SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES

MAKNE MHENDSL BLM

MKM104 TEKNK RESM-II

DERS NOTU

Akn Ouz KAPTI

2012
TEKNK RESM - II

Sayfa 1

NDEKLER

1. YZEY LEME ARETLER

1.1. Yzey leme aretiyle Verilen Bilgiler

1.2. Yzey aretleri Dzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar

Uygulama 1: ablon Dosya Oluturma

Uygulama 2: Yzey areti Uygulamas

10

Uygulama 3: Yzey areti Uygulamas

11

2. BOYUT TOLERANSLARI

13

2.1. Tolerans Alan

14

2.2. Tolerans Kalite Gruplar

14

Uygulama 4: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas

16

Uygulama 5: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas

17

Uygulama 6: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas

17

Uygulama 7: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas

17

2.3. Boyut Toleranslarnn Gsterilmesi

3. GEOMETRK KALTE TOLERANSLARI
3.1. Geometrik Kalite Toleranslarnn izime Eklenmesi

18
19
22

Uygulama 8: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas

23

Uygulama 9: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas

24

Uygulama 10: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas 25

4. VDALI BALANTILAR

27

4.1. Vida Resimlerinin izilmesi

29

4.2. Vida Resimlerinde Verilmesi Gereken Bilgiler

30

4.3 Vida eitleri

31

4.4. Cvata ve Somunlarn Emniyete Alnmas

33

Uygulama 11: Vida Uygulamas

35

Uygulama 12: Vida Uygulamas

36

Uygulama 13: Vida Uygulamas

36

Uygulama 14: Vida Uygulamas

37

TEKNK RESM - II

Sayfa 2

5. ML-FLAN BALANTISI N KULLANILAN YNTEMLER

38

5.1. Kamal Balantlar

39

5.2. Pimler

40

5.3. Pernolar

41

5.4. Klipsler

41

5.5. Segmanlar

42

Uygulama 15: Rijit Kavrama Detay ve Montaj Resmi Uygulamas

43

Uygulama 16: Kasnak Detay ve Montaj Resmi Uygulamas

46

Uygulama 17: Kebent Detay ve Montaj Resmi Uygulamas

48

Uygulama 18: Flan Detay ve Montaj Resmi Uygulamas

50

6. YAYLAR

52

6.1. Yay eitleri

52

6.2. Yaylarn Teknik Resimlerde Gsterilmesi

54

Uygulama 19: Basn Emniyet Valfi Detay ve Montaj Resmi Uygulamas

7. DL ARKLAR
7.1. Dili ark Terimleri
Uygulama 20: Dili ark Detay ve Montaj Resmi Uygulamas
8. RULMANLI YATAKLAR

55
60
61
62
67

Uygulama 21: Rulmanl Yataklara Ait izim Uygulamalar

69

Uygulama 22: Dner Punta izim Uygulamas

70

Uygulama 23: Dili ark Yataklama Uygulamas

71

9. RESM OKUMA UYGULAMALARI

72

KAYNAKA

77

TEKNK RESM - II

Sayfa 3

1. YZEY LEME ARETLER:

Bir makine parasnn fonksiyonu ile yzey kalitesi arasnda dorudan bir iliki vardr.
rnein, bir plastik enjeksiyon kalbnda zel yntemlerle kalp yzeylerinin parlatlmas
gerekirken, bir motor gvdesinin d yzeyleri dkmden kt ekliyle
kullanlabilmektedir. Makine paralarnn yzeyleri iin ngrlen yzey zellikleri, teknik
resim zerine eklenecek zel iaretler ve aklamalarla belirtilmelidir. Bu zel iaret ve
aklamalar Trk Standartlar Enstits tarafndan TS 2040 numarasyla standart hale
getirilmitir. Buna gre, yzey zelliklerinin resim zerinde belirtilmesi iin ekil 1.1deki
sembol kullanlmal ve ilgili yzeye ait drt farkl tr bilgi sembol zerinde a, b, c ve d ile
gsterilen yerlerde ifade edilmelidir. Bu bilgilerle ilgili aklamalar aada verilmitir.

ekil: 1.1. Yzey ileme iareti.

1.1. Yzey leme aretiyle Verilen Bilgiler:
a: Mikrometre (m) veya mikroin (in) cinsinden (Ra) przllk deeri ya da przllk
snf numaras buraya yazlr. Bu deerler aadaki Tablo 1.1de belirtilmitir:
Tablo: 1.1. Przllk snf numaralar ve przllk deerleri.
Przllk Deeri (Ra)

Przllk Snf Numaras

(m)

(in)

50

2000

N12

25

1000

N11

12.5

500

N10

6.3

250

N9

3.2

125

N8

1.6

63

N7

0.8

32

N6

0.4

16

N5

0.2

N4

0.1

N3

0.05

N2

0.025

N1

TEKNK RESM - II

Sayfa 4

b: Yzeye uygulanacak ilem trn belirten ifade buraya yazlr. (temizlenmi, boyanm,
sertletirilmi, kaplanm, honlanm, raybalanm, parlatlm, frezelenmi, talanm vb.)
c: m cinsinden msaade edilebilir yzey dalgallk deeri buraya yazlr.
d: leme izlerinin ynn belirten iaret buraya yazlr. Bu iaretler ve anlamlar u
ekildedir:
=

leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine paralel

leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine dik

apraz ileme izleri

ok dorultulu karmak ileme izleri

Dairesel ileme izleri

Radyal ileme izleri

Noktasal, dorultusuz ileme izleri

1.2. Yzey aretleri Dzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar:

1. Yzey iaretleri l izgileri kalnlnda ve l rakamlar byklnde olmaldr.
2. Yzey iaretlerini oluturan genler simetri eksenleri ilenecek yzeye dik olacak ekilde
resim zerine yerletirilmelidir.
3. aretler ait olduklar yzeyin ana izgileri zerine konulmaldr. Yeterli alan olmamas
durumunda, yzeye ait l snr izgisi ya da bu amala izilecek bir yardmc izgi zerine
de konulabilir.
4. Dnel yzeylere tek iaret kullanlmas yeterlidir. Ancak simetrik yzeylerin her biri ayr
ayr iaretlenmelidir.
5. parasnn tm yzeyleri ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecekse resim zerine iaret
konulmaz. Bunun yerine, resmin st tarafna ve normal iaretin 1,5 kat byklkte ortak bir
iaret konulur.
6. paras yzeylerinin ounluu ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecek ve az saydaki
yzey ise farkl kalitede ilenecek ise, bu yzeylerin iaretleri ait olduklar yzeylere konulur.
Yzeylerin ounluuna ait iaret ise, yine 5. maddede olduu gibi, ortak iaret olarak resmin
st tarafna konulur.
7. aretler ait olduklar yzeyin lsnn verildii grne konulurlar.
8. Grnmeyen kenarlara, trtl ekilmi yzeylere, matkapta/preste alm deliklere yzey
iareti konulmaz.
9. E alan yzeyler ayn yzey kalitesinde olacandan tek yzey iareti yeterlidir.
10. Dili arklarn dilerine ait yzey iaretleri blm dairesi zerine konulur.

TEKNK RESM - II

Sayfa 5

Uygulama 1: Aada belirtilen sayfa ayarlarn yaparak ve yzey iareti iin nitelikli blok
oluturarak bir ablon dosya hazrlaynz. (Seilmesi gerekenler italik, yazlmas gerekenler
italik-bold olarak gsterilmitir. iareti enter anlamndadr.)
A. Yeni Dosya Oluturma:
Command: Startup
Enter new value for Startup <0>: 1
New Use a Wizard Quick Setup leri 210x297 Son
Grid ON View Zoom All
B. izim Katmanlarnn (Layers) Oluturulmas:
Format Layer New
Layer Name
(Katman ismi)

Color
(Renk)

Line Type
(izgi tipi)

Line Weight
(izgi kalnl)

White

Continuous

0.50

1 Eksen

Red

Center 2

0.20

2 Grnmez

Green

Hidden 2

0.35

3 l

Blue

Continuous

0.20

4 Tolerans

Magenta

Continuous

0.20

5 Tarama

Cyan

Continuous

0.20

Format Lineweight Adjust Display Scale: % 20 olarak ayarla.

C. Yaz Stili Oluturulmas:
Format Text style New Style name: Yazya isim ver OK
Font name: Arial, Oblique angle: 15, Height: 0
Apply Close
D. llendirme Stili Oluturulmas:
Format Dimension style Modify
Text Text style bir nceki admda oluturduun yaz stilini se Text height: 3
Symbols and arrows Arrow size: 3
OK Close
E. Nesne Yakalama Aralarnn Seilmesi:
Tools Drafting settings Object snap Clear all
End, Mid, Cen, Qua, Int, Tan, Per aralarn seiniz OK

TEKNK RESM - II

Sayfa 6

F. Yzey leme aretini izerek Nitelikli Blok Haline Getiriniz:

Yzey iareti aadaki ekilde grlmektedir (ekil: 1.2-I). Bu iaret, kenar uzunluu 4 mm
olan bir ekenar gen eklinde izilir ve bu genin sa taraftaki kolu 4 mm uzatlr. Yatay
bir uzant daha eklenir. aretin iki farkl kullanm ekli vardr:
Sadece yzey przll bilgisi (a bilgisi) verilecekse yatay uzant izilmez. (Bundan sonra
bu iaret Yzey-1 olarak anlacaktr. ekil: 1.2-II).
Yzey przllne ilaveten yzeye uygulanacak ilemin tr (b bilgisi), yzey dalgallk
deeri (c bilgisi) ve yzeyde kalan izlerin yn (d bilgisi) bilgileri de verilecekse yatay uzant
izilir. (Bundan sonra bu iaret Yzey-2 olarak anlacaktr. ekil: 1.2-III).

ekil: 1.2. Yzey ileme iareti.

