119

1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAI VE K

LKE AISINDAN SONULARI
ELTUT, Nkhet
TRKYE/
ZET
1877-1878 yllarnda Osmanl Devleti ile arlk Rusyas arasnda yaplan
sava Rum takvimde 1293 ylna denk geldii iin tarihimize 93 Harbi olarak
da gemitir.
Savan sebepleri arlk Rusyasnn Osmanllar Avrupadan kararak
kendi topraklarna katmak, stanbulu ele geirmek istemesi, stanbulu kendi
idaresine geirdikten sonra en byk arzusu olan scak denizlere inme
dncesidir. arlk Rusyasnn 1853 ylndaki Krm bozgunun intikamn
almak istemesi ve arlk Rusyasnn Hristiyan ve Slav aznlklar korumak
amacyla Osmanl Devletinin srekli i ilerine karmasdr. Ancak iki lke
arasndaki gerginliin savaa dnmesindeki en byk etken bu sonuncu
maddedir.
Rusya 24 Nisan 1877de Osmanl Devletine sava ilan ettiinde Yunanistan
Osmanl Devletine dmanca bir tavr taknm, Romanya, Srbistan ve Karada
prenslikleri de isyan ederek Rusyann yannda yer almtr. Bunun neticesinde
Osmanl Devleti savata yalnz kalm oldu. 93 Harbi Tuna ve Kafkasya
cephelerinde cereyan etmitir.
93 Harbi Osmanl Devletinin ar malbiyetiyle neticelenmitir. Rumeli
Trkl, Rus birlikleri ve Bulgarlarn byk katliam sebebiyle, byk
sarsntya uradndan, Trk nfusu aznla dmtr. Son asr Trk
tarihinin en byk g facias gereklemitir. Balkanlardan Anadoluya
uzanan yollar, gmen kafileleriyle dolmu ve bunlarn byk bir ksm, yine
Ruslar ve Bulgarlar tarafndan imha edilmitir.
Ruslarn Yeilkyde karargh kurmalarndan sonra, Bb- Al, 19 Ocak
1878de arlk Rusyasndan mtareke istedi. 9 ay 7 gn sren savaa, 31
Ocak 1878de imzalanan Edirne Mtarekesi son vermiti. Sonradan, 3 Mart
1878de, Ayastefanos (Yeilky) Antlamas imzalanm, ancak Abdlhamid
Hann siyas dehasyla, bu antlama yrrle girmemitir. Ayrca bu
antlama, Rus nfuzunu son derece arttrdndan, Avrupa devletlerini telaa
drmt. Avrupa devletlerinin itirakleriyle dzenlenen Berlin
Antlamasna gre (13 Temmuz 1878}, nceki antlamann baz maddeleri
hafifletilmitir. Ancak, Osmanl Devleti bu antlamaya gre, bugnk

120

Trkiyenin te birine yakn toprak ve byk nfus kaybna uramtr.

