TF 00956

MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI
mer Erkan ZALTIN

YKSEK LSANS TEZ
MAKNE ETM ANABLMDALI
ISPARTA 2006
T.C.
SLEYMAN DEMREL NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
mer Erkan ZALTIN
YKSEK LSANS TEZ

MAKNE ETM ANABLMDALI
ISPARTA - 2006
NDEKLER
Sayfa
NDEKLER............................
ZET...............
iv
ABSTRACT................................
SMGELER ve KISALTMALAR DZN.............................
vi
EKLLER VE ZELGELER DZN......
viii
1. GR...........................................
2. KAYNAK ZETLER........
3. MATERYAL VE YNTEM...........
3.1. Teorik Bilgilerin Oluturulmas
3.2. Malzeme Bilimi Eitiminde Bilgisayar Destekli Tasarmn Kullanm
3.2.1. Tel Kafes Modelleme (Wire Frame)..
10
3.2.2. Yzey Modelleme..
11
3.2.3. Kat Modelleme..
13
3.3. Animasyonlarn Hazrlanmas
17
3.3.1. 3D Studio Max
18
3.3.1. 1. Konu Belirleme (Storyboard).
19
3.3.1. 2. Modelleme (Modelling)..
19
3.3.1. 3. Animasyon (Animation).
23
3.3.1. 4. Yzey zelliklerinin Belirlenmesi (Shading)
26
3.3.1. 5. Film Oluturma (Rendering)..
27
4. MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI.
28
4.1. Malzemelerin Snflandrlmas.
28
4.1.1. Metaller...
28
4.1.2. Plastikler..
30
4.1.3. Seramikler
31
4.1.4. Kompozitler.
33
4.2. Atom Yaps ve zellikleri ....
34
4.2.1. Atom Yaps.
34
4.2.2. kincil Kuantum Says ( I )... 35
ii
4.2.3. Elektron Dnme Kuantum Says (Ms).. 36

4.3. Atomlar Aras Balar..
38
4.3.1. yonik Balar...
38
4.3.2. Kovalent Balar...
40
4.3.3. Metalik Balar.
43
4.3.4. kincil Balar (Wan der Walls Balar)...
44
4.3.5. Atomlar Aras Denge Mesafesi...................................................................
46
4.4. Atomlarn Dizilileri...
50
4.4.1. Kristal Yaps ve Birim Hcreler.
52
4.4.2. Basit Kbik Kafes ve Atomlarnn Says
54
4.4.3. Hacim Merkezli Kbik (HMK Kafes ve Atomlarnn Says). 55

4.4.4. Sk Dzenli Hegzagonal (SDH) Yaplar.
56
4.4.5. Yzey Merkezli Kbik (YMK)
57
4.4.6. Miller ndisleri.. 58

4.4.7. Kristal Dzlemleri. 60
4.4.8. Dorusal Atom Younluu.. 62
4.4.9. Dzlemsel (Planar) Atom Younluu.. 63
4.4.10. Sk Paket Kristal Yaplar.. 65
4.5. Kristal Yap Hatalar. 67
4.5.1. Noktasal Hatalar 67
4.5.1.1. Atom Boluu 67
4.5.1.2. Yer Alan ve Ara Yer Atom Hatalar.. 68
4.5.2. izgisel Hatalar. 69
4.5.2.1. Kenar Dislokasyonu. 69
4.5.2.2.stifleme Hatas 70
4.6. Difzyon. 71
4.6.1. Boluk Difzyonu. 72
4.6.2. Ara Yer Difzyonu 72
4.6.3. Halka Difzyonu 73
4.6.4. Kararl Durum Difzyonu (1. Fick Kanunu). 74
4.7. Mekanik zellikler 75
4.7.1. Sertlik Deneyi. 76
iii
4.7.1.1. Brinell Sertlik lme Deneyi..
77
4.7.1.2. Rockwell Sertlik lme Deneyi..
79
4.7.1.3. Vickers Sertlik lme Deneyi.
80
4.7.1.4. Mikro Sertlik lme Deneyi
83
4.7.2. ekme Deneyi
84
4.7.2.1.Gerilme Birim ekil Deitirme Erileri..
85
4.7.2.2. Elastik Deformasyondan Plastik Deformasyona Gei
87
4.7.3. Basma Deneyi.
88
4.7.4. Darbe Deneyi..
90
4.7.5. Yorulma Deneyi.
96
4.7.6. Srnme Deneyi.
99
4.7.7. Eme Deneyi..
101
4.7.8. Burulma Deneyi.. 102

4.8. Isl lemler 105
4.8.1. Jominy (Sertleebilirlik) Deneyi. 105
5. TARTIMA VE SONU. 108
6. KAYNAKLAR..... 111
ZGEM.. 115
iv
ZET

Bu alma, lisans dzeyinde eitim veren fakltelerdeki Malzeme Bilimi dersinin
bilgisayar yardmyla anlatlmas ve rencinin derse olan ilgisini artrarak
baarsnn ykseltilmesi hedeflenerek yaplmtr.
almada ilk aama olarak, geni bir literatr taramas yaplm, rencilerin
kullanabilecei teorik bilgiler oluturulmutur. Daha sonra malzeme bilimi dersinin
anlatlmasnda kullanlmak zere, AutoCad, SolidWorks ve 3D Studio Max
programlar kullanlarak boyutlu animasyonlar hazrlanmtr. Animasyonlarn
mmkn olduunca anlalr ve teorik bilgilerle birbirlerini tamamlar nitelikte
olmasna dikkat edilmitir. Ayrca teorik bilgilerle animasyon grntleri web
sayfas formatnda, tek bir CDye sacak biimde bir araya getirilerek konularn
daha dzenli ve btnlk iinde rencilere sunulmas hedeflenmitir.
ANAHTAR KELMELER: boyutlu animasyon, Malzeme Bilimi, Web
ABSTRACT
ANIMATION APPLICATIONS IN MATERIAL SCIENCE

This presentation aims to study the Material Science lessons in undergraduate
faculties by means of computer and to increase the success of the students by
developing a higher interest for the lesson.
In the first step, a wide range research of the literature has been made and the
theoretical information students can use have been developed. Afterwards, threedimensional animations have been prepared using AutoCad, SolidWorks and 3D
Studio Max in order to use for the Material Science lessons. It is of utmost
importance that the animations should be easily understandable and have a
complement with the theoretical information used. Furthermore, it is aimed
to
present the subjects to the students in a more complete and organized way by
merging the animation images with the theoretical information as a website format
included in one CD.
KEY WORDS: Three-Dimensional Animations, Material Science, Website
vi
SMGELER ve KISALTMALAR DZN
Kenar dislokasyonu
A0
lk kesit alan
Karbon
CD
Compact disk
CH4
Metan
Cl
Klor
Cr
Krom
Atomlar aras ekme kuvveti
Atomlar aras itme kuvveti
FT
Atomlar aras toplam kuvvet
H2 O
Su
L0
lk l uzunluu
Mg
Magnezyum
Mn
Manganez
Mo
Molibden
Na
Sodyum
NaCl Sodyumklorr
Ni
Nikel
Oksijen
Si
Silisyum (Silikon)
Ti
Titanyum
Tungsten(Wolfram)
Zn
inko
Birim uzama
Gerilme
ADF Atomsal dolgu faktr

BDE Bilgisayar destekli eitim
BK
Basit kbik
BSD
Brinell sertlik deeri
HMK Hacim merkezli kbik
vii
HSP
Hegzagonal sk paket
SDH Sk dzenli hegzagonal

TS
Trk Standartlar
VSD Vickers sertlik deeri

YMK Yzey merkezli kbik
viii
EKLLER ve ZELGELER DZN

Sayfa
ekil 3.2.1.1.
Tel kafes modelin balang izimleri.....
10
ekil 3.2.1.2.
Tel kafes modelin eitli grnmleri.
11
ekil 3.2.2.1.
Kompozit malzemelerle ilgili yzey modelleme rnekleri.
12
ekil 3.2.2.2.
Yorulma deney mekanizmas iin tasarlanm bir yzey

modelleme rnei
ekil 3.2.3.1.
SolidWorks programnda kat modellenmi ekme deney

cihaz alt tablas...............
ekil 3.2.3.2.
15
SolidWorks programnda grlen montaj sayfas ve kat

modellenmi ekme deney cihaz
ekil 3.3.1.2.1.
15

cihaz orta ve st tablalar.
ekil 3.2.3.4.
14

cihaz milleri....
ekil 3.2.3.3.
13
16
3D Studio Max programnda iki boyutlu model oluturma

komutlar.............................................................................
20
ekil 3.3.1.2.2.
Jominy deneyinin iki boyutlu modeli..
20
ekil 3.3.1.2.3.
Jominy deneyinin boyutlu modeli..
21
ekil 3.3.1.2.4.
3D Studio Maxde boyutlu standart model oluturma

komutlar......
22
ekil 3.3.1.2.5.
HMK yapnn ve birim hcrenin boyutlu modeli
22
ekil 3.3.1.3.1.
3D Studio Max program nesneleri hareketlendirmede

kullanlan zamanlama ara ubuu (Animation frame),
animasyondan nceki ve sonraki durumlar..
ekil 3.3.1.3.2.
Jominy
deney
animasyonunda
materyalleri
Hareketlendirme
ekil 3.3.1.3.3.
24
Jominy deney animasyonunda kamera ile farkl gr

alar...
ekil 3.3.1.3.4.
23
Jominy deney animasyonunda kullanlan
25
eitli k
kaynaklar ve polimer malzemelerde kullanlan k efekti... 25
ix
ekil 3.3.1.4.1.
Malzeme-Kaplama
dzenleyicisi
ve
uygulamalarda
kullanlan baz materyaller....
26
ekil 3.3.1.4.2.
eitli objelere atanan baz materyaller. 26
ekil 3.3.1.5.1.
Film Oluturma Sahnesi (Render Scene)..
27
ekil 3.3.1.5.2.
Dosya uzantlarnn seimi ve rnek film.
27
ekil 4.1.1.1.
Metal malzeme numunelerinin alma animasyonlar.
28
ekil 4.1.1.2.
Alaml
elik
malzeme
numunelerinin
alma
animasyonlar
29
ekil 4.1.2.1.
Plastik malzemenin ekil deitirme animasyonu. 30
ekil 4.1.2.2.
Polimer malzeme numunelerinin tantm animasyonlar (I).. 31
ekil 4.1.2.3.
Polimer malzeme numunelerinin tantm animasyonlar (II). 31
ekil 4.1.3.1.
Seramik malzeme numunelerinin tantm animasyonlar.. 32
ekil 4.1.3.2.
Bilgisayar ortamnda hazrlanm cam malzeme grntleri 32
ekil 4.1.4.1.
Kompozit malzemelerin tantm animasyonu 33
ekil 4.2.1.1.
Karbon elementinin ematik atom yaps..
ekil 4.2.1.2.
Bohr atomunun elektron yrngelerinin ematik dorultular 35
ekil 4.2.2.1.
Alminyumun
K, L, M ana
34
kabuklarndaki elektron
dizilileri 36
ekil 4.2.3.1.
Bohr atomu elektron yrngeleri animasyonu..
37
ekil 4.2.3.2.
Helyum atomunun elektron dnme hareketleri animasyonu. 37
izelge 4.3.1.
Atomlar aras ba eitleri. 38
ekil 4.3.1.1.
NaCl kristalinde
meydana gelen iyonik ba oluum
animasyonu 39
ekil 4.3.1.2.
NaCl kristali atomlarnn dizili animasyonlar
39
ekil 4.3.2.1.
H2O molekl 40
ekil 4.3.2.2.
Metan (CH4) moleklndeki kovalent ba arasndaki

109.5olik a animasyonu.. 41
ekil 4.3.2.3.
Metan moleklndeki kovalent ba animasyonu.. 41
ekil 4.3.2.4.
Elmasn yaps ve kovalent ban ematik gsterimi. 42
ekil 4.3.3.1.
Metalik ban boyutlu gsterimi... 43
ekil 4.3.3.2.
Metalik ba animasyonu 44
ekil 4.3.4.1.
Tm atom ve molekllerde geici kutuplama, srekli

kutuplama (Asimetrik ve Polar molekllerde). 44
ekil 4.3.4.2.
Sudaki hidrojen balarnn molekler seviyedeki gsterimi

ve buzun kristal yaps 45
ekil 4.3.4.3.
Monomer molekllerin yaps ve bir su molekl oluumu

animasyonu 46
ekil 4.3.5.1.
Atomlar aras denge mesafesinin gsterilmesi.. 47
ekil 4.3.5.2.
Denge mesafesi ve scaklk 47
ekil 4.3.5.3.
Atomlar aras denge durumu potansiyel enerji grafii 48
ekil 4.3.5.4.
Ergime scaklnn sl genlemeye etkisi. 49
ekil 4.3.5.5.
Ba enerjisi Atomlar aras mesafe grafii... 49
ekil 4.4.1.
Amorf yapl atomlarn boyutlu gsterimi. 50
ekil 4.4.2.
Molekler yapya sahip Si2O molekl animasyonu.. 51
ekil 4.4.3.
Molekler yapya sahip H2O molekl boyutlu gsterimi 51
ekil 4.4.4.
Kristal yapnn boyutlu gsterimi.. 52
ekil 4.4.1.1.
Metal kristal kafesi birim hcresi ve kafes noktalar

animasyonu 53
ekil 4.4.1.2.
X, Y ve Z koordinat eksenlerine sahip bir birim hcrenin,

kafes parametrelerinin (kenar uzunluklar ve eksenler aras
alar) gsterilmesi. 53
ekil 4.4.2.1.
Basit kbik kafes sistemindeki atomlarn boyutlu

gsterimi 54
ekil 4.4.3.1.
Hacim merkezli kbik kafes yaps, atomlarn yerletii

yerlerin, birim
hcrede bulunabilecek atom saysnn
animasyonu... 56
ekil 4.4.5.1.
Yzey merkezli kbik kafes yapsnda atomlarn yerletii

yerler ve birim hcrede bulunabilecek atom saysnn
animasyonu. 57
ekil 4.4.5.2.
KYM kafeste atomlarn dizilii.. 58
ekil 4.4.6.1.
Eksi blgede bileen veren kristal dorultusu. 59
ekil 4.4.6.2.
Kristal kafes noktalarnn koordinatlarnn animasyonu 59
ekil 4.4.7.1.
Hacim merkezli kbik kafeste (110) kristal dzlemi ve
xi
dzlem ierisinde bulunan atomlarn animasyonu. 60

ekil 4.4.7.2.
Kbik kristal kafeste gsterilen A ve B kristal dzlemlerinin

animasyonu. 60
ekil 4.4.7.3.
Hekzogonal kristal kafesinde gsterilen rnek kristal

dzlemlerin animasyonu (1. adm) 61
ekil 4.4.7.4.
Hekzogonal kristal kafesinde gsterilen rnek kristal

dzlemlerin animasyonu (2. adm) 62
ekil 4.4.8.1.
Hacim merkezli kbik kafeste [100] kristal dorultusu ve

atomlar aras mesafe animasyonu.. 63
ekil 4.4.9.1.
YMK kafesi ierisinde (110) kristal dzlemi animasyonu 64
ekil 4.4.10.1.
Hegzagonal Sk Paket Kafesde AB AB dzlemlerinin

boyutlu gsterilmesi... 65
ekil 4.4.10.2.
HSP kafesinde birim hcre animasyonu 66
ekil 4.4.10.3.
YMK sk paket kafeste ABC ABC . dzlemlerinin

animasyonu 66
ekil 4.5.1.1.1.
Atom boluu animasyonu 67
ekil 4.5.1.2.1.
Arayer atomu animasyonu
68
ekil 4.5.1.2.2.
Arayer atom hatas eitli animasyonlar..
69
ekil 4.5.2.1.1.
Kenar dislokasyonu animasyonlar 70
ekil 4.5.2.2.1.
Skpaket YMK istifleme, Sk paket YMK istifleme hatas.. 71
ekil 4.6.1.
Sudaki difzyon olay 71
ekil 4.6.1.1.
Boluk difzyonu animasyonu..
ekil 4.6.2.1.
HMK kafese sahip demir ierisinde arayer difzyonu ile
72
hareket eden karbon atomu animasyonu 73

ekil 4.6.3.1.
Halka difzyonu animasyonu. 73
ekil 4.6.4.1.
Kararl durum difzyonu animasyonu (1.adm). 74
ekil 4.6.4.2.
Kararl durum difzyonu animasyonu... 75
ekil 4.7.1.1.1.
Brinell sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum.. 77
ekil 4.7.1.1.2.
Brinell sertlik lme deneyi animasyonu son durum. 77
izelge 4.7.1.1.1.
Standart brinell deneyinde uygulanan yke gre tavsiye

edilen snr deerler 78
ekil 4.7.1.2.1.
Rockwell sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum.. 79
xii
ekil 4.7.1.2.2.
Rockwell sertlik lme deneyi animasyonu son durum. 80
ekil 4.7.1.3.1.
Vickers sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum. 81
ekil 4.7.1.3.2.
Vickers sertlik lme deneyi animasyonu son durum 81
ekil 4.7.1.3.3.
Vickers izinin ematik gsterimi ve mikroskoptan alnan

resmi..
82
ekil 4.7.1.4.1.
Mikro sertlik lme deneyi animasyonu ilk adm. 83
ekil 4.7.1.4.2.
Mikro sertlik lme deneyi animasyonu son adm 84
ekil 4.7.2.1.
ekme deneyi animasyonu (1.adm). 84
ekil 4.7.2.2.
ekme deneyi animasyonu 85
ekil 4.7.2.1.1.
ekme deneyi kuvvet-uzama diyagram 86
ekil 4.7.2.1.2.
ekme deney numunesinde meydana gelen deformasyon

animasyonu 87
ekil 4.7.2.2.1.
Tavlanm az karbonlu eliin gerilme-birim ekil deitirme

erisi... 87
ekil 4.7.3.1.
Kesit grnteki numuneye uygulanan basma deneyi

balangc..
88
ekil 4.7.3.2.
Kesit grnteki numuneye uygulanan basma deneyi bitii 89
ekil 4.7.3.3.
Basma deneyi diyagram 90
ekil 4.7.4.1.
Bir darbe deneyi cihaznn animasyonu. 91
ekil 4.7.4.2.
Charpy deneyinde kullanlan numunenin yerletirilmesi

animasyonu 91
ekil 4.7.4.3.
Charpy deneyinin alma prensibi animasyonu 92
ekil 4.7.4.4.
zod numunesi ve deneyin alma prensibi animasyonu.. 93
ekil 4.7.4.5.
Izod deneyinde kullanlan numunenin yerletirilii ve

deneyin stten grn animasyonu.. 93
ekil 4.7.4.6.
Charpy ve Izod deneylerinde kullanlan entikli numuneler

a) V entikli Charpy deney numunesi, b) U entikli Charpy
deney numunesi, c) Anahtar delii entikli Charpy deney
numunesi, d) Izod deney numunesi 94
ekil 4.7.4.7.
ki sade karbonlu ve paslanmaz elik iin Charpy V- entik

zellikleri 95
ekil 4.7.4.8.
Snek Gevrek gei scaklnn belirlenmesi. 95
xiii
ekil 4.7.5.1.
Yorulma deney mekanizmas animasyonu. 96
ekil 4.7.5.2.
Yorulma gerilmesi periyodu... 97
ekil 4.7.5.3.
elik ve demir olmayan malzemelerin Whler diyagramlar 98
ekil 4.7.6.1.
Srnme deneyi animasyonu 1.adm. 99
ekil 4.7.6.2.
Srnme deneyi animasyonu sonu 100
ekil 4.7.6.3.
Tipik srnme erisi.. 100
ekil 4.7.7.1.
Eme deneyi animasyonu.. 101
ekil 4.7.8.1.
Burulmaya maruz kalan bir numune animasyonu. 102
ekil 4.7.8.2.
Burulma sonucunda krlan gevrek bir malzemenin krlma

biiminin grnm.. 102
ekil 4.7.8.3.
Metal malzemeler iin burulma diyagram 103
ekil 4.7.8.4.
Burulmaya maruz kalan bir malzeme animasyonu 1.adm 103
ekil 4.7.8.5.
Burulmaya
maruz
kalan
bir
malzemede
kayma
gerilmelerinin gsterimi 104

ekil 4.7.8.6.
Daire kesitli olmayan bir profilin burulma animasyonu... 104
ekil 4.8.1.1.
Jominy (Sertleebilirlik) deneyi animasyonu ilk adm. 106
ekil 4.8.1.2.
Jominy (Sertleebilirlik) deneyi animasyonu ikinci adm. 106
ekil 4.8.1.3.
Farkl elikler iin sertleebilirlik erileri. 107
1. GR
Eitim ve teknoloji, bireylerin yaamlarn uluslarn arasndaki siyasal-ekonomikkltrel ilikileri ve toplumlarn sosyal refah dzeylerini belirlemede en nemli
faktrler arasndadr. zellikle teknolojide yaanan deiim ve gelimeler eitimi,
bal olarak da toplumu etkilemektedir. Bu nedenle teknoloji ve eitim birbirleriyle
ilintili kavramlardr (ztopu, 2003).
Eitim bireyin davranlarnda kendi yaants yoluyla ve kastl olarak istendik
deime meydana getirme srecidir (Ertrk, 1979). Kaliteli eitim iin, eitimde
teknolojinin kullanlmas kanlmaz bir koul ve nemli bir faktrdr. Teknoloji
srekli gelimekte ve takibi daha da nem arz etmektedir.
Eitim retim uygulamalarnda son teknoloji, bilgisayar teknolojisidir. Bilgisayarlar

