Keban Dam

Ekim 2011
Say 99
mtiyaz Sahibi
Devlet Su leri Vakf Adna
Ynetim Kurulu Bakan
Akif ZKALDI
Yayn Danma Kurulu
Prof. Dr. Veysel EROLU
Prof. Dr. H. Zuhuri SARIKAYA
Mustafa ELDEMR
Gven KARAUHA
Cneyt GEREK
mer ZDEMR
Dnd TATLIDL
Prof. Dr. Adem BATRK
Prof. Dr. Zekai EN
Prof. Dr. Ahmet Mete SAAT
Prof. Dr. zzet ZTRK
Prof. Dr. Mustafa ZTRK
Dnyada var m hi su gibi aziz?

Sen vatan koynunda ol bir i deniz
Bir bar yanktr urfa, elaziz
Derdim ok, dermandan haber ver bana
Sorumlu Yaz leri Mdr

Nizamettin FT
Cenani Dkmeci'nin drtlnden Keban
Editr
Yusuf BAYDAL
Yaz leri
Levent YILDIRIM
Glistan CAN
Orun TAKIN
Grsel Ynetim
F. Burcu AMUR
Grafik Tasarm
CLS Ofset
Fotoraf
Anl BAKTA
Murat ZTAN
Yayn Tr
Yerel Aylk Sreli Yayn
Ynetim Yeri
lk Sokak No:28
Ycetepe / ANKARA
Tel: (0312) 229 85 61
Faks: (0312) 229 84 21
Matbaa Sorumlusu
mit KO
Bask
CLS Ofset San. Tic. Ltd. ti.
Davutpaa Cad.
Davutpaa Eminta Sanayi Sitesi
No:103 Kat:2 Topkap / STANBUL
Tel: (0212) 493 34 64
Sevgili Su Dnyas Okurlar,
Yeni bir bulumann sevincini yaadmz bu saymzda Trk mhendisliinin

ilk gz arlarndan olan ve Atatrk, Karakaya gibi barajlar ina edenlere
cesaret, GAP gibi projelere ilham veren Keban Baraj'nn 37. yana girii
vesilesiyle hikyesini anlatacaz. Bodrum me Suyu Projesi'nin ayrntlarn
bulabileceiniz sayfalarmzda nye'den Mardin'e bir yolculua kabilirsiniz.
Keyifle okumanz dileklerimizle
Su Dnyas
mzal yazlarn sorumluluu yazarlarna aittir. Yaz ve

fotoraflar kaynak gsterilmeden kullanlamaz.
Su Dnyas Dergisi, Devlet Su leri Vakfnn
aylk cretsiz yayndr.
Para ile satlmaz.
www.su-dunyasi.com.tr
sudunyasi@dsi.gov.tr
Deerli Okurlar,
Trk Milleti Kurtulu Savayla bamszln ilan ettikten sonra tm
imknszlklara ramen savan izlerini silmeyi baarm ve byk nder
Mustafa Kemal Atatrk'n Tam bamszlk ancak ekonomik bamszlkla
olur. Szlerinden hareketle byk, gl ve istikrarl bir ekonomi yaratmak
adna almtr. Trkiye artk dnyann en byk ekonomilerinden biri
olma yolunda salam admlarla ilerlemektedir. Dnyann en byk 20
ekonomisinden biri olan lkemizi 2023 ylnda ilk on ekonomi arasna
sokmak Cumhuriyetimizin 100. yl hedeflerinin banda gelmektedir.
Son yllarda lkemiz gl byme performans ile ne kmaktadr. 2010
ylnda kresel ekonomik krize ramen %9'luk bir byme oran yakalayan
Trkiye, Avrupa Birlii lkelerini geride brakarak dnyada sayl lkeler
arasnda yer almtr. Dnya ekonomisinde yaanan durgunlua ramen
bu yl da ekonomimizin %7,5 civarnda byyecei ngrlmektedir. 2010
ylnda lkemizin Gayr safi yurtii hslas 730 milyar dolar am kii
bana gelir miktar ise 10 bin Amerikan Dolarn gemitir. Kresel
ekonomik krizin en olumsuz sonucu olan isizlik rakamlar da srekli
dmekte istihdam oran artmaktadr.
Bu tabloda rettii enerji, temin ettii sulama, ime, kullanma, sanayi
suyu ve yaratt istihdam olanaklaryla Kurumumuzun byk pay vardr.
Devlet Su leri Genel Mdrlmz lkemizin gl ve istikrarl bir
ekonomiye sahip olmas adna kurulundan bu yana kilit rol stlenen
kurumlardan biri olmutur. Zira Genel Mdrlmz faaliyette bulunduu
sektrler itibariyle ekonomiye can veren ve ok ksa bir srede geri dn
salayan yatrmlar hayata geirmektedir. Szgelimi enerji sektrnde
ina etmekte olduumuz hidroelektrik santraller kendilerini ok ksa bir
srede amorti eden yatrmlar olup sanayimize ihtiya duyduu enerjiyi
temin etmekte yurdumuzu aydnlatmaktadr. Su Dnyas Dergimizin bu
saysnda 37 yl geride brakmas vesilesiyle ele aldmz Keban Baraj
ve Hidroelektrik santrali rettii enerji ile maliyetini 7 ylda geri demi
ve bu gne kadar 220 milyar kWh enerji retmitir. Keza Atatrk Baraj
9 ylda, Karakaya Baraj da 4 ylda yatrm geri demitir. Bu barajlar
yalnzca enerji retimleriyle ekonomimize can vermekle kalmamlar

depoladklar milyarlarca metrekp su ile tarmsal retimimizin en nemli
girdisini temin etmiler ve vatandalarmz ile sanayimizin ime, kullanma
ve sanayi suyu ihtiyacn karlamlardr. Bu balamda barajlarmz
ekonomilerin temel direkleri olarak deerlendirebileceimiz retim ve
istihdam konularnda en nemli unsurlardandr. Barajlarmz ayrca ina
edildikleri blgeler iin suyolu tamacl, ulam ve su rnleri retimi
gibi yeni gelir getirici faaliyetlere de zemin hazrlayarak, yeni i imknlar
yaratmakta, ticareti canlandrmaktadr.
DS Genel Mdrlmz yalnz ina ettii barajlarla deil gelitirdii
projelerle de byk katma deer yaratmaktadr. Blgeler aras gelimilik
farklarn azaltmak iin gelitirilen GAP, DAP, KOP gibi projelerle hem
ekonomik hem sosyal kazanmlar elde edilmektedir. Blgesel kalknma
projelerine hazrlanan eylem planlaryla ivme kazandrlm daha fazla
kaynak aktarlmas suretiyle projelerin bitirilmesi hedeflenmitir.
Genel Mdrlmz evre sektrnde gerekletirdii almalarla da
taknlarn yol at can ve mal kayplarnn nne gemekte, evre
kirliliinin yarataca ekonomik kayplar engellemektedir.
Genel Mdrlmz 4 sektrdeki almalarna dnyann en byk
ekonomilerinden biri olma ideali dorultusunda evk ve heyecanla devam
etmektedir. Zira Byk nderimiz Atatrk'n syledii gibi Ekonomik
kalknma, Trkiye'nin hr, bamsz, daima daha kuvvetli, daima daha
refahl Trkiye idealinin bel kemiidir.
Akif ZKALDI
DS Genel Mdr
Su Dnyas Ekim 2011
KISA
K I SA KKTC'ye DS Proje Mdrl ve 8 Bamhendislik

Devlet Su leri Genel Mdrl'nn geici yurt
d tekilat olarak, merkezi Lefkoa olan KKTC
Proje Mdrl ve bu proje mdrl bnyesinde
bamhendislik kurulacak.
Kuzey Kbrs Su Temin Projesini yrtmek zere,
Devlet Su leri Genel Mdrl'nn d temsilcilik
nitelii tamayan geici yurt d tekilat olarak 10
yllk proje sresiyle snrl olacak ekilde, tekilat
merkezi Lefkoa olan Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyeti Proje Mdrl ve bu Proje
Mdrl bnyesinde 8 adet bamhendislik
kurulacak. Konuya ilikin Tekilatta Deiiklik
Karar, 7 Eyll 2011 tarih ve 28047 sayl Resmi
Gazetede yaymland. Buna gre, Kuzey Kbrs Su
Temin Projesi ve mcavir alan tmnde proje,
tatbikat, ihale, kontrollk hizmetleri ve dier
mukavele ilemlerini icra etmekle grevli, Devlet

Su leri Genel Mdrlnn d temsilcilik nitelii
tamayan geici yurt d tekilat olarak 10 yllk
proje sresiyle snrl olacak ekilde, tekilat merkezi
Lefkoa olan KKTC Proje Mdrl ve bu Proje
Mdrl bnyesinde 8 adet bamhendislik
kurulacak.
KISA
Hakkri iin 2012 Yatrm yl Olacak

Orman ve su leri Bakan Prof. Dr. Veysel Erolu
Babakan Recep Tayyip Erdoan'n Hakkri iline
zel bir nem verdiini belirterek denek sknts
olmadn ve 2012 ylnn Hakkari iin yatrm yl
olarak anlacan syledi. ileri Bakan dris Naim
ahin ile birlikte yapmna devam edilen barajlarda
incelemelerde bulunmak zere Hakkri'ye gelen
Erolu Babakan Erdoan'n talimatyla GAP
kapsamnda Hakkari'ye muhteem yatrmlara imza
atacaklarn syledi. Bu gayeyle almalara
baladklarn belirten Bakan Erolu, yatrmlar iin
denek skntsnn da bulunmadn belirtti.
Yksekova'da Dilimli, emdinli'de ise Aslanda
ve Beyyurdu barajlarnda incelemelerde
bulunduktan sonra Hakkri'ye gelen Erolu burada
yapt konumada unlar syledi: Babakanmz
unu ifade etti. denek sknts yok. Hakkri'ye

ayr bir nem veriyor. Bunun dnda ikinci bir
mjdem var. Buralarda aalar ok az. Hatta bu
taknlklarn sebebi de arazinin yapsnn plak
olmasndan kaynaklanyor. Yaan yamur takna
sebep oluyor. Dolaysyla Erozyon kontrol ve ayn
zamanda aalandrma almalar yapmak suretiyle
biz buradaki Orman letme Mdrlmz
glendireceiz. Hatta burada Orman letme
Mdrlmz bir Orman Genel Mdrl
grevi yapacak
2012'nin yatrm yl olacan anlatan Bakan Erolu,
Hakkri ve ilelerine yapacaklar yatrmlardan
bahsetti Bu gzel insanlar biz de mutlaka
kucaklayarak her trl destei vereceiz. Burada
sadece yatrm yapmyoruz. Salk Bakanlmz
Su Dnyas Ekim 2011
burada 2 tane Devlet Hastanesi, 9 tane salk

merkezi hizmete at. Artk salkta herhangi acil
bir sorun olduu zaman ambulans helikopterle
tedaviye gtrlyor. Hakkri-Yksekova havaalan
inaat balad. Tarm Bakanlmz geen yl buraya
92 milyon TL tarmsal destek gnderdi. u an
burada 1066 adet TOK konutu ina ediliyor. Bir
de Babakanmzn kylere yol su gtrme projesi
var. Bu erevede geen ylsonuna kadar 82 milyon
TL bir para gnderildi. Yani unu ifade edeyim.
Hkmetimiz Hakkri'ye ok byk nem veriyor.'
dedi. Erolu, ayrca basn araclyla Hakkrili
vatandalara Babakan Erdoan'n selamlarn
ilettiini da szlerine ekledi.
eitli incelemelerde bulunmak zere Hakkri'ye

gelen ahin ve Erolu'na AK Parti stanbul
Milletvekili Nurettin Nebati, Emniyet Genel
Mdr Mehmet Kllar, DS Genel Mdr Akif
zald, DS Genel Mdr Yardmcs Gven
Karaulha, DS Barajlar ve HES Dairesi Bakan
Ergn zcek, Emniyet Genel Mdrl
stihbarat Daire Bakan mer Altparmak, zel
Harekt Daire Bakan Cemil Tombul, Terrle
Mcadele Daire Bakan Cihangir elik, Personel
Daire Bakan Muammer Bucak, naat Emlak
Daire Bakan Mslm Sayli, DS 17. Blge Mdr
Mevlt Pehlivan ve baz brokratlar elik etti.
Su Dnyas Ekim 2011
KISA
KI SA DSden Afrikal Mhendislere Eitim

DS Genel Mdrl ile Uluslararas Byk
Barajlar Komisyonu (ICOLD) arasnda imzalanan
protokol ile eitim programlar gerekletiriliyor.
2011-2013 yllar arasnda gerekletirilecek olan
eitim programlar kapsamnda ICOLD yesi az
gelimi Afrika lkeleri mhendislerinden oluan
bir gruba lkemizdeki su kaynaklarnn geliimi
konusunda 3 hafta sren banda Eitim
Program uyguland.
Katlmclarn lkemizdeki tm masraflarnn DS'ce
karland stanbul ve Konya'y kapsayan yardm
maksatl eitim programnn ilk aya 3-25 Eyll
2011 tarihleri arasnda gerekletirildi. Eitim;
3 katlmc Fas'tan ve 5 katlmc Burkina Faso'dan

olmak zere toplam 8 katlmc ile gerekletirildi.
stanbul'da Bykekmece Baraj ve mesuyu
artma tesisi ile Melen Projesi ve Cumhuriyet Artma
tesislerinin incelenmesinden sonra DS 4. Konya
Blgesi snrlar iinde Ermenek Baraj ve HES ile
Baba Baraj ve Mavi tnel inaatlarnda
incelemelerde bulunuldu.
Su Dnyas Ekim 2011
KISA
Takn Tahmin ve Erken Uyar Sistemi in almalara Balanyor

Orman ve Su leri Bakanl, Trkiye apnda
kullanlabilecek bir Takn Tahmin ve Erken Uyar
Sistemi kurulmas iin harekete geti.
Orman ve Su leri Bakanl Mstear Prof. Dr.
Ltfi Akca bakanlnda yaplan toplantda, Rize'de
meydana gelen sel Bakanln alakal birimleri ile
birlikte masaya yatrld.
Rize'de meydana gelen sel, taknn neden olduu
meseleler, bunlarn sebepleri ve zm yollarnn
tartld toplantda, derelerin kapatlmasnn
Bakanln bilgisi ve onay olmakszn gerekletii
ifade edildi. Toplantda, hidroelektrik santrallerin

takn meydana gelmesinde etkisinin olmad kayt
altna alnd.
Trkiye apnda kullanlabilecek bir Takn Tahmin
ve Erken Uyar Sistemi kurulmasn, alakal tm
Genel Mdrlklerin katlm ile alma
balatlmasn isteyen Mstear Akca, riskli
blgelerden balayarak Takn Ynetim Planlar
hazrlanmas, Rize iin alnacak tm tedbirleri
ierecek bir plann da ncelikli olarak hazrlanmas
talimatn verdi.
10 Su Dnyas Ekim 2011
KISA
KI SA HEDEF 2023
Devlet Su leri Genel Mdr Akif zkald 2023
ylna kadar lkemizin su potansiyelinden azami
seviyede faydalanlacan ve su kaynaklarmzn
tamamndan istifade edileceini syledi. Kurban
bayram vesilesiyle DS Genel Mdrl
Konferans Salonunda dzenlenen bayramlama
merasiminde konuan DS Genel Mdr Akif
zkald zellikle 2003 ylndan itibaren bata
Sayn Babakanmz ile Orman ve Su leri
Bakanmz Sayn Prof. Dr. Veysel Erolu'nun bizlere
vermi olduu byk desteklerle baarl almalara
imza atlm, belirlenen yeni yatrm stratejileri
ivedilikle uygulanm ve yatrmlar hzla lkemiz
ekonomisine kazandrlrken, yeni yatrmlarn
temelleri atlm ve atlmaya devam edilmektedir.
DS olarak yeni dnemde bize den grev
yakalanan bu baary daha da ileri noktalara
tamaktr. Kuruluumuz bu erevede 2023 ylna
kadar su potansiyelimizi azami seviyede
deerlendirmek ve su kaynaklarmzn tamamndan
istifade etmek hedefindedir. dedi.
lkemizin en byk yatrmc kuruluu olan DS'ye
ok nemli grevler dmekte olduunu ifade eden
zkald yle konutu nk vatandalarmzn
salkl ve kaliteli ime suyuna, gelimekte olan
sanayimizin enerjiye, tarmmzn modern sulamaya
ve tarm alanlarnn ve yerleim merkezlerinin
taknlardan korunmaya ihtiyac aikrdr. Dier
taraftan yine hepimizin iyi bildii gibi lkemizde
ya miktarnn ve zamann blgelere gre farkllk
gstermesi de suyun ncelikle baraj ve gletlerde
depolanmasn gerekli klmaktadr. Bu balamda
geriye dnp baktmda, 706 adet baraj ve glet,
58 adet hidroelektrik santrali iletmeye alnm,
3.216.000 ha alan sulamaya almtr. Yaklak
1.418.000 ha tarm arazisi ise takndan

korunmutur. Genel Mdrlmzce bu gne
kadar 32 milyon kiiye Avrupa Birlii
Standartlarnda 3,27 milyar metrekp ime ve
kullanma suyu salanmtr.
DS Genel Mdr Akif zkald'nn konumasnn
ardndan Genel Mdr Yardmclar Gven
Karauha, Cneyt Gerek, mer zdemir, Dnd
Tatldil, daire bakanlar, bakan yardmclar, ube
mdrleri ve personelin katlmyla bayramlama
merasimi gerekletirildi.
Su Dnyas Ekim 2011
KISA
crac Dairelerden DS Genel Mdrne Brifing

Etd ve Plan, Proje ve naat, Barajlar ve HES ile
mesuyu ve Kanalizasyon daireleri Genel Mdr
Akif zkald'ya dairelerinin almalar ve yrtlen
projeler hakknda sunum yapt.
DS Genel Mdrl'nn yatrmc daireleri
tarafndan yaplan sunumlara Etd ve Plan Dairesi
Bakan Salim Fakolu tarafndan balanld. Daha
sonra srasyla Proje ve naat Dairesi Bakan Ali
Kl, Barajlar ve HES Dairesi Bakan Ergn
zcek ile me Suyu ve Kanalizasyon Dairesi
Bakan Ayhan Takn dairelerinin sunumlarn
gerekletirdiler.
KISA
Dounun Parlayan Yldz Elaz DS Spor

