Cu 1 Quan nim v th gii v Con ngi trong Trit hc v Pht gio

Trit hc l mt h thng tri thc l lun chung nht ca con ngi v th gii, v bn
thn v v tr ca con ngi trong th gii .
Con ngi nhn thc th gii xung quanh trong qu trnh tri thc. Bng thc ca
mnh, con ngi nhn thc c s tn ti ca th gii. Vi t duy, con ngi a ra
nhng l lun v hot ng thc tin.
Ngoi tri thc i thng, con ngi lun c xu hng vn ln nm bt cc chung,
ngun gc bn cht ca vn vt xung quanh, ca th gii. Con ngi c nhng cch
khc nhau l gii v ngun gc con ngi v th gii. Thn thoi da trn nhng tr thc
hn ch, dng tr tng tng gii thch th gii. Cn tn gio th da vo nim tin
gii thch v ngun gc loi ngi, v th gii. i vi trit hc, con ngi l vn trung
tm, lch s trit hc l lch s nghin cu v con ngi. Trit hc ly con ngi lm trung
tm v chnh conngi quyt nh tng lai ca mnh ch khng phi do mt ng siu
nhin no quyt nh. Cc nh trit hc u ku gi: Con ngi hy nhn thc bn thn
mnh (Socrat), Hy hc cch hiu con ngi, hiu con ngi c li v cn thit hn hiu
thn linh (Pythagoras), Con ngi hy chim ngng, th phng chnh mnh. Mc d c
nhng khc bit v vn ho, t tng, c phng ng cng xem con ngi l ch o nh
Khng T ni: Con ngi m rng o, ch o khng m rng con ngi.
Ring Pht gio li c ci nhn bi quan hn v th gii v con ngi: Con ngi l
s kt hp tm thi gia danh v sc, cuc sng trn tc ch l o gic, h v. Cuc sng
ch thc l Nit Bn, ni tinh thn c gii thot. Nhng ng sau ci bi quan y, Pht
gio cng hng con ngi n vi ci thin ci nhn, khng bon chen t li gii
thot tinh thn. Pht gio khng lu tm n ngun gc v bn cht ca th gii m ch i
tm ngun gc ca au kh v ch ra con ng chm dt au kh: ch cn qun mnh
i, lm iu thin c tm hn c yn tnh, chm dt au kh v bc vo Nit Bn.
l ni bnh yn v tha mn ca tm hn.
Mc d da trn nhng c s khc nhau gii thch v con ngi v th gii nhng
tn gio, thn thoi hay trit hc u a ra nhng gi tr, phm cht, l tng m con
ngi khao kht vn ti nm hon thin nhn cch con ngi.

1/18

CU 2. (Phm Vn Minh)
S khc nhau gia hc thuyt ca Khng T v Lo T.
Gii thiu hai hc thuyt:
Nho gia, o gia l hai trong ba hc thuyt (tro lu, trng phi) trit hc chnh ca
Trung Quc c i. Ngi sng lp ra Nho gia l Khng T (551-479 tr.CN) v ngi sng lp
ra o gia l Lo T (khong th k VI tr.CN), l hai nh t tng v i trong lch s t tng
Trung Quc thi Xun thu Chin quc. y l thi k c gi l Bch gia tranh minhthi i t tng c gii phng, tri thc c ph cp, nhiu hc gi a ra hc thuyt ca
mnh. Ln u tin, t tng trit hc c hnh thnh mt cch c h thng. S phong ph,
a dng ca cc h thng, cc nh t tng trit hc thi k Xun thu Chin quc thc s
tr thnh im nh ca ton b i sng vn ha tinh thn ca x hi Trung Quc c i, nh
mt mc son chi li trong lch s vn ha phng ng. Chng ta khng th ph nhn rng
Nho gia, o gia v m dng gia l nhng hc phi trit hc c nh hng su m n vn
ha truyn thng Vit Nam.
Thi Xun thu (khong 770-475 tr.CN) Chin quc (475-221 tr.CN) l thi k o
c suy i, trt t l ngha, cng thng x hi o ln, chin tranh, git chc v tranh ginh
xy ra lin min. Chnh y cng l ci ni khai sinh, nui dng v nh hng su sc ln t
tng cc trit gia ni chung v c bit l Khng T v Lo T. Hc thuyt ca hai tc gia
ny cng ging nh hc thuyt ca nhng thi i khc l mang m du n ca giai on lch
s m n ra i v ngc li, chng ng vai tr nh nhng phng cch, gii php nhm
gii quyt nhng vn trong thi i . V Khng T, Lo T chn hai con ng khc
nhau xy dng h thng t tng ca mnh.
Nhm mc ch hiu su hn hc thuyt ca hai nh sng lp v i din cho Nho gia
v o gia, chng ta s so snh tm ra s khc nhau gia hc thuyt ca Khng T v Lo
T.
S khc nhau gia hai hc thuyt ca Khng T v Lo T
KHNG T - NHO GIA

LO T - O GIA

T TNG

T TNG

Thit thc, mang m tnh nhn vn, hng

T duy tru tng cao, su sc, mang tnh
v lun l (o c) v ngh thut cai tr.
tt yu khch quan, hng v hnh ng theo
quy lut t nhin, sng ha vo t nhin.
TC PHM TIU BIU

TC PHM TIU BIU

o c kinh:

Lun ng (trong T th):

Quan im v th gii, v tr:

Quan im v th gii, v tr:

- T tng, tm trng v thi c tnh
cht mu thun (phn nh nhng mu
thun ca i sng hin thc):

