MAWAiOU'l iRFAN

RFAN SOFRALAR

Niyazi-i Muhammed Msri

NOTLARLA eViREN
Dr.

Sleyman ATE

EMEL MATBAAS
1971

ANKARA

iiNDEKLER
N SZ
NtYAZ- MISRI'NN HAYATI VE ESERLER
BRNC SOFRA: Kitabn yazlmasndaki hikmet,
faknn manas
KNC SOFRA: ki deniz olan zahir ve batn ilimlerinin birbirine kanmamas
NC SOFRA: Ey iman edenler zandan saknmz. ayetinin tefsiri
DRDNC SOFRA: Gece ve gndz iki ayet kldk ayetinin tefsiri:
BENCt SOFRA: Ruhun cesetlere girmesi ve bu ekillerde grnmesi
A L TINCI SOFRA: O gn yer, baka bir arz olur
ayetinin tefsiri:
YEDNCl SOFRA: Allah selamet evine anr ayetinin tefsiri:
SEKzNC SOFRA: Riyakar ve gerek alimin
temsili:
DOKUZUNCU SOFRA : Herkesin yneldii"bir ciheti
vardr ayetinin tefsiri
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
ONUNCU SOFRA : Yaptndan sorulmaz. ayetinin
tefsiri:
ON BRNC SOFRA : Gnahkarlar hakkndaki
gr:
ON KNC SOFRA : Ey insanlar szi bir tek nefisten yarattk ayetinin tefsiri :
.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ... . . . . . . . . . .

ON NC SOFRA : Biz brahim'e gklerin ve

yerin melektunu gsterdik ayetinin tefsiri :
ON DRDNC SOFRA: Hal Tercemesi :
ON BENC SOFRA : Allah'a varan yollar :
ON ALTINCI SOFRA : Kaside- Brdenin Tesbii ve
grlen Ruya:

Sahife
I-II
1
8
10
12

14
18

20
22
24

26
30
32
34

36
38
41
44

Sabife
ON YEDiNC SOFRA: Mttakilere va'dedilen cennet... ayetinin tefsiri:
ON SEKzNC SOFRA : Allah, kendisine irk ko
ulmasn affetmez, bunun dnda dilediini affeden>
ayetinin tefsiri:
ON DOKUZUNCU SOFRA: Zaman
YRMNC SOFRA: Rabbinden sana indirileni
tebli et ayetinin tefsiri:
YRM BRNC SOFRA : Hibir hayvan yoktur ki
Allah onu almndan yakalamasn ayeti hakkndadr.
YRM KNC SOFRA: nsanlarn hesaplan zamam yaklat ayetinin tefsiri:
YRM NC SOFRA: Ay'n gnee ve halka
kar yzleri:
YiRMDRDNC SOFRA: Peygamberlerin ve veli
lerin kendi zamanlarnda takdir edilmeyip sonradan
takdir edilmeleri:
YRMi BENC SOFRA : Rsum ve tarikat alimlerinin k ve bahar ile temsili :
YRM ALTINCl SOFRA: nsan vcudu, Kafilelerin
gelip getii drt yol ortasnda bulunan bir ehirdir.
YRM YEDNC SOFRA: Kadir Gecesi
YiRM SEKiZNCi SOFRA : Bir babadan drt ocuk
YRM DOKUZUNCU SOFRA : Her nefis lmn ta. ...
dm tadacaktr ayetinin tefsiri : . .
OTUZUNCU SOFRA : eyh Mahmud e1-skdari'ye
mektup:
OTUZ BRNC SOFRA : eyhler eyhi Erdebill'ye
gnderilen mektup
OTUZ NC SOFRA: eyhulislam Yahya el-Minkari'ye gnderilen mektup:
OTUZ DRDNC SOFRA : Cennetin etraf mekarihle bezenmitir:
OTUZ BENCi SOFRA: Te'dip ve Te'eddp hakkndadn' :
.

ii

. . . . . . . . . . . . . . .

46

48
51

56
58
59
61

63
66

67
70

72
74
76
79
79

80
83

Sahife
SOFRA: Bana ve anana babana
kret ayetinin tefsiri :
OTUZ YEDNC SOFRA: Daima rnmetimden bir
taife hakk yceltmek iin savaacaktr Hadisinin
izah :
OTUZ SEKziNCi SOFRA : Bahar, Sevgili ve Nedimi :
OTUZ DOKUZUNCU SOFRA : Siz, dnya ilerinizi
benden iyi bilirsiniz. Hadisinin tefsiri :
KIRKlNCI SOFRA: Halvetiyye Silsilesi : ...... . .
KRK BRNC SOFRA : Biz dnya semasn yldz. .
larla ssledik. ayeti
. .
.. . .
.
KRK KNCi SOFRA : De ki: babalarnz, Allah
yolunda savatan hayrl ise bekleyin . . . ayetinin
OTUZ ALTNC

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . .... .... .. . . . . .

. . . .

...........

. .

. . .

...

. . .

. . .. . .

SOFRA: Bana salat getiriniz, Allah'tan benim iin vesile isteyiniz Hadisinin izah :
KRK DRDNC SOFRA : Zamannz gnlerinde
Rabbinizin nefhalan vardrD Hadisinin izah :
KRK BEiNC SOFRA : Ey iman edenler Allah'tan
korkunuz, O'na vesile isteyiniz. ayetinin tefsiri:
KRK ALTINCI SOFRA: lmin nevileri ve efdali :
KRK YEDiNCi SOFRA : Vahdet ve kesret gziyle
cihan
KRK SEKiziNC SOFRA: Nefis merhaleleri:
KRK DOKUZUNCU SOFRA : slam askerlerinin ga
zasna tefe'l
ELLNC SOFRA: Enfs kyamet alametleri . . . .
ELLi BRNC SOFRA: "Allah bir adamn karnnda
iki kalb yaratmamtr
ELLi KNC SOFRA: Grmyorlar m ki biz on
lann arzn etrafndan eksiltiyoruz ayetinin izah :
ELLi NC SOFRA: Allah'm, her peygamberden
bir zelle izhar etmesindeki hikmet :
ELL DRDNC SOFRA : O, her an baka bir andadr ayetinin tefsiri :
KRK NC

iii

. .

85
86
88
91
93
97

101
103
104
107
111
113

117
119
121
123
125
127

Sahife
ELL BENC SOFRA : Dnyada mevcut her eyin
131
ik iciheti vardr :
133
ELL ALTNC SOFRA : Ne'e-i-a ve Ne'e-i Uhra :
ELL YEDNC SOFRA: "Sana zill karneyn'den sorarlar. . . ayetinin tefsiri :
135
ELL SEKlzNC SOFRA : (,Musa arkadana "Ben
iki denizin birletii yere ulamaa, yahut yllarca yrmeye kararlym dedi ayetinin tefsiri :
137
ELL DOKUZUNCU SOFRA : Hz. Hasan ve Hseyn'in
erefleri
149
ALTM BRNC SOFRA : Ehl-i Hal dilinden Kevser Suresi :
152
ALTM KNC SOFRA: Muhammed Evladn seve
nin fazilette oldu, Muhammed Aleyhisselam'm ev156
ladm sevmiyenin ziyanda olduu hakkndadr : . . . .
ALTM NC SOFRA : "Size mu'cizelerini gsteren, size gkten nzk indiren O'dur. Allah'a ynelenden bakas ibret almaz . . . . . . . , . . . . . . . ayetinin tefsiri 166
ALTM D RDNC SOFRA : Benim zikrimde van
olmayn ayetinin tefsiri : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
ALTM BENC SOFRA: " iken diriltip . . . . . . . .
Kafirlere iledikleri gzel gsterilmitir ayetinin
tefsiri :
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
ALTM ALTNC SOFRA : sa Aleyhisselam'n Resul Aleyhisselam', Resuln de sa'y mjdelemesi
175
ALTM YEDNC SOFRA : Allah'm, Adem'e ret178
tii esma hakkn dadr:
ALTM SEKIZiNCI SOFRA : Allah'n, ResuI- Ekre180
.. . .
.
.
mine rettii esma hakkndadr:
ALTM DOKUZUNCU SOFRA: ELM.Gulibeti'r-rum
. . . . . . ayeti hakknda . . . . .
YETMNCI SOFRA : sa'nn Adem gibi olmas ve
iki Hasan'n risaletlerinin son zamanda Gnein batdan dou gibi meydana kmas hakknda
. .. 189
YETM BRNC SOFRA: "Allah Nuh'a buyurdu
eyleri size de din olarak buyurmutur . . . . ayeti
hakknda
191
. . . . . . . . . . . . .. . . ..... . ....... . . . . . . . . . . . . . . . .

...

....

..

. . ..

.. . . . . .

. . ..

. .

. .

..

Allah'n IGtfiyle tercemesine muvaffak olduumuz

bu

eser, Niyazi-i Msrfnin en byk ve en son eseridir. Buna

ramen imdiye kadar hi baslmamtr. Eserin birka ns
has i vardr. Biri A.. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, ismail
Saip Sencer Ktphanesi i. Defter, 1426 numarada kaytl

dr. Eserin tercemesini nce bu nshadan yaptm. Sonra is

tanbul'daki nshalariyle mukayese ettim ve Dil Tarih ns

hasnda hayli yanllar olduunu grdm. Tercemeyi dier
nshalarla mukayese edip dzelttim. istanbul nshalar ara
snda en nemlisi Selim Aa'da Hdayi Efendi ksm 587 nu

marada bulunan nshadr. nk bu nshay airimizin ta

lebesi, Kari-i Msri diye mehur Kavala eyhi es-Seyyid Mus

tafa, airin kendi hattndan istinsah etmi ve aire de oku

mutur (1105). Mellif de ayn senede vefat etmitir.
Mevaidu'-irfan, 71 sofradan meydana gelmitir. Ahlaki
tleri, tasawufi izahar ihtiva etmektedir. Eser, airin,
Arapaya vukufu yannda tasawuf felsefesini de iyi bildiini
gsterir. airimiz, sylediklerini yaam bir insandr. Ayet
lerin tasawufi manalar zerinde durmakta, bunlarn enfOsi,
iari anlamlarn gstermekte,

slkte grlecek

halleri,

nefs-i emmarenin ve dier nefis mertebelerinin sfatlarn,

bunl::rdan kanmann

yollarn misallerle izah etmektedir.

Bu i7ahlarnn ahlaki deeri byktr. Trk kltrnn ta

nnmMna, ilahileri ve gazelleriyle tasawufla uraanlarn
dillerinden dmiyen Niyazi'nin bilinmiyen taraflarnn da
bilinmp,sine yardm edecei kanaatinde olduumuz iin bu
eseri okuyucularn istifadesine sunduk.
Zamanndaki sufiler, Niyazi'ye ok ballk duyarlard.
amza kadar gelmitir. Niyazi-i Msri, vela
yet esrarna eren ve birok kerameti er izhar eden bir inBu ballk

---,1-

san olarak kabul edilmektedir. Tezkireciler

Vt.

biografya m

ellifleri, onu cak mekte ve menkibelerinden bahsedip ke

rametlerini anlatmaktadriar. air ve mni Ebubekir Kani,
on rediflik bir manzume ile onu methetmitir.
phe yok k Niyazi, byk bir velidir.
insan hatadan kurtarmaz.

Ama velayet,

insan hatadan salim

kalamaz.

Peygamberlerde bile srme olabilir. Mutasawflarda, Ev

ladi Resule kar ar sevgiden baz takn szler zuhur et
mitir. Hz. Peygamber'in iki torununun veraset yoliyle n
bwet derecesinde olduklarn sylemi, bu yzden ve baz
siyasi sebeplerden dolay uzun bir srgn hayat yaamak
zorunda kalmtr. Kendisi Vahdet-i vcut taraftardr. Ebced
hesabna dayanarak ayetlerden ma na karmak temayl de
grlmektedir. Zaten tasawuf evrelerine genellikle bu te
mayl szmtr.
Kanaatimize gre bu meyil, birok mutasawf

yanl

iddialara gtrmtr. Gerek tasawufun byle hesaplarla

ilgisi yoktur.
Hasl Niyazi, byk bir velidir. Biz byle inanrz_ Yan
l fikirlerini grrsek, bunu, onun yaad hale hamleder
geeriz. Bizim iin nemli olan, tarih boyunca yetitirdi
imiz byk insanlarn, kltrmze eser katm yazarla
rn, airlerin ne dndklerini, nasl ve ne artlar altnda
dndklerini tesbit etmektir. Bir milletin yetitirdii ya
'
zarlarn eserleri, fikirleri Iyice bilinmezse, o milletin kltr
tarihine ve dolaysiyle genel tarihine laykiyle nfuz edile
mez.

halde atalarmzn eserlerini ktphane kelerinde

rmekten kurtarp yen kuaa tantmak, retmek Trk

kltr iin en nemli bir hizmettir. Bu hizmette bize de bir
pay dmse kendimizi bahtiyar sayacaz_

Dr. Sleyman ATE

-II-

NYAZ- MISR (l61S-1694)'NN HAYATI

ESERLER

ve

Niyazi Trk sufi ve airlerindendir. Asl ad Mu

hammed olan Niyazi, 12 Rebi'l-Evvel 1027 (8 ubat
1618) gecesi Malatya'nn Soanh kynde dodu.
Babas bu kyn ileri gelenlerinden ve Nakiben
diyye mensuplarndan Ali elebi'dir. Niyazi, karde
i Ahmed ile beraber tahsile baladktan sonra, Hal
veti eyhlerinden Malatya'h Hseyin'e mridoldu.
eyh Hseyin Malatya'dan ayrlnca, Ali elebi, Ni
yazi'yi kendi eyhine balamak istedi ise de Niyazi
buna raz olmad ve 1048 ( 1638) tarihinde tahsil
maksadiyle Diyarbakr, Mardin, Badat ve Kerbela'
y dolap Msr'a geti. Msr'da eyhuniyye Kadiri
tarikatinden bir eyhe intisabeyledi ve Camil-Ez
her' de de tahsiline devam etti. Burada drt yl ey
hine hizmet ettikten sonra ru'yasnda Abdulkadir
Geylani Hazretlerini grd. Abdulkadir Geylani, Ni
yazi'ye, nasibinin bu ehirde olmadn ve Anadolu
tarafn iaret etti. Bunun zerine eyhinden srarla
izin istedi. Ru'yasn duyan eyhi, kendisine hilafet
vermei teklif etti ise de Niyazi gitmede srar etti ve
izin alp Anadolu yoliyle stanbul'a geldi. Sokullu
Mehmed Paa Medresesinde bir hcrede irada ba
lad (1646). stanbul'dan Bursa'ya gidip orada Ve
led-i Enbiya Camii kayyimi Ali Dede'nin evinde ve
Ulu Cami yaknndaki medresede oturan Niyazi-i

Msri, yine bir ru'ya zerine Uak/a giderek Halve

tiyyenin Elmal'l Yiitba Ahmed Efendi kolundan
ve mmi Sinan halifelerinden eyh Mehmed'e ve
bu srada Uak'a gelen mmi Sinan'a intisabedip
tecdid-i biat eyledi. mmi Sinan ile Elmal'ya gide
rek eyhinin dergahnda imamlk, hatiplik ve eyhi
nin oluna retmenlikte bulundu. Bir aralk s
tanbul'a bir seyahat yapt. 1065 (1654/1655) te ken
disine mmi Sinan tarafndan hilafet verilmesini
mteakip Uak'a ve Ktahya/ya, mmi Sinan'n
lmnden sonra tekrar Uak'a oradan Bursa'ya gi
dip Hac Mustafa adl birinin kz ile evlendi. Bir
kz ocuu oldu. Abdal adl bir tccar, Niyazi'ye bir
dergah yaptrdI. Bu dergah, 1080 (1669/1670) tari
hinde merasimle ald. Sadrazam Kprlzade Fa
zl Ahmed Paa'nn daveti zerine Edirne'ye giden
Niyazi, fazla deer verdii cfra dayanarak baz sz
ler sylediinden 1087 (1 673) te Rodos'a srld.
Dokuz ay sonra affedilerek Bursa'ya dnd. 1087
(1676) tarihinde srld Limni adasnda 1103
(1691) senesine kadar srgn hayat yaadktan son
ra affedildi. TabIizade, onun dnne MAHZ-I NR
terkibini tarih drmtr.
Ahmed II. devrinde Trk ordusunun Avustur
ya zerine hareketine karar verildii zaman Bursa'
da oturan Niyazi-i Msri, Allah rzas iin gazaya gi
deceini bildirdi. 1104 (1693) te mritlerinden 200
kiiyi etrafna toplad. Niyazi'nin, Bursa' da Yeni
Kaplca civarndaki Bademli Bahe'de adr kurdu
rup yola kmaya hazrland duyulunca, mritIe
ri oalan eyhlerin hurUc davasna kalktklar ve
bu yzden de kan dkld gz nnde tutularak
kendisine Bursa'da kalp hayr dua ile megul 01-

mas iin Hatt-i Humayun gnderildi. Padiahn Ni

yaz'ye gnderdii mektup aynen yledir:
Msrl Efendi, selammdan sonra sefere kasd ve
azmetiniz olduu mesmu-i hmayunum oldu. Se
fere tevecchnzden ise halvetinizde duaya megul
olmanz ensebdir. Mahallinizden harekete rzay-i h
mayunum yoktur. Huzur-i hatr ile zaviyenizde otu
rup asakir-i slamiyye ve uzat-i mcahidine tevec
ch-i tam ile mansur ve muzaffer olmalar duasn
da olmanz me'muldr vesseam.
Niyazi, padiahn b u isteini kabul edemiyece
ini u mektubu ile bildirdi :
Bilmillahirrahmanirrahim. Elhamdlillahi Rab
bilalemn. Vassalat vesselam ala Seyyidina Mu
hammedin ve alihi ve sahbihl ecmain. Vesselamu
ala halifeti'-l Mehdiyyi.
Padiahm, nne mesele sa kemeseli Adern
buyuruldu. Mmasili ilml-esmada yld. Kabul
edene melek dendi, kabul etmiyene eytan dendi.
Kazalik sa, nzulnde ilm'l-esma ta'Hm eyledi. Ka
bul edene melek ve mehdi dendi, etmiyene eytan ve
Deceal dendi. Ondan nzul-i sa'ya gelince ne kadar
enbiya ve rsl geldiyse anlara muhalefet eden pa
diahlardan kans behremend oldu, muradna erdi ?
Cmlesi makhur oldular.
Padiahm, muhale ferman vermek akil ii de
ildir. Bir kevkebe tulu etmesn deyC:. ferman ver
sen, yahut borusu (ars ? ) tutmu avret doursa
padiaha as olur mu? Padiahm, ben seni esirge
rim, sana benim su-i kasdm yoktur. Senin hayr
hahnm. Senin dmenin, beni sana yanl bildi3

rir. Bu dahi malumun ola ki enbiyada ve evliyada

kizb ve hilM ve mdahene olmaz. Bizim sana su-
kasdmz yoktur, Dediimize itimad edin. Ve nde
madan birisini unu az veya katleyle demem. Bu
senin hizmetine layk deildir. Ancak umum zre
adleyle deyu nasihat ederiz, kabul edersen senin
izzetin ziyade olur; aziz olursun; kabul etmezsen za
rar kendinize edersiniz. sa nzul etmesn deyu.
ferman verp ger.u reddedemezsin. Ancak bir mik
tar ta'ciz edersen, me'yus olunca sonra nazar Hak
erip 01 me'yusa necat verir.
el"Hasll enbiyaya muhalefette olmaktan men
ederim. Nasihati kabul edersen, tahtnda sabitka
dem olursun. sa Aleyhisselam, kendi hakknda ala
mele'innas haza mehdiyyzzeman deyu ehadet eder.
ehadetini Allah taala kabul eder, cmle halk dahi
kabul eder. Ve illa muhalefetin zarar kenduye aido
lur, bilrsn. Nasihatim budur. Bu mektubu kendu
eyhine gsterme ve re'yiyle amil olma. eyhu-I-sla
ma ve ulemaya gster, anlarn re'yiyle amil ol

"\r\./\Y \f
\ u:
alim kavli eyhulislm mirdir. Anlarn iaretleriyle amil 01Ahmed adedidir 254 Vesselam ala men ittebe'a'}
hda.
Niyazi, Padiahn emrine kulak asmyarak Tek
fur Dana kadar gittii gibi, yaplan te'kide de
ehemmiyet vermemi idi ( Silahtar, tarih, II,704).
Hadiseyi duyan padiahn, eyhe mahsus bir kou
(1)

Bu mektup, Selim Aa 587 nshasmn kenarndadr. Al

tnda LOS tarihi vardr.

araba, derviler iin de para gnderdiine ve onti

Tekfur Danda karlattna baklrsa Niyazi'yi ok
sayd anlalr ( Reid, Tarih, 11,216).
Niyazi- Msri'nin Edirne'ye yaklamas ve pa
daha, banda bulunan hainleri keramet ile b
rer birer haber verecei ayias, pek ok kimselerin
de eyhi sabrszlkla beklemeleri devlet adamlar
arasnda tela uyandrd. Sadrazam Bozok'lu Mus
tafa Paa, Msri Efendi'nin duasn almak istiyen ve
sonra sefere klmasn mnasip gren Ahmed ii yi,
bu zat geldii takdirde byk bir fitne zuhur ede
cei yolundaki telkinleriyle fikrinden vazgeirdi. Ni
yazi, 26 evval, 1104 ( 3 0 Haziran 1693 ) Sal gn
Edirne'ye gelip va'zetmek zere Selimiye Camiine
indii zaman, halk camiin etrafn alm, kalabalk
tan ieriye girilemez olmu idi. Bu durum karsn
da Sadrazam, Msri Efendi eer derhal srgn edil
mezse byk bir karklk kacan padiaha tel
kin ederek eyhin Limni'ye gnderilmesi hususun
da bir ferman ald. eyh Efendi hemen Tahtreva
na bindirilip Boazhisarnda.ki Kaptan Paa'ya sevk
olunarak Limni'ye gnderildi. 20 Recep 1105 ( 16
Mart 1694) aramba gn Limni'de vefat etti '.
Eserleri:
1
Terceme ve nerettiimiz Mevaidu'-trfan
ve Avaidu'-thsan
2
Tefsir-i Fatiha-i erife : Arapa muhtasar
ve mfid bir eserdir. Umumi Ktphane 'de vardr.
3
Devre-i Ariyye : Mebde, ve meaddan bah
seden bab, bir hatime zre tertibettii Arapa
kymetli bir risaledir.
-

(1)

Abdulbaki Glpnarl, slam Ansiklopedisi, c. 9, s.

305-306; Mevaidu'l - rfan kenarndaki notlar.

 Devre-i Ariyye'den her kim haberdar oldise

ol bilr ancak Niyazi ilm- irfanm benim diye bah
settii risaledir.

Tesbi-i Kaside-i Br'e (Brde)

Risaletu't-Tevhid : Trkedir.

erlu Esma'il-Husna : Trkedir.

7
Tefsir-i Sure-i Yusuf : Enfsi Trke bir
tefsir risalesidir.
-

Es'ile ve Ecvibe-i Mutasavvifane.

erhu Nutk-i Yunus Emre : Yunus'un :

ktm erik dalna anda yedim zm,

Bostan ss kakyp der ne yersin kuzumu
beytiyle balayan nutkunun erhidir k i eyh smail
Hakk merhumun da bu erhe bir miktar zeyli var
dr.

10
Divan-i ilahiyyat : Trke yazlan divan
larn en mehurudur. En doru nshas, 1254 tari
hinde Msr'da baslan nshadr.
-

Risale-i Era- Saet : Kyamet alametleri

nin enfsi tarafn aklyan Trke bir risaledir.

11

12

Tabirname : Muhtasar Trke bir risale

dir.
Risale-i Haseneyn Hz. Hasan ve Hz. H
13
seyn'in, Nbvvet-i Ta'rifiyye ile nebi olduklarna
dair klik bir risaledir. Vaktiyle Rusuk'ta tabedil
,
mitir.
-

14
Mektubat: eitli mektuplarn ihtiva eder.
Bir . nshas Kk Esad Efendi Ktphanesiilde
dir.
-

15

Risale-i Hdriyye- Atik.

16

Risale-i Hdriyye-i Cedid.

17

Risale- Hseyniyye.

18

Tefsiru'l-Cz'il-Kebiri'n-Nebevi.

19

Risale (Msri, mahkum-i tabayi, olmayup

mahkum- Esma' Ariyye olduunu m'ir.)

20

Risale-i ade.

Bunlardan baka Niyaz'i'nin fetva eklinde iki

yazs olduu da kaydedilir .

(1)

Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, c. l, s. 172.

stanbul, 1333

BRNC SOFRA
BsMLLAHRRAHMANRRAHiM
nsana eitli iyilikler lutfeqen, Kur'an sofras
na btn insanlar ve cinleri davet eden Allah'a
hamdolsun. Rahman namna o sofralara aranarn
Efendisi Hz. Muhammed'e; irfan sofralarna' koa
rak kalbIerine irfan dolduran Ali'ne ve ashabna
salat ve selam olsun. Bundan sonra:
Bu fakir kul Msrl, her ne kadar o sofralara
gzel icabet edemedi ise de uzun zamandan beri
yce Allah'n u szyle o sofrann inmesini isti
tiyordu : Allah'm, rabbimiz, bize gkten yle bir

sofra indir ki bizden ncekilere de, bizden sonrakile

re de bir bayram ve senden bir mu'cize olsun. Bi
zi nzklandr. Muhakkak sen, nzk verenlerin en
hayrIssm.
Bin yetmi alt yl evval'inin ikinci gn ak
ama doru kbleye kar oturmu : Fakirlik ta
mam olduu zaman o, AI,lah'tr. szfui alun
Yordum. iAllah'n ilhamiyle srrma bunun hakiki
manas dodu. O kadar kesin br mana dodu 'ki
artk bunun tesinde bir mana yoktur. AHah bana
aka gosterd k kendsnden bakasnn ne za
hrde, ne batnda varl yoktur. Yalrn:zvar sanlir.
bildirdi ki arifin s.rrnda vucuttan fakr (yokBana
.
,.

sunluk) tamam olmaynca perdesiz, dorudan do

ruya Hak kn yuzune bakmas mumkn olmaz. Ni
tekm iuce AHah buyurmutur: O gn baz yz
ler sevinli, rablarna nazrdr. Varl atmazsa,
Allah'n gklere ve yere arzettii, o':larn kabulde
i I ,
sa ece nsann yu endii vcut emane
tini dememi olur. Ve bu suretle bsorrriltlyane
ten kurtuamaz. Allah' da sevmez olur. nkij Al
lah Taala: Aah hainleri sevmez2 ayetiyle ifade
ettii zere onu sevmez.
Opun gzl"!-E_Pr.asl kalksn ve nasl AI
lah' grsn ki o, Hak'n olan vcudu kendine mal
etmektedr.. unku fa rn tamam, A ah'tan;a.
ka her eyden varl a maktr. Vcut kalknca Hak
grnr. Ve hi kaybolmaz. Dersen ki : cut gB
rfurde ve gerekte Allah Taala'nn ise o halde arif
km, O'na bakan kim, O'nu gren kim? Derim ki:
Vcut birdir ama mertebeleri oktur. Bir mertebe
de muhiblikle, bir mertebede mahbuplukla grn-f.
Bir
mertebede gl olur, dierinde blb!. Fthat-i
..
Mekkiyye'nin banda yle bir beyit vardr: "R:a,b
Hak'tr, kul Hak'tr. Ah bilseydim, kimdir mkellef.
Kuldur dersen, o oludur. Rab'dr dersen o halde
O'nasl mkellef olur?.

(1)

Kyamet Suresi: 32

(2)

Enfal Suresi: 58

Peygamber'in: Nefsini bilen Rabbm bilir.

szunn manas da budur. 3 nk nefsinin v
cudu olmadm bilirse, kendisinde olan vcudun
Anah'a aidolduunu anlar. Yani kendisinin, mahiy
yeti itibariyle Rab, grn itibariyle nefs olduunu
bilir. Yahut: o, aynen (zat itibariyle) Rab, taay
ynen (grn) itibariyle nefstin>. diyebilirsin.,
Fakirlik kfr olayazd. szne gelince bu,
nafile ibadetlerle Anah'a yaklamann sonucudur.
Ama benim sylediklerim, farz ibadetlerle Anal'a
yaklamann sonucudur.' Aah gerei syler, O,

yola iletir. 4

KNC SOFRA

Ac ve tatl sulu iki denizi birbirine kavumak

zere salvermitir. Aralarnda bir engel vardr; bir
birinin snrn aamazlar. 5 ayetini izah etmekte

dir. Ayetin anlam udur: Tatl denizi ve ac denizi

salverdi. bunlar, karlayorlar, yaklayorlar, y
zeyleri birbirine temas ediyor. Fakat aralarnda bir
birine gemelerine mani bir berzah (aklk) var
dr. Bundan dolay biri dierine kararak onun zel
liini bozmaz. Yani snrlarn geemez ve aralarn
daki engeli bomazlar.
Burada iki denizden maksat eriat ve hakikat'" .
tir. Allah Taala onlar salvennitir. Kar karya
gelirler, komu olurlar, yzeyleri birbirine dokunur.

Bu sz, Hz. Ali'ye atfedilir.

Ahzab Suresi: 4 n bir ksm.
(5) Rahman Suresi: 19-20

(3)

(4)
10

yle ki eriatte bulunan her ilim ve amel hakikat

te de bulunur. Hibiri o ilim ve amelden ayrlmaz
lar. Fakat yine de aralarnda Allah'n hikmeti ve
kudreti icab birbirlerine karmalarna engel bir
berzah vardg \Bu engel sebebiyle biri dierine ge
emez. Bu mani, iki taraf adamlarnn vehimleridir.
Yani bu iki ilim, aslnda tek bir ilimden ibarettir.
ki ilim itibar edilir. Bu itibardan dolay, iki taraf
erbab arasnda daimi bir ihtilaf vardr. Bunun za
hirde misali da'dr. Da, da olmas dolaysiyle tek
tir. k ve inii dolaysiyle ikidir. k eriate
misal, inii hakikate misaldir. Dada yrmek, kan
iin zordur; inen iin kolaydr. Ama dan zirvesin
de olan kimse k ve ini zahmetinden kurtulmu
tur.
Bu engelden dolay iki taraf ehlinden gizli kalan
bir hikmet gereince biri, dierinin hkmn kal
drmaz. Zira bu engel, iki cihann imar iin konul
mutur. Bunun iindir ki tamamen birbirine geip
karmazlar. eriat ehli, hakikat ehlinin ilmini bil
mediklerinden ve onlar eriate aykr sandklarndan
dolay hakikat ehline kar koyarlar. Tam kemale
ermi muhakkikler mstesna, hakikat ehli de eriati
hakikate aykr grerek onu terk etmekte bir sa
Inca grmedikler n eriat ehline kar ko arar .. a at agn zrvesne u aan en yksek kulelerde
oturan arifler, A'RAF ehlidirler. Bu iki ilmin, bir
tek ilim olduunu, iki taraf erbabnn gzlerindeki
illet rtsnden dolay iki ilim gibi grndn
bilirler. Ve iki taraf ehlinin de haklarn verirler.)
ki tarafn benzerliklerini aklayarak, mkille
rini zerek bu iki ilim erbabnn arasn mmkn
mertebe dzeltmee alrlar.
II

Her asrda b unlarn aralarn b ulan kimseler

mevcuttur. Eer aralarn b ulan kimseler olmasay
d, aralarnda sava olur, dzen b ozulurdu. Bundan
dolaydr ki Ahlak gzelliklerinin en iyisi, iki kii
arasn slah etmektir. denilmitir. Bu iki ilim, sulh
ile karacak, b irleecek gib i olur, lakin aralarnda
ki b erzah ile ayrlrlar. Ve bylece daimi olarak hal
leri b irb irine tecavvz etmez. Ta ki b irinin hkm
dierini yenerek iki cihann dengesi b ozulmasn.

NC SOFRA :
Ey iman edenler, zandanok saknnz. n
k zannn bazs gnahtr. Birbirinizin gizlisini ara
tnnaynlZ, biriniz, dierinizin gybetini etmesin. Bi
riniz lm kardeinin etini yemek ister mi? Elbet
bundan irendiniz. Allah'tan korkunuz. phesiz Al
lah balaye ve merhamet edicidir. 6
Bil ki, gne nereye yneIse, karsnda karan
lk grmez. Karsna den her ey aydnlk (nur)
grnr. Gnein grd nur, karsna den e
yay klandran kendi yznn nurudur. Ama zul
metin karsnda aydnlk olmaz. Karanlk, kar
snda b ulunan eyada daima karanlk grr. Bu ka
ranlk, karsna den eyay karartan kendi ka
ranldr. mdi Gne, kendine kyasen, b tn ale
min nurdan ib aret b ulunduunu zanneder. Zulmet
(karanlk) ise, kendine kyas ederek b tn eyann
zulmetten ib aret olduunu sanar.
(6)

12

Hucurat Suresi: 12.

Gne, ari f-i billah olan muvahhid m'mi ni n

mi sali di r. Bu zaten btn eyada, kendi i rfannn,
tevhidi nin i mannn ve ayftnnn Hibir ey yoktur
ki Aah' hamd ile tesbih etmesin. Lakin siz onla
rn tesbihlerini anlyamazsnz. 7 ayeti ni n i fade et
ti i gibi aksini, nurunu grr. Halbuki aslnda e
yann bi r ksmnda cehalet, kfr ve i syan zulmeti
yarar. Fakat o m'mnn baknn nuru, btn e
yayi- "k aplar da o, hepsinde sadece nur grr. Btfu
insanlara y zan besler. Bu sfat, bir i nsana, :i'iiCak
kemale eritren br mrd- kamlIn terby esi altn
da tasfyesiyle II1t1mkti_ olar. 8
, Zulmet i se cehalet i le kalbi kararm cahi le ben
zer. Bu adam, btn eyada bir eksiklik grr, her(7)
(8)

sra Suresi: 44.

Btn alem, bir tek insan- kamilden ibarettir. Bu in
li
san, All ah'n fiile
l rnin sfatlarnn ve zatnn
ve maz ar r. Kimin bak olgunlar ve aleme vahdet
ve kemal gziyle bakarsa, alemde bir eksiklik grmez,
yani o kimse, alemde hiumsenin a bna bakm.az.
hatta ayp ve no san ye bir ey grmE:- Z!ra ayp
'le' noksan, za"fe'ierden (dtlyadak hbar ve eyay se15eplere baglamadan, gorelkten dogar.) lSeizafetleri
gozunden duurmutur. unk tevhid, izafetleriClilir
mektedr. O nsan alemj bir tek sey, Zati Ehadiyyetin
karl olan bir dolunay grr. Daima hakikat gne
inn, kanat ayndan yansdin mahede. eder. H.
ebediyyen onun ozunden bQJmaz:d'(M;:Sr
ne, geceleyin nasl_yglm:ay vastasiyle grnrse.
AlAllah'n Resul (SAV.) vastasiyle g
rnl'.Unk Allah'n Resul (S.A.V.), daima Anal'n
JiiUkarsnda bulunan bir dolunaydr. Kim dnyada
Allah'n nurunu grmek isterse Hz. Resul'n eriati ay
na baksn ve ondaki emirIere itaat etsin ki o nur, Re
suluIlah'n ay fenerinden kendisine dosun. (MeIlifin
baka br kitaba yazd nottur).
13

keste bir ayp arar. Cahil neye baksa, cehaletinin ve

aybnn siyahl o eye akseder)J3akt ey ne olur
sa olsun onda muhakkak bir ayp ve noksan bulur.
Fukara bilmez ki o, kendi ayp ve noksandr, ora
dan kendine aksetmitir.
Binaenaleyhf. ey Ehlullah yolunda s1uk eden
talip, Allah'ta mticahede et ki ruhunun gnei bat
t yerden dosun, tutulduu yerden alsn, kalbi
nin alemleri nurlansn, nuru yzne vursun ve se
nin yznden karnda bulunanlara yansyarak hep
sini aydnlatsn. Karnda bulunanlar, senin ilim ve
irfannn nurundan istifade etsin, senin glgende, ya
ni cisminin ve bedeninin glgesinde istirahat etsin
ler te gzel huyun kemali budur. Allah, bizi de si
zi de bu vasflarla vasflananlardan, Allah indinde ve
insanlar indilde raz olunmu ve sevilmi olan bu
huylarla huylanm bulunanlardan eylesin amin.

DRDNC SOFRA :
Gece ve gndz birer ayet ( delil) kldk. Ge
cenin ayetfni kaldrp, rabbnlZn bol nimetini ara
manz, yllarn saysn ve hesabn bilmeniz iin gn
dzn ayetini aydnlk yaptk. Her eyi uzun uzad
ya akladk.9
Denildi ki iki ayet, ay ve gnetir. O zaman ma
na yle olur: Gece ve gndzn iki aydnlatcsn
iki ayet kldk. Yahut gece ve gndz iki ayet kl
dk. Gece ayetini-ki aydr-mahvetmek demek, onu
(9)
14

sra Suresi: 12.

kendi nefsinde nursuz, karanlk klmak, yahut nu

runu ay sonuna yaklatka yava yava eksiltip ta
mamen gidermek demektir. Gndzn ayetini-ki g
netirogsterici klmak ise onu, iyle eyay gste
ren n sahibi yapmaktr. Ta ki Rabbnzn kere
mni arayasnz. yani gndzn aydnlnda geim
sebeplerinizi arayasnz ve onunla ilerinizin zaman
larn bilrnee tevessl edesiniz, gece gndzn de
imesiyle yahut hareketiyle senelerin saysn, hesa
b, hesap cinsini bilesiniz. Din ve dnya ilerinde
muhta bulunduunuz her eyi ak ak izah ettik.
pheye yer kalmayacak ekilde akladk. (Kadi-i
Beydavi)
Ben derim ki: Ayette geen mahvetmekten,
Ayn nurunun, Bedre (dolunaya) doru gitgide art
masiyle gece karanlnn yava yava azalmas da
kasdedilmi olabilir. Burada izafet, yine adedin ma'
duda izafeti gibidir. Ya da Kamer nurunun ay so
nuna doru yava yava azalmas da muradedilmi
olabilir. O zaman izafet lam veya fi manasnadr.
Her iki manann da kasdedilmi olmas muhtemel
dir. Gndz gsterici klmaktan maksat, onu ke
mal nurunda daima aydnlatc, parlak klmak de
mektir. Bu misal, telvin (kesret) ehli ile temkin
(hakikat) ehlini temsil etmektedir. , Telvin ehline
ilim, ma'rifet, ibadet ve taat tahsilinde iki gnn
den hibiri dierine eit olmayacak ekilde daima
ilerlemek gerektiini tenbih eder. nk Hz. Pey
gamber ki gn birbirine eit olan aldanmtr.
buyurmutur. Keif ve ayan gnesi doup yakin ha
sl oluncaya kadar ilerlemelidir.

Ta ki Rabbnzn keremini, nimetini arayas

nz. demek, ilim ve maarifin zikir ve g riyazat ile
15

oalmasm talebedesiniz Tevhid-i zat hakikatinin

domasiyle senelerin saysm ve hesab bilesiniz.
demektir. Zira her yniyle O'nu bilmek, ancak, Allah
Taalc1'nn, gndznn ayetini kefederek vcudunu
gsterici kld kimseye nasibolur. Halkn gn,
haftalar, aylan ve yllar olduu gibi hesap gn
nn de gn, haftalar, aylan ve seneleri vardr.
Halkn gn gece ve gndz olarak yirmi drt saat
tir. Rabbn gn bin senedir( Muhakkak Rabbn

indinde bir gn, sizin saydnz bin yl gibidir.

( 10 ) Allah'm indinde miktar elli bin yl olan gn de

vardr ki o, hesap gndr. Herbirinin kendine uy
gun haftalar, aylar ve yllarivardr. Bunun saysfi
bilmek;--Sgia{Kk), vusta (orta), kbra (by;)
devrelerini bilmee baldr. Bu devrelerin hepsini
Ar devres me alr. Fakat Ar devrelerinin says:
"m bilmek-ne""'ffimKlr. ne de zapta sar. nl()
OiIlCyo-:KTur. Zira Ahiret ebedidir. Ta ki Rabbnzm
ini arayasmz. sz, telvin ehlinin haline ia
rettir. Senelerin saysn ve hasab besiniz. sz
ise temkin ehlinin haline iarettir. Bu ayette telvin
(kesret) ehlini, temkin (hakikat) ehli olmaa te
vik vardr,
nsanlar arasnda yle insan vardr ki Allah
onun ilim. iman ve yakinini artrarak cehalet gece
sinin ayetini yok eder, mrn nur zerinde geirip
bitirir. yle insan da var ki Allah onun. rr.rnn
sonuna doru gnden gne gnahlar zulmetiyle kal
binin kararmasndan meydana gelen gecesinin gece
ye mahsus aydnlatc ayetini yok eder de o kimse
mrn byle karanlk ierisinde geirir. Bundan AI
lah'a snrz. yle insan da vardr ki isyan zulmeti
(LO) Hac Suresi: 47
16

ile kalbi kararm olup, Allah, kalbini kl1iyyen m

hrliyecek iken, sonra gnahtan tevbe ile imannn,
amelinin ve ihlasnn nuru doar; o nur ve yakin, AI
lah'n diledii kadar artar, o insan karanlktan kur
tanr. Bu hal bazlarnda birka defa tekerrr eder.
Eer bir kimse: Bizden iyilik gemi kimselerden
ayetinin mazhar ise mrn, iman ve amelinin nu
ru artt zaman saadet zre bitirir. Fakat, ezelde
ekavete mazhar olanlardan ise-hsandan sonra yz
st dmekten Allal'a snrz-mrn, isyan zul
metinin artt srada ekavet zre bitirir. Ve yle in
san da vardr ki Allah onun gndznn ayetini gs
terici klm ve kah eksilen kah artan bir durumda
bulunan telvinden kurtarmtr. nk sabah oldu
u zaman lambaya ihtiya kalmaz. Bunlar peygam
berler, sddikler, ehidler ve salihlerdir. Bunlarla

arkadalk ne gzel ey. 11

Bu haller, szn ettiimiz ihtiyari olaylarda g

rld gibi insann tabii bnyesinde de grlr.
Mesela tabii vcudumuzda bulunan gzellik ve kuv
vet gibi. Gzellik ocukta yirmi yaa veya daha yu
kar aa varncaya kadar artar. Ondan sonra ek
silmee balar. Kuvvet de byledir. mr ortalar
na kadar artar, sonra eksilmee balar Ta ki insan,
bunlarn, Allah'n kendine vermi bulunduu bir
emaneti olduunu, tekrar AlIal'a dneceini Btn
ilerin de O'na dneceini bilsin. Ve gzelliiyle
kuvvet ve kudretiyle bbrlenmesin. Zira dellalin,
kendisinde bulunan emanet ve ariyetlerlerden dolay
halka kibretmesi, ahmaklk ve beyinsizliktir. nsan
da daha buna benzer haller oktur. Lakin sz bu
(11)

Nisa Suresi: 69

17

risaleye uygun gelmiyecek ekilde uzatmay gerek

tireceinden dolay ksa kestik. Allah gerei sy

ler, O, yola iletir. 12

BENC SOFRA :
Filozoflar yle demilerdir: Nefs-i Natka, ha
kikatlere uygun suretlere b rnr ve onlara sadk
hkmleri gerekletirirse sanki o, btn vcut (var
lk)un kendisi olur. Btn yaratklar bu cisman su
retlerle ok iddetli bir ekilde birletiklerinden ve
bunlarla son derece megul bulunduklarndan dola
y kendilerini seemiyecek ve grnmeye muktedir
olamyacak durumdadrlar. Sanki o suretler ve hey
kellerden ibaret olmulardr.
Yani nefs-i natka (konuan nefis) , cisimHlik
......
dolaysiyle son derece kesiftir ruhaniyyet dolaysiyle
son derece atiftir. Ruh, hangi eye girse onun hk
mn alr, onun rengine brnr. Tpk su gibi. Su
yun rengi de kabm rengine bald, (Bu b ilindi ise
bil ki nefs-i natka, letafet kazanp, harite hakikat
ler e uygun olan, onlara muhalif olmyan zihni ha
yallerin ekilleriyle bezenir ve o hakikatlere uygun
hkmleri giyer ve bu dnceler nefs- natkada iyi
ce yerleir, nefs- natkann szlerinde ve fiillerinde
bunlarn eseri meydana kar ve nefs-i natka hi
abes konumyacak, ab es i v-ha-reket etmiyecek
eklde bu hakkatlerde rsul bulursa ite o za
man nefs- natka, sank o suretlerm, ahsyedetin,
oheykellerin kendisi ol " Bu, d alemde una b en(12)

18

Ahzab Suresi: 4

zer Mesela Zeyd b ir ehirden kp b aka b ir ehre

yerlese, b ir zaman sonra kt o ehir halkn es
kiden grd gib i ahslar ve grntler olarak ta
savvur etse yanlm olur. nk o ehir halk lm
ve doum ile, kuvvetlenme, zayflarna ve b yme ile
deimi, halden hale, sfattan sfata gemilerdir.
Bundan dolay onun b u dncesi geree uygun
deildir . Ama o ehir halkn, ahslariyle, grn
leriyle deil de trleriyle ve cinsleriyle dnrse
onun bu dncesi, gerekere uygun der.
te b irinci dnce sahipleri ac b ir azap ieri
sindedirler. nk onlar kalb Ierini durmadan dei
en glgelere b alamlardr. Onlar, eriilemiyen bir
glgen in peinden komaktadrlar. te dnyaya ve
dnya adamlarna gnl balyan da byledir. teki
tasavvur sahipleri ise daimi b ir rahat ve eb ed! b ir
huzur ierisindedirler.} nk onlar, kalb Ierini de
vaml olan elhiretin salih amellerine vermilerdir. Bu,
yle salam b ir iptir ki ona tutunan kopup dmez.
te avam, daima serap gib i yalanc, ssl b atl su
retler le uraarak, letafet taraflarn kesafet taraf
larnda mahvettiklerinden dolay, sanki bu asln
da olmayan aldatc ahsiyetlerin ve grnr heykel
lerin kendileri haline gelmilerdir. {Havass (sekin
ler) e gelince bunlar da daima hakikatlere uygun su
retlerle uramak dolaysiyle kesafetlerini letafetle
rinde kayb ettiklerinden, sanki o hakikatlerin ve o
vcudun kendisi olmulardr. nk insan, dnd
nn ayndr. 3 Bunun iin biri Arapa, biri Fars
a, b iri Trke olan beyit sylenmitir:
(13)

Dekart'tan nce insann dnceden ibaret olduunu

ifade eden bir fikir Bu hususu ok daha nce Gazlili de
sylemitirJ
.

