1

PHN A: M U
o Pht l mt trong nhng tn gio ln nht th gii bn cnh Thin Cha gio,
n gio, Hi gio v Nho gio. o Pht, vi mt h thng trit l v cng rng
ln. Pht gio du nhp vo nc ta t rt sm, khong th k th ba Trc Cng
Nguyn. Tri qua nhiu giai on thng trm Pht gio vn tn ti v pht trin nc
ta cho n ngy nay v hin nay l mt trong nhng tn ln nht nc ta.
Ngy nay c khong 400-500 triu ngi l s ngi quy y Tam bo, nhng s
ngi theo o Pht "t nhin" tc khng lm l quy y nhng trong nh vn th Pht,
B Tt... kt hp th chung vi thn thnh ca cc tn ngng truyn thng khc nh
th Thn Ti-ng a, Thin Hu, Ngc Hong Thng ... hay ch n thun l th
cng t tin nhng khi lm tang l, m gi, l cu siu... th da vo kinh Pht th con
s cn cao hn nhiu, c th ln ti 1,2 n 1,6 t ngi.
c bit l cc nc chu , trong c Vit Nam, v Pht gio du nhp vo
nc ta t rt sm nn nhng trit l v cuc sng ca Pht gio n su vo cch
suy ngh v cch sinh hot ca ngi Vit Nam l rt m nt.
Mc d Pht gio cn c nhng nhc im l khng dy con ngi cch lm kinh
t m ch dy ta cch sng, cch lm ngi, cch tu cho thnh o. nhng nhng t
tng ca trit hc Pht gio l lun hng con ngi chng ta n ci thin, ci cch
con ngi sng sao cho phi o. Nn trong thi i ngy nay chng ta khng th xa
b o Pht v n thm su vo t tng vn ha truyn thng ca con ngi, nn ta
cn phi k tha nhng truyn thng tt p , nhng gio l ca o Pht kt hp
vi ch ngha Mac-Lnin con ngi nhn nhn cuc sng sao cho ng n, hnh
thnh mt nhn cch tt p cho con ngi Vit.
mi ngi hiu r hn v Pht gio sau y ti xin trnh by chi tit nhng vn
chi tit v Pht gio bao gm: qu trnh hnh thnh v pht trin cng nh nhng ni
dung chnh ca t tng trit hc Pht Gio, nhng nh hng ca Pht gio i vi
con ngi Vit Nam . qua chng ta s hiu r hn v Pht gio v t c mt ci

nhn ng n hnh thnh nhng t tng v pht trin con ngi chng ta tt p
hn. Tm li, nghin cu Pht gio v nh hng ca n n x hi v con ngi Vit
Nam l mt ni dung quan trng nhm tm hiu lch s cng nh nh hng cho s
pht trin nhn cch, t duy con ngi Vit Nam trong tng lai.
PHN B: NI DUNG
Chng 1
KHI QUT V PHT GIO
1.1 Ngun gc ca s ra i
Pht gio xut hin min Bc n c i nay thuc Npan vo cui th k VI
trc Cng Nguyn. Khi y trong x hi tnh trng phn chia giai cp rt khc nghit.
S ra i ca Pht gio th hin tinh thn phn khng ca nhng ngi ngho, c a
v x hi thp chng li thuyt bn ng cp ca o B la mn, tm con ng gii
thot con ngi khi ni kh trin min trong x hi n l n .
Theo o B la mn mi ngi thuc mt ng cp nht nh: B la mn, qu tc,
bnh dn gm ngi bun bn, th th cng, nng dn v n lng cp cao nht l
B la mn v thp hn nht l n l. Ngi thuc ng cp no s mi mi thuc ng
cp y, v khng th thay i. B la mn ch trng i st sinh v hin t v th nn
gia sc b git cht rt nhiu v thm ch t c ngi, i vi ph n chng cht phi
ha thiu v v cng b ha thiu theo
Ngi sng lp ra pht gio l Thch Ca Mu Ni, y l ci tn khi thnh o. tn
tht ca Thch Ca Mu Ni l Tt t a (Siddhartha). ng vn l mt thi t, con trai
ca Trnh Phn Vng (Suhodana) vua nc Trnh Phn, mt nc nh thuc Bc n
. ng sinh ra vo khong nm 623 trc Cng Nguyn. Cuc i ca Pht Thch Ca
c k li trong truyn thuyt nh sau:
Vo mt m Mahamaia, ngi v chnh ca Suhodana, Vua ca ngi Saia
m thy mnh c a ti h thing Anavatpta Himalaya. Sau khi cc thin thn

tm ra cho b trong h thing, th c mt con voi trng khng l c o hoa sen

vi bc ti v chui vo sn b. Ngy hm sau cc nh thng thi c vi ti gii
m ca Hong hu. Cc nh thng thi cho rng gic m l im Hong hu ang c
mang v s sinh h c mt Hong t tuyt vi, ngi sau ny s tr thnh v cha t
ca th gii hoc ngi thy ca th gii. n ngy, n thng, Hong hu Mahamaia
tr v nh cha mnh sinh con. Th nhng va n khu vn Lumbini, cch th
Capilavastu ca ngi Sakia khng xa, Hong hu tr d v v Hong t ra i. Va
ra i, v Hong t t hon ng ngay dy, i by bc v ni: y l kip cui
cng ca ta, t nay ta khng phi lun hi mt kip no na!.
n ngy th nm mt nghi thc trng th c t chc v Hong t c t tn
l Sihartha. ngn cn Hong t khng ngh ti vic tu hnh, c vua cha tm
mi cch to ra quanh ngi con trai mnh mt cuc sng vng gi. Hong t c
hc mi kin thc sau ny tr thnh mt v vua ti ba anh minh tr v mt t nc
n bao la. Th ri, nh vua v qun thn kn cho Hong t mt ngi v kiu
dim. Nhng cuc i vng gi khng cn d c Hong t tr tui. Bn s vic do
cc thn to ra lm thay i hn cuc i Hong t Siddhartha. l mt ln khi
ang do chi trong vn, Hong t thy mt ng gi gy cm, m yu ri nhn ra mt
iu rng mi ngi ri ai cng phi gi yu nh th. t lu sau Hong t li c
chng kin ngi m v ngi cht. Ba hon cnh trn lm cho Hong t bn khon,
lo ngh v kip ngi v mun cu con ngi khi nhng trm lun au kh ca kip
lun hi: Sinh, lo, bnh, t chnh s vic th t em n cho Hong t nim hi
vng v an i. Ln , Hong t nhn thy mt v hnh kht dng v bn hn nhng li
ung dung t ti. Va nhn thy v hnh kht Hong t nh bng tnh v quyt nh s
ra i tr thnh nh hnh kht nh th.
c tin, c vua Suddhana tm mi cch ngn cn Hong t. Th nhng
Hong t khng th no xua i c bn s kin m mnh chng kin khin lng d
ca Hong t khng lc no c thanh thn. Ngay c tin mng cng cha Yashdhara
sinh cho chng mt Hong nam cng khng lm cho Hong t Sidhartha vui. Ngy
m khi a con ra i, khi mi ngi ng say, Hong t lng l n nhn v v con