Elaz DS Spor kulb 4 ube ve 8 kategoride
200'e yakn sporcusuyla faaliyet gsteriyor. Son 8
ylda 60'a yakn kupa ve madalya kazanan kulp
voleybolda Trkiye ikinciliini futbolda ise Trkiye
beinciliini elde etti.
Voleybolda 3 sezondur Aroma Bayanlar Liginde
mcadele eden Elaz DS Spor Kulb bu yl
oynad 5 karlamay da kazanarak liderliini
srdryor. Voleybol ubesi 3 yl st ste ya
gruplarnda Trkiye finallerine kalmt. 2008-2009
sezonunda Trkiye 2. olan voleybol ubesinin
Antrenr ve 3 sporcusu milli takma davet edildi
.
Elaz DS Spor Kulb Futbol ubesi ise amatr
U13, U14, U15 liglerinde st ste 3 kez namaglp
ampiyon oldu. 950 gndr namalup unvann
koruyan Futbol ubesi Alt yapdan 2 sporcusunu
2009 ve 2011 yllarnda Beikta Spor Kulbne
verdi.
Elaz DS Spor Masa tenisinde de yldz ve

genlerde 5 yldr st ste Trkiye ampiyonasna
katlyor.
11
HABER
zellikle
yaz aylarnda
yaanan byk nfus
artlar neticesinde
su ihtiyac ok artan
Bodrum
2040 ylna kadar
su sorunu
ekmeyecek.
Bodrum
mesuyu Projesi
lkemizin en nemli turizm merkezlerinden biri
olan Bodrum'un ime ve kullanma suyu ihtiyac
2040 ylna kadar karland.
gelmitir. zellikle yaz aylarnda yaanan byk

nfus artlar neticesinde su ihtiyac ok artm ve
mevcut kaynaklar yetersiz kalmtr.
Devlet Su leri Genel Mdrl tarafndan

Bodrum Merkez ve Bodrum Yarmadas'ndaki
yerleim birimlerine ime kullanma ve endstri suyu
temini maksadyla hayata geirilen proje yaklak
100 milyon TL'ye mal oldu. Proje ile Bodrum ve 9
yerleim yerine ylda ilave 9,72 milyon metrekp
ime ve kullanma suyu salanm olacak.
ller Bankas, Bodrum ilesine ve Yarmada'daki

dier yerleim birimlerine su temin etmek
maksadyla baz alma yapmtr. Balangta sular
keson ve derin kuyularla temin edilmi bu sularda
yetersiz kalnca, nce Karaova YAS'dan alnan sular
Bodrum lesi'ne getirilmitir. Sulama amal olarak
ina edilen Mumcular Baraj'nn sular da artlarak
Bodrum lesi'ne verilmitir. Halen Bodrum
Yarmadas'ndaki dier nemli yerleim birimleri
sularn genellikle yeralt suyundan temin etmektedir.
Projeye Neden htiya Duyuldu

Bodrum Yarmadas'nn merkezi durumundaki
Bodrum ilesinin tarihi ok eskilere dayanmaktadr.
Milattan ncede eitli medeniyetlerin merkezi
olmu Yarmada, 1521 ylnda Osmanl
egemenliine gemitir. 1970'li yllara kadar sakin
bir kasaba hviyetindeki Bodrum, Trkiye'de turizm
hareketlerinin canlanmas ve kylarda yazlk edinme
isteinin artna paralel olarak ok popler hale
Ancak Bodrum Yarmadas'ndaki yerleik nfusa

ilaveten II. Konut nfusu, turizm nfusu ve
gnbirlik ziyaretilerin oluturduu toplam nfusun
su ihtiyac o kadar artmtr ki; mevcut su kaynaklar
yetersiz kalmtr. Bu sebeple Bodrum Yarmadas'na
dardan su getirilmesi gerekli olmutur. Bodrum
Yarmadasndaki Belediyeler Birliine dhil olan
Su Dnyas Ekim 2011
beldelere 2040 yl nfusuna gre Geyik Baraj'ndan

ve amky Yeraltsuyu kaynaklarndan ime
kullanma ve endstri suyu temin edilmesi amacyla
DS Genel Mdrl ile Bodrum Yarmadas
Belediyeler Birlii arasnda 07.12.2001 tarihinde
protokol imzalanmtr. DS Genel Mdrl bu
projeye Bodrum Yarmadas Acil me, Kullanma
ve Endstri Suyu Temini Projesi Ett ve Kati Proje
Yapm Mhendislik Hizmetleri ad altnda
14.01.2002 ylnda SU -DOLSAR ortak giriimi
ile yapt szlemeyle balamtr.
Ancak her ne kadar protokol 07.12.2001 tarihinde
imzalanm ise de 1988'de bitirildikten sonra Yeniky
Termik Santral tarafndan iletilmeye balanan
ayn zamanda Yarmadann su kayna olan Geyik
Baraj'ndan DS 21. Blge Mdrl tarafndan
1995 ylndan itibaren su kalitesini belirlemek
amacyla su numuneleri alnarak analizler yaplmaya
balanmtr.
Nfus ve Gelecek Projeksiyonu

Bodrum me Suyu Projesi kapsamnda; Bodrum
Merkez, Konack, Bitez, Ortakent-Yahi, Turgutreis
(Gney Hatt), Gmlk, Yalkavak, Gndoan,
Gltrkbk (Kuzey Hatt) ve Yaliftlii
Belediyeleri'ne su verilecektir. Bu belediyelerin 2008
yl nfus saym sonular toplam 103.426'dr. 2008
yl nfus toplamna turizm, ikinci konut ve
gnbirlik ziyaretilerin nfuslar da eklendiinde
yukarda saylan 10 yerleimin toplam nfusunun
321.300 kii olaca ngrlm ve mesuyu
ihtiyacnn da 15.80 milyon m3/ yl olaca hesap
edilmitir.
Bodrum Yarmadas'na ime, kullanma ve endstri
suyu olarak;
- Yarmada YAS kaynaklarndan - 5.00 hm3/yl
- Mumcular Baraj'ndan
- 5.00 hm3/yl
- Karaova YAS kaynaklarndan - 2.80 hm3/yl
13
Gvercinlik mesuyu Artma Tesisi

Olmak zere toplam 12.80 hm3/yl (406 l/s) suyun
tamam terfili olarak iletilmektedir. Mevcut
Mumcular Baraj hlihazrda yalnz Bodrum ve
Torba'ya su salamaktadr. Ayrca, Karaova
mevkiindeki mevcut yeraltsuyu kaynaklarndan da
yalnz Bodrum'a su iletilebilmektedir.
Yarmadadaki dier yerleim yerlerinin su
ihtiyalarnn tamam yeraltsuyu kaynaklarndan
karlandndan ve yrede baka bir su kayna
bulunmadndan, son yllarda yeralt suyu kullanm
ar derecede ykselmi bunun sonucunda tuzlanma
sorunlar ve sertlikte belirgin bir art gzlenmitir.
Yaplan hesaplara ve fiili duruma gre Yarmada'ya,
mevcut btn kaynaklardan iletilmekte olan sular,
2008 yl ihtiyacn bile (15.80 hm 3 /yl)
karlayamamaktayd. Buna gre, mstakbel nfus
2025 ylnda 508.000 kii, 2040 ylnda ise 750.000
kiiye ulatnda, mevcut durumda bile yetersiz
olan suya ciddi miktarda ihtiya duyulacakt. Bu
sebeple, Bodrum Yarmadas iin planlamas ve kati
projesi yaplan Geyik Baraj ve amky YAS sularn

iletecek olan hamsu isale hatt, yeni imesuyu artma
tesisi ve artlm suyu ana depoya iletecek artlm
su isale hatt ile depolarnn acilen devreye girmesi
gerekmekteydi.
Bu gerekeyle; Bodrum Yarmadas'nn mevcut ve
gelecek yllardaki ime, kullanma ve endstri suyu
ihtiya an karlamak zere Bodrum me Suyu
Projesi kapsamnda Bodrum - Gvercinlik mesuyu
Artma Tesisi, mesuyu Depolar ile mesuyu Ana
sale ve Depo balant hatlarnn yaplmas
amalanmtr.
DS bu ama do rultusunda; Bodrum
Yarmadasnda bulunan ve isimleri yukarda saylan
yerleim merkezlerinin 2040 ylna kadar olan 45,52
hm3/yl ilave ime-kullanma suyu ihtiyacnn ksa
vadede 5 hm3/yl ksm Geyik Baraj'ndan Yeniky
Termik Santraline soutma suyu salayan isale
hattndan, 4,72 hm3/yl ksm ise amky YAS
kuyularndan karlanmak zere proje gelitirmitir.
Su Dnyas Ekim 2011
sale Hatt almalar

Projeye gre YAS kuyularndan alnan su toplama
deposunda toplanacak ve artma tesisine cazibeli
iletilmek zere uygun kota yerletirilen ykleme
deposuna terfi edilecektir. Geyik isale hattndan
alnan hamsu da kendi hidrostatik basncyla ayn
ykleme deposuna cazibeli olarak iletilecek ve
Ykleme deposunda her iki kaynaktan gelen toplam
9,72 hm3/yl su kartktan sonra cazibeli olarak
Gvercinlik Artma Tesisine getirilecektir. Artma
tesisinde artlan sular, ncelikle ana su datm
deposuna, oradan da Bodrum merkez ve
yarmadada bulunan 9 adet beldeye balant hatlar
ile iletilecektir.
naat Sreci
Projenin inaat uygulamalar 12.09.2006 tarihinde
Bodrum Yarmadas mesuyu Projesi mesuyu
Tesisleri ve sale Hatt 1.Ksm naat, 21.07.2009
tarihinde Bodrum Yarmadas mesuyu Artma
Tesisi naat, 25.12.2009 tarihinde Bodrum
2. Ksm mesuyu sale Hatt naat olmak zere
3 ksmda gerekletirilmitir.
1. Ksm, Gvercinlik artma tesisinden balayarak
tm yarmaday dolaan Datm hatt yapmn,
2. Ksm, Gvercinlik artma tesisi yapm ile
m e vc u t mu m c u l a r a r t m a t e s i s i n i n
rehabilitasyonunu,
3. Ksm ise Gvercinlik artma tesisi ile hamsu
kayna olan amky YAS kuyular ile Geyik
Baraj isale hattna balant hatlarnn inaatlarn
kapsamaktadr.
15
1. ksm inaat ileri:

1.Grup iler
1) Yeni Artma Tesisi-Bodrum Ana datm Deposu
aras sale Hatt (L= 16 971 m)
2) Kuzey ve Gney Datm Hatlar
(L= 71 813 m)
3) Depo Balant Hatlar (L= 57 665 m)
(Toplam Uzunluk : 146 449 m) (Hatlarda; HDPE
(PE 100), CTP VE ELK borular
kullanlmtr.)
2.Grup iler
Ana Datm Deposu ve Servis Depolar (13 adet
2 000 m3 ve 7 adet 1 000 m3 kapasiteli, Toplam
20 Adet) Ana isale, ana datm, depo balant
hatlar zerinde yer alan tahliye, vantuz, hat vanas,
yol ve dere geileri, branman vb. her trl sanat
yaplar inaatlar ile boru zel paralarnn imalat
ve montajlar yaplmtr.
2. ksm inaat ileri

1.kademesi (2025 yl ihtiyac iin) 40.000 m3/gn,
2.kademesi (2040 yl ihtiyac iin) 40.000 m3/gn
olmak zere toplam 80.000 m3/gn kapasiteli yeni
Gvercinlik ime suyu artma tesisi binalar
bitirilmitir. Ayrca mevcut Mumcular Artma
Tesisinde de rehabilitasyon almalar yaplmtr.
3. ksm inaat ileri

Bu kapsamda toplam uzunluu (elik + HDPE
olmak zere) 29.652 m olan ana isale hatt ve
balant hatlarnn tamamnn borusu denmi,
amky mevkiinde bulunan 6 adet kuyunun pompa,
mekanik tehizat ve binalar, drt gruplu terfi
merkezi binas ile 5 adet ( 3 adet 500 m3 ve 2 adet
1 000 m3 kapasiteli) imesuyu deposu ve sanat
yaplar yaplmtr. Ayrca SCADA ve
Enstrmantasyon (otomasyon) ve elektrik ileri ile
tm SCADA, Otomasyon ve Eko Sistemi Temin
ve Montaj, Proje kapsamndaki SCADA Sisteminin,
Artma Tesisindeki mevcut SCADA Merkezine
adaptasyonu ve revizyonu yaplmtr.
Su Dnyas Ekim 2011
DS mesuyu Projesinin Bodrum

Yarmadasna kazandrdklar
Projenin en byk faydas elbette yarmadann ime,
kullanma ve sanayi suyu ihtiyacnn 2040 ylna
kadar karlanm olmasdr. Ancak bunun yannda
mevcut tesislerin rehabilitasyonu ve iyiletirmeleri
de yaplarak imesuyu sistemi daha salkl bir
ilerlie kavuturulmutur.
Mevcut Mumcular mesuyu Artma Tesisi, ller
Bankas'nca 1994-1999 yllar arasnda ina edilmitir.
Ayrca Bodrum yarmadasnn acil imesuyu
ihtiyacnn karlanmas amacyla;
1980 -1990 yllar arasnda DS tarafndan Kocadere
zerinde sulama ve imesuyu maksatl Mumcular
Baraj yaplmtr. Mumcular Baraj'ndan
imesuyuna tahsis edilen ksm 5.00 hm3/yl olup,
maksimum tesise isale edilecek su miktar 325 l/s.'dir.
Buna gre imesuyu artma tesisinin kapasitesi;
Qmax = 325 l/s. = 28.080 m3/gn'dr. Mevcut
Tesisin prosesi; konvansiyonel havalandrma +
koaglasyon + filtreleme proses nitelerinden
mteekkildir.
Mevcut Tesiste ve projeler zerinde yaplan inceleme
ve almalar sonucunda aadaki hususlar tespit
edilmitir;
-
Tesise hamsu Mumcular Baraj'ndan

salanmaktadr. zellikle, barajn drenaj alan
iinde yer alan mevcut zeytinya fabrikalarnn
faaliyette bulunduu dnemlerde, hamsudaki
kirlilik yklerinin ok artt ve bunun sonucunda
hamsuda oluan kokunun bu dnemlerde
giderilemedii renilmitir.
Artan kirlilik ykleri nedeniyle, tesis nitelerinin
bu durumdan olumsuz etkilendii ve 200 l/s
(17.800 m3/gn)'den fazla suyun artlamad,
artlm suda koku ve tat sorunu olduu tespit
edilmitir.
Tesisin yazn su ihtiyacnn pik olduu
dnemlerde ylda yaklak 6 ay altrld dier
dnemlerde altrlmad tespit edilmitir. Bu
takdirde tesisin ortalama gnlk debileri 2004
ylnda 11.648 m3/gn. (135 l/s.) ve 2005 ylnda
13.364 m 3 /gn. (155 l/s.) olmaktadr.
17
Yukardaki bu olumsuzluklarn giderilmesi iin

Mevcut Mumcular mesuyu Artma Tesisi'nin
tasarm debisinde (yani 28.080 m3/gn veya
325 l/s.) hamsuyun mesuyu standartlarna
gre iilebilecek derecede artlabilmesi iin Kati
Proje'de nerilen aadaki nitelerin yaplmas
planlanm ve yaplmtr;
1- n ozonlama nitesi ilavesi,
2- kimya binasnda potasyum permanganat ilavesi.
3- toz aktif karbon hazrlama ve dozlama niteleri
ilavesi.
Gvercinlik mesuyu Artma Tesisi klasik
konvansiyonel artma tesisi olup, Artlm su kalitesi
iin 17 ubat 2005 tarih ve 25730 sayl Resmi
Gazete'de yaymlanan nsani Tketim Amal
Sular Hakknda Ynetmelik ekinde verilen
kriterlere gre belirlenmi artlar dikkate alnacaktr.
Mevcut analiz sonularna gre; Gvercinlik
mesuyu Artma Tesisi'nde uygulanacak proses;
Geyik Baraj ve amky YAS kaynaklarndan
gelecek harmanlanm hamsuyun deerlendirilmesi
sonucu tespit edilen bulanklk, amonyak azotu,
kalsiyum, organik maddeler, demir, manganez,
toplam koliform, biyolojik ve kimyasal oksijen
ihtiyalar (bakteriyolojik) parametrelerin
giderilmesini salayacak zelliklerde olacaktr.
Buna gre; seilen proses; havalandrma,
koaglasyon, floklasyon, keltme, filtreleme ve
dezenfeksiyondur. Tesiste dezenfeksiyon hem klor
ve hem de ozon ile yaplacaktr. Ayrca filtreleme
ilemi de hem kum ve hem de granler aktif karbon
filtreleri ile gerekletirilecektir.
Buna gre; artlm su kalitesi nsani Tketim
Amal Sular Hakknda Ynetmelik Nisan 2005
de verilen standartlara gre artldktan sonra ehir
depolarna iletilecektir.
Gvercinlik Artma Tesisi 40 gn boyunca
performans testlerine tabi tutulmu olup, artlm
su numuneleri Salk Bakanlna bal Refik
Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl zmir

Hfzsshha Enstits Mdrl Analiz raporlarna
gre Artlm su kalitesi TSE 266 (2005) uygun
olduu belirlenmitir.
Bodrum Yarmadas imesuyu projesi kapsamnda
imesuyu tesisleri ve isale hatt 1. ksm SCADA
otomasyon ve Enerjilendirme naat ad altnda
16.06.2011 tarihinde yeni bir i ihale edilmitir.
Bu i kapsamnda: Ana ve datm depolarnn
mevcut gerekli elektrik enerjisi ihtiyacn karlamak,
enerjiyi tketici ekipmanlara en uygun art ve ekilde
ulatrma ve ayn zamanda sistemin kumanda ve
kontroln salama amacyla dzenlenmitir. Bu
kapsamda mevcut 34 adet su deposu vardr. leride
ilave depolarda yaplacandan sistemin zm
ilave sistem yaplabilecek zellikte ve kapasitede
olacaktr.
Bodrum mesuyu Projesi

Kapsamnda yaplan tesislerin
toplam maliyetleri:
Yeni Artma Tesisi (Gvercinlik) Yapm,

Mumcular Artma Tesisinin Rehabilitasyonu,
letim Hatlar ve Katodik (elik borularn
p a s l a n m a s n n l e m e k ) Ko r u m a l a r ,
Su Depolar ve Depo Balant Hatlar,
Pompa stasyonlar ve Enerji Nakil Hatlar,
YAS kuyular,
SCADA sistemi (sreler iin gzetleyici denetim
ve veri toplama ilemlerini yapan sistemler)
Mumcular Baraj,
Kamulatrmalar,
Bu proje iin yaklak olarak Toplam Yatrm
Maliyeti 160 milyon TL'dir.
Bodrum mesuyu Projesi Kapsamnda yaplan
tm tesisler DS Genel Mdrl ile Bodrum
Belediyeler Birlii arasnda imzalanan bir protokolle
Aralk 2011 tarihi itibariyle Belediyeler birliine
devredilmitir.
37 YAINDA BR DEV: KEBAN

HABER
Trk mhendisliinin ilk dev baraj tecrbesi olan

Keban Baraj'nn hizmete girmesinin zerinden
37 yl geti. Bu sre zarfnda 220 milyar kilovat
saatin zerinde enerji retimi gerekletiren Keban
kendisini defalarca amorti etti.
Keban Baraj yalnzca
sanayinin, aydnlatma
hizmetlerinin deil
Trk insanna da enerji
kaynaklarndan
olmutur.
Gen Trkiye Cumhuriyeti'nin enerji ihtiyacn

temin etmek maksadyla 1965 ylnda inasna
balanlan ve 10 ylda tamamlanan Keban Baraj
ve Hidroelektrik Santrali ina edilme maksadn
laykyla yerine getirdi. Bat, Dou ve Gneydou
Anadolu'nun mevcut ve gelecekte tesis edilecek
sanayi tesislerini beslemek ve genel olarak aydnlatma
hizmetlerini yapmak maksadyla ina edilen Keban
Baraj iletme sresince 220 milyar kWh enerji
retti. Trkiye'nin 2010 yl enerji sarfiyatnn
yaklak 210 milyar kWh olduu dikkate alndnda
Keban Baraj'nn lke kalknmasndaki nemi net
olarak ortaya kyor.
Su Dnyas Ekim 2011
Enerji retimi haricinde Dou ve Gneydou