19

A Ey FazI kardeim, sen dncenden iba

retsin, yoksa byttn et ve kan deilsin.
F Ey karde, sen dncesin, kemik ve akl
deilsin. Eer dncen gl ise glsn; diken ise
klhansn.
T Ademi dedikleri endiedir, gayr-i adem us
tuhan- riedir (Adam olmyan kemik ve tydr.)
Ademin endiesi olsa latif, phesiz zat olur
ann erif.
Ey kardeim, grntler zindanndan gzn
kaldr da yukarya bak. nk bunlar, Kur'an'da
Esfel-i Safilin diye adlandrlan aalarn aasdr.
Mutlak klliler alemine bak ki o alemin dereceleri
nn en aas nevi'ler-alemidr:-Bunun stnde cins
ler, cinslern usfuriae-ykSeK""C'insler, bunlarn s
(unde Cinslern cns vardr. SonIa cevherler,---araZ
lar, vucup ve mkan;--sonra'rnui1ak vcut gelir ki
burana varlk daires tamamlanr ve sen rahatla:r-eie
If ve ebedi sevnce erersin. Muhakkak bil ki gzn
@Zeraleminden kaadka, klliler ile fet et,
medike btn ne'elerde devaml olan ilahi ilerde
ki raht, bulamazsn. Allah gerei syler, O, yola

iletir.>:

ALTNC SOFRA
Yce Allah yle buyurmutur: O gn Yer,
baka bir Arza, gkler baka gklere deitirilir.
Herkes kahredici Tek Allah'n huzuruna karlar.
20

14, O'nun
yznden baka her ey helik olacaktr.
Hkm o'nundur ve O'na dndrleceksiniz. u
Bil ki insan neden lezzet alyor, nede rahat edi
yorsa mutluluu ondadr. Her eyin lezzeti tab' (ya
ratl)na gredir. r eyin yaratlnn gerei, o
eyin mahulika lehi(ne n yaratlm se o) di
'Eya;"yanitlm buluidugugayeyekavumak ister.
nKu onan
paraclr. Nasl k paralar btne
kavumak tale eder, neillrler denize ulamak ister
se, Her ey de byle kllne (btnne) kavumak,
onda fani olmak ister.
Gzn lezzeti, gzel eylere bakmada, kulan
lezzeti makamlar, gzel sesleri duynada, kalbin lez
zeti yaratld eye nail olmada yani umuru (ileri)
bilmededir. Kalbin gda s bilgidir. Gda sevilir ve is
tenir.
Bil ki insanln saadeti, Allah Taala'y bilmede
dir. nk bu, lezzetlerin ve rahatlarn en son mer
tebesidir. Lezzetlerin en bayas da sanatlar bilmek
tir. Fakat yine de bu, ocuklann oyunlar bilmesin
den daha tatldr. lm bilmek de oyunu bilmekten
lezzetlidir. Sonra eriat ilmini bilmek, dier ilim
leri renmekten daha lezzetlidir. Tarikat ilmi de
eriat ilminden daha tatldr. Ama hakikat ilmini
bilmek, hepsinden lezzetlidir. nk hakikat ilmi,
fiiller tevhidi, sfatlar tevhidi ve zat tevhidine vakf
olarak Allah'n srlarna ermektir) Allah' bilmek ise
elb.tte lezzetlerin ve rahatlann sonudur. Bu, kalbin
yani padiahn gdasdr. Dierleri duyulann, organ
larn, uzuvlann ve hizmetilerin gdasdr. Tab pa
diahn gdas ve lezzeti hizmetilerin gda ve lezze
tinden daha stndr.

( 14) brahim Suresi: 48

(15) Kasis Suresi: 88
21

Bil ki sen, kalb padiahnn lezzetine, dier du

yularn lezzetind'en vaz gemedke ulaamazsn, Zi
fa yolct birinei kOIlakran ilrniaoan ikinci konaa
tilaamaz, Bti--konaklardan geme ince hud ka
besne giremez. a ate kavuan arifler tekrar n
ya konaklarna aondkleri zaman artk yemek, .i
nek, clffir-etmek- liaheler
de"[ezip dolamak, do,t
an--veAna:n'faii-bakaIa; ziyaret etmek, onlara
olan teJs_!t!. Anla ve bil k i her duyunun ve ti'"z
vun kemali, ne iin ya'ratlm ise ny.n kemaline ve
gaye sine ermesfclrr-:--Kalliin kem- , ne iin yar-; t1'
m ise onun kemaliiie uramasyle mumkun olur.
B"u da Allah', btn fiillerincle, sfatlarnda ve zatn
aa tevhfd--etmek{bTrlemek) le mumkundur. te o
zaman duyularn ve uzuvlarn lezzetleri b aka1eZze
lere, arz Baka bir arza ve gkler,l)aka goklere dei
ir. Tek ve kahredici Allah'm huzuruna karlar.
-

O'nun yznden baka her ey l1elak olacaktr. H

km O'nundur ve O'na dndrleceksiniz. Hasl

kalb, kemaline ularsa duyular ve uzuvlar da kema

Tajr;-Al1a:i ile tr, Alfrugarr, Allah le ko-'
lIUUr-Ve-KUl:--snanra.rn sunanna ular. O zaman
iVedevTi"tamam olUf. Allah'I aata bizi k endisine ka
vuanlardan eyliye. Allah gerei syler, O yola ile
tir.

YEDNC SOFRA :
Yce Allah b uyurdu: Allah selanet evine a
rr. 16 Allah kullarn fiiller sfatlar ve zat tev(16)
22

Yunus S.

25

hidine davet eder. Bunlarn tevhidi, btn afetler

den selamet evidir. 0, fiiller tevhidine kelime-i Tev
hid, namaz, zekat, oru, Hac gibi eriate 'em redi
len; irk, adam ldrme, zina, haram yemek ve bu
nun gibi eriate yasak klnan eylerden menetmek
gibi eitli ibadetler ve nehiylerle davet eder. :k
kuL, emirleri tutmak, nehiylerden kamak ile fiiUe
rin selamet evine girer. Yani hi kimse yapt bu
ib adet fiilleri iin Bunlar caiz deildir diye itiraz
edemez, bu suretle zahirde bir mdahelednin sata
masna uramaz.
Gslerind.eki aldatina, tecavz, kin, hased, ki
bir, kendini beenme, iittirme, riya gibi kt duy
gular kalbIerinden karan sfatlar tevhidine de e
itli g riyazetlerle nefs-i emmarenin arzusunu l
drmek, nefsin dediini yapmamak, alkanlk hali
ne getirdii eyleri terk etmek gibi eyleri yapmay
emrederek davet eder. Bu suretle nefis itmi'nane
ular. Nefis itminana kavutuu takdirde gzel huy
lardan ibaret bulunan sfatlarn selamet evine girer.
Kf-ataK zindannda, kalbiere srayan ktlk
atfiOen kurUllmu _?u_kf!tlylan aza
b fidaiaa a rahat i;e!sinde olur.)
nsanlardan ve her e den vcudu. (varl) kal
dran zat tev ide de: Aah' ok zikrediniz. 17
ayetiyle zkr, Goklerin ve yerin yaratl hakknda
dnrler. 18 ayetiyle dnceyi emrederek a
rmaktadr. Ta ki bu suretle zikir ve fikir akma
ndan doan atein nuru kSn, benlik perdelerini
yaksn, Ralb ftlemleIn aydlatsI1I, onlara Allah'tan
baka varlk olmadin gstersin ve onlar varlk

ii1

( 17) Ahzab S.
41
( 18) Al-i mran: 191

23

azabndan ve gnahndan kurtarsn. Varln yle

bir gnahtr ki onunla hibir gnah mukayese edi
lemez. >I(Hadis) . Keza varlk azabiyle de hibir azap
mukayese edilemez. nk kendine varlk tanmak,
yklendii emanete hiyanet demektir. nsan, vcu
du emanet olarak almtr. Kim emaneti derse ken
disinden daha lezzetli, daha rahat, ve daha zevkli
bir selamet olmayan ebedi, zati selamete girer. Zira
bu, btn selametlerin ruhudur. :u selametin ebe
di olmas u demelftit..;...
.
bir kimse oraya bir an
i erisinde girerse artk btn ne'elerde (anlarc!a)
Orada kalr, kmaZ,--Zira ezeli isti'dad bunu gerek
tmr. Allah gerei syler, O, yola i1etir.Jl

SEKzNC SOFRA

mini gstererek zenginlerin kapsnda dolaan

ve onlardan bir eyler uman alimlerin neye benze
diini izah babndadr. Kaplarnda ilmini gstere
rek dolat kimseler kendisini hor grrler ve na
sihatini de kabul etmezler. Bu alim, rmcee ben
zer. nk(rmcek de gider, insanlann kaplarh
da, evlerin kvetlerinde, deliklerinde, tavanlarnda
ev (yuva) yapar. Hem de o kadar gzel yapar ki sa
natnn meharetinden, llerinin gzelliinden, a
larnn dzeninden mhendisler hayret ve acz iinde
kalrlar. Fakat onun orada yuvalanm.asndan maksat
sinek, kelebek ve emsali eyleri avlamak olduun
dan insanlar ona yz vermezler, aksine onu ykma
a alrlar, kt grr um tutarlar.
,
24

ilmiyle amel eden salih, hi kimseye yz suyu

dkmiyen alim de anya benzer. Allah yle buyur
mutur : Allah'tan baka veliler edinen kimseler ev
edinen rmcek gibidir. Evlerin en bayas da el
bet rmcek evidir. Bilmi olsalard! 19 Ve buyur
mutur :tRabbn anya : Dalarda, aalarda ve ha
zrlanm kovanlarda yuva edin; sonra da Rabbin"in
gsterdii yollardan mtevazi olarak yr. diye vah
yetti. Onun kannlarndan insanlara eitli renkler
de iki (bal, bal erbeti) kar. Onda insanlara i
fa vardr. Dnen bir millet iin bunda bret var
dr. 20 .J
Bil ki faydal ilimIeri cemeden ve onlarla salih
ameller iliyen alimi, Allah bilmedii ilimIere aina
klar. nk Peygamber Aleyhisselam yle buyur
mutur : Bildiiyle amel edeni Allah, bilmedii ilim
Iere varis klar. Ve buyurmutur : Krk sabah AI
Iah'a halisane ibadet eden kimsenin kalbinden Ii
sanna hikmet pnarlan fkrr. mdi krk sabah
ibadet eden byle olursa ya krk hafta, krk ay, ya
hut krk sene ihlasla sabahlyan kimse nasl olur?
Veraset ilmi temiz baldr. KalbIeri saflatrr, ruh
lar temizler, dilleri tatllatnr.
Hasl ey kardeim, Hak nazarnda kaplarda,
deliklerde, tavanlarda yuva yapan rmcek gibi ol
ma. nk o ev, sahibini scaktan ve souktan ko
rumaz. rmcek onu sadece sinek ve kelebek av
lamak iin yapar. Yani ilim aracl ile zenginlerin
dnyalklanndan faydalanmak iin onlarn kaplan
na gitme. Halktan uzlet eden ar gibi ol. ilmini ve
amelini halis et ve iyilikle emir ktlkten nehiy
( 1 9 ) Ankebut Suresi: 41.
Nahl Suresi 68-69.

(20)

25

dnda ilim ve ameli ni insanlardan gizle.t nk ar,

Yce R abbn vahyiyle yle bir ev yapt ki rmce
i nki gibi mhendi sler o nun da sanatndan hayrete
dtler , aciz kaldlar. Hatta bununki o ndan d g
zeL . Arlarn karn arndan ei tli renklerde arap
kar ki bunda insanlara ifa vardr. Ar tad azlar
da kalan o saf bal i le e" inin hcreleri ni do ldurur,
o nunla kendini n ve i nsanlarn a ln ve eit li has
talklar savar. Yani tenhay ve uzleti sevmekte ilim
i le amel etmekte ar gibi o l ki sana veraset ilmi ha
sl o lsun.) Ahlak-i hamide meyvasm ver si n, kalbi n,
Allah'n ilhamna ko nak o lsun, b ylece va' z- nasi
hat ve iradda s yledii n her kelimen, ii nde insan
lara ifa bulunan ei tli renklerdeki arap (bal) 01sun. \.Bi r vaiz bir eyhe yazp o na halkn, bizi de
i l de si zi dinlern ee meyletmesinin sebebi nedi r?
diye so rdu. eyh cevabnda dedi ki : Ey kardeim,
bizim azlarmzda tevhid bal, zikir bal; kalbIeri
mi zde Allah ak var. Bizi m kalbleri mi zden do up
azlarmza gelen her s z, i inden kt ve zeri n
den ge tii eyin (yani kalbin ve dilin) tadiyle ka
rmt r. Bunun i indi r ki bi zi m s zmzden azlar
ve kulaklar tath lam r.

DOKUZUNeu SOFRA
Herkesin yneldii bir yn vardr. Hayrl i
lerde birbirinizle yarn. Nerede olursanz olun, Al
lah sizi bir araya toplar. Aah phesiz her eye ka
dirdir. 21 ayeti nin i ari manas hakkndadr.
(21)
26

Bakara Suresi: 148

Bin y etmi al t senesi e vval ay nn onuncu g

n idi, r icas benim y anmda far z dere cesinde ol an

ihvandan bir i, tar ikat ve h akikat er bab nokta- i na
zar ndan bu ay etin iare tini a kl amarn r ica e tti. i
fahe n bu r icay kabul e ttikte n sonr a btn ,k emal
ler i zat nda topl ay an All ah 'a y nel dim. Ar atr ma
y apm adm. Hi bir kitaba bakmadm. Tamame n O 'na
y nel ip il hamn be kle dim. Nihaye t Y ce All ah sr
nm a bu sofr ay indir di . Ye di m, i ti m ve bize lu tfe t
tii nime tlere ve h idaye te kar All ah' a h amd ve k
re ttim: Allah bize hidayet etmeseydi, biz hidayete
eriemezdik. 22 M uvaffakiye tim Allah ile dir . O 'na da
y anr m, O' na gve nir im. ste dim ki nsanlarn en
erIisi yalnz yiyendir_ te hdidinde n ka mak Rab
bnm nimetini syle. 23 emrine uy mak i in sofr a
y ka tl ar a y azp ser ey im de hazrne trnee kabi
l iyetl i ol an kar de ler ondan ye sinler ve Y ce AI
l ah' a kre tsiriler ki O da onl ar a nime tler ini ar tr
sn, h uyl ar n , vasfl ar n gzelle tir sin. te All ah'n
tevfi ki ve ir adiy le aye tin bey anna bal y or um. Ba
ar y a ul atr an ve ir ade de n O 'dur .
Al lah Taal a buy ur du Herkesin bir yn var
dr. mme tler de n her bir inin. fer tl er de n her fer

din, ulU\71a:r'aaI]. .hLuzyun.,-:efis--ve ruh 1ctvvetieri n

ae n herbhiti bir y n, maksad ve bel irl i bir kb
ledrf:'-'Bli Kil5teVe:ya19.IT:::Janln s rnlerinde n
br'-i sim dir . O k ii ona y nel ir . MvelI i, ismi fail dir.
Yo ne le n manasna ge lir . G r nte insan "ynel me k
ted ir ama hakikatte y neld i i maksadn ce zbe si ken
dn e kmek tedir. Amel insan An al' a eker NternTI
Ail ah T aM a yle buy ur mutur : Gzel kelime Ona
(22)
(23 )

A'raf S. 43.
Duha S.
l.

27

kar ve salih amel O'na ykselir.)) 24 Artk anla. Bu

nu bildinse bilirsin ki insanlardan hibiri maksadm
dan ve kble;inden sapmaz. Ancak kendisini o cihete
dndren ve nce kendisine maksad olan isme, Al
rah'n dger bir ismi galip gelirse o zaman ilk mak
sdndan dner. Allah'n ismi onu, birinci maksad
nn elinden alrsa ona : Yzn Mescid-i Haram ta
rafna evir,)) 25 der. Btn veciheri dndren isim
lerle, insanlarn ho grp yneldikleri maksatlan
kasdediyorum. Yani bu maksatlar, onlarn yzlerini
miknats gibi cezbe ile eker, ona ynelirler. Bun
dan dolay ilim, malCtma tabidin)) d!milerdir. n
san bir eyi ho grrse ona ynelir. Sonra baka
bir eyi birinci maksadndan daha ho grse, haddi
zatnda o ey birincisinden ho olmasa da o adam
birinci maksadn brakr, ikinci maksad kendisine
maksat edinir. nk ikincisi kendine gre birin
cisinden daha gzeldir. Ona bakmaktan, ona ynel
mekten zevk alr. Bir eyin peinden giden kimse,
ondan daha cazip bulduu baka bir eyin peine
gider, ikincisi birincisinden daha cazip grnd
iin birincisinin yerine bu defa onu maksad edinir.
nk o ey kendisini eker. Allah iini yerine ge
tirendir. 26 Allah gzeldir, O maksad olmak ve bi
linmek ister.

Bunu bildinse bil ki, yksek maksat, alak mak

sattan daha tatldr. Zira onda gzellikler, alakta
kinden daha toplu ve daha tamdr. nk ykseklik
tarafnda letafet daha oktur. Alaldka kesafet ar
tar. Her latif, letafeti orannda kesifi kuatr. Her
(24) Fatrs S. 40.
(2S) Bakara S.
150
(26) Yusuf Suresi: 21.

28

ey, ykseklii orannda latiftir. Bir ey ne derece ke

safetten kurtulursa o derece daha kuatc, rahat, i
ac, sevin verici ve lezzetli olur. Kimin yksekle
re ball daha ok olursa, rahat daha ok, bilgisi
daha tam ve kalbi daha geni olurl Mesela iman tat
hdr ibadetle iman yalnz imandan daha tatldr.
Zuhd yalnz ibadetten daha tatldr. Nefsi bilmek, tek
bana zhdden daha tatldr. Nefsi bilmek de de
recelere ayrlr : Nefsi Levvameyi bilenin lezzeti, Em
mareyi bileninkinden oktur. nk Nefs-i lev
vame, ykseklik itiba,::'iyle nefs-i emmarenin kb
!esindedir . Nefs-i mlhimeyi bilenin lezzeti, bu
nun aasnda olan nefs-fevvameyi bileninkin
deri oktur. nk o da kendi altnda oIai:ilYani
levvame'nn kblesindedir. NefS-lMUtirui1nneyi bile
mn lezzet, mIhimeyi biIeninKinden oktur. lik
mutmainne, mlfimenin kblesindedir. Nefs::rRazi
ye'yi bilenin lezzeti, mutmainneyi bileninknden ok
tur. O da mutmainnenin kblesindedir. Nefs-i Marziy
yeyijJ.geni!l,,etj raziyyeyi b
r.
li1k o da Raziyye'nin kblesindedir. Nefs-i Safiy
ye'yitlenlIrtezzeti-de hepsinden oktur. te bu nef
si blmek" aynyle Hakk blmektr. unku Pey'gam
ber AleyhsseIam buyurmutur:Nefsini bilen Rabb
n bilir.)) yani nefsini bilen, o marifetle Rabbn da
bilmi olur. Yoksa nefsi bilmeden ayr bir marifetle
deiL. Nefsi bilenin kblesi Allah Taaa'dr. Bu ma
rifet annda kendisine : Nereye ynelirseniz orada
Allah'm yz vardr.)) 27 ayetinin srr alr. Allah
kullarn bu bilgiye tevik ederek buyuruyor : Hayr
ilerinde yarnz.)) 2S yani ey Muhammed mmeti

iS9k

(27)
(28)

Bakara Suresi: 1 15.

Bakara Suresi: 148.

29

isimlere ve sfatlara bal btn belirli maksatlarn

meneine, dnyevi ve uhrevi btn arzularn kay
nana kounuz\Oikat ediniz o, Zat-i ilahi ve mutlak
vcut'tur. O yle-Sir vrlktr ki o belili maksat
rar, grn ve itibar ynnden Srf Vcut'tan ba
Ka br ey koklamamlardr. Belirli isimlerin ve s
{atlarn gereine re nerede olursa
llah size er. ani btn sfatlar tamamen kendinde tophyan
Zat- Buht (Allahranlarn maksat ve gayeleri
tanJu
....
---isim
ve sfatlardan doan grntleri kaldrdktan
MIlI a tecell eder.(},11er ey zerinedir. Balan
. g ve goru itibari le her ekilde grnr. Faat zatn da gizler. Ama Maad (ahiruhur
ve zati tecellisi itibariyle de btn grntleri ve
okluklar ortadan kaldrmaa kadir'dir. Allah
gerei syler, O, yola iletir.
.. ._ . -

_---

ONUNeu SOFRA
Allah buyurmutur
Yaptndan sorulmaz.Z9
Kadi Beyzavi (Ks. S.) yle demi
Azametin
den, yetkisinin kuvvetinden, l1hiyyet ve zat! salta
natnda tekliinden dolay yaptndan sorulmaz.
Gizli olmad zere bu manadan zulm kokusu ge
liyor. nk eer sormaktan korkmak, azametinden
ve byklnn kuvvetinden ileri geliyorsa o hal
de sormann mmkn olduunu, ancak azametinden
dolay sorulmadn; yahut Allah sormay yasak et
tii iin sorulmadn sylemek lazm gelir. Fakat
bu fakirin zevkine gre yaptndan sorulmaz. n(29)

30

Enbiya Suresi: 23.

k O, he r e yi hikme tiyle yapar. Ama b u hikme ti ke

if e hl inde n bakalar nn akl anl yamad Ne zaman
ki H ak Ta1I1'nn: Yaptndan sorUma)) hikme
ti- nsanl ara achr sa a nc ak o zama n a nlyabjljde r.
nk soru kal maz ki. Zira O' nun hi kme ti, btn
mahlu katna ol an rahme tini, se has n , ke re mini ve
lu tfun u e ksil tme z.t yle ki : All ah Taa1 mahlu kati
yaratm, he r e yi tam ye rli ye rince koymutur.
Bir
..--kuL , Allah' n fiil le rinde n ke ndi il mine , ze vkine ve
taFinaaYK r olan bir e i sonr ak iste rse All ah
aa la onun basire t gzn a ar ve kul All ah' n o
eyock hkmetng-rr,j3;-s ure tle kuL, ol a
r k kalbinde n niin, nasl sorular n karr ve r
tK ond an hayre t e tme z. O nu ye rine la y k gr r. Ar
tiK hi bir e yin sine k kanaeri k adar fazl a yahut e k
si1f t araf n d ahi R abb n a sor may ke n dine yak tra
ffi az. E lbe tte bir hastal n, bi r k usurun, bir e ksi kl i
fri, bir fakirl i in, bir zararn, bi:--cehn n, b ir kf rn
@a rl mas n do ru bulmaz. All ah' n insanl ara e zel
ere t aksi m e ttii r zk , e celi , k udre ti, aczi, taati ve ma
siyet de g t rme yi iste me z. Eyay ol du u gibi grr.
B unl ar n he psini, i inde hi zul m olmyan, srf a
a ve e ksiksiz srf ke mal , hi bozukl u u, e ril ii
btigrl ol myan tam do ru kabul ede r. Herer
simdtt n n alt nda" bi r h ay r vardr ve he r zarar san
ul
dII eyri1sO nunda bir fayda vardr . Bir --am
me t n kapl ao birey i, baka bir zaman nur kapl ar
All ah cme rt, ke rim ve me rhame tlidir. Ya rat klar
na asl a cimril ik e tme z. Onl arn yarar n a ol an bir
e yi ke ndine al koymaz. te bu, i kinci bir sor u da
ha me ydana karrki ke e rb ab bunu sormaktan
ve buna ce vap ve rme kte n me nedi lmile r, bil gin le r
bunda hayre te d mle rdir.,
31

Bizi buna' ileten Allah'a hamdolsun. Aah bize

hidayet etmeseydi, biz hidayete eremezdik. 30
Muvaffakiyetim Allah'a baldr. O'na yaprm.
*

*
*

ON BRNC SOFRA

BN altm yedi senesi Rebiu'l-1hir sonlarnda

bir gn kullarn okluunu, fakat abidIerin azln,
'
zahidIerin nadir olduunu, ariflerin de yani ariflerden Allah'a yaklatrlm olanlarn azdan az oldu
unu; ounluu fasklarn, asilerin ve kafirlerin te
kil ettiinlve bana ' gre bunlarn Allah'n r
eti en u
u unduunu dnyor ve kendi kendime
diyordum k : Acaba bu ounluun hali ne 9la
cak? BiZ"lyfl)liyoruz k Yce Allah Erharirrap.i
rtlln'dr. Bunun srrnn, Allah tarafndan almas
i2 aI6lmn burlarnda dqlayordwn. irden ba
,
na iki kanatl bYk bir kap acld. Kanatlarndan
birine yle yazlmt : Bu, dnyann srrdr. te
kne de : Bu, biretn srrdr. yaz l ii. KaplD:ill
llemen ardnda gzel yzl, mtenasip endaml, y.
zi1rrtifillurunaaii""GTIiieT:i 'uimd bir gen grdm.
Bana deaIKT:'"(.gp.Jl. dnya ve ahiretjn srr ald .
tJzern-QeKCbri elbiseyi. ve izaH varl (vcudu)
aT,Kapioa:ri '-lerCgir. Tuhaf bir ey greceksin ve
sana defiiir' ii?l::r la,k,._),Ji.c: !\llh' "yn
ve----Uzak olan bilecek ve dertlerden kurtulacaksn.
:b:rifil-veI(apdan J.\r! .,g!!-::_:J3a!l-E_l!Eani Dir
eltme-giydtgiIfir:ae:,"haktm, kLilminLye anlaym,
kulririi;gzm btn i ve d duyularm baka bir
(30)
32

rr=s;.---" ----"

A'raf Suresi

43

il me, bak a bi r anl aya, b ak a bi r k ul a a, g ze ve

yefenekle re de ti. Gnm, Arzn baka bir arza,

gklerirbakifgklere deiip herkesin tek kah

redici Allah'n huzurunda duraca gn oldu. Ve :
O'nun vechinden baka her ey helak olacaktr.

aye ti nin manas me ydana k t. Bi ldi m k i R abbmn

bana gi ydi rdi i e lbi se , Hakk an varlk tr. SO:Qra..._. o
haIi mIe yaratl mlara bak tm. G rdm k i be nim
zannmd a abid, zahi d, ve liyyullah olanlarn o u Al
la:li'"t an ve O'nun rahme ti nde n uzak tr. Onunl a Allah
a'i=.a sn da g ste rite n, i itti rme de n, ke ndi ni be e ndi r
me de n, ne fsi ni te mi ze k armadan, bbrle nme de n.
ke ndi ne fsi hakk nda yahut insanlar hakk nda Al
l ah'a k t zan tamak tan, ya da zahi re n ke ndi nde n
aa olana hak are t g zi yle bak mak tan me ydana ge
le n bi r pe rde vardr. Halbuki ke ndi si iyi yaptn sa
nyor. Ve zannmda fask , asi, ri ak ar, sapk n, bi d'at
i, mlhi d, zndk olan larn ounu da Alla a yak n,
Alfal' m dostu, o' nun se vg ilisi g rdm. B unlar, k alb
lennde bulunan znt, zille t, hulus, Allah' bi lme
ke ndi ne fsi ve di e r k ullar hakk nda Allah' a i yi zan
be sle me , he rke se te vazu g ste rme gibi sebe ple rde n
bi r sebe ple Allah'a yak lamlard) Ve g rdm ki
uzaklatrc sebe ple rin e n k uvve tli si kibir ve h
re t; A ll ah'a yak latrc sebe ple ri n e n k uvve tli si de
te vazu, ve mahvi ye tti r. Aslnda yak nlk ve uzak lk
varl olmyan me vhum e yle rdi r ya. Sonra bana:

Benim velilerim, benim kubbelefim altndadr, onla

r benden baka kimse bilmez. K udsi Hadi si ni n sr

a ld. Al lah Taala'nn rtsi yle ayp k ubbe le ri

ni n altnda gi zli ol an vel ile ri kim se bil me z. B unl ar,
i zaH v arl atanlar bili rle r. Pe ygambe r Ale yhi sse lam
buyur mutur: Varln yle bir gnahtr k onun
r

la hibir gnah mukayese edilmez.

33

Sonra Hakkant vcudu giydim , ve ylece ikinci

defa halka baktm. Bu defa butun mahlukati::Sce
Allah'a yakn goroum. Gzm nceki baknda al
dimm olduundan znt ierisinde bana dnd.
mam atbi bu gr makamnda bir beyit syle
mi :
Btn insanlar mevla saylr; nk onlar Al
lah'n
kazasna gre bir i yapyorlar.
,-,-----"-'--'---''-'-"----'Sonra bana daha baka srlar ve bilgiler de al
d ki onlar ifa etmek hela! deildir. te o vakitten
Fer o goru ve o varlk benden hi gitmediJ Evvel
ve ahir Allah'a hamdolsun.

ON KNC SOFRA :
Ey insanlar, sizi bir tek nefisten yaratan, on
dan eini var eden ve ikisinden pek ok erkek ve
kadn meydana getiren Rabbinize hrmetsizlikten
saknn. Kendisi adna birbirinizden dilekte bulun
duunuz Allah'n ve akrabanm haklarna riayet edin
phesiz Allah sizi gzedeyip durmaktadr. 31

Bil ki insanlar tamamen bir tek nefisten yara

tldklarndan dolay, birbirlerine gidip gelme, ara
lannda sevgiyi arttrr. Ama bu, Allah iin buz et
meye de mani olmaz. Zira kfre, irke, isyana, m
riklere ve asilere Allah iin kzmak vaciptir. Onlar
imana ve salaha davet etmek gerekir. Burada Allah
iin sevmek, Allah iin buz etmek (sevmemek) var
dr.
(31)

34

Nisa Suresi: .

Bil ki sen, nsanlara melaike gziyle bakarsan,

onlar yer yznde fesat karan, kan dken varlk
lar grrsn. O halde onlarn sohpetinden, arka
da1ndan saknmalsn. nk onlar hatay kabul
etmezler, kusuru affetmezler, bir ayb rtmezler, na
kirin ( zerrenin) ktmirin ( kpein) hesabn sor
lar. Az da ou da kskanrlar. Acnmak isterler
ama kendileri acmazlar. Hata ve unutmay ceza
landrrlar, affetmezler. Kouculuk ve iftira ile ihva
n ihvandan karrlar. ounun sohpeti dinde ziyan
dr. Onlardan uzaklamak, insann dinini muhafaza
bakmndan tercihe ayandr. Raz olsalar, yzden
glerler. Kzsalar, ileri kin dolar. Zahirleriyab
( elbise) batnlar ( ileri) ziyab ( dmanlk) tr. Zan
larla keserler, arkanda seni gfuleriyle kalariyle e
kitirirler. Dostlarna dahi hasedden, pheden ve ko
uculuktan geri durmazlar. yle bir evde, bir yer
de bir mddet rastlayp sohpet ederek iyice snama
dn kimsenin sevgisine gvenme. Senden uzak kal
dnda ve dost olup yaklatnda, zenginliinde fa
kirliinde iyice tecrbe et; yahut onunla yolculuk et
veya dinar ve dirhem ile (para ile) al veri et veya
dara, ihtiyaca d: , eer btn bu hallerde ondan
raz oldu isen onu bykse baba, kkse oul, ak
ran ise karde et.
nsanlar, birbirleriyle muamelelerinde drt hal
zeredirler : Bir ksm iyilik edene iyilik eder. Bu,
eek huyludur. Bir ksm ktlk edene ktlk
eder. Bu da kpeklerin ve yrtc hayvanlarl hu
yundandr. Bir ksm iyilik edene ktlk eder. Bu
da ylan huyludur. Bir ksm da ktlk edene iyi
lik eder. Bu da peygamberlerin, veIilerin ve salihlerin
ahlakndandr. imdi bu sylenenleri duydunsa ar35

tk kendine hangisini uygun grrsen onu se. Eer

drdnc ksmdan olamyorsan, bari insanlarn ah
valini aratrmamalsn ki onlara iyi zan besliyesin
ve onlarla iyi geinebilesin. Bu da olmazsa onlar
brak, onlardan kan ta ki onlar kt sanp eziyet
etmiyesin, akrabay terk edenlerden, insanlarn hu
kukunu iniyenlerden olmyasm.
Ama insanlara Allah'm nuriyle bakarsan, zul
mette nur, zehirde panzehir, dmanlarda dost, ka
hirde lutuf ve o kadar ok eitli ve zt aynalar ie
risinde bir tek yz ve bir cemal grrsn. O'nun
gibi hibir ey yoktur.
Nitekim Gazali ( Ks. S.)
demitir : KainaHa olduundan daha gzeli yok
tur. Kendi kendine u beyti tekrar et:
Alemin nakm hep hayal grdm; Ol hayal ire
bir cemal grrm,
Heme alem mazhar"i Hak'tr; Ann in ka
mu kemal grdm.;
O zaman sana insanlarn erIileri ile hayrllar
bir olur. her ikisiyle de karp konuman eittir.
Hatta erlileri arasna katlrsm ki sana eziyet et
sinler de onlarn eziyyetlerine tahamml edesin bu
nun yannda onlara iyilik edesin. nk sevgilinin,
aka celal ile muamelesi, cemal ile muamelesinden
daha tatldr. te bu 'bak srasnda melaikenin ba
k, utancndan mahvolur.

ON NC SOFRA :
Yakinen bilenlerden olmas iin brahim'e gk.
lerin ve yerin melekiitunu gstermitik. Gece ba
snca bir yldz grmt, te bu benim Rabbim))
36

dedi; yldz batnca, Batanlar sevmem. dedi. Ay

doarken grnce, te bu benim Rabbim dedi, ba
tnca, Rabbim beni doruya eritirmeseydi and ol
sun ki sapklardan olurdum dedi. Gne doarken
grnce, te bu benim Rabbim, bu daha byk
dedi; batnca, Ey milletim! Dorusu ben ortak ko
tuklarnzdan uzam dedi. Dorusu ben yzm,
gkleri ve yeri yaratana, dosdoru evirdim, ben pu
ta tapanlardan deilim. 3

B u fakir kula da AIlah' a slukm srasnda s

lu kn i stikame ti ber eketiy le AIlah' a kr, ay n ey
vaki ol du . B en o gnler de on iki konak' tan beinci
k onak t a idim.' Hi k aran m kalmamt. Bir y andan
br y ana ka y or, mcahede iddetinden dol ay
bi!:J.c r de ve b ir h ald e duraJE ad m iin kendimi
mi nare den, y ahut da dalar dan aa atacak oluy or
d um. S luk gnl eri min ekser isi nd e gdam, yirmi dir
n em ar pa ek mei idi. Nihayet bin altm senesi M u
li arrem Ay nn so n on gnnde d r dnc Cumage
ce sin ge su!k el1, asn<ia uy anIZ1Keri bir d e gord m
ki evi n i inde kar mda bir y ld_ Onu ba g zmle
irdU m z annettim de gz m y umdum. Baktm
l hay r , yi ne yl e-g yor . Gzm atm, yine
nceki gib i ar md a {) zaman anladm k i bu, k arb
gOZiyIe gor ul uyor . B rk a gun o yldi z goz m
de n
kayb ol mad! . S onra: b ynd, byd Ay k adar oldu.
Birk a g n de byle devam etti. Sonra gi t g i de b
yiid Gne kadar oldu. Birka gn de byle gittik
ten sonr a yi ne yava'" y ava byd, ykseldi, alt
cih et i kaplad. Ilk g rdug m zamandak i strab rn,
Katb alkantnn , nurun genileypa.ltyn kaplayn
caYa kadar yava yava tamam" en dinmi ti. A rtk

(32)

En'am Suresi: 75-79.

37

bundan sonra cesetle mcadele ve riyazet yapama

d'im. Kalb ve ruh ile bunlann durumlarna uygun e
kilde mcahedeye devam ettim. Bu hali, eyhim, gz
bebem Elmal'l mmi Sinan ( Ks.S.)a syledim.
Dedi ki : brahim Aleyhisselam'dan kalan be;illci
menzilin halibudur. Bu menzi onun ilk makam
id. Onun i"Ik"nzili, ittiba bereke!i,Yle Muhamd
ATeyhisselam'n mmet n beinci menzl oldu. Fa
kat Allah'n Resul iin bir makam yoktur. Btn
makamlar onun ayaklan altnda bir tek admdan iba
rettir.' Sonra buyurdu: Seni brahim Aleyhisse
lam'a lutfettii Srat- Mstakime ileten, ve seni onun
izinde gittiin iin O'na varis klan Allah'a hamdol
sun. Sonra u ayeti okudu : Gece onu rtnee bir

yldz grd."

ON DRDNC SOFRA :

Mslim Ebu Hreyre'den u Hadisi rivayet et

mitir : te Cmdan, yrynz.,) Cmdan, Cim'in
tresiyle, mimin skuniyle Medine-i Mnevvere'den
bir gece Uzaklkta mehur bir dadr. Resulullah
( S.A.V.) bunun zerinden getii zaman: Mferrid
ler geti ileri. buyunnutu. Kadi, mferridi ra'nn
kesriyle ve eddesiyle zikrediyar. Dierleri edde
siz olarak mfrid diyorlar. Mferrid, yahut mfrid :
bir eyi tek yapmak demektir. Hz. Peygamber'den :
MferridIer kimlerdir ya Resulallah?,) diye sorduk
larnda Allah' ok zikreden erkekler ve kadn
lardr. buyurdu. Hadisin tam metni bnu Melek'te
mevcuttur. Allah TaMa yle buyunnutur : Yer
38

yznde yrrnediler mi k kalbIeri olsun da onun

la d nsnler yahut kulaklar olsun da onunla iit
sinIer. nk gzler kr olmaz, lakin gslerdeki
kalbler kr olur (Cealeyn)
,

Ben, doum yerim olan Malatya'da ilk ilim ta

lebinde bulunduum srada kalbimde tarikat-i Su
fiyye'yi bilmek arzusu vard. nce onlarn meclisleri
ne muhalif idim, gitmezdim. Fakat sohpetleri bere
ketiyle gnden gne evkim artt, nihayet Halveti
eyhlerinden birine bey'at ettim. Babam da beni ona
gitmekten menediyor, kendi eyhine gtrmek isti
yordu. O zat nakibendiyyeden idi. Ve bana gre
kamil deildi. Sefer etmem icabetti. Nihayet bin
krk sekiz ylnda ki Badat bu ylda fethedilmiti,
ilim talebi kasdiyle Diyarbekir'e sefer ettim. Ama
asl maksadm tarikat ilmi idi. Orada bir yl kaldm,
sonra Mardin'e gittim. Orada da bir sene kaldm.
Diyarbekir ve Mardin'de mantk ve kelam okudum.
Oradan Msr'a gittim. Msr'da eyhuniyye (Med
resesinde) Kadiriden bir eyh buldum. Ona bey'at
ettim ve Cami'l-Ezher'de de derse baladm. Ca
mi'l-Ezher'de okuyor ve o tekkede de yatyordum.
Ciddi alyor, her ikisini de muntazaman yrt
yordum. Bir gn eyhim bana dedi ki : Zahir ilim
talebinden tamamen vazgemedike tarikat ilmi sa
na almaz.
limden aynlmam bana g geldi. A1yarak ta
zarru ve niyaz ile Allah'a istihare ettim ve uyudum.
Grdm ki gfya ben byk bir ehirdeyim, sultana
hizmet ediyorum. Sultan da eyh Abdul-Kadir Gey
lani (Ks.S.) imi. Kendisinin avlusu geni bir saray
var. Kendisi, nedimlerinden byk bir cemaat ara
snda bir tarafta abdest alyor. Sanki ben de br
39

tarafnda tereddd ierisinde duruyor, bana kzaca

ndan korkuyorum. Oradan kacak bir yer de bula
madm. Beni grd, ard : Ey sufi. Hemen ken
disine dndm. Ve nnde durdum. Hadimlerinden
birine : Buna bir kese getir. dedi. Hizmeti abuk
abuk birka adm gidince gel, dedi, ona kendi ce
birnden vereyim. Elini cebine soktu, bir kese kar
d ve bana uzatt. Huzurunda keseyi atm. inde
taze sikkeli dirhemler vard. Baka bir kese daha
grdm, onu da atm. Onda da taze sikkeli dinar
lar vard. Ben : Efendim, bu iki kesenin manas ne
dir? diye sordum. Cevaben dedi ki : Dirhemler za
hir ilimdir, ren ve onunla amel et. Dinarlar tarikat
ilmidir, ona ancak sana takdir edilmi bulunan kim
senin ( mridin) yznden kavuabilirsin ve ba
na : Senin eyhin bu ehirde deildir. diye iaret
etti. Sylernee muktedir olamyacam bir ferah ve
sevin ile uyandmRu'yay eyhime syledim. Bu ru'ya zerine be
ni halife yapmak istedi. Dedim ki : Efendi beriim
kalbirn hilafete kahmaz. Artk bundan sonra seyahet
etmek istiyorum. nk hibir yerde duram kal
mad. Eer bana izin vermezsen helak olmaktan kor
kuyorum.
tzin verdi. Bana yznden ilim mukadder olan
zat bulmak arzusiyle yola ktm. Senelerce dola
tm. Arap ve Rum (Anadolu) ehirlerinde ok eyh
lerin sohpetine eritim. Akibet eyhim, gz bebeim,
kalbimin devas eyh mmi sinan Elmal (Ks.S.)
nn hizmetine ulatm. Kalbimin ifasn onun hiz
meti erefinde buldum. Mbarek nefesi kimyasiyle,
bana Hz. eyh Abdu'I-Kacl,ri Geylani (Ks.S.) nn
bahsettiim ru'yada bana iaret ettii her ey hasl
40

oldu. Allah'a hamdolsun, Allah'n lutfiyle telvin git

ti, temkin hasl oldu. Allah gerei syler, O, yola

iletir.

ON BENC SOFRA :
Abdullah bnu Mes'ud ( R.A.)n yle dedii ri
vayet edilmitir : ResulCllah bir izgi izdi ve bi

ze : Bu, Allah'n yoludur. dedi. Sonra sanda so

lunda birtakm izgiler izdi ve dedi ki; Bunlar
da yollardr. Bu yollarn her birinde bir eytan otur
mu kendisine davet eder. ve okudu : te benim
doru yolum budur, ona tabi olun., Muhakkak
sizin sa'yiniz (yani ameliniz) eididir. Kiminiz ilim

ve amel ile sa'yeder, Cennet'e gider. Kiminiz ceha

let ve nefis arzusiyle zulmete koar da Cehennem'e
gider. Herkesin uyduu bir ciheti vardr. Hayr i

lerine kounuz. Nerede olursanz Allah hepinizi top

lu olarak bir araya getirecektir.33
Bil ki insann sa'yinin eitli oluu, insanlarn
drt tavr ( merhale)de bulunuIarndan dolaydr.
Bu drt tavr ( merhale) ile hayvanlar alemini, yrt
clar alemini, eytanlar alemini ve melekler alemini
ifade etmek istiyorum. Her alemin mahiyyeti, insa
n teki alemin aksi yne iter. LOoumdan hemen
sonra insann ilk alemi balar ki hayvanlar alemi
dir. Bu alem onu yemee, imee, helal ya da ha
ram birlemee sevkeder. nsan orada sehat eder,
imana ve amele dnmezse dnya sevgisi ona gale
be alar, dnyadan her istediini de pek tabii elde
edemez, neticede yrtclar alemine girer. Kibir, kin,
(33 ) Bakara Suresi: 148.
41

hased, intikam, mukadderse katil ile vasflanr ve o

Insann sireti yrtc hayvanlara dner. Eer bun
dan da imana ve arnele dnmezse mevki hrs ga
lebe eder, muradna ancak hilelerle eriir ve sonun
da devler ve eytanlar alemine girer. Hile, hud'a ya
lan, gybet, kouculuk ve iftira ile blis gibi halk
arasna fitneler drmek gibi huylarla vasflanr.
Orada kalrsa Esfel-i safilin (aalarn aasn)da
kalm ve insanlarn en sapkn olmu olur Ama
saadete ulap da melekler alemine dnerse ki bu
alem zikir, tesbih, tehlil ve istifar alemidir; b
tn insanlar ile iyi geinir ve gzel ahlakl olur ki
gzel ahlak insann kemalidir. Bununla tekilerden
( meleklerden) stn olur. nk byle insanlar
oraya hayvanlar, yrtclar, dev ve eytan alemlerin
den ilim ve amel ile ykselmilerdir. Mcadele ede
rek oraya gemilerdir. Gzel sz O'na kar, sa
lih amel O'na ykser.34 nsanlardan bazlan bi
rinci mertebede, bazlar ikincide, bazlar nc
de ve bazlar da drdncdedir. Bazlan da mer
haleden merhaleye seferini tamaladktan sonra dai
mi olarak bir halden dier hale gemek zere bu
lunurlar.
imdi bak gr, senin nefsin bu otlaklardan han
gisinde otlamaktadr. Onu aalardan yukarlara
dndrmek iin emirlen ki helak badirelerinde
ilimler suyundan-ki si'tih amellerin neticeleridir-su
suz kalmayasn. Eer insan isen himmetini hay
vanlarn, yrtclann ve blisin gittii ynden evir.
Allah'a koman, yollarn en ykseinde olsun. n
k Allah'a giden yollar, mahlukatn nefesleri saySJ
kadar oktur. Nefsi bilrnee almak, insan Allah'
(34)

42

Fatr Suresi: 10.

ve gayelerin en yksei olan tevhid mertebelerini

bilrnee gtrr.
Bil ki gzel ahlak imandr, am eldir, ihlastr, zi
kirdir, ihsandr, tevazu'dur, ttr, tasavvuftur, c
mertliktir, mrvvet etmedir, rzadr, sabrdr, AI
lah' sevrnedir, Allah'tan korkmadr. Bunlar, ancak
Adem Aleyhisselam'm ilmi kendisinde zuhur eden
insanlara vergidir. Bu ilim, esma ilmidir. Yani le
dnn ilimdir, ve amel-i salihin netieesi olan vera
set ilmidir. nk Peygamber Aleyhisselam yle
buyurmutur : Her kim bildiiyle amel ederse Al
lah onu bilnedii eylerin ilmine varis klar.)) Na
sl ki melekler de nce Adem'e itaat etmediler. An
cak Allah Taala Adem'e esma ilmini ilham ettikten
sonra ona secde ettiler ve hrmetle onu balannn
stne kaldrdlar. Ahlak-i Hamide de byledir. An
cak Allah'n veraset ilmini lutfettii kimsede bulu
nur. O (iyi insa)nlar bu ilmi arzu ederler, nk
bu ilim, peygamberlerin ve velilerin ilmidir. itil
medi mi ki bizim Peygamberimiz okuma ilmiyle de
il, veraset ilmiyle bir veli idi. Ama blis'e gelince :
kimdeki cin, dev ve eytann sfatlar olan hile,
hud'a yalan bhtan ile insanlar azdrma huylar zu
hur ederse bu sfatlarn sahibi; ahlak-i Hamide me
leklerinin itaat ettii ikinci ilim erbabna iemalen ve
tafsilen dman olmakta devam eder. Bu sfatlar
onu beeri sfatlarn hkmne drmek suretiyle
mahvetmeye ramak kalr. Artk sen anla. Binaena
leyh Adem hilafetinde olan kimsenin, halk ile mua
melesinde halin icabna gre ahlak- hamide melek
lerini kullanmas ve daima kt ahlak eytanndan
kanmas, lednni ilim talibi bulunan melaikeyi ir
adedip onlar da bu ilimde otlatmas, mlhidler
ve mnkirlerden daima kanmas gerekir.

den

43

ON ALTNC SOFRA :

Allah'n Resul (S.A.) yle buyurmulardr :

Sadk ru'ya, peygamberliin krk alt u'besinden
bir u'bedir. Bu da m'minlerin peygamberlikten na
sipleridir. Mevlana Cami (Ks. S.)nin Fsus erhi
nin Yusuf Fass'nda da byledir.
Fakir der ki imden geiyordu ki mam Bu
sr! (Ks.S.)nin Kaside-i Brde'sini tahmis 35 veya
tesbi 36 edeyim. Ve her beytin banda Muhammed
(S.A.V.)in ismini getireyim. sti'dadm olmad iin
buna muvaffak olamadm. Ne kadar altrnsa g
lk ektim, ar geldi, uzun zaman sadece birka
beyitten fazla bir ey yazamadm. Bu yazdklarmt
da beenmiyordum. Fakat bu dnceyi de kalbirn
den karamadtm. Benim bilgin, salih bir ihvanm
vard. Ona iimdeki bu itiyak, fakat bunu gerek
letirrnee muvaffak olamadm syledim. Bana :
Sahibinden yani Allah'n Resu( S.A.V.)nden izin
aldn m? dedi. Hayr. dedim. te iine doma
ynn sebebi budur. Bunu Hz. Resul Aleyhisselam'
dan sor. dedi. Sanki ben uyuyordum da o kardeim
bu tyle beni uykudan uyandrd. Birka gece
Resul Aleyhisselam'n srrna yalvararak, niyaz ede
rek kerem denizinden fakiri bo dndrmemesini
istiyerek iltica ettim. Bin yetmi be senesi Muhar"
rem'l-Haram'nn ikinci onunda Bursa'da Resull
lah'n mbarek yzn grmek erefine nail oldum
(3S)
(36)

44

Tahmis: kili beyti msra' ilave ile be msra'a l

karmaktr.
Tesbi': kili beyti be msra' ilave ile yedi msra'a l
karmaktr.

