 3 for (a
time); bilet na godzin sm
ticket for 8 o'clock; na ostatni
chwil until the last moment;
raz na zawsze once and for all.
4 at; na sam myl at the very
thought
na razie av phr for the moment, for the
time being, so long
na szczcie av phr fortunately
na zewntrz outside
nabawi si -wi -wisz pf, impf
nabawia si +G contract (disease)
nabi -bij -bijesz pf, impf nabija
strike, hit, whack, beat, thrash. +I
stuff, pack with, load (firearm),
stud. na+A pierce on
nabycie n acquisition. do ~cia for
purchase
naby -bd -bdziesz pf, impf
nabywa +G acquire, obtain,
purchase. mp nabywca purchaser
nachyli -l -lisz pf, nachyla impf
incline. ~ si nad+I bend over
naciska -am -asz impf, pf nacisn sn -niesz press, put pressure
na+A on. ~ na gaz step on the
gas
naczynie n dish
nad(e) prep 1. +I over, above, on
top of. nade wszystko above
all else. nad gow overhead.
nad ranem in the early
morning 2. on, beside (a body
of water). nad jeziorem by the

GLOSSARY
lake 3. +A to above, to a body
of water. nad morze to the sea
nada -dam -dasz -dadz pf, impf
nadawa -daj -dajesz broadcast,
send. ~ si do+G be suited to
nadal av still, continually
nadaremnie av in vain
nade wszystko above all else
nadejcie n approach, arrival
nadej -jd -jdziesz pf, impf
nadchodzi -dz -dzisz approach,
arrive, draw near (on foot)
nadmorski aj seaside
nadzieja f hope. mie nadziej phr to
hope
nafta f petroleum, oil, kerosene
naftowy aj of nafta
nagada -am -asz pf, impf nagadywa
+G say, tell. ~ si talk at length,
to one's heart's content
nagy aj sudden. av nagle
nagniotek -tka mi corn (on foot)
nagroda -grd f prize, award.
Nagroda Nobla Nobel prize
najbliszy comp aj of bliski nearest,
next, closest 12)
najecha -jad -jedziesz pf, impf
najeda na+A run over, invade
najlepiej see lepiej
najlepszy super aj of dobry best. av
najlepiej
najnowszy sup aj newest, latest
najpierw av first of all, at first
najcie n intrusion, raid
najwikszy super aj of wielki or
duy largest, greatest. av
najwicej +G most (of)
nakaza - -esz pf, impf
nakazywa demand, require,
enjoin
naklei --klej -kleisz pf, impf nakleja
na+L stick on
nakreli -l -lisz pf sketch, trace,
outline
nakroi -oj -oisz pf, impf nakraja
+G slice off an amount of

nakry -yj -yjesz pf, impf

nakrywa cover. ~ do stou set
the table
nala -lej -lejesz pf, nalewa impf +G
or +A pour (tea, etc.)
nalenik mi -a crepe, pancake
nalewka -wek f infusion, tincture,
liqueur
nalee - -ysz impf do +G belong
(to). jak naley as it should
be. (nie) naley +infin one
ought (not). ~ si +D have
coming to
naleyty aj proper, required, due,
necessary. av naleycie properly
namalowa see malowa
namiestnictwo n commission
namiestnik mp deputy
namoci see moci
namwi -wi -wisz pf, impf
namawia persuade, (impf) try to
persuade
namys mi thought, consideration.
bez ~u without a moment's
thought. po ~myle after due
consideration, on second
thought
naocznie av personally, with one's
own eyes
naokoo av and prep+G all around
napatrzy si -rz -rzysz pf, impf
napatrywa si -ruj -rujesz have
enough of looking
napeni -ni -nisz pf, napenia impf
+I fill up, refill with
napdzi -dz -dzisz pf, impf
napdza +G (here:) inspire (fear,
etc.)
napi si -pij -pijesz pf +G have a
drink of
napity aj tense
napisa see pisa
napyn -n -niesz pf, impf
napywa come, flock
napotka -am -asz pf, napotyka impf
meet, encounter

200

GLOSSARY
napj -poju mi Gpl -w drink,
beverage
naprawd av really, genuinely
naprawi -wi -wisz pf, naprawia
impf repair, fix
naprzeciw prep+G opposite.
naprzeciwko vis a vis
naraz av all at once, instantly
narazi - -zisz pf, impf naraa
endanger, na+A expose (to). intr ~
si na niebezpieczestwo expose
o.s. to danger
nareszcie av finally
narobi -bi -bisz pf +G make a lot
of, cause a lot of (trouble). ~
haasu raise a lot of noise
narodowociowy aj ethnic
narodowo f nationality,
ethnicity
narodowy aj of nard national
nard -rodu mi people, nation
naruszy -sz -szysz pf, impf narusza
violate (rule, law), infringe on
narysowa see rysowa
narzeczony mp decl as aj fianc. f
narzeczona fiance
narzeka -am -asz impf na+A
complain about
narzekanie n complaint
narzdzie n Gpl -dzi tool
nasta -stan -staniesz pf, impf
nastawa -aj -ajesz (of time) come,
follow, ensue
nastawi -wi -wisz pf, impf
nastawia put on, set (clock),
predispose. ~ muzyk put on
some music. ~ uszu perk up
one's ears
nastpi -pi -pisz pf, impf
nastpowa -puj -pujesz na+A 1
step on. 2 follow upon, ensue,
succeed; co nastpuje the
following; jak nastpuje as
follows
nastpny aj next. av nastpnie
next, then, afterwards

nastpujcy aj next, following,

succeeding. nastpujco as
follows
nastolatek m semi-pers teenager
nastolatka -tek fem of nastolatek
nastrczy -cz -czysz pf. impf
nastrcza +D, +G present
(difficulties)
nastrojowy aj mood (music, etc.)
nastrj -stroju mi mood, atmosphere
nasun -n -niesz pf, impf
nasuwa push forward, suggest,
raise (a question). ~ si come to
mind
nasz nasza nasze poss pron our, ours
naladowa -duj -dujesz imitate
naladowanie n imitation; godny
~nia worth imitating
natarczywy aj persistent, insistent,
obtrusive, importunate. av
natarczywie
natchn -n -niesz pf inspire
natchnienie n inspiration
natchniony aj inspired
natomiast av on the other hand,
but, by contrast, while
natrafi -fi -fisz pf, impf natrafia
na+A encounter, strike (gold, etc.)
natura f nature
naturalny aj natural
natychmiast av immediately
natychmiastowy aj immediate,
instantaneous
nauczenie si n +G learning of
something
nauczyciel n school-teacher
nauczycielka -lek fem of nauczyciel
nauczycielski aj of nauczyciel
nauczy (si) see uczy (si)
nauka f science, study,
knowledge, lesson; dam ci
~k I'll teach you a lesson
naukowiec mp scholar
naukowy aj scientific
nawet av even

201

GLOSSARY
nawlec -wlok -wleczesz -wlk -wloka wlekli pf, impf nawleka thread
(needle), string (beads)
nawoa -am -asz pf, impf nawoywa
-uj call, hail. do+G exhort (to)
nawzajem interj likewise, same to you
nazajutrz av on the next day
nazwa f name
nazwa -zw -zwiesz pf, nazywa
impf name, call. ~ si be
called
nazwisko n last name, surname
nazywa si -am -asz impf be called
nerw mi nerve. dziaac komu na
nerwy get on s.o.'s nerves
nerwowy aj nerve, nervous
ndza f abject poverty, destitution
ndznik mp wretch
niby comp conj as if, something
like, supposedly
nic GA nic, niczego D niczemu IL
niczym nothing, not anything.
~ a nic absolutely nothing. ~
takiego nothing of the sort. ~
z tego it's no use. jak gdyby
nigdy ~ as if nothing had
changed. to ~ it's nothing,
never mind. tyle co ~ next to
nothing. ~ nowego nothing
new
ni f often-pl NApl nici thread
nie neg part no, not. nie? isn't it?
nie ma (past: nie byo, future: nie
bdzie) +G there is (was, will
be) no. nie ma rady there's no
help. nie ma za co don't
mention it. nie ma sprawy no
big deal, there's no question
nieadekwatny aj inadequate
niebawem av soon
niebezpieczestwo n danger
niebezpieczny aj dangerous
niebezpieczny aj dangerous
niebiaski aj heavenly
niebieski aj (light) blue
niebieskooki aj blue-eyed

202

niebo n NApl niebiosa sky,

heaven; o cae ~ by a huge
amount; pod ~biosa to the
heavens
nieboraczka -czek fem of nieborak
nieborak mp poor thing, poor soul
niech exhortatory part let. niech
pjdzie let him go. niech ja to
zrobi why don't I do that
niech f aversion, reluctance
niechtny aj unwilling. av
niechtnie
niecierpliwo f impatience
niecierpliwy aj impatient
nieco av somewhat, slightly
nieczynny aj inoperative, out of
order, not in use, closed (of
store)
niedaleki aj not far, adv niedaleko
niedaleko av not far
niedawny aj recent, not long ago. av
niedawno. recently. do niedawna
until recently
niedugo av soon, before too long,
not for long
niedorzeczny aj clumsy, awkward
niedoskonao f imperfection,
imperfectness
niedoskonay aj imperfect
niedostateczny aj insufficient,
unsatisfactory (grade)
niedoszy aj unrealized, wouldbe, was-to-have-been
niedowierza -am -asz +D not
believe
niedowierzanie n disbelief
niedrogi aj inexpensive
nieduy aj rather small
niedziela f Sunday
niedzielny aj of niedziela
niedzwied ma bear
niegdysiejszy aj by-gone
niegdy av once, at one time
niegrzeczno f impoliteness
niegrzeczny aj rude, impolite
niejaki pron aj some, a certain
niekiedy aj sometimes

GLOSSARY
niekoczcy si aj unending
niekorzystny aj unfavorable,
negative. av niekorzystnie
niekorzy f. na czyj ~ to s.o.'s
disadvantage
niektre pl pron aj some, certain
nieletni aj under-age
nieadny aj not pretty, not nice. av
nieadnie
niemal av almost, practically, nearly
Niemcy pl-only G Niemiec. Germany
Niemiec -mca mp German
niemiecki aj German. po ~cku in
German
niemiosierny aj pitiless, merciless. av
niemiosiernie
niemiy aj unpleasant
Niemka -mek fem of Niemiec
niemody aj no longer young
niemoc f impotence, infirmity
niemowl n -lcia NApl -lta Gpl -lt
baby, infant
niemowlctwo n infancy
niemoliwy aj impossible
nienawidzie -widz widzisz +G hate
nienormalny aj abnormal,
unnatural
nieoczekiwany aj unexpected. av
nieoczekiwanie
nieodparty aj irresistable,
inescapable
nieodpowiedni aj inappropriate
nieokrelony aj indefinite,
undefined, indeterminate
nieomylny aj infallible
niepewno f uncertainty
niepewny aj co do+G uncertain
(about)
niepocieszony aj disconsolate,
inconsolable
niepodobna verbal +infin one
cannot, there is no way
niepogoda f bad weather
niepogodny aj unpleasant (weather)
niepohamowany aj unbridled,
unrestrained

203

niepokalany aj immaculate, virgin,

pure
niepokoi -oj -oisz impf, pf
zniepokoi upset, disturb, worry
niepokojcy aj worrying,
disturbing, distressing. intr ~ si
o+A become worried about
niepokj -koju mi concern, worry,
distress, unease
niepomierny aj extreme, excessive,
inordinate. av niepomiernie
nieporozumienie n
misunderstanding
niepotrzebny aj unnecessary. av
niepotrzebnie
nieprawda 1 f untruth 2. verbal it's
not true. 3. nieprawda? tag isn't
it?
nieprawdopodobny aj improbable
nieprawdziwy aj untrue, false,
fictitious, imaginary
nieprdko aj not soon
nieprzychylny aj unfavorable
nieprzywyky aj do+G
unaccustomed to
nieraz av sometimes
nieskazitelny aj flawless,
impeccable, irreproachable. av
nieskazitelnie
nieskoczony aj infinite. av
nieskoczenie infinitely
niesychany aj unheard-of. av
niesychanie incredibly
niesmaczny aj bad-tasting
niespodzianka f surprise
niespodziany aj unexpected. av
niespodzianie
niesprzyjajcy aj unfavorable
(weather, etc.)
niestety av unfortunately
niestosowno f incongurity
niestosowny aj inappropriate,
incongruous
nieswojo av uncomfortable. czu si
~ feel ill at ease
nieszczsny aj miserable
nieszczcie n misfortune, bad luck

GLOSSARY
nieszczliwy aj unfortunate,
unhappy, miserable. av
nieszczliwie
nie nios niesiesz det, indet nosi sz -sisz, pf ponie carry,
(indet) wear. nosi okulary
wear glasses. pf see also
odnie, zanie
niewiey aj no longer fresh
nieudolny aj clumsy, awkward. av
nieudolnie
nieugity aj unbent, unbending
nieunikniony aj unavoidable
nieustanny aj unceasing, ceaseless,
continuous. av nieustannie
niewtpliwy aj indubitable,
unquestionable. av niewtpliwie
niewiadomo av pred it is unknown
niewiadomy aj unknown
niewiele indef num few, not much, not
many, little
niewielki aj small, slight, of modest
size, not large
niewymowny aj unutterable,
inexpressible
niewyrany aj indistinct. av
niewyranie indistinctly
niewyyty aj unsatisfied,
unappeased
niezauwaony aj unnoticed
niezbdno f indispensability
niezbdny aj indispensable,
essential, vital
niezbyt av not too, not much, not
especially
niezdarny aj awkward, ungainly,
clumsy
niezdolny aj incapable, inept, unable
niezgrabiarstwo n ungainliness,
uncouthness
niezomny aj irrevocable,
unbreakable. av niezomnie
firmly
niezy aj not bad, pretty good
(looking). av niele
niezmiernie av immeasurably,
incomparably

204

nieznany aj unknown
niezwocznie av promptly,
without delay
niezwyko f unusual nature
niezwyky aj unusual. av niezwykle
unusually
nigdy av never
nigdzie av nowhere
nijak av nohow
nikt GA nikogo D nikomu IL nikim
no one, nobody, not anybody
niski aj low, short (of stature).
comp aj niszy. comp av niej
niszczy -cz -czysz impf, pf
zniszczy destroy, ruin, spoil,
devastate. ~ si be destroyed,
destroy one another
ni conj than
niej, niszy see niski
no interj but, well, yeah. no no!
how about that! no to... well
then...no to co? so what?
noc f night. na ~ for the night. ~c
at night. w ~cy in the night
nocny aj night, nightly, night's.
dyur ~ night duty. zmiana
~na night shift
nocowa -cuj -cujesz impf,
przenocowa pf spend the
night
noga ng f leg, foot
nonsens mi nonsense
normalny aj normal, regular. av
normalnie as a matter of course
nos mi -a nose
nosek -ska dim of nos
nosiciel mp bearer, carrier
nosi -sz -sisz impf indet carry,
wear. det see nie
nosowy f nasal
notes mi notepad
nowoczesny aj modern, up-to-date
noworodek -dka ma new-born
child
nowy aj new. av nowo. na ~
anew, all over again. od
nowa anew. comp aj nowszy

GLOSSARY
nony aj of noga
noyce pl form G -yc shears
noyczki pl form G noyczek scissors
n noa mi knife
nka -ek f dim of noga
nudny aj boring. av and verbal
nudno. nudno mi I'm bored
nudzi si nudz si, nudzisz si impf,
pf znudzi si be bored
nuklearny aj nuclear
numer mi number, type, slang
character, trick ~ kierunkowy
area code. ~ wewntrzny
(telephone) extension
numerek -rka mi tag, ticket

koem steer a wide path

around. ~ si z+I handle, deal
with. see also obej
obcisy aj tight-fitting
obcy aj foreign, strange, alien
obdarzony aj +I gifted, endowed with
obdarzy -rz -rzysz pf, obdarza impf
+I endow (with)
obecno f presence. w obecnoci
+G in the presence (of)
obecny aj present, current. av
obecnie presently, currently
obejrze -rz -rzysz pf, impf oglda
examine, glance at, view, watch.
~ si za+I look around for, turn
around to see
obej -jd -jdziesz pf, impf
obchodzi -dz -dzisz dokoa+G
walk all around. ~ si get by,
manage bez+G without. see also
under obchodzi
obfity abundant. av obficie
abundantly, generously. noun
obfito abundance
obiad mi L obiedzie dinner. na ~
for dinner. na obiedzie at
dinner
obiadek -dku mi dim of obiad
obiadowy aj przerwa ~wa lunch
break
obieca -am -asz pf, impf obiecywa cuj -cujesz promise
obiekt mi object, target, objective
obiektywno f objectivity
obiektywny aj objective
objaw mi symptom, sign,
manifestation
oblenie n siege
obla -lej -lejesz pf, impf oblewa pour
on, drench, celebrate with drink. ~
si potem be covered with sweat
oblec or oblegn -legn -legniesz leg pf, impf oblega besiege.
ppp oblony besieged
oblicze n Gpl -y face. w ~czu +G in
the face of

O
o ile conj phr as far as. o ile wiem
as far as I know. as long as
o prep+L 1. about; mwi o czym
speak about s.t. 2. having dom
o biaych cianach house
having white walls. +A 1.
against; uderzy si o cian
knock against the wall 2. about;
martwi si o co worry about
s.t. 3. for; prosi o co ask for
s.t. 4. by (of amount); starszy o
cztery lata older by four years.
o co ci chodzi +D be of concern
to s.o. o co ci chodzi? what are
you driving at, concerned
about?
o wiele av phr by a lot
o! inter right, yes, that's it
oba (obaj, obie) GDL obu fI obiema,
m/nI oboma num both. see also
obydwa
obarczy -cz -czysz pf, impf
obarcza weigh down, burden
obawa f fear
obcas mi -a heel (of shoe)
obchodzi -dz -dzisz impf 1
concern, celebrate, treat. co to
mnie obchodzi? how does that
concern me? 2 evade, skirt. ~

205

GLOSSARY
obliczy -cz -czysz pf, impf
oblicza reckon, calculate,
evaluate
obojtny aj na+A indifferent to
oboje 1 coll-num obojga two
oboje 2 pl form, G oboi wallpaper
obok prep +G alongside, besides,
next to, past
obowizek -zku mi duty,
obligation. noun
obowizkowy aj obligatory. av
obowizkowo
obozowisko n aug of obz
obz obozu mi camp (also, prison
camp)
obraz mi picture
obrazek -zku mi dim of obraz
obrodzi -dzi pf, impf us 3p
obradza bear, yield
obrona f przed+I defense against.
stan w ~nie +G stand up (for)
obroca mp defender
obruszy -sz -szysz pf, impf
obrusza offend. ~ si take offence
obrzky aj swollen, tumescent
obrzuci -c -cisz pf, impf obrzuca
+I throw at, cast at
obrzydliwy aj repulsive, nasty,
detestable, disgusting
obsadzi -dz -dzisz pf, impf
obsadza plant (shrubs, etc.), fill
(a job position)
obserwator mp observer
obserwatorka -rek fem of obserwator
obserwowa -wuj -wujesz impf,
zaobserwowa pf observe
obsuga f service (hotel, restaurant,
etc.)
obsugowy aj of obsuga
obszar mi territory
obudzi see budzi
oburzenie n outrage
obwarzanek -nka mi breadring
obwin -n-niesz pf, obwija impf
wrap around
obyczaj mi Gpl -w custom
obyczajowo f manners, customs

oby si - bd -bdziesz pf, impf

obywa si -am -asz get by
bez+G without, +I with
obydwa (-dwie -dwaj -dwoje) num
both
obywatel mp citizen
obywatelka -lek fem of obywatel
obywatelski aj of obywatel or
obywatelstwo
obywatelstwo n citizenship
ocean mi ocean
oceni -ni -nisz pf, impf ocenia
evaluate, rate
ocet octu mi vinegar
och! excl oh!
ochon -n -niesz pf compose
oneself
ochota f desire. mie ~t co robi
feel like doing s.t. mie~t
na co feel like (having)
something
ochrona f przed+I protection (from),
preservation, ~ rodowiska
conservation
ochroni -ni -nisz pf, impf
ochrania przed+I protect, guard
from. ~ si take shelter, guard
o.s. przed+I from, against
oczekiwa -kuj -kujesz impf +G expect
oczekiwanie n expectation
oczko -czek n dim of oko eyelet, run
(in stocking)
oczny aj ocular
oczywisty aj obvious. av
oczywicie of course,
obviously
od dawna av phr for a long time
od prep+G from, since, than. od
tego czasu since that time.
modszy od niego younger
than him
od razu av phr immediately,
forthwith
odbicie n reflection
odbi -bij-bijesz pf, impf odbija 1.
recover, make up (one's losses) 2.
turn aside, deflect, divert

206

GLOSSARY
odbiega -am -asz impf od+G depart,
deviate (from)
odby -bd -bdziesz pf, impf
odbywa do, perform, carry
out, take (a trip). ~ si
happen, take place
oddycha see odetchn
odcinek -nku mi installment,
segment, section
odczepi si -pi -pisz pf, impf
odczepia si od+G become
detached (from). colloq lay off, bug
off, leave alone
odczucie n feeling
odczu -uj -ujesz pf, impf odczuwa
feel, sense
odczyta -am -asz pf, impf
odczytywa -tuj -tujesz give a
reading
odda -dam -dasz -dadz pf,
oddawa -daj -dajesz impf give
back, hand over, yield
oddzia mi department, (military)
division
oddzielny aj separate
odebra odbior odbierzesz pf, impf
odbiera take away, pick up
(telephone), receive (signal)
odegra -am -asz pf, impf odgrywa
play (role, etc.)
odejcie n departure
odej -jd -jdziesz pf, impf
odchodzi -dz -dzisz leave,
depart (on foot)
odeprze -pr -przesz -par pf, impf
odpiera 1 repulse. 2 retort,
reply
oderwa -rw -rwiesz pf, impf
odrywa od+G tear off, break
away
odetchn -n -niesz pf, impf
oddycha +I breathe, relax,
breathe easy
odezwa si -zw -zwiesz pf, impf
odzywa si say something,
respond. ~ si impf say
something in response, respond

odgadn -n -niesz pf, impf

odgadywa -duj -dujesz guess
odgos mi sound, reverberation,
echo
odgry -gryz -gryziesz -gryz -gryli
pf, impf odgryza bite back
odjazd mi L odjedzie departure,
leave, start
odj -ejm -ejmiesz pf, impf
odejmowa -muj -mujesz take
away, subtract. jak rk odj as
if by magic; odjo mu mow he
was unable to speak, the cat got
his tongue
odjecha -jad -jedziesz pf, impf
odjeda leave, depart, pull
away (of train)
odkd av ever since, for as long as
odkada see odoy
odkoni si -ni -nisz pf, impf
odkania si +D return s.o.'s
bow or greeting
odkrycie n discovery
odkry -yj -yjesz pf, impf odkrywa
discover, reveal
odkryty aj discovered, opened up
odkrzykn -n -niesz pf shout
back
odleci -c -cisz pf, impf odlatywa tuj -tujesz fly away
odlego f distance (away from).
z ~ci at a distance
odlegy aj distant, far, remote.
odlego distance (away from). z
~ci at a distance
odludek -dka mp recluse
odoy - -ysz pf, impf odkada
delay, postpone, put off, set aside,
put down
odmiana f variant, variety,
change. na ~n for a change
odmieni -ni -nisz pf, impf
odmienia transform, inflect. ~
si be inflected
odmienno f distinctness,
dissimilarity