Anadolu'nun sosyo-ekonomik ilerlemesinde de
byk rol olan Keban Baraj Dou Anadolu'da
demir - elik, fosfat, ferrokrom, bakr, alminyum
endstrilerinin enerji ihtiyacn karlam, evre
illerdeki Organize Sanayi Blgelerinin oalmasn
salamtr. Keban baraj gl balklk ve turizm
etkinlii yaratmtr. Frat niversitesinde ve Keban
ilesinde su rnleri Yksek Okulu ve Fakltesi
almtr. Keban, ulam imknlarn arttrm
blgenin genel grnmn byk lde
deitirmitir. Keban, ileriki yllarda benzeri barajlar

ina edecek olan Devlet Su leri alanlar iin bir
Okul bir uygulama projesi olmu baraj inas
alannda tecrbeli elemanlarn yetimesini
salamtr.
Keban Baraj, Gneydou Anadolu Projesi (GAP)
olgunlatrldnda iletmede olduu iin GAP
kapsamna alnmamtr. Ancak GAP iin de iki
adan ok nemlidir. Birincisi, Keban Baraj, Frat
Nehrinin Trkiye'deki su toplama havzasnn
% 70' ini kontrol etmektedir.
21
Bu durum, mansabnda yer

alacak GAP barajlarna
dzenli su salanmas
asndan nemlidir. kincisi
ve belki de daha nemlisi,
Keban Baraj'nn, 1930'lu
yllardan beri lke insannn
refah dzeyini ykseltmeyi
hedefleyen almalarn ilk
byk meyvesi olmasdr.
Keban'n 1930'lu yllarda
balayp 1970'li yllarda biten
yks GAP gibi dev bir
projenin yaplabilirlik
g ve n c e s i ve n c s
olmutur.
naat Balyor
kinci Dnya Savandan sonra Trkiye'nin elektrik
gc 246 MW kadar iken takip eden 10 sene
ierisinde 611 MW'ye ykselmitir. 1956-1962 yllar
arasnda ise bu miktar 1 332 MW'ye kmtr. Bu
yllarda Trkiye'nin elektrik ihtiyac ylda
%13 orannda artmaktadr. Bunun sonucu olarak
1963-1973 yllar arasnda Trkiye'nin elektrik
enerjisi talebinde 1 450 MW'lik bir ihtiya ortaya
kmtr. Bu ihtiyac karlamak iin hazrlanm
olan gelime programnn en nemli unsurunu
Keban Baraj ve Hidroelektrik Santral meydana
getirmitir.
Keban Baraj'nn inaatna 1965 ylnda balanmtr.
Ancak baraj ile alakal almalar 1936'ya kadar
Su Dnyas Ekim 2011
uzanmaktadr. Elektrik leri Ett daresi (EE) Frat

Nehri'nin salayabilecei hidroelektrik enerji retim
kapasitesini 1936 ylndan itibaren aratrmtr. Bu
maksatla Frat nehrinin yln eitli aylarnda ne
gibi zellikler gsterdiini yakndan gzlemek zere
Palu, Pertek, Keban boaz, Kmrhan Karakaya
ve Kemaliye gibi mevkilerde akm gzlem
istasyonlar kurulmutur.
1959 ylnda Uluslararas Yardm Tekilat (ICA)'nn
teknik yardm ile Amerikan EBASCO Services
Inc. Firmas ile ibirlii yaplarak Trkiye'nin enerji
ihtiyacnn karlanmas konusunda almalara
balanm ve daha sonra nihai ve kesin bir planlama
yaplmas yoluna gidilmitir. Hazrlanan 7 plan
teklifinin ierisinde 5 numaral plan kilovat saat
maliyeti bakmndan en ucuz ve lke ekonomisi ile
Dou Anadolu blgesinin sosyal kalknmas

bakmndan en uygun grlen Keban Projesidir.
Keban Baraj projesi, Trkiye'nin Dou Anadolu
Blgesinde ve Frat Nehri zerinde ina edilecek
bir baraj ve HES ile bu santralde retilecek enerjiyi
yk merkezlerine iletecek nakil hatlar ve indirici
trafo merkezlerini ihtiva etmekte idi.
Keban Baraj Frat nehrinin en nemli 3 kolunun
(Karasu Munzur Murat) birleme yerinin hemen
mansabnda ina edilecekti. Nehrin bu noktada
ortalama 641 m3/sn olan debisi denize dkld
debinin %75'ine eittir. Bylece Keban Baraj nehrin
bu debisini tek bana kontrol edebilecek bir
konumda olacakt.
23
Baraj yeri ve gl sahas gerek jeolojik gerekse

toporafik bakmdan dikkatle ett edilmi ve yksek
bir baraj yaplmas uygun grlmtr. Baraj ekseni
beton arlkl, beton kemer ve dolgu tipinde
barajlarn inasna el vermekte idi. Ekonomik
analizler sonunda 1963 ylnda sktrmal kaya
dolgu ve beton arlkl baraj yaplmasna karar
verildi.
Projenin ok ynl oluu ve uygulamaya birok
kuruluun itiraki gz nne alnarak DPT
tarafndan Keban Koordinasyon Kurulu
oluturulmutur. Koordinasyon kurulunca projenin
zamannda iletmeye girebilmesi iin yaplacak
almalar zamann kurumlarna aadaki ekilde
paylatrlmtr.
1
2
3
Elektrik leri Ett daresi (EE): Fizibilite

ve kati projelerin hazrlanmas iini
yapacaktr.
Etibank: Hava hatlarn ina edecektir.
TCK: Baraj gl iinde kalan yollar ve
kprler yerine kaim olacak ileri
yapacaktr.
9
10
DDY Limanlar Dairesi Bakanl: ElazGen Demir yolunu st kodlara

tayacaktr.
eker irketi: Elaz eker Fabrikas
glalan altnda kalmaktadr. eker irketi
bu fabrikay skerek nakledecektir.
Toprak skn Genel Mdrl: Keban
baraj 700.000.000 m 2 bir araziyi su
altnda brakmaktadr. 162 ky 50 mezra
11 mahalle 8 kom bunlarda yaayan
30.000 kii iskn edilecektir.
Blge Planlama Dairesi Bakanl: Keban
ve Elaz civarnda blge planlamas
yapacaktr.
imento Sanayi A..: Keban iin lzumlu
olan imentoyu temin etmek iin Elaz
fabrikasn tevsi edecektir.
PTT Genel Mdrl: Keban ilesi ve
site santrallerini iletim hatlarn kuracaktr.
Devlet Su leri Genel Mdrl: Barajn
inas
Su Dnyas Ekim 2011
6 Bin Yllk Tarih Gn Ina kyor

Keban Baraj'nn ina edildii yer ve glalan tarma elverili arazilerin
bulunmas sebebiyle uygarlklarn merkezi olmutur. Tabi bunda en
nemli pay Frat'n bereketli sulardr. Bu sebeple 1966 ylnda Ortadou
Teknik niversitesi ile temasa geilerek konuyla ilgili uzman ve
arkeologlarn almalar salanmtr. Bu almalar DS tarafndan
finanse edilmitir. lk aratrmalarda Keban gl ve evresinin tarihi
eserler ve kalntlar bakmndan zengin olduu anlaldndan stanbul
ve Chicago niversitelerinden de arkeologlar blgeye gnderilmitir.
Bu heyetin tespitlerine gre Elaz'n dousunda bulunan Altnova'da
38 adet hyk bulunmaktadr. Hyklerin iinde bulunabilecek tarihi
eserleri karmak maksadyla uluslararas dzeyde ok geni kapsaml
almalara balanmtr. 1968 Mays'nda bu konuda almak zere
yukarda ad geen kurululara ilaveten ngiliz ve Alman arkeoloji
Enstitleri ile Michigan niversitesi tarafndan gnderilen 12 adet
25
yerli ve yabanc heyet

almalara katlmlardr.
Ortadou
Te k n i k
niversitesi'nden, bir
restorasyon g rubu da
almalara itirak etmitir.
Gl iinde kalan iki tarihi
cami gl dna tanarak
yeniden yaplmtr.
Yaplan almalar, milattan
nce
4000'lerde,
Anadolu'da Frat Nehrinin
dousunda bulunan geni
bir alanda Hititlerin
yaadn gstermitir.
A l t n ov a ' d a bu l u n a n
hyklerden kartlan
eserlerden anlaldna gre de bu sahada bronz
anda dahi insanlarn yaad anlalmtr. Ayrca
Malatya civarndaki hyklerde bulunan eyalardan
bu civarda demir anda da yaam olduu ayrca
Asvan ve Altnovadaki hyklerde Seluklu ve
Osmanl dnemlerine ait tarihi kalntlara da

rastlanmtr. Keban Baraj bylelikle tarihin gn
na kartlmasna da vesile olmutur.
"Bu baraj su tutmaz"

naata balanmasn takip eden gnlerle birlikte
barajn ina edilecei arazinin yaps eitli zorluklar
karmaya balamt. O gnleri ve yaanan
zorluklar Keban Baraj Projesi'nde altrlmak
zere ie alnan ilk teknik eleman unvanna sahip
Nusret zgen yle anlatyor:
Barajn yapm srasnda "Bu baraj su tutmaz" sz bir
darbmesel halini almt. yle ya baraj gln tekil eden
tozlu topraklar zerinde 31 milyar ton su birikecek ve Keban
kalkeri zerine insan eliyle oturtulmu bir sedde ile, bu
seddenin altndaki enjeksiyon perdesi de bu sularn mansaba
geiini engelliyecekti. Temel slah iin yaplan almalar
gn getike bu mitsizlii arttryordu. Aratrma srasnda
sk sk byk erime boluklarna, fay hatlarna, rk ve
atlak zeminlere rastlanlyordu. Ayrca baraj glnn altnda
Su Dnyas Ekim 2011
kalacak arazide de kntler, fay hatlar ve iletilen maden

ocaklar ile sinkholler (byk anma ukurlar) vard. Baraj
glnn oluaca arazi ise; 1. ve 2. Deprem kua iinde
idi. Bu karamsar tablo herkesin dilinde dolaan bir cmleyi
oluturmutu. "Bu baraj su tutmaz" diye
Bu karamsar tablo hibir zaman baraj alanlarn yldrmad.
Bunun aksine alma azmini arttrd. Keban Baraj artk
bir niversite, bir bilgi ve yeni bir tecrbe alan haline gelmiti.
Trk mhendisi ve isi byk bir bilgi birikimiyle iin
iinden kacak ve bu karamsar tablodan aydnlk bir tabloyu
oluturacakt.
Gerektende Trk Mhendisi ve iisi o karamsar
tablonun stesinden gelmi ve 4 Kasm 1973
tarihinde Keban Baraj'nda su tutulmutur. Bununla
birlikte Keban Baraj'nn ina edildii o zorlu arazi
ve kaynaklk ettii sorunlar; byk bir bilgi birikimini
elde etmi, istikbaldeki barajlar iin hazr ve
deneyimli bir ekibin ortaya kmasna vesile olmutur.
Barajda su tutulduktan sonra mansaptaki muhtemel
su kaaklarna ait bir harita DS, EE ve mavir
firma olan EBASCO irketi tarafndan hazrlanmt.
Bu muhtemel su kaaklarnn oluaca yerler barajn
mansabndaki sol sahil, sa sahil, nehir yata,
Keban deresi, Zeryan deresi ve stl ay idi.
Ayrca, Keban ilesi ve ile iindeki Etibank Simli
Kurun Madenlerine ait galeriler de bu muhtemel
kaak alannn iine giriyordu. Bu muhtemel
kaaklarn meydana gelmesini nlemek maksadyla
aadaki almalar yaplarak sorunsuz bir su tutma
ilemi saland.
Baraj aks boyunca oluturulan enjeksiyon

perdesinin bitirilmesine hzla devam edildi.
Diyafram duvarlar tamamland.
Enjeksiyon galerilerinin iindeki drenajlar ald.
27
Yeni denize gemi gerekli

Barajda su tutulduktan sonra yaklak 30 milyar m3
su ve dou bat istikametinde 125 kilometre
uzunluunda bir gl olumu gl genilii de baz
yerlerde 18 kilometreyi bulmutur. Barajla birlikte
675 km 2 'lik bir glalan ortaya kmtr.
Elaz, Tunceli, Erzincan, Malatya ve Sivas illerine
bal irili ufakl 85 yerleim yeri su altnda kalmtr.
Ayrca 125 yerleim yerinin arazilerinin bir ksm
baraj gl iinde kaldndan yaklak irili ufakl
210 yerleim biriminin etkilendii tespit edilmitir.
evrenin Sosyal ve nfus yapsnn zellii sebebiyle
Keban gl altnda kalan yaklak 59.000 parselin
kamulatrlmasndan mal sahipleri genel olarak
memnun olmulardr. Ancak mal sahibi olmayanlar
kamulatrma bedeli alamadklar iin sorun
yaamlardr. Bu kategoride bakalarnn topranda
tarm yapan fakir iftilerle; yerleim yerlerinde
beki, hoca, oban, okul hademesi gibi hizmetlerde
alan kimseler bulunmaktadr. Bu gruba dhil
kimselerin skntlarnn byk bir sosyal problem

olarak zm gerekmitir. Bu grubun skntlarn
azaltmak iin isteyenlere yeni yerleim yerleri
gsterilmi bir ksmna da yurt iinde ve dnda i
bulmalarna devlete yardm edilmitir.
Nusret zgen kamulatrmalarla alakal ilgin bir
olay yle aktaryor:
1973 ylnda baraj yerine ilgin bir haber ulat. An
ilesinin karsndaki Suderek kynde, etraf sularla evrili
bir toprak damn zerinde 70 yalarnda bir dedenin mahsur
kald sylendi. Durumun ok ciddi olduunu, bir saate
kadar kurtarlmazsa toprak damn kmesiyle birlikte bu
yal vatandan da sulara gmleceini sylediler. Yabanc
firmada alan bir teknisyenin lastik botu suya indirilerek
kye gidildi ve adam kurtarld. Kyllere niin bu adam
burada brakp gittiniz diye sorulduunda, yle cevap verdiler:
'Biz ky su basacak dediimizde bize inanmad ve yle
dedi. Bu ky suyun bastn ne babamdan ne de dedemden
iittim. Siz gidin ben gelmem dedi. Btn srarlarmza
ramen ikna edememitik'. Sularn ky basacana bir trl
inandrlamayan bu dede, byle kurtarlmt.
Su Dnyas Ekim 2011
Barajda su tutulmasyla birlikte gl evresindeki

ky ve kasabalarn birbiriyle ve yakn il ve ilelerle
olan balantlar kesildi. Gl genilii, yer yer
20 kilometreye yaklat. Artk bu yeni denize gemi
gerekli idi.
Baraj gl sebebiyle ortaya kan bu yeni corafyaya
uygun bir dzene ihtiya vard. Bunun iin yeniden
yollar yapld, kprler ina edildi. Feribot iskeleleri
yapld. Bu feribotlar yeni denizin gemileri olarak
Kemaliye-Bapnar, Keban-An, Elazemigezek, Elaz-Pertek gzerghlarnda seferlere
ktlar. Bununla birlikte yakn kylerle irtibat
salayacak birok deniz motorlar ve kayklar
faaliyete geti.
Blgede Daha Yumuak Bir klim

Barajn inas ve ardndan su tutulmasyla oluan
devasa gln blge iklimine etkileri de olmutur.
Baraj gl yzeyinde, yazn ortalama 6 milyon
metrekp su buharlamaktadr. Buharlama etkisinin
iki nemli sonucu ortaya kmaktadr. klimin
yumuamasna sebep olan buharlama ayn
zamanda nem orann arttrdndan bitki rtsn
de zenginletirmektedir.
Buharlamann etkisiyle klar lk gemekte
dolaysyla yaan karlar hemen erimektedir. Oysa
baraj yaplmadan nce k aylarnda Frat Nehri'nin
birok kez tamamen donduu gzlemlenmitir.
Keban Baraj Glnn evre iklimini ne lde
etkilediine ilikin en gzel kant scaklk
ortalamalardr. Barajn inasndan sonraki yllarda
ocak ayna ait scaklk ortalamalar birka istisna
dnda sfr derecenin zerinde seyretmitir. Ayrca
glde meydana gelen buharlama nem orann da
% 10 nispetinde arttrmtr.
Yllk 2000 Ton Su rn

Keban, ulatrma dnda balklk gibi yeni gelir
getirici bir faaliyete de zemin hazrlamtr. Baraj
glnde16 avlak sahasnda yllk 635 ton balk
avcl yaplmaktadr.
Baraj glnde 386 balk; 180 tekne ve 450 000
metre a ile 48 000 adet kerevit pinteri kullanarak
balk avcl yapmaktadr. Yzer kafeslerde alabalk
yetitiricilii son yllarda art gstermi ve toplam
16 tesis kurulmutur. Bu tesislerden ylda 1150 ton
porsiyonluk alabalk yetitirilmektedir. Keban Baraj
glnde ylda 2000 ton civarnda su rnleri retimi
yaplmakta ve oluan bu sektrden yaklak 500 kii
ailesini geindirmektedir. Elde edilen ekonomik
deer 7,6 milyon TL dzeyindedir. Bunun yannda
gerek avclk ve gerekse kafeslerde yaplan retim
29
sebebiyle ihtiya duyulan mal ve malzemelerin

temini iin Elaz ve evre illerde faaliyet gsteren
tesisler de i imknlar yaratmakta ve katma deer
salamaktadr.
lham Kayna
na edildii dnemde dnyann en yksek
12. baraj unvann kazanan Keban, baraj gl hacmi
bakmndan 21. ve retecei enerji bakmndan da
39'uncu sra da yer alyordu. Bylesine byk bir
baraj ina etmek iin yzlerce insan almtr.
Keban Baraj inaatnn seyri hzlanp gelitike
tm alanlarn says 3000'in zerine kmtr. Bu
insanlar baraj bitirebilmek iin hayatlar pahasna
altlar. Gerekten de baraj inas esnasnda
32 kii hayatn kaybetti. Trkiye Cumhuriyeti'nin
kalknmas ve yarnlarnn gvence altna alnmasna
katk salamas maksadyla ina edilen bu eser
uruna hayatlarn kaybedenlerin ansna beton
arlk barajnn kretindeki en geni yer olan blok
19'un stne bir ant dikildi. Bu antn zerinde
ebediyete uurlananlarn isimleri ve lm tarihleri
yer almakta olup bu vesileyle barajla birlikte
yaamaya devam etmektedirler.
1968 ylnda Keban Baraj inaatnda

alan personel durumu:
DS
: 408 kii
EBASCO (mavir firma)
: 10 Trk
: 8 Yabanc
Mteahhit firma
: 1596 Trk
: 236 Yabanc
Toplam
: 2258
ADI SOYADI
1- KEKO SEVM
2- HASAN ELK
3- HAYDAR GAYRET
4- KADR ELMA
5- HASAN YKSEL
6-AL BULUT
7- AL ALAGZ
8- M. NADOTT
9- SMET KPR
10-M.R. LUCEN
11-YAAR ERKU
12- SALH CAKAN
13- HSAN SUNAR
14-AL AKDOAN
15 M. SATSENGEZ
16- MUSA YKSEL
17- HSEYN DAMA
18- KAML CAN
19- AL TOPRAK
20- ABDULLAH AKPOLAT
21-M. ZEK ERDOAN
22-VAHAP TEKN
23- MAHMUT KK
24-KAPU SARITA
25-KR DADELEN
26-SAT KAYA
27-AA SOLMAZ
28-FAHR NL
29-AL YILMAZ
30- GEORGES KOPAR
31- HASAN GK
32- EMSETTN ORHAN
VEFAT TARH
1966
1966
1967
1967
1967
1967
1969
1969
1969
1969
1969
1969
1970
1970
1970
1970
1970
1971
1971
1971
1971
1971
t1971
1971
1972
1972
1972
1972
1973
1973
1977
1984
Keban Baraj; Atatrk, Karakaya, Ermenek gibi barajlar ina edeceklere ilham kayna olmu, GAP gibi
eine az rastlanr bir projeye balama cesareti vermitir. Keban Baraj bu ynleriyle yalnzca bir baraj
deil; bir ilham kayna ve kalknmann simgesidir.
Su Dnyas Ekim 2011
KEBAN BARAJI GENEL KAREKTERSTKLER

