Mhendislik, Teknoloji ve Tarih , Mimar ve Mhendis Dergisi,Say:30, Sayfa: 6-14, 2001, stanbul.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MHENDSLK, TEKNOLOJ VE TARH

Durmu Gnay*

1.GR
Kreselleme ad verilen bir olgu yaamaktayz. Kreselleme, en genel anlamda,
yerkresi zerinde uluslarn her trl faaliyetinin, uluslararas boyutlarda btn bir yerkresi
leinde, etkileime yolamas olarak nitelendirilebilir. Kreselleme ile lekler, ltler ve
olaylar ulusal snrlarn tesine gemi, uluslararas bir nitelik kazanmtr. Kreselleme
ekonomik anlamda serbest piyasa ekonomisi, siyasi alanda liberal demokrasi ve kltrel
dzeyde bat modernitesinin evrenselleme srecidir. Kreselleme znde tek bir dnya
dzeninin olduu bir olgudur. Modern uygarln (bat uygarlnn) yeni bir aamasdr [1].
Kreselleme olgusunu meydana getiren faktrler nelerdir, bunlar arasnda en belirleyici olan
hangisidir ? Bir ulusun ekonomik performans, irketlerin rekabet gcnn toplamyla ortaya
kmaktadr. Rekabet gcn, retim, maliyet, kalite ve hz eklinde 4 unsurdan olutuu
kabul edilmektedir [2]. Bu unsurlarn (faktrlerin) tmnn dayand (ana) temel unsur ise
teknolojidir. Teknolojinin etkisi sadece, teknik olanla, teknik rnlerle, snrl kalmamaktadr.
Teknoloji; bata ekonomi olmak zere, sosyal, kltrel ve siyasal alanlar etkileyip
belirlemektedir. Bu etkiler yalnz farkl alanlar kapsamakla kalmayp uluslararas boyutlarda
vukubulmaktadr. Bu belirlemeden de karlabilecei zere, amzda uluslar btn
glerini teknolojik stnlk amacna ynelik olarak organize etme yoluna girmilerdir.
Uluslar, toplum dzenini. niversite (bilim sistemi). sanayi ve devlet yapsn, ve bunlarn
arasndaki ilikileri teknoloji retme amacna gre organize etmekte ve ekillendirmektedirler.
Teknoloji bir insan faaliyeti. Bilim, felsefe, mhendislik alanlar yani kltrel alan ile sk bir
alverii olan faaliyet. Felsefe, bilim, mhendislik bilimleri ve teknoloji ilikilerini yle bir
metafor (istiare-eretileme) ile aklayabiliriz: Bir aacn yeraltndaki kk felsefe, gvdesi
temel bilimler, dallar mhendislik bilimleri ve meyvesi teknolojidir. Meyve bir sonu (rn)
dur, ama iinde aac da bulundurur. Gzlerini meyveye diken, o meyveyi oluturan altyapy
ikincil nemde gren uluslar, teknolojiyi reten deil kullanan durumuna dmektedir.

http://www.durmusgunay.com/

2
Uluslar, gnmzde teknoloji retenler ve retmeyenler olarak gruplara ayrlmlardr.
retebilenler ileri ve yksek teknoloji alanlarnda yarmaktadrlar. Nano teknoloji
dnemindeyiz. Micro-elektromekanik, gen mhendislii gibi kimi alanlarda, arlklarn nano
gram, uzunluklarn nanometre, dzeyinde olduu nano (10-9) boyutlarndaki teknolojik
rnler zerinde allmaktadr. Teknoloji gelecee ilikin tahminlerin daima tesine geen
artc bir hzla gelime gstermektedir. lk bilgisayar ENIAC 1946 da yapld. Popular
Mechanica, dergisinin Mart 1949 saysnda u ngrde bulunuluyor: ENIAC, 18 000
vakum tpyle techiz edildi ve 30 ton arlndadr. Gelenekte bilgisayarlar sadece 1000
vakum tpnden yaplabilecek ve muhtemelen arlda sadece 1.5 ton olacak. Bu gn
avuiine alnabilen bilgisayarlarn retildii dzeye gelindi [3].
Burada, ksack da olsa mhendislik btncl bir yaklamla ele alnmaya allacaktr.
Btncl yaklamla, mhendislik, teknoloji, mhendis, bilim kavramlarnn anlamlarn ve
bunlarn birbirleriyle ilikilerini tarih boyutunu da gznnde tutarak ele almaktr. Btn bu
kavramlarn bu gn kazand anlamlar nedir ? Tarih boyunca nasl bir yol izlemilerdir
bunlara bakmak amacm.