207

GLOSSARY
odmienny aj different, distinct,
other, contrarian
odmwi -wi -wisz pf, impf
odmawia 1. +G refuse. 2. +A ~
molitw say a prayer; ~
posuszestwa refuse to obey (of
body part)
odnale -najd -najdziesz pf, impf
odnajdywa -duj -dujesz regain,
recover, recapture, find again
odnie -nios -niesiesz -nis -niosa
-nieli pf, impf odnosi -sz -sisz
carry off, achieve (victory, etc.).
~ wraenie get the impression.
~ si do+G relate to
odnotowa -wuj -wujesz pf, impf
odnotowywa -wuj -wujesz note,
make mention
odpiera see odeprze
odpyw mi low tide
odpocz -n -niesz pf, impf
odpoczywa -am -asz rest, relax
odpoczynek -nku mi rest, relaxation
odpowiada see odpowiedzie
odpowiedni aj corresponding,
appropriate, suitable
odpowiedzialny aj za+A responsible
(for)
odpowiedzialno f responsibility
odpowiedzie -wiem -wiesz -wiedz
pf, impf odpowiada 1. na+A
answer (to) 2. +D correspond
to, meet s.o.'s needs 3. za+A
be responsible for
odpowied f answer, reply
odprowadzi -dz -dzisz pf, impf
odprowadza escort,
accompany. ~ kogo do
domu see s.o. home
odrobina f a bit; ~ szczcia a bit of
luck
odrnienie n distinction. w ~niu
od+G as distinct from
odsoni -n -nisz pf, impf odsania
uncover, reveal

odstawi -wi -wisz pf, impf

odstawia drop or leave off, put
aside
odstpi -pi -pisz pf, impf
odstpowa withdraw, retreat,
back away, depart od+G from,
step down (from office)
odsun -n -niesz pf, impf odsuwa
push back, shove away, retract.
intr ~ si be withdrawn, retracted
odwitny aj showy, ceremonial,
formal (attire)
odtd av from then on, ever since
odwaga f bravery, courage
odwany aj brave, courageous
odway si - -ysz pf, impf
odwaa si have the courage,
pluck up the courage
odwiza - -esz pf, impf
odwizywa -zuj -zujesz untie
odwiedzi -dz-dzisz pf, odwiedza
impf visit (us. a person)
odwiedziny pl-only G -dzin visit
odwie wioz -wieziesz -wiz -wioza
-wieli pf, impf odwozi - -zisz
take, transport to
odwrotny aj opposite, other way
around, reverse (side). av
odwrotnie on the contrary
odwrci -c -cisz pf, impf odwraca
od+G turn away from. intr ~ si
turn o.s. away from
odwrt. na ~ on the contrary
odziany aj w+A clad in, dressed in
odznaczy si -cz -czysz pf, odznacza
si impf +I be characterized by, be
conspicuous for
odzyska -am -asz pf, impf
odzyskiwa -kuj -kujesz regain,
recover
ofensywa f offensive
oficer mp Npl -owie officer
ogie ognia mi fire. w ogniu on fire
ogldziny pl-only G -in (medical)
examination
oglda -am -asz impf watch, view.
pf see obejrze

208

GLOSSARY
ogosi -sz -sisz pf, impf ogasza
proclaim
ogoszenie n announcement,
advertisement
ogniowy aj igneous
ogoli (si) see goli (si)
ogle. w ogle av phr in general,
at all
oglno f generality; w ~ci in
general
oglny aj general. oglnie rzecz
biorc generally speaking
og -ou mi. na ~ phr as a whole. ~
studentw student body
ogrek -rka mi cucumber, pickle
ogrodniczka fem of ogrodnik
ogrodnik mp gardener
ogromny aj huge, immense,
tremendous, enormous. av
ogromnie ogrd ogrodu mi
garden. ~ dziakowy garden
parcel
ogrdek -dku mi dim of ogrd
ogrdka -dek f. bez ~dek
unceremoniously, forthrightly,
bluntly, straight out
ogrza -grzej -grzejesz pf, impf
ogrzewa warm, heat. ~ si warm
o.s.
oj exclam oh! oh my! wow!
ojciec ojca mp Dsg ojcu Vsg ojcze
Npl ojcowie D father
ojcowski aj paternal
ojczyzna f fatherland
ojej! oh dear!
okazao f splendor
okazay aj showy, flamboyant,
magnificent, splendid
okaza - -esz pf, impf okazywa
-zuj -zujesz show, demonstrate,
display. ~ si turn out
okazja f occasion, opportunity,
bargain. przy okazji when you
have the chance. z jakiej okazji
on what occasion?
okienko -nek n dim of okno
okno okien n window

oko n pl NA oczy G oczu D oczom I

oczami (poetic oczyma) L oczach
eye; mie~ na kogo keep
an eye on s.o. ~ w oko eye to
eye. tak na ~ on the face of it.
na oczach +G in plain view of;
na wasne oczy with one's
own eyes. w cztery oczy face
to face
okolica f surroundings,
neighborhood, vicinity, region
okoliczno f circumstance
okoo prep+G around, about
okrgy round. ~o av in round
numbers. cay rok na ~go the
whole year round
okres mi period (of time)
okresowy aj periodic
okropny aj terrible
okruciestwo n cruelty
okrutny aj cruel
okrzyk mi shout, cry
okulary pl form G -w eyeglasses.
ciemne okulary dark glasses
okupacja f occupation
okupacyjny of okupacja
occupational
okupi -pi -opisz pf, impf okupywa
-puj -pujesz ransom
olej mi subst oil
olejek mi body lotion
olejny aj. farba ~ oil color
olejowy aj of olej
oliwka -wek f olive, olive tree
ow olowiu mi lead
owek -wka mi pencil
omal nie av almost
omieszka -am -asz pf, impf
omieszkiwa -kuj -kujesz +infin
fail, neglect (to do)
omyka -ek f mistake, error
on pers spron GA jego (niego, go) D
jemu (niemu, mu) IL nim he,
him
ona pers pron GD jej (niej) A j
(ni) I ni L niej she, her

209

GLOSSARY
one pers pron non-mp G ich (nich)
D im (nim) A je (nie) I nimi L
nich they
oni pers pron mp GA ich (nich) D
im (nim) I nimi L nich they
ono pers pron G jego (niego, go) D
jemu (niemu, mu) A je (nie) IL
nim it
opalanie n heating (of room,
apartment, etc.)
opali -l -lisz pf, impf opala heat,
keep warm. ~ si get a suntan.
opalony aj suntanned
opanowa -nuj -nujesz pf, impf
opanowywa -wuj -wujesz
seize, get control over, master. ~
si get hold over o.s
opanowanie n mastery
opanowany aj under control,
mastered
opa -padn -padniesz -pad pf, impf
opada fall down, settle (dust)
opera f opera
operowy aj operatic
opieka f care. ~ lekarska medical
care
opiekowa si -kuj -ujesz impf, pf
zaopiekowa si +I take care
of, look after
opiera see oprze
opinia f opinion, view
opis mi description
opaci -c -cisz pf, impf opaca pay.
~ si be profitable
opaka pacz paczesz pf, impf
opakiwa -kuj -kujesz weep for,
morn, lament
opakany aj lamentable
opodal = nie opodal av close by,
near by prep+G not far from
opowiadanie n short story
opowiedzie -wiem -wiesz -wiedz
pf, impf opowiada tell,
narrate
opowie f tale
opr oporu mi resistance

opni -ni -nisz pf, impf opnia

delay
opnienie n delay
opniony late, delayed, behind
schedule
oprcz +G besides, except for
oprze -pr -przesz pf, impf opiera tr
o+A lean (against) . ~ si 1. na+L
rest on, lean on 2. resist
opuszczony aj. z ~nymi oczami
with eyes downcast
opuci -szcz -cisz pf, impf
opuszcza 1. leave, abandon,
leave out 2. let down, lower (flag,
etc.)
oraz conj as well as, along with
orchidea f orchid
organizacja f organization
organizacyjny aj organizational
organizm mi organism
organizowa -zuj -zujesz impf,
zorganizowa pf organize
orientowa si -tuj -tujesz impf, pf
zorientowa si be aware
orkiestra f orchestra, band
orszak mi procession
orzec orzekn, orzekniesz, orzek pf,
impf orzeka declare, proclaim
orzech mi -a nut, nut tree; ~ woski
hazel nut, hazel tree dim
orzeszek. ~ ziemny peanut
orzechowy aj ofr orzech
osada f colony, settlement
osamotnienie n isolation
osiady aj settled, living
osign -n -niesz pf, impf osiga
achieve, attain
osignicie n attainment,
achievement
osiedle n Gpl -i housing
development
osiem num GDL omiu I omioma
eight
osiemdziesit num GDL -dziesiciu
I dziesicioma or -u eighty
osiemdziesity num aj eightieth
osiemnastka reif num eighteen

210

GLOSSARY
osiemnastowieczny aj eighteenthcentury
osiemnasty num aj eighteenth
osiemnacie num GDL osiemnastu
I osiemnastoma eighteen
osiemset num omiuset eight
hundred. aj osiemsetny eight
hundredth
osodzi -dz -dzisz pf, impf osadza
sweeten, sugar
osoba osb f person
osobisty aj personal. av osobicie
osobny aj individual, separate. av
osobno individually,
separately. z osobna separately,
on one's own
osobowy aj personal, passenger
(train)
ospa f small-pox
ostateczny aj final, definitive. sd ~
Last Judgement. av ostatecznie
finally, ultimately
ostatni aj last, final. av ostatnio
lately, recently
ostry aj sharp. av ostro. comp av
ostrzej
ostrzec -strzeg -strzeesz pf, impf
ostrzega przed+I warn (against)
oszczdno f frugality, pl savings
ostrzeenie n warning
oszczdny aj frugal, thrifty
oszczdzi -dz -dzisz pf, impf
oszczdza +D, +A/+G conserve,
save, economize, spare
omieli -l-lisz pf, impf omiela
embolden
orodek -dka mi center, station
owiadczy -cz -czysz pf, impf
owiadcza declare. ~ si propose
(marriage)
owietlenie n illumination
owietli -l -lisz pf, impf owietla
light, illuminate
otcha f abyss, chasm, depths
oto dem part here is, here are
otoczenie n surroundings. w ~niu
+G surrounded by

otoczy -cz -czysz pf, impf otacza

surround
ot inter well, so
otrzyma -am -asz pf, impf
otrzymywa -muj -mujesz
receive
otucha f comfort, good cheer; doda
komu otuchy cheer s.o. up
otwarty aj open. av otwarcie
openly
otworzy -rz -rzysz pf, otwiera am -asz impf open
otwr -woru mi opening; sta
otworem stand open
owal mi oval
owalny aj oval
owca -wiec f sheep
owczarek -rka ma shepherd (dog)
owdowie -ej -ejesz pf become
widowed
owego, owej, owemu, etc. see w
owin -n -niesz pf, impf owija
w+A wrap in
owoc mi Gpl -w fruit.
owocny aj fruitful
owocowy aj of owoc
owszem of course, why yes
ozdobi -bi -bisz pf, impf ozdabia
adorn
oznaczy -cz -czysz pf, impf
oznacza designate, indicate,
signify, mean. ~ si +I be
distinguished by
oznajmi -mi -misz pf, impf
oznajmia announce, intimate

semka reif num eight

smy num aj eighth
w (owa owo) pron aj bookish that, pl
those

P
pachn -n -niesz or pachnie -iej -iejesz impf smell.
~ czym smell of s.t.

211

GLOSSARY
paczka -czek f package
pada -am -asz impf fall, fall down.
pada it's raining. see pa
pagrek -rka mi hill, hillock, knoll
pakiecik mi dim of pakiet
pakiet mi bundle, batch
pakowa -kuj -kujesz impf, pf
spakowa, zapakowa w+A pack
up in. ~ si pack up one's things
pakunek -nku mi package
pal sze! phr never mind!
palec -lca mi finger, toe. ina
~lcach walk on tiptoes
pali -l-lisz impf, pf spali burn,
scorch. pf zapali smoke
(cigarette, pipe), light up (a
cigarette)
paliwo n fuel
paliwowy aj of paliwo
palnik mi -a burner, blowtorch
paluch mi -a stubby finger
paluszek -szka mi dim of palec
paac mi palace
pamitka -tek f souvenir
pami f memory. na ~ by heart.
w ~mici in one's memory. z
~mici from memory
pamita -am -asz impf, pf
zapamita remember, call to
mind, memorize. nie
pamita forget, not be able to
recall
pan pron and title DL panu V panie
form you, sir, gentleman, arch
milord. ~ mody bridegroom.
Szanowny Panie! Dear Sir!
(letter greeting). mp ten pan
that man
pana poss aj of pan your
pani 1 title, f pron GDL pani AI pani
you (formal). ta pani that lady,
that woman
panie pron pl of pani ladies
panieski aj maiden(ly). imi ~kie
maiden name

panna -nien f unmarried woman,

maiden, girl. ~ moda bride.
stara ~ old maid
panowa -nuj -nujesz impf, pf
nad+I zapanowa rule, reign,
dominate, lord over, have/get
control over, hold sway over
panowie pron pl of pan gentlemen
pantalyk mi in phr zbi z ~ku
throw s.o. off kilter, confuse
pantofel -fla mi slipper, evening
slipper
paski mp poss pron form your
pastwo 1 pron and title GA
pastwa L pastwu you
(people), ladies and
gentleman, married couple. ~
Zieliscy Mr. and Mrs.
Zielinski.ci pastwo those
people
pastwo 2 n state (country)
pastwowy aj state
papier mi paper
papierek -rku mi slip of paper
papieros m fac an cigarette
papierowy aj of papier
papierwka -wek f early apple
papla -l -lesz impf prate, chatter
para f 1. steam 2. pair; ~rami in
pairs
parafia f parish
parafian|in mp parishoner
parasol mi -a or -u umbrella
parasolka -lek f lady's umbrella,
paarasol
par indef num paru I paroma a
few, a couple
pariafianka -nek fem of parafian
park mi park
parking mi us-sg parking area
parowy aj of para (in either sense)
parska -am -asz impf, pf parskn n -niesz snort. ~ miechem
guffaw
parter mi ground floor
parterowy aj two-storey
partia f polit party. set

212

GLOSSARY
partner mp partner, mate
partnerka -rek fem of partner
partyjny aj party (line,e tc.)
paryski aj Parisian
Pary mi -a town Paris
parzy -rz -rzysz impf, pf oparzy
burn, scald, scorch, pf zaparzy
burn, fix, brew (tea)
pas mi -a 1. strip, strap 2. waist.
po ~ waist deep
pasek -ska mi belt, strap, stripe. w
~ski striped
pasja f passion
pasjans mi -a cards solitaire
pasta f paste. ~ do butw shoe
polish. ~ do podg floor wax.
~ do zbw toothepaste
paszport mi passport
paszportowy aj of paszport. urzd
~ passport office
pasztet mi pat
pa padn padniesz pad pf, impf
pada fall, fall down. pada
deszcz it's raining
patrze or patrzy -rz -rzysz impf,
pf popatrze or popatrzy
na+A look (at). ~ w okno look
through the window
patyczek -czka dim of patyk
patyk mi -a stick
pazur mi -a claw. zbami i
pazurami tooth and nail
padziernik mi -a October
padziernikowy aj of padziernik
pczek -czka mi doughnut
pediatra mp pediatrician
peleryna f cape
penia f the full, peak. w ~ni +G
in the full swing of, fully
peno av pred+G be full of
peny (peen) aj +G full (of). av
peno qv
pensjonarka -rek f school-girl
pensjonat mi resident hote
peron mi platform (train station)
personel mi personnel
perspektywa f perspective

perypetia f oft pl wandering

pewien see pewny
pewnie av probably, surely, no
doubt
pewno. na pewno av phr surely,
for sure
pewno f certainty. z pewnoci
certainly
pewny or pewien aj certain, sure.
jeste ~? are you sure? ~nego
dnia in narrations one day. av
pewnie probably, surely. na
pewno for sure, really.
pka -am -asz impf, pf pkn -n niesz pk give way, burst,
shatter
piasek mi sand
piaskowy aj sandy
pistka -tek f dim of pi
pitek mi Friday. Wielki Pitek
Good Friday
pitka reif num five, grade of A
pitkowy aj of pitek
pity num aj fifth
picie n. co do ~cia something to
drink. woda do ~cia drinking
water
pi pij pijesz impf, wypi pf
drink, pf drink up. see also
napi si, wypi
piec mi -a oven, stove
piechota f infantry. na ~t or ~t
on foot
piechota. na piechot av phr on foot
piechotka dim of piechota
piecyk -mi -a dim of piec
piecztka -tek f stamp
pielgniarka -rek f nurse
pielgniarstwo n nursing
pielgniarz mp male nurse
pielgnowa -nuj -nujesz impf nurse, tend, cultivate
(plants)
pienidz mi -a coin, money
pienidze pl form G -nidzy I nidzmi money
pieniki pl form G -w dim of
pienidze

213

GLOSSARY
pieniny aj monetary, financial
pie pnia mi stump, trunk (of
tree)pieprz mi pepper
pierogi pl G -w pierogi (filled
dumpling)
pier j NApl -i breast
pierwotny aj initial, original
pierwszy aj first; ~ lepszy the first
one to come along; po ~sze in
the first place
pies psa ma D psu dog
piesek -ska ma doggy
pieszo av on foot
picioro -rga coll num 5
piciozotwka -wek f five-zloty
piece
pi num GDL -ciu I -cioma five
pidziesit num -dziesiciu I dziesicioma fifty.
pidziesitka reif num f a fifty
(banknote, etc.)
pidziesity num aj fiftieth
piset num -ciuset five hundred
pikno n beauty
pikno f beauty
pikny aj beautiful. f pikno
pi f fist
pitnasty aj fiteenth
pitnacie num -nastu I -nastoma
fifteen
pitro -ter n floor, stor(e)y
pitrowy aj ~ autobus doubledecker bus. ~ dom one-story
house
pitrzy si -rz -rzysz impf intr
rise, tower, be piled up,
accumulate
pilnowa -nuj -nujesz impf +G look
after, take care of
pilny aj urgent
pika -ek f ball. ~ nona soccer
piorun mi -a lightening bolt.
piorunem in a flash
piosenka -nek f song
piosenkarka -rek f songstress
piosenkarz mp singer
pirko -rek n dim of piro

piro n feather, pen

pisa -sz -szesz impf, pf napisa
write. jak to si pisze? how
does one spell it?
pisarka -rek fem of pisarz
pisarz mp writer
pisywa -suj -sujesz impf freq
write
piwko -wek dim of piwo
piwnica f cellar. w piwnicy
piwniczy
piwo n beer
plac mi (town) square
placyk mi dim of plac
plama f spot, stain
plan mi plan. ~ miasta city map.
na pierwszym ~nie in the
foreground
planeta f planet. z innej ~ty out of
this world
plaa f beach
plaowy aj beach (wear, etc.)
plta -cz -czesz impf tr tangle,
ravel, confuse, complicate. intr ~
si get tangled, confused. plta
si komu jzyk get tongue-tied
plecak mi -a backpack, rucksack
plecy pl-only G -w shoulder, back.
poza moimi ~cami behind my
back
plemienny aj tribal
plemi n -ienia NApl -iona G -ion tribe
plucny pulmonary
paci -c -cisz impf, pf zapaci
za+A pay (for). ~ czekiem pay
with a check
pacz mi crying, weeping
paka -cz -czesz impf, pf zapaka
cry
paski aj flat
paszcz mi -a overcoat, mantle
paszczyk -a mi dim of paszcz
pat mi patch (of snow), piece (of
cloth)
patek -tka flap (of skin), lobe. jak z
~tka like a charm
pciowy aj of pe

214

GLOSSARY
pe pci f 1 sex. ~ pikna the fair
sex. 2 complexion
pochy aj shy, timid, frivolous, of
no consequence
pomienisty aj flaming, blazing,
fiery
pomienny fiery, blazing
pomie mi -a flame
pomyk mi -a dim of pomie
pon -n-niesz impf, pf spon
burn (pf down)
pot mi fence
potek mi sports hurdle
puce n lung
pyn -n -niesz impf det, indet
pywa -am -aszt, pf popyn
swim, sail, float, flow.
popywa -am -asz pf have a
swim
po 1 prep+L 1. after po godzinach
after hours. 2. over, across,
along po pododze over the
floor; po ulicy along the
street; gaska po wosach
stroke s.o.'s hair 3. by pozna
po gosie recognize by one's
voice. +A 1. for, after;
przyjad po ciebie I'll come
by for you. po raz drugi for
the second time. po pierwsze
in the first place.
zadzwonipo lekarza call for
a doctor; wyj po piwo go
after some beer. 2. up to; po
pas to one's waist; a po up to,
as far as; po dzi dzie to this
very day 3. po co? how come?
+L or +A per, each. po par a
couple each. po zotwce a
zloty each
po 2 adverbial prefix with various
adjectives, esp. in -ski. po
polsku in Polish. po swojemu
in one's own way. po prostu
simply
po angielsku av in English
po co inter av what for?, how come?

po pierwsze (drugie) phr& in the first

(second) place.
po prostu av simply
pobi see bi
pobiec see biec
pobliski aj near-by
poblie n vicinity. w ~u +G
nearby
pobaanie n indulgence. z ~iem
indulgently
pobaliwo f indulgence
pobaliwy aj indulgent, lenient,
forebearing
pobra -bior -bierzesz pf, impf
pobiera collect (taxes), draw
(blood, stipend). ~ si get
married
pobyt mi visit, stay, sojourn
pobytowy aj. wiza ~wa residence
visa
pochania -am -asz impf, pf
pochon -n -niesz absorb, fig
occupy, captivate, fascinate
pochonity aj +I absorbed by,
fascinated by
pochodzenie n derivation, extraction.
polskiego ~nia of Polish extraction
pochodzi -dz -dzisz impf z+G derive
from, come from
pochopny aj hasty, rash, overeager. av pochopnie
pochorowa see chorowa
pochowa see chowa
pochwaa f praise
pochyli -l -lisz pf, impf pochyla
incline, bend, slant. ~ si bend
down or over
pochylony aj slanted, inclined,
bent over
pocig mi 1. train 2. do+G
propensity (for)
pociga -am -asz impf, pf
pocign -n -niesz pf, impf
pull, tug, swig (from a bottle)
pocigowy aj draft (horse)
pociecha f consolation, comfort
pocieszenie n consolation

215

GLOSSARY
pocieszy -sz-szysz pf, pociesza
impf cheer up, console
pocz -czn -czniesz pf, impf poczyna
begin, start
pocztek -tku oft pl mi beginning.
na ~tku at the beginning. od
~tku from the beginning
pocztkowy aj initial
poczciwy aj kindly, good-hearted
poczeka see czeka
poczekalnia f waiting room
poczta f post-office. na poczcie at the
post-office. pocztlotnicz by air
mail.
pocztowy aj postal. skrytka ~wa
post-office box. skrzynka ~wa
mail box
pocztwka -wek f post card
poczucie n feeling, sense. ~
humoru sense of humor
poczu -uj -ujesz pf, impf poczuwa
feel, sense, smell.
poczyni -ni -nisz pf produce,
cause, accomplish
pod prep+I under, beneath. pod
warunkiem +G on the
condition. +A to beneath,
during, toward, along with
(food). pod koniec roku
toward the year's end. mie
pod pidziesitk getting on
toward fifty (years old). pod
wiatr into the wind. pod prd
up stream
poda -dam -dasz -dadz pf, impf
podawa -aj -ajesz hand, serve,
pass (ball, meal, medicine, etc.)
podatny aj na+A susceptible, open
to, receptive to
podatno f susceptibility,
amenability
podbiec -biegn -biegniesz -bieg or
podbiegn -n -niesz pf, impf
podbiega run up to
podbieszczadzki aj at the foot of
the Beskid mountains
podchodzi see podej