(I: Yzey iareti zerinde bilgilerin gsterilmesi, II: Yzey-1 iareti, III: Yzey-2 iareti).
Aadaki komutlar kullanarak sembol iziniz. (Seilmesi gerekenler italik, yazlmas
gerekenler italik-bold olarak gsterilmitir. iareti enter anlamndadr.)
Command: Line
Specify first point: Ekranda Herhangi bir nokta se
Specify next point: @4<180
Specify next point: @4<-60
Specify next point: @8<60
Specify next point: @8<0
Copy komutunu kullanarak, izilen sembolden bir tane daha elde ediniz. Aada verilen
ilem srasn takip ederek, sembollerden birisini Yzey-1 ve dierini Yzey-2 olacak ekilde
dzenleyiniz.
Yzey-1 Blounun Oluturulmas:
Draw Block Define Attributes
Tag: a
Prompt: Yzey Przll
Justification: Center
Text style: Oluturulan yaz stilini se
Height: 2
Insertion point: Specify on screen OK

TEKNK RESM - II

Sayfa 7

Pick points: 1 noktas (ekil: 1.2-IIdeki 1 noktasn se. Seimi yaparken herhangi bir osnap
iaretinin aktif olmamasna dikkat et.)
Draw Block Make
Name: Blok ismi olarak Yzey-1 yaz.
Base Point: Pick points aracyla 2 noktasn se.
Objects: Delete seeneini iaretle
Select objects aracyla pencere aarak eklin tamamn se

OK
ekil ekrandan kaybolacak ve blok ktphanesinde kullanma hazr olarak yerini alacaktr.
Yzey-2 Blounun Oluturulmas:
Draw Block Define Attributes
Tag: a
Prompt: Yzey Przll
Justification: Center
Height: 2
Insertion point: Specify on screen OK
Pick points: 3 noktas (ekil: 1.2-IIIdeki 3 noktasn se. Seimi yaparken herhangi bir osnap
iaretinin aktif olmamasna dikkat et.)

Tag: b
Prompt: lemin Tr
Justification: Left
Height: 1.5
Insertion point: Specify on screen OK
Pick points: 4 noktas

Tag: c
Prompt: Yzey Dalgall
Justification: Left
Height: 2
Insertion point: Specify on screen OK
Pick points: 5 noktas

TEKNK RESM - II

Sayfa 8

Tag: d
Prompt: zlerin Yn
Justification: Left
Height: 2
Insertion point: Specify on screen OK
Pick points: 6 noktas
Draw Block Make
Name: Blok ismi olarak Yzey-2 yaz.
Base Point: Pick points aracyla 7 noktasn se.
Objects: Delete seeneini iaretle
Select objects aracyla pencere aarak eklin tamamn se

OK
ekil ekrandan kaybolacak ve blok ktphanesinde kullanma hazr olarak yerini alacaktr.
Oluturulan Bloklarn izime Eklenmesi:
Insert Block
Name: izime eklenecek blou e OK
Bloun izime eklenecei noktay se. (Bu nokta insertion point dir. Yzey-1 iin 2, Yzey-2
iin ise 7 noktalarnn izim zerinde akmas istenilen noktalardr.)
Daha nce tanmlanm zelliklere (Yzey Przll, lemin Tr, Yzey dalgall,
zlerin Yn) atanmas istenilen deerler sorulacaktr. Bu deerler girilerek blok izime
eklenir. izime eklenen bir blok daha sonra seilerek zellikleri deitirilebilir.
Insert Komutunun Dier Seenekleri:
Insertion point: Eklenme noktasnn koordinatlarn girmeye olanak verir. Specify On-screen
seeneiyle ekranda yer seimi yaplr.
Scale: Blok leini deitirerek ekleme yapmaya olanak verir. Specify On-screen
seeneiyle ekranda lek seimi yaplabilir. Uniform scale seenei x/y/z eksenleri iin ortak
lek faktr tanmlama imkn verir.
Rotation: Blou belirtilen a kadar dndrerek eklemeye olanak verir. Specify On-screen
seeneiyle ekranda dndrme ilemi yaplabilir.
Explode: Blou bileenlerine ayrarak eklemeye olanak verir.
G. Oluturduun Dosyay ablon smiyle Kaydet:
Bu ders sresince yaplacak olan tm uygulamalarda ablon dosyas alarak izim
yapldktan sonra save as seenei ile farkl bir isim verilerek kaydedilecektir. ablon dosyas
srekli kullanma hazr olarak tutulacaktr.

TEKNK RESM - II

Sayfa 9

Uygulama 2: Silindirik-simetrik bir makine parasnn yarm kesit alnm grn ve

lleri verilmitir. Parann I, II, III ile gsterilen yzeyleri N6 kalitesinde (Ra= 0,8 m),
dier tm yzeyler N8 kalitesinde (Ra= 3,2 m) ilenecektir. Parann tam kesit grnn
izerek llendiriniz ve yzey iaretlerini resme ekleyiniz.

ekil: 1.3. Uygulama 2 - soru.

ekil: 1.4. Uygulama 2 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 10

Uygulama 3: ki grn ve lleri verilen vites kutusu atalnn eklini izerek belirtilen
yzey durumlarn ekil zerinde gsteriniz.
I ve II ile gsterilen yzeyler talanm (N6 veya Ra = 0,8 m)
III ile gsterilen yzey frezelenmi (N7 veya Ra = 1,6 m)
IV ile gsterilen yzey raybalanm (N5 veya Ra = 0,4 m)
V ile gsterilen yzey tornalanm (N8 veya Ra = 3,2 m)
Para dvme elikten yaplmtr. Dier tm yzeyler olduu gibi kalacaktr. Dvme kalitesi
N10 veya Ra = 12,5 m dir. lenmemi yzeyler maviye boyanacaktr.

ekil: 1.5. Uygulama 3 - soru.

TEKNK RESM - II

Sayfa 11

ekil: 1.6. Uygulama 3 - cevap.

ekil: 1.7. Uygulama 3 - model.

TEKNK RESM - II

Sayfa 12

2.

BOYUT TOLERANSLARI:

Bir makinenin kendisinden beklenen ilevi tam olarak yerine getirebilmesi iin, makineyi
oluturan elemanlarn ngrlen boyutlar, yzey kalitesini ve geometrik kaliteyi
salayabilmeleri gereklidir. Ancak, takm tezghndaki boluklardan, imalat ve lm yapan
kiiden, imalatn ve lmn yapld ortam koullarndan ve kullanlan l aletinin
duyarllndan kaynaklanan nedenlerle, ngrlen boyutlarn hi hatasz olarak elde edilmesi
mmkn olamamaktadr. Bu nedenle, toplam hatann nceden belirlenen alt ve st limitler
arasndaki kabul edilebilir bir aralkta tutulabilmesi istenir. Bu arala tolerans alan ad
verilir. Tolerans alannn geni olmas imalat kolaylatrr ve maliyeti azaltr. Ancak buna
karlk makine parasnn fonksiyonel zelliklerini ve montajn olumsuz ynde etkileyebilir.
Aada ele alnan basit rnekte, 50 mm apl bir mil iki ucundan yataklanm ve zerine bir
dili ark taklmtr. Dili ark ile mil arasnda kama, tespit vidas, pim, kaynak vs
kullanlmamtr ve moment iletimi sk geme balantsyla salanmaktadr. Dili ark-mil ve
yatak-mil balantlarnn her ikisinde de anma ls ayn fakat ilevsel beklentiler farkl
olacaktr. Milin yataklarda en az srtnmeyle dnmesi, fakat dili ark gbeine gre ise hi
dnmemesi istenir. Bu zt gereksinimler tolerans verilerek salanabilir ve her durumda
gbekte yeterli sklk ve yataklarda da yeterli boluk oluur.

ekil: 2.1. Boyut tolerans.

0/-100

Mil ap: 50

Yataklarn i aplar: 50
Dili ark i ap: 50

300/200

-150/-300

Mil tolerans

: 50,000-49,900 = 0,100 mm = 100 m

Yatak tolerans

: 50,300-50,200 = 0,100 mm = 100 m

Dili ark tolerans

: 49,850-49,700 = 0,150 mm = 150 m

TEKNK RESM - II

Sayfa 13

2.1.

Tolerans Alan:

Toleransn ifade edilmesi iin tm dnyada geerli olan bir sistem gelitirilmitir. Buna gre
tolerans, bir harf ve bir say ile gsterilir. Harf, tolerans alannn sfr izgisine (nominal anma
ls) olan uzakln, say ise tolerans kalite grubunu (ya da baka bir ifadeyle tolerans
alannn geniliini) ifade eder. Byk harfler d aplar (delik) iin, kk harfler ise i
aplar (mil) iindir. Sfr izgisi, deliklerde H tolerans alannn alt sapmasndan, millerde
ise h tolerans alannn st sapmasndan geer. Tolerans alannn yeri geme trn belirler.
Geme trleri serbest (boluklu) geme, belirsiz (ara) geme ve sk gemedir.
Tablo: 2.1. Tolerans alanlar.
Delik

A B C D E F G H J K M N P R S T U V X Y Z

Mil

p r

ekil: 2.2. Boyut toleransnda geme trleri.

2.2.

Tolerans Kalite Gruplar:

20 tolerans kalite grubu oluturulmutur. Bu gruplardan ilk alts mastarlar ve l aletleri

iin, sonraki yedili grup (IT5 IT11 aras) makine yapm iin ve son yedi tanesi ise (IT12
IT18 aras) kaba imalat iindir. Her grup iin bir katsay (k) belirlenmitir. Bu katsay arttka
i kabalar ve tolerans alan geniler. Kalite gruplar ve katsaylar aadaki tabloda
grlmektedir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 14

Tablo: 2.2. Kalite gruplar.

Mastarlar ve l Aletleri

Makine Yapm

Kaba malat

Kalite
Grubu

Katsay (k)

Kalite Grubu

Katsay (k)

Kalite Grubu

Katsay (k)

IT 01

IT 5

IT 12

160

IT 0

IT 6

10

IT 13

250

IT 1

IT 7

16

IT 14

400

IT 2

IT 8

25

IT 15

640

IT 3

IT 9

40

IT 16

1000

IT 4

IT 10

64

IT 17

1600

IT 11

100

IT 18

2500

Tablo: 2.3. ap gruplar.

1-3

3-6

6-10

10-14

14-18

18-24

24-30

30-40

40-50

50-65

65-80

80-100

100-120

120-140

140-160

160-180

180-200

200-225

225-250

250-280

280-315

315-355

355-400

400-450

450-500

D = (Dalt.Dst)1/2

Her gruba ait tolerans deeri (T), kalite katsays (k) ile para apna gre hesaplanan tolerans
biriminin (i) arplmasyla bulunur. Para ap iinde ayrca yukardaki tabloda grlen ap
gruplar oluturulmutur.
D: Para ap veya ap grubu iin ortalama ap (mm),
k: Kalite grubu katsays,
i: Tolerans birimi ve
T: Tolerans (m) olmak zere
i = 0.45x(D)1/3 + D/1000 (D500 iin),

i = 0.004xD + 2.1 (D>500 iin)

T = ixk
bantlar kullanlarak toleransla ilgili hesaplamalar yaplr. rnein 40 mm apl 8. kalite bir
mil iin tolerans deeri:
T = ixk = [0.45x(40)1/3 + 40/1000]x25 = 40 m olarak hesaplanr.

TEKNK RESM - II

Sayfa 15

ekil: 2.3. Boyut toleransnda terimler.

