Rozstanie Podwodny Samotność

z „antkiem” strona 26 wyścig strona 37 Dawida strona 43

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 36 (658) 6 września 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

strona 6

Gra cywilno-
-wojskowa
 FOT. WOJCIECH KISS-ORSKI
Tragedia w Radomiu
Dwóch białoruskich pilotów zginęło w katastrofie wywalczanie przewagi w powietrzu. Produkcja
seryjna Su-27 ruszyła w 1982 roku. W Polsce sa-
samolotu Su-27, który spadł w czasie pokazów Air Show. molot ten mogliśmy dotąd oglądać tylko trzy razy

D
o wypadku doszło 30 sierpnia – dru- Kondolencje w związku z katastrofą przesłał – w 1991 roku w Poznaniu i kilka lat później
giego dnia pokazów lotniczych, kilka- prezydentowi Białorusi Aleksandrowi w Dęblinie oraz w Bydgoszczy. Pilotował go
naście minut po godzinie 13. Myśli- Łukaszence prezydent Lech Kaczyński: „Skła- wówczas Anatolij Kwoczur. W tym roku Su-27
wiec Su-27 sił powietrznych Białorusi po wyko- dam w imieniu narodu polskiego oraz własnym miał być jedną z głównych atrakcji Air Show,
naniu kilku beczek w powietrzu runął sto me- wyrazy najgłębszego smutku i współczucia. Łą- tym bardziej że Białorusini występowali w Ra-
trów od zabudowań, między Małęczynem czę się w bólu z rodzinami i bliskimi po- domiu po raz pierwszy.
a Makowem. Z powodu wypadku dal- Katastrofa ległych oficerów”. Minister Bogdan Katastrofa Su-27 to drugi tragiczny wypadek
sze pokazy zostały odwołane. Su-27 to drugi Klich wysłał depeszę kondolencyjną na radomskim Air Show. W 2007 roku zginęli
Zgromadzeni na Air Show widzo- tragiczny swojemu białoruskiemu odpowied- tam dwaj piloci grupy Żelazny, kiedy ich samo-
wie w ciszy wysłuchali komunikatu wypadek nikowi: „Proszę przyjąć moje głębo- loty zderzyły się podczas akrobacji. Natomiast
na radomskim
o śmierci pilotów, odczytanego przez Air Show. kie wyrazy współczucia i żalu siedem lat temu podczas pokazów lotniczych we
prowadzącego imprezę Tadeusza w związku z tragicznym wypadkiem Lwowie doszło do tragicznej katastrofy myśliw-
Sznuka.. „Według informacji minister- lotniczym podczas Air Show 2009, ca Su-27. Samolot ukraińskich sił powietrznych
stwa obrony Białorusi piloci mieli około dwu- w którym śmierć ponieśli oficerowie białoru- podczas wykonywania ewolucji nad głowami lu-
dziestu lat stażu lotniczego i powyżej 2 tysięcy skiego lotnictwa. Na ręce Pana Ministra składam dzi nagle stracił sterowność, uderzył w tłum
godzin nalotu na tym typie samolotu”, napisano kondolencje rodzinom ofiar i całemu narodowi i eksplodował. Piloci zdążyli się katapultować.
w komunikacie ambasady Białorusi w Polsce. białoruskiemu”. Zginęły 83 osoby, w tym 19 dzieci, blisko dwie-
W związku z publikowaną w mediach infor- Su-27 to naddźwiękowy samolot myśliwski ście było rannych. (AD) 
macją, że jeden z pilotów był zastępcą dowódcy produkcji rosyjskiej. Jego przeznaczeniem jest Więcej o bazie lotniczej, z której pochodzili piloci
sił powietrznych Białorusi, informujemy, iż wia- przechwytywanie celów powietrznych, a także Su-27, można przeczytać na stronie 34.
domość ta jest nieprawdziwa, a oficer zajmował
inne stanowisko służbowe.
Przyczyny tragedii bada powołana komisja,
złożona z polskich i białoruskich ekspertów. Te- Z głębokim smutkiem i żalem przyjęliśmy wiadomość o tragicznej śmierci
ren zabezpieczyła Żandarmeria Wojskowa. Or-
ganizatorzy poprosili też widzów o przekazywa- pułkownika pilota Aleksandra MORFICKIEGO
nie filmów nakręconych podczas lotu Su-27. Jak oraz pułkownika pilota Aleksandra ŻURAWLEWICZA,
poinformował rzecznik polskich Sił Powietrz-
nych major Marcin Rogus, „obecnie nie da się wybitnych pilotów białoruskiego lotnictwa wojskowego, którzy polegli
powiedzieć nic pewnego na temat przyczyn wy- bohaterską śmiercią podczas wykonywania lotu.
padku. Pierwsze komunikaty w tej sprawie wyda Cześć Ich pamięci!
komisja”. Zaznaczył, że analizowane będą rów-
nież procedury związane z organizacją pokazów RODZINOM poległych żołnierzy
Air Show: „Wszystko jednak wskazuje na to, że oraz dowódcy 61 Bazy Lotnictwa Myśliwskiego w Baranowiczach
pod tym względem było w porządku”. Rzecznik pułkownikowi pilotowi Jurijowi WOROBIOWOWI
ministra obrony Robert Rochowicz podkreślił, składamy wyrazy szczerego współczucia
że prace nad ustalaniem przyczyn katastrof lotni-
czych trwają nawet kilka miesięcy. redaktor naczelny Marek Sarjusz-Wolski i pracownicy Redakcji Wojskowej

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 3

 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA BEZPIECZEŃSTWO

6 | ANDRZEJ KARKOSZKA 43 | TOMASZ OTŁOWSKI

Gra cywilno-wojskowa Samotność Dawida
14 | JANUSZ B. GROCHOWSKI 47 | ROBERT CZULDA
Czy można ugryźć lwa w ogon? Kłopotliwy partner
18 | ROMAN PRZECISZEWSKI 48 | MARIUSZ BORKOWSKI
PIOTR LASKOWSKI Szkolenie bez rozmachu Scenariusze zagłady

Rozstanie 20 | PIOTR BERNABIUK

Trzysta pompek
51 | ROBERT CZULDA
Zastrzyk świeżych sił
z „antkiem” 26 w Fort Benning 53 | MARCIN KACZMARSKI
Będą za nim tęsknić piloci, technicy, nawet 26 | PIOTR LASKOWSKI Minus jeden
komandosi. Lata służby DWUPŁATOWCA
są już policzone. Rozstanie z „antkiem” 55 | ANDRZEJ JONAS
28 | PIOTR BERNABIUK Złodzieje atomowych bomb
Mokry debiut 58 | ROMAN KUŹNIAR
32 | STANISŁAW KOZIEJ Niesmak
Fundament obronności
34 | TOMASZ SZULEJKO HORYZONTY
Przerwany lot
36 | BOGUSŁAW PACEK 59 | ANNA DĄBROWSKA
Surowa lekcja Jeszcze było spokojnie
TADEUSZ WRÓBEL 62 | BARTOSZ

Podwodny MILITARIA ŁOWCZYNOWSKI

Dwa symbole
wyścig 37 37 | TADEUSZ WRÓBEL 64 | ZDZISŁAW NAJDER
PRODUCENCI ATOMOWYCH OKRĘTÓW Podwodny wyścig Legia Honorowa
PODWODNYCH są elitarnym klubem, do którego
do niedawna należeli tylko stali członkowie Rady
40 | ROBERT CZULDA 66 | MAREK PRZYBYLIK
Bezpieczeństwa ONZ. Wojsko idzie w zielone Jak rozpoznać polityka

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; FOTOREPORTER

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Tadeusz Wróbel, tel.: +4822 684 03 55,
845 685, faks: 845 503; CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Marek Pielach, Małgorzata
REDAKCJI WOJSKOWEJ Schwarzgruber, Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80, CA MON 131 780;
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
tel.: +4822 684 56 85; Piotr Laskowski, CA MON 572 446,
mjr Tomasz Szulejko, tel.: +4861 857 52 40,
REDAKTORZY PROWADZĄCY CA MON 572 240;
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 WROCŁAW: Bogusław Politowski,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz tel.: +4871 765 38 53, CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Jarosław Wiśniewski, ZDJĘCIE
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; NA OKŁADCE
WSPÓŁPRACOWNICY Aleksander
Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Rawski
Krzysztof Głowacki, Janusz Grochowski,
Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski,
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar,
Damian Markowski, Marek Orzechowski,
Bogusław Pacek, Roman Przeciszewski, Redaktor
Marek Przybylik, Henryk Suchar wydania
JOANNA
DZIAŁ GRAFICZNY ROCHOWICZ
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170;
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Garmond PRESS, GLM.
Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza 6879 041, CA MON 879 041
BIURO REKLAMY I MARKETINGU DRUK
Adam Niemczak (kierownik), Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Anita Kwaterowska (tłumacz), Numer zamknięto: 31.08.2009 r.
Małgorzata Szustkowska,
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 M E L D U N E K

Offset i przeprowadzki
Sejmowa Komisja Obrony Narodowej
wzięła się po wakacjach ostro do pracy.

S porą część pierwszego spo-
tkania komisji 26 sierpnia po-
święcono pracom nad projektem
nowelizacji ustawy offsetowej,
który rząd przyjął tydzień wcze-
śniej. Przewiduje on zwolnienie
z konieczności zawierania umów
kompensacyjnych w związku
z umowami na dostawy uzbrojenia,
sprzętu, wyposażenia indywidual-
nego i materiałów eksploatacyjnych
dla kontyngentów wojskowych.
„Obecnie utrudnione jest spraw-
ne wyposażanie polskich kontyn-
gentów już uczestniczących w ope-
racjach zagranicznych, bo każdora-
zowo przy dostawach objętych pra-
wem offsetowym niezbędne jest
uzyskiwanie przed zawarciem umo-
wy opinii Rady Ministrów”, wyja-
śniał minister Bogdan Klich.
Pułkownik Jerzy Pikuła z De-
partamentu Zaopatrywania Sił
Zbrojnych MON ocenił, że zała-
twianie spraw proceduralnych
związanych z offsetem wydłuża re-
alizację umów zbrojeniowych
o trzy–sześć miesięcy. Posłowie
zgłosili do projektu poprawkę zo-
bowiązującą resort obrony do
przedstawiania Radzie Ministrów
i sejmowej Komisji Obrony do
1 marca każdego roku raportu
z wykonania nowego prawa. Zażą-
dali też przedstawienia opinii
o skutkach gospodarczych nowych
przepisów. Komisja chce uporać się
FOT. IWSZ
z procedowaniem nad projektem być zrealizowane w 2011 roku,
nowelizacji do 8 września, tak by a poprzedzone będą rozformowa-
9 września mógł ją uchwalić sejm. niem dowództwa ŚOW, jeśli sejm Obronne targi
Na utajnionej części posiedzenia zdecyduje się przyjąć nowelizację
omówiono sytuację w siłach zbroj- ustaw, tak aby oba okręgi wojsko-
nych, w tym w kontyngencie we mogły być rozwiązane.
N ajwiększa w Polsce prezen-
tacja nowoczesnego sprzętu
i uzbrojenia, wystawa z państw
w Afganistanie. Na niedostatki Mówiono też o przenosinach z Grupy Wyszehradzkiej, konfe-
sprzętu zwracał ostatnio uwagę do- 13 Pułku Przeciwlotniczego do rencje – to tylko niektóre atrakcje
wódca Wojsk Lądowych generał Gołdapi. Elbląski poseł Leonard XVII Międzynarodowego Salonu
broni Waldemar Skrzypczak. Krasulski (PiS) argumento- Przemysłu Obronnego. Na trwają-
„W kontekście ostatnich wał: „Za pozostawieniem cych od 31 sierpnia do 3 września
krytycznych wypowiedzi Procedury pułku w Elblągu prze- targach swoje wyroby i zdolności
offsetowe
dotyczących wpływu mawiają takie argu- technologiczne zaprezentowało 288
wydłużają realizację
osób cywilnych na sy- umów zbrojeniowych menty: wyremonto- spółek, w tym 98 przedsiębiorstw
tuację w polskiej armii o trzy–sześć wano budynki jed- zagranicznych z 25 państw.
zasadne jest przypo- miesięcy. nostki, są doskonałe „Resort obrony zakończył
mnienie, iż obowiązujący połączenia kolejowe w sierpniu prace nad czternastoma
porządek prawny został usta- i drogowe, do użytku ka- programami modernizacyjnymi ar-
lony w konstytucji, a siły zbrojne dry oddano nowe mieszkania, bli- mii, obejmującymi sprzęt wojsko-
zachowują neutralność w sprawach sko jest lotnisko wojskowe w Mal- wy i uzbrojenie, a także indywidu-
politycznych oraz podlegają cywil- borku”. Minister ripostował: „Na- alne wyposażenie żołnierza. Per-
nej i demokratycznej kontroli”, re- szym zasadniczym zamiarem nie spektywa realizacji tych progra-
lacjonował stanowisko komisji po- są przenosiny, lecz integracja 13. mów, czekających jeszcze na za-
seł Grzegorz Dolniak z PO. i 15. pułków przeciwlotniczych”. twierdzenie, sięga 2018 roku”, mó-
Minister obrony przedstawił też Przyznał, że w resorcie rozważano wił, otwierając MSPO, minister
powody, dla których resort planuje dwa warianty: przenosiny części Bogdan Klich. Dodał: „Chodzi
– mimo konieczności poniesienia zasobów kadrowych i sprzętowych o to, aby – poczynając od przenie-
milionowych nakładów – przepro- 13 Pułku do Gołdapi oraz przenosi- sienia do Polski technologii, a skoń-
wadzkę Dowództwa Wojsk Lądo- ny części personelu i sprzętu czywszy na zakupie udziałów
wych ze stołecznej Cytadeli do 15 Pułku do Elbląga. Analiza wy- w polskich zakładach przemysłu
Wrocławia. „Ze względów opera- kazała, że pod względem ekono- obronnego – zagraniczne podmioty
cyjnych uzasadnione jest to, aby micznym, społecznym i mieszka- włączały się w rozwój naszego
szczególnie Dowództwo Opera- niowym znacznie większe oszczęd- przemysłu obronnego”. Targi odby-
cyjne Sił Zbrojnych i Dowództwo ności i znacznie mniejsze koszty ły się mimo pożaru, który 30 sierp-
Wojsk Lądowych były usytuowa- będą w przypadku przenosin czę- nia zniszczył około 2 tysięcy me-
ne w różnych garnizonach”. Jak ści zasobów z Elbląga do Gołdapi trów kwadratowych powierzchni
dodał minister, przenosiny mają niż odwrotnie. (AG, ANN)  głównej hali. (ATU) 

Dwa srebra dają złoto Nowa dyscyplina

Starszy szeregowy Piotr Małachowski jest
tegorocznym wicemistrzem świata w rzucie dyskiem. S ejm uchwalił 28 sierpnia nową
ustawę o dyscyplinie wojsko-
wej. Przepisy, których projekt rząd
rą wydalenia ze służby. Zgodnie
z przepisami rozszerza się krąg
przełożonych dyscyplinarnych

T rudno nie być dumnym z tego,

kto dwukrotnie przynosi nam
srebro. A srebro plus srebro daje
przyjął w styczniu, nie tylko uprasz-
czają system kar i zmniejszają ich
listę, ale także wprowadzają więcej
– status ten uzyskują także dowód-
cy drużyn. Obok zwykłych postę-
powań dwuinstancyjnych ustawa
złoto”, mówił minister Bogdan wyróżnień, zwiększając motywa- przewiduje procedurę uproszczoną,
Klich 27 sierpnia, wręczając star- cyjny charakter nagród. którą będzie można stosować
szemu szeregowemu Piotrowi Zaostrzono kary wobec żołnie- w przypadkach oczywistych.
FOT. MON

Małachowskiemu złoty medal „Za
Zasługi dla Obronności Kraju”.
Żołnierz jest wicemistrzem świata
w rzucie dyskiem (Berlin 2009)
oraz srebrnym medalistą igrzysk
olimpijskich w Pekinie w 2008 ro-
ku. W latach 2007–2009 zdobył
mistrzostwo Polski w tej dyscypli-
nie. Lekkoatleta od 2005 roku pełni
służbę zawodową w 2 Batalionie
Dowodzenia Śląskiego Okręgu
Wojskowego. Na co dzień jest za-
wodnikiem sportowego klubu woj-
skowego Śląsk Wrocław. (ATD) 
rzy będących pod wpływem alko-
holu lub narkotyków, na przykład
przez niedopuszczenie ich do wy-
konywania czynności służbowych.
Ustawa wprowadza też karę stwier-
dzenia niepełnej przydatności na
stanowisku służbowym, którą moż-
na orzec jako ostrzeżenie przed ka-
Jeśli żołnierz naruszy jednocze-
śnie dyscyplinę wojskową i prawo
karne, rozpoczęcie postępowania
dyscyplinarnego będzie możliwe
natychmiast – bez czekania na za-
kończenie postępowania karnego.
Ustawa akcentuje również zasadę
domniemania niewinności. (AD) 

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 5

 P E R Y S K O P
ANDRZEJ
KARKOSZKA

Gra
cywilno-wojs Za cywilną kontrolę nad wojskiem
nie odpowiada jedynie MON, jak wynikałoby
z debat prowadzonych w ostatnich kilku tygodniach.

6 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

P
rzez ostatnie dwa tygodnie opinia
publiczna była świadkiem sporów
i komentarzy na temat jakości cy-
wilnej kontroli nad wojskiem, stop-
nia swobody wojskowych w pu-
blicznym uzewnętrznianiu poglądów na sprawy
zazwyczaj zarezerwowane dla polityków, jakości
pracy cywilnej administracji ministerstwa obro-
ny. Od lat nie obserwowaliśmy tak wielkiego za-
interesowania mediów i polityków sprawami
wojska i obronności. Szkoda tylko, że stało się to
dopiero po tragicznej śmierci oficera w Afgani-
stanie i że dotyczyło głównie powierzchownej
dyskusji przeciwników i zwolenników „odważ-
nego” generała, który wyraził krytyczne uwagi
o sytuacji i przygotowaniu technicznym polskie-
go kontyngentu.

KUMULACJA MANKAMENTÓW
Wrzawa wkrótce ucichnie, ale głębokie i trwa-
łe problemy wojska, zarządzanie całym syste-
mem obronnym, morale żołnierzy i stan naszej
powszechnej świadomości na temat bezpieczeń-
stwa i obronności pozostaną nadal drugorzędną,
bo mało zrozumiałą i raczej nienadającą się do
partyjnych rozgrywek, sprawą dla polityków.
Wskazuje na to ostatnich dwadzieścia lat do-
świadczeń we wprowadzaniu demokratycznych
norm w stosunkach cywilno-wojskowych
i kształtowaniu sił zbrojnych. I nie chodzi tu
wcale o powszechnie krytykowane wystąpie-
nia byłego szefa Sztabu Generalnego Wojska
Polskiego, który pouczał władze, między in-
nymi na łamach prasy, jak mają kształtować

jskowa
politykę obronną państwa, ani o „obiad draw-
ski” czy kampanię wyborczą ówczesnego kie-
rownictwa SGWP na rzecz ustępującego pre-
zydenta, tuszowaną bezprawnie i bezwstydnie
w obliczu badającej tę sprawę komisji MON,
bądź wystąpienie byłego dowódcy 12 Dywizji
Zmechanizowanej.
Choć ostatnia wypowiedź generała
Waldemara Skrzypczaka może być zaliczana
do tej kategorii wystąpień i jako taka mogła stać
się przedmiotem krytyki, nie o te doświadczenia
tu chodzi. Są one tylko epizodem, nawet wstrzą-
sem w systemie demokratycznej kontroli nad
wojskiem, ale nikt nie ma w Polsce wątpliwości,
że armia akceptuje prymat demokratycznie wy-
branej władzy we wszystkich aspektach polityki
oraz decyzje dotyczące podstawowych elemen-
tów obronności państwa.
FOT. TOMASZ SZULEJKO

Mówiąc o doświadczeniach ostatnich dwóch

dekad w tym zakresie, mam na myśli praktykę
stosunków cywilno-wojskowych oraz ich man-
kamenty systemowe i funkcjonalne. To, co wy-
dobyto na powierzchnię w ostatnich tygodniach,

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 7

 P E R Y S K O P
wydaje mi się jedynie kulminacją złych praktyk
i błędów, popełnianych przez lata.
Trudno nie zadać pytania: dlaczego o manka-
mentach systemu obronnego tak mało mówi się
na co dzień? Dlaczego dowiadujemy się o nich
– ale tylko o niektórych – dopiero przy tak szcze-
gólnej okazji? Tu trzeba wskazać pierwszą sła-
bość systemu, czyli brak przejrzystości w zarzą-
dzaniu sprawami wojska. Nie ma bowiem do-
brej, ukierunkowanej nie tylko na sensacje i wo-
jenki partyjne, informacji. Stare nawyki chowa-
nia spraw wojska za parawanem tajności są na-
gminne.
STRATEGICZNA FATAMORGANA
Pytanie, które musi paść ze strony byłego sze-
fa Strategicznego Przeglądu Obronnego, brzmi:
dlaczego i na jakiej zasadzie nie opublikowano
nawet jawnej, bo taka była, wersji raportu tego
przeglądu? Usunięto z niej wszystkie „wrażli-
pozwala, jeśli są umiejętności i znajomość tema-
tu, przekazać więcej poważnych spraw, niż to za-
zwyczaj bywa w przekazach medialnych.
Z dostępem do informacji łączy się problem
oceny tego, co dostarcza wojsko opinii publicz-
nej, mediom, instytucjom demokratycznej kon-
troli, zwłaszcza sejmowi i senatowi. Miałem
możność przygotowywać takie materiały, często
dość skomplikowane, wymagające dużej znajo-
mości rzeczy, aby ocenić ich treść. Gdzie w cy-
wilnych instytucjach, jeśli takie u nas w ogóle
istnieją, są specjaliści, którzy mogą w solidny
sposób zakwestionować tezy i wyliczenia przy-
gotowane w sztabach i dowództwach? W na-
szych warunkach takie działanie wydaje się nie-
mal świętokradztwem, a przecież jest to codzien-
na praktyka w najbardziej rozwiniętych demo-
kratycznych systemach obronnych. Konieczne
jest w tym celu powołanie niezależnych ośrod-
ków analitycznych. Lecz kto za nie zapłaci?
Szczególnie potrzebna jest taka funkcja
w parlamencie, czyli tam, gdzie uchwala się
z instytucjami państwowymi przepływem po-
trzebnej informacji (także poufnej), ośrodka ba-
dań strategicznych. Próby takie nie miały żad-
nych szans na powodzenie ponieważ podjęte
przez osoby z peereowskim rodowodem. Być
może teraz, wraz z nową administracją, porwie
się na to nasza Akademia Obrony Narodowej?
Ale jak wtedy będzie z tą niezależnością?
PRZYSTANEK W KARIERZE
Największą odpowiedzialność za politykę
obronną ponosi władza cywilna. To ona prowa-
dzi politykę zagraniczną, określa sojusze pań-
stwa, narzuca strategię, ustala wielkość nakła-
dów, reguluje ich stosunek do możliwości i zaso-
bów państwa w relacji z innymi obszarami poli-
tyki gospodarczej, decyduje o wielkości i struk-
turze sił zbrojnych.
Historia sprawowania władzy cywilnej nad
wojskiem w minionych dwóch dziesięcioleciach
to, niestety, pasmo kardynalnych błędów i niepo-
trzebnych zwrotów. Większość cywilnych

Kontrola nad wojskiem to zadanie ciągłe,

nigdy niewypełnione w stopniu doskonałym
we”, i naturalnie poufne, części tekstu, skracając
blisko 350 stron do mniej niż stu. Dotyczył on
opcji rozwoju sił zbrojnych i podawał alterna-
tywne rozwiązania. Miał być podstawą do jaw-
nej, ilustrowanej i zawierającej dane liczbowe
dotyczące naszej armii białej księgi. Jest to wspa-
niała lektura i asumpt do myślenia dla wszyst-
kich interesujących się sprawami wojska. Do dziś
pozostaje jednak fatamorganą. Czy taki ma być
los następnego, przygotowywanego obecnie,
raportu?
Teraz z innej beczki. Nic nie wiemy o zasa-
dach, na jakich dokonywany jest wybór nowego
uzbrojenia. Dowiadujemy się o podjętej decyzji,
ale nie mamy możliwości śledzić dyskusji spe-
cjalistów, wojskowych i cywilnych, na temat dy-
lematów, jakie trzeba rozstrzygać. A przecież za
każdą decyzją o nowych zakupach stoją bardzo
trudne wybory, choćby ze względu na szczu-
płość budżetu. Być może nie byłoby zaskoczenia
po ogłoszeniu decyzji zakupu, kosztującej nas
setki milionów złotych, której uzasadnienie mu-
simy przyjąć na wiarę, a niekiedy pogodzić się
z jego brakiem. A przecież chybionych lub nie-
zrealizowanych (w produkcji) zakupów sprzętu
i broni jest bez liku.
Ze sprawą informacji, przekazywania proble-
mów wojska społeczeństwu łączy się działanie
mediów. Na palcach jednej ręki można policzyć
dziennikarzy specjalizujących się w tej proble-
matyce. Poczucie ważności tych spraw zastępuje
dążenie do szukania sensacji. Być może nie ma
na to rady, bo „newsy” się sprzedają. Jednak na-
wet takie podejście do zagadnień wojskowych
budżet obronny, wyjaśnia się decyzje o kie- zwierzchników armii nie miała żadnego do-
runkach wydatkowania pieniędzy, gdzie kon- świadczenia w sprawach wojskowych. Można
troluje się rozwój wojska. Posłowie i senatoro- uznać, że było to naturalne, gdyż nowa, demo-
wie w komisjach obrony najczęściej nie mają kratyczna władza nie mogła zdobyć potrzebnej
jakiegokolwiek przygotowania merytoryczne- wiedzy w poprzednim ustroju. Tym bardziej na-
go, żeby móc rozstrzygać w sprawach wojska; leżało działać z rozwagą.
pytają więc wojskowych o różne rzeczy i na Najczęściej jednak było tak, że za mniejszą
podstawie udzielonych im odpowiedzi podej- znajomością spraw wojskowych szła większa bu-
mują wszystkie decyzje. ta i przeświadczenie o słuszności swoich pomy-
I znowu pytanie: dlaczego zaniknął program słów. Przypomnieć można kosztowne przerzuca-
szkolenia z zakresu obronności dla wyższej ka- nie jednostek z zachodu na wschód, aby po ja-
dry administracji i członków parlamentu, prowa- kimś czasie zrozumieć, że koszt tych zmian jest
dzony w latach dziewięćdziesiątych? Gdzie jest duży, a skutek dla wojska i obronności opłakany.
istniejący na początku tych lat ośrodek studiów Pamiętamy wabienie i przyciąganie wyższych
przy sejmie? Nie będę tu wspominał kilkakrotnie wojskowych w kręgi władzy obietnicami więk-
podejmowanej próby utworzenia niezależnego szych budżetów dla zdobycia ich poparcia
w przygotowywaniu analiz, ale powiązanego i umocnienia wizerunku siły politycznej. To cy-
Obiad drawski
OBRONNOŚĆ Po wydarzeniach w 1994 roku
rzadko kiedy była minister obrony stracił stanowisko.
przedmiotem
większego
zainteresowania
polityków,
W e wrześniu 1994 roku na po-
ligonie drawskim odbywały
się ćwiczenia wojskowe. Obserwo-
niem, sytuację w armii cywilne kie-
rownictwo MON, szczególnie mini-
stra Piotra Kołodziejczyka. Prezy-
nie licząc wał je prezydent Lech Wałęsa w to- dent poparł wojskowych, a generał
sprzeczek
w sprawie warzystwie kierownictwa cywilne- Tadeusz Wilecki (ówczesny szef
awansów go MON, szefostwa Sztabu Gene- SGWP) zaproponował, aby sprawę
generalskich ralnego Wojska Polskiego, dowód- rozstrzygnąć do końca. Prezydent
czy doniesień ców rodzajów wojsk i dowódców zarządził głosowanie, kto jest za
o większych
zakupach dużych okręgów. ministrem, a kto przeciw. Tylko
systemów broni. Podczas obiadu dla gości prezy- dwóch generałów wstrzymało się
dent pozwolił obecnym na szczere od głosu, pozostali byli przeciwko.
wypowiedzi na temat wojska. Gene- W efekcie minister obrony stracił
rałowie obwiniali za złą, ich zda- stanowisko. 

8 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


wile wciągnęli wojskowych do rozgrywek wy-
borczych i politycznych. To cywilna władza wy-
myśla kolejne niedopracowane plany rozwojowe
i restrukturyzacyjne, narzucając często swoją
wolę specjalistom z wojska. To cywilni „admini-
stratorzy” psują morale żołnierzy, gdy przyjmują
urzędy z nadania partyjnego lub, gorzej, osobi-
stego i rządzą, choć jednocześnie deklarują swą
tymczasowość w monowskich strukturach, a na-
wet niechęć do stylu życia i pracy w instytucjach
wojskowych. Praca w MON jest dla nich jedynie
przystankiem w karierze, łatwo więc nimi ma-
newrować i wpływać na ich myślenie o proble-
mach resortu.
Przykładem woluntaryzmu cywilnej władzy
w osądzaniu potrzeb i kształtu armii jest, moim
zdaniem, uparte twierdzenie w kręgach związa-
nych z biurem prezydenta państwa, że Polska po-
trzebuje dziś „silnej, a nawet potężnej” armii,
czyli takiej, która liczy 150 tysięcy żołnierzy.
Strategiczny Przegląd Obronny zaproponował
rozwiązania co do liczebności sił zbrojnych i kie-
runków ich rozwoju, które nie były wynikiem
widzimisię grupki zapaleńców – na te wskazania
i rekomendacje zapracowały znaczne grupy spe-
cjalistów z wojska, sztabów i dowództw, akade-
mii i instytutów wojskowych. Setki spotkań, de-
bat i analiz, kilkanaście gier operacyjnych i wie-
le wyliczeń komputerowych – wszystko to okre-
ślone zostało przez wysokiego urzędnika (to
prawda, że emerytowanego generała) jako „nie-
warte papieru, na którym zostało napisane”.
I na nic prośby, by wskazano jak utrzymać tę ar-
mię i jednocześnie przyspieszyć jej techniczną
modernizację, zwiększyć stopień jej wyszkole-
nia, unowocześnić przestarzałą infrastrukturę,
nadrobić zaległości remontowe i zwiększyć wy-
siłek w operacjach prowadzonych poza granica-
mi kraju.
Nie widzi się lub nie wie, jakie są wymogi so-
juszu w odniesieniu do stanu osobowego jed-
nostek, jaki jest prawdziwy poziom szkolenia
jednostek nieprzewidzianych do wyższych sta-
nów gotowości bojowej, jaki jest stan technicz-
ny posiadanego uzbrojenia i sprzętu. I nie do-
cenia się argumentu, że mniejsza, ale dobrze
wyposażona armia ma większy potencjał
obronny niż liczniejsza, ale niewyszkolona
i ustępująca technicznie nowoczesnym przeciw-
nikom.
Armię spełniającą najwyższe standardy tech-
niczne łatwiej też rozbudować w razie potrzeby,
czyli gwałtownego pogorszenia się bezpieczeń-
stwa wokół naszego kraju. Powstaje pytanie: po
co wstępowaliśmy do NATO, jeśli BBN myśli
w kategoriach samodzielnej obrony kraju?
Cywilnych specjalistów w dziedzinie obron-
ności (i reagowania kryzysowego) potrzebnych
będzie coraz więcej. Resort obrony staje się jesz-
cze jednym działem służby publicznej, podda-
nym rygorom rynku, sprawnego zarządzania
i kontroli społecznej. Coraz więcej w nim zarzą-
dzania niż dowodzenia, coraz więcej swobodnej
dyskusji niż ślepego posłuszeństwa, coraz więcej
A R M I A
C O M M E N T A R I U M
służących i nieporównywalne
Mówić czy milczeć z działaniami inicjatorów osła-
wionego obiadu drawskiego,
STANISŁAW DRONICZ w czasie którego najwyżsi
Zasada apolityczności rangą wojskowi zażądali
zmian personalnych kierow-
obowiązuje wszystkie armie nictwa MON; notabene cel
państw NATO. swój osiągnęli.
Patrząc na te sprawy z dystan-
O
d czerwca 1990 roku minięciem kolejnych szczebli su, ale i z troską o tych, którzy
nasze wojsko zostało dowodzenia. W praktyce śro- służą w wojsku, dostrzegam
zobowiązane do prze- dowiska wojskowe mogą po- potrzebę stworzenia warun-
strzegania zasady apolityczno- biadolić nad swoim losem, ków, które umożliwiłyby wojsko-
ści. W praktyce oznacza to po- lecz wyłącznie we własnym za- wym nieskrępowane wypowia-
wstrzymywanie się żołnierzy mkniętym kręgu. Wielu odda- danie się o problemach armii.
od wypowiedzi na tematy poli- nych służbie, rzetelnie wyko- Być może na łamach „Polski
tyczne. Takie zasady obowią- nujących obowiązki odczuwa Zbrojnej” znalazłoby się dla
zują wszystkie armie państw jednak potrzebę przekazania nich miejsce. 
NATO. Cywilna kontrola nad swych przemyśleń i spostrze-
wojskiem ma obowiązek mię- żeń tym, którzy o wojsku decy- Pułkownik
dzy innymi informowania rzą- dują, czyli politykom. w stanie spoczynku
dzących o sytuacji w armii. Niektórzy w dobrej wierze mó- STANISŁAW
Zhierarchizowane struktury wią o nich głośno, niekiedy DRONICZ jest
byłym redaktorem
wojska uniemożliwiają wysu- w miejscu i czasie wyjątkowo naczelnym
wanie się przed szereg niestosownym. Ich wystąpie- pisma wojskowych
i zgłaszanie postulatów z po- nia podyktowane są dobrem „Honor i Ojczyzna”.
dbałości o środowisko naturalne i kulturę warsz- Po drugie, najlepiej spełniać funkcję wyko-
tatu pracy. nawczą w zapewnieniu bezpieczeństwa militar-
O jakości armii świadczyć będzie nie tylko jej nego (czyli utrzymywać zdolności do prowadze-
zdolność bojowa, określona konkretnymi wskaź- nia operacji obronnej lub innej, określonej przez
nikami, ale także skuteczność zarządzania ma- stronę cywilną).
jątkiem, dokładność planowania, zdolność do- Po trzecie, spełniać funkcję doradczą wo-
stosowania do nowych wymagań na przyszłym bec władzy państwowej, pomagając w rozwo-
pola walki. Zdobycie tych wartości będzie ła- ju potencjału obronnego, wskazywać na impli-
twiejsze z udziałem specjalistów cywilnych, ale kacje poszczególnych decyzji i zamierzeń
potrzebne jest ich planowe przygotowanie, a nie władzy.
przebieranie byłych lub obecnych wojskowych Nikt nie wątpi, że nasze kadry oficerskie
w ubrania cywilne. i cała reszta składu osobowego sił zbrojnych
Spytam więc: gdzie i kiedy szkolą się cy- spełniają w zasadzie wszystkie te funkcje.
wilne kadry na potrzeby wojska? Dzisiaj uczą Ale…
się on the job, czyli w czasie pracy. Po zrobie- Nasza kadra oficerska poddana została w cią-
niu magisterium wchodzi się do wojskowej in- gu ostatnich dwudziestu lat drastycznym zabie-
stytucji i po roku lub dwóch zostaje „specjali- gom reorganizacyjnym: usunięcia elementów
stą” od doktryny, techniki, zamówień, admini- politycznie związanych z poprzednim ustrojem,
stracji. Szkoda tylko, że istniejące parę lat te- redukcji personelu o dwie trzecie, integracji
mu podyplomowe studia, organizowane z ta- z wymagającym sojuszem, wdrożenia nowych
kim trudem na użytek wszystkich resortów zasad gospodarowania, wprowadzenia nowych
związanych z bezpieczeństwem państwa, znik- regulaminów dotyczących dyscypliny i służby.
nęły całkowicie. Kilkakrotnie zmieniano plany rozwojowe, likwi-
dowano jednostki, aby na ich miejsce tworzyć in-
UKŁADY POWIĄZANE ne (lub odtwarzać stare), wprowadzano nowe
Wojskowa profesja ma charakter elitarny uzbrojenie. Wielokrotnie wykazywano nieudol-
i zarazem „ekspercki”. Od strony teorii ludzie ność kadry i brak wizji, w tym także w odniesie-
w mundurach mają trzy rodzaje odpowiedzial- niu do promocji i awansów.
ności: Jednocześnie ciągła rotacja zwierzchników
Po pierwsze, reprezentować interes państwa cywilnych prowadziła do powstania koterii i nie-
– wewnątrz, przez określenie, wraz z władzą cy- formalnych układów, powiązanych z wpływowy-
wilną i pod jej kontrolą, tego co państwu po- mi politykami. Tak dzieje się i dzisiaj. Łamie to
trzebne do zachowania bezpieczeństwa, i na ze- korporacyjne związki kadry oficerskiej, rozbija
wnątrz – w zderzeniu z obcymi interesami poli- jej zwartość i integralność. Nie ceni się też praw-
tycznymi. domówności i odwagi wyrażania własnych po-
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 9
 P E R Y S K O P
glądów. Niestety, panuje zasada „szef ma zawsze
rację”, nawet gdy jej nie ma.
Osobny rozdział do opisania, znacznie trud-
niejszy i delikatniejszy, to sprawa korupcji i nie-
prawidłowych procesów decyzyjnych w sferze
materialnego zabezpieczenia wojsk. Tu nie tyle
ludzie ponoszą winę, ile system. Jeśli w tej sferze
– od sprecyzowania wymagań dotyczących
sprzętu, materiałów lub usług, przez negocjacje
warunków finansowych, określenie warunków
dostawy, przyjęcie dostarczonych dóbr, ich opła-
cenie, po użytkowanie – wszystko odbywa się
w jednym kręgu bardziej lub mniej powiąza-
nych osób, to nie można zapobiec zmowie i na-
ruszeniu przepisów. Armia ma żądać i otrzymy-
wać to, czego potrzebuje (w skali możliwości
państwa), ale nie powinna być samodzielna
w obrocie dobrami materialnymi.
SZCZEGÓLNY CHARAKTER
Kontrola cywilna nad siłami zbrojnymi jest
w demokratycznym państwie sprawowana przez
wiele instytucji. Funkcję tę spełniają: prezydent,
który jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, parla-
ment z komisjami, rząd, w szczególności mini-
ster obrony, instytucje sądowe i kontrolne pań-
stwa, prokuratura, rzecznik praw obywatelskich,
instytucje samorządowe, media i społeczeństwo
(obywatele).
Nie należą do tego grona organy obsługujące
w trybie administracyjnym wymienione konsty-
tucyjne instytucje kontroli. Funkcje te i kompe-
tencje są określone dokładnie (z wyjątkiem funk-
cji zwierzchnictwa) w istniejących normach
prawnych (wewnętrznych i międzynarodowych).
Jakość tej kontroli, a także jej odbiór ze strony
wojska, zależy od tego, czy te kompetencje są
wykonywane zgodnie z regulacjami prawnymi,
a także czy skutecznie, to znaczy, czy za słowami
idą czyny, czy są spodziewane, zaplanowane re-
zultaty, czy są skierowane na to, co dla wojska
najważniejsze – interes bezpieczeństwa państwa w polskim tłumaczeniu opracowaniu Genewskie-
(i żołnierzy), a nie na interes polityczny. go Centrum Demokratycznej Kontroli nad Siłami
Prowadząc wykłady na temat cywilnej kontro- Zbrojnymi (zapewniam, że nikt z posłów nie czy-
li nad wojskiem, nauczyłem się od słuchaczy tał), wymienione są inne, bardziej szczegółowe
w mundurach, że należy podkreślać jej szczegól- i wymagające zadania: kontrola skuteczności na-
ny charakter. Nie idzie bowiem o narzucanie wo- kładów na obronę, zapewnienie dostępności in-
li, ale o skuteczne współdziałanie, wykorzystanie formacji dla obywateli, wyjaśnianie potrzeb
„eksperckiej” siły wojskowych, zaspokajanie ich obronnych społeczeństwu.
potrzeb w sposób dający im zdol- Gdy spojrzeć na burzę medial-
ność do obrony państwa. Ciągła rotacja ną ostatnich dni, związaną z filipi-
Już pisałem na łamach „Polski ką generała Skrzypczaka, skiero-
Zbrojnej” o swojej ocenie po-
zwierzchników waną na krytykę obecnego mini-
szczególnych ogniw tej kontroli. cywilnych stra obrony, to nie można nie za-
Teraz dodam: wiele naszych in- prowadzi do dać pytania: a gdzie była komisja
stytucji państwowych nie wypeł-
nia właściwie funkcji kontrol-
powstania koterii obrony, gdy planowano operację
w Afganistanie? Przecież MON
nych. Działania prezydenta są i nieformalnych reagował dość skutecznie na po-
w pełnej zgodzie z normami kon- układów garszającą się sytuację w rejonie
stytucyjnymi, choć publiczne działań – wystarczy zapoznać się
przepychanki w sprawach awansów general- z tempem dostaw uzbrojenia i sprzętu w ostat-
skich, czasem mianowania niezgodne z pragma- nim roku. Ale podstawowe braki, dotyczące roz-
tyką wojskową, milcząca zgoda na mieszanie się poznania, dowodzenia, kierowania ogniem, to są
urzędników jego zaplecza w bieżące sprawy re- sprawy, które wymagają inwestycji i planowania
sortu (losy SPO) nie tworzą dobrej atmosfery. przez lata! Znowu, proszę wybaczyć, powołam
Najwięcej gorzkich słów można wypowie- się na SPO – raport wskazywał jako priorytet
dzieć pod adresem parlamentu, instytucji zasad- modernizacji armii właśnie systemy C4ISR. To
niczej dla funkcjonowania sił zbrojnych. Jego ro- było niemal cztery lata temu.
lą jest nie tylko wykonywanie pracy legislacyjnej
i uchwalanie budżetów resortów, lecz także koor- ZIMNA KALKULACJA
dynowanie działań wszystkich podmiotów waż- I na koniec kilka uwag na temat ministrów
nych dla obronności, monitorowanie wykonania obrony. Pracowałem pod kierunkiem sześciu,
zadań przez resort, integracja wysiłku instytucji a to daje pespektywę. Szefów się publicznie nie
i organów na rzecz spraw związanych z obroną, ocenia, pozwolę więc sobie na uwagi ogólne.
wreszcie edukowanie społeczeństwa co do pla- Zasadniczym mankamentem ich pracy była
nów, dylematów decyzyjnych, wyboru prioryte- postawa negacji tego, co było przed nimi. Stąd
tów. Sprawozdania z otwartych posiedzeń komi- opracowywane stale od nowa plany restruktury-
sji sejmowych są dostępne, z ich lektury wynika, zacyjne i modernizacyjne. Stąd zmiany perso-
że mało z tych funkcji jest wypełnianych w spo- nelu na głównych stanowiskach administracyj-
sób systematyczny. nych. Stąd niepewność awansów i niemożność
A przecież w „podręczniku dla parlamentarzy- dobrego planowania kariery najwyższych rangą
sty”, czyli wydanym przez sejm kilka lat temu oficerów.