216

podczas prep+G during. podczas

wojny during the war.
podczas gdy while
podda -dam -dasz -dadz pf, impf
poddawa -daj -dajesz +D
subject to. ~ si give in, yield to
podejrzewa -am -asz impf o+A
suspect of
podejrzliwy aj suspicious (person).
av podejrzliwie
podej -jd -jdziesz podszed, podesza
pf, impf podchodzi -dz -dzisz do+G
approach, draw near to
podeprze -pr -przesz -par pf, impf
podpiera support. ~ si support
o.s., be supported
podgrze n foothills
podhalaski aj Podhale (region)
podj -ejm -jmiesz pf, impf
podejmowa -muj -mujesz take
on, undertake (work, risk, etc.),
resume talking. ~ si +G
undertake s.t.
podkrony aj. ~ne oczy circles
under one's eyes
podkreli -l -lisz pf, impf
podkrela underscore,
emphasize
podoga -g f floor
podo f baseness
pody aj base, mean, shabby,
sordid
podmiejski aj suburban
podnie -nios -siesiesz -nis -niosa
-nieli pf, impf podnosi -sz -sisz
raise, lift. ~ si stand up, rise, be
raised
podnosi see podnie
podne n Gpl -y foot (of
mountain)
podoba si -am -asz impf, pf spodoba
si be pleasing to. jak ci si podoba
ten film? How do you like this
movie?
podobno av supposedly,
apparently

GLOSSARY
podobny aj do+G similar to. co
~nego you don't say. av
podobnie
podpis mi signature
podpisa -sz -szesz pf, impf
podpisywa -suj -sujesz sign.
~ si sign off on
podrepta -c(z) -c(z)esz pf do+G
bustle off to, trot off to
podrcznik mi -a textbook
podr f journey, trip
podrny n decl like aj passenger
podrowa -uj -ujesz impf
po+L travel (around, in), take
a trip
podskoczy -cz -czysz pf, impf
podskakiwa -kuj -kujesz hop
up. po+A run out to get
podstawa f basis, base,
foundation. lee u podstaw lie
at the basis
podstawowy aj basic,
fundamental. szkoa ~wa grade
or elementary school
podpiewa -am -asz pf, impf
podpiewywa -wuj -wujesz
sing accompaniment to
poduszka -szek f pillow, cushion.
do ~szki before going to sleep
podwie -wioz -wieziesz -wiz wioza -wieli pf, impf podwozi
- -zisz, give s.o. a ride ("lift")
podwrko -rek n yard
podwrze n Gpl -y (court)yard
podzieli -l -lisz pf, impf podziela
divide, share
podziemie n underground,
resistance
podziemny aj underground
podzikowanie n us-pl thanks
podziw mi dla+G admiration for
podziwia -am -asz impf admire,
marvel at
poeta mp poet
poetka -tek fem of poeta
poezja f poetry
pogarsza see pogorszy

pogld mi often-pl view, opinion

pogmatwa see gmatwa
pogoda f weather, good weather,
good humor.
pogodny aj pleasant (weather)
cheerful, sunny (disposition)
pogodzi -dz -dzisz pf reconcile. ~
si z+I become reconciled to
pogorszy -sz -szysz pf, impf
pogarsza worsen, make worse.
intr ~ si get worse, worsen
pogotowie n 1 ambulance,
emergency service, 2
readiness. w ~wiu in readiness
pojawi si -wi -wisz pf, impf
pojawia si appear, show up
poj -jm -jmiesz pf, impf pojmowa
-muj -mujesz conceive, grasp,
understand
pojecha see jecha
pojedynczy aj individual, single.
av pojedyczo
pojedynka -nek f single-person
room or cell. w ~k on one's
own
pojemnik mi -a container
pojcie n idea, concept(ion). nie
mie (zielonego) ~a not have
the (vaguest) idea
pojmowa see poj
pojutrze av day after tomorrow
pokaza - -esz pf, impf
pokazywa -zuj -zujesz show,
indicate, point out. ~ si show
o.s., put in appearance
pokany aj considerable,
appreciable, substantial
pokoik mi dim of pokj
pokojowy aj peace, peaceful
pokolenie n generation.
pokj -koju mi 1. room. 2. peace,
arch calm
pokrci -c -cisz pf twist, mix up
pokroi -oj -oisz pf, pokraja -am -asz
impf cut up, slice
pokry --yj -yjesz pf, impf pokrywa
+I cover, coat with, make up for

217

GLOSSARY
(in cost). ppp pokryty; ~ty lasem
covered in forest
Polak mp Pole
pole pl n field
poleci -c -cisz pf, impf poleca am -asz recommend
polecony aj. list ~ registered letter
polega -am -asz impf na+L depend
on, rely on
policja f police
policjant mp policeman
policyjny aj. godzina ~na curfew
policzek -czka mi cheek. slap in
the face
politechnika f engineering
school. technical university
polityczny aj political
polityka policy, politics
Polka -lek fem of Polak
polny aj. kwiat ~ wild-flower
polowa -luj -lujesz hunt na+A for
polowanie n hunt(ing). i na ~
go hunting
polowy aj field (uniform, artillery,
etc.)
Polska f Poland
polski aj Polish. av po ~sku in Polish
poe -cia mi piece (of meat)
poowa f half. w ~wie in midcourse. w ~wie maja in the
middle of May
pooony aj located, situated
pooy (si) see ka (si)
poudnie n 1 noon. 2 south. po ~niu
in the afternoon, p.m. na ~niu in
the south
poudniowy aj southern
pomaga see pomc
pomalowa see malowa
pomaracza f Gpl -czy or -cz
orange
pomaraczowy orange (color)
pomidor mi -a tomato
pomidorowy aj of pomidor
pomiesza -am -asz pf mix, blend,
shuffle (cards).n pomieszanie
blend(ing)

pomoc f help, aid, assistance. przy

~cy +G with the help of. ~ domowa
household help
pomocniczy aj auxiliary
pomocny aj helpful
pomorze n Gpl -y seacoast
pomc of mc pf, impf pomaga
+D help, aid, assist, be of
avail. phr to nic nie pomaga
that doesn't help a bit
pomruk mi grumbling, rumbling (of
thunder), purring (of cat),
pomyli si -l -lisz pf of myli si
make a mistake
pomyka -ek f mistake
pomys mi idea. dobry ~ good
idea
pomysowy aj resourceful
pomyle -l -lisz pf think a bit, stop to
think. give s.t. some thought. see
myle
pomylno f success
pomylny f successful
ponad prep+A more than, over,
over and above
poniedziaek -ku mi Monday
poniedziakowy aj of poniedziaek
ponie -nios -niesiesz -nis -niosa nieli pf, impf ponosi -sz -sisz
suffer, endure, bear. ~
odpowiedzial-no bear
responsibility. ~ straty absorb or
suffer loss(es). ponosi nas fantazja
our imagination wanders
poniewa conj since, because
ponownie aj once again, anew
poparcie n support
popatrze-rz -rzysz pf na+A have
a look (at)
popchn -n-niesz pf, impf
popycha push, shove, urge
popeni -ni -nisz pf, impf
popenia commit (mistake,
murder, suicide, etc.)
popdzi -dz -dzisz pf, impf
popdza drive, urge, drive off

218

GLOSSARY
popi -pij -pijesz pf, impf popija
have a bit to drink
popi -piou mi ash
popaka -cz -czysz pf cry a bit
popoch mi panic, fright
popoudnie n Gpl -ni afternoon
popoudniowy aj of popoudnie
poprawa f improvement
poprowadzi see prowadzi
poprze -pr -przesz -par pf, impf
popiera support
poprzedni aj former, foregoing,
preceding. av poprzednio. jak ~
as previously
poprzedzajcy aj preceding
poprzez prep+A through(out), up
to and including,
notwithstanding
popularny aj popular
popstrzy see pstrzy
popycha see pycha
pora f (period of) time, time of day. o
tej ~rze at this time. ~ roku season
porachunek -nku mi us pl
accounts. zaatwi ~ z+I to settle
accounts with s.o.
porada f advice, counsel
poradzi see radzi
poranek -nku mi morning; ~ ycia
prime of life
poranny aj of poranek
porosn -sn-niesz pf, porasta
impf grow, overgrow
porozumiewawczo av
understandingly
porwna -am -asz pf, impf
porwnywa -nuj -nujesz
compare. vn porwnanie
comparison
portki pl-only G -tek trousers
poruszy -sz -szysz pf, impf porusza
tr move. intr ~ si move
porwa -rw -rwiesz pf, impf
porywa abduct, kidnap, nab
porzdek -dku mi order. w ~dku
in order, all right

219

porzdkowy aj serial, cardinal

(numeral)
porzeczka -czek f currant (bush or
berry)
porzuci -c -cisz pf. give up, quit
posi --sid -sidziesz -siad -siedli
pf, impf posiada possess. ~ si
contain oneself
posiedzenie n session, meeting
posiek -ku mi meal
posa -l -lesz pf, impf posya send
posanie n bedding
posannictwo n mission
posuszestwo n obedience.
odmwi ~ refuse to obey (of
body-part)
pospieszny or popieszny aj
hasty, rushed, fast (train)
posta f figure, form, character,
shape. w postaci +G in the
form (of)
postanowi -wi -wisz pf, impf
postanawia o+L decide,
determine.
postanowienie n determination,
resolution
postawa f attitude
postawi -wi -wisz pf, impf stawia
place, locate, stand. ~ na
swoim have one's way. ~ si
put on a big display
postp m i oft pl progress
postpek -pku mi transgression,
misdeed, behavior
postpowa -puj -pujesz impf
behave, act, conduct o.s.
postpowanie n behavior,
conduct, procedure, proceedings
(legal)
postpowy aj progressive (views,
etc.)
posya see posa
posypa see sypa
poszczeglny aj individual
poszuka -am -asz pf, impf
poszukiwa -kuj -kujesz search
for. w ~niu +G in search of

GLOSSARY
poszukiwanie n. w ~niu +G in
search of
pord prep+G amidst, amongst
powicenie 1. dedication,
devotion, self-sacrifice,
consecration
pot mi sweat, perspiration
potakn -n -niesz pf, impf potakiwa
-kuj -kujesz assent.
potem av then, later, afterwards
potgowa -guj -gujesz impf
increase, intensify, come to the
fore
potok mi stream
potrafi -fi -fisz pf or impf +infin
manage (to do)
potraktow see traktowa
potrawa f dish (way of cooking
something)
potrci -c -cisz pf, impf potrca
jostle, poke. o+A touch on
potrzeba f need, want, necessity.
bez ~by needlessly
potrzebny aj necessary, needed,
wanted
potrzebowa -buj -bujesz impf +G
need, require, demand
potrzebowanie n need
potrzebujcy mp decl like aj the
needy
potrzyma -am -asz pf hold for a
while
potwierdzenie n confirmation
potwierdzi -dz-dzisz pf, impf
potwierdza confirm, affirm
pouczajcy aj instructive
pouczy -cz -czysz pf, impf
poucza instruct
powany aj serious. av powanie
powiada -am -asz impf freq of
powiedzie say (often)
powiat mi L powiecie powiat
(district)
powiatowy
powido -de n often-pl jam, preserve
powiedzenie n saying. co do
~nia something to say

220

powiedzie -wiem -wiesz -wiedz pf,

mwi -wi -wisz impf say,
speak, talk
powieka f eyelid
powiernica fem of powiernik
powierniczy fiduciary
powiernik mp confidant
powierzchnia f surface, exterior
powierzy -rz -rzysz pf, impf
powierza +D entrust to
powie -wiod -wiedziesz -wid wioda -wiedli pf. ~ spojrzeniem
phr cast a glance
powietrze n air
powietrzny aj of powietrze
powiewa -am -asz impf +I wave
powikszy -sz -szysz pf, impf
powiksza tr enlarge, magnify.
intr ~ si become enlarged
powinien powinienem powiniene
powinien, f powinnam powinna
powinna, mp-pl powinnimy
powinnicie powinni, non-mp-pl
powinnymy powinnycie
powinny +infin ought (to do),
should (do)
powiosowa see wiosowa
powitanie n greeting
powoa -am -asz pf, impf
powoywa -uj -ujesz create,
convene. ~ si na co use s.t. as
a reference
powoanie n calling, vocation
powodowa -duj -dujesz impf,
spowodowa pf cause
powodzenie n success. mie ~ phr
have success
powoli av slowly
powonienie n sense of smell
powozi- -zisz pf/impf drive
(wagon, cart), give ride to
powd -wodu mi reason, cause.
bez powodu without cause. z
powodu +G because of
powd f flood
powrotny aj return (ticket, trip);
droga ~na way back

GLOSSARY
powrci -c -cisz pf, impf
powraca return, come back
powrt powrotu return. tam i z
powrotem av phr there and back
powsta -stan -staniesz pf, impf
powstawa -staj -stajesz arise,
come into existence
powstanie n uprising, coming into
being
powstrzyma -am -asz pf, impf
powstrzymywa -muj -mujesz
refrain, hold back. intr ~ si
przed+I refrain (from)
powszedni aj every-day. chleb ~
daily bread. dzie ~ week-day
powtarza see powtrzy
powtrka -rek f rerun, repeat
powtrzy -rz -rzysz pf,
powtarza impf repeat. ~ si
be repeated
powydawa -daj dajesz pf . ~ za
m marry off (a daughter)
powyrzuca -am -asz pf toss out
one after the other
powyszy aj foregoing, above
poza prep +I besides, outside of,
beyond, except for. poza tym
besides that. poza domem outside
the home
pozbawi -wi -wisz pf, impf
pozbawia +A +G deprive s.o. of
s.t
pozbawienie n deprivation
pozbawiony aj +G deprived,
devoid of
pozby si -bd -bdziesz pf, impf
pozbywa si -am -asz +G get rid
of
pozdrowi -wi -wisz pf,
pozdrawia impf greet,
congratulate
poziom mi level, standard. na
~mie be on the level. ~ ycia
standard of living
poziomy aj level, horizontal. av
poziomo horizontally
pozoci see zoci

pozna -am -asz pf, impf poznawa

-znaj -znajesz meet, come to
know, recognize. recip ~ si
get to know each other
Pozna -ania mi Poznan (town)
pozorny aj apparent. av pozornie
apparently, on the face of it
pozosta -stan -staniesz pf, impf
pozostawa -aj -ajesz remain,
be left
pozostawi -wi -wisz pf, impf
pozostawia +D leave to
pozr -zoru mi often-pl semblance,
appearance. na ~ on the face of it.
pozwala see pozwoli
pozwoli -l-lisz pf, impf
pozwala +D allow, permit,
na+A allow for, enable. niech
pan pozwoli allow me
pozycja f position, item
poaowa see aowa
poegnanie n farewell
poeni -ni -nisz pf marry off (a
son)
poyczka -ek f loan
poyczy -cz -czysz pf, impf poycza
loan, borrow
poywienie n food, nourishment
poywny aj nutricious
pj see i
p quant +G half (of). p
godziny half an hour. p
kilo half a kilo. p litra a
half-liter
pka -ek f shelf
pnoc f 1. midnight 2. north. na
~cy in the north
pnocny aj northern
ptora f. ptorej +G one and a
half
pny aj late. adv pno. za pno
too late. comp av pniej
pra- pref greatprabka -bek f great-grandmother
praca f work, job, employment. w
pracy at work

221

GLOSSARY
pracowa -cuj-cujesz impf work,
be employed
pracowity aj hard-working
pracownica fem of pracownik
pracowniczy aj worker's
pracownik mp worker, employee
pra pior pierzesz impf, pf wypra
wash, launder
pradziadek -dka mp Npl -dkowie
great-grandfather
pragncy aj desirous
pragn -n -niesz impf, pf
zapragn +G desire, crave
pragnienie n craving, desire,
thirst
praktyczny aj practical . av
praktycznie practically, almost
praktyka f practice,
apprenticeship. w praktyce in
practice
praktykant mp apprentice,
understudy
pralka -lek f washing machine
prasa f us-sg the press
prasowa -suj -sujesz impf, pf
wyprasowa press, iron
prasowy aj of prasa
prawda f truth. prawda? right?. ~d
mwic phr to tell the truth. co
prawda to be sure
prawdopodobiestwo n
probability, likelihood
prawdopodobnie av probably
prawdziwy aj real, genuine
prawi -wi -wisz impf ~ kompliment
pay a compliment
prawidowo f correctness,
regularity, conformity to
regulations
prawidowy aj correct, as
prescribed
prawie av almost
prawo 1. law. ~ jazdy driver's
license. 2. right. mie ~ have
the right
prawo f rectitude
prawy aj right (direction)

na prawo to the right

po prawej stronie on the righthand side
w prawo to the right
prd mi current
premier mp premier
pretensja f pretension. mie ~sje
do+G have a grievance against
prezencik dim of prezent
prezent mi present. w ~ncie as a
present
prezydencki aj of prezydent
prezydent mp president
prdki aj quick, rapid. comp av
prdzej. ~ czy pniej sooner
or later
prdko f speed
problem mi problem
problemowy aj of problem
problematic
procent mi per cent
proces mi process
produkcja f production
produkcyjny aj of produkcja
produkowa -kuj -kujesz impf, pf
wyprodukowa produce. intr ~
si be produced
profesor mp Npl. -owie or -orzy
professor
profil mi profile
program mi program
programowa -muj -mujesz impf,
pf zaprogramowa program
(computer)
programowy aj of program
programatic
projekt mi project, plan, design,
scheme
projektant designer
projektowa -tuj -tujesz impf, pf
zaprojektowa plan, design
projektowanie n design
promieniowa -niuj -niujesz impf
radiate
proponowa -nuj -nujesz imp, pf
zaproponowa propose
propozycja f proposal, proposition

222

GLOSSARY
prosi -sz -sisz impf, pf poprosi
ask, request. see also prosz
prostoktny aj rectangular
prosty aj simple, straight. av
prosto, po prostu simply.
comp av prociej. comp aj
prostszy.
proszek -szku mi oft pl powder,
medicine; ~ do zbw toothpowder; w ~szku in powder
form
prosz please, here you are, after
you. prosz? may I help you?
excuse me? prosz bardzo by
all means, very well. prosz
herbat I'd like some tea.
prosz pana (pani) phr if you
please, sir (madam). prosz nie
pali no smoking, please
proba f request, pleading
prociej see prosty
protest mi protest
protestowa -tuj -tujesz impf, pf
zaprotestowa protest
prowadzcy aj as mp leader
prowadzenie n introduction,
initiation, lead
prowadzi -dz -dzisz impf, pf
poprowadzi lead, conduct,
guide, run, lead, be in charge
of, drive. pf see also
zaprowadzi
prowiantowa -tuj -tujesz impf, pf
zaprowiantowa provision
prba f attempt, test, trial,
rehearsal
prbka -bek f test sample
prbny aj experimental, trial
prbowa -buj -bujesz impf, pf
sprbowa +G try (out), test
prg progu mi threshold, hearth,
doorstoop
prny empty, vain. av prno.
na ~ in vain
przeanalizowa see analizowa
przebieg mi course (of events)

przebra -bior -bierzesz pf, impf

przebiera pick, select, choose,
sort through. intr ~ si change
clothes, w+A change (into),
za+A disguise self (as)
przebudzenie n awakening
przebudzi si -dz -dzisz pf, impf
przebudza si awaken
przeby -bd -bdziesz pf, impf
przebywa stay
przechadza si -am -asz impf stroll
przechodzi see przej
przechodzie -dnia mp pedestrian,
passer-by
przechowalnia f ~ bagau left
luggage office
przecig mi draft
przeciga am -asz impf, pf
przecign -n-niesz protract,
prolong. ~ si stretch out, drag
on (of an event or process)
przecie interj after all, but, why
przeciw or przeciwko prep+D
against. nie mam nic
przeciwko temu I don't have
anything against it
przeciwciar mi counter-weight
przeciwlegy aj do+G opposite(ly
placed) to
przeciwny aj opposite (e.g.
direction). av przeciwnie on the
contrary
przeczeka -am -asz pf, impf
przeczekiwa -kuj -kujesz wait
out
przeczucie n foreboding,
premonition
przeczy -cz -czysz impf, pf
zaprzeczy +D deny, negate,
refute. pap przeczcy negating,
of denial
przed(e) prep+I before (space or
time), in front of. przed chwil
a moment ago. przede
wszystkim above all,
primarily, especially+A in
front of (after motion verbs).

223

GLOSSARY
przejmowa si -muj -mujesz impf be
upset. see przej si
przejrze -rz -rzysz or
przegln -n -niesz pf, impf
przeglda look through. ~ si
look at o.s. (in mirror)
przejcie n passage, crossing
przej -jd -jdziesz -szed, -sza pf,
impf przechodzi-dz -dzisz go
through, endure, pass on.
przejdzie mi I'll get over it,
it'll pass. ~ si take a walk,
stroll
przekaz mi transfer(ral). ~
pieniny money order
przekaza --esz pf, impf
przekazywa -zuj -zujesz hand
over, communicate, convey +D
to
przekada see przeoy
przekona -am -asz pf, impf
przekonywa -nuj -nujesz
persuade, convince. ~ si
become convinced, satisfy
oneself (that)
przekonanie conviction, belief
przekonany aj convinced
przekonywajcy aj convincing. av
przekonywajco
przekupie -nia mp huckster
przekupka -pek f huckstress
przeoy - -ysz pf, impf
przekada shift, move from
one place to another 2. z+G,
na+A translate, interpret (from,
to)
przemian mi. na ~ by turns
przemiy aj extremely nice
przemin -n -niesz pf, impf
przemija pass by, go into the
past
przemwienie n speech
przemyski aj of Przemyl
przemys mi industry
przemysowy aj industrial
przemyle -l -lisz pf, impf
przemyla think through

iprzed siebie walk straight

ahead
przeduony aj extended. ~ne
dziaanie extended action
przeduy - -ysz pf, impf
przedua lengthen, draw out,
extend
przedmiot mi object, subject, topic
przedni aj front. ~dnie koo front
wheel
przedpokj -koju mi front hall,
anteroom
przedpoudnie n Gpl -i forenoon
przedsiwzicie n undertaking
przedstawi -wi -wisz pf, impf
przedstawia introduce,
represent. ~ si introduce o.s.,
appear
przedstawiciel mp representative
przedstawienie n performance,
(TV) production, presentation,
introduction
przedtem av before, beforehand,
earlier, formerly
przedwczoraj av day before
yesterday
przedzia mi division, compartment
(in train), part (in hair)
przegada -am -asz pf chat
(through)
przegld mi review, survey
przegldn -n -niesz pf take a
glance at
przejadka -dek f ride, drive
(for pleasure)
przejawi -wi-wisz pf, impf
przejawia display, manifest
przej -jm -jmiesz pf, impf
przejmowa -muj -mujesz take
over, take possession of. intr ~ si
+I be concerned or worried about
przejecha -jad -jedziesz pf, impf
przejeda run over, drive
across, drive through
przejty aj +I concerned with,
impressed by

