KRESEL LLZYONUN KUATMASI ALTINDA

Bar Uzun
cibte ve tuta

Kendilerine Kitaptan bir nasip verilmi olanlar grmyor musun? Onlar

inanyorlar. nkar edenler iin de, Bunlar, iman edenlerden daha doru yoldadr diyorlar.

(Nisa,51)
Normallik algmzn ters yz edildii bir adayz. Dn ahlki olann bugn ad
olduu, dn hakk olann bugn batl olduu, dn erdemli olann bugn mrteci olduu, daha
dorusu oldurulduu bu sre, bir deiim ya da tekamlden ok erozyona tekabl ediyor.
Kapitalizm ismi ile msemma taut, iktisadi ilikileriyle, toplum modeliyle, ahlkyla ve kltryle
Avrupada ortaya ktndan beridir nnde kat olan her eyin buharlat bir felaket seli gibi
ilerledi... Bugn mahade ettiimiz onun ardnda brakt ykmn manzarasdr. Kendi
yaadmz topraklarda da, kresel olarak da buna tanklk ediyoruz. phesiz deindiimiz,
tarihsel-siyasi-toplumsal-kltrel ve daha sayabileceimiz pek ok vehesi ile sofistike bir sre;
niyetimiz bunu bir kalba dkmek deil (zaten dkemeyiz). Biz meselenin daha can alc olan,
gndelik hayatmza yansyan boyutu ile alakadarz. nk sinsice altrldmz, onay verdiimiz
ve hatta yeniden rettiimiz bir zilletin parasyz.
Kitlesel olarak iinde bulunduumuz bu zillet, iinde her eyin bir fiyatnn olduu, ama hibir
eyin deerinin olmad tketim kltrnn ta kendisidir. Tketim kltrnn deirmeninde
tlmeyen, onun tecavzne uramad hibir deer, hibir ilke, hibir ulvilik, hibir
mahremiyet yok; dolaysyla bu tlebilirliin bir snr da yok! Peki bu snr tanmazlk nereden
geliyor? Kimin ahlk ile ahlklandrlmaya allyoruz? Bunu salayan aralar nelerdir?
Yazdklarmz ve yazacaklarmzn varlk sebebi bu sorulardr.
Tketim Kltr'nn Kkeni
Yazya girerken kerhen kapitalizmin ahlak, kltr gibi ifadeler kullanmtk. Evet, bunlar
kerhen kullandk, zira kapitalizmin bir ahlak ya da kltr yoktur. Kltr, tarih boyunca insanln
yaamnda rettii deerlerin tmn ifade eden bir kavramdr. Kapitalizm ise bir deerler
ykmnn tecellisi olarak, geri dnmsz bir tketim srecinin ve bunun etrafnda gelien yaam
tarznn zerinde ykseliyor. Bu tketim (ya da tkeni) sadece piyasalarda maln deiimi, almsatm ile ilgili bir fenomen deil. Bu tketimle hayatn her alannda yzleiyoruz; doa'nn ve
doal yaamn tketimi, mekanlarn, deerlerin ve ilikilerin tketimi birer kriz bal olarak
insanln karsnda duruyorlar.
Feodal Avrupa'nn da kapal, geleneki ve eskinin deeri ile kurgulanan duraan yapsnn
barnda, kapitalizmin nc gc olarak gelien burjuva snfnn, zamann bu ruhu ile ciddi bir
sknts vard. Aristokratlarn gemie dayanan soyluluuna kar soy meruiyetinden yoksunluu,
onun gemie, imdi'ye ve gelecee dair algsn belirleyen hayli nemli bir bilinalt amil olmutur.
Bylece nazarnda gemiin ve geleneksel deerlerin bir yoksunluk anlamna geldii bu snfn
kendine has meruiyetinin kaynan eskiye kar yeni, eski'nin dinsel ehresine kar
yeni'nin sekler ehresi ve soyluluun gcne kar sermayenin gc oluturmutur. deolojik
dayanaklar dinsel olan eski'nin karsnda, aydnlanma a ile beraber yeni ve profan olann
deer haline geliinin arkasnda bu bilinalt amil mevcuttur. Avrupa zgnlnde oluan
kapitalizmin bu ruhu, toplumsal-iktisadi ve kltrel yaplarn/ ilikilerin tamamen farkl olduu
baka corafyalarda da ayn kalp yarglar ve anlay yaymtr. Otoriter ve din kart aydnlanma
gelenei oktan iflas etmesine ramen, zerimizde brakt izleri grmeye devam ediyoruz; zira
hl kavramsal erevesini onun izdii bir dnyada yaamaktayz. Bugn, bireysel hrslarn ve
hazzn biricik deer olduu kapitalizmin ahlk anlaynda, dier deerler artk bertaraf olmutur.