C O M M E N T A R I U M

w Drawsku Pomorskim), sprzecz- ne i ujawnią się w sprzyjających

Nic nadzwyczajnego ne z przyjętymi procedurami po-
stępowania wystąpienia wysokich
ZBIGNIEW CESARZ dowódców oskarżających struktu-
ry cywilne MON o nieudolność,
Absolutna neutralność polityczna bierność lub inercję (sprawa ge-
jest niemożliwa. nerała Skrzypczaka).
W zasadzie nie ma gwarancji cał-
okolicznościach.
Konflikt może też przybrać cha-
rakter destrukcyjny, wywołując za-
chowania irracjonalne, absorbują-
ce coraz większą liczbę uczestni-
ków, uniemożliwiając skuteczne
wykonywanie zadań związanych

A
rmia w państwie demokra-
tycznym powinna być neu-
tralna partyjnie i w znacz-
nym stopniu neutralna politycz-
nie, chociaż absolutna neutral-
ność polityczna jest w zasadzie
niemożliwa. Kwestie bezpieczeń-
stwa wymuszają bowiem formuło-
wanie przez wojskowych poglądów
o charakterze politycznym. Speł-
nienie warunku cywilnej kontroli
nad armią było również niezbęd-
ne, by zrealizować strategiczne ce-
le polskiej polityki zagranicznej
– przystąpić do NATO i UE.
Jednak nawet w państwie demo-
kratycznym, jakim jest III RP, ujaw-
niają się sprzeczności interesów
powodujące napięcia polityczne.
Ich przyczyny mogą być różne:
opór wobec próby wprowadzania
kontroli lub jej granic, brak do-
świadczenia współdziałania władz
cywilnych i dowódczych (obiad
kowitego uniknięcia napięć na li- z bezpieczeństwem państwa. Sy-
nii władze cywilne MON i dowód- tuacje występujące w Polsce, po-
cy. Powinny jednak zostać przygo- mimo swojej specyfiki, nie są
towane reguły postępowania lub czymś nadzwyczajnym. 
procedury, które pozwalałyby do-
wódcom na podjęcie określonych
działań w sytuacjach nadzwyczaj- Docent doktor
nych. Wówczas powstały konflikt ZBIGNIEW
będzie miał charakter konstruk- CESARZ pracuje
w Instytucie
tywny. W innym przypadku Politologii
sprzeczności wywołujące napię- Uniwersytetu
cia zostaną co najwyżej zamrożo- Wrocławskiego.

10 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

Wspomniane już braki „wykształcenia obron-

nego” zmuszały większość z nich do polegania
na zaufanych doradcach w mundurach i wspiera-
niu ich mimo głosów krytyki i ostrzeżeń, że re-
komendacje, a czasami wypracowane dla mini-
stra decyzje, są niewłaściwe. Kolejnym manka-
mentem tego elementu kontroli nad wojskiem
było często łączenie funkcji partyjnych z admini-
stracyjnymi.
Doba ma tylko 24 godziny, a człowiek może
przebywać jednocześnie tylko w jednym miej-

FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI

scu, a więc inne zajęcia kradną czas i zużywają
energię potrzebną do kierowania resortem. Nie-
stety, w pracy ministerialnej prawie zawsze górę
biorą partyjne interesy, co odbywa się ze szkodą
dla decyzji opartych na zimnej kalkulacji skut-
ków i kosztów.
Od lat trwa dyskusja wokół pytania: jak
usprawnić relacje między wojskiem a przemy- PIOTR WINCZOREK

Demokracja
słem? Jak spowodować, aby producenci sprzętu
wiedzieli, co wojsko chce kupić za parę lat i jak
sprawić, aby miało pewność, że otrzyma na czas
sprzęt i broń, które są mu potrzebne? Gdy pod-

zobowiązuje
nosi się tę kwestię w różnych ministerstwach
(obrony, skarbu, gospodarki, finansów, nauki),
widać jak na dłoni, że w tym kręgu nie ma part-
nerstwa, nie ma zbieżności interesów.
Co więcej, w ostatnich latach (trzech ostatnich
ministrów obrony) relacje wojsko–przemysł zo- W demokratycznym państwie
stały zamrożone bezsensownym rozporządze-
niem, ograniczającym je do minimum pod karą
prawnym armia jest instytucją apolityczną.

dyscyplinarną. Z litości nie wspomnę nazwiska
autora tego rozporządzenia. Zorganizowanie
właściwego funkcjonowania systemu zaopatry-
wania armii w broń i sprzęt jest nieodłączną czę-
ścią cywilnej kontroli nad wojskiem. Trzeba roz-
wiązać problem finansowania badań podstawo-
wych na rzecz obronności, finansowania prac
nad demonstratorami i prototypami (bardzo dro-
gie!), trzeba też raz na kilka lat określać długofa-
lowe potrzeby techniczne armii i przekazać je
w zrozumiały sposób do przemysłu i nauki. Ja-
sno określone powinny być te obszary, w których
polski przemysł jest w stanie wyprodukować naj-
wyższej klasy sprzęt wojskowy, aby pozwolić lu-
dziom zajmującym się handlem znaleźć i dostar-
czyć po sensownych cenach potrzebne urządze-
nia i broń od producentów zagranicznych. Mini-
ster obrony odpiera to zadanie (to zrozumiałe),
ale musi wreszcie powstać instytucja integrująca
wszystkie funkcje zaopatrzeniowe, i nie może to
być składowa instytucji wojskowych!
Wzory zagraniczne istnieją od lat, my wolimy
jednak departamenty w różnych ministerstwach,
wymieniających od czasu do czasu plany i wi-
zje, ale niemających wspólnego interesu.
W końcu oglądamy demonstracje zbrojeniówki
przed MON i słyszymy narzekania generałów
na niedołężną administrację.  dowódczego.
Doktor ANDRZEJ KARKOSZKA
był sekretarzem stanu – I zastępcą ministra obrony
narodowej, jego pełnomocnikiem do spraw Strate-
gicznego Przeglądu Obronnego. Obecnie jest dyrek-
torem zarządzającym w PricewaterhouseCoopers.
C
ywilna kontrola nad armią jest cechą każ- dyskusyjną jest, czy mogą przedstawiać swoje
dego demokratycznego państwa prawne- sądy na temat samej armii, jej kondycji, uzbroje-
go. Takim państwem chce być także nia, przygotowania do działań obronnych.
Rzeczpospolita Polska. Od strony normatywnej Nie zapominajmy, że żołnierze są obywatelami
cechy te nadaje jej przede wszystkim konstytu- i korzystają z wszystkich wolności oraz praw czło-
cja z 1997 roku. Konstytucja stanowi, że do wieka i obywatela. Co prawda, ciążą na nich do-
władz cywilnych Rzeczypospolitej, zwłaszcza po- datkowe obowiązki, na przykład zachowanie ta-
chodzących z bezpośrednich wyborów jemnicy wojskowej, posłuszeństwo przełożo-
obywateli lub takich, które podlegają Żołnierze nym, ale w państwie demokratycznym
odpowiedzialności politycznej nie powinni nie powinni być jedynie „milczącymi ba-
przed najważniejszym z tych orga- wypowiadać się gnetami”. Dlatego też nie jest, moim
publicznie
nów, jakim jest sejm, należy po- zdaniem, naruszeniem zasady cywilnej
w sprawach
dejmowanie fundamentalnych de- polityki. kontroli nad siłami zbrojnymi, gdy
cyzji dotyczących obronności pań- w uzasadnionych okolicznościami sytu-
stwa i spraw wojskowych. acjach żołnierze, w tym dowódcy, po wy-
czerpaniu innych możliwości (na przykład okre-
MÓWIĄCE BAGNETY ślanych zasadami wykorzystywania drogi służbo-
W demokratycznym państwie armia jest instytu- wej) zwracają opinii publicznej uwagę na niepra-
cją apolityczną. Jest organem państwa, ale poli- widłowości, jakie zaobserwowali w służbie, a któ-
tyki, w rozumieniu podejmowania samodziel- rych nieusunięcie przez cywilną część aparatu
nych decyzji władczych, odnoszących się do państwowego rzutować będzie negatywnie
kondycji państwa i jego obywateli, nie uprawia. na stan obronności lub dobre imię Rzeczypospo-
Nie próbuje także przejmować zadań i kompe- litej Polskiej.
tencji, które do niej z mocy prawa nie należą,
a tym bardziej odsuwać od władzy inne organy REŻIM USTAWOWY
państwa. Odnosi się to do sił zbrojnych jako do Organizację sił zbrojnych, powinności i uprawnie-
całości, również do ich personelu, zwłaszcza nia ich personelu, zakres i formy realizacji obo-
wiązku obrony ojczyzny, nałożonego przez kon-
Żołnierze w czynnej służbie nie powinni wypowia- stytucję na obywateli (art. 85), mogą określać
dać się publicznie w sprawach polityki, zwłasz- tylko ustawy. Te zaś uchwalane są przez sejm za
cza uprawianej przez partie polityczne. Tym bar- zgodą senatu i promulgowane przez prezydenta
dziej nie mogą podejmować działań służących Rzeczypospolitej. Wśród takich dokumentów wy-
któremuś z rywalizujących stronnictw. Rzeczą mienić należy ustawę o stanie wojennym.

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 11

 P E R Y S K O P
Uprawnienie do jego wprowadzenia ma prezy-
dent działający na wniosek Rady Ministrów
(art. 229). Wprowadzenie stanu wojennego
rzutuje przede wszystkim na obowiązki i pra-
wa obywateli, a także na sposób zarządzania
wewnętrznymi sprawami państwa. Ogłaszanie
stanu wojny, który odnosi się głównie do sto-
sunków międzypaństwowych Rzeczypospolitej
i do jej stosunków z sojusznikami, należy do
sejmu (art. 115). Decyzję w tej sprawie podej-
muje on w drodze uchwały (a zatem nie podle-
ga ona rozpatrywaniu przez senat ani też vetu
prezydenta).
W takim samym trybie sejm decyduje również
o zawarciu pokoju. Jedynie w takim wypadku,
gdy nie może zebrać się na posiedzeniu, o wpro-
wadzeniu stanu wojny przesądza prezydent RP.
Traktaty pokojowe oraz umowy sojusznicze pole-
gają ratyfikacji za uprzednią zgodą wyrażoną
w ustawie (art. 89). Także użycie Sił Zbrojnych
RP poza granicami wymaga takiej umowy lub
ustawy (art. 117). Zawarcie umowy międzynaro-
dowej lub uchwalenie ustawy konieczne jest rów-
nież wtedy, gdy w grę wchodzi stacjonowanie
w Polsce obcych wojsk lub ich przemieszczanie
się przez nasze terytorium (art. 117).
Do Rady Ministrów należy zaś sprawowanie ogól-
nego kierownictwa w dziedzinie obronności kra-
ju (art. 146). Prawo podejmowania wielu bieżą-
cych decyzji w tej sprawie przekazane jest na
mocy ustaw ministrowi obrony.
W dziedzinie cywilnego kierownictwa siłami
zbrojnymi niezwykle istotną rolę konstytucja
powierza prezydentowi Rzeczypospolitej. Jest ROBERT CZULDA
on ich najwyższym zwierzchnikiem (art. 134

Żywioł pod kontrolą

ust. 1). W czasie pokoju zwierzchnictwo to
sprawuje za pośrednictwem ministra obrony
(co zakłada ich współdziałanie; art. 134 ust.
2). Prezydent mianuje szefa Sztabu General-
nego i dowódców rodzajów sił zbrojnych (art.
134 ust. 3), a w czasie wojny na wniosek pre-
Tworzymy brutalne instytucje, które mają nas
zesa Rady Ministrów mianuje naczelnego do-
wódcę (art. 134 ust. 4). Do prezydenta należy
bronić. Gdy to robią, zaczynamy się ich obawiać
nadawanie, na wniosek ministra obrony, właśnie ze względu na ten brutalny charakter.

określonych w ustawie stopni wojskowych
(art. 134 ust. 5).
Uprawnieniem i obowiązkiem prezydenta jest
podejmowanie decyzji o użyciu Sił Zbrojnych
RP w razie bezpośredniego zewnętrznego za-
grożenia państwa (art. 136). W takiej sytuacji
działa on na wniosek prezesa Rady Ministrów.
Organem doradczym prezydenta w sprawach
wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa
państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodo-
wego (art. 135). O jej składzie decyduje prezy-
dent. Jest on zatem cywilnym zwierzchnikiem
naszej armii, nie jest jednak jej naczelnym
dowódcą ani w czasie pokoju, ani w czasie
wojny.  są instrumentem prowadzenia polityki: „Pod-
Profesor doktor habilitowany nauk prawnych
PIOTR WINCZOREK wykłada na Wydziale Prawa
i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Jest wybitnym konstytucjonalistą, autorem wielu
podręczników akademickich.
T
eoretycznie sprawa wydaje się
prosta – za kwestie wojskowe po-
winni odpowiadać ci, którzy ma-
ją o nich największą wiedzę,
a więc wojskowi. W każdym de-
mokratycznym państwie jest jednak odwrotnie
– ludzie w mundurach pełnią jedynie funkcję
doradczą i wykonawczą, a nie decyzyjną. Woj-
skiem kierują politycy, a politykami suweren,
czyli społeczeństwo. Dzięki temu żywić moż-
na nadzieje, że wojsko nigdy nie wymknie się
spod kontroli i nie stanie się niezależnym pod-
miotem, chcącym obalić istniejący porządek.
POWAŻNA SPRAWA
Jest także i druga przyczyna takiego roz-
wiązania. Jak słusznie zauważył profesor
Peter Feaver, „wojskowi są zapewnie najbar-
dziej kompetentni w identyfikowaniu zagro-
żeń i wskazywaniu środków zaradczych. Tylko
politycy jednak mogą wskazać akceptowalny
przez dane społeczeństwo poziom ryzyka”.
Tym bardziej że działania wojskowe mają wy-
miar nie tylko militarny, ale także polityczny,
społeczny i gospodarczy. Jak dosadnie ujął to
premier Francji Georges Clemenceau, „woj-
na to zbyt poważna sprawa, aby zostawić ją
wojskowym”.
Problem ten dostrzeżono już dawno temu.
W książce „O wojnie” (1832) pisał o tym Carl
von Clausewitz. Jak zauważył, państwo two-
rzy siły zbrojne do prowadzenia wojen, a one
porządkowanie racji politycznych interesom
wojskowym byłoby nielogiczne. Wojsko to in-
strument, nic więcej”. Podobnie sądzili amery-
kańscy ojcowie założyciele, którzy twierdzili,
że „pogląd, jakoby sprawy wojskowe powinny

12 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


PRZESADNA WIARA w swoją wiedzę
w połączeniu z ignorowaniem rad wojskowych
stanowi wybuchową mieszankę, co ilustruje
przykład poprzedniej administracji
amerykańskiej. Na zdjęciu: prezydent USA
George W. Bush, sekretarz obrony Donald
Rumsfeld, wiceprezydent Dick Cheney
i generał Peter Pace – przewodniczący
FOT. US DOD
Kolegium Połączonych Szefów Sztabów.
być zostawione jedynie wojskowym, jest nie-
właściwy, a nawet szkodliwy”. Nawet komuni-
ści myśleli tak samo. „Naszą zasadą jest, aby
partia dowodziła karabinem, a nie karabin par-
tią”, pisał w 1929 roku Mao Tse-tung.
Pojawia się zatem drugi paradoks – wojsko
musi być na tyle silne, aby wykonać powierzo-
ne mu zadania, i jednocześnie na tyle słabe,
aby nie uchylać się od politycznej kontroli.
Utrata władzy nad tym żywiołem może prowa-
dzić do rządów wojskowych, militarystycznych,
opartych na dyscyplinie i zależności służbowej,
czyli niedemokratycznych. Zależność pomię-
dzy brakiem cywilnej kontroli nad wojskiem
a dużymi wydatkami na zbrojenia zauważył
w 1970 roku Eric Nordlinger. Jak dostrzegł,
reżimy wojskowe wydają na zbrojenia średnio
3,6 procent PKB. Państwa z kontrolą cywilną
zaledwie 1,9 procent PKB.
O ile w XIX wieku do wojskowych prze-
wrotów dochodziło szczególnie w państwach
latynoamerykańskich (115 udanych zama-
chów), o tyle w XX wieku problem ten
dotknął zdekolonizowaną Afrykę. W latach
1952–2000 przeprowadzono ich tam 42 (wobec
27 cywilnych). Trend ten miał (i po części nadal
ma) charakter ogólnoświatowy – w 1961 roku
w 12 procent państw świata rządy sprawowali
wojskowi, w 1966 roku wskaźnik ten wzrósł do
19 procent, a w 1972 roku do 27 procent. Zja-
wisko to dotyczy szczególnie państw trzeciego
A R M I A
świata, gdzie struktury polityczne są nad wyraz
słabe. Silna władza bowiem uniemożliwia rzą-
dy wojskowe.
Europa również nie była i nie jest wolna
od tego problemu. W 1961 roku generałowie
próbowali pozbawić władzy prezydenta
de Gaulle’a. W 1967 roku wojsko przejęło wła-
dzę w Grecji, a w 1973 doszło tam do kolejnego
wojskowego przewrotu. Rok później problem ten
dotknął Portugalię i Cypr. Powojennych prze-
wrotów w Turcji nie sposób zliczyć.
PRZEROST AMBICJI
Świat polityki i wojska nieustannie wchodzi
ze sobą w interakcje, nawet w państwach de-
mokratycznych. Ze względu na charakter, za-
dania i specyfikę wojsko nigdy nie będzie po-
za polityką. Dotyczy to także ugruntowanych
demokracji, takich jak brytyjska. Wpływy
tamtejszych sił zbrojnych były tak duże, że po
wojnie krymskiej (1853–1856) wymuszono na
politykach reformy. W perspektywie długofa-
lowej zaakceptowano jednak prymat cywilów
nad wojskiem, pozostając wiernym zasadzie,
że „polityka nie jest dla żołnierzy”.
Czasem wojskowy chce zajmować się poli-
tyką, ale może to zrobić dopiero po zdjęciu
munduru. Jeśli nie będzie tego przestrzegał, wy-
stąpi przeciwko swoim przełożonym, a wtedy
musi ponieść karę. Stało się tak choćby z genera-
łem Richardem Dannattem, który po
uwagach pod adresem premiera Gordona
Browna nie został naczelnym dowódcą bry-
tyjskich sił zbrojnych.
W Stanach Zjednoczonych skarcony zo-
stał generał John Riggs, oficer z 39-letnim
stażem. Za krytykę Departamentu Obrony
i cywilnych zwierzchników stracił jedną
z gwiazdek. Jednocześnie został zmuszony
do natychmiastowego przejścia w stan spo-
czynku.
Po zakończeniu błyskotliwej kariery woj-
skowej politykiem został Winston Churchill.
Podobnie Charles de Gaulle, który dzięki służ-
bie wojskowej został mężem stanu odrodzonej
Francji. Amerykańskim prezydentem był
Dwight Eisenhower, były dowódca sił alianc-
kich w Europie. Naśladować go chciał Wesley
Clark, były dowódca NATO w Europie.
Aby zasadzie rozdziału wojska od polityki
stało się zadość, w niektórych przypadkach
konieczne jest odczekanie odpowiedniego cza-
su od zdjęcia munduru. Sekretarzem obrony
w Stanach Zjednoczonych można zostać do-
piero dziesięć lat po opuszczeniu wojska.
Gorzej, gdy wojskowi wykorzystują swoje
zasługi i przekraczają uprawnienia. Podczas
wojny koreańskiej za daleko posunął się
bohater z II wojny światowej generał Douglas
McArthur, który chciał być równorzędnym
partnerem dla prezydenta Harry’ego
Trumana. Spierał się z głową państwa i nie
okazywał należnego szacunku, za co został
zdymisjonowany.
W drugiej połowie lat czterdziestych doszło
w Stanach Zjednoczonych do „rewolty admi-
rałów”, w której publicznie wystąpiono prze-
ciwko polityce wojskowej rządu. Polityczną
karierę w mundurze próbowali robić generało-
wie Curtis LeMay oraz Alexander Haig, by-
ły dowódca sił NATO. Gdy w marcu 1981 ro-
ku próbowano zabić prezydenta Reagana,
Haig ogłosił przejęcie władzy.
GRZECH ZAROZUMIALSTWA
Nie tylko wojskowi mogą negatywnie od-
działywać na sferę polityków. Często to ci dru-
dzy mają zły wpływ na siły zbrojne. Cywilna
kontrola nad wojskiem nie jest wszak pozba-
wiona wad. Najpoważniejsza to politykierstwo,
które może górować nad racjami wojskowymi.
Tak było z wojną w Wietnamie, którą Ame-
rykanie nie przegrali militarnie, lecz politycz-
nie – rządzący musieli ustąpić pod presją
społeczeństwa. Nie inaczej było w 1993 ro-
ku, kiedy wojska amerykańskie uciekły z So-
malii po mało znaczącej militarnie wpadce
w Mogadiszu. Polityczne uwarunkowania
odegrały również nadmierną rolę podczas woj-
ny w Kosowie (1999).
Cywilna kontrola bywa groźna, gdy poli-
tycznym decydentom wydaje się, że są eksper-
tami w sprawach wojskowych. Czasem tak
oczywiście bywa – w Izraelu każdy polityk
ma za sobą nie tylko służbę wojskową, ale
i niejedną wojnę. W 1794 roku prezydent
George Washington osobiście kierował woj-
skiem, kiedy tłumił rebelię w Pensylwanii,
a James Madison dowodził oddziałami
w walce o Waszyngton.
PORCELANOWE WOJSKO
Przesadna wiara w swoją wiedzę w połą-
czeniu z ignorowaniem rad wojskowych stano-
wi wybuchową mieszankę, co ilustruje przy-
kład poprzedniej administracji amerykańskiej.
Zwolennicy militarnej siły nie mieli pojęcia
o wojsku. Dick Cheney, chociaż aktywnie po-
pierał udział Stanów Zjednoczonych w wojnie
w Wietnamie, sam do wojska nie poszedł, bo
– jak stwierdził – miał wtedy „inne prioryte-
ty”. Donald Rumsfeld spędził trzy lata w ma-
rynarce, ale nigdy nie walczył. George
W. Bush wymigał się od wojny w Wietnamie
i służył w siłach powietrznych Gwardii Naro-
dowej Teksasu. Meksykański pisarz Carlos
Fuentes nazwał ich poetycko „porcelanowy-
mi, biurowymi żołnierzami, którzy nigdy nie
stanęli pod karabinowym ostrzałem”.
Cywile i wojskowi są jak ogień i woda.
Obu środowisk nie można w pełni pogodzić.
Ci pierwsi nie ufają wojskowym i ignorują
ich opinie, a żołnierze obawiać się mogą
protekcjonalnego traktowania i sprowadza-
nia ich do roli bezmyślnych wykonawców,
pozbawionych należnego im szacunku. Obie
strony muszą jednak pamiętać, że są na sie-
bie skazane. 
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 13
 N A C E L O W N I K U

Czy można
ugryźć lwa
w ogon?

14 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A
Z profesor doktor habilitowaną HANNĄ
KUZIŃSKĄ o ratowaniu wojskowej kasy
w czasach kryzysu finansowego
rozmawia JANUSZ B. GROCHOWSKI
POLSKA ZBROJNA: Wojsko jako najwięk-
szy beneficjent budżetu powinno być zainte-
resowane jak największymi podatkami. Tym-
czasem wśród wojskowych można spotkać się
z opinią, że jest to przelewanie z pustego
w próżne. Przecież Skarb Państwa płaci po-
datki, które później sam odbiera. Czy to ma
sens?
HANNA KUZIŃSKA: Tu chodzi przede
wszystkim o rozliczenia VAT. Ale tak musi być,
żeby zlikwidować wszystkie luki, przez które
mogłyby wyciekać pieniądze.
Jedną z podstaw unijnego syste-
mu podatkowego jest jego spój-
Niektóre
ność. Polska, wstępując do UE, wydatki są
poświęciła wiele czasu, aby do-
stosować swój system podatku konieczne,
pośredniego do prawa unijnego.
Wysokość środków pobieranych
aby żołnierz
do wspólnego budżetu uzależ- był dobrze
niona jest bowiem w dużym
stopniu właśnie od podatku wyposażony
VAT. Gdyby Polska czy inne
kraje tworzyły furtki, ten system
i bezpieczny
stałby się nieprzejrzysty i niespójny. Prawdopo-
dobnie pojawiłyby się kłopoty z tymi państwami,
które poszukują sposobów na to, aby mieć jak
najmniejszy wkład do wspólnej kasy. Tu nie ma
co kontestować rozwiązań przyjętych i spraw-
dzonych w 27 państwach. Najgorsze, co można
byłoby zrobić, to stworzyć system skomplikowa-
nych wyjątków. I tak jest ich dużo.
POLSKA ZBROJNA: Podatek VAT znacznie
obciąża kasę wojska. Na poziomie 22 procent
jest jednym z najwyższych w Europie.
HANNA KUZIŃSKA: Stawka, którą mamy
w Polsce, jest stanowczo za wysoka. Co gorsza,
mamy dużą rozpiętość między stawką podstawo-
wą a obniżoną, która u nas wynosi 7 procent.
O wiele trudniej wówczas upowszechniać staw-
kę podstawową, do czego powinny stopniowo
zmierzać wszystkie kraje, gdyż w idealnym sys-
temie, w nieokreślonej przyszłości, ma być tylko
jedna podstawowa stawka. Po to, by żadnym
branżom gospodarczym nie stwarzać nieuzasad-
nionych przywilejów finansowych.
POLSKA ZBROJNA: Na przykład 15
procent?
HANNA KUZIŃSKA: Nie możemy stosować
stawki podstawowej niższej niż 15 procent. Ale
FOT. EWA KORSAK
ten poziom byłby wymarzony dla gospodarki
– pobudzałby popyt, prowadziłby do obniżki cen,
a Polska stałaby się bardziej konkurencyjna. Jest
tylko jeden problem – mniej więcej 4 miliardy
złotych kosztowałoby obniżenie o jeden punkt
stawki VAT. Można więc sobie mówić o reduk-
cji, ale najpierw trzeba mieć odpowiednią bazę
finansową. To nie znaczy, że nie powinniśmy te-
go robić. Może nie od razu o jeden punkt, a tylko
o 0,25 punktu procentowego co roku.
POLSKA ZBROJNA: Prywatnie bardziej
doskwiera nam podatek od osób fizycznych.
Może liniowy byłby bardziej sprawiedliwy?
HANNA KUZIŃSKA: Od te-
go roku praktycznie mamy taki
podatek. Prawdopodobnie bar-
dzo niewielka grupa osób, któ-
rych dochód przekroczy 85 ty-
sięcy złotych, będzie opodatko-
wana drugą stawką, 32-procen-
tową. Gdy ten próg wynosił
74 tysiące, przekraczało go mniej
niż jeden procent podatników.
Polska wciąż jest krajem bied-
nym, dochody większości go-
spodarstw domowych są nie-
wielkie. Nieprzypadkowo cały świat, poza wyjąt-
kami, przyjął progresję podatkową. Bardzo wiele
społeczeństw uważa, że bogaci powinni trochę
więcej płacić niż ci, którym często nie wystarcza
na zaspokojenie podstawowych potrzeb.
POLSKA ZBROJNA: Wszyscy spodziewali
się kolejnych cięć w tegorocznym budżecie
MON, tymczasem one nie nastąpiły. Zasko-
czenie?
HANNA KUZIŃSKA: Nie jestem zaskoczo-
na. Wręcz przeciwnie, spodziewałam się, że mi-
nister finansów dzięki swoim doskonale działa-
jącym służbom świetnie orientował się, iż z bu-
dżetu MON nie było już można uszczknąć ani
złotówki bez narażania państwa na niebezpie-
czeństwo. Przecież istnieje minimum wydat-
ków na polskie siły zbrojne i zejście poniżej te-
go progu powoduje zagrożenie dla funkcjono-
wania armii.
POLSKA ZBROJNA: Jaki jest w końcu bu-
dżet MON?
HANNA KUZIŃSKA: Został ustalony na po-
ziomie 24,5 miliarda złotych. I ta kwota nadal
jest w znowelizowanej ustawie budżetowej,
podczas gdy MON musiał zapłacić z pieniędzy
na ten rok ubiegłoroczne rachunki, opiewające
na 3,5 miliarda złotych. Są jeszcze wydatki,
które trzeba będzie przyciąć, ale to już jest w ge-
stii ministra.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 15
 N A C E L O W N I K U
POLSKA ZBROJNA: Czy nie pojawiła się
„czerwona linia”, po której przekroczeniu
dalsze cięcia mogą być niebezpieczne?
HANNA KUZIŃSKA: Przy tak wielkich kwo-
tach, z jakimi mamy do czynienia w przypadku
budżetu MON, zawsze można powiedzieć, że da
się wygospodarować więcej. Teoretycznie prze-
cież można obniżać wynagrodzenia czy emery-
tury, ale nikt przytomny niczego takiego nie za-
proponuje.
POLSKA ZBROJNA: Wcale nie tylko teore-
tycznie. To jest tak stary pomysł jak III Rzecz-
pospolita. Od 20 lat jest powtarzany przez
różnych ministrów, głównie zresztą od pracy
i polityki społecznej.
Kiedy porównamy wydatki obronne
nasze i innych krajów, okaże się,
że u nas są one stosunkowo niewielkie
HANNA KUZIŃSKA: Rodzi się tylko pytanie,
czy można ugryźć lwa w ogon. Można, ale przy-
jemność niewielka, a niebezpieczeństwo duże.
Taka decyzja z pewnością spowodowałaby
ogromny opór społeczny, a dodatkowo natych-
miast byłaby zaskarżona do Trybunału Konsty-
tucyjnego i może do sądów. Możliwe, że zaosz-
czędzone tak pieniądze trzeba by później wypła-
cić wraz z odsetkami. Skoro nie za bardzo moż-
na ruszyć wydatki socjalne, pozostaje sfera tech-
nicznej modernizacji sił zbrojnych. Ale zawsze
było to, jest i prawdopodobnie będzie oczkiem
w głowie każdego szefa resortu. Minister obrony
chce widzieć armię nowoczesną i wyposażoną.
I tu koncentruje się większość wydatków.
POLSKA ZBROJNA: Budżet MON to jeden
wielki wydatek stały, najbardziej nielubiany
przez Ministerstwo Finansów. Jego wysokość
jest zakotwiczona na poziomie 1,95 procent
produktu krajowego brutto. Wydatki mająt-
kowe są kolejną kotwicą, bo muszą stanowić
20 procent budżetu MON, na wydatkach oso-
bowych, jak widać, też się nie zaoszczędzi, bo
jak zwolni się wojskowego, to pojawi się na
garnuszku MON jako emeryt. Czy widzi Pani
możliwość poluzowania tego gorsetu?
HANNA KUZIŃSKA: Doradzając ministrowi
Klichowi, trudno podawać rozwiązania, które
byłyby bliskie ministrowi Rostowskiemu. Mini-
ster obrony, starając się dostosować do wymo-
gów budżetowych, nie będzie rezygnował ze
standardu minimum potrzeb. Są wydatki ko-
nieczne, aby żołnierze byli dobrze wyposażeni
i bezpieczni.
POLSKA ZBROJNA: Nie ma takiej kwoty,
której wojsko nie byłoby w stanie wydać. Po-
dobnie jak chociażby służba zdrowia.
16 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
HANNA KUZIŃSKA: Gdyby spytać wszyst-
kich ministrów, jakie mają potrzeby, okazałoby
się, że każdy z nich bez trudu wydałby cały bu-
dżet państwa. To jest więc niebezpieczne pyta-
nie. Jednak kiedy porównamy wydatki obronne
nasze i innych krajów, okaże się, że u nas są one
stosunkowo niewielkie. Miarkując potrzeby
i ambicje, musimy utrzymać budżet MON w ja-
kiejś relacji do tego bogactwa, które mamy.
POLSKA ZBROJNA: Ważne, aby nie mylić
potrzeb z marzeniami.
HANNA KUZIŃSKA: Trudno sobie wyobra-
zić lepsze zderzenie potrzeb i możliwości niż
czternaście programów modernizacyjnych, które
MON przyjął do realizacji w latach 2009–2018.
Propozycjom Sztabu Generalnego przeciwsta-
wione zostały symulacje Departamentu Budżeto-
wego, z których wynika, jakimi kwotami będzie
dysponował MON w 10-letniej perspektywie.
Wymusiło to ustalenie kolejności poszczególnych
programów, co jest absolutnie niezbędne. Co jest
powietrzem dla armii, a co może być finansowa-
ne, ale nie musi, może być opóźniane, zastępowa-
ne innym programem, czasowo zawieszane.
POLSKA ZBROJNA: Były wiceminister fi-
nansów Wojciech Misiąg powiedział swego
czasu: dajcie dobre programy, a my pomyśli-
my o ich sfinansowaniu?
HANNA KUZIŃSKA: Programy są, natomiast
czy druga strona jest gotowa dać na nie pienią-
dze, to jest pytanie, które dzisiaj męczy nie tylko
ministra obrony. Planujemy budżet państwa
w warunkach tylko częściowej pewności. Nie co
roku zdarzają się takie finansowe tąpnięcia, jak
w 2008 roku, których skutki przeszły na ten rok.
Polska na szczęście nie przeżywa takiej zapaści,
jak na przykład Łotwa czy Litwa. Pojawiają się
też sygnały, że Europa i świat powoli wychodzą
z kryzysu. Są świetne programy, państwo jest
stabilne finansowo, są pieniądze na finansowanie
zadań – pytanie tylko, jakie?
POLSKA ZBROJNA: Na pewno potrzebne
są duże. Każdy z najważniejszych programów
opiewa na prawie 14–15 miliardów złotych.
HANNA KUZIŃSKA: Trzeba wybierać. Jeżeli
utrzyma się wskaźnik 1,95 procent PKB, to ma-
my w perspektywie dziesięciu lat 270 miliardów
złotych. I jak dobry gospodarz musimy wybie-
rać, co jest niezbędne.
POLSKA ZBROJNA: Jako wiceminister
edukacji narodowej poszukiwała Pani nowych
źródeł zasilania oświaty i sportu? Czy można
znaleźć je dla MON?
HANNA KUZIŃSKA: Są pieniądze z partner-
stwa publiczno-prywatnego, po które u nas sięga
się bardzo nieśmiało i bez zaufania, a z których
finansowane są zakupy w Niemczech, Francji
czy Wielkiej Brytanii. Ustawa, którą uchwalono
kilka lat temu, okazała się instrumentem za mało
atrakcyjnym, by przedsiębiorców zachęcić do ta-
kiej współpracy. Lęk był po obu stronach, że na
styku sfery publicznej i prywatnej pojawiają się
elementy korupcjogenne. To usztywniło urzęd-
ników. Może ten stan uda się zmienić po tego-
rocznej nowelizacji ustawy. I na początek spró-
bujemy zainteresować przedsiębiorców inwesty-
cjami budowlanymi. Myślę, że MON będzie po-
szukiwało takich możliwości. Prawna formuła
jest, chęci są, teraz potrzebny jest pierwszy od-
ważny, który przetarłby ścieżki i pokazał, że to
się opłaca obu stronom i nikt nikogo nie będzie
podejrzewał o wszeteczeństwa finansowe.
Rozpoznaną metodą sięgania po środki pozabu-
dżetowe jest leasing sprzętu. Byłoby dobrze,
gdybyśmy, spłaciwszy raty, stawali się jego wła-
ścicielami. Ważną rolę może odegrać wprowa-
dzane w tym roku finansowanie zakładów prze-
mysłu obronnego poprzez kredyty i ich poręcze-
nia. Uprawnienia do tego ma Bank Gospodar-
stwa Krajowego, a przede wszystkim Agencja
Rozwoju Przemysłu. To też zwiększa możliwość
dokonywania zakupów dla armii.
POLSKA ZBROJNA: Czy na początek nie
należałoby dokonać zmian, które dodałyby
więcej odwagi urzędnikom? W tej chwili,
gdy sześć instytucji w MON szuka afer, czę-
sto więcej uwagi poświęca się ochronie wła-