- T tng nht qun, thng qua hc

thuyt v o. (N l nn tng ca
mi vn khc v chi phi xuyn sut
ton b hc thuyt ca Lo T):

o Tin c Thin mnh Tri c ch,

lm ch t v tr chi phi mi s bin
ha cho hp vi l iu ha v c th chi
phi vn mnh ca con ngi (CNDT).
Mt khc, ng tha nhn s vt hin
tng trong t nhin lun lun t vn

o o l phm tr khi qut, n khng

ch mt s vt, hin tng c th hu
hnh no, m l ci tt c mi vt t
sinh ra, l ci tn ti vnh vin, bt bin.
o khng ch l bn nguyn ngun
gc ca vn vt, m l con ng, l quy
lut sinh thnh, bin ha ca mi s vt,

2/18

ng, bin ha khng ph thuc vo

mnh lnh ca tri. y l yu t duy vt
cht phc v t tng bin chng t pht
thot ly CNDT, thn b, tn gio.
o Tin c qu thn do kh thing trong
tri t to thnh, mt khc, ng cho rng
qu thn khng c tc dng chi phi i
sng con ngi v nhn mnh vai tr
quan trng ca hot ng con ngi trong
i sng.

hin tng trong v tr.

o S vn ng ca vn vt khng phi l
hn n m tun theo nhng quy lut tt
yu, t nhin nghim ngt, khng s vt
no ng ngoi quy lut , k c tri
t, thn linh. Theo Lo T, ton th v
tr b chi phi bi hai quy lut ph bin l
lut qun bnh v lut phn phc. Lut
qun bnh lun gi cho vn ng c
cn bng, theo mt trt t iu ha t
nhin, khng c ci g thi qu, thin lch
hay bt cp. Lut phn phc ci g pht
trin n tt nh th s tr thnh ci i
lp vi n. Phn phc c ngha l vn vt
bin ha ni tip nhau theo mt vng tun
hon u n, nhp nhng, bt tn. Phn
phc cn c ngha l tr v vi o t
nhin, v vi.
- Php bin chng: Lo T cho rng, bt
c s vt no u l th thng nht ca
hai mt i lp va xung khc li va da
vo nhau v lin h, rng buc, bao hm
ln nhau. Tuy nhin, s u tranh, chuyn
ha ca cc mt i lp trong s vt hin
tng khng theo khuynh hng pht
trin, xut hin ci mi, m theo vng
tun hon ca lut phn phc. Hn na,
Lo T khng ch trng gii quyt mu
thun bng u tranh ca cc mt i lp,
m ng ch trng ly ci tnh, ci v
vi, ci iu ha to thnh s chuyn
ha, theo lut qun bnh. Chnh v th
php bin chng ca ng mt i sinh kh
ca n v mang tnh cht my mc, lp i
lp li c tnh cht tun hon, bun t.
Quan im v nhn sinh:

Quan im v nhn sinh:

- Hc thuyt v lun l, o c, chnh tr
x hi l mt trong nhng vn ct li
v l th thng nht hu c trong trit hc
ca Khng T trn t tng Thin nhn
tng ng.

- Lo T ch trng quay v vi o t
nhin thun phc. Lo T dng thuyt
v danh v cht phc gii thch
c im ca o.
- ng a ra thuyt v vi, tc l hnh
ng theo l t nhin, tham gia m khng
xm phm vo th s, khng p t ch
ca mnh vo s vt, khng can thip vo
t tri. Lun lun khng lm g, vy m
lm tt c, lm mt cch kn o, khng
t tm, khng v k.

- Nhng nguyn l o c cn bn nht

trong hc thuyt o c ca Khng T
l: nhn, l, tr, dng cng vi mt h
thng quan im v chnh tr - x hi nh
- Thuyt v vi, Lo T rt ra ngh thut
nhn tr, chnh danh, thng hin,
sng l t i, cn kim, khim nhng, tri
qun t, tiu nhn ca ng. Trong
tc, khoan dung. Ch v mnh khng
nhng phm tr o c y, ch nhn
3/18

c ng cp su rng nht. N c
coi l nguyn l o c c bn quy nh
bn tnh con ngi v nhng quan h
gia ngi t trong gia tc n x hi.
N lin quan n cc phm tr o c,
chnh tr khc nh mt h thng trit l
cht ch, nht qun, to thnh bn sc
ring trong trit l nhn sinh ca ng.
- Ni dung ca khi nim nhn:

tranh vi ai m khng ai tranh ni mnh.

K tt th mnh tt vi h, k khng tt th
cng vn tt vi h, nh vy mi ngi
s tt. Ci mm trong thin h thng
c ci rt cng trong thin hTa v
vi m dn t cm ha, ta thanh tnh m
dn t mnh thnh ngay thng, ta v s
m dn t h giu, ta khng ham mun
m dn t h cht phc.

o Nhn l ci c cao nht m nh con

ngi c th cng nhau sng thnh x
hi.
o Lm ch chnh mnh tun theo L
l Nhn, ngha l phi c hnh vi ng x
theo ng cc quy tc, chun mc v c
nhng quan h thch hp vi ng loi.
o iu g mnh mun cho mnh phi
mun cho ngi khc, iu g mnh
khng mun cho mnh th khng lm cho
ngi khc.
o Nhn tm li l yu mi ngi . Nhn
l phm cht cn c ca ngi qun t.
tr thnh ngi qun t th phi tu
thn, hc tp v theo li dy ca hin Lu : xin cc bn xem thm cc phn kt
nhn, phi bit tn trng mnh v ngi lun ca v hai nh t tng Khng T v
Lo T trong sch Trit hc a ra nhng
khc, c bit l tn trng ngi trn.
nhn xt ca ring mnh cho cu hi ny.

4/18

Cu 3: S khc nhau gia trit hc Platon v Aristotle

Trit hc Platon (427-347 TCN)

- Platon l ngi sng lp ra ch ngha duy tm.