Uygulama 4: Anma ls 60 mm olan mil-kasnak balants iin H7/m6 gemesi
uygulanacaktr. Milin st sapmas -10 m dir. Aadaki tabloyu doldurunuz.
i = 0.45x(D)1/3 + D/1000 = 0.45x(60)1/3 + 60/1000 = 1.822
T6 = ixk6 = 1.822x10 = 19 m
T7 = ixk7 = 1.822x16 = 30 m

H7/m6 60+0.03/0 /60-0.01/-0.029 Delik60.03/60.0 /Mil59.990/59.971

Uygulama 4

Delik (H7)

Mil (m6)

A
EB
EK
T
S
AS
min. Boluk
max. Boluk

TEKNK RESM - II

Sayfa 16

Uygulama 5: 125 mm apl mil ve bu mile taklacak flan arasnda D7/h6, T8/h7 ve J8/h7
gemeleri uygulandnda oluacak sklk ve boluk deerlerini hesaplaynz.
(125 mm ap iin toleranslar: T6= 25 m, T7= 40 m, T8= 63 m, D7 iin AS= +145 m, T8
iin S= -122 m, J8 iin S= +41 m)

D7/h6

T8/h7

125+0.185/+0.145
1250/-0.025

125-0.122/-0.185
1250/-0.04

125+0.041/-0.022
1250/-0.04

Delik125.185/125.145
Mil125.0/124.975

Delik124.878/124.815
Mil125.000/124.96

Delik125.041/124.978
Mil125.000/124.96

Uygulama 5

J8/h7

min. Sklk
max. Sklk
min. Boluk
max. Boluk
Geme Tr
Uygulama 6-7: Bir mil ve zerine taklacak makine eleman iin aadaki tabloda belirtilen
gemelerin uygulanmas dnlmtr. Tabloyu doldurunuz ve geme trn belirleyiniz.
+0.035
0.0

Uygulama 6

+0.025
+0.003

H7 / k6
TOLERANS
SIKILIK
BOLUK

+0.022
0.0

+0.038
+0.023

H6 / n5

+0.054
0.0

-0.036
-0.09

H8 / f8

Delik
Mil
min.
max.
min.
max.

GEME TR
+0.035
0.0

Uygulama 7

-0.036
-0.071

H7 / f7
TOLERANS
SIKILIK
BOLUK

+0.025
0.0

+0.059
+0.043

H7 / s6

+0.021
0.0

+0.021
+0.008

H7 / m6

Delik
Mil
min.
max.
min.
max.

GEME TR

TEKNK RESM - II

Sayfa 17

2.3. Boyut Toleranslarnn Gsterilmesi:

izime boyut tolerans vermek iin nce tolerans eklenecek boyut normal olarak
llendirilir. Daha sonra ilgili l seilip sa tklanarak zellikler (properties) mensnden
toleranslar (tolerances) seilir. Aada belirtilen hususlar dzenlenerek ilgili toleransn
izime eklenmesi salanr.
ly se Sa tkla Properties Tolerances
Tolerance display: izime boyut tolerans eklemek iin tanmlanm olan drt yntemden
uygun olan seilir (ekil 2.4.)
None: Tolerans yok.
Symmetrical: Bu seenek, alt ve st sapmas saysal olarak eit olan toleranslar iin
kullanlr.
Deviation: Bu seenek, alt ve st sapmas saysal olarak farkl olan toleranslar iin
kullanlr.
Limits: Bu seenek, ana lnn, alt ve st sapmalar eklenerek veya karlarak
belirlenen, alt ve st snr deerleri eklinde gsterim yapmak iin kullanlr.
Basic: Bu seenek, temel llerin kutu iine alnmas iin kullanlr.

ekil: 2.4. izime boyut tolerans ekleme yntemleri.

Tolerance limit lower: Bu blme alt sapma deeri (AS) yazlr. Yazlan deer negatif
olarak izime eklenir. Pozitif alt sapma verilmek isteniyorsa alt sapma deeri negatif olarak
yazlmaldr.
Tolerance limit upper: Bu blme st sapma deeri (S) yazlr. Yazlan deer pozitif
olarak izime eklenir. Negatif st sapma verilmek isteniyorsa st sapma deeri negatif olarak
yazlmaldr.
Tolerance post vert: Tolerans deerlerini ana lnn alt kesine yazdrmak iin Bottom,
ortasna yazdrmak iin Middle, st kesine yazdrmak iin Top seenekleri seilmelidir.
Tolerance precision: Tolerans deerinin virglden sonraki basamak saysn ifade eder.
Bindelik deer ieren toleranslar iin 0.000 seenei seilmelidir.
Tolerance text height: Tolerans deerinin normal lye gre daha kk yazlmas iin, bu
blmde verilecek katsay ile llendirme yaz ykseklii arplr. 0.7 deeri uygundur.

TEKNK RESM - II

Sayfa 18

3. GEOMETRK KALTE TOLERANSLARI:

Bir makine parasnn paralellik, diklik, dorusallk, dzlemsellik, dairesellik, silindiriklik, e
merkezlilik, simetriklik, yalpalama ve para zerindeki detaylarn konumu gibi geometrik
zellikleriyle ilgili olarak tanmlanm olan toleranslarn izime eklenmesi iin Geometrik
Kalite Toleranslar kullanlr. Bir geometrik kalite tolerans, birisi tolerans ve dieri bu
toleransn kendisine gre verildii referans ifade eden iki ayr modlden olumaktadr.
Tolerans modl genellikle gzl (bazen iki veya drt gzl) bir kutu eklindedir. Bu
kutunun birinci gzne geometrik kalite toleransnn sembol, ikinci gzne toleransn mm
cinsinden saysal deeri ve nc gzne ise referans belirten byk harf yazlr. Referans
modl ise iine referans gsteren byk harfin yazld tek gzl bir kutu eklindedir.
Tolerans ve referans modllerinin izime eklenme biimleri ile bu modller zerinde
kullanlan sembol, rakam ve harflerin anlamlar ekil 3.1, 3.2 ve 3.3de verilmitir.

ekil: 3.1. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 19

ekil: 3.2. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 20

ekil: 3.3. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 21

3.1. Geometrik Kalite Toleranslarnn izime Eklenmesi:

Tolerans modl Closed filled ok tipi kullanlarak, referans modl ise Datum triangle filled
ok tipi kullanlarak, Dimension Multileader komutuyla izimdeki ilgili yzeye eklenir. Bu
ok tipleri bir defaya mahsus olarak ablon dosya zerinde u ekilde ayarlanr:
Format Multileader Style New
New Style Name: Tolerans (Tolerans oku iin isim verilir)
Continue Leader Format Arrow Head Closed filled ok tipi seilir.
Arrow Size: 4
OK
New
New Style Name: Referans (Referans oku iin isim verilir)
Continue Leader Format Arrow Head Datum triangle filled ok tipi seilir.
Arrow Size: 4
OK
Tolerans ve referanslarn izime eklenmesi srasnda kullanlmak istenen Multileader tipi
Format Multileader Style Tolerans veya Referans seilir Set Current Close
eklinde aktif duruma getirildikten sonra DimensionMultileader komutu kullanlarak oklar
izime eklenir. Daha sonra DimensionTolerance komutu kullanlarak bu oklara geometrik
kalite tolerans eklenir. ekil 3.4de verilen iletiim kutusundaki Sym blmnden verilecek
toleransa ait sembol seilir. Bu semboller ve anlamlar ekil 3.5te belirtilmitir. Tolerance
blmne toleransn mm cinsinden saysal deeri yazlr. Datum blmne ise, A, B, C
eklinde, referans ekseni veya yzeyi belirten byk harf yazlr.

ekil: 3.4. DimensionTolerance komutuyla gelen geometrik kalite tolerans iletiim kutusu.

ekil: 3.5. Geometrik kalite tolerans sembolleri ve anlamlar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 22

Uygulama 8: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek

belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz.
4x8 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.02 mm apl daire iinde
kalmaldr.
4x15 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.04 mm apl daire iinde
kalmaldr.
Boyut toleranslar: 56 iin S: +0.1, AS: 0 ve 120 iin S: +0.05, AS: -0.15

ekil: 3.6. Uygulama 8 - soru.

ekil: 3.7. Uygulama 8 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 23

Uygulama 9: Aada iki grn verilen para zerinde I, II, III, IV ve V rakamlaryla
belirtilen geometrik kalite toleranslarnn anlamlarn yaznz. Parann izometrik perspektifini
izerek para zerinde ka adet yzey olduunu belirleyiniz.

ekil: 3.8. Uygulama 9 - soru.

Tablo: 3.1. Uygulama 9 - cevap.
I
II
III
IV
zometrik perspektif:

TEKNK RESM - II

Sayfa 24

Uygulama 10: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek

belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz.
I yzeyi: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0.03 mm.
II ve III yzeyleri: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0.04 mm.
III yzeyi: Parann alt yzeyine dik olan 0.015 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr.
IV yzeyi: Parann alt yzeyine paralel ve 0.25 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr.
V yzeyi: 0.01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda olmaldr.
VI yzeyi: 6x10 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.04 mm apl daire
iinde kalmaldr. Delik ekli 0.01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda kalmaldr.
Boyut toleranslar: 42 mm para ykseklii iin S: 0, AS: -0.15 ve 20 delik iin 0.01.

ekil: 3.9. Uygulama 10 - soru.

TEKNK RESM - II

Sayfa 25

ekil: 3.10. Uygulama 10 - cevap.

ekil: 3.11. Uygulama 10 - model.

TEKNK RESM - II

Sayfa 26

4. VDALI BALANTILAR:
Makine paralarnn birbirlerine balanmasnda, sklebilen balama elemanlar olarak vida,
somun ve cvatalar byk nem tarlar. Vidalar, silindirik yzeyler zerine helisel oluklarn
almasyla oluturulurlar. Dik gen eklindeki bir kt parasnn, evresi bu dik genin
tabanna eit olan bir silindir zerine sarldn dnelim. Bu durumda, genin
hipotensnn silindir zerindeki izi, vidann bir diini oluturur. genin dier dik kenar
vidann admna (hatve), genin eimi helis asna ve silindir ap ise vida ortalama apna
eit olur. Aadaki ekil metrik vidalarda vida ve somun dilerine ait temel lleri
gstermektedir. Buna gre:
d: Di st ap (anma ls)

mm

d0: Vida ortalama ap

d0 = d-H1

mm

d1: Di dibi ap

d1 = d-2xH1

mm

h: Hatve (adm)

h = xd0xtg

mm

H: Di ykseklii

H = 0.866xh

mm

H1: Vida ve somun dilerinin kavrama ykseklii

H1 = 0.6495xh

mm

: Helis as

ekil: 4.1. Vida diine ait temel ller.

TEKNK RESM - II

Sayfa 27

Tablo: 4.1. Standart vidalarn di alar lleri ve TS numaralar.