2.MHENDS
Mhendis szcnn ingilizce karl olan engineerszc to engine fiil kknden
gelir. Engine ve ingenious szlkleri yaratmak (to create) anlamna gelen latince
ingenerate kknden tretilmilerdir[3]. Burada yaratmak rnei ve nesnesi olmakszn
bir eyi yoktan varetmek anlamnda deildir. Vardan varetmek anlamndadr. Eski ingilizcede
engine fiili icat etmek anlamna geliyordu. Engine kavram latince kknden gelen
yaratmak, ingilizcede kazand icat etmek anlamlarn birlikte ierir. Dolaysyla eski
mhendisler, engineers, yeni eyler icat etmi yaratc kiilerdi. ngilizce engineszc
isim olarak; motor, makina veya lokomotif anlamna gelir. ngilizce konuan lkelerde
mhendisin (engineer) yaratc olmas yetmez, ayn zamanda trenleri kullanmas, elektrik
santrallerini altrmas ve uaklar uurmas da gerekir eklinde anlalmtr.Bir kavramn
ilemi (anlam), tarih boyunca izledii yolda ortaya kyor. Bir rmak, doduu kaynak ile
dkld deniz arasnda akan btnn kendisi ise, bir kavram da, tarih boyunca kazand
anlamlar btn olarak ortaya kar.

Prof. Dr., ZK Mhendislik Fakltesi, Makine Mhendislii Blm, Zonguldak

http://www.durmusgunay.com/

3
Trkede kullandmz mhendis terimi, balangta izmek ve zamanla l almak
anlamna gelen, farsa,. Andahten veya Andazidan fiil kknden geliyor. Byklk, l
anlamna gelen ve geometri yerine de kullanlm olan Andaze ismi de bu fiil kknden
gelmektedir. Arablar Andazenin bana h harfi getirerek hendese szcn yapmlar.
Hendese szcnden de mhendis szcn tretmilerdir. Arablar geometri ilmi ile
uraanlara el-mhendis adn verdiler [4]
18. Yzyln sonu ve 19. Yzyl balangc, ngilterenin ekonomik hayatnda byk dnme
yolaan, Endstri Devrimi (1760-1830) olarak adlandrlan olguya tank oldu. O tarihten
nce ekonomi byk lde ziraate dayanyordu. Ulam zayft. iler imalat kendi
evlerinde yapyorlard. 1763 de ok ili iplik eirme makinasnn, 1771 de su ile alan
eirme makinasnn ve dier mekanik aygtlarnn icad, fabrika sistemini dourdu ve
mekanik g ihtiyac yaratt. Wattn buhar makinasnn (1769 da icat edildi) pamuk, kmr
madeni ve elik endstrisinde uygulamaya sokulmas, ingiliz iilerinin verimliliini artrd,
ve ngiltereyi imalatta ve ticarette n cepheye yerletirdi. Amerika Birleik Devletlerinde,
buna kar gelen gelime 1850 ye kadar vuku bulmad [5,6].
Makina mhendislii tarihi, antik dnyada, insan veya hayvan gc, rzgar veya su enerjisi
ya da bunlarn bir kombinasyonu ile alan ilk mekanizmalarn tasarmclarna ve mucitlerine
kadar geri gtrlebilir [7].
Bu mekanizmalarn ou; uu, sulama, bina inaat gibi tamamen bar uygulamalar
olmakla birlikte, mhendis, balangta asker mhendis (military engineer) anlamnda
kullanlmtr. nk mhendis terimi, sava makinalar (engines of war) teriminden
tretilmitir. Sava makinalar; mancnklar, yzen kprler ve sava kuleleri gibi yaplard.
18. Yzyln son yarsnda buhar makinasnn icad Endstri devrimi iin anahtar g
kayna salamtr. Buhar makinas her trl makinann geliimine ok byk momentum
verdi. Sonuta, alet ve makinalarla uraan yeni byk bir mhendislik snf ortaya kt ve,
makina mhendislii, ABD de 1847 de resmen tannd [3].
Gnmzde makina mhendisi, arlkl olarak, zellikle bilgisayar destekli mhendislik,
yeni teknolojilerin ve yeni malzemelerin gelitirilmesi ve kullanm

alanlaryla megul

olmaktadr. Makina mhendislii iinde hzla byyen dier bir alan, daha az kirlilik reten
makinalar ve proseslerin tasarm, mevcut kirlilii azaltacak veya uzaklatracak tekniklerin
http://www.durmusgunay.com/