- Trit hc Platon l h thng cc quan im hon chnh v tt c cc b phn c bn ca trit
hc: bn th lun, nhn thc lun, trit hc chnh tr, o c, m hc.
- Ci cn bn trong trit hc Platon l hc thuyt v nim v linh hn bt dit. Nhn thc
thng thng cho chng ta hnh nh v th gii hin tng, n khng mang tnh chn thc, ch
l ci bng m ca bn cht s vt. Hin thc ch thc khng phi l ci m n hin ra, m l
ci lm cho s vt l ci n c, c tinh thn nm bt v th hin ra trong ngn ng.
- Th gii bn cht thun tu l th gii nim, n nm ngoi khng gian, thi gian v
khng thay i. C th nhn thc th gii nim bng tr tu nh php bin chng hoc thng
qua hi tng.
- T tng trit hc ca Platng c nh hng rt ln i vi s pht trin ca ch ngha duy
tm phng Ty.

Aristotle (384-322 TCN)

- Aristotle l nh trit hc v i nht ca Hy Lp c i. Aristotle l mt hc gi uyn bc v

nhiu lnh vc nh trit hc, ton hc, vt l hc, sinh vt hc, sinh l hc, y hc, s hc...
c gi l b bch khoa ton th ca Hy Lp.
- V trit hc, ng chu nh hng rt ln ca t tng mcrt v Platon, nn c s giao
ng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, gia bin chng v siu hnh, nhng t
tng trit hc ca ng c mt gn vi ch ngha duy vt .ng l mt nh trit hc nh nguyn
lun.
- nim phn nh ci ph bin ca s vt, song ci ph bin lun c biu hin t ci n
nht v nh vy nim nm trong s vt ch khng phi bn ngoi chng. Aristotle a ra
nhng kt lun quan trng:
+ Th gii ch c mt, l th gii vt cht - tinh thn, tn ti hin thc.
+ Cc s vt v qu trnh ca th gii hin thc c th c nhn bit t bn thn n,
tc l nghin cu thc t.
+ Khoa hc l nhn thc v th gii hin thc, khoa hc cn phi c nhng cng c,
tc cc khi nim. T duy cng c nhng quy lut ca n. Cc hnh thc v quy lut ca t duy
l i tng nghin cu ca lgich hc v chnh ng t nn mng cho khoa hc ny.
Arixtt khng nh vt cht tn ti vnh vin - s vt c th c to nn bi bn nguyn nhn
l cht liu, hnh thc, ng lc v mc ch. Do trong s vt c th, cht liu v hnh thc
khng th tch ri nhau, khng c hnh thc th khng c cht liu; khng c cht liu th
khng c hnh thc

5/18

Cu 4: Quan nim gia nim tin v l tr theo quan nim cu Thomas

dAquin.
Nu nh Augustin da vo hc thuyt ca Platon gii thch v Thng th Thomas
dAquin n vi Aristote, ngi c t duy lnh mnh gii quyt mu thun gia l tr v
nim tin, khoa hc v thn hc.
Thomas dAquin c ho gii trit hc duy l ca Aristote vi c tin Thin Cha gio, ng
t vn hi ho gia ci "bit" vi ci "tin". Thomas dAquin cho rng, i tng cu trit
hc l nghin cu chn l cu l tr; cn i tng cu thn hc l nghin cu chn l ca
lng tin tn gio. Thng l khch th cui cng cu trit hc v thn hc. Cho nn, gia
trit hc v thn hc khng mu thun, nhng trit hc thp hn thn hc, ging nh l tr con
ngi thp hn l tr cu thn. ng quan nim rng, l tnh khng sng to ra c gio l
(gio l nm trong lnh vc c tin), nhng c th chng minh mt cch hp l s tn ti ca
Thng , do l tnh khng i lp vi c tin, tri thc khng mu thun vi iu tin.
Mc d Thomas dAquin bo th hn v chng li Averros rt mnh mt im c bn: nh
bc hc Rp cho rng nn tch ri nim tin v l tr, cn Thomas dAquin cho rng nim tin
v l tr l mt th thng nht. Theo Thomas nu nim tin xa ri trn th n s tn li v bin
thnh tru tng, cn thn hc tr nn thn b. L tnh v nim tin khng loi tr ln nhau m
h tr nhau. Khi tm hn con ngi hng ti nhn thc chn l, tc l l tnh tr thnh ch
da cho nim tin.
Theo Thomas dAquin, gii t nhin l do tri to ra t h v v trt t ca n, s phong ph
v hon thin cu n u c quyt nh bi s thng minh cu Tri. Mi ci trn th gii u
sp xp theo cc bc thang tn ti trt t, bt u cc s vt khng c linh hn, tin n con
ngi, n cc thin thn, cc thnh, v cui cng l n bn thn cha Tri. Do , cha Tri,
Thng l mc ch ti cao, l quy lut vnh cu ng trn mi ci, thng tr mi ci, l
hnh thc thun tu tc b vt cht, l nguyn nhn cui cng cu th gii. Do nim tin
Thng l chn l, nn tt c nhng g chng ta nhn bit c trong t nhin do Thng
kin to cng l chn l v khng mu thun vi nim tin. Con ngi cng do cha Tri ra
theo hnh dng ca mnh, sng trn tri t trung tm ca v tr. Mi ci trong t nhin u
thch ng vi con ngi nh th no l do cha Tri quy nh: mt tri cho con ngi nh sng
v si m, ma ri lm cho t ai ca con ngi c nc; cn ng t, bo lt ph hoi
l do cha Tri trng pht ti li ca con ngi. C tinh thn v vt cht u l gi tr. Khoa
hc trn th c quyn tn ti c lp hng n nhn thc chn l: Thng .
Theo Thomas dAquin, cha Tri l ng lc ban u, ci tt nhin ban u, s hon thin
tuyt i v l nguyn nhn to ra s hp l ca gii t nhin v:

Mt l, th gii khng t vn ng m cn phi c ci ng lc ban u;

Hai l, nguyn nhn tc ng khng phi l v tn, mi ci xy ra u c nguyn nhn u
tin;
Ba l, cn c ci tt nhin tuyt i l c s cho mi ci ngu nhin;
Bn l, cn c ci hon thin nh l hnh mu mc ch cui cng cho mi qu trnh cha
hon thin;
Nm l tnh hp l ca gii t nhin khng th gii thch bng nguyn nhn t nhin, cn
phi tn ti mt thc th l tr siu nhin nhm iu chnh tnh hp l ca th gii.