Vida Tr

Di Profil As

TSE Numaras

Metrik Vida

600

TS 61 / 1-15

Whitworth Vida

550

TS 61 / 16-20

Trapez Vida

300

TS 61 / 21-29

Testere Vida

300

TS 61 / 30-31

Yuvarlak Vida

300

TS 61 / 32-34

Tablo 4.2. Standart metrik vida lleri.

Vida Anma ap
(d)

Hatve (adm)
(h)

Vida Ortalama Di Dibi ap

ap (d0)
(d1)

0,5

2,675

2,387

2,5

0,7

3,545

3,141

3,3

0,8

4,48

4,019

4,3

5,35

4,773

1,25

7,188

6,466

6,8

10

1,5

9,026

8,16

8,5

12

1,75

10,863

9,853

10,2

14

12,701

11,402

11,8

16

14,701

13,546

14

20

2,5

18,376

16,933

17,5

24

22,051

20,319

21

30

3,5

27,727

25,706

26,2

36

33,402

31,93

32,5

42

4,5

39,077

36,479

37

TEKNK RESM - II

Matkap ap
(dm)

Sayfa 28

4.1. Vida Resimlerinin izilmesi:

Bir vida (d vida) ve somuna (i vida) bakldnda aadaki ekilde olduu gibi gerek
biimleriyle grlrler. Fakat hem izilmesi zor olduu ve hem de izimi daha karmak hale
getirecei iin, vida ve somunlarn teknik resimleri vida dilerini ifade eden ince dz izgiler
kullanlarak izilirler. izim iin pratik olarak (d1= 0.8xd) alnr. Yandan grnlerde ise
(vida iin i tarafta, somun iin d tarafta olmak zere) di dibi izgisini belirten lk daire
paralar izilir.

ekil: 4.2. Vida resminin izilmesi.

ekil: 4.3. Vida resminin izilmesi.

Alt Ke Bal Civata ve Somun Resminin izilmesi
d

: Civata anma ap

: Civata boyu

: Di boyu

: Civata ba ykseklii

(n= 0.7xd)

: Somun ykseklii

(m= 0.8xd)

: Civata ve somunun altgen ap

(k= 2xd)

AA

: Civata ve somunun anahtar az ap

TEKNK RESM - II

Sayfa 29

ekil: 4.4. Alt ke bal cvata ve somun resminin izilmesi.

4.2. Vida Resimlerinde Verilmesi Gereken Bilgiler:
Standart d vidalarn iziminde, vidann az says, yn ve hatvesi belirtilmelidir. Bu
bilgiler, Tablo 4.3te grld gibi, vida di st apn gsteren l izgisi zerinde
gsterilirler.
Vida Az Says:
Vida aft zerine sarlan helis adedi, o vidann az says olarak bilinir. Az says arttka
vidann hatvesi de byr. rnein iki azl bir vidann tur bana eksenel ilerlemesi, tek
azl vidaya nazaran iki misli olacaktr. ok azl vidalar, devir saysnn dk, buna
karlk ilerleme miktarnn yksek olmasnn istendii, vidal presler ya da kamera hareket
dzenekleri gibi sistemlerde kullanlrlar.
Vida Yn:
Bisiklet pedal ya da zmpara ta gibi baz zel hallerde, sistemin alma yn vidann
zlmesine sebep olabilmektedir. Bu gibi durumlarda vida sa vida olarak deil sol vida
olarak retilir. Sa vidalar saa doru dndrlerek, sol vidalar ise sola doru dndrlerek
sklrlar. Bir vidann sa vidam yoksa sol vidam olduunu anlamak iin vida yere dik olarak
tutulur. Bu durumda vida dileri saa doru ykseliyorsa sa vida, sola doru ykseliyorsa sol
vida olduu anlalr. Sol vidann belirtilmesi iin vidann grnr bir yerine S (=sol) ya da
LH (=left hand) iareti vurulur. Bu bilgi teknik resim zerinde de ayrca belirtilmelidir.
Vida Hatvesi:
nce di vidalar, standart vidalardan farkl olarak, byk apa kk adml vida almasyla
retilen zel uygulamalardr. rnein, M20 vida iin mil ap 20 mm, hatve 2.5 mm ve helis
as 2.48o dir. Ayn apa 1.5 mm hatveli bir vida alacak olursa, helis as 1.18o olan, ince
dili zel bir vida elde edilmi olur. Bu rnek, ince dili vidalarda helis asnn kldn
gstermektedir. Helis as kldke otoblokaj (sistemin kendi kendini kilitli tutma eilimi,
sarsntl ve darbeli alma durumlarnda da skl kalma, zlmeme hali) zellii iyileir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 30

Tablo 4.3. Vidalarn llendirilmesi.

Vida Dii Tipi

lnn Verili Biimi

rnek

(Belirtilen bilgiler di st ap lsnde verilirler.)

Metrik
Normal Di

M vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap verilir.

M 30

Metrik
nce Di

M vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap ve hatve verilir.

M20x1.5

Whitworth
Normal Di

n (parmak) cinsinden di st ap verilir.

Whitworth
nce Di

W vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap ve bir in boydaki di says verilir.

Whitworth
Boru Dii

R vida iaretiyle birlikte in cinsinden di st ap

verilir.

Trapez Di

Tr vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap ve mm cinsinden hatve verilir.

Tr100x12

Testere Dii

Ts vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap ve mm cinsinden hatve verilir.

Ts60x9

Yuvarlak Di

Yv vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st

ap ve bir in boydaki di says verilir.

Yv40x3

Sol Vida

Yukardaki kurallar geerli olmak zere lnn

sana SOL ya da LH yazlr.

M30 SOL

ok Azl
Vida

Yukardaki kurallar geerli olmak zere l

izgisinin altna parantez iinde az says yazlr.

M30
(2 Azl)

1
W52x8
R2

4.3. Vida eitleri:

Saplamalar: Her iki tarafna da di alm basz cvatalara saplama ad verilir. Sk sk
sklp taklan balantlarda tercih edilirler. Saplamann bir taraf makine gvdesinde sabit
kalacak ekilde nceden kuvvetle sklr. Balanacak para yerine takldktan sonra
saplamalara taklan somunlarla balant gerekletirilir. Sklecei zaman ise sadece
somunlar karlr. Saplamalar yerinde kalr.
Gvdesi Toleransl Cvatalar: Byk momentler ileten makine elemanlarnda gvdesi
toleransl olarak talanm cvatalar, raybalanm deliklere taklarak kullanlrlar. Bu
uygulama yaplmad takdirde, alma annda cvata yuvasndaki boluk nedeniyle oluacak
byk kesme kuvvetleri cvatann ksa srede kesilmesine neden olur.
Esnek Cvatalar: Eksenel kuvvetlerin tesiriyle balant elemannda meydana gelmesi
muhtemel fiziki deiikliklerin kalc olmasn nlemek amacyla kullanlrlar. Esnek
cvatann gvde ap bir miktar inceltilir. Cvataya gelen kuvvetlerin tesiriyle, cvata

TEKNK RESM - II

Sayfa 31

malzemesinin esnekliinden dolay inceltilmi ksm bir miktar uzar. Kuvvet ortadan kalknca
cvata eski boyuna geri dner ve kalc bir deformasyon olumaz. Esnek cvatalarda cvatann
zlmemesi iin ilave bir emniyet sisteminin dnlmesine gerek yoktur.
Silindirik ve Hava Bal Gmme Anahtarl (allen) Cvatalar: Cvata bann oturaca
yerin somun anahtarnn giremeyecei kadar dar olduu ve cvata bann darda kalmasnn
istenmedii durumlarda kullanlr. Hava bal cvatalar, daha ince malzemelerin cvata ba
darda kalmadan balanmalarnda kullanlr. Hava form, cvatann delik ekseni
dorultusunda sklmasna da yardmc olur.
Dz ve Yldz Tornavida Azl Vidalar: Tornavidayla sklp zlebilecek kadar kk
olan sac paralarn balantlarnda dz ya da yldz tornavida azl vidalar kullanlr. Yldz
form daha kuvvetli skma yaplabilmesini salar ve skma srasnda vidann bozulmasn
nler.
Ucu Pimli Vidalar: Basz olarak yaplm, ucunda silindirik ya da konik bir pim olan,
gvdesine boydan boya di alm bir vida eididir. Tespit amacyla kullanlr.
Matkap Ulu Vidalar: Sac balantlarnda delme ve vidalama ilemlerini ayn anda
yaparak iilii azaltmak iin dnlm bir vida eididir. 5 mm ye kadar saclara uygulanr.
Vida ayn zamanda matkap ucu gibi alaca iin kaliteli malzemeden retilir ve
sertletirilirler.
Sac Vidalar: Sac vidalar keskin dili ve byk admldr. 2.5 mm ye kadar saclar iin
kullanlrlar. Somun grevi grecek olan sac paraya kendisi di aacandan sert
malzemeden yaplrlar.
Kubbeli Somunlar: Bu somunun bir taraf kubbe eklinde kapaldr. Bunun amac
cvatann darda kalan ksmn korumak ve somuna gzel bir grn kazandrmaktr.
Trtll Somunlar: Kalp ve aparatlar gibi somunun sk sk elle zlp sklmasnn
gerektii yerlerde d ap byk tutulan ve zerine trtl alm somunlar kullanlr.
Tal Somunlar: Cvatal bir balantnn bir maal pimle sklmeye kar emniyete
alnmasnn istendii durumlarda tal somunlar kullanlr. Somunun st ksmnda pimin
geebilecei kanallar almtr. Somun iyice skldktan sonra pim bu kanallardan ve cvata
ucundaki delikten geirilir. Pimin ular iki yana doru kvrlarak balant tamamlanr.
Kelebek Somunlar: kalplar ve benzeri aparatlarn pratik olarak elle balanp
zlmeleri iin yaplm somunlardr. Yardmc bir gere kullanmadan sadece elle sklp
zlrler.
evresi Kanall Somunlar: evresine karlkl olarak drt kanal alm bu somunlar ayar
ilemleri iin kullanlrlar. Bu kanallardan, ayar ileminden sonra somunun emniyete
alnmasnda da yararlanlr. Normal somunlara gre daha byk apl ve daha ince yaplrlar.
Sadece aplarna gre yaplm zel ay anahtarlar ile sklp zlebilirler.
Halkal Somunlar: Makinelerin kaldrlmasnda, bir yerden baka bir yere tanmasnda
kullanlrlar. Mapa adyla da anlan halkal somun veya vidalar makine arln emniyetle
tayacak ekilde seilirler.
Rondela: Vidal balantlar sklrken somun ve cvata ba i yzeyini andrrlar.
zellikle sk sk zlp sklan balantlarda bu durum daha barizdir. yzeyinin
bozulmamas ve skma kuvvetinin daha homojen yaylmas iin rondelalardan yararlanlr.
Preste baslarak ya da torna tezghnda ilenerek retilirler.