eitimin klasik sistemini ve yapsn deitirip byk bir devrim yapmlardr.
Gnmzde bilgisayarlar eitimin her alannda kullanlmaktadr. Bu alanlar ksaca
aadaki gibidir (man, 2001);
1.
Eitim aratrmalar
2.
Eitim-retim ortamlarn planlama ve tasarm faaliyetleri
3.
Okul ynetiminin ilerinde, Okul btelerinin organizasyonu
4.
renci ileri
5.
Okul btelerinin organizasyonu
6.
Eitim-retim faaliyetleri
7.
Bilgisayar laboratuarlar
Bilgisayarlar rencileri, bilgiyi ezberlemekten kurtarmakla birlikte yklerini

hafifletmekte ve azaltmaktadr. Bunun yerine ocuklar daha fazla bilgiyi ele almakta
ve problem zmeye daha istekli grnmektedirler. rencileri birbirleri ile rekabet
etmek yerine, yardmlamaya yneltmektedir. Bilgisayar, retmen merkezli
eitimden nce renci merkezli eitime geii salamaktadr (Rza, 2000).
Bilgisayar Destekli Eitim (BDE) ise, retimin bilgisayar kullanlarak yaplmas ve

retim ieriinin bilgisayar yoluyla aktarlmasdr. Bilgisayar destekli eitim, kendi
kendine renmeyi salayan ve programl retim ynteminin ilkelerini esas alan bir
sretir. BDE yazlm, donanm ve retmen olmak zere birbirine bal bir
sistemdir. Bunlardan birinin eksiklii sistemin kmesi demektir. En iyi donanm
zelliklerine sahip bilgisayar ve en nitelikli retmen yan yana gelse bile kaynatrc
etken olarak yazlm rol oynar. Trkiyede Bilgisayar Destekli Eitim, 19851986
retim ylnda, Milli Eitim Bakanlnn 1100 adet bilgisayar satn almasyla
balamtr (Arslan, 2003).
Her konu ya da ders iin yazlm ve retim uzmanlarnn bir araya gelerek retmi
olduklar programlar eitimi bir adm daha ileriye gtrmtr. Bu programlar hem
etkileim sunmakta hem de bireysel retim salayabilmektedir (Demirel, 2000).
Gnmzde eitli bilgisayar programlar kullanarak ok gl ve farkl formatlarda
eitim paketleri retmek mmkndr. Bu tip eitim paketleri konular aktarma
konusunda ok gldr, renciye bire bir etkileim imkn vererek motivasyonu
byk lde artrr. rnein, klasik yaklam da renciye herhangi bir sertlik
lme deney cihaznn nasl altn retmek son derece zordur. Bunu
yapabilmek iin ncelikle detayl bilgi vermek, hatta izim yaparak zerinde
anlatmak gerekir. Bu uzun bilgi aktarm sonunda renmenin gereklemesi, ancak
gerekleememesi kadar ansa sahiptir. Fakat cihazn nasl altn anlatan bir
animasyonu gstererek birka dakika iinde her eyi aktarmak mmkndr.
Geleneksel retme-renme ortamlar, kalabalk snflar, zaman ve mekn snrll
rencilerin renme srecine etkin katlmn olumsuz ynde etkilemektedir. Bu tr
sorunlar gidermek iin kullanlan yntemlerden birisi de eitimde bilgisayarn
kullanlmasdr.
Dier taraftan eitim yazlmnn kullanlabilmesi iin mutlaka gerekli donanmn
bulunmas gerekir. Snflarn ya da okullarn bilgisayar destekli eitim iin gerekli
donanma eriimi bazen zor ya da pahal bir sre olabilir. Yazlmlarn srekli
yenilenmesi de ek bir maliyet getirebilir. Ayrca bilgisayarlarn kullanm uygun

planlanmam ise renciler aras sosyal ilikiler gelimeyebilir. renci-retmen,
renci-renci ilikisinin zayf olmas sosyal gelimeyi olumsuz ynde etkileyebilir
(ztopu, 2003). Bilgisayarl eitimde derslerin tasarm byk zaman alabilir. Bir
grafiin ya da animasyonun ortaya karlmas uzun sren bir itir. Bu durum da ders
tasarmnda onlarca insann birlikte almasn gerektirebilir. Fakat bilgisayarl
eitimde grlen bu snrllklarn tamam teknolojinin gelimesiyle ve gerekli
nlemlerinde alnmasyla rahatlkla ortadan kaldrlabilir.
Bu almann genel amac, lisans dzeyinde eitim veren fakltelerdeki Malzeme
Bilimi dersinin bilgisayar kullanlarak anlatlmas, pahal ve elde bulunmayan
mekanizmalarn grsel olarak tantm ve renciye bu mekanizmalar sanki kendi
altryormu hissi vererek konularn daha anlalr olmasn salamaktr.
Laboratuar ortamnda yaplmas tehlikeli, elde edilmesi zor ve pahal olan deneyler
benzetiim yntemi ile kolayca yaplabilmekte, zaman ve para ynnden kar
edilmektedir.
Malzeme bilimi dersinin etkin bir ekilde ilenebilmesi iin malzeme laboratuarna
ihtiya duyulmaktadr. Fakat ou niversitede laboratuar ve laboratuarda
kullanlacak malzeme eksik olarak bulunmaktadr. Bu gibi durumlarda da renci
konuyu anlamakta zorluk ekmektedir. Ayrca donanm bakmndan eksiksiz bir
laboratuar olsa dahi, eitim paketi kullanlarak ilenen ders sayesinde renci
laboratuara gitmeden nce konuyla ilgili bir n bilgiye sahip olacaktr. Bunun yanna
Malzeme Bilimi konularnn ve deneylerinin animasyonlarla renciye aktarlmas
eitimin daha kolay, anlalr ve kalc olmasn salayacaktr. Bylece renci
baars ykselecektir (Aydoan, 2003).
Malzeme bilimi ile ilgili bu gne kadar yaplan eitsel amal almalarda konular
anlatlrken genellikle emalardan ve iki boyutlu izimlerden faydalanlmaya
allmtr.
Yabanc dilde
hazrlanan
baz
almalarda
malzeme
bilimi
konularndan bazlar boyutlu animasyonlardan da faydalanlarak anlatlmakla

beraber yerli kaynaklarda boyutlu animasyonlara rastlanmamtr. Bu bakmdan
ele alnan bu alma ve zellikle oluturulan CD daha da gelitirilmeye ak olmakla

beraber rnek tekil etmektedir.
Bu alma bir btnn iki parasndan birini oluturmaktadr. Bu ksmda malzeme
bilimiyle ve hazrlanan animasyonlarla ilgili teorik bilgiler oluturulmu ve
bilgisayar destekli tasarm programlar kullanlarak ele alnan konulardaki
sistemlerin boyutlu animasyonlar hazrlanmtr. Teorik bilgiler ile animasyonlar
birbirlerini tamamlar nitelikte bir araya getirilmitir. Gerek snf ortamnda gerekse
zel alma ortamlarnda rencilerin bu almadan daha verimli bir ekilde
faydalanabilmeleri, konularn daha akc ve rencinin ilgisini st dzeyde tutacak
biimde sunulabilmesi, konular arasnda hzl geiin salanabilmesi ve en nemlisi
de bireysel almaya olanak salamak amacyla alma web sayfas formatnda
CDye dntrlmtr. Hazrlanan CD, ayn srete e gdml bir biimde
tamamlanan birbirini tamamlar nitelikteki iki farkl almay kapsamaktadr. CD
kapsamndaki dier almada (Oral, 2005) daha ok iki boyutlu animasyonlarla web
sayfas tasarmna arlk verilirken bu almada boyutlu animasyonlarla teorik
bilgilere arlk verilmitir.
Materyal ve yntem ksmnda ise ders konularnn ve deneylerin ifade edilmesinde
kullanlabilecek eitli programlar, malzeme bilimine ynelik rnek almalar
eliinde tantlmtr. Hareketli animasyonlardan oluan bir sunumun yaplmasn en
iyi gerekletirebilecek, malzeme bilimi dersi konularn animasyon ve bilgilerle
birletirip sanki bir malzeme bilimi dersi laboratuarnda ders yaplyormu hissini
gerekletirebilecek ve konularn anlalrln ve konulara dikkati ekmeyi
salayacak 3D Studio Max program tantlmtr. Ayrca bu almada 3D Studio
Max program ile etkileimli olarak kullanlan dier tasarm programlarna da
deinilerek her birinin stn ynlerine vurgu yaplmtr.
2. KAYNAK ZETLER
Malzeme bilimi ile ilgili gemiten bu gne birok eserin hazrland grlmtr.
Her konuya eit arlk vererek yaln bir dille hazrlanm eserler olmakla beraber,
zel konulara younlaan kitaplar da mevcuttur. zelikle yerli kitaplar ile yabanc ve
eviri kitaplar arasndan anlatm dili ve konularn ileni biimi asndan farkl
yntemler kullanld gzlemlenmitir. Elde edilen ou kaynakta, konular ifade
etmeye ynelik ekillerin, resimlerin ve dier grsel elerin zenginletirilme
ihtiyac gze arpmaktadr. ncelenilen kitaplarn yan sra malzeme bilimi ve
boyutlu animasyon konularn kapsayan ok sayda makale ve bildiriye ulalmak
suretiyle faydal bilgilerden ve bak alarndan istifade edilmitir.
Bu almann konu baznda net bir rnei bulunmamasna ramen dier bilim
dallarnda hazrlanm olan eitim ve tantm cdlerinin ve hatta endstriyel alanda
faaliyet gsteren baz irketlerin tantm cdlerinin ve boyutlu rn
ktphanelerinin bir birikim sonucu rnek tekil etmeleri sz konusu olmutur.
Yabanc dilde yazlan kaynaklardan William D. Callisterin Fundamentals of
Materials Science and Engineering ve Materials Science and Engineering, adl
eserleri incelenmi ve bu eserlerde zengin grsel elerin kullanld grlmtr.
Ayrca Materials Science and Engineering adl eserle birlikte kitaptaki grsel
elerin bir araya topland ilave bir cdye ulalmtr.
Yap sektrnde, elik malzeme retimi konusunda nc firmalardan olan
MESAMALAT firmasnn karm olduu iki adet tantm cdsindeki 3D Studio
Max ve benzeri animasyon programlar araclyla hazrlanm olan animasyonlar
incelenmi ve uygun bir tasarm ve animasyon mant kullanld grlmtr.
Yine bezer mantkla hazrlanm olan VEKTROFS, VTRA, ARTEMA,
ECZACIBAI firmalarnn sektrel bazda yaynlad tantm amal 3 boyutlu rn
ktphane CDsinde yer alan malzemeler, tasarm ve animasyon programlar
kullanlarak tamamlanmtr. Ayrca bu cdnin tesisat eitiminde de kullanlabilecei
grlmtr (Vektrofis, 2004).
Din, matematik eitimi konusunda 3D Studio Max programn kullanarak

boyutlu animasyonlar hazrlam ve bunlar bir eitim cdsine dntrmtr.
Bylece matematiin daha kolay anlatlmasna ve renilmesine olanak salayarak
rencilerin bireysel almalarna da katkda bulunmutur (Din, 2000).
etiner, Mimarlk Eitiminde Bilgisayar Kullanm ve Bir rnek adl almasnda
mimari alanda eitim gren rencilere, eitli mimari bilgileri tasarm ve animasyon
programlar aracl ile sunmutur. rencilerin konular boyutlu grmelerini
salayarak daha verimli alglama salanmas hedeflenmitir (etiner, 2006)
Clark, Developing, Integrating, and Sharing Web-Based Resources for Materials
Education adl makalesinde malzeme biliminin baz konularn iki ve boyutlu
grsel ifadeler kullanarak ele almtr. Baz konular ilgi ekici gerek nesnelerle
benzetiim yoluyla ifade etmesi almaya ayr bir renk katmtr. Hazrlam olduu
java destekli animasyonlar QuickTime video formatnda internet zerinden
yaynlanmaktadr.
Tagetiren vd, e eitim ad altnda bir web sitesi oluturmulardr. Bu sitede malzeme
bilimi ve makine eitimi kapsamnda eitli derslerin ve sunularn bulunduu
grlmtr. Ders anlatmnda Macromedia Flash programnda hazrlanm iki
boyutlu animasyonlardan yararlanlarak konularn grsel ifadelerle anlatlmas
salanmtr
(http://www.teknolojikarastirmalar.com/e%2Degitim/).
Sleyman
Demirel niversitesi ktphanesinde, Malzeme Bilimi Eitiminde oklu Ortamn

Kullanlmas adl yksek lisans tezinde, malzeme bilimi kapsaml bir ekilde grsel
ifadeler kullanlarak anlatlmtr (Aydoan, 2003).
Teorik bilgilere ulamak maksadyla malzeme bilimiyle ilgili kitaplar incelenmitir.
Trke olarak yaynlanm olan Kaif ONARANn Malzeme Bilimi (Onaran, 1995),
Temel SAVAKANn Malzeme Bilgisi ve Muayenesi (Savakan, 1999), Eyp Sabri
KAYALI, Cahit ENSAR ve Feridun DKEin Metalik Malzemelerin Mekanik
Deneyleri (Kayal vd., 1983), Emel GENKNLnin Metalografi (Genkinli, 2001),
Hseyin UZUN, Fehim FINDIK ve Serdar SALMANn Malzeme Biliminin
Temelleri I (Uzun vd., 2003), eviri eserlerden Mehmet ERDOANn Malzeme

Bilimi
ve
Mhendislik
Malzemeleri
Cilt
1-2
(Askeland,
1998),
Nihat
KINIKOLUnun Malzeme Bilimi ve Mhendislii (Smith, 2001), Selahaddin

ANIK, Sabri ANIK ve Murat VURALn Malzeme Bilgisi ve Muayenesi
(Weissbach, 2000) ve yabanc dilde yaynlanan eserlerden William D. Callisterin
Fundamentals of Materials Science and Engineering (Callister, 2000) ve
Materials
Science
faydalanlmtr.
and
Engineering
(Callister,
2003)
adl
kitaplarndan
3. MATERYAL VE YNTEM
Bu alma, kullanlan materyal ve takip edilen yntem bakmndan ana ksmdan
olumaktadr. Birinci ksmda malzeme bilimiyle ve hazrlanan animasyonlarla ilgili
teorik bilgilerin oluturulmas, ikinci ksmda bilgisayar destekli tasarm programlar
kullanlarak ele alnn konulardaki sistemlerin kat modellerinin oluturulmas,
nc ksmda ise kat modellere bilgisayar ortamnda nasl hareket verilerek
animasyon haline getirildii anlatlarak kullanlan bilgisayar programlarndan
rnekler verilmitir.
3.1. Teorik Bilgilerin Oluturulmas
Teorik bilgiler hazrlanrken nce kaynak aratrmas yaplmtr. lkemizde son
zamanlarda yaynlanm bulunan Malzeme Bilimi konularyla ilgili kitaplar gzden
geirilmitir. Yaplan incelemelerde yaynlanan kitaplarn birounun fakltelerin
mfredat konularna tam uymad, baz konularda yzeysel bilgiler verildii, baz
konularda ise ok fazla ayrntya girildii grlmtr. Bunun yannda ou kitabn
yabanc bir dildeki kaynaktan eviri yapld gzlemlenmitir. eviri kitaplarda
genellikle siyah beyaz bask kullanlmtr. Bu olay da baz ekillerin anlalmasn
zorlatrmaktadr. Bu noktada Trke kaynak sknts bulunduu grlmtr.
nternet zerinden yaplan aratrmalar sonucu eitli niversitelerin web
sayfalarndan ve malzeme bilimi ile ilgili baz web sitelerinden faydalanlmtr.
Bylelikle gerek boyutlu animasyonlarn teorik bilgilerle ifade edilmesi gerekse
ele alnan konularla ilgili temel baz kavramlarn daha net bir ekilde renciye
aktarlmas salanmtr. Konularn daha kolay anlalabilmesi iin mmkn
olduunca fazla sayda boyutlu animasyon, ekiller ve grafikler kullanlmtr.
3.2. Malzeme Bilimi Eitiminde Bilgisayar Destekli Tasarmn Kullanm

Bilgisayar destekli tasarmdan baz kimseler bilgisayarla teknik resim izimini, baz
kimseler ise sonlu elemanlarla analiz gibi deiik konular alglamaktadr. Makine
tasarm birok alandaki bilimin btncl olarak uygulanmasn gerektirir. Bilgisayar
destekli tasarm ile kat modelleme, montaj, hareket ve kuvvet analizi, sonlu
elemanlarla titreim ve yorulma analizleri ortak veri tabanlarn kullanarak farkl
modllerle gerekletirirler (Karaglle vd., 2001).
Gnmzde tm bu ilemler Bilgisayar destekli tasarm (BDT) veya Computer
Aided Design (CAD) adn tayan paket programlar kullanlarak yaplmaktadr.
Ayrca bu programlarda, standartlar ve baka bilgileri kapsayan ktphane
oluturma; oluturulan izimleri ok abuk silme, saklayabilme, deitirme,
iyiletirme, birletirme, simge oluturma ve bu simgeleri baka izimlerde kullanmak
zere saklayabilme, montaj resimlerinden para resimlerinin karlmas ve
parametrik tasarm denilen yntemlerle otomatik olarak resim izme gibi ilemler
yaplabilmektedir. Baka bir deyimle tasarm ilemlerinde otomasyonu salamaktadr
(Kayacan vd., 2002).
lkemizde en yaygn olarak kullanlan tasarm programlarnn banda, AutoCad
program gelmektedir (Aydnkal, 2001). Ancak AutoCad genel amal bir tasarm
program olduu iin mekanik tasarm konusunda baka tercihler yaplmaktadr.
Makine tasarmnda bu gn yaygn olarak kullanlan CAD yazlmlar, AutoCAD,
SolidWorks, DesignCAD, CadKey, Pro/ENGINEER, I-DEAS, CATIA, Autodesk
Inventor ve CADDS 5 eklinde sralanabilir.
Grafik modelleme grafik etkileimin esasn oluturmaktadr. Yani grafik modelleme
parann boyutlu gerek grntsn oluturmaktr. Bir makine parasnn
bilgisayar destekli olarak modellenmesinde balca yntem kullanlmaktadr.
1.
Tel Kafes Modelleme (Wire Frame)
2.
Yzey Modelleme (Boundary Representation)
3.
Kat Modelleme (Constructive Solid Geometry)
10
Bu almada, belirttiimiz grafik modelleme tekniklerinin her biri uygun grntler

ve akc animasyonlar elde edebilmek iin kullanlmtr. Bu tekniklerin her birinin
kendine zg kullanl taraflarnn olmas, almamzda modellerin daha rahat
hazrlanmasna imkn vermitir.
3.2.1. Tel Kafes Modelleme (Wire Frame)
CAD izim programlarnn ou modellenecek nesnenin geometrisini gstermek iin
boyutlu tel kafes metodunu kullanmaktadr. En temel modelleme teknii olan tel
kafes sistemi nesnenin boyutlu grnts hakknda bilgi vermekte ve herhangi bir
yzey sz konusu olmad iin bilgisayarn ilemcisini ve bellek nitesini fazla
kullanmamaktadr. Bu sistem sadece izgilerden meydana geldii iin herhangi bir
erisel yzey tanmlanamamakta, bylece nesne geometrisi zerinde tereddtler
meydana getirmektedir.
Nesnenin tel kafes modelini oluturabilmek iin ilk olarak iki boyutlu ortamda,
eitli grnlerde parann resmi izilir.
ekil 3.2.1.1. Tel kafes modelin balang izimleri

Daha sonra bu izime herhangi yntemle ykseklik verilerek tel kafes modellemesi
oluturulmu olur.
11
ekil 3.2.1.2. Tel kafes modelin eitli grnmleri

3.2.2. Yzey Modelleme
Model, deiik formlardaki yzeylerin bir araya getirilmesi ile oluturulur. Bu daha
ok yzey modelleme komutlarnn kullanlmas ile gerekletirilir. Yzey
modelleme teknii tel kafes sistemine gre nesneler hakknda daha anlalr grsel
bilgi vermektedir. Bu sistem nesnenin d yzeylerini eksiksiz olarak gstermekte ve
yzeylerde
yer alan herhangi bir knt,
boluk, delik gibi zellikleri
tanmlamaktadr. Ancak bu sistemde her ne kadar nesnenin geometrisi anlalr bir

biimde ifade edilmi olsa da ii tamamen bo kalmaktadr. Bu zellik baz
uygulamalarda bilgisayarn daha performansl almasna izin verdii iin tercih
sebebi olabilmektedir.
Yzey modelleme tekniinde kullanlan balca yntemler; boyutlu a oluturma
(3DMESH), iki boyutlu bileik izgilerden oluan bir nesnenin bir eksen etrafnda
dndrlmesi ile dndrlm yzeyler elde etme (REVSURF), iki boyutlu bileik
12
izgilerden oluan bir nesnenin bir hat zerinde uzatlmasyla srklenmi yzeyler
elde etme (TABSURF), iki nesne arasnda boyutlu bir yzey oluturma
(RULESURF) ve birbiri ile temas halindeki drt izgi zerine yzey oluturma
(EDGESURF) eklindedir.
zellikle mimari izimlerde, otomotiv endstrisinde, uak mhendisliinde, vazo,
ie, bidon gibi ii bo nesnelerin modellenmesinde ska kullanlmaktadr. Nesneler
ii bo olarak modellendii iin, baz analizler (mukavemet, arlk, atalet
momentleri) gerekletirilemez. Fakat modeller zerinde kaplama ve klandrma
grsel olarak ifade edilebilir (Kocabak ve Kocabak 1998). Kompozit malzemeler
kullanlarak yksek teknolojiyle retilen aralar rencilere, malzeme dersi
kapsamnda aadaki rneklerle sunulmaya allmtr. Bu rnekler dier
yntemler kullanlarak yaplabilecei gibi yzey modelleme teknii kullanlarak da
oluturulabilinir.
ekil 3.2.2.1. Kompozit malzemelerle ilgili yzey modelleme rnekleri
13
ekil 3.2.2.2. Yorulma deney mekanizmas iin tasarlanm bir yzey modelleme
rnei
3.2.3. Kat Modelleme
Kat modelleme teknii gnmzde nesnelerin modellenmeleri iin en gelimi
modelleme tekniidir. Bu teknik ile modellenen nesneler hem d grn hem de i
yap geometrisi bakmndan gerek nesneler ile bire bir ayn tasarmdadr. Kat
olarak modellenmi bir nesne grsellii fazlasyla ifade edebilmekle birlikte ayn
zamanda nesnelerin atalet momenti, arlk merkezi hesaplanabilmekte, istenilen
ksmdan kesit grnleri elde edilebilmektedir. Ayrca eitim amac hedeflenerek
hazrlanan animasyon ve simlasyonlara dntrlebilmekte, sonlu elemanlar
metodu kullanlarak gerilme ve s analizleri yaplabilmekte, eitli klandrma ve
kaplama teknikleri uygulanabilmekte ve daha ok eitli alanlara adapte
edilebilmektedirler.
Kat modelleri elde etmenin eitli yntemleri vardr. Bu yntemlerin her birinin
eitli avantajlar olmakla birlikte en sk olarak kullanlan yntemler CSG
(Constructive Solid Geometry Konstrktif Kat Geometrisi) ve B-rep (Boundary
Representation Snr Gsterimi) yntemleridir.
14
Gnmzde gelimi CAD yazlmlar bu iki yntemi de bir arada kullanmaktadr.