BARAJ
Tipi
Gvde Hacmi
Kret Kotu
Kret Uzunluu
Kret Genilii
Temelden Ykseklii
Talvegden Ykseklii
Maksimum letme Kotu
Minimum letme Kotu
Rezervuar Hacmi
Rezervuar Alan
Temel Jeolojik Yaps
DOLUSAVAK
Tipi
Kret Kotu
Kret Uzunluu
Dolusavak Tipi Ve Kapak Roledi
Kapak Ebad
Kapak Vinci Kapasitesi
Proje Takn Piki
: Beton Arlk Kaya Dolgu

: 15 585 hm3
: 849.00 - 852.00 m arasnda
: 1125.72 m
: 11.00 m
: 210.86 m
: 167.80 m
: 845.00 m
: 795.00 m
: 30 600 hm3
: 675 km2
: Kalker
: Kardan All Kapakl
: 828.00 m
: 124.00 m
: Radyal Kapakl, 6 Adet
: 23.845x16.000 m
: 125 Ton
: 17 280 m3/s
DERVASYON TNEL
Tipi
T1 Tnel Uzunluu
T2 Tnel Uzunluu
Tnel ap (Betonsuz)
T1 ve T2 Boaltm Kapasitesi
SANTRAL
nite Bedeli
nite Gc
Kurulu Gc
Yllk Enerji retimi
Trbin Tipi
Trbin Dnen Ksmlarn
Top Arl
Trbin Devir Adedi
Generatr Tipi
Trafo Tipi
: At Nal
: 709.55 m
: 740.00 m
: 15.46 m
: 4 460 m3/s
: 4+4
: (157.50+175.00) MW
: 1330 MW
: 6 000 Gwh
: Francis Dik Milli
: 100 Ton
: 166.67 d/d
: Dey Eksenli
: 3 Adet Tek Fazl
31
Su Dnyas Ekim 2011
Hidroelektrik
Enerji retimi
HABER
60 Milyar Kilovat saati At

Temiz ve yerli hidrolik
kaynaklarmzn
devreye alnmasyla
ithalata giden
kaynaklarmz
yurt iinde kalyor.
Hidroelektrik enerji konusunda son yllarda

gerekletirilen atlmlar ile yllk hidroelektrik enerji
retim kapasitesi 60 milyar kWh'nin zerine kt.
Devlet Su ileri Genel Mdrl tarafndan
uygulamaya konulan yeni yatrm stratejileri dier
tm yatrmlarda olduu gibi enerji yatrmlarna
da ivme kazandrd. zellikle fiziki gereklemesi
%70'lere varan tesislerin tamamlanmasna ncelik
verilmesi neticesinde DS Genel Mdrl
tarafndan birok hidroelektrik santralin al
gerekletirildi. Bununla birlikte 2003 ylnda 4628
Sayl Elektrik Piyasas Kanunu erevesinde

yrrle konulan Su Kullanm Hakk Anlamas
Ynetmelii uyarnca zel sektrn enerji
yatrmlar hususunda nnn almasyla
hidroelektrik enerji retimi byk art gsterdi.
Sz konusu art Orman ve Su leri Bakan Prof.
Dr. Veysel Erolu tarafnda u ekilde dile getirildi
lkemizde srekli artan elektrik sarfiyatna ramen
uzun sredir elektrie zam yaplmam olmasnda
yeni yatrmlarla srekli gelitirilen hidroelektrik
potansiyelin nemli pay bulunmaktadr
33
lkemizde 2003 ylnda sadece 26 milyar kilovat

saat enerji retildiini bugn ise lkemizin
60,5 milyar kilovat saat enerji retim kapasitesine
sahip olduunu ifade eden Erolu te uzun sredir
elektrie zam yapmamamzn temel sebeplerinden
biri de hidroelektrik enerji retim kapasitemizin
artrlm olmasdr. 2011 yl itibariyle 16 932 MW
kurulu gcndeki 292 adet hidroelektrik enerji
santrali ile 60 milyar kilovat saatten fazla enerji
retilebilmektedir. dedi.
retimi ierisinde yerli kaynaklarn paynn

artrlmas gerektiini kaydeden Erolu, yenilenebilir
enerji kaynaklar ierisinde bugn iin en avantajl
ve ekonomik seenein hidroelektrik enerji
olduunun altn izdi.
1960'larda yaklak 3 milyar kilovat saat olan elektrik

sarfiyatnn, 2009 ylnda 194 milyar kilovat saate,
2010 ylnda ise 210 milyar kilovat saate ulatn
kaydeden Erolu Trkiye'nin elektrik sarfiyatnn
2020 ylnda ise 372-450 milyar kilovat saat arasnda
olacann tahmin edildiini dile getirdi.
Temiz ve srekli bir enerji kayna olan suyun

mmkn olan en ksa srede faydaya
dntrlmesi, boa akan su kaynaklarnn milli
ekonomiye kazandrlmas, projelerin daha ksa
srede tamamlanarak gelecekte muhtemel enerji
ann yerli kaynaklar ile karlanmas iin
26 Haziran 2003 tarihinde, Su Kullanm Hakk
Anlamas Ynetmeliinin karldn hatrlatan
Orman ve Su leri Bakan Prof. Dr. Veysel Erolu
ynetmelik muhtevasndaki projelerle ilgili u bilgileri
verdi: Bugn itibariyle bavurulara baktmzda
30.467 MW kurulu gcndeki 1.643 adet HES
projesinden mracaat edilip ilemleri yryen 1.479
projenin toplam kurulu gc 30.000 MW'n zerine
kmtr. Bugne kadar iletmeye alnan 3.620 MW
kurulu gcndeki 158 adet HES projesinin yllk
ortalama enerji retim kapasitesi 13 milyar kilovat
saattir. Projelerin tamam iin zel sektr tarafndan
50 milyar dolarn zerinde yatrm yaplacaktr.
Erolu Trkiye'nin enerji ihtiyacndaki yllk artn

%6 ile %8 arasnda olduunu ve Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl'nn ngrlerinin enerji ihtiyac
ve ann artarak devam edecei ynnde
olduunu syledi. Bu an kapatlabilmesi iin
retim maliyetlerinin drlmesi ve toplam enerji
Hlihazrdaki HES projeleri tamamlandnda,

lkemizin enerjiye dedii dviz miktar ylda
10 milyar dolar decek, yllk 120 milyar kilovat
saatin zerinde enerji retilecek ve gelitirilen
yaklak %42'lik hidroelektrik potansiyeli
Cumhuriyetimizin 100. ylnda %90'a karlacaktr.
Enerjinin kalknma iin, yaamak iin ne kadar

byk bir ihtiya olduunu, elektrik olmadan sanayi
ve ticaret dolaysyla byme, gelimenin mmkn
olamayacan hatrlatan Prof. Dr. Veysel Erolu,
lkemizin enerji ihtiyacnn ekonomik ve sosyal
gelimeye paralel olarak srekli arttna dikkat
ekti.
2003 Ylndan Bu Yana zel Sektr Tarafndan Alan HES'ler

Says
Kurulu G
retim Miktar
(MW)
(Milyar kWh)
Toplam Bavurulan Proje
1479
30 000
120
Al Yaplan HES'ler
158
3620
13
Su Dnyas Ekim 2011
2003 YILINDAN BU YANA DS TARAFINDAN AILAN HES'LER

Sra No
Tesisin Ad
Al Tarihi
1
2
3
4
5
9
6
7
Karaman-Ermenek Baraj ve HES

Artvin Borka Baraj ve HES
orum Obruk Baraj ve HES
Batman Baraj ve HES
Mu Alpaslan I Baraj ve HES
Bursa narck Baraj
Mula Akkpr Baraj ve HES
Artvin Muratl TBMM 85. Yl
Mill Egemenlik Baraj ve HES
Gmhane Torul Baraj ve HES
Gmhane Krtn Baraj ve HES
Tunceli - Uzunayr Baraj
Ordu Topam Baraj ve HES
anlurfa Hidroelektrik Santrali
Trabzon Atasu Baraj ve HES
Antalya Dim Baraj ve HES
Denizli Cindere Baraj
Tunceli Mercan HES
Balkesir Manyas Baraj
Bursa Boazky Baraj
rnak Baraj
8
11
10
12
13
14
15
16
17
18
19
20
2009
2007
2009
2004
2008
2008
2011
Kurulu Gc
(MW)
309
300
202
198
160
120
118
Enerji retim Miktar

(Milyon kWh)
1187
1039
473
483
488
548
343
2005
2008
2003
2009
2008
2005
2011
2008
2009
2003
2011
2011
2010
115
103
85
84
60
52
45
38
29
19
19
10
5
444
322
198
322
200
124
150
123
88
78
46
20
18
DS Tarafndan 2003 Ylndan Bu Tarafa Al Yaplan HES'ler

Ad
ERMENEK
Yeri
Karaman
Akarsu
Gksu
Ama
Enerji
naatn Balama-Biti Yl
2002 - 2009
Gvde Dolgu Tipi
nce Beton Kemer
Gvde Hacmi
272 dam3
Ykseklik
218 m
Normal Su Kotunda Gl Hacmi
4582 hm3
Normal Su Kotunda Gl Alan
58.74 km2
Sulama Alan
ha
309 MW
Yllk retim
1187 GWh
35
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Ykseklik
Sulama Alan
G
Yllk retim
BORKA
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Ykseklik (Talvegden)
Sulama Alan
G
Yllk retim
OBRUK
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
BATMAN
Artvin
oruh
Enerji +Takn Koruma
1999 - 2006
Toprak
7785 dam3
146 m
419 hm3
11 km2
ha
300 MW
1039 GWh
orum
Kzlrmak
Enerji+.Suyu+Sulama
1996 - 2007
Kil ekirdekli yar geirimli Toprak dolgu
12830 dam3
67 m
661 hm3
50 km2
7179 ha
202 MW
473 GWh
Batman
Batman
Sul+Takn Koruma+Enerji
1986 - 1999
Kaya
7181 dam3
85 m
1175 hm3
49 km2
37744 ha
198 MW
483 GWh
Su Dnyas Ekim 2011
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
ALPASLAN I
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
INARCIK
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
AKKPR
Mu
Murat
Enerji
1998 - 2002
Toprak/Kaya
3500 dam3
91 m
2993 hm3
115 km2
ha
160 MW
488 GWh
Bursa
Orhaneli
Sul.+.Su.+Ener+Takn Kor.
1996 - 2002
Toprak/Kaya
4771 dam3
125 m
373 hm3
10 km2
6597 ha
120 MW
548 GWh
Mula
Dalaman
Sulama+Enerji+Takn Koruma
1995 - 2009
Kaya
13250 dam3
112 m
384 hm3
9 km2
14192 ha
118 MW
343 GWh
37
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Ykseklik
Sulama Alan
G
Yllk retim
MURATLI
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
TORUL
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
KRTN
Artvin
oruh
Enerji +Takn Koruma
1999 - 2005
Kaya
1981 dam3
46 m
75 hm3
4 km2
ha
115 MW
444 GWh
Gmhane
Harit
Enerji
2000 - 2007
nyz beton kaplamal kaya dolgu
4600 dam3
137 m
168 hm3
4 km2
ha
103 MW
322 GWh
Gmhane
Harit
Enerji
1999 - 2002
n yz beton
3000 dam3
133 m
108 hm3
3 km2
ha
85 MW
198 GWh
Su Dnyas Ekim 2011
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
UZUNAYIR
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
TOPAM (Ordu)
Ad
Yeri
Akarsuyu
Amac
naatn (balama-biti) yl
Santral Tipi
nite Says
G
Yllk retim
ANLIURFA HES
Tunceli
Munzur
Enerji
1996 - 2003
Kaya
551 dam3
70 m
308 hm3
13 km2
ha
84 MW
322 GWh
Ordu
Melet
Enerji
1998 - 2004
Kaya
4393 dam3
122 m
133 hm3
3 km2
ha
60 MW
200 GWh
anlurfa
Frat
Sulama - Enerji
2001-2005
Francis
2
52 MW
124 GWh
39
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
ATASU
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
DM
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
CNDERE
Trabzon
Galyan
me suyu+Enerji
1986 - 2002
n yz beton
3800 dam3
118 m
36 hm3
1 km2
ha
45 MW
150 GWh
Antalya
Dim
Sul+Ener+.Suyu
1996 - 2007
n yz beton
4950 dam3
123 m
253 hm3
5 km2
5312 ha
38 MW
123 GWh
Denizli
B.Menderes
Sulama+Enerji
1994 - 2007
SSKD Silindirle Sktrlm Kat Bet.Dolgu
4300 dam3
78 m
82 hm3
3 km2
4600 ha
29 MW
88 GWh
Su Dnyas Ekim 2011
Ad
Yeri
Akarsu
Amac
naatn balama-biti yl
Reglatrn Gvde dolgu tipi
Reglatrn Gvde hacmi
Ykseklik
Normal su kotunda gl hacmi
Normal su kotunda gl alan
Sulama alan
Kurulu g
Yllk retim
Mercan HES
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
MANYAS
Ad
Yeri
Akarsu
Ama
Gvde Dolgu Tipi
Gvde Hacmi
Sulama Alan
G
Yllk retim
Tunceli-Ovack
Mercan deresi
Enerji
1985-2003
Beton arlkl
1 211m3
4,6 m
19 MW
78 GWh
Balkesir
Kocaay
Sul.+Ener.+Takn Koruma
1993 - 2001
Kaya
2450 dam3
90 m
393 hm3
17 km2
48800 ha
19 MW
46 GWh
BOAZKY
Bursa
Kocasu
Sulama
1999 - 2005
Toprak
3600 dam3
31 m
42 hm3
6 km2
11187 ha
10 MW
20 GWh
41
Ad
Yeri
Akarsuyu
Amac
naatn (balama-biti) yl
Gvde dolgu tipi
Gvde hacmi
Ykseklik (talvegden)
Normal su kotunda gl hacmi
Ya alan
Sulama alan
G
Yllk retim
IRNAK
Uludere rnak
Ortasu ay
Enerji+Depolama
2008-2010
SBB
0,157 hm3
56,80 m
398,3 km2
5 MW
18 GWh
Sr Baraj / Kahramanmara
HABER
Proje
tamamlandnda
nye kent merkezinin
2040 yl sonunda
oluacak yllk
19,06 hm3 ime ve
kullanma suyu ihtiyac
karlanacak.
NYE ME SUYU PROJESNN

TEMEL ATILDI
nye'nin ime suyu meselesi uzun vadeli zme kavuuyor.
nye lesinin ime suyu ihtiyacn 2040 ylna kadar salayacak nye me Suyu Projesi'nin temeli atld.
Proje kapsamnda Ordu ili snrlarnda kalan Cevizdere'nin sular ina edilecek Cevizdere Reglatr ve
cazibeli akn salanaca Hamsu iletim hatt vastasyla Bayramca mevkii Evliyan srtnda yaplacak
Artma Tesisine ulatrlacak.
nye kent merkezinin 2040 yl sonunda oluacak yllk 19,06 hm3 ime ve kullanma suyu ihtiyacn
karlayacak olan projenin temel atma merasimine; ileri Bakan dris Naim ahin, Ordu Valisi Orhan
Dzgn, Ordu Milletvekilleri Fatih Han nal, Harun akr, hsan ener, l emniyet mdr Hakan
Krmac, Ordu niversitesi Rektr Tark Yarlga, DS Genel Mdr Yardmcs mer zdemir,
Belediye Bakanlar, basn mensuplar ve ok sayda vatanda itirak etti.
Mukavele Bilgileri :
Proje yapm iki nite olarak planlanm olup Reglatr,
isale hatlar ve depolar bir i, Artma tesisi ise ayr bir i
olarak ihale edilmitir.
ileri Bakan dris Naim ahin
1- nye mesuyu Reglatr, sale Hatt ve Depo naat

Yklenici: TRANS-Of Ulusal Nak.n.San. ve Tic.Ltd.ti.
hale Tarihi
: 27.07.2010
hale Bedeli
: 27.872.131 TL
Szleme Tarihi
: 22.10.2010
e Balama Tarihi
: 03.11.2010
Bitim Tarihi (Szleme)
: 28.01.2012
2- Artma Tesisleri naat
Yklenici
hale Tarihi
hale Bedeli
Szleme Tarihi
e Balama Tarihi
Bitim Tarihi ( Szleme)
: MAKSU
n.Taah.Tic.Ltd.ti.
: 26.04.2011
: 7.880.000 TL
: 01.07.2011
: 15.07.2011
: 08.10.2012
Proje kapsamnda ngrlen tesisler;

a) Cevizdere Reglatr,
b) Hamsu letim Hatt (27 km),
c) Artma Tesisi (2*27 000 m3/gn),
d) DY1 ve DY2 depolar arasnda temiz Su letim Hatlar
(10,4 km),
e) DY1 (5 000 m3) ve DY2 (10 000 m3) depolar'dr.
Temel atma merasiminde bir konuma yapan ileri