snych pleców niż szukaniu dobrych rozwią-
zań dla wojska.
HANNA KUZIŃSKA: Dla mnie ważna jest
odpowiedź na pytanie, czy te kontrole powodują
zahamowanie procedur i przynoszą szkodę pro-
wadzonym kontraktom. Bardziej prawdopodob-
ne jest to, że transakcje hamują wadliwe proce-
dury odwoławcze. Zdarza się, że ci, którzy prze-
grali przetarg, na kolejne miesiące powstrzymują
finalizowanie bardzo potrzebnych zakupów, a
pieniądze leżą na kontach.
POLSKA ZBROJNA: MON czekają ciężkie
czasy?
HANNA KUZIŃSKA: Myślę, że ten resort ma
szczególny status. Tu się za dużo nie ekspery-
mentuje. Władza publiczna zawsze starała się ra-
czej stabilizować finanse tego resortu, aby mieć
pewność, że bezpieczeństwo państwa jest nieza-
grożone.
POLSKA ZBROJNA: Jest Pani optymistką.
Pokusa cięć w MON zawsze była, i chyba jest
nadal, silna. Inna sprawa, że jest co ciąć.
HANNA KUZIŃSKA: Ale jednocześnie jest
to jedyny resort, który ma zagwarantowane
1,95 procent PKB państwa, w tym 20 procent na
inwestycje. Ktoś więc kiedyś pomyślał o wydat-
kach na obronność jako tych pod specjalnym
nadzorem.
POLSKA ZBROJNA: Pomyślał w sytuacji,
kiedy były poważne zakusy na cięcia?
HANNA KUZIŃSKA: Ale która koncepcja
wygrała? Ta bezpieczna.
A R M I A
FOT. SXC.HU
POLSKA ZBROJNA: Naprawdę ciężkie mo-
gą być lata 2010–2011 właśnie z powodu tego,
co miało być dobrodziejstwem dla budżetu
MON – powiązania z PKB. Grozi nam spa-
dek, a w najlepszym razie zastój.
HANNA KUZIŃSKA: Nie sądzę. Już jest prze-
widywany wzrost o 0,5 procent w przyszłym ro-
ku. W dalszej perspektywie Ministerstwo Finan-
sów prognozuje wejście na ścieżkę 3,5 procent
wzrostu PKB. Nie jest to oszałamiający rezultat,
ale efekt bardzo ostrożnego planowania, spowo-
dowanego doświadczeniami ostatnich miesięcy.
Na marginesie – 3,5 procenta to dokładnie ten
sam wskaźnik, jaki możemy osiągnąć przecięt-
nie na koniec 2010 roku. Przed światowym
kryzysem przez ostatnie dziesięć lat, do końca
2008 roku, przeciętny wskaźnik wzrostu PKB
wynosił 4,2 procent. Był on gorszy niż w wielu
krajach na dorobku, takich jak Litwa, Łotwa, Es-
tonia (powyżej 6 procent), Słowacja czy Rumu-
nia (powyżej 5 procent).
POLSKA ZBROJNA: To są kraje akurat
najboleśniej doświadczone przez kryzys.
HANNA KUZIŃSKA: Ale to, czego dokonały
do 2009 roku, sytuuje je znaczenie wyżej niż
Polskę. Jesteśmy cały czas na szarym końcu.
Chociaż gdy porównamy się do rozwiniętych
krajów UE (Belgii, Danii, Niemiec), rezultat jest
przyzwoity. Także powiązanie budżetu MON
z PKB nie jest zagrożeniem, lecz gwarancją jego
stabilizacji. Nawet gdy mamy trudniejsze lata.
POLSKA ZBROJNA: Gdyby udało się
jeszcze zharmonizować budżet z wielolet-
nim finansowaniem programów moderniza-
cyjnych…
HANNA KUZIŃSKA: Niestety, gospodarka
jest kapryśna i nie zawsze chce zachowywać się
zgodnie z przewidywaniami ekonomistów.
POLSKA ZBROJNA: Lepiej więc być przy-
gotowanym na złe czasy?
HANNA KUZIŃSKA: Ekonomista zawsze ma
warianty A, B, C i gdzieś w tyle głowy D. Zwłasz-
cza ten, kto układa budżet, nigdy nie może my-
śleć w kategorii jednego wariantu. I tak są budo-
wane programy modernizacyjne. Trzeba pamię-
tać, co możemy i co musimy kupić.
POLSKA ZBROJNA: Chyba przede wszyst-
kim, jak oddzielić potrzeby od marzeń, kreślo-
nych często na wyrost, w myśl zasady, że i tak
odetną.
HANNA KUZIŃSKA: Wszyscy mają ten pro-
blem. Tak myśli się o budżetach we wszystkich
krajach świata. Przedstawić jak największe żąda-
nia, bo jak obetną je o połowę, będzie przynajm-
niej na to, co jest niezbędne. Problem polega na
tym, jak te dwa światy, marzeń i realny, do siebie
zbliżyć. Wspomniany Wojciech Misiąg wymy-
ślił w zderzeniu z zalewem resortowych życzeń
limity dla poszczególnych ministerstw, co znacz-
nie usprawniło prace nad budżetem państwa. Je-
go pomysły były irytujące, ale te kagańce ureal-
niały świat, w którym się poruszaliśmy.
POLSKA ZBROJNA: Jest Pani pierwszym
doradcą do spraw ekonomicznych ministra
obrony. Czym Bogdan Klich Panią przekonał?
HANNA KUZIŃSKA: Był jeden argument,
którym minister przekonał mnie całkowicie. „Jest
pani oszczędnym krakusem” – powiedział
– „i chcę wiedzieć, gdzie pieniądze można jesz-
cze znaleźć, gdzie je można lepiej wykorzystać.
Czy pani mi w tym pomoże?”.
POLSKA ZBROJNA: Znalazła już Pani
jakieś?
HANNA KUZIŃSKA: Nie powiem, że znala-
złam, gdyż szukamy ich razem z generałem
Sodolskim, który chyba też jest z charakteru kra-
kusem. 
WIZYTÓWKA
HANNA KUZIŃSKA
Poznała z rozmaitych stron
tajniki finansów. Pracowała
w kilku łódzkich i warszaw-
skich firmach, a także w Biurze Studiów
i Analiz Kancelarii Sejmu. Była podsekreta-
rzem stanu w Ministerstwie Edukacji Narodo-
wej i Sportu. Wykładała na Uniwersytecie
Warszawskim i w Wyższej Szkole Przedsię-
biorczości i Zarządzania imienia Leona Koź-
mińskiego. Jest autorką publikacji poświęco-
nych finansom publicznym i podatkom. Od
kilku miesięcy profesor Kuzińska doradza mi-
nistrowi obrony w sprawach ekonomicznych.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 17
 P R O F E S J O N A L I Z A C J A
ROMAN PRZECISZEWSKI
Szkolenie
bez rozmachu
W sztabie jednostki z dumą informują, że na strzelanie
wyjechały aż dwa bataliony. Nieoficjalnie wiadomo,
że to zaledwie kilkudziesięciu żołnierzy.
P
ułkownik dyplomowany
Marek Sarnowski, do-
wódca 2 Pułku Komunika-
cyjnego z Inowrocławia,
gwarantuje, że w siedzibie jednostki
przy ulicy Dworcowej 56 nic się nie
zmieniło. Wojsko było, jest i – zgod-
nie z planami rozwoju Sił Zbrojnych
RP – będzie.
KOLEJKA DO MUNDURU
Przyszła jednak profesjonalizacja.
Odeszli żołnierze z poboru i natych-
miast zupełnie zmieniły się realia
18 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
Alkohol
lub używki
w koszarach? To się
nie mieści
w głowie – mówią
zawodowi
żołnierze.
służby. „Żołnierz zawodowy obecnie
przede wszystkim powinien się szko-
lić”, podkreśla dowódca. „Od połowy
lipca ochronę koszar i obsługę biura
przepustek przejęła firma cywilna,
wyłoniona w ramach przetargu, nato-
miast kadra pułku – bo przecież ta
jednostka jest już w pełni zawodowa
– zajmuje się głównie tym, co decy-
duje o przygotowaniu żołnierza do
najtrudniejszych zadań. W kraju,
w Afganistanie lub każdym innym za-
kątku świata. Tam, gdzie trzeba bę-
dzie wykonywać rozkazy”.
Kilka tygodni temu, 4 sierpnia 2009 roku,
pułk pożegnali odchodzący do rezerwy
ostatni żołnierze z poboru. Szeregowy
Mirosław Ślipek do zasadniczej służby woj-
skowej zgłosił się w grudniu 2008 roku na
ochotnika. Sprawdził się najpierw w bra-
niewskiej baterii artylerii rakiet, potem
w inowrocławskim pułku, i – razem z bra-
tem bliźniakiem – zamarzył o pozostaniu
w mundurze na dłużej. Niestety, wraz z wie-
loma innymi zostali odprawieni z kwitkiem.
„Do munduru jest długa kolejka. Z na-
szych analiz wynika, że o każdy etat szere-
gowego zawodowego jeszcze niedawno
ubiegałoby się przynajmniej trzech kandy-
datów”, mówi podpułkownik Wojciech
TYLKO JEDNA
TRZECIA kadry
2 Pułku ma stałe
zameldowanie
w Inowrocławiu.
Pozostali są
spoza garnizonu.
Większość więc
dojeżdża,
od kilkunastu
do ponad stu
kilometrów
codziennie!
Krajewski, szef sztabu pułku. Jak będzie za
OSTATNI kilka bądź kilkanaście miesięcy, nie wie.
praktyczny Tym bardziej że wielu z tych, którzy nie-
sprawdzian
dawno zgłosili akces do zawodowej służby
inowrocławskich
żołnierzy odbył wojskowej, teraz oficjalnie wyraża żal.
się trzy lata temu Oficjalnie, czyli na internetowych forach
podczas bądź w kolejnych skargach, kierowanych nie
stawiania
estakady
tylko do MON. Jedni byli wyróżniającymi
zastępczej na się żołnierzami służby zasadniczej i słyszeli
Trasie Toruńskiej obietnice pozostania w armii, drugich
w Warszawie. – z rezerwy – pociągnęła wszechobecna pro-
mocja wojskowej kariery. Niektórzy z nich
przeszli już badania lekarskie, zaliczyli eg-
zaminy sprawnościowe i... złożyli wypowie-
 A R M I A
dzenia w miejscach dotychczasowej pracy. sprawdzonych kandydatów, jednak każdemu
Po pewnym czasie niespodziewanie okazało musieliśmy mówić: proszę poczekać, proszę
się, że zostali na lodzie. Dlatego nawet uzbroić się w cierpliwość, jeszcze nie teraz.
w miejscowym urzędzie pracy można usły- Gdy z ich strony padało pytanie: kiedy to się
szeć opinię, że już nie dla wszystkich armia zmieni, ważyliśmy każde słowo, bo sami nie
jest doskonałym i pewnym pracodawcą. znaliśmy odpowiedzi”.
„Po inowrocławskich ulicach zawsze cho- Jakie są konsekwencje braku naboru na
dzę w mundurze. Zdarzyło się już kilka ra- wcześniej przyznane etaty? Wiadomo
zy, że podchodził do mnie były żołnierz puł- – przede wszystkim znacznie zwiększyła się
ku albo ktoś z jego rodziny i prosił wprost: liczba służbowych wakatów. Nie tylko w Ino-
niech pan weźmie do służby w jednostce. wrocławiu. W sztabie 2 Pułku z dumą infor-
Tylko jak ja mam to zrobić? Jest kryzys”, mują na przykład, że na dzisiejsze strzelanie
pułkownik Sarnowski bezradnie rozkłada wyjechały aż dwa bataliony. Brzmi to pięknie
ręce. i świadczy o tym, że wojsko nie marnuje
Nowa sytuacja nie spowodowała najmniej- czasu. Szkoli się, podwyższa kwalifikacje
szych zmian w dotychczasowej strukturze i przygotowuje na każde wyzwanie. Już nie-
oficjalnie można się jednak dowiedzieć, że
te dwa pododdziały, odbywające wcześniej
zaplanowane szkolenie na pobliskim poligo-
nie w Toruniu, składały się dzisiaj zaledwie
z kilkudziesięciu żołnierzy.
OSTATNI SPRAWDZIAN
„Zapewniam pana, że wszystkie zadania,
które postawiono przed pułkiem na pewno
wykonamy bardzo dobrze. Mimo waka-
FOT. ROMAN PRZECISZEWSKI
tów”, podkreśla podpułkownik Sławomir
Strzelecki, zastępca dowódcy jednostki.
O zadaniach 2 Pułku
można dowiedzieć się Odeszli żołnierze
z jego strony interneto-
wej. Na pozycji pierwszej z poboru
PUŁKOWNIK DYPLOMOWANY MAREK SARNOWSKI,
wymienione są „zadania
mobilizacyjne, których
i natychmiast
zmieniły się realia
dowódca 2 Pułku Komunikacyjnego z Inowrocławia:
„Ta jednostka jest już w pełni zawodowa – zajmuje się celem jest powołanie no-
głównie tym, co decyduje o przygotowaniu żołnierza wych jednostek, tworzo-
do najtrudniejszych zadań”. nych do osłony technicz- służby
nej sieci komunikacyjnej,
zwłaszcza w rejonach szerokich przeszkód
wodnych”.
„To wykonamy bez najmniejszych trudno-
ści, choćby bazując na dotychczasowych
FOT. 2 PUŁK KOMUNIKACYJNY (4)
wzorcach i doświadczeniach. Niewiadomą
jest tylko to, czy i kiedy na wolne miejsca
przyjdą ludzie. Albo czy zamiast żołnierzy
zawodowych nie znajdą się na nie ochotnicy
z Narodowych Sił Rezerwy”, tłumaczy je-
den z oficerów. Drugi sięga po kolejne ofi-
cjalne zadanie 2 Pułku. Dowodzi, że z pla-
nowaniem przepraw pontonowych, przygo-
2 Pułku. Nadal tworzą go dwa bataliony (bu- towaniem mostów składanych bądź nisko-
dowy mostów i pontonowy), dwa patrole wodnych nie będzie najmniejszego kłopotu.
rozminowania oraz pododdziały zabezpie- Ale już szkolenie pokazuje skalę narastają-
czające. W sumie kilkuset żołnierzy zawo- cego problemu. Dlaczego? Choćby z tego
dowych, którzy muszą sprostać tym samym powodu, że „obecny proces szkolenia nie
zadaniom, do niedawna wykonywanym ma rozmachu i praktycznie ogranicza się do
wspólnie z żołnierzami z poboru. „Gdy po- podtrzymania nawyków oraz sprawności fi-
żegnaliśmy szeregowych służby zasadniczej, zycznej i strzeleckiej”, dopowiada inny ofi-
w koszarach zrobiło się trochę pusto”, infor- cer. Wprawdzie limity środków bojowych
muje jeden z rozmówców. Drugi dodaje: nie zmieniły się w ogóle, jednak dodaje, że
„W chwili wstrzymania naboru do służby „na razie nie ma mowy o jakimkolwiek
zawodowej aż kilkadziesiąt procent stano- przygotowywaniu żołnierzy rezerwy i egza-
wisk było jeszcze nieobsadzonych. Mieli- minach praktycznych w warunkach real-
śmy na nie chętnych, naprawdę dobrych, nych, poligonowych”.
Kiedy zatem odbył się ostatni praktyczny
sprawdzian inowrocławskich żołnierzy?
W sztabie wymieniają jednym tchem: trzy
lata temu podczas stawiania estakady za-
stępczej na Trasie Toruńskiej w Warszawie
oraz rok później, w czasie ćwiczeń „Opal”,
gdy wojska inżynieryjne Pomorskiego Okrę-
gu Wojskowego budowały przeprawę ponto-
nową przez Wisłę w rejonie Grudziądza.
Oba zadania pułk wykonał na piątkę i wciąż
się tym chwali. „To, że kilka tygodni temu
postawiliśmy kilka pomostów rekreacyjnych
dla Gniewkowa przecież się nie liczy”,
uprzedza jakiekolwiek wątpliwości kolejny
ze sztabowców.
BEZ PKP ANI RUSZ
Za „gwarancją służby” bez wątpienia sto-
ją perspektywy nakreślone w programie
rozwoju Sił Zbrojnych RP. Wynika z nich,
że 2 Pułk Komunikacyjny w najbliższych
latach zostanie przeformowany w 2 Pułk
Inżynieryjny. Zadania będzie miał podob-
ne, zmieni jedynie strukturę i podległość.
Najważniejsze jednak, że nie zniknie z woj-
skowej mapy.
„Obecnie jesteśmy podporządkowani do-
wódcy POW. Gdy okręg zostanie zlikwido-
wany, spłaszczy się
struktura dowodzenia
i najprawdopodobniej
będziemy podlegać jed-
nemu z nowo powsta-
łych rejonowych szta-
bów wojskowych”, do-
myśla się podpułkow-
nik Strzelecki. „Wróć-
my jednak do perspek-
tyw pułku. One są pewne i dlatego każdy
żołnierz zawodowy da z siebie wszystko, by
nie być tylko przeciętnym i pozostać w nim
jak najdłużej”, jest przekonany podpułkow-
nik Krajewski.
Ta ostatnia uwaga nie jest bez znaczenia.
Nasi rozmówcy przypominają: wielu do-
świadczyło już restrukturyzacji i związanej
z nią niepewności. Wielu – chcąc nadal peł-
nić służbę – od lat tłucze się różnymi środ-
kami lokomocji z jednej miejscowości do
drugiej, żyje na dwa domy bądź zmienia je-
den internat garnizonowy na drugi. Bez pre-
tensji, już jakby z przyzwyczajenia, że woj-
skowa dyspozycyjność może mieć różne
oblicza.
Major Julian Stankiewicz ostatnio podli-
czył, że tylko jedna trzecia kadry 2 Pułku
ma stałe zameldowanie w Inowrocławiu. Po-
zostali są spoza garnizonu. Większość więc
dojeżdża, od kilkunastu do ponad stu kilo-
metrów codziennie!
„Wstaję o czwartej rano, robię jakąś ka-
napkę i pędzę do pociągu. Po południu zno-
wu biegnę na dworzec. Całe szczęście, że
jest tak blisko. Każdego dnia spędzam w po-
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 19
 D O Ś W I A D C Z E N I A
ciągach około pięciu godzin”, relacjonuje
Stankiewicz, zapewniając przy tym, że na-
prawdę nie jest jeszcze w najgorszej sytu-
acji. „Gdyby jednak PKP stanęło, nie miał-
bym jak dotrzeć do jednostki”.
Pułkownik Sarnowski reasumuje: wkrót-
ce będziemy pracować inaczej, w innych go-
dzinach. Od poniedziałku do czwartku służ-
bę zaczniemy pełnić nieco wcześniej niż do-
tychczas, a w piątek odpowiednio wcześniej
wyjdziemy z koszar. W efekcie w weekendy
rodziny będą miały nas trochę dłużej niż do
tej pory. Dodajmy, że dowódca też żyje na
dwa domy. Od ponad trzech lat do Inowro-
cławia dojeżdża z Warszawy.

STARE WOJSKO
„Wojsko jest już zupełnie inne”, niemal
uklepaną tezę powtarza major Artur
Wiśniewski, szef służby wychowawczej.
Z tym że podpiera ją mocnymi argumenta-
mi: samowolki, czyli samowolne oddalenia
się żołnierzy z miejsca pełnienia służby, to
zamknięta przeszłość. „Falę” przypominać
mogą jedynie jakieś filmy z historii LWP.
Alkohol lub używki w koszarach w ogóle
nie mieszczą się w głowie zawodowego żoł-
nierza. Każdy natychmiast dostałby za to
wilczy bilet.
W sztabie i pododdziałach pułku nie kry-
ją jednak, że nie każdy żołnierz zawodowy
jest aniołkiem. Zgodnie z nowymi rozwiąza-
niami prawnymi o jego ewentualnych prze-
winieniach informuje nie przedstawiciel
wojskowych organów ścigania, tylko poli-
cjant lub cywilny prokurator. Zdarza się na
przykład, że X miał samochodową stłuczkę,
a Y wracał z sobotniej dyskoteki i natknął
się na alkomat. „Skoro stwierdzono, że X,
szeregowy zawodowy, jechał po kieliszku,

Trzysta pompe
to ten żołnierz nie ma żadnych szans na ko- PIOTR BERNABIUK
lejną kadencję”, pułkownik Sarnowski bez-
warunkowo ucina dyskusję na temat niedaw-
nego zdarzenia.
Wojsko przy ulicy Dworcowej 56 w Ino-
wrocławiu z zewnątrz wydaje się więc inne.
Sęk w tym, że wewnątrz dość często można
usłyszeć, że „jeżeli chodzi o biurokrację, to
nie zmieniło się nic”. Nie ma żołnierzy
z poboru, nikt nie ustala grafików służb, ale Bilans pierwszych zajęć wypadł imponująco:
„drukarki nadal pracują na maksa”, przeko-
marza się inny z rozmówców. Czy nie ma
pół tysiąca przysiadów, trzysta pompek
racji? Niestety, ma! W sztabie przyznają: i dwieście podciągnięć na drążku.

pułkownik Sarnowski przyszedł do Inowro-
cławia, mając doświadczenia zdobyte
w strukturach NATO, między innymi w pod-
brukselskim SHAPE. W Inowrocławiu naj-
pierw walczył o pełną informatyzację. Uda-
ło mu się to. Tylko że wszystko zostało po
staremu. „Nadal większość dokumentów
musimy drukować i wpinać do akt. Segrega-
tory robią się coraz grubsze”, mówi jeden
z żołnierzy. Ale to już temat na zupełnie in-
ny artykuł.
O
stateczną przepustką do wy-
jazdu był tradycyjnie egzamin
językowy w Ambasadzie Sta-
nów Zjednoczonych w War-
szawie. Bardzo specyficzny
zresztą, bo do zdania testu nie wystarczył po-
prawny angielski, nawet w wersji amerykań-
skiej i ze znajomością słownictwa wojskowe-
go. W pytaniach były określenia i zwroty, któ-
 rych nie sposób znaleźć w żadnym słowniku.
Porucznik Artur Zielichowski znał ten slang
z Afganistanu, gdzie przez prawie pół roku
współpracował z Amerykanami.
Miesiąc po egzaminie poleciał do Colum-
bus. Wkrótce znalazł się w amerykańskim
Forcie Benning, największej bazie wojskowej
na świecie. Był zaskoczony tym, co zobaczył:
„Baza zajmuje tak wielki obszar, że można się
w niej zgubić i błądzić przez wiele dni. Miasto
z osiedlami, cmentarzem, muzeum i niewy-

20 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


pek w Fort Benning
obrażalnie rozbudowaną infrastrukturą woj-
skową, koszarami, ośrodkami szkolenia, dzie-
siątkami strzelnic i placów taktycznych, torów
przeszkód, tras dla pojazdów kołowych i gą-
sienicowych”.
Wielkie wrażenie zrobiła na nim liczba
i rozmaitość obiektów szkoleniowych. Uczest-
nicy kursu strzelali codziennie w innym miej-
scu, w różnych warunkach, na otwartych
przestrzeniach i na strzelnicach trójwymiaro-
wych. Na strzelanie kwalifikacyjne, w trzech
pozycjach z odległości od 50 do 300 metrów,
dostali po czterdzieści sztuk amunicji. Zali-
czenie gwarantowały 32 trafienia. Porucznika
szczególnie zainteresowała strzelnica przygo-
towana do działania w parach, gdzie na przy-
A R M I A
kład żołnierzy ustawia się za osłoną
EGZAMINY z samochodu i przeróżnych lekkich
ze sprawności elementów. Gdy jeden prowadził
fizycznej
wśród ogień, drugi go ubezpieczał. Za nimi
Amerykanów jak cień podążał instruktor wyłapujący
są oczywistością błędy. Na innym obiekcie można było
niepodlegającą prowadzić walkę całą drużyną, używa-
dyskusji.
jąc ostrej amunicji. Na zakończenie za-
jęć powracały swojskie klimaty, czyli
zbieranie łusek, których dziewięćdzie-
siąt procent musiało wrócić.
TYLKO POLAK I WĘGIER
Egzaminy ze sprawności fizycznej,
budzące w naszym kraju tak wiele
emocji, szczególnie u osób do nich
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
PIERWSZYM ELEMENTEM,
pozwalającym młodemu oficerowi
budować autorytet, imponować
podwładnym, jest sprawność
fizyczna. Jeśli bowiem na zajęciach
pluton podporucznikowi ucieknie,
to kim będzie dowodził?
nieprzygotowanych, wśród Ameryka-
FOT. US ARMY
nów są oczywistością niepodlegającą
dyskusji. Następnego dnia po tym, jak
tuzin studentów zagranicznych, po
jednym z Arabii Saudyjskiej, Libanu,
Zambii, Botswany, Pakistanu, Ukra-
iny, Albanii, Węgier… został rozdzie-
lony do amerykańskich drużyn, prze-
prowadzono dla wszystkich spraw-
dzian siłowo-wydolnościowy. Prosty
test złożony z pompek, brzuszków
i biegu na dwie mile, według tej sa-
mej w całej US Army procedury.
Jak poszło? Artur Zielichowski
śmieje się na samo wspomnienie. „Są-
dziłem, że będę miał lżej, bo znajdę się
21
 D O Ś W I A D C Z E N I A
UCZESTNICY KURSU strzelali codziennie w innym miejscu, w różnych warunkach, na otwartych
przestrzeniach i na strzelnicach trójwymiarowych.
FOT. ARCH. ARTURA ZIELICHOWSKIEGO

Podporucznik
Artur Zielichowski
O d 2006 roku przez dwa lata dowodził dru-
gim plutonem w pierwszej kompanii
1 Batalionu 17 Wielkopolskiej Brygady Zme-
chanizowanej, w jednostce, która jako pierw-
sza dostała Rosomaki. I z tymi transporterami
pojechał na pierwszą zmianę PKW do Afgani-
stanu. Po powrocie został zastępcą dowódcy
w pierwszej kompanii. 

Grunwald na You Tube

Jednym z najważniejszych wydarzeń w czasie pobytu w Stanach
Zjednoczonych było dla niego zaprezentowanie Polski przed całym plutonem.

P rzygotowałem się starannie.

Na You Tube wybrałem ma-
teriały i zmontowałem pokaz.
Zacząłem od Krzyżaków, od bi-
twy pod Grunwaldem, następ-
nie pokazałem bitwę pod Wied-
niem. Odwołałem się do XVII
wieku, gdy Polska była potęgą,
a potem przeszedłem do cza-
sów, gdy nas nie było na mapie
świata.
Doszedłem do odrodzenia Pol-
ski jako państwa, Cudu nad Wi-
słą i potem roku 1939, a po nim
do lat okupacji. Posypały się py-
tania, między innymi o szarżę
polskiej kawalerii na hitlerow-
skie czołgi.
Zaprezentowałem więc widzom
niemiecki film propagandowy,
pokazujący nas wówczas w ka-
rykaturze. Wyjaśniłem przy oka-
zji, że nie było polskich obozów
koncentracyjnych, tylko nazi-
stowskie w Polsce. Przynajmniej
39 osób w Stanach Zjednoczo-
nych tę kwestię rozumie dziś do-
skonale. 

w grupie starszych wiekowo. Tymcza-
sem Amerykanie mają wszystko do-
brze policzone, i z tej matematyki wy-
szło im, że najmocniejsi faceci są
w przedziale 25–30 lat. Cóż, mam
28 lat. A poszło dobrze, bo z międzyna-
rodowej dwunastki tylko we dwóch
z Węgrem zdaliśmy za pierwszy podej-
ściem. Inni mieli czas na poprawkę.
Niektórzy przez trzy miesiące, co sobo-
tę o siódmej rano, podchodzili do
sprawdzianu”.
Codziennie, jeśli nie było wyjścia
w teren, trening był pierwszą i naj-
ważniejszą czynnością dnia. Poranne
zajęcia sportowe z plutonami prowa-
dzili rotacyjnie dowódcy kompanii,
a nawet dowódca batalionu, zapowie-
dziawszy się oczywiście wcześniej.
Zielichowskiemu bilans pierwszych
zajęć wypadł imponująco: pół tysiąca
przysiadów, trzysta pompek i dwie-
ście podciągnięć na drążku. Wciągnął
się w rywalizację, bo Amerykanin nie
odpuścił, gdy widział, że dogania go
obcokrajowiec...
Porucznik nie ukrywa, że zakochał
się w tamtejszych urządzeniach spor-
towych. „Wielkie obiekty z basena-
mi krytymi i odkrytymi, z sauną
i halą jak w fabryce, wyposażoną
w miliony urządzeń, siłownie, bież-
nie… A wszystko to czynne siedem
dni w tygodniu, dwadzieścia cztery
godziny na dobę. Entuzjasta może się
«zakatować». Bo u Amerykanów
oczywiste jest, że żołnierz najpierw
musi być doskonale przygotowany si-
łowo i kondycyjnie, dopiero potem
zaczynają się szkoleniowe niuanse”.
Porucznik przychyla się do powszech-
nej nie tylko w USA opinii. „Pierw-
szym elementem, pozwalającym mło-
demu oficerowi budować autorytet,
imponować podwładnym, jest spraw-
ność fizyczna. Jeśli bowiem na zaję-
ciach pluton podporucznikowi uciek-
nie, to kim będzie dowodził?”.
TESTY I MARSZE
Z trzech miesięcy kursu jeden od-
bywał się w terenie, dwa pozostałe łą-
czyły teorię pomieszaną ze sportem i zajęcia-
mi strzeleckimi.
Wykłady, wykłady i dużo pracy do domu,
czytania książek i pisania „wypracowań”.
Przerabiali procedury, rozkazy bojowe, takty-
kę piechocińską szczebla plutonu i kompanii,
do tego łączność, obronę przeciwchemiczną,
a także zagadnienia z kultury krajów arab-
AMERYKANIE skich. Wszystko było ukierunkowane na mi-
do ciężkiego sje – konwojowanie, patrolowanie, zasadzki,
karabinu M-249 przeszukanie, wzywanie wsparcia lotniczego
nie wydawali
pasów, i ognia artylerii. Teorię zamykał test oparty
twierdząc, na metodzie wyboru odpowiedzi – sto pytań.
że to nie jest Kto go nie zaliczył, miał czas na poprawę.
damska torebka, Polskiemu oficerowi bardzo brakowało pytań
by ją nosić
na ramieniu. otwartych, wprawdzie trudniejszych, ale nie-
automatycznych, zmuszających do myślenia.
Co dwa tygodnie uczestnicy kursu zaliczali
marsz kondycyjny. Rozpoczęli od sześciu mil,
następnie przeszli osiem, dziesięć i na koniec
zaliczeniowe dwanaście, czyli, z grubsza li-
cząc, dwadzieścia kilometrów. Porucznik
Zielichowski zapewnia, że maszerował tam
nieco szybciej niż w kraju.
„Z plecakami, z bronią, z pełnym wyposa-
żeniem żołnierza szliśmy w tempie dobrych

22 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

FOT. US ARMY (3)

Rozrywka i patriotyzm
Na terenie bazy jest wszystko – kino, bary
i restauracje po brzegi wypełnione żołnierzami.

W kurs wliczone były również obli-

gatoryjne wycieczki. Artur
Zielichowski zwiedził Florydę, parę dni
spędził w Atlancie. A już całkiem pry-
watnie wybrali się we trójkę do
Waszyngtonu. „Pracowała tam
Żołnierz musi siostra Matta, mieliśmy więc
być doskonale lokum. Przez dwa dni zrobi-
przygotowany
łem po centrum pieszo mniej
siłowo
i kondycyjnie. więcej trasę maratonu. Mar-
szruta wiodła od pomników
amerykańskich prezydentów
i polskiego Tadeusza Kościuszki,
przez miejsca upamiętniające wojny,
w tym cmentarz Arlington, po muzea
i Biały Dom. Na tablicy upamiętniają-
cej wojnę w Wietnamie znalazłem
sporo polsko brzmiących nazwisk”.
Na każdym kroku spotykał się z sza-
cunkiem dla munduru. „Na lotnisku
nie zdarzyło mi się stać w kolejce do
kontroli, bo od razu podchodził ktoś
i przeprowadzał przez bramkę. W sa-
molocie pasażer pierwszej klasy
ustępował miejsca żołnierzowi. Szok?
Tam jest to naturalne. Spotykałem
naklejki na samochodach: «Mój syn
jest w marynarce».
Pewnego razu, gdy w mundurach
poszliśmy do restauracji, niespo-
dziewanie starszy pan zapłacił za
nas i jeszcze podziękował za służbę.
W Stanach Zjednoczonych to natu-
ralne zjawisko”. Zdaniem porucznika
Artura Zielichowskiego, jest to nie-
wymuszona forma patriotyzmu. 

ośmiu kilometrów na godzinę. Ostatnią, dwu-
dziestokilometrową trasę musieliśmy zali-
czyć w trzy godziny i piętnaście minut.
W plutonie jeden drugiego poganiał, ludzie
się wzajemnie dopingowali.
Dla najsłabszych, szczególnie z zaległo-
ściami w sprawności fizycznej, nie było tu
dla miejsca. Odpadali również Amerykanie.
W sumie ze 150 ludzi, którzy stanęli na star-
cie, kursu nie zakończyło dwudziestu. Tych
słabszych cofano zazwyczaj o miesiąc. Nor-
my były wyśrubowane, gdyż jest to w grun-
cie rzeczy szkolenie poprzedzające kurs ran-
gersów. Szło na niego potem około 70 pro-
cent spośród tych, którzy je ukończyli”.
WIOSKI W LESIE
Ponieważ program kursu sprowadzał się do
działania lekkiej piechoty, część zadań prak-
tycznych wykonywano pieszo. Ponadto Ame-
rykanie do ciężkiego karabinu M-249 nie wy-
dawali pasów, uważając, że nie jest to damska
torebka, żeby ją nosić na ramieniu. Uciążli-
wość była wielka, ale oficer z misyjną zapra-
wą doskonale rozumiał, jak ważne jest pozna-
nie broni, czucie jej w ręku, w każdej chwili,
dzień i noc. W końcu to „tylko” jedenaście ki-
logramów.
W teren wychodzili na pięć, a nawet siedem
dni, po czym wracali na dwa dni do bazy, żeby
się odświeżyć, zregenerować, wyprać ubranie.
Działali w warunkach naturalnych, w lasach,
pośrodku których pobudowano wioski. Jak na
planie filmowym, stały tam tylko frontowe
ściany.
Funkcje dowódcze obejmowali kolejno, by
wykonać konkretne zadanie. W bazie opera-
cyjnej dostawali wytyczne, przygotowywali
stół plastyczny, prowadzili instruktaż dla żoł-
nierzy, stawiali zadania, a następnie wydawali
rozkaz bojowy, trenowali na sucho i ruszali do
walki. Artur Zielichowski opowiada o tym,
jak „mieszkańcy” wiosek przygotowywali
podgrywki według scenariuszy, w których je-
dynie ostateczne rozstrzygnięcie nigdy nie by-
ło do końca znane.
„W wiosce żołnierze poprzebierani za cy-
wilów podejmowali z nami współpracę. Po-
tem pojawiał się przeciwnik, nawiązywali-
śmy kontakt ogniowy. Czasami ktoś po dru-
giej stronie «ginął», a w bucie miał ukryte
ważne dokumenty. Jeśli je przeoczyliśmy,
okazywało się, że bez nich nie możemy kon-
tynuować misji”.
Po paru godzinach następowała zmiana do-
wodzenia i rozgrywali następny epizod – za-
dania typu okrąż i przeszukaj (cordon end se-
rach), konwojowanie, patrolowanie i kolejne
zasadzki…
Warunki klimatyczne były trudniejsze niż
w Iraku czy Afganistanie. Po godzinie marszu
człowiek był mokry, jakby przeszedł przez rzekę.
Osoby funkcyjne miały obowiązek nieustannie
przypominać żołnierzom o konieczności nawad-
niania organizmu. Przy każdej okazji musieli na-
pełniać wodą camelbacki i manierki.
W fazach przetrwania nie było dość długo
jedzenia, ale ze względu na klimat i wysiłek za
każdym plutonem jeździła beczka z wodą.
Wcześniej Amerykanom zdarzały się dość
często przypadki przegrzania i odwodnienia
żołnierzy. W skrzyni z lodem leżały więc po-
nadto schłodzone prześcieradła. Gdy ktoś pa-
dał, uruchamiali procedurę – zdjąć z człowie-
ka ubranie i przykładać zimne ręczniki do tęt-
nic, pachwin, na głowę.
Woda była traktowana jak płyn na wagę zło-
ta, więc próby urządzenia sobie prysznica

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 23

 D O Ś W I A D C Z E N I A
z zawieszonego na drzewie camelbacka spoty-
kały się z przyganą. Trzeba było przyzwyczaić
się do zbiorowo wydzielanej po paru dniach
Drażnienie niedźwiedzia
woni, czyścioszkom pozostawała jedynie toa-
leta za pomocą nawilżanych chusteczek higie- Stalinizm jest odpowiedzialny
nicznych. Plagą biwaków pod pałatkami były
żarłoczne czerwone mrówki wielkości paznok- za znacznie więcej zbrodni
cia i trujący bluszcz. Stąd w gąszczu niezbęd- niż hitleryzm, a Hitler uczył się
ne były rękawiczki i zapięty na wszystkie gu-
ziki mundur. Dotknięcie rośliny kończyło się tworzenia obozów koncentracyjnych
bowiem zastrzykami ze sterydów i wypadnię- w Rosji Sowieckiej.
ciem z gry na miesiąc.

