UDK 624.022:624.

058

Primljeno 23. 4. 2000.

Ispitivanje mehanikih svojstava

gradiva zidanih graevina
Joko Krolo, Mladenko Rak
Kljune rijei

J. Krolo, M. Rak

zidane graevine,
projekt sanacije,
mehanika svojstva,
mort,
opeka,
kamen

Ispitivanje mehanikih svojstava gradiva zidanih graevina

Struni rad

U radu su opisani postupci i prikazani rezultati ispitivanja najvanijih mehanikih svojstava gradiva
graevina zidanih od opeka i kamena. Ispitivane su posmine, tlane i vlane vrstoe morta, opeke i
kamena te moduli elastinosti i Poissonovi koeficijenti morta i kamena. Najvei dio ispitivanja proveden
je na graevinama koje su zatieni spomenici kulture u Vukovaru i Dubrovniku. Istaknuta je vanost tih
ispitivanja za izradu kvalitetnoga projekta sanacija zidanih graevina.

Key words

J. Krolo, M. Rak

masonry buildings,
structural rehabilitation
design,
mechanical properties,
mortar,
brick, stone

Analysis of mechanical properties of materials used in masonry buildings

Professional paper

Mots cls

J. Krolo, M. Rak

maonneries,
projet de rfection,
proprits mcaniques,
mortier,
brique,
pierre

Essais des proprits mcaniques des matriaux de construction des maonneries

Schlsselworte:

J. Krolo, M. Rak

gemauerte Bauwerke,
Sanierungsentwurf,
mechanische
Eigenschaften,
Mrtel
Ziegel,
Stein

Untersuchung der mechanischen Baustoffeigenschaften fr gemauerte Bauwerke

Procedures and results obtained by testing principal mechanical properties of materials for masonry
buildings made of brick and stone, are presented in the paper. The testing includes determination of
shear strength, compressive strength and tensile strength for mortar, brick and stone, as well as
determination of the modulus of elasticity and Poisson's ratio for mortar and stone. Most of these
investigations were conducted on structures categorized as protected cultural monuments, in the cities
of Vukovar and Dubrovnik. The significance of these analyses for the preparation of appropriate
rehabilitation design documents for masonry buildings is emphasized.
Ouvrage professionel

Cet article dcrit les procds et prsente les rsultats des essais des proprits mcaniques essentielles
des matriaux de construction des maonneries en briques et en pierres. Les essais ont port sur la
rsistance au cisaillement, la compression et la traction du mortier, de la brique et de la pierre,
ainsi que sur les modules dlasticit et des coefficients de Poisson du mortier et de la pierre. La
plupart des essais ont t effectus sur les btiments classs monuments historiques de la culture
Vukovar et Dubrovnik. On souligne limportance de ces essais pour la mise en place dun bon projet
de rfection des maonneries.

Fachbericht

Im Artikel sind die Verfahren beschrieben und die Ergebnisse der Untersuchung der wichtigsten
mechanischen Eigenschaften der Baustoffe fr gemauerte Bauwerke aus Ziegel und Stein dargestellt.
Untersucht wurden Schub-, Zug- und Druckfestigkeiten von Mrtel, Ziegel und Stein, sowie
Elastizittsmodulli und Poissons Beiwerte von Mrtell und Stein. der Grossteil der Untersuchungen
wurde an Bauwerken durchgefhrt die geschtzte Kulturdenkmler in Vukovar und Dubrovnik sind.
Hervorgehoben ist die W ichtigkeit dieser Untersuchungen fr die Abfassung eines entsprechend guten
Sanierungsentwurfs fr gemauerte Bauwerke.

Autori: Mr. sc. Joko Krolo, dipl. ing. gra.; dr. sc. Mladenko Rak, dipl. ing. gra., Sveuilite u Zagrebu,
Graevinski fakultet, Zagreb, Kai eva 26

GRAEVINAR 52 (2000) 5, 279-283

279

Gradiva zidanih graevina

1 Uvod
U novije vrijeme je sve ea potreba za sanacijom, rekonstrukcijom ili ojaanjem starih zidanih graevina.
Do toga ih je dovelo sustavno neodravanje, nesanacija
ranijih oteenja (npr. od potresa manje jaine), nekontrolirani zahvati zbog prenamjene prostora (pregraivanje, probijanje ili zazidavanje otvora i sl.), oteenja od
ratnih razaranja i dr. Osim toga te graevine, sa vie aspekata, ne zadovoljavaju suvremene zahtjeve u pogledu
mehanike otpornosti i stabilnosti u prvom redu na seizmika optereenja.