ln cui ri nh thc ngi nh xe dy cng minh ci con nga Canthaca yu qu

ri khi cung. Khi ri khi thnh Hong t trt b o Hong tc v mc ln
ngi b qun o thng dn. Hong t dng kim ct b tc di ca mnh v nh
ngi nh xe mang m tc v qun o v trao li cho c vua. Cn con nga
Canthana v au kh phi chia tay vi ng ch ca n nn ln ra cht ngay ti ch.
Ri hong cung, dt o ra i, Hong t Sidhartha tr thnh nh tu hnh.
Thot u, Hong t i lang thang y , sng theo kiu kh hnh. Sau , ngi
vo rng tu. Nh hin trit Alara Calama dy cho chng cc php thin nh v nhng
trit l ca Upanishad. Hc thuyt v thc hnh gii thot c nhn ca Upanishad
khng hp dn Hong t. Chng i tip v nhp vo nhm nm ngi tu kh hnh.
Sut su nm trng p xc Hong t gn nh ch cn b xng kh m vn cha tm
ra chn l ca s gii thot. Ngi bn b cuc sng tu hnh kh hnh v tr li n
ung bnh thng.
Khi Hong t Sidhartha 35 tui, mt hm ngi n ngi di gc cy b
ngoi vi thnh ph Gaia thuc vng t ca vua Bimbisura, vua nc Magadha. Cho
n mt hm c nng Sudjata, con gi ca mt nng dn trong vng em cho ngi mt
bt cm to nu bng sa. n xong, ngi xung sng tm ra, ri tr li gc cy b .
Ngi ngi thin nh v nguyn s khng ng dy nu khng tm ra s gii thot v
iu b n ca s au kh. V Hong t ngi di gc cy b sut 49 ngy m.
By tun l l c mt chui ngy y th thch. ph s thin nh ca Hong t,
con qu d Mara tm mi cch lm chng nn ch. Thot u, qu Mara bin thnh mt
s gi n bo cho Hong t mt tin ba t l em trai Hong t l evaatta ni lon,
bt nht c vua cha vo ngc v chim nng Yashodrara lm v. Th nhng tin d
khng lm cho Hong t bn tm. Mara bn cho gi cc qu d ti lm ra ma to, gi
ln gy ra ng t, lt li nhng Hong t vn ngi bnh thn di gc cy b ,
cm phc trc ch kin nh ca Hong t, rn thn Naga dng thn lm tn cho
ma gi cho Hong t ngi. Thy th qu d Mara bn dng bin php quyt lit v
tinh t hn cng ph vo thnh tr kin nh ca Hong t Sidhartha. N cho gi ba
c con gi xinh p ca mnh l cc nng Kht vng, khoi lc v Dc vng ti ma

nhy m hoc nh tu hnh tr tui. Th nhng bin php cui cng ca qu Mara cng
tht bi v l qu phi di khi gc cy b . Rng sng ngy 49, Siddhartha tm ra
b mt ca s au kh, tm ra c v sao th gii li trn y kh au v tm ra
c cch chin thng s au kh. Siddhartha hon ton gic ng v tr thnh
Buddha (ng gic ng). Sau khi gic ng c pht cn ngi tip by ngy na di
cy b suy ngm v nhng chn l diu k m mnh khm ph. Ngi phn vn
khng bit c nn ph bin o php ca mnh cho th gii khng v c huyn diu qu
kh hiu qu i vi mi ngi. Chnh thng Brahma phi ging trn khch l
c pht truyn b o php ca mnh cho th gian. Ch khi Pht mi di khi gc
cy b i n khu vn Lc Uyn gn Varanasi ging bi thuyt php u tin
cho nm ngi bn tu kh hnh ca mnh. S kin ny c ghi chp li nh mt s
kin quan trng nht ca o pht v c gi l Pht quay bnh xe o php
( chuyn Php Lun ). Gio php mi ca pht gy n tng mnh i vi nm
nh tu, h nhanh chng tr thnh nhng mn u tin ca c Pht. Vi ngy sau
s mn ca Pht tng ln 60 ngi, theo thi gian s mn o Pht ngy cng
tng v cc t chc tng gia ra i.
n nm 80 tui, bit mnh tui cao, sc yu, c Pht cng cc mn tr v
chn ni Hymalaya ni ngi sinh ra v ln ln. Trn ng Pht chun b mi th
cho cc mn h c th t lp c sau khi ngu vin tch. V, ti mt ni thuc
ngoi vi thnh ph Cusinagara, Pht ra i. Cu ni cui cng ca Pht l: Hi cc
t kheo tt c nhng g ang tn ti ri s qua i. Vy cc ngi cng khng nn ngng
gng sc!.
1.2 Lch s pht trin ca Pht gio:
Pht gio tn ti cho n ngy nay tri qua hn 2500 nm thng trm trong sut
chiu di lch s ca nhn loi. Da vo nhng s thay i v bin dng, Pht gio c
th chia lm bn thi k:
1.2.1 Thi k th nht l Pht gio Nguyn thy hay cn gi l Tiu tha:

Thi k ny bt u t khi c pht sng lp gio on, ging dy gio l cho n

100 nm sau khi c Pht nhp dit. y l thi k nht v, gio on thng nht, cha
phn chia b phi. Trong thi k ny cc tn gi gii rt nghim tc, ly vic kht
thc t nui sng, khu vc truyn b gio php trng yu l vng trung lu sng
Hng n . Kinh in l gio l ca Pht Thch Ca, c s gio l cn bn pht
trin gio l Pht Php Tiu tha v i tha sau ny. Trng tm ca gio php l hc
thuyt Duyn Khi. Bao gm:
+ Ba php n: v thng, v kh, v ng.
+ Mi hai nhn duyn: V minh, Hnh, Thc, Danh Sc, Lc Nhp, Xc, Th,
i, Th, Hu, Sanh, Lo t.
+T : Kh, Tp, Dit, o.
+ Bt Chnh o: Chnh kin, Chnh T Duy, Chnh Ng, Chnh Nghip, Chnh
Mng, Chnh Tinh Tn, Chnh Nim, Chnh nh.
1.2.2 Thi k th hai l o Pht b phi:
Sau khi c Pht Thch Ca nhp dit khong 100 nm, v khng thng nht kin
v lun im vi nhau nn tng on chia lm 2 b l Thng ta b v i chng b.
V sau, Thng ta b chia lm 11 b: Tuyt sn b, Thuyt Nht Thit hu b, c
T b, Php thng b, Hin Tr b, Chnh Lng b, Mt lm sn b, Ha a b,
Php Tng b, m quang b, Kinh lng b. i chng b chia thnh 9 b: i Chng
b, Nht Thuyt b, Thuyt Xut Th b, K Dn b, a Vn b, Thuyt gi b, Ch
a Sn b, Ty Sn Tr b, Bc Sn Tr b.
1.2.3 Thi k th ba l Pht gio i Tha:
H thng Pht gio i tha c hnh thnh vo khong trc sau th k th nht
trc cng nguyn nhng vng Nam n vi ch trng Thng cu Pht o,
h ha chng sinh tu theo Lc vn hnh, pht khi i bi nguyn dn dt cu gip
chng sinh cng thnh tu Pht qu. i tha l li t xng ca nhng ngi theo ch

trng ny phn bit vi Pht gio Nguyn thy v Pht gio B phi m h gi l
Tiu tha.
Da theo i Tha Pht Gio T Tng Lun ca hc gi Kimura Taiken th c
hai hng ngi pht ng xng t tng i tha, l nhng T kheo c t
tng tin b v nhng c s theo ch ngha t do. Nhng c l c bit hn ht l do
s pht trin v b tc ca ngi sau m t tng i tha tr nn hot bt linh ng.
Hc gi Taiken cn cho rng do s pht trin cc phi trit hc nh S Lun, Thng
Lunv s hng thnh ca n gio l hu thn ca B la mn vi s hon chnh
ca hai thi phm ni ting l Ramayana v Mahabharata cng nh s xm nhp ca cc
nn vn ha Hi Lp, Ba T (Iran) vo n khin cho Pht gio i tha c hnh
thnh. S ra i Pht gio i tha nhm thch ng vi nhu cu tn ngng trong mt
x hi phc tp nhng trit l tin b lc by gi. Trung tm pht khi ca tng phi
ny l khu vc ca phi n-t-la thuc i Chng b Nam n , nhng v sau li
hng thnh c Bc, Nam.
i tha Pht gio n c chia lm 3 thi k:
+ S k i tha: Thi k ny bt u khong t th k th 1 trc cng nguyn
n th k th 4 sau cng nguyn nhm pht huy l lun Giai Hu Tnh Khng v t
hnh thnh hc phi Trung Qun ca Long Th v t l B.
+ Trung k i tha: y l giai on khong th k th 4 n th 6 sau cng
nguyn vi s xut hin ca thuyt Nh Lai tng Duyn khi v A-li-da thc
Duyn khi. T hnh thnh hc thuyt Du gi hnh tng do ngi V Trc v em l
s Th Thn vi tc phm ni ting Thnh Duy Thc Lun.
+ Hu k i tha: Thi k ny bt u t nhng th k th 7 n th k th 13.
y c l l thi k Pht gio dn dn suy vi. Nhng lc y Pht gio i tha c
truyn t n gi l Pht gio Bc truyn li pht trin rc r cc nc Trung
Hoa, Triu Tin, Nht Bn v Vit Nam vi s xut hin ca mi i tng phi nh
Thin, Tnh , Nhip Lun, Thin Thai...