TEKNK RESM - II

Sayfa 32

ekil: 4.5. Somun eitleri.

Anahtarlar: Somun anahtarlar ve tornavidalar balant elemannn ekline ve kullanm
yerine gre farkl biimlerde tasarlanr ve retilirler. ekilde sk kullanlan anahtarlara
rnekler grlmektedir.

ekil: 4.6. Anahtarlar.

4.4. Cvata ve Somunlarn Emniyete Alnmas:
Deiken alma artlarnda, sarsnt ve titreimlerin etkisiyle, zellikle de vida helis asnn
byk olduu durumlarda cvatal balantlarn kendiliinden zlmesi ihtimali vardr. Bu
ihtimale kar balant emniyete alnmaldr. Emniyete alma ilemi aada belirtilen
ekillerde yaplabilir:
Yaptrma: Vida ve somun dileri arasna srlen sentetik bir maddenin skma ileminden
sonra donmasyla diler birbirine yaptrlr. Byle bir balantnn zlebilmesi iin 130 oC
nin zerindeki scaklklara kadar stlmas gerekir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 33

 Yayl Rondela: Vidal balantlar emniyete almak iin ska bavurulan bir yntem yayl
rondela kullanmaktr. Bu elemanlar yay kuvveti uygulayarak vida ve somun dileri arasndaki
srtnme etkisini artrmak suretiyle balantnn zlmesini nlerler.
Kontra Somun: Emniyete alma iin bavurulan dier bir yntem ift somun kullanmaktr.
Kontra somun olarak isimlendirilen ikinci somun ilave bir srtnme kuvveti salayarak
balantnn kendiliinden zlmesini nler.
Emniyet Sac: Ayn zamanda rondela ilevi de gren bu elemanlar, balant gerekletikten
sonra iki trnan farkl ynlerde kvrlmalaryla kendiliinden zlmeye kar bir engel
tekil ederler.
Emniyet Teli: Bu yntemin uygulanabilmesi iin cvata balar nceden uygun ekilde
delinmi olmaldr. Emniyet telinin iki cvata arasnda ekilde grld gibi balanmasyla
sistem emniyete alnm olur.

ekil: 4.7. Cvata ve somunlarn emniyete alnmas.

TEKNK RESM - II

Sayfa 34

Uygulama 11: Boyu 30 mm olan M10 alt ke bal bir vidann ve somununun n, st ve
solyan grnlerini iziniz ve bu grnleri
M10 Vida n
M10 Vida st
M10 Vida Solyan
M10 Somun n
M10 Somun st
M10 Somun Solyan
isimlerini kullanarak blok haline getiriniz.
Tablo: 4.1. Uygulama 11 - cevap.
d

10 mm

30 mm

d1= 0.8xd

8 mm

n= 0.7xd

7 mm

m= 0.8xd

8 mm

k= 2xd

20 mm

3k/4

15 mm

ekil: 4.8. Uygulama 11 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 35

Uygulama 12: 20 mm kalnlkl bir plaka, alt ke bal M20 cvatayla makine gvdesine
tespit edilmitir (b= l= 50 mm). Balantya ait kesit resmini iziniz.

ekil: 4.9. Uygulama 12 - cevap.

Uygulama 13: 20 mm kalnlkl iki plaka, alt ke bal M20 cvata ve somunla birbirine
tespit edilmitir (b= l= 75 mm). Balantya ait kesit resmini iziniz.

ekil: 4.10. Uygulama 13 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 36

Uygulama 14: Aada perspektif grn verilmi olan makine paras, 2 adet M16 alt
ke bal vidayla (b= l= 45 mm) bir gvdeye balanacaktr. Montaj resmini, n ve st
grn olarak 1:1 leinde iziniz ve llendiriniz. n grnte tam kesit alnz.

ekil: 4.11. Uygulama 14 - model.

ekil: 4.12. Uygulama 14 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 37

5. ML
L-FLAN BALANT
B
TISI N KULLANIL
K
LAN YNT
TEMLER::
Flan eeklindeki biir makine elemannn
e
(
(kavrama,
kasnak,
k
dilli ark, volaan, makara, tambur,
pervanee, merdane vb.)
v bir mil zerine balanmas iin kullanlaabilecek ynntemler ek
kil 5.1de
verilmitir. Bu ynntemler aadaki gibi tanmlanabi
t
lirler:
1. Mil ve flannn yekparee retilmesii,
2. Sk gemee tolerans uygulayarak
u
k presleme,
3. Trtl ekm
me ilemi uyygulayarak balama,
b
4. Konik milee tal somuun ve atal pim
p kullanaarak balam
ma,
5. Kare kesitlli mile somuun ve rondeela ile balam
ma,
6. Kama kullaanarak ballama,
7. Kamal mil uygulamas,
8. Kama, som
mun ve ronddela ile balama,
9. Sert lehimlleme yoluylla balama,
100. Tespit viddas ile ballama,
111. Pim ile baalama,
122. Skma kovan kullannarak srtnnme bayla balama.

ullanlabileccek yntem
mler.
ekkil:5.1. Mil-flan balaants iin ku

TEKNK RESM - II

Sayfaa 38

5.1. Kamal Balantlar:

Mil-flan arasnda moment iletimini salamak zere kullanlan eleman kama olarak
isimlendirilir. Balca kama eitleri ekil 5.2de gsterilmitir. Bu kamalar dz kama,
burunlu kama, uygu kamas, yarm ay kama, oyuk kama ve teet kama eklinde sralanabilir.
Kamalar; Uygu kamas A bxhxl TS 147/2, Burunlu kama bxhxl TS 147/6, Oyuk kama
bxhxl TS 147/7-8, Dz kama bxhxl TS 147/9, Teet kama bxhxl TS 147/20 rneklerinde
grld gibi, srasyla genilik/ykseklik/uzunluk lleri verilerek TS147 standardnda
belirtilirler.

ekil: 5.2. Kama trleri.

Burunlu kamalarda kama st yzeyi 1:100 orannda eimlidir. Eim yn ok iareti ile
belirtilir. Bu tip kamalar yerlerine aklarak takldklar iin, bu kamann kullanld
uygulamalarn iziminde, kama st yzeyi ile flann kama kanal arasnda boluk
gsterilmemelidir.
Uygu kamalar, milin kama kanalna skca altrlarak ve vidayla tespit edilerek, hibir
dorultuda oynamayacak ekilde yerine taklrlar. Kama st yzeyiyle flann kama kanal
arasnda boluk vardr. Yan yzeyleriyle moment iletirler. ekil 5.3te grld gibi, kama
aln yzeyinin dz veya yuvarlak olmas, tespit vidas ve ektirme vidas olmas veya
olmamas kriterlerine gre, A, B, C, D, E, F, G ve H tipi uygu kamas olmak zere sekiz
farkl tr vardr. Bu harflerin anlamlar u ekildedir:
TP A: Yuvarlak alnl, tespit vidasz,
TP B: Dz alnl, tespit vidasz,
TP C: Yuvarlak alnl, bir tespit vidal,
TP D: Dz alnl, bir tespit vidal,
TP E: Yuvarlak alnl, iki tespit vidal, bir ektirme vidal,
TP F: Dz alnl, iki tespit vidal, bir ektirme vidal,
TP G: Dz alnl, pahl, bir tespit vidal,
TP H: Dz alnl, pahl, iki tespit vidal.

TEKNK RESM - II

Sayfa 39

ekil: 5.3.. Uygu kam

mas tipleri.
5.2. Pim
mler:
Pimler birbirine
b
takklan makinne paralarnnn karlkll konumlarrn tespit ettmek iin ku
ullanlan
balant elemandrr. u tipleri vardr:
Silindirrik Pim: Aln yzeyi yuvarlak
y
(yyuvarlatma yarap
y
pim
m apna eit alnr), dz
d veya
pah krlm (15o) olarak
o
iziliir.
Konik Pim:
P
1:50 orannda
o
konniklik verileerek retilen
n pimlerdir.
entiklli Pim: Byk bolukklu, raybalanmam deliklerde
d
m
merkezleme
e amal ku
ullanlan
pimlerddir.
Skma Kovan: Yay
Y eliindden yaplan ve sertletiirilen, kullaanld yerdde srekli skln
s
koruyann pimlerdir.
atal Pim:
P
Cvataa ve pernollar emniyeete alma am
macyla kulllanlan pim
mlerdir. Yarm daire
kesitli tellerden
t
yaaplrlar. ki atal st ste katlandnda kesitt dairesel ollur. Ularn
nn kolay
almas iin atal boylar
b
farkkl tutulur.

ekil: 5.4. Pim tipleri.

t

TEKNK RESM - II

Sayfaa 40

5.3. Perrnolar:
Oynak mafsall baalantlarda kullanlan ve nispeten
n byk aapl retilenn pimlere perno ad
verilir. Genellikle h11 tolerannsnda retilir ve yzey
yleri talanr. Bal, piimli, vidal,, trnakl
ve segm
man kanall olma
o
durum
muna gre snflandrlrlar.

ekil: 5.5. Perno tipleri.

5.4. Kliipsler:
Hzl montaja
m
uyguun, endstriiyel tip balama elemaan grubuduur. Fazla yk tamayan
n, kk
vida ve somunlarnn ya da noktta kaynann kullanld
d yerler iin uygunduur.

ekil: 5.6. Klips tipleri.

TEKNK RESM - II

Sayfaa 41

5.5. Segmanlar:
Mil veya flan zerine alan kanallara yerletirilerek, bu blgelere taklan elemanlarn
eksenel hareketlerini nleyen elemanlardr.

ekil: 5.7. Segman tipleri.

ekil: 5.8. Segman uygulama rnekleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 42

Uygulama 15: Bir flanl rijit kavramann ekli ve boyutlar aada verilmitir. Flanlar, alt
adet M16 gvdesi toleransl cvatayla birbirlerine, iki adet Uygu kamas A 12x8x65 TS
147/2 ile millere balanmaktadr.
Yzey toleranslar:
Flan oturma yzeyleri ve cvata yuvalar iin yzey kalitesi N7 (veya Ra = 1.6 m),
Dier tm yzeyler iin yzey kalitesi N10 (veya Ra = 12.5 m) dir.
Boyut toleranslar:
Cvata yuvas:

18 iin

S: +0.021

AS: 0

Flan yuvas:

64 iin

S: +0.018

AS: +0.002

Mil yuvas:

40 iin

S: +0.025

AS: 0

Geometrik kalite toleranslar:

Cvata yuvalarnn merkezlerinin belirlenmi merkez noktas etrafndaki 0.06 mm
apl daire iinde kalmas gerekmektedir.
Flan oturma yzeylerinin eksene dik olan 0.02 mm aralkl iki yzey arasnda kalmas
gerekmektedir.
1. Kavramann bir flanna ait detay resmini 1:1 leinde, N ve SOL YAN (tam kesit)
grn olarak iziniz. Belirtilen toleranslar ve para llerini gsteriniz.
2. Birinci admda izmi olduunuz flan resmini ve cvata-somun bloklarn kullanarak
kavramann montaj ak emasn iziniz.
3. Montaj ak emasn kullanarak kavramann montaj resmini iziniz.

ekil: 5.9. Rijit kavrama flannn ekli ve lleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 43

ekil: 5.10. Rijit kavrama flannn detay (yapm) resmi (Cevap: 1).

ekil: 5.11. Rijit kavramann montaj ak emas (Cevap: 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 44

ekil: 5.12. Rijit kavramann montaj resmi (Cevap: 3).

ekil: 5.13. Rijit kavrama kat modeli.