Bakan dris Naim ahin nye ime suyu projesinin
nemine deinerek nye iin ok nemli olan bir
projenin temelini bugn atyoruz. Devlet Su leri
Genel Mdrlmz tarafndan yaplacak bu tesis
ile nye ilemizin ime suyu ihtiyacn 2040 ylna
kadar temin edeceiz. 2012 yl sonunda
tamamlamay planladmz bu proje ile nyemiz
Dnya standartlarnda ime-kullanma suyuna
kavuacaktr.dedi.
Su Dnyas Ekim 2011
Ordu Valisi Orhan Dzgn
Projenin nye iin son derece nemli olduunu

ifade eden Dzgn nye ilemizin uzun yllar
ime suyu ihtiyacn giderecek bu projeyi son derece
nemsiyor ve bunun mutluluunu yayorum. Ordu
ehrimizin her noktasndaki vatandamzn su
ihtiyacn karlayacak projeler hayata geiriliyor.
Ordu merkez ve Fatsa lesinden sonra nye
ilemizin de ime suyu meselesini zecek bir tesisin
temeli atlyor. Bu proje tamamlandnda nye
ilemizin 2040 ylna kadar olan ime suyu meselesi
zlm olacak.dedi.
DS Genel Mdr Yardmcs mer

zdemir
nye me suyu Projesi ile alakal bilgiler veren

DS Genel Mdr Yardmcs mer zdemir
Proje kapsamnda Ordu ili snrlarnda kalan
Cevizdere'nin sular ina edilecek Cevizdere
Reglatr ve cazibeli akn salanaca hamsu
iletim hatt vastasyla Bayramca mevkii Evliyan

srtnda yaplacak Artma Tesisine ulatrlacaktr.
nye me Suyu Projesi kapsamnda; bir reglatr,
27 km'lik Hamsu letim Hatt, 10,4 km
uzunluundaki Temiz Su letim Hatlar ve DY1
(5 000 m3) ve DY2 (10 000 m3) depolar ina
edilecektir. Proje yapm iki nite olarak planlanm
olup, Reglatr, isale hatlar ve depolar bir i, Artma
tesisi ise ayr bir i olarak ihale edilmitir. Bugn
temelini atacamz ve toplam 36 milyon TL'ye
ihale dilen proje tamamlandnda nye kent
merkezinin 2040 yl sonunda oluacak yllk
19,06 hm 3 ime ve kullanma suyu ihtiyac
karlanm olacaktr.dedi.
DS Genel Mdr Yardmcs mer zdemir
Destekleri ile bizlere her zaman g veren bata
Babakanmz Sayn Recep Tayyip Erdoan'a,
ileri Bakanmz dris Naim ahin'e, Orman ve
Su leri Bakanmz Sayn Prof. Dr. Veysel Erolu'na,
Sayn Milletvekillerimize, Sayn Valimize ve Belediye
Bakanmza, yklenici firmann deerli ynetici ve
alanlarna, DS mensubu kymetli mesai
arkadalarma kran ve teekkrlerimi sunuyorum.
diyerek szlerine son verdi.
45
Su Dnyas Ekim 2011
HABER
Ilsu Projesi
Hizmet Binas Ald
Ilsu Projesinin
fiziki gereklemesi
%34 seviyesine
geldi.
Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) anahtar

projesi olan Ilsu Baraj'nn hizmet binas Orman
ve Su leri Bakan Prof. Dr. Veysel Erolu tarafndan
ald.
Tamamlandnda gvde dolgu hacmi bakmndan
lkemizin Atatrk Baraj'ndan sonra
ikinci, kurulu g bakmndan da Atatrk, Karakaya,
Keban Baraj ve HES'lerinden sonra drdnc
byk Baraj ve HES'i olacak Ilsu'nun hizmet binas
ald.
Orman ve Su leri Bakan Prof. Dr. Veysel Erolu
ve DS Genel Mdr Akif zkald, 09.09.2011
tarihinde Ilsu Baraj'nn yapld Batman'n
Dargeit lesi'ne bal Ilsu Ky'ne gelerek, Ilsu
Projesi DS 16. Blge Mdrl hizmet binasnn
aln gerekletirdi.
Burada DS Genel Mdr Akif zkald Ilsu

Projesi ile alakal son gelimeleri Prof. Dr. Veysel
Erolu'na aktard. Erolu brifingin ardndan yapt
konumada, Ilsu Baraj'nn Trkiye ve blge iin
nemine deindi.
Hkmet ve Bakanlnn Ilsu Baraj'na ayr bir
nem verdiini anlatan Prof. Dr. Erolu, ''Hatta
ben bir seferinde DS Genel Mdrl'ndeki
arkadalara; 'bir kefeye dier btn projeleri koyun
dier kefeye Ilsu Baraj'n koyun, Ilsu daha ar
basar' dedim'' diye konutu.
Babakan Recep Tayyip Erdoan'n buraya
geldiinde mteahhit firmayla pazarlk ettiini
belirten Orman ve Su leri Bakan Prof. Dr. Veysel
Erolu, ''Biti yln Haziran 2014 diye ilan etti.
Dolaysyla buras ok nemli. unu ifade edelim,
47
bir kere burada her gn ka milyon dolar

kaybettiimizi bilelim. nk biz 'tasarruf yapalm'
derken, 3 kuruluk tasarruf yapacaz diye gnde
1 milyon dolar kaybetmenin manas yok dorusu.
Dolaysyla burada zamanla yaryoruz'' dedi.
Ilsu Baraj'nn sadece Trkiye'ye deil, blgeye
hayat vereceini ifade eden Prof. Dr. Veysel Erolu,
unlar syledi: Bu baraj sadece Trkiye'ye hayat
vermekle kalmayacak bu blgeye de kesinlikle hayat
verecek. Zaten Atatrk Baraj olmasayd, Harran
Ovas'n sulamak mmkn olabilir miydi? Mardin,
Viranehir ovalarn sulamak mmkn olabilir
miydi? Bakn oras eskiden bozkrd, ld, u anda
uaktan baktmzda yemyeil. Vatandan geliri
14 misli artm. Biz buradaki insanlar madur
etmek iin deil, onlarn hayat standartlarn
ykseltmek iin buradayz.'' diye konutu.
Ilsu Baraj ile hem buradaki insanlarn refah
seviyesini ykseltip, hem de baraj sularn
deerlendireceklerini kaydeden Prof. Dr. Erolu,
szlerini yle srdrd: ''nk cari amzn
byk bir ksm enerji ithalatndan kaynaklanyor.
Doalgaz, petrol, elektrik gibi. u anda demek ki
barajlarn ne kadar nemli olduu ortaya kyor.
Dolaysyla lkemizin gelecei asndan barajlar
olmazsa olmaz en nemli arttr, vazgeilmezdir
dedi.
Barajdaki almay kurulacak kameral sistem ile
takip edeceklerini syleyen Orman ve Su leri
Bakan Prof. Dr. Veysel Erolu, unlar syledi:
''Beyda Projesi 9 ylda bitirilecek bir projeydi, biz
3 ylda bitireceimizi ilan ettik. zmir'de kapal spor
salonunun aln yapyoruz, ben kamera sistemi
kurmuum, bakanlktan takip ediyorum. Sonra
alta Babakanmz u tarihte bitirilecek deyince
ben canl grntleri ekrana yanstverdim.
Babakanmz bakt 'dozerler hareket ediyor' dedi.
Biz burada da kameral sistem kuracaz. Bylece
ILISU PROJES
Ilsu Baraj ve Hidroelektrik Santral, Trkiye'nin en nemli ok
sektrl, entegre ve srdrlebilir bir kalknma anlay ile ele
alnan bir blgesel kalknma projesi olan GAP'nin en nemli
projelerinden biridir. Temel hedefi, Gneydou Anadolu Blgesi
halknn gelir dzeyi ve hayat standardn ykselterek, bu blge
ile dier blgeler arasndaki gelimilik farkn ortadan kaldrmak,
krsal alandaki verimlilii ve istihdam imknlarn artrarak,
sosyal istikrar, ekonomik byme gibi milli kalknma hedeflerine
katkda bulunmak olan GAP'n en nemli ayaklarndan biri olan
Ilsu Baraj ve HES Projesi, Suriye snrna yaklak
45 kilometre mesafede, Dicle nehri zerinde bulunmaktadr.
rnak iline bal Glkonak lesi ve Mardin line bal Dargeit
ilelerine yaklak 13 kilometre uzaklkta, tarihi Ilsu Kaplcalarnn
hemen membandadr.
Ilsu Baraj ve HES naat; gvde dolgu hacmi bakmndan
Trkiye'nin Atatrk Barajndan sonra 2. byk, kurulu g
bakmndan Atatrk, Karakaya, Keban Baraj ve HES'lerinden
sonra 4. byk, lkemizin en nemli su kaynaklarndan olan
Dicle Nehri zerinde yaplm ve yaplacak en byk Baraj ve
HES'tir. Telvegten ykseklii 130 m, temelden ykseklii
141 m'dir. Barajn kurulu gc 1.200 MW olup retecei toplam
enerji 3,883 milyar KWh/yl'dr. Bu projenin tamamlanmasyla
birlikte lke ekonomisine ylda 400 Milyon Dolar enerji faydas
yannda, mansabnda yer alan Cizre Baraj ve HES'in
yaplabilirliine imkn salayacak olmas nedeniyle de ylda 1
Milyar 200 Milyon KWh elektrik enerjisi ile Cizre-dil ovalarnda
yer alan 1 Milyon 200 bin dnm tarmsal arazinin modern
artlarda sulanmas temin edilmek suretiyle yre halknn gelirinde
en az 6 kat art salayacaktr. Dier taraftan 11 milyar m3
rezervuar hacmine ve 318,5 km2 rezervuar hacmine ve 157 km
rezervuar uzunluuna sahip gl alannda, balklk, su sporlar,
su ulam gibi eitli faydalar da salayacaktr. Baraj gvdesi,
n yz beton kapl kaya dolgu tipinde olup, yaklak 25 Milyon
m3 tr. Kret uzunluu beton baraj ile birlikte toplamda yaklak
2,4 km dir. Ilsu Baraj ve HES naatnn ihale bedeli 1 Milyar
12 Milyon 500 Bin Avro dur. 14.08.2007 de ihalesi yaplan ie,
16.05.2008 tarihinde balanm olup, iin szlemesine gre
bitim tarihi 16.05.2015 dir.
Su Dnyas Ekim 2011
antiyede kim alyor, kim almyor onu takip

edeceiz. Bakn hibir antiyeye bakan gelmez. Her
zaman buraya gelip gideceiz inallah. Her ay genel
mdrlk ekibi buraya gelecek, bende 2-3 ayda bir
araya geleceim. Dolaysyla bu ii en ksa srede
bitireceiz."diye konutu.
PROJENN DURUMU
Ilsu Projesine esasen 16.05.2008 tarihi itibariyle
balanlmtr. Ancak kredi temini hususundaki
gelimeler sebebiyle 2009 yl sonuna kadar zel
Gvenlik Tesisleri dnda inaatla ilgili herhangi
bir alma yaplamamtr. 2010 ve 2011 yllarnda
ise almalara ivme kazandrlarak Kasm-2011
itibariyle projenin fiziksel gerekleme oran %34,50
seviyesine getirilmitir. Bu kapsamda aadaki
almalar gerekletirilmitir.
Ilsu Baraj mansabnda yer alan ve MardinSiirt-rnak illeri arasnda daha ksa yoldan
ulam salayan 251 metre uzunluunda ve
35 metre yksekliindeki 5 aklkl Mansap
Kprs tamamlanarak hizmete alnmtr.
in balangcnda Dargeit ile antiye arasndaki
13 km'lik yolun slah yaplmtr.
17.000 m 2 DS Daimi Site Tesisleri
tamamlanarak hizmete alnmtr.
Proje erevesinde; 5 ky (Yoncal, Karabayr,
Temelli, Kartalkaya, Ilsu) ve 1 mezra
(Hachamza)'dan oluan 3.200 kiiye ime suyu
temin edilmitir. 2 le (Dargeit, Glkonak),
1 Belde (Fndk) ve 7 Kye ait 67 km
uzunluundaki ulam yollar slah edilerek BSK
standardnda tamamlanmtr.
52 km uzunluunda ve 10 metre geniliindeki
Midyat-Dargeit-Ilsu antiye-Glkonak Ana
Ulam Yolunun 26 km'lik (%50) ksmnn
Bitml Sath K aplama seviyesinde
tamamlanmtr. Geriye kalan kesimde dolgu ve
alt temel-temel almalar devam etmektedir.
325 m uzunluundaki, kaz ap 13,50 metre

ile 7,50 metre arasnda deien derivasyon
tnellerine ulam galerisi %100 tamamlanmtr.
Kaz ap 13,30 metre, kaplamal ap 12 metre,
her biri ortalama 1'er km olmak zere toplam
3 km uzunluundaki adet tnelin kazlar
%100, beton kaplama olarak DT-1'in %85'i,
DT-3'n %99'u ve Dipsavak olarak kullanlacak
DT-2'nin ise %3' tamamlanmtr. Derivasyon
tnelleri giri ve k yaplar betonlarna
balanmtr.
332 metre uzunluunda dipsavak ulam galerisi
kazlar tamamlanmtr.
Santral Binas kazlar ve destekleme ilerinin
%98'i,
Dolusavak kaz ve destekleme ilerinin %85'i,
Ana gvde temel kazlarnn %50'si,
Enerji su alma yaps ve yaklam kanal kaz ve
destekleme ilerinin %98'i tamamlanmtr.
49
GKTE
UUSAN
RENKLER
Usta bir ressamn
elinden km aheserler
gibi desenleriyle ieklere
konup kalkarken o naif ve sessiz
kanat rplarnda derin srlar ve
sanatlar gizlidir. Kelebekler zerafetin, inceliin
sembollerinden biridir. Dier yanda yz binden
fazla tr bulunan byk bir bcek takm olarak
btn trleri kaytlara gememitir, belki de
Amazon ormanlarnn derinliklerinde henz
kefedilmemi kelebek trleri de olabilir. Dii
kelebekler trlerine gre farkl sayda yumurta
brakrlar. Dman ok olan bir tr, bin civarnda
yumurta brakrken, dman daha az veya
korunma artlar daha iyi olan trler, elli kadar
yumurta brakr. Kelebeklerde 'tr' basit bir konu
deildir: Her trn husus bir rengi, deseni ve
dier trlerden ayrlan kokusu vardr. Bylece
farkl trlere ait erkek ve diilerin birbirine
karmas nlenir. Yumurtadan kan trtln ilk
gdas, iinden kt yumurtann besin deeri
yksek olan kabuudur. Baz trtllar yumurta
kabuunu yemedikleri iin, daha sonraki
gelimelerini tamamlayamamaktadr. Kk,
basit ve kuru bir madde gibi grnen yumurta
kabuunda kelebek trnn devam adna yine
ilgin bir sr vardr.
Su Dnyas Ekim 2011
51
Kelebekler
genel olarak iki
trdr: Gececiler ve
gndzcler. Gndzclerin
renkleri ok canl ve gzeldir.
Balarndaki antenlerin ular topuz
eklindedir ve dinlenirken kanatlarn dik
tutarlar. Gece kelebekleri genellikle daha kaln
ve ikin bir gvdeye sahip, kanatlar nispeten
daha kk, renkleri daha mat ve gsterisizdir.
Ayrca antenleri de fra veya yelpaze gibi olan,
gece uan bu grubun yeleri gndz dinlenme
zamann lo ve karanlk yerlerde geirirken,
kanatlarn yatay biimde tutmalaryla veya
gvdelerini rtecek biimde katlamalaryla
ayrlrlar.
Gececi kelebekler iinde sizin en yakndan

tandnz ipek bcei (Bombyx mori)'dir. Bu
tr, yapaca koza iin sekiz yz metre kadar
ipek retir. Dier gece kelebeklerinin ou
zararsz olup, ieklerin tozlamasnda byk
iler grrler. Az bir ksm ise gve olarak
bildiiniz, bazen elbiselerinizi de yiyenler gibi
zararllardr. Bir ksm da, domates, msr ve pamuk
gibi bitkileri yiyerek zarar verir. Gndz kelebekleri,
esas olarak kla ve grme arlkl ileri yrtr,
tabii ki koku alma duyular da ok iyidir. Ama gececi
trler antenlerindeki duyu hcreleri, hem ok gl
koku alr, hem de kokunun kaynan ok hzl ve
doru bir ekilde bulabilecek bir duyarlla sahiptir.
Kelebekler bu ince, narin ve nazenin hallerinin
dnda insanoluna farkl konularda ilham kayna
olurlar. Kelebekler de, dier uan canllar gibi
yllardan beri birok hava aracnn yaplmasnda
model olarak kullanlmaktadr. Kelebeklerin
ve dier bceklerin taklidinden ibaret olan uan
makineleri daha da mkemmelletirme gayretleri
yeniden bu canllar zerine eilmeyi mecbur hale
getirdi. Bilhassa kelebekler zerinde yaplan
almalar, onlarn ok ince bir plan ve
program dhilinde yaratldn ortaya
karmtr. Kelebein hayatn ve
neslini devam ettirebilmesi, iyi
b e s l e n m e s i n e, v c u d i i
scakln 30-40 C arasnda
tutabilmesine ve iyi
uabilmesine ba ldr.
Su Dnyas Ekim 2011
Uu iin, enerji
bakmndan zengin besin
teminine ve vcut ii
scaklnn 30-40 C'ye
ykseltilip bu scaklkta
tutulmasna ihtiya vardr.
Acaba kelebein bu iki
mhim ihtiyac nasl
karlanmaktadr?..
Kelebekler birok iek
tarafndan hususi gayelere
ynelik olarak hasl edilen
balzn (nektar) gda
olarak kullanrlar.
Balz, su ve basit ekerleri
ihtiva eden karm olup
eker nisbeti bitki eidine
bal olarak deiiklik
gsterir. Kelebeklerin
balzn iekden
emebilmeleri iin zel
balz emme cihazlarna
ihtiyalar vardr. Hereyi
ihtiyaca gre veren Yaratc
kelebein az ksmn da
bu ie en uygun ekilde
donatlmtr. Kelebeklerin
az ksmnda hortum
eklinde bir yap bulunur
(Proboscis). Kelebek
istirahat halinde iken bu
boru
drlp
katlanabildiinden
grlmez. Uygun nektar
tayan bitki eidini
bulduunda, kelebek,
h o r t u mu nu a a r ve
nektarn iine yerletirir.
53
Borunun baa baland yerde emzik biiminde

bir baloncuk yer alr. Baloncuu kuatan kaslarn
kaslmas emme basncn husule getirir. Emme
basncyla nektar iekden emilir. Nektarn emilmesi
kompleks bir olay olup emme iine etki eden birok
faktr vardr. Boru ne kadar uzun ve ince olursa
emmekiin lzumlu basn da o kadar artar. Nektar
ekmede kullanlan basn svnn akkanl ile de
ters orantldr.
Su Dnyas Ekim 2011
Aratrmaclar en ok eker ieren nektar emen

kelebeklerin ok fazla enerji alacaklarn, en az
ekerli nektar emenlerin de az enerji alacaklarn
tahmin ediyorlard. Ancak mahedeler bunun
byle olmadn gsterdi. Kelebein nektar
almak iin hasl ettii emme basnc, enteresan
bir ekilde nektarn eker muhteviyatna bal
olmakszn sabit tutulur. Btn kelebekler,
basnca gre uygun eker tayan nektarlar ifraz
eden iekler zerinde beslenirler. Eer kelebek,
dk sabit emme basnc hasl ediyorsa en
uygun balzleri, eker muhtevas % 20-25
arasnda deienlerdir. Emme basnc eker
konsantrasyonuyla artt zaman ise en uygun
balz % 35 eker ihtiva eden nektarlardr. Yani
en mnasip balznn tayini, emme borusunun
byklne ve ekline bal deildir. Borunun
apndaki art veya uzunluundaki azal sadece
nektarn emilme hzn artrr, fakat ideal nektar
tayin etmez. Kelebekler umumiyetle % 15-30
55
arasnda eker bulunduran nektarlara sahip bitkilerin