1.2.4 Thi k th t l giai on pht trin ca Thin tng v Mt tng.

Mt tng xut hin vo khong Hu k i tha. Mt tng hay cn gi l Kim
cng tha. Mt tng thng c khuynh hng gi b mt cc thng tin nn kh xc
nh c chnh xc thi im ra i ca tng phi ny. Mt tng c rt nhiu php
mn thc hnh c gi l cc phng tin hay phng tin thin xo, trong bao
gm Mn la, Chn ngn, n, Thn th, Ng tr nh lai (Dhyani-Buddha), Chng t,
i th n, Kim cng ch v Kin try (Ghanta - chung nh). Khi lng kinh in
Mt tng rt khng l v cha c bit ht. Trong , cn k n i Nht kinh, Kim
Cng nh kinh, T Tt a kinh, Du k kinh, Yu lc nim tng.
Thin tng xut hin vo khong Trung k i tha, Thin l phng php tu tp
c t khi Thch Ca truyn ging. Tng phi ny c B t Ma em sang Trung
Hoa vo u th k th 6. n u th k th 8 th Thin tng thc s pht trin v
ln mnh su rng hn cc tng phi khc. Thin tng cng thng c xem l mt
nhnh ca i tha. Tuy nhin, phng cch tu hc c nhn mnh l vic t n lc
ph b cc nh kin chp trc, cc kinh nghim hay l li suy din c ca bn
thn trc tip chng nghim chn l. Do s ln mnh c bit, Thin tng cn c
chia ra thnh nhiu tng phi nh, quan trng nht l Lm T tng v To ng tng.
T th k th 13, o Pht c truyn i cc nc khc ngoi n v mang
nng bn sc ca cc nc . Ngy nay, phi Pht gio Nguyn thy hay cn gi l
Tiu tha, vi quan im ca Thng ta b c truyn b rng ri ti Sri Lanka,
Nepal, Bhutan, Thi Lan, Min in, Campuchia, Lo. i tha c truyn ti Trung
Quc, Nht Bn, Vit Nam, Hn Quc, Bc Triu Tin, Singapore. Gio php Mt tng
hay Kim cng tha, cng c xp vo i tha, pht trin mnh ti Ty Tng, Mng
C.
Ngy nay, cha ai c mt con s tn Pht gio chnh xc. Ngi ta c lng c
khong 400-500 triu ngi l s ngi quy y Tam bo, nhng s ngi theo o
Pht "t nhin" tc khng lm l quy y nhng trong nh vn th Pht, B Tt... kt
hp th chung vi thn thnh ca cc tn ngng truyn thng khc nh th Thn Ti-

ng a, Thin Hu, Ngc Hong Thng ... hay ch n thun l th cng t tin
nhng khi lm tang l, m gi, l cu siu... th da vo kinh Pht th con s cn cao
hn nhiu, c th ln ti 1,2 n 1,6 t ngi. iu ny c bit ph bin ti cc nc
ng v chu nh hng vn ha Trung Hoa khi m Pht Gio b "a phng ha",
c dung np v tr thnh mt phn trong tn ngng dn gian. Ngi dn cc nc
ny mc nhin coi vic th Pht l l t nhin nh vic th cng t tin, d nhiu
ngi cha tng c qua kinh sch hay tri qua cc nghi l Pht php.
1.3 Ni dung ch yu ca t tng trit hc Pht gio.
1.3.1 T tng trit hc pht gio.
T tng trit l Pht gio c tp trung trong mt khi lng kinh in rt ln,
c t chc thnh ba b kinh ln gi l tam tng gm:
- Tng Lun: Gm ton b nhng gii lut ca Pht gio qui nh cho c nm b
phi Pht gio nh: T phn lut ca thng to b, Maha tng k lut ca i
chng b, cn bn nht thit hu b lut ... Sau ny cn thm cc B lut ca i
Tha nh An lc, Phm Vng.
- Tng kinh: Chp li Pht dy, trong thi k u tng kinh gm nhiu tp di
dng cc tin , mi tp c gi l mt Ahm.
- Tng lun: Gm nhng bi bnh ch, gii thch v gio php ca Pht gio. Tng
lun gm by b th hin mt cch ton din cc quan im v gio php ca Pht
gio.
T tng trit hc Pht gio trn hai phng din, v bn th lun v nhn sinh
quan, cha ng nhng t tng duy vt v bin chng cht phc.
Pht gio cho rng cc s vt v hin tng trong v tr (ch php) l v thu, v
chung (v cng, v tn). Tt c th gii u qu trnh bin i lin tc (v thng)
khng c mt v thn no sng to ra vn vt c. Tt c cc Php u thuc v mt gii
(vn vt u nm trong v tr) gi l Php gii. Mi mt php (mi mt s v ic hin

10

tng, hay mt lp s vic hin tng) u nh hng n ton Php. Nh vy cc s

vt, hin tng hay cc qu trnh ca th gii l lun lun tn ti trong mi lin h, tc
ng qua li v qui nh ln nhau.
o Pht cho rng ton b v tr u chi chi phi bi lut nhn qu, bin ho v
thng, khng c ci bn ng c nh, khng c ci thc th, khng c hnh thc no
tn ti vnh vin c. Tt c u theo lut nhn qu bin i khng ngng v ch c s
bin ho y l vnh vin. Ci nhn nh c ci duyn mi sinh ra c m thnh qu.
Qu li nh c duyn m thnh nhn khc, nhn khc li thnh qu. Qu li nh c
duyn m thnh nhn khc, nhn khc li nh c duyn m thnh qu mi ... C th
ni nhau v cng v tn m th gii, vn vt, mun loi, c sinh sinh, ho ho mi.
Nh vy ngay t u Pht gio t ra mc ch gii quyt vn c bn ca
Trit hc mt cch bin chng v duy vt. Pht gio gt b vai tr sng to th gii
ca cc ng ti cao ca Thng v cho rng bn th ca th gii tn ti khch
quan v khng do v thn no sng to ra c. Ci bn th y chnh l s thng hng
trong vn ng ca v tr, l mun ngn hnh thc ca vn vt trong vn ng, n c
mt trong vn vt nhng n khng dng li bt k hnh thc no. N mun hnh vn
trng nhng li tun hnh nghim ngt theo lut nhn qu.
Do qui lut nhn qu m vn vt trong qu trnh bin i khng ngng, thnh,
tr, hoi, dit (sinh thnh, bin i, tn ti, tan r v dit vong). Qu trnh ph bin
khp vn vt, trong v tr, n l phng thc thay i cht lng ca s vt v hin
tng.
Pht gio trong qu trnh gii thch s bin ho v thng ca vn vt, xy
dng nn thuyt nhn duyn. Trong thuyt nhn duyn c ba khi nim ch yu l
Nhn, Qu v Duyn.
- Ci g pht ng ra vt gy ra mt hay nhiu kt qu no , c gi l Nhn.
- Ci g tp li t Nhn c gi l Qu.