Resu1ullah ( S .A.V.) bana arkadalarndan bi

rini - gndermi. Kendisi ark tarafndan garp ta
rafna geiyormu. Bana dedi ki : Allah'n Resul
( S .A.V.) sana diyor ki : Beyaz at bizden ayrld, ar
kamzdaki otlakta kald. Onu alsn, bize getirsin.
O gelen zat, bana atn nerede bulunduunu v e oraya
gidilecek yolu gsterdi. Resulullah'n sz bam
stne! dedim. Hemen ata kotum ve onu denilen
yerde buldum. Yularn elime aldm, abuk srdm,
Allah'n Resul ( S .A.V. ) Hazretlerine yetitirdim.
Yannda yedi kii vard. Bir dan eteinde, nehir
kenarnda, bir aa glgesinde konaklamlard.
Aralarnda Resulullah ( S.A.V.) de bulunuyordu.
Baktm namaz klyorlar. Ben yetiinceye kadar na
mazlarn bitirdiler. Resul-i Ekrem'e kavuunca sab
rm tkendi, utanmay bir yana braktm, hemen
boynuna sarldm, ptm, Resulullah ( S.A.V. )in iki
du dan emdim. Ben mbarek dudaklarn pt
m srada : te bu, ilimler ma'denidir; bu, bil
giler kaynadr; bu, Allah'n vahiy hazinesidir. di
yordum. ResuIullah (S.A.V') beni bir mddet bun
dan menetmedi, sonra bana : Namaz kldn m?
buyurdu. Hayr, ya Resulallah. dedim. te SH.
dedi, abdest al ve namaz kl. Ba stne.)) de
dim. Namaz klmak iin abdest almaa balaynca
ferahmdan sevin ve alama ile tatl bir ekilde
uyandm
Derhal tesbi'e baladm. O gn otuz yedi beytin
tesbi'i mmkin oldu. Ertesi gn krk beyit tesbi, et
tim. Hasl on gn iinde bitti. Yce AIIah'a ham
dolsun. Allah ve Resul daha iyi bilir, ru'yann ta'
biri bu idi : Ameller sahiinin bineidir. Onu iste
ine ulatrr. Tasnifler ve dier hayrl iler de by45

le (sahibinin binei) dir. Demek at Kaside-i Brde

idi, onu Allah'n Resulne gtrmemiz iin bize
olan emir, onu, Muhammed Aleyhisselam'n ismine
kavuturmaa iaret idi. nk isim, ehl-i hakikat
indinde msemmann kendisidir. Onlarn yedi kii
olmalar da tesbi'e iaret idi. Abdest almakla emir
ise, tesbi'e balama emrine iaret idi. Vefatndan
sonra, kardelerimden bu m'yay, Tesbi'-i Muham
medi'nin bana yazmalarn rica ederim.

ON YEDiNCi SOFRA :
Allah Taala buyurmutur : Aah'tan korkan
lara va'dedilen Cennet yledir : Orada temiz su r
maklan, tad bozulmyan st rmaklan, ienlere
zevk veren arap rmaklan, szne bal rmaklan
vardr. Onlara orada her trl rn ve Rablerin
den mafiret vardr. Bunlarn durumu, atete te
melli kalan ve barsaklann para para edecek
kaynar su iirilen kimselerin durumu gibi olur
mu ? 37
nsanlk aleminde suyun, stn, arabn ve ba
ln misali yledir; Bil ki ilim arayan kimse ilim
talebinde suyun denizi aramas gibi olmaldr. Nasl
ki su, gece gndz durmadan ne da, ne ova, ne
ta, ne orman, ne de gzel ve irkin arazi demeden
hepsini geip denize kavuur. te ilim talebinin de
hi durmamas, ilim denizine ulancaya kadar mat
lCbunu bulduu herkesten-o kimse eref ve izzet
(37)
46

Muhammed Suresi: 15

sahibi olmasa da - tevazuu esrgememes lazmdr.

lmi de kendi ruhunu ve baka ruhlar besliyecek
faydal bir ilim olmaldr. Nasl ki st vcutlar
besler. lim ve ameliyle bir mrid-i kamile koma
ldr ki arap gibi sakisini de, ienini de sarho eden
bir ma'rifete (bilgiye) eriebilsin. Ahlak da kalbIe
re ifa veren szme bal gibi olmaldr. Bir kimse
bunlar yani ilmi, ameli, ma'rifeti ve gzel ahla
k kendinde toplarsa onun meclisi cennet olur.
Bil ki Cennet'te bu drt nehir bulunduu gibi
mzekkir (zikrettiren) ve eyhte de cennettekinin
misali olan bu drt ey bulunmaldr. Bunlardan
biri eksik olursa onun meclisi cennet olmaz. n
k Cennet bunlardan yoksun deildir. Aralarnda
tam bir mnasebet olmazsa, onun meclisi insana ho
gelmez. Meclisi insanlarn meyledecei bir meclis
olmaz. Yani seyri ve ilim talebi ve ilim ehline te
vazu'u tam olmazsa ilmi eksik olur, ona meyledil
mez. Mesela ilmi cemeder de onunla amel etmezse
o ilim kendisine fayda vermemitir. Artk bakas
na yararl olmas beklenemez. Ondan fayda umul
maz ve halk da ona rabet etmez. Hem alim, hem
de ilmiyle amil olur da kamil ve mkemmil bir
mritten cazetli bulunmaz, sadece kendi kendine
zahid geinirse onda da ne kendisine, ne de ba
kasna bir lezzet hasl olmaz. Zira cem'inin rasm
da mahabbet yandnlmamsa onun etrafnda per
vane nasl toplanr? Kendisini byk bir nimet olan
ma'rifet, halim klmam ise onun sz bal gibi
gslere ifa vermez. Halk onunla nsiyyet etmez.
Her cihetten kendisine meyledilmesi iin bu drd
n kendinde toplamas lazmdr. Taki her ynden
kendisine meyledilsin. Nasl ki Cennet her milletin
47

arzusudur ama ona herkes giremez. Ancak mek

rihine ( skntlarna) katlananlar girebilirler. n
!( Cennet mekruhlarla ( Skntlarla) evrilmitir.
Bu meziyyetler bir insanda kolay kolay toplanmaz.
Ancak ok yorulmak, glk ekmek, belaya kat
lanmak, erbabna tevazu gstermek suretiyle elde
edilebilir. nk Cenab Hak yle buyurmutur :

Yoksa siz, Aah aranzdan mcahede edenleri ve

sabredenleri bilmedike Cennete gireceinizi mi
sandnz?38 Beyit Akn yaaynda safa rahat
lk nereden olacak? nk Cennet mekOrihle bezen
mitir.
*

*
*

ON SEKzNC SOFRA :
Aah kendisine
irk koulmasn affetmez, bunun dnda dilediini
affeder.39 ve buyurmutur: Bil ki Allah'tan baka
Allah TaMa buyurmutur :

tanr yoktur.40 Peygamber Aleyhisselam da buyur

mutur: Adem olunda bir et paras var ki o iyi

olduu zaman btn ceset iyi olur; o bozulduu za

man btn ceset de bozulur. Bilin ki o kalbdlr.

Kalbin fesad irk iledir. irk de drt trl

dr. Mriklerin irki : putlara ve saireye tapmak
gibi. Allah'n fiillerinde irk : Fi'li mutlak olarak
kula nisbet etmek gibi. Allah'n sfatlarnda irk :
Kula izaH deil de mutlak olarak kemal nisbet et(38) Al-i mran: 142.
(39) Nisa Suresi: 1 16.
(40) Kital Suresi: Ayet 19 un bir ksm.

48

rnek gibi. Gerek Vcut (Varlk) ta irk : Halka do

rudan doruya vcut nisbet etmek gibi. Kalb bu
drt trl irkten ne kadar bozulursa, irkin fe
sad insana sirayet eder ve o kii o miktar azaba
arptrlr.
i\llah, her irkin karsnda onu gideren bir tev
hid 'olmak zere drt tevhid ile selamet evine a
rr. Birinci irkin karsnda bulunan tevhid : Al
lah Taala'nn: Bil ki Allah'tan baka ilah yoktur.,,40
szdr. Yani Allah'tan baka taplacak varlk
yoktur demektir. Bu tevhid ile m'min kafir ayn
hr. ikinci irke kar tevhid; Allah'n Hud Aleyhis
selam'dan naklen syledii : ((Hi bir canl yoktur
ki Allah onun alnndan yakalamam (ona el koy
mam ) bulunsull),41 szdr. Bu tevhid ile havass
( sekinler) , ii bizzat Allah'a nisbet etmekle avam
dan ayrlrlar. Bu grte olan yle der :
Btn insanlar mevla saylrlar, nk onlar
Hak'km kazasna gre bir fi'il yapyorlar.
nc irke mukabil tevhid; Yce Allah'n :
((Hamd alemlerin rabbna mahsustur. szdr. Bu
tevhid ile ahassu'l-havass (Sekinlerin sekinleri)
btn hamidIeri hlzzat Allah'a nisbet etmekle ha
vasstan ( sekinlerden) ayrlrlar. Bu grte olan
yle der : Her gzel ey O'nun cemalinin yanks
dr. Belki her gzelin gzellii O'dur.
Drdnc irke karlk olan tevhid; Allah Ta
ala'nn : ( O'nun vechinden baka her ey helak ola
caktr. 42 szdr. Bu tevhid ile Hak'kn vcudu
(41 )

Hud Suresi: 56.

(42)

Kasas Suresi: 88.

49

ile halkn vcudu ayrlr. Bu grte halkn vcu

du yok grlr. Baki olan, var olan yalnz O'nun
varldr. Tevhidin bu drt mertebesinden her biri,
kendi miktarnca sahibini selamet evine sokar.
Fi'illerin irki daha ziyade avamda, bilhassa
ar-pazar ehlinde bulunur. Bunun alameti Baz
larnn dierlerine sp saymak, iftira etmek, d
rnek, ldrmek, intikam almak eklinde grlen hu
sumetlerdir. Onlar, ileri Allah'tan deil, bakalarn
dan grrler. nk eer btn bu fi'illerin, yalnz
Allah'tan olduunu bilselerdi bar iinde yaarlar
d. Bu irkin erbab, amellerinde gsteri yapar
lar.
Sfatlarn irki, umumiyetle a'yan ( ileri ge
lenler) de, zellikle bilginlerde bulunur. Bunun ala
meti, kemalde kendinden aa olanlara kibretmek,
kendinden stn olana hased beslemektir. nk
hal diliyle : Elhamdlillahi Rabbilalemin : Hamd
flemlerin Rabbine mahsustur. deselerdi, o husus
ta kendi akranlariyle ve kendinden stn olanlar
la bar iinde olurlard.
Zat irki, umumiyetle mevki sahiplerinde, zel
likle eyhlerde bulunur. Zira btn mertebeleriyle
vahdet-i vcudu (varln bir olduunu) bilselerdi
bazlarna yz gsterip bazlarna da srt evirmez
ler ve aa mertebelere hakaret gziyle bakmaz
lar ve irad ile bal kalmazlard. nk bu gr
noktasnda biri dierinin karsnda bulunmaz. ( Zt
yoktur) . Burada yz gstermek ve srt evirmek,
nazar ve irad, sadece Allah ile, Allah iin ve Allah'
ta makbuldr, dorudur. Artk sen anla. Bundan
dolaydr ki : Peygamberimiz Aleyhisselam yle bu50

yurmutur Sddiklerin bandan en son kan ey

mevki hrsdr. Yani insan mevkii kendi nefsi iin
isterse ktdr. Yok eer Allah iin isterse iyidir.
Nebilerin ve Resullerin mevkiinden daha byk
mevki hani
"Alemin nakn hep hayal grdm
Ol hayal ire bir Cemal grdm
Heme alem mazhar- Hak'tr
Ann in kamu kemal grdm.
Bil ki tevhidin kemali, diyle birincinin ehlin
den, iiyle sonucunun ehlinden grnmektir.

ON DOKUZUNCU SOFRA :
Sadreddin Konevi (Ks.S.) erhfl-Ehadisi'l-Er
bain'in yirmi yedinci Hadis erhinde yle demi
tir : Allah'n Resul ( S .A.V.)in yle buyurduu sa
bit oldu : Zaman dnd, dolat, Allah'n yeri g
yaratt gndeki hali zre geldi. Bu Hadisin
srrnn kefi manas yledir :
'Bi l ki bu Hadis, kamillerin ittla, kasbedilebile
cei ilahi ilimIerden birok umdeleri ihtiva etmek
tedir. Bunlardan biri, Arlk devresinin balamas
dr. Bil ki olgun keif gstermitir ki : Arlk Dev
resi Mizan'dan balar. Ondan Hut'g..ie.r Aje
JI'fa'Vl flmrr-'evrlerIe, a:sli, klli, belirl e
AJ1i "J.G:rIDna- (iine) koymutur. Bu alt burcun
httkmtt yrm r bin yldr. Hamel burcundan sn
bte-oorcuna adar hkmen elli bin yl gelmitir.
id.iiiet e.dileIL!!?:r-i lah mucibince, insanlk
l1ev'i Snble devrinR ilk hiik:t,ii:d@ m.eydana

51

kmtr. Bunun mddeti yedi bin yldr. Bizim

P gamberimz ( S.A:VS Tn zuhuru Snble dev
rinin sonuncu binindedir. Bu zuhur Snble devri
hkmleriyle ahirete mahsus mizan devri arasn
toplayan berzahi (arac) czlerdedir. Him erbabnn
burlar hakknda sylediklerinin benzeri Zevat'l---'
Cesedeyn (ki cesetliler) dir. nk bu zamann yars da istikbal faslnn zelliiyle karktr
;Nebi Aleyhisselam'n bi'seti (gnderilmesi) zaman
ki bu zaman dnyann ahiretle karma zamandr
tpk er'i gndzn evveli olan sabahtan, gnein
domasna kadar olan zaman gibidir. Sabahla gne
in domas arasndaki zaman ne ise Resul'n gnde
rilmesiyle kyamet arasndaki zaman da odur. Nasl
afak attktan sonra k yava yava artarsa, ahi
ret ahkamnn zuhuru da bi'setten, gnein batt
yerden domasna kadar artar. te buna Peygam
berimiz u szyle iaret buyurmutur : Ben o za
manda gnderildim ki benimle kyamet u iki (par
mak) gibi (birbirine) yakndr. Az daha o beni ge
ecek)). Bu hususta daha saylamyacak kadar ok
iaretler vardr.)) Sonra Konevi izahnn sonlarnda
yle diyor : Ama insan nev'inin zuhur zaman, bu
yedi bin yla mnhasr sanlmasn. yle deiL. Bun_
.
dan maksad unu anlatmaktr : Yce Allah, klli
nevrehn banda ad geen eyleri yaratt. Hukurri
'Ve-emr nalir-Siiiilile::B:XfftiITa gelince Adem'i ya
- _-.
----:::--....
ratt. Devirlerin " saYismrve--s.[[oille....hw: lIra --inti- ..
Aiah bilir. Bir de Allah bunlar kul
brndan bazlarna bildirir. Onlar bilir ama syle
mezler.))l Sadreddin Konevi (Ks.S.) nin sz bitti.

52

[Aadaki daire, Arlk ve felekler devrelerini

iine alan klli devreyi gstermektedir. Aziz Ms
ri, daireyi kendi eliyle izmitir. Kendi erefl hat
tndan buraya nakledilmitir.]

(43) bnu Arabi ve konevi'ye gre btn kanatta bir tek

varlk vardr. O da Allah'tr. Dier varlklar, kendilik
lerinden br varla sahibolmayp O'nun varlyle var
drlar. Gne nn gnele var olmas gibi.

53

Allah, kftinattan nq",Jl8,I: idi, bil@B Ge yine yle var

dr. Zat, asla deimez. Ancak tecellileri deiir. e
O'nun degk tecelluen , kanattaki varlklan, ekilleri
eydana getrr. Allah'n uzerncten zaman gemez. Za
'filan DIZ nsanlar iindir. Allah kanat oa bir mad
eleden deil, kendnden yaratmtr. Kftinat yaratmak
ce, sm ve sfatlarn ala- ikanlti"1AI
lah!n sIil ve sfatlar, bu kaiiiaffilk'i 'illleri meydana
gtlrmtr. Yani kftinat, O'l! isifatlarrun g
runuunden baka"< ,, !?rr_y_deildi:. Varll!Qljz
IlaH Allah'tr. Buna Gayb-i Mutlak mertebesi de denir.

----kendisinden
Bnun
bakas bilmez Bu. mahiyyetini
mfialtnda derece derece varl n ekil alm
hli '
d
.

--

_..

Allah ilk tecellisiyle _als kll yeya Akl- Evvel'i IiLL:Ydana getrmitir. Akl Klden taan tecellilerle de de
rece derece dier yaratklar hasH olmutur. ekiTsiz
V'dIillfi, bu ekller alemini meydan.a getirmesUade
me kademe olmutur. Mutasavvflara...
re
.g.
varlk be
'ilerteDeye aynII1ltr Ik mer-tebe Gayb-i Mutlak mer
tel5esdir.""SOIlMertebe ise Madde alemdr. Varlk ilk
mertebeden balayarak yaratklar meydana getirir, e
itli varlklar ve ekiller halinde grnr, dne dne
tekrar ilk haline gelir. Yani Akli Klden balayan ya
ratklar alemi tekrar Akl Kll<!'Ve sonunda Allah'a ka
vUur. Bu sree vamIC'hir dare teki eder. Daire
mn----bitti nokta, balad noktadr. B e ,(
'
g O'ndandr, donu O'nadih aye in srr meya
n kAr. Ite Niyazi, izdii bu dare i e Konevi'nin bu
fikrini izah etmektedir.

!f

Mellifin talebesi, Kari-i Msri de daire kenarna

Sadreddin Konevi'nin Fatiha tefsirnden bir para al
mtr. Orada bu gerek izah edilir
'Mertebe, her eyin hakikatinden ibarettir. Fakat o
eyinsoyut varlg ynunden degl, o eyle, onu meyda
na getiren birletirici nisbet ve o eye tabi olan haki
katler ynnden. nce de akladmz gibi hakikat-

54

ler birbirine tabidir. Tabi, metbuun halleri ve gerekli

sfatlandr. . .
., Hakk'n zat v e mertebesi vardr. Hakk'n mertebesi,
O'nun ilah olmas nisbetinin dnlmesinden ibaret
tir. Bu nisbete mahiyeti itibariyle o.hiyyet denmitir
Hak'n zat, btn ballklardan, itibardan tecerril
dii, Keidisinin hioii eye; hibire" in de kendisjne ruii
n
e o mad mertebe hakknda hibir ey sylene
mez. Hakkln halka. halkn c: H;akk'a bal bulundl,!u
mertebede ise Allah'n zatna haller ve sfatlar nisbet
edlr. unku halk, Rakk'n gorunme ve meydana kma
yerleridr. Rza, .gaz!p. iiIlet. ,.se'lne. ve sare gib ey
ler ki bunlara uun denmtir. Her messirde birtakm
sfatlar vardr k bunlar, O'ndaki lfrhiyyet mertebe
sidir. Bu merte,bemn kabz, bast, yaatma, ldrme,
keylee lfiahsus halleri vardr. Bunlar
mer=tebemn hkmleridir. Bu genel mukaddimeyi bil
ki, Allah'n izniyle yararlanasn )Sadrcddin Konevi'nin
Fatiha Tefsirinden.

55

YRMNC SOFRA :
Allah Taala buyurdu : Ey Peygamber, Rabbn.
den sana indirlleni tebli et. Eer yapmazsan O'nun
elillini yerine getirmemi olursun. 44 Beyzavi
( Ks .S.) yle diyor : Ayetin zahiri, btn indirilen
eyin tebliini gerektirir. Belki de murad : kullarn
menfaatlerine uygun olan teblidir. nk Allah'n
ifasn haram kld srlar da vardr.
Sfyan ibnu Uyeyne, Ebu Hreyre (R.A.) den
Peygamber Aleyhisselam'n yle dediini rivayet
etmitir: yle ilim vardr ki kapal inci gibidir. Onu

Allah' bilen alimlerden bakas bilmez. Onu syle

dikleri zaman kibirlilerden bakas inkar etmez.
Avarifte de bu mevcuttur. Hadis unu ifade etmek
tedir : Yani ilmin bakasna gre kapal oluu, ka
pal eyann kymet, gzellik, stnlk bakmndan
kapal olmayan nisbeti gibidir. Bu takdirde Hadisin
manas yle olur : ilimler arasnda kapal ve sak
l eya gibi bir ilim vardr ki onu ancak Allah' bi
len alimlerden bakas bilmez. Bu ilmi sylerse, onu
ancak gaflet ehli ve suret erbab inkar eder. nk
bu ilim suret ilmi deildir. Eh kii de bilmediine
dmandr. ihya'da Zeyn'labidin'den rivayet edilen
bir beyt vardr :
Nice ilim cevheri var ki onu sasam : Sen pu
ta tapyorsun derler.
M'minlerden birtakm adamlar kanm helal
sayarlar; Ve yaptklar eylerin en ktsn gzel
sanrlar.
(44) Maide Suresi: 67
56

Fakir der ki : Bu zikredilen alim o kimsedir ki

Onun ilminin cevherlerini, sadeflerin alimleri, hat
ta meayihin de ou anlamaz. Nitekim eyh Akem
seddin, Risale-i Nuriyyesinde yle diyor : Bir k
sm da var ki ehl-i hakikatten olmayan eyhler onu
inkar ederler. Bu alim tpk u denize benzer : Halk
arasndaki phe ve ihtilaf rzgarlarnn eSnesi ne
ticesinde stnn dalgalanmasndan dibi etkilenip
hareket etmez. Onlar varlk Arnn glgesi altnda
oturmu, .oradan korkusuz ve hznsz insanlarn
hallerini seyrederler. : Dorusu Allah'n velilerine

korku yoktur, onlar zlmezler de. 45

Hikaye olunur ki tccarlardan biri, dirhemler
le, dinarlarla dolu bir gemi ile bir padiahm mem
leketine gitmi. Bu ehirde ticarette bana kim
denktir? diye dellal artm. Hi kimse bulun
mam. Yalnz bir kii km ama elbisesinin es
kiliinden ve isminin kk grlmesinden dolay
onun zengin olduu bilinmezmi.. Meer bu zata ba
balarmdan, dedelerinden bitmez tkenmez hazineler
kalm imi. Kendisi her gn o kalan cevherlerden
bir cevher der, onu yemee katar, yanndakilerine
yedirirmi. Onlarn kuvvetleri gnden gne artar
m . Tacir bunu duyunca hemen ona misafir olmak
istemi. O da bunu misafir kabul etmi. Yine adeti
vechile nne bir cevher koymu, dmek istemi.
Tccar : Bunu bana ver, gemidekilerin hepsini sa
na vereyim. demi. O zat : Hayr, demi, senin
geminde olanlar ben ne yapaym? Ben hama! d
ilim. Bana bu yeter. Senin geminde olanlara ihtiya
cm yok benim. Tccar demi ki : O halde bana
(45 )

Yunus Suresi: 62.

57

hibe e t. O zat : Bizim ade timiz, de mi, cev her i

dme de n mstahak olanlar a ve rme mek tir. nk
ce vher i bt n alrsa bu nu zapte de me z, fazla yer bu
y zde n he lak olur. Onu n iin der ler , ye me e k a
tar lar ve o su re tle y iye nler in nne k oy ar lar . On
lar da bu nu yer ler se ak llan , zihinler i ve fik ir ler i
nur lanr, zek a ar artar , bu nu n gibisini k azan may a
muk te dir olu rlar .

YRMBRNC SOFRA :
Allah Taala buyur mu tur : Hibir hayvan yok
tur ki O (Allah) onu alnndan yakalam olmasn.
phesiz Rabbim, dosdoru bir yol zerindedir.46
H ey d&bbe dir

( canldr) , yer de hareke t e der

or adan y ar atlm bu lu nduu gayeye

tBil k i neye ibret nazar iy le bak san, onu ma hu

lik a len ne (Y ar atlnlI bulUnduu mak sada) sefe
he r bu lu rsu n. G rrsn k i se nin de, bak alar nn
da me nzilleri vard r. Herke s b r sak , Jiir (gdc )
iYitb ir me nzile ko nar. Ee r orada f ani olur sa o me n
zn , ke nd me nzilidi r. E ge r ge p gider se b aka snn
:-r . Se nn tas arru fu n 'altnda bu lu nan her ey :- al
fu n, gm , e v,
kap -k acak, ser gi, ocukl ar ,
te vce , k itaplar , hizme tile r ve dierleri se n er i
n ma ve sa o u u nu zanne er sin, bi
n ksa zlr, azap . eke rsin. L ak in bu a
d--"'e
i-e-In
'i
reket n se nin bilme zli inde n iler i gel ir. Bilmiy or su n
k i onlar se ferber dir ler . Tek tek , y a da ifter ifte r, y a

bark,

ll

(46)

58

Yunus Suresi: 62.

da daha ok olarak eitli taraflardan geldiler, sana

kondular ve seni menzillerinden bir menzil yaptlar.
Sonra geldikleri gibi seni brakp ne iin yaratlm
ve fenalar nerede mukadder ise onu aramak maksa
diyle gittiler.
Eer bunu bilmezsen, kalbini bunlardan birine
yahut ouna balarsn veyahut sen istemeden elin
den km, bakasnn eline gemi olan eyin, yine
senin olmasn temenni edersin veya arzu ettiin
ey olmazsa tasalanrsn ve buna sebebolana kin bes
lersin ite btn dmanlk, buuz hased, kibir, ken
dini beenme ve benzeri eyler, hep fiiller tevhidi
ni bilmemekten ileri gelir. Ama bunu bilen ve elini
ister kendi tasarrufundan ister bakalarnn tasar
rufunda bulunsun, kendisinin olmyana uzatmyan
ve onun sevgisini kalbinden skp atan kimse, zik
redilen straplardan kurtulur, rahat bulur:

YRM KNC SOFRA :

Dnyay ve dnya ehlini bir misalle anlatma
hakkndadr. Buna uygun olan ayet udur :

nsanlarn hesaplar zaman yaklat, halbuki

onlar hala habersiz, (Hak'tan ) yz eviriyorlar. Rab
larndan kendilerine gelen her yeni ihtar, mutlaka
gnlleri gaflet ierisinde elenerek dinlerler. 47
Bil ki dnya geni bir evdir. Bu evi sultan yap
m, ortasnda da bir bahe yetitirmi, o baheye
(47)

Enbiya Suresi: 1-3.

S9

faydal ve zararl her eit aa dikmitir. Zararl

aalan da yine gizli bir hikmet icab dikmitir. O
hikmeti Allah'tan ve Allah'n retmesiyle ilimde r
suh bulanlardan bakas bilemez. O bahede ne
hirler ve gller aktm, ehir halkn 'tamamen ora
ya davet etmitir. Davet edenlere, bahede bulunan
faydal ve zararl olan eyleri bildirmi ve onlara
davet edilenlere bunlan retmelerini emretmitir
ki davetliler, kendilerine zararl olanlara yaklama
snlar. Zararl eylerden yeyip hasta olanlan tedavi
etmek iin davet edenlere panzehir ve ilalar vermi
tir. Bu zararl eylerden kimi akl giderir, kimi kr
eder, kimi sarlatrr, kimi oturtur (ktrm
eder) , kimi hasta eder, kimi de ldrr. Faydal
olanlardan da kimi akl artrr, kimi kr aar, sa
r iittirir; kimi deliyi akll eder, kimi hastay iyi
letirir, kim ly diriltir.
O baheye giren halk da zmredir. Bir frka
baheye girer, oradaki her trl faydal eylerden
yer , ve gleri yettii kadar da beendiklerinden
toplayp saHmen ganimetlerle dan karlar. Bir
frka da girer, itah ac nefis meyvalardan yer,
bazan da itahlar eker de zararl meyvalardan da
yer, sonra henz heIak olmazdan hemen doktorlara
koarlar. Doktorlar kendilerini tedavi ederler. Bu
suretle dertlerden kurtulurlar. Bunlar da yine elle
rinden geldii kadar faydal eylerden kucaklar, sa
salim dan karlar. Bir frka da var ki baheye gi
rerler, her bulduklar eyi, faydalsn zararlsn ayr
detmeden yerler, bu yzden yklr, helak olup gi
derler. Davet eden, kendilerine : Onda zarar var.
dese de dinlemezler. Sonra : Sizin zehirinizin pan
zehiri, derdinizin devas bendedir dese de yine din60

lemezler, helak olurlar. O bahede bu zmre her

zaman mevcuttur.
Sen frkadan birini se ve onlardan ol. Aa
larn en faydals tevhid aacdr. Allah'm, ho bir
sz, kk salam, dallar ge doru olan Rabbi
nin miyle her zaman meyva veren-ho bir aaca
benzeterek nasl misal verdiini grmyor musun?
nsanlar ibret alsn diye Allah onlara misal gste
riyor. 48 Aalarn en zararls da kfr, irk ve
nifak aacdr. Sonra kibir, dmanlk, hased ve
benzeri aalardr. irkin bir sz, yerden koparl
m, kk olmayan kt bir aaca benzer. 49 G
zel aac, kelime-i tevhid ya da insan kamildir; k
t aa da nifak ve kfr, Mnafk ve kafirdir
de denilmitir. Sonra bahede olanlarn en faydals
emirler, sonra nafileler bostandr. Orada bulunanla
rn en zararls da menhiyyat (yasaklar, sonra rnek
ruhat kt eyler) dir. Panzehir de tevbedir. Tabib
ve daveti :peygamberler, mridler, veliler ve ba
siretli va'iz ve nasihler'dir.
*

*
*

YRM NC SOFRA :
Bil ki Ay'n Gne'e doru bir yz vardr. Bu
yz daima tamdr. Ne artar, ne eksilir. Bir de hal
ka doru olan bir yz vardr ki Ay bu yzn, dev
ri dolaysiyle insanlara eksik gsterir. Ama bu y
znn eksik grnmesi, Gne'i takibeden yznn
(48)
(49)

brahim Suresi: 24-25.;

brahim Suresi: 26.

61

tamlna zarar vermez. O halde senin de Hakk'a

doru olan Hak nazargah olan kalb yzn, imanla,
yakinle ve O'na gzel zan beslemekle tam olsun.
Halkn bakt taraf olan d yznn eksiklii, giz
li ( i ) yznn tamlna zara vermez. Buna da
u hikaye uygun der : mer ile Ali (Allah her iki
sinden de razi olsun) Yemen tarafnda veys'l-Ka
rani'yi bulup kendisine ResuI- Ekrem'in (S.A.V.)
vasiyyet ettii hrkasm teslim ettikleri zaman ona :
- Bize t ver, dediler.
- Rabbnz biliyor musunuz ? dedi.
- Evet.
- O halde O'nu bildikten sonra O'ndan bakasm bilmernek size zarar vermez.
- Daha da syle.
- Rabbmz size retti mi ?
- Evet.
- O halde bakas retmese de size zarar vermez.
Aya bak da nefsini halka kar iyi zan bes
lemee yneltmekte ondan ibret aL. Yani ne zaman
ki birisinii zahirinde bir ayp ve noksann grr
sen, kendi kendine : Belki Allah ile muamelesi tam
dr, ayb bana gredir de.
Hikaye olunur ki : Hasan-i Basri (Allah ondan
raz olsun) bir gn Badat'ta Dicle Nehri kenarn
da siyah bir adama rastlad. Bu adam, yannda bu
lunan kadnla arap iiyordu. Hatrna geldi ki : Bu
siyahi, arap imeseydi, benden efdal idi. Hasan-i
Basri'nin adeti, nefsini her eyden aa grmek idi.
Bir de bakt ki iki adam Dicle'de bouluyor. Hemen
62

siyah adam su zerinde yryp o adamlar kur

tard. Hasan Basri'ye dnp yle dedi : Ya Ha
san, Allah indinde sen benden efdalsen, sen de be
nim gibi suda yr ve boulanlardan birini kurtar
Ve ilave etti : Bu yanmda bulunan kadn anarndr.
tiimiz Zemzem suyudur. Biz burada, senin basir
( Kalb gzn ak) olup olmadn anlamak iin
byle oturduk. Hasan onun ayaklarna dt : On
lar boulmaktan, beni de m'mine kt zan bes
lemekten kurtardn dedi. O zat Hasan'a yle dua
etti Yarabbi, Hasan' iinde bulunduu halden
kurtar. Zira Hasan senin Katnda benden yz dere
ce daha efdaldir.
o

nsanlarn ou halkn bakt yzlerinin bir

Bedir ( Ayn on drd) olmasn isterler de kalb
yzlerine aldrmazlar. Bundan dolay bazlarnda ke
fere gibi Muhak ( ay sonu Ayn grnmemesi) , baz
larnda fasklar gibi hilM, bazlarnda salih m'min
gibi Bedir vardr.

YRM DRDNC SOFRA :

Varidat sahibi syle diyor : Her Peygamber ve
ya velinin, zamannda buz ve dmanlkla kar
lamas ve kendisine ancak pek az kimsenin inanma
s, fakat ldkten sonra bunlarn isimlerinin me
hur olup ilelebet yaamas ve insanlarn ounun
inanp onlar sevrnelerindeki sebep nedir?
Ben derim ki Evvela velinin karsnda ks
kananlar oktur. Etrafta halk kendisinden kara
cak, onlarn hatrlarn bulandracak, inanlarn
63

sarsacak szler syleyip gezerler. Ama veliler ln

ce haset de lr, srf menkbeleri kalr, bundan do
lay insanlarn ou onlara inanr ve onlar sever.
kinci olarak : nsanlarn arasnda kalmak, g
rmek, bir arada oturmak labalilik meydana geti
rir, muhabbeti, hususiyle itikad azaltr.
Drdnc olarak : Ki en kuvvetlisi de budur,
insanlar peygamberlii ve velilii olduundan ba
ka trl zannederler. Nitekim yle diyorlard : O

da bizim gibi yiyor, iiyor, sokaklarda geziyor, o da

bizim gibi bir insandr ( ayet). Kitab- Kerim'in
ifade ettii gibi peygamberler onlarn istedikleri her
mucizeyi ve harikay yapamazlar. nsanlar zannedi
yarlard ki peygamber yememeli, imemeli, sokak
larda gezmemeli ve kendileri gibi bir beer olma
mal ve her istedikleri mucizeyi getirebilmelidir.
Onun kendi zanlar gibi olmadn grnce Pey
gamberler yle yle olur. Halbuki bu yle deil
dir, derler. Onu inkar ederler. Bilmezler ki gemi
peygamberler de byle idi. Bunu inkar edenler o
gemi peygamberlerin zamannda olsalard bu fa
sit zanlariyle, onlarn zamanlarndaki insanlar gibi
onlar da inkar ederlerdi. Sonra gelenler, her kami
lin zaman geip gidince nakslar, onlarn, kendi
tasarladklar fakat aslnda muhal olan kemalleri ha
iz bulunduklarn zannederler ve onlara bu sfatlar
la inanrlar ve bu sebepten imdikileri de inkar eder
ler. Peygamber veya velinin vasflanmasn gerekli
bulduklar, zihinlerinde yer eden kemallerin ou
ne imdi ne de gelecekte hakikate uygun deildir.
te mevcut olan peygamber veya velileri inkar et
melerine, eskilere inanmalarna sebep budur, Allah
64

daha iyi bilir. Varidat sahibinin sz burada bit

ti .
Fakir der ki : nkarn beinci bir sebebi daha
var, o da udur : Arkadal gerektiren ey ayn
cinsten olmak ve tabii mnasebettir. Nitekim denil
mitir ki : Allah'n yeryznde ehli ehle sevkeden
melekleri vardr. Tab'nda peygamberlerin ve veli
lerin tabiatnda bulunan kemanerden bir para mev
cut olan kimse, onlar grp iittii zaman hemen
onlara meyleder. Onlarn bilfiil mevcut ke;nalleri,
kendisindeki bilkuvve kemali eker. Bunun kemali
nin onlara kaplmas ( incizab) ak ve mauk mi
sali gibidir. Mayasna bu kemalden katlmam kim
se, onlar grd zaman yarasa gneten nasl ka
arsa o ekilde onlardan kaar. Nitekim yce Allah
yle buyurmutur : Habis kadnlar, habis erkek

ler iindir; habis erkekler de habis kadnlar iIn

dir. yi kadnlar iyi erkekler iindir, iyi erkekler de
iyi kadnlar iIndir.50
Fakat insan lnce aradaki nefret de lr, asl
olan muvafakat kalr. nk varlk btn mer
tebeleriyle birdir. Mnaferet, yzyze gelmekten
doar. Mukabele ( karlama) lmle yok olunca
muvafakat hasl olur. Artk anla.
Kuyuda geen bir temsil var : Kuyuya atlm
olan Yusuf (A) ancak kuyuya kova salann ipine
yaparak kt. mdi peygamberler ve veliler, AI
lah'tan gelip Allal'a giden kervanlar ve kafilelerdir.
Kendisinde Rabbani bilgiler ve bilkuvve ilahi in
sanlk kemaeri bulunan Yusuf da tabiat zindann
da hapsedilmitir. Dnya ahiret konaklarndan bir
(50)

Nur Suresi: 26

65

konaktr. Kova, insanlara inen Allah kitabdr. Ker

vanclarn ( yani peygamberlerin ) kovay sarktmala
r, insanlar Allah'n kitabna davet etmeleridir. Ona
yapmak, o kitab getiren kimseye inanp onu ka
bul etmektir. Ama kuyuda olan; kurbaa, iyan, ak
rep, ylan ve daha kuyuda yayan dier haereler
den bir ise o, sarktlan ipe aslmaz, ona yapp ku
yudan kmak istemezse ( kim ne yapsn ? ) . nk
insanlardan bazlarnn ruhlar gzel, yksek merep
lidir. Alak kimselerle nsiyyet etmez. Yksek vata
nna gitmesine araclk yapacak sadk bir arkada
arar. Bazlarnn ruhlar da habistir, alak merep
lidir. Ancak kendi merebinde olanlarla nsiyyet
eder. Tabiat aleminde vatan tutar. Alem-i A'la (yk
sek alem)ya kan sefer ehlini ve seyyahlar sev
mez. Hi davet kabul etmez. Yce Allah buyurmu
tur : Biz insan en gzel bir surette yarattk, Son

ra onu aalann aasna attk. Ancak iman edip

salih ameller iliyenler mstesna.)) SI

YRM BENC SOFRA :

Rsum alimlerini ( ekild bilginleri ) ve tarikat
alimlerini k ve bahar misali ile temsil eder. Bil ki :
K daima baharn eserlerini, bahelerin ieklerini,
aalarn meyvalarn, btn meyvalar ve dier ni
metleri grrnee aktr. Ama ikisinin tab' birbirine
zt olduundan onlar hi gremez. Zira ne zaman ki
iekler souu grseler, balarn ceplerine ( yani ka
buklarna) saklarlar ve souun gitmesinden iyice
(51 )

66

Tn Suresi: 1-6

emin olmadan karmazlar. te rsum ulemas ve

tarikat ulemas da byledir. nk birinci ksm ule
ma, birtakm davalardan, varlktan, gsteriten, ci
dalden kurtulamaz. Zira ilimIeri onlarla meydana
kacak da ondan. Ama ikinci ksm alimler tevazu
dan, varl, gsterii, cidali terk etmekten hali de
ildir. nk onlarn ilimIeri de bunlar terk etmek
le kalbierinin bahelerinde bilgi ieklerini verir ve
o ieklerden varidat meyvalarn, eitli ilim ve
mahedeleri karrlar. Bunlar, rsum ilimIeri er
babiyle gsteri ve cidal ile karlasa, hatta bu s
fatlardan yalnz birisi kalbIerine girse bu, onlarn
kalbIerinde, k, baharn ieklerini gidermek iin
ne yaparsa onu yapar. KalbIerine soukluk drr.
Keza tarikat alimleriyle hakikat alimleri arasnda
da ayn durum mevcuttur.

YiRM ALTNC SOFRA :

nsan vcudunun, dp.vamh olarak kafilelerin
gelip getii drt yal artasnda bulunan byk
bir ehre benzetilmesi hakndadr. Kafileler bu yol
lardan birinden ehre girip tekinden karlar. M'
minin, vcudu ehrine giren kafilelerle muamelesini,
ve mnafkn bu kafilelerle muamelesini, yani bu
kafilelerin ehre ne suretle girip ktklarn beyan
etmektedir.
Bil ki : Her insan, sureta cirmi kiik de olsa,
manaaa"15Uytiktr. Yedi gk ve yedi Arz ve bunlar
iinde bulunan eyler, Ar, KW. i evb. Kalem, Cen
let : Chennem gnde birka defa o vcut ehrioe
67

an kar.
ma unu insanlardan pek az hissedebilir. nsan
tpk buyk bir ehir gibidir. Ortasnda 'bymc SuT
tan:m'"tur"d]Ubllyu"Kbir taht vardr. Bu tahtct-otu
ran sultan, Tanr'nn huk dr. Ruh onun mlk,
a
aznesi, akl lcleri-tartclar, fehim leve.Jeiazisidir..;_]3u ,hrin ._r..!,.!c.aps vardr. Gz,
Kulak, dil ve eL. Btn mahlukat bir taraftan girer,
bfrrtaraftan kar.:J\ehre girenler, akln nnden
gemeden kamazlar. Fehim, bunlarn kymete, l
ve tartca iyisini ktsn seer, beendiini al
kor, beenmediini salverir. Bu kafilelerden kimi
gz kapsndan girer, el kapsndan kar. Yan g
rlerek girer, fiil, amel ve sanat olarak kar. Kimi
kulak kapsndan girer, dil kapsndan kar. Yani
iitilmek suretiyle girer, sz halinde kar. Akl da
nnden geenlerin resimlerini eker, hayale verir.
HayaL, akl defterlerinin sahibidir. Akl da ektii re
simlerden beendiklerini alkor, beenmediklerini sa
lverir

Bunu bildinse, bil ki : Grme ve iitme yoliyle

kafilelerin vcut ehrine girilerinde m'minle m
nafk arasnda bir fark yoktur. Fakat gelen serma
yeyi alp fiilde ve szde kullanma bakmndan ikisi
arasnda ok farklar vardr. M'min, kulak ve gz
yoliyle gelenlerden Allah indinde hayrl olanlarn
alr, iyi yapar, iyi konuur. Bir iyilii bin, hatta da
ha ok yapar. O m 'min, ((Her baakta yz tane bu

lunan yedi baak bitiren bir bahe gibidir. Allah,

dilediine kat kat verir.52 Mnafk ise kulak ve
gz yoliyle gelen
(52)
68

kafilelerden Allah indinde

Bakara Suresi : 261.

erH

olanlarn alr, er yapar, er konuur. Hatta o, m'

minin aksine, bir erri bin ve daha fazla yapar. O,
birok dallar veren, her dalnda birok dikenler bu
lunan kt bir tane gibidir.
M'min, imanna kuvvet veren, ilmini ve irfa
nn artran amellerini halis yapan, ahlakn dzel
tenlerden bakasna rabet etmez. Mnafk da nifa
kn kuvvedendiren, eytanln artran, kalb cemi
yetini ( huzurunu ) datan, vesvesesin toplyandan
bakasna kuvvet vermez. i'tibar ru'yete deil, gr
dn alp onunla amel etmeedir. itmee deil,
ahlaka ve konumaa itibar olunur. Gzeli iitmee
itibar yoktur; itibar, onu kabul etmee, gzel mey
vasnn zuhurunadr. yi olana bakmak mhim de
il, fakat o iyi eyin, senin amellerini hayra evir
mesi mhimdir.
nsan, nnden her ey geen bir ayna gibidir.
Baz aynada eyann surederi doru, gzel grnr,
bazlarnda da eri br grnr. Mesela dev ay
nasnda her ey, dev gibi grnr. Yahut insanlar
Cenab- Hak'n buyurduu zere iyi veya orak ye
re benzerler Gzel toprak, bitkisini Rabbinin iz
niyle verir. Kt olan da ancak kavrok bitki ka
rr. 53 yi toprak, kt tohumu slah eder. ki
devrede onu iyi yapar. Kt toprak da iki dev
rede iyi tohumu bozar. Gerek sz dinlernede insan
kalbi de byledir. Nitekim yce Allah buyurmu
tur Allah onlarda bir hayr grseydi, elbette onla

ra iittirirdi. Onlara iittirse bile elbette yz evi

rir, geri dnerler.54 Ama bunlarn hepsinde h(53)
(54)

A'raf Suresi: 58.

Enfal Suresi: 23.

69

km, yine Hak Taala'nn hkmdr. nsanlarn

hepsi mevla saylr, nk onlar, Allah'n kazasna
gre bir fiil Cra ediyorlar.

YRM YEDNC SOFRA :

Rahman ve Rahim Allah'n adiyle :

Biz onu Kadir gecesinde indirdik. Burada u

na iaret edilmektedir: lm, ister iradi, ister ztra
ri, ister tevazu olsun, yokluk olduundan dolay
zulmettir. Zira lm, zulmetin balanglarndandr.
Bunun hepsi Kadir gecesidir. Bu geceye Kadir ge
cesi denmesinin sebebi, kadir sahibinin, bu kadrine
ancak Allah'ta mcahede yoliyle ulaabilmesidir.
Kulun kalbine ilim ve ma'rifet, ancak ve ancak zi
kirIe, tevhidle, mridin tevecch ile varlndan ta
mamiyle geip fena fillah oluncaya kadar mcahede
etmesiyle iner. Zira tane, toprak altnda fani olma
dan iindekini bitirmez Mezkfr mcahedeye ve fe
naya Leylet'l-kadr ( Kadir Gecesi) denmitir. Bu ge
cenin Ramazan Aynda bulunmasnn kuvvetle muh
temel olmas da bu sylediimiz fikre delildir. (n
k Ramazan mcahede aydr. )
Kadir gecesinin ne olduunu sana ne bildirdi?
Burada da una iaret edilmektedir: Allah'ta mca
hede'nin kadrini Allah Taala' dan bakas bilmez.
nk mcahid, slfknn balangcnda, mcahe
de sonunda kendisine ne gibi maarif ve mahede
alacan bilemez. Bu mcahede, bu kadrin (er
fin ) zuhuruna sebebolduundan dolay ona kadir nis70

bet edildi. ( Kadir denildi) . Yoksa kadir, mcahede

ile hasl olan maarifin (bilgilerin) dir. Mcahede bir
aatr, maarif onun meyvasdr.
Sonra slliki mcahedenin kadrini vechile
beyan ederek buyurdu: Kadir gecesi bin aydan ha
yrIdr. Burada da una iaret vardr: Maarif-i ila
hiyye'nin husul ile sonulanan Allah'ta mcahede,
sahibinin, deirmen eei gibi eseri etrafnda dola
t bin ay ibadetten hayrldr. Sonra Yce Tanr
buyurdu: Melekler ve ruh, o gecede her emri ykle
nerek inerler. Bu da una iarettir: Slliki mcahe
dede kendilerine mkil olan her hususta meleki
ilhamlar, Rabbani varidat iner, bununla mcahede
edenlerin mkilleri zlr, onlar kalb ehirlerinin
fethine, grmedikleri birtakm askerlerle giderler ki
bu askerler gizli padiahlardr. Bunun iindir ki:
Hkm, Allah'n yer yznde askerleridir. Onlarla
mddIerin ruhlarn takviye eder. denilmitir. Ne
rede ordularla bir ehri fethe giden, nerede tek ba
na giden!

,afak atncaya kadar selamet. Bu ayet de ia

ret ediyor ki : Bir mrid.i kamilin mrakabesi al
tnda slliki mcahede, ta hakikat gnei douncaya
kadar her trl yol afetlerinden selamette olmaktr.
nk sultan, askerleri, harb aletleri ok olduun
dan dolay yoldaki hrszlardan, kiyalardan, d
manlardan emindir. Yneldii beldeyi emniyet ieri
sinde fethedebilir_ Ama kendi kendine bir ehri fet
hetmek veya hcum eden askerlerden savunmak iin
mcahede yoluna kan, o hususta tek bana kalr.
Allah daha iyi bilir

Bil ki: Bir kimse kendi kadrini bilmez, asli ka

biliyyet ve ftratn bozar, mr maln havaya sarfe71

derse mcahede kadrini nasl bilebilir? Hele maarif-

lahiyyeden ibaret olan mcahede meyvasn tadma
m ise. Mcahede gecesinde kadir ( an, eref) sahi
bini artmaz, azdrmaz. O zat, kadrine kibir ekle
mez. Yani onunla bakasna kibirlenmez. Ama bunu,
slfki mcahedenin gayrinde bulan kimse bununla
bakasna kibreder ve o takdirde bu kadrin, ne ken
disine, ne de bakasna faidesi olmaz.
nce kemaline gvendii ve o kemale ehil oldu
unu iddia ettii iin yksek kadr ( eref) e ulaamaz.
ok cahil vardr ki, Allah indinde alimlerin, kibirleri
ve ehliyyet iddialar yznden ulaamyacaklar mer
teberlere ulamlardr.
Sonra: Bu kemaL, zerine ylan dolanm bir
aa gibidir. Bundan dolay insanlar ondan kaarlar.
Bayezid Bistami (Ks. S . ) yle demi: Kadri bulan,
kadir sahibinin kadrini bilmekle, babalar, analar ve
eyhler gibi kadirli kimselere hrmet etmekle onu
bulmutur. Allah indinde mahlfkattan birini kk
grmek kadar byk bir gnah yoktur. Kendi me'
um nefsinin azizlii iin, Allah'n, kadrini ycelttii
kimselerin zelil olmasn istiyor. Miskin bilmiyor ki:
zzet tamamen Allah'ndr.!! onu kullarndan dile
diine verir.