Ayrca. 300 milyon altn franklk sava tazminat deme mecburiyetinde brakld.
Balkanlarda ise Srbistan, Karada ve Romanya bamsz birer devlet oldular.
Anahtar Kelimeler: Osmanl-Rus Sava, 93 Harbi, 1877-1878 savann
sebep ve sonular, savalan cepheler, sava sonras iki lke arasndaki iliki.
Tarihte Osmanl-Rus likilerine Genel Bir Bak
Bilindii gibi tarihte arlk Rusyas ve Osmanl Devleti yzyllar boyunca
srekli iliki halinde bulunmu iki gl devlettir, ancak ne yazk ki bu iliki
hep sava eklinde olmutur. Osmanl Devleti hemen hemen her 25 ylda bir
arlk Rusyas ile savamtr. 1 1877-1878 Osmanl - Rus Savandan nce
genel anlamda iki lkenin ilikilerinin nereden balayp hangi noktaya kadar
geldiini gstermek gerekmektedir. Bu nedenle XV. yzyln sonlarndan XIX.
yzyln sonuna kadar Osmanl Devleti ve arlk Rusyas arasndaki iliki ve iki
lkenin tarihi gemiiyle ilgili konulardan ksaca bahsettikten sonra, tarihe 93
Harbi olarak da geen 1877-1878 Osmanl Rus Sava ile ilgili bilgilere yer
verilecektir. lk olarak, Osmanl Devleti ve arlk Rusyas arasndaki ilikinin
nasl baladna deinilmesinde fayda grlmektedir
1. lk Osmanl-Rus likileri (1492)
Osmanl Devleti ile Rusyann ilk diplomatik ilikisinin balangc III. van
zamanna dayanmaktadr. Rus tccarlarnn Azak ehrinde ve Kefede baz
basklara maruz kaldklarnn Moskovada renilmesiyle III. van bu durumu
siyasi ilikiler iin bir vesile sayarak Osmanl padiahna bir mektup yazmtr
(1492).
1497de Michail Pleeyev stanbula eli olarak gelir. lk Rus elisinin
stanbula gelii ve huzura kabulne dair Osmanl kaynaklarnda herhangi bir
kayda rastlanmamaktadr.2 II. Bayezid tarafndan III. vana gnderilen cevapta,
ilk Rus elisinin kaba hareketlerine deinilmi ve Kefe ve Azaktaki Rus
tccarlarna iyi muamele yaplacana dair sz verdiklerini bildirmitir.
2. lk Osmanl-Rus Sava: ihrin Seferi (1677-1678)
Ukrayna, Osmanl Devletinin himayesine girdikten sonra, Osmanllar
Kazaklar Rus ve Leh tehlikesine kar korumay taahht etmitir. Bunun
neticesinde Osmanl kuvvetleri Ukraynaya iki defa sefer dzenlemek zorunda
kalmtr. Bablinin, Ukraynay himaye ederken, zellikle Lehistan Budan
snrndan uzakta tutabileceini dnmesi nedeniyle Osmanl Devleti Ukrayna
1
Ahmet Teoman zkaya, Krm Sava, T. C. Erciyes niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans
Tezi, Kayseri, 1991, s. X.
2

Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi Balangtan 1917ye Kadar, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek
Kurumu, Trk Tarih Kurumu, XIII. Dizi, Say: 17, 4. bask, Ankara, s. 118.

121

ile ilgisini kesmemi ve burann Ruslarn eline dmesini engellemek amacyla

1677de ihrine bir sefer dzenlemitir, ancak sefer baarszlkla
sonulanmtr. Bir yl sonra, ihrin Ruslarn ve Kazaklarn elinden alnmtr.
3. Azak Seferleri (1695-1696)
Trk tarihinde Deli Petro olarak anlan Byk Petro arlk Rusyasn
scak denizlere ulatrmak iin harekete geerek Don Nehri azndaki Azak
Kalesinin zapt iin sefer hazrlna balamtr.
1687 yllarnda Krma kar sefer dzenlemekle Rusya, Osmanl Devleti ile
fiilen savaa girmitir. 1695 ilkbaharnda kalabalk bir Rus ordusu Azak zerine
gnderildiinde Osmanl kalesi btn Rus hcumlarna baaryla kar
koymutur.
Ruslar 1695-1696 k ve ilkbaharnda savaa hazrlanmtr. Kara ordusu
Azak Kalesine doru harekete geirilmitir. Ruslar, kaleyi nehir zerinden
kuatp yardm amal gelen Trk gemilerinin denizden gemesine izin
vermemi ve Azak Kalesini teslim olmaya zorlamlardr. Karadenizin kilidi
saylan Azak Kalesinin 1696 Temmuzunda Ruslarn eline gemesiyle
Petronun Karadenize alma politikasnda nemli bir adm atlmtr.
4. stanbul Bar Antlamas (1700)
Kutsal Birlik devletlerinin 3 Osmanl Devleti ile bar antlamas iin
mzakereye balamalar, Petronun planlarn bozmutur. 1699da Karlofa
Bar Antlamas imzalanmtr. Petro, kendi bana Osmanl Devletine kar
sava srdremeyeceini ve Karadenize kamayacan anlad iin
sveten Fin ve Riga Krfezlerini almaya karar vermitir. Bu nedenle,
stanbula bir heyet gndererek, Babli ile bar antlamas yapmay
dndn bildirmitir. 1700de yaplan bu bar antlamasna gre; Azak
Kalesinin Ruslarn elinde kalmas, Aa Dnepr boyunda Ruslarn eline geen
baz kalelerin Osmanllara iade edilmesi ve ara stanbulda daimi bir eli
bulundurma hakk verilmesi kararlatrlmtr. 1700 yl stanbul Bar
Antlamas, Rusyann Osmanlya kar ilk zafer antlamas mahiyetini
tamaktadr.
5. 1768-1772 Osmanl-Rus Sava ve Kk Kaynarca Antlamas (1774)
Ruslarn, ani bir basknla Osmanl arazisine girerek mlteci Lehlilerle
birlikte birok Mslman ldrmeleri zerine, 1768 ylnda Osmanl Devleti
Rusyaya sava ilan etmitir. Fakat hazrl ve iyi kumandanlar olmad iin
Osmanl ordusu 1769da Hotin Kalesi yannda Ruslara yenilmitir. Ruslar Tuna
boyuna doru ilerlemeye balarlar.