J. Krolo, M. Rak
registrirane granine hori zontalne sile (Hu ) koja djeluje
na opeku u trenutku posminog loma, te odgovarajue
povrine (Ah ) na koju se prenosi posmik. Pri tome je potrebno tono locirati poloaj mjernog mjesta radi izrauna
vertikalnog optereenja (Go ), odnosno naprezanja (o ).
Iz tih veliina mogu se priblino izraunati granina
glavna vlana naprezanja u pojedinim zidovima prema
izrazu:

vu =

2
o

+ o
+ ( b mu ) 2
2
2 

(1)

gdje je:
H
mu = u - prosjeno granino posmino naprezanj e
Ah

- prosjeno tlano naprezanj e od vertikalnog

optereenja
b
- faktor koji predstavlja omjer maksimalne i
prosjene veliine posminog naprezanj a u
horizontalnom presjeku zida
Nain ispitivanja posmine vrstoe morta prikazan je
na slikama 2.a. i 3.

Slika 1. U domovins ko m ratu oteena kapela Sv. Ro ka u

Vukovaru

Za potrebe izrade kvalitetnog projekta sanacije nuno je

sagledati niz imbenika koje stara graevina krije u sebi, a najvaniji su mehanika svojstva gradiva od kojih
je sazidana. Ti podaci e projektantu sanacije biti od
neprocjenjive koristi.
Kako se najee radi o graevinam a povijesnog znaenja, postavlja se zahtjev da se radovi na odreivanju tih
karakteristika izvedu uz minimalno oteenje postojee
strukture nosivog zia.
U ovom radu e se prikazati dio metoda i rezultata eksperimentalnih odreivanja najvanijih mehanikih svojstava gradiva kod graevina zidanih kamenom i punom
opekom koje je Zavod za tehniku mehaniku Graevinskog fakulteta u Zagrebu realizirao u novije vrijeme.
2 Opis istraivanja

2.1 Ispitivanje posmine i tlane vrstoe morta

Ispitivanje se obavlja na graevini s pomou male hidrauline pre e ime je minimalno oteena struktura
postojeeg nosivog zia, a ovaj postupak omoguava
relativno brzu kontrolu morta na vie lokacija.
Za odreivanje posmine vrstoe morta (mu ) horizontalno se pomie opeka kojoj je uklonjen mort i sa druge
strane. Posmina vrstoa morta dobije se na temelju
280

Slika 2. I spitiva nje posmine i tlane vrstoe morta

Tlana vrstoa morta (mp) odreuje se na istom mjestu

s tim da se otvor za preu povisi. Sila se nanosi na polovini jedne opeke, a tlana vrstoa se dobije na temelju
registrirane vertikalne sile (Vu ) u trenutku dosizanja
tlane vrstoe morta i odgovarajue povrine (Av) na
koju se prenosi tlak (slike 2.b i 4.).
GRAEVINAR 52 (2000) 5, 279-283

J. Krolo, M. Rak

mp =

Vu
Av

Gradiva zidanih graevina

(2)

Slika 3. Nain ispitiva nja pos mine vrstoe morta zia od ope ke

Slika 6. Ispitivanje tlane vrstoe morta u laboratoriju

2.2 Ispitivanje tlane vrstoe opeke i kamena

Slika 4. Nain ispitivanja tlane vrstoe morta zia od ope ke

Tlana vrstoa opeke dobije se ispitivanjem triju uzoraka sastavljenih od po dvije opeke uzete iz nosivog
zida dotine graevine. Cementni mort se spravlja od
cementa i pijeska granulacije 0 do 1 mm u omjeru 1:1 i
vode. Debljina cementnog morta je najvie 5 mm.
Tlana vrstoa se ispituje s pomou badarene pre e
koja ima ureaj za ravnomjerno poveavanj e sile. Uzorak se optereuje tako da naprezanje rast e brzinom 0,5
0,6 MPa u sekundi, do loma i u tom se trenutku registrira sila Floma. To ispitivanje je definirano normom HRN
B.D8.011.
Tlana vrstoa se izrauna po izrazu:

op =

Floma
Ao

(3)

gdje je Ao optereena bruto povrina uzorka.

Uzorci pripremljeni za ispitivanje prikazani su na slici 7.