Bylece bu yazlmlarda karma (hybrid) modelleme teknii kullanlarak kat model
oluturulur.
CSG yntemde ilk olarak, kre, silindir, dikdrtgenler prizmas, kp, koni gibi temel
geometrik ekiller kat model olarak oluturulur. Oluturulan bu modeller boolean
mantk komutlar denilen, katlar birbirinden karmak (substract), birbirine eklemek
(union) veya kesiimlerden (intersection) yeni katlar oluturma ilemleri ile elde
edilmek istenen gerek kat modeller oluturulur.
Mekanik zellikler bal altnda sunduumuz ekme deneyinin animasyonunu
hazrlamak iin ilk olarak bu deney cihaznn kat modeli hazrland. Kat modeli
oluturmak iin genellikle makine modellemede ska tercih edilen SolidWorks
program kullanld.
lk amada yukarda da bahsettiimiz karma modelleme teknii kullanlarak, ekme
deney cihaznn alt kaidesi, zerine yerleecek silindir ve mil yataklar kat model
olarak tasarland.
ekil 3.2.3.1. SolidWorks programnda kat modellenmi ekme deney cihaz alt
tablas
15
ekil 3.2.3.2. SolidWorks programnda kat modellenmi ekme deney cihaz milleri
kinci aamada ise miller ve ekme numunesine yk uygulayan eneler ve bunlar
muhafaza eden orta ve st tablalar modellenmitir.
ekil 3.2.3.3. SolidWorks programnda kat modellenmi ekme deney cihaz orta ve
st tablalar
Son aamada ise ekil 3.2.3.4de grlen burada deinmediimiz detay paralar ve
piston montaj sayfasna sras ile arlarak mate komutu kullanlmak suretiyle
birletirildi. Bylece montaj ilemi gerekletirilerek ekme deney cihaz kat
modellenmi oldu.
16
ekil 3.2.3.4. SolidWorks programnda grlen montaj sayfas ve kat modellenmi

ekme deney cihaz
SolidWorks program, tasarmn her aamasnda mdahale ans vererek, modelin
boyutlarnn, llerinin ve ayrntlarnn istenilen ekilde deitirilmesi mmkndr.
Ksa srede teknik resim ve montajlarn yaplmasn salar. Feature tree (tasarm
aac) ile yaplan ilemlerin sralar ve yaplar deitirilebilir. stelik yaplan
deiiklikler sonucu varsa yaplm olan montaj ve teknik resimde yenilenmi olur
(Firmerdesigns, 2005).
SolidWorks programnn dier tasarm programlardan stn olan ksm, mekanik
olarak alan makine paralarn baka bir arac programa ihtiya duyulmakszn
hemen tasarmn yapld yerde hareketlerinin gzlenebilmesi ve grsel olarak daha
estetik
paralarn
retilebilmesidir.
Bu
almada
da
baz
tasarmlarn
animasyonlarn yapmadan nce SolidWorks programnda modelleri oluturup,

tahmini hareketleri programda nceden tasarlamak daha verimli sonularn elde
edilmesine imkn salamtr.
Bylece teknik resimde veya montajda paraya mdahale edebilme ans doar.
17
Bu almada malzeme biliminde ele alnan eitli konularn ve deney sistemlerinin,

her birinin kendilerine ait stn zellikleri bulunan bilgisayar destekli tasarm
programlar kullanlarak kat modelleri oluturulmutur. Bu kat modellere
profesyonel bir animasyon program olan 3D Studio Max program kullanlarak
geree uygun hareketlendirmeler verilmitir. Bylece malzeme bilimi konular sanal
gereklik erevesinde bilgisayar ortamna aktarlmtr.
3.3. Animasyonlarn Hazrlanmas
Animasyonlar bilimsel canlandrma, elence, eitim, mimarlk, multimedya,
mhendislik, reklam sektr, sinema, televizyon, uzay almalar ve video gibi bir
ok alanda youn olarak kullanlmaktadr.
Animasyon, bir ok resim ve grafiin senaryolar ierisinde hareketlendirilmesidir.
Hareketlendirme ilemi bir ka deiik yol ile gerekletirilebilir. En yaygn
hareketlendirme yntemi senaryolar arasnda geiler salanarak gerekletirilen
hareketlendirmedir.
Bu hareketlendirme ilemi, ou animasyon programnda sahneler pe pee

getirilerek oluturulur. rnein uan bir kua ait her hareket bir sahne ierisinde yer
almakta ve animasyon farz edelim toplam on adet sahneden oluuyorsa bu sahnelerin
ard arda getirilmesi ile kanat rpan bir ku animasyonu oluturulur. Yllar boyu
grafikler (resimler) zerinde hep bir trl bir hareketlilik gerekletirilmitir. Bu
hareketlendirme mantn, en ok izgi film yapmclar kullanmtr. Aslnda
televizyonda izlenilen veya video cihaznda yrtlen filmlerin genel mant da
budur. Btn bu almalar birbiri ardna eklenmi milyonlarca resim ve ses
montajlarndan ibarettir.
Bir baka hareketlendirme mant, metin veya grafiklerin ekrann bir yerinden baka
bir yerine hareketlendirilmesidir. Bu tr hareketlerde grafik veya metin, ekil
deiikliine uramadan sadece konum deitirirler. Bu ilem, zel efektlerle
gerekletirilebilir (Karaglle vd., 2001).
18
Malzeme bilimi dersi kapsamnda hazrlanan bu almada da daha nce bahsedilen

yntemlerle oluturulan eitli ekiller ve kat modeller bu hareketlendirme
mantklar kullanlarak animasyon haline getirilmitir.
boyutlu animasyonlar oluturabilmek iin bu gn itibariyle 3D Studio Max,
Alias, Authorware, AnimationMater, XSI, Cinema4D, Maya, Lightwave, Poser,
Rhino, Softimage, Cheetah3D, Zbrush ska kullanlan programlardr. Yazlm
sektrnn hzla gelimesiyle her geen gn bu programlara yenileri eklenmekte ve
yrrlkte olan programlarn da st versiyonlar kullanma sunulmaktadr. Bu
almada ise en ok tercih edilen animasyon ve modelleme program olan 3D Studio
Max kullanlmtr.
3.3.1. 3D Studio Max
3D Studio Max parametrik 3 boyutlu modelleme, kaplama ve canlandrma
yazlmdr. Saysal video retiminden multimedia uygulamalara, rn tasarmndan
eitim paketlerine, mimari grselletirmeden mekanik sistemlerin canlandrlmasna
kadar 3 boyutlu grafik kullanmnn olanakl olduu her uygulama alannda 3D
Studio Max program kullanlabilir.
3D Studio Max, benzerleri arasnda en rahat kullanlan, en yetenekli ve en popler
boyutlu modelleme ve canlandrma yazlmdr. Dier programlara gre kullanm
kolayl ve
renmede
bulunabilecek kaynak bilgiler asndan olduka
doyurucudur.
3D Studio Max program birok alanda kullanlmakla beraber, yaplan bu alma
programn eitim alannda kullanlmasnn en gzel rneklerden birisidir. Malzeme
bilimi erevesinde hazrlanan bu almada, eitli tasarm programlarnda
hazrlanan tm modellere 3D Studio Max programnda hareket verilmi bir baka
ifadeyle animasyon oluturulmutur.
3 boyutlu animasyonlar hazrlanrken u aamalardan geilmitir:
19
3.3.1. 1. Konu Belirleme (Storyboard)

Animasyon oluturmann ilk aamas olarak nitelendirilen konu belirleme ksmnda,
anlatlmak istenen konunun hangi objeleri ierdii, bu objelerin birbirleriyle ve
evreyle aralarndaki etkileimleri, gsterimin ne kadar srecei ve animasyon
esnasnda ortama giren veya ortamdan kan nesnelerin belirlenme sreci planlanarak
bu nesnelerin grevleri belirli bir dzen dahilinde tasarlanr. Dier bir deyile
senaryo hazrlanr.
rnein malzeme biliminde, demir karbon alamlarnn sertleebilirliklerinin tayini
iin kullanlan jominy (sertleebilirlik) deneyinin animasyonu hazrlanrken ilk
aama olarak deneyde kullanlan malzemeler belirlenerek bu malzemelerin hangi
hareketlere ve etkileimlere maruz braklaca ve anlatlmak istenen ilem
basamaklar srasyla belirlenir.
3.3.1. 2. Modelleme (Modelling)
Modelleme ileminin kapsam ve bu almadaki yeri tel kafes modelleme, yzey
modelleme, kat modelleme balklar altnda incelenmitir. Modeller oluturulurken
almann baz ksmlarnda AutoCad ve SolidWorks programlar kullanlmakla
beraber 3D Studio Max programda sklkla kullanlmtr.
ki Boyutlu Modelleme: Her tasarm programnda olduu gibi 3D Studio Max
programnda da iki boyutlu modeller hazrlanabilir. Bunun iin Create (oluturma)
sekmesinden Splines seenei seilerek Line, Circle, Arc, Ngon, Text, Section,
Rectangle, Elipse, Donut, Star, Helix gibi sadece iki boyut ifade eden geometrik
ekiller ok eitli ilemlerden geirilerek istenilen modeller oluturulur.
Oluturulan bu ilki boyutlu nesneler bir st basamak olan boyutlu kat model
nesnelerin temelini oluturmaktadr. Yani bu iki boyutlu nesneler kullanlarak
boyutlu kat modeller elde etmek mmkndr. Bu bakmdan iki boyutlu modelleme,
dier tm tasarm programlarnda olduu gibi 3D Studio Max programnda da
byk nem arz etmektedir.
20
ekil 3.3.1.2.1. 3D Studio Max programnda iki boyutlu model oluturma komutlar
ekil 3.3.1.2.2. Jominy deneyinin iki boyutlu modeli

Jominy deney animasyonunda da ekil 3.3.1.2.1de gsterilen iki boyutlu geometrik
ekil oluturma komutlar kullanlarak, deneyde var olmasn istediimiz materyaller
iki boyutlu olarak hazrland. ekil 3.3.1.2.2de bu materyaller ve konumlar
gsterilmitir.
Boyutlu Modelleme: 3D Studio Max programnda eitli yntemlerle boyutlu
modeller hazrlanabilir. Bu almada genellikle kullanlanlar ise oluturulan
21
objelerde dzenlemeler yaparak model oluturma ve standart objeleri kullanarak

model oluturma teknikleridir.
Oluturulan objelerde dzenlemeler yaparak model oluturma teknii, dier bir ok
modelde kullanld gibi jominy deney materyalleri oluturulurken de kullanlmtr.
ki boyutlu olarak hazrlanm materyaller Modify sekmesinden Extrude, Lathe,
Bevel gibi komutlar kullanlarak boyutlu hale getirilmilerdir.
ekil 3.3.1.2.3. Jominy deneyinin boyutlu modeli

ekil 3.3.1.2.3de grld gibi jominy deneyinde kullanlan materyaller,
bahsedilen komutlar kullanlarak iki boyuttan boyuta dntrlmlerdir. ekil
3.3.1.2.3de materyallerin Top (sten), Front (nden), Right (sadan), Perspective
(perspektif) grnleri ve bu grnlerin 3D Studio Max programndaki
konumlandrllar gsterilmitir.
Standart objeleri kullanarak model oluturma tekniinde ise 3D Studio Max
programnda mevcut olan boyutlu kat nesnelerden faydalanlmtr (ekil
3.3.1.2.4).
22
ekil 3.3.1.2.4. 3D Studio Maxde boyutlu standart model oluturma komutlar

rnein atomlarn dizilii bal altnda incelenen hacim merkezli kbik kafes
yapnn ve bu yapya ait birim hcrede bulunabilecek atom saysnn hesapland
animasyonda standart objelere yer verilmitir. Standart objelerin boyutlar deitirilerek
ve boolean mantk komutlaryla ekillerinde eitli dzenlemeler yaplmak suretiyle ekil
3.3.1.2.4de grlen kat modeller elde edilmitir.
ekil 3.3.1.2.5. HMK yapnn ve birim hcrenin boyutlu modeli

Ayrca AutoCad ve SolidWorks programlarnda daha elverili olarak hazrlanlabilen
modelleri 3D Studio Max programna dahil etmek (import) suretiyle, almalar
23
animasyona hazr hale getirilmitir. Import komutu bu program arasnda bir kpr
vazifesi grmtr. Bylece programlarn her birinin stn zelliklerinden
faydalanlarak daha pratik zmlerle daha iyi modeller elde edilmitir.
3.3.1. 3. Animasyon (Animation)
3D Studio Max programn dier tasarm programlarndan ayran ve bu almann
oluturulmasnda en nemli basama tekil eden ksm programn animasyon
oluturabilme yeteneidir.
Animasyon ilemlerini gerekletirebilmek iin allan belgedeki tm modelleme
ilemlerinin tamamlanm olmas gerekmektedir. rnein jomniy deneyinde
kullanlan tm materyaller modellendikten sonra, deneyde nceden planlanm olan
hareketler bilgisayar ortamnda adm adm canlandrlm, dier bir ifadeyle deneyin
animasyonu oluturulmutur.
Hareketlendirme: Deneyin animasyon amasnda ilk i olarak modellenen
materyallere hareket verilmitir. Nesnelere hareket verme ilemi yaplrken ekil
3.3.1.3.1de gsterilen zamanlama ara ubuu kullanlarak ilemler adm adm
gerekletirilmitir.
ekil 3.3.1.3.1. 3D Studio Max program nesneleri hareketlendirmede kullanlan

zamanlama ara ubuu (Animation frame), animasyondan nceki ve sonraki
durumlar
Ayrca time-configuration komutundan da faydalanlarak oluturulan animasyonun
ne kadar sre alaca ve film kalitesi gibi zellikler ayarlanmtr.
24
ekil 3.3.1.3.2. Jominy deney animasyonunda materyalleri hareketlendirme

Materyallere uygulanan bu hareketlendirme ilemlerinin zamanla doru orantl
olarak ilerlemesi iin gerekli ilemler yaplarak, uygunluu kontrol edilmitir.
Kameralar: Deney esnasnda meydana gelen bu hareketleri, gerek ortamda
izliyormu izlenimini vermek iin ortama kameralar ilave edilmitir. Kameralar
vastasyla deney tek bir bak asyla deil, 3600 lik bir bak asyla sergilenebilir
hale dntrlmtr. te bu zellik sayesinde anlatlmak istenilen hareketlerin
nemli ksmlar daha yakndan ve eitli alardan gsterilmi bylece animasyonlar
daha anlalr ve ilgi ekici hale dntrlmtr.
25
ekil 3.3.1.3.3. Jominy deney animasyonunda kamera ile farkl gr alar

Isiklar: Genel olarak 3D Studio Maxde klar Standard ve Photometric olarak ikiye
ayrlmtr. Standart klar bize daha esnek bir alma salarken, Photometric klar
gerek bir k gibi davranrlar. Deneyde elde edilen animasyon grntlerinin daha
gereki olabilmesi iin ortama eitli k kaynaklar ilave edilmitir.
ekil 3.3.1.3.4. Jominy deney animasyonunda kullanlan eitli k kaynaklar ve

polimer malzemelerde kullanlan k efekti
26
3.3.1.4. Yzey zelliklerinin Belirlenmesi (Shading)

3D Studio Max programnn stn zelliklerinden biriside kaplama zelliidir.
Kaplama zellii sayesinde modellenen objelerin grntleri nerdeyse gerek
hayatta
olduklar
gibi
gsterilebilmektedir.
Kaplama
ilemi
ok
detayl
basamaklardan olumakla beraber, temelde bir fotoraf karesinin modellenmi bir

obje zerine yaptrlmasdr. Bu ilemi gerekletirebilmek iin ekil 3.3.1.4.1de
gsterilen Malzeme ve Kaplama Dzenleyicisi (Material Editor) penceresi
kullanlmtr. Bu dzenleyici vastasyla malzemeler (materials) ve onlar
oluturmakta kullanlan kaplama (maps) ayarlar yaplmtr.
ekil 3.3.1.4.1. Malzeme-Kaplama dzenleyicisi ve uygulamalarda kullanlan baz

materyaller
Bu alma kapsamnda anlatlmak istenilen objelere mmkn olduunca geree
yakn kaplamalar yaplmaya allm ve bylece animasyonlar daha anlalr hale
getirilmitir (ekil 3.3.1.4.2).
ekil 3.3.1.4.2. eitli objelere atanan baz materyaller
27
3.3.1.5. Film Oluturma (Rendering)

Tm bu ilemlerin son aamas olan render ilemi, programda hareket eden ve eitli
dnmlere urayan yzey zellikleri belirlenmi, aydnlatlmas yaplm
almann bir film haline dntrlmesini salar.
ekil 3.3.1.5.1. Film oluturma sahnesi (Render Scene)

Hazrlanan animasyonlarn tamam ekil 3.3.1.5.1deki Film Oluturma Sahnesi
(Render Scene) olarak adlandrlan pencere vastasyla gerekletirilmitir.
Hazrlanan filmlerin boyutu ve grnt kalitesi bu aamada belirlenmitir. Ayrca bu
animasyonlarn tm bilgisayarlarda ek bir program kurulumu gerektirmeden
alabilmesi iin filmler (*.avi , *.mov , *.jpg ) gibi uzantlarda kaydedilmitir.
ekil 3.3.1.5.2. Dosya uzantlarnn seimi ve rnek film
28
4. MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI
4.1. Malzemelerin Snflandrlmas
4.1.1. Metaller
Metaller ok deiik trde stn zellikleri nedeni ile endstride ok geni uygulama
alanna sahiptirler (ekil4.1.1.1). zellikle stn mekanik zelliklere sahip
olduklarndan en nemli yap ve makine malzemesi saylrlar. Saf halde yumuak ve
dk mukavemetli olmalarna karlk alamlandrma, souk ekil verme ve sl
ilemlerle sertlik ve mukavemetleri birka kat arttrlabilir.
Endstride kullanlan metallerin ve metal alamlarnn trleri binlerin zerindedir.
Bunlarn her biri belirli bir ama iin gelitirilmitir. Metaller demir esasl ve demir
d metaller olarak iki gruba ayrlrlar.
ekil 4.1.1.1. Metal malzeme numunelerinin alma animasyonlar