Venedik, Avusturya ve Lehistan.

122

Rus donanmasnn Osmanl donanmasn imha etmesiyle Babli bar

mzakerelerine balanmasn istemitir. Tunann gney sahilindeki Rus
kararghnn bulunduu Kk Kaynarca blgesinde, 1774te imzalanan barla
Osmanllar, arlk Rusyasnn ileri srd ar artlar kabul etmek zorunda
kalmtr. Bu antlama ile Rusya kesin bir ekilde Karadeniz sahillerine ulam
ve geni arazi elde etmitir. En nemlisi de Rusya, Ortodoks tebaay himaye
bahanesiyle Osmanlnn i ilerine karma imknn elde etmitir. Osmanl
Devleti ykl miktarda sava tazminat demek zorunda braklmtr.
6. 1787-1791 Osmanl-Rus Sava ve Ya Antlamas (1791)
Krmn Rusyaya balanmas ile Ruslara Kafkasya kaplar da almtr.
Blgeye Rus asilzadeleri yerletirilerek Kafkasya hkimiyeti iin nemli bir
adm atlr. Ksa bir sre sonra da demografik yap Ruslar lehine gelimeye
balar.4
Krmn elden gitmesi, Osmanl Devletinde byk bir tepkiye neden
olmutur. 1787 ylnda Osmanl Devleti Rusyaya sava ilan eder. Gittike
Ruslarn lehine dnen sava durumu Osmanl ynetimini bara zorlamtr.
1791de Ya ehrinde imzalanan bar antlamas artlar gereince Osmanl
Devleti, Krmn Rusyaya balanmasn tanmtr. Bylece Rusyann
Karadenize ulamak amac gereklemitir.
7. 1806-1812 Osmanl - Rus Sava ve Bkre Antlamas (1812)
Osmanl padiah III. Selimin saltanat dneminde 1792-1805 yllar
arasnda Osmanl Devleti ve Rusya bar iinde yaamlard. Rusya, Osmanl
Devletinin, Rus yanls Eflak ve Bodan beylerini grevden almasndan honut
olmamtr. 40. 000 civarnda Rus askerinin Eflak ve Bodana girmesi zerine,
III. Selim 22 Aralk 1805 tarihinde boazlar kapatarak Rusyaya sava ilan
etmitir.
Ruslarn Srp isyann desteklemesi ve Balkan milletlerini kkrtmas ve
Eflak-Bodan igal etmesi karsnda Fransann etkisiyle Osmanl Devleti
Rusyaya sava ilan etmitir. Osmanl - Fransz yaknlamas karsnda
ngiltere Rusyann yannda yer almtr. ngilizler ise Ruslara destek olmak iin
donanmalarn stanbula gndermi, ancak stanbula sadece denizden
yapacaklar bir saldryla baarl olamayacaklarn anlayarak geri dnmlerdir.
Fransa 1807de arlk Rusyas ile dostluk kurunca Osmanl Devleti
ngiltereye yaklamaya balamtr. Avrupada siyasi ortam yeniden deiir.
Fransa ile arlk Rusyasnn aras yeniden alr. Rusyaya silahlarn eviren
4

Zekeriya Trkmen, XIX. Yzyl Balarnda Rusya nn Gney Kafkasya Politikas (1800lerin
Bandan 1828 Trkmenayr Antlamasna Kadar).