Slika 5. Nain ispitivanja posmine vrstoe morta zia od kamena

Slian nain ispitivanja posmine vrstoe morta primijenjen je i kod zidova zidanih od kamena. Na slici 5.
prikazan je primjer tog ispitivanja.
Paralelno s ovim ispitivanjima na licu mjesta provedeno
je i ispitivanje posmine i tlane vrstoe morta i na
uzorcima uzetim iz zia. Na slici 6. prikazano je takvo
ispitivanje tlane vrstoe na kockama veliine 2 x 2 x 2
cm do 4 x 4 x 4 cm, zavisno o veliini komada morta
uzetog iz zia.
GRAEVINAR 52 (2000) 5, 279-283

Slika 7. U zorci pripremljeni za is pitivanje tlane vrstoe opeke

Tlana vrstoa kamena ispituje se na kockama dimenzija 50 50 50 mm ispiljenim od kamena uzetog iz

nosivog zia predmetne graevine. Postupak ispitivanja
je slian postupku ispitivanja tlane vrstoe opeke.
281

Gradiva zidanih graevina

J. Krolo, M. Rak

2.3 Ispitivanje modula elastinosti i Poissonova

koeficijenta morta i kamena
Odreivanje modula elastinosti i Poissonova koeficijenta provedeno je u laboratoriju na prizmama izraenim od morta ili kamena izvaenih iz nosivog zia.
Prizma se optereuje tlanim naprezanj em do nivoa cca
1/3 tlane vrstoe morta ili kamena. Pri tome se mjere
uzdune i poprene deform acije na dvjema suprotnim
stranicama prizm e. Ovo ispitivanje je slino ispitivanju
statikog modula elastinosti betona propisano normom
HRN U.M1.025.

m
3

tg =

Slika 8. Dijagram naprezanje uzduna relativna deformacija

Ispitivanjama se dobije sekantni modul elastinosti (4) i

Poissonov koeficijent (5) (slike 8. i 9.):
p

E=
(4)
=
(5)
u
u
U tim izrazima u je uzduna, a p poprena relativna
deformacija.

3.1 Graevine zidane od pune opeke

Tablica 1. Rezultati ispitivanja vrstoa morta i opeke
Posmina
vrstoa
morta mu
(MPa)

Tlana
vrstoa
morta mp
(MPa)

Tlana
vrstoa
opeke op
(MPa)

0,456*

3,407*

12,88

0,240*

2,616*

15,36

Kapela Svetog Roka u

3. Vukovaru

0,492

3,221

10,96

4. Villa Eltz u Vu kovaru

0,591

3,605

12,02

Dom umirovljenika u
5. Vukovaru

0,626

4,214

12,64

6. Gimnazija u Vukovaru

0,501*

3,205*

9,85

Centralna ljekarna u
7. Vukovaru

0,515*

3,457*

10,62

Maarska kola u
8. Vukovaru

0,387*

2,540*

10,13

Crkva Sv. Filipa i Jakova

9. u Vukovaru

0,587

3,355

13,95

Franjevaki samostan u
10. Vukovaru

0,616

4,004

7,43

0,240*

2,616*

15,36

O Borovo naselje u
12. Borovu Naselju

0,697*

4,000

17,50

Zavod za zapoljavanje u
13. Vukovaru
eljez. kolodvor
14. Vukovar-Borovo u
Vukovaru
Zgrada mirovinskog
15. osiguranja u Vukovaru

0,565*

4,735*

12,50

0,450

3,060

11,20

0,405*

3,325*

10,50

Djeji dispanzer u
16. Vukovaru

0,370*

2,885*

9,60

Kapela Gospe od hrasta

17. u Vukovaru

0,320

1,800

11,60

O Stjepan Supanc u
Vukovaru

0,515*

3,940*

13,40

Centralni vrti Borovo u

19. Borovu Naselju

0,460

3,980

14,20

Radniki dom (Hotel

20. Grand) u Vukovaru

0,376

2,723

10,64

Hrvatski dom u
Vukovaru

0,390

3,170

10,75

R.
br.

Zgrada Vukovar.1. Srijemske upanije u

Vukovaru
Ekonomska kola u
2. Vukovaru

11.

18.

Slika 9. Ispitivanje mo dula elastinosti i Pois sonovog koeficijenta

ka mena

Graevina

20.

Ekonomska
Vukovaru

ko la

3 Rezultati ispitivanja

Stamb. zgrada Podolje

21. 34 u Zagrebu

0,410

2,380

13,60

Rezultati ispitivanja osnovnih svojstava gradiva graevina zidanih od pune opeke i kamena koja su provedena na graevinama za potrebe izrade projekta
sanacije prikazani su u tablicama 1, 2 i 3.