4
ve yeni ekipmann gelitirilmesi konusudur. Makina mhendisleri seyrek de olsa kk bir
projede tek bana almakla birlikte, ok-disiplinli byk projeler zerinde dier alanlardan
uzmanlarn katlmyla mterek olarak almalar daha muhtemeldir.
Modern hayatn hemen hemen her kresinde, klimal evlerden modern endstri fabrikalarna
veya tamacla kadar, toplumun hayat kalitesini ykseltmek zere yeni bilgi ve teknolojiler
gelitirmek ve uygulamak iin makina mhendisleri almalarn srdrmektedirler.

3.MHENDSLK TARH
Mhendislik terimi iki anlama gelir. Biri mhendisin yapt ilerin alan: Mhendislik (ii)
teki anlam: Mhendislik (meslei). Hangi anlama geldii terimin yerald balamda ortaya
kar. Mhendislik tarihi; mhendisin alma alan olan teknoloji tarihi ile mhendislik
mesleinin tarihinden oluur (Teknolojik gelimelerin bir kronolojisi Ekde verilmitir).
Bilim Tarihi 20. Yzyln banda zellikle G. Sartonun almalaryla bilimsel bir hviyet
kazanmtr. Mhendislik Tarihi daha da ksa bir gemie sahip alandr. Bu konuda kaynaklar
yok denecek kadar azdr. Mhendislik tarihi konusundaki bilgi birikimindeki zayfln bir
nedeni Anglo-Sakson felsefi gelenein tarihi gzard eden epistemolojik tasarmnn etkisi,ve
bir dier sebep de, tarihinin mhendislikten, mhendisin de tarihten uzak duran tutumlar
olabilir.
Teknoloji tarihi, ekonomik, kltrel ve askeri tekniklerin ortaya kard deimeleri ve bu
deimelerin dourduu sosyal, ekonomik ve politik sonularn incelenmesidir. Teknoloji
tarihinin tam olarak anlalmas iin tarihiler; dikkatlerini yalnz aralar ve tekniklerle snrl
tutmazlar, ayn zamanda bazlar uzak grnse de, teknolojinin evriminin zerine oturduu,
geni olaylar blgesini, teknoloji uzmanlarnn ve mhendislerin roln, onlarn stat ve
eitimini, corafya ve iklimi, i blmn, icat ve yenile(n)me srelerini, bilginin katksn,
aratrmalarn teknik sonularn, teknoloji ve bilim arasndaki ilikiyi, sanat geleneklerini ve
zanaatlarn gelimesini gznne almak zorundadrlar.
Teknoloji tarihi ilk insanlarn ta aletleri kullanmalaryla balatlr. Teknoloji tarihinin
inceleme alan drt byk dneme ayrlr: Paleolitik (Eski Ta Devri) devir, balangc aa
yukar 2.5 milyon yl ncesine gider. Neolitik (Yeni Ta Devri) gei, M 9000 yllar

http://www.durmusgunay.com/

5
civarndan balatlr. Tarm medeniyeti, M 4 nc bin ylda sabann icadyla balar.
Endstri medeniyeti, son 250 yl kapsar. Bu blmlemeler, yaklak, ematik ve bazen
birbiri zerine binmitir. Bu gn bile tarm ve endstri medeniyetleri yan yana mevcuttur, ve
herbiri dierinin karakteristii olan teknoloji ile ortaklk halindedir. Hatta, hala Ta Devri
Teknolojisini kullanan izole halk gruplar vardr. Avlanma ve toplayclkla nitelendirilen
Paleolitik dnemde tarmn ilkel formlar (veya en azndan bahe tarmnn) uygulanmtr.
Mezopotamyada Dicle ve Frat nehirleri arasnda Asurlular ve Babilliler M 2500
yllarnda bina ve su yaplar ina ettiler. Ykseklikleri 23 m ye varan Tapnaklar ve
basamakl Piramidler ina ettiler. Bu yaplarda gnete kurutulmu tulalar kullandlar .
Msrllar M. 3000 de srekli eimli arlklar 2.5 ile 30 ton arasnda deien talarla kral
mezarlar ina ettiler. Bu yaplarn maksimum ykseklii 152 m ye kadar ulayordu.
Mezopotamyallar ok miktarda amur ve gne imkanna sahip idiler. Dolaysyla yap
malzemesi olarak gnete kurutulmu tula kullanyorlard.
Yunanllar M 600 lerde matematik ve teorik bilimleri kurdular zarif binalar ina ettiler.
Antik an (M 7. Yzyl MS 476) mhendisleri Romallard. Romallar yar dairesel
kemerleri yaygn olarak kullandlar. Romallar M 400 lerde su kemerleri, kprler ve yollar
yaptlar.Romallarn mhendislie bilimsel katklar yok denecek kadar azdr. Romal
mhendisler, mhendislie verimlilik, fonksiyonellik ve maliyet bilincini kattlar.
Yardairesel kemer yaplar kullandlar. Yunanllarn tersine Romallar, icat eden kiiler
olmak yerine teknolojinin uygulayclar olarak nam salmlardr. Ellerinin altnda bol
miktarda igc ( tabii ki kleler sayesinde) malzeme ve basit yap ilkeleri bulunuyordu [7].
Fransada 1794 de Ecole Poytechnique ald. Mhendislik reniminin yapld ilk
niversite 1802 de ABDde West Point askeri akedemisinde mhendislik eitimi balatld.
Mhendislik iki uzmanlk grubuna ayrld. Askeri mhendisler ve Sivil Mhendisler 1818 de
naat Mhendisleri Dernei, 1847 de Makin Mhendisleri Dernei, 1880 de Endstri
Mhendisleri Enstits, 1884de Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits, 1908 de
Kimya Mhendisleri Enstits ald.