224

GLOSSARY
przenie -nios -niesiesz -nis niosa -nieli pf, impf przenosi sz -sisz transfer. ~ si move,
become transferred
przenikn -n-niesz pf, impf
przenika penetrate, run through
przenocowa -cuj-cujesz pf spend
the night
przepi -pij -pijesz pf, impf
przepija drink through
przepis mi recipe, prescription,
rule, regulation. ~ drogowy
traffic law
przepyn -n-niesz pf, impf
przepywa swim, float <flow>
past
przepowiedzie -wiem -wiesz wiedz pf, impf przepowiada
foretell
przeprasza see przeprosi
przepraszam phr excuse me, I beg
your pardon
przeprawa f crossing, expedition
przeprosi -sz -sisz pf, impf
przeprasza ask forgiveness
of. za+A apologize for;
przepraszam excuse me, I'm
sorry
przeprowadzi -dz -dzisz pf, impf
przeprowadza conduct, carry
out, put into effect. intr ~ si
move
przeprowadzka -dzek f move
przepuci -szcz -cisz pf, impf
przepuszcza let pass
przerazi - -zisz pf, impf przeraa
frighten
przeraajcy aj frightening
przeraenie n fright, terror
przerwa f intermission, break,
interruption. bez ~wy
ceaselessly
przerwa -rw -rwiesz pf, impf
przerywa interrupt, break off,
break through
przerwanie n interruption. ~ ciy
abortion

przerywany broken, interrupted

przesada f exaggeration. bez ~dy
let's not exaggerate
przesadzi -dz -dzisz pf,
przesadza impf exaggerate. ~
si go too far, overdo it
przesi -sid 0sidziesz -siad siedli pf, przesiada impf change
seats, sit at length. ~ si transfer
(on bus, etc.)
przesiedzie -dz -dzisz pf, impf
przesiadywa -duj -dujesz sit
through, at length
przesysze si -sz -szysz pf
mishear
przespa -pi -pisz pf sleep
through
przesta -stan -staniesz pf, impf
przestawa -staj -stajesz +infin
stop, cease; ~ pali stop
smoking
przestawi -wi -wisz pf, impf
przestawia put elsewhere,
switch
przestrach mi fright, fear, terror
przestroga -strg f admonition,
caution, warning
przestrzec -strzeg -strzeesz, strzeg pf, impf przestrzega
observe (law, rules, etc.)
przestrzenny aj spatial
przestrze f space.
przesun -n -niesz pf, impf
przesuwa move (something),
glide by
przesyka -ek f package, parcel
przeszo f the past
przeszy aj past
przeszkodzi -dz -dzisz pf, impf
przeszkadza +D bother,
interfere with
przecierado -de n bedsheet
przetrzyma -am -asz pf, impf
przetrzymywa -muj -mujesz
endure, survive, hold, keep. ~
si be preserved

225

GLOSSARY
przewanie av predominantly, for
the most part
przewidzenie n jak byo do ~nia
as could be predicted
przewidzie -dz -dzisz pf, impf
przewidywa -duj -dujesz
foresee, predict
przewodniczcy aj as mp leader,
chairman
przewrci si -c -cisz pf, impf
przewraca si turn over, fall
over
przez prep+A through, during, by
(the agency of), because of;
przez ciebie because of you.
przez chwil for a moment
przeznaczony aj na+A allocated to,
destined for
przeycie n experience
przey -yj -yjesz pf, impf
przeywa live through,
undergo, survive, take badly
przy +L 1. at, near; przy oknie by
the window. 2 during, while,
at; przy pracy while at work;
przy sprzyjajcych
okolicznociach given
favorable circumstances. 3 on
one's person; mie przy sobie
have on o.s. conj przy czym
while, although
przybiec -biegn -biegniesz -bieg
pf, impf przybiega come
running
przybory pl form G -w
accessories, utensils
przybra -bior -bierzesz pf, impf
przybiera take on, adopt,
dress, assume, increase, grow
przybrany aj adoptive, foster,
assumed, dressed
przychodnia f outpatient clinic
przychodzi see przyj
przycign -n-niesz pf, impf
przyciga draw, attract, pull
toward

przyczepi -pi -pisz pf, impf

przyczepia pin, fasten to. intr ~
si do+G adhere to
przyczyna f reason
przyczynek -nku mi do+G
contribution to
przydarzy si -rz -rzysz pf, impf
przydarza happen, occur
przydatno usefulness
przydatny aj useful
przydrony aj roadside
przyglda si see przyjrze si
przygoda -gd f adventure
przygotowa-tuj -tujesz pf, impf
przygotowywa -wuj -wujesz
prepare, make ready. ~ si
get ready
przygotowanie n preparation
przygotowany aj prepared
przyjaciel mp Ipl przyjacimi (close)
friend.
przyjacika -ek f friend
przyjazd mi DLsg przyjedzie
arrival
przyja f friendship
przyj -jm -jmiesz pf, impf
przyjmowa -muj -mujesz
accept, receive
przyjecha-jad -jedziesz pf, impf
przyjeda come, arrive (by
vehicle)
przyjemno f pleasure. z ~ci
gladly, with pleasure
przyjemny pleasant.
przyjcie n party, reception
przyjrze si -rz-rzysz pf, impf
przyglda si +D observe,
examine, watch carefully; ~ si
sobie w lustrze look at o.s. in
the mirror
przyjcie n arrival
przyj -jd -jdziesz -szed -sza pf,
impf przychodzi -dz -dzisz
come, arrive (esp. on foot). ~
komu do gowy occur to
someone. ~ komu z trudem
it doesn't come easy for s.o.

226

GLOSSARY
przykad mi example. na ~ for
example
przykadowy aj exemplary. av
przykadowo for example
przykaza - -esz pf, impf
przykazywa -zuj -zujesz
command
przykazanie n commandment.
Dziesicioro Przykaza The
Ten Commandments.
przyklasn -sn-niesz pf, impf
przyklaskiwa -kuj -kujesz
applaud, clap in approval
przykada see przyoy
przykro +D unpleasant,
bothersome, regrettable, sorry
(for, about). ~ mi I'm sorry
przykro f unpleasantness
przykry aj unpleasant
przyku -uj -ujesz pf, impf przykuwa
do+G chain. ~ uwag rivet one's
attention
przylepi -pi -pisz pf, impf
przylepia do+G stick, paste on,
stick on, glue to, post (bill)
przyoy --ysz pf, impf
przykada do+G apply to,
attach to
przymierzy -rz -rzysz pf,
przymierza impf try on
(clothing). nie przymierzajc if
you'll excuse the expression
przymiot mi attribute; przymioty
charakteru character traits
przymiotnik mi -a adjective
przynajmniej av at least
przynie -nios -niesiesz -nis niosa -nieli pf, przynosi-sz sisz impf bring
przypadek -dku mi case, accident,
chance. ~dkiem or przez ~ by
chance
przypadkowy aj accidental,
fortuitous. av przypadkowo
przypa -padn -padniesz -pad pf,
przypada impf +D fall to,
happen

227

przypatrze si -rz -rzysz pf, impf

przypatrywa si -ruj -rujesz +D
examine, look closely (at)
przypisa -sz -szesz pf, impf
przypisywa -suj -sujesz +D
ascribe to
przypyw mi high tide
przypomnie -n -nisz pf, impf
przypomina +D recall,
remind. ~ sobie call to mind,
recall, recollect
przyprawa f condiment
przyprawi -wi -wisz pf
przyprawia impf put, attachy,
season, flavor. o+A cause, be the
reason of
przyprowadzi -dz -dzisz pf, impf
przyprowadza bring to,
conduct to, lead to
przypudrowa see pudrowa
przypuci -szcz -cisz pf, impf
przypuszcza suppose, expect,
imagine
przyroda f nature
przyrzd mi appliance,
instrument
przyrzdzi -dz -dzisz pf, impf
przyrzdza fix
przyrzec -rzekn -rzekniesz -rzek or
przyrzekn -n -niesz pf, impf
przyrzeka swear
przysi si pf, impf przysiada
sit down, take a seat
przysuga f favor
przysta 1 -stan -staniesz pf, impf
przystawa -aj -ajesz na+A
consent to
przysta 2 -stoi 3p-sg only +D be
fitting, suitable, proper. jak
przystoi as is fitting
przystajcy aj congruent
przystan -n -niesz pf, impf
przystawa -aj -ajesz stop, halt
przystanek -nku mi (bus) stop
przystpi -pi -pisz pf, impf
przystpowa -puj -pujesz do +G
join, accede, begin, set about

GLOSSARY
przystojny aj good-looking,
handsome
przyszo f the future
przyszy aj future; w ~ niedziel
next Sunday
przytakn -n -niesz pf, impf
przytakiwa -kuj -kujesz nod in
assent
przytoczy -cz -czysz pf, impf
przytacza quote, cite
przytomno f consciousness
przytomny aj conscious
przytrafi si-fi -fisz pf +D
happen, occur to so.o
przytrzyma -am -asz pf, impf
przytrzymywa -muj -mujesz
hold back, maintain position,
keep from falling
przytulny aj cozy
przywiza - -esz pf, impf
przywizywa -zuj -zujesz
attach. ~ si become attached
to
przywie -wioz -wiezzisz, wiz,
wioza, -wieli pf, impf
przywozi - -zisz bring (by
vehicle)
przywilej mi privilege
przywitanie n welcome, greeting
przywoa -am -asz pf, impf
przywoywa -uj -ujesz call,
summon, conjure up
przyzna -am -sz pf, impf
przyznawa -aj -ajesz confess,
admit. ~ si do+G confess,
admit to
przyzwoito f decency
przyzwoity aj decent, seemly,
proper
przyzwyczai si -aj -aisz pf, impf
przyzwyczaja si do+G
become accustomed to
pseudonim mi pseudonym
psi aj of pies
pstrzy -rz -rzysz impf, popstrzy
pf variegate, mottle

psu psuj psujesz impf, pf zepsu

or popsu r ruin, spoil, break.
intr ~ si spoil, get ruined
ptak ma bird; ~ piewajcy songbird
ptasi aj of ptak
ptaszek -szka ma dim of ptak
publiczny aj public
puchn -n -niesz impf, pf
spuchn swell. ~ jak bania
swell up
pudrowa -ruj-rujesz impf, pf
przypudrowa powder. intr ~
si powder o.s.
puka -am -asz impf, pf pukn,
zapuka w+A, +I knock (on,
with).
pukanie n knock(ing)
punkt mi point, shop, agency. ~
widzenia point of view
punktualno f punctuality
punktualny aj punctual. av
punktualnie punctually, on time
pusty aj empty, vacant. av pusto
puszka -szek f can. w puszce
puci puszcz pucisz pf, impf
puszcza let go, release
pyta -am -asz impf, pf zapyta or
spyta ask (a question). ~ si
o+A inquire about
pytajco av inquisitively
pytajnik mi -a question mark
pytanie n question

R
rachunek -nku mi account, bill,
receipt, calculation
rachunkowo f accountancy
rachunkowy aj of rachunek
racja f reason, rationale. mie ~j
be right. nie mie ~ji be
wrong. z ~ji +G by reason of
raczej av rather. raczej nie probably
not

228

GLOSSARY
raczy -cz -czysz impf +infin
deign, stoop, condescend. +A, +I
us fig. treat s.o. to s.t.
rad rada aj +G glad of, desirous of.
~ bym usysze I'd be glad to
hear
rada f council, counsel, advice. ~
naukowa academic council. ~
zakadowa department
council. da sobie ~d
manage. nie ma ~dy there's
no help for it
radio n Gpl -iw radio
radiowy aj of radio
radosny aj joyful. av radonie
rado f joy, happiness. z ~ci
joyfully
radowa si -duj -dujesz impf +I or
w+A take pleasure in
radzi -dz -dzisz impf, poradzi
+D advise. ~ sobie manage
rajstopy pl form G -stop pantyhose
rami n -enia NApl -iona shoulder
randka -dek f date, rendezvous
ranem. nad ~ av phr toward
morning. see also rano
ranny aj wounded
rano av in the morning, dzi ~
this morning. nad ranem
toward morning. od rana do
wieczora from morning to
night. z rana since morning
rarg -roga ma kind of falcon.
patrzec jak na ~ga stare at
rasowy aj purebred, thorobred
ratowa -tuj -tujesz impf, pf
uratowa przed+I save from
raz mi once, one time
ile razy as often as
innym razem some other time
jeden raz one time
jeszcze raz one more time
na razie for the time being, so
long
nastpnym razem next time
od razu immediately,
forthwith

po raz pierwszy for the first

time
raz i drugi once and again
raz na jaki czas every so
often
raz na rok once a year
raz na zawsze once and for all
raz po raz time and time
again
tym razem this time
w kadym razie in any case
w najlepszym razie at best
w razie +G in case of
w razie czego just in case
w takim razie in that case
razem av together. razem z+I together
with
razi - -zisz impf, pf urazi offend
rczka -czek f dim of rka
reagowa -guj -gujesz impf,
zareagowa pf react
reakcja f reaction
reakcyjny aj reactionary
recepta f prescription
referat mi report, paper
regua f rule. z ~y as a rule
reklama f advertisement
rekwizycja f seizure, confiscation
relacja f report
reneta f rennet, russet apple
reperowa -uj -ujesz impf, pf
zreperowa repair
republika f republic
restauracja f 1. restaurant 2.
restoration
restauracyjny aj of restauracja
reszta f rest, remainder, change
(money)
resztka -tek often-pl leavings
retoryczny aj rhetorical
rewelacyjny aj revelational, truly
good
rezultat mi result. w ~tacie as a
result
rezurekcja f resurrection
rezygnacja f giving up,
resignation (from job)

229

GLOSSARY
rezygnowa -nuj -nujesz impf, pf
zrezygnowa z+G resign from,
give up on
reyser director
reyserowa -ruj -rujesz impf, pf
wyreyserowa direct (film,
play)
rcznik -a mi towel
rczny aj manual
rka rk f Lsg rce or rku NApl rce
Gpl rk hand
od rki as a matter of course
z rk do rk from hand to
hand
dziecko na rku child in arms
poda rk +D offer a hand to
pod rk at hand, under the
arm
rce do gry hands up
by na rk +D be convenient
for
pj komu na rk go along
with
z drugiej rki second hand
rkaw mi -a sleeve
rkawiczka -czek f glove
rkomia f guaranty
robi -bi -bisz impf, pf zrobi do,
make. ~ si 1 get done. to da
si zrobi that can be done. 2
become, get. robi mi si sabo
I feel sick
robota -bt f work, job, physical
labor; domowej ~ty homemade; nic do ~ty nothing to
do. przy ~bocie at work
robotnica fem of robotnik
robotnik mp laborer
robtka dim of robota. knitting
rocznica f anniversary
roczny aj yearly
rodzaj mi kind, type, species;
cow tym ~ju something of this
sort; rnego ~ju of various
sorts
rodzajowy aj qualitative, type

rodzestwo mi brothers and

sisters, siblings
rodzi -dz -dzisz impf, pf urodzi give
birth. ~ si be born
rodzice mp pl G -w parents
rodzina f family. av rodzinnie
rodzinny aj familial
rok mi Npl lata Gpl lat year; co
~k(u) every year; z ~ku na
rok from year to year
rola f 1. (arable) land 2. role
rolnictwo n agriculture
rolniczy aj agricultural
rolnik mp farmer
rolny aj agricultural, agrarian,
farming, land
romans mi NVpl -e romance
romboidalny aj rhomboidal
Rosjan|in mp Russian
rosy aj stalwart, burly well-built
(man)
rosn -sn -niesz imf, pf urosn
grow
rosyjski aj Russian. av po rosyjsksu
in Russian
rolina f plant
rolinny aj of rolina
rower mi bicycle
rowerowy aj of rower
rozbysn -sn -niesz pf, impf
rozbyskiwa -kuj -kujesz flare
up
rozbudzi -dz -dzisz pf, impf
rozbudza awaken, arouse
rozcign si -n -niesz pf, impf
ozciga si stretch out
rozczarowany aj disappointed
rozczulenie n tender emotion
rozczuli si -l -lisz pf, impf
rozczula si nad+I become
emotional (over)
rozczulony aj tender
rozdarcie n conflict, perplexity
rozdzieli -l-lisz pf, impf
rozdziela separate, divide,
distribute

230

GLOSSARY
rozebra rozbior -bierzesz pf, impf
rozbiera take apart, undress.
~ si undress (self)
rozedrze -dr -drzesz -dar pf, impf
rozdziera rip apart, tear
asunder
rozegra -am -asz pf, impf
rozgrywa tr play out. ~ si
happen, occur, take place, play
self out
rozejrze si -rz -rzysz pf, impf
rozglda si za+I have a look
around for
rozka f parting, separation
rozoy - -ysz pf, impf
rozkada spread out, take
apart. ~ si disintegrate,
dissolve into parts
rozmaity aj various, different,
miscellaneous
rozmawia -am -sz impf, pf
porozmawia z+I converse,
talk (with)
rozmaza - -esz pf, impf
rozmazywa -zuj -zujesz smear,
smudge. ~ si get smudged
rozmowa -mw f conversation
rozmwka -wek f dim of rozmowa
rozmyli -l -lisz pf, impf
rozmyla nad+I ponder over. ~
si think better of, change one's
mind
rozpacz f despair
rozpacza -am -asz impf o+L be in
despair (about)
rozpd mi impetus, momentum
rozpocz -czn -czniesz pf, impf
rozpoczyna begin, start (off). ~
si
rozpoczcie n beginning,
inauguration, beginning
rozpozna -am asz pf, impf
rozpoznawa -aj -ajesz
recognize, make out
rozpoznawczy aj. znak ~ sign of
recognition

rozprawi si -wi -wisz pf, impf

rozprawia si z+I settle score
with, deal with
rozrosn si -sn -niesz -rs rosa -roli pf, impf rozrasta si
grow more and more numerous,
run wild, expand
rozrzewnienie n tenderness
rozsdek -dku mi sense. zdrowy ~
common sense
rozsdny aj wise, intelligent,
judicious
rozsadzi -dz -dzisz pf, impf
rozsadza explode, blow up
rozsta si -stan -staniesz pf, impf
rozstawa si -staj -stajesz part
ways
rozstanie n parting
rozstroi -oj -oisz pf, impf
rozstraja upset, put on edge,
put out of tune
rozstrzyga -am -asz impf, pf
rozstrzygn -n -niesz decide,
determine
roztargnienie n distraction, absentmindedness
rozterka -rek f often-pl indecision
roztoczy -cz -czysz pf, impf
roztacza unfold, spread out.
intr ~ si
rozum mi mind, intelligence
rozumie -em -esz impf, pf zrozumie
understand. rozumie si rozumie
si 3p only it is understood
rozumny aj rational, thinking
rozumowanie n argumentation,
line of reasoning
rozwali -l -lisz pf, impf rozwala
shatter, smash. ~ si fly to
pieces
rozwaanie n consideration
rozwany aj thoughtful, prudent,
circumspect, cautious
rozway - -ysz pf, impf
rozwaa consider, deliberate,
contemplate
rozwiany aj blown apart, flowing

231

GLOSSARY
rozwiza - -esz pf, impf
rozwizywa -zuj -zujesz
solve, resolve, dissolve
rozwizanie n solution,
dissolution
rozwojowy aj developmental
rozwj -woju mi development
rwnie av likewise, also
rwno av exactly
rwnoczenie av at the same time,
simultaneously
rwny aj equal. av rwnie equally
ra f Gpl rose
rdka -dek f twig. ~
czarodziejska magic wand
rdkarstwo n well-divining,
dousing. mp rdkarz welldiviner
rnica f difference. jaka jest ~?
what's the difference?
rni -ni -nisz impf differentiate,
tell apart. ~ si od+G differ
from
rny aj various, assorted. ~nego
rodzaju of various sorts. av
rnie variously
rowy aj pink
ruch mi movement, traffic; ~
oporu resistance movement
ruchliwo f mobility, activity
ruchliwy aj moving, brisk, active
(in business)
ruina f ruin, wreck
rum mi rum
rumieniec -eca mi blush
rupie f piece of junk. pl rupiecie
odds and ends
rusz. ani ~ not a bit
ruszt mi grill
ruszy -sz -szysz pf, impf rusza tr
move, touch, disturb. ~ si
move. rusz part ani rusz not a
bit
ryba f fish
rybacki aj of rybactwo or rybak
rybak mp fisher(man). rybactwo n
fishing

rybi aj of fish
rybka -bek f dim of ryba. zota ~
goldfish
rybny aj fishing (industry, etc.)
rycerski aj of recerstwo or rycerz
rycerz mp knight
rydz m fac an saffron milk cup
(mushroom). zdrowy jak ~ fit as
a fiddle
rynek -nku mi market,
marketplace, market square
rynkowy aj. cena ~wa market
price
ryski fac an decl like aj o-fash tip.
da ~skiego give a tip
rysowa -suj -sujesz impf,
narysowa pf draw, sketch
rysunek -nku mi drawing,
illustration, cartoon
rysunkowy aj of rysunek. film
~wy cartoon
rytua mi ritual
ry mi rice
rzadki aj rare, scarce, thin (of
liquids). av rzadko rarely; ~
kiedy only rarely, hardly
ever. comp aj rzadszy. comp av
rzadziej
rzadko f rarity
rzd 1 rzdu mi row. w pierwszym
rzdzie in first priority
rzd 2 mi government
rzdowy aj governmental
rzdzi -dz -dzisz impf +I govern
rzec rzekn, rzekniesz, rzek pf say
rzecz f thing. co to ma do ~czy?
what does that have to do with
it?do ~czy down to business. od
~czy off the point. ~ w tym, e
the thing is that w czym ~?
what's the deal?w gruncie ~czy
basically. w samej ~czy in reality.
wielka ~ big deal
rzeczywisto f reality. w ~ci in
reality

232

GLOSSARY
rzeczywisty aj real, actual. av
rzeczywicie really, actually,
indeed
rzeczywicie av indeed, in reality,
why really
rzeka f river. nad rzek by the
river
rzenik mp butcher
rzsa f eyelash; patrzy przez ~sy
look through hooded lids
(pretend to be asleep)
rzsisty aj heavy (rain), copious
(tears). av rzsicie
rzuci -c-cisz pf, impf rzuca
throw, cast, give up. rzuci
palenie give up smoking. ~
okiem na+A cast an eye (on).
~ si na+A throw self at, rush
upon
rzut. phr na pierwszy ~ oka at
first glance

samotny aj solitary, alone,

unmarried
sd mi court, judgement
sdowy aj judicial
sdzi -dz -dzisz impf judge, think
ssiad mp LVsg -siedzie Npl -siedzi
neighbor
ssiadka -dek fem of ssiad
ssiedni aj neighboring
ssiedni aj neighboring
ssiedzstwo n vicinity, proximity
scena f scene (theatrical or social).
robi ~n make a scene
schab mi joint (of meat), chop
schabowy aj of schab
schody pl-only G -w stairs
schowa see chowa
schroni see chroni
schronisko n shelter, hiding
place, refuge, resort
sekretarka -rek f secretary
sekretarz mi secretary (of
organization)
sekunda f second (unit of time)
semestr mi semester
seminarium n seminar, seminary
seminarzysta
mp
seminary
student
sen snu mi dream, sleep, slumber;
we nie while asleep; twardy
~ deep sleep; przez ~ in one's
sleep
senno f sleepiness
senny aj sleepy
sens mi sense; mie ~ make sense;
nie mie ~su make no sense; z
~sem sensibly
sensowny aj having sense,
intelligent
ser mi -a cheese
serce n heart; z caego ~ca with
one's whole heart; z dobrego
~ca from the goodness of one's
heart
sercowy aj of serce
serdeczny aj sincere, heartfelt. av
serdecznie sincerely

S
sad mi orchard
sadzi -dz -dzisz impf, posadzi pf
plant, seat
saata f lettuce
saatka -tek f salad
sam (sama samo) intens pron self,
same, alone, very. ta sama
osoba the very same person.
nad samym morzem right by
the sea; na sam myl at the
very thought; mieszka
samemu live on one's own;
same przykroci nothing but
unpleasantnesses. tak samo in
the same way. w sam raz just
right
samochodowy aj automotive
samochd -chodu mi car,
automobile
samolot mi airplane
samopoczucie n state of being
samotno f solitude