123

Fransa bu defa Osmanl Devletinin yannda yer alr. Fransaya gvenemeyen

Osmanl Devleti ise Rusya ile 28 Eyll 1812 tarihinde Bkre Antlamasn
imzalayarak sava sona erdirmitir.
Bu antlamaya gre; iki devlet arasnda Tuna nehri snr olacak; Ruslar
Beserabya hari igal ettikleri yerleri geri verecek; Osmanllar, Bosna ve
Eflakdan 2 yl vergi almayacak, Srplar kendi ilerinde serbest kalacakt. Tuna
Nehrinde hem Osmanl hem de Rus gemileri serbeste dolaabilecekti. Prut ve
Tuna nehirlerinin sol sahilleri iki lke arasnda snr kabul edilecekti.
8. 1828-1829 Osmanl-Rus Sava ve Edirne Antlamas (1829)
1826 Hazirannda Yenieri Oca nn ortadan kaldrlmasyla Osmanl
Devleti deta ordusuz kalmtr. Rusya Osmanl Devletinin ordu boluuna
denk gelen dnemden faydalanmtr. Sava nedeni olarak da szde Rum
Meselesi ne srlmtr.
Fransa, ngiltere ve Rusyadan oluan devletin birlemi donanmas,
Osmanl ve Msr donanmasnn bulunduu Navarin Limannn nne gelerek
Navarindeki Osmanl ve Msr donanmasn tamamen imha etmilerdir (20
Ekim 1827). Babli Avrupa Devletlerinin bu hareketlerini protesto ederek
tazminat istemi ancak Rusya bu istee sava ilanyla cevap vermitir.
Toparlanma frsat bulamayan Osmanl Devletinin Navarindeki donanmas
yaklmtr. Bu olayn ardndan sava tazminat istemesi gerekirken Osmanl
Devleti 8,5 milyon lira sava tazminat demek zorunda braklmtr. 1829
ylnda imzalanan bar antlamasna gre Rusya, hem Tuna boylarn hem
Karadenizin dou sahilini ele geirmi ve Osmanl Devleti snrlar iinde
yaayan Ortodoks halkn himayesini de stlenmi oluyordu.
9. 1833 Hnkr skelesi Antlamas
Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paann isyan ve olu brahim Paann
1832 sonunda Ktahyaya kadar ilerlemesi zerine, Sultan II. Mahmud ar I.
Nikolaydan yardm istemitir. Rus arnn 12 bin kiilik bir Rus kuvveti
gndermesi zerine Rus ktalar Boaziinin Anadolu sahiline karlmtr.
Bylece ar I. Nikolay emeline ulam; Rus ordusu Boaziine ayak basm,
Rus donanmas da stanbul Boazna girmitir.
Ruslar Hnkr skelesindeki Rus kararghnda, Babliyi uzlamaya
zorlamlardr. Hnkr skelesi Antlamasna gre; Rusya ile Osmanl Devleti
arasnda karlkl yardma dayanan askeri bir ibirlii yaplacakt. Uzlamann
gizli maddesiyle Babli bir sava olaynda Rusyadan baka btn yabanc
devletlere anakkale Boaznn kapanmasn kabul etmitir. Rusya bu
antlama ile Osmanl Devletini bir bakma himayesi altna alm, Karadenize
yabanc devlet gemilerinin girmesini nlemitir.

124

10. 1853-1855 Krm Harbi ve Paris Bar Antlamas (1856)

ar I. Nikolay stanbulu almak ve lecei muhakkak olan hasta adam
olarak tabir edilen Osmanl Devletinin mirasna konmak arzusunda idi. Bu
nedenle Osmanl Devletini paylamak iin ngiltere ile uzlama siyasetini
takibe balamtr.
Fransa, Kudsteki Katoliklerin, Rusya da Ortodokslarn hamisi sfatyla
Babliden birtakm taleplerde bulunmulardr. Bablinin, arn ar
taleplerini reddetmesiyle Rusya, Osmanl Devletine sava ilan etmitir.
Ruslarn sava devam ettiremeyeceklerinin anlalmasyla 1856 ubatnda
Pariste mttefik devletler ile Rusya arasndaki grmeler neticesinde antlama
artlar belirlenmitir.
Her iki tarafn sava srasnda igal ettikleri sahalar boaltmas, Osmanl
Devletinin btnl ve istikllinin antlamay imzalayan devletler
tarafndan garanti altna alnmas, Karadeniz btn devletlerin sava gemileri
iin kapal olmas, Karadeniz sahili boyunca tersane ve mhimmat depolar
kurulmamas byk devletler tarafndan garanti altna alnmas kararlatrlan
maddelerin en nemlileri idi.
Osmanl Devleti XIX. yzylda hem iten hem dtan ypratlmtr.
Asrlardr ktaya hkmetmi olan Osmanl Devletinin saltanat, ordu,
medrese zerine kurduu nizam ve otoritenin birdenbire hz kesilmeye
balam, itibardan dmtr. Bu nedenle Osmanl Devletine artk
Avrupann hasta adam gzyle baklmaya balanmtr. 5
11. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava; Ayastefanos Antlamas; Berlin
Kongresi (1878)
1877-1878 Osmanl-Rus Sava tarihimizde 93 Harbi olarak geer. Bunun
nedeni de sava tarihinin Rum takvimde 1293 ylna denk gelmesidir. Bu sava
bir bakma Osmanlnn geleceini belirlemesi asndan byk nem tamtr.
XVIII. yzyldan itibaren her frsatta Osmanl Devleti ile savaa giren Ruslar,
stanbulu ele geirmek niyetindelerdi. Rusya, ilk hedefi olan Anadolu
zerinden Akdenize, Kafkaslar ve ran zerinden de Basra Krfezine inmek
amacn gerekletirmek iin sadece XIX. yzylda 1806-1812, 1828-1829,
1853-1856 savalarn balatmtr. Ancak hedeflerine ulaamadklar iin yeni
bahaneler ile 1877 ylnda yeni bir savaa girmilerdir.6
5
Ahmet Teoman zkaya, Krm Sava, T. C. Erciyes niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans
Tezi, Kayseri, 1991, s. 170.
6