Demir Esasl Metaller
Demir-Karbon alamlar ve alaml elikler olmak zere iki gruba ayrlrlar. Demir
karbon alamlarnda sadece demir ve karbon bulunur. Alaml eliklerde ise demir
ve karbonun yannda ayrca Mn, Cr, Ni, Si, Mo gibi dier alam elemanlar vardr.
29
Demir-Karbon alamlar
Bu alamlarda temel element olan demir saf halde ok yumuak ve dk
mukavemetlidir. ine katlan karbon oran arttka sertlik ve mukavemet artar, ancak
sneklik ve tokluk azalr. Demirler, elikler ve dkme demirler bu gruba dhildir.
Demir-Karbon alamlar genellikle ierdikleri karbon oranna gre ana snfa
ayrlrlar.
Az karbonlu elikler : %0,1 < C < %0,2
Orta karbonlu elikler : %0,2 < C < %0,5
Yksek karbonlu elikler : %0,5 < C < %2
Alaml elikler
eliklerde sneklii koruyarak mukavemeti arttrmak iin yapya deiik trde
alam elementleri katlr. Alam elementleri mukavemet ve tokluu arttrd gibi
sertleme yetenei, korozyon ve yksek scakla dayankllk gibi dier nemli
zellikleri de salayabilirler. Bu amala elie deiik oranlarda Mn, Si, Cr, Ni, Mo,
W ve Ti gibi alam elementleri ilave edilir. Bylece endstride 2000 den fazla
alaml elik meydana getirilmitir (ekil 4.1.1.2).
ekil 4.1.1.2. Alaml elik malzeme numunelerinin alma animasyonlar
30
4.1.2. Plastikler
Plastikler, kimyasal ynden polimerler grubuna dhildirler. Kk molekl
bireylerinin (monomerler) birbirine eklenmesi sonucu elde edilen molekler yapdaki
bireylerin saysna bal olarak gaz, sv ve kat halde bulunurlar. Sv halde bulunan
boyalar, vernikler, adezifler vb. malzemeler de polimer saylr. Endstride plastik
olarak adlandrlmalarnn nedeni retimlerinin belirli bir aamasnda akc veya
plastik kvam almalar ve basnla bir kalba enjekte edilerek ekil verilebilmeleridir.
Gerekte plastikler hafif olup kolay ekillendirilebilinir ve az bir bilgi ile en kark
geometrik ekiller kolaylkla verilebilir. Bu nedenle de ok geni imalat ve uygulama
alanna sahiptirler. Younluklar 0,9 ila 2,0 kg/dm3 arasndadr.
ekil 4.1.2.1. Plastik malzemenin ekil deitirme animasyonu

Plastikler snfna giren malzemelerin bir ksm doal bir ksm ise sentetiktir. Ahap,
deri, yn ve benzeri lifler birer doal polimerdir (ekil 4.1.2.2, ekil 4.1.2.3).
Plastikler genellikle evre koullarna asitlere ve bazlara kar dayankldrlar, sudan
etkilenmezler. Yksek scaklklarda ayrrlar. Renk deiimleri ve gazlarn
paralanmasyla kabarcklar oluur. Yangna dayankl olmamakla beraber yava
yanarlar (selulozikler hari) ve alevsiz halde kendiliklerinden snerler. ounlukla
80 oC nin zerinde yumuarlar. ekil 4.1.2.1de grlen animasyonda da 80 oC nin
zerinde bulunan sar renkteki plastik malzemenin, bir kalbn eklini az bir kuvvet
uygulanarak nasl kolayca ekil ald gsterilmitir. Basn uygulayc kol zellikle
effaf olarak tasarlanm, bylece sar renkteki plastik malzemenin hareketinin daha
geni perspektifte grlmesi salanmtr.
31
ekil 4.1.2.2. Polimer malzeme numunelerinin tantm animasyonlar (I)
ekil 4.1.2.3. Polimer malzeme numunelerinin tantm animasyonlar (II)

4.1.3. Seramikler
Seramikler genellikle metal ve metal olmayan elemanlarn iyonsal bileiklerinden
oluan inorganik malzemelerdir. Baz seramikler de ksmen iyonsal, ksmen kovalent
ba bulundurabilirler.
32
Cam, tula, kiremit, ta, beton, andrc tozlar porselen ve refrakter malzemeler bu
gruba girer. ekil 4.1.3.1deki animasyonda bu malzemelere rnekler verilmitir. Kil
belirli bir retim srecini geirdikten sonra, sert ve deforme olmayan, baz zel
etkenler dnda hibir d etkiden kolayca etkilenmeyen bir malzeme haline gelir.
Seramik malzeme retiminde, kil hamuruna belirli maddeler katarak, deiik
ekillendirme yntemleriyle, kullanlan hamurun bnyesine uygun bir piirme ile,
seramik malzemeye istenilen nitelii kazandrma imkan vardr.
ekil 4.1.3.1. Seramik malzeme numunelerinin tantm animasyonlar

Cam genel anlamda ergimi haldeki amorf yapsn koruyarak katlaan inorganik
cisim olarak tanmlanr. ok sert ve gevrek olan camn saydam oluu en yararl
zelliidir. Basn mukavemeti ok yksek, ekme mukavemeti ok dktr. ekil
4.1.3.2de cam malzemenin geirme zellii boyutlu olarak grlmektedir.
Bu grnt 3D Studio max programnda elde edilmitir.
ekil 4.1.3.2. Bilgisayar ortamnda hazrlanm cam malzeme grntleri
33
4.1.4. Kompozitler
Birbirlerinin zayf ynn dzelterek stn zellikler elde etmek amacyla bir araya
getirilmi deiik tr malzemelerden veya fazlardan oluan malzeme sistemine
kompozit malzeme denir. Dier bir deyile, birbirinden biimleri ve kimyasal
bileimleriyle ayrlm, esas olarak birbirleri iinde znmeyen, iki veya daha ok
mikro veya makro bileenin karm veya birleimi ile oluturulan yeni malzemedir.
Cam elyafl polyester levhalar, elik donatl beton elemanlar, otomobil lastikleri ve
seramik metal karm olan sermetler bunlara rnektir. Kompozitler ok fazl
malzeme saylrlar. Yaplarnda srekli bir ana faz ile onun iinde dalm pekitirici
bir donat faz bulunur.
ekil 4.1.4.1. Kompozit malzemelerin tantm animasyonu

Bir metalik fazn baz takviye malzemeleri ile eritme vakum emdirme, scak
presleme ve difizyon kayna gibi ileri teknikler uygulanarak metal kompozitler elde
edilirler. ekil 4.1.4.1de metal kompozitlere rnek olarak baz cihazlarn
animasyonu gsterilmitir. Metal kompozitler daha ok uzay ve havaclk
alanlarnda, mesela uzay teleskopu, platform tayc paralar, uzay haberleme
cihazlarnn reflektr ve destek paralar vs. yerlerde kullanlr.
34
4.2. Atom Yaps ve zellikleri

Malzemeler atomlarn farkl dzende bir araya gelmesiyle meydana gelirler. Atomlar
farkl dzenlerde ve yaplarda birbirleriyle balanmalarna gre malzemeleri metal,
seramik, polimer veya yar iletken olarak snflandrlrlar. Atomik yapnn
zelliklerine bal malzemelerin mekanik, elektrik, s, yaltkanlk, manyetik
davran ve optik zellikleri de belirlenir.
4.2.1. Atom Yaps
BOHR atom modeline gre, birim atom, merkezinde 10-11mm apnda bir ekirdek
ve bu ekirdei evreleyen elektronlardan oluur. Atom yaklak 10-7mm'lik bir apa
sahiptir.
ekil 4.2.1.1. Karbon elementinin ematik atom yaps

Atomun
ekirdei,
pozitif
ykl
(+)
proton
ve
yksz
(ntr)
ntron
paracklarndan oluur. ekirdek etrafnda dnen elektronlar ise negatif (-) ykl
olup, elektriksel yk protona eit deerdedir. Elektronlar ile protonlar sadece zt
yklere sahiptirler. Yani elektronun elektrik yk 1.60*10-19 coloumb, protonun
elektrik yk ise 1.60*10-19 coloumb'dur. ekirdek atom ktlesinin nemli bir
blmn oluturur. nk bir proton veya ntronun ktlesi 1.67*10-27 kg olup, her
35
bir elektronun ktlesi ise 9.11*10-31 kg dr. Bu rakamlara bakld zaman ekirdek
arl elektron arlnn 1836 kat kadar olduu gzkmektedir. Bundan dolay
atomun ktlesinin ekirdek ktlesini belirledii sylenebilir.
Bir atomda elektron ve proton saylar eit olduu iin atom elektriksel olarak
ntrdr. Baz atomlarn ekirdek iindeki proton says deimedii halde ntron
says deiebilir. Bu durumda atomun izotoplar meydana gelir. Yani atomun proton
says ntron saysndan farkl se o atoma izotop atom ad verilir.
ekil 4.2.1.2. Bohr atomunun elektron yrngelerinin ematik dorultular

4.2.2. kincil kuantum says ( I )
Atom ekirdei etrafndaki elektronlarn bulunduu her bir ana kabuk, bir elektron
bulutu eklindedir. Bu kabuk ierisinde farkl enerji seviyelerine sahip ve
elektronlarn hareket ettii yrngeler vardr. Bu yrngeler ikincil kuantum says
( I ) olarak ifade edilirler. kincil kuantum saysnn deeri, birincil kuantum
saysnn deerine bal olup, (n-1) ile bulunur. Dolays ile ikincil kuantum saylar;
0, 1, 2, 3 olarak belirlenir. Genellikle karkla sebep olmamak iin ikincil kuantum
saylar s, p, d, f harfleri ile gsterilir. rnein;
36
1 = 0 yerine "S" harfi kullanlr.

1 = 1 yerine "p" harfi kullanlr.
1 = 2 yerine "d" harfi kullanlr.
1 = 3 yerine "f" harfi kullanlr.
Her
bir
s,p,d,f
yrngelerinde
belirli
sayda
elektron
bulunabilir.
S yrngesinde 2 adet elektron, p yrngesinde 6 adet elektron, d yrngesinde 10

adet elektron ve f yrngesinde 14 adet elektron bulunabilir.
ekil 4.2.2.1. Alminyumun K, L, M ana kabuklarndaki elektron dizilileri

4.2.3. Elektron dnme kuantum says (Ms)
Elektron dnme kuantum says elektronun kendi ekseni etrafnda, iki farkl dnme
ynnn olabileceini ifade etmektedir. Bu iki farkl dnn biri saat yelkovan
ynnde olup dieri ise bunun zt ynndedir. Bu dnler iin alacaklar deerler,
ya +1/2 yada - 1/2 dir.
37
ekil 4.2.3.1. Bohr atomu elektron yrngeleri animasyonu
ekil 4.2.3.2. Helyum atomunun elektron dnme hareketleri animasyonu
38
4.3. Atomlar Aras Balar

Atomlar bir arada tutan coulomb ekme kuvvetlerinin gcne gre kuvvetli ve zayf
balar olmak zere iki grup atomsal ba vardr. yonik, kovalent ve metalik balar
kuvvetli balar snfna girer. Ba enerjileri kuvvetli balarn onda biri kadar olan
Van der waals ba zayf ba olarak adlandrlr. Zayf balar hemen hemen btn
maddelerde bulunur.
izelge 4.3.1. Atomlar aras ba eitleri
Ba tr
Malzeme
Ba enerjileri(kcal/mol)
NaCl
153
MgO
239
Si
108
C (elmas)
Al
170
77
Metalik ba
Fe
97
Van der Waals ba
W
Ar
203
1.8
yonik ba
Kovalent ba
4.3.1. yonik Balar

Elementler, atomlarn d kabuklarndaki valans elektron saysna bal olarak ya bu
elektronlar vererek ya da d kabuuna baka bir element atomundan elektron
alarak, kararl hale geme eilimindedirler. iyona katyon, + iyona ise anyon ad
verilir. iyon ile + iyon arsndaki coulomb ekme kuvveti, bir iyonik ba oluturur.
Bu ba bir metal atomun (Na, Mg gibi) metal olmayan (Cl, O gibi) bir atoma
elektron vermesi ile gerekleir.
yonik baa en gzel rnek, Na ve Cl elementlerinin iyonik ba sonucu meydana
gelen bildiimiz yemek tuzudur. (NaCl) Na elementinin en d yrngesinde bulunan
bir valans elektronunu kolaylkla Cl elementine vererek, + ykl iyon haline gelir.
Ayn ekilde son yrngesinde yedi valans elektronu bulunan Cl elementi de kolayca
39
Na elementinden bir elektron alarak iyon haline gelir. Bylece elementler kararl
hale gelmi olur. Her iki iyon arasnda meydana gelen ekme kuvveti sayesinde,
NaCl kristali meydana gelir. Bu ba metal atomlar ile metal olmayan elementlerin
atomlar arasnda oluur.
ekil 4.3.1.1. NaCl kristalinde meydana gelen iyonik ba oluum animasyonu
ekil 4.3.1.2. NaCl kristali atomlarnn dizili animasyonlar
40
inko ile klor elementleri arasnda meydana gelen iyonik ban oluumu;
inko ile klorun elektron dizilileri u ekildedir.
Zn=1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2
Cl=1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
Zn'nin valans elektronu iki olduu iin, Zn son yrngesinden iki elektron verip Zn2+
haline gelme eilimindedir. Cl atomu ise son yrngesindeki elektron saysn 8'e
tamamlamak iin bir elektron alp Cl1- iyonu oluturma eilimindedir. Zn ile Cl
atomlarnn iyonik ba ile balanabilesi iin Zn iki adet Cl atomuna elektron
vermelidir. Bu yzden Zn ile Cl arsnda iyonik ba ZnCl2 molekl eklinde oluur.
4.3.2. Kovalent Balar
Atomun d kabuundaki elektron says tam dolu deilse elektron vererek, elektron
alarak veya elektronlar paylaarak kararl hale geme eilimindedir. Bir atom,
komu bir atomla en d kabuundaki valans elektronlarn paylaarak kararl hale
geiyorlarsa, bu tr elektron paylamndan ortaya kan baa kovalent ba ad
verilir. Pek ok metalik olmayan element molekllerinde (H2, Cl2, F2 gibi) ve farkl
atom ieren molekllerde ( H2O, CH4 ) kovalent ba mevcuttur. Genellikle kovalent
bal malzemeler dk sneklie sahip olup, elektrik ve s iletkenlikleri de zayftr.
ekil 4.3.2.1. H2O molekl

Kovalent balar arasndaki alar ve ba uzunluklar belli olduu iin bunlara ynl
ba denir. Aadaki ekilde grld gibi CH4 moleklnde her kovalent ba
arasnda 109.5o lik a olan bir yap meydana gelir.
41
ekil 4.3.2.2. Metan (CH4) moleklndeki kovalent ba arasndaki 109.5olik a

animasyonu
ekil 4.3.2.3. Metan moleklndeki kovalent ba animasyonu
42
Atomlarn d kabuundaki elektronlar paylaarak meydana gelen kovalent balar

ok kuvvetlidir. Bu balar koparabilmek iin yksek enerjilere ihtiya duyulur.
Fakat kovalent bala balanm molekllerin d kabuklarndaki elektron ihtiyac
tamamlanmam olduundan, komu molekllerin ekme kuvveti ok zayftr.
Dolaysyla bu tarz moleklleri koparmak iin dk bir ba enerjisine ihtiya vardr.
C atomlarnn kovalalent ba ile balanarak meydana getirdikleri elmasta ise balar
ok kuvvetlidir. C'un d kabuundaki drt valans elektronu komu C atomlarnn
elektronlar ile paylalarak tamamen d kabuktaki elektronlardan ibaret bir kovalent
ba meydana getirir. Bu tarz bir ba ile balanan elmas ok sert olup bu balar
koparabilmek iin 3300 oC ye kadar stlmas gerekir.
ekil 4.3.2.4. Elmasn yaps ve kovalent ban ematik gsterimi
Bu ban en nemli zellii, elektronlarn skca tutulmas ve komu atomlar

tarafndan eit olarak paylalmasdr.
Baz element atomlar bir veya iki elektronunu komu atomlarla paylaarak
daha kararl bir yap olutururlar.
Kovalent balar ok salam olmalarna ramen, bu ekilde balanm

maddeler zayf sneklik ve elektrik iletkenliine sahiptir.
43
4.3.3. Metalik Balar

Metalik ba, metallerde grlen bir ba eididir. Metal atomlarnn d
kabuklarndaki elektronlar, i kabuklarndaki elektronlara gre atom ekirdeine
daha zayf baldrlar. Dolaysyla d kabuktaki bu valans elektronlar kolaylkla
atomdan ayrlarak serbest kalabilirler. Dier elektronlar ekirdee skca bal olup,
serbest kalanlar ise bir elektron bulutu meydana getirirler. D kabuundaki
elektronlar brakan atom pozitif ykl iyon haline geer. Serbest kalan negatif ykl
elektronlar bu iyonlar arasnda bir bulut oluturacak ekilde hareket ederler. Pozitif
ykl iyonlarla negatif ykl elektronlar birbirlerini ekerek kuvvetli bir metalik ba
olutururlar.
ekil 4.3.3.1. Metalik ban boyutlu gsterimi

Metalik bal malzemelerin ekil deitirebilme zellii ok iyidir. Serbest haldeki
elektronlar rahata hareket edebildikleri iin metallerin elektrik ve sl iletkenlii de
iyidir. Atomlar dzenli bir ekilde dizildikleri iin kristal yaps meydana getirirler.
Metalik ba ile bal malzemeler, serbest elektronlara sahip olduklarndan elektrii
ve sy iyi iletirler.
44
ekil 4.3.3.2. Metalik ba animasyonu

4.3.4. kincil Balar (Wan der Walls Balar)
Van der Waals ba iyonik, kovalent ve metalik balardan daha zayf bir ba olup
sahip olduu enerji kuvvetli balarn onda biri kadardr. Van der Walls balar
molekller veya atomlar arasndaki kutuplama sonucunda ortaya kar. Bu ba
soygaz atomlar arasnda ve elektron ihtiyac kalmam molekller arasnda olmak
zere iki ekilde oluur.
ekil 4.3.4.1. Tm atom ve molekllerde geici kutuplama, Srekli kutuplama

(Asimetrik ve Polar molekllerde) (Callister, 2003)
45
Elektron ihtiyac kalmam molekller arasndaki Van der Walls bana en iyi rnek
su'dur. Hidrojen atomlar ile oksijen atomlar kovalent bala balanarak H2O
molekln oluturmaktadr. H2O moleklleri ise birbirlerine Van der Walls ba ile
balanarak su' yu olutururlar. Suyun oluumunda O2 ierisindeki ykl elektronlar
+ ykl hidrojenlerden daha uzaa kaymlardr. Bunun sonucunda bir yk denge
farkll ortaya kar.- kutuplu O2 kendisine yakn dier su moleklnn + kutuplu
hidrojenini eker. Bylece bir su molekln dier bir su molekl ile Van der Walls
ba yaparak su meydana gelir, buna hidrojen ba da denilir. Suyu kaynama
noktasna kadar sttmz zaman zayf ba olan molekller aras Wan der Walls
ba kopar ve su buharlar. Fakat kovalent ba ile balanan oksijen atomu ile
hidrojen atomunu birbirinden ayrmak iin ok daha yksek scaklklara ulamak
gerekir.
ekil 4.3.4.2. Sudaki hidrojen balarnn molekler seviyedeki gsterimi ve buzun

kristal yaps (Zhigilei,2002)
Monomerlerin molekler yaps ekil 4.3.4.3de gsterilmitir. izgisel naylon
zincirinde, bir su molekl oluturmak iin hegzametilen daiminden (ekil 4.3.4.3
soldaki molekl) bir hidrojen atomu kopar ve adipik asitten (sadaki molekl) bir
OH grubu molekl koparak hidrojen atomu ile birleir. Bylece bir su molekl
meydana gelmi olur. Geriye kalan dier iki moleklde izgisel naylon zincirini
olutururlar.
46
ekil 4.3.4.3. Monomer molekllerin yaps ve bir su molekl oluumu animasyonu

(http://www.succeed.ufl.edu/content/Russ%20VIMS/nylonbnd.movden deitirilerek
alnmtr, 2004)
Bu animasyonda bulunan atomlarn tasarm ve hareketleri 3D Studio Max

programnda yaplm olup, Macromedia Flash programnda tasarlanarak zamana
gre hareketlendirilmesi salanmtr. Bylece iki farkl animasyon programndan
faydalanlarak daha stn nitelikte bir animasyon oluturulmutur.
4.3.5. Atomlar Aras Denge Mesafesi
Bir malzemenin yapsn atomlar aras mesafe ve atomlarn dizili biimleri belirler.
Denge mesafesi, atomlar veya iyonlar arasndaki itme ve ekme kuvveti etkisiyle
meydana gelir. Aadaki animasyonda atomlar arasndaki mesafe ile itme ve ekme
kuvveti arasndaki mesafe grlmektedir. Zt iaretli iki iyon arasnda meydana gelen
ekme kuvveti sayesinde, iyonlar aras mesafe azalr. yonlar birbirine temas
ettiinde iyonlarn eksi ykl elektronlar arasnda da bir itme kuvveti meydana
gelerek iyonlar aras mesafenin daha da azalmasn nler. Atomlar aras toplam
kuvvet (FT), ekme kuvvetinin (F) ve itme kuvvetinin (F) toplamna eittir. yonlar
arasdaki ekme ve itme kuvvetinin eit olduu noktada toplam kuvvet sfr olur.
Yani denge meydana gelir. Denge halindeki iki iyon arasndaki uzakla atomlar
aras denge mesafesi ad verilir ve iki iyon yarapn toplamna eit olacaktr.
47
Denge durumunda bulunan bir atom iftinin merkezleri arasndaki uzakla atomlar
aras uzaklk denir.
ekil 4.3.5.1. Atomlar aras denge mesafesinin gsterilmesi
ekil 4.3.5.2. Denge mesafesi ve scaklk