http://www.durmusgunay.com/

6
Baz teknoloji tarihileri; Rnesans bat kltrnn gl bir karaktesistii olan teknik
icatln kesintisiz olarak sregeliinin (ilk) dou peryodu olarak grrler [8].
engrn ifadesine gre [9], dnyann yaayan ilk mhendislik okulu T dr. eme
felaketi olarak bilinen osmanl donanmasnn emede Rus donanmas tarafndan tahrip
edilmesinden sonra, Sultan III. Mustafa devrinde, gen amiral Cezayirli Gazi Hasan
Paann tavsiye ve teviki ile, Macar soylusu Baron de Tottun nayak olmas ile 1773
ylnda Hali tersanesinin yaknnda Mhendishane-i Bahr-i Hmayun (Mhendishane)
adl bir okul ald. Gemi inaat mhendislii ile haritaclk retiminin yapld bu okuldan
sonra 1792de Mhendishane-i Sultani ve kara ordusunun ihtiyalarn karlamak zere 1795
de Mhendishane-i Berr-i Humayun adl okullar kuruldu. Bu iki mhendisli okulu 1828
ylnda ayrld ve Mhendishane-i Bahr-i Hmayun Heybeliadaya tand.
1847de Topu ve Mimar Okuluna dntrlen Mhendishane-i Berr-i Humayun 1878de
yeniden dzenlendi. Yol, kpr vb. yaplara olan ihtiyacn artmas zerine daha fazla sayda
sivil mhendis yetitiren Hendese-i Mlkiye kuruldu. Bu okul 1909da askeri ynetimden
ayrlarak Nafia Nezaretine baland ve Mhendis Mekteb-i Alisi adn ald. 1928 ylnda
Yksek Mhendis Mektebine dntrlerek tzel kiilik kazanan Okulda ayn yl yol,
demiryolu, su, inaat (mimarlk) ubeleri ald.
stanbul Darulfnnun 1934de kapanmas zerine Elektromekanik Enstits de yksek
Mhendis mektebine baland. 1935 ylnda da bir Muhabere ubesi ald. Daha sonra
Elektromekanik Blm Makina, Muhabere blm de Elektrik blmlerine dntrld.
1941 ylnda Bayndrlk Bakanlndan ayrlan okul, Yksek Mhendis Okulu olarak
adlandrld ve Milli Eitim Bakanlna baland.
1944de stanbul Teknik niversitesine dnen Okul 1946da 4936 sayl kanunla naat,
Makina, Elektrik ve Mimarlk Fakltelerinden oluan zerk bir niversite haline geldi. 2547
sayl YK kanunu ile faklte says 11 e karld[10, 11, 12, 13].
Teknolojinin gelimesinde ihtiyalarn roln vurgulamak zere anlatlan nl bir Ezop
Masal vardr. Evvel zaman iinde susuzluktan lmek zere olan bir karga, dibinde biraz su
bulunan bir ibrie rastlam. ne doru eilerek, boynunu zorla ibriin azndan ieri sokan
karga, defalarca ibriin dibinde kalan suyu imeyi denemi. Ama kargann gagas, ylesine
http://www.durmusgunay.com/