FAMILIJNE NATARCIE
Amerykanie, którzy w szkoleniu nie znają
kompromisu, miewają bardzo niekonwencjo-
nalne zwyczaje. Jednym z nich, niezwykle mi-
łym, jest zapraszanie na zajęcia w terenie żon
i dzieci tych wojskowych, którzy z rodzinami
mieszkali w bazie. Ot tak, żeby zobaczyć, jak
mężowie i ojcowie radzą sobie w pracy. Fami-
lie amerykańskich żołnierzy są z natury lu-
dem wędrownym, przywykłym do przepro-
wadzek, więc sierżant czy porucznik uczest-
niczący ponad pół roku w kilku kolejnych
kursach zabierał ze sobą również bliskich.
Dwukrotnie gościli więc podczas szkolenia
na strzelnicy, gdzie dzieci, jeśli miały skoń-
czone dziewięć lat, mogły sobie również po-
strzelać z karabinu maszynowego. Za trzecim
razem goście zasiedli na trybunach i z bez-
piecznej odległości obserwowali atak kompa-
nii na zajętą przez przeciwnika wioskę. Bar-
dzo efektowny, bo z dymami i wszystkimi
możliwymi środkami pozoracji.
Kurs kończył się egzaminami. Warunkiem
ukończenia i dostania certyfikatu Infantry
Basic Officer Lider Course było zebranie mi-
nimum 70 procent punktów z testów teore-
tycznych, ukończenie końcowego, dwudzie-
stokilometrowego marszu z ważącym ponad
ćwierć setki kilogramów dobytkiem na ple-
cach w czasie poniżej trzech godzin oraz
ośmiokilometrowego biegu – do czterdziestu
minut.
Zakończoną sukcesem przygodę porucznik
Artur Zielichowski puentuje następująco:
„Udoskonaliłem komunikację, język praktycz-
ny, a ponadto procedury stosowane w Afgani-
stanie, między innymi łączności czy wzywa-
nia ognia artylerii. Wprawdzie do misji byli-
W
34. numerze wa- upamiętniać ofiary tych zbrod- ludności białoruskiej czy ukra-
szego pisma profe- niarzy? Pan Kuźniar zdaje się ińskiej, powinien również pa-
sor Roman Kuźniar zapominać, że współpraca miętać, i o tym napisać, że te
chyba trochę się zagalopował Hitlera i Stalina nie zaczęła się straty były spowodowane mię-
w swym felietonie o dwóch to- ani 17 września, ani nawet 23 dzy innymi przez komisarzy po-
talitaryzmach – z niewiadome- sierpnia, tylko wiele lat wcze- litycznych i NKWD, jak choćby
go powodu, pod pretekstem śniej, i to między innymi na w Łucku.
rozróżnienia dat dwóch płaszczyźnie militarnej. Również autorowi „Stalowego
etapów sąsiedzkich Sowieckie ofiary walca” wychodzi, że Wehr-
napaści, broni so- Gdybanie nie mogą być tu macht wcale nie miał takiej
wiecko-rosyjskiego może usprawiedliwie- przewagi technicznej nad Woj-
imperializmu. Czyż- prowadzić do niem, bowiem skiem Polskim, jak dotychczas
by obawiał się roz- odmiennych gdybając, moż- nam się wydawało, i tylko ge-
gniewania niedźwie- wniosków. na by założyć, że niuszowi ich dowódców należy
dzia? Idąc tą drogą, może gdyby nie przypisać szybkie zwycięstwo.
nie powinniśmy pamiętać, niesławny pakt, to do Autor uważa zatem, że nie-
że na przykład 3 września mia- wojny by nie doszło… Z drugiej mieckie zagony posuwały się
ły miejsce inne wydarzenia, strony, Roman Kuźniar, doma- pieszo po kilkadziesiąt kilome-
znaczące dla historii II wojny. gając się staranności w podej- trów dziennie, że bez znacze-
Osobie tej miary nie uchodzi ściu do historycznej prawdy, nia było użycie lotnictwa,
gdybanie, bo zawsze ktoś inny powinien również pamiętać ukształtowanie granic, niedo-
może wyciągnąć odmienne i napisać o genezie zajęcia Za- kończona – dzięki naszym „so-
wnioski. W końcu stalinizm olzia – wszak to obszar za- jusznikom” – mobilizacja… No
jest odpowiedzialny za znacz- mieszkany w znacznej części cóż, jeśli tak mają wyglądać
nie więcej zbrodni niż hitle- przez Polaków, zajęty zbrojnie najnowsze przemyślenia histo-
ryzm, a Hitler uczył się tworze- przez Czechów w chwili, kiedy ryczne, to biedna ta „prawda
nia obozów koncentracyjnych po I wojnie światowej Polska i staranność historyczna”. 
nie gdzie indziej, jak właśnie walczyła z innymi swoimi są-
w Rosji Sowieckiej. Niby dlacze- siadami o granice. Gdy zaś KRZYSZTOF JAN
go zatem w innych terminach pan Kuźniar pisze o stratach DROZDOWSKI
Jak było naprawdę? waffe nad polskim lotnic-
Należy pamiętać o ciosie twem.
Nie wspomina też o błędach
w plecy zadanym w 1939 roku marszałka Rydza Śmigłego,
polskiej armi przez Stalina. który dopuścił do opóźnienia
mobilizacji i nie chciał za żad-

śmy znakomicie przygotowani, zarówno
w Polsce, jak i ćwicząc całą kompanią z Ame-
rykanami w niemieckim ośrodku Hohenfelds.
Szkoda jednak, że nie uczestniczyłem w kur-
sie przed wyjazdem na misję, bo w Afganista-
nie byliśmy partnerami w działaniach, a tu zna-
lazłem się w samym środku, jako jedyny cu-
dzoziemiec w amerykańskiej drużynie, szkolo-
ny przez instruktorów, którzy swą wiedzę wy-
nieśli wprost z pola walki, z Iraku, Afganistanu.
Amerykanie po kolejnych doświadczeniach
niemal na bieżąco zmieniają taktykę i wprowa-
dzają nowe procedury”.  byłaby w zasadzie słuszna:
J
estem oburzony artyku-
łem pana Bartosza
Łowczynowskiego „Stalo-
wy walec” („PZ” nr 34).
Wprawdzie po upływie 64 lat
od zakończenia II wojny świa-
towej historycy brytyjscy przy-
znają, że niemiecki sztab ge-
neralny nie miał pod wzglę-
dem doskonałości równego
sobie w świecie, czyli że głów-
na teza autora tego artykułu
nie przewaga techniczna i nie
przewaga w broni pancernej
były głównymi przyczynami
klęski armii polskiej we wrze-
śniu 1939 roku, ale umiejęt-
ne wykorzystanie niezbyt licz-
nej broni pancernej i zme-
chanizowanej.
Jednakże autor artykułu zu-
pełnie nie wspomina o decy-
dującej roli przewagi w po-
wietrzu znacznie ilościowo
i jakościowo silniejszej Luft-
ną cenę wycofać polskich dy-
wizji ze Śląska i Pomorza i bro-
nić się na linii Wisły i Bugu oraz
Sanu zamiast Warty. Nie wspo-
mina też wcale o ciosie w ple-
cy zadanym polskiej armii
przez ówczesnego sprzymie-
rzeńca Hitlera, Stalina i jego
Armię Czerwoną. (...) 
Podporucznik rezerwy
w stanie spoczynku
ZYGMUNT K. KULIGOWSKI

24 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

A R M I A

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 25

 S I Ł Y P O W I E T R Z N E

S
tało się. Na jednym z ostatnich spo-
tkań kierownictwa MON przesądzo-
no, że w 2013 roku w Siłach Po-
wietrznych zakoń-
czy się eksploata-
cja najdłużej produkowanych samo-
lotów na świecie. Przez 30 lat z linii produkcyj-
nych w wytwórni w Mielcu zeszło ponad 12 ty-
sięcy samolotów An-2. Najwięcej „antków”
wyeksportowano do Związku Radzieckiego.
Nasze wojsko kupiło ich 130. Obecnie Siły Po-
wietrzne użytkują już tylko dziesięć dwupła-
towców. Wcześniej latali na nich także lotnicy
Marynarki Wojennej.
Jak będą wyglądały ostatnie cztery lata eks-
ploatacji legendarnych An-2? Wszystkie ma-
szyny, które jeszcze nie trafiły do 4 Skrzydła
Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie, zostaną prze-
kazane tam do końca 2009 roku. „Nie przewi-
dujemy już remontów tych samolotów”, infor-
KAŻDE LĄDOWANIE
muje major Marcin Rogus, rzecznik Sił Po-
„ANTKIEM” wypada inaczej,
wietrznych. „Będą latały do zakończenia resur- bo duża powierzchnia
sów, czyli certyfikowanych możliwości tech- boczna kadłuba jest
nicznych. Planujemy, że ostatnie egzemplarze bardzo podatna na
podmuchy wiatru.
wycofamy w latach 2012–2013”.

DO SAMEGO KOŃCA
Do tej pory 4 Skrzydło miało cztery dwupła-
towe maszyny. Niedawno dostało z 3 Skrzydła
Lotnictwa Transportowego w Powidzu trzy
„antki”, a kolejne trzy – dwa z 13 Eskadry Lot-
nictwa Transportowego w Krakowie i jeden
z 3 Eskadry Lotnictwa Łącznikowego we Wro-
cławiu – zostaną dostarczone jeszcze w tym ro-
ku. „Oddamy je do Dęblina i mam nadzieję, że

PIOTR LASKOWSKI

Rozstanie z „antkiem”
Będą za nim tęsknić piloci, technicy,
nawet komandosi. Lata służby dwupłatowca są już policzone.
posłużą jeszcze wielu szkolącym się w lotni-
czym rzemiośle pilotom”, mówi dowódca
3 Skrzydła Lotnictwa Transportowego generał
brygady pilot Tadeusz Mikutel.
Radości z pozyskania kolejnych An-2 nie
ukrywa pułkownik pilot Tomasz Drewniak, do-
wódca 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego. „Posłu-
żą nam do selekcyjnego szkolenia kandydatów
na pilotów samolotów transportowych”, wyja-
śnia pułkownik, którego jednostka, dzięki pozy-
skanym maszynom, uzyska spore oszczędności.
Szkolony w Dęblinie pilot musi wykonać 40 go-
dzin lotu na samolocie transportowym, a na „ant-
ku” polata za mniejsze pieniądze. An-2 nie dość,
że nie latają na drogiej nafcie lotniczej, lecz na
tańszej benzynie (tak zwanej setce), której zapa-
sy w Dęblinie są spore, to jeszcze koszt godziny
lotu nimi jest około dziesięciokrotnie mniejszy
niż na M-28 Bryza. „Antek” spala 3 litry benzy-
ny na minutę lotu, a podczas kołowania lub roz-
grzewania silników na ziemi – tylko 2 litry na
minutę. Z Wrocławia na poligon do Wicka Mor-
skiego i z powrotem można nim dolecieć na
„jednym zbiorniku”.
Koszty zakupu An-2 zwróciły się już wojsku
trzykrotnie, a godzina lotu nim kosztuje około
tysiąca złotych. „Do sierpnia wylataliśmy na
dwupłatach 300 godzin”, cieszy się pułkownik
Drewniak. „Ponieważ sezon szkoleniowy do-
piero zaczynamy, do końca roku prawie potro-
imy nalot”.
Lekki ruch drążkiem, delikatna reakcja joy-
sticka na najmniejsze drgnięcie palca pilota. Tu-
taj należy o tym zapomnieć. To możliwe tylko
w komputerowych symulatorach lotu i na F-16,
ale na pewno nie w przypadku An-2.
„To prawdziwy «mięśniolot», wszystko
trzeba robić w nim samemu i zapomnieć, że
istnieją samoloty naszpikowane najnowszą
Dla telewizji
W Polsce produkowano kilkanaście wer-
sji samolotu An-2. Warto wymienić
między innymi: transportową An-2T, rolniczą
An-2R, na pływakach jako wodnosamolot
An-2M, transportowo-desantową (12 skocz-
ków) An-2TD, pasażerską An-2P, sanitarną
An-2S oraz opracowaną na zlecenie Polskie-
go Radia i Telewizji do pełnienia roli latającej
stacji przekaźnikowej An-2PR. 

26 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

Zmierzony i zważony
ROZPIĘTOŚĆ
płata górnego – 18,18 metra;
dolnego – 14,24 metra;
DŁUGOŚĆ – 12,74 metra;
WYSOKOŚĆ – 6,10 metra;
PRĘDKOŚĆ MAKSYMALNA
– 258 kilometrów na godzinę
(przelotowa – 180 kilometrów
na godzinę);
PRĘDKOŚĆ WZNOSZENIA
– 3,5 metra na sekundę;

MASA WŁASNA ROZBIEG – 150 metrów;

– 3450 kilogramów;
DOBIEG – 170 metrów;
MAKSYMALNA
MASA STARTOWA ZASIĘG z 500-kilogramowym
– 5500 kilogramów; ładunkiem – 900 kilometrów.

Made in Poland
W 1958 roku Polska kupiła licencję
na produkcję An-2 wraz z silnikiem.

P ierwszy „antek” w Polsce

pojawił się jednak w 1951
roku. Kupiło go Dowództwo
Wojsk Lotniczych, a wykorzy-
stywały jednostki transporto-
wo-łącznikowe. Od 1955 roku
mogło go używać lotnictwo cy-
wilne i sportowe. W 1958 roku
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
Wytwórnia w Mielcu produko-
wała główne elementy płatow-
ca i wykonywała końcowy mon-
taż. Śmigła, usterzenie piono-
we i poziome oraz aparaturę
agrolotniczą wytwarzała WSK
Okęcie. Silniki pochodziły
z dwóch zakładów: WSK Ka-

Polska kupiła licencję na pro- lisz i WSK Rzeszów. 

dukcję An-2 wraz z silnikiem.
Pierwszy samolot zmontowany
w naszym kraju
z części dostarczo-
nych z ZSRR został ob-
latany w 1960 roku.

techniką”, śmieje się major pilot
Krzysztof Grączewski, uhonorowany
dwa lata temu lotniczym Ikarem za
uratowanie w 2006 roku „antka” i za-
łogi z opresji. Idealnie lądował wtedy
na polu, po tym, gdy silnik miał awarię
w powietrzu. „Dobrze, że to był wrze-
sień, bo pole było już puste”, wspomi-
na. Za sterami An-2 spędził dwa i pół
tysiąca godzin, może więc ponarzekać
na ręczne sterowanie, taki sam sposób
przestawiania skoku śmigła czy opero-
wanie trymerami przy lądowaniu.
„Każde lądowanie wypada inaczej, bo
duża powierzchnia boczna kadłuba jest
bardzo podatna na podmuchy wiatru.
Trudno też nim kołować, bo tył zacho-
dzi”, wylicza major. Jednocześnie
chwali maszynę: „Takich pięknych wi-
doków, jak z tego samolotu, nie mia-
łem z żadnego innego”.
ANTEK KOMANDOS
Kiedy w rok po zakończeniu
II wojny światowej na deskach kreślar-
skich biura konstrukcyjnego Olega
Antonowa powstawał samolot rolniczy
Sch-1 (sielskochazjastwiennyj), później-
szy An-2, nikt nie przypuszczał, że zro-
bi światową karierę i znajdzie wiele za-
stosowań. Przestarzały układ dwupłata o
stałym podwoziu był już wtedy anachro-
nizmem. W lotnictwie dominowały jed-
nopłatowce. Okazało się jednak, że ob-
latany w 1947 transportowiec można
wykorzystywać nawet na niewielkich lą-
dowiskach polowych lub terenach przy-
godnych. Okazał się przy tym dość wy-
godny i bezpieczny. W sumie powstało
prawie 20 jego wersji, które różniły się
wyposażeniem. W Polsce produkowano
go w kilkunastu wariantach.
Ze względu na brak ograniczeń co do
terenu startu i lądowania szybko polubi-
li go żołnierze. Anonimowi rozmówcy
z 1 Pułku Specjalnego Komandosów
z Lublińca chwalą An-2 za możliwo-
ści operacyjne. „Mały, cichy, stosun-
kowo szybki, wszędzie doleci”, ko-
mentują, żałując, że dwupłat nie będzie
miał następcy.
Intensywna eksploatacja oraz nie-
oszczędzanie „antków” doprowadzi
w najbliższych latach do ich znacznego
zużycia, co uniemożliwi późniejszą odsprzedaż
„ANTEK” maszyn po dobrej cenie kolekcjonerom lub aero-
to prawdziwy klubom. Najprawdopodobniej któryś z samolo-
„mięśniolot”,
wszystko trzeba tów zostanie przekazany do muzeum, choć wiele
robić w nim tego typu placówek ma je już w zbiorach. Na ra-
samemu zie nie przewiduje się pozostawienia choćby jed-
i zapomnieć, nego dwupłatowca jako latającego eksponatu
że istnieją
samoloty w skrzydle lotnictwa transportowego.
naszpikowane „Szkoda, że nie ma teraz takich planów”,
najnowszą ubolewa starszy chorąży rezerwy Tadeusz
techniką. Tanianka, który na An-2 wylatał ponad 3800
godzin jako technik pokładowy, a teraz odrestau-
rowuje stare samoloty, które służyły w poznań-
skich Krzesinach, i wie, jak po latach trudno
zdobyć choćby jedną zdatną do odnowienia ma-
szynę. O swoim „pupilu” mówi, że to prawdzi-
wy samolot do latania, bez wsparcia techniczne-
go i nowoczesnej awioniki. „Woziliśmy nim na-
wet po dwanaście rakiet RS3S lub osiem RS2US
do MiG-21. To dobra maszyna”, chwali „antka”
chorąży Tanianka. Wyznaje starą lotniczą zasa-
dę: jak się o samolot dba, to on zawsze odpłaca
wysoką sprawnością. „Tak było w wypadku
Antonowa”, zapewnia. Wybacza mu nawet to, że
instrukcja przewidywała, iż po pięciu latach par-
kowania samolotu pod chmurką należało wy-
mienić płótno pokrywające płatowiec. 

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 27

 W O J S K A L Ą D O W E
PIOTR BERNABIUK

Mokry debiut
W 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej
nigdy wcześniej nie wykonywano
skoków szkolno-bojowych na wodę.

T
ransportowiec CASA 295M z dwie-
ma drużynami zwiadowców i sape-
rów na pokładzie wystartował z Balic
około dziesiątej rano, zrobił wielki
krąg, przeleciał nad nieodległym od podkrakow-
skiego lotniska Kryspinowem i zalewem, po
czym ponownie przysiadł na pasie startowym.
Na ziemi od razu zaczęły się rozmowy na te-
mat przyczyn powrotu maszyny. Ostatecznie
ktoś stwierdził: oni tam wiedzą najlepiej, czy
można rzucać desant, czy nie można. Po mniej
więcej kwadransie z lotniskowego meteo przy-
szedł komunikat, że dokładnie w samo połu-
dnie chmury nad wodą rozstąpią się na krótką
chwilę...
KAŻDY POMYSŁ JEST DOBRY
Podczas wprowadzania w rejon operacji pod-
oddziałów rozpoznawczych i zabezpieczających
działanie lądowanie na wodzie może być w wie-
lu przypadkach najkorzystniejsze. Szczególnie
wtedy, gdy grupa awangardowa jest desantowana
w terenie nie w pełni rozpoznanym, a zarazem
do chwili lądowania sił głównych musi działać
skrycie. Obszary wodne są trudne do ochrony,
żołnierze zaś nie zostawiają tam śladów, zatapia-
jąc sprzęt desantowy. Takie szkolenie przygoto-
wuje też do działania na granicy lądu i morza.
W 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej nigdy
wcześniej nie wykonywano należących do naj-
trudniejszych elementów szkolenia spadochro-
nowego skoków szkolno-bojowych na wodę. Na
dodatek w umundurowaniu i z pełnym oporzą-
dzeniem. Nie było takiej potrzeby, bo lądowanie
na mokro, w stawie czy rzeczce, mogło się przy-
darzyć jedynie awaryjnie wyniesionemu wia-
trem skoczkowi. Obecny debiut był jednakże
w pełni zamierzoną próbą wprowadzenia do
działań grupy awangardowej, poprzedzającej de-
santowanie sił głównych brygady.
Poprzedzały je liczne doświadczenia i eks-
perymenty. Przed rozpoczęciem działań nale-

Wyprzedzamy „kwity”
Prowadzący szkolenie zastrzegają,
że nie ma powrotu do historii 6 Dywizji Powietrznodesantowej.

P rowadzone przez kapitana

Marcina Porąbkę ćwicze-
nia, rozpoczynające się pierw-
szym w historii desantowa-
niem sił zespołu awangardo-
wego na wodę, są przykładem
na to, iż przechodząca prze-
obrażenia 6 Brygada Desan-
towo-Szturmowa z jednej stro-
ny z godną podziwu cierpliwo-
ścią oczekuje na rozwiązanie
kolejnych zagadnień formal-
nych, z drugiej zaś nie zasypia
gruszek w popiele. Dokąd
zmierzają te zmiany?
w służbie żołnierzy słynnej jed-
nostki, potrafi jednak dosko-
dochronach. Dziś nawet nie
próbujemy myśleć o takim po-
dejściu, bowiem wokół zmieni-
ło się wszystko. Specjalnością
brygady będzie opanowywanie
lotnisk czy też lądowisk, utrzy-
mywanie ich w kolejnych fa-
zach desantu, coraz cięższych,
ale przez to lepiej uzbrojonych
sił, następnie przygotowanie
i przyjęcie rzutu lądującego
na pokładach samolotów.
W znacznej mierze będzie to
«praca usługowa», na korzyść
zarówno sił konwencjonalnych,

Pułkownik Tomasz Piekarski
zastrzega, że ani zatwierdzo-
na przez przełożonych kon-
nale oddzielać historię i senty-
menty od rzeczywistych po-
trzeb na współczesnym polu

jak i Wojsk Specjalnych. Sami
też stanowimy zjawisko po-
średnie między siłami konwen-
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (3)

cepcja, ani realizowane walki. cjonalnymi a specjalnymi. Stąd

w praktyce nowe formy szko-
lenia nie są powrotem do hi-
storii, czyli do struktur i taktyki
6 Dywizji Powietrznodesanto-
wej. Oficer ten należy do nie-
licznego grona pozostających
„Posądzenie, że odtwarzamy
6 Dywizję Powietrznodesanto-
wą, zakrawa na kiepski żart
lub całkowitą ignorancję. Byli-
śmy wówczas piechotą, siłą
uderzeniową lądującą na spa-
wiele elementów regulaminu UŻYWANE w czasie
walki zbliża nas do działania ćwiczeń szybujące
spadochrony AD-2000
komandosów. Nie ma tu jed-
stwarzały znacznie
nakże żadnego dublowania większe możliwości
działania ani wchodzenia so- niż powszechnie stosowane
bie w paradę”.  w desancie zestawy Dedal.

28 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

A R M I A

żało bowiem odpowiedzieć sobie na całą serię

pytań. Jak przygotować się do lądowania? Kie-
dy się wyswobodzić ze spadochronowej uprzę-
ży? Jak zabezpieczyć przed zatonięciem i za-
moknięciem ważący około czterdziestu kilo-
gramów zasobnik, z wyposażeniem, bronią
i środkami łączności? W jaki sposób szybko
KRZYSZTOF i sprawnie, holując cały dobytek, dopłynąć do
WITULSKI, brzegu? Czy przejść do dalszych działań
były oficer w ociekającym wodą mundurze, czy zabrać
10 Batalionu
Powietrznodesan- drugi komplet do przebrania? Jak zatrzeć śla-
towego, organizuje dy desantu, zakładając działanie metodą infil-
kursy spadochro- tracji, czyli skrytego przenikania w terenie za-
nowe dla jętym przez przeciwnika?
„mundurowych”
zgodnie Rozważano różne koncepcje. Podczas prób
z zasadami podejmowania zasobników na samopompującą
przyjętymi się łódkę ratowniczą powstał jednak kłopot z
w aeroklubach.
umieszczeniem ciężaru na maleńkiej i niestabil-
Po skoku
uczestnicy nej łupince. Sprawdził się inny pomysł, by lekko
dostają między napompowaną kamizelkę ratowniczą włożyć do
innymi odznakę, wnętrza, całość zaś owinąć szczelnie folią. Roz-
której patronuje
pismo
wiązywanie kolejnych trudności zabrało wiele
„Ochroniarz”. czasu.
Więcej informacji
na stronie: www. WEJŚCIE ŚLIZGIEM
ssso.strefa.pl
lub pod numerem
Warunki rzeczywiście były dość trudne ze
telefonu względu na zmienność wiatrów i niską podsta-
501-412-410. wę chmur. Pojawiające się co pewien czas
prześwity nie rozwiązywały sprawy, bo desan-
towanie nie polega tym, że wrzuca się w dziu-
rę dwie drużyny, a potem niech się dzieje, co
chce. Nie ma jednak tego złego, co by na do-
bre nie wyszło. Wprawdzie wypłoszeni nieco

Awangarda
Nie brakuje ludzi ambitnych,
którzy chcą się rozwijać.

W awangardzie będą przede

wszystkim używane kom-
pania rozpoznawcza i grupa za-
bezpieczenia desantowania,
z kompanii zabezpieczenia de-
santowania. Wprawdzie tego
ostatniego, niezbędnego ele-
mentu formalnie jeszcze nie
ma... ale w praktyce już działa.
Wiadomo już też, że w kompanii
rozpoznawczej jeden pluton bę-
dą stanowili żołnierze przygoto-
wani do skoków w systemach
HALO i HAHO, drugi – wyspecja-
lizowani w działaniach górskich,
łącznie z narciarstwem i wspi-
naczką, w skład trzeciego wej-
dą specjaliści od operacji
wodnych. W grupie zabezpie-
czenia desantowania będą
również trzy sekcje o podobnej
specyfice. Do działań w środo-
wisku wodnym grupa awangar-
dowa zostanie utworzona
z wodnej sekcji kompanii za-
bezpieczenia nurkowania i plu-
tonu rozpoznawczego o tej sa-
mej specyfice.
Skąd wezmą ludzi do doboro-
wych pododdziałów? Z wła-
snych zasobów, bowiem w bry-
gadzie z pewnością nie zabrak-
nie ludzi ambitnych, chcących
nieustannie się rozwijać. 

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 29

 W O J S K A L Ą D O W E


ZWIADOWCY uczestniczący
w ćwiczeniach byli już w miarę
doświadczonymi spadochroniarzami,
z dorobkiem od dwudziestu
do pięćdziesięciu skoków.

FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

gorszą pogodą plażowicze stracili wspaniałe
widowisko, a żołnierze okazję do zaprezento-
wania się szerszej publiczności, operację moż-
na było jednak przeprowadzić bez ryzyka kon-
fliktów i kolizji. Wojskowi zwodowali bowiem
niewielką motorówkę z ratownikami i całą ar-
madę pontonów, których załogi miały za zada-
nie asekurowanie lądujących i przejmowanie
od nich spadochronów. W warunkach bojo-
C O M M E N T A R I U M
Sojusznicy
TOMASZ PIEKARSKI
Zgodnie z decyzją generała broni
Andrzeja Błasika piloci w trakcie lotów
szkoleniowych będą ćwiczyli z brygadą.
wych czasze zostałyby oczywiście zatopione.
Zgodnie z zapowiedzią kwadrans przed dwuna-
stą w rosnącej szczelinie między białymi obłoka-
mi pojawił się nieskazitelny błękit. Na horyzon-
cie do szturmu szykował się kłąb białoszarych
chmur gnanych rosnącym w siłę wiatrem. Pod-
porucznik Mariusz Nowak, dyżurny rejonu wo-
dowania, wyczynowy spadochroniarz z ponad
trzema tysiącami wykonanych skoków, tym ra-
zem był optymistą gotowym dać gwarancję, że
akcja się powiedzie.
Samolot niskim lotem przeszedł nad akwe-
nem, zrzucając „na sondę” czwórkę doświadczo-
nych skoczków. Po zatoczeniu przez maszynę
dwóch kolejnych kręgów nad jeziorem otworzy-
ły się spadochrony drużyny plutonowego Piotra
Jędrajczyka, a następnie oddziału kaprala
Adama Wojtunika.
Zwiadowcy uczestniczący w ćwiczeniu byli
już w miarę doświadczonymi spadochroniarza-
mi, z dorobkiem od dwudziestu do pięćdziesię-
ciu skoków. Oprócz wspólnego szkolenia z inny-
mi żołnierzami, desantowali się w trudnych wa-
runkach, między innymi w górach, w innej ter-
mice i gęstości powietrza, gdzie dodatkowe trud-
ności stanowią pochylenie terenu i gwałtowne
zmiany pogodowe.
Również używane przez nich szybujące spa-
dochrony AD-2000 stwarzały znacznie większe
możliwości niż powszechnie stosowane w desan-

P
osłużę się przykładem chirur-
ga, który dokonuje precyzyj-
nego zabiegu na sercu, by
odnieść się do współdziałania z Woj-
skami Specjalnymi. By do tego do-
szło, potrzebny jest liczny i wysoko
kwalifikowany zespół fachowców,
łącznie z instrumentariuszkami
i salowymi, a to są w tym przypad-
ku wojska powietrznodesantowe.
Dlatego nie ma tu miejsca na spory
kompetencyjne, prowadzone są
zaś rozmowy na temat współdziała-
nia w Wojskach Specjalnych zespo-
łu do współpracy z brygadą, co na
kolejnych etapach powinno zaowo-
cować wspólnymi procedurami we-
ryfikowanymi w ćwiczeniach. Bez
tego działaliby w próżni. Pojawiają
się również kolejne jaskółki rozwoju
współpracy z Siłami Powietrznymi,
bez których brygada nie jest w sta-
nie oderwać się od ziemi. Generał
broni pilot Andrzej Błasik wydał de-
cyzję, na mocy której piloci w trak-
cie lotów szkoleniowych będą ćwi-
czyli z brygadą. Wcześniej problem
polegał na tym, że mieliśmy przy-
dzielone godziny nalotu, i nic wię-
cej, piloci zaś często ćwiczyli, wożąc
powietrze.  W wodzie żołnierze założyli płetwy przytro-
Pułkownik
TOMASZ
PIEKARSKI pełni
obowiązki dowódcy
6 Brygady
Desantowo-
-Szturmowej.
cie zestawy Dedal o wielkiej powierzchni i okrą-
głych czaszach, w praktyce pozwalające jedynie
DESANTOWANIE na opadanie. Spadochrony szybujące umożliwia-
nie polega ły żołnierzom precyzyjne wybranie miejsca wo-
na tym, dowania. Lądując pod wiatr, łagodnie stykali się
że wrzuca się z powierzchnią wody. Poza jednym, który chcąc
w dziurę
dwie drużyny, dociągnąć do grupy, zdecydowanie przeszarżo-
a potem wał w locie ślizgowym. W wyniku tego zabrakło
niech się dzieje, mu już wysokości na „zakontrowanie” się pod
co chce.
wiatr, uderzył więc w wodę potężnie, na szczę-
ście bez złych skutków.
czone do zasobników. Z wcześniejszych do-
świadczeń wynikało, iż zastosowanie takiego na-
pędu znacznie skróci ustawienie szyku i holowa-
nie zasobników do brzegu. Po przebraniu się
w suchą odzież, obie drużyny rozpoczęły kolejną
fazę ćwiczeń – rozpoznanie obiektów i prowa-
dzenie obserwacji, zakończone strzelaniem sytu-
acyjnym, symulującym atak na obiekt. 

30 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


Z głębokim smutkiem przyjęliśmy
wiadomość o śmierci
kmdr. w stanie spoczynku
Czesława SZYFTERA
długoletniego pracownika
Akademii Marynarki Wojennej
prodziekana Wydziału
Mechaniczno-Elektrycznego
RODZINIE
odchodzącego na wieczną wachtę
Komandora
wyrazy współczucia
składają rektor-komendant, senat, kadra,
podchorążowie i pracownicy wojska
Akademii Marynarki Wojennej
im. Bohaterów Westerplatte.
Panu mjr. Piotrowi ITERMANOWI
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
Dowództwa 3 Warszawskiej
Brygady Rakietowej
Obrony Powietrznej.
Panu płk. mgr. Zbigniewowi
BRODOWSKIEMU
wyrazy szczerego żalu oraz głębokiego
współczucia z powodu śmierci
OJCA
składają kadra i pracownicy
Zarządu Zasobów Osobowych
Dowództwa Sił Powietrznych.
Rodzinie śp. mjr. rez. lek. Henryka
KACPRZAKA
szczere wyrazy żalu i współczucia
składają komendant,
kadra zawodowa i pracownicy
5 Wojskowego Szpitala Klinicznego
z Polikliniką w Krakowie.
A R M I A
Panu Zdzisławowi BUREMU
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają koleżanki i koledzy
z Wydziału Bezpieczeństwa
i Zarządzania Kryzysowego
Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
w Warszawie.
Panu ppłk. pil. Leszkowi JEŻOWI
oraz Jego RODZINIE
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają kadra i pracownicy
Inspektoratu MON
ds. Bezpieczeństwa Lotów.
Wyrazy szczerego współczucia
oraz głębokiego żalu
CÓRKOM i NAJBLIŻSZYM
z powodu śmierci
Pani Elżbiety RUTKOWSKIEJ
sekretarz NSZZ Pracowników Wojska
składają
pełnomocnik MON ds. Współpracy
ze Związkami Zawodowymi
oraz kadra i pracownicy wojska
Departamentu Spraw Socjalnych MON.
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy
wiadomość o śmierci Koleżanki
śp. Elżbiety RUTKOWSKIEJ
sekretarz NSZZ Pracowników Wojska.
Odeszła osoba nam bliska, wspaniała
koleżanka, czuła na sprawy ludzkie,
niezłomna w walce o sprawiedliwość.
Spoczywaj w pokoju.
Koleżanki i koledzy
z NSZZ Pracowników wojska.
Kierownikowi Kliniki Chirurgii
Urazowej i Ortopedii
płk. dr. hab. n. med. Edwardowi
GOLCOWI
oraz Jego Rodzinie
szczere wyrazy żalu i współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają komendant,
kadra zawodowa i pracownicy
5 Wojskowego Szpitala Klinicznego
z Polikliniką w Krakowie.
Panu kpt. Tomaszowi
PAKULNIEWICZOWI
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego żalu i szczerego
współczucia z powodu śmierci
OJCA
składają dowództwo, kadra zawodowa,
żołnierze i pracownicy wojska
1 Mazurskiej Brygady Artylerii
w Węgorzewie.
Panu ppłk. rez. lek. Zbigniewowi
WALASOWI
szczere wyrazy żalu i współczucia
z powodu śmierci
ŻONY
składają komendant,
kadra zawodowa i pracownicy
5 Wojskowego Szpitala Klinicznego
z Polikliniką w Krakowie.
Pani Ewie ZAJĄC
oraz Jej NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
TEŚCIA
składają
kadra zawodowa i pracownicy wojska
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego
w Gdańsku.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 31
 Z A G R O Ż E N I A
PO WSTĄPIENIU
do NATO od razu
zaangażowaliśmy się
w pierwszą w historii
interwencję zbrojną
poza obszarem
traktatowym
– na Bałkanach
w 1999 roku.

STANISŁAW KOZIEJ

Fundament obronności
Obchodzone w tym roku dwudziestolecie suwerennego
państwa polskiego to dobra okazja do refleksji
nad kształtowaniem się w tym czasie naszej obronności.