YRM SEKzNC SOFRA

Bir babadan yahut alemde medhedilen, Allah in
dinde de makbul birok babalardan doan drt oul
(55)
72

Yunus Suresi: 65

hakkndadr. Birincisi zeginin malndan douyor. Bu

ocuk, maln Allah yolunda sarfediyor, mescid, med
rese, kpr, yol ortasnda kervan saray, ribatlar, iin
de Allah'n adnn anlmas iin tekkeler yaptryor.
Bu oul, sa kaldka daima babasn hayr ile anar,
ona hayr dua eder.
ikincisi, onun sulbnden douyor, babasna iyi
halef oluyor. Bu da babasn hayr ile anar ve ona
hayr ile dua eder.
ncs ahbaptan, irfan talebesinden olan soh
pet evladndan olan ruhtan tevedediyor. Baba
lr, o da babasn yadeder.
Drdncs kalbi olan manevi ocuktur ki bu,
eyhin nefsinden doar, ra yldz veya gne gibi
meclisi aydnlatr. Bu ocuk, eyhinden sonra onun
halifesi olan sadk mriddir. Her biri kabiliyyetine
gre babasn sena ile anar ve ona ahyr dua eder.
Bir kimsenin bu drt evlad veya bunlardan biri var
sa o, hayr duadan hi unutulmaz. Ve hayatnda ol
duu gibi am eli ge ykselmee devam eder.
Ey aziz karde , lmemek istiyorsan, bunlarn
hepsinin veya bazlarnn senden domasna ve ta
mamen unutulup gitmemesine al, akll kimse bu
evlatlardan nasl ksr kalmak ve bu sonsuz sevap
tan nasl mahrum olmak ister? Bu, kyamete kadar
hayat ve nesil devam ettike bana ve sana bir t
tr. Yce Allah'n, Hud Aleyhisselam dilinden syle
dii szdr: Hibir canl yoktur ki O, onun alnn

dan yakalam olmasn. Dorusu Rabbim, doru yol

dadr.s6
(56)

Hud Suresi: 56

73

YRM DOKUZUNCU SOFRA

{(Her nefis lmn tadn tadacaktr. Kim Ce
hennemden ( dnyada Cehennem amellerinden) uzak
latrlr. ( Dnyada Cennet amellerini iliyerek) Cen
nete sokulursa kurtulur. (matlubunun sonuna ula
r.) Dnya hayat ( lezzetleri, ssleri) aldatc bir
geirnden baka deildir.5'7
Bil ki: Zindana giren herkes korkar ve zr.
Girenlerden bazlar karlr, ldrlr; bazlar af
fedilir, bazlar da kar nimet ve ihsana nail olur.
nsan da byledir. Dnya zindanna girer. Sonra bun
lardan bazlar oradan knca kabirde ve ahirette en
iddetli azaba duar olur. Bazlar da kar, Allah
onun gnahlarn balar. Bazlar da kar, Cennet
lerde ve Cennetin iinde bulunan nimetlerde eitli
izzet ve ikrama mazhar olur. Onun dnyadan k,
Yusuf Aleyhisselam'n zindandan k gibidir. Hika
ye edilir ki: Yusuf Aleyhisselam, Msr kralnn izzet
ve ikramiyle zipdandan kt zaman zindann kap
sna unu yazmt: Buras gnahkarlarn hzn evi,
sevenlerin imtihan evidir. Zindanda olanlar, onun
kna zldler, aladlar ve dediler ki: Biz senin
cemalini grmek ve hikmetli tlerini duymakla
teselli buluyorduk. Bundan sonra kim bizi teselli
edecek? . Zindandan k, Yusuf Aleyhisselam iin
en sevimli bir olayd, halbuki arkadalarna en k
t, en feci bir eydi.
Bu hadisede gzel bir nkte vardr. M'min,
dnya evinden kt zaman anas babas, ocuklar,
karlar, kardeleri, dostlar onun ayrlna alar( 57 )

74

Al-i mran Suresi: 185

lar. Oysa onlar alarken, m 'min dnyadan kna

sevinir. lm, onlar iin en korkulu ve ac bir ey
dir. Ama lm tadan m'min iin lm, Yusuf
Aleyhisselam'n zindandan kmas kadar sevinli bir
hadisedir. Zira Yusuf, zindana kle olarak girmi,
melik olarak kmt. M'min de dnyaya ak ola
rak girer, mauk olarak kar. Muamele, lmiyen
melikten, lmiyen melike olur. Artk anla ve dnya
zindannda kle ol ki oradan efendi olarak kasn.
Ey m'min, Yusuf knca Msr mlkn ve h
kmranln buldu ise, m'min de dnya zindann
dan ktnda Cenneti ve onun hkmranln bu
lur. bnu mer (R.A.) den Resulullah ( S.A.V . ) in y
le dedii rivayet edilir: Cennet ehlinin, bahesine,

zcvcelerine, nimetlerine, sevincine bakan kimseye en

yakn mesafede bulunan, bin senelik yol (uzakln
da) dr. ( En aada bulunann, bu kadar geni bir
muhite tasarrufu vardr) . Allah'a gre en ok kerim

olan da sabah akam Rahman'n yzne bakandr.

(Tirmizi) . te Cennet ehlinden en dk alannn
hali ve ite en yksek derecede bulunannn hali. Ar
tk i stediini kendine se.

OTUZUNCU SOFRA
eyh Ma,hmud el-skdari'ye
gnderdiim mektubun sureti
Rahmani keremden hibir sabah olmad, felaha
aran ( mezzin) , latif, Rabbani sabah meltemini
teneffse hi davet etmedi ki muhakkak o zaman n75

ce ilmi, sonra ruhi mertebelerdeki tanmaS8 hkm

lerinden biri, kalb-i selim yularn ak ile ekip
nefs yokluu kamsiyle ou dosdoru sevgi yolun
daki dostlarla lfet iin sevk etmi olmasn. (O dost
lar grmek itiyakn duydum daima) . Onlarla J
fete sevk etti ki ayrlk kalksn, ruhlar aleminde ol
duu gibi u glgeler aleminde de birleme olsun.
zellikle scak dost, aziz ve kerim, eyyid, yce
eyh, hal ve makam erbabnn medar- iftihar, alim,
arif, Allah'a yryen, (O 'nun kapsnda) duran, n
e sabur, sonra ekur isminin mazhar, her ikisinde
de afur kardei grmek arzusu iindeyim. Allah, onu
vahdette kesreti, kesrette vahdeti grmekten perde
lememitir. nk erbab indinde VLY_LFet
hibir zaman birbirlne ztdeID.--cr-rr.- Asl kemaL, vah
det-ve-ke'srerciFileflektir Zira bL! Makam- .Mah
mUd'dur. )
Halkn en fakiri, Samimi karde Msri

OTUZ BRNC SOFRA

Byklerden birine gnderdiim mektubun su
reti
(58) Abu kainat aratacam ezelde biliyordu. Yani
kainat, O'nun ilminde vard. nsan ar
a ta r a
saVVur olarak mevcut idiler. Ite bu hale ilmi mertehe
ad verlr. Sonra bu tasavvuru lcltif olan ruhlar iJi
ne- geticH:-ir.sanlar nce tasavvurdan ibaret iken t=.n
lar l'rnlne geldler. Bu da ruhlar mertebesinrr:lte
Niyazi ba IIlertebelerde inSanlarn brbirlerini tanma:
laffri anlatmak istiyor,
76

Bismillahirrahmanirrahim. Hamd Allah'a, Ai

lah'n selam btn setii kullarna, Efendimiz Mu
hammed'e ve onun kuatc ilmine, Cem' ve fark' ha
vi haline varis olan sekin ashabna ve aline olsun.
Sonra btn metrebeleriyle selam, mkafatlarla
aziz, eyh Mustafa ismiyle msemma temizlik ve ve
fa ile vasflanm kardeimin, hali ve zevki ile tatl
lanm gzel mektubunu aldm. iir
Allah in kardeimden bir mektup geldi, Mana
s sr gelini, lafz da onun peesi.
yle bir hazine ki cem'- fark' ve ikinci fark
cem 'eder, lm, doru bir mektup .
Ben de cevap olarak birka sz yazmak istiyo
rum ama ne mmkn.
Zira irfamnn etraf ma'murdur. Onun irfan bir
bulut gibidir.
Yadran bir bulut ki kalbIeri diriltiyor, hitab
mn tad kulaklar okuyor.
Fakat ben yine de sevgimden dolay cevaba
ettim. Sevap almak ve Kalbimdekini size a
mak zere rtl olandan perdeleri kaldrmak iste
dim .

etir' et

Bundan sonra fakir der ki: ilimler denizinin er

bab drt ksmdr. Nasl ki zahir denizi de bilenlerce
drt ksmdr : Zira insanlardan kimi denizi grme
mi sadece iitmi, kimi uzaktan grm, kimi sahil
den grm, kimi de iine girebiimitir. Birinci in
san , denizi mrnde pek az hatrlar. ikincisi, gnle
rinin pek aznda hatrlar. ncs vakitlerinin yar
snda denizi grr ve hatrlar. Drdncs ise de
nizi hi unutmaz ve unutamaz. nk gz devaml
olarak ona bakmakta, kalbi de ebediyyen onu an77

maktadr. Birincisi iman sahiplerine benzer. kincisi

ihsan sahiplerine, ncs yakin sahiplerine dr
dncs kef ve ayan sahiplerine benzer. Birincisi
ancak itittiini ve rendiini yahut kitaplardan
okuduunu syler. kincisi, kalbine nadiren gelen
eyler ( varidat) la ondan bahseder. ncs, bir ta
km insanlardr ki lisanlar varidat-i lahiyye ve Ma
arif-i Rabbaniyye ile doludur. Bildiklerinden ziyade
ilham edildiklerini sylerler. nk onlarn kalbIe
ri, fehimlerin kablar, ilimIerin kaynaklardr. Maa
rif-i lahiyye kalbIerinden dillerine akar. Onlar lahi
mevhibeleri sylemeden duramazlar. Onlar irfan
bahelerinin blblleri, Sleyman'n Esrar hdhd
leridir. Drdncleri yle insanlardr ki bildiklerin
den dilleri tutulmutur. Ruhlarnn zevklerinden t
r bildiklerini syliyemezler. Onlar daima muhatap
olanlarn zevklerine gre konuurlar. nk onlarn
zevkleri, kendilerinden aa olanlar yle dursun,
ekseri ariflerin zevkine de uymaz. Salih insanlarn
iyi zanlarnda ehlllah kabul edilenler dahi onlar
duysa onlarn katline hcum ederler. Nasl ki C
neyd de Mansur'un katline hcum etmitilCelal'd
din Rumi demitir ki: Eer Mansur benim kefet

tim (srlar ) esrar duysayd vaIlahi benim katlime

sr'at ederdi. Bu esrar, ihata edilerniyecek kadar

genitir. Ulum ve maarif renilemiyecek kadar ok

tur. nsan alc, kabiliyetlidir, Allah hadidir' nsana
almaktan baka bir ey yoktur. Meclisinizde zikir
ve tevhid nurunu alanlara, tecrid ve tefrid ayrma ve
birlerne) yolunun saliklerine selamlan Halkn en fa
kiri, fakrn hadimi Bursa'da sakin eyh Muhammed
Msr.
78

OTUZ KNC SOFRA

eyhler eyhi Erdebili'ye gnderilen mektubun
sureti
Mtteki alimlerin en bilgini, mtebahhir fuda
lann en stn, fazilet kayna, yakin madeni, nebi
leri n ve resullerin ilimIerinin varisi, yani tarikatte
eyhlerimizin eyhi, hakikatte gnelerimizin nuru,
kablerimize ilimIerinin kovalarn dkmekte devam
etmekte, ruhlarmz, oun irfanna itiyak duymakta
dr. Bu fakirden hrmet ve tazimle o Hazrete Allah'
n selam ve berekat olsun.
Bizi mstecap duasndan unutmamasn, fyu
zat kayna olan kalbinden karmamasn istirham
ederim. nk ehlllah Hakk'n kaplardr. Onlarn
kalbIeri, O'nun tecellilerinin ve lutuflarnn kablar
dr. Safa-i hatrla gizli vakitlerde rabbinin huzruna
kp orada bizi, hayr ile yadetmesini, bizi masiva
dan defedici eylerle anmasn, tam mahviyyet kema
linden sonra bizi Allah'a yaklatrmasn, kalbirnizi
Allah'tan alakoyan biri iki grme halini bizden gi
dermesini rica ederiz. Allah niyyetimizi ve maksad
mz bilir. Diledii zaman duamz kabul eder. Hal
veti fukarasnn en aalarndan ve en zayf hadim
lerinden fakir duac Muhammed Msd'den evvel ve
ahir selam.

OTUZ NC SOFRA
eyhu'l-slam Yahya el-Minkariye gnderilen
mektubun sureti
79

Alimlerin, bilgileri derecesinde mertebelerini

ykselten Allah'a hamdolsun. Zira her bilenin stn
de bir bilen vardr. Kullarnn olgunlarn ayrn,
onlara zatndan ve Kerim vechinden baka gaye koy
mamtr. SaMt ve selam en gzel bir surette gzel
ahlakiyle halk Srat- Mstakime iradedene;
onun al ve ashabna, gzel ahlak ve kalb-i se
lim ile onlara tabi olanlara olsun. Allah'n sela
m, rahmeti ve rzas; nimetlerimizin velisi, him
metleri yksek, ahlak olgun, keremi yce olan ey
himiz, slam ve mslmanlarn eyhi (Allah onun
erefli vcudunu izzet ve erefiyle daim eyleyip biz
leri faydalandrsn, Allah onu daha yksek mertebe
lere ulatrsn, kdemini midinin de stne ula
trsn) , Olun gelmesiyle gzlerimiz sevindi. Onun
medhiyle kalbler ve diller sslendi. Nasl olmasn ki
onun vdklerinden bazsnn tarihine Allah Taala'
nn u sz iaret etmektedir: Arlklannz ancak
glkle gidebileceiniz bir beldeye tar. 59 ve bu
yurmutur: Ne ya ne kuru her ey apak bir ki
taptadr.60 Byk Allah doru syledi. Halkn en fa
kiri, fakrn hadimi, du3.c fakir, eyh Muhammed
el-Msn.

OTUZ DRDNC SOFRA

Cennet mekarihle (ktlklerle) sslenmitr.
Bunda u hakikate iaret edilmektedir. Bir kamilin
ad uzaktan iitilir ve onunla bulumaa itiyak du(59)
(60)

80

Nahil Suresi: 7.
En'am Suresi: 59.

yulur. Fakat geldikleri zaman nu dmanla evrili

gqrrler, yle ki her dmann elinde tekinin
kine benzemiyen bir mzrak vardr; o mzrakla
r bu kamile ak olanlara atarlar, iftiralar eder
ler, onu ondan evirmeye alrlar. Bu, Adem
Aleyhisselam'dan gnmze kadar byle gelmi
tir. Hakikatte kamilin etrafnda bulunan bu d
manlar, istidath olmyan kimseleri kemal sahipleri
nin yanna sokmamak iin vazifeli bekilerdir .te
kemal sahibi olan zat, bylece mekarihle ( ktlk
lerle) evrilmi bulunur. Onun yanna ancak kuvetli
ler girebilir. Nitekim o kamil de maarif Cennetine ve
kendisine muvafk ihvanla toplanma zevkine; d
manlarn verdikleri straplara, hasetilerin sebebol
duu zntlere sabretmek suretiyle erebilmitir.
nk ariflerin meclisi, Cenne gibidir. Zira Peygam
ber Aleyhisselam buyurmutur: Eer Cennet bahe
Ierine urarsanz, meyvalarndan yeyiniz. Fakat Cen
net mekarihle evrilidir. Kamil kimseler, zikir sohpe
tine muvafk olan ihvanla toplanma meclisine ancak
sabr ile nail olabilmilerdir. Byklerden biri Bel
grad'dan bizi ziyarete gelmiti. nce fakirin haseti
lerinin ve dmanlarnn okluunu grerek bana
acd. Fakat Cuma gecesi toplanan ihvan grp, onla
rn Vecd ile, birtakm lahi haller ile zikretmelerin
grnce ok alad ve yle dedi: Brak onlar iste
dikleri kadar hainlensinler, dmanlk etsinler. Onla
rn ezalarna sabret. nk bu nur, onlarn flemele
riyle snmez, artar. Sonra Allah Taala'nn: Allah'm

nurunu azlariyle sndnnek istiyorlar. Halbuki Al

lah, kafirler istemese de, nurunu muhakkak tamaml
yacaktr. 61 ve Allah'n nurunu azlariyle sndr(61)

Saff Suresi: 8.

81

rnek istiyorlar. Kafirlerin houna gitmese de Allah

nurunu tarnambyacaktr. 61 szlerini okudu v e ilave

etti: Bu Cennetin, hasetilerden ve dmanlardan

hali kalmayp onlarla sarlm bulunmas icabeder.
Bu insanlar bunun etrafndaki mekarihi yarp bura
ya girrnee kudretleri olmadndan dolay hasedleri
ve dmanlklar artmaktadr. Fakat onlarn hasedle
ri ne kadar artsa bu nur da o kadar artar. Onlann
senin hakkndaki davranlarna zlme.
Hasl kamil, kemal cennetine cehd- gayret ve
sabr-i cemil ile vasl olabilir. Onun hasetilerin k
tlkleriyle evrili bulunan sohpeti cennetine de an
cak kamilin zatnda veya meclisinde bulunan meka
rih ayplarna gzlerini kapatan, o hasetilerin sz
lerine kulak asmyan kimselerden bakalar giremez.
Fakir der ki: Msr'a gidip eyhuniyye'de eyhi
me bey' at ettiim zaman orann fukaras say1amya
cak kadar oktu. Bunlardan bazlar eyhime, kendi
eyhi zamanndan kalm idiler. eyhin selefinden
kendisine intikal eden mridlerden biri bana yakla.
t ve gizlice dedi ki:\ Ben seni, iradende sadk, sa
mimi arkada biliyorum. Ama bu eyh, senin bildi
in gibi yetimi bir eyh deildir. Ben sana nasihat
ediyorum. Senin aradn bunda yoktur. Beni dinler
sen bunu brak ve kendine baka bir eyh ara. Belki
muradna erersin. ve eyhin birok ayplarn sayd.
Ona dedim ki: imdi onun kamil olduuna yaki
nen inandrn. Gerekten yl hizmetine devam et
tim ve onu Kadiri Tarikatinde kamil bir eyh bul
dum. Allah'a hamdolsun, ona hizmet sayesinde mu
radmn zetine nail oldum. Teferrnatna da baka
(62)

82

Tevbe Suresi: 32

bir eyhin, eyhler eyhi e-eyh mmi Sinan EImal

( Ks. S . ) nn hizmetinde eritim. Ama bunun mekar
hini, tekinin mekarihinden ok buldum. Tabii zevk
leri de farkl idi:

OTUZ BENC SOFRA

Te'dip ve teeddp hakkndadr: Allah Taaa bu
yurmutur: Ey iman edenler, nefislerlnizi ve oluk
ocuunuzu ateten koruyunuz. 63 ve Peygamberi
miz Aleyhiselam da yle buyurmutur. Her ocuk
slam ftrat (yaratl) zerine doar. Sonra onun

anas babas onu yahudi, Hristiyan veya Mecusi ya

parlar.
Bilki ocuk kendi bana braklrsa yemee, i
rnee, oyuna ve nefsinin istedii elbise ve dier ey
lere koar. Dnyay, Ahireti, dostu, dman, kfr,
iman, ibadeti, masiyeti, zikir ve fikri, kr ve sab
r bilmez. Bu tabiatta olan bykler de ocuk saylr
lar ama Allah indinde onlar, ocuk gibi zrl sa
ylmazlar.
Anasnn, babasnn, ya da stadnn terbiye et
tii ocuk, hayrl eylere koar, erlerden kaar.
Byle ocuk, yetikin .insanlardan saylr. Binaena
leyh herkesten hakk kabul etmelisin. ocuk da ol
sa her mahlliktan hakk kabul etmen gerekir. Bel
kis'in kemaline, insafna ve ilmine bak ki, kularn
en zayf olan Hdhd'den hakk kabul etti. Vcu
dunun kkllle, zayflna bakmad . Allah'n
(63)

Tahrim Suresi: 6.
83

ifade ettii zere Sleyman'dan getirdii : Bismil

lahirrahmaurrahim Bu ( mektup ) Sleymandandr

ve Rahman ve Rahin olan Allah'n adiyledir. Bana

bbrlenme ve bana mslman olarak geI. 64 sz
nn manasn anladktan sonra Hdhd' tahkir et
medi. nk o, her biri 'makabline ( ncesine) nis
betle cami''l-kehlm (veciz) olan bu kelimenin
manasn anlamt. Zira birinci olan BilmilIahirrah
manirrahim, ncesine nisbetle zata ve gzel sfatlara
delalet eder. kincisi, btn kt sfatlann kk
olan bbrlenmeyi terk etmeyi emretmektedir. n
cs btn iyi sfatlann kk olan teslim ve itaat
tir. Bana bbrlenme. sz una iarettir : Be
nim Hdhdm kk grerek bana bbrlenmee
kalkma. Onun cisminin kklne bakma, fakat
azndaki mektubun manasnn byklne bak.
Bil ki : M'mindeki saadet alameti, ocuktan
da, ondan daha knden de ksa hakk kabul
etmektir. Nasl ki Belkis, Hdhd'n Sleyman'dan
getirdii haberi kabul etti de bu yzden selametle
eritii erefe eriti. Sleyman'n zevcesi oldu. Ahi
rette eriecei nimetlerden ayn olarak dnyadaki
saltanat da elinde kald. Resulullah ( S .A.V. ) e gelin
ce onun : Gz kaymad ve azmad eyay olduu
gibi grd. Hatta evlerin en ehveninde bile Kadir'in
kudretini grd. Bunun iindir ki : Allah taala onu,
kffarn gzlerinden saklad.65
aka alameti de, erefli bir kimseden dahi k
sa hakk kabul etmemektir. Nasl ki Nemrud, Ha
lin kendi gznde kk grd de hakk kabul et-

(64) NemI Suresi: 30-31

(65) Hz. Peygamber, maarada iken rmcek maarann
azna yuva yapm ve o Hazret'i kendini ta'kibe ge
len dmanlarnn gzlerinden gizlemiti.
84

medi. Allah Taala da onu, mahlukatn en k

olan sinekle helak etti. Sinek dimana girdi, onu
ldrd. te her iki tarafn da cezas, hareketine
bylece uygun dm oldu. O halde Nemrud gibi
kibirli olmaktan kan, kemal sfatlariyle vasflan.
Her ne kadar Allah'n Resul ( S .A.V.) nn, kemalin
zirvesine ulaan evsafiyle vasflanamazsan da bari
Belkis'in sfatlariyle vasflan ki erkek olduun hal
de kadnlardan da geri kalmyasn, Kemalsiz ve edep
siz kalp ocuklardan saylmaktan sakn, nk on
lar mazurdur, sen mazur deilsin.
'it

OTUZ ALTNC SOFRA

Yce Allah'n Bana ve anana babana kret,
dn banadr.66 Sz hakkndadr. Bu ayette u
na iaret edilmektedir : Kur'an, insan ve alem. Bun
lardan her biri dierine aynadr. Gaye insandr. Fa
kat insan ancak bunlarla tekemml eder. Onlar in
san kemale eritirinceye ve kendilerine ayna yapn
caya kadar terbiye ederler. Bu defa insan onlara ay
na olur. nsanlardan kimi terbiye kabul eder, kimi
etmez. Kemale erinceye kadar terbiy kabul edip
kemale ren insanda Kur'an ve alem tamamen g.
rnr. Terbiye kabul etmiyen insanda Kur'an'm ce
mali. alemin nizarn grnmez. Onun kalbi, husuf
ve ksufu (Ay ve Gne tutulmas) devaml olan
bir alem gibidir. Onda herc- merc, Ye'cuc-me'cuc
ve dier fitneler zuhur eder.
Hasl bir insann kalbinde frsat bulunca fala
nn maln zorla almak, almak, yahut falanm kan(66)

Lokman Suresi: 14.

85

siyle zina etmek, falan ldrmek gibi er ve fesat

niyyetleri bulunursa kalb aleminde olanlann hepsi
onun gibi olur. O takdirde onun kalbi, padiahnn
zulmnden fitneler kopan bir lke gibidir. Eer o
kimse o halde lse, nefsini kalb aIemine gre bir
alemde grr. Btn gzel ahlak da irkin bir su
rete brnm olur. Nefsi bu iki alem arasnda dai
ma azap ierisinde kalr.
Ama kalbinde, frsat bulduu takdirde mescit
ler, camiler yapmak, ribat kurmak, kprler yap
mak, su aktmak, kuyu karmak ve bunlara benzer
hayrlar yapmak ve herkese iyilik etmek niyyeti bu
lunursa onun kalbi, bu niyyeti gibi olur. Yani kalbi,
sultannn adaletiyle ma'mur ve muntazam bir lke
gibi olur. O insan o halde lrse, nefsinin suretini,
kalb alemine muvafk bir surette grr. Kur'an'dan
alnm gzel ahlak, kendine sevimli, gzel bir su
rete brnr. Kendi orada onunla arkada olur, dai
ma zevk ierisinde yaar. Hasl Jn.sann kalbi. ya
Cehennem veya Cennettir.
ahalde Kur'an' ve' dnyay gznden uzak tut
ma, nefsini bunlarla kemale ulatr ki bunlar sende
dosduru grnsnler. Ve sende bulunan Kur'an
ahlak, sultanlar Sultan'na ulasn, yaratlm bu
lunduu belli evini bulsun. Her ey dzenine kavu
sun. Kalb alemin intizama girsin. Ebedi rahat bu
lasn. Ama bunlar ihmal edersen, Cennete giremez
sin. nk senin cennetin, onlarn ayaklar altnda
dr.
OTUZ YEDNC SOFRA
Peygamber ( S .A.V. ) yle buyurmutur : m
metimden bir taife daima hakk yceltmek iin sa
vamakta devam eder.

86

Burada iaret edilmektedir ki : Dnya, imar

edenlerle ma'murdur. Dnyay i'mar edenler, insan
lardr. nk insan, dnyann ruhudur. nsan da
din ile ma'murdur. Din de din ehliyle ma'murdur.
Zira din ehli olmasayd, hepsi herc- mer ile he
lak olup giderdi. Btn dinler, imar edenleriyle ma
murdur. mar edenler de slamiyyet ve mslman
lardr. Dier dinlerin mamur olmasiyle, islama ve
mslmanlara itaat edip hara vermek suretiyle ya
ayp devam etmelerini kasdediyorum. slam ehli de
abidler ve salihlerle ma'murdur. Bunlar da eriat
ulemasiyle, onlar da tarikat ehliyle ma'murdur. Zi
ra Ceset, ruh ile imar edilir. Geri kalanlar da bir
ncesine nisbetle byledir. Onlar da Allah' bilenler
ile, Allah' bilenler de Hakikat ehliyle ma'murdur.
On iki ilim de byledir. Sarf, nahiv, mantk, ilh.
bunlarn her biri kendilerini imar eden ilim renci
leriyle ma'murdur. renciler bu ilimlerle ura
makla bunlar imar etmi olurlar. Saatler, gnler,
haftalar, aylar ve yllar da kendilerine mahsus
ibadet l erle ma'murdur. Mesela beliri saatlere mah
sus namazar, dersler, va'zlar, toplu zikirler; gnle
re, haftalara mahsus benzeri ibadetler; Ramazan
orucu, Recep, a'ban ve Muharrem orucu gibi ayla
ra mahsus farz ve nafile ibadetler; zekat, sadaka
lar gibi seneye mahsus ibadetler ve Hac gibi mre
mahsus ibadetler.
Mekanlar da byledir. Mescitler, Camiler, tek
keler ve benzeri ibadet yerleri cemaatle ma'murdur.
Cemaatler de mezzinle.rle, imamlarla, hatiblerle,
mridlerle ma'murdur. nsann iinde yle mer
haleler vardr ki saylamaz. Fakat esaslarn taksim
etmilerdir. Bir itibara gre yedi merhale. bir itib;87

ra gre on iki merhale, bir hibara gre krk mer

!iate, br ilmIira gore yuz merliale vebr fbara g
re de bn :rii:'er1iae dir. Her merhalenin kendine has
imarclar vardr : nkiI "-msanner"ifna kabul
edcdr (aliCiar), Allah ise kadirdir. I alem ge
nitir. Ak pazar ma'murdur. Hakk'n meta' me
zaddadr. Dellal her tarafa koup durmaktadr. M
teri de kyametin kopmasna kadar rabetlidir,
O halde ey insanlar iradeden alim, insanlar
btn dini erHmn ta'mirine, bilhassa bunlar ara
snda tevhid rknnn i'marna tevik et. Tevhid,
her eyi ihya eden su gibidir. nsanlar soutarak,
tevhid ehlinin yolunu gletirerek, daraltarak tev
hidi ykanlardan olma. Tevhid ehline kolaylk ol
sun, tevhid yolu genilesin diye Alah ve Resul, tev
hid iin ok zikirden baka art komamtr. O hal
de Kur'an ve Hadisle halka t ver ki hepsini imar
edenlerden ve aleme birbiri peinden girenlerden ola
sn. Allah gerei syler, O, yol iletir.
*

*
*

OTUZ SEKzNC SOFRA

iir

0"'Q'-'\ <l...)\j-:r \ J\ d) \
(L,.\-,\5 \ jA:J\ -, :';; Lr.Y\-, . \
imdi bahardr. Ticaretinde kazanl olan kim
se, sevgilinin, kendisini dost olarak yanna ald
kimsedir. Sevgili aznda arap varken birini yanna
alsa, o kimse srrna vakf olur diye znt iinde
88

kalr. Onun iin sevgilinin akl kendisini ayplyarak

der ki : Her kouculuk yapan alaktr Yani sev
gili kendi kendine der ki : Eer sen bu srr ifa
edersen alaksn. Kimseye ama, yoksa kederin ar
tar, ifa ettikten sonra piman olsan da artk fay
da vermez. Bu mahzur ile beraber o ( sevgili) bi
rini o halinde kendine nedim alrsa, o srrn nedimi
olan mrid, kazanldr.
Bunun izah : Kasip ( kazanl) dan maksat, ak

olan mriddir. Bahardan maksat, genlik gnleridir.

Sevgili, mriddir. Burada sevgili, halk arasnda d
rstI, iyi hali, temiz huyiyle, rz ve namusunu ko
rumakla tannmtr. Ama aslnda kendisi halktan
gizli gizli arap imekte fakat onun bu halini hi
kimse bilmemektedir. Birisi haline muttali olunca
zr. Sevgilinin akl, arap imeyi kim olursa ol
sun insanlardan herhangi birine ifa etmeyi yasak
lar. nk ifa ederse sefih saylacak. Btn bunlar
la beraber sevgili, birini kendine zel dost seer, ak
l ve znty, mahcubiyeti dnmezse ite dn
yada kazanl olan, sevgilinin srrna nedim olan o
ak mriddir .
imdi bil ki : meayih, o mahbuptan daha aziz
dir. Meayihin srr, o mahbubun srrndan daha
mahremdir. eyh, kabiliyetli mridlerinden birini
hakikat ve rbubiyyet srrn kendisine amaya ehi!
grrse o mrid, kasib'tir; bakalan deil. O halde
o mrid, eyhin kymetini bilmelidir ki kendisi de
onun gibi aziz olsun. Fakat eyhin kendisine at
lahi srr ifa ederse talii ters dner ve blis gibi
merdud olur. Hasl salik, telimiyyetinde ve sti
dadnda yle olmaldr ki mridi onu kendi srla
rha mahrem klabilsin(Mrit de yle olgun olma.

89

ldr ki irfannn ve esrarnn arab, salki sarho

edebilsin.
,Sonra salik, srr saklamal, onu ruhunun san
dna koymal, lisann tutmal o hususta l gibi
olmaldr.) Ahmed, Buhari, Mslim ve Tirmizi Ebu
Hreyre ( R.A. ) den Peygamber ( S .A.V.)in yle de
diini rivayet etmilerdir : Salih kullanma, ( yani
Hak'kn ve halkn kendi zerlerinde bulunan dev
lerini yerine getiren kimselere) (gzlerin grmedii,

kulaklarn duymad ve hibir beerln hatrna gel

miyen ni'metler hazrladm. Yani O, kullarna Cen
nette hi kimsenin grmedii nimetler, hayrlar ve
lezzetler saklamtr.
Ariflerden biri yle demi : uradaki nimetler
den maksat, Allah'n, ahirette se kin kullarna lutettgi i ahi tecellilerdir. nk bunlar yaratclk
nmetleridir. Yaratlmlara mahsus nimetleri Pey
gamber Aleyhisselam haber vermitir. Kur'an'n ha
ber verdii zre gzler onlar grm, kulaklar iit
mitir. Bunu Kur'an tasrih etmitir. Daha sonra Pey
gamber Aleyhisselam yle demitir : sterseniz
( hibir nefis, kendileri iin ne gz sevindirici nimet
ler hazrlanm olduunu bilemez) ayetini okuyu
nuz.)) Bu nimetlerle gzlerin ii
. gler, ruhlar huzur
bulur i Mana yledir.
Hibir nefis, ne sekin bir melek, ne de mrsel
bir peygamber, kim olursa olsun hi kimse onlarn
yaptklarna karlk kendilerine hazrlanm sevab
bilemez. Ameller iinde de yle bir amel vardr ki
ona da kimse vakf olamaz. Yalnz Allah bilir ve
buna uygun olarak sahibini mkafatlandrr. .J Hz.
Peygamber Aleyhisselam buyurmutur : Benim Al
lah ile yle bir vaktim vardr ki onda bana ne bir
90

sekin melek, ne de mrsel bir peygamber yetie-

mez.

OTUZ DOKUZUNCU SOFRA

Mslim, Nafi' ibnu Hadice (R.A . ) den ResuluI
lah ( S.A.V. ) in yle dediini rivayet etmitir : Siz

dnya ilerinizi benden iyi bilirsiniz. Size dininiz

hususunda bir ey emredersem onu alnz. Haye'
de bu Hadisin syleni sebebi yle kaydedilmitir:
Nafj ' bnu Hadice dedi ki Peygamber Aleyhisselam
Medine'ye geldii zaman Medine halk Hurmay te'
bir ediyorlard (yani dii hurma ieini yarp er
kek hurma tohumu ile alyorlard) . (( Ne yapyorsu
nuz? dedi. Dediler ki : biz devaml byle ( erkek
tohumunu dii iee) koyarz. Yapmasaydnz sizin
iin daha iyi olurdu. dedi. Bunun zerine artk bu
alama usuln terk ettiler. Bu defa meyvalar eki
sildi. Bu durumu kendisine syledikleri zaman :

Siz, dnya ilerinizi benden daha iyi bilirsiniz. Size

dininiz hususunda bir ey emredersem alnz.

buyurdu. erhu't-tarika'da da byle.

Denilmitir ki tam kemal , iki cihann ilmini ce
metmektir. O halde Allah'n Resul ( S .A.V. ) nde bu
hal nasl olabilir? Baz muhakkikler buna yle ce
vap vermilerdir : Bu, Peygamber Aleyhisselamm
balang halinde olmutu. Ama sonunda her iki il
mi de kendinde cemetmitir. Fakat buna yle itiraz
edilebilir : Bir velinin en son derecesi, Resul-i Ek
rem 'jn ilk derecesine vasl alamaz. Halbuki mmet
91

arasnda bu iki ilmi cemeden veliler vardr. O hal

de nebi ile veli arasnda ne fark var?
( Fakir der ki : Bunun tam cevab udur : Allah'
n Resul ( S.A.V. ) nefs-i erifini daima yenmek is
ter ve byk kemalatndan hibiriyle iftihar etmez
di. Fakriyle iftihar ederdi. Resulullah'n : Bana ve

size ne yapldm bilmem. 67 ve : Seni tesbih ede

Seni sana yarar ekilde gerek mahiyyetinle
bilemedik., ve: Siz dnya ilerinizi benden daha
iyi bilirsiniz. gibi szleri, O'nun fakr ile iftihar et
rim.

mesi dolaysiyle sylemi bulunduu szlerdir. Hatta

kendisine, mbarek dncesine uygun olarak :
lerinde onlarla mavere et.68 ayeti dahi gelmitir.
Binaenaleyh O, bununla nefsini kk grmek, m
metinin hatnm ho etmek ve erefli olanlara, yk
sek mertebelere eriseler dahi kendilerinden aa
olanlardan sarf- nazar etmemelerini, kendisi gibi
onlara ynelmelerini iaret etmek istemitir. Ta ki
Allah Taala'mn ince imtihanlarndan emin olalad
nk kendini beenmek, bizzat helak edici sebep
lerdendir. Bununla beraber bu gzel tasavvur, O'nun
balang halinde idi. Sonra bu hali geti. Buna :
Allah'n yardm geldii zaman . Suresi delalet et
mektedir. Bununla Resulullah ( S.A.V.) bakalarn
dan ayrlr. nk onlar, iftihar edilecek Rabbant
hallerini, cami' kemallerini gizli tutmaa, acz ve if
tihar gstermee bidayet-i hallerinde ulaamadkla
r gibi nihayet-i hallerinde dahi tam ulaamamlar
dr. Yahut son hallerinde bundan pek az ykselebil
milerdir. nk onlarn en son menzilleri acz, zIl
ve iftikat- ( fakirlik) dir. Kemalleriyle iftihar edenler
. .

(67 ) Ahkaf Suresi: 9

(68) AI- tmran Suresi: 159
92

de olmutur. Lakin iftihar etseler de yine Resul-

Ekrem'e uymak iin iftihar etmilerdir. Resuln o
hususta vndn iittiklerinden dolay nm
lerdir. Binaenaleyh bunlarn iftihar, ona uymak
iindir.
Bu kemal, ister bizzat, ister teba'an olsun, iyi
de olsa yine de halkn sfatlarndandr. zafetleri
drmek ve davetten maksad hasl olduktan sonra
Rabba hamd ve tesbih ile btn tabii sfatlardan
Rahman sfatlarna snmak kemalin zirvesidir. Bu,
ancak Hatem- Risalet ( S .A.V.) de tam ifadesini bul
mutur. Haddi zatnda sadrlarda ( kalbIerde) yle
srlar var ki ifas haramdr. Allah daha iyi bilir.
*

*
*

KIRKlNCI SOFRA
BsMLLAHRRAHMANRRAHM. Bu sofra,
Halvetiyye s1fiyyesi Efendilerinin silsilesidir. Bu sil
silen son halkas Fukarann hizmetisi Muhammed
el-Msri el-Malati'nin elindedir. eyhi stad ve mr
idi eyh mmi Sinan Elmal el-Halveti'den me'zun
dur. O da Erolu diye mehur eyhinden mezundur.69
O da kamil eyhi eyh Abdulvahhab Elmal el-Hal
veti' den me'zundur. O da alim, arif, kamil, mkem
mil, Yiitba denmekle ma'ruf eyhinden me'zun
dur. O da eyhi mkemmil, mrid, Allah'a sevk
eden, eyh Alau'd-din Uaki'den me'zundur. O da
eyhi ve stad eyh Tac'd-din al-Kayseri'den me
zundur. O da eyhi, stad eyh Molla Pin el-Er
zincani'den me'zundur. O da eyhi, stad, ehl-i Tari
kin ounun mridi, herkesin kabul ettii eyh Sey-

in

93

yid Yahya el- Badgllhi e-irvani el-Halveti'den me'

zundur. O da eyhi ve stad eyh Sadru' d-din Pir
mer el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve s
tad eyh Hace zzed'din el-Halveti'den me'zundur.
O da eyhi ve stad Pir Ahi Mirem (Bayram olma
l) el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve stad
eyh mer el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve
stad eyh Ahi Muhammed el-Halveti'den mezun
dur. O da eyhi ve stad eyh brahim ez-Zahidi
el-Geylani el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve
stad eyh Cemalddin et-Tebrizi (Bu zata Cela
ld'din et-Tebriz! de denmitir) den mezurdur. O
da eyhi ve stad eyh ihabd'din et-Tebrizi el
Halveti'den ( eyh Muhammed et-Tebrizi de denmi
tir) me'zundur. O da eyhi ve stad eyh Rkn'd
din Muhammed es-Sincani' den ( eyh Muhammed
en-Necai el-Halveti'den de denildi) mezundur. O da
eyhi ve stad eyh Kutbu'd-din el-Ebheri el-Hal
veti'den me'zundur. O ,da eyhi ve stad eyh Ebu
Necib es-Suhreverdi el-Halveti'den ( Abdu'l-Kahir
Necmu'd-Din el-Halveti'den de denildi) me'zundur.
O da eyhi ve stad eyh mer el-Bekri el-Halveti'
den ( eyh Abdu'l-Kahir el-Halveti'den denildi) me'
zundur. O da eyhi ve stad eyh Vasiyy'd-Din el
Halveti'den mezundur. O da eyhi ve stad
ve babas eyh Muhammed el-Bekri el-Halveti'den
( Muhammed Kesri de rivayet edildi) me'zun
dur. O da eyhi ve stad eyh Ahmed ed-Dine
veri el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve stad!
Mmad ed-Dineveri al-Halveti'den me'zundur. O da
eyhi ve stad eyh Ebu'l-Kasim el-Cneyd el-Ba
dadi el Halvetiden me'zundur. O da eyhi ve stad
eyh Seriyy's-Sakati el-Halveti'den me'zundur. O da
eyhi ve stad eyh Ma'ruf el-Kerhi' el-Halveti'den
94

me'zundur. o da eyhi ve stad. eyh Davud et-Ta

el-Halveti'den mezundur. O da eyhi ( ve stad) Ha
bibul-Acemi el-Halveti'den me'zundur. O da eyhi ve
stad eyh Hasan el-Basri el-Halveti'den me'zundur.
O da eyhi ve stad Zevc'l-Betul ( Hz. Fatma'nn
kocas) ve Resul'n Amcas olu, lim ehrinin ka
ps Ali ibnu Ebi Talib ( R.A.V.K.V. )den me'zundur.
O da amcas olu Resul-i Ekrem ( S.A.V.) , evvelerin
ve ahirlerin Efendisi, Rabbulalemin'in sevgilisin'den
me'zundur. O da Ruh'ul-Emin Cibril vastasiyle Ra
bu'I-Alemin Hazretlerinden almtr. Allah, Efendi
miz Muhammed'e ve O'nun aline ve ashabna salat
ve selam etsin. Ecmain.
(69) L mmi

Sinan ElmalIl (kds. s.) hazretlerinin olu Mur

taza elebi'den iittiime gre mmi Sinan (kd s.)
usuli yedi esma'y nce Sultan Erolu (kds s.) dan
alm, onun vefatndan sonra da furfi.. esma'i ilahiy
yeyi de Abdulvahhab Sultan'n halifesi Mazhar Sul
tan'dan telakki eylemitir) (Kar-i Msri) .
Mellif hazretleri ise esma'y, eyhi mmi Sinan EI
mahh (kds.s.) dan alm, onun vefatndan sonra da iki
ismi mmi Sinan'n halifesi Ktahya'h Muslihu'ddin
Efendi'den telakki eylemitir. (Kari-i Msri) .
Vehhab- mmi rahimahuah'n ilahsi

Evliyadan sr sorana
Dokuz drl nian gerek
Evvel kapu eriattir
Gne gibi ayan gerek.
Aya ile Hadis ile
Anlayana verdim cevap
Andan te ieruya
Levviime'ye seyran gerek.
95

eriatten tarikatten

erisi sr elidir
Akl ona arif olmaz
Mlhime'ye vicdan gerek
Drdncs Mutmainne
Mansur bilr bu menzili
Pir yznden ulamaa
krar eder bir can gerek
htiyarm elde deil,
Uzun geldi sylemesi
Beincisi keramettir
Ayan deil, nihan gerek
Yol ernn tevhidini
Arif gerek anlamaa
Altncs Mardiyye'dir
Bunda burhan, Kur'an gerek
Yedincisi Safiyye'dir
Halka ayan etmek olmaz
Andan gep ulamaa
Can Hazrete kurban gerek,
Sekizinci budur makam
Ayne'l-yakin HakkaIyakin
Gerek ak bu meydanda
(jayrullah'tan uryan gerek
Dokuzuncu sfattan ieril
Bir sr diyem anlar isen
nsan ad bunda koyup
Mahv- arkte pinhan gerek
Vehhlb mmi'nin tevhidi
Hatrna g ge1mesn
Bu ma'nay fehmetmee
Safi nurdan insan gerek
1 ) Bu msra'da vezn bozuluyor. Belki de yledir
Dokuzuncu sfat ire.
96

KRK BRNC SOFRA

rce Allah'n Biz dnya semasn yldzlarla

ssledik.70 Sz hakkndadr. Bil ki : Zikirlerle do
lu !isan, kandillerle dolu olan bir cami gibidir. O
zikirle kalbde hasl alan bilgiler ise, yldzlarla do
lu semaya benzer. Nasl ki yldzlar sekizinci felek
tedirler, fakat nurlar dnya semasnda grlr ve
insanlar onlarla yollarn bulursa, kalb krssn
deki maarif de tpk byle nurlar gzel ahlak, ef'
al-i cemile, a'mal-i seniyye ve gzel szler eklinde
kamilin zahlrinde tecelli eder de halk onunla yolu
nu bulur. Nasl ki Alah dnya semasn yldzlarla
ssleyip onu kovulmu eytann ulamasndan koru
mu olduundan dolay eytanlar yksek alemden
( Mele-i A'la) bir ey iitemezlerse-zira yce Tanr
buyurmutur ki : Biz dnya semasn yldzlarla
ssledik ve onu her trl kovulmu eytandan ko
ruduk. Mele-i A'la'dan bir ey iitemezler.71 -kami
lin de batnn irfan ve zahirini amel ve gzel ahlak
nuriyle ssleyip onu, kindar dmandan ve haset
iden korumu ve onun irfann hidayet ve saadet
ehline ncum (yldzlar) , ekavet ve dalalet ehline
rcum ( talarnalar) yapmtr \Onlar hiyanet kasdiy
le kamile yaklaarnazlar. Byle bir eye teebbs et
mi olsalar dahi o kamilin irfannn ve ibadetinin
nurlar kendisini savunur. Nasl eytan her taraftan
atelerle karlarsa onlar da yle olur. Bak, en
fs, afak'a nasl uyuyor ve birinde zuhur eden, di
erinde de nasl zuhur ediyor.
Allah dnya'y peygamberlerle velilerle, alimler
le, salihlerle sslemitir. Onlar hidayet ehline yl(70)
(71)

Saffat S. 6.
Saffat S. 7-8.