11

- Duyn: L iu kin, mi lin h, gip Nhn to ra Qu. Duyn khng phi l

mt ci g c th, xc nh m n l s tng hp, iu kin gip cho s bin
chuyn ca vn Php.
Trong th gii sinh vt, khi gii thch v nguyn nhn bin ho v thng ca
n, t qu kh n hin ti, t hin i ti tng li. Pht gio trnh by thuyt
Thp Nh Nhn Duyn c coi l c s ca mi bin i trong th gii hin sinh, mt
cch tt yu ca s lin kt nghip qu.
+ V minh: l ci khng sng sut, mng mui, che lp ci bn nhin sng t.
+ Hnh: l tng ngh m hnh ng to tc, th thnh ra ci nghip, tc l ci np,
ci tp kh. Bi ci nghip m hnh ng to tc mi. Do hnh m c thc. Do hnh
lm qu cho v minh v li lm nhn cho thc.
+ Thc: l thc, l bit, bit ta l ta, bit ta l mt vt hnh ng to tc c. Do
thc m c danh sc. Do thc lm qu cho hnh v li lm nhn cho danh sc.
+ Danh sc: L tn v hnh ta bit tn ta l g th phi c hnh v tn ca ta. Do
danh sc m c Lc x, tc l danh sc lm qu cho thc v lm nhn cho lc x.
+ Lc x hay lc nhp: L su ch, su cm gic: Mt, mi, li, tai, thn v tri
thc. c hnh hi c tn phi c Lc x tip xc vi vn vt. Do lc nhp m c
xc - tip xc. Do Lc x lm qu cho danh sc v lm nhn cho xc.
+ Xc: L tip xc vi ngoi cnh qua su c quan xc gic gy nn cm rng
xc, cm gic. Do xc m c th y l xc lm qu cho lc x v lm nhn cho th.
+ Th: L tip thu, lnh np, nhng tc ng bn ngoi tc ng vo mnh. Do th
m c i. y l th lm qu chon xc v lm nhn cho i.
+ i: L yu, kht vng, mong mun, thch. Do i m c th. Do y, i lm qu
cho th v lm nhn cho th.

12

+ Th: L ly, chim ot cho minh. Do th m c hu. Do vy m th lm qu

cho i v lm nhn cho hu.
+ Hu: L tn ti, hin hu, ham, mun, nn c dc gy thnh ci nghip. Do hu
m c sinh, do hu l qu ca th v lm nhn ca sinh.
+ Sinh: Hin hu l ta sinh ra th gian lm thn thnh, lm ngi, lm sc sinh.
Do sinh m c t, do sinh lm qu cho hu v lm nhn cho lo t.
+ Lo t: L gi v cht, sinh ra l phi gi yu m gi l phi cht. Nhng
cht - sng l hai mt i lp nhau khng tch ri nhau. Th xc tan i l ht nhng
linh hn vn trong vng v minh. Cho nn li mang ci nghip ri vo vng lun hi
( kh no).
Thp nh nhn duyn nh nc chy k tip nhau khng bao gi cn, khng bao
gi ngng, nn o Pht l Duyn H. Cc nhn duyn t tp nhau li m sinh mi mi
gi l Duyn h mn. on ny do cc duyn m lm qu cho on trc, ri li do cc
duyn m lm nhn cho on sau. Bi 12 nhn Duyn m vn vt c sinh ho v
thng.
- Mi quan h Nhn - Duyn l mi quan h bin chng trong khng gian v thi
gian gia vn vt. Mi quan h bao trm ln ton b th gii khng tnh n ci ln
nh, khng tnh n s gin n hay phc tp. Mt ht ct nh c to thnh trong
mi quan h nhn qu ca ton v tr. C v tr ho hp to nn n. Cng nh n ho
hp to nn c v tr bao la. Trong mt c tt c trong tt c c mt. Do nhn Duyn
m vn vt sinh hay dit. Duyn hp th sinh, Duyn tan th dit.
Vn vt sinh ho v cng l do cc duyn tan hp, hp tan ni nhau m ra. Nn
vn vt ch tn ti dng tng i, trong dng bin ho v tn v thng v thc th,
v bn ng, ch l h o. Ch c s bin i v thng ca vn vt, vn s theo nhn
duyn l thng cn khng thay i.

13

Do vy ton b th gii a dng, phong ph, nhiu hnh, nhiu v cng ch l dng
bin ho h o v cng, khng c g l thng nh, l thc, l khng thc c sinh, c
dit, c ngi, c mnh, c cnh, c vt, c khng gian, c thi gian. chnh l ci
chn l cho ta thy c ci chn th tuyt i ca v tr. Thy c iu gi l
chn nh l t ti ci hnh phc, cc lc, khng sinh, khng dit, nit bn.
Th gii ca chng sinh (loi ngi) cng do nhn duyn kt hp m thnh. l
s kt hp ca hai thnh phn: Phn sinh l v phn tm l.
- Ci ti sinh l tc l th xc, hnh cht vi yu t sc (a, thu, ho, phong)
tc l ci cm gic c.
- Ci ti tm l (tinh thn) linh hn tc l tm vi 4 yu t ch c tn gi m
khng c hnh cht gi l Danh. Trong Sc gm nhng ci nhn thy c cng
nh nhng th khng nhn thy c nu n nm trong qu trnh bin i ca sc
gi l v bin sc nh vt cht chuyn ho thnh nng lng chng hn. Bn yu t
do nhn duyn to thnh phn tm l (tinh thn) ca con ngi l:
+ Th: Nhng cm gic, cm th v kh hay sng, a n s xc chm lnh hi
thn hay tm.
+ Tng: Suy ngh, t tng.
+ Hnh: mun thc y hnh ng.
+ Thc: Nhn thc, phn bit i tng tm l ta l ta.
Hai thnh phn to nn t ng un do Nhn - Duyn to thnh mi sinh vt c th
c danh v c sc. Duyn hp ng un th l ta. Duyn tan ng un th l dit. Qu
trnh hp tan ng un do Nhn - Duyn l v cng tn.
- Cc yu t ca ng un cng lun lun bin ho theo qui lut nhn ho khng
ngng khng ngh, nn mi sinh vt cng ch l vt mt, vt cn. Khng c s vt
ring bit, c nh, khng c ci ti, ci ti hm qua khng cn l ci ti hm nay.

14

Kinh Pht c on vit Sc chng khc khng, khng chng khc sc, sc l khng,
khng l sc. Th, Tng, Hnh, Thc cng u nh th.
Nh vy th gii l bin o v thng, v nh. Ch c nhng ci mi l chn
thc, vnh vin, thng hng. Nu khng nhn thc c n th con ngi s lm
tng ta tn ti mi mi, ci g cng thng nh, ci g cng ca ta. Do , m con
ngi c kht i, tham dc c mong mun v hnh ng chim ot to ra kt qu m
kt qu c th tt, c th xu gy nn nghip bo, ri vo b kh trin min khng
bao gi dt.
S d c ni kh l do qui nh ca Lut nhn qu. V th m ta khng thy c
ci lut nhn bn ca mnh (bn th chn thc). Khi mc vo s chi phi ca Lut
Nhn -Duyn, th phi chu nghip bo v kip lun hi, lun chuyn tun hon khng
ngng, khng dt.
Nghip v lun hi:
Nghip l ci do nhng hot ng ca ta, do hu qu vic lm ca ta, do hnh ng
ca thn th ta. c gi l thn nghip, cn hu qu ca nhng li ni ca ta, pht
ngn ca ta th c gi l khu nghip. Hay nhng ci do ngh ca ta, do tm tu
ca ta gy nn c gi l nghip. Tt c nhng thn nghip, khu nghip, nghip
l do ta tham dc m thnh, do ta mun tho mn tham vng ca mnh gy nn. S d
ta tham dc v ta cha hiu c chn bn vn c ca ta cng nh vn vt l lun lun
bin i khng c g l thng nh v vnh vin c.
Cuc i con ngi l s ghnh chu hu qu ca nghip ng thi v cc kip
sng trc ri n tip tc chi phi c i sau.
Nghip bo trong mt i l s tng hp ca cc nghip gy ra trong hin ti cng
vi cc nghip gy ra trong qu kh, n quyt nh i sau xu hay tt, thin hay c.
Lun hi: C ngha l bnh xe quay trn. o pht cho rng, sau khi mt th xc
sinh vt no cht th linh hn s tch ra khi th xc v u thai vo mt sinh vt