6/18

Cu 5 Ci mi trong khuynh hng trit hc thi phc hng?

Thi k Phc hng ca cc nc Ty u bao gm 2 th k XV & XVI. Vo thi k ny:
-

Phng thc sn xut t bn ch ngha bt u hnh thnh.

Xut hin nhng phng php nghin cu t nhin bng ton hc thc
nghim.Copernic a ra thuyt nht tm, coi mt tri l trung tm ca v tr, tri t
v cc hnh tinh khc xoay quanh mt tri.

Gii thch hin thc theo quan im quyt nh lun i lp vi quan im mc ch

lun ca cc nh trit hc kinh vin.

ra nhng nh lut khoa hc khng dnh dng ti nhng yu t ca thuyt nhn

hnh (Kph trong thin vn, Galil trong c hc).Galil l nh khoa hc v i c vai
tr quan trng trong s pht trin tri thc khoa hc v ch ngha duy vt. ng l ngi
c thc thit lp nguyn tc khch quan trong nhn thc khoa hc. Tn gio v khoa
hc l hai lnh vc khc nhau.

Ch ngha nhn o c hnh thnh, phn i ch ngha kh hnh tn gio, tn thnh

quyn ca con ngi c hng lc v tha mn nhng nhu cu trn gian.

Ch ngha c nhn c hnh thnh vi s xut hin ca ch t ha v t liu sn

xut v vic phn chia x hi thnh giai cp. Cng vi tnh cht chng ng cp,
chng nh th, ch ngha c nhn cn c tnh o c.Bruno tip thu thuyt nht tm
ca Copernic, xy dng quan im mi v v tr: gii t nhin l th gii c lp,
khng do ai sng to ra, nu c Thng th Ngi chnh l gii t nhin. T nhin
l Cha Tri trong cc s vt.

Lonar de Vinci khng nh khoa hc no m khng tri qua kinh nghim, tri thc no m
khng xut pht t thc tin th u sai lm. Khc l sng to, da trn cc s vt t nhin con
ngi pht minh ra ci mi phc v cho cuc sng ca mnh. ng cao ngh thut v ch c
ngh thut mi c th nhn thc c ci thuc tnh cht lng ca s vt, cho chng ta bc
tranh sinh ng v th gii v con ngi. Con ngi hy th phng chnh bn thn mnh,
chim ngng ci p ca chnh mnh.

7/18

Cu 6:
Quan nim v vai tr ca trit hc v cc phng php ca F.Bacon?
Tr li:
Quan nim v vai tr ca trit hc ca F.Bacon:
Nh t tng cch tn, nh tin tri ca khoa hc thc nghim Roger Bacon(1214-1294)
a ra quan nim mi v trit hc rng trit hc l khoa hc l lun chung c xy dng
trn c s thnh qu ca khoa hc v em li cho cc khoa hc nhng quan im c bn chung.
ng ph phn phng php kinh vin, coi phng php kinh vin tr ngi i vi chn l cc
kha cnh: mt l, s sng bi trc uy tn khng c c s; hai l, thi quen tha nhn nhng
quan nim c coi l r rng; ba l, tnh v cn c ca nhng nh gi thuc v s ng v
bn l, s thng thi gi to ca cc hc gi.
Cc phng php ca F.Bacon
ng bo v phng php nhn thc da trn thc nghim v ton hc. ng cho rng
ngun gc ca nhn thc l uy tn, l tr v kinh nghim. L tr phi c kim chng bng
kinh nghim, nu khng ch l l tr ngy bin, gio iu ,v ch. Vic coi kinh nghim l
thc o chn l l bc ngot quan trng trong l lun v nhn thc.
T tng ca R Bacon l ting chung bo hiu s kt thc ca ch ngha kinh vin v
m u cho thi k khoa hc thc nghim.

8/18

Cu 7: Quan nim con ngi l tnh v cc phng php ca Descartes

(tham kho bi ging v SGK trang 120 123)

Quan nim con ngi l tnh ca Descartes

Descartes cho rng kinh nghim da trn cm gic con ngi khng th tr thnh c s
phng php chung cho mi khoa hc. Tri gic v cm gic l o. Con ngi c th
cm gic c ci khng c nh s au n, cc m thanh, mu sc Nhng kinh
nghim cho trc cng nh cc kt qu thc nghim bao gi cng b nghi vn, cha
c khng nh.
Tuy vy, d c nghi ng mi iu nhng c iu khng th nghi ng l s tn ti ca
Ti, bi v ti ang suy ngh. Cogito ergo sum: Ti suy ngh vy ti tn ti. l
lun im xut pht. Trong l tnh, trong chnh tm hn ca con ngi hm cha nhng
t tng r nt mt cch trc gic, tc nhng t tng khng ph thuc vo kinh
nghim, khng phi da trn c s cm gic m c trc cm gic. Theo nguyn tc
ca php din dch i t ci chung n ci c th, khi pht trin nhng t tng c sn
trong u y, con ngi c th thu c tri thc chnh xc v th gii.
Trong vic tm chn l ch nn tun theo s hng dn ca l tnh. C th g m ta c
th quan nim c r rng v minh bch th tn ti.
D nhng bng chng v th gii l do thu thp c t cm gic, v vy c kinh
nghim v thc nghim u l nhng ci cu thnh tri thc v th gii, song cn phi
tm c s ca phng php chnh xc trong tr tu. T duy u da trn trc gic v
din dch. T duy xut hin trc cm gic v khng ph thuc vo cm gic song t
duy li phi i km vi cm gic.
Nhim v ca trit hc, theo Descartes, l xy dng nhng nguyn l phng php lun c
bn lm c s cho cc khoa hc khm ph ra chn l, gip con ngi lm ch t nhin trn
c s nhn thc c cc quy lut ca n. S pht trin ca khoa hc bt t nhin l thuc
vo con ngi khi hnh thnh phng php c bn ca t duy phng php l tnh thun
ty.