97

dzar, dalalet ehline kendilerini uzaklatrc ta

lar yapmtr. Hatem'l-Enbiya (S.A.V.) Efendimi
_
zi de hidayet gnei yapmtr. nk O, fazilet
gneidir, tekiler de yldzlar; Yldzlar karanlk
ta nurlarn gsterirler (Kaside-i Brde)
Allah Taala buyurmutur : l olup, bizim
kendisini dirilttiimiz, kendisine insanlar arasnda
yriiyecei bir nur verdiimiz kimse, iinden ka
myaca karanlklar ierisinde bulunan kimse gibi
midir ? 7Z
imdi insann haline bak. nsanlardan bazlar,
yldzlarla sslenmi sema gibidir. Baz insanlarda
bunlarla hidayete kavumulardr. Bazlar da ne
yldzlar gibidirler, ne de yldzlarla hidayet bulmu
lardr. Onlar, iinden kamyacaklar karanlklarda
bulunan kimseler gibidirler.
O halde sen, ilimIerinin nurlarn alarak birin
cileri gibi ol. Yalut onlara uyarak ikincileri gibi ol.
Ama ncleri gibi olma ki yarn pimn olmyasn
frsat getikten sonra bu pimanln, sana faide ver
mez. Zira genlik gnlerinde ilim ve amel tahsilin
den yz eviren kimse, mrnn sonunda piman
olur. Bunlar elde etmek ister ama mr vefa etmez,
hasret ve znt iinde kalr. Allah Taala byle in
sanlarn halini u sziyle haber vermitir : O gn
m'minleri grrsn ki nurIan, nlerinden ve sa
larndan kouyor. Bugn size mjde, altlarndan
rmaklar akan, iinde temelli kalacanz cennetler
sizindir denecek. te bu byk kurtulutur. ki yz
l erkek ve kadnlar m'minlere Bizi de gzetin;
nzdan faydalanalm dedikleri gn, onlara :
(72)
98

En'am Suressi: 122.

Ardnza dnn de k arayn denir; inananlarla

iki yzller arasna, kapsnn iinde, rahmet ve d
nda azap olan bir sed ekUir.13
Kemali tahsil et, yoksa mrnn sonunda pi
man olursun. Dnya'ya da geri dnernezsin artk.
Merkez zindanndan muhite k. Zira Allahn Arz
genitir.74 O Peygamberler ve veliler hep hicret et
milerdir. Allah doruyu syler o yola Uetir.

KRK KNC SOFRA

De ki : {<Babalarnz, ouarnlZ, kardeleriniz,
eleriniz, akrabanz, elde ettiiniz mallar, durgun git
mesinden korktuumz ticaret, hounuza giden ev
ler sizce Alah'tan, Peygamberinden ve Allah yolun
da savamaktan daha sevgili ise, Allah'n buyruu
gelene kadar bekleyin. Allah fask mUleti doru yo
la eritirmez.75
Byle olan bir kimsenin, imtihan gn, iinde
olan ey, dna kar. Allah Tana buyurdu : nsan

lar iinde Allah'a bir yar kenarndaym gibi kuuk

eden vardr. Ona bir iyilik gelirse yatr, bana bir
bela gelirse yz st dner. Dnya'y da ahireti de
kaybeder. te ap ak kayp budur.76 Fakat asil
olan kimse sapmaz. Adem'in sevgiliye mahabbeti as
li idi. blis'in ibadeti ise taabbdi (zoraki, gsteri
iin) idi. mtihan zamannda her-kisinin de iinde
(73 )
(74)
(75)
(76)

Hadid Suresi: 13
Zmer Suresi: 10
Tevbe Suresi: 24.
Hac S. 11

99

plan meydana kt. nk Adem iki sene

d, sevgilisi tevbesini kabul edlnceye kadar kalbinin
strab dinmedi. Ama blis kovulur kovulmaz der
hal Adem oullarm nlerinden, arkalarndan, yan
lanndan yrelerinden, salarmdan sollarndan girip
saptrmaa raz oldu. Kovulduktan sonra hibir za
man alamad. te, bu onun nceki ibadetinin altn
da neyin gizli olduunu gsteriyor. Adem'in de sev
gilisi kendisini balayp kendisinqen raz olunca
ya kadar durmadan alamas, sevgilisine nasl k".lb
den bal bulunduunu gsterir. Adem'in benzeri Al
lah'n u sznde de gemektedir : Btn genili
ine ramen, yer onlara dar gelerek nefisleri kendi
lerini sktnp, Allah'tan bak sgmacak kimse ol
madn anlyan, savatan geri kalm ti kiinin tev
besni de kabul etti. Allah, tevbe ettikleri iin onla
nn tevbesini kabul etmitir. nk, O, tevbeleri ka
bul eden, merhametli olandr.T1 blis'in benzeri de
u ayette var : Allah'm Resul'nn hil1fna, geri ka
lanlar, oturup kalmalanna sevimiller. Allah yolunda
mallariyle ve canlariyle cihad holanna gitmedi. S
cakta savaa kmayn dediler. De ki Cehennem
atei daha scaktr. keki bileselerdi.78
te bu iki frkamn hali her zaman byledir.
Hatta mridlerden birinden eyhin hatr incinse o
mridIerden yleleri vardr ki Geniliine ramen
Arz onlara dar gelin). Ta eyh kendisinden raz olun
caya kadar (strab dinmez) . yleleri de vardr ki
nefis mcahedesinden geri durmakla sevinir. Mca
hede yolu gtr, Allah Erhamrrahimindir. diye(17) Enfal Suresi: 118
(78) Enfal S.: 83.
100

rek bakalarn da almayp oturmaa tevik eder.

Hatta kasden aklarn kalbIerini slikten soutma
a alr ki onlar da kendileri gibi olsunlar. Birinci
nin hali, iIiabe zamannda sdkna delalet eder. kin
cinin hali de inabe zamannda sadk olmadn gs
terir. Birincinin eyhine hizmeti, Adem'in sevgideki
hali gibidir. kincinin hizmeti. de blis'in zoraki yap
t ibadette ve Allah'n teklifi karsndaki hali gi
bidir. Kyamete kadar her mmette onun dengi mev
cuttur. Bina temelsiz durmaz. Temeli salam yap ki
bina saIam oIsun. Beyit ok Idrmediyse ila ko
laydr. Yayn inhinas erilik deil, rki'dur.
*

KRK NC SOFRA
Peygamber Aleyhissalat vesselam buyurmu
tur : Bana salat getiriniz, nk bana salat- selam
getirmek sizin iin zekat ( temizIeyici) dir. Bana AI

lah'tan vesile isteyiniz. Dediler ki : YA ResulAllah

vesile nedir? Buyurdu ki : Vesile, Cennette en yk
sek derecedir. Bu dereceye ancak bir adam nail ola
bilecektir. stlyorumkI, o adam ben olaym.,. Bu Ha
diste una iaret vardr :
Nasl ki alim, renci olmadan retmen ola
mazsa baba da ancak ocuk ile baba olursa, mrid
de ancak mrid ile mrid olursa Resulullah (S.A.
V.) de ancak ona tevessl edenlere vesile olur. n
sanlar O'nun eriatine ittiba edip O'nun ahIakiyle
huylanmak suretiyle O'na tevessl etmi olurlar. e
natine girmiyen kimse hakknda ResuI- Ekrem ve101

sile olmaz. Peygamber Aleyhisselam'n Allah'tan

benim iin vesile isteyiniz. sz, kendisine itaatle
emirdir. Ta ki o zat-i Risaletpenah'n o adam hak
knda vesilelii tahakkuk etsin. Yce Allah'n :

Dorusu Allah ve melekleri peygambere salat eder

ler. Ey iman edenler O'na salat ve selam ediniz.79
sz de byledir. Dediler ki Allah'n salatndan mu
rad, rahmettir. Melaikenin salat istifardr. M'
minIerin salat duadr. Duadan maksat da O'na
(S.A.V.) vesile istemektir. Ayette dua, mutlaktr.
Hadis onu kaytlamtr. O'na vesile istemekten
maksat da mmetinin oalmasna dua etmek, Hak
Kelimesinin i'lasna ve Ehl-i mann salah- halinin
artmasna ve nefsinin slahna dua etmektir. Ta ki
Resul-i Ekrem'in vesilelii btn halka amil olsun
ve kendisine de hesapsz ecir hasl olsun. nk O .
buyurmutur : Bir kimse iyi bir adet koyarsa onun

iin snnetin (adetin) ecri ve onu iliyenlerln ecri

vardr. O snneti iliyenlerin ecrlnden de bir ey ek.
silmez. Bundan anlald ki Allah'n rahmeti Hz.
Peygamber't:: hem vastasz, hem de vasta ile (ve
sile ile) iner. Vastasz nazil olan ey nasl klliyen
nazil oluyor idiyse vasta ile nazil olann da icma
len inmesini istedi ki icmal tafsile mutabk olsun.
Artk sen anla.
Nasl efaat ehlinde en yksek mansp mutlak
vesile ise; onun menzili de cennette en yksek
derecedir. Bunu bildinse bilirsin ki m'minlerin
O'na salat, mmetinin oalmasna ve salahlarna
duadr. Hadisin tam manas udur : Benim iin ve
silenin tamam olmas hakknda Allah'a dua ediniz
ki ben, ahir zamanda Allah'a iman yolunda btn
(79)

102

Ahzab Suresi: 56.

insanlarn Allah'a aracs (vesilesi) olaym. Ta ki

alemde hi kafir kalmasn. Bu, dier peygamberler
de deil, sadece Hatem'l-Enbiya'da bulunan bir
meziyyettir. Onun ii mehdi ile hatmolunur.

KRK DRDNC SOFRA

Zamannz gnlerinde

Rabbinizin

nefhalan

(nefesleri, gzel kokular) var. Kendinizi onla;; an

edin. ( Hadis) .
Bil ki lahi nefhaler, her zamanda bulunan ka
miller ve onlarn kyamete kadar sren nefesleridir.
Bunlardan nefhaler diye bahsedilmesinin sebebi u
dur
Onlar, ilerinde bilkuvve mevcudolan ilimle
ri, ma'rifetleri, gzel fiilleri ve gzel huylar fi'le
kardlar. Bundan dolay halk arasnda misk, d ve
anber gibi oldular ve insanlara rahmet oldular. Deh
rin gnlerini zikret!llek, dnyann, kyamete kadar
onlardan bo olmyacana iarettir. Onlara arz edil
mekten maksat, onlar arama ve onlara hizmet etme
emridir. Ancak bu takdirde rahman nefhaler (koku
lar) dan ibaret olan mbarek, nefs nefesleriyle in
sanlarn ilerinde bulunan kemaller fi'le kar da
onlar da tekiler gibi (evliya) olurlar.
Oruca, aIa ve susuzlua da teviktir. nk
Hz. Peygamber Aleyhisselam : ({Orulunun aznn

kokusu, Allah indinde misk kokusundan daha gzel

dir. buyurmutur. Kemalata erenlerin ou, ancak
bu yolla ennilerdir. nk bu yol, mcahedelerin
en zorudur. Bundan hasl olan maarif de en gzel
nefhadir. Keza gzel vakitlerde, bilhassa seher vak
tinde Rahman Cezbeye de teviktir. nk seher
103

vakti de uaka (aklara) nefha-i Rahmaniyye'dir,

ve Yce Allah'Ii'" huzuruna yaklama sebebidir. Bu,
ancak btn vakitleri kaplayan ok nafile ibadet
yapmakla olur. nk yce Allah bir kudsi Hadiste

Kulum nafilelerle bana yaklamaa devam eder o

kadar yaklar ki kendisini severbn. Ben onu sever
sem, onun kula, gz . . . olurum. buyurmutur.

te bu segiye meyletmek, lahi nefhalere meylet

mektir.
Keza nefhaler, meayihin telkinidir. Nefehat,
meayihin kalbIerinin istidatl kimselere ynelmesi
dir. Bu da hizmet, teslim-i tam ve merhametlerini
cezbedecek derecede itaat etmekle olur. Bundan do
laydr ki Peygamber ( S .A.V. ) : Kendinizi onlara
arz ediniz. buyurmulardr. Mridde arz, eyhte de
acma ve merhametle birlikte tam tevecch has l
olursa mrid o nefhaleri bulur. Alem, bu nefhalerle
doludur. Ama nezleli burunlar, otnJila:erihlh
yamailat ---Burunann nezlesini Allah'n yardmiYle
.
eyh, telkllI ve tevecci giderir.
---..,.

Nefehat, ayn zamanda yetimler, dullar, fakirler, zayflar, mazlumlar gibi krk kalbIeri ta'mir et
mekle de bulunabilir. Btn ibadetler, bu nefhalere
vesiledir. Fakat bunlara en yakn yol, ehl- tarik yo
ludur ki o da tevhiddir.
*

KRK BENC SOFRA

Ey iman edenler Allah'tan korkunuz, O'na vesi
le araynz ve O'nun yolunda mcahede ediniz ki
felAha eresiniz.80
(80)

104

Maide Suresi: 3S

Bil ki ahiret yolcusuna iki ilim lazmdr : Zahir

ilim, batn ilim. Zahir ilim; sarf, nahiv, mantk, maa
ni ve dier alet kitaplanm okumak veya erbabndan
dinlemekle renilebilir. Batn ilim : halis amel, teh
zib-i ahlak, zikir, riyazet ve gece gndz Allah yo
lunda mcahede ile kalbi temizliyerek elde edilebi
lir. Birinci ilim kalbin cehaletini giderir ama, nefs-i
emmarenin kibir, kendini beenme, kin, hased gibi
kt sfatlanm bitirir. kinci ilim, nefs-i emmare
sfatlanm giderir, ruhun, af, ezziyete tahamml, k
tlk edene iyilik, herkesin iyiliini isternek gibi s
fatlanm bitirir.
Cehlin giderilmesiyle yol bilinir. Nefis sfatlan
mn izalesi ve ruh sfatlarnn ispatiyle Hak kabul
edilir, O'na koulur, Allah'tan korkulur. Birinci ilim
ne kadar artsa, cehalet de o kadar gider; ikinci ilim
ne kadar artsa kibir o kadar zail olur. Her ikisi de
en mhim din ilerinden ve en kuvvetli dini vesile
lerdendir. Zira kt ahlak olmasa, iyi ahlak olmaz
d. Mesela kibir, tevazu'un sadefidir. Tevazu' tam ol
sa Allah.tr. (Allah tecelli eder) . Kendini beenme
(ucup ) , kendini ayplamamn; cimrilik (buhl) , seha
nn (cmertliin) sadefidir. Hasl her beeri sfat,
vastasz veya vastah olarak olumlu bir sfatn sa
defidir. Birinci ilim sadefteri kuvvetlendirir. kinci
ilim, incileri semizletirir. Onlan sadefterinden ka
nr. Eer bu iki deniz birleirse, sahibi Mecma'ul
Bahreyn ( ki denizin birletii yer) olur. Musa H
dr Aleyhisselam Mecma'ul-Bahreyo'de bulmutu.
Artk anla ve bil ki bir kimse mmi olsa fakat iite
rek rendiiyle amil olsa, ikinci ilme nail olur. n
k Hz. Peygamber Aleyhisselam yle buyurmu
tur : Bildiiyle anel edeni Allah, bilmediAfnin il105

mine varis klar)) ve buyurmutur : Bir kimse krk

sabah halisane ibadet etse, kalbinden lisanma hik
met pnarlan fknr.)) ve ikinci ilim sahibine ister
mmi, ister alim olsun fakih denilir. Avarifte yle
deniliyor Allah'n Resul (S.A.V.) Zerre kadar

hayr iliyen haYfinl grr, zerre kadar er iliyen

errini grr.)) ayetini okuduu zaman A'rabi Bu
bana yeter demiti. Hz. Peygamber: Adam fakib
oldu ( anlad) , buyurdu. O halde daha iyi anlyan

kimse dini emirlere daha abuk itaat ve icabet eder.

Ve yakin nurundan daha ok nasip alr. Peygamber
( S.A.V.) Aah bir kimseye hayr dilerse onu din
de fakih yapar. buyurmulardr. Yani onun kalb g
zn aar, o gzle hakk ve batl grr. Onunla az
gnIktan rde ular.))
Bil ki btn amellerden maksat, Allah' bilmek,
O'ndan baka bir gaye olmadna O'na dnlecei
ne yakinen inanmaktr. Binaenaleyh btn ameller
bu bilgiye vesiledir.(Bu bilgiye ulamann en yakin
yolu da bir mrid-i kamilin murakabesinde zikir
ve tevhid ile nefis mcahedesi yoludur. Fakat bu,
yollarn en zorudur. Bu yolda ancak kuvvetliler y
ryebilirler. Sen o kuvvetlilerden deil isen, ihlas ile
salih ameller ile iktifa etmelisIn. nk bunlar da
Allah'a vesiledir) Nasl olmasn ki acuzelerin dini
dahi kafidir. Peygamber Aleyhisselam yle buyur
mutur Acuzelerin dinine devam ediniz.)) Zira s
lam dininin kapasitesi genitir, dar deildir ki. Hat
ta Aah'n, mahlUkatn nefesleri saysnca yoIlan
vardr.)) denilmitir. Bizim dediimiz, bunlarn en
ksas ve en musdr. Peygamberler, veliler ve
Allah' bilen alimler bu yolda gitmilerdir. Hibir
canl yoktur ki O, onun alnndan yakalam olma

.sm. phesiz Rabbim dosdoru bir yol zerindedir.

106

Btn insanlar mevla saylr nk onlar, AI

lah'n kazasna gre bir fiil Cra ediyorlar.
Nasl su, necisi, pislii, eri p temizlerse birin
ci ilim de yle kalbi zerine ken cehaletten te
mizler. Ate nasl altuncu, gm karmlardan, sa
fiyyetini bozan eylerden yakarak, eriterek temizler
se ikinci ilim de tpk yle nefsi, ona yerleen kt
sfatlardan temizler. Cenab- Hak buyurmutur :
Gkten yle bir su indirdi ki miktariyle vadiler
alad. Sel, zerindeki kp, eri p tad. Ss
veya meta (kap kacak) yapmak iin atete yakp erit
tiinizi (altun, gm ve bakr gibi yer cevherleri )
de onun gibi kpktr. Allah hak ile batl byle
misaller vererek anlatr. Selin (ve yaklan cevahirin)
kp boa gider. Atlr. Fakat (sudan ve cevahir
den ) insanlara fayda veren, yer yznde bir zaman
kalr. (Batl da byle perian olur gider. Bir zaman
lar hakkn stne ksa da sonunda mahvolur, gider.
Hak sabittir, bakidir; Allah bylece misaller verir. ) >>8!
Birinci ilim, evin duvarna izilen nak gibidir.
kincisi, birinci duvann karsndaki duvarda bulu
nan cila gibidir. Bundaki nak onda grnr. On
da, :llernde olan her ey grnr. Hatta onda Allah'
n cemali de grnr. Allah hakk syler, O, yola
f
iletir.

KRK ALTNC SOFRA

lmin efdalini, nevi'lerini, Adem Aleyhisselam ile
meleklerin, eytann ilimIerinin deiik olduunu;
(81)

Ra'd Suresi: 17.

107

her ilmin kendine mahsus semeresi bulunduunu be

yan etmektedir. Allah TaaUt yle buyurmutur :

AIlah, Isimlerin hepsini Adem'e retti, sonra on

lan meleklere arz ettl (sordu ) . unlarn isimlerini
bana haber verin, eer sznzde dom iseniz de
di.82 ve blis'in azndan hikaye olarak yle dedi

Beni azdrdndan dolay do yolunda onlarn

nne oturacam (yollann vuracam) . Sonra on
lann nlerinden, arkalarndan, salarndan soIIann
dan sokulup (onlan azdracam ) . oklann kre
dici bulmyacaksn.13
Bil ki dnya .aacnn meyvas olan insan, mah
lukatn zdr. Bundan dolay arzularn en stn
n talebetmesi gerekir. Dnyada ilimden stn bir
gaye yoktur. O halde insan, en kymetli mal olan
aziz mr parasnn tamamn ilme saf etmelidir.
Zira o yksek derece, ilim ile kendisine mlk olur.
Ahirete intikalinde de ilim kendisiyle beraber ge
lir, yine orada da kendisinin mlk olur. Bir insan
ilme malik olduktan sonra, mrnn sonuna ka
dar gnden gne derecesi artar. nk Cenab- Hak
yle buyurmutur : Allah sizden iman edenleri ve
ilim verilmi olanlan derecelere yiikseltir.84 tbnu
n
Abbas (R.A.) Alim (m'min) , (cahil) m'm'
yedi yz derece ca a ustndr. derecl arasnda
aras kadar mesafe vard
yerl

eJ?k

Bil ki ilmin nevi'leri oktur. En stn, ren

mek istiyen kimseyi Allah'a yaklatran ilirridir. Bu
ilim de ok eitlidir. Salik iin en iyisi, en faydal
olanndan, yolunda kendisine azk olacak kadar al(82)
(83)
(84)
lOS

Bakara Suresi:

31.

A'raf Suresi: 16-17.

Mcadele : 1 1.

maktr. Bunu okuyarak, dinliyerek (trenir. Bundan

sonra salih amel ile, nefis ve heva mcahedesiyle
en yksek gayeye ynelmelidir ki, bu veraset ilmi
dir. nk Peygamber Aleyhisselam : Bir kimse

bildiiyle amel ederse Allah onu bilmediinin ilm1ne varis klar. ve : Kln krk sabah halisane iba
det ederse kalbinden diline hikmet pnarlan fk
nr. buyurmulardr. Bu ilim peygamberlerin ve ve
lilerin ilmidir. nk nebiler ve veliler okuyup
renme ( dj[aset) ilmiyle de(til, veraset ilmiyle yani
amel ve mcahede neticesinde elde edilen ilimle
Peygamberlie veya velili(te ermilerdir. Bu ilim, ku
lun kalbine Allah korkusunu sokar. Kul, bu ilim
sayesinde Allah'n nuriyle iitir, grr, konuur ve
yrr. Allah Taala yle buyurmutur : Kulum ba

na nafilelerle de yaklar o kadar ki onu severlm.

Ben onu seversem, onun kulaA, gz. . . olurum.

te Adem'in ibadetleri de byle idi. Yani az bir za

manda kendisinde mahabbetullah (Allah ak) zu
hur etti. Sonra kendisinden kk bir gnah kn
ca sevgilinin ayrlna dayanamad. Kalbinden pi
manlk, dilinden tevbe eksik olmad. Daima yle di
yordu : Ey Rabbimiz, biz nefislerimize zulmettik,

eer bizi balamaz, bize merhamet etmezsen elbet

te ziyan edenlerden oluruz" yle zld ki iki yz
sene alad. Tevbesi kabul edilinceye kadar kalbi ra
hat etmedi.
Bir de blis'in haline bak ki, Allah'a bin sene
yle, bin sene byle ibadet etti de yine Allah'n
muhabbetine nail olamad. nk muhabbetinde sa
dk deildi. Beni azdrdndan dolay do
da onlann nne oturacaun.16 demesi, onun, sam -

...yaL

(85)
(86)

A'raf: 23.
A'raf: 16

109

mi olmadn gsterir. Adem oullarn saptrmak

karlnda sevgilinin aynlna raz oldu. Bulun
duu kt halden dnmedi ve hibir zaman haline
piman olup alamad. Bunda ibret alanlara ok ib
retler vardr. Bunun iindir ki Hz. Peygamber Aley
hisselam buyurmutur : hlas ile yaplan az amel,
ihlassz yaplan ok amelden hayrldr.
Bil ki : Adem Aleyhisselamn ilminin semeresi,
kendisi melekleden daha bilgili olduu halde Ey
Rabbimiz, nefislerimize zulmettik 87 szyle aa
vurduu tevazu'udur. Meleklerin ilminin semeresi
de Adem'i grmeden nce itiraz eklinde tecelli eden
sualleri ve hakikati anladktan sonra onu kabul et
meleridir. blis'in ilminin semeresi de bin sene iba
det ettii halde Allah Taala'ya i'tirazdr.
Bil ki : zahir ilim gzeldir, amellerin tohumu
dur. Ama zahir ilmin gzellii, Adem'in ilmi olan
ilm-i esma ile olur ki bu, batn ilmidir. nk tek
bana zahir ilim, sahibini melek de olsa kat kalb
li, kaba klar. Nasl ki Adem'in hilafeti srasnda me
lekler Allah'a itiraz etmilereli. blis de Beni az
drrsan,
demiti. Bu, Allah ile konumada by
le olmutur. Ya Allah'tan bakaSyle konusalard
nasl olurdu ? Ama bu herkes iin byle demek de
ildir.
. . .

Fakat batn ilmine gelince bu ilim, sahibini ha

m-selim, msamahakar, usan verici deil cana
yakn, mtevaz' yapar, nki Adem Ey Rabbimiz,
nefislerimize zulmettik demiti. Halbuki melekler
merhameti, efkati, yumuak huyluluu, ancak
Adem-i grp kabul ettikten sonra renebildiler.
(87)

1 10

A'raf: 23

nk yle dediler: Seni tesbih ederiz, bizim senin

bize rettiin ilimden baka i1mimiz yoktur.88 Nere
de kald o Orada fesat karacak, kan dkecek kim

seleri mi halife yapacaksn? Halbuki biz seni hamd

ile tesbih ediyoruz ve seni takdis ediyoruz szleri
ve nerede kald Bizim senin bize rettiin ilimden
baka ilmimiz yoktur) szleri. Artk anla. nk me
leklerin ilmiyle Adem'in ilmi arasnda ve ikisinin,
ilimIerinden hasl olan ahlak arasnda byk fark
vardr. Bwunla beraber yine de biri, ancak dieri
sayesinde gzel olur. Bu iki ilim, ruh ile ceset gibi
dir. Bunun iindir ki Musa AleyhisseHim'a, Hdr
Aleyhisselam' bulmas ve ondan (manevi ilim)
renmesi emredilmiti ki kendisinden Dnyada en
bilgin benim. sz gitsin. mam afii, mmi olan
eyban-i Ra'i'nin yannda, okuldaki ocuk gibi otu
rurdu. Batn ilim erbab da zahir ilmin erefini in
kar etmezler. Nitekim Sery, Cneyd'i ilm-i zahiri
rcnmee tevik ve onun muvaffakiyeti iin kendi
sine yle dua ederdi : Allah seni Hadisi bilen mu

tasavvf eylesin.

KRK YEDNC SOFRA

Bil ki : Hakikat ve ayn birdir. Onda kesret (ok
luk) yoktur. Herhangi bir ekilde tezahr eden ha
kikate baksaHakikat olmas tbaryle Hak'tr,
darda grn itibariyle halk'tf dersin. Ahadiy
yete bak1!!"q.JL(5Zatry.aht hakikat dersin katT.Zati
ta'1lakkukuna (hakikatine) bakarsaIl_ _(.Hk dersin.
( 88)

Bakara Suresi:

32.
111

( nceki nafile ibadetlerle kulun Al1ah;a yaklamas

n ifade eden) Hadisin mefhumuna bakarsan : B
tn kuvvelerin ve uzuvlarn; kulun ayn olduunu
grr ve kula izafeti dolaysiyle bunlara halk der
sin. Hakkn da o kuvvetlerin ve uzuvlarn ayn oldu
unu grrsen bunlara Hak dersin. Vahdetin (tek
liin) oklua orann dnrsen ( oun bire bal
ln gz nnde tutarsan) lah dersin. Tek ha
kikatten ibaret olan gerek varln d griinlih.
Jn, i varlgn daima bir aynas olduunu dU.
irsen O, tecelli eden ve tecelli edilm dersn. Bu,
'en ok alacak eylerdendir k:Cbir tek hakikate bu
kadar itibarlar girer. Ve hakknda btn itibarlar
da doru olur.)lt Bir tek varlk bu kadar isim. alr).
O, akikatiYle, ilelebed sonsuz suretlerde tecelli t
me tedir. O tek a ikat, belirli bir surette tecelli
derse dier btn suretlerde grnenin de o odu.
gunuiiiiiiIiilll,grnyle beraberdir. Her ayi.
Oa (varlkt
O ru=rnryarlktan grnei1O'aUr.
Bi!:. eyde grn, mutlakiyetini bozmaz.O bir e
y hasredlemez. Hereyin z O'dur. Ama bu ayn
un
(varlk) larda, eyada tecelli-- eden suretler,
O'n
'
;"
;'-:i:T:r;:-:::';""'i"-;:-:-:1-::-;-: :::-':::-'=-=-::-:-::':-'-'

en
n;
fffi=
u""
tC="
a1':
k =:
za
::-;tC'de ildir. MutIak zat, her surett
,
ezi:ehti:s,. Onun zahirt ' her aynda ve her ayn i:n.
dir: Btn bUbIar, O'nun mahiyeti '!..e_itibar.>din
ittffiri na gredir. (Mahiyeti mutlaktr, ekilsiz, za
inansz ve mekanszdr, ama taayyn, yani gr
n ekiHere ve suretlere baldr)

...

Bundan hayret et; iyice bunda yerletin ve an

Iadnsa hayret etme; Zira O, zatnda kendinden ba
ka varlk bulunmaktan mnezzehtir. O'ndan baka

ilah yoktur. Her ey yok oIueudur. yalnz O;nun

1 12

vechi bakldr. Hkm O'nundur ve O'na dndr

leceksinlz.89

O halde ey veli, iinle Allah ile birlemenin art

masna alrken, dna da ayrlgn bilmelsin.
tan iinle cem' tarafmda, dnla fark
olmalsn. vaI1cfet ile kesretten' kesret
etten perdelenmemeli, kulluki
i tehlikelerden kurtulasm
Mutasavvflar dilindeki cem', tefrika ve cem'ul
cerll'in manas udur : Tefrika, sana-nlsbet edilen
dir. Cem', senden soyuluprumafiarr.-:Sii; u demek
tir : Yani kulun, kullukYfeleinhe.eyt icap
larna greYaPtra
eller tefrikar. Hak tarafn
dan onagelen manalar, ltuf ve ihsm ise Cem'dir.
rer-.-Klsi de kula lazmdr. nk tefrikas olmyn
kimsenin kulluu olmaz; cem'i olmyan kimsenin
de marifeti olmaz. Kulun ancak sana ibadet ede
riz sz, kunuu gstermek suretiyle tefrikay is
battr )lAncak senden yardm dileriz sz de cem'i
istemedir. Tefrika,
iradenin balangc, cem'
sonu.
-dur. Cem'uJ-cem' daha tam ve daha yks bir makamdr. Cem', eyay Allah ile beraber grmek, kuv
vevekudretin Anal'a aidolduunu bjlme.ktjr. Cem'
uI-cem'3 tamamen helak olmak ve Allal't

ka her eyden fena bulmaktr ki bu, aladivvet mer

teoesrar.
alp mcadele etmelisin. Vcudunu gzn
den kaybetmeli, Zat'a ynelmeli, hakikatle ura
rilaIlSln-ki, btn varlklar, i. cemalinin cevlan
gah ve butun Ramat, O'nun kemalinin aynasdr.
Rhunu bu mertebeye ykseltmeye cddyetle al
mal, mucahede etmelsn. Varln oyIesne kay-

(89)

Kasas Suresi: 88

1 13

betmelisin ki sana bakman O'na bakman olsun; sen

ri bahsetmen, O'ndan bahsetmen olsun. (Nerede" ve
ne zaman olursa olsun, yemede, imede, konuma
da, susmada, gidip gelmede, hareket ve skunda her
an O'ndan bo kalmamalsn. Bunun iin : fi ib
nu'l-vakt (vaktin olu) olmal denilmi. Yani vak
tini kaybetmemeli ..geene iiziilerek, gelecei d
n:erekimdiki vaktini zayi etmemelidir. nk ge
lecei dnmek, ihtirastr. Vaktini o vakitte ken
dine gerekli olan tevecchte, kalbi tasfiyede ve te
fekkrde geirmelidir. Bunun manalarndan biri de
o kimsenin artk herhangi bir tarik ve adet peinde
gitmemesi, her zaman ve her halde Allah ile olma
sdr. Hak'tan bakasna bakmaz. Mesela bir defa
halkn kalbini Hak'ka yneltmekle uir"ar, bir defa
renar--kenaiiie-Hak e m:egul olur; halk ile ugra:
makta tefrika grr. O, daimaialcnedIrlkiSi-ara
smta-zdyyef olsa da. nk Ameller niyyet ile
dir. Sufi vaktin oludur

KRK SEKzNC SOFRA

Bil ki : slf.k eden nefsin merhaleleri, hakikat
te saysz ise" de, ehlullah bunun esaslarn yediye
ayrnlardr. Nefis, her merhalede, bulunduu
merhaleye mnasip bir isimle adlandnhr : Emma
re, Levvame, Mlhime, Mutma'inne, Raziyye, Marziy
ye, Safiyye. Salik, ilk drt merhalede ko
bir ka
ranlk ierisin e, gizli badiyelerde, her trl haerat
ve yrtc hayvanlada dolu ssz llerde gider. Son
merhalede-Ise yava yava bildii bir yolda Silll.k
1 14

eder. Bazan hidayette ( doru yolda) gider, bazan

sapar. yanr --once--KaIOcfeiiy:azKaai:ti-T:m-pencere
alr'-- So"llra beeryyet galebesiyle kapanr. Sonra
Ay-Kaaar alr, yne kapanr. Sonra Gne kada:"
b-r-pencete a r, yine kE-.ILanr-,--Sonra glge vcut
ev, aradanKa ar nerede sz arad.anKalkar. (me
ti, - kiri
k a n kalkar}.O zaman sank;kalb Yi.i:zn
----- - - -"-- --- ---'
lah
(
Oii
eJ.
Hi-:
y
veyer yaratan Al a)
__

t;f

Bil ki bu nur, cz'i ruhun nurudur. Kalb pen

ceresii:.in MEi.EKT -A.:EM1NE lsnda yl=
dlzeklnae-"gftit - Soiira KameL...eklini, seHra
GU1e ekTID.1a.r. Sonra salik.-r.h-_maki!mn
LVIU ILAK HAZRET'e geer. O zaman kendisine Ne
reoo- olursanz, gokleri veyeri aratan'm i!!z ora
dadr, srr zUhur eder. -

w._

Slikten maksat, cz'i ruhun, KOLU RUH'a

kavumasdr. Klli Ruh iin Hz. Peygamber Aley
Hssetam oyle buyurmutur : Allah ilk defa benim
ruhumu, nurumu ve aklm yaratt. te btn pey
gamberlerin ve kamil velilerin gittii Allah'n GE
N ARZ' budur. Peygamberlerin ruhlar kt ah
laktan temiz olduu iin slikleri MUTMA'NNE'
den balarIfBuna Allah- Zleelal Hazretlerinin b
rahim Aleyhisselam hakkndaki : Gece onu rtn
ce bir yldz grd sz delalet etmektedir. Fakat
peygamberlerin ha!icindekiler. ilk slik .celerin
de Gnei ve Ay' brak yldz dahi gremezler. Ta
beinci makama ulancaya kadar. Eer denilirse
ki :( Pek iyi bundiiilpeygamberlere eksiklik gelmez
mi? Deriz ki Bundan, onlarn yce makamlarna
hibir eksiklik gelmez. Zira onlar, eer sonlarnda
erimi bulunduklan makamlara balang hallerin
de erselerdi, doar domaz hemen peygamber olma1 15

lar az:.m.gelirdi. Onlar, Nefs-i Mutma'inne'den s

luk edip peygamberlik makamna ulamlardr.
RG ile yollarn gzelinden en gzeline kan kim
seye sapktr da denilemez. Sapk o kimsedir ki
ak yolu brakr da baka yola girer. Fakat ak
yoldan daha ak yola giren kimse ne kadar ykselse
sapk olmaz.'Bu, Allah'n, u szyle btn yarat
tklarna vaz' ettii bir ioneti ( adeti) dir : Sizden
hi kimse yoktur ki, oraya (Cehenneme) urama
sn. Bu, Rabbinin yapmay zerine ald kat'i br
hkmdr. 9o Byle oluyor ki bilgileri tam ol Eer
salik, btn makamlardan gemezse, kemali tam
olmaz. Keza peygamberler iin Slftkleri MUTMA'
NNEden balarsa ilkinki halleri ne olacak;' onu gr
memilerdir? eklinde bir sual da sorulamaz. n
k onlarn mmetleri, kendi nefisleri durumunda
dr. (mmetleri ilk halleri gemekle kendileri de
gemi, o halleri metleri.. vastasiyle grm olurlar) . Artk anla.\\Bu mesele baka bir tarzda On
nc Sofrada da gemiti.

:11

eyh Mahmud el-skdari, Mecalis'inde yle

demitir: Bizim eyhimiz (Ks.S.) yle derdi: Tevhi
din on iki kaps (yolu) vardr. Celvettiyye,
r tevhid ile geerler. unk onlarn seyirleri yakin
&ar.Ha1VetiYYnlan . C::?J::..g Jeerler. 1ik
,
onlar berzahte seyrederler. Halvetiyyenin seyr ettii
Fi'IIer cenneti, sfatar cennet, zat cennetiClir
iliiki lbnu Abbas (R.A.)den rivayet edildiine g
re cennet yedidir. Bunlardan drd yakin ehli iin
olursa celvetiyyeye mahsustur. de berzah eh
line yani Halvetiyyeye kalr ki ffiller cenneti, sfat
lar cenneti ve zat cennetidir.
(90)

1 16

Meryem Suresi: 71

EI-Es'ile ve'l-Ecvibe risalesinde : eyh Mahmud,

eyhinden, izafetleri drmenin ne olduunu sor
duunda eyhinin cevaben : nsanlar bu hususta
ok eyler sylerler. Fakire gre bunun manas, ubu
diyyetin kemalidir. demesine gelince:
Bu fakir der ki : O gn vezin (l) Hak'tr.))9

Eer basiret sahibi isen, mizan ar gelenle hafif
geleni bilirsin. Bil ki : Hr kim izafetleri drp
dar beeriyyet yurdundan Allah/n Genl- Arz'! uza a cre e erse - i btn nebiler, resuller ve kamil
veTler suluk le yava ava ora a hicret etmiler.
h
r- ona ya resul, ya neb! a veli ve a ari
denr. a at icret edip de henz oraya kavumyn,
yoma bt1lunan kmseYeya-- Haicti,--Ya . Celvet!,
Kadrl, ya Guleni, ya MevIevi, ya NaklbendL9:!!i
lir. y anar mahlukatn nefes saysnc---ktur. Ehl-i
tarik-eer yrdkler yolun ilk vaz' Allah ise-bir
birine tercih edilmez. Mutlak vcut fezasna vasl
olan saliklerin tam misarhacilardr. Haclar da her
tc1'raftan Kabe'ye geH-rler. iiidibunlardan bir ks
mna Hac denip, tekilerine haccnda noksan m
denir? Bunu anladnsa eyh ( Ks.S. ) in maksadn da
anlam olursun.
_.

KRK DOKUZUNeU SOFRA

Bin seksen senesi Rebi'ul-Evvel Aynn yirmi
dokuzuncu ( pazartesi) gn slam Askeri gaza iin
kffar memleketine kt. Onlarn, galip gelip gel
miyeceklerini anlamak niyyetiyle Kur'an-i Azim'den

(91 ) A'raf Suresi: 8

1 17

tefe'l ettim (fal atm) . u ayet geldi : And olsun

ki Tevrat'tan sonra Zebur'da da yer yzne ancak
iyi kullannn varis olaeaim yazmtk9Z
(Bil ki : bin seksen saysnda inaallah kffar
memleketinin fethine iaret vardr. Ulvi harflerin
sfli harflere; nurani harflerin zulmani harflere ga
lebesi de keza mslman askerlerinin kafirlere ga
lebesine delalet eder. Zulman! harflerin, birbiri ze
rine dmesi de kffarn uzak yerlere srleceine
iarettir.) ibadn ( kullarn) mtekellim ya'sna iza
feti, onlara eref vermek iindir. Kullar salih diye
nitelemek de onlarn erefini gsterir. Ayette bulu
nan Arz' Cennet ile de tefsir etmilerdir. Eer : Bu
rada lafzan da mslmanlarn galibiyetine iaret var
m? denilirse deriz ki: Evet,
inne'l-Arza
sz yedi harften mteekkildir. Mdgam harf ile
sekiz olur. Dat, say itibariyle sekizyzdr. Bu
Cennet derecelerine tekabl eder. nk ibnu Ab
bas'tan rivayete gre Ceriet, yedidir, bir de kalbi
sekiz eder. Bu harfler de zahirde yedi, batnda se
kizdir. Sekiz harf, adetlerine vurulsa Ramazan'n
says gibi olur. evval'de bMm harfin zuhuriyle AI
lah'n Salih kullar Arza varis olurlar. (Yani ms
lmanlar evval Aynda galip geleceklerdir) . Anla.
Ayet-i Celilede hkm gemite vaki' olan bir baka
hadiseye de iaret vardr. O da Zikirden sonra sa
lih kullann ona varis olurlar szdr. Bu, dokuz
yz yirmidir. Msr, Halep, am, Hicaz topra Sin
( Sultan Selim) eliyle fethedilmiti. Bu, Allah diler
se Sin ona varis olur, demektir. Ramazan saysnda
olan batm harf o senenin evval aynda zuhur et
mekle Arza varis olur inaallah. Kur'an- Azm'in ru(92)

118

Enbiya Suresi : 105

muzuna ve mu'ciz, sahih, nce iaretlerine bak. Nite

kim denmitir: Beyt nsanlar onun manasn anla
maktan acizdirler. Onun mu'ciz beyan karsnda
hayrette kalmlardr.

ELLNC SOFRA

Byk kyametin alametleri hakkndadr. Bil

ki : tlByk alemde bulunan her ey, kk alem
olan insanda da vardr. Zira alem, byk olmakla
beraber insan hakikat zerine yaratlmtr. Bunla
rn manevi byklk ve kklklerindeki farklar,
suretteki farklarnn tersinedir.\\ Allah'n Resul
( S .A.V . ) , byk alemin ( dnyann) kyamet alamet
lerini sylediine gre lbette insan fertlerinde de
meleklit, eeberut ve lahlt alemine sllk edenler iin
kyamet alametleri olaeakttfUnsann ilmen ve zev
ken bilmesi lazmgelen alametler vardr ki salik bun
larn hepsnden gemedikek k:yameteeremez,
ennete giremez, Hak'k da gremez. Byle olursa ne
yazk.
Bunu bildinse bil ki : Asfar Oullarmn hurl
cu, hayvan sfatlarn kmasndan ibarettir. nk
insan aleminde salikin ilk defa yolunu kesen ekiya
lar, bunlardr. Ye'eue -Me'eue'un hurucu, eziyyet ve
ren yedili ( kt) sfatlann belirmesinden ibarettr.
Deccal'n hu1eu (kmas) , dev ve seyta!LSfatlan
nlITkfffilsinaan ibarettir ki bunlar riyaset, rbubiy
yet ( sahiplik, b:Yklenmek), hile ha.:: _ar,
unya- seVgfsinden ileri gelirundan dolay insa119

nn, sa gz a olur, ahireti hi grmez. DAbbetJ

Arz (Yer Hayvan )n kmas, kalbde Nefs-i Levva
IDein zuhurundan ibarettir. Yan kalbin kabrinde
cennetlere bir pencere alr ve kendisinde Aiah
Dr meyl beli;r. sa eySerarii'inlnme
s, A I- Maad'n ( ahiret aklnn ) , yakin nuriyle IY
dna kmas, insann dnyaya meyletmekten vaz
geerek ahrefe yonelmesnden Darettr. O knca
Deccal ldrr. nk yakn nuruiun zuhuri,.l.le
cehalet karanl gider..Mehd'nin kmas, tam fa
ile Akl-i Kl'ln ve Byk Ruh'un kmasndan iba

iettir Onun hmranlkamda meznepler birle

it ve onun zamannda yer yznde asla kafir kal
maz. Gnein batdan domas, hakikat gneipin,
arifin fiat srrnn matla'ndan ( tan yerinden) do
masdr. Bundan dolay ariflerin hayvanlannn nal
lar ters aklmtr denilir)vayet edilmitir ki :
Allah'n Resul (S.A.V.) ahirette Rahman Suresini,
tefsir ettii zaman aliniler tefsirlerinden utanacak
lardr. Bir gre gre de Gnein, batt yerden
domas, ruhun bedenden aynmas demektir. n
k insandaki hayvan ruh, dn adaki gne duru
mun a r. Be ene girince orada atmtr. e en
den ayrlnca batt yerden domu olur. Tevbe Ka
psnl kapanmas, insimn mrnn sonu geldii
ne "'arettir. Bu Kapnn genlhin yetm senelk
flesafe olmasna geInce : bu kap, gne batt yer
deR douncaya kadar kapanmaz. Yan bu kap, n
san mr kadar genitir. mr bitip, gne (ruh)
fiatt yerden dounca (bedenden ayrlnca) bu ka
p kapanm oluy Bu hususa Hz. Peygamberin u
Hadisinde de iaret vardr : nnetimin mrleri
nin ou, altm ile yetmi arasndadr. ve: Allah
Taala, kulunun tevbesini, can boaza gelmemi 01-

rya;'ya

120

duka kabul eder. Tevbe kapsnn geniliinin zik

redilip, uzunluunun sylenmemesi de u sebepten
dolaydr : Genilik, da ima uzunluktan azdr.
Allah Taala'nn haber verdii zere insann iki
eceli vardr. Biri sonlu eceldir ki dnyadaki mr
sidresidir. Dieri de SQnsuz eceldir ki bu da uhrevi
mrdr. Bil ki : Sen. bu alametleri geip byk k
yamette durmadka cennete girip aka Hak'k
grmedike nce dediimiz gibi bin kere de dnya
ya gelsen ve her geliinde bin sene yaasan, yine
Cennete girip Hak'k :;ifahen gremezsin. Allah- Ta
ala bizi ve sizi Kyamet-i Kbraya (Byk Kyame
te) ve Byk Mahedeye ve yaknla erienlerden
eylesin amin!

ELL BRNC SOFRA

Allah bir ada1rnn karnnda iki kalb yaratma
mtr. 93
Bil ki : her in sann karnnda yalnz bir kalb
vardr. Bu kalb, Rahman'n parmaklar arasndadr.

Allah onu diledii gibi evirir. Kalb yneldii eyin

sfat ve rengine brnr. HattTYOneldiinin ayn
Otur. Bunu aI1lrnsa zikir, zakir (zikreden), ve
meZKur (zkrediIe:n) bir eydir sznn manasn
da-anlam olursun. nk lisandaki zikir gerek
mnn br suretidir. Gerek zikirde kalb zikrin ek
line girer. Bu itibarla kalbe de zikir denir. Kalb Hak
tr.,
(93)

Ahzab Suresi: 4

121

Bunlarn her birinin bir misali vardr : Su, rz

garn dalgalandrmasiyle dal ga adn alr. ialbuki
l1akikatte dalga da sudan 15tka br ey deildir.
KaIbn de zikirle olan durul u ayndr. Zikir kalbin
taffiaii1in kap1aai takaraeKaIo, tamamen zikir
kesrrml-Tui- Tfsana' geIen ri1'dr kalbde olan zikrin
suretidir. KaIJ?, _1i!: zkd!.1_U?etine (ekline) girer.
Ama kalb esasnda ekilden nilnezzehtir. Gelen d
ncey__!La1r. B dal dolaydr ki iki mar,
ayn zamanda kalbde buluriiiiz. nk kalb tama
i'ieii, gelen fikdn suretine gireil. Kalb, gelen o dn
cenn kendsi kesilir. Artk brka hir dunce na
smaz. Denz suyu gibi.su:-adlgalandg zaman bir
dalga, baka bir dalgann eklide dnlemez. Bir
anda ayn yerde iki dalga olamhz. Anla. Bazan kalb,
or deniz olarak grlr. Dalglarn okluu ve ka
la15aI ona zdiham vermez. A\a bu haC her zaman
aT
maz , baz anlarda olur. itlak 'takyide ( mutlak v
cut, ozel vcuda) galebe aldigi'Zaiiian olur. :Jyku
da kendini aV a gren tane gbi. ller karnda bir tek
kalb vardr. Bu kalb, ister ir lfrn'a liMa), ister
b!fok tayynata ' (grliniilere) J'nelsin,...Neye . y
nelirse onun eklini alr;
Daima nerede olursanz Allah'n vechl orada
dr- srrn hatrda tut. Bu, en yksek gr nokta
sdr. Burada bulunan, bir gz a
yumuneaya a
dar br zamanda btn grlenleri grr. Bu haL,
,le diyenII gru makamdr : Biz en yksek ku
lelerin tepesinde yksek harfler idjKdBir gece bana
br gune arpt ve ben toz halne gt[rdL Zerrelerim
gklere ve yern dernIikIerIne u{ffil. yle oldu ki
alem benim erreled_A9.4.!:':: _ .Q:!!F. zerreler ya
va yava bana (yaiiiaslna) dnd,. Tekrar bir ara
y< . gelp asl suretimi meydana getit;di. Kendimi n-

ciP

_
_

122

ceki gibi buldum. Her zerrede Hakk'n cemalini gr

nfek- istiyen kimse, dnyann zerreleri gib paralan
mar, sonra birlemelidir. Sonra baka bir gece ken
dimrcesediIiden ayrlm grdm. Sanki cesedim
Od:- tte), rohufu da onun duman idi. Alem. du
nfi:ffirrfveguzel kokumla dolmutu. Sonra duman
javayavaa-ond, atee girdi yine kendimi nceki
gihi, ayn1criiITi:Zamandaki gibi buldum CesedIin
b1mt. Duman atee girince kendimi diri buldum.