15

khc nhp vo mt th xc khc (c th l con ngi, loi vt thm ch c cy). C th

mi do kt qu, qu bo hnh ng ca nhng kip trc gy ra. cng l cch l
gii cn nguyn ni kh i con ngi.
Sau khi l gii c ni kh cuc i con ngi l do thp nh nhn duyn
lm cho con ngi ri vo b trm lun. o Pht ch chng tm con ng dit
kh. Con ng gii thot khng nhng i hi ta nhn thc c n m cao hn ta
phi hnh ng, phi thm nhun t diu .
T diu : L bn s tht chc chn, bn chn l ln, i hi chng sinh phi
thu hiu v thc hin n. T diu gm:
-Kh : Con ngi v vn vt sinh ra l kh, m au l kh, gi yu l kh, cht
l kh, ght nhau m phi sng gn nhau l kh, yu nhau m phi chia la nhau l kh,
mt l kh m c cng l kh. .... Ci kh i tht l r rt lm, khng ai ni c
l khng kh.
-Tp : Tp l tp hp, t tp li m thnh. Vy do nhng g t tp li m to ra
ni kh cho chng sinh?
l do con ngi c lng tham, dm (gin d), si (si m, cung m, m mui) v
dc vng. Lng tham v dc vng ca con ngi xu x l do con ngi khng nm
c nhn duyn. Vn nh l mt nh lut chi phi ton v tr. Chng sinh khmg
bit rng mi ci l o nh, sc sc, khng khng. Ci ti tng l c nhng thc l
khng. V khng hiu c ra ni kh trin min, t i ny qua i khc.
-Dit : L phi thu hiu c Thp nh nhn duyn tm ra c cn
nguyn ca s kh - dt b t ngn cho n gc r ca ci kh. Thc cht l thot
khi nghip chng, lun hi, sinh t.
-o : L con ngi ta phi theo dit kh, phi o su suy ngh trong th
gii ni tm (thc nghim tm linh). Tuy luyn tm tr, c bit l thc hnh YOGA
t ti ci siu phm m cao nht l t ti ci phn l t ti trnh gic ng bt

16

nh. Ti chng s thy c chn nh v thanh thn tuyt i, ht ham mun, ht

tham vng tm thng, tc l t ti ci nit bn khng sinh, khng dit.
Thc hin o l mt qu trnh lu di, kin tr, gi nguyn gii lut tp trung
thin nh cao Pht gio trnh by 8 con ng hay 8 nguyn tc ( Bt chnh o
- buc ta phi tun th bt chnh o gm:
- Chnh kin: Phi nhn thc ng, bit r chn l, khng ci t kin che lp s
sng sut ca mnh, khin cho s tin tng ca mnh khng sai lm
- Chnh t duy: Suy ngh phi chnh, phi ng n, cho n ch gic ng c
o chnh.
- Chnh nghip: Hnh ng phi chn chnh, phi ng n, khng c lm iu
gian c.
- Chnh ng: Ni phi ng, khng gian di, khng vu oan cho ngi khc, khng
ni iu gian t gi di.
- Chnh mnh: Sng trung thc, khng tham lam, v li, gian t, khng c b
iu nhn ngha.
- Chnh tnh tin: Phi n lc, sing nng hc tp, c thc vn ln t ti
chn l.
- Chnh nim: Phi lun lun hng v o l chn chnh, khng ngh n nhng
iu bo ngc gian c.
- Chnh nh: Kin nh tp trung t tng vo con ng chnh, khng b thoi
ch, lay chuyn trc mi cn d.
Mun thc hin c Bt chnh o th phi c phng php thc hin nhm
ngn nga nhng iu gian c gy thit hi cho mnh v nhng ngi lm iu thin c
li ch cho mnh v cho ngi. Ni dung ca cc phng php l thc hin Ng
gii ( nm iu rn ) v Lc (Su php tu ).

17

- Ng gii gm:
+ Bt st: Khng st sinh
+ Bt o: Khng lm iu phi ngha.
+ Bt dm: Khng dm dc.
+ Bt vng ng: Khng ba t, khng vu oan gio ho cho k khc, khng ni
di.
- Lc gm:
+ B th: m cng sc, ti tr, ca ci gip ngi mt cch thnh thc ch
khng cu li hoc ban n.
+ Tr gii: Trung thnh vi iu rn, kin tr tu luyn.
+ Nhn nhc: Phi bit kin nhn, nhng nhn, chu ng lm ch c
mnh.
+ Tnh tin: C gng n lc vn ln.
+ Thin nh: T tng phi tp trung vo iu ngay, chnh khng cho ci
xu cho lp.
+ Bt nh: Tr tu thy r ht, hiu thu ht mi chuyn trn th gian.
Tm li Pht gio cho rng ch c bng s kin nh thc hin Bt hnh o,
Ng gii, Lc th chng sinh mi c th gii thot mnh ra khi ni kh. Pht
gio khng ch trng gii phng bng cch mng x hi. Mc d Pht gio ln n rt
gay gt ch ngi bc lt ngi, chng li ch ngha duy tm ca o B la mn.
l mt trong nhng nhc im ng thi cng l u im na vi ca o pht.
ng trc b kh ca chng sinh Pht gio ch trng ci to tm linh ch khng
phi ci to th gii hin thc. Nh vy Pht gio nguyn thu c t tng v thn,
ph nhn ng sng to (v ng, v to gi) v c t tng bin chng (v thng, l

18

thuyt Duyn khi). Tuy nhin, Trit hc Pht gio cng th hin tnh duy tm ch
quan khi coi th gii hin thc l o gi v do ci tm v minh ca con ngi to ra.
1.3.2 S khc nhau gia Pht gio vi cc tn gio khc.
Qua nhng phn tch nhu trn chng ta thy khc bit ca o Pht vi hu ht
cc tn gio:
1.3.2.1 S bnh ng:
Trong hu ht cc tn gio, khng ai c th snh bng hoc ngang hng vi mt
ng ti thng l gio ch. Tt c tn u phi suy tn, coi v ny l s mt v
khng bao gi c c hi c nh ng . iu ny lm tn gio thng b nhiu k
xu li dng phc v cho li ch ca ring mnh bng cch lm cho ngi khc tin
rng mnh l gio ch hoc l ngi i din cho gio ch. o Pht th ch coi mt
bc l ti thng ch khng phi c bit duy nht mt ai l ti thng. Bc V thng
b hay gi n gin l Pht chnh l mt bc m mi chng sanh u c th t
c nu kin tr tu tp v t ti gic ng.
Pht l danh t chung gi mt ngi gic ng, t ti cnh gii gii thot, ra
khi Lun hi, hon ton trong sch v hn na phi l ngi c lng t bi thng yu,
cu gip tt c chng sinh khng phn bit d hy sinh c bn thn mnh. S suy tn
trong o Pht l do t cm phc trc lng t bi, c v cng hnh ca ngi
t n bc V thng b . L s t nguyn noi theo c v gii thot ch khng
h c s p buc phi phc tng, cu li. Chnh Pht cng khng nh: "Ta l Pht
thnh, chng sanh l Pht s thnh"
Tnh v thng ca vn vt: o Pht cho rng mi s vt hin tng (tr ci Nit
Bn) u l v thng, khng th tn ti vnh hng, c sinh th phi c dit, Duyn
khi th sinh - Duyn tn th dit. Ngay c khng gian, thi gian v v tr cng vy,
cng c khi u, bin i v cui cng l kt thc (2.500 nm sau khi c Pht thuyt
php, thuyt Big Bang v V tr gin n m khoa hc tm ra cng c ni dung tng
t). Trong khi , hu ht cc tn gio khc u cho rng bc Thng ca h l vnh