W
okresie mijającego dwudzie-
stolecia suwerenności nasze-
go państwa można wyodręb-
nić dwie – wyraźnie różniące
się między sobą – fazy.
Pierwsza to lata dziewięćdziesiąte ubiegłego
wieku – które można opisać jako okres wybija-
nia się na samodzielność strategiczną i budowa-
nia tej samodzielności po 40 latach ubezwłasno-
wolnienia w ramach Układu Warszawskiego.
Druga faza to pierwsza dekada XXI wieku
– będąca czasem uzyskiwania i umacniania
pełnej podmiotowości strategicznej w sojusz-
niczych systemach bezpieczeństwa, zwłaszcza
poprzez ugruntowywanie swojej pozycji
w NATO i UE.
Głównym wyzwaniem w pierwszej fazie
było zerwanie z mentalnością „operatora”, czy-
li wykonawcy zadań strategicznych przycho-
dzących z zewnątrz, i zainicjowanie renesansu
pełnowymiarowej, kreatywnej narodowej kul-
tury strategicznej, opartej w punkcie wyjścia na
identyfikacji i uwzględnianiu własnych intere-
sów narodowych. Praktyka pokazała, że nie by-
ło to łatwe. Nawyki i zakorzenione procedury
zmienialiśmy powoli, odczuwaliśmy mocno
brak umiejętności strategicznego myślenia.
Pierwsza w niepodległej Polsce strategia w po-
staci doktryny obronnej z 1990 roku nie była
udana. Zabrakło w niej wyraźnie przyszłościo-
wej wizji. Dopiero po trzech latach samodziel-
ności, w 1992 roku udało się sformułować
w miarę nowoczesną i perspektywiczną strate-
gię, której podstawowy cel, dołączenie do za-
chodnich struktur bezpieczeństwa, został osią-
gnięty w 1999 roku.
REAKCJE NA KONFLIKTY
Najogólniej rzecz biorąc, myślą przewodnią
polskiej obronności w tym czasie było skon-
centrowanie się przede wszystkim na bieżą-
cym neutralizowaniu potencjalnych źródeł za-
grożeń: na drodze dyplomatycznej i poprzez
rozwijanie maksymalnie przyjaznych stosun-
ków politycznych i wojskowych ze wszystkimi
sąsiadami. Gdyby jednak doszło do bezpo-
średniego konfliktu na niewielką, lokalną ska-
lę, powinniśmy być w stanie radzić sobie

32 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


Ważne
dla nas
doświadczenie
w ramach NATO to
udział w operacji
w Afganistanie.
FOT. ALEKSANDER RAWSKI
z nim samodzielnie i zlikwidować go
w jak najkrótszym czasie, tak aby nie
dopuścić do jego przerodzenia się
w długotrwały i wyniszczający kry-
zys. W razie wojny na dużą skalę,
z przeważającym przeciwnikiem, za-
kładaliśmy stawianie jak najdłużej
zorganizowanego oporu regularnego
i nieregularnego, z ewentualnością
działania „państwa podziemnego” na
terenach okupowanych włącznie, aby
zyskać czas i dostarczyć argumentów
dla ewentualnego wsparcia w postaci
interwencji międzynarodowej.
Po wstąpieniu do NATO rozpoczę-
ła się druga faza rozwoju naszej naro-
dowej polityki obronnej. Jej głównym
punktem jest, z jednej strony, transfor-
macja własnego systemu bezpieczeń-
stwa odpowiednio do warunków człon-
kostwa w NATO i UE, a z drugiej
– zdobywanie doświadczenia w struk-
turach sojuszniczych, w tym w aktyw-
nym kształtowaniu ich stosownie do
własnych narodowych interesów. War-
to zauważyć jakościową zmianę podej-
ścia do członkostwa w NATO:
w pierwszej fazie traktowaliśmy je ja-
A R M I A
ko cel, w drugiej – jako instrument słu-
żący lepszej realizacji narodowych
interesów.
Razem z innymi członkami NATO
w ostatniej dekadzie borykaliśmy się
z wieloma nowymi problemami,
a wiele z nich do dziś nie zostało jesz-
cze rozwiązanych. Warto podkreślić,
że niemal równocześnie z wstąpieniem
do NATO zaangażowaliśmy się
w 1999 roku w pierwszą w historii in-
terwencję zbrojną poza obszarem trak-
tatowym – na Bałkanach. Dwa lata
później sojusz wykonał kolejny histo-
ryczny krok: po raz pierwszy w swych
dziejach zastosował artykuł V traktatu
waszyngtońskiego po agresji terrory-
stycznej na USA 11 września 2001 ro-
ku. To nie było udane doświadczenie.
Zaistniało bardziej w sferze werbalnej
niż realnej. Wielka machina militarna
NATO nie sprawdziła się w nowych
warunkach strategicznego ataku asy-
metrycznego. Dla Polski to był bardzo
niepokojący sygnał.
Kolejne ważne dla nas doświadcze-
nie w ramach NATO to udział w ope-
racji niby-kryzysowej, a w rzeczywi-
stości wojennej w Afganistanie. Razem z so-
jusznikami wpadliśmy tam w bardzo niebez-
pieczną pułapkę strategiczną, grożącą syste-
matyczną utratą wiarygodności NATO w toku
wieloletnich działań przeciwpartyzanckich.
Istota tej pułapki wywodzi się z genezy opera-
cji: wyjechaliśmy tam w ramach misji stabili-
zacyjnej, z typowymi dla niej zasadami i pro-
cedurami użycia wojska, a przyszło nam pro-
wadzić najzwyklejszą wojnę, w której trzeba
stosować całkiem inne zasady i procedury.
Jedną z wielu bezpośrednich konsekwencji tej
rozbieżności i wzajemnych sprzeczności dla
Polski jest nieszczęśliwe zdarzenie pod Nan-
gar Khel, w którego wyniku polski żołnierz po
raz pierwszy w dziejach został oskarżony
o zbrodnię wojenną.
Najświeższym doświadczeniem strategicz-
nym jest całkowicie nieudana reakcja (prawdę
mówiąc – brak jakiejkolwiek reakcji) NATO na
wojnę rosyjsko-gruzińską w 2008 roku. W tej
ostatniej sprawie, a także wobec kryzysu gazo-
wego na progu 2009 roku niezbyt skutecznie
reagowaliśmy także w ramach UE. Obydwie
te organizacje – a zatem my także – okazały
się bezradne w obliczu niebezpiecznych sytu-
acji zaistniałych bezpośrednio u ich granic,
a w przypadku konfliktu gazowego – nawet
wewnątrz nich. Wniosek podstawowy, ważny
z punktu widzenia Polski, nasuwa się sam: po-
FOT. JACEK MATUSZAK
nieważ oddzielnie NATO i UE nie są wystar-
czająco skuteczne, konieczne jest szybkie zor-
ganizowanie efektywnego systemu ich wspól-
nego działania, być może z ustanowieniem
swego rodzaju „euroatlantyckiego tandemu
bezpieczeństwa NATO – UE” włącznie.
NA DRODZE
DO PODMIOTOWOŚCI
Wszystkie pozytywne i negatywne do-
świadczenia narodowe i sojusznicze z ostatniej
dekady stanowią cenny fundament rozwijania
skutecznego systemu bezpieczeństwa narodo-
WSZYSTKIE wego na nadchodzące lata. Oczywiście pod
pozytywne
i negatywne
warunkiem, że potrafimy należycie te do-
doświadczenia świadczenia wykorzystać. Powinny one stano-
narodowe wić wyraźny punkt wyjścia do określenia per-
i sojusznicze spektywicznych kierunków kształtowania stra-
z ostatniej
dekady stanowią
tegii i polityki bezpieczeństwa narodowego,
cenny fundament w tym obronności, na kolejną dekadę
rozwijania XXI wieku. Do najważniejszych kierunków
skutecznego można zaliczyć: w wymiarze sojuszniczym
systemu
bezpieczeństwa
– uzyskanie pełnej podmiotowości w NATO
narodowego i UE oraz uwzględnianie interesu narodowego
na nadchodzące w ramach przygotowania nowej koncepcji stra-
lata. tegicznej NATO oraz nowelizacji strategii bez-
pieczeństwa UE; w wymiarze narodowym naj-
ważniejsza jest budowa zintegrowanego syste-
mu bezpieczeństwa narodowego, w tym
zwłaszcza zintegrowanego podsystemu kiero-
wania tym bezpieczeństwem. 
Profesor STANISŁAW KOZIEJ,
generał brygady w stanie spoczynku,
były wiceminister obrony narodowej
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 33
 L O T N I C T W O

Z aprezentowany w Radomiu
Su-27 pochodził z 61 Bazy
Lotnictwa Myśliwskiego (61
BLM) w Baranowiczach, jednej
z najlepszych jednostek bojo-
wych białoruskich sił powietrz-
nych. Jako dziennikarze „Polski
Zbrojnej” odwiedziliśmy ją mie-
siąc temu.
W historii bazy jest szczególna
data, która zmusza do powagi
i refleksji. 23 maja nie przepro-
wadza się lotów. Samoloty za-
wsze stoją w hangarach. Tego
dnia w 1989 roku w katastrofie
lotniczej tragicznie zginęło czte-
rech żołnierzy z Baranowicz. Już
w niepodległej Białorusi, 23 ma- Sala tradycji 61 BLM w Baranowiczach
ja 1996 roku poległ pilot samo-
lotu myśliwskiego podpułkownik
Władimir Nikołajewicz Karwat.
Podczas nocnego lotu szkolenio-
wego jego maszyna uległa awarii
nad miastem. Pilotowi udało się
skierować samolot w rejon odda-
lony od obszarów zaludnionych.
Za swój czyn, jako pierwszy w hi-
storii żołnierz, został pośmiertnie
uhonorowany tytułem Bohatera
Białorusi. Sala tradycji bazy lotni-
czej pełna jest pamiątek po ofi-
cerze. Znajdują się tam także


szczątki rozbitego samolotu. MIejsce pamięci w sali
Teraz do historii 61 BLM z Bara- tradycji 61 BLM
nowicz przejdzie 30 sierpnia. poświęcone pilotowi
podpułkownikowi
W sali tradycji jednostki pojawią Władimirowi
się nazwiska kolejnych pilotów.  Nikołajewiczowi

Przerwany
Karwatowi

Lot trwał tylko kilka minut, nic nie zapowiadało katastrofy.

Su-27 miał być ozdobą pokazów w Radomiu.

34 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

Pułkownik pilot Jurij Worobiow dowódca

61 Bazy Lotnictwa Myśliwskiego
w Baranowiczach. Z lewej major pilot Andriej

lot
Kriwonosow. W głębi samolot Su-27BM

FOT. STUDIO IWONA/ISW (5)/WOJCIECH KISS-ORSKI (1)

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 35


F E L I E T O N
BOGUSŁAW
PACEK
Surowa lekcja
W
yznaczenie no-
wego dowódcy
Wojsk Lądowych
wydaje się koń-
czyć trwający
kilkanaście dni szum wokół generała
Skrzypczaka. Jeden z naszych naj-
lepszych dowódców sam rozwiązał
problem, podejmując decyzję o odej-
ściu z armii. Myślę, że cała ta sytuacja
dla wielu była zaskoczeniem.
Przede wszystkim zaskoczył sam
generał. Powszechnie ceniony entu-
zjasta dowodzenia i Wojsk Lądowych
znany był ze spokoju i rozwagi. Gdy
wystąpił nad trumną podwładnego,
jego emocjonalnie wypowiedziane
słowa odczytano jako gest rozpaczy
w obliczu śmierci oficera. Gdy naza-
jutrz jednak ukazał się wywiad z ge-
nerałem w dzienniku ogólnopolskim,
w którym zaatakował on „wojsko-
wych biurokratów”, rozpętała się bu-
rza. Cóż, nie pierwszy to przykład,
gdy ministrowie denerwują się, jeżeli
o problemach swojego resortu dowia-
dują się nie bezpośrednio od pod-
władnych, ale z gazet.
Zapewne zaskoczeniem dla wielu
osób było także stanowisko prezyden-
ta RP. Co prawda nie odwołał genera-
ła na kilka tygodni przed końcem ka-
dencji, ale zachowanie dowódcy
Wojsk Lądowych jednoznacznie uznał
za naganne.
To surowa lekcja cywilnej kontroli
nad armią. Myślę, że wielu oficerów
mocno weźmie ją sobie do serca.
Przed nowym dowódcą niełatwe za-
danie. Nie jest tajemnicą, że jego po-
przednik umiał podbijać serca pod-
władnych i cieszył się ich dużym
uznaniem.
36 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
W samo sedno
Jeden z naszych najlepszych dowódców
sam rozwiązał problem – postanowił odejść z armii.
Generał Skrzypczak zasygnalizo-
wał dwa problemy stojące przed na-
szymi siłami zbrojnymi: ograniczone
możliwości wykonywania zadań przez
nasz kontyngent w Afganistanie oraz
nieskuteczny system zakupów sprzętu
i uzbrojenia. Nie ma co się cieszyć, że
wraz z odejściem generała problemy
znikną. Afera z nim związana albo się
skończyła, albo to jej jedynie pierwsza
odsłona. Wszystko zależy od tego, jak
będziemy sobie radzić w strefie Gha-
zni i jak będą przebiegały zakupy dla
armii. Nie możemy liczyć na to, że ka-
pitan Ambroziński był ostatnią ofiarą
w tej operacji. A jeżeli pojawi się in-
formacja o kolejnym zastrzelonym
żołnierzu, wyczulone społeczeństwo
i media wrócą do słów generała.
Z zakupami też nie będzie łatwo.
Ustawa o zamówieniach publicznych
i dość skomplikowane procedury nie
ułatwiają życia naszym zaopatrze-
niowcom.
Już od dawna zdarza-
ło się, że aby nie zmar-
nować przydzielonych
resortowi pieniędzy,
które trzeba wydać do
końca roku, za-
miast na przykład
samochodów,
na które z ja-
kichś powodów nie wyszedł przetarg, kupowa-
no załóżmy komputery, na które MON miał
umowę na kilka lat. Gdy zbliża się koniec ro-
ku, nie tylko w MON czarna wizja niezreali-
zowania budżetu wymusza różne zakupy, na
które krytycznie patrzy się na dole. Niestety,
często jest tak, że pieniądze i właściwa wiedza
o priorytetach nie wystarczą.
Po słowach wypowiedzianych przez genera-
ła nie należy liczyć, że do kłopotów z zakupa-
mi nikt już nie wróci. Jestem przekonany, że
jeszcze wiele razy będą one przedmiotem me-
dialnych dyskusji. A nie daj Panie Boże, w ra-
zie jakiejkolwiek wpadki w zakupach słowa
generała Skrzypczaka wrócą jak bumerang.
Co zatem robić? Przede wszystkim dokonać
przeglądu realizowanych procedur i priorytetów.
Aby nie było kolejnych odsłon afery z generałem
Skrzypczakiem, jest tylko jeden sposób: dobre
wyposażenie naszego kontyngentu w Afganista-
nie oraz zakupy sprzętu i uzbrojenia zgodnie
z potrzebami wojsk. Przy obecnym budżecie nie
będzie to łatwe. Miejmy nadzieję, że ta sytuacja
dała sporo do myślenia także rządowi. Wszak
z próżnego i Salomon nie naleje. 
FOT. WWW.SXC.HU
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA TADEUSZ WRÓBEL

zajmuje się problematyką
MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

armii zagranicznych
i pozaeuropejskich
konfliktów zbrojnych

Podwodny
wyścig
Producenci atomowych okrętów podwodnych są
elitarnym klubem, do którego do niedawna należeli tylko
FOT. US NAVY

stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ.

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 37
 P R Z E K R Ó J
Największe floty
atomowych okrę-
tów podwodnych
mają Stany Zjed-
noczone i Rosja.
Podwodny wyścig
W
stoczni w mieście Visakha-
patnam nad Zatoką Ben-
galską zwodowano pod
koniec lipca pierwszy zbu-
dowany w Indiach okręt
podwodny o napędzie atomowym. Tym samym
stały się one szóstym państwem świata, które bu-
duje takie jednostki. Dotąd do tego elitarnego
grona należały: Stany Zjednoczone, Rosja, Chi-
ny, Francja i Wielka Brytania. Za kilka lat może
się ono powiększyć o siódmy kraj – Brazylię.
NISZCZYCIEL WROGÓW
Hindusi zaprojektowali i zbudowali atomo-
wy okręt podwodny przy wsparciu starego
partnera w sferze zbrojeniowej – Rosji. Kosz-
towało to ich 2,9 miliarda dolarów. Jest to jed-
na z trzech jednostek, które Indie chcą mieć
do 2015 roku. W 2020 roku powinni posiadać
minimum pięć atomowych okrętów podwod-
nych, a w ciągu następnego dziesięciolecia co
najmniej podwoić ich liczbę.
Pierwszemu okrętowi nadano imię „Ari-
hant”, co w języku Hindi znaczy „niszczyciel
wrogów”. Indyjska jednostka ma prawie 112
metrów długości i 6 tysięcy ton wyporności.
38 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
Jej załoga będzie liczyć sto osób. Okręt, wy-
posażony w 85-megawatowy reaktor, będzie
mógł rozwinąć prędkość 12–15 węzłów na po-
wierzchni i nawet do 34 węzłów w zanurzeniu.
Przedstawiciele indyjskiego resortu obrony
potwierdzili, że „Arihant” może zostać uzbro-
jony w pociski balistyczne.
W mediach pojawiły się doniesienia, że bę-
dzie miał 12 rakiet krótkiego zasięgu K-15,
znanych też jako Sagarika. Uzbrojone w kilku-
setkilogramową głowicę konwencjonalną lub
atomową, mogą razić cele odległe o prawie
700 kilometrów. Ich zasięg można zwiększyć,
ograniczając masę głowicy bojowej. Jednak
prawdopodobnie docelowo w jego arsenale
znajdą się wielogłowicowe pociski o zasięgu
kilku tysięcy kilometrów, jak Agni III. Oprócz
uzbrojenia rakietowego indyjski okręt ma rów-
nież sześć wyrzutni torped.
PODWODNE SMOKI
Podczas ceremonii wodowania indyjski pre-
mier Manmohan Singh zapewniał, że nowa
jednostka nikomu nie zagraża, ale słowa te
raczej nie uspokoiły historycznego rywala je-
go kraju – Pakistanu. Wszak uroczystość od-
USS „SCRANTON”, okręt klasy Los Angeles
bywała się 26 lipca, kiedy w Indiach święto-
wano dziesiątą rocznicę zwycięstwa nad za-
chodnim sąsiadem w ostatnim dużym kon-
flikcie zbrojnym.
Rzecznik pakistańskiej marynarki wojennej
kapitan Abid Majeed Butt określił w telewi-
zji Dawn News wodowanie „Arihanta” jako
destabilizujący krok. Pomimo niepokoju wy-
rażanego w Islamabadzie, prawdziwym powo-
dem dążenia Indii do posiadania okrętów pod-
wodnych nie jest rywalizacja z Pakistanem,
lecz rosnąca potęga morska Chin.
Chińczycy mają kilkadziesiąt lat przewagi
nad Hindusami. Pierwszy własny atomowy
okręt podwodny zbudowali już na przełomie
lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Naj-
nowszymi chińskimi boomerami, jak w USA
nazywani są nosiciele pocisków balistycznych,
są dwie jednostki typu 094, według nazewni-
ctwa natowskiego – Jin. Zaprojektowano je na
przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdzie-
siątych (podobno bez pomocy Rosjan).
Pierwszy z tych okrętów zwodowano przed
pięcioma laty. Co do drugiego nie ma pewno-
ści, ale w publikacjach podaje się rok 2007.
Pojawiły się też doniesienia o trzecim okrę-

„ARIHANT”
Klub sześciu
rodzaj okrętu
USA
Rosja
Wielka Brytania
Francja
Chiny
Indie
Nie jest
wykluczone, że
oprócz budowy
jednostek
w kraju Hindusi
zdecydują się na
leasing okrętów
FOT. US NAVY
rosyjskich.
cie. Wywiad amerykańskiej marynarki ujaw-
nił, że Chiny planują zbudować w sumie pięć
jednostek tego typu.
Według dostępnych informacji mają one
8–9 tysięcy ton wyporności i 133 metry
długości. Ich główną bronią będzie tuzin jed-
nogłowicowych pocisków balistycznych
JuLang 2 o zasięgu do 8 tysięcy kilometrów.
Pierwszym chińskim boomerem jest jedna jed-
nostka typu 092, w NATO oznaczona jako typ
Xia. Słabością tego okrętu były pociski bali-
styczne JL-1 o zasięgu nieprzekraczającym
2,5 tysiąca kilometrów.
Chińska flota ma też dwa typy myśliwskich
atomowych okrętów podwodnych. W służbie
pozostają trzy lub cztery z pięciu zbudowa-
nych przed 1990 rokiem jednostek typu 091,
inaczej Han. Ich następcą będą okręty 093,
z których pierwszy zwodowano w 2002 roku.
Po kilkuletnich testach weszły do służby
w końcu 2006 roku. Na zdjęciach bazy mor-
skiej koło Yulin na wyspie Hainan wykona-
nych jesienią ubiegłego roku widać dwa cu-
mujące tego typu okręty.
Amerykańskie służby wywiadowcze oce-
niają, że do 2010 roku chińska marynarka wo-
jenna może mieć trzy–cztery takie jednostki,
M I L I T A R I A
rakietowy/
strategiczny myśliwski
(uderzeniowy)
14 58
10–13 >30
4 10
4 6
3 4–6
1 W latach 2001–2005 rozpoczęto budowę trzech okrętów typu ASTUTE.
a w dalszej perspektywie nawet dwa razy wię-
cej. Eksperci wojskowi twierdzą, że liczba ato-
mowych okrętów podwodnych, którymi dys-
ponują Chiny, jest już zbliżona do tej w sta-
rych mocarstwach europejskich, Francji
i Wielkiej Brytanii.
EUROPEJSKA ELITA
Brytyjska marynarka wojenna ma cztery
nowoczesne okręty typu Vanguard o wypor-
ności około 16 tysięcy ton w zanurzeniu,
z których pierwszy został zwodowany w 1993
roku. Mają one 16 wyrzutni rakiet balistycz-
nych Trident. Obecnie trwa proces moderniza-
cji flotylli jednostek myśliwskich. W latach
2001–2005 rozpoczęto budowę trzech okrę-
tów typu Astute. W 2007 roku zamówiono
czwarty. Pierwszy z nich przekazano odbiorcy
przed rokiem. W planach są jeszcze trzy bądź
cztery okręty.
Jednostki typu Astute mają 7,8 tysiąca ton
wyporności w zanurzeniu. Będą to pierwsze
brytyjskie okręty podwodne niemające op-
tycznych peryskopów. Z ich sześciu wyrzutni
torpedowych wystrzeliwać można pociski ra-
kietowe Harpoon i Tomahawk. Astute zastąpią
dziewięć będących dziś w służbie jednostek
typów Swiftsure i Trafalgar.
Także Francja ma cztery boomery. Dwa
okręty typu Tromphant weszły do służby
w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych.
Ostatni, czwarty, trafi do żołnierzy w przy-
szłym roku. Francuskie jednostki mogą prze-
nosić 16 pocisków balistycznych M45 o zasię-
gu 6 tysięcy kilometrów. W przyszłości mają
je zastąpić M51, mogące razić cele odległe
o 8 tysięcy kilometrów.
FOT. BAE SYSTEMS
Flota Francji ma też sześć okrętów myśliw-
skich typu Rubis, z których ostatni wszedł do
służby w 1993 roku. Są to niewielkie jednost-
ki o wyporności około 2,7 tysiąca ton. W przy-
szłości ma je zastąpić typ Barracuda – w czerw-
cu 2009 roku zamówiono drugi okręt.
Program zakłada budowę sześciu jednostek,
co będzie kosztować niemal 8 miliardów euro.
Pierwszą z nich marynarka wojenna powinna
otrzymać w 2017 roku. Mają one mieć 5,1 ty-
siąca ton wyporności w zanurzeniu. Tak jak
Rubis, Barracuda będzie miała cztery wyrzut-
nie torped, z których można wystrzeliwać po-
ciski manewrujące SCALP.
DWAJ MOCARZE
Największe floty atomowych okrętów pod-
wodnych mają Stany Zjednoczone i Rosja.
W czasie zimnej wojny kraje te konkurowały
między sobą i tworzyły coraz to nowe, potęż-
niej uzbrojone jednostki. Po rozpadzie Związ-
ku Sowieckiego na czoło wysunęli się Amery-
kanie mający 14 boomerów typu Ohio, z któ-
rych każdy jest wyposażony w 24 pociski bali-
styczne Trident II D-5. Cztery pierwsze jed-
nostki tego typu przebudowano na rakietowe,
zmieniając ich główne uzbrojenie. Pociski ba-
listyczne zastąpiono manewrującymi Toma-
hawkami (154 sztuki). Okręty przystosowano
też do potrzeb sił specjalnych. Na pokładzie
przewidziano miejsce dla 66 komandosów
i hangar dla ich pojazdów.
Amerykanie mają też imponującą flotę jed-
nostek myśliwskich. W służbie jest 45 z 62
zbudowanych okrętów typu Los Angeles.
Trzydzieści jeden z nich ma tuzin pionowych
wyrzutni pocisków Tomahawk. Dysponują też
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 39
 L O T N I C T W O
trzema okrętami typu Seawolf, mającymi aż
osiem wyrzutni torpedowych. W założeniach
miano ich zbudować 29, ale po zakończeniu
zimnej wojny program przerwano.
Więcej szczęścia miał typ Virginia, gdyż jak
dotąd zbudowano sześć okrętów – cztery znaj-
dują się na pochylniach, a w planach są jeszcze
dwa. Jednostki te, podobnie jak większość Los
Angeles, mają 12 pionowych wyrzutni poci-
sków Tomahawk i cztery wyrzutnie torpedowe.

CIEŃ POTĘGI
Współczesna marynarka wojenna Rosji,
choć jest cieniem potęgi z czasów komuni-
stycznych, ma drugą co wielkości flotę atomo-
wych okrętów podwodnych. Istnieją spore róż-
nice w danych dotyczących typów i liczby
okrętów pozostających w służbie. Agencja
RIA-Novosti podała w marcu tego roku, że
Rosja ma ponad 40 atomowych okrętów pod-
wodnych, w tym dziesięć strategicznych.
Wśród boomerów są trzy (z sześciu zbudo-
wanych) jednostki typu Projekt 941 Akuła
(Typhoon), z których jedna jest przystosowa-
na do testów nowych rakiet balistycznych Bu-
ława. To największe okręty podwodne świata
o wyporności przekraczającej w zanurzeniu
40 tysięcy ton. Ich najgroźniejszą bronią jest
20 pocisków o zasięgu około 8 tysięcy kilo-
metrów. Resztę rosyjskich boomerów
reprezentują dwie ostatnie wersje Projektu
667B, znane jako Kalmar i Delfin lub też
Delta III i Delta IV. Mają 16 wyrzutni rakiet
balistycznych.
ROBERT CZULDA

Wojsko idzie
Budowa nowych boomerów jest jednym
z priorytetów militarnych Rosji. Wykończono
już pierwszą jednostkę Projektu 935 (typu Bo-
rej). Dwie kolejne są w stoczniach. W sumie
w planach jest osiem okrętów tego typu, przy
czym czwarty zostanie zmodernizowany.

w zielone
Pewnym zaskoczeniem jest liczba co naj-
mniej 30 jednostek uderzeniowych i rakieto-
wych, gdyż w różnych publikacjach szacowa-
FOT. USAF

no, że Rosja ma ich 22–24. Należą one do kil-

ku typów. W budowie są dwa czwartej genera-
cji okręty uderzeniowe Projekt 885 Jasen, zna-
ne też jako typ Graney. Co ciekawe, Rosjanie Samoloty US Air Force latające na paliwie
nie rezygnują z okrętów podwodnych o napę-
dzie konwencjonalnym.
z glonów? Na razie brzmi to jak czysta fantastyka,
jednak amerykańscy naukowcy już nad tym pracują.

SKUTECZNE ODSTRASZACZE
Rozbudowa i modernizacja flot atomowych
okrętów podwodnych trwa w najlepsze. Jed-
nostki te są nie tylko symbolem potęgi mor-
skiej, lecz także realną siłą bojową. Przykła-
dem była wojna falklandzka, podczas której
brytyjski okręt podwodny zatopił argentyński
krążownik. Świadomość obecności ukrytego
w głębinach wroga sparaliżowała marynarkę
wojenną Argentyny, co ułatwiło Brytyjczy-
kom odzyskanie Falklandów. Możliwość dłu-
gotrwałego zniknięcia z oczu czyni z okrętów
podwodnych najskuteczniejszy element ato-
mowej triady.  wcześniej wydano 7,8 miliarda, a cztery lata
D
epartament Obrony pochłania
najwięcej paliwa ze wszystkich
instytucji federalnych w Sta-
nach Zjednoczonych. Każdego
dnia wojsko zużywa ponad 350
tysięcy baryłek ropy naftowej, co stanowi
1,5 procent krajowego zużycia, a w przypadku
instytucji federalnych – ponad 95 procent. To
więcej niż roczne zużycie większości krajów
świata. Tylko w 2006 roku na paliwo dla woj-
ska wydano niemal 12 miliardów dolarów.
Tendencja wzrostowa jest wyraźna: dwa lata
wcześniej – 5 miliardów. Niekorzystny rozwój
sytuacji sprawił, że coraz częściej mówi się
o powołaniu w Departamencie Obrony spe-
cjalnej grupy do spraw bezpieczeństwa ener-
getycznego sił zbrojnych.
Olbrzymie zużycie paliw, kryzys gospodar-
czy oraz rosnące uzależnienie od surowców
energetycznych, które w coraz większym stop-
niu determinują amerykańską politykę zagra-
niczną, sprawiają, że Stany Zjednoczone są
zmuszone szukać alternatywnych źródeł ener-
gii, także dla sił zbrojnych. Dostarczanie pali-
wa (około 70 procent wszystkich dostaw) to

40 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


również pracochłonny proces logistyczny.
W szczytowym okresie działań amerykański
kontyngent zbrojny w Iraku zużywał każdego
dnia 40 tysięcy baryłek ropy naftowej. Odcię-
cie zaopatrzenia, choćby w wyniku ataków
terrorystycznych, mogłoby zatrzymać całą tę
machinę wojenną. Chociaż taki scenariusz
wydaje się mało prawdopodobny, to gdyby się
sprawdził, skutki byłyby katastrofalne, a na to
Amerykanie nie chcą pozwolić. Co więcej,
transport paliwa jest kosztowny – szacuje się,
że dostarczenie litra tego produktu może kosz-
tować nawet kilkaset dolarów.
SZUKANIE ALTERNATYW
W tej sytuacji Departament Obrony szuka
sposobów na zastąpienie paliw konwencjonal-
nych tańszymi, łatwiej dostępnymi i takimi, któ-
re ograniczą konieczność jego transportu. Wy-
raźny krok w tym kierunku wykonano w maju
2008 roku, kiedy to bombowiec B-1 przekro-
czył barierę dźwięku, wykorzystując mieszankę
zwykłego paliwa JP8 i paliwa syntetycznego,
które przetestowano laboratoryjnie w 2006 ro-
ku. Rok wcześniej w bazie sił powietrznych Nel-
lis otwarto elektrownię słoneczną zasilającą cały
kompleks. Nadwyżki energii są sprzedawane
okolicznej ludności. Kolejne przetargi na budo-
wę takich systemów już zostały rozpisane
w Pentagonie. Wojska lądowe testują pojazdy
z napędem hybrydowym oraz baterie zasilające
wyposażenie indywidualne żołnierzy. Z kolei si-
ły powietrzne badają możliwość wykorzystania
lżejszych materiałów, co ograniczyłoby zużycie
paliwa.
Szczególne nadzieje wiąże się z paliwami
syntetycznymi, które stanowią dobrą alternaty-
wę dla ropy naftowej. Do ich produkcji wyko-
rzystać można gaz ziemny, węgiel lub biomasę.
Technologie w większości nie są nowe – po-
wstały w latach 20. ubiegłego wieku. Podczas
II wojny światowej Niemcy produkowali paliwo
syntetyczne z węgla. To właśnie tę starą metodę
zastosowali Amerykanie przy okazji lotu B-1
w 2008 roku. Z kolei w Republice Południowej
Afryki opracowano metody produkcji syntetycz-
nego paliwa lotniczego, które z powodzeniem
wykorzystuje się w lotach komercyjnych.
Produkcja takiego paliwa dla wojska rodzi
pewne problemy, bowiem różni się ono zna-
cząco od paliwa cywilnego. Musi być przysto-
sowane do lotów ponaddźwiękowych oraz wy-
kazywać większą odporność na wahania tem-
peratur. Paliwo dla sił powietrznych musi się
sprawdzać zarówno w temperaturze minus 20
stopni Celsjusza, jak i plus 140 stopni Celsju-
sza. Problematyczna może okazać się również
emisja szkodliwych gazów. Prezydent George
W. Bush zakazał instytucjom federalnym za-
kupu paliwa, które powoduje większe zanie-
czyszczenia niż ropa naftowa. Bez zatrzyma-
nia gazów powstających na etapie produkcji
paliwa syntetyczne mogą natomiast dwukrot-
nie bardziej zanieczyszczać powietrze niż kon-
M I L I T A R I A

Siły powietrzne
Stanów Zjednoczo-
nych konsumują
53 procent paliwa
zakupionego
przez Departa-
ment Obrony,
marynarka
wojenna
32 procent,
a wojska lądowe
12 procent.
wencjonalne. Mimo to już teraz amerykańskie
siły powietrzne planują od 2016 roku kupować
400 milionów galonów paliwa syntetycznego
rocznie.
Intensywne prace nad stworzeniem nowego
paliwa prowadzi agencja naukowo-badawcza
DARPA (Defense Advanced Research Proje-
cts Agency). Docelowo miałoby ono być wy-
korzystywane nie tylko w samolotach, ale
również pojazdach lądowych i okrętach ma-
rynarki wojennej. Naukowcy z DARPA mają
nadzieję, że w ciągu kilku najbliższych lat
uda im się stworzyć „zielone” paliwo, które
sprosta wysokim wymaganiom postawionym
przez siły zbrojne. Dzięki wykorzystaniu za-
sobów odnawialnych spaść mają koszty oraz
zanieczyszczenie środowiska naturalnego.
DARPA prowadzi obecnie badania nad al-
gami, nasionami i kukurydzą. Ze wszystkich
tych roślin produkuje się olej, który może być
przetworzony na paliwo. Szczególną nadzieję
pokłada się w wydajnych algach, które nie
zajmują tyle miejsca, ile choćby kukurydza.
Aby zastąpić całość paliwa obecnie zużywa-
nego w Stanach Zjednoczonych biopaliwem
z kukurydzy, trzeba by ją zasadzić na po-
wierzchni pięciokrotnie większej niż Teksas,
który ma 696 tysięcy kilometrów kwadrato-
wych. Zaletą niektórych gatunków alg (jest
ich około 40 tysięcy) jest gwałtowny przyrost
masy – wiele z nich potrafi zwiększyć swój
rozmiar kilkukrotnie w ciągu kilku godzin.
Obecnie trwają intensywne prace nad wybo-
rem odpowiedniego typu tych roślin, ponie-
waż te, które rosną szybko, wytwarzają mało
Źródła alternatywne
A by zmniejszyć uzależnienie od kla-
sycznych paliw oraz ograniczyć koszty
związane z ich zakupem i transportem,
amerykańskie wojska chcą wykorzysty-
wać niewielkie elektrownie słoneczne
i wiatrowe. Innym pomysłem jest redukcja
masy pojazdów i wykorzystanie napędów
hybrydowych.  czeka Departament Obrony.
FOT. USAF
oleju. Być może naukowcy zdecydują się
wprowadzić modyfikacje genetyczne, co
umożliwi stworzenie idealnej odmiany.
Trudne do pokonania okazują się nie tylko
kwestie technologiczne (na przykład wrażli-
wość biopaliwa na zmiany temperatur), ale
również finansowe. Produkcja jest na razie
zbyt droga – ceny za galon (to jest 4,5 litra)
wahają się od kilkudziesięciu do kilkuset do-
larów. „To oczywiście za wysoka cena”, przy-
znał Al Darzins z Narodowego Laboratorium
Energii Odnawialnej z Colorado. „Musimy ją
znacznie obniżyć”. Ciągle jednak nie wiado-
mo, czy to zamierzenie realne. Wiele instytu-
cji wycofało się z prac, uznając, że jest to nie-
możliwe.
OBNIŻANIE KOSZTÓW
Celem DARPA jest spowodowanie, aby ga-
lon takiego produktu z alg kosztował około
3 dolarów. Co więcej, Pentagon chce, żeby
rocznie wytwarzano go co najmniej 50 milio-
nów galonów, a paliwo spełniało wszystkie
standardy. W grudniu zeszłego roku DARPA
dostała 35 milionów dolarów na prace nad
znalezieniem substytutu paliwa JP8. Podobne
projekty są realizowane przez instytuty ba-
dawcze i naukowe w całym kraju. Poważnym
utrudnieniem podczas prac było wycofanie
się z projektu DARPA firmy PetroSun z Ari-
zony, która jest uznanym ekspertem w branży
alternatywnych źródeł energii, także pocho-
dzących z alg.
Istnieją obawy, że to właśnie zbyt wysoka
cena zniweczy prace nad wykorzystaniem alg
do produkcji paliwa. Amerykański Departa-
ment Energii prowadził prace nad biopaliwem
z tych roślin od lat 70. do 90. Ostatecznie pro-
jekt porzucono, bowiem nie udało się obniżyć
kosztów poniżej ceny konwencjonalnych pa-
liw, takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny.
Teraz jednak wojskowi mają nadzieję, że
problem uda się rozwiązać. Firma Algaeven-
tures Systems z Maryville w Ohio ogłosiła
w marcu, że udało jej się obniżyć koszty pro-
dukcji o 99 procent. Byłby to przełom, na który

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 41
 Pan c erne  klechdy
MARCELI KWAŚNIEWSKI
O tym, jak SU 100 (prawie)
rozpętało trzecią wojnę
Było gorące lato 1952 roku druga w nocy. W ciemności pędził
SU 100, dowodzony przez plutonowego Janusza Raua. Wewnątrz
pancernego działa znajdowała się czteroosobowa załoga.
Ś
rednie pancerne działo sa-
mobieżne (samochodnaja
ustanowka) o kalibrze 100 mili-
metrów, czyli SU 100, Rosjanie za-
częli produkować w 1944 roku. Lufa armaty
(dającej możliwość oddania strzału na od-
ległość 11 kilometrów) już wcześniej
dobrze sprawdziła się na okrętach
wojennych, lecz po przenie-
sieniu na ląd okazała się
wręcz znakomitą bronią
drugiej linii. Jako pojazdy
wsparcia ataku, idące w dru-
gim rzucie, SU 100 oddawały
strzał bezwzględny na wprost na
odległość kilometra, niszcząc umocnie-
nia, bunkry i pojazdy niemieckie. Tak sku-
tecznie, że głównodowodzący wojsk pancer-
nych generał Heinz Guderian wydał dyrek-
tywę nakazującą jednoczesny atak trzech
niemieckich czołgów na jedno SU 100.
ZAJĘCIA POZASŁUŻBOWE
W Polsce, mimo sojuszniczych obietnic wy-
posażenia całej jednostki, pojawiły się tylko dwa
egzemplarze. Jeden z nich, o numerze „907” (na
zdjęciu), trafił do oficerskiej szkoły wojsk pan-
cernych w celach szkoleniowych (można go
obejrzeć w poznańskim muzeum). Instruktorem
był plutonowy Janusz Rau, który jeździł tym
SU 100 po poligonie w Żaganiu. Gdy w 1951
roku Rau trafił do wojska, był wyjątkiem po-
siadającym prawo jazdy, co sprawiło, że szyb-
FOT. MARCELI KWAŚNIEWSKI
ko został głównym opiekunem SU 100, szkolą-
cym całe zastępy żołnierzy. W przypływie bra-
wury pokazywał im możliwości swej ulubionej
maszyny, pewnego razu nieomal topiąc ją
w bagnie.
Na co dzień jednak spokojnie jeździł po
poligonie, tak jak latem 1952 roku. W peł-
42 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
nym kurzu pojeździe
było gorąco. Dowódca posta-
nowił podjechać do gospodarstwa i poprosić
o wodę dla żołnierzy. Dwie dziewczyny, któ-
re im ją przyniosły, zaprosiły załogę na od-
bywające się w sobotę wesele. W sobotni
wieczór plutonowy Rau zarządził zatem
zbiórkę i cała czwórka wymknęła się z ko-
szar po wieczornym capstrzyku. Dotarli do
oddalonego o półtora kilometra parku tech-
nicznego, wsiedli do swego SU 100 i ruszyli
na wesele.
Było około drugiej nad ranem, gdy pluto-
nowy ponownie zarządził zbiórkę i z tru-
dem zapędził chwiejącą się załogę do ma-
szyny. Robiło się coraz później, a do jed-
nostki było 15 kilometrów, więc Janusz
Rau postanowił skrócić sobie drogę, prze-
jeżdżając obok składów z amunicją. Sły-
sząc charakterystyczny warkot silnika czoł-
gu (albo całej armii czołgów), młody war-
townik (który nasłuchał się o możliwej in-
wazji imperialistów) rzucił się do słuchawki
i zameldował oficerowi dyżurnemu o czoł-
gach wroga atakujących skład amunicji.
Oficer wskoczył do gazika, by sprawdzić
stan umysłu wartownika. Wartownik był
trzeźwy, oficer wściekły, a żadne-
go ataku nie było.
KTO JEŹDZIŁ?
Tymczasem SU 100 zostało
grzecznie zaparkowane, a we-
selnicy pokonywali ostatni od-
cinek drogi do koszar pie-
szo. Widząc pędzący gazik,
ukryli się w rowie i tylko
plutonowy Rau wystawił
głowę, dostrzegając znajo-
mego oficera i znaki swej
jednostki na drzwiach wozu.
„Biegiem do koszar, bo już nas szu-
kają!”, ryknął i wszyscy pognali do budyn-
ku, nawet nie zauważając, że jednym susem
pokonali wysoki płot.
Oficer dyżurny sprawdził liczbę żołnierzy.
Wszyscy byli na miejscu. Tknięty intuicją,
przeszedł do parku technicznego i tam liczył
maszyny, dotykając każdej z nich dłonią.
Gdy trafił na gorący pancerz SU 100, wie-
dział już, że jeździli. Ale kto?! Śledztwo
prowadzone przez Informację Wojskową
trwało tydzień. Przesłuchano wszystkich żoł-
nierzy, jednak nikt się do niczego nie przy-
znał i sprawę w końcu umorzono. A konse-
kwencje mogły być surowe, bo opowieści
o próbach ucieczki z socjalistycznego raju za
pomocą czołgu lub samolotu wcale nie były
wtedy rzadkością. 
W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można
obejrzeć 37 pojazdów pancernych. Większość eks-
ponatów była wykorzystywana podczas II wojny
światowej. Nieetatowym kustoszem muzeum jest
kapitan TOMASZ OGRODNICZUK.
 BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
TOMASZ OTŁOWSKI
Redaktor działu MAREK PIELACH

specjalizuje się w problematyce

bliskowschodniej i związanej
z terroryzmem islamskim

Samotność
Dawida
FOT. US DOD

W obliczu nowej polityki USA Izrael może postawić

wszystko na jedną kartę i sam zaatakować Iran.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 43
 B L I S K I W S C H Ó D
CORAZ CZĘŚCIEJ słychać w Tel Awiwie głosy, że nowa
administracja USA za wszelką cenę dąży do wymuszenia
na Izraelu zawarcia „pokoju” z Palestyńczykami. Na zdjęciu:
betonowy mur oddzielający Autonomię Palestyńską od Izraela.