ELL KNC SOFRA

Grmyorlar m ki Biz Arz getirip ularndan
eksitiyoruz? Onlar m stn geliyorlar?M

Bil ki : btn dnya insan iin ve insan da Al

lah iin yaratlmtr. Dnya bir fener gibidir. n
san bunun ortasnda yanan radr. Esas gaye ra
dr. nsan nasl dnyada kt eyleri kabul etmez,
iyi eyleri kabul ederse-mesela ateten kaar, Cen
neti arzu eder- Allah da ahlakan kamil, ilmiyle amil,
nefsini bilen kimseyi ister. Nasl dnyada yiyecek,
giyecek oturacak vs. uzun zaman almann neti
cesinde kemalini bulursa kamil insitn da ancak fai
deli iyi ael, gzel ahlak, kalb tasfiyesi, ruhu ma
sivadan boaltma ve srr Allah'tan bakasndan te
mizleme sureti ile meydana gelir. Bu iler uzun za
man, ciddi gayret ve mcahede ile hasl olur. Zor
dan zordur. Amellerin en zoru kk cihaddr. n
k bu cihad kffarn elinde bulunan ruhu kurtarp
Allah'a satmaktr. Cihadn en zoru, ve en by
nefisle savamaktr. nk bu savata her zaman
123

ve her an ruhu feda etmek vardr. Nefis ba kaldr

dka hemen onu ldrmek gerekir. Aksi takdirde
nefis bir ejderha olur, ruhu srp derhal ldrr.
Ama bu ii yapmak yle kolay deildir. Bu, 2;.a
yflarn yapabilecei bir i deildir. Yakin nuriyle
kuvvetlenmi, pheden ve yalandan kurtulmu olan
larn iidir.
Lakin bunun balangc, amellerin kolayndan
gcne doru gide gide amelleri dzeltmektir ta ki
nefis memleketlerinin etraf eksilsin ve ruh mem
leketlerinin etraf artsn. Eer salik byle yaparsa el
bette Allah'n yardmiyle nihayet nefsi yener. Nite
kim Cenab Hak buyurmutur : Grmyorlar m
ki biz arz getirip ularndan eksiltiyoruz? Onlar m
stn geliyorlar?94 Bu ayet, her iki cihadn, tama

men stn gelmek iin ilerlediklerine deaet eder.

Fakat elbette kk muharebede askere bir ku

mandan lazmdr. Byle olduuna gre elbette b
yk Muharebe olan nefis mcahedesinde de bir ku
mandana ihtiya vardr. nk nefis mcahedesi
birok bakmardan tekinden zordur. Nitekim Aley
hissalat Vesselam Efendimiz: (Kk muharebe
den byk muharebeye dnyoruz. buyurmular
dr. Bu mcahedenin kumandam mrid, en kuvvet
li aleti (silah) de eyhin verdii TEVHD'dir. Son
ra talibin istidadna gre eyhin emrettii dier
ameller gelir. Fakat avam iin Byk Cihad, kamil
iman, riyasz, iittirmesiz, kendini beenip kendini
temize karma olmadan eriatle amel etmektir. Faz
lasn yapmakla da Allah'a yaklamaa devam eder
ler Nitekim bir Hadis-i Kudsi'de Cenab- Hak yle

(94) Enbiya Suresi: 44

1 24

buyurmutur : Kulum bana nafilelerle o derece

yaklar ki onu severim. Onu seversem, onun gz,
kula olurum . )) Kul, bununla Allah'n nuruna na
il olur. Allah ile olan akibetinden piman olmaz. Zi
ra sevgilinin yapt her ey, sevgilidir.
. .

ELL NC SOFRA
Allah'n her peygamberde bir zelle (ayak
srmesi, kk kusur) izhar edip sonra Onlar af
fetrnesi, ek seri evliyadan gnahlar, hatta byk g
nahlar sudur edip sonra piman olmalar ve Allah'n
kendilerini affetmesi; Allah'n btn m'minleri bir
eyle imtihan etmesi, bazlarnn gnahndan dn
mesi , bazlarnn da gnahta srar etmesindeki es
rar nedir?
Biz deriz ki : Bunun hikmeti, onlarn kendile
rini beenmi olmalarn nlemektir. Zira kendini
beenme, gnahlarn en bydr ve en korkuncu
dur. Bir de her hangi bir kusur veya gnahtan son
ra pimanlk ateiyle Allah'a ynelme daha tam ve
kuvvetli olsun, ihlas zuhur etsin diye byle olmu
tur. Btn ibadetlerden maksat ihastr. Tembellikle
( ihlassz) yaplan ibadet, yaya yrmek gibidir.
Ama gnahkarn, Allah'tan korkarak, utanarak, O'
nun mafiretini umarak pimanlk duymas iki ka
natla umak gibidir. Bu insan Hz. Resuln efaatine
mazhar olur. nk O, yle diyor : (cefaatim, m
metimden byk gnah sahiplerinedir. Bir Hadis-i
erifte : Eer gnah ilemeselerdi, Allah gnah i
liyen bir kav"iingetiririll. ki gnah ilesinIer, sonra
1 25

piman olup mafiret dilesinler ki O da onlan af

reylesin.'5

Bil ki : Celal, cemal, kahir, lutuf eklinde gr

nen ey, varlk kemalinin tezahrClr. Eer Adem
ugunar olmasayd o Kemal varln yars gizli ka
lrd. smlenn cemyeb ( tamam) insanliiiKfkatlo
meydana kmtr.
Nkte : Bil ki Allah Taala Cenneti, amellerin
karl yapmtr. Mbarek yzne bakmay da
amel karl deil bir lltuf ve keremi olarak ver
mitir. yle buyurmutur : yilik edenlere iyllik
ve fazlas var.% Cemalllah' grme, ihlasm netice
sidir. hlas Cenab Hakk'm Kuts Hadisle ifade bu
yurduu zere Allah'm srlarndan bir srdr: hlas
benim bir srrmdr. Onu sevdiim kimsenin kalbi
ne koyanm. O'nun mbarek yzne bakmak, O'nun
kadim sevgisinin eseridir. hlas da sevginin netice
sidir. Sevgi ezelidir. Kulun onda bir rol yoktur.
Ameller, sevginin neticesidir. Kim Allah' severse, Al
lah onu, salih amele muvaffak klar. Salih amele mu
vaffak olan kimseye ma'rifet nuru tecelli eder. Ma'
rifet kt ahlak slah eder. Ve onu iyi ahlaka e
virir. nk ilim, ameli gerektirir. Ma'rifet de gzel
ahlak gerektirir. Her ikisiyle amel eden arifin cema
li zuhur eder de o, Hak'km cemalini ifa'hen grr.
Artk anla. Buna gtren sebep ihlastr. hlas, is
ter amelden, ister pimanlktan dosun, kulu tama
men AHah'a cezbeder (eker) . Allah gerei syler,
O, yola iletir.
(9S)

(96)

1 26

Bu Hadis insanlan gnah ilemee tevik iin deiI,

gnahkarlan tevbeye tevik, ye'sten kurtarmak mak
sadiyle sylenmitir. Mtercim.
Yunus Suresi: 26

ELL DRI 'NC SOFRA

Sadreddin Konev! (Kds.S.) Fatiha Tefsirinde di

yor ki : Gnlerin, devirlerin asl, merkezi ve nhu
Cenab Hakk'n O, he r an baka bir andadr '17
sziyle iaret buyurduu. (An) giihdr. Blnemi
yen tek zamandan ibare t olan An'a itibar-et. n
k o, gerek varlktr, Rabman nefestir, Ana- gayb
drr. Undan bakas, ster maz ister istikbal farz
ecTilsin, yoktur. Varln An vardr. Bir tek an var
dr. Mutlak Ama mertelbesnden Rahman nefese
Mutlak An domutur. AYrsrriyle nefes, btn olu
lara ve zamanlara yayImitr. Devrn,tabiTokTuk
hkumIeri vardr. A:n'danl 'dakkaar meydana gelir.
Dakkalardan dereceler-m.eydana gelir. Derecelerden
saatler, saatlerden gnler meydana gelir. An geni'
leyince gn adn alr. Gn genileyince haftalar, ay
lar, seneler ve devirler do;ar. O halde An
zerine ek...
lenen her ey, zaiddir. Halkiki varlk, zamann sari,
k'iITLi burlar ve mert;;i'--bel'eri
hep AJJab'a odolan bu

AN'dan ibaret kalr ki O, her an bir andadr ayetiyle buna iaret edilmitir . te Kuds Hadiste Zat'n
isimlerinden olan Dehr'i meydana getiren zama
nn hakikati budur; Dehr"e smeyiniz, nk dehr
Allah'tr.># amil, alim, fazl, mteehhir alimlerin
hatemi, ariflerin feneri, eyhimiz Fusus erhinde y
le diyor : Mtekellimlere gre zaman, kendisiyle
baka bir mteceddidin lld bir mteceddid
den ibarettir. Yani ne zaman sorusunun cevabn
da bir olay baka bir olayla kyaslamaktr. Muka
renet ( kyaslamak) , izafi bir eydir. Birbiriyle kar
latrlan iki mteceddidin (tazelenen olayn) bir
durumuna baldr.
.

127

Filozoflara gre zamalIl : Atlas Feleinin hare

ketinden ibarettir. Bize gre Atlas Felei," Artr: De
'rnek ki filozoflara gre zanan, mevhum bir sUredir.
Bunu byk felein hareketleri meydana getirir. G
ne, devrenin kemalinde Mr alarnettir. En yksek
kuatc felein, bir devreHi gndr.
_

'MuhakkikIerden baz eyhlere gre zaman, AI

lah\n!SiInlernde:L1ilii:: olan AN.::.Pal,!ll'in grn
ttm:lei1ibarettir. Nitekim :H:!diste : Zamana sme
ym, zaman (Dehr) yce Aah'tIr denilmitir. Hz.
Ali ( R.A. bir duasnda: Ya Dehre Daim: Ey Dehr-i
Daim demitir. An-i daim ilahi Hazretin (rn,9'te
benin) imdad (yarchm, :vay.[mas) dr. AIl'dazeI
ebede grer, Ve tececdde der. Bu an, zamann asl,
baLIm ve ruhudur. Zamann btn anlar, dereceTeri,
ttlkikalan bu 'ruhun 1JeOe!rii durumundadr, Nasl
ruh bedenn btitn uzuvlarna girerse, dairrii, 'r
red AN da yle butn. z,
nl'll.a sirayet eder. Bu
an, dama hali zredir. Asl deimez. Zapanrarn,
A:Ni f)ame nsbet, Kullm, Clizlerine nisbeti gibidir.
Soyutluu cil'ietnden AN- Dilim, ndiyyet mertebe
sine izafe edilir. Yani Ana nde denir) Peygamber
( S.A.V. )in Rabbn indindle sbah akam yoktur s
z gibi, Buradaki zaman ANi Daim gndr ki Ce
nab Hak'kn u szyle buna iaret edilmitir : O,
her an baka bir andadJr.9'l Artk sen anla. Allah
daha yi bilir.
Bil ki : Zamann hakika1 i, kainattaki hakikatlerin en bydr.....Runa..u.a.q i Wozab gre HAldKATLERN HAKKAT, lher eyi iine alan ilahi, kl
rheya denilir. Bundan kiirJatta bl!Iunan A'yan-i
Sabnenereler) nin kabllyE\!ebne'gore asrlar. devir-

na)

"

(97)

128

Rahrnan Suresi: 29

ler, tavrlar meydana gelir. Healemin bir an, an,

Ifiu vardr. ehadet (dunya) ehlinin kesif bir gn
vardr:" Uar, skk br mekAn vardr. Ayn yerde
i1(: csm br anda "beraber bulunamaz. Br de Hitif
brrzamaIi"iV'e'l)nunlc1tbir mekan vardr. Orada
iMham ve sllikli"k, darlk yoktur. Onun. kesif za
:mrnm. hk.iiferlIiden tamamen ayr hkmleri var
dr.iTzn1mm:hrayy (br anda br yerden dger bir
( almak, genile
yere gtmek), Kabz
mek) vardr. Yani orada aynanda btn zd ey,
ler beraber bulunabilir. -

(dirik5:l)ast

Bil ki : Zamann mertebeleri olduu gibi meka

nn da merte1eleri vardr. Bunlardan kimi kesif, ki-
m daha kesffr. Kmi latif, kimi daha Ttiftir Za
amn br de berzaliyyet (ara) mertebesi vardr
k cinlern ve eytanlarn ve baz ruhlarn mertebe
sitir. SOyut (ruhlarn), manalarn ve tecellilerin so
yUt bir gn vardr. Ite bu gn, AN'n mazhar
olan AN'dr,lllr de mtehayyz (yer kaplayan cisim)
lere mahsus 'rtukayyed gn vardr. Demek zaman,
soyutla soyut; mtehazyiz (yer kaplayan, mrekkep)
le mtehayyizdir. Soyut gn, ruhlara, mtehayyiz
gn cisimlere mahsustur. Kime zamann srr alr
sa, Kur'an'n ruhu alm olur. Ve o
Kue yav
min H uva ii a'n : O, her an, baka bir andr.))
ayetinin srrna erer.

zat,

Ezcli ve zaman anlamakta filozoflarn ayaklar

kaymtr da bilgileri olmadndan ve er'i burhan
lara eremediklerinden alemin kdemine (ezeliliine)
hkmetmilerdir. Zamann hakikatleri hakknda da
ha fazla tafsilat almak istiyen, eyh-i Ekber'in'i( Ki
Kitabu'l-Ezel, vtfKitabu'd-Durrati'1-By
.
katnda zaman ve mekan
za )sn okumaldr. Arifler

tau'-an"

129

bilgisi, bilgilerin en yksek ve parlakanndandrJa

mann ve mekann srnna vakf olan kimseye Zat
ve Sfat Tevhidinin srr alr. Bil, ve bunu yaa,
.
AHal baarya ulatrci"ve feyiz vericilir.
......

Ben derim ki : eyh-i Ekber (Ks.S.) Ftuha't.i

Mekkiyye'sinde zamana ayn bir bap ayrmtr. El
li Dokuzuncu Bap, buna aittir. Orada mevcut, mu
kadder, mevhun zamanlar ve gnler hakknda m
talaasn beyan etmitir. Diyor ki :\.Gnler oktur.
Kimi byk, kimi kktr. E\ k Zemen-i
Ferd (tek zaman) dr. Bu, Kulle Yavnin Huvati
a'n : O, her an baka bir andadr. ayetinde ifade
edilmitir. Zemen-i Ferd'e gn de denir. Unk AN
onda meydana gelir. Bu, zamanlarn en k ve
en incesidir. Bynn bir snr yoktur. Bunlar
dan kimi elli bin yl, kimi ana ve sonsuzlua varan
bir senedir. Kk gn ile byk gn arasnda arac
gnler vardr ki bunlarn ba rfen (insanlarca) bi
linen gndr. Bu gn saatler ayrr. Saatler, dere
celere, dereceler dakikalara ayrlr. Bylece sonsuza
gider
suretle zaman tek grlr ki bunun ne n
ne sonu, ne ezeli, ne ebedi yoktur. Bu makam g
ren der ki : Adem zamanndan bu zamana kadar
gelenler, biz ve kyamete kadar gelecek olanlar_he
pimiz biziz. Biz, sonrakler ve ncekileriz, Hatta
bu Adem zaman, bu Muhammed Ale hisse LZa
man emege e aar. n nceliin ve sonluun
ka'Ktn grr. Zaman deimez. Hepsi bir tek
AN'dan oaretfr:- Yine bu zat, u velidir (dosttur) ,
u dumandr;-bu zehirdir, u panzehirdir, bu ka
ranlktr, u aydnlktr (nurdur) demee de aar,

L(U

Btn mekanlar iin de durum ayndr. Hasl o

makahda isimlerm ve sfatlarn tekabulu yoKtur.
130

nk o, Am!'dr . (Hakikatlerin hakikatildir. Ne

s'Ttinde ne ahnda heva yoktur. O, yer, gk yrat1mazdan onte oyle d, md de oyledir. Daima da
ye olacaktr. Zamann aemesyle AN deime.,b
MeKanlarn demesiyle de MEKAN deVi mez. Al-

yo a
*

etir.
*

ELLi BENC SOFRA

Bil ki : Dnyada mevcudolan her eyin iki ciheti

(yn) vardr. Bakann kabiliyyetine gre bir iyi
taraf, bir de kt taraf vardr. Allah, insann bir
ey yapmasn isterse o eyin iyi tarafn ona gste
rir, o da yapar. Bir eyi yapmamasn isterse, o e
yin kt tarafn gsterir, o da yapmaz. Bundan do
lay Ebubekir (R.A. ) Allah'n Resul (S.A.V.)e:
Dnyada senden gzel kimse yoktur .ya Resulallah))
derken Ebucehil : Dnyada senden kt kimse yok
tur ya Muhammed diyordu.

Kemal yollar ve sebepleri de buradan kar. Al

lah bir kimseyi kemal derecesine ulatrmak ister
se ona yollarnn gzel taraflann ve bunlarn se
beplerini gsterir. Kul onunla megul olur, onun zd
dn terk eder. Bu suretle en yksek gayeye ve ma
kama ular. \Mesela zikre devam etmek kemalata
ulamann sebeplerindendir. Allah bir insan byk
lerin ulatklan kemalere ulatrmak isterse, ona
zikre devam etmenin gzel taraflarn gsterir. Onu
zikre devam ettirir ve onu mukadder olan kemalle
re eritirir. Dier vesileler de byledir. Bunu uzak
grme (hayal sanrna) . nk Allah Taala buna ka131

dirdir. Bunun byk bir asl vardr ki o da udur :

Alemin zerrelerinden beJ.: biri zdlarn cami'dir (ken
dide t
) . nk Allah Taala'nn Cemal ve Celal
(sfatlar) vardr. Allah ZleeMI, her zerrede tecelli
eder. Her zerrede O'nun btn sfatlarnn eseri vat
dr. Ma'siyetler -Ve aa derekeler de byledir. Al
lah, o ma'siyetin kt tarafn rter, ve onu ileme
nin iyi tarafn gsterir ve nsan da onun iine d
er erkesin, uyduu bir yn vardr98 Allah bir
adam Iin iki kalb yaratmamtr.99 Artk kalbler
yle dursun, her bir kalbi, baklan eyin gzellii
ne eviren O' dur. Kalb her an, eyadan biriyle be
raber, tekilerden gafildir. Huzuru Allah ile, gafleti
masivadan olduu bir srada kalbinin tesinden (ve
rasndan) onu Allah'tan baka bir dnce aldatr,
megul ederse o kimsenin hasm Allah'tr} Bu, tpk
una benzer :

am.

1(

Mesela padiahn meclisinde, yzn padiaha

evirerek oturmu bulunan bir kimseyi, arka tara
fndan birisi megul ediyor. Bu takdirde padiah o
adamn labaliliine kzmaz m? ( te kendisiyle yz
yze iken bir bakasnn szne, bir baka dn
cenin izine kaplan kimseye de Allah kzar). Fakat
intikam zamann uzatarak o kimseye frsat verir ki
bu onun iin byk bir mekir (burada ceza)dir. te
ehlfllah'n hali budur. Senden fari ve gafil her kalb
sahibi de byledir. Sen hatrna gelsen, senin zara
rna almaz. Sen ona hile yapsan, o bunu bildii
zaman zr. Bu takdirde de Allah senin hasmn
olur. ntikamn geciktirse de ihmal etmez, akibet
yine bir cezaya arptrr o hileciyi. zellikle herifin
(98)
(99)

132

Bakara Suresi: 148.

Ahzab Suresi: 4

yapt ktl beenmesi, cehalet ve ahmakln

dan dolay ben yle byle yaptm deyip nmesi,
Allah'm gazabn celbeder. Onun iin birine ktlk
kurmaktan sakn. Ama birinin senin zararna ura
tn kesinlikle biliyorsan, senin de onunla ura
manda bir beis yoktur.
"Fakire gre en iyisi udur : Huzursuz bir hal
de Allah'a yneIsen, Allah Taala'ya gayret der.
Hasl seni ve sana hile yapmay hatra getirmiyen
kalble uramaktan sakn. ster bu kalb Allah ile, is
ter iyi veya kt eylerden biriyle megul olsun. Sen
kimsenin iinde deilsin. Allah onlar ilerinden ku
atmtr. lerinde olan O bilir. Allah gerei sy
ler, O, yola iletir.
*

*
*

ELLt ALTNC SOFRA

Bil ki : Ne'e-i Ola (birinci ne'e) , ruhlar ale

mi; Ne'e-i Uhra ( Son Ne'e), ahiret alemi; Ne'e-
vusta (orta ne'e L dnya alemidir. nsan bedenleri,
ruhlardan, hatta Zat'tan ibaret idi. Suretlerin birik
mes le ksfleti ve inip dta bu ahslar me da
na ge r :
men nsan an ayrlrken basit
tr. Sonra iner, suret to lar ahs olur, ha an- na
t
onuan ayvan) olur. Sonra suretler kalknca
yine latfler, ykselir, basit' olur. Kend nefsine
15ak: nefsndeki manalar, soyut riihundan hasl-ol
maktadr. Orada sa:bitti , hi ayrlmaz. Nasl k me
nne belde sabittir. Sen bu manalarn birbirinden
ayrldn hissetmezsin. Ta manalar gelip kalbe
(hafzaya) dnceye yerleineeye kadar. Kalbe ge133

lince her biri hayali bir suret giyinir. te o zaman

birbirinden ayrldklarn hissedersin. Hayali suret
lere brndkleri zaman dier grlen eyler gibi
onlar da grrler. Sonra bunlar dar karsa tam
grnm olur.
Bu iaret neni Qildinse ilmi sbutla. harici
vcut(varEk) arasndaki fark anlarsn. Harici su
ret kalknca manalr,
e :Ykselirii-.
Sonra oradan da ilk tecerriidijne (soyutluuna) ,\:e
""ayn-i sabitesine (idesine) kar, orada kalrlar. ra
dan baIariii1ardl-Y:"9:rgya.
dndler. Her ey O'na
.
cfiieCeKtrr "
__

h:;y-;:ctk;in

Bunu bildinse vcutta, tasarruf edenin, kim 01du;; anlarsn. Btn fiilel r hakkndr. Suretl
onun aletleridir: Attin zaman sen atmadn, fakat
A1lah att. I00 &kat kulun suretinde Hak'tan baka
bir mutasarrf olmadn kul bilmedii, unuttuu
iin; kendisinin, bir iradesi, ihtiyar ve Hak'tan ay
r bir vcudu olduunu sanar. Mesela varl Allah'
tan olan sanatkar, kendine bir varlk tasavvUr etse,
gMlet halinde kendsni san (yapc) sanar. Bu k
t tasavvur, gafletinden ileri gelir. Ama kendisini
Hak bilerek fi'li ve ihtiyan kendisine snadetse bu,
kt deilir. nk -o fi'il, suretten kmtr. O
fi'li o surette ve o merfebede gortinercn'yaprii
tr. ArtK dn ve anla. Bunun iindir --u--arif :
Yaptm, ettim sznde isabet etmi, ama cahil ha
ta etmi olur.
Hakikatte ihtiyar, fi'li yapann, fi'lini hissetme
sidir. Yoksa insan, istedii zaman bir ii yapar, is
tedg zaman yapmaz manasna deildir. nk fi'iI( 100)
134

Enfal Suresi: 17

ler meiyyet ( dilerne) iledir. Meiyyet de i ve d

sebeplerle mertebelerin ve suretlerin gereklerinden
dir. Bu sebeplerin birlemesinden zaruri olarak me
iyyet doar. Sebepler mevcudolunca fiiller zuhur
eder. nsan dazanneder ki onu yapmaga ya da terk
etrrre"e kadrdr. Halbuki deildir. Fiil zuhura gelin
ce f'Im kt kimse, sadece onu hissetmekten ba
ka bir ey yapmaz. Hayvandan zt fi'illerin domas,
ona bir irade ve ihtiyar bulunduu hissini verdirir.
Gerek bu iittiindir. Bu, irade-i cz'iyyeye aykn
deildir. Artk anla. Allah daha iyi bilir.

ELL YEDNC SOFRA

Sana Zl-Karneyn'den sorarlar; de ki : Size

ondan bir haber okuyacam. IOI
Bil ki : Zlkarneyn'in dnyada (Makta) gezip
ehirler fethetmesi, hazineler zaptetmesi, inanm
yanlar ldrmesi ve esir almas, inananlara izzet ve
ikramda bulunmas keyfiyyeti, sIilk ehlinin ENFS
TE nefis kalelerini fethetmek, bilgi hazinelerini top
lamak nefs-i emmareyi ve onun kuvvetlerini ve ha
valarn, adetlerini. baya huylann ldnnek, er'e
muvafk adetlerini brakmak suretiyle yapm ol
duklar manevi seyirlerine mutabktr.

Mesela skender'in nce Garp tarafna gitmesi,

slCk ehlinin, nce bedeni er'i amellerin tashihine
gitmelerine misaldir. (nk beden, ruh gneinin
garb. batt yerdir) . Ta ki vcutta er'a muhalif
( 101)

Kehif Suresi: 83

135

bir uzuv kalmasn. ark tarafna gitmesi, slfrk eh

linin, nefislerinde Allah v.e Resulnn ahlakna mu
halif bir huy, alak bir sfat kalmamas iin g ri
yazetler yaparak ahlaklarn dzeltme cihetine git
melerine misaldir. Bu suretle nefis temizlenmi olur.
Sonra bat ile dou arasndaki imal (kuzey)
f
tara na gitmesi, kendi kavmi ile Ye'eue, Me'cuc ara
sna sed yapmas; enhl-i s1frkn kalb hatralarn
(kt dncelerini, vesveselerini) slah tarafna
gitmelerine misaldir; nk bu, her iki tarafn salah
ve fesad kaynadr'. Yani kalbin dzelmesiyle ce
sedin amelleri ve nefsin ahlak dzelir. Kalbin bo
zulmasiyle eesed ve nefis de bozulur. nk Hz. Pey
gamber : A,dem olunun cesedinde bir et paras

vardr ki o dzelirse btn cesed de dzelir, o bo

zulursa btn cesed de bozulur. O, kalbdir.)) buyur

mulardr. Ye'cuc-Me'cuc'dan maksat, er'an kt

szlerin, ilerin ve kt hu larn ka na olan k
tl uunce er r. Sed'!len maksat, Ehli S u n
zhd, takva ve ihlas ile slini tamamlamalar
ve onda devam etmeleridir. Kalbde bu ey (Zhd,
T-akva ve hlas), baKi kaldk a eesed salih amel i e,
ne s guze uy e s at bulur. Ye'Ec-Me'cE'un,
her gn sed'di kazmalar ve ertesi gn skender'in,
Sed'd yenlemesndek mam-U'r:
baz
amelleri terk eder, br gunah ler, ya da ne Sin ga
leoesiyle ktli bir ahlaka tevess1 eder de nefse
maglubolacak hale gelir. Sonra bunlar balattran
aieIler yapar. Zira dyillkler, ktlkleri giderir
ler.))laz tki namaz, iki Cuma, iki Ramazan ve emsali
iki ibadet arasnda ilenmi glinahlar bu ibadetler
affettirirler. Tevbe de byledir. nk Hazreti Resul

l\it'm

(102)

136

Hud Suresi: 1 14

Aleyhisselam: Gnahtan tevbe eden; gnah olm

yan gibidir. buyurmulardr. Bu amel (zhd, tak
va ve ihlas ) , kalbde devam ettii mddete heva as
keri cisme ve nefse saldrmaa frsat bulamaz. Ama
bunlar olmazsa saldrr, kalbi, nefsi ve cismi istila
eder; amelleri ve ahlak mahveder, cismi amelden
alkor. Nefis ifrit (ejderha) , nefis kuvvetleri eytan
kesilir. O insan, er ve fesad kayna olur. Bu adam,
Allah'n halifesi olmaktan kar da eytann halifesi
olur.@u ey, kalbde bulunduu mddete kalb,
murkebesinde, cisim amelinde, nefis de meskenet
tevazuunda devam eder. Ama bu sed yklrsa heva
askeri kar bu kuvvet tarafna saldrr, bunlar
yener. Oraya dolar ve fesat crasna balar. Ye'eue
Me'cue'un seddi kazp, kyamet yaklat zaman
Sed'di ap kmalar deliler, ve mlhidlerin haline
gredir. M'minlere kp saldramazlar. Zira yer
yznde Allah, Allah diyen kimse bulunduka kya
met kopmaz. Artk anla.
*

*
*

ELL SEKizNC SOFRA

Allah Taala Kehif Suresinde yle buyurmu

tur Musa, gen arkadana, Ben ikl denizin birle
tii yere ulamaa, yahut yIIarca yrmeye karar
lym dedi.I03
ki deniz, peygamberlik ahlak olan eriat ilmiy
le Mev'fiii1 hakikat ilmidir. Hdr'n, MecmaVI
:raJ1reyn -(iki' denizin birletii yer) de olmas, onun
(103 )

Kehif Suresi: 60.

137

her iki ilme sahip bulunmasna; Allah'n Musa Aley

hisselam' Hdr'a gndermesi, insan kemalinin an
cak lednni ilimle tamam olacana; birinci ilim her
ne kadar l'l-azm peygamberlerde, ikinci ilim rt
be itibariyle onlardan aada olanlarda ise de ikin
cisinin arandna, lednni ilim sahibine Aiah'a iba
det edecek kadar eriat renmesinin kafi olduuna
iarettir.' Bunun iindir ki Hz. Peygamber Aleyhis
selam amel edeceini syliyen insana Adem tefak
kuh etti : anlad?)) buyurmutur. Zilzal Suresini g
rnce adam renimi terk etmiti. Avarif'te ve di
er eserlerde de byle yazldr.
Hdr Aleyhisselam'n Musa'ya : Sen benimle
sabredemezsin . Haberin olmyan bir eye nasl sab
redebilirsinhlO4 demesi, ilk arpmada hakikat il

minin eriat ilmine mukavemet edeceine iarettir.

Velev bu eriat ilminn sahibi zamannda insanlarn
en bilgini olsa da. Hatta Musa Aleyhisselam dahi ol
sa. Musa'nn ilk itiraz, ilmi icab, dini gayretinden
ileri gelmiti. Sonra zr dilernesi, lednni ilmi ka
bule istidatl olduunu gsterir.

(Ey kardeim, ilminle hakikat erbabna kar ge

Hyorsan, itiraf- (i kusur) edip zr dilernede de Mu
sa gibi ol. Mnkir ve muannid olma ki onlann ilim
leri bereketinden mahrum kalmayasn. Sefineyi del
mek, halka, eriatle amel etmede daima noksan yap"
tklarn dnmeye iarettir. Ta ki kendini been
me meliki gemiyi zaptetmesin
Bil ki : alim, her eyden nce ilminde amelinde
ve ahlaknda halkn sevgi ve itaatini kazanmaldr.
Sonra eriat ve hakikat denizlerini (ilimIerini) ken( 104)

138

Kehif Suresi: 67-68

dinde toplam bir mrid aramaldr. Byle bir

mridin alameti, o alimin bana toplanm bulu
nan halk usuliyle karmasdr. Kendini beenme
melikinin zaptndan kurtulmak iin emir ve nehiy
leri ok sk yapmaz. rad o aHmin arzusuna muva
fik olan kimse, mrid-i kamil deildir. yle kim
senin zaran, faydasndan oktur. nki eer o e
kilde irad mmkn olsayd, Hdr Musa Aleyhisse
lam ' iradederdi. yle bir gemi lazm ki Hdr'la
Musa o gemide bulunsun ve Hdr o gemiyi yarala
sn. Yara olmyan gemide Hdr'n bulunmas umul
maz. Hdr'n ocuu ldrmesi, ok ekillerde g
rnen cz'i ruh makamndan grntlerin birletii
Klli Ruha ykseltmesine iarettir. Beyt :
Her gzelin gzellii, (O'nun) cemalindendir; Her
gzelin gzellii O'ndan ariyetdir. Hatta her gzel
O'dur.
Hdr'n, duvar ykp sonra , yapmas, Musa'nn
tabii vcudunu yok edip Hakk'n varl ile baki kl
masdr. Gemiyi delmekle fi'iller tevhidine ulat; o
cuu ldrmek ile Sfatlar Tevhidine vasl oldu; du
var yapmakla da Zat Tevhidine kavutu. Bu suretle
Musa Aleyhisseam'n irad tamam oldu. Bu konuda
ok eyler sylemilerdir ama gerek byledit
Bil ki : Hdr iki denizin birletii yer (MEC
MA'U-BAHREYN ) de olduundan onu bulan da
MECMA'ULE:',HREYN'de buldu. Musa Aleyhisse
lam'n Me..;ma'ulbahreyn olduuna delil, kadnn
ona zina iftirasnda bulunmas olaydr. Eer Musa,
mu'cizelerle susuzluunu isbat edemeseydi, hakikat
te susuz olduu halde o utan, kyamete kadar z
rinde kalrd. Keza Hz. Peygamberin, Zeyd'in boa
d karsn almas zerine ok eyler sylediler.
139

Aie'ye de iftira ettiler.Cenab Hak eitli ayetlerle

bunlar temize kard ve savundu. ki denizi ken
dinde toplyan her peygamber ve veli de byledir.
Elbette onun gemisi delinmi, ocuu ldrlm,
duvar yklp yaplm olmaldr. Artk anla:
Allah Taala, onlardan kiminin beraetini vahiy
ile, kiminin mu'cizelerle, kiminin kerametlerle gs
termi, kimini de susuz olduu halde halleri ze
rinde (zanl) brakmtr. Hepsi de susuzlukta eit
tir. ayan-i hayrettir ki Cenab Hak'kn, Hdr'n
Musa'ya syledii sz nakleden Sana sabredeme
diin eylerin te'vilinl syliyeceim.))lDS ayeti de tp
k iki denizin birletii yer gibi Kur'an'n tam or
tasnda bulunmu ve iki yansn birletirmitir. He
le Nazm-i erif'in gzel tertibine ve bu Kssa'nn,
iki ayr denizinin birletii yerde bulunmasna bak.
Ey halkn nzasn kazanm mrid, eer sen,
bir ihetten onlarn sevgilisi, bir cihetten de onlann
nefret ettii isen, bil ki sen, MECMA'ULBAHREYN'
sin. Vaktin Hdrn arayan, seni Hdr bulur. Yani
ne kendisinden tamamen nefret edilen alim, n....9.e
k . ndisinden tamamen raz olunmu alim iraa la
yk deildir. Zira rncis mu , man an anc;
ikincisi cahil ve mraidir. Cami olan (her iki ilmi
birletiren) de, her iki tarafn hkm ruhura gelme
lidir. Yani ( iki tarafta da) Allah'n emri ve iradesi
demek istiyorum) Nitekim Allah Tarua Hud Aleyhis
selam'dan naklen : Hibir canl yoktur ki O, onun
alnndan yakalam olmasn. demitir. Artk anla.
nk bu, kln krkta birinden daha incedir.
Ben Msr'da Nil ile Denizin birletii yerde bu
sylediime uy bir eye ahidoldum. O da u
(lOS)

140

Kehif Suresi: 78

idi : Nil, denizin tuzluluundan yarm mil kadar

ya da daha ok iine almt. Deniz de Nil'in tatll
ndan kaprt ve yarm mil kadar, ya da biraz da
ha fazla iine ekmiti. imdi ikisinin MECMA'I
(birletii yer) sanki Nil idi, deniz deildi; ve san
ki denizdi, Nil deildi. Ac ve tatl sulu iki denizi

birbiriyle bulumak zere salvermitir. Ama arala

rnda bir engel vardr; birbirinin snrn aamaz
lar. lo6 hakikatine ne tamamen aykr, ne de tama
men uygun idi.
Ey salik, mrid yannda, denizin yanndaki Nil
gibi ol. Deniz kenarnda bulunan sahil talar gibi
olma. Ki sertliinden dolay uzun zaman beraber
kald halde denizin letafetinden ve rikkatinden bir
ey alamaz. Nehirlerin tatll ve denizlerin tuzlu
luu yayanlara (ehillerine) gredir. Yani deniz,
iinde bulunan hayvanlar iin tuzludur. Nehir de
karada yayanlar iin tatldr. Ama birleimde her
ikisi de tatldr.
Bil ki : Bu iki ilmin misali, ve birbirine lzumu
Adem ile Havva gibidir. nk eer bunlar birbiri
ne muhalif kalsalard ocuklar olmaz, dnya in
sanlarla dalmazd. Keza biri dierinde tamamen
cem'olup yok olsayd Adem'in kalbinde Allah'n :
De ki : Rabbin kelimelerin! yazmak iin denizler

mrekkep olsayd, Rabbin kelimeleri tkenmeden o

(nlar) tkenirdi. Bunun bir mislini daha getirsey
dik, yine ( Rabbin kelimeleri) bitmezdi. ayetiyle ifa
de edilen Allah'n kelimelerine ait bilgiler has1 ol
mazd. Ama bunlarn cem'i, irad iin ve bilhassa
peygamberler iin ok mhim olduundan Allah Mu
sa'y Hdr Aleyhisselam'a gnderdi.
( 106 )

Rahman Suresi: 19-20

141

Bil ki : ltavvft, nasl Acem Aeyhissel.m'n ka

burga kemiinden yaratld ise eriat ilmi de tpk
byle hakikat ilminden domutur, onun yanks
dr. Ona zt grnr ama hakikatte onun ayndr.
nk bir eyin yanks, onun ayndr. Allah gere

i syler, O, yola lletir.

ELL DOKUZUNCU SOFRA

Hz. Hasan'la Hz. Hseyn'in risalet -ID.e:
erefine"""erdikleri hakkndadr. Kur'an'da onlarn
bu erefine delalet eden ayetler oktur. Ezcmle :
Bakara Suresinde : Deyiniz ki : Allah'a, bize indi
rilene, brahim'e, smail'e, shak'a, Yakub'a ve el
Esbata ( torunlara) indirilene, Musa'ya, sa'ya veri
lene ve peygamberlere Rablerinden verilene inan
dk. Biz onlar arasnda bir ayrm yapmayz. Biz
O'na teslim oluruZ.I07 Nisa Suresinde: Biz Nuh'a,
ve ondan sonra gelen peygamberlere vahyettiimiz
gibi sana da vahyettik. brahim'e, smail'e, shak'a,
Yakub'a, el-Esbat'a ( torunlara) , sa'ya, Eyyub'a, Yu
nus'a, Harun'a ve Sleyman'a da vahyetmi, Davud'a
Zebur'u vermitik. Baz peygamberleri sana syle
dik, bazlarn da sana sylemedik. Allah Musa ile
de konumutu. 108
Esbat'ta elif lam cins iindir. nk lam-i ta'rif
te aslolan cins iin olmaktr. nce saraheten veya
delaleten bir delil geerse o zaman ahd-i harici ve(l07)
(l08)

142

Bakara Suresi: 136.

Nisa Suresi: 163

ya ahd- zihn iin olabilir. Burada byle bir ey ol

madna gre demek cins iindir. Buna gre Ha
san'la Hseyn, esbat'n mulne girer. 109 Bunu in
kar, cehalet, hased ve ina d eseridir. Yce Allah :

.cj;i\:r.;_\j(j,_(,, '-'f:' \ j\ :).'Y) \ ,

Allah'a aran, salih amel yapan ve ben mslma
mm diyenden daha gzel szl kimdir? o ayeti de
onlarn erefine

delalet eder.

,,

in says, kaf'

sz otuz yedidir. Kafn ismi seksen birdir. Hepsi Hz.

Hasan'n isminin saysdr Kaf'n onda biri buii"

na ilave edilirse 128 eder ki Hz. Hseyn'in isminin saysdr. _ O zaman ayetin manas: ki Hasan'n
.

W l. .

risalet erefine arandan daha gzel szl kim ola

bilir? (yani kimin sz Allah iin Hasan ve Hseyn'
in risaletine arandan daha gzeldir.?) >> Rabbin
baz ayetleri geldii gn daha nce inanmam ve
ya imamnda bir hayr yapmam kimsenin imam
kendisine fayda vermez. De ki : ( Bekleyin, biz de
bekliyenleriz. III ayeti de onlarn erefine deaet
eder.

j ...:.:. '\
'.

..

Rabbm baz ayetlerb sz-

nn says, yz sekizdir. Bir mdgam isim ondur.

Yz on sekiz eder. Hasan'n ismi kar. ki mdam
isim ile Hseyn ismi kar: ( 128)
( 109)

Halbuki burada el esbat tahdidediyor. Gemi pey

gamberlerin peygamber olan torunlann sylyor.
Bunda Hasan'la Hseyin'e bir iaret yoktur. O hal
de neden yalnz onlara olsun btn torunlarna a
mil olurdu.
( 1 10) Fussilat: 33
( 11 1 ) En'am Suresi: 158.

143

Ayet unu gsterir ki : ki Hasan (Allah'n sa

lat ve selam her ikisine) n risalet derecesinde ol
duklar bir nefiste meydana karsa- bu ahs kim
olursa olsun, ister alimlerden, ister cahillerden ol
sun-onlarn bu mertebelerine inanmyan insana bi
rinci iman fayda vermez.IU nk Risalet, Allah'n
ayetlerinden bir ayettir. Hisanu'I-Mesabih'te Ya'la ib
nu Murre yoliyle Hz. Peygamber (S.A.V.) den u Ha
dis rivayet edilir : <Hseyin bendendir; ben Hse
yindenim. Hseyni seveni Allah sever. Hseyin, Es
battan bir sibttir. Buna gre o, nebilerden bir ne
bidir. Hasan da ( Aleyhissalat vesselam) byledir.
Elhamdlillah, elhamdlillah eer Msri'nin iti
kadn sorarsanz, o yetmi alt yana gelmitir. B
tn mrnde sahih bir itikad bulmaa alt. Niha
yet una inand ve dedi : Allah'tan baka ilah olma
dna, Muhammed'in Allah'n elisi olduuna, Ha
san'la Hseyin'in, O'nun torunlar ve Allah'n e
gam er ern en iki peygamber olduklarna ehet
edeim. Allah'n saat ve selam her ikisine, salatla
iiilen efdali dedeleri olan Peygamberlerin Hatemi
Muhammed'e, btn peygamberlere ve resullere, on
larn aline ve ashabna, hamd de alemlerin Rabbine
olsun.
Peygamber'in : Benden sonra e amber elmi
yecek r sz ise u anlam tar : Benden sonra
muhalif bir eriat
elmi ecektir.
beIiireriatime
rl
On ar evve ve a r e e erinin eriatleri zerinde
idiler. Her ikisi de dedelerinin yolunda gitmiler
dir. Binaenaleyh onlar ile taaddt ve tekessr lazm
( 1 12)

Onlann peygamberliklerinin kendisinde tecellisini

sylemek istiyor.

1 44

gelmez. Nitekim Allah Taala : Her baanda yz

tane bulunan yedi baak bitiren bir tane gibidin>
buyurmutur. Ayetteki Habbetin sz, teklik ifade
eden nekredir. Yedi baak, habben paralardr. ki
dal ile son peygamber oalm olmaz. Allah buyur
mutur : Bunlarn misali Tevrat'ta ve ncil'de var
dr. Yann yarp kan, kk zerine dikilip kuvvet
lenen, ekenlere zevk veren, kffarn ekenlrine kin
duyduu bir tane gibidirler. l13,l (Allah feazerehu
( kuvvetlendirdi) dedi, fekesserehu (oaltt) deme
di. Bundan anlald ki onlar, dedelerinin son pey
gamberliini bozmazlar. Hatm birdir. Onlar da tek
olan son peygamberin iki daldr. Allah Taalann :
De ki Allah'n faz ve rahmetiyle sevinsinler. *
Bu, onlarn topladklarndan hayrldr. ayeti de
byle onlarn erefine delildir. Kul bifadlillah s
znde lamlarn tekerrr nazara alnmazsa u harflerden teekkl eder: \

..'>

'u

I'" Lam Ba, fe, elif,

he Bunlarn says yz onsekizdir ki Hasan'n ismi

dir. Rametihi harflerinin isimleri de ye, h, mim, ye
dir. Bundan bilindi ki Allah'n fazl Hasan, rahmeti
de Hseyin'dir. Yani onlara imanla sevinsinler. On
lara iman, mal ve faydasz ilim ymaktan hayrldr,
demek oluyor. Hasl onlarn veraseten risaletlerine
ehadet eden ayetler oktur. Biz bunlarla iktifa et
tik. Allah gerei syler, O, yola iletir.

Mhim Bir Not : \\Msri'nin bu gr ok ha

tal ve tamamen safsatadr. Byle indi tevilleri, d
nen bir mantk nasl alyor anlamyorum? Bu eb
eed hesab ile Hz. Hasan'la Hseyn'in peygamberli(113)
(*)

Fetih Suresi: 29
Yunus Suresi: 58

145

ine hkmetmek ne demek ? Ebced hesabiyle Allah

kelamnn ne mnasebeti var? Peki ismi Hasan veya
Hseyin olan bir bakas da bu takdirde peygamber
olur o halde. Sonra bir kere bu ebced hesaplar da
hi tutmuyor, yanltr. Kaf yz iken seksen bir ka
bul edilmi. Baz yerde ayn kelimeyi yz on sekiz,
baz yerde yz yirmi sekiz karyor. Evirip eviri
yor. Bir mdgam isim katyor, bir mdgam isim
karyor. istedii gibi oynuyor:
Hz. Hasan ve Hz. Hseyin, Resul-i Ekrem'in m
barek torunlardr. Mslmanlar onlara son derece
hrmet beslerler ve onlar severler. Hatta Kerbela
vakas, aradan bu kadar zaman gemesine ramen
hala her hatra geldike mslmanlarn yreklerini
kanatmaktadr. Ama onlarn peygamber olduklarn
sylemek, Kur'an ve Hadise ve mslmanlarn icma'
halindeki itikadlarna aykrdr. Kur'an : Muham
med, sizden kimsenin babas deil, fakat Allah'n Re
sul ve peygamberlerin hatemi ( sonuncusu) dur.
buyuruyor. Resuli Ekrem de : Benden sonra pey
gamber gelmiyecektir. diyor. Nice ayet ve Hadisler
O'nun alemlerin rahmeti, insanln son peygamberi
olduunu ifade etmektedir. Hal byle iken hibir de
lil olmadan sadece indi ve cfr gibi hayali eylere
dayanarak mslmanlarn itikadlarna zarar veren
bu iddiay ortaya atmak, Niyazi'ye yaktnlamya
cak bir harekettir.'
Msrl bu iddiasn, Kur'an-i Kerim'de geen el

esb t kelimesine ve ebced hesabndan doan cfr il

mine dayanarak isbata alyor. Bir kere el-eslbat:
nceki peygamberlerin, peygamber olan torunlarn
kasdediyor. Bu kelimedeki el ta'rif harfi, kelimeyi
tahdidetmi ve belirlemitir ( Yani o bilinen torun1 46

la r) d em ek ti r. B tn torunla r i ine a lma z. Her pey

ga mber in ol u veya torunu muhakkak peyga mber
olac akt r diye bir ey de yokt ur. N itek im Nuh'un
byk ol u k endisine ina nma m, k afir ka lm v e
Tufa nda boul up gitmi ti.
Ebc ed hesa bna da ya na n c fr ilmine gel inc e:
Kendisi buna ok k ymet verir. Ha rflere birer ra
kam t ayin edip onla rda n ma nala r ka rmak usul,
ok esk ilere, Mil adda n nc e Fisa gor'a ha tta onda n
da ncel erine ka da r gider. Ta ma men ha yal idir. Hi
bir ilmi yn yok tur. Bu ha ya li eyleri getiri p Kur'
a n- i Ke rime ta tbik etmek gna htr. nk ne Hz.
Peygamber ebc ed hesa bnda n ba hsetmi , ne de sa
ha bil er byle bir eyden ha berda r olmu la rdrlAI
la h kelamnn ebc ed hesa biyle, fal la rla remill ed e
bir m na sebeti yok tur. C f r mesel esine i bnu Ara
bi de ok deer verir. Hai ta o. harfleri de ins;;;]ar
gilJTlJlrertopl ul uk ka bul eder, bunla rn da p eyga m
berl eri, vel:lenoidr . Bunla rda n e itl i
teviller ya pa ra k e tl ma nalar k";;: rr. Ama btn
btffil a r I" nd i tevill erden teye ge emez. nk Ku r'
ai1ii-e-cifir'klta:1Yi, ne fal k ita bdr. O Ahl ak k ita b ve
il im kita bdr.
.tE ya zi , Alla h'n Adem Al eyhisselam'a retmi
bul un duu esma y c f r ilmi ola rak a nla r. Ne ka da r
a ya n ha yret! i simle rin bil gisi dern ek , ha rfl erin, in
sa nla r ta ra fnda n uydurula n raka mla rn bil mek de
mek midir? i siml erin il minin ne ol duu bizc e me
hul dr. Ancak biz bunu: Kya mete ka da r gelec ek
ola n va rlkla rn ( isiml erin) L evh- i Ma hfuz'dak i su
retl erini bil me ekl inde a nh ya bil iriz. C ena b Hak,
Aderr'i bu ga yb bil gisine muttal i' k l m ola bil ir.
Y ok s a bun da n ta ma men insa nla rn uydurma s olan
1 47

harflerin saylarn karmak ok gariptir. Hele bu

nu getirip, hibir esasa dayanmadan Hz. Hasan'la
Hz. Hseyin'nin peygamber olduklarn isbatta kul
lanmak dncesi ok yanltr. Kald ki herkes is
tese Kur'an'da kendi isminin saysna uygun kelime"
ler bulabilir. Gayet kolay. Demek bu adam kalkp :
Ben peygamberim mi demelidir? Mesela Kur'an'
da ( Sleyman) ismi geiyor. Sleyman isimli biri
te benim adm. Allah benden bahsediyor mu di
yecek?
Ehl-i Beyt hakknda burada zikredilen hadisle
rin ou uydurmadr. Ehl-i Beyt muhibleri veya s
lama fitne sokmak istiyenler tarafndan uydurulmu
tur. Bunlar o kadar basittir ki mevzu olduklar da
ha lafzndan ilk nazarda belli olmaktadr.
Hz. Peygamber, Hadislerinde istikbaldeki ahs
lardan ve frkalardan bahsetmez. Ama vad4i!ar
km, tuttuu ahslar medheden szler syleyip,
bir ravi zinciri uydurarak Hadis diye ileri srmler
dir. Mesela Ebu Hanife hakknda: mmetimin ra
s Ebu Hanife'dir diyen bir Hadis var. Bunun kar
snda : Ebu Hanife isimli biri gelecek, o deccalin
ta kendisidir. diyen hadis ( ! ) de var. Dier imam
lar da byle hem kendilerini medheden, hem zem
meden hadisler var haklarnda. Cerh'v ta 'dil ilmi ya
ni Hadis kritii zayf hadisleri tesbit etmi ve ele
mitir. Byle szlere itimad edilemez.'
Msri'nin bu iddias, phesiz kt bir niyyetin
eseri deildir. Ehl-i Beyte son derece ak ve mahab
beti, kendisini byle ar bir fikre ve kanaate var
drm, bu yzden srgn edilmi, zahmetler ek
mi, fakat inancn da deitirmemitir. Kendisinin
byk bir veli olduuna kaniiz. Lakin her insan da
1 48

hata yapabilir. Hatadan salim olan yalnz Allah'tr.