iekleri zerinde beslenirler. Arlar ise % 30-50
orannda eker ihtiva eden nektarlara sahip
ieklerden gdalarn toplarlar.
Kelebeklerin uu iin gerekli dier bir ihtiyalar
da, vcut ii scaklklarn 30 ile 40 C'ye ykseltme
ve bu scaklkta tutabilmeleriydi. Kelebekler umak
iin gerekli vcut scakln gnelenerek temin
ederler. Gnelenme ve gneden gelen k
hzmelerini emme veya bunlar vcutlar zerine
aksettirme eklinde yaplr. Bu iki tarza gre de
gnelenme annda gsterdikleri davran farkl
farkl olmaktadr. Hatta herbir kelebek nevinin ayr
bir gnelenme tarz var dense yanl olmaz. Gne
n emerek scaklklarn ykselten kelebeklerin
kanat yaplar, gne n vcut zerine aksettirerek
snan kelebeklerinkinden farkllk gstermektedir.
Gnein klarndan en gzel ekilde istifade eden
kelebekler, deiik kanat yaplaryla gne nlarn
emenler sy kanatlardaki doku vastasyla vcuda
nakleder. Bu tip kelebeklerde esas olarak srtst ve
yan olmak zere iki tarz gnelenme grlr. Srtst

gnelenmede kanatlar uak kanatlarna benzer
ekilde tutulur. Yan gnelenmede, kanatlar vcut
zerinde amudi olarak birarada bulunur. Kanatlarn
taban ksmna arpan k hzmeleri vcut
scaklnn ykselmesine yardm eder.
Ik hzmelerini yanstarak gnelenenler ise
kanatlarn vcut zerinde V eklinde tutarlar. V
asnn genilii, darl, aksettirilen n ne
kadarnn vcuda erieceini tayin eder.
Baz kelebek nev'ileri geni V duru as, bazlar
da dar V duru as meydana getirerek gnelenirler.
Kelebein rengi vcut scaklnn ayarlanmasnda
olduka nemlidir. Zira renk hangi dalga boyundaki
gne nlarnn emileceini belirler. Inlarn
emerek gnelenen kelebeklerde (Colias cinsi) kanat
ve vcut yzeyi, siyah renk veren melanin pigmenti
ve sar portakal rengi veren pteridin pigmenti ile
rtldr. Kanatlarn vcuda yakn olan ksm;
bilhassa siyah renklidir.
Su Dnyas Ekim 2011
Bu ksm scakln tanziminde dier ksmlara

nazaran daha ok nemlidir. Siyah renk en iyi s
emici olduundan, efkat ve merhamet sahibi
tarafndan bu renk maddesi ile onlarn vcudu
sslenmitir.
Kanatlarn rengi deniz seviyesinden itibaren
ykseklik arttka, koyular. Mesela kanatlar daha
koyu renkde olan Colias cinsi kelebekler 3300- 3600
metrelerde; daha ak kanat rengine sahip
olanlarn ise 1500-1800 metrelerde
yaadklar mahede
57
edilmidir. Daha koyu renkli kanatlar,

yksek blgelerin karakteristik serin ikliminde,
kelebeklerin gne nlarndan en iyi ekilde
faydalanmasn salar.
Gne nlarn vcut zerine yanstarak gnelenen
kelebeklerin kanatlar, genellikle beyaz veya gm
renktedir. nk gne n en iyi yanstan bu
renklerdir. Kelebeklerin gs ksm tys bir rtyle
kapldr. Bu rt vcuda depolanan snn
kaybolmasn nler. Bu yzden yksek yerlerde ve
kuzey blgelerde yaayan kelebeklerde srt rts
olduka kaln olabilmektedir.
Birok kelebek uma esnasnda kanat rpma ve
szlme tekniini kullanr. Kanat rpma ve
szlme birbirini takiben ardarda yaplr.
Kelebein uuundaki kanat rpma ve
szlme hareketleri ok komplekstir.
Bahar geldiinde krlara kp tabiat
temaa ederken, rengarenk ieklerin
birinden kalkp dierine konan
kelebeklerdeki zerafet, renk cmb ve
mkemmel uu teknii karsnda
insan hayretler iinde kalmaktadr.
Yaklak olarak 150.000 kadar tr
olduu tahmin edilen ve
gzelliklerinden dolay
birok meraklsnn
koleksiyon yapmak iin
toplad bcekler
leminin bu alml
Su Dnyas Ekim 2011
yaratklarnn zerinde
sergilenen ince sanatlar ressamlara,
u u m h e n d i s l e r i n e, t e r m o s t a t
imaltlarna, haberleme uzmanlarna, kamuflaj
stadlarna ve insann megul olduu daha birok
sanatlarda alanlara hem ilham kayna olmu,
hem de onlarn hayret ve takdirlerini toplayarak
Yaratc'ya kar imanlarn artr mtr.
zerinde bu kadar ince ve hassas sanatlar gsteren
kelebein en dikkat ekici yn kanatlardr.
Kelebein kanatlarn ssleyen gz alc desenler,
kanadn alt ve st yznde birbirinden farkldr.
Basit gibi grlen bu desen farkllnn aslnda
hayvan iin hayat nemi vardr. Kelebek bir yere
konduunda kanatlarn, dik duran bir
kitap gibi kapatarak birbirleriyle aktrr
ve bylece sadece kanatlarn alt yzleri
gzkr. Fotoraflarda da grlecei gibi
alt taraftaki ekil ve desenler
sttekilere nazaran ok daha
kompleks (kar mak) dir.
Buradaki noktalar ve dalgal
izgiler, kanatlarn belirgin
eklini gzlerden gizleyen bir
kamuflaj elbisesi desenini
meydana getirerek,
komandolarn arazide
gizlenmesi gibi kelebei de
allar zerinde
dinlenirken
kulardan
gizlemektedir.
59
Dier yanda kelebek

kanatlar dier baka srlar da zerlerinde tamaktadr. Kelebein
kanadndaki enteresan k
oyunlarndan alnan ilham bizlere cam teknolojisinde yeni boyutlar
kazandrmtr. Bir Alman
cam firmas, bu prensibi uygulamaya geirmi ve rnleriyle
insanolunun hizmetine
sunmutur. Bunlara rnek, enterferans filtreleridir. Bu filtreler,
saylar otuza varan renksiz,
ince tabakalarn st ste bir cam zerine getirilmelerinden
olumakta, daldrma ilemiyle veya yksek vakumda buhar vermekle elde edilmektedir. Tabakalarn
eidi, kalnl, says ve dizilii, filtrenin tayf zelliini, dier bir ifade ile, hangi renklerin geirilecei
veya yanstlacan belirler. Tabakalarn her biri 1/1000 milimetreden daha ince olduundan istenilen
hemen hemen her eit filtre yaplabilmektedir. Bu filtrelerle ne derece renk cmb elde edilebileceine,
yine bizzat kelebekler misal tekil etmektedirler. Kelebein gz zevkimizi okayp bizi tefekkre sevk etmesi
yan sra, kanadndaki sistemden ilham alnarak yaplan enterferans filtreleri, yaygn bir ekilde gnlk
hayatmza girmitir. Bunlar mesela, zellikle kan tahlili yapan cihazlarda veya film ekimi yapan kameralarda
renk ayrtrc filtre olarak kullanlmaktadr.
TKETRKEN
TKENMEMEK...
Yaamn doal seyri iinde uyku,
yeme/ime, alma, konuma,
yrme ve daha pekok eylemin
iindeyiz. Bu faaliyet zincirinin
hepsinde bir eyler tketiyoruz..
koarken kalori, nefes alrken oksijen,
yerken gda, ierken sv; liste uzayp
g i d i yo r. B u y a z m z d a n e
tkettiimizden ok nasl ve ne kadar
tkettiimize odaklanacaz.
Dileimiz insann tketimde arya
kamadan, yani tkenmeden, dengeli
bir yaam srmesi ve btn varlkla
ve evresiyle ilgisini koparmadan
yaamas.
Su Dnyas Ekim 2011
Evet, bata da deindiimiz gibi tketim hayatn byk

zevklerinden biridir. iddetle arzu ettiimiz eyleri
satn almak, gzel yerleri gezip grmek, lezzetli
yiyecekler yemek: hayat kekinin dondormasdr. Fakat
ok sklkla bizim mutlu tketimlerimizin etkileri zgn
bir hikayeyi dourur. Tehlikeli egsozlar dar veren
dev arabalar, zararl kirleticileri pompalayan agzl
iftlikler, fakir mahallelerin iine iteklenerek biriktirilen
zehirli atklar-eer satlacak bir eyler olmasayd
bunlarn hibiri olmazd.[1]
Fakat sululuk duygusu iin zevkleri deitirmeye gerek
yok. tina ve sorumlulukla , tketim iyi eyler iin bir
g olabilir. Bz tketiciler olduka uzun sreden beri
i dnyasndan taliplilerimiz tarafndan bunaltlm
evlilik ana gelmi bir gelin gibiyiz. Gelin iin kendini
gsterme zaman. Bizim eyizimiz var; bizim satn
alma gcmz var. Biz taliplilerimizin bizim evresel
ynetim vizyonumuza riayet etmelerini isteyebiliriz
aksi halde onlarn ardndan kapy kapatabiliriz.
htiyalarmz satn alrken , istediimiz yntemi
reterek, iinde yaamak istediimiz dnyay
oluturabiliriz.
63
Bunu
sona erdirmek ve
gelecek iin,
tketim dilek listesi:
Kural Bir: Azalt, tekrar kullan , yeniden
evirime sok. Bu harika l tketim hakkndaki
her eyi sylyor.
Azalt: htiyacn olmayan eyleri almaktan kanve amar makinesi, im bime makinesi, tuvalet
alrken paray en verimli model iin harca.
Tekrar kullan: Kullanlm eyalar satn al,
Kural 3:
ten
ya n m a l m o t o rl a r
(etraf) kirletiyor, ve
onlarn kullanm
minimize edilmeli.
Kural 4: Ne yediinize
dikkat edin. Mmkn olan her
zamanda, tarm ilalaryla seralarda
zirai iletmeler tarafndan yetitirilmi
yiyeceklerden kan. Bu yntem zehirlerin
vucudumuzda, karada ve suda yaylmasna kar
oy kullanmak iin dolarlarnz kullanmann kolay
bir yoludur.
ve sahip olduun her eyden son damlasna kadar

yararlan.
Tekrar kullanma sok: Bunu yap fakat bilki

bu lnn en son ve en az etkili olan ayadr.
(Eninde sonunda, tekrar kullanma sokma basit
olarak daha ok eyin retiminin meydana
gelmesidir.)
Kural 2:
Evine yakn kal. e gidip gelme sreni

ksaltmak iin evine yakn al; yakn evrende
yetimi yiyecekleri ye; yerel irketlerin mterisi ol;
yerel organizasyonlara katl. Btn bunlar senin
grnn, eklini, kokunu, ve topluma bakn
gelitirecek.
Kural 5: Belirli baz endstriler kendi evresel

uygulamalarn gelitirmek iin ok az teviklere
sahip. Bizim tketim tercihlerimiz iyi davranlar
zendirmeli ve desteklemeli; siyasi tercihlerimiz
resmi dzenlemeleri desteklemeli.
Su Dnyas Ekim 2011
Kural 6: malat ve retimde dnceli yenilikleri

destekle. pucu: Petrol iin sondajlama artk bir
yenilik deil.
Kural 7: ncelikleri belirle. Byk objeleri satn

alrken ok iyi dn; kk objelerin lgnca insan
eken cazibesine kendini kaptrma. Cazibeli
ambalajlarla dikkatinin datlmas kolay olabilir,
fakat enerjiyi az tketen frnlarn ilgini ekmesi
daha dikkate deer. (Kk elektronikler bir istisna)
Kural 8: Bilinli bir birey bilinli evre politikalarn

yaylmasn mmkn klar. Farknda olmak ve etrafa
bu farkndal yaymak nemlidir.
Kural 9:
Kendini sulu hissetme, bu sadece seni
zer.
Kural 10: Sahip olduun eylerden zevk al ki

bunlar sadece sana ait de olabilir yada hibirimize
ait olmayabilir. kiside gzel fakat ikincisi deerli.
Bizim retemeyeceimiz ve hibir zaman sahip
olmamamz gereken su, hava, kular, aalar yaam
zevklerinin temelidir. Onlarsz biz hiiz. Bizimle
birlikte hibir ey kalmayabilir. O bizim seimimiz.
Ne tketmeli: Akllca tketim iin

baz yararl terimler
Ecolabelling:
Eer bir rn evresel olarak tercih edilebilir ise
bunu nasl sylersiniz? malatlar bir rnn
belirlenmi bir takm evresel ve sosyal standartlar
karladn gsteren ecolabels (ekolojik etiket)
olarak adlandrlan mhr veya logolara gittike

artan oranda gveniyorlar. Ecolabeling dzenlemeler
ok eitli olmasna ramen onlar bir rnn retim,
paketleme, kullanm yada elden karma aamalarn
ieren yaam dngsnn bir veya birden fazla
aamasnda evresel kredi itibarn saladn
gsterir. Yaygn ecolabel rnekleri: Besinler iin
organik ve adaletli ticaret, boya ve cilalar iin sfr
uucu organik bileikler, zararl maddelerden
arndrlm giyecek, biyolojik olarak paralanabilen
ve fosfattan arndrlm temizleyiciler, ve aralar
iin dk emisyonlar ierir.
Geniletilmi retici Sorumluluu

ou imalatlar iin bir rnn sorumluluu bir
bireyin o rn satn aldnda ve onu evine
gtrdnde sona erer. Bir garanti deiim ve
tamir masraflarn kapsayabilir fakat genede
garantiler bir gn sona erer. rn eskiyip ve hurda
haline geldii zaman imalatnn o rnle ilgili
balants olmaz. Bu sorumluluk eksiklii
imalatlarn tipik olarak bir rnn kolayca tamir
edilebilen, geri dnm olan, yenilenebilen,
ykseltilebilen ve yeniden kullanlabilen bir ekilde
tasarlamamalarnn bir sebebidir.
Ancak gittike bir ok devlet televizyondan mini
frna kadar reticilerin sattklar rnlerin kullanm
iin sorumluluklarn geri alp stlenmesini salayan
65
geniletilmi retici sorumluluu (EPR)

kanunlarn kabul ediyor. EPR nin amac
imalatlarn rnlerinin tm yaam dnemindeki
etkilerini deerlendirmeye tevik etmektir. deal
olarak, reticiler o zaman gereksiz blmleri
kaldracak, gereksiz paketlemelerden vazgeecek,
ve rnlerini kolayca demonte edilebilen, geri
dnm olabilen, yeniden retilebilen, yada
yeniden kullanlabilen bir ekilde
tasarlayacaklardr.EPR kanunlar ayrca tipik olarak
p gazna ve rnn yaklp kl edilmesini
yasaklyor, minumum yeniden kullanma ve
geridnm gerekliliklerini ihdas ediyor, iade edilen
mallar iin reticilerin bireyselmi yoksa toplu halde
mi sorumlu olduklarn belirliyor ve reticilerin
rnleri geri aldklarnda bir cret talep edip
edemeyeceklerini kayt ve arta balyor.[2]
Yeil Tedarik
Bir irket satn almasn yeilletirdiinde
satn alm parasn evre ve topluma zarar
veren mal ve hizmetlerden evreye duyarl ve
toplumsal adalete uygun rnlere doru dntrr.
Bunlar enrji ve kaynaklar koruyan, daha az atk ve
kirlilik reten, evre ve insan salna daha az
zehirli olan rnleri ierir.
Yeil tedarik evresel olarak tercih edilen mal ve
hizmetler iin pazarlarn olumasnda nemli bir
rol oynayabilir.Eer tketiciler artan bir oranda
evreye daha yararl mal ve hizmetleri arayp
bulurlarsa reticilerin bu rnleri tasarlayp retmek
iin daha byk tevikleri olacaktr. Bu kalemler
iin pazar bydke , rekabet ve yenilik gleri
tarafndan tahrik edilmi, bu apta doan
ekonomiler eninde sonunda fiyatlar aa ekecek
ve herkes iin daha yeil satn

almay daha mmkn klacak.
rn yaam dnemi
Her gn, kat ve giysiden cep
telefonu ve kompakt disklere kadar
rnlerin yzlercesini kullanyoruz. Bu
rnler neyden yaplmtr ve onlarn
paralar nereden gelir? Onlarla iimiz
bittiinde ne olur? Bir rnn yaam dnemine
baktmzda ham materyallerin karlmas ve
ilenmesinden, imalat ve datmna, rnn
tketiciler tarafndan nihai kullanmna, yeniden
evrime sokulmasna, ve elden karmna
yeryznn kaynaklarn, enerji kullanmn, atklar
ve iklim deiiklii gibi daha geni evresel sorunlar
daha iyi anlayabiliriz. Gndelik rnlerle ilgili doal
kaynaklarn kullanmn ve evresel etkileri nasl
azaltabileceimizi renebiliriz, ve daha iyi evresel
tercihleri yapabiliriz.
rn Geri Alm
rn geri alm tketicinin rn deitirmeye veya
elden karmaya hazr olmasndan sonra iletmelerin
rnleri geri almasn gerekli klan geniletilmi
retici sorumluluunun bir yntemidir. Bu yaklam
Avrupada balad ve elektrik, elektronik tketim
aletlerini, ofis makinelerini, otomobilleri, araba
lastiklerini,mobilyalar, kat mallar, bataryalar ve
inaat malzemelerini ieren genileyen rn
eitlerinde ve endstrilerde ve dnyann geri kalan
ksmnda hzl bir ekilde yayld. Bugn 30 dan
daha fazla lke-Brezilya ve in den Polonya ve
Gney Koreye iletmelerin kendi rnleriyle ilikili
Su Dnyas Ekim 2011
paketleme malzemelerini geri almasn salayan