Bu animasyonlarda bulunan atomlarn tasarm ve hareketleri 3D Studio Max
programnda yaplm olup, st ksmlarnda bulunan grafikler Macromedia Flash
programnda tasarlanarak zamana gre hareketlendirilmesi salanmtr. Bu iki ayr
48
uygulamann egdml olarak hareket edebilmeleri iin Macromedia flash program

kullanlmtr.
ekil 4.3.5.3. Atomlar aras denge durumu potansiyel enerji grafii

Denge durumu, atom iftine etki eden ekme ve itme kuvvetlerinin eit olduu
durum demektir.
Malzeme zellikleri le Atomlar Aras Mesafe Ve Ba Enerjisinin likisi:

Malzemelerin zgl arl, kimyasal zellikleri, optik zellikleri, elektrik ve s
iletkenlii, sl genleme, ergime ve buharlama scaklklar, elastisite modl ve
mukavemet zellikleri atomlar aras ba trne ve ba enerjisine bal olarak
belirlenir.
Ergime scakl: Scaklk arttka atomlar aras mesafede byr. Mutlak sfr
scaklnda atomlar aras mesafe dengededir. Bu denge mesafesinde ba enerjisi
minimum seviyede olup ba enerjisi ukurunun en alt noktasn gsterir. Ba enerji
ukuru ne kadar derinse o malzemenin atomlar ars bann koparmak iin o kadar
fazla enerjiye ihtiya vardr. Dolaysyla malzemenin ergime scakl o oranda
yksek olur.
Isl genleme: Ergime scakl yksek olan malzemelerin sl genlemeleri daha
dktr. Yksek ergime scaklna sahip malzemelerde scaklk arttka atomlar
aras mesafe daha yava byr. Dolays ile bu malzemelerin sl genlemeleri
dktr.
49
ekil 4.3.5.4. Ergime scaklnn sl genlemeye etkisi

Bu animasyonda bulunan atomlarn tasarm ve hareketleri 3D Studio Max
programnda yaplm olup, Macromedia Flash programnda tasarlanarak zamana
gre hareketlendirilmesi salanmtr.
Elastisite modl: Atomlar aras toplam kuvvet erisinin sfr olduu noktadaki
eimi, malzemenin elastisite modln verir. Ba enerji ukurunun derinlii arttka
erinin eimi de o oranda artmaktadr. Dolays ile malzemenin elastisite modl de
artacaktr.
ekil 4.3.5.5.de iki farkl malzemeye ait enerji-atomlar aras mesafe erileri
gsterilmektedir.
ekil 4.3.5.5. Ba enerjisi Atomlar aras mesafe grafii
50
Burada X malzemesinin ergime derecesi, Y malzemesinden daha yksektir. nk X

malzemesinin ba enerji ukuru daha derin olup, ba enerjisi de o oranda yksektir.
Bylece X malzemesini ergitmek iin daha fazla enerjiye ihtiya vardr. Yine X
malzemesinin ergime derecesi, Y malzemesinden daha yksek olduu iin X
malzemesinin sl genlemesi Y malzemesinden daha dktr. Y malzemesinin sl
genlemesi daha yksektir.
4.4. Atomlarn Dizilileri
Atomlarn dizilme ekillerine bal olarak, malzemelerin zellikleri ve mikro yaplar
deimektedir. Atomlarn dizili ekillerini amorf, molekler ve kristal yap olmak
zere grupta inceleyebiliriz.
Amorf Yap (Dzensiz yap): Atomlar dzensiz bir ekilde dizilmilerse byle bir
yapya amorf yap (dzensiz yap) ad verilir. Gazlar, svlar ve kat maddelerden
cam, amorf yapl maddelerdir.
ekil 4.4.1. Amorf yapl atomlarn boyutlu gsterimi
51
Molekler yap: Kuvvetli balarla balanm atomlardan oluan molekller,

birbirleri ile zayf balarla balanarak bir arada bulunuyorlarsa bu tr yaplara da
molekler yap denir.
Molekler yapl malzemelerde, molekl ierisinde dzenli bir dizili sz konusu
iken molekller aras rasgele bir dizilie sahiptirler. Su (H2O); karbon dioksit (CO2) ,
O2; N2 ve birok polimer malzemeler molekler yapya sahiptirler.
ekil 4.4.2. Molekler yapya sahip Si2O molekl animasyonu
ekil 4.4.3. Molekler yapya sahip H2O molekl boyutlu gsterimi
52
Kristal Yap: Atomlarn boyutlu olarak belirli bir geometrik dzene gre
dizilmeleri sonucu meydana gelen yapya kristal yap denir. Btn metaller, ou
seramik malzemeler ve baz polimerler kristal yapya sahiptirler.
ekil 4.4.4. Kristal yapnn boyutlu gsterimi

4.4.1. Kristal Yaps ve Birim Hcreler
Atomlarn boyutlu olarak belirli bir geometrik dzene gre dizilmeleri sonucu
oluan yapya kristal yap veya kristal kafesi ad verilir. Bir malzemenin kristal
yaps, kristal kafesi ierisindeki atomlarn dizilii, kafesin boyutu ve kafesin ekline
bal olarak belirlenir. Metalleri ergittiimiz zaman sv haldeki metal atomlar
dzensiz bir biimde dalmlardr. Sv haldeki metal soutularak katlatrldnda
ise, atomlar belirli bir geometrik dzene gre dizilerek kristal yapy meydana
getirirler.
Kristal yapnn tekrarlanan en kk hacimsel birimine birim hcre ad verilir.
Kristal kafesi birim hcrelerin yan yana ve st ste gelmeleriyle meydana gelir.
Birim hcre kristal kafesin btn geometrik zelliklerini tad iin, eer birim
hcrenin yap dzenini bilirsek, kristal kafesinin de yap dzenini kolayca tarif
edebiliriz.
53
ekil 4.4.1.1. Metal kristal kafesi birim hcresi ve kafes noktalar animasyonu
Kristal kafesi ierisinde atomlarn bulunduu yerlere kafes noktalan ad verilir.
Atomlar birim hcrenin kelerinde, merkezinde her bir yzeyinde veya yzey
kenarlarnda bulunabilir. Birim hcrenin boyut ve eklini tarifeden bu parametrelere,
kafes parametreleri ad verilir.
ekil 4.4.1.2. X, y ve z koordinat eksenlerine sahip bir birim hcrenin, kafes

parametrelerinin (kenar uzunluklar ve eksenler aras alar) gsterilmesi
54
4.4.2. Basit Kbik Kafes ve Atomlarnn Says

Basit kbik (BK) kafeste atomlar kpn her bir kesinde yerleir. Dolaysyla her
bir kede bir atom olursa, birim hcrede toplam sekiz atom vardr. Basit kbik
kafeste birim hcredeki tm kenarlarn uzunluu birbirine eit olup, eksenleri
arasndaki btn alar 90 dr.
NT
= Birim hcredeki toplam atom says
NKe = Birim hcrenin kelerinde bulunan atom says

NYzey = Birim hcrenin yzeylerinde bulunan atom says
N
= Birim hcrenin i ksmnda bulunan atom says
NKenar = Birim hcrenin kenarlarnda bulunan atom says

Basit kbik kafesin birim hcresinin her bir kesindeki atom, S komu birim hcre
arasnda paylalr. Dolaysyla kedeki her bir atomun 1/8 i bir tane birim hcreye
aittir. Basit kbik kafesin birim hcresinde sekiz ke olduuna gre ve her bir
kede birer atom bulunduuna gre, birim hcredeki atomlarn toplam 8 x 1 / 8 = 1
dir.
1 1
1
1
NT = 8 + 0 + 0 + 0 = 1
2 1
4
8
Birim hcredeki toplam atom says 1 olarak bulunur.

Birim hcredeki a kenar uzunluu (kafes sabiti) ile atom yarap (R) arasndaki
bant vardr. Kafes sabiti a ile atom yarap arasndaki iliki u ekilde ifade
edilebilir:
(a)BK = 2R
55
ekil 4.4.2.1. Basit kbik kafes sistemindeki atomlarn boyutlu gsterimi

4.4.3. Hacim Merkezli Kbik (HMK Kafes ve Atomlarnn Says)
Hacim merkezli kbik (HMK) kafeste, kbn her bir kesinde birer atom
bulunduu gibi kbn merkezinde de bir tane atom yerleir. HMK kafeste de birim
hcre kenarlarnn uzunlua eit ve eksenler arasndaki btn alar 90 dir. Demir
oda scaklnda HMK yapya sahiptir. Ayrca krom, tantalyum ve tungsten de HMK
yapl metallerdir.
HMK kafeste birim hcrenin her bir kesindeki atom, 8 komu birim hcre
arasnda paylalr. Dolaysyla kedeki her bir atomun 1/8 i bir tane birim
hcreye aittir. Birim hcrede 8 ke olduuna gre, ke atomlarnn toplam
8 x 1 / 8 = 1 dir. Kbn merkezinde de bir tane atom olduuna gre, HMK kafeste
toplam 2 atom vardr.
1 1
1
1
N T = 8 + 0 + 1 + 0 = 2
2 1
4
8
Birim hcredeki toplam atom says 2 olarak bulunur.
56
Aadaki animasyonda grlecei gibi, birim hcrenin alt tabanndan st taban

arasndaki kegen uzunluu 3 a dr. Bu kegen uzunluu atom yaraplarna gre
ifade edilirse 4R = 3 a olduu grlecektir.
(a)HMK = 4R/ 3
ekil 4.4.3.1. Hacim merkezli kbik kafes yaps, atomlarn yerletii yerlerin,
birim hcrede bulunabilecek atom saysnn animasyonu
4.4.4. Sk Dzenli Hegzagonal (SDH) Yaplar
SDH kafes, merkezde 1 atom ve bunu evreleyen dzenli altgen eklindeki 6
atomdan meydana gelir. Birim hcresinin ortasnda bulunan dzlemde (c ekseni) ise
3 tane ek atom daha bulunmaktadr. Mg, Cd, Be, Zn, Ti, Zr bu tip kristal yapya
sahiptir. Bu tip kristal yaplarn koordinasyon says 12dir. Atomsal dolgu faktr
0,74tr. Birim hcrenin a ve c olmak zere iki kafes parametresi vardr. c/a nn
ideal oran 1,633dr.
(a)SDH = 2R
57
4.4.5. Yzey Merkezli Kbik (YMK)

ou metallerde bulunan yzey merkezli kbik (YMK) kafes yapsnn birim
hcresi de kbik geometriye sahiptir. Birim hcrenin her bir kesinde ve her bir kp
yzeyi merkezinde birer atom yerlemitir. Bakr, gm, altn ve alminyum
YMK kafes yapsna sahip metallerdir.
YMK kafes birim hcresinde bulunabilecek atom says gsterilmektedir. YMK
kafeste birim hcrenin her bir kesindeki atom 8 komu birim hcre arasnda
paylalr. Birim hcredeki ke atomlarnn toplam 8 x l / 8 = l dir. Birim hcrenin
yzey merkezlerindeki atomlarn yars bir birim hcreye, dier yars ise komu
birim hcreye aittir. Alt tane yzeydeki birim hcreye ait atom says 6 x 1/2 = 3
tr. Sonu olarak YMK kafesin birim hcresinde l adet kelerde ve 3 adet yzeylerde
olmak zere toplam 4 adet atom vardr.
NT = (8)(l/8) +(6) (1/2) +(0)(l/1) + (0)(l/4)= 4 atom bulunur.
YMK, kafesinde birim hcrenin yzey kegeni arasndaki uzaklk 2 a dr. Yzey
kegen uzunluu atom yaraplarna gre ifade edilirse, 4R = 2 a olduu
bulunacaktr.
(a)YMK = 4R / 2
ekil 4.4.5.1. Yzey merkezli kbik kafes yapsnda atomlarn yerletii yerler ve
birim hcrede bulunabilecek atom saysnn animasyonu
58
KYM kafeste Atomsal Dolgu Faktr:

ADF = Birim kafesteki atomlarn hacmi / Birim kafesin hacmi
Ka tane atom vardr? 4 atom/kp
Atomlarn hacmi nedir? 4 x 4
R3/3
Kbn hacmi ne kadardr? a3
R ile a arasndaki iliki nedir? ADF = (16
R3/3)/a3 = 0.74
ADF, Rden bamszdr.
a = (2 2 ) R
ekil 4.4.5.2. KYM kafeste atomlarn dizilii

4.4.6. Miller ndisleri
Miller indisleri yardm ile kristal dorultular aadaki admlar takip edilerek
bulunur.
I. Adm
:Dorultu vektrnn,
balang ve biti noktalarnn noktasal
koordinatlar belirlenir,
II. Adm
:Biti noktas koordinatlarndan, balang noktas koordinatlar kartlr.
III: Adn
: Eer kartma ilemi sonucunda kesirli bir rakam bulunursa, uygun bir
tam say ile arplarak paydalar eit hale getirilir ve paydalar eit olan
kesrin paylarndaki rakamlar alnr.
IV. Adm
:Bulunan rakamlar keli parantez iine aralarna virgl koymadan [xyz]

dzeninde yazlr.
59
Eer dorultu vektr ekil 4.4.6.1de gsterildii gibi eksi blgede bileen verirse,
eksi iareti (-) indisin zerine yerletirilerek kristal dorultusu tanmlanr. ekil
4.4.6.1deki kristal dorultusu [
] dr.
ekil 4.4.6.1. Eksi blgede bileen veren kristal dorultusu
ekil 4.4.6.2. Kristal kafes noktalarnn koordinatlarnn animasyonu
60
4.4.7. Kristal Dzlemleri

Kafes ierisinde atomlar kristal dzlemleri boyunca dizilirler. Atom dizililerinin
sklk veya seyrekliine gre, malzeme zellikleri deiir. ekil 4.4.7.1de hacim
merkezli kbik kafeste (110) kristal dzlemi ve bu dzlem ierisinde bulunan
atomlar gsterilmektedir.
ekil 4.4.7.1. Hacim merkezli kbik kafeste (110) kristal dzlemi ve dzlem
ierisinde bulunan atomlarn animasyonu
ekil 4.4.7.2. Kbik kristal kafeste gsterilen A ve B kristal dzlemlerinin

animasyonu
61
ekil 4.4.7.2de gsterilen A kristal dzleminin Miller indislerini u ekilde

bulabiliriz:
I. Adm: Kristal dzleminin x, y, z eksenlerini kestii noktalar: 1, 1/2, 1/ 2
II. Adm: Belirlenen bu noktalarn tersi alnr: 1/1, 2/1, 2/1
III. Adm: Elde edilen kesirli saylar ortak bir arpanla arplarak, en kk tam
saylar elde edilir:
1 x (1/1, 2/1, 2/1) = 1, 2, 2
IV. Adm: Kristal dzleminin gsterilii: (1 2 2)
ekil 4.4.7.2de gsterilen B kristal dzleminin Miller indisini u ekilde bulabiliriz:
I.Adm: Kristal dzleminin x, y, z eksenlerini kestii noktalar: 1/3, , 1
II. Adm: Belirlenen bu noktalarn tersi alnr: 3/1, 1/ ,1/1
III. Adm: Kaldrlacak kesir olmad iin u ekilde ifade edilir: 3, 0, 1
IV. Adm: Kristal dzleminin gsterilii: (3 0 1)
Hegzagonal kafesin Miller indislerini bulurken x, y, z, eksen takm yerine, a1, a2,
a3, z olmak zere drt eksen takm kullanlr. Dolaysyla kristal dzlemler
rakamla deil, drt rakamla ifade edilir. ekil 4.4.7.2'de hegzagonal kristal kafesinde
rnek kristal dzlemleri gsterilmektedir. Hegzagonal kafesin Miller indislerini
bulurken takip edilen admlar nceden ifade edildii admlarn aynsdr.
ekil 4.4.7.3. Hekzogonal kristal kafesinde gsterilen rnek kristal dzlemlerin

animasyonu (1. adm)
62
ekil 4.4.7.4. Hekzogonal kristal kafesinde gsterilen rnek kristal dzlemlerin

animasyonu (2. adm)
ekil 4.4.7.4de gsterilen hegzagonal kristal kafesin A kristal dzleminin Miller
indislerini u ekilde bulabiliriz;
A kristal dzlemi iin:
I. Adm: Kristal dzleminin a 1 , a2, a3, z eksenlerini kestii noktalar: , , , 1
II. Adm: Belirlenen bu noktalarn tersi alnr: l / , 1/ , l / , 1 / 1
III. Adm: Elde edilen kesirli saylar ortak bir arpanla arplarak, en kk tam
saylar elde edilir. l x ( l / , l / , l / , 1/1) =0, 0, 0, l
IV. Adm: Kristal dzleminin gsterilii: (0001)
4.4.8. Dorusal Atom Younluu
Metaller en sk dizilen atom dzlemleri dorultusunda plastik ekil deiimine urar.
Bu kristal dzlemler zerindeki atom dizili sklna Dorusal atom younluu
denir.
63
ekil 4.4.8.1. Hacim merkezli kbik kafeste [100] kristal dorultusu ve atomlar aras
mesafe animasyonu
ekil 4.4.8.1de gsterilen HMK kafesin [100] kristal dorultusunun dorusal atom
younluunu u ekilde hesaplanr;
HMK yapsnn kafes sabiti a ile atomlarn yar aplar arasndaki iliki a = 4R / 3
dr. ekil 4.4.8.1de [100] dorultusu ve ierisindeki atomlar gsterilmektedir. Bu
dzlem zerindeki atomlarn toplam uzunluu 2R dir.
4.4.9. Dzlemsel (Planar) Atom Younluu

Kristal dzleminde bulunan atomlarn alannn, kristal dzlemi alanna oran olarak
tanmlanr.
64
ekil 4.4.9.1. YMK kafesi ierisinde (110) kristal dzlemi animasyonu

ekil 4.4.9.1de gsterilen YMK kafesin (110) dzlemindeki dzlemsel atom
younluunu u ekilde bulunur.
lk olarak (110) kristal dzleminin YMK kafesi ierisindeki yerini belirlemek
gerekir. (110) dzlemini dikdrtgen eklinde olduu iin AC ve AF uzunluklarn
bularak, kristal dzleminin alan hesaplanr.
AC = 4R
ve
AF = 2R / 2
Kristal dzlem alan = (4R) (2R2) = 8R2 2

Kristal dzlemindeki atomlarn alann hesaplayabilmek iin, bu dzlem ierisindeki
atom saysnn da bilinmesi gereklidir. ekil 4.4.9.1de de grlecei gibi, (l10)
dzleminin drt kesinde atomun 1/4 dilimi ve iki yzeyde ise atomun 1/2 dilimi
vardr. Bu kristal dzleminin toplam (4 x 1/4) + (2 x 1/2) = 2 atomu vardr. Atomlar
daire olarak dnrsek bu dzlemdeki atomlarn alan; 2 ( R2) dir.
65
4.4.10. Sk Paket Kristal Yaplar

Atomlar daima en sk paket oluturacak ekilde dizilme eilimi tarlar. Sk paket
HSP ve sk paket YMK birim hcreleri tanmlanrken harf sistemi kullanlr. ekil
4.4.10.1.de HSP sk paket dzlemleri gsterilmektedir. HSP yapnn stteki ve
tabandaki (0001) dzlemleri A harfiyle adlandrlmtr. Bu iki dzlem ortasnda B
harfiyle adlandrlan (0002) dzlemi yer alr. A ve B dzlemleri birbirlerine paralel
ve srekli birbirini takip edecek ekilde dizilirler HSP de sk paket dzlemleri AB
AB AB ....... eklinde tarif edilir.
ekil 4.4.10.1. Hegzagonal Sk Paket Kafeste AB AB . dzlemlerinin

boyutlu gsterilmesi
ekil 4.4.10.1de gsterilen tek bir HSP kafesinde birim hcredeki atom says 6dr.
3 atom orta tabakada bir gen oluturmaktadr. Hem alt hem de st tabakalarda
mevcut bulunan 6ar adet 1/6 atom toplandnda 2 adet atom oluturmaktadrlar.
6 2
1
= 2 (alt ve st tabakalardaki atom says)
6
Yine hem alt hem de st tabakada yarm atom bulunmaktadr. Bunlarda

toplandnda 1 atom eder. Bylece tek bir HSP kafesinde 3 + 2 + 1 = 6 atom
bulunur.
66
ekil 4.4.10.2. HSP kafesinde birim hcre animasyonu

ekil 4.4.10.3deki animasyonda YMK kristalinin sk paket dizilisi gstermektedir.
YMK sisteminde sk paket istiflenmesi fiili dzlemlerine paralel olacak ekilde
gerekleir. B dzlemindeki atomlar A dzleminin stndeki boluklara yerleir. C
dzlemindeki atomlar B dzleminin stndeki boluklara yerleir. A dzlemindeki
atomlar C zerindeki boluklara uyar. A, B, C dzlemleri birbiri rerinde srekli
olacak ekilde istiflenerek dizildikleri iin, YMK kristali sk paket ABC ABC ABC
........ eklinde tarif edilir.
ekil 4.4.10.3. YMK sk paket kafeste ABC ABC Dzlemlerinin animasyonu
67
4.5. Kristal Yap Hatalar