233

GLOSSARY
serdeczny aj sincere. av serdecznie
sincerely
serek -rka mi dim of ser
seria f series
serio av and indecl aj seriously. na
~ for real
sernik mi -a cheesecake
setny aj hundredth
sezon mi season
sezonowy aj seasonal
siada -am -asz impf, pf usi usid dziesz usiad usiedli sit down
si see usi
siebie refl pron GA siebie (si), D
sobie (colloq se), I sob, L sobie
self, oneself, each other
siedem -dmiu num GDL siedmiu I
siedmioma seven
siedemdziesit num -siciu I sicioma seventy
siedemdziesity num aj seventieth
siedemnasty aj num seventeenth
siedemnacie num -nastu I nastoma seventeen
siedmioro -rga coll num seven
siedzenie f seat
siedzie -dz -dzisz impf, pf
posiedzie sit
sierpie -pnia mi August
sierpniowy aj of sierpie
sierant mp sergeant
si refl part self. samo przez si of
its own accord. see also siebie
siga -am -asz impf, pf sign -nniesz do+G reach, stretch, go back
as far as
silnik mi -a engine
silny f strong
sia f strength, force; co si with all
one's might. ~ by force
siny aj livid, gray-blue
siostra sistr f sister, nurse
siostrzany aj sisterly, sister's
sidemka f reif num seven
sidmy num aj seventh
siwowosy aj gray-haired

siwiuteki aj dim of siwy good-andgrey

siwy aj gray-haired
skaka see skoczy
skalisty aj rocky
skaa f often pl stone, rock, cliff
skarb mi treasure
skarpetka -tek f sock
skary si - -ysz impf, pf
zeskary si na+A complain
about
skaza f flaw, defect
skd av from where, whence.
skd? what do you mean, not
at all, why no.
skdind av moreover, from
somewhere else
skd av from somewhere
skde! not at all, why no!, of course
not
skierowa -ruj -rujesz pf, impf
skierowywa -wuj -wujesz do+G
direct, send to
skierowany aj do+G directed to
sklep mi store, shop. sklep spoywczy
food store
sklepikarz mp store-keeper, shopkeeper
skada see zoy. ~ si -a si us-3p
z+G be composed of. see
zoy
skonno f inclination,
predisposition
skonny aj do+G inclined toward
skoczy -cz -czysz pf, impf skaka cz -czesz jump, skip
skojarzenie n association (mental)
skomplikowa see komplikowa
skomplikowany aj complicated
skoczony aj finished, beat, done,
total (idiot, etc.), raving (beauty)
skoczy (si) see koczy (si)
skoro conj since, as long as
skorzysta see korzysta
skra f skin, leather, rind
skrka -rek f rind
skraj mi border, edge, margin

234

GLOSSARY
skrajno f an extreme; z jednej
~ci do drugiej from one
extreme to another
skrajny aj extreme
skrci -c -cisz pf, impf skraca
shorten
skromniutki aj dim of skromny
modest little
skromno f modesty
skromny aj modest. av skromnie
skro f temple(s) (of head)
skrt mi abbreviation. ~ mylowy
mental shortcut. na skrty by a
shortcut
skrupi si -pi -pisz pf, impf
skrupia si be the scapegoat. to
si na mnie skrupi I'll bear the
brunt of it
skrzyowanie n intersection,
crossing
skrzykn si -n -niesz pf call out
skrzynia f chest
skrzynka -nek f box, chest, case. ~
na listy mailbox
skuteczno f effectiveness
skuteczny aj effective
skutek -tku mi often-pl effect,
result, repercussion. na ~ +G
as the result of
skwer mi square (in city)
sleeping or sliping mi sleeping car
sabo av weakly. ~ mwi po polsku
speak Polish badly
sabostka -tek f dim of sabo
sabo f weakness, infirmity
saby aj weak. av sabo qv
sodki aj sweet. comp aj sodszy.
comp av sodziej
sodko aj sweetness
sodycz f (a) sweet (candy)
sodzi -dz -dzisz impf, pf
posodzi sweeten
sodziutki aj dim of sodki good and
sweet
soik mi -a jar
soma f straw
somiany aj made of straw, thatch

235

soneczny aj sunny, solar

sonina f pork fat, bacon
soninka f dim of sonina
sonko dim of soce
sony aj salt(y). av sono
so ma elephant
soce n sun
sowniczek -czka mi glossary
sownik mi -a dictionary
sowo sw n word; bez sw no
caption needed. jednym
~wem in a word
swko -wek n dim of sowo
such mi hearing, attention.
zamieni si w ~ become all ears
sucha -am -asz impf, pf posucha +G
listen to, obey. suchaj! listen!. sucham?
yes? may I help you?
suchawka -wek f telephone
receiver
sup mi -a post
supek -pka mi dim of sup
suszno f correctness
suszny aj correct, proper. av
susznie correctly
suca fem of sucy
sucy mp decl like aj servant
suba f service
suy - -ysz +D serve. chtnie
su I'm at your service. do+G
serve for; do czego to suy?
what's that for
sycha infin only can be heard. co ~?
what's up?
sysze -sz -szysz impf, pf usysze
hear
smaczny aj tasty. ~nego! bon
apetit!
smagy aj dark-complexioned,
swarthy
smak mi taste
smakowa -kuje (usually 3rd-person)
+D taste (good) to. jak ci smakuje ta
zupa? how do you like the soup?
smakowity aj delicious,
appetizing
smakowy aj gustatory

GLOSSARY
smaony aj fried
smay - -ysz impf, pf usmay fry
smok ma dragon
smuky aj slender, graceful
smutek -tku mi sadness
smutny aj sad, mournful. av
smutnie or av pred smutno.
smutno mi I'm sad
snu snuj snujesz impf, spin,
dream up, think up, concoct. ~
si waft
sob, sobie see siebie
sobota -bt f Saturday
sobotni AJ of sobota
soczysto f succulence
soczysty aj juicy, sappy, succulent.
av soczycie juicily
sok mi juice. ~ jabkowy apple
juice. ~ pomaraczowy orange
juice. ~ pomidorowy tomato
juice
solidarno f solidarity
solidarny aj agreeing in
viewpoint, supportive
sotys mp soltys, village head
sondowa -duj -dujesz impf, pf
wysondowa plumb, probe
sos mi sauce. ~ liwkowy plum
sauce. ~ musztardowy mustard
sauce
sosna -sen f pine
sosnowy aj of sosna
sl soli f salt
spacer mi walk, stroll, hike. na
~rze on a walk
spacerek -rku dim of spacer
spa pi pisz impf, pf pospa
sleep
spadek -dku mi fall, decline,
decrease, inheritance.
pozostawi w ~dku bequeath
spakowa see pakowa
spali -l -lisz pf, impf spala
scorch, burn down
spa -padn -padniesz -pad pf, impf
spada z+G fall off. na+A fall
down on, fall onto. wina spada

na niego the blame falls on

him. spadaj std scram, beat it.
specjalno f special(i)ty. ~
zakadu specialty fo the house
specjalny aj special. av specjalnie
(e)specially
speni -ni -nisz pf, spenia impf
fulfill. ~ si be fulfilled
speszony aj crestfallen
spdzi -dz -dzisz pf, impf spdza -am
-asz spend (time, money)
spieszy si see pieszy si
spirytus mi subst grain alcohol
spiarnia f pantry, larder
spyn -n-niesz pf, impf splywa
flow, drop (e.g. tear)
spoeczestwo n society
spoeczny aj social, societal
spod(e) prep+G from under
spodeczek -czka mi dim of spodek
spodek -dka mi saucer
spodnie pl form G spodni trousers
spodziewa si -am -asz impf +G
expect; ~ czego po kim
expect s.t. of s.o.; ~ dziecka to
be expecting (a baby)
spodziewany aj expected
spojrze -rz -rzysz pf, impf
spoglda na+A look, glance
spojrzenie n glance
spokojny aj o+A peaceful, calm,
relaxed about, at ease over. av
spokojnie
spoeczny aj social
spokj -koju mi peace, calm, rest.
daj spokj colloq give me a
break
spomidzy prep+G from among
sporo indef quant +G a goodly
amount <number, bit> of
sport mi sport(s)
sportowy aj of sport
spory aj good-sized
sposobno f opportunity
sposobny aj capable
sposb -sobu mi manner, way; ~
bycia way of being; w jaki ~

236

GLOSSARY
in what way; w ten ~ in that
manner
spostrzegawczy aj observant
spotka -am -asz pf, impf spotyka
meet, come across, encounter.
befall. ~ si meet one another
spotkanie n meeting
spowodowa see powodowa
spoza +G from beyond. spoza miasta
from out of town
spdnica f skirt
spdniczka -czek f dim of spdnica
spnialstwo n habitual tardiness
spni si -ni -nisz pf, impf
spnia si be late
spniony aj late
spragniony aj thirsty
sprawa f matter, affair, concern.na
dobr ~w to be sure
sprawdzi -dz -dzisz pf, impf
sprawdza check. ~ si become
confirmed, check out
sprawi -wi -wisz pf, impf sprawia
cause, occasion, acquire. butcher
(pig, etc.)
sprawowa -wuj -wujesz impf
perform, discharge (duties),
exercise (authority)
spryna f spring
sprynka -nek f dim of spryna
sprowadzi -dz -dzisz pf, impf
sprowadza z+G bring, import
from
sprbowa see prbowa
sprytny aj clever, shrewd. av
sprytnie cleverly
sprzta -am -asz impf, pf
posprzta or sprztn -n
-niesz clean up, tidy up
sprzeczka -czek f quarrel,
altercation
sprzed prep+G from before
sprzeda -dam -dasz -dadz pf, impf
sprzedawa -daj -dajesz sell
sprzedawca m p salesman
sprzedawczyni f saleslady
sprzeda f sale(s)

237

sprzymierzeniec -ca mp ally

spuci -szcz -cisz pf, impf
spuszcza lower, let down, drop,
bow (head), let loose. ~ z oka
lose sight of
spycha see zepchn
spyta -am -asz p +Gf ask, inquire
srebrny aj silver
srebro n silver
sroka f magpie. patrze jak ~ w ko
na+A stand staring at
stabilizacja f stability
stacja f station
sta 1 stoj stoisz impf, pf posta
stand. ~ otworem stand open
sta 2 infin only +A na +A be up to, capable of, afford.
~ mnie na to I can afford it it
sta si stan si, staniesz si pf happen,
occur. co si stao? what happened,
whats the matter?
stao f steadiness, consistency,
constancy, permanence
stay aj constant, consistent. av
stale continually, constantly
stamtd av from there
stan mi state, condition. US state.
by w ~nie +infin be able, be
in a position. ~ wojenny
martial law
stan -n -niesz pf, impf stawa staj -stajesz stand up, come to a
stop. ~ w obronie +G stand up
for. ~ po mojej stronie take my
side
stancja f lodgings. na ~cji in
lodgings
stanowczo f resoluteness
stanowczy decisive, adamant,
resolute. av stanowczo
decidedly
stanowi -wi -wisz impf comprise
stara si -am -asz impf, pf postara si
o+A try (for), attempt
staranny aj careful. av starannie
stareki aj dim of stary little old
staropaniestwo n old-maidenhood

GLOSSARY
starosta mp obs starost, district
(powiat) head. mp starostwo
starost and wife
staro f old age
starocina f starost's wife
staroytno f antiquity
staroytny aj ancient (civilization,
etc.). as mppl the ancients
staruszek -szka mp Npl -owie old
man
staruszka -szek f old woman
stary aj old. compa aj starszy
elderly. av staro. comp av
starzej. as mp colloq old man
(father), f old lady (mother)
statek -tku mi ship
stawia -am -asz impf, pf postawi
place, set, stand. ~ pasjans play
solitaire. ~ si make an
appearance
stawi si -wi -wisz pf na+L show up
at, present o.s., report for duty
std av from here, whence
sterta f pile, stack
sto num GDL stu I stoma one
hundred
stoicki aj stoic
stok mi slope, slant, mountainside
stolarski aj of stolarz
stolarz mp joiner, carpenter
stolica f capital city
stolik mi dim of st small table,
night table, end table
stoeczek -czku mi foot-stool
stoeczny aj of stolica
stowka -wek f canteen, mess,
cafeteria
stopa stp f foot (also of verse,
mountain); u stp +G at the foot
of. ~ yciowa standard of living.
postawi ~p set foot
stopie -pnia mi degree, grade. w
duym ~pniu to a large extent
or degree
stopniowy aj gradual
stora f blind, shutter, shade
stos mi heap, pile, pyre

stosik mi dim of stos

stosowa suj -sujesz impf, pf
zastosowa apply
stosowanie n use, application
stosowany aj applied (e.g. science)
stosunek -nku mi often pl
relation(ship). w ~nku do+G in
regard or relation to. mie ~
z+I have sex (with)
stosunkowy aj relative
stoek -ka mi cone
stokowaty aj cone-shaped
st stou mi table
stracenie n loss. nic do ~nia
nothing to lose
strach mi o+A terror, fear (about)
straci see traci
stragan mi stall, booth
straganik mi dim of stragan
strapi see trapi
straszny aj terrible. av strasznie
straszy -sz -szysz impf, pf
przestraszy frighten
strata f loss
str mp watchman
stroi -oj -oisz impf trim, adorn,
put on (expression), tune (radio).
~ si w+L deck oneself out in
stromo f steepness
stromy aj steep. av stromo
strona f side, direction, page
po lewej stronie on the left
hand side
po prawej stronie on the right
hand side
po tej stronie on that side
w t strona in that direction
z drugiej srony on the other
hand
z jednej strony on te one
hand
z tej strony from that direction
ze wszystkich stron from all
directions
stru see tru
strukturalizm mi structuralism
strwoni see trwoni

238

GLOSSARY
stryjeczny aj of stryjek. ~ brat or
~na siostra cousin. ~na babcia
grandmother on one's father's
side
stryjek -jka mp paternal uncle
strzeli -l -lisz pf, strzela impf
shoot. prosto jak strzeli straight
as a shot
strzemienny fac an decl like aj one
for the road
strzepn -n -niesz pf, impf
strzepywa z+G flick off
strzyc strzyg strzyesz impf, pf
zastrzyc clip, cut. ~ uszami perk
up one's ears
studencki aj student's. dom ~
dormitory
student mp student
studentka fem of student
studiowa studiuj studiujesz impf
study a subject
studium n oft pl study
studnia f well
stuka -am -asz impf, pf stukn -n
-niesz bang, knock
stwierdzi -dz -dzisz pf, impf
stwierdza ascertain
stwierdzi -dz -dzisz pf, stwierdza
ascertain
stworzenie n creation, creature
stycze -cznia mi January
styczniowy aj of stycze
styl mi style
stypendium n Gpl -iw stipend,
fellowship
subtelno f subtlety
subtelny aj subtle
suchy aj dry. comp aj suchszy or
bardziej suchy
sufit mi ceiling
sukces mi success
sukienka -nek f dress
suknia -kien f gown
suma f sum, amount
sumienie n conscience; czyste ~
clear conscience. nieczyste ~
guilty conscience

surowy aj 1. strict, severe, harsh 2.

raw, crude, coarse. av surowo
suszenie n drying (clothes, fruit)
suszy -sz -szysz impf, pf
wysuszy or ususzy dry
(trans.)
swego=swojego
swej=swojej
sweter -tra mi sweater
swoboda -bd f freedom, ease
swobodny aj free, easy-going
swj swoja swoje pron aj one's own.
wiem swoje I know what I'm
talking about, I have my own
opinion. robi swoje do one's
own thing
syci -c -cisz impf sate. ~ si +I
become satiated (with), get one's fill
of. pf see zasyci
sylwetka -tek f sillouette
sympatia f sympathy
sympatyczny aj nice, sympathetic
syn mp LVsg -u, Npl -owie son
synagoga f synagogue
synek, syneczek, synu dims of
syn
sypa -pi -piesz impf, pf posypa pour,
sprinkle
sypialnia f bedroom
sypialny aj for sleeping; wagon ~
sleeping car (on train)
system mi system
systematyczny aj systematic
systemowy aj of system
sytuacja f situation
sza, szo, szy, etc. see i
szafa f cupboard, cabinnt. grajca
~ music box
szafka -fek f dim of szafa
szalestwo madness
szampan fac-an champagne
szansa f oft pl NAVpl -e chance
szanujcy si aj self-respecting
szary aj gray
szatnia f Gpl -i cloakroom
szatniarz mp cloakroom attendant
szatniarka -rek fem of szatniarz

239

GLOSSARY
szczebel -bla mi rung, rank, level.
rozmowy na najwyszym ~blu
talks at the highest level
szczeg mi detail
szczegowy aj detailed. av
szczegowo in detail
szczeglno f particularity. w
~ci in particular
szczeglny aj particular. av
szczeglnie
szczep mi 1. tribe 2. grafting,
seedling
szczero f sincerity
szczery aj sincere. av szczerze
szczcie n happiness, fortune, good
luck. na ~ fortunately, for good
luck. ze ~cia from happiness; cae
~, e.. it's a good thing that. mie
~ to be lucky
szczliwy aj happy, fortunate. av
szczliwie happily,
successfully
szczoteczka -czek f dim of szczotka
szczotka -tek f (hair) brush
szczupo f slenderness
szczupy aj thin, slender
szczyci si -c -cisz impf z+G be
proud of, boast of
szczyt mi summit, peak. godziny
~tu peak traffic hours
szczytny aj laudable
szczytowy aj of szczyt
szef mp Npl -owie boss
szefostwo n management,
leadership
szefowa aj as fem of szef
szereg mi row, a number of
szeregowy aj rank and file, as mp
enlisted man
szeroki aj wide, broad. comp aj
szerszy. comp av szerzej
szeroko f width
szesnastka reif num f sixteen
szesnasty aj sixteenth
szesnacie num GDL -u I -oma
sixteen
szecioro -rga coll num six

240

sze num GDL -u I -oma six

szedziesit num GDL -siciu L sicioma sixty.
szedziesity num aj sixtieth
szklaneczka -czek f dim of szklanka
szklanka -nek f glass
szklany aj of szko of glass
szko szkie n glass
szkoda szkd f harm. interj too bad
szkodzi dz -dzisz impf, pf
zaszkodzi +D harm. nie
szkodzi don't worry, it's O.K.
nic nie szkodzi no harm done
szkolny aj of szkoa
szkoa szk f school. ~ podstawowa
elementary school
szkka -ek f dim of szkoa
szlachetny aj noble, high-minded;
metal ~ precious metal
szlocha -am -asz impf, pf
zaszlocha sob
szmat mi rag. ~ drogi a fair piece
(distance)
szmer mi murmur
sznur mi -a string
sznurek mi -a dim of sznur
sznycel -cla m. ~ wiedeski
wiener schnitzel
szorowa -ruj-rujesz impf, pf
wyszorowa -ruj -rujesz scour
szorty pl-only G -w shorts, trunks
szosa f highway
szosowy aj of szosa
szstka reif num f six
szsty num aj sixth
szpakowaty aj grizzled, turning
gray
szpic mi point, peak (clothing, hair)
szpiczasty aj pointy, peaked (cap)
szpieg mp spy
szpilka -lek f pin. wysokie ~lki
high heels
szpital mi -a hospital
szpitalny aj of szpital
sztandar mi standard (flag),
banner
sztruks mi us-sg corduroy

GLOSSARY
sztruksowy aj of sztruks
sztuczka -czek f trick, artifice
sztuczno f artificiality
sztuczny aj artificial
sztuka f art, trick, play (theatrical)
szturm mi mil assault
sztywny aj stiff, rigid
szuka -am -asz impf +G search for,
look for. pf see znale
szwagier -gra mp Npl -owie
brother-in-law
szyba f pane, windshield
szybka -bek f dim of szyba
szybki aj quick. adv szybko. comp aj
szybszy. comp av szybciej
szybko f speed, rapidity
szyderczy aj mocking. av
szyderczo
szynka -nek f ham

lubi -bi -bisz impf, pf polubi

wed, marry
lubny aj of lub
lusarz mp locksmith
mia si -iej-iejesz impf, pf
zamia si z+G laugh (at)
miech mi laughter. ze ~chu from
laughter
mie miem, miesz impf dare
mier f death
miertelny aj deadly, fatal, mortal.
~ne oe death bed. av
miertelnie mortally
mieszny aj funny, silly. adv
miesznie. ~ wyglda look silly
niadanie n breakfast. na ~nie for
breakfast. na ~niu at breakfast
niadaniowy aj of niadanie
niadanko -nek n dim of niadanie
ni si -ni 3p-only impf, pf
przyni si +D appear in a
dream. ani mi si ni I wouldn't
dream of it
nieg mi snow
niegowy aj of nieg
nieny aj snowy
picy aj sleepy
pieszy si or spieszy si -sz szysz impf, pf popieszy si or
pospieszy si rush, be in a
hurry, make haste
piew mi singing
piewa -am -asz impf, pf zapiewa
sing
redni aj medium, average,
middling. av rednio on the
average
roda rd f Wednesday
rodek -dka mi often-pl center,
means, substance. do rodka
(to) inside. rodki dewizowe
hard-currency resources.
rodki do ycia means of
support. rodki masowego
przekazu mass media.
rodkiem +G through the
middle (of)

ciana f wall
cianka dim of ciana
ci zetn zzetniesz pf, impf cina
cut down, cut short
cign -n -niesz pf, impf ciga
pull down, pull off, drag down,
collect
cienny aj of ciana
ciernisko n stubble
cierpn see cierpn
ciska -am -asz impf, pf cisn -sn
-niesz press, squeeze, grasp,
clutch. ~ si contract (heart)
lad mi trace, track, vestige,
remanant. w ~ za+I in the wake
of, following
ladowy aj vestigial
liczny aj lovely. av licznie.
dzikuj ~ thank you kindly
lina f spit, saliva
linka f dim of lina
liwa f plum
liwka -wek f dim of liwa
lub mi wedding, pl vows

241

GLOSSARY
rodkowy aj central
rodowisko n environment,
surroundings, milieu
rodowiskowy aj of rodowisko
rodowy aj of roda
rdmiecie n downtown. aj
rdmiejski
wiadczy -czy us-3p o+L indicate,
testify to
wiadek -dka mp Npl -owie witness
wiat mi -a Dsg -u Lsg wiecie
world. na wiecie or w wiecie
in the world; najwyraniej w
wiecie as plain as can be
wiato mi L wietle light. w
wietle +G in light of
wiateko -ek n dim of wiato
wiatopogld mi world-view
wiatowy aj of wiat. wojna ~wa
world war
wieo f freshness
wieci -c -cisz impf shine
wietny aj excellent, fine, great,
wonderful, splendid. av
wietnie great, wonderful
wieutki aj dim of wiey nice and
fresh
wiey aj fresh. av wieo recently
wicone n decl like aj Easter table,
Easter delicacies
wito wit n holiday
wity aj holy, sacred, mp saint
winia f pig, swine, fig bastard
winiobicie n pig-slaughtering
wika. ~ morska f guinea pig
wiski aj of winia
wit mi dawn, daybreak; o wicie
at daybreak; skoro ~ as soon
as it was light

tajemnica f secret
tajemniczo f secretiveness
tajemniczy aj mysterious,
secretive
tajemny aj secret
tajno f secrecy
tajny aj secret
tak part or av yes, thus, so, as
tak..., jak... as... as....
tak jest that's right
tak samo in the same way
tak sobie phr so-so
nie tak not right, the matter.
tak czy siak one way or
another
i tak even so, anyway
taki, taka, takie, tacy pron aj so, such a,
such kind, this kind
takt mi tact. beat (of music). w takt
+D to the beat of
take av also
talent mi talent
talerz mi -a plate
talerzyk -a mi dim of talerz
tam av there
tamtdy av that other way
tamten, tamta, tamto, tamci pron aj that
there, that (other, far off, over
there)
tani aj cheap. comp aj taszy
taczy -cz -czysz impf, pf
potaczy or zataczy dance
tapczan mi -a daybed, convertible
sofa
tapeta f oft pl wall-paper
tapetowa -tuj-tujesz impf, pf
wytapetowa wall-paper
tapetowy aj of tapeta
tapicer mp uphosterer, wall-paper
hanger
tapicerski aj of tapicerz
taras mi terrace
targ mi market. na ~gu at market
targowa -guj -gujesz impf z+I trade
with. ~ si haggle over
tata mp colloq dad.
tatu mp daddy

T
tabela f table, chart
tabelka -lek f table (chart)
tablica f black-board, chalkboard
tabliczka -czek f plate, sign, tablet
taca f tray