19

hng bt bin v sng to ra vn vt, cho rng bc Thng khng sinh ra t u

m t c khi vn vt cha tn ti.
Tnh v lng ca th gii: a s cc tn gio khc coi Tri t l trung tm v
tr, loi ngi l sinh vt ti thng do Thng to ra. o Pht th cho rng th
gii ny ch l mt trong mun vn cc th gii cng hin hu, loi ngi (Nhn gii)
cng ch l mt kip sng nh cc loi vt khc (sc sinh gii), c kip sng cn cao
cp hn loi ngi (Thin gii), v tt c u phi chu lun hi v tn t kip ny
sang kip khc. Pht t tng ni: "Trn v tr ny cn v s nhng th gii khc, trong
mt ly nc cng c v s nhng con trng trong ". Vo thi , nhng g c Pht
ni l m h v khng ai c th chng minh, nhng ngy nay th nhiu iu c
khoa hc hin i chng minh l ng.
1.3.2.2 S tn th:
Chnh v s bnh ng nn o Pht khng p buc hay khuyn khch th cng
cho bt k ai. Nn phn bit r s p buc th cng hng th vi s thnh tm
cng dng, h x ca mt tn . Mt v Pht hay mt v tng chn chnh khng coi
trng bn thn mnh, sn sng hy sinh v chng sinh v thc t c rt nhiu bng
chng trong lch s. V vy vic chng sinh dng cng v h th nhn, hoc mt s
trng hp h khuyn dng cng chnh l v mun chng sinh to cng c, gieo mt
nhn lnh, gieo mt duyn tt t dit tr tham lam, i vo tu tp, x b vng
bn v gii thot.
S cng dng v bi ly, hu cn Pht l mt s ngng m, noi theo i vi ng
Th tn gii thot v t bi v lng. Khi mt ngi t n qu v V thng b
th c v tr u rng ng v suy tn v c v i ca v Pht ch v Pht
khng cn mong mun ai suy tn, th cng cho mnh. Qu v l mt s tht ch
khng phi t phong. Pht t ti v Pht nhn tt c tm lng ca chng sinh
hng v chnh o hng dn cch gii thot cho chng sinh. Hn ht tt c, qu
v V thng b l bc m mi chng sinh u c th t tu tp v t c theo s
ch bo ca Pht.

20

Tm li, o Pht l con ng gii thot dnh cho tt c chng sinh, khng phn
bit ai. o Pht ni ln s tht, l mt con ng khch quan i ti chn l. Gio
l ca o Pht khng phi do Pht sng to ra m l chn l khch quan. Pht ch l
ngi pht hin, dn thn v chng c ri truyn dy li cho chng sinh cch gii
thot vi lng t bi v lng. S cao qu ca Pht ch xem tt c chng sinh l bnh
ng v hon ton c th thnh Pht. Hn th, khi hiu o Pht s thy cc c Th
tn thm ch khng coi Pht l mt qu v, l chng c... m ch l s quay v vi bn
nguyn ca v tr.
Chng 2
MT S NH HNG CA PHT GIO N X HI V CON NGI
VIT NAM:
2.1 Pht gio vi x hi v con ngi Vit Nam xa kia:
o pht truyn vo nc ta khong th k II sau cng nguyn v tr thnh mt
trong nhng h t tng. Tn gio c sc sng lu di, tn ti cho n mi ngy nay,
nh hng su sc n i sng x hi v tinh thn ca ngi Vit Nam.Vo lc
ny, mc d ang phi chng li cc th lc thc dn phng bc, nhn dn Vit Nam
vn thng minh, tnh to tip nhn o Pht n vi dn tc ta bng tinh thn
ho bnh, hu ngh
S tip nhn o pht trong hon cnh nh vy, khng th b qua vn ni dung
ca o pht. iu c ngha l bn thn o pht phi c nhng ni dung no m
nhn dn Vit Nam c th chp nhn c. y chnh l ni dung ca hai nn tn
ngng c nt ging nhau, c l do nhng nt ging nhau m c s hp nht to nn
cc cha php vn, php v, php ni, php in. Tc l tn ngng pht v tn ngng
thn ca Vit Nam khi c s hp nht. Hnh nh pht tr thnh hnh nh bt
Mt iu th hin c bit ph qut m nhiu ngi nhc n l pht gio vn
d ho hp vi tn ngng dn gian nhng ni n c truyn b n . bc Vit
Nam c im cng ni bt. Nu c im tn gio Vit Nam l s th cng t tin

21

(linh hn ngi thn khut ) th pht hay quan m cng c coi l mt th t tin
(trong tm thc dn gian vit c, pht hay quan m khng phi l ngi ngoi quc
ngi khc tc). Nu c im ca tn gio Vit Nam l s th thn (th lc siu
nhin) m con ngi cng cu nh s ph h tr th pht hay quan m cng tr
thnh mt loi thn, pht in cng tr thnh mt th thn in, tnh tm linh n
nhng bc cho tnh tnh Vit Nam (hn u ht, tn gio Vit Nam nng v tnh tnh
cm hn l gio l, gii lut, on th, tn gio).
Bt ngi Vit Nam khng phi thun tu l vic phin m thut ng Bonddha.
Hnh nh bt ca ngi Vit Nam l s sng to t hai nguyn liu tn ngng pht v
tn ngng thn linh ng thi ca ngi Vit Nam. Bt c nhng nt ging v khc
pht.Bt gig pht lng t bi, bc i, v tha i vi nhng ngi b p bc bc
lt.Nhng bt khc pht ch bt k ngi ngho no gp tai nn, gp p bc bt cng
m cn ti bt, bt lp tc xut hin ngay cu vt cc v thn trong nh nhng li c
ci oai lc, uy quyn hn c tri. i vi nhng ngi b p bc tri qu xa, ku tri
kh thu, cn cc thn linh gn nhng li yu ui, bt lc trc nhng vic qu sc
ca mnh qu l gn gi ,cng bng v pht khng h chia cp bc. C l ngy xa
cha c mt ngi dn bnh thng no ngh n khi nim bnh ng. Nhng i vi
pht h cng c th c mc cm su sa rng pht c ci nhn ngang bng vi tt c
chng sinh. Vi pht, khng ai tiu nhn, khng ai qun t. Cng khng c qun,
khng c dn, chia ct nhau bng cc hng ro cp bc giai cp. Vi pht, cn c mt
nim t bi bc i, khng c hn hc, on ght, phc th. cng l iu ph hp vi
bn cht dn tc Vit Nam. Tip Pht ku gi s t gic khng nhng gii quyt
ni kh ca mnh m cn phi cu nhn th. Chc chn trong t duy ca ngi dn
bnh thng, cha ai bn khon tm hiu th no l bn ng l chn theo ngha su xa
ca pht hc. Ngi ta ch thy y mt ch ngha nhn o ln lao v c phn tch
cc. C thc hin c hay khng l vn khc m chng ta cn xem xt, ph
phn gi tr ca hc thuyt ny. Nhng y th r rng l nhng im chnh yu
lm cho pht gio gn b c vi qun chng.