7
ksaym ki suya bir trl ulaamyormu. Bunun zerine karga, ibrii devirip suyu dkmeye
alm. brik ar olduu iin bunu da baaramayan karga, sonunda umudunu yitirmi.
Derken aklna parlak bir fikir gelmi ve etrafta bulduu kk akl talarn ibriin iine
atmaya balam. briin dibinde biriken akl talar suyun seviyesinin artmasn salam.
Bylece karga da suyu ierek lmekten kurtulmu. Gereksinimin yaratc abay harekete
geirdii inanc, teknolojik etkinliin neredeyse tamamn aklamak iin srekli yardma
arlan bir grtr [6]

4.MHENDSLK, TEKNOLOJ VE ENDSTR KAVRAMLARI

Varolanlarn varolma tarzlar tr: Dnmede varolan, dilde varolan ve ddnyada
varolan [14]. Her trl varolan, en genel ve en temel olarak bu varolma tarzlarndan birinde
konumlandrabiliriz. Bu konumlandrma varolann daha berrak kavranlmasn salar.
Her varolan bir kavrama sahiptir. Kavramn kendisi de bir varolandr. Kavram, dnme
alannda yeralan yani dnmede bulunan bir varolandr. Kavram varolann anlamna ilikin
oluturulan dnsel bir erevedir. Kavramlar genellikle varolan bilmenin temelidir. Fizik
dnyada, varolanlarn kavramlar varolandan sonradr. Ancak kltr nesneleri, insann
varetme gcnn rnleri olan, varolanlarn kavramlar varolandan daha ncedir. rnein;
tkenmez kalem, insan elinden kma bir nesne. nce kavram olarak tasarmcnn zihninde
varoldu, sonra imal edilerek fiziksel nesne olarak d dnyada varoldu. Bylece mhendis
(engineer) szcnn kk olan yaratmak (engine) fiilinin anlam berraklam olmaktadr.
Kavramlar terim olarak da dildedirler [14].
Kavram her trl varolann bilinmesinin zorunlu kouludur. Kavramlar insanlar arasnda dil
aracl ile iletilirler. Kavramlar varolma bakmndan dnmede, iletilme bakmndan dilde
yeralrlar. Kavramlara dilde iaret eden gstergelere (szcklere) terim ad verilir.
Bu giri, teknoloji kavramn aydnlatmann bir hazrl olarak dnlmtr. Bir eye
hakim olmann temeli bilmede yatar. Bilmenin temeli de kavramlardadr. Teknolojiyi
anlamak iin teknoloji kavramnn bilinmesinin zorunlu koulu olduuna gre, teknoloji
kavramnn anlam (ilemi) ve snrlar (kaplam) belirginletirilmeli, akla ve seiklie
kavuturulmaldr.

http://www.durmusgunay.com/

Bir varolann temeli, Aristotelese gre onun tzdr [15]. Btn cisimlerin cevheri (tz)
vardr. Tz, form ve maddenin bileiminden oluur. Bir eyin zne Platon idea adn
vermiti. Aristoteles z iin idea yerine form terimini kulland. deavarlktan ayr
biryerdedir Platoa gre. Aristoteles, formun bireysel varla ikin (immanent) olduunu
kabul etmektedir. Aristotelesin tz kavram yle formle edilebilir:
Trke:
ngilizce:
Yunanca:

Tz (cevher) = z + zdek (madde)

Substance = Essence + Material
Ousia = Form (eidos = idea) + Hyle

rnein camdan bir ay barda dnelim. Bardan formu, onun zdr. Cam malzeme,
bardak formuna sokularak ay barda olmutur. Bardan, malzemesi (cam) ile formu
fiziksel olarak (yani gereklikte) birbirinden ayrlamaz, ancak dncede ayrlabilir [16].
Bardan bardakl, cam malzemenin bardak formunda grnmesindedir. Her ikisinin
malzemesi cam olmasna ramen barda ve taba kendisi yapan onun formu oluyor. Cam,
bardak ya da tabak yapan onun formu oluyor. O halde form o eyin neliini (mahiyetini) bir
baka ifade ile zn meydana getirmektedir.
Greke tekhne (teknik) sanat ve/veya zanaat anlamna gelir. Teknoloji. Greke tekhne ile
bilim anlamna gelen logia szcklerinin birlemesinden olumutur. Teknoloji rn, hangi
varolan tarzndadr ve nerede bulunmaktadr? Bir otomobili gznne alalm, Otomobil =
Form + Malzeme. Otomobil imal etmek, otomobil malzemesini otomobil formu iine sokmak,
bir baka ifade ile, malzeme zerine otomobil formunu giydirmek demektir. Teknoloji burada
ortaya kmaktadr. Teknoloji malzemenin, form iine nasl sokulacann bir baka ifadesi ile
teknolojik rnn imal edilme bilgisidir. mal etmek form vermektir.