Mustafa ztrk, 1877-1878 Osmanl-Rus Harbi Belgeleri: Abdi Paann Muhakemesi (25 Belge ile
Birlikte), Belgeler, C. XXIII, Say: 27, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Trk Tarih Kurumu,
Ankara, 2002, s. 117-118.

125

Bu savan balca sebepleri; arlk Rusyasnn Osmanllar Avrupadan

kararak kendi topraklarna katmak istemesi, arlk Rusyasnn scak
denizlere inme plan, 1853 ylndaki Krm bozgununun intikamn almak
istemesi, Hristiyan ve Slav aznlklar korumak amacyla Ruslarn srekli
Osmanl Devletinin i ilerine karmas eklinde sralanabilir.
1853 ylnda Ruslar Krm malubiyetine uradktan sonra intikam
alabilmek iin frsat kollamtr. Dnemin resmi belgelerine gre bu savan asl
nedeni, Bulgaristann ve Balkanlardaki Hristiyanlarn kesin ve srekli
bamszla kavumak arzusu idi.7
93 Harbi iki cephede cereyan etmitir. Tuna ve Kafkasya cepheleri. Tuna
cephesinin bakumandan, Serdr- ekrem Mir Abdlkerim Ndir (Abdi) Paa
idi. Emrindeki kuvvetler orduya ayrlmtr. Bat grubunun banda nl
Plevne savunmasyla tarihimize geen Mir Osman Paa, Dou ordusunun
banda Mir Ahmed Eyp Paa, Gney ordusunun banda ise Mir
Sleyman Paa grev almlardr.
Abdlkerim Nadir Paann, dmann Tunay gemesine seyirci kalmasyla,
sava yar yarya kaybedilmitir. Oysaki Osmanllar iin en byk mit, Ruslar
Tuna Seddi zerinde durdurabilmek ve bu seddi amalarna engel olabilmekti.
Bu baarszlndan dolay Serdr- ekrem, bir mddet sonra Dvn- harbe
verilip mahkum edilmitir.
Rus kuvveti sratle ilerleyerek, Balkanlardaki ipka geidini igal ettiinde
Ruslar iin Edirne ve stanbul yolu alm gibiydi, fakat Plevneye gelen ve
burada alelacele toprak tabyalar ina ederek, Plevneyi bir kale haline getiren
Osman Paann 4. 000 kiilik ordusu, Ruslarn ilerleyiini durdurmutur. Rus
bakumandanl bu defa stn Rus kuvvetlerini Plevne zerine gndermitir.
Osman Paann dhiyane idaresi ve cesareti sayesinde Plevnedeki kk Trk
ordusu, Ruslarn btn saldrlarn kanl kayplar verdirerek pskrtmtr.
Osman Paann ordusunda yiyecek ve cephane kalmadndan, Plevnede 5-6
ay kuatlm olan Osmanl ordusu, Rus hatlarn yarmak istemi, fakat
baaramamtr ve Osman Paa yaral bir hlde Ruslara esir dmtr. Ancak
ar ve generaller duyduklar sayg nedeniyle klcn tekrar Osman Paaya iade
etmilerdir.8 Yeni takviyelerle glenen dman karsnda Osman Paa, yardm
alamadndan Plevne de der (10 Aralk 1877). Plevnenin dmesi ile Rus
birlikleri serbest kalmlardr. leri harektlarna devam eden Ruslar, Sofya, Ni
ve Vidini aldktan sonra Edirneye ynelmilerdi. Edirneyi de aldktan sonra