Descartes a ra bn quy tc trong phng php ca ng l:

Ch coi l chn l ng n nhng g c cm nhn r rng v rnh mch, khng gi
mt cht nghi ng no c, tc l nhng iu hin nhin.
Phi phn chia i tng phc tp thnh cc b phn n gin cu thnh tin li
trong vic nghin cu.
Qu trnh nhn thc phi xut pht t nhng iu s ng, n gin nht dn dn i n
nhng iu phc tp hn theo trnh t logic ca vn .
Phi xem xt ton din mi d kin, khng b st mt ti liu no trong qu trnh nhn
thc.

9/18

Cu 8: ngha lun Nguyn nhn t thn (Causasui) ca Spinoza ?

Baruch Spinoza (1632 1677) l nh t tng xut sc H Lan xem mc ch cui cng
ca trit hc l v con ngi, nhng khc vi Descartes i t con ngi gii thch th gii,
ng i t th gii gii thch con ngi.
Theo Spinoza, gii t nhin l thc th duy nht, tn ti nh l causa sui (nguyn nhn t
n), trn vn y , hon ton c lp. Mi s vt u ch l s biu hin khc nhau ca cng
mt thc th. Ngoi ton b gii t nhin c biu hin nh thc th duy nht ra th trn th
gian ny khng cn mt ci g khc. T duy cng l thuc tnh ca thc th m nh gii t
nhin nhn thc chnh bn thn mnh.
Con ngi t do ngh v t do tin nh l tr mch bo.
Thng khng tn ti theo ci cch m tn gio rao ging, m ch tn ti nh mt
nguyn l v mt tinh thn v v c tnh, nh mt cht gp phn to nn thc tai ca v
tr.
Spinoza tha nhn kh nng nhn thc ca con ngi l v hn. Nhn thc cm tnh gip
chng ta cm th c tnh sinh ng v a dng ca s vt nhng n ch phn nh nhng
trng thi, nhng thuc tnh khng cn bn, ch c nhn thc trc gic l tnh mi gip chng
ta nhn thc c bn cht ch thc ca thc th. T do v tt yu khng loi tr nhau, ch c
nhn thc v hnh ng theo ci tt yu con ngi mi c t do.
Spinoza cng tha nhn c th gii v vn cc vt th ring bit c gi l cc mux.
Theo Xpinza, cc mux l biu hin ca thc th duy nht. Thc th c rt nhiu thuc tnh
khc nhau, nhng theo Spinoza th l tnh hu hn ca con ngi ch nhn thc c hai thuc
tnh ca thc th l qung tnh v tu duy. Vn ng khng phi l thuc tnh ca thc th. Con
ngi l th thng nht ca mux qung tnh (th xc) v mux t duy (linh hn). Spinoza
quan nim mi vt u c linh hn. Spinoza b sung cho trit hc lch s bng hc thuyt v t
do khng mu thun vi tt yu m ph hp vi tt yu; t do l nhn thc ra tnh tt yu.
Xpinza l nh duy vt, ng thi cn l nh v thn. ng ph phn tn gio, nu ra vn
ngun gc, vai tr x hi v bn cht ca tn gio.

10/18

Cu 9: Cc nh trit hc khai sang Php th k XVIII hiu th no v bn

tnh con ngi v x hi?
Trit hc khai sng Php th k XVIII l s chun b v t tng v l lun cho cuc cch
mng t sn Php, thu ht v tp hp ng o cc tng lp tin b trong x hi hng h n
cuc u tranh nhm lt ch phong kin nh th, khng nh l tnh, t do c nhn v
tin b x hi.
Trit hc thi i khai sng l s tip tc pht trin t tng nhn o ca nhng th k Phc
Hng. Khi khuynh hng l tnh c coi l c s ci to cuc sng hin ti, cc nh trit
hc khai sng lin kt li ly vic truyn b tr thc tt p mt cch rng ri cho mi ngi
lm nhim v chnh ca mnh.
Mt trong nhng nhim v cn bn ca cc nh khai sng l u tranh chng nhng
quan im tn gio cng nh vi cc hc thuyt siu hnh, xy dng th gii quan duy vt, v
thn (Monteesquieur, J. Rousseau, La Mettrie, D. Diderot, P. Holbch, Voltaire).
Theo quan im ca cc nh khai sng Php, v tr l vt cht, v tr l v tn , vnh
hng v lun vn ng. Con ngi l mt phn ca t nhin, l ng vt. T nhin tn ti t
thn, khng cn n bt k mt khi thu siu nhin no.
T tng ca con ngi chu s qui nh ca cu trc c th trong s tc ng qua li vi mi
trng sng. Con ngi c cu thnh t linh hn v th xc. Linh hn l tng th cc hin
tng tm l, thc, bn thn n cng c c tnh ca vt cht. Khng th hnh dung c
linh hn trong s tru tng tch khi c th. Con ngi l sn phm ca hon cnh, ca x
hi nn cn thay i hon cnh x hi ci to con ngi.
Cc nh trit hc khai sng Php ph nh quan im tn gio quan im siu hnh v con
ngi l mt thc th c hai bn nguyn i lp, th xc v tinh thn, trong th xc din ra
nhng dc vng thp hn, l sn phm ca qu s.
Bn tnh con ngi vn khng phi c. S d x hi c ci c l do khim khuyt ca cc quan
h x hi v nn gio dc khng ng n. Con ngi sinh ra vn c t do, th nhng ch
no anh ta cng b gng cm (J. J. Rousseau). Con ngi c gio dc ng n, tc l c
khai sng, s lm con ngi ln mnh thm; con ngi c gio dc ng n s tr thnh
k ch k sng sut vi nguyn tc ca n l hy t lo liu cuc sng cho mnh v ngi
khc cng c sng. Mt ch x hi ph hp vi quyn t nhin v l tnh phi l x hi
cng bng, t do, theo chnh th cng ho.
Vo thi khai sng, t tng o c c bc pht trin mi, cc nh duy vt Php th k
XVIII pht trin o c duy vt v y mnh cuc u tranh chng t tng o c thn
hc tn gio. H cho rng con ngi khng phi sinh ra l c o c. o c ny sinh di
s tc ng ca mi trng x hi, trc ht l chnh tr v php lut. Mi trng chnh tr v
php lut quyt nh chiu hng pht trin nhng phm cht o c ca con ngi. T h
kt lut rng con ngi cn thay i iu kin x hi nu mun t n o c cao c.