kanunlar var ve 15 den fazla devletin reticilerin
kullanlm bataryalar geri almasn salayan benzer
kanunlar var.
Sfr Atk
Bu gn , fabrikalar beikten mezara moda diye
adlandrabileceiniz ou rn seri bir biimde
retiyor. Ham malzemeler karlp ileniyor ve
fabrikaya direkt olarak yarar olmayan maddeler
istenmeyen atk oluyor havay, nehirleri ve topra
kirletiyor. Alternatif olan beikten beie sistemi bir
fabrikann artk rnlerini evresel zaman bombalar
olmak yerine dier bir fabrikann hammaddesi
yapan, btnleik kapal dng sistemini, kurmay
abalyor. Nitekim tabiatta, bir organizmann
artklar dier canllara besin salamak iin bir
ecosistemde dnme girer, ama ve sonu sfr
atktr.
Daha iyi bilinen sfr atk hikaye baars geen
on yl boyunca bir grup yerel irketler arasnda
yava yava artarak rlmekte olan hem ekonomik
hemde evresel kazanlar salayan youn sembiotik
ilikiler ann bulunduu Danimarka Kalundborg
dan geliyor.nceleri Danimarkann en byk
rafinerisi tarafndan yaklan doal gaz al levha
fabrikalarnn hammaddesi olarak kullanlyor;
kmrle yanan elektrik santrallerinden kkrten
arndrlm uucu kller imento imalatlarna
gidiyor; ve bir eczaclk tesisinden gelen amur
ieren nitrojen ve fosfor yaknndaki iftlikler
tarafndan gbre olarak kullanlyor.[3][4]
DPNOT:
[1]znde, yaamak iin kanlmaz olan tketim,
gnmzn karmak yapl toplumlarnda bir
yaam biimi ve yaama kalitesi olarak oumuzun
beyninde kurgulanmaktadr. Toplum iinde bir
snflandrma yaratt iin tketim ayrca en ok
konuulan ve eletirilen konularn banda
gelir.Tketiyorum o halde varm!" diyen her bireyin

haz araycl ve bireysel servet avcl kskacnda
nasl bir tketim devi haline dntn ve yetinen
toplumdan tketen topluma geiini hayatn her
alannda grebiliriz.
[2]Trkiyede tketici ile satclar arasnda kan
uyumazlklar zmlemek ve tketici
mahkemelerinde delil olarak ileri srlebilecek
kararlar almak zere le Hakem heyetleri
kurulmutur. Ancak bu hak arama ynteminin trk
halk tarafndan yeterli derecede kullanld
sylenemez.
[3]Toyota nn ngiltere ve Fransada ki
fabrikalarndan ikisi topraa "sfr atk brakma"
hedefine ulam bulunuyor.
[4]Sfr atk; insanlara kaynak kullanm sistemlerini
yeniden tasarlamalarnda rehberlik ederek, atk
miktarn sfra indirgemeyi ilke edinen bir
yaklamdr. Mevcut geri dnm sistemlerini,
doadaki rneklerde de grld gibi (r: gbre
bcei) olabildiince ok atn yeniden kullanld
evrimsel bir sistem haline dntrmeyi ama
edinir.
Bu sistem iin insanlar tarafndan gerekletirilmi
en iyi rnek; sfr atk anlaynn biyolojik besin,
enerji ve katk maddelerinin retimi iin bitki,
hayvan, bakteri, fungi ve alg alemlerinin birbirlerine
sinerjik ve entegre bir biimde balanarak
kullanld srdrlebilir tarm uygulamalardr.
Bu evrimde her bir prosesin at bir sonraki admda
bir dier prosesi beslemek iin kullanlmaktadr.
67
SONBAHARIN
SALKIMLARI
Hi babozumunda bulundunuz mu?
Bilen bilir ba bozumunun tadn.
Bir bakadr kaynayan kazanlardan
alnan pekmezin tad...Dier yanda
eilip dorulan, harl harl alan
kyller... Kasa kasa toplanan zmler,
kamyona ykleme yapan
iiler...nsan bir kupkuru asmaya
bir de her biri lezzetli ve tatl suyla
dolu tanelere baktka bu yaman
elikiyi anlamakta glk ekse de
zm tadyla, faydasyla ve
grntsyle yaammzn ayrlmaz
bir paras. zm, yetitiricilii M
5.000 ylna kadar dayanan bir
meyve. Asmann anavatan,
Anadolu ve Kafkasya'y da iine
alan "Kk Asya" diyor kaynaklar.
Su Dnyas Ekim 2011
zmn 10 binin zerinde eidi

olduu tahmin edilmekte.
Yu r d u mu z d a 1 . 2 0 0 ' n
zerinde zm eidi var.
Fakat bunlardan ancak
60 kadar ekonomik deere
sahip ve geni apta
yetitirilmekte. lkemizde en geni ba
alanna Ege sahip. Akdeniz ve Trakya
da zm yetitiricilii bakmndan
olduka nemli. Gneydou Anadolu
(Gaziante p) ve Dou Anadolu'da da
Erzincan, Idr) iyi cins zmler yetitiriliyor.
lkemiz, ylda yaklak 3.600.000 ton taze zm
retimiyle dnyada beinci srada bulunmakta diyor
veriler.
zmn ekli, rengi ve bykl trne gre
deiir; ekirdekli veya ekirdeksiz cinsleri vardr.
Olgun zm meyveleri yeil, sar veya mor (siyah)
olabilir. Memleketimizdeki zm eitlerinin banda
razaki, avu, kara, krt, mkle, misket, kei
memesi, ekirdeksiz sultaniye ve yapncak gelir.
Ya zmn 100 gramnda yaklak 15,4 gram
karbonhidrat, 1 gram protein, 1 gram ya, 21 gram
fosfor, 0,6 miligram demir, az miktarda dier baz
elementler, eitli vitaminler ve su bulunur;
100 gramnn kalori deeri 60'tr.
zm, ihtiva ettii maddeler sayesinde gzellik
iksiri ve gerek bir beyin gdasdr. leden sonra
bir salkm zm veya taze sklm bir bardak zm
suyu, vcudun ve bilhassa iindeki glutamik asitten
dolay, beyin hcrelerinin zindelemesinde nemli
rol oynar. Bir kilo zm kalori bakmndan 1.150
gram st, 390 gram et, 300 gram ekmek ve 1.200
gram patatese edeer saylmaktadr.
Bir ifa kayna olan zme; aminoasitler, A ve B
vitaminleri (B1, B2), potasyum, magnezyum,
kalsiyum, silisyum, iyot, inko, kkrt ve manganez
gibi
mineraller depolanmtr.
Bu hususiyetiyle zm, sanki insan iin ok zel
bir ifa ve zindelik kayna olarak yaratlmtr.
Mesel zm, baklk sisteminin
kuvvetlenmesinde, beden ve sinir yorgunluklarnn
hafifletilmesinde, cildin canl bir grnm
almasnda, alerji ve kirelenmelerin engellenmesinde
ok nemlidir. indeki tabi fruktoz, vcudun
harcad enerjinin ksa srede telafi edilmesinde
rol oynar. Tad bioflavonoidlerle C vitaminin
aktivitesi artrlr. zmn belki de en nemli taraf
kanda oksijen tanmasnda rol oynayan hemoglobin
sentezinde gerekli demirin; bbreklerin almas
ve kalb atlarnn dzenlenmesinde kullanlan
p o t a s y u m u n b n ye s i n e b o l m i k t a r d a
yerletirilmesidir.
zmde nemli bir vitamin C vitaminidir.
C vitaminin kimyev ad askorbik asittir. Skorbt
hastaln da nleyen bu vitamindir. Bu hastalk
di etlerinde kanama iltihap, dilerin dmesi ve
kanamalarla kendini gsterir. Ar ekilleri olmakla
beraber hafif ekilleri olduka sk grlr. Hcreleri
birbirine balayan yapkan madde, C vitamini
yokluunda erimeye yz tutar. Bu bakmdan C
vitamini bir binann yap talar arasna konan harca
benzetilmitir. C vitamini eksikliklerinde eklemlerde
kk kanamalar olur.
69
Bundan baka ciltte solgunluk, umum dermanszlk

sinirlilik grlr. zmn yorgunlua iyi gelmesi
kalorisinin yan sra iindeki C vitaminindendir.
Zindelii veren baka bir madde zmn iindeki
A vitaminidir. Sinirliliin giderilmesinde C vitaminin
rol olduu gibi yine zmn iinde olan B ve B6
vitamininin yansra kalsiyum ve fosforun da mhim
yeri vardr. zm yemekle birinci husus olarak
(vitaminler sayesinde) solgunluk olmayacaktr. kinci
husus, C vitamini sayesinde kanama odaklar
bulunmayacak, nc husus olarak A ve C
vitaminleri sayesinde mikrobik hastalklara ve
bunlarn vcutta yapaca menf grntlere
rastlanmayacaktr.
Vitamin ve minerallerin yan sra, zmde yedisi
sinir hcreleri iin gerekli olan 15 eit aminoasit
vardr. Zaten btn canllarda topu topu 20 kadar
aminoasit bulunduunu dnrsek, zmn
dengeli beslenmedeki nemi daha iyi anlalr.
Besinlerin paralanmas sonucunda oluan veya

sigara, alkol ve kirli hava gibi zararllar (serbest
radikaller) klcal damarlarn duvarlarna saldrarak
bunlarn tahribatna sebep olur.
Bu tahribata karlk, zmde bulunan baz gl
antioksidanlar (serbest radikalleri tesirsiz hle getiren
m a d d e l e r ) d k yo u n l u k t a k i z a r a rl
lipoproteinlerin (LDL) klcal damarlarda birikmesini
engelleyecek hususiyete sahiptirler.
Bu konuyla ilgili bir aratrmada iri taneli siyah
zmden (concord) elde edilmi meyve suyu verilen
kiilerde, LDL kolesteroln oksidasyona uramad
gzlenmitir. zm suyunun LDL kolesterol
zerinde dier anti-kanserojen vitaminlere gre
daha fazla tesirde bulunma rol stlendii
grlmtr. Sadece iki hafta sreyle zm suyu
ien kiilerde LDL kolesteroln daha az oranda
oksidasyona urayabildiini belirten aratrmaclar,
zm suyunun LDL zerinde daha uzun dnemde
Su Dnyas Ekim 2011
d a h a f a z l a t e s i re ve s i l e o l a b i l e c e i n i
dnmektedirler.
zmn bnyesindeki magnezyum, insann
bedenen zinde ve diri olmasnda rol oynar. Karacier
hastalklarnn ve kanszln tedavisinde illarn
yan sra ok faydas grlen zm, ihtiva ettii
meyve asitleri (tartarik, malik, sksinik, fumarik,
pirvik, glikolik asitler) ve lifli yapsndan dolay
mideye zarar vermeden bbrek ve barsak
sisteminin almasnn dzenlenmesine, kann
temizlenmesine ve yalarn erimesine yardmc olur.
Bylece vcut virslere kar direnli hle getirilir.
zm yksek kalorili olmasna karlk, ok dk
miktarlarda ya ve protein ihtiva ettiinden ideal
bir diyet gdasdr. Ancak zmdeki besin
maddelerinin nitelii ve miktar, ilenerek elde edilen
rne bal olarak deiir.
Ya zm ile karlatrldnda, kuru zm ve
pekmez, daha az su ihtiva ettiinden daha yksek
kalorili, demir ve kalsiyum mineralleri bakmndan
daha zengindir. Fakat kurutma ve sklan suyu ileme
srasnda zellikle A ve C vitaminlerinde kayplar
meydana gelmektedir.
zm kansere kar da koruyucu zelliklerle
donatlmtr. Hcrelerin DNA programnn eitli
faktrlerin tesiriyle bozulmas sonucunda hcre ii
molekller zerine tmr oluumuna izin verebilecek
ekilde serbest radikallerin saldrs, zme verilen
mkemmel zellik sayesinde durdurulur ve kanser
oluumu engellenir. Dier yandan zmn
bnyesindeki en nemli maddelerden biri olan
'resveratrol'n kansere kar tesirli olma hususiyeti
tad, 1985'li yllarda Japonya'da balayan
almalarla ortaya konmutur. Bu madde bitkiler
tarafndan retilen fitoaleksin grubu bileiklerdendir.
Resveratrol maddesi, bitkilerin hayvanlar tarafndan
srlmas, yaralanmas, hastalk yapc faktrlere
veya ar ultraviole a maruz kalmas durumunda,
bitkinin dayanklln artrmak iin sentezlenen
bir bileiktir.
Resveratrol maddesinin dut, yaban mersini ve yer
fst gibi yetmiin zerinde bitki trnde bulunduu
belirlenmitir. Ancak en iyi kaynan zm olduu
ve en yksek oranda renkli zmlerde bulunduu
71
tespit edilmitir. Resveratrol daha ok krmz-siyah

zmlerin kabuk ksmnda bulunur. Bundan dolay
renkli zmleri yerken kabuklarn atlmas doru
deildir.
ABD'de yaplan bir aratrmada tmr alanm
farelere 18 hafta boyunca haftada iki kere 1, 5, 10
veya 25 mikrogram resveratrol veren aratrmaclar
tmr oluumunun resveratrol verilmeyen kontrol
grubuna gre nemli lde azaldn ortaya
koymulardr.
Yaplan dier bir aratrmada Amerikal bilim
adamlar, siyah zm suyunun, kalb hastalklarna
kar koruyucu ve anti-kanserojen tesir zellii
tadn belirlemitir. Siyah zm suyunda bulunan
flavonoidlerin kandaki phtlamann nlenmesinde,
plazma orannn artmasnda ve dolaysyla, antikanserojen maddelerin vcutta tesirli olmasnda
nemli rol stlendikleri belirtilmitir. Flavonoidlerin
iki ayr tesir hususiyeti tadn ifade eden
Georgetown niversitesi bilim adamlarndan
Dr. Jane E. Freedman, yirmi kiiye 14 gn boyunca
gnde iki bardak mor zm suyu vermitir. Daha
sonra yaplan testlerde, plazmadaki E vitamini
orannn % 13, plazmann toplam anti-kanserojen
kapasitesinin % 50, nitrik asit retiminin ise % 70
artt belirlenmitir. Ayrca denemeye alnanlarda
kandaki phtlama orannn da dt ortaya
konmutur.
zm satn alrken ve saklarken ncelikle, tabi
olarak yetitirilmi zmleri tercih etmeliyiz. Taze,
tknaz, sert ve parlak renkliler en gzel olanlardr.
Yeil zm alnyorsa, hafif sarms, krmzms;
siyah zm alnyorsa, koyu renkli olmasna dikkat
edilmelidir. zm, biraz pudrams bir grnle
kendini belli eden bir parlaklkta olmaldr. Kurumu
kahverengi saplar, zmn taze olmadna iaret
eder. Taneler salkmlarndan koparlmaya
alldnda hemen
kopmuyorsa, bu, zmn
kaliteli olduunu gsterir.
Bozuk olan tek tane bile,
salkmn ksa srede tamamen
bozulmasna sebep olabilir. zm satn
aldktan sonra ksa srede tketmek
gerekir. zm mutlaka souk
ortamda saklanmaldr.
Oda scakl zmn
yumuamasna sebep olur. zm
salkmlar buzdolabnn meyve
gznde taze vaziyette 1-2 gn
saklanabilir. Yemeden nce
dolaptan karlp bir saat
kadar bekletilirse, daha
lezzetli olduu fark edilir.
zm kolay fermente olan
bir meyve olduu iin,
yemeklerden hemen sonra
yenmemesi tavsiye edilir. Her
taze meyve suyu gibi, zm suyu
da sklmasn takiben yarm saat
ierisinde
i i l m e l i d i r.
zmde insan
sal iin nemli
olan maddelerin bir
ksm, bilhassa
ekirdekte de
bulunduu
iin zm
ekirdeinin
inenip
paralandktan sonra
yutulmas da ok nemlidir.
Temiz Bir evre in...
ncelikle evre kirliliini anlayp

sonrasnda bireye bakan zm yollar ile bu
yazmz yaplandrmak istiyoruz.
nsanolu gerek artan nfusun ihtiyalarn temin
maksadyla gerekse hayat seviyesinin ykseltilmesi gayesiyle
teknolojik ve endstriyel sahada byk mesafeler katetmitir.
Hemen hemen btn endstriyel faaliyetlerin gayesi, istihsal;
dolaysyla de hayat standartlarnn ykseltilmesidir.
yi niyetlerle doruk noktaya ykseltilen sanayi faaliyetleri, insan saln tehdit edebilecek olan yaanan ortam
ve hava kirlenmesini de beraberinde getirmitir. Yani insanlarn teknik ve teknolojisine son derece ihtimam
gsterilirken kendisine, yaad ortama hatta tabiatta ki dengeye verilen zararlara yeterince nem vermemitir.
Yeryz kaynaklar ve imknlar, sanayileme urunda son noktasna kadar kullanlmas yannda; insan salnn
tehdit edildii, tabiattaki canl rtnn bozulduu, muhit ve havann kirletildii de dikkate alnyor mu? mal edilen
mallarn keyfiyeti yannda, insan sal zerindeki tesirleri de n planda gzetiliyor mu? Rahatn seven, daha
salkl ve huzurlu yaamasn arzu eden insanolunun ihtiyalar ikmal edilmi oluyor mu acaba?..
Bu sorulara gerek ilim adamlarnn gerekse byk sanayi ehirlerinde yaayan insanlarn cevab, herhalde Hayr
olacaktr.
Su Dnyas Ekim 2011
Hayat standartlarn st seviyeye karma ve artan nfusun ihtiyalarna cevap

verme maksadyla sanayilemede yeryz kaynaklarndan son derece istifade
eden devletlerde muhit ve hava kirlilii mklleri maalesef vardr.
Mesela: Dnya nfusunun % 25'ini Amarika, Rusya ve Japonya tekil
etmektedir. Yeryz kaynaklarndan en fazla istifade edenler yine ayn
devletlerdir.
Yani bugn yeryz kaynaklarnn %90'ndan faydalanmaktadrlar.
Bununla beraber muhit kirlenmesinde byk nisbet bu devletlerdedir.
Netice olarak; muhit ve hava kirlenmesinde en tehlikeli lkeler, kaynaklarnn
byk bir nisbetini kullanan lkeler haline gelmitir.
Hava kirlilii bakmndan A. B. D.'de de ilk sray Los Angeles ehri
almaktadr. Yine byk ehirlerden Tokyo'nun havas fevkalade kirletilmitir.
1969 ylnn Temmuz aynda bu ehrin stnde ylesine koyu bir sis tabakas
kmtr ki; 8000 den fazla insann hastahaneye yatrlmasna sebep olmutur.
Bugn Tokyo'da mesela trafiin kesif olduu saatlerde bile
trafik polislerinin zaman zaman ilerine ara verip hususi
cihazlardan oksijen aldklar turistlerin dikkatini
ekmektedir.
Yirminci asrn en byk problemlerinden biri de yaanan ortam
ve hava kirliliidir. Konunun nemi henz tam idrak
edilememi durumdadr. Konunun nemini aklamak
bakmndan, Newyork'da Cornel niversitesi
ekologlarndan Dr. Lament Cole'un u szleri kayda
deer: nsanlar belki de sandnzdan daha byk bir
tehlikeye maruzdurlar. Bu gidile bu konunun ehemmiyetinin
i iten getikten sonra kavranabilmesi, ihtimal dahilindedir.
Dnya stne hayatn idamesi aslnda az sayda mikroorganizmalarn
srekli faaliyetine dayanmaktadr. Mesela toprakta ve suda yaayan
bakterilerden en az alt eidi, azot gaznn havadan organik maddelere ve sonra
75
tekrar havaya gemesini temin etmektedir. Bu