Bunlar, vecd ve ruhi bir heyecan ierisinde artk
sevdiklerini nasl medhedeceklerini bilemiyar ve ba
zan tamamen hakikatle alakasz eyler syliyebiliyor
lar. Binaenaleyh, veli olsun, olmasn, kim olursa ol
sun her insann muhakkak hata edebileceini unut
mamalyz. Beri taraftan byle sylemi diye onu
kltmek de doru deildir. Yine byk insandr,
ama peygamberlerden bile kk gnah sadir olur.
Hasl onlarn yaptklar bu gibi aykr hareketleri,
ar sevgi ve heyecan sarholuuna hamletmeli, di
ni bir dstur kabul etmemeli, ayn zamanda onla
r bu yzden dinden hari de addetmemeliyiz. Bizim
iin mi'yar eriat-i Carra'dr
s. Ate
*

*
""

ALTMINCI SOFRA
mam Hasan ve mam Hseyin ( Allah'n salat
ve selam onlara) in menkibeleri, huylar ve mam
Hseyin'e ihanet edip onu katlettiinden dolay Mua
viye olu Yezid'e la'netin cevaz hakkpdadr. Allah
Lanet etsin.
Tabakat-i a'rani'de yle diyor : mam Hasan
Aleyhisselam, ahlak ve sfat itibariyle Allah'm Re
sul (S.A.V. ) e ok benzerdi. Orada Hz. Hasan'n
daha birok menakibi var. mam Hseyn'e gelince
a'arani yle diyor : mam Hseyin, insanlann
en zahidlerinden, en abidIerinden, en iffetlilerinden,
en halimlerinden, en kerimlerinden ve en gzelle
rinden idi. Yirmi be defa yaya Hacca gitti. Deve149

leri yannda srlrken ona binmedi de yaya gitti.

Keza mam Hasan (Allah ikisine de selam etsin) da
develeri yannda gdlr iken Allah'a kar teva
zuundan dolay yaya olarak on defa Hacca git
ti. Hazret-i Hseyin ( Allah . ona salat ve selamet et
sin) yle diyordu : Biliniz ki : halkn ihtiyalar,
Allah'n sizin zerinizdeki nfmetleri cmlesindendir.
O ni'metlerden usanmaynz, yoksa Allah'n intika
mna urarsnz. ve derdi ki., Cmert olan efendi
olur, cimri olan zelil olur. Kardeine bir hayr yap
makta acele eden, yarn Rabbine geldii zaman o
yapt hayr orada bulur.
Hz. Hseyin Aleyhisselam, Hicri altm bir se
nesi Muharrem'in onuncu gnnde elli alt yanda
olduu halde ehidedildi. ehadetinden nce onu
gnlerce bar yank susuz braktlar. Kendisine ii
su dolu testiler gsteriyorlar, fakat bir damla su ver
miyorlard. Onlara diyordu ki Eer cierimi so
utacak bir iim su vermezseniz, dedeme sizi ikayet
edeceim . dinlemediler. Hasan-i Basri Hazretleri
derdi ki: Vallahi eer Hseyin'i ldrenlerle veya
onun katline raz olanlarla beraber bulunsaydm,
Resulullah'a kar utancmdan ve onun bana kzgn
hkla bakacandan korktuum iin Cennete girmez
dim.
.Siyer kitaplarnda grdm ki : Allah Taala Yah
ya i bnu Zekeriyya'nn katli sebebiyle doksan be bin
kii ldrmtr. Her peygamberin diyeti budur.
Sonra Allah Taala Muhammed ( S .A.V. ) e : Ben, Ze
keriyya olu Yahya iin doksan be bin kii ldr
dm, senin kzn olu Hseyin iin bunun iki mis
lini ldreceim. diye vahyetti, eklinde rivayet et-

150

milerdir.1I3 Bu, onun nebiliine ve resullne de

Hldir. nk veli peygamber rtbesine eremez. tlal
iki misHiie1Cn tir:
bukL H_
MeI'un Yezid'e la'netin caiz olduunu da al-Ma
sabih Hadisi gsterir. Hz. Aie (R.A. )in yle dedi
i rivayet edilmitir: Allah'n Resul ( S .A.V. ) bu
yurdu : Alt kii vardr ki ben de, Allah da ve her
peygamber de onlara lanet etmitir : Allah'n kita
bna katma yapan, Allah'n kaderini yalanlyan, AI
lah'n zelil ettiini aziz etmek ve aziz ettiini zelil et
mek iin cebr ile saldran, ahfadmdan Allah'n do
kunmay haram kld kimselere dokunmay helal
sayan ve snnetimi terk eden.
Sa'deddin at-Taftazani Akaid erhinde yle di
yor : Muaviye olu Yezid hakknda ihtilaf ettiler.
Hulasa'da ve dier kitaplarda : Yezid'e ve Haccac'a
lanet doru deildir. nk peygamber Aleyhisse
Him, mslmanlara ve ehl-i kbleye lanetten menet
mitir. diyor. Allah'n Resul ( S .A.V.) in kble eh
linden bazlarna lanet ettiine dair nakledilen sz
ise ({O, insanlarn bakalarnn bilmedii hallerini
bilir. Bildii i hallerinden tr onlara lanet et
mi olabilir diye tefsir ediyor. Bazlar, Hz. Hse
yin'i kaltetmei emrettii iin kafir olduu gereke
siyle Yezid'e Ianeti tecviz etmi, onu katleden, katli
ni emreden ( kumandan) ve buna izin veren veya ra
z olan kimseler hakknda lanet etmenin caiz oldu
unda birlemilerdir. Hakikat udur ki : Yezid'n,
Hz. Hseyin'in katline raz olmas ve bununla se
vinmesi ve Ehl-i Beyte ihaneti tevatren sabit olan
gereklerdendir. Her ne kadar tafsilat (teferruat)

:gti_onun

(113)

Bu tamamen sraiIiyyattan ibaret, uydurma bir riva

yettir. Esas yoktur. S.A.
151

aM.da dayanyorsa da. Binaenaleyh biz, artk onun

hakknda skfrt edemeyiz. Allah ona ve ona yardm
edenlere lanet etsin.
Biliniz ki : Yezid, Allah Dmanlannn en by
dr. nk o, mam Hseyn'i, Haram aylannn
sonunda, susuz olarak, uzaktan souk suyu gstere
rek katletmitir. Allah ve Resul ona lanet etmitir.
Biz nasl ona lanet etmiyelim? Allah'n laneti ona,
taraftarlarna, yardmclarna, dostlanna ve onu sev
diinden tr ona lanet etmiyen herkese. Fakat
mam A'zam onlardan korktuu iin ona lanet et
memiti, yoksa inancndan dolay deiL. Bu da idare
icabdr. Zalimlere kar zulmleri korkusundan ida
re caizdir, '
*

*
*

ALTM BRNC SOFRA

Ehl-i Hal dilinden Kevser Suresi'nin tefsiri hak
kndadr : Bismillahirrahmanirrahim : Biz sana
Kevseri verdik, Rabbin iin namaz kl ve kurban
kes. Muhakak senin dmann ebter ( sonu kesik)
dir.
nna'nn asl innena dr. Kelimede nun top
lannca ksaltmak iin birisi kaldnlmtr. Kur'an'
da asl zerine innena eklinde de gelmitir. Mesela
vehed biennena muslimun: ahid olun, biz msl
manz. 1I4 Tefsiru'l-Hanefiyye'de de byledir.
Allah Taila kendi nefsinden cemi' IMziyle ha
Biz diyor. Halbuki kendisi tektir dengi,
orta yoktur. Cemi' lafz ile Allah isminin, btn

ber veriyor.
( 114)
152

Maide Suresi: 1 1 1

sfatlan iine aldna iaret ediyor. Cemi' lMz s

fatlara iarettir. Sfatlann okluu, zatn birliine
aykr deildir. Mana : Ya Muhammed, biz seni, b
tn sfatlar cami' olan zat isminin mazhar kldk.
Sana mahsus olan kevser, bu sfatlann birleimin
den yaratlmtr.
erhu'l-Anka'da yle deniyor : O, zahirde pey
gamberlerden sonra gelmitir ki, onlarn sonu 01sun. Derin alimlerden bazlar : Sonra gelmitir
ki eriati nesh olunmasn demilerdir. Ben derim
ki : O, dnya ne'esinde son idi ki btn peygam
berler O'nun nurunun feyzinden istifade etsinler.
nk hepsinin asl O'dur. tekiler O'nun fer'idir
ler. As olmasa fer' olmaz. Ve o fer'in bir meziyyeti
de olmaz. O, byk babadr. erhu'l-Anka'nn sz
burada bitti.
Rivayet ediliyor ki : drt yanda olan olu b
rahim Aleyhisselam vefat ettii zamanIIS Allah'n Re
sul (S.A.V.) kederlendi. Mriklerden biri Hz. Re
sul (S.A.V.)e Kabe Haremi kapsnda rastlamt.
Hz. Peygamber onunla konutu. Sonra mrik, Ha
reme girdi, Resulullah oradan kt. Mrikler, o
mrike : Seninle kapnn yannda konuan kim
di ? diye sordular. Mrik : O ebter ( sonu kesik)
idi. diye cevap verdi. Resulullah ( S .A.V.) bunu du
yunca ok zld. te o srada bu sure nazil oldu.
Allah Taala buyurdu ki : Ya Muhammed, biz sa
na Kevseri vermi iken sen nasl ebter olursun?
Kevser : Cennette yle bir nehirdir ki kylan altun,
iliari nci mercandr.: Suyu, kardan beyaz ve bal(115)

Hz. Peygamber'in ou brahim, 10 aylk iken vefat

etti.

153

dan tatldr. Ondan ien, hi ssII1z. Kevser, ok

hayr demektlr de deii.ildi. Hakikatt Kevser, brak
Musa'y, Hdr Aleyhisselam'n dahi muhta bulun
duu lahi ilimlerdir. Cenab Hak o ilme, btn en
biya arasnda bizim Peygamberimizi semitir. Yani
Sen nasl ebter olursun ki, mmetin, senin manevi
evladlarndr? gemi btn peygamberler,

Adem'

den ta son peygambere kadar hepsi sana mmet ol

mulardr. Sen onlarn byk babassn.

Adem, ci

simlerin babasdr, sen, ruhlarn babassn ? Ruhani

ne'e ( a ) da sen, hepsinden ncesin . O halde Rab
bin iin namaz kl ve kurban kes. Biz enbiya arasn
da Kevser iin seni setik. Binaenaleyh, btn va
kitlerini namaza vermeli, her vakit Rabbine ynelme
li, Allah'tan baka her eyden : ehil,

evlat ve sair

balardan ve engellerden ilgini kesmeli Cmdan ya

rnda tek kalmalsn. Hz. Peygamber Aleyhisse
lam buyurmutur

te Cmdan. Mferridler, ileri

getiler.
Cmdan, Medine'de yksek bir dadr. ResuluI
lah ( S .A.V.) bu szyle una iaret etmektedir : Hi
kimse dnyevi alakalardan ilgisini keserek tek kal
madka, onu geemez. Bunun i manas ehlinden
deiL, fakat ehli olmyandan gizlidir. Allah bizi ve
sizi ona ehil olanlardan eylesin.
Denildi ki : Bunun manas, Kurban bayramn
kL, deve kes ve enbiya arasnda Kevseri sana veren,
seni btn mmetinin babas klan Allah'a kret.
Ebter, sana buzedendir. Zira onun nesli kesilecek,

154

o, unutulup gidecektir.116
Kevser Suresinde ocuunu kaybeden yahut fa
kir den kimse iin byk mjde vardr. nk bu
zat, ocuunun fevtinden, ya da fakrinden dolay Re
sul Aleyhisselama intisabetmi (balanm ) olur.
Ayette kurban kesmee gc yetmiyen fakirler iin
teselli vardr. nk Cenab Hak onlar iin kudret
eliyle kurban kesmi, onlar fakir klmtr. Zira
maksat, dnyevi alakalan tamamen kesmek, ve ta
mamen Allah'a ynelmektir. Allah Taala herkesi is
temez. Allah ancak kullarndan dilediini ster. Fa
kirlik ve ocuun m'esi, Allah'n en byk ihsan( 1 16)

Bil ki: Ayette Cenab Hakkn, Habibine olan sevgisi

nin kemaline iaret vardr. nkU adettir, Ak sev
giIisine dil uzatan kimseye kar gelir, cevap verir.
Allah Taala da sevgilisini bizzat mdafaa etmi Sa
na buz eden, ebterdir. demitir. Ama dier pey
gamberler, dmanlarna kendileri cevap vermilerdi.
Buna u ayet delildir: Nuh Aleyhisselam, kendisine:
Biz seni apak bir sapkhkta gryoruz diyenlere:
Ey kavmim, bende sapklk yoktur, ben ancak aJem
lerin Rebbi tarafndan gnderilmi bir eliyim. de
miti. Musa Aleyhisselam, Biz seni sefahette gr
yoruz ve seni yalanclardan sanyoruz. diyen yahu
dilere kar : Ey kavmim, bende sefahet yoktur. fa
kat ben Alemlerin Rabbi tarafndan gnderilmi bir
eliyim. demiti. Halbuki Muhammed Aleyhisselam'a
gelince O'na biri air demiti, hemen Cenab Hak
Biz ona iir retmedik, iir O'na yaramaz da. Bu,
ancak bir hatrlatma ve apak bir Kur'an'dr. (Ya
sin: 69) dedi. Bir dieri kahin demiti, hemen Cneb
Hak: Bu kahin sz de deildir, ok az dnyor
sunuz. (al-Hakka: 42) Bir died O'na Ebter de
miti. Hemen: Hayr, sen ebter deilsin, aksine sen,
iki cihanda Kevser sahibisin, senin dmann ebter
dir. buyurdu. ( brahimi al-Hanefi tefsirinden) say
fa kenarna yazmakla emrolunduk.

155

Ianndandr (Birir.in ocu lrse, yahut biri fakir

d"!rse sevinsin, nk eer Allah onu istemeseydi,
ocuu lmez, yahut fakir dmezdi. ocuunu ve
ya maln Allah'a sattndan dolay sevnsin.
*

*
*

ALTM KtNCt SOFRA

Muhammed Evladn sevenin fazilette, Muham
med Aleyhisselam'n evladna buzedenin ziyanda
olduu hakkndadr. Muhammed evladn seven ki
inin sevgisi, kendinden sonra ocuklarna Muham
med (evladn)e dmanlk edenin dmanl da o
cuklanna gemitir. Sevgi ve buz ezelidirler, gizli
dirler, Onun (S.A.V.) evladn sevenlerde meydana
kmtr. Cenab Hak yle buyurmutur : Rabbin
baz ayetleri geldii zaman, daha nce inanmam
veya imannda bir hayr kazanmam olan kimseye
artk iman etmesi bir fayda vermez. De ki : Bekle
yin, biz de bekliyoruz. 117
Allah'n Bazu sz tpa tp Hasan ve Hseyin
saysna tekabl ediyorliS Ayet, onlarn iki ayet
( mu'cize) olduklarn gsteriyor. Kim onlar inkar
ederse Allah'n ayetini nkar etmi olur. Seven
ler ve sevmiyenler hakknda btn sylediklerim,
Mecals'z-Zuhri'den alnmtr. Allah gerei syler,
O, yola iletir. Mecalis'z-Zhrl'de yle deniliyor :
Allah'n De ki : Bu ( tebliatm karlnda) siz
den bir cret istemiyorum. Ancak yaknlara mahab( 1 17)
( 1 18 )

156

En'am Suresi: LS8.

Nasl olur, bir kelime hem 1 18 hem de 128 olur?
tmkansz.

bet istiyorum. 1I9 Sznde geen Kurba kelimesi,

karabet manasna masdardr. Yaknlk tayan kim
se muradedilmitir. Yani : Ya Muhammed, mmeti
ne syle, size getirdiim hakikat karlnda sizden
bir cret istemiyorum, sadece yaknlanm sevmenizi
ve onlara eziyyet etmemenizi istiyorum.1t
Rivayet ediliyor ki : Bu ayet nazil olduu za
man: Senin yaknn kimdir ki muhabbeti bize farz
oldu ya Resulallah? dediler. Buyurdu ki : Ali-Fa
tmetuz-Zehra ve evlatlardr. Keaf'ta Resulullah
(S.A.V. ) yle buyurmutur deniliyor : Muham
med'in Ehl-i Beytine Muhabbet zerine len, ehit
tir. Uyank olun, Al-i Muhammed'e sevgi zerinde
. leni, nce lm melei, sonra Mnker ve Nekir
Cennetle mjdeler. Dikkat edin, Ehl-i Beyte Mahab
bet zerinde len, gelin kocasnn evine teslim edil
dii gibi Cennete teslim edilir. Dikkat edin, Al-i Mu' hammed'e mahabbette sebat zerine len kimse,
iman garantili bir m'min olarak lr. Al-i Muham
med'e mahabbet zerine len kimsenin kabrinden
Cennete iki pencere alr. Muhakkak Al-i Muham
med' e mahabbet zerinde len kimsenin, Allah kab
rini rahmet meleklerinin ziyaretgah yapar. Muhak
kak Al-i Muhammed'e mahabbet zere len, snnet
ve cemaat zere lr, kim Al-i Muhammed'e buz
zerine lrse, kyamet gnnde iki gz arasna
Allah'n rahmetinden umutsuzdur ibaresi yazl
olarak har olunur. Al-i Muhammed'e buz zerine
len, kafir olarak lr. Dikkat edin, Al-i Muham
med'e buz zerine len, Cennetin kokusunu kokla( 1 19 )

ura Suresi: 23.

157

yamaz120 Ve Peygamberimiz ( S.A.V.) yle buyur

mutur : Bizim kapmza gelenin hakk, zerimize
vacibolur. Bu Hadisin syleniine sebep udur :
Tarikus-Salat bir adam, Hz. Peygamber zamannda
lmt. Ashab, Resul-i Ekrem'in: Namaz kasden
terk eden kafir olur. Hadisinin d manasna da
yanarak bu adam zerine namaz klmamak ve onu
Yahudi kabristanna gmmek istediler. Ali ( R.A. )
geldi, Ya Resulallah bu adam: Ya Ali Allah'n Resu
ln ve evladn seviyorum. diyerek beni bu szne
ahid tuttu. dedi. O zaman Hz. Resul yukardaki
Hadisini syledi. Hz Ali de o adamn namazn k1drd.l21 ve mslman kabristanna defnetti.
Hikaye olunur ki Ali ( Kr. V. R.A) Peygamber
Aleyhissalat Vesselam'a geldi ve insanlarn kendi
sine ok hased ettiklerinden ikayet etti. Aleyhisse
lam buyurdu ki : Cennete ilk giren drt kiinin dr
dncs olmak istemez misin? Ben, sen, Hasan ve
Hseyn. Zevcelerimiz samzda solumuzda, zrriy
yetlerimiz zevcelerimizin arkasnda olduu halde
Cennete gireceiz.
Muhibbu'd-din at-Tabari Ebu Hreyre'nin yle
dediini rivayet ediyor Ebu Leheb'in kz Sebia :
Ya Resulallah, selam sana, bana Sen Hatabu'n
Nar Ate odununun kzsn . diyorlar diye ekva
etti. Resulullah buyurdu ki : Benim akrabama eziy
yet eden bir kavrnin hali nice olur? Benim akrabaBu szn Hadislikle bir ilgisi yoktur. Kasden uydu
rulmu ve Mu'tezili olan Keaf'n tefsirine girmitir.
( 121 ) Tariksselat olan bir insan, sadece kendisini sevdii
iin Hz. Ali kurtarmak ister mi? Zaten byle bir
vaka da olmamtr. Muhammed'i sevmek, O'nun yo
lunda yrmekle olur. Bu sz zndklar uydurmu
'lardr.

( 120)

1 58

ma eziyyet eden, bana eziyyet eder. Bana eziyyet

eden de Allah Taala'ya eziyyet etmi olur. ifa-i e
rifte u Hadise kaydedilmitir: Muhammed'in ali
ni ( evladn) tanmak, Cehennemden kurtulmadr.
Muhammed Evladn sevmek, Srat ( kprsn) den
gemee ruhsattr. Al-i Muhammed'e dostluk, azap
tan emandr. Yine orada deniliyar ki : Ulemann
bir ksm : onlar tanmak yerlerini ve peygambere
yaknlk cihetlerini bilmek demektir. Bir insan on
lar bu ekilde tanrsa onlar hakknda neler yapl
mas gerektiini bilir ve bu bilgisi sebebiyle onlara
hrmet ve mahabbette kusur etmez. Yine Orada
u sz de var Ebu bekir Sddik demitir ki Mu
hammed'i, Ehl-i Beytinde gzetleyini. ve demi
tir ki Nefsim, elinde olan ABah'a yemin ederim
ki Benim iin Resulullah'n akrabas, benim kendi
akrabamdan daha sevgili ve ileridir.
Hayret, hayret ki insan, Allah'n Resul ( S .A.V. )
in evladn sevmez, hatta onu ktliyerek, hasede
derek ona eziyyet ederse Allah katnda nasl mer
tebe, makam ve eref talebedebilir? Sadece yeme
rnek , imernek, a' kalmak, uyumamak ve ibadet va
zifelerini yapmakla bir makam elde edilemez. Za
vall bilmiyor ki gklerle yer aras kadar ibadeti ol
sa Allah'a kavuamaz. blis'e bak ki bu kadar ibadeti
varken Allah'n lanetine uramtr.
Rivayet ediliyor ki : Resulullah ( S .A.V.) in eh
rinde kendisine komu olup orada elde ettiini et
mi bulunan mam Malik (Allah ona rahmet etsinH
Ca'fer ibnu Sleyman dmt. mam Malik, da
yaktan bayld. nsanlar gelip kendisini aylttklar
vakit yle dedi : Beni dene hakkm helal etti
ime sizi ahid tutarm. Sonra kendisine bunun se1 59

bebi sorulduunda yle dedi : ldm zaman AI

lah'n Resul ile karlarsam, benim yzmden ev
lad- Resulullah'tan birinin Cehenneme gitmesinden
utanrm. Kim bir iyilik ederse, onun iyiliini art
rrz. Sddi'den rivayet edildiine gre bu ayet
te geen hasene ( iyilik) Allah'n Resulnn Ehl-i
Beytine mahabbettir. Bu ayet, Ebubekir Sddik
( R.A.)in Ehl-i Beyti ok sevmesi hakknda nazil ol
mutur. Zahir olan umum iyiliktir. Hangi iyilik olur
sa olsun. Ama u var ki Yaknlara sevgiden sonra
zikredilmesi, bu sevginin, ayetin iaret ettii iyilik
olduu dncesini kuvvetlendirir. Dier iyilikler,
buna tabi'dir. Allah tevbe edeni Affeder. taat ede
ne ekur'duf) sevap verir, nimet ve keremini artrr.
Kurtubi ve bakalar Sddi'nin u ayet hakknda
yle dediini naklederler : Allah balaycdr,
ekCrdur yani Al-i Muhammed'in gnahlarn ba
laycdr. Onlarn iyiliklerine teekkr edicidir.
Sa'lebi de: Ey Ehl-i Beyt, Allah sizden ktl gi
dermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.lz3 ayetindeki
Ehl-i Beyt ile btn Haim oullarnn kasdedildii
ne kanidir. Savaiku'l-Muhrika da bunu zikretmi ve
demitir ki, mam Malik'e gre Ehli Beyte farz ve
nafile sadakann haram oluu da onlar temizleme
iindir. nk sadaka ve zekat, insanlarn kirleridir.
Aan insan kk drr. Vereni stn yapar. ve
demitir ki: Mfessirlerden bir cemaat Selamn
ala lyasin : Selam LYAS'a ayetinden maksad, Mu
hammed evlad olduuna kail olmulardr. Kelbi de
byle demitir. Yine Kelbi'den gelen bir kavilde O
(S.A.V.) de evla bittarik ayetin mulne dahildir.
( 122)
( 123)

1 60

ura Suresi: 23.

Ahzab Suresi: 33

Fahrd'dn Razi yle diyor : Hazreti Peygamberin

Ehli Beyti, be eyde kendisine msavidir : Selamda.
nk Esselam aleyke eyyhannebiyy: Selam
sana ey peygamber ve : Selamn ala lyasin : l
yas'a selam olsun.124 buyurmutur, O'na salatta,
ehadette ve taharette. Allah buyurmutur : Ta ha :
yani ey tahir ve buyurmutur : Yuridullahu li yuz
hibe ankumu'r-ricse: Allah sz temizlemek istiyor.
Sadakann hrmetinde ve mahabbette : Bana tabi
olun ki Allah sz sevsin ls Sizden bir cret bek
lemiyorum, ancak yaknlara mahabbet etmenizi is
tiyorum. ayetleri bunu amirdir. Resul-i Ekrem de:
Yldzlar gk ehline emandr. Ehli Beytim, mmeti
me emandr. demitir. Sawaik sahibi bu hususta
yle demi : Cenab Hak dnyay Resulullah iin
yaratmtr. Onun devamn Resulullah'n devamna
ve Ehl-i Beytinin devamna bal klmtr. nk
onlar, Fahr-i Raz'nin zikrettii hususlarda onunla
msavidirler. Ve nk Peygamber Aleyhisselam :
Allah'm, onlar benden, beIt onlardanm. demitir.
Ve nk onlar, Hz. Peygamberin bir paras olan
Hz. Fatma'dan domalar sebebiyle Resulullah'n
bir parasdrlar. (Sawaik)
Resul-i Ekrem yle buyurmutur : Aranzda
Ehl-i Beytim, Nuh'un gemisine benzer. Binen kurtu
lur. ( Mslim'in rivayetinde : geri kalan boulur)
bir rivayette helak olur Cmlesi de vardr. Bu Ha
disin manas udur : Onlar seven, onlara hrmet ve
tazim eden, onlarn alimlerinin gsterdii yolda gi
den muhalefet etme karanlndan kurtulur. Bundan
geri kalan, kfr denizinde boulur, azgnhkta helak
( 124)
(125)

Saffat Suresi: 130.

Al-i mran Suresi: 31.
161

olur. Yine bu hususta Hz. Resul Aleyhisselam'n :

Allah'n hrmeti vardr : Allah, bunlara riayet
edenin dinini, dnyasn korur. Bunlara riayet etmi
yen kimsenin Allah ne dnyasn, ne ahiretini koru
maz : slama hrmet, bana hrmet, ve benim rah
mime ( soyuma) hrmet.
Ben, tevbe eden, inanan, salih amel ileyip hi
dayete eren kimseyi elbette balyanm. 126 ayetin
de Sabit'l-Benna. : Yani Hz. Peygamber Aleyhis
selam 'n Ehl-i Beytinin vilayetine erdi. demitir.
Sawaik'te zikredilmitir bu. Kurtubi orada ibnu Ab
ba,s'tan : Rabbin sana raz oluncaya kadar verecek
tir. ayeti zerinde u tefsiri yapmtr : Muham
med ( S.A.V. ) in rzas, Ehl-i Beytinden hibirinin Ce
henneme girmemesidir. . Hakim u Hadisi karm
ve sahih grmtr: Rabbim, Ehl-i Beytimden AI
lah'n birliine inanan ve benim peygamberliimi
kabul edene azabetmiyeceini bana va'detti. Yine
bu hususta Resul-i Ekrem yle demitir : Rabbim
den, Ehl-i Beytimden hi kimseyi atee sokmama
sn niyaz ettim; bunu bana verdi.
Ahmed, Menakibinde Peygamberin yle dedii
ni kaydediyor : Ey Haim oullar, beni hak pey
gamber olarak gnderen Allah'a yemin ederim ki
Cennet halkasn tutsaydm, nce sizinle balardm.
Tabaran Ali (R.A. ) den u sz derlemitir.
Resulullah ( S .A.V. ) den iittim, diyordu ki : Havz
(- Kevsere) ilk gelenler Ehl-i Beytim ve mmetim
den onlar sevenlerdir. ve demitir : Ehl-i Beytim
ve onlar sevenler, Cennette u iki (parmak) gibi
(yan yana) dr. Ve buyurmutur : Biriniz beni ken( 126)

162

Taha: 82.

disinden fazla sevrnedike, bana kendisinden ok

hrmet etmedike, Ehl-i Beytimi kendisinden ok
sevmedike, onlar kendine tercih etmedike iman
etmi olmaz.)" ve buyurmutur : Evladnz huy
zerine yetitiriniz : Peygamberinizin sevgisi, Ehl-i
Beytinin sevgisi ve Kur'an okumak. ve buyurmu
tur : Benim, Ehl-i Beytimin, Ansar'n ve Arabn
hakkn itiraf etmiyen ya mnafktr, ya iddet ve
sknt iindedir, ya da annesi kendisine cnp iken
hamile kalmtr.127 ve buyurmutur Ehl-i bey
timi ancak m'min ve mttaki olan kii sever.
Onlara ancak mnafk ve aki olan buzeder.)
ve buyurmutur : Ehl-i Beytime buzedeni Allah ce
henneme atar.)) ve buyurmutur: Haim oullarna
ve Ansara buz kfrdr. Araba buz ise nifaktr.128
Kad yaz ifa'da zetle yle demitir : Bir
kimse Hz. Peygamberin zrriyetinden birinin baba
sna ser ve Hz. peygamber Aleyhisselam istisna
ettiine bir delil getiremezse o adam katlolunur.
Sawaikte yle diyor : Ehl- Beytim hakknda ba
na eziyyet eden kimseye Allah lanet etsin. Ehl-i Bey
tim hakknda bana eziyyet edeni Allah incitir. Allah
Ehl-i Beytime zulmeden yahut onlar ldren, yahut
ldrene yardm eden veya onlara sene Cenneti
haram klmtr.))
Bu Hadis-i eriflerden, Ehl-i Beyte mahabbetin
farz olduu ve onlara buzun haram olduu anlal( 127) Mevzu bir Hadistir.
( 128 ) Mevzu Hadiseler arasndadr. Byle milletleri medhe
den Hadisler, o milletlere stnlk kazandrmak
iin, hakimiyyet temini iin uydurulmu Hadislerdir.
ahslar, ehirleri medheden Hadisler de genellikle
bu mahiyettedir.

163

maktadr. Beyhaki, Baav Ehl- Beyte mahabbetn

lzumunu tasrih etmiler, afii de u szyle bunu
ifade etmitir : Ey Resulullah'n Ehl-i Beyti, sizi
sevmek, Allah'n inzal buyurduu Kur'an'da bize farz
klnmtr. Size u byk eref yeter ki size salavat-i
erife getirmeyen kimse namaz klamaz ( zira nama
zn her oturuunda Hz. Peygamberle beraber aline
salavat getirilir. Hz. Peygambere ve soyuna rahmet
istenir.)
Bundan dolay Ehl-i Beytten, bir bid'at ve sair
eyi ileyip fask olan kimsenin zatna deil, fiilleri
ne buzedilir. nk o, aralarnda zaman olsa da yi
ne Allah Elisinin bir parasdr. an-Nakiyyu'l-Mak
rizi yle diyor : Onlara dil uzatmaktan sakn. n
k salih de olsa, facir de olsa yine evlad evladdr
eyh Muhyiddin Arabi ( Ks.S.) Ftuhatnda yle di
yor : Bana Mekke'de inanlr bir kimse dedi ki :
Ben, Mekke' de eriflerin halka yaptklar ileri k
t grrdm. Ru'yamda Allah'n Resulnn Kz
Hz. Fatmatuzzehra ( R.A.)y grdm. Benden yz e
virdi. Selam verip, yz evirmesinin sebebini sor
dum. Sen eriflere dil uzatyorsun. dedi. Ey Sey
yidem, dedim, onlarn insanlara neler yaptklarn
grmyor musun ? Onlar benim oullarm deil
midir? dedi. Bu andan itibaren tevbe ettim.)) de
dim.
Peygamber Aleyhisselam buyurmutur ki : Kim
bana kavumak ve kyamet gnnde kendisine e
faat elimi uzatmam isterse, Ehl-i Beytime saMt et
sin, onlar sevindirsin.)) ( Sawaik) . afii yle demi:
Peygamber Evlad, benim vesilerndir. Onlar benim
iin Allah'a vesiledir. Onlar yz hrmetine kyamet
gnnde sahifemin sa tarafmdan verilmesini uma
rm. Rivayet edilir ki bnu mer ( R.A. ) Zbeyr'e
1 64

 gidip Hasan ibnu Ali'yi ziyaret edelim dedi. Zbeyr

biraz ar ald. bnu mer : Bilmiyor musun ki Ha
im Oullarnn halini sormak farzdr. Ziyaret na
filedi r. ( Sawaik) Hatib, bu konuda merfu'an u
Hadisi karmtr : Bir adam dierine kyam eder
( nnden kalkar) ; ancak Haim Oullar mstesna
dr. Onlar, hi kimseye kyam etmezler. Hikaye olu
nur ki Kurra' ( yi Kur'an okuyanlar) dan biri bo
kaldka Timurlenk'in mezarna gider, ba ucunda:
Tutunuz onu, balaynz, sonra Cehenneme atnz,
Sonra boyu yetmi arn olan Zincirlere vurunuz. I29
ayetini okurmu. Bu adam demi ki : Birden uyu
muum. Bir de baktm ki Resulullah (S.A.V.) otur
mu, Timurlenk de yannda. Kendisini azarladm :
Ey Allah'n dman buraya da m geldin? dedim.
stedim ki elinden tutup Peygamber (S.A.V. )in ya
nndan kaldraym. Peygamber Aleyhisselam : B
rak onu, dedi, nk o benim zrriyetimi seviyor
du. alyarak uyandm. Artk o ayeti Timur'un kab
rinde okumaktan vaz getim.
Cemal'l-Mridi ve-ihabu1-Kuzanl haber ver
mitir ki : Timur'un oullarndan biri yle naklet
mi : Timur, lm hastalna yatt zaman birka
gn ztrap ekmi, yz simsiyah kesilmi, rengi
deimi. Sonra uyanm. Kendisine o halini haber
vermiler. Demi ki : Azap melekleri bana gelmi
lerdi . Resulullah (S.A.V.) gelip onlara : Onu bra
kn gidin, nk o , benim akrabam sever ve onla
ra iyilik ederdi. dedi. Onlar d brakp gittiler.
bnu Hacer diyor ki :. Onlarn hakkna riayet,
insanlarn en zalimi olan Timurlenk'e bile fayda ve
rirse artk bakasna nice olur? Hikaye olunur ki
( 129)

Hakka Suresi: 30-32

165

Yemen salihlerinden biri oluk ocuiyle beraber

deniz yoliyle Hacca gitmi. Ciddeye kavutuklan za
man mekkaslar (gmrkler) , kadmIann i ama
rlanna varaya kadar hepsini aramlar. O salih
adam bu muameleye ok kzm. Mekke erifi es
Seyyid Muhammed ibnu Berekat (Allah ona rahmet
etsin) i Tann'ya ikayet etmi. Ru'yasmda Hz. Pey
gamber Aleyhisselam' grm. Peygamber kendisin
den yz evirmi. Niin ya Resulallah? diye sor
mu. Buyurmu ki : Benim u olumdan daha za
lim hi kimse grmedin mi? Adam hemen korku
ierisinde uyanm. erif hakkmda Allah'a Tevbe et
mi ve artk ne yaparsa yapsn, hibir erife dil uzat
mamaa ahdetmi. (al-tkdu'I-Lai)
Ey Allah'n Resulnn Ehl-i Beyti, ey kendileri
ni methetmek iin Kura'an ayetleri inen kimseler!
Ey Resulullah'n Ehli Beyti, sizi sevmek farzdr. Siz
btn mmetlerden stnsnz. Ey Resulullah'm
Ehli Beyti, sizi Kur'an mtr. 4rtk benim me
min, benim szmn ne kymeti kalr?
iir

Peygamberler, Resul' alarnet yaptlar.

Alarnet, mehur olmayanm iidir. N
bvvet nuru, o Ehl-i Beytin gzel yzle
rindedir. Onlar Traz- Ahderden daha
ereflidirler.
*

ALTM NC SOFRA
Size mu'eizelerini gsteren, size gkten nzk
indiren O'dur. Allah'a ynelenden bakas ibret al166

maz. Ey inananlar! nkarclar istemese de, dini yal

nz Allah'a has klarak O'na yalvarn. Dereceleri yk
selten, Ar sahibi Allah, kavuma gnn ihtar et
mek iin kullarndan dilediine emriyle vahyi indi
rir. O gn onlar meydana karlar; onlarn hibir
eyi Allah'a gizli kalmaz. Bugn hkmranlk ki
mindir? denir; hepsi : Gc her eye yeten Allah'
ndr. derler. l30
Rivayet olunur ki : Allah kyamet gn yaratl
mlar, gm sikkesi gibi beyaz, gzel bir yerde
toplyacaktr. yle bir yer ki orada hi kimse Allah'a
isyan etmemitir. Orada ilk konuulan ey, bir n
leyicinin : Bugn mlk kimindir? Kahredici tek AI
lah'ndr. sz olacaktr. Dereceleri ykselten Ar
Sahibi (Allah) O'nun samediyyetine, Tanrlnda
tekliine deLilet eden iki haberdir. Kemali stn
de baka bir kemaL, derecesi stnde baka bir
derece olmyan; Cisman alemin asl olan Ar'n,
Kudret Elinde bulunduu, orta olmas mu
hal alan Yce varlk O 'dur. Dereceler, mahlukatn
mertebeleridir. Veya meleklerin Ara k basamak
lardr, yahut gktr veya sevap dereceleridir de
nilmitir. Emriyle Ruh'u, kullarndan dilediine in
dirir medh iin refi' nasb ile de okunmutur. Dr
dnc haberdir. tuhanilerin de O'nun emrine bal
bulunduklarn ifade eder. Ruhaniler, eserlerini gs
termek suretiyle emri yerine getirirler. Vahiy tar
lar. Ruh, vahiydir. min emrihi vahyi aklamakta
dr. nk vahiy, iyilii veya iyilik kaynan emre
der, hayrn kaynadr. Emir ise : Peygamberlie se
ilmi zata tebli edici melektir. Bunda peygamber
liin Allah vergisi olduuna delil vardr. Uyunzira:
(130)

M'minun Suresi: 13-16

167

ta ki uyarsn sz, ilkann gayesini ifade etmekte

dir. Liyunziranin altndaki zamir, Allah'a yahut
Limen'e veya ruha raci'dir. Telak gn : Buluma
gn )), yani kyamet gndr. nk o gn ruhlarla
cesetler; gk ehli ile yer ehli, ma'budlarla abidler,
amellerle amiller buluacaktr.
O gn onlar karlar) yani insanlar kabirlerin
den kacaklar, ya da grnecekler, onlan hibir ey
gizlerniyecek. Yahut nefisleri aa kacak; beden
rtleri nefislerini, amellerini ve srlarn gizlemiye
cektir. Onlardan hibir ey Allah'a gizli kalmyacak
tr.)) Gerek kendilerinden, gerek amellerinden ve
hallerinden hibir ey gizli kalmyacaktr. Bu ayet
O gn onlar karlar> ayetinin manasn kuvveden
dirmektedir. Ve Bugn mlk kimindir? Kahredici
tek Allah'm. ayeti, bu dnyada o gnn ahvali hak
kmdaki sorunun cevab olduu kansn savmakta
dr. Ayet, tamamen ahiretteki bir olay canlandr
maktadr.
Gerek hali u ayet-i Kerime ifade ediyor: O gn
her nefis, kazand amelle cezalandrlacaktr. 131
sanki bu ayet, nceki ayetin bir neticesidir. Bu
nun derin manas : Nefisler ( ruhlar ) , inanlan kaza
nr. Nefsin yapt amellerden kimi tatl, kimi ac
dr. Lakin birtakm engellerden dolay insan, amel
lerinin Iezzetini ve acln burada duymaz. Ama k
yamette bu engeller kalkt iin amellerinin lezzet
ve elemini duyacaktr. O gn sevab eksiltrnek veya
cezay fazlalatrmak suretiyle zulm yoktur. Allah'
m hesab abuktur. nk O'nu bir ey alkoymaz.
nsanlara layk olduklan cezay derhal verir. (Kadi
Baydavi)
(131) M'min Suresi: 17

1 68

 Rafiu'd-Derecat Dereceleri ykselten ayeti

nin tefsirinde Kadi yle diyor Denildi ki bun
dan murad, mahlukatn mertebeleridir. Belki de Al
lah bu manay kasdetmitir. nk yaratklarn
mevkilerine ve derecelerinin baka baka oluuna
gre mertebeleri, mahsusat (dnya) alemindeki pa
diahlktan makulat Hemindeki Ar'a kadar her ey
ve btn bilgiler Allah'a mahsustur. Dereceler, ruh
suz cesetler gibidirler. Sahipleri de ruhlardr. Sa
hibinden ayrlan her derece, ruhundan ayrlm bir
ceset gibidir. Ona bir sahip tayin edilince, sanki Al
lah o derece cesedine ruh atm olur. Ta ki o adam
kendi seviyesinde olanlar kyamet azabndan uyar
sn ve madunu olanlara t versin.
te her makam sahibinin byle olmas icabe
der. Fakat insanlar dnya sevgisi alkoymu ve o
unu dnya mal ymaya tutkun yapmtr. Bu su
retle derece itibariyle kendilerinin stnde olanlara
kin giidmee hased etmeye balamlardr : Bu
adam, insanlarn en aladr. Ne sebeple bu derece
ye gelmi ? Bu, en aa derecenin adamdr. derler.
Bu gibi hasetilerin dman bizzat Allahtr.
O halde derece sahiplerinin kendi aralarnda ve
ellerinin altnda olanlara merhametli olmalar ge
rekir. Daha aa derecelerde bulunanlarn da stle
rin kskanmamalar icabeder. ayet byle olmazlar
sa onlarn hasmar Aah olur. nk en yksein
den en aasna kadar her mevki, yce Allah'n bir
ihsandr. Btn mevki sahipleri, makamlarnda hal
kn ihtiyalarn karlamakta adalet ve istikametle
emredilmilerdir. Nasl ki mam Hseyin (Salava
tullahi ve sea:muhu aleyhi) yle demitir : nsan
larn ihtiyalar, size Allah'n nimetlerinden bir ni1 69

mettir. Ondan usanmaynz, yoksa gazaba urars

nz. Cenab Hak'kn Taha Suresinde { Wala Teni
ya fi zikri: Benim zikrimde vani (zayf) olmayn 132
ayetiyle iaret buyurduu zere hasedeilerin en b
y VAN'dir133 nk o, by yaparak padiaha
yaklat, padiah, saltanat yularn onun eline verdi,
ona itaatkar oldu. Sultan onun emriyle Msri'yi
hapsettirdi. Onyedi sene Rodos'ta, on alt sene Lim
ni'de. Sultan ve ok mevki erbab, Msri'yi geim
skntsiyle tazyik edip Vani'ye tabi etmek istiyorlar
dHalbuki Msri, alk ve susuzluktan lse dahi ona
tabi olmaz. Msri'nin onlara son cevab ite u idi :
Allah'n setii Hasan ve Hseyin'e raz olma
yan; bilakis mam Hseyin (Allah'n Salat ve sela
m ona olsun) i katledenlerden raz olan kimse, AI
lah'n en byk dmandr. Ve bugn bu mezhebin
reisi Sihirbaz Vani'dir. Allah bizi ve sizi Muhammed
Evladnn sadk dostlarndan eylesin .

ALTM DRDNC SOFRA

Allah Taala'nn: Vela teniya fizikri : Beni an
makta vani (gevek) olmayn."IM sz hakkndadr.
Dersen ki: Vani zikirde nasld ki, biz de onun gibi
olmyalm Cevaben derim ki:
( 132)
( 133)

(134)

170

Taha Suresi: 42
Drdnc Mehmet devrinde yaamtr. Va'ziyle h.
ret bulan Yani Mehme Efendi, Padiah'n imam ve
ehzadelerin hocas olmutur. Dier milletlere ve ta
savvuf erbabna kar taassubiyle tannmtr. 1096 H.
de vefat etmitir. kamusu'l-Alam, c. 6, s. 4679.
Taha Suresi: 42.