242

GLOSSARY
toaleta f toilet, toilette
toaletowy aj of toaleta
toast mi toast
ton mi tone
topka -pek f obs pack (of brine salt)
torba -reb f Gpl -reb bag
torebka -bek f handbag
tort mi layer cake
tote conj i.o. wic therefore, for that
reason, so it was that
towarzyski aj societal, social
towarzystwo f company, society.
dotrzyma ~wa keep s.o.
company. w ~wie +G in the
company of
towarzyszy -sz -szysz +D
accompany
trachoma f trachoma (worms)
traci -c -cisz impf, pf straci lose
tradycja f tradition
tragiczny aj tragic
traktowa -tuj -tujesz impf, pf
potraktowa treat, handle
tramwaj mi trolley
tramwajowy aj of tramwaj
transport mi shipment,
transportation
transportowy aj of transport
trapi -pi -pisz impf, pf strapi
torment, afflict, grieve, worry. ~
si +I worry about
trasa f route
trawa f grass. dim trawka
tre f contents
troch quant a little, a bit. ~ za a little
too. ~ czasu phr a little time
troje coll num trojga three. we
troje the three of them
troska f care, concern
troskliwo f care, concern
troskliwy aj thoughtful,
considerate
troszk, troszeczk dims of troch
trja aug of trjka a three (a bad
grade)
trjka reif num f three

teatr theater
teatralny aj theatrical
techniczny aj technical
technik mp technician
technika f technology
teczka -czek f briefcase
telefon mi telephone. ~ komrkowy
cell phone
telefoniczny aj telephonic
telefonista mp telephone operator
telefonistka -tek fem of telefonista
telegram mi telegram
telewizja f television
telewizor mi -a television set
telewizyjny aj of telewizja
temat mi subject. na ~ +G on the
subject of
temperatura f temperature, fever
ten ta, to, ci pron aj this, that
ten sam, ta sama, to samo, ci sami
pron aj the same
teoretyczny aj theoretical. av
eoretycznie
teoria f theory
teraz av now
teren aj area, region, sphere, field.
praca w ~nie field work
terenowy aj of teren
termin mi term, deadline
termometr mi thermometer
te aj also, too. ja te I also, me
too. te nie av phr not either. ~
co you don't say
tgi aj stout, sturdy
tskni -ni -nisz impf, zatskni pf
za+I long for, hanker after
tsknota f longing
to n background. na tle czego
against the background of s.t.
tumacz mp translator
tumaczka -czek fem of tumacz
tumaczy -cz -czysz impf, pf
przetumaczy translate or
wytumaczy explain
tusty aj fatty. av tusto
to conj then. see also ten ta to
to moja sprawa that's my business

243

GLOSSARY
tru truj trujesz impf, pf otru, stru
poison, molest, haunt. ~ komu
ycie be the bane of s.o.'s life
trud mi. trouble, difficulty. bez
~du without difficulty. z ~dem
with difficulty
trudno av pred + D tough, hard,
difficult.~ jest o+A it's hard(er)
to get. ~ mi powiedzie it's hard
for me to say. as interj tough,
too bad. comp trudniej
trudno f difficulty
trudny aj difficult
trwa -a us 3p impf, pf potrwa last.
dugo trwa take a long time
trwao f constancy
trway aj constant. av trwale
trwoni -ni -nisz impf, pf strwoni
waste, squander
tryb mi (normal) procedure, routine. ~
ycia lifestyle
trzaska -am -asz impf, pf trzasn sn -niesz or potrzsn +I slam,
shake (head, etc.); ~ gow
shake one's head
trzcina f reed, cane
trzcinowy aj of trzcina
trzeba av pred +infin it's necessary,
one must. +G there's a need for; ~ ci
czego? do you need anything? ~
bdzie it'll be necessary. ~ byo it
was necessary
trzeci tzecia trzecie num aj third
trzepota -oc -ocesz impf, pf
zatrzepota flutter
trzy mppl trzej num three
trzydniwka -wek f three-day affair
trzyma -am -asz, pf potrzyma
hold, support, keep. ~ czyj
stron take someone's side. ~
krtko keep on a short leash. ~
si hold up. +G hold onto.
trzymaj si! take it easy!
trzynasty num aj thirteenth
trzynacie -nastu I -nastoma
thirteen

244

trzynacioro coll num -orga

thirteen
trzysta num GDL trzysta I trzystoma
three hundred
tu, tutaj av here
tuli -l -lisz impf, pf utuli hug,
cuddle, console
tulipan mi -a tulip
turysta mp tourist
turystka fem of turysta
tutaj =tu av here
tu av close by. tuobok right
alongside
twardy aj hard, deep (sleep). comp
aj twardszy. av twardo. comp
av twardziej. jajko gotowane
na twardo hard-boiled egg.
twarz f face; jest ci do ~rzy it suits
you, matches your face,
complexion
twarzyczka -czek f dim of twarz
twierdzi -dz -dzisz impf state, say,
assert
twj twoja twoje poss pron your (sg.
informal)
twrczo f creativity
twrczy aj creative
tworzy -rz -rzysz impf, pf
stworzy or utworzy create,
form, comprise.
ty pron GA ciebie ci D tobie ci I tob L
tobie you-sg informal
tydzie tygodnia mi week. w
nastpnym tygodniu next week
tygodniowy aj of tydzie
tyle indef num GDL tylu as many,
as much, so many, so much.
tyle... co... as (so many,
much) as. tyle... ile... as many
as, as much as. tyle, e except
that, albeit
tylekro av as many times, as
often, so often
tylko aj only, nothing but. jak tylko
conj as soon as

GLOSSARY
ty mi back, rear. do ~u to the
back, rear. ku ~owi toward the
rear. z ~u in the back
tym part +comp all the --. ~ lepiej all
the better
tymczasem av in the meantime,
conj while
typ mi type, sort, mp colloq
character
typowy aj typical
tysic num and mi -a Gpl -icy
thousand
tysiczny num aj thousandth
tytoniowy aj of tyto
tyto mi tobacco
tytu mi title. ~em +G by way of.
pod ~em +G entitled
tytuowy aj of tytu

uciszy -sz -szysz pf, impf ucisza

quiet, calm s.o.
uczciwo honesty, integrity
uczciwy aj honest, respectable. av
uczciwie
uczennica f pupil, school-girl
ucze ucznia mp Npl -owie pupil,
school-age student
uczesanie n hairdo
uczszcza -am -asz do+G attend,
frequent
uczony aj scholarly, learned. as
mp Npl uczeni scholar
uczucie n feeling
uczuciowy aj emotional,
sentimental. av uczuciowo
uczy -cz -czysz impf, pf nauczy
+G teach. ~ si +G study, pf
learn
uczynek -nku mi deed; dobry ~
good deed
uczyni see czyni
uda of da pf, impf udawa -aj ajesz pretend. ~ si +D be
successful. udao mu si he
succeeded. ~ si do+G head
for, go to, embark on
udany aj successful
uderzy -rz-rzysz pf, impf
uderza strike, collide. ~ si o+A
knock, bump against
udrka f torment, anguish
udzia mi share, allotment,
contribution; bra udzia w+L
take part in
udzieli -l -lisz pf, impf udziela
+D, +G give, provide, impart
to. ~ korepetycji tutor
ufny aj trustful
ugoci -szcz -cisz pf, impf
ugaszcza treat to, be
hospitable to
ugotowa see gotowa
ujawni -ni -nisz pf, impf
ujawnia reveal, disclose

U
u prep +G at (someone's), near, by
ubiegy aj past (month, etc.)
ubikacja f sanitatary facilities
ubolewanie n regret
ubra of bra pf, ubiera impf w+A
dress (in). ~ si dress oneself
ubranie n clothing, attire
ubrany aj dressed; dobrze ~ well
dressed
uby -bd -bdziesz pf, impf
ubywa be missing. 3p +G be
less of. ubyo wody water was
lost
ucho NApl uszy Gpl uszu Dpl uszu
Ipl uszami ear
uchodzi -dz -dzisz impf za+A pass
for
uchybi -bi -bisz pf, impf uchybia
transgress +D infringe on
uchyli -l -lisz pf, impf uchyla leave
open, ajar +G tip (hat)
uciec -ciekn -ciekniesz, ciek, cieka
pf, impf ucieka escape, run
away
uciecha f delight, joy, enjoyment
ucieszy see cieszy

245

GLOSSARY
uj -jm-jmiesz pf, impf ujmowa
-muj -mujesz take hold,
encompass, comprise
ujmujcy aj engaging, winsome,
winning (smile)
ujrze -rz-rzysz pf glimpse, catch
sight of, behold
ukad mi system, setup, pact. ~
nerwowy nervous system
ukada -am -asz impf build (with
blocks). see uoy
uku see ku
ukochany aj beloved
ukradkiem av stealthily, furtively
ukra -kradn -kradniesz -krad pf,
impf ukrada steal
ukry -yj -yjesz pf, impf ukrywa
hide, conceal. ~ si hide o.s
ukryty aj hidden, concealed
uksztatowa see ksztatowa
ulec -gn-gniesz pf, impf ulega
+D undergo, yield to, be subject
to. ~ zmianie undergo change.
nie ~ wtpliwoci there is no
doubt
ulewny aj torrential
ulica f street
uliczka -czek f dim of ulica
uliczny aj of ulica
ulokowa see lokowa
ulubiony aj favorite
uoy - -ysz pf, impf ukada
arrange. ~ si work out, settle
down
umalowa see malowa
umie -em -esz impf +infin know
how
umiera see umrze
umieci -szcz -cisz pf,
umieszcza impf put, fit, locate
umilkn see milkn
umkn -n-niesz pf, impf
umyka slip away, evade, elude
+D
umwi si -wi -wisz pf, impf
umawia si z+I make <have> a
date, appointment (with)

umwiony aj z+I engaged,

appointed, agreed upon; jestem
~ I have an engagement
umrze -mr -mrzesz umar pf, impf
umiera die
umundurowany aj uniformed
umy (si) -yj -yjesz pf wash (oneself).
see my
umys mi mind; zdrowy ~em sound
of mind. na umyle in one's mind
umysowy aj mental
umyli -l -lisz pf decide, resolve
umywalka -lek f wash basin
uniesienie n transport (of joy),
rapture, exultation
unieszczliwi -wi -wisz pf, impf
unieszliwia make unhappy
unie -nios -niesiesz -nis -niosa nieli pf, impf unosi -sz -sisz lift
up, carry off. ~ si rise, be
carried aloft, get carried away
unikn -n -niesz pf, impf unika
+G avoid
uniwersytecki aj of uniwersytet
uniwersytet mi university. na
uniwersytecie at university
uoglni -ni -nisz pf, impf
uoglnia generalize
uosobni -ni -nisz pf, impf
uosabnia personify
upalny aj hot (weather)
uparto f stubborness
uparty av stubborn
upewni -ni -nisz pf, impf
upewnia +A, o+L assure. ~ si
intr make certain
upyn -n -niesz pf, impf
upywa flow, pass by
upokorzenie n humiliation
upokorzy -rz -rzysz pf, impf
upokarza humiliate. ~ si
humiliate o.s
upragnienie n phr z ~niem with
longing
upragniony aj longed-for
uprawi -wi -wisz pf, impf
uprawia cultivate, practice

246

GLOSSARY
uprzedzi -dz -dzisz pf, impf
uprzedza +A forewarn, give
advance notice
uprzejmo f kindness
uprzejmy aj polite, gracious, kind,
pleasant. by ~ co zrobi be
so kind as to do something. av
uprzejmie. kindly. prosz ~
you are most welcome
uprzytomni -ni -nisz pf, impf
uprzytamnia +D make s.o.
realize. ~ sobie realize
upstrzony aj speckled
upust mi release. da ~ +D give
release to
urazi - -zisz pf, impf uraa
offend, insult
uraony aj insulted
urlop mi vacation, leave. ~
dziekaski academic leave. ~
macierzyski maternal leave
uroczysto f oftpl solemnity,
celebration
uroczysty aj solemn
uroda f beauty, charm
urodzi see rodzi
urodziny pl form G -in birthday
urodziwy aj comely, goodlooking, attractive
urok charm
urokliwy aj charming
urosn see rosn
uruchomi -mi -misz pf, impf
uruchamia set in motion
urzd urzdu mi office
urzdzenie n installation,
equipment
urzdzenie n installation,
equipment, device
urzdzi -dz -dzisz pf, impf urzdza
arrange, put on
urzdniczka -czek fem of urzdnik
urzdnik mp clerk, office worker
usadowi si -wi -wisz pf, impf
usadawia si seat o.s., take a
seat

uschn -n -niesz pf, impf usycha

wither, dry
usi -sid -sidziesz -siad -siedli
pf, impf siada sit down
usiowa -uj -ujesz impf +infin
try, endeavor, attempt
usuga f service
usugowy aj of usuga
usuny aj helpful, considerate
usysze see sysze
uspokoi -oj -oisz pf, impf
uspokaja calm down. ~ si
calm down
usposobienie n disposition
usprawiedliwi -wi -wisz pf, impf
usprawiedliwia justify. ~ si
justify o.s
usprawiedliwienie n justification
usta pl form G ust mouth
ustawi -wi -wisz pf, impf ustawia
set up, establish
ustawienie n settlement
ustawiony aj na+A set for
ustpi -pi -pisz pf, impf ustpowa puj -pujesz +A, +D yield s.t. to
s.o.
usterka -rki f defect
ustny aj oral
uszko -szek n dim of ucho
uszkodzenie n damage, harm,
infury
umiech mi smile
umiechn si -n -niesz pf, impf
umiecha si do+G smile (at).
+D look good to
umiechnity smiling, in smiles
uwiadomi sobie -mi -misz pf,
impf uwiadamia sobie come to
realize
uwiadomienie n realization
utsknienie n longing. z ~niem
longingly
utkwi -wi -wisz pf stick (in
memory), fasten (eyes on),
become firmly implanted
utrwali -l -lisz pf, impf utrwala
strengthen, consolidate, perpetuate

247

GLOSSARY
utuli see tuli
utyskiwa -kuj -kujesz impf
grumble, complain
utyskiwanie n grumbling,
complaint
uwaga f attention, note, remark,
observation. z ~gi na +A in
view of. wzi pod ~g take
into consideration
uwaa -am -asz be careful. na+A
watch out for. +A za+A consider as.
~ opowiadanie za skoczone
consider the story finished. think
jak uwaasz? what do you think?
uwierzy see wierzy
uwin si -n -niesz pf, impf
uwija si bustle about, be
snappy
uzasadni -ni -nisz pf, impf
uzasadnia justify
uzasadnienie n justification
uzasadniony aj justified
uzbiera =zbiera see zebra
uali si -l -lisz pf, uala si
impf complain, lament
uycie n use
uyczy -cz -czysz pf, impf uycza
+G lend, afford, spare
uy -yj -ujesz pf, impf uywa +G
use, make use of. ~ sobie na+L
have fun (at s.o.'s expense)
uyteczno f usefulness
uyteczny aj useful

wakacje pl-only G -i school

vacation
wali -l -lisz impf waln -nniesz 1. bring down, overthrow.
2. w+A knock, pound (on). intr
~ si fall down, tumble down
walizeczka -czek f dim of walizka
walizka -zek f suitcase, valise
walka -lek f z+I fight, battle,
struggle (with, against)
waln see wali
waek -ka roll, roller. ~ do ciasta
rolling pin
wakoni si -ni -nisz impf loaf
wapno n subst lime, whitewash;
bieli ~pnem to whitewash
wariat mp madman
wariatka -tek f madwoman
Warszawa f Warsaw. w Warszawie
in Warsaw
wart warta warte aj +A worth. +G
worthy of. warto av pred it is
worth. nie ~ there's no point
warto fvalue, worth
wartociowy aj of value, valuable
warunek -nku mi condition. pod
~nkiem +G on the condition
of. pl ~nki atmosferyczne
atmospheric conditions
warzywo n us pl: warzywa
vegetable
wasz wasza, wasze poss aj your (pl.
informal)
wazon mi vase
wano f validity
wany aj important, valid (of a
ticket)
way --ysz weigh. ~ si dare.
ani mi si wa` don't you dare!
ws mi -a us-pl mustache
wsik -mi -a dim of ws
wski aj narrow. comp aj wszy.
comp av wej
wty aj frail
wtpi -pi -pisz impf, pf powtpi
w+A doubt
wtpliwo f doubt

W
w(e) prep+L in. +A) into, on (a day
of the week)
wada f flaw
waga f weight, importance
wagon mi car (of a train)
waha si -am -asz impf, pf
zawaha si hesitate, vascillate,
oscillate, fluctuate, waver
wahanie n hesitation; bez ~nia
unhesitatingly

248

GLOSSARY
wtpliwy aj doubtful, dubious
wbi -bij-bijesz pf, impf wbija
w+A drive in, thrust, pierce
wbrew prep+D against, counter to,
in defiance of
wcale nie av not at all
wchodzi see wej
wczasy pl form G -w resort
vacation
wczesny aj early. av wczenie. za ~
too early. comp av wczeniej
wczoraj av yesterday
wda si -dam -dasz -dadz pf, impf
wdawa si -daj -dajesz go into,
encroach upon. ~ w szczegy
go into details
wdowa wdw f widow. mp
wdowiec widower; somiany ~
grass widower
wdowiestwo widowhood
wdziczno f gratitude, thanks
wdziczny aj +D, za+A thankful,
grateful (to, for)
wedug prep+G according to.
wedug mnie in my opinion
weekend "ikent" mi week-end
wejrzenie n glance. mio od
pierwszego ~nia love at first sight
wejcie n entrance
wejciowy aj of wejcie
wej wejd wejdziesz wszed wesza pf,
impf wchodzi -dz -dzisz enter. do+G
enter into. wchodzi w rachub
enter the picture. w+A go up. ~ w
gr go upstairs
welon mi veil
wena -en f wool
weniany aj of wena
wentylacja f ventilation
wentylacyjny aj of wentylacja
wesele n wedding (party). srebrne
~ silver wedding anniversary
weselny aj of wesele
wesoy, wes aj merry, gay
westchn -n-niesz pf, impf
wzdycha sigh. impf do+G sigh,
long for

249

wewntrzny aj internal, inside

wezbra wzbior wzbierzesz pf, impf
wzbiera rise, swell (of waters)
wezbrany aj swollen (river)
wdrowa -ruj -rujesz impf wander
wdrwka -wek f migration, pl
wanderings
wdzony aj smoked
wgbi -bi-bisz pf, wgbia
impf hollow out. ~ si w+A
become immersed in,
investigate (a question)
wia wieje us-3p blow, waft
wiaderko -rek n dim of wiadro
wiadomo av pred it is known.
nigdy nic nie ~ one never
knows. jak ~ as is known
wiadomo f often-pl (piece of)
news
wiadro -der n Gpl -der bucket, pail
wiara f belief, trust, faith
wiatr mi wind
wiza - -esz impf tie. ~ koniec z
kocem make ends meet. ~ si
be tied, bound, linked
wida infin-only it can be seen, it
would seem, it is clear, evidently
widelec -lca mi fork
widoczny aj evident, visible. av
widocznie evidently
widok mi sight. Jaki pikny ~! What
a pretty sight! na sam ~ at the very
sight
widomy aj visible. as mp person
with sight
widywa -duj -dujesz impf freq of
widzie see
widz mp Npl -owie spectator
widzenia. do ~nia phr good-bye
widzie -dz -dzisz impf, pf zobaczy
see. pf catch sight of
wieczko -czek n dim of wieko
wieczny aj eternal. av wiecznie
perpetually, forever
wieczorny aj occurring during the
evening

GLOSSARY
wieczorowy aj pertaining to
evening
wieczr -czoru or -czora mi
evening, evening party
co wieczora every evening
dobry wieczr good evening
pod wieczr toward evening
wieczorami in the evening
wieczorem in the evening
wiedza f knowledge
wiedzie wiem, wiesz, wiedz impf
know (information)
wiejski aj of wie rural, village
wiek mi age, century; w ~ku of an
age
wieko n lid
wielbd ma camel
wielce av of wielki greatly
wiele indef num GDL wielu +G
many. o wiele by a lot
Wielkanoc f Easter
wielki aj great. comp aj wikszy.
av wielce greatly. comp av
wicej
wieloletni aj many-years-long
wieprz ma hog
wieprzek -rzka ma dim of wieprz
wierchokowy aj of wierzchoek
wierno f faithfulness
wierny aj faithful
wiersz mi -a verse, poem, line of
print
wierszyk -a mi dim of wiersz
wierzaj mi phr trust me
wierzba f willow
wierzchoek -ka mi tip, top,
summit (of tree, mountain)
wierzy -rz -rzysz impf, pf
uwierzy +D believe (someone).
w+A believe in s.t.
wiesza -am -asz hang
wietrznik mi -a fan
wie wsi f village, countryside. na
wsi in the country(side). we
wsi in a village
wie 1 wiod, wiedziesz, wid,
wioda, wiedli impf det, indet

wodzi -dz -dzisz, pf powie or

zawie lead
wie wioz, wieziesz, wiz, wioza,
wieli, impf det, wozi - -zisz
impf indet, pf powie or zawie
carry, haul (by vehicle. (of
horse) pull
wiea f tower
wieowiec -wca mi scyscraper
(building)
wic av so, hence, then, thus, so, then
wicej indef quant, comp av of
wikszy +G more (of). co ~
what is more, moreover
widn -n -niesz impf, pf
zwidn wilt, fade
wikszo f majority, most
wikszy comp av of duy larger,
greater
wiklina a wicker(work)
wiklinowy aj of wiklina
wilga f oriole
wilgo f moisture, dampness
wilgotno f dampness, humidity
wilgotny aj damp, moist, humid
wilk ma wolf
wina f fault, blame, guilt; z ~ny
+G due to the fault of
winda f elevator
winnica f vineyard
winny aj vine, wine
wino n wine
wiorsta f viorst (old measurement
of distance, slightly longer than
a kilometer)
wioska -sek f dim of wie 'village'
wiosowa -uj -ujesz impf, pf
powiosowa row
wiosna -sen f DLsg wionie spring.
~n in the springtime. na ~n in
the spring wiosenny aj springlike,
spring('s)
wira mi obs shoulder (of road)
wisie -sz -sisz impf intr hang
winia -sien f Gpl (sour) cherry,
cherry tree
winiowy aj of winia

250

GLOSSARY
wita -am -asz impf, pf powita or
przywita greet. witam w+L
welcome (to). ~ si greet one
another
wizyta f visit
wjecha -jad -jedziesz pf, impf
wjeda drive up
wkada see woy
wkroczy -cz -czysz pf, impf
wkracza w+A enter, intervene
wlec wlok wleczesz wlk wloka wlekli
pf. impf wleka draw, drag, tug,
haul. ~ si drag on, trail behind
wle -lez, -leziesz, -laz, -laza, leli pf, impf wazi -e zisz
crawl in, clamber up
wadca mp ruler
wadza f power, authority. doj
do wadzy come to power
wasno f property, possession
wasnorcznie av with one's own
hands
wasny aj one's own
waciciel mp owner
wacicielka -lek fem of waciciel
waciwo f property
waciwy aj +D proper (to). av
waciwie actually
wanie av precisely, exactly, just,
at that moment; ~ that's just it
wczy -cz -czysz pf, wcza impf
include, turn on (appliance)
wos mi -a us-pl hair; ciemne ~sy
dark hair; jasne wosy light
hair
wosek -ska mi dim of wos
woski aj Italian. av po wosku in
Italian
woy - -ysz pf, impf wkada
w+A put in, place, deposit, put
on (clothes)
wmiesza -am -asz pf do+G mix,
involve, implicate. ~ si do+G
get involved in
wmwi -wi -wisz pf, impf wmawia
+D persuade, impf try to
persuade

wntrze n interior
wnie -nios -niesiesz -nis -niosa
-nieli pf, impf wnosi -sz -sisz
carry in, introduce, contribute.
o+A lodge (complaint)
wnikn -n -niesz pf, wnika impf
w+A inquire, penetrate, pry
(into)
wniosek -sku mi conclusion. doj
do ~sku come to a conclusion
wnuczka -czek f grand-daughter
wnuk mp Npl -owie grandson,
grandchild
wobec prep+G toward, regarding,
in view of, in the face of,
considering. wobec tego for
that reason
woda wd f water. ~ gazowana
carbonated water. ~ mineralna
mineral water. ~ sodowa soda
water
wodny aj of wda
wojenny aj military, wartime
wojewoda mp Npl -owie voivode
(of old, a military leader;
contemporarily, head of a
voivodeship)
wojewdzki aj of wojewodztwo
wojewdztwo n voivodeship,
county, province
wojna -jen f Gpl -jen war; na ~nie
at war. ~ wiatowa world war
wojsko n army
wojskowy aj army, military
wokoo av all around
wola f will, volition. do ~li at will.
mimo ~li involuntarily. wbrew
~li against one's will. freehold
wole -l -lisz impf prefer
wolno av pred+infin one may, it is
permitted to. nie ~! don't do
that!
wolno f freedom. ~ sowa
freedom of speech
wolny aj 1. free; ~ kraj free
country. 2 not occupied; ~ st
free table. 3 unengaged,