11/18

Cu 10: Nhng t tng c bn trong hc thuyt v nhn thc ca Kant:

Emmanuel Kant (1724 - 1804), l ngi sng lp trit hc c in c, nh t tng ln ca
nhn loi. H thng trit hc ca ng bao cha lng tri thc phong ph thuc nhiu lnh vc
khc nhau, trong nhn bn hc chim v tr khng nh. thi i vn minh hin nay, khi c
mt s quan im qu coi trng nhng thnh tu khoa hc cng ngh, n mc tuyt i ho
nhng gi tr vt cht, m xem nh nhng gi tr tinh thn nhn vn, th vic tm hiu trit hc
ca Kant c th gip chng ta tr v vi nhng quan im nhn vn hn.
1. T tng v ngun gc th gii
Hy cho ti vt cht, ti s ch cho thy th gii ra i t vt cht th no .
Gii t nhin l mt h thng c qa trnh pht sinh , pht trin v ngy cng hon thin.
2. T tng bin chng
Th gii vt cht tn ti khch quan di dng nhng s vt c th, c bit.
Con ngi bng gic quan c th phn nh th gii hin tng, c c nhng tri thc ring l
, ngu nhin (hin tng lun).
Tri thc cm tnh kinh nghim : phn nh ci c tht nhng khng ng , khng su sc.
c tri thc v ci ph bintt yu con ngi phi cn n T duy l lun
Nhn thc gic tnh ( Phn tch tin nghim):
Sp xp li tri thc kinh nghim theo mt trt t c tnh h thng. lm vic ny phi s
dng cng c l h thng phm tr.
Phm tr l sng to ca con ngi , l lc cu trc khch quan lm c s cho s thng
nht tri thc.
Nh gic tnh, nhn thc bin quan nim ch quan ca tri thc cm tnh kinh nghim thnh
tri thc khch quan.
Nhn thc l tnh ( Bin chng siu nghim):
L kh nng cao nht ca t duy bng cc thao tc tr tu (phn tch tng hp, quy np din
dch, chng minh-suy lun),
L tnh c th pht hin v c c tri thc v ci ph bin tt yu nhng vn khng th nm
bt c bn cht vt t n, v gp phi nhng antinomies nghch l.
Vt t n:
Hin tng cha nhn thc c (do hn ch t chc c th ngi);
Bn cht s vt khng th nhn thc (do cc mu thun, nghch l ca l tnh)
Nhng ci l tng tuyt ho, c vn n nhng khng bao gi t c ( Thng , Linh
hn, T do )
Chnh trong s hiu bit v nhng gii hn ca mnh m Trit hc tn ti
Thc tin: Quan h o c, ton b hot ng c th, thc tin cao hn l lun
3. T tng v con ngi
Nhim v ca Trit hc = Gii quyt nhng vn con ngi t ra

Ti c th bit c iu g ?(NHN THC)

Ti cn phi lm g ? (THC TIN)
Ti c th hy vng vo ci g ? (GI TR)

Con ngi vi t cch l "homo Phaenomenon", n l tn ti cao nht trong mi tn ti, phi
phc tng cc quy lut tt yu, nhng cng lun hng ti t do.

12/18

Con ngi l ch th c nhn cch hm cha trong mnh cc nhn t o c v gi tri vn

ho. Con ngi l ch th, ng thi l sn phm ca gio dc. "Con ngi ch c th tr thnh
con ngi bng con ng gio dc".
Con ngi vi t cch l "homo noumenon" - mt tn ti giu tr tng tng, bi "tr tng
tng l ngi ha s v i, hn na l ngi c php thn thng ... Con ngi l tn ti sng
to nn nn vn ho nh c mt nng lc k diu l tr tng tng c thc hin di s
kim sot ca gic tnh, l tnh v nng lc phn on trong gii hn ca trc quan cm tnh".
Nh c trang b bng tr tng tng m con ngi lun hng ti mt x hi l tng x hi cng dn ton cu. Kant khng l gii mt cch r rng v c th nhng vn m ng
t ra, ng cng khng tr li mt cch dt khot cu hi: Con ngi l g? Tuy vy qua cc
tc phm ca ng, chng ta nhn thy " Kant rt quan tm n vn vai tr hat ng ci to
ca con ngi vi t cch l ch th ca th gii, bi theo ng con ngi v bn cht l mt
thc th hat ng tch cc. Bn cht hat ng ca con ngi, theo Kant c biu hin y
nht trong lnh vc o c. Nh t tng v i nhn thy s khng tng hp nht nh
gia bn cht con ngi v v tr ca con ngi trong hin thc. ng vch r kh nng
"xuyn tc" phong thi con ngi bi nhng hon cnh "bt buc trong iu kin i sng
quan liu ca x hi phong kin. ng nhn su vo nhng vn x hi, vch ra nhng iu
kin cn thit nhm gip con ngi nhn ra v tr ca mnh trong th gii v hiu ng n
mnh phi nh th no tr thnh mt con ngi.
4. T tng v o c
Trit l o c

= Mnh lnh o c
= Quy tc o c
- Mi ngi u c quyn v cn hot ng theo theo mun v iu kin sao cho ai cng
lm c nh th.
- Mi ngi u c quyn v cn phi cho php nhng ngi khc c quyn nh th v to
iu kin h thc hin n.
- Mi ngi c quyn v cn phi ngn chn nhng ngi khc hnh ng tri vi mnh
lnh o c trong chng mc c th lm c.