100 Let Osvobojdeniya Balkanskih Narodov Ot Osmanskogo ga, Material Mejdunarodnoy Naunoy
Konferentsii, Moskva, 15-17 maya 1978g. , glava II, . . Rostunov, Russkaya Armiya Osvobojdeniye
Narodov Balkan Ot Osmanskogo ga, Akademiya Nauk CCCP, Otdeleniye storii, Moskva, 1979 ctr. 116.
8

Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, VII. Dizi, Say: 169, Ankara, 1997, s. 519.

126

da Yeilkye ulatlar. Bylece Tuna cephesindeki sava, Osmanllarn

aleyhine neticelenmitir.
93 Harbinin ikinci cephesi Kafkasya idi. Tuna cephesi kadar ciddi
olmamakla beraber, burada da olduka etin arpmalar olmutur. Cephe
kumandan Ahmed Muhtar Paa idi. 125. 000 kiilik Rus ordusunun banda ise,
Ermeni asll Melikov bulunuyordu. Ahmed Muhtar Paann Ruslara kar
21 Haziranda Halyaz, 25 Haziranda Zivin, 25 Austosta Gedikler Meydan
Muharebelerini kazanmas zerine, kendisine Gazi unvan verilmitir.
15 Ekim 1877 Alacada Meydan Muharebesi, Kafkas cephesinin dnm
noktas olmutur. Ahmed Muhtar Paa, fazla kayp vermemek iin Erzuruma
ekilmek zorunda kalmtr. Bu durum sonucunda Kars akta kaldndan, 18
Kasmda Ruslarn eline gemitir. Ancak, Erzurumda halkn da katld
destanlaan savunma karsnda Ruslar Erzurumu alamamlardr.
Osmanl ordusu zamann geliimine uygun eitim ve retimden yoksundu.
Snflara kabiliyete uygun ayrm yaplmazd. At eitimi tamamen ihmal
edilmi, ktalar yrye altrlmamt. Ktalar savata bu iki konuda
disiplinsiz ve keyfi harekette bulunmulardr. Osmanl donanmas Avrupada
3. gelmekte idi. Ancak yeni alnm gemilerin teknik ilerinden anlayan
personel de yoktu. 9
Ruslarn durdurulamayaca anlalnca, Sultan II. Abdlhamit bar
mzakerelerine girimek iin mracaatta bulunmutur. Osmanl Devletinin ar
malbiyetiyle neticelenen 9 ay 7 gn sren savaa 31 Ocak 1878de imzalanan
Edirne Mtarekesi son vermitir. 19 ubat (3 Mart) 1878 tarihinde Ayastefanos
Antlamas imzalanmtr.
Bu antlamaya gre; Karada, Srbistan ve Romanyann tamamen bamsz
olmas, Osmanl Devletine vergi ile bal, Dou Rumeli vilayeti, Bat Trakya
ve Makedonyay iine alan byk bir Bulgaristan Prenslii kurulmas, Douda
Batum, Kars, Ardahan ve Beyaztn sava tazminatnn bir ksmna karlk
olarak Rusyaya verilmesi, Kotur ve civarnn rana braklmas, Rusyaya kar
Osmanl Devletinin Hristiyanlar yararna reformlar yapmay stlenmesi
hkmleri kabul edilmitir. 10
Ayastefanosun bir dier zellii de, Mukaddemat- Sulhiye yani bir n
Bar baln tamasdr. nk Plevneden sonra Ruslarn Edirneye
ynelmeleri karsnda zellikle ngiltere ve Avusturyann bakaldrmalar ve
barn ancak bir Avrupa konferansnda dzenlenebilecei konusundaki
itirazlar ve Rusyann da buna raz olmas, Ayastefanosu bir geici bar
9

Necati Sral, 1877- 1878 Osmanl Rus Savanda Balkan Cephesi Askeri Harekt, Ankara, 1997, s. 24.

10

T. C. Genelkurmay Harb Tarihi Bakanl Resm Yaynlar, Seri No:4, Balkan Harbi (19121913), C. I,
Harbin Sebepleri, Askeri Hazrlklar ve Osmanl Devleti nin Harbe Girii, Ankara, Gnkur. Basmevi,
1970, s. 2021.