bakterilerin birinin almasn durdurmas halinde
havada azot kalmayacak veyahut yerini amonyaa
brakacaktr.
Tehlikeli bir kumar oynuyor gibiyiz. evreyi yeni
kimyevi maddelerle dolduruyoruz; bunlarn
yapabilecekleri tesirleri daha evvel aratrma
zahmetine girmiyoruz. Eer bu maddelerin biri
veya birka faydal bakterileri zehirlerse insanolu
nefes alamaz,
te muhit kirlenmesinde belirli snrlarn almas,
tabii muvazenenin bozulma sebep olmakta,
canllarn hatta insan saln tehlikeye
drmektedir. Meseleye are aranmadan bugnk
hzla gidildiinde istikbalde hava kirlenmesinin
byk tehlikeleri douraca aktr.
HAVA KRLL:
Hava kirlenmesi: Dnyamz saran atmosfer
tabakasna; endstriyel bir faaliyetin neticesi olarak
karan toz, duman, baca gazlar, ekzost gazlar,
buhar, sis vs.'nin insan, hayvan ve bitki hayat iin
zararl olabilecek kesafette karmas ve yine zararl
olabilecek bir sre atmosferde kalmasdr. Bunlarn
banda fosil yaktlarn; stma, ulam ve sanayi
maksatlar iin yaklmas neticesinde meydana gelen
baca gazlar gelmektedir. Fiziki manada kat ve sv
maddelerle gazlarn karmndan meydana gelen
ve hava kirliliine sebep olan toz, duman karm
baca gazlarn meydana getirir. lmi olarak bunlara
poltant veya oksidantlar denir. Bu gaz karm:
Kat zerrecikler, yanmam karbon, uan kller,
maden oksitleri ve yanmayan mineral paralardr.
Baca gazlarnn esas yapsnda: Kkrt dioksit, flor,
hidrojen, klor, tuz asiti, nitrat asiti, hidrojen slfr
ve azot oksitleri bulunur. Zaten insan saln tehdit
eden yanma rnlerinin banda sltrik oksitler
ve azot oksitler gelmektedir. Klinik tehislerle tespit

edilmitir ki: insanlarda meydana gelen gz, burun,
boaz rahatszlklar, sinzit, astm, akut bronit
gibi hastalklara en fazla messir olan faktr hava
kirliliidir. Hatta sanayilemi ehirlerde bron ve
akcier kanserinden lenlerin says daha fazladr.
Bugn sanayi ehirlerinde sabahlar havann, karbon
monoksit, karbon hitratlar azot bileikleri, toz,
duman, kurum gibi maddelerin birikiminden
arlam olduu, ehirlerde yaayan insanlarca
ok iyi bilinmektedir. ehirleri rten bu toz duman
tabakas fziki bakmdan kollaidal bir durumdur.
Daha dorusu bir aeresoldur. Hava iindeki kat
paralar ve mayi damlacklar ince bir ekilde
dalm olarak bulunurlar. nsanlar iin de zararl
olan ksm ise, atmosfere karan bu maddelerin
uradklar kimyevi reaksiyonlardr.
Havay kirleten maddelerin en nemlileri, baca
gazlarnda da belirtildii gibi
(CO), (S02), (N02), (F), (HS), (NH3), ganik tuzlar,
metan gibi maddelerdir. Bu maddelerin havaya
atld sanayi tesisler bugn iin tefrik edilmektedir.
Bunlardan bazlarn aada belirtelim. -SO'
kaynaklar: Bakr istihsali, gbre istihsali, porselen,
seramik, tula cam, inko, kurun fabrikalarndan
meydana gelmektedir.
- FI kaynaklar: Aliminyum sanayi, bakr sanayi,
seramik ve kiremit fabrikalardr.
- CO kaynaklar: Termik santrallar, demir elik
sanayi, petrol damtm, fosil yaktlarn kard
baca gazlardr.
- NH kaynaklar: Deri sanayi, gbre sanayi, eker
fabrikalardr.
-HS kaynaklar: Petrol rafineleri, selloz ve kt
sanayi v.s.dir.
Su Dnyas Ekim 2011
Havay kirleten maddelerden bir dieri de ekzost

gazlardr. Ekzost gazlarnn iinde bilhassa karbon
monoksit ile azot oksitleri vardr. nsan salna
tesir eden bu maddelerde, kurun ve eitli
karbonhidratlar bulunmaktadr. Nitekim kapal
garajlarda ekzost gazlarndan kan karbon monoksit
ile len insanlarn says oktur. Dier taraftan tetra
etil bileii halinde mevcut olan kurun gnmzdeki
insanlarn kemiklerinde bol miktarda birikmektedir.
Mesela eski insanlarn kemiklerinde 2 miligram
kadar bulunan kurun gnmzdeki ehirlerde
yaayan insanlarda 50-100 misli daha fazla olduu
tespit edilmitir.
Yaanan Ortam ve Hava Kirlenmesine Mdahale
Edilebilir mi? nsanolunun, hava ve muhit
kirlenmesi iin bu derece menfi tesirleri grdkten
sonra gerekli mdaheleyi yapmas herhalde zaruridir.
Bilhassa sanayilemede ileri gitmi lkeler,
ortamlarnda bu zararlar mahhas olarak
grdkten sonra are aramamalar dnlemez.
Bu hususta kendisine ve muhitine en az zarar veren
teknik ve metodlarn kullanmas kanlmaz hale
gelmitir. te bu hususlar idrak etme, mes'eleye
are aramann balangc olacaktr.
Gerekli mdahalenin yaplmasyla neticeye
gidileceine,Londra'y rnek gsterebiliriz.
Londra'ya 1952 ylnda kp 4000 den fazla insann
lmne yol aan hava kirlilii ngilizleri harekete
geirmitir. 1956 ylnda bir Hava Temizleme
Kanunu'' karlm ve bununla hassas yerlerdeki
ev ve fabrikalarda fazla kkrt ihtiva eden yaktlarn
yaklmas men edilmitir. Bunlarn yerine fuel-oil
'den istifade edilmeye balanmtr. Bundan sonra
Londra'nn nfusunun daha fazla artmamas iin
8 banliy kurulmu ve sanayi tesislerinin buralarda
kurulmalar tevik edilmitir. Buna ilaveten ehrin
trafii de muhtelif tedbirlerle azaltlmtr. Bylece
Londra artk Avrupa'nn havas en kirli ehri olma
durumundan kurtulmutur.
Yeni sanayi kurma gayretinde olan memleketler,

ayet sanayide ileri gitmi memleketlerden ders
alrlarsa avantajl duruma geebilirler. Onlarn
dt ayn hatalara dmeyebilirler. Yani insann
yaad muhite en az zarar veren teknik ve
metodlarn kullanlmas ve aratrlmasna ynelebilir.
Nitekim son zamanlarda Ilml teknik (La
Tecnigue Douce) ad altnda yeni teknik ve metodlar
gelitirilmektedir. Bu yeni metodlara mracaat
etmekle avantajl duruma geilebilir. Zaten istikbalde
eski metodlar, yerlerini 'lml teknie brakma
mecburiyetinde olacaklardr. Aksini yapmaa artlar
msaade etmeyecektir.
Sanayileme istiyorsak hava kirlenmesini tabi
karlamalyz'' dncesi ile hareket edildii
mddete msbet neticeler alnamayacaktr. Evvel
emirde en az kirleten usuller seilmesinde titizlik
gsterilmelidir. ayet bu mmkn olmuyorsa
kurulacak fabrikalarn artma tesislerini de birlikte
dnmelidir.
Atmosferin; dar yanma reaksiyonlar ile devaml
s verilmesine, enerji dnmlerine belirli snrlara
kadar dayanabilecei akldan karlmamaldr.
Gene yanmadan doan oksijen sarfiyat ve CO
retimi de snrsz olamaz. Bu snrlar zamannda
hesap- la tayin etmek muhit kirlenmesi
aratrmaclarnn hedefi olmaldr. Bugnk keyfiyet,
bu snr deerlerinden uzak bulunduumuzu
gsteriyor. nsanolu yalnzca bu dnemde
yaamasna bakarak kendini ansl grmemeli,
gelecek nesillerin de ansl olmas iin gayret
sarfetmelidir. Yani btn faaliyetleri ile insanla,
tabiattaki dengeye saygl olmaldr.
Gryoruz ki; dnyamzda byk bir dzen vardr.
Muhtelif canl organizmalarla, hava, su ve toprak
arasnda devaml mevcut bulunan al-veri
alakalarnn bulunduunu mahede ediyoruz.
Mesela: Toprakta ve suda yaayan bakterilerden
bir ksm azot gazn havadan organik maddelere
77
ve oradan da tekrar havaya gemesini salarlar.

ayet fabrika bacalar ile havaya attmz herhangi
bir kimyevi madde, bu faydal bakterileri yok edecek
olursa; havada azotun kalmama durumu veya yerini
amonyaa terk etme durumu gibi tehlikenin zuhur
edecei ihtimali vardr. nsanla hizmet gayesiyle
yaplan sanayi tesislerinde gerekli tedbirler alnmazsa
dnyamzdaki muvazenenin bozulmasna kadar
tesir edecei muhtemeldir.
Temizlik; tek ynl tedbirlerle elde edilen bir iyilik
hali deildir. Bilim otoriteleri temizlii u balklarla
ele almtr.
1) Bireysel (beden-elbise-yiyecek) temizlik.
2) Ev (mutfak-banyo-tuvalet)temizlii.
3) evre (atklarn uygun ekilde uzaklatrlmas)
temizlii,
4) Yeterli temiz su salanmas.
Bireysel temizlik dendii zaman, beden temizlii
akla gelir. Bunlardan cilt, el, az, burun, gz
temizlii; sa, trnak, koltukalt, yz, di ve ayak
bakm akla gelir. Dnya Salk rgt'nn, beden
temizlii, el temizlii, az ve di bakmnn, nemi
ve bunlarn korunma yollarna ait bilgileri mevcuttur.
Bireysel temizlie ramen, insan evreden hastalk
kapabilir. Kii ne kadar temiz olursa olsun, evresi
temiz olmad zaman, hibir eye dokunmasa bile;
hava, rzgr, bcekler ve dier tayclar yznden
hastalanabilir.
evre Temizliini u balklar altnda toplayabiliriz:
1) Elbiselerin temizlii.
2) Yiyeceklerin temizlii (Yakn evre).
3) Ev temizlii.
4) Sokak, cadde, mahalle, ehrin temizlii (Uzak
evre).
5) Yeterli temiz su salanmas.
1. Elbise Temizlii
Giyim eyalarnn seim ve bakm, enfeksiyon
ynnden nem tar. Orta a'da, Avrupa'da
yaayanlar scak tutan ama temizlenmesi g, ynl
giysiler giyerlerdi. O alarda insanlar pek ykanmaz,
giysileri kirlenir, kokar, bitlenir ya da pirelenirdi.
Kokuyu gidermek iin de otlardan yaplan esans
kullanrlard. Ancak 18. yzylda pamuk ticaretinin
balamasyla Avrupallar, ilk kez ucuz, hafif, kolayca
ykanabilen i amarlarna kavutular. st snflarda
ferd temizlik yeniden nem kazand. 19. yzylda
bireysel temizlik iyi yaamann bir art saylmaya
baland. Vcut temizlii ve giyim eyalarnn daha
sk deitirilip ykanmas sonucunda, bit ve pirelerle
birlikte veba ve tifs gibi hastalklar da kayboldu.
2. Yiyecek Temizlii
ou mikrop ve parazit, itiimiz su ve yediimiz
yiyeceklerle bular. Bunun iin annelerin ve zellikle
gda sektrnde alanlarn, yiyecekleri koruma
hususunda zel bir itina gstermeleri gerekir. Besin
zehirlenmesine sebep olan bakterilerin balca
kayna insandr.
nsanlarn boaz, burun, el, deri, barsak ve dks
bakteri ykldr. Tketilen dier bir besin kayna
da hayvan rnlerdir. Tketilen hayvan besinler,
bazen bakteri yata olabilmektedir. Kedi, kpek
vb evcil hayvanlar da bakteri yaymada olduka
tesirli olabilir. Evcil hayvanlar, dolatklar yerlerden
bakterileri eve tar. Sinek, bcek, haere ve fareler
de mikroplar tar ve bulatrr. Mutfak ortamndaki
pler, mikroplarn olutuu bir yerdir. Zamannda
kaldrlmayan pler, bcek, sinek ve fareler aracl
ile besinlere bakteri bulatrabilir.
Su Dnyas Ekim 2011
Besinlere bakteri bulamasn nlemek iin unlara

dikkat etmek gerekir:
- El ykama.
- Burun temizlii
- Trnaklarn kesilmesi.
- Tuvaletten sonra ellerin iyice ykanmas.
- Yemek ve su kaplarnn zerlerini kapatmak.
nsann, tkrk, haprk ve aksrktan besinleri
korumas gerekir. 1 gram tkrkte 100 milyon, 1
gram burun salgsnda 10 milyon bakteri
bulunmaktadr. nsanlarn % 30-50'sinin burnunda
besin zehirlenmesi yapan stafilococcus aureus
bakterisini tadklar bilinmektedir. Bu oran
hastahanede alan personelde % 65-80'e
kmaktadr. Normalde az, burun ve solunum
yollarnda bulunan bakteriler, solunum srasnda
havaya dalr. Normal konumada bu dalm azdr.
ksrme, aksrma ve yksek sesle konuma
esnasnda havaya verilen bakteri says artar. Kuvvetli
bir ksrmede azdan 5.000 damlack kt
tahmin edilmektedir. Hapr mada ise bu
damlacklarn says 1 milyondan fazladr. Bu
damlacklar, havada birka saat asl kalabilir. Besin
tayan birisi konuur, ksrr veya haprrsa,
azndaki bakterileri, tad besine bulatrr.
Evde ksren birisi varsa, ak kaplara mikrop
bulatrr. Ayrca evcil hayvanlarla, sinek, bcek ve
kemirgenlerle bakteri bulamn nlemek iin,
yiyecek ve iecek kaplar kapal tutulmaldr.
nsanolu sadece apartmanlarda ve korumal evlerde
oturmamaktadr. nsanlarn byk ounluu
yzyllardr tek katl evlerde veya adrlarda
yaamtr ve halen yaamaktadr. Dolays ile evcil
hayvanlar srekli, sinek ve kemirgenlerle i ie
yaamaktadr. Besin kaplarnn zerlerinin rtlmesi
bu zararllardan hastalk bulatrmasn nler.
Zamanmzdaki ev ve apartmanlarda yaygn halde
bulunan kalorifer bcekleri de ak kalm
yiyeceklerimize yeterince ortak olmaktadr. Ve baz
hastalklar bulatrmakta tesirli olmaktadr. Bunu

nlemek iin; pleri zamannda mutfaklardan
uzaklatrmal ve gdalar evcil hayvanlardan
korumaldr.
3. Ev Temizlii
Geni ve temiz evler salgn hastalklarn bulamasn
azaltr. Evlerde mutfaklarn temiz tutulmas, plerin
biriktirilmemesi nemlidir. nk pler bakterilerin
remesi iin ideal bir ortam oluturur. Ayrca
bcekleri de davet eder. Meskenlerin gerek alan,
gerekse oda says itibariyle yeterli olmas gerekir.
Dar ve kalabalk evlerde st solunum yolu
enfeksiyonlar ve bulac hastalklar ok yaygndr.
nsanlar ok yakn mesafelerde (70 cm'den aada)
gnlk hayatlarn srdrrken damlack yoluyla
hastalk aile bireyleri arasnda sk yaylr. O halde
ev; geni, temiz, plerin bekletilmedii bir yer
olmal.
4. Yeterli Miktarda Temiz Su

Salanmas
Dnya Salk rgt (WHO) temiz ve yeterli suya
ulama hakkn temel insan hakk kabul etmitir:
"Btn insanlarn, sosyal ve ekonomik durumu ne
olursa olsun, temel ihtiyalarn karlayacak temiz
ve yeterli miktarda ime suyu elde etmeye hakk
vardr."(Birlemi Milletler Konferans, 1977)
79

Keban Dam

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Keban Dam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ekim 2011

Dnyada var m hi su gibi aziz?

Sorumlu Yaz leri Mdr

Cenani Dkmeci'nin drtlnden Keban

Sevgili Su Dnyas Okurlar,

Yeni bir bulumann sevincini yaadmz bu saymzda Trk mhendisliinin

mzal yazlarn sorumluluu yazarlarna aittir. Yaz ve

yalnzca enerji retimleriyle ekonomimize can vermekle kalmamlar

Su Dnyas Ekim 2011

K I SA KKTC'ye DS Proje Mdrl ve 8 Bamhendislik

mukavele ilemlerini icra etmekle grevli, Devlet

Hakkri iin 2012 Yatrm yl Olacak

unu ifade etti. denek sknts yok. Hakkri'ye

Su Dnyas Ekim 2011

burada 2 tane Devlet Hastanesi, 9 tane salk

eitli incelemelerde bulunmak zere Hakkri'ye

Su Dnyas Ekim 2011

KI SA DSden Afrikal Mhendislere Eitim

3 katlmc Fas'tan ve 5 katlmc Burkina Faso'dan

Su Dnyas Ekim 2011

Takn Tahmin ve Erken Uyar Sistemi in almalara Balanyor

ifade edildi. Toplantda, hidroelektrik santrallerin

10 Su Dnyas Ekim 2011

1.418.000 ha tarm arazisi ise takndan

Su Dnyas Ekim 2011

crac Dairelerden DS Genel Mdrne Brifing

Dounun Parlayan Yldz Elaz DS Spor

Elaz DS Spor Masa tenisinde de yldz ve

12 Su Dnyas Ekim 2011

gelmitir. zellikle yaz aylarnda yaanan byk

Devlet Su leri Genel Mdrl tarafndan

ller Bankas, Bodrum ilesine ve Yarmada'daki

Projeye Neden htiya Duyuldu

Ancak Bodrum Yarmadas'ndaki yerleik nfusa

Su Dnyas Ekim 2011

beldelere 2040 yl nfusuna gre Geyik Baraj'ndan

Nfus ve Gelecek Projeksiyonu

14 Su Dnyas Ekim 2011

Gvercinlik mesuyu Artma Tesisi

projesi yaplan Geyik Baraj ve amky YAS sularn

Su Dnyas Ekim 2011

sale Hatt almalar

16 Su Dnyas Ekim 2011

1. ksm inaat ileri:

2. ksm inaat ileri

3. ksm inaat ileri

Su Dnyas Ekim 2011

DS mesuyu Projesinin Bodrum

Tesise hamsu Mumcular Baraj'ndan

18 Su Dnyas Ekim 2011

Yukardaki bu olumsuzluklarn giderilmesi iin

Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl zmir

Bodrum mesuyu Projesi

Yeni Artma Tesisi (Gvercinlik) Yapm,

20 Su Dnyas Ekim 2011

37 YAINDA BR DEV: KEBAN

Trk mhendisliinin ilk dev baraj tecrbesi olan

Gen Trkiye Cumhuriyeti'nin enerji ihtiyacn

Su Dnyas Ekim 2011

Enerji retimi haricinde Dou ve Gneydou

deitirmitir. Keban, ileriki yllarda benzeri barajlar

22 Su Dnyas Ekim 2011

Bu durum, mansabnda yer

Su Dnyas Ekim 2011