251

GLOSSARY
unattached, not busy, not
married. 4 slow
woa -am -asz impf, pf zawoa
call, cry out, holler
woowina f beef
wonny aj fragrant, aromatic
wo f fragrance, aroma
worek -rka mi woreczek -czka mi dim of
wr
wozi see wie
wonica mp wagon-driver, carter
wdeczka -czek f dim of wdka
wdka -dek f vodka. ~ ytnia rye
vodka. ~ kartoflana potato
vodka. ~ wyborowa select
vodka
wjt mp Npl -owie voyt, head of
gmina (community)
wjtostwo n voytship
wjtowa f decl like aj voyt's wife
wr wora mi bag, sack
wwczas av at the time, at that time,
back then
wz wozu mi cart, wagon, car.
wzek -zka mi baby carriage,
gurney
wpa -padn -padniesz -pad pf,
impf wpada fall in(to) flow into,
drop in on. get caught (in a
trap). ~ w rozpacz fall into
despair
wpakowa -kuj -kujesz pf w+A
pack into, cram into
wpi wepn wepniesz pf, wpina impf
w+A pin on
wpyn -n -niesz pf, impf
wpywa na+A influence, have
an effect on
wpyw mi influence; pod ~wem
+G under the influence (of);
mi ~ na co have an
influence on
wp av by half, in half. wp do
sidmej six-thirty. na wp half,
partially (open, etc.)
wprawa f skill
wprawdzie av to be sure

252

wprawi wi -wisz pf, impf

wprawia set going. train. w+A
put into (a good mood, etc.)
wprost av simply, downright,
straight at. ~ przeciwnie
exactly the opposite
wprowadzenie n introduction
wprowadzi -dz -dzisz pf, impf
wprowadza introduce
wraca see wrci
wraz z+I together with, along with
wraiwo f sensitivity
wraenie n impression. mam ~, e I
have the impression that
wraliwy aj na+A sensitive to
wreszcie av finally, at last
wrcz av downright
wrczy-cz -czysz pf, impf wrcza
+D give, hand (over)
Wrocaw -wia mi Wroclaw (town). we
Wrocawiu in Wroclaw
wrodzony aj innate, in-born
wrci -c -cisz pf, wraca impf
return, come back
wrbiarz mp fortune-teller
wrka -ek f fortune-teller
wrzask mi noise, racket, hollering,
din, uproar
wrzasn -sn -niesz pf, impf
wrzeszcze -szcz -szczesz scream,
shout, roar, holler
wrzesie -nia mi September
wrzeniowy aj of wrzesie
wrzuci c -cisz pf, impf wrzuca
do+G throw in, insert, engage
(clutch, etc.)
wsadzi of sadzi pf, impf wsadza
plant, colloq put into; ~ do
lodwki put in the ice-box. ~
do wizienia imprison, jail
wschodni aj eastern
wschd wschodu mi east. na
wschodzie in the east
wsi wsid, wsidziesz, wsiad,
wsiedli pf, impf wsiada do+G
get in, onto (a vehicle)

GLOSSARY
wskaza - -esz pf, impf
wskazywa -zuj -zujesz na+A
indicate, point to. nie
wskazujcy palcem without
pointing any fingers
wskazany aj indicated, apropos
wskra -am -asz pf gain, attain,
accomplish
wskutek prep+G due to, as the result
of
wspaniay aj great, marvelous,
wonderful. av wspaniale
wspi si wespn wespiesz pf, impf
wspina na+A climb up on onto,
lift self up
wspominek -nku
recollection,
reminiscence
wspomnie -n -nisz pf, impf
wspomina recall, mention,
recollect
wspomnienie n recollection,
remembrance
wspczesno f contemporaneity,
contemporary times
wspczesny aj contemporary. av
wspczenie
wspczucie sympathy,
commiseration
wspczu -uj -ujesz impf +D
sympathize, commiserate with
wsppraca f cooperation
wsplny aj common, mutual,
shared; nic ~nego z+I nothing
in common with
wsta -an -aniesz pf, impf wstawa
-aj -ajesz rise, get up
wstpi -pi-pisz pf, impf
wstpowa -puj -pujesz do+G
enter, join, step into
wstp mi entry, admission,
introduction
wstpny aj introductory, initial,
entrance (examination)
wstyd mi shame. byo mu ~ he
was ashamed
wstydzi si -dz -dzisz impf be
embarrassed

wsun -n -niesz pf, impf wsuwa

insert, poke in
wszcz -n -niesz pf, impf wczyna
initiate (conversation, quarrel,
etc.)
wszelki pron aj any, every, all sort of
wszdzie av everywhere
wszystkie pron aj pl-only all. mppl
wszyscy everyone.
wszystko n pron aj everything
wszystkiego najlepszego all
the best
wszystko mi jedno. it's all the
same to me
wszystko w porzdku phr
everything's all right
wlizga si -am -asz impf, pf
wliz(g)n si -n -niesz do+G
slip in, insinuate o.s.
wrd prep+G among(st)
wtedy av then, at that time
wtorek -rku mi Tuesday. we wtorek
on Tuesday
wtorkowy aj of wtorek
wuj mp Npl -owie uncle. dim
wujek
wujek -jka mp uncle, male friend
of family
wy pron GAL was D wam I wami
you (pl inform)
wybaczy -cz -czysz pf, impf
wybacza +D forgive
wybauszony aj goggle-eyed
wybauszy -sz-szysz pf, impf
wybausza . ~ oczy goggle
one's eyes
wybka -am -asz pf, impf
wybkiwa -kuj -kujesz blurt
out
wybi -bij -bijesz pf, impf wybija
beat out, knock out. ~ co z
gowy dissuade. strike (medal)
wybiec -biegn -biebniesz -bieg pf,
impf wybiega na+A run out
onto
wybiera see wybra
wyblaky aj faded

253

GLOSSARY
wyboisty aj uneven, rough, rugged
(road)
wyborny aj perfect, excellent,
spendid. av wybornie
wybr -boru mi choice, selection,
pl elections
wybra of bra pf, impf wybiera
select, elect, pick, choose. ~ si
go someplace, set out for
wybucha -am -asz impf, pf
wybuchn -nie, -buch us-3p
explode, burst, break out (war)
wybudowa -duj -dujesz pf, impf
wybudowywa build
wychodzi see wyj
wychowa -am -asz pf, impf
wychowywa -wuj -wujesz
bring up, raise, educate
wychowanie upbringing
wychowawczy aj educational. av
wychowawczo instructively
wychwali -l -lisz pf, impf
wychwala praise, extol
wyci wytn -niesz pf, impf
wycina cut out
wyciga -am -asz impf, pf
wycign -n -niesz, pull out.
~ wniosek draw a conclusion
wycieczka -czek f excursion
wycieczkowy aj of wycieczka
wycofn -n-niesz pf, impf
wycofa withdraw, retract. intr
~ si pull back, withdraw
wyczeka -am -asz pf, impf
wyczekiwa -kuj -kujesz wait
out, expect
wyczyn mi stunt, exploit, excellent
result
wyda -dam -dasz pf, impf
wydawa -daj -dajesz expend,
publish, emit. ~ si seem,
appear
wydarzenie n happening, event,
occurrence
wydarzy si -rz -rzysz pf, impf
wydarza si happen, occur

wydoby -bd -bdziesz pf, impf

wydobywa extract, pull out .
~ si emanate from, come out
of
wydosta -stan -staniesz pf, impf
wydostawa -aj -ajesz get out,
extract. ~ si extricate o.s.
wydry - -ysz pf, impf
wydra hollow out, excavate
wydrze -dr -drzesz, dar pf, impf
wydziera tear out, pluck
(feathers). +D tear away from
wydzia mi department
wydwik mi resonance,
repercussion
wygld mi appearance
wyglda -am -asz impf look, seem,
appear. dobrze ~ look well.
wyglda na deszcz it looks
like rain. see also wyjrze
wygosi -sz -sisz pf, impf
wygasza make a speech,
proclaim
wygodny aj comfortable. av
wygodnie. comp aj wygodniejszy
wygra of gra pf, impf wygrywa
win
wygrana in phr nie da za
wygran not give up for lost
wygrza -grzej -grzejesz pf, impf
wygrzewa warm. ~ si warm
o.s.. ~ na socu sun o.s.
wyjani -ni -nisz pf, impf
wyjania explain. ~ si be
explained
wyjanienie explanation
wyjazd mi departure, drive out of
town, excursion
wyj -jm -jmiesz pf, impf
wyjmowa z+G take out of,
remove from, extract
wyjtek -tku mi exception
wyjtkowy aj exceptional. av
wyjtkowo
wyjecha -jad -jedziesz pf, impf
wyjeda leave, drive away,
depart

254

GLOSSARY
wyjcie n exit, going out, leaving.
gotowy do wyjcia ready to leave
wyjciowy aj of wyjcie
wyj -jd -jdziesz -szed -sza pf,
impf wychodzi-dz -dzisz
leave, go out, come out. nie
wychodzi mu it's not working
out for him. ~ na zewntrz
come out, be revealed. nic z
tego nie wyjdzie nothing will
come of it. ~ za m marry,
get married (of woman).
wyjmowa see wyj
wykad mi lecture
wykadany. konierz ~ny turned-up
collar
wykaza - -esxz pf, impf wykazywa
-zuj -zujesz demonstrate
wyklei klej, kleisz pf, impf
wykleja +I paste, stick, line
(with paper), hang (with wallpaper)
wyklepa -pi -piesz pf, impf
wyklepywa -puj -pujesz hammer
out
wykluczony excluded;
wykluczone it's out of the
question
wykluczy -cz -czysz pf,
wyklucza impf exclude
wykona -am -asz pf, impf
wykonywa -nuj -nujesz
execute, carry out, perform
wykorzysta -am -asz pf, impf
wykorzystywa -tuj -tujesz
use, make use of, avail o.s. of,
exploit
wykpi -pi -pisz pf, impf
wykpiwa ridicule, mock,
deride, poke fun at. ~ si z+G
evade shirk, joke oneself out of
wykrzyknik mi -a exclamation
point
wyksztacenie n education
wyksztusi -sz -sisz pf, impf
wyksztusza 1. expectorate 2.
stammer

255

wykupi -pi -pisz pf, impf

wykupowa -puj -pujesz
purchase
wykwintny aj elegant
wylec or wylegn -gn-niesz -leg
pf, impf wylega turn out in a
crowd
wylecie -c -cisz pf, impf
wylatywa -tuj -tujesz fly out
wylot mi exit, opening. na ~
through and through, clean
through
wyadowa -duj -dujesz pf, impf
wyadowywa -wuj -wujesz
load up
wycznik mi -a turn-off switch
wyczny aj exclusive. av wycznie
wyczy -c-czysz pf, impf
wycza exclude, disconnect,
turn off. wyczywszy except for
wyoni si -ni -nisz pf, impf wyania
si appear, loom
wyuszczy -cz -czysz pf, impf
wyuszcza clarify
wymachiwa -chuj -chujesz impf
+I wave about
wymaga -am -asz +G demand,
require
wymagajcy aj demanding
wymaganie n requirement
wymarzy see marzy
wymiana f exchange, conversion
(of currency)
wymieni -ni -nisz pf, impf
wymienia na+A exchange for.
enumerate, list, mention, cite
wymkn si -n -niesz pf, impf
wymyka si +D escape, slip
(one's notice)
wymoszczony aj +I strewn with
wymowny aj eloquent
wymg -mogu mi requirement
wymwka -wek f excuse, pretext.
reproach
wymyli -l -lisz pf, impf wymyla
1. think up, devise, contrive 2.
+D berate, verbally abuse

GLOSSARY
wynaj -jm -jmiesz pf, impf
wynajmowa -muj -mujesz rent
wynale -najd -najdziesz pf, impf
wynajdowa -duj -dujesz
discover, invent, devise
wynie -nios -niesiesz -nis niosa -nieli pf, impf wynosi
carry out, come away with. ~ si
clear out
wynik mi result, effect, outcome.
w ~ku +G as the result of
wynika -am -asz, impf, pf
wynikn -n -niesz z+G result ,
emerge, follow from
wynosi -sz -sisz amount to. see
also wynie
wyobrania f imagination
wyobrazi sobie - -zisz pf, impf
wyobraa sobie imagine
wypada. nie wypada it won't do, it's
not proper
wypadek -dku mi accident,
incident, occurrence
wypa -padn -padniesz -pad pf, impf
wypada fall out, turn out. +D fall
to s.o. nie wypada it is not fitting
wypatrze -rz -rzysz pf, impf
wypatrywa -ruj -rujesz look
out for, strain eyes to see, spot,
make out +A or +G
wypchn -n -niesz pf, impf
wypycha stuff, cram
wypeni -ni -nisz pf, impf
wypenia fill, fill up, fulfill
wypi -pij -pijesz pf, impf wypija
drink (up), consume (beverages)
wypiera see wyprze
wypaci -c -cisz pf, impf wypaca
pay out
wypaka -acz -aczesz pf, impf
wypakiwa -kuj -kujesz cry,
weep. ~ si cry o.s. out
wypowiay aj faded-out
wypocz -czn -czniesz pf, impf
wypoczywa get rest
wypoczynek -nku mi rest,
relaxation

256

wypoczynkowy aj of wypoczynek
wypomnie -n -nisz pf, impf
wypomina +D reproach
wyposaenie n (out)fittings,
equipment
wyposaony w+A equipped with
wyposay - -ysz pf, impf
wyposaa w+A endow, equip,
invest with
wyprawa f expedition
wyprodukowa see produkowa
wyprostowa si -wuj-wujesz pf,
impf wyprostowywa si -wuj wujesz straighten up
wyprze -pr -przesz -par pf, impf
wypiera oust, supplant. ~ si
+G recant, deny, disavow
wypycha see wypchn
wyraz mi expression, word, turn
of speech. znale ~ find issue
wyrazi - -zisz pf, impf wyraa
express. ~ si express onself
wyrany aj evident, clear,
obvious. av wyranie evidently
wyrczy -cz -czysz pf, impf
wyrcza help out, replace,
substitute for
wyrobi -bi -bisz pf, impf
wyrabia manufacture, develop,
produce, accomplish, do. ~ si
be produced
wyrozumiao f (sympathetic)
understanding
wyrozumiay aj (sympathetic)
understanding. av wyrozumiale
wyruszy -sz -szysz pf, impf
wyrusza move out, set off
wyrwa -w -wiesz pf, impf
wyrywa tear out, tear away,
extract. ~ si get away, tear o.s.
away
wyrzdzi -dz -dzisz pf, impf
wyrzdza do (harm)
wyrzuci -c -cisz pf, impf
wyrzuca throw out, toss out
wyrzut mi reproach. ~ty sumienia
conscience pangs

GLOSSARY
wysi -sid -sidziesz -siad -siedli
pf, impf wysiada z+G get off,
out of (vehicle)
wysiek -kiem mi effort; z ~kiem
with difficulty
wyskoczy -cz -czysz pf, impf leap
out. co ko wyskoczy as fast as
the horse could go
wysa wyl, wylesz pf, impf
wysya send
wysucha -am -asz pf, impf
wysuchiwa -chuj -chujesz +G
listen to, hear out
wysoce aj highly
wysoki aj tall, high. comp av
wyszy. av wysoko or fig
wysoce. comp av wyej
wysoko f height
wysondowa see sondowa
wysta -stoj -stoisz pf, impf
wystawa -aj -ajesz stand for a
long time. protrude. ~ si stand
for a requisite time
wystarczajcy sufficient
wystarczy -czy 3p-only pf, impf
wystarcza be enough or
sufficient, suffice. wystarczy,
e... it is enough that.
wystawa f display, exhibit(ion)
wystawi -wi -wisz pf, impf
wystawia stick out, display
wystpi -puj -pujesz pf, impf
wystpowa -puj -pujesz
appear, occur
wystraszy -sz -szysz pf, impf
wystrasza frighten, scare
wystroi si -oj-oisz pf, impf
wystraja si deck oneself out
wysun -n -niesz pf, impf
wysuwa put forward (a
proposal, etc.), raise, advance
wysypa -pi -piesz pf, impf
wysypywa -puj -pujesz strew,
scatter, pour out
wyszorowa see szorowa

wyszukany recherche, artificial,

affected. av wyszukanie
affectedly
wytapetowa see tapetowa
wyty - -ysz pf, impf wyta
strain (eyes, etc.)
wytrawne wino dry wine
wytrway aj persistant, steadfast.
av wytrwale
wytrzyma -am -asz pf, impf
wytrzymywa -muj -mujesz
last, withstand, endure, stand
up to
wytworny aj elegant
wytworzy si -rz -rzysz pf, impf
wytwarza produce, created. ~ si
be produced, created
wywiza si --esz pf, impf
wywizywa si -zuj -zujesz
develop, arise. z+G discharge
(duties), acquit self of
wywin -n -niesz pf, impf
wywija +I wag (tail), swing
(stick)
wywnioskowa -kuj -kujesz pf
deduce, conclude
wywodzi -dz -dzisz impf derive,
explain. w. si z+G derive (from)
wywoa -am -asz pf, impf
wywoywa -uj -ujesz call
forth, elicit, conjure up, develop
(film)
wywd wodu mi oft pl argument,
conclusion, discursus
wywrze -wr -wrzesz -war pf, impf
wywiera na+A exert (influence,
impression, etc.) on
wyzoci -c -cisz pf, impf wyzaca
gild
wyzocony aj gilded
wyznaczy -cz-czysz pf, impf
wyznacza mark, delimit, state,
indicate, designate
wyzna -am -asz pf, impf
wyznawa -aj -ajesz profess,
confess, admit
wyzwolenie n liberation

257

GLOSSARY
wyzwoli -l-lisz pf, impf
wyzwala free, liberate, release
wyszy comp aj of wysoki higher
wyywi -wi -wisz pf, impf
wyywia feed, nourish. ~ si
make a living
wzajemno f mutuality,
reciprocity
wzajemny aj mutual, reciprocal.
av wzajemnie
wzbi -bij-bijesz pf, impf wzbija
knock upward, raise up
wzbudzi -dz -dzisz pf, impf wzbudza
arouse awaken. ~ zaufanie inspire
trust
wzdycha see westchn
wzgld wzgldu mi regard, respect,
consideration; bez wzgldu na to,
e without regard for the fact that;
pod wzgldem +G as far as - is
concerned; pod kadym
wzgldem in every respect; z
pewnych wzgldw for certain
reasons; ze wzgldu na+G in view
of.
wzi wezm wemiesz we pf take. ~
si do+G take up something. impf
see bra
wznak. na wznak av phr on one's
back
wznie -nios -niesiesz -nis niosa -nieli pf, impf wznoi -sz
-sisz lift, raise; ~ toast raise a
toast. ~ si become raised, float
up
wzr wzoru mi pattern, design; na
~ or wzorem +G on the model
of, patterned after, after the
fashion of
wzrok mi vision, sight, eyesight
wzrost mi growth, height
wzruszenie n emotion
wzruszony aj moved, touched
wzruszy -sz -szysz pf, impf
wzrusza move, thrill. +I shrug.
~ ramionami shrug one's

258

shoulders. ~ si +I become
emotional.

Z
z tym, e conj except that
z(e) 1 prep+G 1 from; z Warszawy
from Warsaw. 2 out of z
kieszeni from one's pocket. 3
off (of); ze stou off the table
z(e) 2 prep+I (together) with;
razem z nami together with
us; my z Ew Ewa and I
z(e) 3 adv approximately. ze trzy
lata some three years
za 1 prep+I behind, beyond; za
granic abroad. +G during; za
moich czasw in my day. +A
to behind. za granic (to)
abroad. (in exchange); co za
co one thing for another (it'll
cost you)
za 2 av too. za pno too late. za
duo +G too much of
za 3 part co to jest za dom? what sort
of house is that?
za to conj by contrast, on the other
hand
zaabsorbowa see absorbowa
zaadresowa see adresowa
zaakceptowa see akceptowa
zaaranowa see aranowa
zabarwi -wi -wisz pf, impf
zabarwia color, tinge
zabarwienie n coloring, coloration,
tinge
zabawa f entertainment, merrymaking, party, game
zabawka -wek f toy
zabawny aj amusing, funny
zabi -bij -bijesz pf, impf zabija
kill. ~ czas kill time. ~ si kill
o.s., get killed
zabicie n. czas do ~cia time to kill
zabi of bi pf, impf zabija kill; ~
czas kill time. ~ si kill o.s.,
get killed

GLOSSARY
zabieg mi (medical) treatment,
measure, operation
zabiera see zabra
zabijak semi-pers rabble-rouser
zabity av 1. killed, dead; spa jak
~ be dead asleep 2. out-and-out,
through-and-through; ~
komunista dyed in the wool 3.
~ deskami God-forsaken (place)
zablokowa see blokowa
zabobon mi superstition
zabobonny aj superstitious
zabra -bior -bierzesz pf, impf
zabiera take along. ~ si do+G
undertake, begin, start, go off
to, take to
zabroni -ni -nisz pf, impf
zabrania forbid
zabroniony aj forbidden,
prohibited
zabytek -tku mi monument
zabytkowy aj antique,
monumental
zachodni aj western
zachowa -am -asz pf, impf
zachowywa -wuj -wujesz
preserve. ~ si behave
zachowany aj preserved,
remaining
zachd -chodu mi west, setting (of
sun). o zachodzie soca at
sunset
zachwyci -c -cisz pf, impf
zachwyca enthrall, fascinate. ~
si +I be fascinated with
zachwycony aj +I enchanted,
enthralled, fascinated
zachwyt mi dla+G fascination,
rapture, enchantment for
zaci zatn -zatniesz pf, impf
zacina whip, lash
zaciga -am -asz impf, pf zacign
-n -niesz 1. drag, tug, pull 2.
draw shut (curtain) 3. contract
(debt) 4. recruit, enlist (in
army). intr ~ si enlist (in army)

zaciekawiony aj with aroused

interest
zaciera see zatrze
zaciszny aj sheltered, quiet,
secluded
zacisn -sn -niesz pf, impf
zaciska. ~ zby grit teeth. ~
pi clench fist
zacinity aj clenched (fist)
zacny aj upright, respectable
zacz -n -niesz pf, impf zaczyna
begin. ~ si begin (intrans.)
zaczerpn -n -niesz pf draw (water,
knowledge) z+G from. ~ tchu catch
one's breath
zada -dam -dasz -dadz pf, impf
zadawa -daj -dajesz give,
pose (question, task). strike (a
blow)
zadanie n assignment, task
zadba see dba
zadouczyni -ni -nisz pf +D
satisfy, meet (obligations), fulfil,
comply with
zadolowenie n satisfaction. ~ z
siebie self-satisfaction
zadouczynienie n satisfaction
zadowoli -l -lisz pf, impf zadowala
satisfy
zadowolony aj z+G satisfied, happy,
content with
zaduma si -am -asz pf, impf
zadumywa si -muj -mujesz
nad+I fall to thinking, become
lost in contemplation
zadymka -mek f blizzard
zadzwoni see dzwoni
zagadka -dek f puzzle, riddle
zagadn -n -niesz pf, impf
zagadywa -duj -dujesz talk away.
~ kogo strike up a conversation
with s.o.
zagadnienie n question, problem,
issue
zaglda see zajrze
zagmatwa see gmatwa