127

antlamas niteliine sokmutur. 11 Ancak II. Abdlhamid Han bu antlamay

yrrle koydurmamtr. Ayrca bu antlama, Rus etkisini son derece
arttrdndan, Avrupa devletlerini telaa drerek Berlinde bir kongre
toplanmasn gerektirmitir.
Panslavist basnn iddetli eletirilerine ramen, Rus hkmeti, 1878 yaznda
Berlinde yaplan antlamay imzalamak zorunda kalmtr. Ayastefanos
Antlamasnn Osmanl Devleti aleyhine tad 29 madde, Berlin
Konferansnda 64 maddeye kartlarak Osmanl Heyetine imzalatlmtr. 12
Berlin Kongresi (13 Haziran-13 Temmuz 1878) kararlar gereince:
Douda Batum, Kars ve Ardahan Ruslar almtr; Osmanl Devleti bugnk
Trkiyenin te birine yakn toprak ve byk nfus kaybna uramtr,
Balkanlarda Srbistan, Karada ve Romanya bamsz birer devlet olmulardr,
Osmanl Devleti 802 milyon 500 bin Frank sava tazminat demek zorunda
braklmtr, Bulgaristan Tuna Nehri ile Balkan Dalar arasnda iilerinde hr,
ancak dilerinde Osmanllara bal zerk bir prenslik olmutur.
Bu antlamann Osmanl Devletine salad kazanlar yle sralanabilir13;
Makedonya (Selanik, Manastr, Kosova illeri ile Kstendil ve Serfice
Sancaklar) ve Edirne ilinin baz paralar Osmanllarda kalmtr, Ege Denizi
kylarna inmesine karar verilmi olan Bulgarlar Egeden uzaklatrlmtr,
Douda Beyazt ve Elekirt Osmanllarda kalmtr.
Bu antlama ile Osmanl Devletinin kayplar ise yledir; Bosna-Hersek ve
teyiden Kbrs Osmanllardan alnmtr, Osmanl Devletine ok ar mali
zorluklar yklenmitir.
Rusya, bu savatan kazanlar elde ettiyse de Berlin Kongresiyle bu
kazanlarn snrlandrlmas, Rusyada byk bir hayal krklna ve Rusya ile
Avusturya-Macaristan ve Almanya arasnda dmanlk ve gvensizlik hislerinin
artmasna neden olmutur. Berlin Kongresinin, Panslavizm hareketleri iin de
mit krc olmasyla arzulanan byk Slav devleti kurulamamtr.
Balkan Slavlar bu savatan byk menfaatler elde etmilerdir. Fakat Rus
Hkmetinin esas gayesi Slav kardeleri kurtarmak deil, onlar scak bir
alet yapmak ve Rusyann bir uydu memleketi haline getirmekti.
1829 tarihli Edirne Antlamas ile Osmanl Devleti, Trkmenay Bar
Antlamasnn hkmlerini kabul etmitir. Bu durumda Kafkasya, Rus siyasi
11
Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, VII. Dizi, Say: 169, Ankara, 1997, s. 523.
12

Turhan ahin, ncesiyle ve Sonrasyla 93 Harbi, Kltr ve Turizm Bakanl: 898, Kltr Eserleri Dizisi:
115, Ankara, 1988, s. 129.

13

T. C. Genelkurmay Harb Tarihi Bakanl Resmi Yaynlar, Seri No:4, Balkan Harbi (1912-1913), c. I,
Harbin Sebepleri, Askeri Hazrlklar ve Osmanl Devleti nin Harbe Girii, Ankara, Gnkur. Basmevi, 1970, s.
22-23.