Samotność Dawida
G
dyby jeszcze rok temu
w Stanach Zjednoczo-
nych lub Izraelu ktoś
przepowiadał, że doj-
dzie do sytuacji, w któ-
rej oba państwa dzielić będzie coraz
większy wzajemny brak zaufania
i pogłębiające się różnice w intere-
sach strategicznych, zostałby uznany
za osobę niepoczytalną. Jedność obu
krajów w postrzeganiu rzeczywistości
międzynarodowej Bliskiego Wschodu
oraz wspólnota ich interesów geopoli-
tycznych wobec tej części świata były
jeszcze do niedawna czymś tak oczy-
wistym i stałym, że nie sposób było
wyobrazić sobie zmiany tej sytuacji,
tym bardziej w krótkiej perspektywie
czasowej. A jednak – najnowsze wy-
darzenia coraz dobitniej zdają się po-
twierdzać tezę, że ten niewyobrażalny
jeszcze niedawno scenariusz zaczyna
się właśnie spełniać.
NADSZARPNIĘTY
WIZERUNEK
Ostatnie trzy lata to okres szyb-
kiego i wyraźnego osłabiania się
STANY
geopolitycznej pozycji Izraela w re- ZJEDNOCZONE
gionie bliskowschodnim, w tym przestały
zwłaszcza dramatycznego nadszarp- w jednoznaczny
nięcia jego wizerunku dotychczas sposób podzielać dziej zaniepokojeni rozwojem sytuacji wokół
optykę Izraela
niezwyciężonego militarnie regio- wobec kwestii
nalnego mocarza. Począwszy od irańskiej.
strategicznej klęski Izraelczyków w wojnie
libańskiej w 2006 roku, przez faktyczne za-
hamowanie procesu pokojowego z Palestyń-
czykami, aż do fatalnie poprowadzonej ope-
racji „Płynny ołów” w Strefie Gazy na po-
czątku 2009 roku, rola i pozycja Izraela w re-
gionalnym układzie sił ulegają systematycz-
nej deprecjacji. Miary tego niekorzystnego
trendu geopolitycznego dopełnia rosnąca
w siłę Islamska Republika Iranu, otwarcie
dążąca do realizacji jednego ze swych zasad-
niczych imperatywów w polityce międzyna-
rodowej – likwidacji państwa żydowskiego.
Nie dziwi więc, że Izraelczycy są coraz bar-
ich kraju. W powszechnym odczuciu obecne
geopolityczne położenie Izraela jest najgorsze

44 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T A R I U M szej pozycji geopolitycznej Izraela w regionie.

Niekorzystny dla Waszyngtonu obrót wyda-
rzeń w operacji irackiej skutkował bowiem po-
jawieniem się istotnych przewartościowań

Trauma Holocaustu w amerykańskim postrzeganiu kwestii bli-

skowschodnich.
Od pewnego czasu ośrodki eksperckie
Czy Izrael podejmie i akademickie – związane z Partią Demokra-
działania zbrojne przeciw tyczną, a głównie z zapleczem ówczesnego
Iranowi? kandydata na prezydenta Baracka Obamy
– zaczęły promować tezę, że Stany Zjedno-
czone muszą odejść od niepisanej tradycji

T
rudno jednoznacznie oce-
niać, jak wysokie jest dziś
prawdopodobieństwo podję-
cia przez Izrael działań zbrojnych
przeciwko Iranowi. Pewne jest jedy-
nie to, iż opcja taka istnieje oraz że
jest możliwa z operacyjnego i orga-
nizacyjnego punktu widzenia. War-
to też w tym kontekście pamiętać
o „zbiorowej pamięci” narodu ży-
dowskiego i społeczeństwa izrael-
skiego ukształtowanej po II wojnie uzgadniania i konsultowania swej strategii
światowej wokół traumy Holocau- bliskowschodniej z Tel Awiwem i zacząć
stu. Ten trudny do obiektywnej oce- kierować się wobec tego regionu przede
ny czynnik może mieć znaczący wszystkim własnymi interesami strategicz-
wpływ na procesy decyzyjne władz nymi. Za jedną z ważniejszych kwestii wy-
izraelskich w odniesieniu do kwe- magających zmiany uznano samą politykę
stii irańskiej. Wydaje się, że zarów- USA wobec świata islamskiego, szczególnie
no państwa europejskie, jak i USA, w odniesieniu do konfliktu izraelsko-pale-
nie doceniają potencjalnego zna- styńskiego. Ten ostatni zaczęto postrzegać
czenia tego aspektu dla dalszego w USA – na wzór filozofii dominującej od
kierunku działań Tel Awiwu.  dawna w Europie – za źródło wszelkich kło-
potów Zachodu na Bliskim Wschodzie.

Obecne ZMIANA KURSU

geopolityczne Wybór Baracka Obamy na prezydenta
położenie Izraela USA zapoczątkował poważne przesunięcia ak-
jest najgorsze od co centów w bliskowschodniej polityce Waszyng-
najmniej dwóch tonu. Zmiany te, zwłaszcza wobec Iranu i za-
dekad.
sadniczych problemów regionu, napawają
Izraelczyków największym niepokojem. Pró-
by nowego otwarcia USA na świat islamu,
w tym zwłaszcza na Iran, rodzą w Izraelu oba-
FOT. ALEKSANDER RAWSKI, US DOD

wy o przyszłość strategicznego przymierza ze

od co najmniej dwóch dekad. Nierzadkie są
głosy, że w nowożytnej historii państwo to nig-
dy jeszcze nie stało przed tak bezpośrednimi
i wyraźnymi zagrożeniami.
Obawy przed wrogimi sąsiadami towarzy-
szyły Izraelczykom od początku ich nowo-
żytnej państwowości, a każda kolejna wojna
z Arabami tylko utrwalała świadomość
funkcjonowania w niezwykle trudnej rze-
czywistości międzynarodowej. Obecnie jed-
nak, za sprawą działań Iranu, Izrael po raz
pierwszy staje przed groźbą ataku totalnego,
mogącego unicestwić zarówno samo pań-
stwo, jak i całą jego populację. Perspektywa
taka wraz z upływem czasu jest coraz bar-
dziej realna – według najbardziej pesymi-
stycznych szacunków izraelskiego wywiadu,
jeszcze w tym roku Teheran może wejść
w posiadanie technologii umożliwiającej
wyprodukowanie pierwszej prymitywnej
bomby jądrowej.
Stanami Zjednoczonymi.
Coraz częściej i głośniej słychać w Tel Awi-
wie głosy, że nowa administracja USA zdra-
dziła interesy swego najwierniejszego i „jedy-
nego prawdziwego” sojusznika na Bliskim
Wschodzie, za wszelką cenę dążąc do wymu-
szenia „pokoju” z Palestyńczykami i uregulo-
wania relacji z Iranem. Tym samym Iranem,
Geopolityka nowożytnego Izraela – któ- który wielokrotnie i otwarcie (w tym na forum
rej zasadniczym wyznacznikiem jest walka ONZ) wygłaszał hasła o konieczności znisz-
o przetrwanie w wyjątkowo wrogim środo- czenia Izraela.
wisku strategicznym, w otoczeniu nieprzy- Zmiany w polityce Waszyngtonu wobec
jaznych państw zmierzających mniej lub Bliskiego Wschodu, do tego zachodzące
bardziej otwarcie do unicestwienia państwa w krótkim czasie, szybko zaczęły przekładać
żydowskiego – opiera się między innymi się na zmianę jakości amerykańskiej strategii
na jak najściślejszym sojuszu z mocar- działania wobec tego regionu. Są one po-
stwem spoza regionu. W układzie takim za- wszechnie odbierane w Tel Awiwie jako dra-
pewnia ono nie tylko twarde militarne gwa- matyczne odejście przez Amerykanów od za-
rancje bezpieczeństwa, ale co ważniejsze sady bezwzględnego popierania Izraela i jego
– udostępnia na preferencyjnych zasadach interesów, obowiązującej niezmiennie przez
nowoczesne know-how, kapitał oraz sprzęt kilkadziesiąt lat.
wojskowy i uzbrojenie, a także wspiera Dla Izraelczyków zasadniczymi argumen-
Izrael politycznie na arenie międzynarodo- tami na poparcie tej tezy są między innymi:
wej. Od kilku dekad takim strategicznym bezkompromisowe dążenie administracji
opiekunem były dla Izraelczyków Stany prezydenta Baracka Obamy do uregulowa-
Zjednoczone Ameryki. nia stosunków USA z Iranem, amerykańskie
Niestety, strategiczne „utknięcie” Stanów naciski na Tel Awiw („bezprecedensowo
Zjednoczonych w Iraku po 2003 roku przy- twarde”, jak określił je izraelski premier
czyniło się do utrwalenia obecnej, nie najlep- Beniamin Netanjahu) w celu szybkiego za-

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 45

 B L I S K I
warcia układu pokojowego z Pale-
styńczykami na warunkach godzą-
cych w interesy strategiczne Izraela
czy zauważalne obniżenie poziomu
współpracy (także tej nieformalnej)
oraz wymiany informacji między
różnymi organami władzy i instytu-
cjami amerykańskimi a izraelskimi.
Zwłaszcza ten ostatni aspekt jest
odczuwany przez Izraelczyków nie-
zwykle boleśnie.
WBREW TRADYCJI
Gdy w marcu 2009 roku generał
Gabi Ashkenazi, szef sztabu Izra-
elskich Sił Obronnych (IDF), prze-
bywał z roboczą wizytą w USA
– poświęconą notabene kwestii irań-
skiej – nie spotkał się, jak to było do
tej pory w zwyczaju, z nikim z bez-
pośredniego otoczenia prezydenta
USA. Nie został również przyjęty
przez sekretarza obrony ani przez
swojego odpowiednika, przewodni-
czącego Kolegium Połączonych
Szefów Sztabów Sił Zbrojnych USA
admirała Mike’a Mullena.
Wbrew utartej od lat praktyce,
głównodowodzący izraelskiej armii
nie zdołał także spotkać się wów-
czas z koordynatorem do spraw
wywiadu w administracji USA ad-
mirałem Dennisem Blairem. Dla
Tel Awiwu był to pierwszy tak wy-
raźny i szokujący sygnał, że w rela-
cjach z USA zaczyna dziać się coś
niedobrego.
Także nowy amerykański impera-
tyw otwarcia na Iran (nieprzerwany
nawet po brutalnym stłumieniu
przez ajatollahów protestów opozy-
46 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
W S C H Ó D
cji irańskiej w czerwcu tego roku)
sprawia, że zgodne dotychczas oce-
ny Waszyngtonu i Tel Awiwu co do
charakteru i natury polityki regio-
nalnej Teheranu zaczynają się
znacznie różnić. Stany Zjednoczone
przestały najwyraźniej w jedno-
znaczny i automatyczny sposób po-
dzielać optykę Izraela wobec kwe-
stii irańskiej, szczególnie w aspek-
cie zagrożenia, jakie Teheran stano-
wi dla państwa żydowskiego i całe-
go regionu bliskowschodniego.
OSAMOTNIENIE
Daleko jeszcze do sytuacji, w któ-
rej można by mówić o zupełnym za-
łamaniu się izraelsko-amerykańskiej
współpracy (kontynuowane są na
przykład wspólne prace nad elemen-
tami programów antyrakietowych,
a także ćwiczenia różnych formacji
i rodzajów sił zbrojnych obu krajów;
trwa także rutynowa współpraca
różnych służb i agend obu rządów).
Jednak ostatnie miesiące z pewno-
ścią wpłynęły na pojawienie się po
stronie izraelskiej pewnego dyskom-
fortu i spadku zaufania do Waszyng-
tonu jako partnera i strategicznego
sojusznika. Podobna sytuacja jesz-
cze nigdy nie miała miejsca w rela-
cjach obu państw.
W efekcie Tel Awiw i Waszyng-
ton różnie dziś postrzegają, a także
interpretują te same wydarzenia na
Bliskim Wschodzie. Z perspektywy
izraelskiej problem jest o tyle istot-
niejszy, że chodzi o ocenę spraw
mających bezpośredni i żywotny
wpływ na bezpieczeństwo narodo-
we państwa żydowskiego, a nawet więcej
– na jego być albo nie być.
Dla Izraelczyków nie ulega już dziś wąt-
pliwości, że USA (zapewne jeszcze pod ko-
niec kadencji prezydenta George’a
W. Busha) faktycznie pogodziły się z per-
spektywą nuklearyzacji Iranu i wszystkimi
strategicznymi konsekwencjami wynikają-
cymi z tego faktu dla całego Bliskiego
Wschodu. Dla Izraela oznacza to, że w sen-
sie strategicznym pozostał on faktycznie
osamotniony wobec irańskiego zagrożenia.
Nie zniweluje tego ograniczona siłą rzeczy
współpraca z arabskimi sunnickimi pań-
stwami regionu, również obawiającymi się
wzrostu potęgi Iranu.
WSZYSTKO NA JEDNĄ KARTĘ
Sytuacja taka rodzi wiele istotnych konse-
kwencji dla szerszej geopolityki Bliskiego
FOT. US DOD
Wschodu. Oprócz coraz bardziej widocznych
symptomów współdziałania Izraela z sunnic-
kimi reżimami w celu ograniczania wzrostu
pozycji Iranu zwiększa się też prawdopodo-
JESZCZE DO bieństwo podjęcia przez państwo żydowskie
NIEDAWNA takie samodzielnej próby zlikwidowania lub co naj-
spotkania były
na porządku mniej opóźnienia irańskiego programu nukle-
dziennym. Na arnego w drodze operacji militarnej. Dostępne
zdjęciu admirał dane sugerują, że Izrael dysponuje potencja-
Mike Mullen łem militarnym, organizacyjnym i logistycz-
i generał Gabi
Ashkenazi. nym umożliwiającym przeprowadzenie tego
typu operacji. Nie wiadomo jedynie, w jakim
stopniu rozwój sytuacji strategicznej wokół
Izraela popchnie jego kierownictwo politycz-
ne do podjęcia działań militarnych.
Niebezpiecznie narastający rozdźwięk
i brak zrozumienia między Waszyngtonem
a Tel Awiwem w fundamentalnych dla pań-
stwa żydowskiego kwestiach, intensywne
dążenie USA do jednostronnego rapproche-
ment z Iranem, perspektywa rychłego wy-
muszenia na Izraelczykach zawarcia poro-
zumienia pokojowego z Palestyńczykami na
skrajnie niekorzystnych warunkach oraz sy-
gnały o szybkich postępach irańskiego pro-
gramu nuklearnego sprawiają, że Izrael mo-
że nie mieć innego wyjścia, niż postawić
wszystko na jedną kartę.
Z czysto geopolitycznej perspektywy,
skrajnie niekorzystne uwarunkowania strate-
giczne, jakie kształtują się od pewnego czasu
wokół Izraela, są nie do zaakceptowania
przez Tel Awiw. Zgoda na ich zaistnienie mo-
głaby bowiem wystawić na szwank sam byt
państwa, ale i społeczeństwa izraelskiego.
Stawka tej geopolitycznej rozgrywki jest
więc najwyższa z możliwych. Nie wiadomo
jedynie, jak duża jest determinacja obecnych
władz Izraela do podjęcia dla obrony egzy-
stencjalnych interesów własnego państwa
i ludności działań rodzących dalekosiężne
konsekwencje polityczne i ekonomiczne nie
tylko dla samego kraju i regionu, ale wręcz
całego świata. 
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C na to  NATO
tężne siły zbrojne, na które wydaje 10 pro-
Port Konstanca. Izraelscy cent swojego PKB.
oficerowie udzielają wywiadu
podczas ćwiczeń „Cooperative
Mako 2006”. ROSNĄCE SYMPATIE
Wielu izraelskich i żydowskich eksper-
tów sceptycznie podchodzi do tego pomy-
słu. „Nie widzę realnej szansy wstąpienia
Izraela do NATO, przynajmniej dopóty,
dopóki nie zostanie rozwiązany konflikt
izraelsko-arabski”, sądzi Shlomo Brom
z Centrum Studiów Strategicznych
w Jaffie (Tel Awiw).
Po jego zakończeniu sytuacja mogłaby
się zmienić, gdyż członkostwo w sojuszu
umacniałoby pokój. „Dla NATO obszar
Bliskiego Wschodu to źródło licznych za-
grożeń, więc sojusz mógłby być zaintere-
sowany włączeniem się w proces stabiliza-
cji”. „To niemożliwe, bo Izrael straciłby
swobodę działania”, uważa z kolei Josef
Joffe z Uniwersytetu Stanforda.

FOT. NATO
Stosunek Izraelczyków do sojuszu i or-
ganizacji międzynarodowych w ostatnich
ROBERT CZULDA latach wyraźnie się zmienił. „Można do-

Kłopotliwy partner
strzec większe przyzwolenie na udział
strony trzeciej w rozwiązywaniu konflik-
tów”, zauważył Lars Hansel z Fundacji
Konrada Adenauera.
Badania opinii publicznej zdają się po-
Izrael intensyfikuje współpracę z europejskimi partnerami nie tylko twierdzać rosnącą sympatię do Unii Euro-
za pośrednictwem Unii Europejskiej, ale również NATO. pejskiej i NATO. Aż 69 procent ankieto-
Coraz głośniej mówi się o członkostwie tego państwa w sojuszu. wanych wyraziło się pozytywnie odnośnie

W
do ewentualnego włączenia Izraela do Unii
yraźnym przejawem zbliże- ponad 30 okrętów i samolotów oraz Europejskiej. Wizja członkostwa tego kra-
nia Izraela z NATO jest in- dwa tysiące żołnierzy. Izrael został zapro- ju w NATO przypadła do gustu 54 procen-
tensywniejsza współpraca szony, bowiem jest członkiem tak zwanego tom ankietowanych, przeciw było 33 pro-
wojskowa. Izrael wyraził Dialogu Śródziemnomorskiego, forum cent. Wśród Żydów odsetek zwolenników
zainteresowanie uczestnictwem w operacji współpracy państw regionu wyniósł 60 procent. Co ciekawe,
„Active Endeavour” na Morzu Śródziem- z NATO. Od lat rozwija się znaczna część z nich godzi się na
Pomysł
nym, której celem jest zapewnianie bez- współpraca wywiadowcza, obecność sił sojuszu północno-
pieczeństwa żeglugi. szczególnie w kwestii islam-
wstąpienia atlantyckiego na terytoriach pa-
Propozycja izraelskiego sztabu general- skiego terroryzmu. Izraelski
Izraela do lestyńskich. Większość Arabów
nego została na początku lipca zaakcepto- oficer łącznikowy służy w szta- NATO nie jest jest jednak temu pomysłowi
wana przez rząd tego kraju. Jeśli NATO bie NATO w Napoli. nowy. przeciwna.
wyrazi zgodę, izraelskie okręty wojenne Pomysł wstąpienia Izraela do Ewentualne członkostwo Izraela
przystąpią do misji jeszcze w tym roku. NATO nie jest nowy. „Za cel swojej po- w NATO to bardzo odległa wizja. Nie
Sprawa jest problematyczna, bowiem Izra- lityki zagranicznej Izrael musi przyjąć chodzi tutaj jedynie o całkowicie odmien-
elczycy nie mogliby patrolować wód w po- wstąpienie do NATO i Unii Europejskiej”, ne procedury działania, ale o problemy na-
bliżu państw arabskich i Afryki Północnej, przekonywał w 2007 roku Avigdor tury prawno-politycznej. Izrael miałby ta-
które nie uznają ich kraju. Lieberman, ówczesny wicepremier i mini- kie same prawa jak inni członkowie, także
ster do spraw strategicznych. „Udział na wypadek agresji. Jego wojna z państwa-
SPEŁNIONE WYMOGI w NATO nie ograniczy naszej swobody mi arabskimi lub Iranem automatycznie
Izrael już w przeszłości uczestniczył militarnej”. W 2008 roku pomysł taki po- stałaby się problemem całego sojuszu.
w operacjach NATO. Debiutem był parły Czechy. Izrael spełnia wszystkie wa- Izrael nie jest powszechnie uznawany, od-
udział w ćwiczeniach „Cooperative Mako” runki do członkostwa w sojuszu i Unii rzuca rezolucje ONZ i ukrywa swój pro-
w 2006 roku, które przeprowadzono na Europejskiej: jest państwem demokratycz- gram atomowy. Jednym słowem – byłby to
Morzu Czarnym. W operacji wzięło udział nym, wolnorynkowym, stabilnym, ma po- partner niezwykle kłopotliwy. 

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 47

 B L I S K I W S C H Ó D
FOT. HAMMED SABER

ZAKŁADY
W NATANZ
znajdują się
w bunkrach
na głębokości
25 metrów
i są zabudowane

FOT. SPACE IMAGING MIDDLE EAST

stropami
o wielometrowej
grubości.
Otaczają je
liczne pasy
umocnień,
rakiety
i baterie
przeciwlotnicze.

MARIUSZ BORKOWSKI

Scenariusze zagłady
Izraelski atak na irańskie zakłady atomowe, choć możliwy,
jest niezwykle trudny i skończyłby się światowym zamętem.

A
rmada dziewięćdziesięciu
izraelskich maszyn bojo-
wych, po pokonaniu po-
nad 1300 kilometrów tra-
sy – wzdłuż granicy turecko-syryj-
skiej, obszaru Iraku i sporej części
Iranu – zaatakuje trzy irańskie zakła-
dy atomowe: w Araku, Natanz oraz
Isfahanie.
Najnowsze bomby amerykańskiej
produkcji GBU-27 i GBU-28 skruszą
potężne schrony i wyeliminują z pro-
dukcji kluczowe ogniwa irańskiej ato-
mistyki, a także sparaliżują na wiele
lat program, którego celem jest stwo-
rzenie irańskiej bomby atomowej.
Operacja jest technicznie trudna, ale
wykonalna. Ryzykowna politycznie
z uwagi na reakcje, jakie wywoła zarów-
no w krajach islamskich, jak i u amery-
kańskiego sojusznika. Największym jej
minusem jest jednak to, że nie daje
gwarancji faktycznego sparaliżowania
irańskiego programu atomowego.
AMERYKAŃSKI RAPORT
Eksperci Ośrodka Studiów Strate-
gicznych i Międzynarodowych
w Waszyngtonie, Abdullah Tukan
i Anthony Cordesman, na podstawie
danych dotyczących potencjału zarów-
no Izraela, jak i Iranu, opracowali bar-
dzo obszerny (114-stronnicowy) i wszechstronny
raport, kreślący możliwe scenariusze tak zwane-
go prewencyjnego izraelskiego ataku z powie-
trza na irańskie zakłady atomowe. Obszerne
fragmenty tego raportu ujawnił wojskowy kore-
spondent izraelskiego dziennika „Haaretz”,
Reuven Pedatzur, były pilot myśliwski.
„Reżim w Teheranie jest z pewnością zacie-
kłym i nieustępliwym przeciwnikiem, ale daleko
mu do tego, by stanowić istotne zagrożenie dla
EKSPERCI bezpieczeństwa Izraela. Powstrzymajmy się od
oceniają, wszelkich wojowniczych deklaracji, które mogą
że izraelski doprowadzić do fatalnej w skutkach eskalacji na-
atak na Iran
zdestabilizuje cały
pięcia i konfrontacji”, pisze Pedatzur.
rejon Bliskiego Samo uderzenie – aby było w ogóle skuteczne
Wschodu. – musiałoby zostać wykonane z precyzją iście

48 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

ZDANIEM amerykańskich
ekspertów, do ataku na trzy
atomowe zakłady irańskie
należałoby użyć dziewięćdziesięciu
samolotów bojowych
(dwudziestu pięciu F-15E
i sześćdziesięciu pięciu F-16IC).

chirurgiczną, a piloci musieliby mieć dużo szczę-
ścia. Ponadto wywiady amerykański i izraelski
nie są zgodne nawet w kwestii przybliżonej daty,
kiedy Iran będzie w stanie wyprodukować pierw-
szą bombę atomową, a więc nie wiadomo, kiedy
należy dokonać ewentualnego uderzenia. We-
dług Izraelczyków, może to być okres od 2009
do 2012 roku, a zdaniem Amerykanów będzie to
możliwe nie wcześniej niż w 2013 roku.
Najpoważniejszym jednak problemem jest to,
czy Iran ma tajne, nieznane Zachodowi, instala-
cje wzbogacania uranu. Jeśli tak, to zbombardo-
wanie tylko tych znanych raczej nieznacznie
opóźni prace nad budową bomby atomowej.
A zdaniem ekspertów, ryzyko polityczne i woj-
skowe związane z bombardowaniem Iranu może
być opłacalne tylko w przypadku sparaliżowania
irańskiego programu na wiele lat.
POTENCJALNY ATAK
Po analizie możliwych wersji przeprowadze-
nia ataku lotniczego amerykańscy eksperci
Tukan i Cordesman wskazują, że irański pro-
gram atomowy jest realizowany w kilkudziesię-
ciu zakładach rozsianych po całym terytorium
Iranu. Jednak kluczowe są trzy znane zakłady:
ośrodek badań atomowych w Isfahanie, zakład
produkujący tak zwaną ciężką wodę w Araku
i zakład wzbogacania uranu w Natanz. Wszyst-
kie są bardzo dobrze chronione i ukryte w pod-
ziemnych bunkrach.
Zakłady w Natanz znajdują się w bunkrach na
głębokości 25 metrów i są zabudowane stropami
o wielometrowej grubości. To tam pracują tak
zwane wirówki do wzbogacania uranu. Jest ich
już co najmniej 6 tysięcy, a ma być 50 tysięcy.
Rocznie mają produkować 500 kilogramów
uranu o stopniu wzbogacenia nadającym się
do produkcji bomb atomowych. Ponieważ na
jedną bombę potrzeba od 15 do 20 kilogra-
mów, to roczna produkcja może sięgnąć
25–30 głowic atomowych.
Zakłady w Natanz otoczone są licznymi pa-
sami umocnień, rakietami i bateriami przeciw-
lotniczymi (rosyjskimi SA-2, SA-5, SA-15, bry-
tyjskimi Hawk, francuskimi Rapier, Crotale
i amerykańskimi Stingerami). Przestrzeni po-
wietrznej broni 158 przestarzałych, ale wciąż
groźnych samolotów bojowych. Największym
zagrożeniem może być najnowszy potajemny
nabytek – rosyjski system rakietowej obrony
przeciwlotniczej S-300V (znany jako SA-12). Je-
śli potwierdzą się pogłoski, że Iran faktycznie
nabył ten system, to straty izraelskiej armady lot-
niczej podczas ewentualnego ataku mogą się-
gnąć 25 do 30 procent maszyn i lotników.
FOT. USAF
Zdaniem amerykańskich ekspertów, do ataku
na trzy atomowe zakłady irańskie należałoby
użyć dziewięćdziesieciu samolotów bojowych
(dwudziestu pięciu F-15E i sześćdziesięciu pię-
ciu F-16IC). W operacji wykorzystano by
wszystkie tankowce powietrzne: pięć KC-130H
i cztery B707. Flotylle wspierałyby dwa samolo-
ty Gulfstream G550 przeznaczone do zakłócania
elektronicznego. Maszyn tych użyto już we
wrześniu 2007 roku w czasie izraelskiego nalotu
na rzekomy reaktor syryjski Deir ez-Zor. Myśliw-
ce bombardujące zostałyby wyposażone w naj-
nowsze nabytki armii izraelskiej: amerykańskie
bomby, burzyciele bunkrów typu GBU-27
i GBU-28. Izrael kupił ich ponad 600 sztuk.
Bomba GBU-27 o masie 900 kilogramów
przebija 2,4-metrową warstwę zbrojonego beto-
nu. Model GBU-28 waży aż 2268 kilogramów
i przebija mur betonowy o grubości 6 metrów
ukryty na głębokości 30 metrów. Oba pociski są
skuteczne jedynie wtedy, kiedy piloci odpalą je
z niewiarygodną precyzją i pod odpowiednim
kątem.
TRZY SZLAKI
Samoloty mają trzy szlaki, które umożliwiają
przeprowadzenie ataku: korytarz północny – naj-
korzystniejszy, wzdłuż granicy turecko-syryjskiej

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 49

 B L I S K I
i dalej przez Irak do Iranu; korytarz
środkowy – nad Jordanią i Irakiem, oraz
korytarz południowy – nad Jordanią,
Arabią Saudyjską i Irakiem. Skorzysta-
nie z każdego z nich to pewny konflikt
dyplomatyczny, ale także groźba, że
w razie wykrycia, Iran zostanie uprze-
dzony o rozpoczętym ataku. Przechwy-
cenie w drodze powrotnej samolotów
jest raczej mało prawdopodobne. Bio-
rąc pod uwagę słabe wyposażenie lotni-
cze Syrii, droga północna jest najlep-
szym rozwiązaniem.
Innym problemem, z którym przyj-
dzie się zmierzyć Izraelczykom, jest
groźba skażenia obszarów gęsto za-
mieszkanych przez opady promienio-
twórcze powstałe po bombardowaniu
zakładów atomowych. Gdyby lotnictwo
dodatkowo zniszczyło siłownię atomo-
wą w Buszehr nad Zatoką Perską, to
chmura radioaktywna przetoczyłaby się
także nad Bahrajnem, Katarem
i Zjednoczonymi Emiratami Arabski-
mi. Skażenie cząsteczkami radioaktyw-
nymi spowodowałoby śmierć wielu ty-
sięcy ludzi. Taki efekt byłby politycznie
C O M M E N T A R I U M
Uderzenie połączone
TADEUSZ WRÓBEL
Jeśliby doszłoby do izraelskiego ataku na Iran,
operacja nie ograniczyłaby się tylko do uderzenia
lotnictwa czy użycia rakiet balistycznych.
W S C H Ó D
i społecznie zabójczy dla Izraela, nie
mówiąc już o chęci odwetu ze strony WYWIADY
świata islamu. amerykański
WARIANT BALISTYCZNY
Izrael mógłby również zastosować
inny wariant zniszczenia irańskich za-
kładów atomowych – wystrzeliłby ra-
kiety balistyczne Jerycho II i III. Pierw-
szy z tych pocisków przenosi głowicę
o sile wybuchu 1 megatony i ma zasięg
1500 kilometrów (w wyposażeniu ar-
mii jest od 1990 roku). Drugi pocisk to
już rakieta międzykontynentalna o za-
sięgu 4800 do 6500 kilometrów i głowi-
cy o sile wielu megaton (weszła do
służby w 2008 roku).
Według Tukana i Cordesmana,
Izrael z powodów politycznych nie wy-
korzystałby broni atomowej, ale głowi-
ce konwencjonalne. Eksperci w związ-
ku z tym wskazują, że należałoby użyć
aż 42 pocisków typu Jerycho III, by
zniszczyć wspomniane trzy zakłady
irańskie. Warunkiem powodzenia i sku-
teczności ataku jest jednak bardzo pre-
cyzyjne celowanie i skupienie trafień na
tak zwanym czułym obszarze kilkunastu metrów
kwadratowych, co jest niezwykle trudne do wy-
konania. Atak na zakłady atomowe bez wątpie-
i izraelski nie są
zgodne nawet nia spowoduje irański odwet. Zdaniem autorów
w kwestii raportu, będzie on wielostopniowy i różnoraki.
tego, kiedy Iran Teheran użyłby rakiet balistycznych Shahab-3,
będzie w stanie które zasięgiem obejmują cały Izrael. Ponadto
wyprodukować
pierwszą bombę Irańczycy posłużyliby się zarówno libańskim
atomową. Hezbollahem, jak i palestyńskim Hamasem, aby
Nie wiadomo dokonać samobójczych ataków na Izrael i jego
zatem, przedstawicielstwa na świecie.
kiedy należy
dokonać Trzeba przy tym pamiętać, że Hezbollah ma
ewentualnego ponad 40 tysięcy rakiet taktycznych (od katiusz
uderzenia. do bardziej zaawansowanych pocisków), które
dostał od Iranu, zaś Hamas ma jeszcze spory ar-
senał katiusz. Choć Izraelczycy intensywnie pra-
cują nad systemami antyrakietowymi, to – zda-
niem amerykańskich ekspertów – nawet najno-
wocześniejsze z nich nie ochronią ich przed zma-
sowanym atakiem Hezbollahu i Hamasu.
DYPLOMATYCZNE KOMPLIKACJE
Tukan i Cordesman oceniają, że izraelski
atak na Iran zdestabilizuje cały Bliski Wschód.
Teheran z pewnością zmobilizuje do walki irac-
kich szyitów, jeszcze bardziej ożywi wojnę oraz
intensywniej wesprze talibów w Afganistanie.
Należy się liczyć z konsekwencjami dla intere-
sów amerykańskich w regionie, a przede
wszystkim dla krajów, w których znajdują się
amerykańskie bazy wojskowe: Iraku, Bahrajnu
i Kataru.
Teheran podejmie próbę zablokowania w Za-
toce Perskiej szlaku tankowców z dostawami ro-
py dla Zachodu. Oskarży też USA o to, że zgo-
dziły się lub wspomogły izraelski atak, co może
zatruć na wiele lat stosunki Stanów Zjednoczo-
nych nawet z ich najlepszymi sojusznikami arab-

I
zraelska marynarka po- Wszystkie trzy Delfiny stacjo-
siada trzy okręty podwod- nują na Morzu Śródziem-
ne typu Dolphin (Delfin), nym, dlatego wysłanie jed-
zbudowane w latach dzie- nego z okrętów przez Kanał
więćdziesiątych w Niem- Sueski na Morze Czerwone
czech, które są prawdopo- odczytano by jako sygnał
dobnie uzbrojone w pociski ostrzegawczy wobec Iranu.
manewrujące. Izrael- Prawdopodobnie, gdy-
czycy zażyczyli so- Oficjalnie by zapadła decyzja
bie, aby nowo bu- Delfiny są o rozpoczęciu
dowane jednost- przeznaczone dla operacji przeciw-
ki zostały wypo- żołnierzy sił ko Iranowi, Izra-
sażone w wyrzut- specjalnych i ich elczycy skorzy-
pojazdów.
nie torped dwóch staliby raczej
kalibrów. Oprócz z dłuższej, ale za-
sześciu powszechnie pewniającej skrytość
używanego kalibru 533 mm drogi na Ocean Indyjski wo-
ich okręty mają więc też kół Afryki.
cztery 650-milimetrowe. Ofi- Niewykluczone, że po dotar-
cjalnie mówi się, że są prze- ciu na ten akwen Delfiny
znaczone dla żołnierzy sił podjęłyby próbę wpłynięcia
specjalnych i ich pojazdów. do Zatoki Perskiej, by zbliżyć
Niemniej istnieją podejrze- się do potencjalnych celów
nia, że mogą być użyte do ataków. Zakładając, że każ-
wystrzeliwania pocisków ma- da z jednostek miałaby czte-
newrujących Popeye Turbo. ry pociski w wyrzutniach i za-
pas na drugą salwę, w su-
mie wystrzelono by ich 24.
Wojskowi izraelscy mają świa-
domość ryzyka związanego
z operacją, więc staraliby się
jak najmniej rzeczy pozosta-
wić przypadkowi. Stąd w rejo-
nie ataków znalazłyby się gru-
py sił specjalnych. Zadaniem
każdej z nich byłaby ostatecz-
na weryfikacja celów ze wska-
zaniem priorytetowych obiek-
tów, a potem ocena skali do-
konanych zniszczeń.
Walorem użycia okrętów
podwodnych byłaby możli-
wość szybkiego ponowienia
ataku, gdyby w ich pobliżu
znalazł się transportowiec
z dodatkowi pociskami. Po
samej operacji ów zespół
okrętów mógłby zaś skorzy-
stać z dyskretnej gościny
w jednym z portów wojen-
nych Indii, regionalnego so-
jusznika Izraela.  jest dziennikarzem Polskiego Radia
skimi w regionie, a nawet wesprzeć organizacje
takie, jak Al Kaida w podejmowaniu ataków ter-
rorystycznych przeciwko Zachodowi.
Iran wypowie też swój udział w traktacie
o nierozprzestrzenianiu broni atomowej, który
– przynajmniej teoretycznie – stwarzał podstawy
do kontroli irańskiej atomistyki. Wszelkie mię-
dzynarodowe wysiłki, by odwieść Irańczyków
od budowy broni atomowej i ograniczenia się
tylko do atomistyki cywilnej, zostałyby defini-
tywnie przekreślone. Co więcej, Irańczycy tyl-
ko przyspieszyliby po takim ataku prace nad
stworzeniem wojskowego potencjału atomowe-
go. Zaczęliby też metodyczne działanie na
szkodę interesów Zachodu wszędzie, gdzie by-
łoby to możliwe.
Nie można by też wykluczyć powstania ato-
mowej grupy szantażystów Iran–Korea Północna
i prób wyposażenia terrorystów w tak zwaną wa-
lizkową brudną broń atomową. W sumie dopro-
wadziłoby to do koszmarnego zamętu i dużych
strat politycznych. W zamian pojawiłaby się
możliwość wstrzymania prac nad irańską bronią
atomową, ale najwyżej na kilka lat. 
MARIUSZ BORKOWSKI