Bilgi olmakl

dolaysyla teknoloji dilde varolandr. Teknolojik rn; rnein, otomobil ise ddnyada
varolandr. Teknolojik rnn formu (z) bilimdir. Otomobil bilimsel bilgiler (mekanik,
termodinamik vb.) ile tasarlanmtr. Otomobili oluturan bu malzemeyi bu forma sokma
bilgisi teknoloji olmaktadr [17].
Bilimsel bilgi nce, bilim adamnn dnmesinde (zihninde) varolmas dolaysyla kk
olarak dnmede (zihinde) varolandr. Bir matematiki, ideal nesneler olan matematiksel
kavramlar dnyasnda, doa bilimcisi ise byk lde kavramlar alannda almaktadr.
Bilim adamnn kts (rn) yazl metinlerdir. Yani dilde varolandr. Fakat mhendisin
durumu farkldr. nk mhendis, bilimsel ve teknolojik alandaki kavramlar (dnmede
http://www.durmusgunay.com/

9
varolanlar) kullanmakta, ve teknolojik, retim prosesini ve imalat projesini (dilde varolanlar)
ve hem de malzemeyi ddnyada varolan kullanmaktadr. Teknolojinin nihai rn bir
nesnedir. Mhendis dzlemde de; dnme, dil ve ddnya dzlemlerde i grmektedir.
Bilim adam d dnyaya mdahale etmez, karsna alr ve inceler. Doa bilimlerinde ve
doa bilimleri tarznda alan sosyal bilimlerde olgular hakknda, ddnya zerin(d)e
gzlem ve deney yapar. Ddnyaya belli bir form empoze etmek zere mdahalede
bulunmaz, onu aklamaya veya anlamaya alr. Olgusalc (pozitivist) felsefe gelenei
asndan olgular aklamaya (explanation); tarihselci felsefe gelenei asndan, olgular
anlamaya (yorumlamaya) alr. almas sonucunda bilimsel kavramlar (dnmede
varolanlar) retir ve bu kavramlar, iletmek ve saklamak iin yazl dokman halinde yaz ile
dile dker. Mhendis ise tm insan elinden kma insan yapm kltr nesnelerinde olduu
gibi, nce kavramdan, hareket eder. Amalad rnn kavramndan ie balar, ve sonuta
ddnyada varolan olarak, teknolojik rn imal eder, ortaya karr.
Antik Yunanda felsefe ve bilim kavramlar gnmzde olduu gibi, ayrtrlm, snrlar
izilmi kavramlar deildi. zellikle felsefe ve bilim 19. Yzyln balarna kadar birlikte yol
almlardr. Platon epistemeyi idealarn bilgisi anlamnda ya da, bilenin deneyimine dayal
olarak elde ettii bilgi anlamnda kullanmtr [16, 18].
Platon doxa ile episteme nin farkn una benzer bir tarzda aklar: Eer bir kimse hi
gitmedii bir ehrin yolunu bir bakasna, tarif ederse bu kimsenin verdii bilgi doxa dr.
Fakat eer o ehre gidip geldikten sonra yolunu tarif ederse bu bilgi episteme olur.
Gazalnin Hakk-el Yakn bilgi tanmnn episteme ile uygunluk iinde olduu
grlmektedir.
Bir bilgiye o konuda otorite olan (ya da o konuyu bilen) bir baka kiinin bilgisine dayal
olarak bilmek deil de, kiinin bizatihi (kendi) deneyimine (enfs tecrbeye) dayal olarak
bilmesi anlamnda Platonun episteme ile tekhne yi ayn anlamda kullanmas
anlalabilir bir eydir [18]. Tekhne, bir eyin nasl yapldn, o eyi yapma sonunda
kazanlm bir bilgidir. Bu bakmdan, yani bilginin bilenin kendi deneyimine dayal olmas
ynyle episteme ile tekhne kavramlar uygunluk gstermektedir.