Her eyin kblesi ve ls bu olduunda, gzellik, doruluk, iyilik, erdemlilik, ahlk adna olan
her ne varsa ite bu nihai deerler uruna feda ve istismar edilebilir hale gelmitir. Bu psikoloji
etrafnda ekillenen gndelik modern yaant ise bir lgnlk hali olarak karmza kyor; srekli
yeni hazlar ve yeni kazanlar uruna motive olan ( ya da oldurulan) bireylerin birbirleriyle lesiye
yartklar, ve bir maddi zevkten baka bir maddi zevk'e doru oradan oraya savrulduklar
kanksanm bir kaos ortam... Peki bu lgnla nasl dahil edilebiliyoruz?
te bu noktada karmza devasa ve eytani bir mekanizma kyor.
Pazarlama ve Reklam
Dnyann en cra kelerinin birbirleri arasndaki grsel, iitsel snrlarn bile kalkt, tam
anlam ile muazzam bir iletiim anda yayoruz. letiimin gittike daha etkin bir hal almas,
insan topluluklar ve onlarn yaam tarzlar/kltrleri arasndaki snrlar silikletirmi, bir i ielie,
bir geirgenlie doru gelien bir seyir olumaya balamtr. Bu adan bakldnda kreselleme
kavram somut bir vaka olarak karmzda durmaktadr.
Gel gelelim, iletiim ann getirileri kresel kapitalist sistem asndan da hayli ilevsel
olmutur. Grsel ve iitsel aralarn gcyle, sistemin kitleler nezdinde yeniden retimi iin devasa
bir zihin maniplasyonu mekanizmas oluturulmutur. Reklam ve pazarlama sektr olarak bal
bana bir profesyonellik sahas bu mekanizmann nemli bir mafsaldr ve bu ynde seferber
haldedir. Bu sektrn temel mantn mmkn olan her ekilde ve ne pahasna olursa olsun bir
rne ynelik talep inas ve o talebin sevk edilmesi oluturmaktadr. Kullanlan yntemler ise
dorusu eytann aklna gelmez dedirtecek cinstendir. Televizyonla, gazete ve dergilerle,
ehirlerin her kesini kaplayan ve grsel algmz kuatan reklam panolar ve alanlaryla, ve hatta
en akla gelmedik grsel objelere yerletirilen bilinalt mesajlaryla kitlesel bir hipnoz
mekanizmasnn kurban edilmekteyiz. Bu mekanizmann penesinde ii boalmayan hibir ey
yoktur. Bir kadnn plak vcudu bir perdenin prsszln artrmak iin, ramazan aynn
insann iini stan manevi atmosferi bir kola markasnn iftar sofrasndaki rant iin, ya da
ocukluun masumiyeti bir deterjann temizleyici gcn ispat iin suistimal edilebilir. phe yok
ki, daha burada saymadmz nice rnekle hayatmz anlamla dolduran her ne varsa bu
mekanizmann tecavzne uramakta, onun snr tanmayan ahlkszlnn kurban olmaktadr.
Bu mekanizmann yaratt illuzyon sadece insanlar bir marketten dierine, bir maazadan dier
bir maazaya srklenen niteliksiz bir yn haline getirmiyor. Suistimal edilen her anlam, her deer
ile birlikte maneviyatmz da gittike sszlayor, boalyor. Bylece tketilen sadece emtia deil,
ayn zamanda kendi ruhumuz, ahlkmz ve insani ilikilerimiz olmu oluyor. Anti-depresanlarn
sentetik mutluluuna snan mutsuz bireylerle dolu modern dnyamz baka bir anlama
gelmemektedir.
Sonu
Buraya kadar kullandmz biz zamiri ayrm gzetmeksizin btn insanlar ifade etmek
iindi. Biz mslmanlar diye lafa girersek elbette ki daha farkl cmleler kurmamz gerekecek.
Bu tabloda mslmanlar teki olarak durmaktadr. Zira onlar anlam ve deer dnyalaryla bu
sistemin yalanc rableri tarafndan geri, ad olarak mimlenmektedirler. Ahlkszln ahlk,
deersizliin deer, batln hakk olarak sunulduu, gerekliin tersyz edildii bu dzende, aksi
ekilde olmas da zaten eyann tabiatna aykrdr.
Trajiktir ki insanolu, gemi btn zamanlara nazaran doaya ve evresine en hakim, en
teknolojik an yayorken, ayn zamanda kendisini anlamlandrmada ve deer retmekte en aciz
an yaamaktadr. Hipnotik trans altnda oradan oraya savrulan kitleler bir varolu buhranna
duar olmu vaziyettedir. Kapitalizm tautunun eseri ve esiri olan insan ite budur. Bu tauta
direnmenin ve onu alt etmenin tek yolu da, l bir metin haline sokulup duvarlara aslan Kur'ann o
duvarlardan indirilmesi, bizi batan ve yeniden ina etmesine imkan salamamzdan gemektedir.
Bu, mslmann kendisine ve insanla kar olan grevidir.