TEKNK RESM - II

Sayfa 45

Uygulama 16: ekli ve boyutlar aada verilen V kasnak, bir kama (Uygu kamas A
10x8x35 TS 147/2) ve M20 somun-rondela kullanlarak ekli ve boyutlar ekil 5.13te
verilen mile balanacaktr.
1. Kasnan yapm resmini 1:1 leinde, N ve SOL YAN (yarm kesit) grn olarak
iziniz.
2. Birinci admda izmi olduunuz kasnak resmini ve cvata-somun bloklarn kullanarak
kasnan montaj resmini iziniz.

ekil: 5.14. Kasnak mili lleri.

ekil: 5.15. Kasnak yapm resmi (Cevap: 1).

TEKNK RESM - II

Sayfa 46

ekil: 5.16. Kasnak montaj resmi (Cevap: 2).

ekil: 5.17. Kasnak kat modeli.

TEKNK RESM - II

Sayfa 47

Uygulama 17: L 50x65x9 kebentten ekildeki gibi kesilmi bir para, iki adet M10 cvata
ve rondela kullanlarak bir makine gvdesine balanacaktr. Daha sonra sert lastikten yaplm
bir tekerlek, perno ve mil segman kullanlarak kebente monte edilecektir.
1. Kebent, sert lastik tekerlek, perno ve mil segmannn N ve SOL YAN grnlerini 1:1
leinde iziniz.
2. Birinci admda izmi olduunuz grnleri ve cvata bloklarn kullanarak montaj
resmini iziniz.

ekil: 5.18. Kebent, sert lastik tekerlek, perno ve mil segman (Cevap: 1).

TEKNK RESM - II

Sayfa 48

ekil: 5.19. Montaj resmi (Cevap: 2).

ekil: 5.20. Montaja ait kat model.

TEKNK RESM - II

Sayfa 49

Uygulama 18: Bir makine parasnn yarm kesit alnm durumdaki eik perspektifi ve
lleri verilmitir.
1. Makine parasnn detay resmini, N ve SOL YAN (tam kesit) grnlerden oluacak
ekilde 1:1 leinde iziniz ve llendiriniz. Aada verilen bilgileri detay resmi zerinde
gsteriniz.
Boyut tolerans: Mil-gbek balants iin H8/h9 gemesi ngrlmtr. (34 iin delik
tolerans H8: +0.039/0, mil tolerans h9: 0/-0.062)
Geometrik Tolerans: 8xR5 delik merkezlerinin, belirlenmi delik merkezi etrafndaki 0.03
mm apl daire iinde kalmas ve 120 lik d silindirik yzeydeki maksimum yalpalamann
bir turluk dn iin 0.03 mm yi amamas gerekmektedir.
Yzey Durumu: 120 lik d silindirik yzey talanm (N6 veya Ra= 0.8 m), dier tm
yzeyler ise tornalanmtr (N8 veya Ra= 3.2 m).
2. Bu makine paras ekli ve boyutlar verilmi olan mile M20 alt ke somunla
balanmaktadr. Tam kesit SOL YAN grn olarak montaj resmini iziniz.

ekil: 5.21. Flan ekli ve lleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 50

ekil: 5.22. Flan detay (yapm) resmi (cevap 1).

ekil: 5.23. Montaj resmi (cevap 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 51

6. YAYLAR:
Yaylar, mekanik enerjinin depolanmas iin kullanlan makine elemanlardr. Serbest
boylarndan itibaren uzama-ksalma eklinde bir deplasmana uratldklarnda mekanik
enerjiyi depolar ve serbest brakldklarnda ise depoladklar enerjiyi geri verirler. Serbest
boyundan itibaren yaydaki uzama veya ksalma miktar x (m) ve yay sabiti k (N/m) olmak
zere; yay kuvveti Fy= kxx (N) ve yay enerjisi Ey= kxx2 (j) bantlaryla hesaplanr.
Yaylar, makine montaj uygulamalarnda
Titreim, sarsnt ve darbeleri snmlemek (amortisr ve tampon yaylar vb.),
Makine elemanlarnn konumlarn muhafaza etmek (supap yay vb.),
Ayarlama yapmak (hidrolik-pnmatik valfler vb.) ve
Bir hareket oluturmak (saat zemberei vb.) gibi amalar iin kullanlrlar.
6.1. Yay eitleri:
ekil 6.1de yay trleri grlmektedir. Bu ekilde, st satrda basma ve ekme yaylar, orta
satrda burulma yaylar ve alt satrda eilme yaylar yer almaktadr. Yaylarn birok deiik
adan snflandrlmalar mmkndr:
ekline gre; tel, halka, ubuk ve yaprak yaylar olarak,
Uygulanan kuvvetin ekline gre; basma, ekme, eilme ve burulma yaylar olarak,
Kullanlan tel kesitine gre; daire, kare ve dikdrtgen kesitli yaylar olarak,
Aln yzeylerinin ekline gre; yar talanm ve tam talanm yaylar olarak.
Malzemesine gre; kauuk ve elik yaylar olarak snflandrlrlar.

ekil: 6.1. Yay trleri. (st satr: Basma ve ekme yaylar, Orta satr: Burulma yaylar ve
ubuk yay, Alt satr: Eilme yaylar, yaprak yay ve halka yay.)

TEKNK RESM - II

Sayfa 52

ekil: 6.2. Basma yaylarnda aln yzeyi formlar.

ekil: 6.3. ekme yaylarnda kanca tipleri.

ekil: 6.4. Burumla yaylar.

ekil: 6.5. Halka yaylarda seri ve paralel balama.

TEKNK RESM - II

Sayfa 53

6.2. Yaylarn Teknik Resimlerde Gsterilmesi:

Yaylar teknik resimlerde genellikle kesit resim olarak gsterilirler. Bu yaplrken halkalarn
hepsinin izilmesi zorunlu deildir. Batan ve sondan birka halka izilerek aralar eksen
izgisiyle birletirilir. Halkay belirten paralel eksenler zerine tel kesitleri izilir. Bu kesitler
yeterince bykse ileri taranr. Tarama yaplamayacak kadar kkse tamamen siyaha
boyanr (tarama deseni olarak solid kullanlr). Resim ya da yay ok kk ise, bu durumda
kesit resim izmek yerine sembolik gsterim yapmak da mmkndr. Yay resimlerinde
aada belirtilen yay lleri gsterilmelidir. Eer yayn imalat resmi iziliyorsa bu bilgilere
ilave olarak, yayn sarmnda kullanlan telin uzunluu, yay malzemesi, yay sabiti, yayn aln
yzeylerine (ilk ve son halkalara) uygulanacak ilemler ve kaplama, boyama gibi yzey
ilemlerine ait bilgilerin de detay resminde yer almas gereklidir.
Dd: D ap

d: Tel ap

Di: ap

h: Yayn hatvesi

Do: Ortalama ap

n: Normal halka adedi

Lo: Yayn serbest uzunluu

(ilk ve son halkalar hari)

ekil: 6.6. Yay iziminde gsterilmesi gereken ller.

ekil: 6.7. Yay kesit resminin izimi ve tarama deseni seimi.

ekil: 6.8. Yaylarn ematik izimi.

TEKNK RESM - II

Sayfa 54

Uygulama 19: Bu uygulamada bir basn emniyet valfini oluturan elemanlarn detay
resimleri izilecek ve ardndan bu resimler kullanlarak valfin montaj ak emas ve montaj
resmi izilecektir.
1. Basn denetim valfinin 6 nolu eleman olan basma yaynn detay resmini 1:1 leinde
izerek llendiriniz. (Yay sarmnda kullanlan daire kesitli telin ap d=3 mm, yayn i ap
Di= 12 mm, yayn serbest boyu Lo= 79 mm, yayn halka adedi n=9 ve yayn hatvesi h=8 mm
dir. Yayn her iki aln yzeyi tam bir oturma yzeyi salayacak ekilde talanmtr.)
2. Basn emniyet valfini oluturan dier 11 adet elemann detay resimlerini 1:1 leinde
izerek llendiriniz.
3. Basn emniyet valfinin montaj ak emasn iziniz.
4. Bu resimleri kullanarak basn emniyet valfinin montaj resmini iziniz.

ekil: 6.9. Basn emniyet valfi.

Basn Emniyet Valfi Nasl alr?
Basn denetim valfinin kesit resmi ekil 6.9da grlmektedir. Kovan (2), valf gvdesine (1)
vidal olarak balanmtr. Srgy (5) yuvaya (6) iten yayn (3) kuvveti ayar dzeneiyle (4)
kademesiz olarak deitirilerek valfin basn ayar yaplmaktadr. P kanal sistem ile
balantldr ve sistem basncnn etkisindedir. A kanal ise tank ile balantldr ve atmosfer
basncnn etkisindedir. Sistemdeki basn art ayar srgsne etki ederek, yayn ayar
deerinin zerinde bir kuvvet oluturduunda srg alarak P hattndan A hattna ya
geii salanr ve sistem basnc denetim altnda tutulur.

TEKNK RESM - II

Sayfa 55

ekil: 6.10. Yay (6 nolu eleman) yapm resmi (Cevap: 1).

ekil: 6.11. Kovan (2 nolu eleman), yay altl (3 nolu eleman) ve srg (4 nolu eleman)
yapm resmi (Cevap: 2).

ekil: 6.12. Ayar vidas (5 nolu eleman) yapm resmi (Cevap: 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 56

ekil: 6.13. Valf gvdesi (1 nolu eleman) yapm resmi (Cevap: 2).

ekil: 6.14. Kilit somunu (7 nolu eleman) ve silindirik bal allen cvata (8 nolu eleman) (Cevap: 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 57

ekil: 6.15. Basn emniyet valfi montaj ak emas (Cevap: 3).