50 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


ROBERT CZULDA
Zastrzyk świeżych sił
Coraz częściej w Waszyngtonie, Londynie, Rzymie
i innych stolicach państw sojuszu krytykuje się misję w Afganistanie.
G
enerał sir Richard
Dannatt, szef sztabu
wojsk lądowych, stwier-
dził, że gdyby Brytyjczy-
cy mieli w Afganistanie więcej lepiej
opancerzonych pojazdów i śmigłow-
ców, udałoby się uniknąć wielu ofiar
śmiertelnych.
Jego ostre wypowiedzi poparł mar-
szałek sir Jock Stirrup, szef sztabu
obronnego sił zbrojnych Wielkiej
Brytanii, które w Afganistanie mają
tylko dziesięć śmigłowców Chinook,
pięć Sea King i osiem bojowych
Apaczów (Amerykanie mają tam po-
nad sto śmigłowców). Ta odważna
wypowiedź miała miejsce tuż po
tym, jak w ciągu zaledwie dziesięciu
dni zginęło piętnastu Brytyjczyków.
Duże straty wynikają z tego, że żoł-
nierzy i zaopatrzenie trzeba przewo-
zić lądem, co wystawia Brytyjczy-
ków na ataki talibów.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
ISAF nie ma wystarczającej liczby
żołnierzy, o czym przekonany jest se-
kretarz generalny NATO Anders
Fogh Rasmussen: „Na południu
Afganistanu widać postępy. Nie bez
znaczenia jest wzrost liczebności na-
szych sił”. Podobnie sądzą amerykań-
scy dowódcy, którzy przekonują pre-
zydenta Baracka Obamę do wysła-
nia większej ilości wojska.
WALCZĄ
TYLKO AMERYKANIE
Amerykanie mają w Afganistanie
trzydzieści tysięcy żołnierzy, czyli
dwa razy więcej niż za czasów prezy-
dentury Busha. Pozostałe czterdzie-
ści jeden państw zdołały „uzbierać”
zaledwie trzydzieści cztery tysiące
żołnierzy pełniących głównie funkcje
pomocnicze. Nic więc dziwnego, że
sfrustrowani Amerykanie coraz czę-
ściej rozszyfrowują skrót ISAF nie ja-
FOT. UK MOD
ko International Security Assistance Force, ale
jako I Saw Americans Fighting (widziałem
walczących Amerykanów).
Niewiele państw chce wysyłać swoich oby-
wateli na tę trudną misję. Kanadyjski minister
obrony Peter MacKay postawił sprawę jasno:
„Obok Kanady są także inne państwa, które
DLA mogą wysłać żołnierzy”. Nadal nie wiadomo,
ZWYCIĘZCÓW
zimnej wojny
czy Kanadyjczycy przedłużą swoją misję poza
korzystanie rok 2011. Podobne prośby odrzuciła Turcja,
ze sprzętu której 730-osobowy kontyngent praktycznie
dawnych nie opuszcza rogatek Kabulu.
przeciwników
nie jest powo-
Pocieszające jest to, że swój kontyngent
dem do dumy. wzmacniają Szwedzi, którzy chcą wysłać do
Afganistanu kolejną partię pojazdów RG32,
ciężkie karabiny maszynowe i sprzęt noktowi-
zyjny. Obecnie mają tam piętnaście pojazdów
RG32. Kolejne dwadzieścia, które zostaną
uzbrojone w karabiny maszynowe, ma trafić
do żołnierzy jesienią. Szwedzi wprowadzili
już do służby w jednym plutonie w Afganista-
nie bojowe wozy CV90 i samoloty bezzałogo-
we. Z okazji wyborów prezydenckich Estonia
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 51
 A F G A N I S T A N
dosłała dodatkową kompanię, liczącą 134 żoł-
nierzy i 15 transporterów Sisu Pasi. Pozostaną
one do dyspozycji misji ISAF do listopada. Stu
pięćdziesięciu dodatkowych żołnierzy na pół
roku obiecała Mongolia.
CORAZ ŚMIELSI NIEMCY
Brytyjski sekretarz obrony Bob Ainsworth
zadeklarował wobec Izby Gmin gotowość do-
słania dodatkowego sprzętu do Afganistanu. Za-
znaczył przy tym, że to nie wyposażenie jest
czynnikiem decydującym o końcowym zwycię-
stwie. W trybie pilnym przygotowano „pakiet
afgański” o wartości 700 milionów funtów.
Umożliwi on dosłanie lepiej opancerzonych cię-
żarówek Wolfhound, lekkich pojazdów transpor-
towych Husky, rozpoznawczych Coyote oraz te-
renowych Warthogów.
W grudniu kontyngent ma zostać wzmocnio-
ny sześcioma śmigłowcami Merlin, które wróci-
ły z Iraku i są przygotowywane w bazie RAF
Benson. W przyszłym roku do Afganistanu tra-
fią kolejne Chinooki. Co zaskakujące, nie będą
one wzmocnione dodatkowymi pancerzami, nie
będą więc brały udziału w akcjach bojowych.
Problem dla Brytyjczyków stanowi też brak
pojazdów o zwiększonej odporności na miny
(MRAP). Przez długi czas musieli oni jeździć
samochodami Snatch Land Rover, które żołnie-
rze nazwali jeżdżącymi trumnami. Zastąpiły je
pojazdy Jackal, również nie w pełni sprawdzają-
52 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
AMERYKANIE
mają
w Afganistanie
30 tysięcy
żołnierzy,
czyli dwa
razy więcej
niż za czasów
prezydentury
Busha.
FOT. US ARMY
ce się w boju. Od eksplozji przydrożnych ładun-
ków wybuchowych zginęło w nich ponad dzie-
sięciu żołnierzy. Dopiero po wielu miesiącach
rozpoczęto wycofywanie gąsienicowych BvS10
Viking i kołowych ciężarówek Vector.
Coraz śmielej działają za to Niemcy, bowiem
na północy, gdzie dowodzą, wzrasta liczba ata-
ków. Wymusiło to zmianę taktyki – Bundesweh-
ra już nie tylko broni się, ale i sama atakuje. Do-
tychczasowe zasady walki zezwalały otwierać
ogień jedynie w samoobronie. Teraz Niemcy na
przykład mogą strzelać bez konieczności ostrze-
żenia nieprzyjaciela w trzech językach.
Wśród przedstawicieli Socjaldemokratycznej
Partii Niemiec (SPD) popularna jest teza o ko-
nieczności wysłania do Afganistanu śmigłow-
ców bojowych Tiger, jednak te borykają się
z problemami technicznymi. Z kolei Unia Chrze-
ścijańsko-Demokratyczna (CDU) chce, żeby do
żołnierzy na misji trafiły samobieżne haubice
PzH 2000 i dodatkowe bojowe wozy Marder.
Mówi się też o wysłaniu samolotów Eurofighter.
LUDZIE POD KROPLÓWKĄ
Brak żołnierzy i sprzętu to nie jedyny problem
sił ISAF, ponieważ w Afganistanie jest również
za mało ekspertów. Amerykanie, chociaż oferu-
ją wysokie pensje, nie mogą znaleźć tłumaczy.
Znaczna część kandydatów nie spełnia warun-
ków fizycznych lub nie zna lokalnych dialek-
tów. Dlatego do Afganistanu wysyłani są nawet
sześćdziesięcio- i siedemdziesięciolatkowie.
„Część z nich jest odsyłana tuż po wylądowa-
niu”, żalił się sierżant James Spangler z Camp
Leatherneck. „Nie mogą oddychać, narzekają na
problemy z sercem. Dostajemy ludzi niemal pod
kroplówką”.
We Włoszech pytania o adekwatność wyposa-
żenia i sensowność kontynuowania misji pojawi-
ły się w lipcu, kiedy to jeden żołnierz zginął,
a kilku zostało rannych. Dalsza obecność kon-
tyngentu (2,8 tysiąca żołnierzy) stanęła pod zna-
kiem zapytania, bowiem Umberto Bossi (lider
partii koalicyjnej) wezwał do możliwie szybkie-
go wyjazdu wojsk z tego kraju. Ostatecznie do
tego nie doszło, a minister Franco Frattini obie-
cał dosłać dodatkowy sprzęt i żołnierzy. Kontyn-
gent włoski wzmocniono już siłami brygady
Friuli, śmigłowcami bojowymi Mangusta i moź-
dzierzami kalibru 120 milimetrów. Pozostały
jednak obawy, że w przypadku kolejnych ataków
Włochy mogą wycofać się z Afganistanu.
Niedobory sprzętu trapią również Finów. Spra-
wa wyszła na jaw, gdy jeden z fińskich żołnierzy
został ranny podczas nocnych ćwiczeń w pół-
nocnym Afganistanie. Przeprowadzone śledztwo
ujawniło, że Finowie nie mają wystarczającej
liczby kamizelek kuloodpornych. Część żołnie-
rzy kupuje je sobie za własne pieniądze, a część
pożycza od Szwedów. Finom brakuje pojazdów,
noktowizorów oraz środków łączności.
ROSJANIE NA RATUNEK
Na problemy z brakiem śmigłowców
w Afganistanie od dawna narzeka również Ka-
nada, która przez wiele miesięcy nie była w sta-
nie znaleźć rozwiązania. W 2008 roku pojawił
się plan wypożyczenia kilku maszyn. Mówiono
o leasingu amerykańskich Black Hawków lub
niemieckich śmigłowców Chinook (od Niem-
ców Kanadyjczycy pożyczyli już 20 czołgów
Leopard 2A6M). Niemcy odmówili, bowiem sa-
mi mają za mało helikopterów. Rozwiązanie
przyszło dopiero w sierpniu, kiedy to podpisano
kontrakt na dostawę 15 nowych Chinooków, któ-
re trafią do służby w latach 2013–2014. Do tego
czasu Kanadyjczycy mają wziąć w leasing ame-
rykańskie lub rosyjskie śmigłowce.
Tego lata prośbę o wystawienie dodatkowych
maszyn odrzuciły też Niemcy, Francja, Hiszpa-
nia, Turcja i Grecja. Sprawia to, że NATO zmu-
szone jest korzystać z pomocy cywilnego lotnic-
twa. Już w 2007 roku rozpoczęto sondowanie
możliwości współpracy z firmami rosyjskimi,
mołdawskimi i ukraińskimi. Sojusz nie może
wybrzydzać i musi używać maszyn, których lata
świetności dawno już minęły. Dotyczy to także
rosyjskich samolotów, które transportują sprzęt
do Afganistanu, choćby z brytyjskiej bazy RAF
Brize Norton. Stare, niemające systemów obron-
nych maszyny są jednak tanie. NATO oficjalnie
nigdy nie przyznało się, z usług jakich firm ko-
rzysta. I nic dziwnego – dla zwycięzców zimnej
wojny korzystanie ze sprzętu dawnych przeciw-
ników nie jest powodem do dumy. 

Na Wsch dzie  bez zmian?
FOT. NATO
MARCIN KACZMARSKI
Minus jeden
Gruzja symbolicznie
opuszcza przestrzeń poradziecką.
P
aństwo gruzińskie przestało być
członkiem Wspólnoty Niepodle-
głych Państw. Tym samym WNP po
raz pierwszy w ponadsiedemnasto-
letniej historii zmniejszyła się i w jej skład
wchodzi teraz jedenaście krajów. Gruzja była
państwem o najkrótszym „stażu” we Wspól-
nocie, ponieważ nie przystąpiła do niej tuż po
rozpadzie ZSRR, podobnie zresztą jak pań-
stwa bałtyckie – Litwa, Łotwa i Estonia. Do-
piero zaangażowanie się rosyjskich sił zbroj-
nych w gruzińskie konflikty etniczne i wojnę
domową zmusiły ówczesnego nowego przy-
wódcę Eduarda Szewardnadzego do wstą-
pienia w 1993 roku do WNP.
ATROFIA WSPÓLNOTY
Formalną przyczyną wyjścia Gruzji ze
Wspólnoty była wojna z Rosją w sierpniu
2008 roku, jednak faktycznie Tbilisi, przy-
najmniej od rewolucji róż w 2003 roku,
przestało czuć się częścią przestrzeni pora-
dzieckiej. Pod tym względem sytuacja
gruzińska nie jest wyjątkowa – równie nega-
tywnie do współpracy w ramach WNP
odnoszą się Ukraina, Turkmenistan czy
Uzbekistan.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
Formalną
przyczyną wyjścia w UE państwa bałtyckie) jest korzyst-
Gruzji z WNP stała ne, zarówno ze względów wewnętrz-
się wojna z Rosją
w sierpniu
2008 roku.
Pod względem priorytetów w polityce za-
granicznej, kierunków handlu, geografii soju-
szy obszar poradziecki przestał być jednolitą
przestrzenią. Państwa Azji Środkowej łączą
coraz silniejsze więzi z Chinami, Japonią,
a nawet Indiami. Kraje Kaukazu Południowe-
go zacieśniają współpracę to z Europą, to
z Turcją i Iranem. Białoruś, Ukraina i Mołda-
wia coraz częściej traktowane są jako obszar
„wspólnego sąsiedztwa” Unii Europejskiej
i Rosji oraz same coraz wyraźniej zmierzają
ekonomicznie do instytucji europejskich.
Atrofię WNP widać nawet w polityce rosyj-
skiej – Moskwa tworzy organizacje o mniej-
szym zasięgu członkowskim, takie jak
Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbio-
rowym czy Eurazjatycka Współpraca
Gospodarcza.
Pojawia się zatem pytanie, komu dzisiaj
jest potrzebna WNP i dlaczego inne państwa
nie pójdą w ślady Tbilisi i nie przestaną pod-
trzymywać fikcji, jaką w dużym stopniu jest
projekt reintegracji przestrzeni poradzieckiej
w ramach Wspólnoty. I dlaczego Moskwa,
promując inne organizacje, jednocześnie za-
klina rzeczywistość, utrzymując fikcję współ-
pracy na obszarze WNP.
Z punktu widzenia Rosji podtrzymywanie
obrazu WNP jako „obszaru poradzieckiego”
o wspólnym dziedzictwie politycznym i histo-
rycznym (przy okazji obchodów 70. rocznicy
wybuchu II wojny światowej obszar ten nawet
się powiększył, kiedy rosyjscy politycy okre-
ślili Wielką Wojnę Ojczyźnianą jako „do-
świadczenie jednoczące wszystkie narody
byłego ZSRR”, a zatem także będące
nych, jak i zewnętrznych.
Utrzymująca się w Federacji Ro-
syjskiej tęsknota za byłym ZSRR jest
wykorzystywana przez system putinowski
dla własnej legitymacji – rezygnacja z takiego
dziedzictwa nie wchodzi w grę, gdyż osłabiła-
by istniejący w społeczeństwie konsensus
w kwestii polityki zagranicznej.
Z kolei na arenie zewnętrznej główną cechą
wspólną obszaru WNP, podkreślaną przez
Kreml, jest konieczność poszanowania histo-
rycznie ukształtowanych tam rosyjskich intere-
sów. I wyjście Gruzji ze Wspólnoty nie skłoni
Rosji do rezygnacji z tych narzędzi, niezależ-
nie od ich wątpliwej skuteczności.
STARCIA O TOŻSAMOŚĆ
W dłuższej perspektywie jedyną realną
przyszłością dla WNP wydaje się los brytyj-
skiej Wspólnoty Narodów, która ma przede
wszystkim charakter kulturowy – jej polityczne
aspekty są ograniczone, podobnie jak wpływ
Wielkiej Brytanii na poszczególne państwa
członkowskie. Również w przypadku Rosji
i państw WNP wszystkie więzi nie zanikną.
Język rosyjski jeszcze przez lata pozostanie
ojczystym dla znacznej części ludności, a ca-
łej reszcie da możliwość komunikacji. Rosja
będzie przyciągała do pracy miliony imigran-
tów. Jednak politycznie nikt nie będzie trakto-
wał WNP poważniej niż wspólnoty brytyj-
skiej czy frankofońskiej. Zanim jednak do te-
go dojdzie, czeka nas zapewne jeszcze niejed-
no poważne starcie polityczne o tożsamość
obszaru poradzieckiego. WNP stanie się rze-
czywistością. 
WIZYTÓWKA
MARCIN
KACZMARSKI
Analityk Ośrodka Studiów
Wschodnich, pracuje
również w Instytucie Stosunków Międzynaro-
dowych Uniwersytetu Warszawskiego, autor
książki „Rosja na rozdrożu”.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 53
 Mi g a w k i z e ś w i a t a
Czy nielegalny dostęp do atomowych składów jest
jedynie kwestią czasu? W końcu i tak złodzieje dotrą
tam, gdzie dotrzeć nie powinni.
Złodzieje
atomowych bomb
P
rofesor Shaun Gregory,
szef ośrodka badań nad
bezpieczeństwem Paki-
stanu z brytyjskiego
uniwersytetu Bradford,
bije na alarm. Zgodnie z jego opinią
„talibowie i Al-Kaida trzykrotnie
atakowali w ciągu ostatnich dwóch
lat bazy wojenne, w których prze-
chowywane są pakistańskie arsena-
ły atomowe”. Amerykańskie służby
specjalne minimalizują ostrzeżenia
profesora Gregory’ego i zapewnia-
ją, że kontrola nad 60 paki-
stańskimi głowicami, gwa-
rantowana przez 10 ty-
sięcy doborowych i spe-
cjalnie wyselekcjono-
wanych żołnierzy, jest
dostateczna.
Być może to Ameryka-
nie mają rację. Załóżmy,
że wiedzą co mówią i są
tego pewni również dla-
tego, że w ochronie pa-
kistańskiej broni atomo-
wej mają swój udział.
Gdyby tak nie było,
gdyby rację miał profe-
sor Gregory, nasze bez-
pieczeństwo nie byłoby
warte funta kłaków. Ale
problem jest zbyt ważny,
by pozostawić go specjali-
stom od tworzenia zasie-
ków wokół baz atomowych.
Od czego właściwie zale-
ży nasze bezpieczeństwo? Od
wysokości i jakości tych syste-
F E L I E T O N
mów ochronnych, od wykształce-
nia, inteligencji i pomysłowości
specjalistów oraz ich przewagi nad
złodziejami atomowych bomb?
(Rozważamy jedynie problem kra-
dzieży, a nie produkcji nuklearnych
ładunków). A może nielegalny do-
stęp do atomowych składów jest je-
dynie kwestią czasu – w końcu i tak
złodzieje dotrą tam, gdzie dotrzeć
nie powinni.
ANDRZEJ
JONAS
redaktor
naczelny
„The Warsaw
Voice”
Jeśli to rozumowanie jest prawidłowe, to
wypada postawić pytanie dziecinnie proste:
czego nie można ukraść? Oczywiście tylko
tego, czego nie ma. Wszystko inne, prędzej
czy później, zostanie ukradzione.
Ameryka i Rosja do końca tego roku
mają zawrzeć nowe porozumienie o ogra-
niczeniu zbrojeń strategicznych – START.
I z pewnością zawrą. Być może jego ele-
mentem będzie też redukcja stanu posia-
dania obu stron – dziś nie są
one w takim ukła-
dzie antagoni-
st yc z ny m jak
w czasach zimnej woj-
ny, głowic jest za dużo,
są przestarzałe, a ich ochro-
na ogromnie kosztowna.
Ale w dalszej perspektywie jest
opcja zero. Najwybitniejsi specjaliści
nawołują do całkowitej likwidacji broni
Głowic jest za dużo,
są przestarzałe, a ich
ochrona ogromnie
kosztowna
jądrowej. Także, choć nie tylko, ze
względu na wyżej wspomnianą dziecin-
ną zagadkę: czego z pewnością nie
można ukraść?
Całego problemu znalezienia się ją-
drowych ładunków w niepowołanych
rękach opcja zero nie rozwiąże. Parę
zagrożeń zniknie jednak z naszego ho-
ryzontu. To kusząca perspektywa. 
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 55
 B E Z G R A N I C

GRECJA–TURCJA

Apel sekretarza

FOT. ISAF
Sekretarz generalny NATO Anders Fogh Rasmussen, który w ubiegłym tygodniu odwiedził Grecję i Turcję, zaapelował, by znalazły one pragmatyczne roz-
wiązanie wieloletniego sporu. Problemem jest Cypr, który po tureckiej inwazji w 1974 roku został podzielony na dwie części. Na północy wyspy stworzo-
no uznawaną tylko przez Ankarę Republikę Turecką Cypru Północnego. Według Rasmussena, spór grecko-turecki utrudnia współpracę między NATO
i Unią Europejską, które są zaangażowane w Afganistanie. W wywiadzie dla dziennika „Milliyet” Rasmussen powiedział, że Ankara powinna szerzej za-
angażować się w misję afgańską. Udział Turków w walkach z talibami i Al-Kaidą stanowiłby dla NATO argument wobec państw islamskich, że jest to woj-
na z terroryzmem, a nie konflikt religijny. (WR) 

Dementi Waszyngtonu Ognisko niepokoju

Strona amerykańska nie potwierdziła informacji mediów JEMEN. Amerykanów niepokoją częły aktywniej zwalczać to zagro-
rosnące wpływy Al-Kaidy w Jeme- żenie, tak aby państwo to nie stało
o rezygnacji z tarczy antyrakietowej w Polsce i Czechach.
nie. Komórki terrorystyczne w tym się nową regionalną bazą terrory-
USA–POLSKA. Rzecznik De- Po artykule w „GW” za rezyg- kraju i sąsiedniej Arabii Saudyj- stów. Te jednak ostatnio były bar-
partamentu Stanu Philip nację z baz tarczy antyrakietowej skiej utworzyły tak zwaną Al-Kai- dziej zaangażowane w zwalczanie
Crowley zdementował w donie- w Europie Środkowej administra- dę Półwyspu Arabskiego. Ponoć szyickich rebeliantów niż ludzi Ibn
sienia „Gazety Wyborczej”, że cję prezydenta Baracka Obamy przeniosła się tam część członków Ladina. Associated Press podała,
Stany Zjednoczone zrezygnowały skrytykował dziennik „Washington siatki Usamy Ibn Ladina z pogra- że Waszyngton jest gotowy zwięk-
z budowy instalacji systemu obro- Times”, uznając to za zły sygnał nicza Afganistanu i Pakistanu. USA szyć pomoc finansową i wojskową
ny antyrakietowej w Polsce dla sojuszników USA w regio- naciskają na władze Jemenu, by za- dla Sany. (TED) 
i Czechach. Stwierdził, że nie. Pojawiają się opinie,
są one „nieścisłe”, Amerykanie że wybór Mahmuda
a Amerykanie cały
czas rozważają swą
rozważają różne
opcje systemu
obrony przed
Ahmadineżada na
prezydenta Iranu
Przerobione rakiety
strategię w tej dziedzi- rakietami oznacza, że kraj ten PAKISTAN–USA. Ponownie zai- nia celów lądowych. Tym samym
nie. Tymczasem pod- balistycznymi. będzie dążył do stwo- skrzyło między Islamabadem a Wa- stanowią one zagrożenie dla Indii.
czas konferencji poświę- rzenia broni atomowej. szyngtonem. Tym razem powodem Według amerykańskiego wywiadu,
conej obronie antyrakieto- Są wątpliwości co do efek- napięcia był zarzut administracji test nowej broni odbył się w tajem-
wej w Huntsville w stanie Alaba- tów współpracy z Rosją w sprawie prezydenta Baracka Obamy, doty- nicy 23 kwietnia. Formalny protest
ma nie mówiono o systemie w Pol- powstrzymania ambicji Teheranu. czący nielegalnych modyfikacji został skierowany do władz paki-
sce czy Czechach. Szef Agencji To przemawia za kontynuacją pro- przez Pakistańczyków dostarczonej stańskich już w czerwcu. Pakistań-
Obrony Rakietowej generał porucz- jektu. Ze względu na kryzys eko- im broni. Jak podał dziennik „New czycy zaprzeczyli amerykańskim
nik Patrick O’Reilly przedstawił nomiczny i problemy techniczne York Times”, przystosowali oni na- zarzutom, twierdząc, że ich rakiety
natomiast propozycje alternatyw- program może natomiast zostać byte przed laty w USA pociski prze- są modyfikacją północnokoreań-
nych rozwiązań dla polskiej bazy. opóźniony o kilka lat. (W)  ciwokrętowe Harpoon do atakowa- skiego projektu. (T) 

56 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


Dwadzieścia tysięcy
Sytuacja w Afganistanie staje się coraz bardziej napięta, dlatego siłom NATO
potrzebne będą nowe oddziały.
AFGANISTAN. Brytyjski
dziennik „The Independent” po-
informował 29 sierpnia, że dowo-
dzący siłami NATO w Afganista-
nie amerykański generał Stanley
McChrystal poprosi o posiłki.
Według gazety, Amerykanie
zwrócą się do sojuszników, by do-
słali 20 tysięcy dodatkowych żoł-
nierzy. Mieliby oni pomóc utrzy-
mać kontrolę nad terenami odbi-
tymi z rąk talibów. Generał pro-
ponuje też rozbudowę afgań-
skich sił bezpieczeństwa, które
miałyby składać się z 250 tysię-
cy żołnierzy i 162 tysięcy poli-
Damaszek
pod presją
IRAK–SYRIA. W ubiegłym ty-
godniu został odwołany iracki am-
basador w Syrii. Taką samą decy-
zję podjęto w Damaszku. Pogor-
szenie stosunków jest pokłosiem
niedawnych krwawych zamachów
w Bagdadzie, w których zginęło
blisko sto osób. Jak wykazało
śledztwo, ich inspiratorami byli
przebywający w tym kraju dawni
Zmiana ministra
FOT. US DOD
GRUZJA. Prezydent Micheil
Saakaszwili zdymisjonował mi-
nistra obrony Wasila Sicharuli-
dzego, który kierował resortem
od grudnia 2008 roku. Jako po-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
FOT. ISAF
cjantów. „The Independent” po-
dał, że Zjednoczone Królestwo
wyśle do Afganistanu jeszcze
1,5 tysiąca żołnierzy, a 700, któ-
funkcjonariusze partii Baas, opoki
reżimu Saddama Husajna. Wła-
dze Iraku zażądały od rządzących
w Damaszku wydania dwóch po-
dejrzanych, Mohammada Junesa
al-Ahmada i Sattama Farhana.
Rzecznik rządu w Bagdadzie Ali
al-Dabbagh powiedział, że żąda-
nie dotyczy ponadto wydania
wszystkich osób, które są poszuki-
wane przez tamtejszy wymiar spra-
wiedliwości za zbrodnie popełnio-
ne na Irakijczykach. (WR)
 jeńców rosyjskich z wojny 1920
wód swej decyzji podał niezado-
wolenie z tempa odbudowy sił
zbrojnych po ubiegłorocznej poraż-
ce w starciu z Rosją o kontrolę nad
Osetią Południową. Sicharulidze
pozostanie doradcą prezydenta,
który jego następcą uczynił do-
tychczasowego wiceministra
obrony Baczo Achalaję. Jest on
bliskim współpracownikiem sa-
mego Saakaszwilego oraz szefa
ministerstwa spraw wewnętrznych
Iwane Merabiszwilego. Gruziń-
ski dziennik „Rezonansi” wskazał,
że poza niewystarczającym, w opi-
nii głowy państwa, tempem odbu-
dowy potencjału militarnego po-
zycję ministra Sicharulidzego
osłabił majowy bunt w batalionie
pancernym w bazie wojskowej
Muchrowani, 30 kilometrów od
stolicy kraju, Tbilisi. (WW)  II wojny światowej. (WRT)
rzy przybyli tam dla zapewnie-
nia bezpieczeństwa podczas wy-
borów, pozostanie na stałe. Tym
samym liczebność brytyjskiego
kontynentu przekroczy 10 tysię-
cy osób.
Ten rok będzie najkrwawszy
dla sił międzynarodowych
w Afganistanie, które – według
danych z 29 sierpnia – mają już
302 zabitych. Dla porównania
w ciągu poprzedniego roku były
294 ofiary śmiertelne. 177 pole-
głych w tym roku to Ameryka-
nie. W tym czasie 71 żołnierzy
straciła Wielka Brytania, a 21
Kanada. (WR)  stawicieli Ludowych (parlamen-
Różne tony
POLSKA–ROSJA. W specjal-
nym artykule opublikowanym
w „Gazecie Wyborczej” premier
Rosji Władimir Putin podzięko-
wał Polsce za opiekę nad grobami
czerwonoarmistów poległych
w naszym kraju. Wyraził też zro-
zumienie dla uczuć Polaków
związanych z Katyniem, ale nie
zapomniał napomknąć o losie
roku. Potępił pakt Ribbentrop–
–Mołotow, przypomniał jednak
umowę monachijską i traktat wer-
salski, który pozostawił „wiele
bomb z opóźnionym zapłonem”.
To pewna zmiana tonu, biorąc
pod uwagę to, czym epatowała
w sierpniu większość rosyjskich
mediów. Pojawiły się różne ku-
riozalne zarzuty, jak ten, że
przedwojenny szef polskiej dy-
plomacji Józef Beck był niemie-
ckim agentem, a premier
Stanisław Mikołajczyk brytyj-
skim. Bardzo przypominało to
oskarżenia stawiane w Związku
Radzieckim jego przeciwnikom
politycznym za rządów Józefa
Stalina. Pojawiły się także rewe-
lacje, jakoby Polska miała tajny
układ z Trzecią Rzeszą wymie-
rzony przeciwko Moskwie. Cała
akcja propagandowa nastawiona
na była obarczenie Polski współ-
odpowiedzialnością za wybuch
 ul. Fosa Staromiejska 1a, p. 213, 87-100Toruñ
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
R Y K O S Z E T E M
Walki w Kokang
BIRMA. W walkach, które
miały miejsce 27–28 sierpnia
w regionie Kokang na pograniczu
Chinami, na północnym wscho-
dzie Birmy, bojownicy lokalnych
milicji mieli zabić ponad 30 żoł-
nierzy wojsk rządowych, a 50
pojmać. Według innych źródeł,
zginęło ponad 20 policjantów
wojskowych oraz ośmiu członków
milicji. Tysiące osób uciekło
przed walkami do Chin.
Centralna milicja
CHINY. Stały Komitet Ogólno-
chińskiego Zgromadzenia Przed-
tu) już po drugim czytaniu przyjął
ustawę, która rozszerza uprawnie-
nia i zadania paramilitarnej Ludo-
wej Milicji Zbrojnej wykorzystywa-
nej do ochrony ważnych obiektów
i tłumienia zamieszek. Formacja
ta ma być też używana do zwal-
czania terroryzmu i aresztowania
podejrzanych osób. Milicja będzie
podporządkowana najwyższym
władzom, rządowi i Centralnej Ko-
misji Wojskowej. Nowe uprawnie-
nia otrzymała niecałe dwa miesią-
ce po krwawych rozruchach
w Sinkiangu. (WT) 
R E K L A M A
INSTYTUT SOCJOLOGII
UNIWERSYTET
MIKO£AJA KOPERNIKA
Studia podyplomowe
SOCJOLOGIA
BEZPIECZEÑSTWA
WEWNÊTRZNEGO
Zarz¹dzanie kryzysowe
Ochrona informacji niejawnych
Szacowanie ryzyka
Systemy ostrzegania
Kierowanie instytucjami w stanach
wyj¹tkowych
Dwa semestry w systemie weekendowym
(co 2 tygodnie)
Termin sk³adania podañ:
do 30 wrzeœnia 2009
www.bezpieczenstwo.umk.pl
Instytut Socjologii UMK
tel. (0-56) 611 3636, 509 143332, fax 622 4765
57