Malzemelerin kristal yaps teorik olarak ne kadar dzenli ve tekrar edilen yaplar
olarak kabul edilseler de gerekte kristal yaplar bir takm hatalar veya kusurlar
iermektedirler. nk kristal kafesi ierisindeki baz atomlar yerinden kaym
olabilir, kristal kafesinin birim hcre kelerinde (kafes keleri) atom olmayabilir,
byk veya kk apl yabanc atomlar ana kafes atomlar arasnda bulunabilir.
Dolaysyla bu gibi etkenler kristal kafesi ierisindeki atomlarn dzensiz bir ekilde
dizilmesine sebep olmaktadrlar. Malzemelerde kristal yap hatalarnn varl,
malzemelerin mekanik, elektrik, younluk ve plastik ekil deitirme gibi
zelliklerini etkilemektedir.
4.5.1. Noktasal Hatalar
Bir veya birka atomun sebep olduu blgesel kafes dzensizliklerine noktasal
hatalar ad verilir. Tek boyutlu olan noktasal hatalar atom boluklar, ara yer
atomlar, yer alan atomlar, Frenkel ve Schottky hatalar olmak zere be eittir.
4.5.1.1. Atom Boluu
Eer bir atom kristal kafesinde bulunmas gereken yerde bulunmuyorsa, o kafes
blgesinde eksik bir atom var demektir. te bu eksik atom sebebi ile oluan bo
kafes kesine atom boluu ad verilir.
ekil 4.5.1.1.1. Atom boluu animasyonu
68
Atom boluklar katlama esnasnda, yksek scaklklarda ve radyasyon etkenlerine

bal olarak oluabilirler. Metallerin katlamas esnasnda, atomlarn hatal olarak
yerlemelerinden dolay kafes noktalarnda atom boluklar meydana gelebilir.
Yksek scaklklara kadar stlan metalin atomlar titremeye balar ve atomlar aras
mesafeler byr. Titremeye balayan baz atomlar bulunduklar kafes noktalarndan
baka kafes noktalarna frlamalar sonucu atom boluklar oluabilir.
4.5.1.2. Yer Alan ve Ara Yer Atom Hatalar
Ara yer ve yer alan atom hatalar, kristal kafesi ierisindeki fazladan yabanc bir
atomun varln bizlere ifade eder. Eer yabanc atomlar ana kristal kafes
atomlarnn yerlerini alrlarsa buna yer alan atomlar ad verilir.
ekil 4.5.1.2.1. Arayer atomu animasyonu

Eer yabanc atomlar, ana kafes atomlarnn aralarna yerleirlerse buna ara yer atom
hatas denir. Ara yer atom boyutlar ana kafes atom aralklarndan ok kk olduu
zaman, ana atomlar arasndaki boluklara rahatlkla yerleebilirler. rnein, demir
kafesi ierisinde ok kk atom yaraplarna sahip hidrojen atomlar, ara yer atomu
olarak bulunabilir.
69
ekil 4.5.1.2.2. Arayer atom hatas eitli animasyonlar (http://www.succeed.ufl.edu/

content/Russ%20VIMS/, 2004)
4.5.2. izgisel Hatalar

Bir kristal yapsndaki izgisel hatalara dislokasyon ad verilir. Dislokasyon, bir
kristalin mkemmel iki blm arasnda yap dzeni bozulmu bir blge anlamna
gelir ve kristalin kaym blgesiyle kaymam blgesi arasnda snr oluturan
izgisel hata olarak tanmlanr.
4.5.2.1. Kenar Dislokasyonu
Kenar dislokasyonu kristal kafesi ierisindeki atom dzlemleri arasnda oluan eksik
bir dzlemin kenar biimindedir. Mkemmel bir kristalden bir veya iki sra atom
tabakasnn karlmas ile de oluabilir. Kenar dislokasyonu
simgesiyle gsterilir.
70
ekil 4.5.2.1.1. Kenar dislokasyonu animasyonlar (http://www.succeed.ufl.edu/

content/Russ%20VIMS/, 2004)
4.5.2.2. stifleme Hatas

Yzey merkezli kbik kafes yapsna sahip metallerde istifleme hatas meydana gelir
ve sk dzenli dzlemlerin dizili srasn deitirir. Mkemmel bir YMK kafes
yapsnda normalde ABCABCABC dzeninde sralanmas gerekirken dzlemlerin,
herhangi bir nedenle ABCABABCABC dzeninde sralanmas sonucunda istifleme
kusuru olumu olur.
71
ekil 4.5.2.2.1. Skpaket YMK istifleme, Sk paket YMK istifleme hatas

4.6. Difzyon
Difzyon maddelerin youn olduklar ortamdan az youn olduklar ortama doru
yaylmalardr. Difzyon iin molekllerin hareketli olmas gerekir. Difzyon iki
ortamn younluklar eit oluncaya kadar devam eder. 0 oC ve daha dk scaklkta
difzyon durur. Difzyon hzna konsantrasyon fark, scaklk ve molekl bykl
etkilidir.
ekil 4.6.1. Sudaki difzyon olay
72
4.6.1. Boluk Difzyonu

Bir kristal kafes ierisinde atom boluu varsa, boluk etrafndaki atomlardan bir
tanesi kendi yerini terk ederek bu boluu doldurur. Bu esnada ise hareket eden
atomun kendi yeri bo kalr. Bu bolua ise dier bir atom yerleir ve bu olay
devreder bir ekilde srer. Atomlarn bu ekildeki hareketlerine boluk difzyonu
denir. Kristal kafesi ierisinde ne kadar atom boluu varsa, boluk difzyonu o
kadar ok etkilidir. Metaller yksek scaklklara kartldklar zaman, atom
boluklar artmaktadr. Dolaysyla metallerin yksek scaklklardaki difzyonunda,
bu mekanizma olduka nemli bir rol oynar.
ekil 4.6.1.1. Boluk difzyonu animasyonu

4.6.2. Ara Yer Difzyonu
Ara yer mekanizmasnda kristal kafesi ierisinde mevcut olan kk apl bir ara yer
atomunun, kafes ana atomlar arasndan gemesi sonucu meydana gelen atom
hareketine ara yer difzyon mekanizmas denir. Hidrojen, karbon, azot ve oksijen
gibi ara yer boluklarna girebilecek kadar kk atomlar, baz metaller ierisinde ara
yer difzyon mekanizmas ile hareket ederler.
73
ekil 4.6.2.1. HMK kafese sahip demir ierisinde ara yer difzyonu ile hareket eden
karbon atomu animasyonu
4.6.3. Halka Difzyonu
Baz metallerin kristal kafesleri ierisinde birbirlerine deerek halka eklinde
bulunan atomlar ayn ynde beraberce hareket ederek birbirlerinin yerini alrlar.
ekil 4.6.3.1. Halka difzyonu animasyonu
74
4.6.4. Kararl Durum Difzyonu (I. Fick Kanunu)

Difzyon olaynda bir taraftan dier tarafa doru geen atomlarn says olduka
nemlidir. Birim zamanda birim alandan geen atom saysna, atomsal yaynm ak
ad verilir. Atomlar aras yaynm aknn (J) genel matematiksel ifadesi u
ekildedir:
J = Atomsal yaynm ak (atom/m2 saniye)
N = Belirli bir zaman aralnda geen atom says (atom)
A = Atomlarn getii alan (m2 )
T = Atomlarn A alan ierisinden geme zaman (saniye)
Eer atomsal yaynm ak, zamana bal olarak deimiyor ise, kararl hal
difzyonu sz konusudur. Fick kanunu; x yn boyunca dfzyon aks
konsantrasyon gradyan ile orantldr olarak tanmlanr.
ekil 4.6.4.1. Kararl durum difzyonu animasyonu (1.adm)
75
ekil 4.6.4.2. Kararl durum difzyonu animasyonu

4.7. Mekanik zellikler
Malzeme seiminde sertlik, mukavemet ve sneklik gibi temel mekanik zelliklere
baklr. Bu mekanik zelliklerde malzemelerin iyaplarna baldr. Bu nedenle
malzemelerin yap ve zelliklerinin iyi saptanmas gerekir.
Malzemelerin kesilmeye, delinmeye ve anmaya, ksacas plastik deformasyona
kar direnci sertlik deneyleri ile llr. Malzemelerin statik yk altndaki davran
ve statik yke dayanm ekme ya da basma deneyleri ile belirlenir. Malzemelerin
darbeli yk altndaki davranlar darbe veya arpma deneyleri ile incelenir ve bu
deneyler
deiik
scaklklarda
yaplarak
malzemelerin snekgevrek
gei
scaklklar belirlenir. Malzemelerin tekrarl gerilme altndaki davranlar ve

kullanm mrleri yorulma deneyleri ile yksek scaklk ve sabit yk altndaki
davranlar ise srnme deneyleri ile incelenir.
Yaplan bu deneylerden elde edilen sonular mhendislik hesaplarndan baka, kalite
kontrol ve aratrma gelitirme amacyla da kullanlr.
76
4.7.1. Sertlik Deneyi

Bir malzemenin izilmeye, kesilmeye, anmaya ve delinmeye kar gsterdii
dirence sertlik denir. Bilimsel anlamda baklacak olursa bir malzemenin dislokasyon
hareketine veya plastik deformasyona kar gsterdii diren sertlik olarak ifade
edilir.
Malzemeler zerinde yaplan en genel deney, sertliinin llmesidir. Bunun balca

sebebi, deneyin basit oluu ve dierlerine oranla numuneyi daha az tahrip etmesidir.
Dier avantaj ise, bir malzemenin sertlii ile dier mekanik zellikleri arasnda
paralel bir ilikinin bulunmasdr. rnein eliklerde, ekme mukavemeti arttka
sertlikte artmakta, mukavemet azaldka sertliinde azald gzlemlenmektedir;
dolaysyla, yaplan basit sertlik lmesi neticesinde malzemenin mukavemeti ve
mikro yaps hakknda bir fikir edinmek mmkndr.
Sertlik lme genellikle, konik veya kresel standart bir ucun malzemeye
batrlmasna kar malzemenin gsterdii direnci lmekten ibarettir. Uygun olarak
seilen sert u, tatbik edilen bir yk altnda malzemeye batrldnda malzeme
zerinde bir iz brakacaktr. Genel deyimle malzemenin sertlii, bu izin bykl
ile ters orantldr. Ykn uygulanma sresi malzemenin yapsna ve muayene
usulne bal olmakla birlikte 2-30 sn arsnda deimektedir.
Bugn laboratuarlarda uygulanan sertlik lme yntemleri unlardr:
Brinell sertlik lme deneyi,
Rockwell sertlik lme deneyi,
Vickers sertlik lme deneyi,
Mikro - sertlik deneyi,
77
4.7.1.1. Brinell Sertlik lme Deneyi

Bu deneyde, ekil 4.7.1.1.1deki animasyonda da gsterildii gibi sertletirilmi
elik veya tungsten karbrden yaplan bir bilye, kalibrasyonu yaplm bir cihaz
kullanlarak, belirli bir yk ile malzemenin yzeyine batrlr ve malzeme yzeyinde
meydana gelen izin ap llr.
ekil 4.7.1.1.1. Brinell sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum
ekil 4.7.1.1.2. Brinell sertlik lme deneyi animasyonu son durum
78
Genellikle 10 mm apnda bir bilye ile malzemenin yzeyine yk uygulanarak

meydana getirilen izin kresel yzey alan, izin ap ile bilyenin ap kullanlarak
bulunur. Brinell sertlik deeri (BSD), bilye zerindeki yk bu kresel yzey alanna
blerek hesaplanr.
Burada;
P= Kg cinsinden uygulana yk
D= Milimetre cinsinden bilye ap
d= Milimetre cinsinden izin ap
Standart deney artlarnda bilye ap 10 mm, uygulanan yk 3000 kg, tatbik sresi
10-15 sn kadardr.
Standart olarak kullanlan ykler ( 500, 1500 veya 3000 ) numuneye yava yava
artacak ekilde uygulanmal darbeli yklenmeler nlenmelidir. Ayrca yk numuneye
dik gelecek ekilde uygulanmaldr. Ykn uygulama sresi yumuak metaller
dnda 10 -15 sn dir. Yumuak metallerde bu sre 30 sn veya daha fazla olabilir.
Meydana gelen izin ap en az bilye apnn %25 i kadar olmaldr. nk iz ap
kldke deneydeki hata oran artacaktr.
Belirli malzemenin farkl sertliklerini mukayese edebilmek iin o malzemeye ait
sertlik deerlerinin, izelge 4.7.1.1.1'de tavsiye edilen snrlar ierisinde olabilecek
ekilde, tek bir yk kullanarak llmesi nerilir.
izelge 4.7.1.1.1. Standart brinell deneyinde uygulanan yke gre tavsiye edilen
snr deerler
79
4.7.1.2. Rockwell Sertlik lme Deneyi

Rockwell sertlik deeri, malzeme zerine, batc bir u yardmyla nce sabit belirli
kk bir ykle bastrldnda meydana gelen izin dip ksm, balang noktas
olarak alnr. Yk daha yksek belirli bir derecede arttrlp daha sonra tekrar nceki
yke dnlmek suretiyle elde edilen derinlik fark llr. Sertlik, balangtaki ize
nazaran byk ykn uygulanmasyla meydana gelen iz derinliindeki net artla ters
orantl bir saydr.
Bu yntemde bask bir elmas koni kullanlr. Tepe as 1200 olan koninin sivri ucu
0,2mm apnda yuvarlatlmtr.
ekil 4.7.1.2.1. Rockwell sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum

ekil 4.7.1.2.1de gsterilen animasyonda ilk olarak 10 kg lk kk bir yk ile ilk
ykleme yaplr. Bylece batc u, malzeme zerine sabitlenir ve onu yerinde tutar.
Daha sonra byk yk (100-150kg) uygulanr. llmesi gereken derinlik kk
ykten byk yke kadar arttan ileri gelen derinliktir. Byk yk uygulandktan ve
kaldrldktan sonra, kk yk hala uygulanr ve bu durumda iken derinlik deeri
llr.
80
ekil 4.7.1.2.2. Rockwell sertlik lme deneyi animasyonu son durum

Rockwell sertlik deneyinde kullanlan numuneler biim bakmndan ok eitli
olabilir. z, asl paradan karlm numune zerinde olabilecei gibi kullanlmaya
hazr parann kendisi zerinde de meydana getirilebilir. Rockwell deneyleri yeteri
derecede kaln paralar zerinde yaplarak en yksek doruluk elde edilebilir.
Numunenin yeterli kalnlkta olmamas, izin aksi tarafnda kabarklk veya baka bir
belirtinin bulunmamas ile anlalr.
Batc u sertlii llecek yzeye dik ekilde temas etmelidir. Meydana getirilen iz,
kenara ok yakn olmayaca gibi iki izde birbirine yakn bulunmamaldr. zin
merkezinin numune kenarndan uzakl en az 2,5 bilye ap, bir izin merkezi ile ona
en yakn izin merkezi arasndaki uzaklk en az 3 bilye ap kadar olmaldr.
4.7.1.3. Vickers Sertlik lme Deneyi
Piramit eklindeki dalc ucun belirli bir yk altnda ve belirli bir sre uygulanmas
ile malzeme yzeyinde meydana getirdii izin bykl ile ilgili nicelie Vickers
sertlik deeri denir. ekil 4.7.1.3.1deki animasyonda Vickers sertlik lme yntemi
anlatlmtr. Burada sertlii llecek malzeme parasnn yzeyine, taban kare
olan piramit eklindeki bir ucun belirli bir yk altnda daldrlmas ve yk
kaldrldktan sonra meydana gelen izin kegen uzunluklarnn belirtilmesiyle
animasyon tamamlanmaktadr.
81
ekil 4.7.1.3.1. Vickers sertlik lme deneyi animasyonu ilk durum
ekil 4.7.1.3.2. Vickers sertlik lme deneyi animasyonu son durum

Meydana gelen iz taban kegeni (d) olan kare bir piramittir ve tepe as dalc ucun
tepe asnn ayndr = (136). VSD, kg olarak ifade edilen deney yknn (mm)
olarak ifade edilen iz alanna blmdr.
82
ekil 4.7.1.3.3. Vickers izinin ematik gsterimi ve mikroskoptan alnn resmi

Geometrik yol ile yaplan hesap neticesinde Vickers sertlik lme deneyi iin
aadaki forml bulunur.
Burada;
d= Taban kegeni (izin)

P= kgf cinsinden uygulanan yk
= Tepe as = 1360( iz veya dalc u) dir.
Vickers sertlii ls, geni ubuklardan salara kadar her lde malzeme eidine
uygulanabilir. Bununla birlikte en sert metaller bile bu yntemle muayene edilebilir.
Genel olarak numunelerin alt ve st yzeyleri, yk bindii zaman numune hareket
etmeyecek veya kaymayacak ekilde dz olmaldr. zin bulunduu yzeyin,
kegenlerin ularnn tam olarak grnebilecei ekilde parlatlm olmas gerekir.
Metalografik parlaklk tavsiye edilir. Aksi takdirde bombeli yzeylerde okuma
dorulukla yaplamaz.
Bu yntemle en doru sonular elde edilebilmekle birlikte, geni bir lme skalasnn
kullanlmas sonularn hassasiyetlik derecesini ykseltmektedir.
83
4.7.1.4. Mikro Sertlik lme Deneyi

Bu deney, zellikle ok kk numunelerin ve ince salarn sertliklerini lmede
elverilidir. Karbrize, dekarbrize ve azotla sertletirilmi yzeylerle, elektrolitik
olarak kaplanm malzemelerin sertlilikleri de bu deney ile tespit edilebilir. Ayrca,
metalik alamlarda fazlarn sertliklerinin tespitinde, segregasyonlarn ve cam,
porselen, metalik karbrler gibi ok sert ve krlgan malzemelerin sertliklerini
lmede de kullanlr. Deney malzemesinin sertliine gre seilen uygun ykler iin,
batc ucun malzemeye girdii derinlik hi bir zaman 1 mikronu gemez.
ekil 4.7.1.4.1. Mikro sertlik lme deneyi animasyonu ilk adm

ekil 4.7.1.4.1deki animasyonda sertlii llecek numune mikroskobun tablasna
oturtulur ve oklerde net grnt elde edinceye kadar mikroskop tablas hareket
ettirilir. Bundan sonra mikroskop tablas elle, sertlik len ksmn altna getirilir ve
dmeye basarak sertlik len ucun hareketi salanr. U, otomatik olarak numuneye
batar ve 20 saniye sonra yine otomatik olarak geriye dner. Bylece numunenin
zerinde bir iz elde edilir. zin boyutlarn lmek iin mikroskobun tablas yine elle
objektifin altna getirilir ve oklerden iz gzlenir (ekil 4.7.1.4.2).
zerindeki zel taksimat ile izin boyutlar tespit edilir.
Okler
84
ekil 4.7.1.4.2. Mikro sertlik lme deneyi animasyonu son adm

4.7.2. ekme Deneyi
Malzemelerin mukavemeti hakknda esas dizayn bilgilerini saptamak ve malzemenin
zelliklerine gre snflandrlmalarn salamak amac ile, ekme deneyi yaygn
olarak yaplmaktadr. ekme deneyi standart olarak hazrlanm deney numunesinin
tek eksende belirli bir hzda ve sabit bir scaklkta koparlncaya kadar ekilmesidir.
ekil 4.7.2.1. ekme deneyi animasyonu (1.adm)
85
Deneyin yaplabilmesi iin nce, incelenmesi istenen malzemeden, talal ilem

metotlar kullanlarak standartlara uygun numuneler hazrlanr. Trk Standartlarnda
TS 138 A,B,C,D,E ve F olmak zere 6 rnek tipi bulunur. Genellikle daire kesitli
silindirik bal bir numune hazrlanr.
ekil 4.7.2.2. ekme deneyi animasyonu

4.7.2.1. Gerilme Birim ekil Deitirme Erileri
ekme deneyi sonular, belli bir miktar deformasyona veya uzamaya sebep olan
kuvvet cinsinden bulunur. ekme deneyi ile elde edilen kuvvetuzama (ykuzama)
erisini incelemek, malzemelerin deformasyon zelliklerini anlama asndan
olduka faydaldr. Numune ekline bal kalmakszn, deney lmleri gerilmenin
tek eksenli halde olduu kabul edilen blgede yaplr. Bu blgenin ilk l uzunluu
L0 ve ilk kesit alan A0 olarak kabul edilirse, malzemenin ilk veya yk uygulanm
durumdaki hacmi;
olarak bulunur. Numunenin V0 hacmi dndaki ksmna nem verilmemektedir.
86
ekil 4.7.2.1.1. ekme deneyi kuvvet-uzama diyagram