http://www.durmusgunay.com/

10
Platonun rencisi Aristoteles, dnceyi mantksal bir dzene sokmak iin tekhneyi
episteme den ayrd. Tekhne yi bir eyin, rnein bir tapnak veya fltn, yapmna
ynelik bilgi anlamnda, episteme yi ise akl yrtme yoluyla, kantlayarak, ulalan bilgi
anlamnda kulland.
Teknik (ya da teknoloji), varla getirme (aa karma), poiesis tir. Yalnzca, poiesis
deildir sanatsal-iirsel olan grne karan. Physis de yani bir eyin kendisinden hareketle
(insan mdahalesi olmadan) ortaya karmas da, bir aa kmadr, poiesistir. Physis aslnda
en yksek anlamda poiesistir. Bir iein kendi iinden patlayp ieklenmesi bir physistir
[19]. Bir fltn yapm ise poiesistir. Tekniin poiesis olmas, sanat veya zanaatnn (ya
da yapann) dnmesinde (zihninde) mevcut olan bir varolann (kavramn) teknik sayesinde
ddnyada varolan olarak gereklik kazanmasdr. Poiesis, bir fail tarafndan (insan
tarafndan) ortaya karmadr. Physis insan mdahalesi olmadan kendisi tarafndan ortaya
karmadr.
Teknolojiyi bilgi sayyoruz. Temeli bilimsel bilgi olan eylerin yapm ya da retim bilgisi.
Teknolojik rn varolma alannda da mevcut olmaktadr. Kavram alannda, dil alannda ve
ddnyada varolan alannda. Felsefede mkemmel varlk her varolan katnda da varolmay
gerektirdii dnlr. Buradan hareketle teknolojinin neminin ontolojik temelinin
mkemmel varlk kategorisinde yeralmasndan ileri geldii ne srlebilir mi? eylerin
retim bilgisi (teknoloji), retim aralar ve retilenlerin tmn birden endstri olarak
nitelendiriyoruz.
Endstri devrimi ncesi dnemde teorik hayatn (bios theoretikos), temaa edenin hayat
tarznn, hkm srd dnemlerde [20], teknik ve bilim birbirinden ayr yollarda
seyrediyordu. Teknik bilime dayanmyordu. Modern teknik (teknoloji), modern doa bilimine
dayanr. Ancak gzden uzak tutulmamas gereken husus, teknolojinin modern bilimi temel
almas, Modern Bilim Devrimi ile birlikte, 17. Yzylda olmamtr. Teknoloji ile bilimin iie gemesi, Sanayi Devriminden daha sonra (1760 dan sonra) zellikle 19. Yzyln
bandan itibaren gereklemitir. 18. Yzyln sonlarna kadar, teknolojik gelimeler bilimsel
gelimelerin nnde gitmitir. Bunun en dikkate deer rnei, buhar makinasnn temelini
tekil eden termodinamik kanunlarnn buhar makinasnn ticari retimine geilmesinden
yaklak yz yl sonra, 1847-1851 yllar arasnda, ortaya konmasdr [21]. Bilimsel bir
buluun teknolojik bir rn olarak sonulanmas ilk defa elektrik motorunun imali ile
http://www.durmusgunay.com/

11
gereklemitir. Danimarkal bilim adam H. C. Oerstedin 1820 ylnda, bir iletkenden
geen elektrik akmnn kendi evresinde bir manyetik alan oluturduunu bulmutu. Oersted,
elektrik akm tayan kk bir para telin bir pusulann inesi zerinde kuvvet uygulayarak
inenin sapmasna neden olduunu gstermiti. ngiliz fiziki Micheal Faraday, bu
aklamay duyar duymaz inenin elektron demeti sapmasn srekli dnmeye evirmeye
alt. Modern elektrik motorunun ilkesini ilk ortaya karan ve tantlayan Faraday olmutur.
Faradayn deneylerinden 10 yl kadar sonra 1831 ylnda Amerikal fiziki Josephy Henry,
ilk elektrik motorunu yapmt [6]. Modern dnemde hkmran olan hayat tarz, eyleme ve
reticilie hasredilen hayat tarz bios praktikos tur. Bios pratikos hayat tarznn teknii de
teknolojiye dnmtr.