259

GLOSSARY
zagraniczny aj foreign, from
abroad
zagrozi - -zisz pf, impf zagraa
+D threaten
zagry -gryz -gryziesz -gryz pf,
impf zagryza +I nibble (on)
zagrza -grzej -grzejesz pf,
zagrzewa impf heat up
zainstalow see instalowa
zainteresowa (si) see interesowa
(si)
zainteresowanie n+I interest in. z
~niem interestedly
zajc ma Gpl zajcy hare
zajczek -czka ma dim of zajc
zaj -jm -jmiesz pf, impf
zajmowa -muj -mujesz
occupy. ~ miejsce take a seat.
~ si +I be busy with, occupy
self with, take care of, do for a
living
zajecha -jad -jedziesz pf, impf
zajeda po+A drive up, come
by for s.o. ~ przed+A drive up in
front of
zajcie n occupation, pl studies,
classes
zajczy aj of zajc
zajty aj busy, occupied, engaged,
taken (of a seat)
zajmujcy aj engaging
zajrze rz -rzysz pf, impf zaglda
do+G look in on, glance at
zaj -jd -dziesz zaszed -sza pf,
impf zachodzi 1 take place,
arise, set (sun). 2 drop by.
daleko ~ go far
zakska -sek f hors d'oeuvre
zaktek -tku mi corner (of the
world), recess
zakl ~kl pf, impf zaklina curse
zakad 1 firm, establishment,
department. ~ pracy workplace 2. bet, wager
zakada see zaoy
zakopota see kopota

zakci -c-cisz pf, impf zakca

disturb, interfere with
zakocha si am -asz pf, impf
zakochiwa -chuj -chujesz w+L fall
in love with
zakochany aj in love
zakonnica f nun
zakoczenie n end, conclusion
zakoczony +I topped off with
zakoczy -cz -czysz pf conclude
zakres mi range, area. w ~sie +G
in the area of
zakrci -c -cisz pf, impf zakrca
twist, turn off (water, gas), curl
zakry -yj -yjesz pf, impf
zakrywa cover, hide, conceal
zakup mi purchase; robi ~py do
shopping
zala -lej -lejesz pf, impf zalewa
submerge, swamp, overflow,
inundate, pour over
zalesiony aj covered with forest
zaleta f virtue, positive quality
zalee -y us-3p od+G depend on.
+D, na+L zaley mi na tym I care
about that. to zaley that depends
zaleno f dependency. w ~ci
od+G depending on
zaleny aj dependent. av zalenie
od+G depending on
zaadowa see adowa
zaatwi -wi -wisz pf, impf
zaatwia take care of, handle;
~ spraw take care of some
matter; ~ kogo rub s.o. out.
~ si vulgar urinate
zaatwienie n co do ~nia
something to take care of.
zaoenie n establishment,
assumption, proposition
zaoy - -ysz pf, impf zakada found, put in place.
~ si bet o+A on. pf ~ nog na nog cross one's legs
zamach mi. ~ stanu coup d'etat;
jednym zamachem at a single
stroke
zamawia see zamwi

260

GLOSSARY
zamaza --esz pf, impf
zamazywa -zuj -zujesz blur,
smear, obscure, wipe out
zamczyszek -szka dim of zamek small
castle
zamek 1 -mku mi castle
zamek 2 -mka mi lock. ~
byskawiczny zipper
zameldowa see meldowa
zameldowanie n registration of
residence
zamna aj married (of a woman)
zamiast conj +infin instead of. prep+G
instead of
zamiatacz mp sweeper; ~ ulic
street-sweeper
zamieni -ni -nisz pf, impf
zamienia exchange, swap; ~
jedno na drugie exchange one
thing for another; ~ sowo z
kim exchange words with s.o..
intr ~ si w+A change into, be
transformed into. ~ si w such
be all ears
zamiera see zamrze
zamierzy -rz -rzysz pf, impf
zamierza intend
zamieszanie n confusion, disarray
zamieszka -am -asz pf, impf
zamieszkiwa -kuj -kujesz take
up residence
zamie -miot -mieciesz -mit miota -mietli pf, impf zamiata
sweep
zamilkn see milkn
zamkn -n -niesz pf, impf
zamyka tr lock, shut, close.
intr ~ si close, shut.
zamknity aj closed, locked, shut
zamwi -wi -wisz pf, impf
zamawia order, commission.
zamwienie n order; na ~ to order
zamrze -mr -mrzesz -mar pf, impf
zamiera waste away, wither,
die down, come to a standstill,
die away
zamyka see zamkn

261

zaniecha -am -asz pf, impf

zaniechiwa -chuj -chujesz +G
give up, desist, not tend to
zamyli si -l -lisz pf, impf zamyla
si pause <stop> to think
zamylony aj lost in thought
zaniepokojony aj distressed,
troubled
zaniepokojenie n distress
zanim conj before; zanim
przyjdzie before he comes.
zanim nie not until
zanurzy -rz -rzysz pf, impf
zazanurza submerge. ~ si
become submerged, dive
zaobserwowa see obserwowa
zaokrgli -l -lisz pf, impf
zaokrgla round off. ~ si
become round
zaopatrzony aj w+A equipped
with
zaopatrzy -rz -rzysz pf, impf
zaopatrywa-ruj w+A equip
with. ~ si w+A lay in a store of
zapach mi odor, smell, aroma,
fragrance
zapakowa see pakowa
zapalenie n inflammation. ~ oskrzeli
bronchitis. ~ puc pneumonia
zapali -l-lisz pf, impf zapala
light, ignite. intr ~ si be
burning
zapalony aj lighted, ignited, avid
zapa mi enthusiasm, fervor,
ardor; w zapale walki in the
frenzy of battle
zapaa -am -asz +I become
inflamed with (love, etc.)
zapaka -ek f match
zapamitany aj recalled (from
memory)
zapas reserve, stock, supply. na ~
in reserve, unnecessarily
zapa -padn -padniesz -pad pf,
impf zapada fall, drop, sink,
subside. ~ si sink down into
zapewne av no doubt

GLOSSARY
zapewni -ni -nisz pf, impf
zapewnia +L assure (about)
zapisa -sz -szesz pf, impf zapisywa
note down. ~ si do+G sign up for
zapomnie of pomnie pf, impf
zapomina forget. ~ si forget
oneself, one's place
zapowiedzie -wiem -wiesz -wiedz pf,
impf zapowiada announce,
forecast. ~ si na+A promise to be
zapowied f prediction, forecast.
pl banns. dana ~dzi have the
banns read
zapozna -am -asz pf, impf
zapoznawa -znaj -znajesz
acquaint. ~ si +I familiarize o.s.
with
zapnienie n lateness,
backwardness.
zapragn see pragn
zaprogramowa see programowa
zaproponowa see proponowa
zaprosi -sz -sisz pf, impf
zaprasza invite
zaproszenie n invitation
zaprotestowa see protestowa
zaprowadzi -dz -dzisz pf,
zaprowadza impf conduct, lead,
guide, escort
zaprowiantowa -tuj -tujesz pf
supply with food
zaprzc -przg -przesz -przg or
zaprzgn -przgn -przgniesz
pf, impf zaprzga harness
zaprzg or zaprzg mi equipage,
team (of horses), harness(ing)
zaprzeczenie n negation,
contradiction
zaprzeczy -cz -czysz pf, impf
zaprzecza +D contradict
zaprzyjani si -ni -nisz pf z+I
become friendly with
zapuci si -szcz -cisz pf w+A
plunge ahead into
zapyta see pyta
zarabia -am -asz impf earn, "make"
zaraz av right away

zareagowa see reagowa

zarobi -bi-bisz pf, impf zarabia
earn
zarwno... jak i ... conj both...
and...
zarzd mi administration, board of
directors
zarzdzi -dz -dzisz pf, impf
zarzdza order, decree. ~
alarm raise the alarm
zasada f principle; dla ~dy out of
principle; w ~dzie in
principle; z ~dy on principle
zasadniczy aj basic, fundamental.
av zasadniczo basically
zasadniczy aj fundamental
zasadno f principled nature
zasadny aj principled
zasign -n-niesz pf, impf
zasiga +G consult (e.g. an
opinion)
zaskarbi -bi -bisz pf, impf
zaskarbia sobie, +A, u+G earn
(gratitude, etc.)
zaskoczenie n surprise
zaskoczony aj startled, surprised
zaskoczy --cz -czysz pf, impf
zaskakiwa -kuj -kujesz startle,
surprise
zasuga f service
zasuony aj merited, honored
zasuy - -ysz pf, impf
zasugiwa -guj -gujesz na+A
deserve
zasn -sn -niesz pf, impf
zasypia fall asleep
zasta -stan -staniesz pf, impf zastawa
-aj -ajesz find, come upon
zastanowi si -wi -wisz pf, impf
zastanawia si nad+I consider,
contemplate, give some thought to,
pause to think
zastawi -wi -wisz pf cram, set
(table), dam (river), pledge. ~
si go into hock
zastpca mp deputy, substitute
zastosowa see stosowa

262

GLOSSARY
zastosowanie n application
zastrzec -strzeg -strzeesz -strzeg
pf, zastrzega impf stipulate,
make reservations
zastrzeenie n reservation
(hesitation about something)
zastrzyk mi injection, innoculation
zastygy aj frozen in place
zasuwa f sliding bolt
zasypia see zasn
za part moreover
zanicie n falling asleep; przed
~ciem before falling asleep
zapiewa see piewa
zawiadczy -cz -czysz pf, impf
zawiadcza certify, attest, bear
witness
zawiatowy aj other-worldly
zawiaty pl-only G -w the other
world
zatarty aj obliterated, worn-away
zatskni see tskni
zatka -am -asz pf, impf zatyka
stop up, plug up. zatkao go he
was unable to speak
zatoka f bay, gulf
zatru -uj -ujesz pf, impf zatruwa
poison. ~ komu ycie be the
bane of s.o.'s existence
zatrzasn -sn -niesz pf slam
shut. see also trzasn
zatrze -tr -trzesz pf, impf zaciera
efface, obliterate, rub away
zatrzepota see trzepota
zatrzyma -am -asz pf, impf
zatrzymywa -muj -mujesz
stop. ~ si nad+I pause (over),
stay, stop
zatwardziay aj hardened
zaufanie n trust
zauway - -ysz pf, impf
zauwaa notice
zawadzi -dz -dzisz pf, impf
zawadza +D get in one's way,
impede, hamper, hinder. o+A
knock against
zawarto f contents

zawiera see zawrze

zawiesi -z -sisz pf, zawiesza impf
hang up, suspend, interrupt. ~
gos stop talking
zawio f intricacy, twist (in plot)
zawiy aj intricate, convoluted
zawin -n -niesz pf, impf zawija
w+A wrap up in, roll up in. ~
si bestir oneself
zawinitko -tek n wrapped bundle
zawoa see woa
zawd -wodu mi 1. trade,
profession 2. disillusionment,
disappointment 3. pl zawody
games, competition
zawrci -c -cisz pf, impf zawraca
turn back. ~ komu w gowie
set someone's head spinning.
nie zawracaj mi gowy don't
distract me
zawrze -wr -wrzesz pf, impf
zawiera contain, conclude
(pact, etc.)
zawrze -wr -wrzesz zawar pf, impf
zawiera contain, conclude
zawstydzi si -dz -dzisz pf +G be
ashamed of
zawsze av always. na ~ for ever
zawzity aj obstinate, persistent.
av zawzicie pertinaciously
zazdro f envy, jealousy
zaznaczy -cz -czysz pf, impf
zaznacza point out, mention,
stress, indicate
zaznajomi si -mi -misz pf, impf
zaznajamia si z+I make
acquaintance with
zb zba mi tooth
zbada see bada
zbi -bij -bijesz pf, impf zbija
knock down, knock aside; ~
kogo z tropu throw s.o. off the
scent, confuse
zbiec si -biegn -biegniesz -bieg pf,
impf zbiega si come running
zbieg mi confluence. ~
okolicznoci coincidence

263

GLOSSARY
zbiera see zebra
zbir zbioru mi collection. pl harvest
zbliy si - -ysz pf, zblia si
impf draw nearer
zbocze n Gpl -y slope
zboe zboa n grain
zboowy aj of zboe
zbrodnia f crime, felony
zbudowa see budowa
zbyt part excessively, particularly,
too
zbzikowany aj crazy, nutty
zda of da pf, impf zdawa -zdaj zdajesz take (pf pass) an exam.
~ relacj z+G give a report on.
~ si 3p-only seem, appear. ~
sobie spraw z czego realize
s.t., become cognizant of s.t.
zdanie n sentence, opinion; moim
~niem in my opinion
zdarty aj torn off
zdarzenie n event, happening,
occurrence
zdarzy si -rzy si 3p-only pf, impf
zdarza si happen, occur
zdawa si zdaje si 3p only +D seem
zdy - -ysz pf manage, make on
time. ~ na pocig make a train
zdechn -n -niesz zdech pf, impf
zdycha die (of animal), vulg
croak
zdecydowa see decydowa
zdecydowanie n determination
zdejmowa see zdj
zdenerwowa pf be upset
zdj zdejm zdejmiesz pf, impf
zdejmowa -muj -mujesz take
off, remove
zdjcie n snapshot
zdobi -bi -bisz impf embellish,
adorn, decorate. pf see ozdobi
zdoby -bd -bdziesz pf, impf
zdobywa conquer, seize. ~
si na+A afford, summon up
enough courage or energy for
zdolno f talent, skill

zdolny aj talented, skilled. do+G

capable of
zdoa -am -asz pf +infin manage
zdrada f treachery, betrayal,
perfidy
zdradzi -dz -dzisz pf, impf zdradza
betray
zdrowie n health
zdrowy aj healthy, well. comp aj
zdrowszy. av zdrowo
zdumienie n amazement
zdwojony aj redoubled
zdziera see zedrze
zebra of bra pf, impf zbiera
gather, collect. ~ ze stou clear
the table. ~ si meet,
congregate, gather, assemble
zebranie n meeting
zechcie see chcie
zedrze -dr -drzesz -dar pf, impf
zdziera scrape off
zegar mi -a clock
zegarek -rka mi watch
zej -jd -jdziesz zeszed zesza pf, impf
schodzi -dz -dzisz descend, walk
down, na+A (of conversation)
converge on; ~ na psy go to the
dogs; ~ z tematu get off the subject.
~ si come together, gather,
converge
zemdle see mdle
zepchn -n -niesz pf, impf
spycha thrust, shove aside,
push off
zepsuty aj spoiled, broken, ruined
zerkn -n -niesz pf, impf zerka am -asz na+A glance (at)
zero n zero. aj zerowy
zerwa -rw -rwiesz pf, impf zrywa
tear off, z+I break off with
zesp -pou mi team, group
zeszy aj last, past. w ~ pitek last
Friday
zeszyt mi notebook, fascicle
zet indecl the letter Z. od a do zet
from A to Z

264

GLOSSARY
zetkn si -nie us-3p pf, styka si
impf z+I be touching, touch
together, meet with, encounter
zetn see ci
zewntrzny aj external, outside
zbowy aj dental
zgadza si -am -asz impf z+I agree
with. zgadza si that figures
zgodny aj consensual. av zgodnie z+I
in accordance with
zgrabny aj graceful
zgryzota f care, worry
zgrzyt mi scraping, grinding,
grating
zgubi see gubi
zgubny aj pernicious
ziele n NApl zioa Gpl zi herb
ziele f green(ery)
zielony aj green. av zielono
ziemia f land, earth
ziemniak mi often-pl -a potato
ziemski aj of ziemia
zi mp Npl -owie son-in-law
zima f winter. ~m in the wintertime
zimny aj cold, cool, frigid. zimno
mi I am cold. na zimno coolly,
served cold, in cold blood
zimowy aj of zima. wintry, winter('s)
zjawi si -wi -wisz pf, impf zjawia
si appear, turn up
zjawisko n phenomenon
zjazd mi LVsg zjedzie congress
zje see je
zla -lej -lejesz pf, impf zlewa
pour (down), decant, thrash. ~
si +I be soaked in; zlany
potem soaked in sweat
zlecie -c -cisz pf, impf zlatywa tuj -tujesz fly down. ~ si
converge
zle -la -leziesz -laz -leli pf, impf
zazi - -zisz z+G get off, climb
down (from). ~ z tematu
change the subject
zamany aj broken, fractured
zapa see apa

265

zoy - -ysz pf, impf skada

convey, pay (e.g. greetings).
put down, deposit, contribute
(money), assemble, put
together, fold. ~ przysig take
an oath. ~ wizyt pay a visit. ~
bro lay down arms. ~ si work
out. tak si zoyo, e.. it
worked out so that... dobrze si
skada it's working out well. ~
si na co be a contributing
factor to s.t. skada si z+G
consist of, be composed of
zoci -c -cisz impf, pf pozoci
gild
zo f anger
zoto n gold
zotowosy aj golden-haired
zotwka -wek f zloty piece
zoty aj gold(en), gold-colored.
zloty (currency)
zudzenie n delusion. podobny do
~nia for all the world like
zy 1 aj bad, angry. comp aj gorszy
worse. sup aj najgorszy worst
zmary aj deceased, having died
zmarszczka -czek f wrinkle
zmartwi see martwi
zmartwienie n worry, care
zmczony aj tired, weary,
exhausted. ~ podr tired
from the trip
zmiana f change, relay, relief. na
~n by turns
zmieni -ni -nisz pf, impf
zmienia change. ~ si
zmienno f changeability
zmienny aj changeable
zmierzchn si -nie 3p-only pf,
impf zmierzcha si grow dark
zmc -mog -moesz -mg -moga pf
overpower
zmusi -sz -sisz pf, impf do+G
zmusza force to, constrain
zmuszony aj do+G forced to
zmys mi sense

GLOSSARY
znaczek -czka mi stamp. ~
pocztowy postage stamp
znaczenie n of znaczy meaning,
significance
znaczny aj significant. av znacznie. ~
wygodniej much more comfortably
znaczy -czy us-3p mean, signify.
co to ma ~? what is that
supposed to mean?
zna -am -asz impf know (someone
or something). ~ si na+L be
an expert on. pf see pozna
znad +G from above. znad morza
from the sea
znajdowa (si) see znale (si)
znajomy aj familiar. mp decl like aj
acquaintance. f znajoma
znak mi sign
znakomity aj excellent,
outstanding. av znakomicie
excellent, fine, great
znale znajd znajdziesz znalaz znaleli
pf, impf znajdowa -duj -dujesz
find. ~ si be located, find o.s.
znany aj well-known
znie -nios -niesiesz -nis -niosa nieli pf, impf znosi -sz -sisz
rescind. oft neg bear, abide. nie
znosz tego I can't stand that
zniszczy see niszczy
znowu, znw av again, anew,
once more. co ~? now what?
what the heck?
zobaczenia. do ~nia phr see you!
zobaczy -cz -czysz pf see, catch
sight of. impf see widzie
zoo n indecl zoo
zoologiczny aj zoological. ogrd ~
zoo
zorganizowaa see organizowa
zorientowa see orientowa
zosta -stan -staniesz pf, impf
zostawa -staj -stajesz stay,
remain, be left, +I become. as
passive auxiliary get, be. ~
zwolniony get fired

266

zostawi -wi -wisz pf, impf

zostawia leave (behind)
zreperowa see reperowa
zreszt av for all that, in any case,
for that matter
zrezygnowa see rezygnowa
zrczny aj deft, skilful, adept. av
zrcznie
zrobi see robi
zrobienie. do ~nia. phr to do. co do
~nia something to do. nic do ~nia
nothing to do.
zrozumie see rozumie
zrozumienie. da komu do
zrozumienia give s.o. to
understand
zupa f soup. ~ pomidorowa
tomato soup
zupeny aj complete. av zupenie
zwalczy -cz -czysz pf, impf
zwalcza fight against, combat
zwali -l -lisz pf, impf zwala
demolish, lay low. pile up.
na+A lay (blame) on s.o. ~ si
tumble down
zwany aj. tak zwany so-called
zway - -ysz pf, impf zwaa
consider. zwaywszy, e
considering that
zwtpienie n doubt
zwidy aj faded
zwiastowa -tuj -tujesz impf
foretell, portend
zwizek -zku mi connection,
union. w ~zku z+I in
connection with. ~ zawodowy
trade union, labor union
zwiedzi -dz-dszisz pf, impf
zwiedza visit (a place)
zwierztko -tek n dim of zwierz
zwierz n -rzcia Npl -rzta Gpl -rzt
animal
zwierzcy aj animal's, beastly
zwin si -n -niesz pf, impf zwija
si bustle about

GLOSSARY
zwaszcza av especially;
art mi joke, prank. nie ma ~tw
zwaszcza, e... especially
no joking. ~ty na bok all
since
kidding aside
zwoka f delay, deferment. bez
artowa -tuj -tujesz, zaartowa
~ki without delay
pf joke. ~ sobie have one's
zwrci -c -cisz pf, impf zwraca do+G return to,little
hand
joke
in to. ~ uwag attract attention. ~ si turnda
to, -am -asz impf, pf zada +G
address self to, apply to
demand
zwyciy - -ysz pf, impf
e subord. conj after reporting verb that
zwycia conquer, win
eby cond conj (ebym eby
zwycistwo n victory, triumph
ebymy ebycie) so that, in
zwyczaj mi custom
order to
zwyczajny aj ordinary. av zwyczajnie
egna -am -asz impf, pf poegna
zwyky aj usual, ordinary,
say good-bye to. egnam!
common. av zwykle. jak ~ as
farewell! ~ si z+I take one's
usual
leave of s.o., say good-bye
zza +G from behind. zza granicy from
elazko -zek n (household) iron.
abroad
elazny aj (made of) iron
zzibnity aj frozen
elazo n iron
eni si -ni -nisz impf, pf oeni
zkn -nie us 3p turn yellow
si z+I marry (of a man), get
married (to)
eski aj woman's, female,
le av of zy badly. ~ si czuj I
feminine; rodzaj ~ feminine
feel bad
gender
rdlany aj of rdo
odek -dka mi stomach
rdo -de n source, spring
odkowy aj of odek
onierski aj of onierz
onierz mp soldier
ona f wife
-, -e emphatic part c? what's
onaty aj married (of man)
up? prosz why please,
onka -nek f dim of ona
skde! by no means,
ty aj yellow
aden adna adne pron aj requires
re r, resz, ar impf, pf pore
nie none, no, not any
devour, eat (of animal)
agiew -gwi f torch, firebrand
ycie n life
aglwka f sailboat
yciowy aj of ycie life's, lifeal mi pity, sorrow, regret,
affecting.
resentment. mie ~do kogo
yczenie n wish, greeting
have a complaint regarding
yczliwo f kindness, good will
someone
yczliwy aj kindly, well-wishing.
aosny aj mournful, pitiful,
comp av yczliwszy
lamentable, pitiable
yczy -cz-czysz impf +D, +G wish.
aowa -uj-ujesz impf, pf
ycz ci powodzenia I wish you
poaowa +G regret
luck. ~ sobie +G desire
arcie n food (slang)
arwka -wek f light bulb

267

GLOSSARY
y yj, yjesz impf live, be alive.
nie y be dead, be no longer
alive. pf see przey
yletka -tek f razor blade
yrafa f giraffe
ywiecki aj from town of ywiec

ywio mi element
ywno f food
ywnociowy aj of ywno
ywy aj alive, lively, living. av
ywo

268

Coat of arms of the greater Przemyl Region

269