13/18

Cu 11:Php bin chng ca Hegel l g?

Php bin chng ca Hegel l mt hc thuyt ton din v su sc v nhng mi lin h ph
bin, v nhng quy lut c bn ca s pht trin, l cng hin v i va Hegel trong kho tng
t tng nhn loi.
Phng php bi n chng th hin trong ton b h thng trit hc ca Hegel bao gm lgc
hc, trit hc t nhin & trit hc tinh thn:
Lgc hc ca Hegel ph hp vi qu trnh suy ngh ca con ngi: mi nhn vo s
v t thy tn ti, i su vo s v t tm ra bn cht, khi nm bn cht ta rt ra khi ni m.
Trong trit hc t nhin, ht nhn hp l ca php bi n chng l t tng v s thng
nht gia v t cht vi v n ng, d on khng gian, thi gian v v n ng c mu thun
bn trong, c th hi n tnh thng nht gia tnh gin on v tnh lin tc.
Trong trit hc tinh thn, ht nhn hp l ca Hegel ch coi s php trin ca lch s
l hp quy lu t; s pht trin ca lch s khng tun hon m i ln, mi thi i lch s u c
c im ring, qu trnh pht trin ca lch s l c k tha.
Khi t ra nhng c s ca php bin chng, Hegel cho rng: phng php ny xut pht t s
vn ng, pht trin ca nhng mu thun c din ra trong nhng khi nim. S vn ng
ca mt khng nh n mt ph nh v vic xem xt s thng nht ca chng l bn cht ca
nhn thc tru tng, nhn thc bin chng. Nhn thc ny c Hegel i lp li vi nhn
thc l tr, logic hnh thc.
Php bin chng Hegel th hin l lun nhn thc v l hnh thc cao nht ca lgc hc. ng
thi n cng ch nh mt th gii quan c bit cn t trn nim tin vo tnh tt yu ca s
tin b vi t cch l kt qu ca s pht trin hp quy lut
Hegel nu ra cc phm tr v quy lu t c bn ca php bi n chng(nhng c hn ch l
php bi n chng duy tm). M c d v y, ng vn l ngi u tin trnh by ton b th gii t
nhin, lch s v tinh thn di dng m t qu trnh v n ng, bin i, pht trin v c gng
vch ra mi lin h bn trong ca s v n ng v pht trin y.

14/18

Cu 12

Quan nim ca Feuerbach v Con ngi v X hi

S lc tiu s Phbch:
Phbach l nh duy vt ni ting u tin trong hng ng c nh trit hc vo nhng nm 40
th k XIX, bc tin bi ca trit hc Mc. ng sinh ra trong mt gia nh lut s ni ting
c.
Nhng tc phm ni ting ca ng:

Bn cht ca o Thin cha: bn tuyn chin dt khot vi ch ngha duy tm

Lun cng s b v ci cch trit hc (1842)

C s trit hc ca tng lai(1843)

Bn cht tn gio (1845)

V ch ngha duy vt nhn bn ca Phbch:

Sau khi Hghen qua i, nhng ngi theo hc thuyt Hghen phn ha thnh hai nhm l
Hghen tr v Hghen gi. Trong nhm Hghen tr c c Phbch, Mc, ngghen. Theo
cc nh kinh in ca ch ngha Mc, h thng Hghen t n dn ti ch ngha duy vt ca
Phbch.
-

Phbch thc hin vic ph phn trit hc duy tm khch quan ca Hghen, tc
l coi con ngi sng khng bit cm gic l ngun gc ca nhn thc. Ngc li,
Phbch ly con ngi sng, con ngi c cm gic lm im xut pht cho hc
thuyt duy vt ca mnh. chnh l quan im nhn bn hc ca Phbch.

Trit hc nhn bn ch ngha bt u t nguyn l cho rng, ch th l vt cht, cm

gic, rng chnh th xc vi ton b nhng thuc tnh ca n l ch th, l bn cht
con ngi. Theo Phbch, nhim v ca trit hc l em li cho con ngi mt
quan nim mi v chnh bn thn mnh, to iu kin cho con ngi hnh phc.

Phbch quan nim con ngi nh mt thc th sinh vt c cm gic, bit t duy,
c ham mun, c c m, l mt b phn ca gii t nhin, v xt theo bn cht ca
n l tnh yu thng. ng ly tnh yu thng gia nam v n l kiu mu ca bn
cht yu thng.

Tuy nhin, ng khng thy c phng din x hi ca con ngi. Con ngi m
ng quan nim l con ngi tr tng, b tch khi nhng iu kin kinh t - x
hi v lch s. Bi vy, khi Phbch nghin c nhng vn v i sng x hi,
ng ri vo quan im duy tm, v bc l tnh cht tr tng ca ci gi l
con ngi c th ca ng.

T l lun nhn bn, Phbch xy dng l lun v bn th, v nhn thc v v x hi.
Quan nim v x hi:
Vic Phbch ph phn thn hc v tn gio ng vai tr quan trng trong lch s trit hc tin
tin. ng cho rng, chnh con ngi by t ra thn thnh bng cch tru tng ho bn
cht con ngi ca mnh, cho rng thn thnh cng c bn cht y. H tuyt i ha, thn
thnh ha c tnh ca con ngi.
-

Sau khi bc b tn gio c, Phbch tuyn b mt th tn gio mi khng c

cha tn gio tnh yu. Nh vy, Phbch h thn hc xung trnh nhn
bn hc v nng nhn bn hc ln trnh thn hc.