Belirli bir yk seviyesine kadar numune elastik deformasyona uradndan,
kuvvetin kaldrlmasyla birlikte numune orijinal boyutlarna dner. Bu kuvvet deeri
genellikle elastik snr olarak tanmlanr. Sz konusu kuvvetin yani elastik snrn
almas durumunda, malzemenin plastik deformasyona uramas sonucu kalc bir
ekil deiiklii meydana gelir.
Elastik deformasyon esnasnda deney blgesinin hacmi sabit kalmaz, poisson etkisi
nedeniyle hacim deiimi meydana gelmektedir. Poisson oran bir malzeme sabitidir.
ou metaller iin poisson oran V0,3 dr. Plastik deformasyon esnasnda hacmin
sabit kalmas iin poisson orannn 0,5 olmas gereklidir. Genel mhendislik
uygulamalarnda elastik deformasyondan kaynaklanan hacim deiimi ihmal
edilebilecek seviyededir.
87
ekil 4.7.2.1.2. ekme deney numunesinde meydana gelen deformasyon animasyonu

4.7.2.2. Elastik Deformasyondan Plastik Deformasyona Gei
Plastik deformasyon genellikle kayma ile meydana gelmektedir. Dislokasyonlar,
kayma dzlemindeki kayma gerilmesi, tek kristalin akma mukavemetinden byk
olduunda hareket ederler. ok kristalli malzemelerde kayma ncelikle, kayma
gerilmesine paralel dzlemlerde balar.
Bir malzemedeki maksimum kayma gerilmesi ekme ekseni ile 450 lik a yapan
dzlemdedir. ok kristalli malzemelerde, tanelerin her biri 450 ye en yakn kayma
dzlemleri zerinde akma gsterirler.
ekil 4.7.2.2.1. Tavlanm az karbonlu eliin gerilme-birim ekil deitirme erisi
88
ok kristalli demirde belirgin olarak grlen akma uzamas blgesindeki homojen

olmayan plastik deformasyon, ekme ynnde yaklak 45o eimle oluan Lders
bantlarnn numune boyunca ilerlemesi sonucu meydana gelmektedir.
4.7.3. Basma Deneyi
Basma deneyi, ekme deneyinin tersi olarak kabul edilebilir ve genelde ekmebasma makinelerinde basma kuvveti uygulanarak yaplr. Basma kuvvetinin etkin
olduu uygulamalarda kullanlan gevrek malzemelerin mukavemet deerleri basma
deneyi ile belirlenir.
Gri dkme demir, yatak alamlar gibi metalik ve tula, beton gibi metal d
malzemelerin basma mukavemetleri, ekme mukavemetlerinden ok daha yksek
olduundan, bu gibi malzemeler basma kuvvetlerinin uyguland yerlerde
kullanlrlar ve basma deneyi ile muayene edilirler. Basma deneyinde genelde
silindirik veya daire kesitli rnekler kullanlr. Ancak baz durumlarda kare veya
dikdrtgen kesitli rneklerde kullanlabilir.
Basma makinelerinde basma plakalar aracl ile numuneye yk uygulanr. Yk
uygulanan plakalarn alt ve st yzeyleri dey eksene dik ve birbirine paralel
ekil 4.7.3.1. Kesit grnteki numuneye uygulanan basma deneyi balangc

(http://www.deform.com/frame.htm adresinden deitirilerek alnmtr, 2004)
89
olmaldr. Basma deneyinde numune kesiti srekli arttndan ekme deneyinde

grlen boyun verme olay meydana gelmez.
Basma
deneyinin
dier
bir
avantaj
ise
ok
kk
numunelerin
bile
kullanlabilmesidir. Bu sayede az miktarda numune ile deney gerekletirilebilir. Bu

avantaj, bilhassa ok pahal malzemelerle alldnda veya ok az miktarda
malzeme bulunduu durumlarda ok faydaldr.
ekil 4.7.3.2. Kesit grnteki numuneye uygulanan basma deneyi bitii

ekil 4.7.3.1de basma deneyine tabi tutulacak turuncu renkteki silindirik numunenin
kesit grnts gsterilmitir. Deneye baladktan sonra numunede meydana gelen
deformasyon, numunenin kesit grnts bozulmadan ekil 4.7.3.2de gsterilmitir.
Bu animasyondaki metal plakalar ve kesit hali gsterilen silindirik numunenin
tasarm
3D
Studio
hareketlendirilmesi
ve
Max
programnda
istenildiinde
yaplm
tekrar
olup,
bu
altrlabilmesi
tasarmlarn
(Oral,
2005)
Macromedia Flash programnda yaplmtr.

Basma deneyi sonucunda malzemelerin, ekil 4.7.3.3de grlen basma diyagram
elde edilir. Basma diyagramnda plastik deformasyonu gsteren ksmn maximum
noktasndan sonra gerilme deerinde art grlr. Yani basma eiminde art
meydana gelir. Bu durum basma srasnda numune kesitinin srekli artmasndan
kaynaklanr.
90
ekil 4.7.3.3. Basma deneyi diyagram

4.7.4. Darbe Deneyi
Ani darbelere kar direnci iyi olan malzeme semek iin, malzemenin kopmaya
kar direnci, darbe testi uygulanarak llr. Numuneler entikli veya entiksiz
olarak iki farkl ekilde ifade edilirler. V entikli numuneler, malzemedeki atlann
bymesine kar direncini lmek iin genellikle tercih edilirler. Bunun sebebi
atlan dier numunelere gre daha dar bir blgede meydana gelmesi ve daha doru
sonularn elde edilmesidir. Gri dkme demir numunelerinde, malzemenin
bnyesindeki grafit levhacklar entik gibi etki yaparlar. Bu sebepten gri dkme
demir numunelerine ayrca entik amaya lzum yoktur.
entikli bir numune zorland zaman, entiin tabannda dik bir gerilme meydana
gelir. Krlmann balamas, bu gerilmenin malzemenin dayanmn amas ile olur.
Numunenin krlabilmesi iin bu dik (normal) gerilimin, kristalleri bir arada tutan
veya kristallerin kaymasna kar koyan kohezif dayanmdan fazla olmas gerekir.
Numune, plastik biim deitirmeye frsat bulamadan krlma olay meydana gelirse,
buna gevrek krlma denir. Burada krlan yzey, dz przsz bir ayrlma yzeyi
eklinde grlr.
91
ekil 4.7.4.1. Bir darbe deneyi cihaznn animasyonu

Uygulamada yaygn olan iki eit darbe deneyi vardr. Bunlardan biri Charpy dieri
de Izod deneyidir. Charpy deneyinde, iki mesnede yatay olarak yaslanan basit bir
kiri durumundaki numunenin entik tabanna bir sarkacn ucundaki ekile darbe
yaplp, entik tabannda meydana gelen ok eksenli gerilmenin etkisi ile numunenin
krlmas iin harcanan enerji ( genelde joule cinsinden) llr.
ekil 4.7.4.2. Charpy deneyinde kullanlan numunenin yerletirilmesi animasyonu
92
Arl G olan bir sarka h1 yksekliine karldnda potansiyel enerjisi G x h1

olur. Sarka bu ykseklikten serbest brakldnda dey bir dzlem ierisinde
numuneye arparak onu krar ve dier ynde h2 yksekliine kadar kar.
Numunenin krlmasndan sonra sarkacn sahip olduu potansiyel enerji G x h2 olur.
Sarkacn ilk durumdaki potansiyel enerjisi ile son durumdaki potansiyel enerjisi
arasndaki fark, numunenin krlmas iin gereken enerjiyi yani darbe direncini verir.
ekil 4.7.4.3. Charpy deneyinin alma prensibi animasyonu

Srtnme kayplarn ihmal edecek olursak krlma enerjisi;
Not = Krlma enerjisi yksek olan malzemelerin entik tokluu da yksek olur.
Izod darbe deneyinde ise numune kavrama enesine dikey olarak yerletirilir ve
yzeyine kavrama enesinden belirli bir ykseklikte bir sarkacn ucundaki ekile
darbe uygulanr.
93
ekil 4.7.4.4. zod numunesi ve deneyin alma prensibi animasyonu
ekil 4.7.4.5. Izod deneyinde kullanlan numunenin yerletirilii ve deneyin stten

grn animasyonu
ekil 4.7.4.6da Charpy ve Izod deneylerinde kullanlan standart numuneler AutoCad

program kullanlarak iki boyutlu halde hazrlanmtr.
94
ekil 4.7.4.6. Charpy ve Izod deneylerinde kullanlan entikli numuneler a) V

entikli Charpy deney numunesi, b) U entikli Charpy deney numunesi, c) Anahtar
delii entikli Charpy deney numunesi, d) Izod deney numunesi
Scakln darbe deneyine bariz etkisi vardr. Yksek scaklklarda numunenin
kopmasn salamak iin byk bir emilme (absorbsion) enerjisine gerek
duyulmaktadr. Dier taraftan dk scaklklarda malzemeye daha az bir enerji
uygulanarak kopma olay gerekletirmek mmkndr. Yksek scaklklarda
malzeme youn ekil deitirme eilimi gstererek snek bir davran sergiler ve
numune kopmadan nce gerilir. Dk scaklklarda ise malzeme gevrekleme
eilimindedir ve kopma noktasna gelindiinde ok az bir ekil deiimi gsterir. Bu
scaklklara baklarak malzemelerin krlma enerjisinin scakla gre deiimini
gsteren eriler ekil 4.7.4.7deki gibi belirlenir. Bu erilerden faydalanlarak ayn
veya farkl yapdaki malzemeler arasnda scaklkta gz nnde bulundurulmak
suretiyle mukayeseler yaplabilir.
95
ekil 4.7.4.7. ki sade karbonlu ve paslanmaz elik iin Charpy V- entik zellikleri
Gei scakl ise malzemenin snek kopmadan gevrek kopmaya getii scaklktr.
Metallerde mutlak ergime scaklnn %10-20 si arasnda, seramiklerde ise mutlak
ergime scaklnn %50-70 i arasnda yer alr. Bu scaklk; malzemelerin kimyasal
bileimine, uygulanan sl ileme, metalografik yapya, tane boyutuna ve yzey
ileme yntemine baldr. Gei scakl dk olan malzemenin tokluu yksek
olduundan, uygulamalarda gei scakl dk olan malzemeler tercih edilir.
Snek-Gevrek gei scaklnn belirlenmesini gsteren diyagram ekil 4.7.4.8de
verilmitir.
ekil 4.7.4.8. Snek Gevrek gei scaklnn belirlenmesi
96
4.7.5. Yorulma Deneyi

Uygulamada tekrar eden veya evrimli yklere maruz kalan paralar, tek bir statik
gerilme uygulanmas halinde dayanabilecekleri gerilmenin ok daha altndaki bir
gerilmede koparlar. Bu tekrarl gerilim dnme, eilme veya titreimin bir sonucu
olabilir. Tekrar eden veya evrimli gerilme altnda meydana gelen bu kopmalar veya
hasarlara yorulma kopmas ad verilir. Yorulma, uygulamalarda ok sk rastlanan bir
hasar mekanizmasdr. Makine elemanlarnda meydana gelen hasarlarn %80'i
yorulmadan kaynaklanr.
rnein; uak motorlarndaki piston koluna yaklak 200 saatlik uu sresi iinde
25 milyon tekrarl gerilme etki eder. Miller, yataklar, cvatalar, yaylar, dililer, trbin
kanatlar, motor paralar ve rayl sistem tekerlekleri tekrarl gerilmeler altnda
alrlar. Bu elemanlarn tasarmnda yorulmann gz nnde bulunmas hayati
nem arz eder.
ekil 4.7.5.1. Yorulma deney mekanizmas animasyonu

Standartlara gre hazrlanm numunelerle laboratuar deneyleri yaparak yorulma
davranlar hakknda bilgi edinilebilir. ekil 4.7.5.1deki animasyonda yorulma
97
deney mekanizmas anlatlmtr. Burada silindirik numunenin ilenmi bir ucu,

motor tarafndaki balama aparatna (ayna veya pense) balanr. Dier utan bir
arlk aslr. Balangta numune st yzeyine ekme gerilmesi etki ederken alt
yzey basma gerilimine maruz kalr. Numune 90 derece dndkten sonra normal
olarak ekme ve basmada bulunan blgelerin zerine gerilim etkimez. Toplam 180
derece dndkten sonra ekme etkisi altndaki blge basma etkisi altna girer.
Bylece herhangi bir noktadaki gerilim sfr geriliminden maksimum ekme
gerilimine ve sfr geriliminden maksimum basma gerilimine giderek bir devir
tamamlanr.
Yorulma makinelerinin ekme-basma, arpma, burma, eme ve eme-burma
gerilmeleri uygulayan eitleri de mevcuttur. Yorulma deneyinde her rnein
krlmas iin gerekli evrim says llr. Uygulanan tekrarl gerilmeler zamana
gre sinsoidal deiim gsterir. ekil 4.7.5.2de bir yorulma gerilmesi periyodu
grlmektedir.
ekil 4.7.5.2. Yorulma gerilmesi periyodu

ekil 4.7.5.2de elde edilen sonulardan yararlanlarak uygulanan gerilmenin evrim
saysna gre deiimini gsteren eriler izilir. Bu erileri ieren diyagrama Whler
diyagram denir. Demir, elik ve demir d malzemelerin Whler erileri aadaki
ekil 4.7.5.3de verilmitir.
98
ekil 4.7.5.3. elik ve demir olmayan malzemelerin Whler diyagramlar

Demir elik grubuna giren malzemelerin yorulma erisi, oda scaklnda belirli bir
gerilme deerinde belirli bir evrim saysndan sonra yatay hale gelir. Yorulma
diyagramnda erinin yatay duruma geldii gerilmeye yorulma snr denir ve bu
gerilmenin
altndaki
tekrarl
gerilmelerde
dayanabilecei kabul edilir.

Yorulma zelliklerini etkileyen faktrler
entik Hassasiyeti
Yorulma Oran ( yaklak 0,5 )
Malzeme Cinsinin, Bileiminin ve Yaps
Scaklk Etkisi
Korozyonun Etkisi,
Frekansn (Deney Hznn) Etkisi
Yzey zelliklerinin Etkisi
malzemenin
sonsuz
evrime
99
4.7.6. Srnme Deneyi

Srnme, sabit basn veya kuvvet altnda genellikle ok kk hzlarda
malzemelerin gstermi olduklar deformasyona verilen isimdir. Srnme zellii
nedeni ile pratik olarak tm malzemeler scaklk art ile birlikte dayanmlarnda
d grlr.
Metallerde ergime scaklnn % 30'unun, seramiklerde ise ergime scaklnn %
40'nn zerindeki scaklklarda meydana gelir. Srnme deneyi, yksek scaklk
deneyi olarak kabul edilir ve birok pratik uygulamalarda malzemeye uygulanan
kuvvet sabit tutulur. Gaz trbinleri, frnlar, buhar trbinleri ve benzeri yksek
scaklklarda alan mhendislik malzemeleri iin srnme yksek nem arz eder ve
hesaplamalarda dikkate alnr.
ekil 4.7.6.1. Srnme deneyi animasyonu 1.adm

Bu animasyonda srnme deneyi test malzemesinin her iki yan, srnmeye
dayankl zel malzemelerden yaplm test enelerine vidalanr. Scaklk ve gerinim
lmek zere termo elemanlar ve genlemelerler test edilecek numunenin zerine
balanr. Tm sistem elektrik frn ierisine alnr ve sistem arzu edilen scakla
100
kadar stlr. stenen scakla ulaldnda numunenin bir ucuna sabit yk uygulanr
ve zaman bal olarak gerinme deerleri llr. Sistemin hassas scaklk kontroll
olmas nemlidir. Bu nedenle genellikle tm sistem scaklk kontrol mmkn bir
odada bulundurulur.
ekil 4.7.6.2. Srnme deneyi animasyonu sonu

Srnme testi srasnda gerilim veya uzama, zamann bir fonksiyonu olarak llr
ve ekil 4.7.6.3de gsterilen srnme erisinin iziminde kullanlr.
ekil 4.7.6.3. Tipik srnme erisi
101
4.7.7. Eme Deneyi

Eme momenti eklinde etkiyen d zorlamalar malzeme iinde ekme, basma ve
kayma gerilmeleri oluturur. Bu gerilmelerden biri kritik deere ulanca
malzemenin dayanm sona erer. Bu kritik deerler snek malzemelerde akma snr,
gevrek malzemelerde ekme mukavemeti olabilir.
ki destek zerine serbest olarak yerletirilen daire veya dikdrtgen kesitli bir deney
parasnn ortasna bir kuvvet uygulandnda meydana gelen ekil deiimine eme
denir. Eme deneylerinde iki ucundan mesnetlenmi dikdrtgen veya dairesel kesitli
ubuklar veya kiriler kullanlr. Numunenin orta noktasndan dey dorultuda
etkiyen P kuvvetinin meydana getirdii eme momenti kiri kesitine yaylm
gerilmeler oluturur. Balangta dk ykler altnda gerilmeler lineerdir. Kiriin en
alt lifinde maksimum ekme gerilmesi
, st lifinde maksimum basn
gerilmesi ortaya kar. Eme deneyindeki numunede meydana gelen bu krlma olay
ekil 4.7.7.1deki animasyonda gsterilmektedir.
ekil 4.7.7.1. Eme deneyi animasyonu

Bu ykleme altnda, eer deney paras krlmazsa 180 derecelik eilme iin gerekli
kuvvet llr. Deney paras krlrsa, krlmann meydana geldii andaki eilme
as ile uygulanan yk llr.
102
4.7.8. Burulma Deneyi

Burulma deneyi metalik malzemelerin kayma elastik modl, kayma akma modl
ve krlma modl gibi zelliklerin belirlenmesi iin yaplr. Tam anlamyla
standartlatrlm olan bu deneyin kullanm alan ok geni deildir.
Burulma deneyi; biri sabit dieri hareketli olan iki eneye sahip, zel olarak
tasarlanm makineler yardm ile yaplr. Hazrlanan numuneler her iki eneye skca
tutturulur ve hareketli olan ene, numune krlncaya kadar dndrlr.
ekil 4.7.8.1. Burulmaya maruz kalan bir numune animasyonu
ekil 4.7.8.2. Burulma sonucunda krlan gevrek bir malzemenin krlma biiminin
grnm
103
Bylece burulma as ve deney rneinin bir ucuna etkiyen burulma momenti deney
sresince kaydedilir. Elde edilen deerlerden yararlanlarak ekil 4.7.8.3de grlen
burulma diyagram olarak adlandrlan burulma momenti - burulma as erisi
izilir.
ekil 4.7.8.3. Metal malzemeler iin burulma diyagram

Burulma deneyinde gerilmenin kolayca hesaplanabilmesi iin genellikle ekil
4.7.8.4deki animasyonda olduu gibi daire kesitli numuneler kullanlr. Numunedeki
kayma gerilmeleri merkezden yzeye doru artar. Kayma gerilmesi merkezde sfr
iken yzeyde maksimum deerdedir. Bu durum ekil 4.7.8.5deki animasyonda
gsterilmitir. Burulma deneyinde tp ya da boru kullanlmas durumunda ezilmenin
nlenmesi iin numune ularnn gvenli bir biimde tutturulmas gerekir.
ekil 4.7.8.4. Burulmaya maruz kalan bir malzeme animasyonu 1.adm
104
ekil 4.7.8.5. Burulmaya maruz kalan bir malzemede kayma gerilmelerinin gsterimi
Kesiti dolu daire veya ii bo daire olmayan millerin burulmasnda eksene dik
kesitler dzlem olarak kalmazlar. Erisel bir yzey haline gelirler. Bu durum ekil
4.7.8.6daki animasyonda gsterilmitir. Burulmadan evvel dikdrtgen olan yzeyi
burulduu zaman dzlemlikten kmaktadr. Dikdrtgen kesitte gerilmelerin dal
kuvvet izgilerinin durumu ekil 4.7.8.6da grlmektedir. Ke noktalarda gerilme
sfrdr.
ekil 4.7.8.6. Daire kesitli olmayan bir profilin burulma animasyonu
105
4.8. Isl lemler

Genel anlamda sl ilem, metal veya alamlara istenilen zellikleri kazandrmak
amacyla kat halde uygulanan kontroll stma ve soutma ilemleri olarak
tanmlanr. Isl ilemin Trk Standartlarndaki (TS 1112) tanm ise; kat haldeki
metal veya alamlara belirli zellikler kazandrmak amacyla bir veya daha ok
sayda, yerine gre birbiri peine zamanlanarak uygulanan stma ve soutma
ilemleri olarak verilmektedir (Savakan, 1999). Btn sl ilemlerin amac,
malzemelerin zelliklerini arzu edilen biimde iyiletirmektir. eitli ilem
basamaklarndan geirilerek ekil verilmi paralarn, sl ileme tabi tutulmalar
sonucunda mikro yap haricinde fiziksel yaplarnda herhangi bir deiim
olmamaldr. Isl ilem usulleri u maddelere gre incelenir;
Usuln amac, istenilen zellik deiimi
Malzemenin ierisinde gerekleen olaylar
Isl ilemin yapl ekli
Uygulama alanlar (Weissbach, 2000)
4.8.1. Jominy (Sertleebilirlik) Deneyi