Zgrada Euroturist Grgura

22. Ninskog 1 u Zagrebu

0,091

5,84

282

* - srednja vrijednost u prizemlju i na katu

GRAEVINAR 52 (2000) 5, 279-283

J. Krolo, M. Rak

Gradiva zidanih graevina

3.2 Graevine zidane od kamena

Tablica 2. Rezultati ispitivanja vrstoa morta i kamena
R.
br.

Graevina

mu
(MPa)

mp
mv
(MPa) (MPa)

Palaa ori u
1. Ulici od pua 17 u
1,540 10,91
Dubrovniku
Palaa u Ulici od
2. pua 11 u
1,910 10,33
Dubrovniku
Palaa Martinui u
3. Ulici Sv. Josipa u
0,984
9,00
Dubrovniku
4. Palaa Sorkoevi u 1,180 11,61
Dubrovniku
Franjevaki
5. samostan
1,073* 11,79*
Mala braa u
Dubrovniku
Hvarski
arsenal u
6.
0,913 13,53
gradu Hvaru
* - srednja vrijednost u prizemlju i na katu
mu posmina vrstoa morta
mp i kp tlana vrstoa morta i kamena
mv i kv vlana vrstoa morta i kamena

kp
(MPa)

kv
(MPa)

1,460

121,75

2,540

69,61

13,13

2,210

84,57

2,095

1,995*

2,240

49,10

Graevine

Iz rezultat a ispitivanja vidi se velika razlika od graevine do graevine, tako da se rezultati ispitivanja jedne
graevine ne mogu primijeniti na drugu. To upozorava
na potrebu ovih ispitivanja kao prethodnicu prije izrade
statikog prorauna, odnosno projekta sanacije, za svaku graevinu posebno.
LITERATURA

Tablica 3. Rezultati ispitivanja modula elastinosti i

Poissonovog koeficijenta morta i kamena
Palaa ori u Ulici od
pua 17, Palaa u Ulici
od pua 11 i
Palaa Martinui u
Ulici Sv. Josipa u
Dubrovniku
m mort
k kamen

kvalitetnog projekta sanacije. Osim toga koriste se i

druge bezrazorne (nedestruktivne) metode ispitivanja
koje se provode na samom objektu i s kojima se jo kvalitetnije ocjenjuje stanje postojeeg zia. To su: ispitivanje tlane vrstoe morta, opeke i kamena sklerometrom
i mjerenje brzine prolaska ultrazvuka (kroz cijelu irinu
zia). Ta ispitivanja se provode relativno brzo i moe se
obuhvatiti velik broj elemenata na graevini. Tako se
uspostavlja korelacija izmeu ispitivanja gradiva s razaranjem prema onima bez razaranja i dobivaju se podaci
za cijelu graevinu.

Em (MPa)

Ek (MPa)

2,31103

0,108

4,65104

0,335

[1] Rak, M.; Krolo, J.: Izvjea o ispitivanju mehanikih svojstava

gradiva na graevinama u Dubrovniku, Graevinski fakultet
Sveuilita u Zagrebu, Zavod za tehniku mehaniku, 1997.
[2] Rak, M.; Krolo, J.: Izvjea o ispitivanju mehanikih svojstava
gradiva na oteenim graevinama u Vukovaru, Graevinski
fakultet Sveuilita u Zagrebu, Zavod za tehniku mehaniku,
1998.
[3] Dvornik, J.; Ra k, M.; Krolo, J.; Lazarevi, D.: Idejna razrada
sanacije konstrukcije triju palaa u Dubrovniku (Palaa od Pua
11, Palaa Martinui i Palaa ori), Graevinski fakultet
Sveuilita u Zagrebu, Zavod za tehniku mehaniku, 1998.
[4] Sori, Z.: Zidane konstrukcije I, Hrvatski savez graevinskih
inenjera, Zagreb, 1999.

4 Zakljuak

[5] Anii, D.; Mori, D.; Zaninovi, V.: Granini glavni vlani
napon zidova, Zbornik radova I kongresa DGKH, Plitvika
jezera, 1984.

U radu su opisani postupci i prikazani rezultati ispitivanja nekih najvanijih mehanikih svojstava gradiva zidanih graevina koja su od velike vanosti za izradu

[6] Borkovi, A.: Primjeri seizmikog ojaanja spomenika kulture u

Dubrovniku, Zbornik radova I kongresa DGKH, Plitvika jezera,
1984.

GRAEVINAR 52 (2000) 5, 279-283

283