15/18

Trong quan nim v t nhin, Phbch l nh duy vt cn trong quan im v x

hi, ng li l mt nh duy tm. ng khng nh rng, nhng thi k ca lch s
loi ngi s d khc nhau ch l do nhng thay i cc hnh thc tn gio: mun
lm cho x hi tin ln phi thay th tn gio c bng tn gio mi tn gio tn
th tnh yu thng nhn loi. Nh vy, ng ri vo vo thuyt duy tm v
khng tng trong cc quan nim v x hi. ng khng thy c vai tr ca thc
tin,ca sn xut vt cht quyt nh s vn ng v pht trin ca x hi loi
ngi.

Mc d cn nhng hn ch - siu hnh trong quan im v t nhin, duy tm trong quan im

v x hi, nhng Phbch c cng lao trong vic khi phc v pht trin ch ngha duy vt.
Trit hc ca Phbch ng vai tr l chic cu ni, l sui la t trit hc Hghen bc
sang, chy qua n vi th gii quan duy vt bin chng trit trong c lnh vc t nhin,
x hi v t duy.
Tham kho: Trit hc - tp 1 ( Dng cho nghin cu sinh v hc vin sau i hc khng thuc
chuyn ngnh trit hc) ; NXB chnh tr quc gia

16/18

Cu 13: S ra i ca trit hc Mc to ra bc ngoc trong lch s

Trit hc
1. Trit hc Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k 19:
S ra i ca Trit hc Mc l tt yu ca lch s, l sn phm l lun ca s pht trin lch
s nhn loi vo gia th k 19 vi nhng iu kin v tin khch quan
iu kin kinh t x hi:
S cng c v pht trin mnh m ca phng thc sn xut t bn ch ngha (TBCN)
trong iu kin cch mng cng nghip (CMCN). Di nh hng ca CMCN, phng
thc sn xut TBCN thc s pht trin v tr thnh lc lng kinh t thng tr ti cc
nc chu u (Anh, Php, c, ). Phng thc sn xut TBCN pht trin th hin
tnh hn hn so vi phng thc sn xut phong kin trong vic thc y lc lng sx
pht trin; nhng ng thi lm cho mu thun x hi cng gay gt hn.
Cuc u tranh ca giai cp v sn chng giai cp t sn ti cc nc t bn ngy cng
gay go v quyt lit v cng pht trin, chn mui trong nhng nm 30-40 c th k 19.
Giai cp v sn chu u dn dn trng thnh v tr thnh lc lng chnh tr - x hi
trn v i lch s.
S ra i ca giai cp v sn cch mng v s pht trin mnh m ca phong tro cng
nhn to c s x hi cho s ra i l lun tin b v cch mng ca C.Mc v
Ph.Angghen, trong , trit hc Mc ng vai tr ht nhn v l lun chung.
Tin l lun:
S ra i ca Trit hc Mc cn l sn phm tt yu ca s pht trin hp quy lut ca
lch s t tng nhn loi. Trit hc Mc ra i l s k tha bin chng nhng hc
thuyt, l lun trc v r nt nht l Trit hc c in c, kinh t chnh r hc
Anh, ch ngha x hi khng tng Php th k 19.
Tin khoa hc t nhin:
Nhng thnh tu v KHTN bc l r tnh hn ch ca phng php t duy siu hnh
trong vic nhn thc th gii, ng thi cung cp c s tri thc khoa hc cho s pht
trin t duy bin chng, hnh thnh php bin chng duy vt
2. S ra i ca Trit hc Mc l cch mng trn lch s trit hc:
Trit hc Mc khc phc c s tch ri gia th gii quan duy vy v php bin
chng trong lch s pht trin trit hc trc . Trn c s ci to CN duy vt c mang
tnh siu hnh cng nh php bin chng duy tm, trit hc Mc xy dng nn trit
hc mi Trit hc duy vt bin chng
Vi vic xy dng ch ngha duy vt lch s, Cc Mc v Ph.Angghen lm cho ch
ngha duy vt tr nn trit v biu hin s m rng hc thuyt ny t vic nhn thc
gii t nhin n nhn thc x hi loi ngi
Vi s ra i ca Trit hc Mc, vai tr x hi v v tr ca Trit hc trong h thng tri
thc khoa hc c nhiu bin i. Trit hc trc kia ch ng vai tr gii thch th
gii th trit hc Mc khng ch gii thch th gii m ch yu l cng c ci to th
gii bng thc tin cch mng ca giai cp cng nhn v qun chng lao ng.
17/18

 Trit hc Mc l th gii quan khoa hc ca giai cp cng nhn, l v kh l lun ca

giai cp cng nhn trong cuc ci to x hi, gii phng bn tht ni ring v gii
phng loi ngi ni chung. Giai cp cng nhn l v kh vt cht, l lc lng vt cht
quan trng ca Trit hc Mc v khi , Trit hc Mc th hin vai tr ci to th gii.
Ngoi ra, Trit hc Mc cng tr thnh th gii quan v phng php lun chung cn
thit cho s pht trin ca cc khoa hc c th.
ng thi, Trit hc Mc ra i cng chm dt quan hin ca trit hc c xem trit
hc l khoa hc ca khoa hc v ng trn mi khoa hc. Tri li, trit hc Mc
khng nh vi tr ca khoa hc t nhin v khoa hc x hi i vi s pht trin ca
bn thn trit hc; s pht trin ca KHTN v KHXH i hi trit hc phi bin i
theo v thay i hnh thc cho ph hp
Ti liu tham kho:
Trit hc Mc-Lnin, i hc Kinh t TPHCM, 2005, NXB HQG

CHUC CAC BAN THI TOT

18/18