22

Tm l dn gian Vit Nam ta thin v s cn bng, s b p. Ni kh hm nay

phi c n b bng s sung sng ngy mai. C tm trong c tch tri qua bao gian
nan cui cng vn c hng hnh phc.Pht gi cng ha hn vi con ngi s n
b khng do quyn php no, ch da no ca nho gio, cng khng do cn cn phc
ti ca o gia, m do chnh n lc ca bn thn mnh. Ngi dn bnh thng x ta
phn bn cht cng c quan nim nhn thc nh vy, m chc chn khng phi v do
h qun trit thuyt bt chnh o ca nh thin. Mc d bt chnh o khng c g l
thn b, nhng d c my ng s nh tm ng m pht t ra.Vn l
ci tinh thn qun xuyn rt t bt chnh o.Tinh thn y l s c gng tu dng, vun
thm cho bn thn mnh. V h cng mong mi mt s n b ny, khi thy pht t
vch ra cho h v khng nh iu tt nhin s n . Tuy nhin, khng phi pht gio i
c vo qun chng,c mt s gn b su sa nht nh, m khng mt s thm nh,
chn la no c la chn chi b hoc ng ho na. i vi pht gio s la chn
ny bao hm c ngha ph phn. Ngy nay, chng ta c th ch ra c nhiu khuyt
im ca nho, pht, lo gc chnh tr hay t tng trit hc.Dn gian xa khng
c iu kin hay trnh lm vic y, song khi h chp nhn, chi b hoc bin ha
nhng gio l thch nghi vi trnh t duy, vi cc sinh hot ca h tc l h l
ci ng hay khng ng. C th ni rng vn ho Vit Nam ho pht hn l ho
pht ho. Pht gio n Vit Nam d l pht gio nguyn thu hay a dng sau ny bi
tiu tha hay o tha th vn nht phi nhp vi tn ngng bn a. bin man
nng thnh pht mu, lan thnh quan m m khng cn phi to ra xung quanh nhn
vt y nhng g huyn b thn k cho lm.
Pht gio cn l mt s kin vn ho, pht gio t n c truyn vo Vit
Nam vn khng phi mt s kin n c m ko theo n l ci nh hng ca tng
th vn ho n i vi Vit Nam c. Mc d chng ta cn t nghin cu v hiu bit
v vn ho vit- n nhng chc chn nh hng ca vn ho n ln Vit Nam din
ra trn nhiu lnh vc : Nng nghip, ydc, m nhc v o ngn ng.
iu quan trng l vn ho Vit Nam c tip thu mt liu lng quan trng vn
ho n qua ng ng pht gio, vo sut thi bc thuc v chng bc thuc, khi

23

nh hng vn minh trung hoa trn lan t nc Vit Nam v mang khuynh hng
ng ho r rt.
V khch quan, nh hng ca vn ho n l mt i trng ca vn ho trung
hoa trn t vit. N c tc dng trung ho nh hng qu mnh m ca vn ho trung
hoa; N gp sc cng nn vn ho Vit Nam c ngn chn s ng ho ca vn minh
trung hoa, n hi nhp v lm giu lm nn ci khc ca vn ho vit vi vn ho trung
hoa.
V d: Nh thng long thi l: Hong thnh Long Phng m bn ca nu
ca pha bc th thnh trn v trn v l mt v thn linh trung hoa c nhp ni
vo t vit, th ca ty long thnh c mang tn qung phc mn m ra pha ty
mong phc ln rng phc ng h sa ca c Pht Ty Thin
Cng vy, o Pht t n c truyn b vo t Vit bui u thi k
Bc thuc v khch quan m ni l mt i tng ca Nho gio. o nho cng bt u
pht huy nh hng t Vit t bui u cng nguyn vi vic m trng nhm
gio l ngha Trung Hoa cho ngi Vit. Ta khng th ph nhn cc mt tch cc ca
Nho gio, gp phn lm tng tri thc ngi dn, nhn mnh vo Nhn, Ngha, i.
Nhng d sao i na Nho gio vn l mt cng c ca tng lp thng tr Trung Hoa
nhm n dch ngi nng dn Trung Quc v cc dn tc vng ngoi vi ch Trung
Hoa ln p. Sao chng na, d c cao Nhn, Tr, Dng l nhng gi tr con ngi
mun tha th Nho gio vn t cc c bn vo L, m L l g nu khng phi thc
cht l trt t Tin hc l hu hc vn, ngha l trc ht v trn ht phi hc tp
tn trng v duy tr trt t ng cp, trt t trn di: Vua - ti, cha - con, chng - v
( tam cng). Nu hon ton chp nhn Nho gio trong thi Bc thuc th ni chung
chng cn g l chng Bc thuc c. Hy ci mnh trc thin mnh tru tng v thin
t Trung hoa c th:
Song ngi Vit c, t tin chng ta vn c mt ni lc t sinh qut cng, bt
khut, thch li sng ring t do thun phc t thi Bc thuc, mt li sng khng qu
ngn cch gia vua v dn, mt li sng kh bnh ng gia cha v con, bnh ng gia

24

v v chng. Bi vy ngi Vit c kh lng chp nhn ni trt t Cng thng

ca Nho gia. Nhng ngi Vit bnh dn cng kh lng ci l ni vi nhng nho s,
Nho gia Bng y ch ngha. H ch cn bit da vo cc s si va c cha ngha
va bo v h, Sao chng na, o Pht ch trng bnh ng, Pht l c Pht
thnh, chng sinh l c Pht s thnh, chng sinh u c Pht tnh, u bnh ng
trc Pht. Nu nh Nho gio Vit Nam dng ra ci nh lng qu vi mt tiu
triu nh trng nam khinh n th dn qu Vit Nam dng v bo v cha, cha lng
ca dn gian v trc ht l gii n b c loi khi sinh hot nh c th sinh
hot thm ch tr thnh lc lng quan trng trong sinh hot cha lng.
Mt khc, iu kin x hi con ngi xa kia cng m rng cho Pht gio d dng
du nhp so vi Trung Quc. Pht gio khi du nhp Trung Quc b phn ng mnh
lit ca tm l dn tc, truyn thng vn ho, c bit l thc h Nho gio. Trong khi
Pht gio vo Vit Nam tng i thun li, pht trin nhanh chng, hu nh khng
b phn ng su sc tr mt s t Nho s thi Trn, H. X hi Vit Nam khi tip nhn
Pht gio t n hay Trung Quc sang cha c s phn chia gay gt v i khng
kch lit, mi quan h ca Tng tc gia nh cha chu nh hng ca l thuyt Tam
cng nng n. iu ny khin Pht gio khi thm nhp khng b phn i. Song l do
chnh c l l do Pht gia khi vo y cha gy mt o ln, mt bin cch, khng ph
nhn nhng gi tr tinh thn, phong tc tp qun ca tng ngi, tng gia nh, ca x
hi. V vy ngi Vit bnh dn kh d dng hp th ci trit l nhn sinh quan ca
o Pht, khng bit c qu khng nhng mt nh Pht hc ca Vit Nam ni c
phn ng rng thi Bc thuc o Pht thm vo lng ngi dn Vit nh nc
thm vo lng t.
Dng Pht gio c nh hng su sc v lu di trong x hi Vit Nam l Thin
Tng. Thin Tng c mt s c im m dn gian d chp nhn.
+ Pht gio Thin Tng t bn v l lun m chuyn sang tng phong phong cch
tu hnh. Thin Tng ch trng Bt lp vn t, gio ngoi bit truyn trc ch nhn

25

tm, kin tnh thnh pht, tc tm th Pht. Nh vy ch chng ca Thin tng l li

ko th gii Ty Phng cc lc v trn th, t n trong lng con ngi, tm th Pht.
+ Thin tng ch trng lao ng theo thanh qui ca Bch Trng ( 720-814) :
Nht nht bt tc, nht nht bt thc ( mt ngy khng lm, mt ngy khng n) v
ly vic phc v x hi lm iu kin tu hnh. iu ny khin cho cc tng nhn khng
phi l mt tng ln n bm x hi.
Thin tng li chp nhn s bn kh coi s chu ng bn kh cng l cch tu
hnh.
Chp nhn bn kh v lao ng l iu khin Thin Tng d i vo nng thn, d
bm vo lng x, ng c trong lng qu.
+ Thin tng c khi cn i xa hn na, cho php st sinh, git ngi, git mi
ngi m cu c mun ngi qu l iu phc. Pht t khng hon ton l ngi b
ng m c th vng ln chng p bc bc lt. Do vy Vit Nam thi phong kin
cng c nhiu cuc ni dy ginh chnh quyn do nh s lnh o.
Pht gio li bit bm ly lng x bng nhiu hot ng c th c t chc, kt hp
vi tn ngng bn a, hi h. Nh s v ngi cha c vai tr quan trng trong i
sng dn gian c truyn. Bc B trc y hu nh lng no cng c cha. Ngoi th
Pht, cha cn thm tn ngng dn gian th thn tin, th cc v tng c cng vi
nc. Ngi cha tr thnh mt trung tm vn ho nng thn. C th ni Pht gio
gp phn lm phong ph thm nn vn ho dn tc. Nho gio v mt no lm cho t
tng vn ho kh cng th Pht gio c phn lm mn hn, phong ph v sinh ng
hn. Hi cha cng nh hi lng l tiu biu cho s h hi ca cng x, l mt dp
con ngi c gii phng tnh cm, ho ci ta ca mnh vo ci ta ca lng x, khng
b gio l khun php g b v to chit tm hn. Di mi nh cha m vn c
php giao lu tnh cm. Bao nhiu cu chuyn tnh duyn m thm xy ra bn cnh
ca thin. Th ra ca t bi khng h nghim ngt nh chn sn Trnh ca Khng. Pht
chng nhn cho cuc sng hn nhin ca lng x.