Sertleebilirlik,
sertletirilebilme
demir
karbon
yeteneidir.
alamlarnn
Sertleebilirlik
martenzit
sertlik
biimlendirilmesiyle
deildir.
Yksek
sertletirilebilirliin anlam; numune hacminin bandan sonuna yksek martenzitli

rn iin alamlarn yeteneidir (Aydoan, 2003).
elik seiminde genel olarak kimyasal bileim esas alnr. Ancak, bu yntem eliin
karbon ve alam elementi orannn nemli lde deiimine izin verir. Kimyasal
bileimdeki bu deiim, ayn standarda sahip olan eliklerin bile farkl kritik souma
hzlarna sahip olmalarna ve dolays ile bu eliklerin sl ilem zelliklerinin
deimesine neden olur. Malzeme seiminde en nemli zellik olarak mukavemet
alndnda, malzemelerin sertleebilirliklerine gre snflandrlmas daha yararl ve
ekonomik olur. Bu nedenle malzemelerin sertleebilirliklerini standart bir deney
yntemi ile belirlemek gerekir.
106
ekil 4.8.1.1. Jominy (Sertleebilirlik) deneyi animasyonu ilk adm

Malzemelerin sertleebilirliklerini belirlemek iin en yaygn olarak uygulanan
yntem jominy deneyidir. ekil 4.8.1.1de grlen animasyonda jominy deneyi
anlatlmaktadr. Bu animasyonda, 25 mm apnda ve 100 mm uzunluundaki
numune ostenitleme scaklna kadar stlarak tavlanr (ekil 4.8.1.1).
ekil 4.8.1.2. Jominy (Sertleebilirlik) deneyi animasyonu ikinci adm
107
ekil 4.8.1.2de ikinci adm olarak gsterilen animasyonda frndan alnan

numuneye, bir ucundan zel bir pskrtme aleti ile su verilir. Su vermek iin
kullanlan alet standartlatrlmtr. Su verme ileminden 10 dk sonra numune alnr
ve talanarak birbirine paralel iki yzey elde edilir. Numunenin Rocwell C
cinsinden sertlii belirli aralklarla llr. Elde edilen sonulardan yararlanlarak
numunenin sertliinin, su verilen utan uzakla gre deiimini gsteren eri izilir.
ekil 4.8.1.3. Farkl elikler iin sertleebilirlik erileri
108
5. TARTIMA VE SONU
Gnmzde bilgisayar teknolojisinin gelimesiyle birlikte btn bilimsel alanlarda
byk gelimeler grlmektedir. zelikle bilginin grsel olarak ifade edilmesinde
her geen gn bir baka yenilik ortaya kmakta ve bu sre ivmeli bir artla devam
etmektedir. Yaanan bu gelimeler eitim alanna da olumlu ynde yansmakta,
kstl eitim ortamlarndan ve personel eksikliinden kaynaklanan snrllklar
teknoloji kullanlarak en alt dzeylere ekilmektedir.
phesiz ki malzeme bilimi eitiminde de eldeki bilgilerin renciye aktarlmasnda
eitli zorluklar vardr. Bunlar u ekilde gruplamak mmkndr;
1. rencilerin ounun malzeme bilimi ile ilgili terimlere yabanc olmalar
2. Ders iin gerekli altyaplarnn zayf olmas
3. Malzeme bilimi dersindeki pek ok konu sabit gsterimlerle anlatm tekniinin
yerine boyutlu gsterimleri gerektirmektedir.
4. zellikle kristal kafesler, atomlarn yaplar, faz diyagram vb. gibi konularn
tahtaya izilerek anlatlmas ve rencinin bunlar zihninde canlandrmas
olduka zor olmaktadr.
5. Genelde renciler derslerde anlatlan konular zihinlerine tam yerlemeden
derslerden kmaktadrlar (Aydoan vd., 2005).
Bu maddelere ek olarak malzeme laboratuarlarnn olmamas, olsa bile donanm
bakmndan eksik olmas, kalabalk snf ortamlar gibi eitli fiziksel snrllklar
saylabilir.
Bu almann da temelinde sz edilen bu snrllklar en alt dzeye indirme
abalar yer almaktadr. Bu gnn artlar iinde bunu gerekletirmenin en kullanl
yolu bilgisayardan ve onun getirdii yeniliklerden faydalanmaktr. Gnmzde
bilgisayar yardmyla yaplan boyutlu animasyonlar son derece ilgi ekici ve
geree ok yakn niteliktedir. boyutlu animasyonlarn getirdii kolaylklar ve
faydalar bu alma kapsamnda malzeme bilimine adapte edilmeye allmtr.
109
Teorik bilgilerin hazrlan safhasnda btn bu kitaplardan, makale ve bildirilerden

faydalanlmaya allm, biraz da empati yaplarak nasl daha iyi anlayabilirim ve
nasl daha iyi anlatabilirim mant gdlmtr.
Bylece animasyonlarla birbirlerini tamamlar nitelikte bilgiler seilip, baz ksmlar
yeniden yorumlanarak malzeme bilimine faydal olacan dndmz bu
alma ve malzeme bilimi eitim CDsi elde edilmitir.
Eitim CDsinde yer alan iki ve boyutlu animasyonlar, materyal ve laboratuar
eksiklii duyulan fakltelerde rencinin birebir kullanmna sunulabilmekle beraber
ders esnasnda eitim materyali olarak da kullanlabilir. Malzeme laboratuar
imknlarna sahip olan fakltelerde ise rencinin laboratuar hakknda bir n bilgiye
sahip olmas ve laboratuara daha bilinli bir ekilde gitmesi iinde eitim CDsinden
yararlanlabilinir. lk aamada renciye bilgisayar ortamnda teorik bilgiler ve
animasyonlar aktarlr. kinci aamada ise gerek uygulamalarla cihazlar ve alma
prensipleri tantlmak zere laboratuara gidilebilir.
Ayrca eitim CDsinin web formatnda hazrlanm olmas, internet ortamnda
yaynlanma olanan dourmutur. Bylece daha geni kitlelere ulalarak bilginin
paylalmas salanabilir.
Yurt dndaki Virginia, Tennessee, Ohio State, Budapete, British Columbia,
Florida, Texas, Kansas, Pennsylvania, North Carolina State, Notre Dame, Oxford,
Cambridge, Monash, National Chung Hsing niversitelerinin web sitelerinde
malzeme bilimi ile ilgili baz ders notlarnn, iki ve boyutlu animasyonlarn yer
ald grlmtr. Fakat bu sitelerden bilgi almak isteyen kiilerin yabanc dil
dzeylerinin olduka yksek olmas gerekmektedir. Bu durum da yabanc dilde
yaynlanan internet sitelerinden, lisans dzeyinde eitim gren rencilerin bilgi
edinmelerini olduka snrlamaktadr. Yeterli yabanc dil seviyesi yakalansa bile
farkl lkelerde farkl mfredatn izlenmesi ve baz yerel terimlerin kullanlmas
olduka fazla zaman sarfiyatna neden olmaktadr. Ayrca internet ortamna her
bilgisayarda rahatlkla ulalamamas, zayf internet balantlarnn grsel eleri
110
sergilemekte son derece yetersiz kalmas sknt yaratmaktadr. Bu bakmdan

almann CD olarak hazrlanmas, oaltlmasnn da son derece kolay olmas
bahsedilen bu snrllklar ortadan kaldrmaktadr.
Giri ksmnda da belirtildii gibi bu alma bir btnn iki ayr parasndan birini
oluturmaktadr. Her iki alma da kendi ierisinde btnlk tekil etmektedir. Fakat
almalarn egdm erevesinde yrtlerek bir araya getirilmeleri sonucunda
kendine zg bir eser meydana gelmitir. Dier almada web tasarmna ve
programlama dillerine arlk verilmesi bilgilerin konu balklar halinde web
dizaynnda sunulmasna olanak salamtr.
Sonu olarak malzeme bilimi eitiminde de olduu gibi tm bilim dallarnn
eitiminde teknolojiden faydalanlarak ders ieriinin ve anlatm tekniklerinin
gelitirilmesi, bilginin kavranmas ve zamann kullanlmas bakmndan verimi
artracaktr. Bu tip almalarn her alanda artmasyla, daha nitelikli eitim
faaliyetleri uygulamalarda yerlerini alacaklardr.
111
6. KAYNAKLAR
Arc, N., 2005. Mesleki ve Teknik Eitimde oklu Ortam Aralar Kullanlm Web
Tabanl retimin renci Baarsna Etkisi.
http://www.ttef.gazi.edu.tr/dergi/makaleler/2005/Sayi1/ 170-180.pdf.
Alnd Tarih: 13.01.2006.
Arslan, B., 2003. Uzaktan Bilgisayar Destekli Eitime Tabi Tutulan Ortaretim
rencileriyle Bu Srete Eitici Olarak Rol Alan retmenlerin BDEe
likin Grleri. http://www.tojet.net/articles/2410.htm. Alnd Tarih:
11.02.2005.
Askeland, R.D., eviri: Erdoan, M., 1998. Malzeme Bilimi ve Mhendislik
Malzemeleri Cilt 1-2. Nobel Yaynevi, 364 s. Ankara.
Aydnkal, ., 2001. Mechanical Desktop, Atlas Yaynevi, 302 s. stanbul
Aydoan, H., 2003. Malzeme Bilimi Eitiminde oklu Ortamn Kullanlmas,.
Sleyman Demirel niversitesi, Fen Bilimler Enstits. Yksek Lisans Tezi,
193s. Isparta
Aydoan, H., Ku, R., zsoy, A., 2005. Malzeme Bilimi retiminde oklu Ortam
Uygulamalar. Seluk niversitesi, Teknik Online Dergi, 4(1), 20-30, Konya.
Callister, W.D., 2000. Fundamentals Of Materials Science And Engineering/An
Interactive. John Wiley And Sons, Inc. 524 p. New York.
Callister, W.D., 2003. Materials Science And Engineering An Introduction. John
Wiley And Sons, Inc. 820 s. New York.
alkan, S., 2002. Uzaktan Eitim Web Sitelerinde Animasyon Kullanm.
http://aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/sabahattin_caliskan.doc. Alnd Tarih:
03.01.2005.
alkan, S., 2003. Ayrml renenler in Webe Dayal Vrml Ortamlarnn
letiim ve Etkileim Boyutlar: avdarhisar Aizonai, Zeus Tapna Vrml
Uygulamas.
http://home.anadolu.edu.tr/~gkurubac/CAVDARHISARAIZONAIZEUS%20
TAPINAGIVRMLUYGULAMASI.doc. Alnd Tarih: 26.08.2005.
etiner, O., 2006. Mimarlk Eitiminde Bilgisayar Kullanm ve Bir rnek.
http://ab.org.tr/ab06/sunum/32.pdf. Alnd Tarih: 26.04.2006.
Clark, D. J. M., 1998. Developing, Integrating, and Sharing Web-Based Resources
for Materials Education.
http://www.tms.org/pubs/journals/JOM/9805/Clark/Clark-9805.html#Clark.
Alnd Tarih: 03. 02. 2005.
112
nar, A., Arslan. A., 2002. Bulank Mantk Tabanl Yzey Modelleme ve
Boyutta Nesne Kaynatrma lemine Uygulamas. Gazi niversitesi, Gazi
niversitesi Mhendislik - Mimarlk Fakltesi Dergisi, 17(4), 23-36, Ankara.
iek, A., Glesin. M., 2005. 2 Boyutlu izimlerden 3 Boyutlu Kat Modellerin
Otomatik Elde Edilmesi. Gazi niversitesi Mhendislik - Mimarlk Fakltesi
Dergisi, 20(3), 387-394, Ankara.
Demirel, ., 2000. Eitimde Program Gelitirme/Kuramdan Uygulamaya. Pagem A
Yaynclk, 314s. Ankara
Din, N., 2000. Kullanc Merkezli oklu Ortam Tasarm Esaslarna Dayanarak Bir
Eitim CD'sinin Hazrlanmas. Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits. Sanatta Yeterlilik Tezi. 74 s. Eskiehir.
Erkan, E., 2003. Java ve WEB Tabanl Uzaktan Eitim: e-Eitim iin Sanal Snf ve
Sanal Laboratuvar Projesi. www.emo.org.tr/eski/merkez/sempozyumlar/
programson1.htm - 150k -. Alnd Tarih: 17.07.2005.
Ertrk, S., 1986. Eitimde Program Gelitirme. Yelkentepe Yaynlar, 170s. Ankara
Flemings. M.C., Cahn. R.W., 2000. Organization and trends in materials science and
engineering education in the US and Europe. Acta Materialia, 48(1), 371-383,
USA.
Firmerdesigns, http://www.firmerdesigns.com/3dders/solidworks/00.htm. Alnd
Tarih: 12. 09. 2005.
Genkinli, E., A., 2001. Metalografi. Nobel Yaynevi, 291 s. stanbul.
Gke, B., Tagetiren. S., 2004. Malzeme Bilimi Eitiminde E-Eitim Destei ve Bir
rnek Uygulama. Denizli Malzeme Sempozyumu ve Sergisi. 10, 1048-1055,
Denizli.
Gmtepe, Y., 1999. Temel Animasyon Mant ve Macromedia Flash. Trkmen
Kitapevi, 301s. stanbul.
Gven,
S., Atom nedir?. Antrak Gazetesi.

041999/sinan.htm. Alnd Tarih: 03. 01. 2005.
www.antrak.org.tr/gazete/
I-deas ile Kat Modelleme ve Teknik izim. Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik
Fakltesi yayn No: 310, zmir -2004
man, A., 2001. Bilgisayar ve Eitim. Sakarya niversitesi, Eitim Fakltesi
Dergisi, 2, 1-34, Sakarya.
113
Karaglle, H., Karakuzu. R., Varol. K., 2001. Endstriye Ynelik Bilgisayar Destekli
Tasarm Eitimi. MMO Makine Tasarm ve malat Teknolojileri Kongresi.
19(279), 233-240, Konya
Kanbur, N., 2002. 3D Studio Max. Pusula Yaynclk, 830 s. stanbul.
Kayacan, C., elik, A., Aydodu. N., 2002. AutoCAD Bilgisayar Destekli Yazlm.
451 s. Isparta.
Kayal, E., S., Ensari, C., Dike, F., 1983. Metalik Malzemelerin Mekanik Deneyleri.
stanbul Teknik niversitesi Matbaas, 179 s. stanbul.
Kocabak, ., Kocabak. G., 1998. AutoCAD R14 ile Bilgisayar Destekli izim ve
Tasarm. Deiim Yaynlar, 380 s. Adapazar.
Kk, K., 2003. Pro/Engineer, Atlas Yaynevi, 340 s. stanbul.
Onaran, K., 1995. Malzeme Bilimi. Bilim Teknik Yaynevi, 383 s. stanbul.
Onk, S. K., 2002. Development of an Interactive Multimedia Teaching Package for a
Course
on
Metalworking.
http://www3.interscience.wiley.com/cgibin/abstract/102524858/ ABSTRACT. Alnd Tarih: 11. 01. 2006.
zdemir, A, H., 2004. Photoshop Cs Version 8.0 Konu Baznda Anlatm ve rnek
almalar. Trkmen Kitabevi, 189s. stanbul.
ztopu, A., 2003. Okul ncesi Ve lkretim Srecindeki Eitimde Biliim
Teknolojilerinin nemi. http://inet-tr.org.tr/inetconf9/bildiri/97.doc. Alnd
Tarih: 07.09.2005.
Rza, E. T., 2000. Eitim Teknolojileri Uygulamalar ve Materyal Gelitirme.
Anadolu Matbaas, 289s. zmir.
Savakan, T., 1999. Malzeme Bilgisi ve Muayenesi. Derya Kitabevi, 284 s. Trabzon.
Smith, F.W., eviri:Knkolu. N., 2001. Malzeme Bilimi ve Mhendislii. Literatr
Yaynclk, 855s. stanbul.
ahin, H., Glesin. M., Gll. A., Glda. A., Uluer. O., 2006. SolidWorks le
Modelleme. Asil Yayn Datm, 480s. stanbul.
ahin, ., Brkl. H., 2002. 2B Grn Verilerinden Bilgisayar Destekli 3b
Modeller Oluturulmas: Kaynak Aratrmas. Mhendis ve Makina Dergisi,
43(507), 20-30.
Uur. A., 2003. nternet zerinde Boyut ve Web3d Teknolojileri.
http://akgul.nom.tr/yazilar/tmp/lkd/54.html. Alnd Tarih: 19.11.2005.
114
Universal Malzeme Testi Makineleri. http://www.instron.com.tr/wa/products/

universal _material/ Alnd Tarih: 11.12.2005.
Uzun, H., Fndk, F., Salman, S., 2003. Malzeme Biliminin Temelleri I. Deiim
yaynlar, 247s. stanbul.
Vektrofis., Vitra., Artema., Eczacba., 2004. 3 boyutlu rn ktphane CDsi
2004. Vektr ofis.A.. stanbul.
Weissbach, W., eviri:Ank, S., Ank E., Vural, M., 2000. Malzeme Bilgisi ve
Muayenesi. Birsen Yaynevi, 348 s.
115
ZGEM
Ad Soyad : mer Erkan ZALTIN
Doum Yeri : ARKKARAAA
Doum Yl : 1980
Medeni Hali : Bekar
Eitim ve Akademik Durumu:

Lise 1993-1996 Isparta Gazi Lisesi
Lisans 1997-2001 SD Teknik Eitim Fakltesi Makine Eitimi Tesisat retmenlii
Yabanc Dil: ngilizce
Deneyimi:
2002-2006 SD Isparta Meslek Yksek Okulu retim Grevlisi
2006-
SD Gnen Meslek Yksek Okulu retim Grevlisi

TF 00956

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TF 00956

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI

mer Erkan ZALTIN

MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI

mer Erkan ZALTIN

YKSEK LSANS TEZ

SMGELER ve KISALTMALAR DZN.............................

EKLLER VE ZELGELER DZN......

3.1. Teorik Bilgilerin Oluturulmas

3.2. Malzeme Bilimi Eitiminde Bilgisayar Destekli Tasarmn Kullanm

3.2.1. Tel Kafes Modelleme (Wire Frame)..

3.2.2. Yzey Modelleme..

3.2.3. Kat Modelleme..

3.3. Animasyonlarn Hazrlanmas

3.3.1. 3D Studio Max

3.3.1. 1. Konu Belirleme (Storyboard).

3.3.1. 2. Modelleme (Modelling)..

3.3.1. 3. Animasyon (Animation).

3.3.1. 4. Yzey zelliklerinin Belirlenmesi (Shading)

3.3.1. 5. Film Oluturma (Rendering)..

4. MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI.

4.1. Malzemelerin Snflandrlmas.

4.2. Atom Yaps ve zellikleri ....

4.2.1. Atom Yaps.

4.2.2. kincil Kuantum Says ( I )... 35

4.2.3. Elektron Dnme Kuantum Says (Ms).. 36

4.3.1. yonik Balar...

4.3.2. Kovalent Balar...

4.3.3. Metalik Balar.

4.3.4. kincil Balar (Wan der Walls Balar)...

4.3.5. Atomlar Aras Denge Mesafesi...................................................................

4.4. Atomlarn Dizilileri...

4.4.1. Kristal Yaps ve Birim Hcreler.

4.4.2. Basit Kbik Kafes ve Atomlarnn Says

4.4.3. Hacim Merkezli Kbik (HMK Kafes ve Atomlarnn Says). 55

4.4.5. Yzey Merkezli Kbik (YMK)

4.4.6. Miller ndisleri.. 58

4.7.1.1. Brinell Sertlik lme Deneyi..

4.7.1.2. Rockwell Sertlik lme Deneyi..

4.7.1.3. Vickers Sertlik lme Deneyi.

4.7.1.4. Mikro Sertlik lme Deneyi

4.7.2. ekme Deneyi

4.7.2.1.Gerilme Birim ekil Deitirme Erileri..

4.7.2.2. Elastik Deformasyondan Plastik Deformasyona Gei

4.7.3. Basma Deneyi.

4.7.4. Darbe Deneyi..

4.7.5. Yorulma Deneyi.

4.7.6. Srnme Deneyi.

4.7.7. Eme Deneyi..

4.7.8. Burulma Deneyi.. 102

MALZEME BLMNDE ANMASYON UYGULAMALARI

ANIMATION APPLICATIONS IN MATERIAL SCIENCE

SMGELER ve KISALTMALAR DZN

Atomlar aras ekme kuvveti

Atomlar aras itme kuvveti

Atomlar aras toplam kuvvet

ADF Atomsal dolgu faktr

Brinell sertlik deeri

HMK Hacim merkezli kbik

SDH Sk dzenli hegzagonal

VSD Vickers sertlik deeri

EKLLER ve ZELGELER DZN

Tel kafes modelin balang izimleri.....

Tel kafes modelin eitli grnmleri.