Vani Sultan Mehmed'e yaklama imkan bulun

ca Sultan Mehmed, Camide, mescitte ve tekkelerde
bulunan btn zikir ehlini cehri zikirden kesti. Zikir
ehlini darmadan etti. Zikir yerlerini ehlinden bo
altt. O kadar ileri gitti ki zikir nuru insanlarn kal
binden tamamen snmee yz tuttu. Bunun iin Al
lah bizi de onun gibi olmaktan, Fir'avn'n yasaklan
altnda kalan Musa ve Harun Aleyhisselam gibi
onun yasa altnda kalmaktan menetti. Eer : Na
sl edelim ki onun gibi olmyalm? dersen, derim
ki : Fazl alimlerden ve m'minlerin byklerinden
naklen Cehri zikrin caiz olduunu syliyen Mecali
s'z-Zuhri'nin ifadesine gre amel ediniz. te bu
meselenin hakikati :
B il ki Srri ( gizli) ve Cehri (ak) zikirde ule
ma ihtilaf etmilerdir. Fakat ihtilaf, Cehri zikrin caiz
olup olmadnda deil de hangi zikrin efdal oldu
undadr. Bezzaziyye'de yle diyor: Zikirde sesi
ykseltmek caizdir. Hidaye sahibi, Tecniste yle di
yor: Hamamda okumak iki trldr. Sesi ykselt
mek, veya ykseltmernek suretiyle okumak. Birincisi
mekruhtur, ikincisi mekruh deildir. Muhtar olan
budur. Tesbih ve tehlile gelince bunda bir bes yok
tur' Sesini ykseltse dahi zarar yok. mam Ekmel,
Mearik erhinde Hz. Peygamber Aleyhisselam'n :
Kendinize geliniz. nk siz, bir sara ve gaibe
deil, iiten ve size yakn olan Allah'a dua ediyor
sunuz. O sizinle beraberdir. Hadisini zikrediyar.
Hadiste gizli zikrin mstehab olduuna iaret edil
mektedir. Fakat Mearihu'l-Keaf, bunun maka
ma gre olduunu sylyor. Mrid, mptedi mri
de, kalbine sokulan kt vesveseleri kesrnek iin
sesini ykseltmesini emredebilir. Mecma'ul-Fetava'171

da u var : Hadiste sesi ykseltmemek emri, bir

maslahata baldr. Rivayet edildiine gre bu, bir
gazada sylenmitir. Gazada sesi ykseltmek, bela
getirir. Harb hiledr. Sz ykseltsen de O, gizliyi
de daha gizlisini de bilir. 135 ayeti ise, kullar u ima
na getirmek iindir : Cehri zikir, O'na iittirmek
iin deil, baka bir sebep iindir. Bu sebep, nefsi,
zikirle megul etmek, baka eylerle ilgilenmekten
alkoymak, nefsi vesveselerden kesrnek ve tazarru
ile nefsi yenmektir.
Hasl, gizli zikir, riyadan uzak olduu iin ef
daldir. Lakin riyadan ve bahsedilen dier yollardan
sakncalardan uzak olursa; bakalarn da zikre te
vik eder, yardmlamaya sebebolursa Cehri zikir ef
daldir. Drt mezhep kitaplarnn bazlarnda Cehri
zikrin haram, yahut mekruh oluuna dair kaytlar,
darda bir harama veya mekruha sebep olmasna
gredir. Yoksa Srf Cehri zikrir- kendisi haram veya
mekruh deildir. Mikat sahibi yle diyor : Denil
di ki zakir eer havastan ise onun hakknda gizli zi
kir evladr. Eer avamdan ise cehri zikir evladr. Fa
kat toplu zikir ediyoriarsa evla olan, sesi ykselt
mektir. nk cehri zikrin nefis perdelerini kaldr
ma hususunda etkisi byktr. Sevap ynnden de
herkese, yapt zikrin karl verildii gibi, bir de
dinlemesinin sevab verilir. Zakir, kalbinde bir kas
vet bulursa Allah Taala'y dil ile kalbine vura vura
kuvvetle zikretsin nk iddetli zikir, kat kalbe
kavuursa, kalbden bir ate kar, perdeleri yakar
ve kalbini ins- cinnin amellerine denk olan Hak
cezbelerine gtrr. Allah Taala . gerei daha iyi bi
lir.
( 135)

172

Taha: 7.

Allah Taala ltuf ve keremiyle bizleri, abibi ve

Resul ( devreden felek durduka ve gece gndz
devam ettike O'na ve al- ashabna salat ve selam
etsin) yz hrmetine Allah' gece gndz, gizli ve
ak tazarru ve niyaz ile ok zikredenlerden eylesin.
Bu sylediklerimiz zikir hakkndadr. Kur'an
okumaa gelince Tatarhaniyyede : Kur'an' tean
ni ve eIhan ile okumak, eer kelimeyi deitirmiyor,
aksine sesi gzelletiriyor, Kur'an' sslyorsa bize
gre bu, namazda da namazn dnda da caizdir.
ayet kelimeyi deitiriyorsa namazn fesadn ge
rektirir. Bundan menedilmitir. (Mecalis'z-Zuhri) .
Allah hakk syler, O , yola iletir.
*

*
*

ALTM BENC SOFRA

Kfr ile l iken (imanla) diriltip, insanlar
arasnda yrrken nn aydnlatacak bir (iman)
nur( u) verdiimiz kimsenin durumu, karanlklarda
( kfr karanlklannda) kalp kamyan kimsenin
durumu gibi midir? Kafirlere, iledikleri gzel gste
rilmitir. I36 Yani iman ehline imanlar sslendiril
mi bylece iman ehli olduklarndan dolay kr ve
hamdetmilerdir. Kafirlere de kfrleri sslendiril
mi, kafir olduklarna raz olmulardr.
Biliniz ki nurun dereceleri vardr. man nuru,
geceye kar gne gibidir. Fask m'minin nuru,
itaatli m'minin nuruna gre gece gibidir. nk
itaat eden ll'min, fask m'min gibi deildir. taat
( 136)

En'am Suresi: 122.

173

eden m/mn, nsanlar arasnda taat nuriyle gezer.

Fask ise fsk zulmetiyle gezer. Faska fsk byle
sslendirilmi, itaatkara da itaati sslendirilmitir.
imdi bunlar bir olur mu? Hayr, ilim nuru cehalet
karanl gibi deildir ama alim ilmiyle cahil de ma
l ve cehaleti ile iftihar eder. Bunlar bir olurlar m?
Peygamberler, veliler ve ehidIerin nuru dier m
minIerin nuru gibi deildir. nk onlar tabii lm
le ldkleri zaman Allah onlar diriltir, onlara nu
ran bir vcut ve ruh giydirir. Onunla dnyada in
sanlar arasnda berzahte ve ahiret aleminde gezerler.
Onlar, insanlardan ve meleklerden keif ehli olan
lar bilirler. Ama insanlarn ou ldkleri zaman
tala toprak arasnda karanlklar iinde kalrlar. Bir
olurlar m bunlar mesela? Hayr avam m'minlerc,
kendi amelleri ho gsterilir; peygamberler, veliler
ve ehidIere de kendi amelleri, nurani, ruhai suret
ler halinde ssl gsterilir.
Peygamber Aleyhisselam, bu nurani, ruhani su
retleri yeil kular eklinde ifade ederek yle bu
yurmutur : ehidlerin ruhlan, yeil kular eklin

de,Cennetin nehirlerine gelir, meyvalarndan yer,

Ar'm glgesinde asl bulunan kandillere aslrlar.

Biliniz ki : Bu hadisin manas biraz kapaldr.

Bizim szmz, onun izah mahiyetindedir. ehid
Iere ( heda) denmesinin sebebi, ldrldkleri za
man Hak/k grdklerinden dolaydr. Enbiya ve ev
liya'nn grdkleri de hem hayatlarnda, hem de
lmlerinde Hak/tan bakas deildir. Bundan dola
y, onlar, ehidIerin efdalidir (stndr) .
Sultana yakn olan mnkir1erden bazs d a var
ki lmedii halde lm grnyor ve halk arasnda
falan lmtr ayiasn yayyor. Halbuki lmemi174

tir, diridir, gizlenmitir. Srtn Sultana dayamtr.

Sultan da ona uymut.ur. Mesela Vani. Ona uyanlar,
halk arasna Vani'nin ldn yaydlar. Halbuki
herif lmemi, Sultann yanna gidip orada saklan
mt. Sultan ve ileri gelen nedimleri de onu, hamay
him gibi ceplerinde tadlar. O ca gizli gizli onlara
kan dkmenin ve fesad karmann yollarn reti
yor. Nitekim Vezir Ali Paa'y ve daha krk emiri
gayr-i meru olarak katlettiler.
*

ALTM ALTNC SOFRA

sa Aleyhisselam'n Rasulullah ( S.A.V . ) i m}
delemesi ve Resulullah ( S.A.V. ) n da, sa Aleyhisse
lam'n inip kendi ncili ile deil, Resululah'n eria
tiyle amel edip adaleti yerine getirecei hakkndadr.
Cenab Hak Saf suresinde yle buyuruyor : Mer

yem olu sa yle demiti: Ey srail oullar, ( Ey

kavmim demedi nk onlarn onunla bir yaknlk
lar yoktu ) ben size Allah'n, benden nce gnderdi

i Tevrat' tasdik edici ve benden sonra gelecek, is

mi Ahmed olan bir peygamberi mj;leleyici olarak
gnderilmi bir elisiyim. Ahmed onlara belgelerle
gelince dediler ki : Bu, apak bir byden baka
bir ey deildir. Kendisi slama davet edildii hal
de Allah'a ortak ve ocuk isnadetmek ve O'nun ayet
lerini by ile tavsif etmek sureti ile iftira edenden
daha zalim kimdir? Allah, zalim kavme hidayet et
mez. Allah'm nurunu ( eriatini ve delillerini ) az1a
riyle ( sihirdir, iirdir, kehanettir gibi szleriyle) sn
drrnek istiyorlar. Halbuki Allah nurunu tamamlya175

caktr. Kifir1er bunu ho grmeseler dahi. O, yle '

Allah'tr ki Resln hidayet ve hak din lle gnder
di ki mrikler istemesler de o nuru, btn dier
dinlere stn klsn. 137
Nisa Suresinde yle buyurmutur : Ell-i Ki
tap'tan hi kimse yoktur ki ona ( sa'ya) lmnden
nce nanacak olmasn yani kitap ehli olan bir kim
se lm meleklerini gd zaman, inanmas ona
fayda vermez. Yahut kyamete yakn sa geldii za
man, o lmezden nce Ehl-i kitap tamamen ona ina
nacaktr. Hadiste' de varidolduu zere Kyamet g
nnde sa gnderildii vakit, onlarn yaptklarna
ahid olur.
Ben derim ki : Bu ayeti Kerime, sa Aleyhisse
lam'n ineceini gstermektedir. Shahu'l-mesabih'te
Ebu Hreyre yoliyle Resulullah ( S.A.V.)in yle de
dii rivayet edilmitir : Nefsim elinde olan Allah'a
yemin ederim ki Meryem olu sa'nn sizin aranza
hakim ve adil bir imam olarak inmesi zaman yak
lat. O inince Salibi (ha) kracaktr. ( Salib : H
ristiyanlar dilinde gen bir tahtadr. sa'nn tahta
zerinde bu ekilde asldn armha gerildiini id
dia ederler. Bazan bunun zerinde sa'nn resmi
olur, bazan olmaz. sa'nn Ha krmas, h
ristiyanl kaldnp slam eriatiyle hkmetmesi de
mektir.) Domuzu ldrecektir. (Yani domuz besle
meyi haram klacak ve ldrmeyi mbah sayacak
tr ) . Cizyeyi brakacaktr (Yani Kitap Ehlinden ciz
ye kabul etmiyecek, onlar mslman edecektir) .
Mal oaltacaktr. (O kadar k i hi fakir kalmad
ndan, kimse mal ( sadaka) kabul etmiyecektir.)
Mal le oaltacak ki, mslmanlar indinde bir sec
( 137)
176

Saff Suresi: 6-9

de, dnyadan ve onun iinde bulunan her eyden da

ha hayrl olacaktr. ( Yani mslmanlar, Allah'a iba
det etmee rabet edecekler, maln ok olmasndan
dolay dnyadan yz evireceklerdir. nk artk
mal sadaka vermek, bir ibadet olmaktan kacak
tr.) Ebu Hreyre ( R.A.) diyor ki : sterseniz Kitap
Ehli hep ona inanacak. ayetinde ona zamirini ( sa'
ya) veya ( Muhammed'e) diye okuyunuz. nk o
zaman sa Aleyhisselam da Muhammed Aleyhisse
lam'n dini zeredir. Yahut ( sa lmezden nce Ehl-i
Kitap ona inanr veya Ehl-i Kitap lmezden nce
sa'ya inanr) manas anlalabilir. Mesabih'te bu
lunan rivayete bnu Melek'in yapt erh burada bit

tL

Mearik'in nc bab balarnda Cabir ( R.A. )

den u Hadis rivayet edilmitir: Daima mmetim
den bir cemaat, kyamete kadar hakk ykseltmek
iin arpacak, nihayet Meryem olu sa Aleyhis
selam inecek. Emirleri ona Kalk, bize namaz kl
dr dedikleri zaman : Hayr, diyecek, sizler birbiri
nize emir ( imam) siniz. Bu, mmet-i (Muhammed) e
Allah'n bir nimetidir.
erhu'l-Mesabih'te de yle diyor : sa Aley
hisselam, halife makamnda olacaktr. Bu da gs
teriyor ki sa Aleyhisselam, mmet-i Muhammed'
den olmayacak, fakat O'nun dinini yerletirecek, ve
O'nun mmetine yardm edecek.
Mezkfr Hadisi, Anka' daki u Hadis de teyide
diyor: sa Aleyhisselam, vali deil veliyyu'l-muvel
adr. Yani o imameti ve mansb kabul etm fakat
Mehdi'yi vali yapar ve imameti ona teslim eder.
Hadiste olduu zere.
Ayet gsteriyor ki : btn milletler ve frkalar
sa'nn inmesine inanacaktr.
177

ALTM YEDNC SOFRA

Allah Taala'nn Adem Aleyhisselam'a rettii
es ma hakkndadr. Cenab Mevla yle buyurmu
tur : Adem'e btn isimleri retti, sonra onlan

meleklere sordu : )) Eer doru iseniz unlarn isim

lerini bana haber veriniz.)) dedi.)) 138
Bil ki madde ilimIerinin retmeni insandr. la
hi isimlerin retmeni sadece Allah'tr. Madde ilim
lerinden karlm manalarm ynleri, Kur'an, Ha
dis ve Arapa kitaplar zahiren tefsir ederler. Fakat
Esma ilminden karlm manalarn vecihleri, Kur'
an'n, Hadisin ve dierlerinin batn (i yz) dir.
Her iki ilim de Allah'n muraddr. Allah'n "Klle
ha : Hepsi sz esmay gsterir.
Bil ki : Esmann icmali cihetleri yledir : Me
sela Ahmed isminin harfleri, say itibariyle ( Elli )
tr. Mcerred isimleri ikiyz birdir. Ra gibi isimler,
zatlariyle beraber ( kiyz Elli Drt) eder. yle harf
ler var ki zat drttr. yle harfler var ki isimleri
( esmas ) (On Bir) dir. Mcerred isimlerin harfleri
yedidir. simlerin noktalar ( Be )tir. Ama kelimede
yzler bulunursa bazan harflerin zatlar, bazan da
yzlerden maadas muradolunur. Bazan hem zatlar,
hem isimler kasdedilmi olur. Bazan da yzlerin zat
lar kasdedilir. Bazan yzler, isimleriyle muradolu
nur. Bazan isimler zatsz alnr. Bunlarn bu zikre
dilenden baka ynleri de vardr.
Bil ki : Eer madde ilimIerinden hasl olan ma
nalar, Allah tarafndan muradedilmi olursa, isim
lerden hasl olan manalar nasl Allah tarafndan mu( 138)

178

Bakara Suresi: 31.

radediI mi olmazY9 M adde ilimIerin in retmeni in

san, e sma ilimI erinin retmeni All ah'tr. te AI
lah'i n u sz bu ilme gre akl anmaldr: Rabbn

baz ayetleri geldii gn, daha nce inanmam veya

imannda bii" hayr kazanman kiiye artk Iman
etmesi fayda vermez. De ki : Bekleyin, biz de bek

li yoruz. 140
Di er bir cihet daha var : Y ldzlar, yedi g
idare eder. Al lali n i.i.m.l!"jA .y!<:Iri ia- re ede r.
Yl dzlar id are ed n isimler,
'di zikir halkalarnefa su
d
fllerC dare-; en isimler ZIra
-A ah; n
:zaldrer
'ism.re riye-illeg- old uki;; ;: Iarla--Yildz
la c: asnaa le talet-bakm"d an bfr-ffillrase6et11a sl
'
ol ur. Onla r day l':IizIiiir dn e _ riii1r..
.

Bil ki: Ku r'an'da Seb'u'l- mesani : Emir, nehiy;

Va' d, v a'i d; mev' izalar; hkmler ve kssalardr.
Bu nlar n hepsi yedidir. Bunlardan birincisi, madde
l erin il minden hasl olan mesfmi' dir. kincisi, isim
lerin ilminden hasl olan mesani' dir. ok gariptir ki
birinc i ilmi talebediyorlar da, ondan daha stn
olan i ki ncisini terk ediyorlar. nk onun retme
ni, Al la h'tan ba ka deil dir.

(Bil ki El-Esma' nn harfleri yedidir. Bu, All ah

T aa1a'n n, Adem'e Seb'ul-mesani ayetlerinin isimle
rini rettiini gsterir .w Yani Adem'e isimlerin
hepsini retmi tir.)
H asl, isimlerin vecihlerinin hepsi, btn seb'
ul-mesfm i ayetlerinde mu'teberdir. Y ani e mirde, ne( 139)
( 140)
(141)

Bu hussuta bir notwTIlz daha nce gemiti. Cfra

gre baz iddialar ileri sryor.
En'am Suresi: 158.
N e garip bir mantk yrtme ve ne indi bir mutaa.
S.A.

179

hiyde, va'dde, vaidde, mev'izelerde, hkmlerde, ks

salarda makarnn ve halin gereine gre bu vecih
lerin tafsilat oktur. Burada bu kadarlk kafidir.
Allah daha iyi bilir ve her eyi yerli yerince yapar.
*

*
*

ALTM SEKiziNCi SOFRA

(Bu bahsi trke yazmtr. Ufak sadeletirme
ile ve yukarda geen yerlerin tekrar olan baz pa
ragraflar kararak veriyoruz.)
Cenab Hak'kn, ResuluHah ( S .A.V. ) e rettii
isimler hakkndadr. Allah yle buyurmutur : Biz

sana ikierden yedi ayet ve vyk Kur'an' verdik. lu

Seb'ul-Mesani Resulullah'n buyurduklarna g
re Fatiha'dr. Fatiha, her iki rek'atte iki kerre oku
nur. Yedi ayettir. Her namazda ikier kere okunmak
ile seb'ul-Mesanidir diye buyurmular. insanlarla
aklan miktarnca konuunuz fetvas zre byle
buyurmular. Bir dahi mfessirin seb'ul-Mesaninin,
Kur'an'da bulumin emir, nehiy, va'd, va'id, mevaiz,
ahkam ve kasas'tr demilerdir. Seb'ul-mesaniden
murat budur demilerdir. Allah'n murad bu olunca
mesani, bunlarn her birinin ikier trl manalar
dr ki biri maddeler ilmi ve Arabi ilimler ile hasl
olur; birisi dahi esma ilmiyle hasl olur. Yani : Ha
bibim, biz sana Kur'an- Azim'in yedi trl ayetle
rinn ikier manasn verdik, yani rettik. Biri mad
deler ilmi ile bilinur, biri dahi ilm- esma ile bili( 142)
I SO

Hicr Suresi: 87.

nur. deyu Habibine bu iki ilmi minnet eder. mdi

Kur'an- Azim'in, btn kelimelerinin isimlerini Al
lah Subhanehu Ta'lim eylemitir. Adem zamannda
Kur'an yok idi. Habibine esma'y Seb'ul-Mesanide
retti. Beyt : Alem-i Gaybden sana ilimIerin kendi
si, Adem'e de sadece isimleri verilmitir. tlimlerin
zat, maddeler ilmidir. Esma, ilm-i esma'dr. Adem'e

isimlerin hepsini retti, sonra onlan meleklere arz

edip eer doru iseniz unlarn isimeIrini bana sy
leyin' dedi.

Cmle ulema efendilere, ilm-i melekiyyet tahsil

eden fudalaya, malm ola ki Allah subhanehu,
Adem'e esma'y ta'limden murad-i erifi odur ki
ilm-i esma ile hasl alan mana dahi muradullal ola.
Ve illa ta'lim abes olmu olur. Allah subanehu abes
ten mnezzehtir.

ALTM DOKUZUNCU SOFRA

Yce Allah'n Va'daah: Aah'm va'dh ayetiy
le m'minlere verdii yardm szn gerekletirdi
ine dairdir.
Rahman ve Rahim Allah'n adiyle: ELM, bu
nunla ne muradettiini .Allah daha iyi bilir. eulibe
ti'r-Rumu : Rumlar yenildi. Rumlar kitap ehli idi.
Kitap ehli olmayan putlara tapan Farslar onlara ga
lip gelmilerdi. Bu olaya Mekke kafirleri sevindiler
ve mslmanlara dediler ki : Nasl Farslar sizin gibi
kitap ehli olan RumIar yendilerse, biz de sizi yle
yeneceiz. Fi Edna'l-ardi : En yakn yerde, yani
RumIann, Farslara en yakn olduu Cezre'de. Ora181

da iki ordu karlam ve savaa ilkin Farslar ba

lamt. Ve hm Onlar yani Rumlar m.in ba'di
alebihim: yenilmelerinden sonra. Burada masdar
mef'ulne muzaf olmutur. Yani Farslarn RumIara
galip gelmesinden sonra seyalibun yenecekler
dir Yani Farslar yeneceklerdir. Fi bid'i sinin : bir
ka yl iinde. Bid', ten dokuza veya ona kadar
saylan gsterir. Gerekten ilk karlamadan yedi
yl sonra iki ordu tekrar karlam ve bu defa Rum
lar Farslar yenmilerdi. lilhihi'l-emru min kablu
Ye min ba'du : nce de sonr-a da emir Allah'ndr.
Yani RumIarn ikinci defa galip gelmeleri, Allah'n
iradesiyledir. Ve yevme'izin yefrahu'l-mu'minune bi
nasrillahi : O gn m'minler, Allah'n yardimiyle se
vinirler. Farslara kar RumIara yardmna. Bunun
la sevinmiler ve Bedir savanda Cebrail'in inip
kendilerine yardmn grerek Allah'n va' dinin ger
ekletiini anlamlard. Yensuru men yea'u ve
huve'l-aziz : O, dilediine yardm eder. Azizdir, ga
liptir. er-rahim m'minlere merhametlidir. Va'
dallah : Allah'n va'di. Va'd masdardr. Fi'linden be
deldir. Asl Vaadehumullahu'n-nasra va'den : Allah
onlara yardm va'di yapt demektir. Utyuhlifullahu
va'dehu Allah va'dine aykr yapmaz. ve lakinne
eksera'n-nasi la ya' lemftn
Fakat insanlarn ou
( yani Mekke kafirleri) bilmezler. Allah'n m'minle
re yardmn bilmezler. Ya'lemune zahiren mine'l
hayati'd-dnya : sadece dnya hayatnn zahirini bi
lirler.}) Yani ticaret, ziraat, ev yapma, aa dikme
vs. gibi eyleri bilirler. Ve hum ani'l-ahirati hum
afilun Onlar ahiretten onlar ga:fildir1er. Hum'un
tekrar, tekid iindir. (Cealeyn.)
Bu ma'na, Kur'an'n zahir anlamna gredir. Ek
ser bilginler bunun esma manasndan afilftn ( gafil-

182

dirler) . Bundan dolay mrlerini dnya sevgisi, mal

yma ve mevki sahibi olma sevdasiyle geirirler.
Bu, onlarn ahiretten son derece gafil olmalarnda:
ileri gelir.
Bil ki Gafilun'un mazis afele'dir. Gafele'nin
mcerred isimleri hemziyyedir. yle :
1.. , \ l........
Gaynla beraber :
byle

\..)

..j (l jJ\

e-Ahir de
.

nsanlar bundan gafildirler.

Bu isimler, Allah'n, Adem'e retip sonra melekler

den sorduu isimlerdir.
Bil ki Esma Kur'an, Hadis ve dierlerinin bat
mdr. Mesela surenin bandan (alebihim) e kadar
yzler esmas hemziyyedir. yle : Sin, elif, elif, he,
"2

- - ----

sin Hseyin de byle. Yce Allah'n

12 B

Edna'I-ardi

--------

ELm. Gulibe

-- -11:03---

Yzler (miin) esmas da hemziyyedir :

- 1097-

--

Elif, hemze, he
1

1097
+

1 104

Bu gs teriyor ki

onlarn risaletleri ilk defa Recep aynda, son defa

da Muharrem'l-Haram'da meydana kacaktr.
Buna gre surenin bandan (Ve hum ani'l-ahi
reti hum afiln) a kadar olan ayetlerin manas y
ledir Yani Hicri ,sene bin yz e eritii zaman
Hasan ve Hseyin (Allah'n salatlar ve selam her
ikisine) risaletlerinin Kur'an- Azimle isbat edilme
siyle Vani Fars yenilir.
Hele bak ki Mekke mrikleri Rum Farsn na
sl kendilerinden saydlar ve onlarn, ehli kitap or
dusunu yenmelerine sevindiler. Allah Taala da m'
minIere bin yz veya bin yz drtte yardm ede
ceini va'detti. Allah va'dini tuttu, vela teniya fi zik183

ri kavl-i kerimiyle Vani'nin yenilgisini isbat etti,

e'l-esbat kavl-i celiliyle de Haseneyn'in gali
biyetini meydana kard. El-esbat daki elif la
mn cins iin olduunu (yani btn torunlara amil
bulunduunu) Hadis teyidetmektedir. nk Hz.
Peygamber ( S.A.V.) , Hseyn esbattan bir sibttr
buyurmutur.
Van! milleti ise Kur'an'la merdudolan Vani'yi
peygamber edindiler de Kur'an'n nassiyle risaletle
ri tamamen sabit olan Haseneyn (Allah'n salatlan
ve selam her ikisine olsun) in risaletlerini inkar et
tiler.
Allah Taala'nn fi bid'i sinin kavline gele
lim Bid' sekizyz yetmi ikidir al-Hasan al-Huseyn es
mas da sekizyz yetmi ikidir. Buna gre bid' al-Ha
san, al-Hseyndir. Yani onlarn risaletleri al-Ahir
de zuhur ettii zaman Fars (Vani) yenilecektir.
Beyt : Serd'in te
Anka'da yle diyor :
birinin bana Racebu'l-ferd girinceye kadar?
Bil k i Allah'n yardm va'di ilk defa Farsn, Ru
mu yenmesinden yedi yl sonra Rumun Fars yen
mesiyle kt. Sonra mslmanlarn, Mekke kafirle
rini yenmeleriyle tahakkuk etti. Daha sonra da el
hamdlilIah Hasan'la Hseyn'in (Allah'n salatlar
ve selam her ikisine olsun) risaletlerinin bin yz
veya bin yz drtte isbatiyle gerekleti. Yani bun
larn risaletlerinin ruhurunun ba Recepte, sonu da
Muharremu'l-Haram'da oldu.
Bil ki Tanr'nn: ve huva'l-azzu'r-rahim szn
den sonra va 'di uzatmas, bu va'din uzun zaman son
ra gerekleeceini gsterir: O gn m'minler, Allah'
n yardmyile sevinirler. Bu tam sevinme, Allah da
ha iyi bilir ya,' inaaIlah bu mbarek senede iki ima
mn (Allah'n salatlar ve selam onlara) risaletinin,
1 84

kesin Kur'an deliliyle ortaya kmasiyle mmkn

olacaktr. O delil Allah'n u szdr : De ki : AI
lah'a , bize indirilene, brahim'e, smail'e, shak'a,
Ya'kub'a ve el-esbata indirilene inandk. El-Esbat,
btn peygamberlerin torunlarn iine alr. nk
eHf lam cins iindir. Bunu Resul Aleyhisselam'n
Hseyn, esbattan bir sibttr sz de gsterir. Me
sabih'te de byledir. 143
Sadreddin Konevi ( kds.S. ) Fatiha Tefsirinde
yle diyor : Peygamberin Hadisleri, Kur'an'n sr
larn aklayc ve onlara tenbih edicidir. bitti.
Ey m'minler, insaf edin, alimleriniz ve emir
leriniz Kur'an'n vela teniya fizikri ayetile red
dettii bir kimseyi peygamber edindiler. Kur'an, Ha
seneyn (Allah'n salatlar ve selam her ikisine ol
sun) risaletine dair ak nass getirmi iken siz ule
manzIa, meranzla, aalarnzIa onu inkarda bir
letiniz. Bu, iman ahlakndan deildir. Ben iimi
Allah'a brakyorum, Allah kullarn grr.
( 143 )

Resul (S.A.V.) aziz kitabn muhtemel manalarn sy

ledikten sonra artk o ihtimallerin dnda bir mana
ya gidilemez. Sadreddi" Konev (Kds. S.) Sratalle
zine en'amte aleyhim Hh. ayetinin tefsirinde bunu
aklamtr (Fatiha Tefsiri) Keki buray eyhim
(Niyazi) hazretlerine gsterebilseydlm. Konevi'nin
szlerini henz okumazdan nce bir mufmzmn m
razna ben de ayn ekilde cevap vermitim. O bana
diyordU ki: EI-Esbit Haseneyne (Salavatullahi ve
selamuhC aleyhima ve efdalu'sSahivati ala ceddihi
ma hatemi'n-nebiyyin) tahsis edilirse fkh usulnde
beyan edildii zere tahsis edilmi naslarla amel edi
lemez. Ben ona demitim ki Eer tahsis eden, ar'i
peygamberimiz, nebilerin hatemi Muhammed (S.A.V)
olursa nasl amel caz olmaz? O teri ve beyan ec
mitir ki: Hseyin esbattan bir sibttr. Hasan da
Hseyn'e dahildir. Artk anIa. Kari'- Msr.

185

Msri'nin bu hususta itikad yledir : Ehedu

en laihhe illallah ve ehedu enne Muhammeden re
sulullah, ve ehedu enne'I-Hasene va'l-Huseyne sib
tahu, resulani min rusumahi salavatullahi ve sela
muhu aleyhima va afdalu's-Salavati ala eeddihima
Muhammedin hatemi'n-nebiyyin, ve ala'l-enbiya'i ve'l
mrselin ve alihim ve sahbihim eeme'in ve'I-ham
du lillahi rabbi'-aemin.
Ey kardeler, ben inat zorba deilim, haseti
mnkir de deilim. Ben gkler gibi yksek deilim.
Yerin de en aasym. Beni hor grmeyin, Hasan
larn (Allah'n salatlar ve selam ikisine de olsun)
risaletleri hakkndaki phelerinizi gelip bana so
run. Eer hak sizde zuhur ederse ben yz stne
hakk kabul ederim. ayet bende zuhur ederse ar et
meyin, kabul edin. Zira Hikmet m'minin yitii
dir, nerede bulursa alr. Bu, en mhim itikadi me
selelerdendir. Bunu arayp bulmak, m'minler iin
her eyden daha nemlidir. Siz onu ( Msr1'yi) hie
saydnz, lmi ve eehli sizee birdir. Bundan dolay
eehline aldrmadnz. Rabbmz, bizimle kavmimiz
arasn hak ile a, sen aanlarn hayrlssn. Bizi,
senin peygamberlerinden hibirini dierinden ayr
myanlardan eyle.''f< Kyamet gn yz st brakma.
Sen va'dine aykr gitmezsin.
Bil ki ksa lafz iinde manay tamamen ifade
etmek beagettendir. Kur'an Kerim'de bunun ok
rnekleri vardr. Ve lekum fi'l-ksas hayatun: K
sasta sizin in hayat vardr;) ayeti bunlardan biridir.
fi'l-ksas hayatun de on iki harf vardr. Okunan
harfler ise sadece dokuzdur. Btn alimler bu ka
dar ksa bir sz sylemekten aciz kalmlardr. B
tn abalarna ramen sadece unu sylemekten
1 86

teye geememilerdir al-katlu anfa'l-katli : katl,

katli yok eder. Bu szn harfleri on drttr. Oku
nan harfleri ise on tr. Ayetin manasn da tam
ifade edemez. Yani hem lafz ayetten uzun, hem de
manas ondan ksadr.
Fakat yerin iktizasna gre Allah kelamnda it
nab (uzatma) vardr. te burada da va'd ayetini
ve hum ani'l-ahireti hum afilun a kadar uzat
mtr. Eer burada iktiza nedir diye bir soru so
rulursa derim ki : Va'd ayetini uzatmakla, va'din,
bin yz veya bin yz drde kadar uzayacan, an
cak o zaman gerekleeceini gstermitir. Allah da
ha iyi bilir ve her eyi yerli yerince yapar. Zira bu
va 'd n O azizdir, rahimdir sznden sonra gelme
si, bu va'din m'minler iin yapldn gsterir.
nk yce Tanr m'minlere rahimdir, dier kitap
ehline deil (Rahim sfat yalnz m'minlere mah
sustur. Rahman sfat ise btn mahlukata amil
dir ) . Bundan anlald ki va'd m'minler iindir.
Va'din uzatlmas da bunun, uzun zaman sonra ger
ekleeceini gsterir. al-Ahiret sziyle de buna ia
ret vardr. al-ahiret'teki harflerin isimleri yledir :
eHf, lam, elif, h ra. Hesabedin, doru bulacaksnz.
Zira el-ahir, ahirette gizlidir. nsanlar bundan gafil
dirIer.
Bil ki her szde icaz (ksalk) matlubtur. t
nab, yerin gereine gre olur.
Celaluddin ed-Oevvani, al-Havra va'z-Zavra ad
l kitabnda yle diyor :
Sanma ki biz zahiri reddediyor, kitap ve snne
tin iaretlerini srf tevile hasrediyoruz. Hayr, biz
zahiri ikrar eder, her eyden nce onu Allah'n ve
Allah resulnn muradna gre kabul ederiz. 1s187

lam ve mslmanlarn imamlar yani byk mfes

sirler, muhaddisler (Allah onlarn srlarn takdis
etsin ) nasl tesbit ve takrir etmilerse ylece kabul
ederiz. Ondan sonra sekin bilginlere, yksek arifle
re mahsus olan remiz yoliyle kitap ve snnetten in
ce manalar, yani byk zahir ehlinin syledikleri an
lamlardan baka anlamlar, arap kaidesine gre laf
zn medlulnden ayr i manalar karrz. Bu batn
manalara Allah'n Resul ( S .A.V.)
Hibir ayet
yoktur ki onun bir zahr ve batm olmasn. Her har
fin bir haddi ve her haddin bir matla' vardr. 144 ve
Kur'an'n bir zahr, batm vardr. Batnn da yedi
batna kadar batm vardr. ( Hadisin eitli varyantla
r mevcuttur) szleriyle buna iaret buyurmutur.
Yine Allah'n Resul ( S.A.V. )in : Allah u adamn
yzn gldrsn ki benim szm iitti, onu belle
di ve iittii gibi bakalarna syledi. Nice iiten var
ki kendine syliyenden daha iyi beller. sznde bu
manaya ima mevcuttur.
Yani Hadislerin ve Kur'an ayetlerinin bir d,
bir ii vardr. inin de ii vardr. Byle Allah'n di
ledii kadar gider. Yine Resul Aleyhisselam'n Ba
na, ok manalar iinde toplayan kelimeler verildi
sziyle, yce Allah'n Ne ya, ne kuru hibirey yok
tur ki ap ak bir kitapta ( ok mfessirlere gre
Kur'an- mbinde) mevcudolmasn. sz de bu ma
naya aka delalet eder. Kur'an ayetlerinden ve pey
gamber szlerinden her biri kys olmyan ( sonsuz)
bir denizdir. Celalu'd-Din Devvani'nin sz burada
bitti.
( 144)

188

Bu Hadisler iin baknz: Kutu'I-Kulib, c. i, s. 5 1 ; S

yuti, al-1tkan, c. 2, s. 185; Tsteri, Tefsir, s. 3; Kaanf,
Tefsir; atbi, al-Muvafakat, c. 3 s. 282 vs.

Hz. Peygamber'den sonra sa'nn gelmesi, Hz.

Peygamber'in hatmiyyetine ( son peygamber oluu
na) zarar vermez. nk sa, indii zaman onun di
ni zere olacaktr. Kad tefsri.
Ben de diyorum ki : Hasaneyn'in risaletleri de,
dedelerinin dini zerinde olacaktr. Bunun iin onun
hatmiyyetine zarar vermez.

YETMNC SOFRA
sa'nn Adem gibi oluu ve iki Hasan'n risalet
lerinin, gnein ahir zamanda batt yerden douu
gibi olmas hakkndadr. Enbiya Suresinde Tanr
yle buyuruyor : Bizden kendilerine, gzel (haslet,
saadet, yahut iman- kamil, salih amel, gzel huy ve
kabirden kalknca Cennetle mjdelenme) va'di ge

mi olan kimseler yok mu ite onlar o cehennem

den uzaklatrlmlardr, Cehennemin sesini da
hi duymazlar. Nefislerinin ektii nimetlerde
ebedi kalrlar. Biiyk feza' onlar zmez. ( Yani

son nefha. Byk feza', son nefha diye tefsir edil

mitir. nk Allah : Sur'a flendii gn, gklerde
ve yerde olanlarn hepsi lr demitir. Ya da b
yk feza', cehenneme dnme, yahut da cehennemin
zerlerine mhrlenmesi veya lmn kesilmesidir.)
Melekler onlar karlar. ( u ekilde tebrik ederek
karlar) te bu, dnyada size va'dedilen gndr.
(Kad) .
Al-i mran Suresinde : sa'nn garip hali, Adem
gibidir. Bu, hasm ilzam iin garibi daha garip ola
na tebihtir. Onu (babasz olarak) topraktan ya
-

189

ratm, sonra ona ol, demi, o da oluvermiti. Ar

tk phecilerden olma. Celaleyn.
Ben derim ki : sa da Adem gibi olunca Adem' e
rettii gibi sa'ya da Esma ilmini retmitir. p
hecilerden olma. sa Adem gibi olunca iki Hasan'n
risaletlerinin ahir zamanda domas da gnein, bat
t yerden domas gibi oldu. Beyt :
O, fazilet gneidir, tekiler de onun yldzla
n. Karanlkta insanlara k saarlar.
Hatipler minberIerde Hasan'la Hseyin'i tavsif
ederken : ki gne, iki ay, iki bedr-i mnr diyor
lar. Hasl Allah'n Resul fazilet gneidir, onlar da
onun iki cz'drIer. Onlarn risaletlerinin, mari
binden domas, gnein batt yerden domas gi7
bidir.
Ben demiyorum ki Gnein batdan douu srf
bundan ibarettir. Diyorum ki onlann ahir zamanda
doulan, gnein, ahir zamanda batdan domas
na benzer. Bunun iin risaletlerinin son zuhuru, ahir
zamandadr. Nitekim yle denmitir : Gizli bir hik
metten dolay nice nce olacak ey, sona braklm
tr.
Syuti tkan'n altm sekizinci nev 'inde bnu
Abbas (R.A.) den unu naklediyor : Kur'an cun
(yollar) , fenler ve yzler ve iler sahibidir. Onun
acaib manalan bitmez. Gayesine varlamaz. Ona rifk
ile dalan kurtulur. iddetle giren boulur. Kur'an'
da haberler, darb-i meseller, helal, haram, nasih,
mensuh, mulkem, mteabih, zahr ve batn vardr.
Zahri ( d) tilavet, batn te'vildir. O hususta alim
lerle oturunuz, sefihlerden kanz.
ibnu Seb'in ifaus' Sudur'da yle diyor : Ebud
der da (R.A.)in yle dedii rivayet edilmektedir :
1 90

 nsan Kur'an'n birtakm vecihleri olduunu bilme

dike tam fakih olamaz. bnu Mes'ud (R.A.) de y
le demitir Evvel ve sonra gelenlerin ilmini
renmek istiyen kimse Kur'an okusun.
Ama b u srf zahir tefsir ile olmaz. Baz alimler,
her ayetin altm bin anlam olduunu sylemiler
dir. Bu da gsteriyor ki Kur'an ma'nalarn anla
makta geni bir dolama alan vardr. Syuti'nin
sz burada bitti.
Hz. Ali ( R.A. ) i n yle dedii rivayet edilmekte
dir steseydim mm'l-Kur'an tefsiri ile yetmi
deve ykliyebilirdim.

YETM BRNC SOFRA

ura suresi, Rahman ve Rahim Allah'n adyla

Allah Nuh'a buyurduu eyleri size de din ola

rak buyurmutur. Ey Muhammed! Sana vahyettik,
brahim'e, Musa'ya ve sa'ya da buyurduk ki : Dine
bal kaln, onda aynla dmeyin. Putperestleri
davet ettiin ey, onlann gznde bymektedir. Al
lah dilediini kendine seer. Kendisine yneleni de
kendine iletir.I4S
Allah, m'minlere bir eriat vermekle minnet et
mitir. Nuh'tan, sa'ya btn peygamberlere eriat
vermitir. Bunlar yapmay emretmitir. Bunlardan
ayrlmay yasak klmtr. Onlar yasaklamaktan
maksat, mmetlerini nehyetmektir. Zira enbiyann
kalbIeri, dinin aslndan ayrlmaktan masundur. San( 145)

ura Suresi: 145

191

ki Cenab Hak yle buyuruyor : Ey peygamberler,

size diyorum, ey mmetler siz anlayn Ayette geen
Dinden ayrlmaynz. nehyi, mmetlerini dinde ay
rla dmekten kandrmalan hususunda enbiya
y teviktir. Burada maksat, Muhammed mmetini,
dinde aynla dumekten kandrmaktr. nk Hz.
Peygamber Aleyhisselam : Yahudiler yetmi bir fr
kaya ayrldlar. Benim mmetim yetmi frkaya
ayrlacaktr. Hepsi Cehennemdedir. Ancak biri ms
tesna. dedi. Dediler ki : Kimdir onlar ya Resula
lah? buyurdu ki : Bugn benim ve ashabrnn ze
rinde bulunduu yolda olanlar. (ifa ) .
Biliniz ki : din itikadnda dini ayakta tutunuz
( ikame ediniz > sznn bu ekilde anlam, maddeler
ilmine gredir. lm-i Esmaya gre dinin drt direi
ve bir dam vardr. Esma ilmini bilen kimse, bu drt
direi ve bunlar zerine oturan dam ve bu damn
direkler zerine nasl oturduunu bilen kimsedir.
nk Adem'e isimleri retti ayetinden murat,
Esmau'd din ilmidir. Kulluha mcerred isimlerdir.
Din her eyin asl olduu gibi esma ilmi de btn
eyadr. Adem'e btn isimleri retti. ayeti bu
nu teyidetmektedir. Din harflerinin isimlerini bilen,
her harfin Baiyye, Elifiyye, Hemziyye ilh'den oldu
unu bilendir. Keza bun]ann ctima'ndan ve ayrl
masndan ne lazmgeldiini de bilir. nk gerek
Hac, Haccn menasikini sonuna kadar bir, br bilen
dr. Din isimlerinin ilmi, btn isimlerin ma'denidir.
Anka'da yle bir beyit var : Derim ki Ruhu'l
Kuds, nefse fler ki Hak'kn be adedindedir. n
k ed-din be harftir. Din bilgisi btn esma ilminin
ma'denidr.
Bil ki : Maddeler ilminin sahibi, zhd ve takva
ehlinden de olsa, dinde istikamet zre de bulunsa o,
192

Musa Aleyhissehlm gibidir. ilm-i Esma sahibi ise se

fine (gemi)yi delip ocuu ldrse de, kendilerini
msafir etmiyen bir kavrnin duvarn yapsa da yi
ne o Hdr Aleyhisselam gibidir. Her ikisi de dini
ikame ( ayakta tutma) ile me'murdurlar. Ama her
biri kendi ilmine gre dini ikame eder. ok defa bi
rinin yapt dierine aykr grnr. Bu iki ilmi
cemedip bir tek ilim haline getiren insan, kendileri
ni msafir etmekten imtina da etseler, ehirden e
hire de srIseler yine de muhaliflerin nefislerini
evirip dzeltmekte iksirdirler. Kehif Suresindeki
Musa ile Hdr Aleyhimasselam hikayesinde kalbIere
ifa vardr. Hasl din evinin drt direi ve bir ta
van vardr. Sorulana cevap veren Adem'dir. itiraf
kusur eden melektir. Marur mnkir de iva veren
eytandr. Allah bizi ve sizi inkardan ve gururdan
muhafaza buyursun. Allah gerei syler, O , yola
iletir.
mmet-i Muhammed'den olan u kavme ne ka
dar hayret ki Allah btn eriatlerin peygamberleri
ni, kendileri iin seip raz olduu dinin imarcs
yapmtr ve kendilerine bu dinin emirlerini yerine
getirmeyi emretmi, dinde tefrikaya dmekten ken
dilerini mentemi olduu halde, kendileri dinlerinin
yklmas yle dursun, yok olmasna ,dahi aldrm
yarlar. Bu, imanlarnn za'fndan ileri geliyor. Dn
yay ve dnya mevkiini ar derecedt; sevmeleri, on
lar delilere dndrmtr. Bu zamanda Allah' ger
ekten bilen alimler iin onlarla beraber yaamak
tansa lmek daha iyidir. Allah gerei syler, O, yo
la iletir.
Biliniz ki : Din evi, byk, ok byk bir saray
dr. Hatta Ar'tan bile byktr. Onun drt direi
ve bir tavan vardr. Kapsnda bir beki bulunmak1 93

tadr. Padiahn huzuruna ginnek istiyen herkes, an

cak bekinin izniyle veya bekinin iznini gsteren bir
delille girebilir. Bu, gerek bir meseledir. Syliye
nin (yani mellifin) zann deildir. ahidIeri ve de
lilleri de Kur'an'da olduu zere btn eriatlerin
peygamberleridir. ((Allah gerei syler, O yola ile
tir. 1<16

( 146)

Sofra bitti: Yetmi birinci sofray mellif, Elmiye

(Limni) de bana seher vakti syledi, huzurunda kendi
meclisinde, kuddise sirruhu'nun kendi lisanndan
yazdm, hi msvedde yapmadm.
Allah'm, peygamberler ve veliler yz hrmetine
bu sofra ile amel etmeyi ve bunun hakikatine ermeyi
bize nasibeyle. Allah'm, Efendimiz Muhammed'e,
onun btn al ve ashabna salat et. Hamd alemlerin
rabbine mahsustur.
Ben fakir de Kavala eyhi, Aziz mellif Msri Haz
retleri (Allah bizi onun yce srriyle takdis etsin)nin
Kari'i diye mehur es-Seyyid Mustafa'ym. Sene 1 105
te Cemaziyelevvelde yazld. Bu tarih, iki hatme (so
na) yani kitabn hatmi ve meIlifin hatmi (mrnn
sona ermesi)ne uygundur. (Kitap bu tarihte istinsah
edilmi, mellif de bu tarihte vefat etmitir.)
Aded
Niyazi
aramba gn, kuluk vakti

78

gnlerinin

78

adedi
(Kari'i Msri)
7134.

1 94

VAZARN DiGER ESERLERi

1

M i katu'l-Envar Tercemesi

Nurlar Feneri, istanbul

1 966 da Bedir Yay nlar arasnda kmtr. Fiyat 2 LI

radr.
2

Sl emi ve Tasawufi Tefsiri.

mtr.

Doktora tezi olan bu

eser, 1 969 da Snmez Yaynevi tarafndan bastrl

-

Fiyat 1 5 l i radr.

islfmda retmen ve renci Meselelerine Dair Ge

ni R i sal e. Kabisrden d i l i m ize evri len bu eseri , lIa
hiyat Fakltesi yaynlamtr. Fiyat 1 0 l i radr.

Allah

Katnda Gerek Din islamdr.

1 967 d e yaynla

nan bu eser, b i r konferanstr. Fiyat 3 l i radr.

Kur'an'da Edebi Tasvir. Arapa'dari evrilen bu eser,

H i lal Yaynlar arasnda kmtr. Fiyat 1 2,5 l i radr.
islami Tetkikier. ingil izceden evri len bu eser, I lahi
yat Fakltesi yaynlarndandr. Fiyat 12 l i radr.
Cneydi Badadi ve Mektuplar. Snmez Yaynlar
arasnda kan bu eser, tasawufun ana prens iplerini
izah etmektedir. Fiyat 20 l i radr.

Kur'an'da Kyamet Sahneleri. Arapadan evren bu

eser d e H i la l Yaynlar arasnda km olup fiyat
1 5 liradr.

10

Hatiplere Hutbeler. Nuholu Yaynevi tarafndan ikin

ci basks yap lan bu eserin fiyat 8 l i radr.
Islama Itirazlar ve Kur'an- Kerim'den Cevaplar. ikinci
basks yaplmtr. Fiyat 20 l i radr.