128

ve askeri hkimiyetinin batda Anadolu zerinden Akdenize, gneyde ran

zerinden Hint Okyanusuna ve douda Hazar Denizi zerinden Asyann
kalbine evrildii bir s haline gelmitir. Osmanl Devleti Edirne
Antlamasnn imzaland 1829 ylndan devletin yklna kadar geen
srede Kafkasyadan gelen gmenlere her zaman kapsn ak brakarak
blgeyle olan ban devam ettirmitir.
1877-1878 sava srasnda 600 bin Trk, Bulgar ve Rus zulmlerinden
kurtulmak iin douya doru g etmek zorunda kalmlardr. Bunlardan 100
bin kadarnn Anadoluya, 150 bininin stanbula, 150 bin kiilik bir grubun da
Rodoplar ile Bat Trakyaya sndklar gzlenmitir. 14
Berlin Kongresi, Osmanl Devletinin paralanma ve dalma nedenlerinden
en nemlisini tekil eder. Berlin Antlamas ile Osmanl Devleti 287. 510 km
toprak kaybetmitir. Osmanl Devletinin Balkan topraklarna kendisi yerlemek
ve bu suretle Balkanlarda bir Slav Birliinin kurulmasn nlemek iin
almaya balamasyla Avusturya ve Rusya arasnda etin bir mcadeleye
neden olmutur. Bu mcadele I. Dnya Savann da nedeni olacak ve Osmanl
Devleti ile Avusturya-Macaristan mparatorluu ve arlk Rusyasn tarihten
silecektir.
KAYNAKA
Armaolu, Fahir, (1997); 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), Atatrk
Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VII. Dizi,
Say: 169, Ankara.
Balkan Harbi (1912-1913), (1970); C. I, Harbin Sebepleri, Askeri
Hazrlklar ve Osmanl Devletinin Harbe Girii, I. Blm, Siyasi ve Corafi
Durum, T. C. Genelkurmay Harb Tarihi Bakanl Resm Yaynlar, Seri No:
4, Gnkur. Basmevi, Ankara.
Devlet, Nadir, (Gz 1996); smail Gaspral Dnemi ve Ruslarla Uzlama,
Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, say: 2, S. 403-408.
http://www. emelvakfi. org/ismailgaspirali/yazilar/ndevlet3. htm
Kurat, Akdes Nimet, (1999); Rusya Tarihi Balangtan 1917ye Kadar,
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Trk Tarih Kurumu, XIII. Dizi,
Say: 17, 4. Bask, Ankara.
Moiseev, P. P, Petrosyan, Yu. A. , (1979); Ekonomieskoye i Politieskoye
Polojeniye Osmanskoy mperii v 70-h Godah XIX v. , glava IV, 100 Let
Osvobojdeniya Balkanskih Narodov Ot Osmanskogo ga, Material

14

Trel Ylmaz, Tarih Perspektif inde Bat Trakya ve Bat Trakya Trk Aznlnn Haklarn
Koruyan Antlamalar, (1878- 1923).

129

Mejdunarodnoy Naunoy Konferentsii, Moskva,

Akademiya Nauk CCCP, Otdeleniye storii, Moskva.

15-17

maya

1978g,

zkaya, Ahmet Teoman, (1991); Krm Sava, T.C. Erciyes niversitesi,

Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri.
ztrk, Mustafa, (2002); 1877-1878 Osmanl-Rus Harbi Belgeleri: Abdi
Paann Muhakemesi (25 belge ile birlikte), Belgeler, C. XXIII, Say: 27,
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Trk Tarih Kurumu, Ankara, s.
117-118.
Rostunov,. . ; Russkaya Armiya Osvobojdeniye Narodov Balkan Ot
Osmanskogo ga, (1979); glava II, 100 Let Osvobojdeniya Balkanskih
Narodov Ot Osmanskogo ga, Material Mejdunarodnoy Naunoy
Konferentsii, Moskva, 15-17 maya 1978g, Akademiya Nauk CCCP, Otdeleniye
storii, Moskva.
Sral, Necati, (1997); 1877- 1878 Osmanl Rus Savanda Balkan Cephesi
Askeri Harekat, Ankara.
ahin, Turhan; (1988), ncesiyle ve Sonrasyla 93 Harbi, Kltr ve
Turizm Bakanl: 898, Kltr Eserleri Dizisi: 115, Ankara.
Trkmen, Zekeriya; XIX. Yzyl Balarnda Rusyann Gney Kafkasya
Politikas (1800lerin Bandan 1828 Trkmenayr Antlamasna Kadar).
http://www. manas. kg/pdf/sbpdf10/makaleler/2. pdf
Ylmaz, Trel; Tarihi Perspektif inde Bat Trakya ve Bat Trakya
Trk Aznlnn Haklarn Koruyan Antlamalar, (1878-1923).
http://www. dicle. edu. tr/dictur/suryayin/khuka/turel. htm
Ylmaz, Trel; Balkan Tarihinden Bir Kesit: XIXuncu Yzylda
Balkanlarda Bamszlk Hareketleri.
http://www. akader. org/khuka/3_99_subat/balkan_tarihinden. htm
http://www. dallog. com/antlasmalar/ayastefanos. htm
http://www. dallog. com/antlasmalar/berlin. htm
http://tr. wikipedia. org/wiki/93_Harbi

130