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
szef Zakładu Studiów
Strategicznych
w Instytucie Stosunków
Międzynarodowych UW
Jeśli dzisiejsza Ameryka nie ma wystarczającej
świadomości historycznej, tym gorzej dla niej.
W
polskiej polityce
zbyt często zda-
rzają się sytu-
acje, które wpra-
wiają w zażeno-
wanie zwykłych obywateli. Ta niedo-
bra tradycja dała o sobie znać ze
wzmożoną siłą w ostatnich tygo-
dniach. Znowu seria wypowiedzi po-
niżej granicy przyzwoitości.
Spekulacje dotyczące reprezentacji
Stanów Zjednoczonych na uroczysto-
ściach związanych z 70. rocznicą wy-
buchu II wojny światowej musiały
wprawiać w zakłopotanie. Niemała
część klasy politycznej i komentato-
rów uznała, że poziom tej reprezenta-
cji będzie wyznacznikiem pozycji
międzynarodowej Polski. A przecież
jest zupełnie inaczej. Nie było pro-
blemem Warszawy, czy w Waszyng-
tonie należycie rozumie się znacze-
nie daty wybuchu II wojny świato-
wej. Jeśli dzisiejsza Ameryka nie ma
wystarczającej świadomości histo-
rycznej, tym gorzej dla niej, ale winy
za to nie ponosi ani polski rząd, ani
prezydent. Wypowiedzi, jakie się
przy tej okazji pojawiały: że zbyt sła-
bo albo gorzej niż pozostałe dwieście
państw świata staramy się, aby być
w Waszyngtonie zauważonym, były
zwyczajnie kuriozalne i nie na miej-
scu, tym bardziej w kontekście tej
właśnie rocznicy. Malkontentów za-
dowoliłoby zapewne, gdybyśmy sami
wybudowali bazę systemu antyrakie-
towego i przekazali ją USA, niczym
Związek Sowiecki, który wybudował
nam w darze Pałac Kultury. Wtedy
być może – mieliby prawo sądzić
– przyjechałby ktoś na
miarę ich ocze-
kiwań.
58 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
Powiększenie
Niesmak
Podobnie w sprawie tej nieszczę-
snej tarczy. Jeśli Amerykanie nie za-
mierzają jej budować, bo prowadzą
bardziej racjonalną politykę bezpie-
czeństwa, to okazuje się, że „winę”
także ponosi Polska, a bardziej kon-
kretnie, obecny rząd. Bo też, jak
twierdzą krytycy, którzy wcześniej
rządzili, należało szybciej podpisać
tę umowę. Nie dodają, że szybciej to
znaczy na całkowicie amerykańskich
warunkach. Oprócz tego przyczyną
obecnych wahań Waszyngtonu miał-
by być, ich zdaniem, brak ratyfikacji
umowy. Mielibyśmy zatem ratyfiko-
wać coś, czego Amerykanie na razie
nie zamierzają robić. Nie stawia się
wozu przed końmi. Udają czy nie
wiedzą, że wahania Ameryki nie ma-
ją żadnego związku z brakiem ratyfi-
kacji? I znowu zwykły obywatel ma
prawo sobie zadać pytanie – analfa-
betyzm, nieprzyzwoitość czy zwykły
brak godności? A może zwyczajny
cynizm. Okazja, aby przyłożyć rzą-
dowi, niezależnie od tego, jaka jest
prawda.
To ostatnie jest zresztą źródłem
frontalnego ataku na resort obrony
w związku ze śmiercią naszego żoł-
nierza w Afganistanie oraz pospiesz-
ną, nieprzemyślaną wypowiedzią jed-
nego z generałów. Atak na minister-
stwo, a zwłaszcza na samego mini-
stra dotyczył w większości spraw,
które nie miały żadnego związku z tą
śmiercią. Pomijam już problem tego,
czy żołnierze mają prawo gi-
nąć na wojnie.
Zdaniem krytyków – zapewne nie. Widocznie
z wojną stykali się do tej pory na ekranie kom-
puterów. Są takie gry dla dzieci, w których
żołnierze giną i po chwili wstają i walczą da-
lej, bo mają trzy albo cztery życia. Czegóż
przy tej okazji nie czytaliśmy i nie słyszeli-
śmy? Od rzekomej niekompetencji ministra
(bo to przecież lekarz psychiatra, jak gdyby
nie można było sprawdzić zawodowej kariery
szefa resortu obrony), przez nieadekwatny
status misji NATO w Afganistanie, aż po
brak noktowizorów. Żaden z tych wyduma-
nych powodów nie pozostawał w związku ze
śmiercią żołnierza.
Wystarczy zdrowy rozsądek, aby to wie-
dzieć. Nie szkodzi. Ważniejsze było to, aby
ten nieunikniony na wojnie dramat przekuć
w polityczny oręż czy też wykorzystać do
obrony środowiskowych interesów, czasem
zagrożonych w wyniku ambitnej i całościowo
zakrojonej reformy i modernizacji naszych sił
zbrojnych. Jedni wiedzieli, jaka jest prawda,
a pisali co innego, inni nie wiedzieli, a też pi-
sali od rzeczy. Co pozostaje? Zwyczajny nie-
smak. 
ZNÓW MIELIŚMY
SERIĘ OPINII PONIŻEJ
GRANICY PRZYZWOITOŚCI
 HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY ANNA DĄBROWSKA
specjalizuje się
w tematyce społecznej,
szkolnictwie
i survivalu
Jeszcze było
spokojnie
Hitler przełożył termin agresji na Polskę z 26 sierpnia
na 1 września. Dzięki temu dostaliśmy jeszcze
jedną przedwojenną niedzielę.
N
a przekór słonecznej aurze ostatniej
przedwojennej niedzieli, pierwsze
strony gazet pełne są informacji
o mobilizacjach i przygotowaniach
do wojny. „Cały świat pod bronią”, donosi „Ro-
botnik”, pisze też o przerwanej komunikacji te-
lefonicznej z Pragą, w której Niemcy zajęli
agencję telegraficzną. „Gazeta Polska” informu-
je, że niemieckie władze zamknęły przejście
graniczne w Zbąszynie, a „Kurjer Warszawski”
donosi o formowanym we Francji ochotniczym
legionie amerykańskim.
Obawy budzi pakt niemiecko-sowiecki. „Pakt
o nieagresji zawarty między Berlinem
a Moskwą zadziwił cały świat, kiedy zaprzysię-
gły antykominternowski Ribbentrop został
udekorowany w bolszewickiej Moskwie przez
Mołotowa Wielką Wstęgą Orderu Lenina”, ko-
HORYZONTY
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA
mentuje „Kurjer Warszawski”. Próbuje też
strach rozładować humorem: „Hitleryzm, ko-
munizm, spółka, lecz kto w tym gnieździe – ku-
kułka?”. „Polska Zbrojna” zapewnia natomiast,
że pakt nie wpłynie na nasze stanowisko wobec
obrony kraju. Trochę otuchy wnosi podpisany
właśnie sojusz polsko-brytyjski. „To akt ostatni
na szlaku rozwojowym tej polityki, rozumnej
i konsekwentnej, którą Rzeczpospolita przepro-
wadza od kilku miesięcy. Dzięki niemu powie-
dziano III Rzeszy nie. Ani kroku dalej. To jest
sens sojuszu”, uważa „Robotnik”.
ZASTĘPCZE MASECZKI
Mimo to Polacy przygotowują się do obrony.
Wracają odwołani z urlopów funkcjonariusze
państwowi i pracownicy miejscy, w Łodzi wzy-
wa się do zapisywania na listę osób, które do-
FOT. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE
browolnie opuszczą miasto, gdy zajdzie taka po-
trzeba. Kopane są rowy przeciwlotnicze – w Ło-
dzi, na Plantach w Krakowie, od dwóch dni po-
wstają też w stolicy, gdzie prace mają się zakoń-
czyć do środy 30 sierpnia. Zarząd Główny
Związku Byłych Ochotników Armii Polskiej
wzywał wszystkich członków do stawienia się
do pracy w niedzielę rano z łopatami lub bez
nich. „Kurjer Warszawski” twierdzi, że kopanie
idzie raźno i ochoczo, jednak zdaniem reportera
„Robotnika” ochotnicy zgłaszają się dość po-
wolnie. „Rowów na podwórkach kopać nie nale-
ży, ponieważ mija się to z celem i może raczej
zaszkodzić”, przestrzega „Polska Zbrojna”.
Sekcja Przysposobienia do Obrony Kraju
warszawskiego koła „Rodziny Wojskowej” ogła-
sza, że rozpoczyna 14-godzinny kurs sanitarno-
-ratowniczy dla swoich członkiń. Natomiast
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 59
 P R Z E G L Ą D
Związek Młodej Polski, „doceniając
powagę obecnej sytuacji, rozwija szero-
ko zakrojoną akcję, aby pomnożyć
obronność państwa” i organizuje od
września kursy ideowo-wychowawcze,
przysposobienia wojskowego, a także
wychowania fizycznego.
Wiele miejsca poświęcono przewi-
dywanym atakom lotniczo-gazowym.
„Atakowane mogą być tylko większe
lub ważniejsze miejscowości. Wielkie
napady lotnicze wykonywane tylko ce-
lem spowodowania masowego wytrucia
mieszkańców są zupełnie nieprawdopo-
dobne”, uspokaja „Robotnik”. Dzienni-
ki instruują, jak się chronić przed skut-
kami ataku – najlepiej w pomieszcze-
niach gazoszczelnych lub nakładając
maski, które otrzymali już pracownicy
urzędów i fabryk. Zapas masek dla
swoich klientów i ich rodzin ma też Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych, a Liga
Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej
sprzedaje zastępcze maseczki z miałem
węgla aktywnego. Natomiast w „Kurje-
rze Porannym” ogłasza się producent
„Urządzeń do schronów przeciwgazo-
wych – drzwi i okiennic żelaznych ga-
zoszczelnych”.
Jeszcze było spokojnie
60 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
P R A S Y
Dzienniki donoszą też o prowoka-
cjach niemieckich: „W ciągu ostatnich
dwóch dni samoloty niemieckie naru-
szyły polską granicę 34 razy, z tego
16 w rejonie Gdyni”; „W nocy na grani-
cy z Niemcami w rejonie Mostów Ślą-
skich 50-osobowa banda dywersantów
napadła na stacje i posterunek policji,
ostrzelani Niemcy wycofali się, dwóch
z nich zostało rannych”; „w sobotę rano
niemiecki konny artylerzysta przekro-
czył granicę w pobliżu Dźwierzna, pol-
ski patrol wojskowy oddał do niego
strzały i żołnierz padł zabity”.
OWOCE Z DYNAMITEM
Nie zawsze potyczki kończyły się
szczęśliwie dla Polaków. Podczas zaj-
ścia granicznego w powiecie mławskim
śmiertelnie ranny został strażnik
Wojciech Wiśniewski, a jego kolega
Feliks Grabowski zginął na miejscu.
„Wytrzymamy wojnę nerwów”, zapew-
niają dziennikarze. Co ciekawe, Niem-
cy pojawiający się na granicy mają nie
tylko wrogie zamiary. „Gazeta Polska”
opowiada, jak na placówkę straży gra-
nicznej w Siemianowicch zgłosił się
Wilhelm Kolibaba, 20-letni obywatel
niemiecki, który zbiegł ze swojego kraju przed
„W ciągu mobilizacją.
ostatnich dwóch
dni samoloty Reporterzy walczą z niemiecką propagandą.
niemieckie „Kurjer Poranny” zaprzecza, jakoby powstańcy
naruszyły polską śląscy zabili w Katowicach niejakiego Szybkę,
granicę 34 razy”, ponieważ taka osoba w ogóle nie istniała.
piszą reporterzy.
W tym mieście mieszkał natomiast dyrektor fir-
my Gazakumulator, który zdefraudował 150 ty-
sięcy złotych i zbiegł do Niemiec. Demaskowa-
ni są kolejni dywersanci. Jak wylicza „Polska
Zbrojna”, podczas rewizji u Karola Tschusch-
kego, polskiego obywatela narodowości niemie-
ckiej, znaleziono pięć ręcznych karabinów ma-
szynowych, 15 pistoletów Walter, amunicję
i 80 puszek konserw owocowych naładowanych
dynamitem. Na Śląsku – donosi „Kurjer War-
szawski” – zlikwidowano akcję szpiegowsko-
dywersyjną i aresztowano Niemca Makoza,
który miał u siebie karabin maszynowy,
305 opasek ze swastyką i 30 kilogramów ulotek
dywersyjnych.
KOŚCI BEZ GŁOWY
Życie toczy się też jednak zwykłym rytmem.
Fundusz Kwaterunku Wojskowego ogłasza prze-
targ na wykonanie centralnego ogrzewania, wo-
dociągów, kanalizacji, gazu i drenaży dla Funda-
cji Stypendialnej. Termin zgłaszania ofert
– 11 września. W lokalu „Piekarnia i Cukiernia
 H O R Y Z O N T Y
Turecka” zapowiadana jest licytacja 12 worków odmówił sprzedaży mięsa, mimo że miał go
mąki. Kończą się wakacje i w gazetach pełno jest 10 tysięcy kilogramów zapasów.
zawiadomień o wolnych miejscach w szkołach, Natomiast z kronik kryminalnych można do-
gimnazjach i liceach. Stowarzyszenie Dyrekto- wiedzieć się, że w Hali Kondratowej znaleziono
rów Polskich Szkół Średnich informuje, że egza- kości bez głowy, podczas napadu rabunkowego
miny do gimnazjów i liceów rozpoczną się w Garwolinie skradziono 1200 złotych, w Kato-
30 sierpnia, natomiast już można zapisać się do wicach pijany obywatel polski narodowości nie-
klas I–IV gimnazjum męskiego i żeńskiego pro- mieckiej terroryzował przechod-
Otuchy
fesora Konopnickiego na Krakowskim Przed- niów rewolwerem, a Janina
mieściu 55, w którym czesne wynosi tylko Florczak została zamordowana
25 złotych. Kto chciał jesienią pogłębić znajo- ciosem noża w szyję, o co oskar-
mość języka Goethego, zainteresował się za-
pewne ogłoszeniem „Niemiec udziela niemie-
żono jej męża Antoniego. dodaje
ckiego – 15 zł miesięcznie”. „Polska Zbrojna”
zamieszcza w niedzielnym wydaniu przekrojo-
ŚLUSARZ-WIDMO
podpisany
Repertuar teatralny tej niedzie-
wy materiał o balistyce w łowiectwie Arkady
Fiedler w „Gazecie Polskiej” opowiada o uro-
li jest imponujący. W Teatrze
Narodowym grają „Wesele Figa- właśnie
kach Madagaskaru, a „Kurjer Poranny” zachwa-
la polskie Polesie.
ra”, w Ateneum można zoba-
czyć sztukę „Szczęśliwe dni”, sojusz
polsko-
Gazety donoszą też o bezwzględnej walce w teatrze Tip-Top satyrę poli-
z lichwą. „Polska Zbrojna” pisze o zarządzeniu tyczną „Kto kogo?” z Hanką
premiera Sławoja Składkowskiego w sprawie Ordonówną, a w Teatrze Let-
utrzymania cen i kontroli sprzedaży artykułów
spożywczych oraz o wznowieniu działalności
nim przezabawną farsę „Zgor-
szenie publiczne”. Natomiast na
-brytyjski
przez komisję kontroli cen przy Radzie Mini- początek września planowane
strów. Na warszawskich łamach „Robotnika” tam jest, z okazji jubileuszowego 70. sezonu,
czytamy o wysłaniu do miejsca odosobnienia przedstawienie „Serce w rozterce czyli ślusarz-
w Berezie Kartuskiej kilku spekulantów – trafił widmo” z Ludwikiem Sempolińskim. Kto wo-
tam między innymi furman Lejbuś Brandt li kino, także miał spory wybór – w Amorze
z ulicy Czerniakowskiej, który w mieszkaniu mógł śledzić „Zbrodnię w Monte Carlo”, w ki-
zmagazynował na sprzedaż dwa worki cukru nie Florida popłakać nad „Znachorem”, w Pra-
i worek soli, oraz Ludwik Ciechomski z ulicy dzie podziwiać „Niewolnicę Shanghaju”,
Targowej, właściciel sklepu rzeźnickiego, który a w Colosseum rozwiązać zagadkę „Psa Basker-
W teatrze Tip-Top grają satyrę
polityczną „Kto kogo?” z Hanką
Ordonówną, a na ekranach kin

królują ulubieńcy widzów: Adolf
Dymsza, Eugeniusz Bodo
i Helena Grossówna.
Pierwsze strony
gazet pełne są
informacji
o mobilizacjach
i przygotowaniach
do wojny.
FOT. FILMOTEKA NARODOWA
Stadiony gromadzą komplety kibiców.
villów”. Zwolennicy rozrywki na świeżym po-
wietrzu zasiedli natomiast o 17.30 w ogrodzie
Bagatela na podwieczorku artystycznym, z któ-
rego dochód przeznaczony był na Ligę Obrony
Powietrznej i Przeciwgazowej.
Na miłośników sportu czekał mecz piłki
nożnej Polska–Węgry, rozegrany o 16.30 na
Stadionie Wojska Polskie-
go. Wygraliśmy go 3:2. Na
Służewcu rozpoczął się se-
zon wyścigów konnych.
Tylko zwolennicy sportów
wodnych byli zawiedzeni.
Z powodu niskiego stanu
Wisły odwołano regaty Wi-
lanów–Warszawa. Miały
się odbyć w kolejną nie-
dzielę, 3 września.
SZCZYT JAKOŚCI
Reklamy w gazetach
oferują produkty dla każ-
dego – dla pań zabieg bez-
powrotnego usuwania
owłosienia, dla panów:
„Jeśli dbasz o zdrowie, tylko Vena-Lux Gum,
szczyt jakości w pełni Cię zadowoli”. Dla
spragnionych wiedzy: „Z powodu kryzysu
sprzedajemy książki po cenach bardzo ni-
skich”, informuje Wiedza Współczesna, pro-
ponując „Samouczek polsko-niemiecki” za
złotówkę lub kalendarz na 1940 rok za
60 groszy. Dla dbających o zdrowie – czopki
na hemoroidy; dla zwolenników nowinek
technicznych są za 130 złotych „nowe odbior-
niki Echo na sezon 1939–1940 3- i 4-lampowe
o zasięgu europejskim na prąd zmienny i bate-
ryjny”. Lokal Lourse na Krakowskim Przed-
mieściu oferuje niezrównane wyroby i napoje,
obfitą czytelnię oraz wspaniale wentylowaną
salę, a ceny ma normalne. Przyszły żołnierz
ogłasza: „Kawiarnię z pierwszorzędną kliente-
lą sprzedam w dobre ręce, powód – wojsko”.
Natomiast wróżka Eugenia „określi charakter,
teraźniejszość i przyszłość, niezamożni 2 zło-
te, Nowy Świat 16”. Na bardziej przyziemne
potrzeby odpowiada spółdzielnia sanitarna
zrzeszenia oficerów rezerwy: „Tępimy plus-
kwy radykalnie gazem z gwarancją”.
Jest też coś dla łasuchów: „Lody Pingwin
– świetne choć tanie”, „Kakao Wedla posilne
i wydajne – 120 filiżanek z jednego kilograma”
oraz „Irysy śmietankowo-czekoladowe Fuchs”.
Firma zamieszcza też ogłoszenie w „Kurjerze
Warszawskim”: „Fabryka czekolady Franciszek
Fuchs i synowie zawiadamia, że firma od 110 lat
oparta jest na kapitałach własnych rodziny, była
i jest rdzennie polska i chrześcijańska, co stwier-
dzają dokumenty archiwalne i kościelne”. Dzien-
niki nie zapominają także o swoich czytelnikach.
„Robotnik” zapowiada, że 6 września ukarze się
specjalny dodatek propagandowy „Młodzi idą”,
a „Kurjer Warszawski” przypomina, że czas od-
nowić prenumeratę na wrzesień. 
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 61
 P O W R Ó T D O P R Z E S Z Ł O Ś C I

O
bchody 70. rocznicy wybuchu W WALKACH na Westerplatte
należy upatrywać symbolicznego
II wojny światowej odbyły się rozpoczęcia wojny w aspekcie
w Gdańsku. Ich uczestnicy militarnym, Wieluń (na zdjęciu)
podkreślali, że w tym mieście, natomiast może być symbolem
w rejonie byłej polskiej skład- okrucieństwa wojny.
nicy celnej na Westerplatte, zaczął się najtra-
giczniejszy okres w dziejach ludzkości. Tu
o godzinie 4.45 salwami z dział pancernik
„Schleswig-Holstein” dał sygnał do ataku.
W podręcznikach historii faktycznie jest napi-
sane, że wojna zaczęła się na Westerplatte. Po-
świadczają to naukowcy oraz politycy. Dlatego
przyjmujemy tę datę za słuszną i jedyną prawdzi-
wą. Czy jednak się nie mylimy?

WSTRZYMANE PLANY
Pierwszy dzień września nie był pierwot-
nym terminem napaści na Polskę. Według pla-
nu „Weiss” (nazywanego też „Fall Weiss”),
atak miał nastąpić 26 sierpnia 1939 roku. Hitler
przełożył termin agresji pod wpływem informa-
cji o podpisaniu porozumień między Polską
a Francją i Anglią. Rozkaz cofający rozpoczęcie
inwazji dotarł na czas prawie do wszystkich od-
działów, ale kilka grup szturmowych, mających
działać w przełęczach karpackich, nie dostało
stosownych komend i wyruszyły do akcji zgod-
nie z pierwotnymi założeniami. Doszło do starć
z Polakami, zakończonych wyparciem Niem-
ców. Obecnie traktuje się te zajścia jako incy-
denty, a nie początek regularnej wojny.
Przy określaniu daty rozpoczęcia wojny pomi-
jamy też wszelkie prowokacje V kolumny i od-
działów dywersyjnych. Odrzucamy również BARTOSZ ŁOWCZYNOWSKI

przekroczenie granic przez niemieckie oddziały
oraz potyczki z Korpusem Obrony Pogranicza.
Zajścia te miały miejsce bardzo wczesnym ran-
kiem (pod Praszką na przykład już o 3.45). Nie
miały jednak jednej ważnej cechy – nie były tak
spektakularne, aby stały się symbolem. Za po-
czątek konfliktu musimy uznać działania typowe
dla nowej wojny.
W świadomości Polaków utrwaliło się przeko-
nanie, że wojnę rozpoczął „Schleswig-Holstein”
o 4.45. Czas ten zdaje się potwierdzać sam
Hitler, który w przemówieniu z 1 września,
nadanym drogą radiową około godziny 10, wy-
powiedział następujące słowa: „Od godziny 5.45
odpowiadamy ogniem! Od tej chwili na każdą
bombę odpowiedzią będzie bomba!”. Kanclerz
III Rzeszy nie mylił się. Istniała wtedy różnica
w czasie między naszymi krajami. Polacy nie
przechodzili na czas letni i dlatego należy brać
poprawkę na wszelkie niemieckie meldunki
i sprawozdania. Podają one czas o godzinę póź-
niejszy od naszego. Dlatego Hitler mówił
o 5.45.
Faktycznie wojna zaczęła się kilka minut
wcześniej. O 4.45 płonęło już i waliło się pod
ciosami niemieckiej machiny wojennej małe po-
wiatowe miasto – Wieluń. Ostatniego dnia sierp-
nia niemiecki sztab generalny rozesłał decyzje
o przygotowaniu się do rozprawy z Polską. Do-
tarły one też do 76 Pułku Bombowców Nurkują-
Dwa symbole
W którym miejscu naprawdę
zaczęła się II wojna światowa?
cych, stacjonującego na lotnisku polo-
wym w Dolnej Ligocie koło Góry
Świętej Anny.
Jeden z dywizjonów, dowodzony
przez kapitana Waltera Sigela, dostał
rozkaz zbombardowania zachodniej
części Wielunia. O godzinie 5.02 kapi-
tan poderwał maszynę z lotniska i wraz
z 28 samolotami podkomendnych obrał
PIERWSZY
kurs na miasto. Po około 30 minutach
DZIEŃ był nad celem. Nie wiedział, co dzieje
WRZEŚNIA się na dole. Mógł tylko podejrzewać, że
nie był jego dywizjon został wykryty i zaraz
pierwotnym
terminem
zacznie strzelać obrona przeciwlotni-
napaści cza. Przecież w mieście, według prze-
na Polskę. kazanych mu przez przełożonych infor-
Według planu macji, miał przebywać sztab brygady
„Weiss”, miała
zacząć się ona
kawalerii. Artyleria jednak milczała.
26 sierpnia Nie było jej ani w mieście, ani w naj-
1939 roku. bliższej okolicy. Tak samo jak i kawale-
rii. Wieluń był zatem niebronionym
obiektem cywilnym!
Mieszkańcy miasta niczego nie po-
dejrzewali. Dzień wcześniej ostrzeżo-
no ich, że zostanie ogłoszony alarm
próbny, dlatego nie przejęli się zbytnio
tym, że kilkanaście minut po czwartej
zaczęły wyć syreny. Niektórzy tylko
spoglądali w niebo, ale większość
mieszkańców spała.
Kilka minut po wpół do piątej cza-
su polskiego zerwali się jednak na
równe nogi. Nad miastem słychać by-
ło dzikie wycie. To do ataku przystą-
piły bombowce Ju-87. Wyposażone
w specjalne syreny, miały podczas
nurkowania w dół wzbudzać popłoch
i przerażenie. Po kilku chwilach na-
stąpiła złowroga cisza. Samoloty
zrzuciły śmiercionośny ładunek i po-

62 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009


derwały się do góry. O godzinie 4.40 rozpęta-
ło się piekło. Wybuchy pierwszych bomb wy-
wołały olbrzymi chaos. Po chwili byli pierwsi
zabici. Paliły się i waliły domy, uszkodzone
zostały szpital, kościół i synagoga, w ziemi
powstały wielkie wyrwy.
NALOT DLA ZASTRASZENIA
O godzinie 6.05 (czasu niemieckiego) bom-
bowce wróciły na lotnisko. Kapitan Siegel zdał
pisemny meldunek, w którym podał czas ataku
na Wieluń – 5.40 (4.40 czasu polskiego). Trudno
ustalić, dlaczego właśnie
to miasto wytypowano do Wojna to
zbombardowania. Nie-
mieccy wojskowi oczeki- nie tylko zmagania
wali, że będzie w nim do-
wództwo polskiej jed-
żołnierzy,
nostki kawalerii. Nie zna-
lazło to jednak pokrycia
ale także dramat
w faktach. cywilów
W centrum i na przed-
mieściach nie stacjonowały żadne oddziały
i pododdziały Wojska Polskiego. Nie należy tak-
że dopatrywać się powodu ataku w tym, że było
ono węzłem komunikacyjnym lub znajdowały
się tam ważne zakłady. Przez miasto nie prze-
chodziły istotne szlaki, a przemysł ograniczał się
do cukrowni na przedmieściach.
Co zatem sprawiło, że na Wieluń spadły bom-
by? Nie był to przypadek. Niemcy stosowali kon-
H O R Y Z O N T Y
SHLESWIG-
-HOLSTEIN
25 sierpnia 1939
roku wpłynął
do portu
gdańskiego
owacyjnie witany
przez Niemców.
Sześć dni poźniej
oddał pierwszą
salwę w kierunku
składnicy
tranzytowej
na Westerplatte.
cepcje prowadzenia działań wojennych, które
mieściły się w nowej doktrynie prowadzenia
wojny, blitzkriegu.
Jej pierwsze założenia przewidywały mecha-
nizację i motoryzację wojsk, co zostało spraw-
dzone w czasie wojny w Hiszpanii, którą Niem-
cy potraktowały jako poligon. Szczególny nacisk
położyli tam na próby z użyciem lotnictwa. Te-
stowali różne warianty ataków, w tym bombar-
dowanie bezbronnego miasta (nalot na Guerni-
kę). W wyniku tych prób uznali, że takie naloty
mogą wspomagać postępy piechoty i czołgistów
przez wzbudzanie chaosu
i popłochu wśród zaatako-
wanych. Właśnie dlatego
na śpiący Wieluń spadły
bomby. W pierwszej kolej-
ności bombardowane były
szpitale, świątynie i obiek-
ty kultury. Miało to potę-
gować strach i zwiększać
popłoch.
PRELUDIUM WOJNY TOTALNEJ
Na Wieluń bomby spadały jeszcze trzykrotnie
w ciągu dnia – łącznie około 40 ton. Zniszczeniu
uległo 70 procent infrastruktury. Zginęło około
1200 osób z 15 tysięcy mieszkańców. Ci, którym
udało się przeżyć, uciekli. Miasto, gdy wkracza-
ły do niego pierwsze jednostki niemieckie, było
wymarłe.
WESTERPLATTE
FOT. BUNDESARCHIV
Uciekinierzy potęgowali chaos. Dotarli do Ło-
dzi i Piotrkowa. Po drodze rozsiewali złe wieści,
przyczyniając się do masowej paniki. Ucieczka
z miasta kilkunastu tysięcy ludzi, do których do-
łączyli mieszkańcy innych miejscowości, utrud-
niła poruszanie się oddziałów Armii „Łódź”.
Taktyka bombardowań się sprawdziła. Naloty
mające na celu terroryzowanie ludności były
kontynuowane. Przeprowadzono je w Warsza-
wie, Rotterdamie i Londynie. Cywile stali się
uczestnikami zmagań, stroną w konflikcie. Dla-
tego o Wieluniu możemy mówić, że jest symbo-
lem i pierwszą ofiarą koszmaru wojny totalnej.
Czy, znając fakty, powinniśmy podważać pry-
mat wojenny Westerplatte? Sprawa wydaje się
skomplikowana. Ale można postarać się o kom-
promisowe rozwiązanie. Podpowiada je dyrek-
tor Muzeum Ziemi Wieluńskiej Jan Książek.
Uważa on, że obu miejscom należy się pierw-
szeństwo, mogą być połączonym symbolem
początków najstraszliwszej w dziejach ludzko-
ści wojny.
Według dyrektora Książka, w walkach na
Westerplatte należy upatrywać symbolicznego
rozpoczęcia wojny w aspekcie militarnym. To
tam doszło do pierwszego starcia żołnierzy obu
stron. Wieluń natomiast może być symbolem
polityczno-społecznego aspektu wojny, jej okru-
cieństwa i wymiaru totalnego. Dziś nikt już nie
podważa, że wojna to nie tylko zmagania żołnie-
rzy, ale także dramat cywilów. 
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 63

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Wojny napoleońskie otworzyły
nową epokę w dziejach etosu rycerskiego.
Legia Honorowa
E
tos rycerski od początku był eto-
sem klasowym. Człowiekiem
honoru mógł być tylko ktoś do-
brze urodzony. Miał obowiązek
walczyć w obronie królestwa czy
księstwa, w którym przyszedł na świat. Już od
średniowiecza przeciwko takiej klasowości
obowiązków i praw moralnych protestowali pi-
sarze i filozofowie. Czym innym jednak są
myśli, wyrażane w książkach i rozprawach,
a czym innym codzienna rzeczywistość. Prze-
wrót spowodowała dopiero rewolucja francu-
ska 1789 roku. Na przełomie XVIII i XIX
wieku w Europie Zachodniej i Środkowej zro-
zumiano, że na honor, zwłaszcza wojskowy,
nie ma monopolu żadna klasa.
Stało się tak nie dlatego, że rewolucja obali-
ła monarchię i odebrała arystokracji decydują-
ce wpływy polityczne, ani dlatego że cała
Francja spłynęła wówczas krwią w bratobój-
czych walkach klasowo-religijnych. Poczucie
powszechności i równości obywatelskich obo-
wiązków przyniosła wojna, w której francuscy
zwolennicy idei wolności, równości i brater-
stwa bronili swojej ojczyzny przed sprzymie-
rzonymi zwolennikami dawnego ustroju. Była
to wojna obronna nowego narodu polityczne-
go, a nie etnicznego: Francuzami poczuli się
wówczas Alzatczycy, chociaż do dziś porozu-
miewają się w niemieckim dialekcie. Obronili
państwo. A parę lat później, już po zbrodniczej
fali rewolucyjnego Wielkiego Terroru, na cze-
le tego państwa stanął Napoleon Bonaparte,
najpierw antymonarchiczny rewolucjonista,
a po paru latach cesarz. Do haseł rewolucji do-
dał formułę, która stała się nie mniej nośna:
WIZYTÓWKA
Profesor ZDZISŁAW NAJDER
W 1976 roku założył podziemne Polskie
Porozumienie Niepodległościowe. W latach
1982–1987 był dyrektorem Rozgłośni Polskiej
Radia Wolna Europa. Skazany w 1983 roku
zaocznie na śmierć przez Sąd Wojskowy
w Warszawie. W 1991 roku założył Klub
Atlantycki, postulujący wejście Polski do NATO,
i został jego pierwszym prezesem.
64 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
Rycerskie sprawy
(35)
słowa „honor i ojczyzna”, dewizę or-
deru Legii Honorowej (1802).
Nastąpiła wielka międzynarodowa
demokratyzacja honoru. Bonaparte,
„orzeł wojny”, powiedział swoim żoł-
nierzom, że każdy z nich nosi w ple-
caku marszałkowską buławę. Pioru-
nujące zwycięstwa jego armii i obec-
ność plebejuszy wśród dwudziestu
sześciu mianowanych marszałków
(wśród których Józef Poniatowski
był jedynym cudzoziemcem i jedy-
nym księciem) sprawiały, że słowa ce-
sarza były wiarygodne. Stopnie oficer-
skie i odnaczenia – order Legii Hono-
rowej był najwyższym – przyznawano
tysiącom dzielnych żołnierzy. Przykła-
dy wojennej dzielności promieniowały
na całą Europę. Wolnościowe idee re-
wolucji stały się natchnieniem nie dla
wojen domowych, ale dla walki o wła-
sną tożsamość i odrzucenie zaskoru-
piałych form monarchicznej autokra-
cji. Podrywały do czynu kolejne naro-
dy, przede wszystkim Włochów.
Wśród Polaków obudziły potężne na-
dzieje na niepodległość.
Legioniści polscy, walczący pod
francuskimi sztandarami o wolność
Italii, mieli na naramiennikach wy-
szyte słowa: Gli uomini liberi sono
fratelli (Ludzie wolni są braćmi).
Wolność oznaczała dla nich zrzu-
cenie obcego jarzma – austrackie-
go, pruskiego, rosyjskiego
– i jednocześnie wyzwolenie od
stanowej opresji. „Pod sztanda-
rami Legionów polski chłop,
mieszczanin, hrabia, książę
zrównali się ze sobą”, pisał póź-
niej Mickiewicz. 
Etos rycerski
był od początku
etosem
klasowym
 H O R Y Z O N T Y

P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto



W celowniku
KSIĄŻKA

T en, kto wyrobił sobie po-

gląd na temat strzelania
precyzyjnego na podstawie
filmów akcji, może poczuć
 się rozczarowany. Nie znaj-

Kropelka metafizyki
dzie w książce barwnych
KSIĄŻKA
fajerwerków ani strzelca,
który za pomocą karabinu

Próba zmierzenia się z historią – bez patosu wyborowego rozstrzeliwuje

fale nacierających nieprzy-
i kompleksów, ale z dystansem i humorem. jaciół, gdyż takie sceny
z rzeczywistością mają nie-

Ś wiat, jak go oglądasz przez kufel, nie-

ważne czy pełny, czy pusty, może być
jeszcze bardziej interesujący niż widziany
gardle narodu”. Biedroneczka pod do-
wództwem sierżanta Edka Kotwicza
w kolumnie wojsk ruszyła na Hradec Kra-
wiele wspólnego.
Autor bogatym językiem
wprowadza czytelnika
nistanie. W zrozumieniu, na
czym polegają niektóre tech-
okiem (…) nieuzbrojonym”, takie oto roz- lowe. Czołg, który do tej pory służył za w świat wojny, w którym niki snajperskiego kamufla-
ważania snuje Oskar Hazuk, jeden z go- ozdobę koszar, nie był w dobrym stanie o życiu lub śmierci decydu- żu i jak wyglądają „narzę-
ści w gospodzie „U Krecika” w małym cze- technicznym, a i załoga wiele pozostawiała ją precyzyjna ocena odle- dzia” wirtuozów broni palnej,
chosłowackim miasteczku. Znużony sie- do życzenia – kapral Romek Kwaśny, głości i siły wiatru, bystre pomagają dwa obszerne za-
lanką Oskar marzy o czymś niezwykłym: który w Biedroneczce znalazł azyl przed oczy, umiejętność masko- łączniki ze zdjęciami (rów-
„A chciałoby się czasami czegoś nieba- nienasyconą kochanką i przełożoną, oraz wania i przede wszystkim nież kolorowymi). (DM) 
nalnego, nie? Żeby jakiś niespodziewany dwóch szeregowych: uczestnik wydarzeń ogromna cierpliwość.
gość, żeby jakiś grom z jasnego nieba: marcowych Florian Sapieżyński i nieroz- Dwadzieścia siedem opowia- Marek Czerwiński,
niechby nasze życie nabrało życia. Kro- garnięty fajtłapa Jaś Jamroży. Nic zatem dań przenosi nas do czasu „Pojedynki snajperskie.
pelkę metafizyki!”. I stało się! Nagle do dziwnego, że żołnierze szybko stracili obu wojen światowych, woj- Historia, technika,
gospody wjeżdża… czołg. Życie mieszkań- kontakt z dowództwem i zabłądzili. Zale- ny wietnamskiej oraz kon- współczesność”,
ców spokojnego miasteczka faktycznie dwie przekroczyli granicę, utknęli w ścia- fliktów o Falklandy i w Afga- Wydawnictwo Bellona 2008
nabiera tempa. nie gospody.
Biedroneczka, bo tak pieszczotliwie na- Jacek Kondracki, Robert Urbański, auto- 
zwano czołg pamiętający czasy II wojny rzy książki „Operacja Dunaj”, są również
światowej, stała na klombie wśród bia-
łych i czerwonych róż pośrodku koszar
autorami scenariusza do polsko-czeskiej
komedii Jacka Głomba pod tym samym
SZTUKA Rysy twarzy
33 Pułku Zmechanizowanego 13 Dywizji tytułem, w której grają między innymi: Eidrigevičius Stasys, grafik półek. Poukładano na nich
Pancernej Ludowego Wojska Polskiego. Tomasz Kot, Maciej Stuhr, Zbigniew pochodzenia litewskiego, pięćset siedemdziesiąt ce-
Aż do sierpnia 1968 roku, gdy do jednost- Zamachowski, Eva Holubová oraz znany ma bardzo charakterystycz- mentowych masek symbo-
ki dotarł rozkaz wymarszu na południe, by czeski reżyser Jirzi Menzel. Jacek Głomb ny sposób obrazowania. lizujących tych, którzy zgi-
„ratować” sąsiadów: „oszalałe teutońskie twierdzi, że zawsze zazdrościł Czechom, Tworzy niepowtarzalny i re- nęli w 1944 roku. Pęknię-
hordy wyciągają szpony po bratnią Cze- którzy bez kompleksów potrafią mówić fleksyjny klimat, dlatego cia na maskach są jak rysy
chosłowację. Bandy dywersantów czają nawet o tragicznych lub niewygodnych często mówi się, że Stasys twarzy wyrzeźbione przez
się, żeby wbić zardzewiały bagnet w cze- dla siebie sprawach. (AWIS)  jest pogodny mądrym traumatyczne wspomnie-
chosłowackie plecy. Kontrrewolucja pod- Jacek Kondracki, Robert Urbański, smutkiem. nia. „Smutki” natomiast to
nosi zapluty pysk i zatapia kły w zdrowym „Operacja Dunaj”, WAB 2009 W Muzeum Powstania pięćdziesiąt rzeźb–malowi-
P A T R O N A T P O L S K I Z B R O J N E J Warszawskiego można deł przedstawiających po-
obejrzeć dwuczęściową ważne dziecięce twarze
MUZEUM ORĘŻA POLSKIEGO wraz z Gminą Miasto Kołobrzeg zapraszają 12 września na wystawę Eidrigevičiusa o ogromnych pełnych smut-
krajową inaugurację Europejskich Dni Dziedzictwa pod hasłem „Zabytkom na odsiecz! Szla- Stasysa „Ściana ciszy. ku oczach, oplecione przez
kiem grodów, zamków i twierdz”. Zaprezentowane zostaną diorama Bitwy w Lesie Teuto- Smutki”, która w nieco- korzenie drzew. (AWIS) 
burskim oraz trzy nowe wystawy „Ekspedycja Schleswig-Holstein”, „Wojna od kuchni” i „Od dzienny sposób ujmuje te-
grodu po schronu”. Ponadto do końca września można będzie zwiedzać fortyfikacje koło- mat Powstania Warszaw- Muzeum Powstania
brzeskie: Kamienny Szaniec, Wilczy Szaniec, podziemia Fortu Ujście – Latarnię Morską, skiego. Pierwsza część, Warszawskiego,
Szaniec Kleista oraz pozostałości po baterii przeciwlotniczej Nettelbeck. Więcej informacji „Ściana ciszy”, to pięćdzie- Warszawa
na stronie http://edd.com.pl. siąt siedem drewnianych ul. Grzybowska 79

POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 65


F E L I E T O N
MAREK PRZYBYLIK
Jak odróżnić posła oryginalnego od podróbki?
Nie jest to po urlopie proste, ale szybko sobie przypomnimy.
Jak rozpoznać polityka
L
aska stuknęła w podłogę, wakacje
się skończyły. Oczywiście laska
jest marszałkowska, podłoga sej-
mowa, a wakacje nie byle jakie,
lecz parlamentarne. Ta konstata-
cja odróżnia beztroskie spędzanie wakacji, któ-
re dotyczy ogółu społeczeństwa, od wypoczyn-
ku przedstawicieli tegoż społeczeństwa przepo-
jonego dobrem naszej umiłowanej ojczyzny
oraz jej obywateli. Na urlopie, z powodu kuse-
go ubioru, trudno odróżnić przedstawiciela na-
rodu od wybrańca. Może jednak ktoś miał
szczęście spotkać osobników przygiętych nisko
do ziemi. To byli oni. Ciężar odpowiedzialności
nawet w leśnej głuszy potrafi
przytłoczyć. Politycy, świa-
domi czekających ich obo-
wiązków, odpoczywali
w pocie czoła, by na-
66 POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009
Bez kamuflażu
brać sił do pracy dla pokoleń przyszłych i, jeśli
wi, że wie, lecz „posiada wiedzę”, który nie
się da, to dla współczesnego też. dowiaduje się, lecz „wchodzi w posiadanie
Jak odróżnić posła oryginalnego od podrób-
informacji”, możemy nabierać pewności, że
ki? Nie jest to po urlopie proste, ale szybko so-
mamy do czynienia z politykiem. Jeśli do te-
bie przypomnimy. Prawdziwy poseł jest bo-
go swe wystąpienia medialne rozpoczyna od
wiem osobnikiem niezwykłej delikatności,deklaracji „ja myślę”, mającej podkreślić, że
wrażliwym, subtelnym, a do tego obdarzonym
mózg mówcy pracuje, a potem zwraca się
przymiotami, które wprawne oko natychmiast
uprzejmie do swego adwersarza: „ja panu nie
zauważy, a ucho wychwyci. przerywałem” lub zamiast wołać „kończ
Prawdziwy poseł bowiem jako osoba wybrana
pan!”, prosi uprzejmie, by rozmówca „był ła-
posługuje się nieco innym językiem niż lud, któ-
skaw zmierzać do końca wypowiedzi”, mamy
ry go wyłonił. Prawdziwy poseł nigdy na przy-
pewność – to polityk.
kład nie powie o sobie „ja”, lecz chętnie opowia-
Nawet w życiu prywatnym odróżnia się on
da o „swojej osobie”. Poseł nigdy nic nie robi
od mas. Nie ma żony, lecz „towarzyszkę życia”,
dziś, lecz „w dniu dzisiejszym”, i nie we
która najczęściej jest „małżonką”. Ostatnio ko-
wrześniu, lecz „w miesiącu wrze-
ściół zdecydował się wprowadzić zmiany w ro-
śniu”. Nie je, lecz „spożywa”,
cie przysięgi nowożeńców. Jeśli do ślubu bę-
nie pije, lecz „konsumuje”.
dzie przystępować poseł obu płci, będzie on
Zamiast pracować „proce-
mógł (mogli) w oświadczeniu „biorę sobie cie-
duje”, a zamiast robić
bie za żonę” zamienić żonę na małżonkę.
„wykonuje czynności”.
Gdy już jesteśmy przy kwestiach rodzin-
Jeśli spotkamy
nych, trzeba zauważyć, że prawdziwy poseł
osobnika, dowolnej
nie ma rodziny, lecz podstawową komórkę
płci, który nie mó-
społeczną, a zamiast czynności z dziedziny
intymnych relacji mąż–żona spełnia on ciążą-
ce na nim odpowiedzialne obowiązki wyni-
kające z posiadania rodziny.
Nie wnikajmy jednak nadmiernie w prywat-
ne życie naszych wybrańców. My mamy sobie
przypomnieć, czym się wyróżnia poseł. Musi-
my zawsze pamiętać, że celem politycznych
wypowiedzi jest wprawienie przeciwników
w zakłopotanie lub osłupienie. Nawet to, że
z wypowiedzi naszego polityka niewiele rozu-
miemy, jest wskazówką. Jeśli usłyszymy długie
przemówienie pozbawione głębszej treści, gdy
ktoś wspomni o niewłaściwym skrócie myślo-
wym, sytuacjach ultymatywnych lub o posta-
wach abolicyjno-amnezyjnych i wielkim
semantycznym nadużyciu, jesteśmy
Celem politycznych u celu – mamy do czynienia z poli-
wypowiedzi jest tykiem. Nie kłopoczmy się tym, że
niewiele z tego rozumiemy, oni
wprawienie też niewiele z tego rozumieją. Dla
przeciwników nas, czyli ich elektoratu, jest to
w osłupienie znak najpewniejszy, że mamy do
czynienia z rasowym politykiem.
I tego się trzymajmy. 
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 września 2009 67