26

Do Pht gio bm su vo lng x nn c sc sng lu bn v tng i n nh.

Vo thi k L Trn Pht gio thnh vng nht, c nh nc nng , t thi H v
L s v sau Pht gio b gim st ( Nho gio v tr thng tr v chi phi), nhng
Pht gio vn c duy tr v m rng khp nng thn, bi l Pht gio c s s lng x
vng vng.
Pht gio Vit Nam tri qua mt vn mnh thnh suy, Nh Pht u c s
thnh suy m thnh theo ci ngha c nh nc qun ch L Trn nng bo
tr .... Cng chnh v n Pht gia c chnh quyn qu u i m sinh hot nh cha tr
nn xa hoa, sa o, tri ngc vi i sng c Pht chi b sinh hot cung nh, tri
ngc vi gii lut Bch Trng t lao ng m sinh sng gin d d b gi pht
n ng thnh Pht. Suy theo ngha c bn mt s ng h ca chnh quyn. Nhng
suy thng tng th li to ra dn chng lng qu cc c s h tng, nu ng qu
kht khe v cng trong nguyn l th c th khi qut rng Pht gio L Trn l Pht
gio qu tc, cn Pht gio L - Nguyn v sau l Pht gio dn gian. T ch tr thnh
dn tc t trc, sau th k X, Pht gio Vit Nam tr thnh dn gian, nhn gian hay l c dn gian ho sau th k XV.
o pht c th mt i, nh mi hin tng v thng. Song ci tinh tu ca vn
ho Pht gio c dn tc ho v dn gian ho th mi mi trng tn.
2.2 Pht gio vi x hi v con ngi Vit Nam ngy nay.
Ngy nay, mc d c rt nhiu tn gio xut hin Vit Nam nh Thin cha gio,
o Cao i, Ho Ho, C c gio, ... ngoi ba tn gio chnh t xa. Nhng Pht
gio vn gi mt vai tr ht sc quan trng trong i sng x hi v tinh thn ngi
Vit Nam. Nhn vo i sng x hi v tinh thn ngi Vit Nam trong thi gian qua,
ta thy qua nhiu biu hin Pht gio ang c phc hi v pht trin.
nhiu vng t nc s ngi theo Pht gio ngy cng ng, s gia nh Pht
t xut hin ngy cng nhiu, l hi Pht gio v sinh hot Pht gio ngy mt c v tr

27

cao trong i sng tinh thn x hi, s s si c o to t cc trng Pht hc ngy

cng nhiu, s kinh sch xut bn hng nm cng tng.
Hn lc no ht trong my chc nm li y ngi Pht t Vit Nam rt chm lo
n vic thc hin cc nghi l ca o mnh. H hay ln cha trong cc ngy sc, cng,
h trn trng thnh knh trong khi thi hnh l, h sing nng trong vic thin nh, gi
gii, lm vic thin. Vic n chay hng thng tr thnh thi quen khng th thiu ca
ngi theo o pht. Mt khc nh cha sn sng thc hin cc yu cu ca h nh
cu siu, gin oan,... Tt c nhng iu ny cng c nim tin vo gio l, va qui nh
t duy v hnh ng ca h, to c s hnh thnh nhng nhn cch ring bit.
Thi i ngy nay, l thi i pht trin. Nc ta va tri qua my chc nm chin
tranh v hng chc nm sng di ch quan liu bao cp, i sng cn ngho nn,
lc hu vn cn n s pht trin. Pht trin c ngha l s tng trng nhanh chng v
kinh t, i sng vt cht v vn ho. ng v nh nc ch ra nhim v trc mt
lm dn giu, nc mnh, x hi cng bng vn minh.
t mc tiu ny nc ta cn c nhng ngi c tham vng ln, nng ng, lc
quan, tin tng, dng cm rng sng to. Nhng phm cht ny phn ln tri vi gio
l nh Pht, v tham vng tri vi cm dc, v dc, ly dc ca Nh Pht ... V vy vic
cn lm hin nay l phi xc nh r Pht gio c nh hng n h t tng ca ngi
Vit Nam nh th no t a ra nhng chnh sch pht trin ph hp vi lng
dn, lm cho x hi ngy cng pht trin tin b v tt p hn.
PHN C: KT LUN
Qua vic nghin cu ti ny chng ta phn no hiu thm c ngun gc ra
i ca Pht gio, qu trnh pht trin, h t tng ca Pht gio v nh hng ca n
n x hi v ngi dn ta, ng thi hiu thm v lch s nc ta. c bit ti ny
cho chng ta thy r vn c ngha quan trng, l vn xy dng hnh thnh
nhn cch v t duy con ngi Vit Nam trong tng lai vi s h tr ca nhng gi
tr o c nhn vn ca Pht gio, cng nh mt s t tng tn gio khc.

28

D cn nhng khuyt im, hn ch song chng ta khng th ph nhn nhng gi

tr o c to ln m Pht gio mang li. c trng hng ni ca Pht gio gip
con ngi t suy ngm v bn thn, cn nhc cc hnh ng ca mnh khng gy ra
au kh bt hnh cho ngi khc. N gip con ngi sng thn i, yu thng nhau,
x hi yn bnh. Bc sang th k XXI, chun mc nhn cch m mt thanh nin cn
c i hi phi hon thin c v mt th xc ln tinh thn, phi c kh nng chinh
phc c th gii khch quan ln th gii ni tm. o c th k XXI do vy c th
khai thc s ng gp tch cc ca Pht gio xy dng o c nhn vn ton thin
hn, t gic cao hn v sang th k XXI, bn cnh s pht trin k diu ca khoa hc,
nhng mu thun, chin tranh ginh quyn lc rt c th s n ra v di s hu thun
ca khoa hc, cc loi v kh s c ch to hin i, tn nhn hn, d dng tho mn
ci c ca vi c nhn v nguy c gy ra s hu dit s khng khip hn. Khi i
hi con ngi phi c o c, nhn cch cao hn nhn ra c ci c di mt lp
v tinh vi hn, sch s hn.
Nh vy trong c qu kh, hin ti v tng lai, Pht gio lun lun tn ti v gn
lin vi cuc sng ca con ngi Vit Nam. Vic khai thc ht nhn tch cc hp l ca
o Pht nhm xy dng nhn cch con ngi Vit Nam, c bit l th h tr, l mt
mc tiu chin lc i hi s kt hp gio dc tng hp ca x hi - gia nh - nh
trng - bn thn c nhn, mt s kt hp t gic tch cc c truyn thng v hin i.
Chng ta tin tng vo mt th h tr hm nay v mai sau cng trng v th cht,
pht trin v tr tu, phong ph v tinh thn, o c tc phong trong sng k tha
truyn thng cha ng cng nh nhng gi tr nhn bn Pht gio s gp phn bo v v
xy dng x hi ngy cng n nh, pht trin.

29

TI LIU THAM KHO

1. Nguyn Duy Cn - Tinh hoa Pht gio ( NXB thnh ph HCM) - 1997
2.Thch thin Siu dch - Li Pht dy ( NXB Tn gio - 2000)
3. L Khi Vit - Hai nghn nm Vit Nam v Pht gio.
4. Trn Ngc Thm, Tm v bn sc vn ha Vit Nam, NXB TP. HCM, 2001
5. Trn trng Kim - Pht Gio ( NXB tn gio 2007 )
6. L Mnh Tht - lch s Pht gio Vit Nam ( NXB Thun Ha Hu - 2006 )