TEKNK RESM - II

Sayfa 58

ekil: 6.16. Basn emniyet valfi montaj resmi (Cevap: 4).

TEKNK RESM - II

Sayfa 59

7. DL ARKLAR:
Dili arklar; eksenleri birbirine paralel, birbirini kesen ya da birbirine apraz olan miller
arasnda hareket ve g iletimini salayan makine elemanlardr. E alan dili arklarda u
kurallar geerlidir:
E alan iki dili arkn blm daireleri birbirine teettir, d01 ve d02 aplarndaki iki silindir
birbiri zerinde yuvarlanyormu gibi alrlar. Bu nedenle, bu dairelere yuvarlanma dairesi
ad verilmektedir
ki dili arkn modlleri ayn olmak zorundadr. Farkl modllerde retilmi iki dili ark
ayn cinsten olsalar dahi birbirlerine uymayacaklar iin e alamazlar.
E alan iki dili arkn evresel hzlar eittir. Asal hzlarnn oran ise redksiyon
(evrim) orann verir. Bu oran ayn zamanda blm dairesi aplarnn ve di saylarnn da
orandr.
Dili arklarda di formunun belirlenmesinde evolvent, sikloit, episikloit ve hiposikloit
erilerinden yararlanlr. Evolvent erisi, bir dorunun bir daire zerinde yuvarlanmasyla
meydana gelir. Dili arklarda en yaygn olarak uygulanan di profili evolvent erisidir.
Evolvent erisi; temel daire apndaki silindir zerine braklan ubuun ucunun bolukta
izecei eridir. Benzer ekilde, sikloit erisi bir dairenin bir doru zerinde yuvarlanmasyla,
episikloit erisi bir dairenin baka bir daire zerinde yuvarlanmasyla ve hiposikloit erisi bir
dairenin baka bir daire iinde yuvarlanmasyla meydana gelir. Dili arklar, di formuna gre
u ekilde snflandrlrlar:
Dz dili arklar,

Sonsuz vidal dili arklar,

Kremayer dili arklar,

Dz konik dili arklar,

dili arklar,

Eik konik dili arklar,

Dz helis dili arklar,

Helis konik dili arklar,

apraz helis dili arklar,

Zincir ve dili kay dili arklar,

Ok (avu) dili arklar,

Planet dili sistemleri.

ekil: 7.1. Dili ark trleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 60

7.1. Dili ark Terimleri:

ki dili ark bir dili ark ifti oluturur. Bunlardan birisi eviren dili olarak isimlendirilir ve
1 indisiyle gsterilir. Dieri ise evrilen dili olarak isimlendirilir ve 2 indisiyle gsterilir.
Tm dili arklarda ortak olarak kullanlan baz terimler vardr. Bunlar:
d

: Di st dairesi ap

(d= d0+2xm)

d0

: Yuvarlanma (blm) dairesi ap (d0= mxz)

dd

: Di dibi dairesi ap

(dd= d0-2.4xm)

dg

: Temel dairesi ap

(dg= cos0 xd0)

dm

: Mil ap

: Di says

: Modl (e alan iki dili arkta sabit olan bir orandr. Blm dairesi apnn
di saysna oran ya da admn saysna orandr.) (m= d0/z = t/)

: Di genilii

: Adm (hatve) (t= s+w = mx)

: Di kalnl (blm dairesi zerinden yay uzunluu olarak llr.)

: Di boluu (blm dairesi zerinden yay uzunluu olarak llr.)

: Kavrama as (dz dili arklarda 20o)

a0

: Eksenler aras mesafe a0= (d0 +d02)/2 = m(z1+z2)/2

ekil: 7.2. Dili ark terimleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 61

Uygulama 20: Di says 24, modl 4 mm ve di genilii 40 mm olan bir dz dili arkn
50 mm lsndeki gbek genilii iin 0,02 simetrik tolerans, 30 mm lsndeki gbek
ap iin H7 tolerans (alt sapma: 0, st sapma: +0.03) ve yzey przllk deerleri di st,
di yana, di dibi ve muylu yzeyleri iin 1.6, dier tm yzeyler iin 3.2 olarak
uygulanmaktadr. 8x6 uygu kamas kullanlacaktr.
1. Dili arkn detay resmine ait n ve sol yan (tam kesit) grnleri iziniz,
2. Evolvent di profilini oluturunuz (r: 1 mm),
3. Dili arkn ayrntl n grnn iziniz,
4. Dili arkn kat modelini oluturunuz,
5. Bu dili ark ile di says 16 olan bir baka dili arkn e alma durumuna ait n ve sol
yan (tam kesit) grnleri iziniz.
Cevap 1. Dili arkn Detay Resmi:
Tablo: 7.1. Dili arkn hesaplar.
z= 24 (Di says), m= 4 (modl)
d0= m x z

= 24 x 4

96 mm

d= d0 + 2 x m

= 96 + (2 x 4)

104 mm

dd= d0 2.4 x m

= 96 (2.4 x 4)

86.4 mm

dg= cos0 x d0

= 96 x cos 200

90.21 mm

ekil: 7.3. Dili arkn yapm resmi (Cevap: 1).

TEKNK RESM - II

Sayfa 62

Cevap 2. Evolvent Profili:

ekil 7.3te evolvent profilinin izilmesi grlmektedir. Temel dairenin st tepe noktasndan
sola doru yatay bir doru izilir. Bu izgi, merkez etrafnda, -40o de 5 adet olacak ekilde
polar array ile oaltlr. (izgi adedi arttka evolvent profili daha hassas biimde elde
edilecektir) I, II, III, IV, V ile gsterilen ak mavi renkli bu izgiler temel daireye srasyla 1,
2, 3, 4, 5 noktalarnda teettir. Merkezi 2 noktas ve yarap 1 noktas olacak ekilde bir daire
izilerek bu dairenin II teetini kestii a noktasnn yeri belirlenir. Benzer ekilde (merkezi 3
noktas- yarap a noktas olan, merkezi 4 noktas-yarap b noktas olan, merkezi 5 noktasyarap c noktas olan) daireler izilerek b, c, d noktalarnn yerleri belirlenir. izilen
dairelerin ait olduu ardk ikier teet arasnda kalan ksmlar muhafaza edilir. Geri kalan
ksmlar trim komutuyla budanarak evolvent profili oluturulur (ekildeki yeil renkle
gsterilen profil). z>40 iin dt>dg ve z<40 iin dt<dg olmaktadr. kinci durumda, temel
daireden itibaren merkeze izilecek doru parasyla di profili tamamlanr.

ekil: 7.4. Dili arkn evolvent profili (Cevap: 2).

Cevap 3. Dili arkn Ayrntl n Grn:
Adm 1: t= mx ile dili arkn hatvesi 12.56 mm ve s= t/2 ile di kalnl 6.28 mm olarak
bulunur. Evolvent profilinin blm dairesini kestii nokta merkez alnarak 6.28 mm yarapl
bir daire izilir. Bu dairenin merkezi ile blm dairesini kestii nokta birletirilir. Bu doru
parasnn orta noktas ile dili ark merkezine bir eksen izilir. Bu eksen die ait simetri
eksenidir.

ekil: 7.5. Adm 1.

TEKNK RESM - II

Sayfa 63

Adm 2: Elde edilen evolvent di profili, di st dairesi snrndan trim komutuyla budanr.
Di dibi dairesi snrna kadar ise line komutuyla tamamlanr. Bu profil ok sayda daire
parasndan olumaktadr. Bunlar tek nesne haline getirmek iin pedit komutu kullanlr:
Command: pedit
Select polyline or [Multiple]: paralardan birisi seilir
Do you want to turn into one ? <Y>:
Enter an option [C/J/W/E/F/S/D/L/U]: J
Select objects: tm izgi paralar seilir

Yukardaki ilemden sonra artk tek nesneye dnen di profili simetri eksenine gre mirror
komutuyla kopyalanr. Di says 24 olduundan adm as 360/24= 15o olarak bulunur. Elde
edilen profil 15o de 2 adet olacak ekilde polar array ile oaltlr.

ekil: 7.6. Adm 2.

Adm 3: 15o lik merkez ay gren dilimi snrlayan izgilere gre gereksiz olan izgiler trim
komutuyla budanr. Filet komutu kullanlarak, r deeri 1 olarak ayarlandktan sonra di dibi
ke yuvarlatmas ilemi yaplr. izgiler arasnda kalan ksm pedit komutuyla tek nesneye
dntrlr. Bu ksm, dili ark oluturan en kk ekil bileeni, dier bir ifadeyle
ayrntl n grnn 1/24dr. Dey eksenin blm dairesini kestii noktaya gre dii
ortalamak iin, oluturulan izim rotate komutu kullanlarak merkez noktasna gre 4.69o
dndrlr.

ekil: 7.7. Adm 3.

TEKNK RESM - II

Sayfa 64

Adm 4: Elde edilen arkn bir dii, 360o de 24 adet olacak ekilde polar array ile oaltlr.
Dier ayrntlar izime yanstlr ve llendirme yaplr.

ekil: 7.8. Dili arkn ayrntl n grn (Cevap: 3).

Cevap 4: Dili arkn Kat Modeli:
Cevap 3 olarak elde edilen resimde, dili arkn tm d ve i hat izgileri pedit komutuyla tek
nesneye dntrlrler. Tm eksen ve l izgileri resimden kaldrlr. Move komutuyla
resmin bileenleri konumlandrlr. Extrude komutuyla bu bileenlere ykseklik kazandrlr.
Union komutuyla birletirme ve subtract komutuyla kartma ilemleri yaplr. Chamfer
komutuyla 45o pah krma ilemleri ve filet komutuyla r: 3 mm ke yuvarlatma ilemleri
yaplarak dili arkn kat modeli elde edilir.

ekil: 7.9. Dili arkn kat modeli (Cevap: 4).

TEKNK RESM - II

Sayfa 65

Cevap 5: E alma Durumu:

Tablo: 7.2. Dili ark hesaplar.
Birinci Dili ark
m: Modl (mm)

kinci Dili ark

4

z: Di says (-)

24

16

d0: Blm dairesi ap (mm)

96

64

d: Di st dairesi ap (mm)

104

72

dt: Di dibi dairesi ap (mm)

86.4

54.4

dm: Muylu ap (mm)

30

20

b: Di genilii (mm)

40

30

B: Gbek genilii (mm)

50

30

bxh: Kama kesiti (mm)

8x 6

6x4

15o pah

r1

Ke yuvarlatma
ao: Eksenler aras mesafe (mm)

a0= (m/2)(z1+z2) = (4/2)(24+16) = 80

ekil: 7.10. E alma durumu (Cevap: 5).