5.SONU
Sanayi devrimi ncesi teknolojinin, (teknik) bilgisel ierii tecrb bilgiye, zanaat ve/veya
sanat bilgisine dayanyordu. Modern teknoloji olarak adlandrlan sanayi devrimi sonras
teknolojinin z (formu) bilimsel bilgidir. Yukarda incelendii gibi teknolojinin anlam
ortaya karma fiilinde odaklar. Ortaya karma; bir anlamyla kavramsal varl, nesne
olarak fizik dnyada grne getirmedir. Bir mimarn tasarlad bir evi inaa etmesinde
olduu gibi. Ortaya karmann bir dier anlam, modern teknoloji ile modern ncesi teknoloji
arasndaki fark da ortaya karr. Geleneksel teknoloji doaya tabidir. Modern teknoloji ise
doay kendisine tabi klar. Ondan maksimum verim elde etmek zere, doann gizini, zn
(zorla) ortaya karma alma ama ve gcyle donanmtr. Modern tavuk ifliklerinde
tavuklar. yumurtlamamaktadr, yumurtlatlmaktadr. Orada, tavuklar; sabit kafesler iinde,
maksimum verim iin, mrleri boyunca gece-gndz k altnda, nlerine rn malzemesi
(yem + su) konmak suretiyle, et ve yumurta imal aygt olarak fonksiyon icra etmek zere
grevlendirilmitir.
Heideggerin ifadesiyle mesele teknolojinin ruhunu ele geirmektir, ona hakim olunmaldr.
Teknie hakim olma iradesi ne kadar elzem hale gelirse, teknik de o kadar insann
denetiminden kap kurtulma tehdidinde bulunur [19]

KAYNAKLAR:
[1] Bilim ve Teknolojiye Yneli, D. Gnay, A. Arduru, I. Uluslararas Teknoloji Kalite ve retim
Sistemleri Kongresi, Bildiriler, Sakarya Kalite Dernei, s. 22-44, 29 Mays 1999, Sapanca, Adapazar,
Trkiye.
[2] Bilim ve Teknoloji, . Kaymakalan, teknoloji Yntemi dernei Yaynlar, 1999, Kocaeli.

http://www.durmusgunay.com/

12
[3] Bir Mhendisin Dnyas, J. L. Adams, ev. C. Soydemir, Tbitak 1995, Ankara.
[4] Lisanl Arab, 8. Cilt, s. 138, Beyrut.
[5] Orta ada Endstri Devrimi, J. Gimpel, ev. N. zaydn, Tbitak, 1997, Ankara.
[6] Teknolojinin Evrimi, G. Basalla, ev. C. Soydemir, Tbitak 1996, Ankara.
[7] Eski Yunan ve Romada Mhendislik, J. G. londels, ev. B. Bak, Tbitak,2000, Ankara.
[8] The Maze of Ingenuity, A. Pacey, The MIT Press, 1992, Mssachusetts.
[9] Mhendishaneden Teknik niversiteye Tnn Gemiinde Bir Gezinti, A.M.C. engr,
T Dergisi, Say 19, s. 16-27, 1987, stanbul.
[10] Medreseden niversiteye Trajik Bir Yolculuk, D. Gnay, Mimar ve Mhendis, Say 26, s.
41-49, 1999, stanbul.
[11] niversitenin Anlam ve Trkiye niversitelerinin Durumu, D. Gnay, A. Aydemir,
TMMOB Makine Mhendisleri Odas, 3. Ulusal Makine Mhendislii ve Eitimi Sempozyumu,
Rapor ve Bildiriler Kitab, No. 201, s. 105-118, 16-17 Ekim 1997, stanbul.
[12] Osmanllarda Bilim ve teknoloji, A. Kazancgil, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf Yaynlar, 1999,
stanbul.
[13] Byk Cihaddan Frenk Fodulluuna, E. hsanolu, letiim Yaynlar, 1996, stanbul.
[14] Felsefeyi Anlamak ve Felsefe ile Anlamak, B. otuksken, Kabalc Yaynevi, 1995 stanbul.
[15] Metafizik, Aristoteles, ev. A. Arslan, Sosyal Yaynlar, 1996, stanbul.
[16] Greek Philosopy, J. V. Luce, Thames and Hudson, 1992 London.
[17] Teknolojinin Ontolojik Temeli, D. Gnay, Elektrik-Elektronik Dergisi, Say 1, s. 54, Ekim
1988, stanbul
[18] An Introduction to Historical Epistemology, Many Tiles and Jim Tiles, Blackwel, 1993,
Londra.
[19] Teknie likin Soruturma, M. Heidegger, ev. Doan zlem, Paradigma, 1998 stanbul.
[20] Bilim zerine ki Ders, M. Heidegger, ev. Hakk Hnler, Paradigma, 1998, stanbul.
[21] Trkiyede ve Dnyada Yksekretim Bilim ve Teknoloji, TSAD, Yayn No.
TSAD/94.6-167, 1994 stanbul.

http://www.durmusgunay.com/