TEKNK RESM - II

Sayfa 66

8. RULMANLI YATAKLAR:

ekil: 8.1. Rulmanl yataklar.

Mil zerine sk geen bir i bilezik ile gvdeye sk geen bir d bilezik arasna yerletirilen
ve kafes iine alnan (bilye, silindirik makara, konik makara, f makara ve ine eklindeki)
yuvarlanma elemanlarnn oluturduu yataklama elemanna rulmanl yatak ad verilir.
Yuvarlanma elemannn ekline ve tayabilecei kuvvetin cinsine gre isimlendirilirler.
Kayma srtnmesini yuvarlanma srtnmesine dntrerek makinenin i srtnme kaybn
azaltrlar. Makine boyutlarnn daha kk olmasna imkn verirler. Mil apna gre
standartlatrlmlardr. Ya gereksinimleri dk, mrleri uzundur. Mil malzemesinden
bamszdrlar ve milin sarma tehlikesi yoktur. ekil: 8.1'de srasyla oynak bilyeli yatak, eik
bilyeli yatak, silindirik makaral yatak ve konik makaral yatak grlmektedir. ekil 8.2de
verilen rulmanl yatak eitleri unlardr:
1. Sabit Bilyeli Yatak: Yuvarlanma eleman olarak elik bilye kullanlr. Mil ekseni sabit
konumdadr. Radyal kuvvetleri ve yan sra iki ynl kk eksenel kuvvetleri tayabilir.
Tm makine gruplarnda yaygn olarak kullanlr.
2. Oynak Bilyeli Yatak: Yuvarlanma eleman olarak elik bilye kullanlr. Mil ekseninin 5o
ye kadar a yapmasna msaade edilmesi istenen, milin eilme ihtimalinin olduu yerlerde
kullanlr.
3. Eik Bilyeli Yatak: Yuvarlanma eleman olarak elik bilye kullanlr. Sadece bir ynde
gelen eksenel kuvvetleri tayabilir.
4. ift Sral Eik Bilyeli Yatak: Yuvarlanma eleman olarak elik bilye kullanlr. Radyal
kuvvetleri ve her iki ynde gelen eksenel kuvvetleri tayabilir.
5. Silindirik Makaral Yatak: Yuvarlanma eleman olarak silindirik elik makara kullanlr.
Byk radyal kuvvetlerin etki ettii ve yksek scaklklarda allan yerlerde kullanlr.
6. Oynak F Makaral Yatak: Yuvarlanma eleman olarak f eklinde elik makara
kullanlr. Radyal kuvvetleri ve her iki ynde gelen eksenel kuvvetleri tayabilir. Ayrca mile
oynaklk da kazandrr.
7. Konik Makaral Yatak: Yuvarlanma eleman olarak konik ekilli elik makara kullanlr.
Radyal kuvvetleri ve sadece tek ynde etkiyen eksenel kuvvetleri tayabilir. Genellikle iftler
halinde ve O ya da X montaj olacak ekilde kullanlrlar.
8. Eksenel Sabit Bilyeli Yatak: Yuvarlanma eleman olarak elik bilye kullanlr. Sadece
eksenel kuvvetleri karlayabilirler.
9. Eksenel Oynak Makaral Yatak: Yuvarlanma eleman olarak kresel yan yzeyli elik
makara kullanlr. Oynak millerde eksenel kuvvetleri tamak zere tasarlanmlardr.

TEKNK RESM - II

Sayfa 67

ekil: 8.2. Rulmanl yataklar (1. Sabit bilyeli yatak, 2. Oynak bilyeli yatak, 3.Eik bilyeli yatak, 4.
ift sral eik bilyeli yatak, 5. Silindirik makaral yatak, 6. Oynak f makaral yatak, 7. Konik
makaral yatak, 8. Eksenel sabit bilyeli yatak, 9. Eksenel oynak makaral yatak).
Tablo: 8.1. Rulmanl yataklarda uygulanan toleranslar.
Mil

Yuva

Bilyeli yataklar

j5, j6, k5, k6

J6, H7

Makaral yataklar

k5, k6, m5

K6, H7

Rulmanl yataklarn boyutlar, i ap (d), d ap (D) ve genilik (B) llerine gre

standartlatrlmtr. Rulman i ap taklaca mil apna ve rulman d ap ise yuva apna
eittir. Sk geme olarak montaj yaplan rulmanl yataklarda genellikle uygulanan toleranslar
Tablo 8.1de verilmitir.
Rulmanlar standart elemanlar olduklarndan detay resimleri izilmez, sadece montaj
resimlerinde gsterilirler. Bu izim yaplrken, d, D ve B lleri esas alnarak bir kutu izilir
ve yuvarlanma eleman yaklak bir byklk gzetilerek kutu merkezine yerletirilir. ve
d bilezik kesitleri ise farkl ynlerde taranr. Kafes ve koruyucu kapaklar izilmez.

TEKNK RESM - II

Sayfa 68

Uygulama 21: Aada boyutlar verilen sabit rulmanl yataklarn kesit resimlerini iziniz.
d

FAG 6304

20

52

15

1,1

FAG 6306

30

72

19

1,1

FAG 6308

40

90

23

1,5

FAG NU2308E

40

90

33

1,5

FAG NU2212E

60

110

28

1,5

21.a) Sabit Bilyeli Rulman

21.b) Silindirik Makaral Rulman

FAG 30206A

30

62

16

14

17,25

FAG 30208A

40

80

18

16

19,75

1,5

d1

d2

D1

D2

FAG 51308

40

42

78

78

26

FAG 51211

55

57

90

90

25

21.c) Konik Makaral Rulman

21.d) Sabit Bilyeli Eksenel Rulman

ekil: 8.3. Uygulama 21 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 69

Uygulama 22: ekli verilen dner puntann yarm kesit n grnn, aadaki rulmanlar
kullanarak, 1:1 leinde iziniz. (Punta u as 60o, punta gvdesi eimi 1:100, punta ucu
ap 42 ve punta boyu 150 olarak alnacaktr)
1. Konik Makaral Rulman

FAG 3026A d/D/B/C/T/r: 30/62/16/14/18/1,5

2. Sabit Bilyeli Eksenel Rulman

FAG 51206

d1/d2/D1/D2/H/r: 30/32/52/52/16/1

3. Sabit Bilyeli Rulman

FAG 6003

d/D/B/r: 17/35/10/1

ekil: 8.4. Dner punta, uygulama 22 - soru.

ekil: 8.5. Dner punta, uygulama 22 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 70

Uygulama 23: Modl 4 mm ve di says 35 olan bir dz dili ark, kilit somunu, emniyet
sac ve uygu kamas ile bir mile monte edilmektedir. Mil, iki adet sabit bilyeli rulman ile bir
gvdeye yataklanmaktadr. (*Verilmeyen dier tm boyutlar ekille uyumlu olacak ekilde
tarafnzdan belirlenecektir.)
1. Dili arkn yapm resmine ait n ve sol yan (tam kesit) grnleri iziniz ve
llendirme yapnz. Aada verilen tolerans bilgilerini detay resmi zerinde gsteriniz.
Boyut tolerans: Mil-gbek balants iin H7/h6 gemesi ngrlmtr. (30 flan iin
H7: +0.025/0 ve mil iin h6: 0/-0.016)
Geometrik Tolerans: Bir tam turluk dn iin dili arktaki yalpalamann 0.02yi
gememesi gerekmektedir.
Yzey Durumu: Di st, di dibi, di yana ve gbek yzeylerindeki przllk N6 (veya
Ra= 0.8 m), dier tm yzeyler ise N8 (veya Ra= 3.2 m) olacaktr.
2. Tabloda verilen bilgileri kullanarak montaj resmini iziniz.
1

Mil

Dili ark

Sabit Bilyal Rulman

Uygu Kamas

Kilit Somunu ve
Emniyet Sac

Uygu Kamas C

M40

bxhxl TS147/2

D= 70 mm (d ap)

(FAG 6206-iki adet)

*

m= 4 mm (modl)

d= 30 mm
(i bilezik i ap)

z= 35 (di says)

D= 62 mm
(d bilezik d ap)

b= 30 mm (di genilii)
B= 42 mm (gbek genilii)
D= 40 mm (gbek ap)

B= 16 mm (genilik)
r= 1 mm (ke radsleri)

b= 10 mm (genilik)
h= 8 mm (ykseklik)

B= 15 mm
(genilik)

l= 40 mm (uzunluk)

ekil: 8.6. Dili ark montaj (Cevap 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 71

9. RESM OKUMA UYGULAMALARI:

ekil: 9.1. Takm tezgah hz kutusu.

ekil: 9.2. Torna tezgah hz kutusu.

TEKNK RESM - II

Sayfa 72

ekil: 9.3. Kreyn tahrik tekerlei.

ekil: 9.4. Kreyn hareketli makaralar ve kancas.

TEKNK RESM - II

Sayfa 73

ekil: 9.5. Otomobil vites kutusu.

ekil: 9.6. Otomobil diferansiyeli.

TEKNK RESM - II

Sayfa 74

ekil: 9.7. Ticari ara n tekerlek konstrksiyonu.

ekil: 9.8. Ticari ara arka tekerlek konstrksiyonu.

TEKNK RESM - II

Sayfa 75

ekil: 9.9. Deiken deplasmanl eksenel hidrolik tekerlek motoru.

ekil: 9.10. Dozajlama makinesi.

TEKNK RESM - II

Sayfa 76

KAYNAKA
[1] Bac, M., Bac, C., 1982, Teknik Resim, Teknik Eitim Fakltesi Matbaas, Ankara.
[2] Gedikta, M., zda, N., Teknik Resim, Birsen Yaynevi, stanbul.
[3] Karagz, Y., 1998, Uygulamal Teknik izim, Bar Yaynlar, Faklteler Kitabevi,
zmir.
[4] Abdulla, G., Abdullayev, R., 2010, Teknik Resim Temel Bilgiler ve Uygulamalar,
Sekin Yaynclk, Ankara.
[5] Helsel, J., 1992, Engineering Drawing and Design, McGraw-Hill International Editions,
Singapore.
[6] Lamit, L.G., Kitto, K.L., 1997, Engineering Graphics and Design, West Publishing
company, Minneapolis.
[7] Kalameja, A.J., 1992, The Autocad Tutor For Engineering Graphics, Delmar Publishers
Inc., Albany.
[8] Erdoan, E., Geometrik Boyutlandrma ve l Toleranslarnn Arza ve Periyodik
Bakma Etkisi, Mhendis ve Makine, Cilt: 50, Say: 598, 25-38.
[9] SKF Rulman Katalogu
[9] http://www.megep.meb.gov.tr/indextr.html

TEKNK RESM - II

Sayfa 77