KRITSKA ARHITEKTURA - O gradjevinama dvorovima, palatama,

vilama i obicnim kucama obevestavaju nas dve vrste izvore:

arheoloski tragovi tih spomenika, i njihovi opisi u literarnim izvorima.
Palata u Knososu predstavlja najveci i najslozeniji spomenik kritske
arhitekture. Ovaj veliki gradjevinski kompleks je otkrio 1900. Godine
Arture Evans.
Gradjevine na Kritu pokrivaju povrsinu vecu od jednog hektara i
obuhvataju na desetine i stotine raznih prostorija, povezanih idejom i
namerom u veliku jedinstvenu celinu. Slozenost urbanistickog i
arhitektonskog plana, posluzila je antickim piscima da je nazovu
Lavirintom. Po legendi ova gradjevina je bila delo atinjanina Dedara.
Zgrade su svojim polozajem i fasadama orijentisane tako da se iz njih
ima sirok vidik na more. Velicinu i sirinu prostora, i njihovih jednolicnih
pravougaonih oblika, kritske arhitekte su razbijali tremovima,
slobodnim i otvroenim dvoristima, sirokim kamenim stepenicama. Stub
je imao dve funkcije, kao dekorativno telo i kao nosac elementa
gradjevine. Kritski stub se suzava od kapitela prema bazi, i bio je
istovetan sa stubom u mikenskim gradjevinama
Karakteristicno je i za kritsku i mikensku arhitekturu da nije poznavala
ni primenjivala lukove i okrugle svodove. Jedino su u Festosu nadjena u
kompoziciji gradjevina dva mala luka. Od materijala su koristili gips,
mramor, alabaster. Veliki gradjevinski kompleksi su podizani u
jedinstvenu celinu, sa prostranim pravouglim dvoristem cije su razmere
bile 50x20m. Palate su zidane na spatove. Arhitekturi srednjeg i
poznog minojskog dova pripada i nekoliko svetilista. Ona su podizana
kao otvorene gradjevine, na vrhovima planina i brda, kao sto su Juktas
kod Knososa, Maza u Pediji, Hagios Elias kod Malije. Zevsovo svetiliste
na Juktasu je bilo ogradjeno debelim zidom temenosom.
VAZE KAMARES STILA pripadaju razdoblju starijih palata
srednjeg minojskog doba (2000-1700. G pne.) Izuzetan tehnicki kvalitet
ove vaze duguju zemlji od koje su pravljene i nacinu na koji je taj
materijal zajedno sa bojom pripreman za keramicku upotrebu. One su
pravljene od najfinije gline. Dobro preparirana zemlja, upotreba vitla i
boje omogucavali su izdradu takvih vaza ciji su zidovi bili nesto malo
deblji od ljuiske jajeta. U svojoj tipologiji, Kamares vaze poznaju ceo

niz oblika: male solje sa drskom, zdele, vrchevi, kljunasti pehari, pitosi.
Koloristicki spektar vaza obuhvata kao osnovne boju crnu, crvenu i
belu, redje oker, plavu i svetlo mrku. Crna boja predstavlja osnovni ton
povrshine vaze. Dekorativni sistem ove vaze obuhvata razvijene i
mnogobrojne oblike i varijante linearne, naturalne, floralne, zoomorfne
i veoma retko antropomorfne ornamentike.
VAZE STILA PALATA DVORSKI STIL Ovaj stil se javlja oko
1550. G pne. Umetnost dvorskog stila je vezana pretezno za Knosos.
Oblici vaza stila palata su nesto jednostavniji nego sto su kod vaza
Kamaras stila, ali su im profili, narocito obod otvora i vrat jace
profilisani nego kod vaza starije epohe. U ovo vreme u kritskoj keramici
i dalje se odzhavaju i obogacuju novim motivima i novim koloristickim i
tonskim izrazhajnim sredstvima marina i floralni stil. Pored palme i
papirusa, koji je najcesce izveden u stilizovanim oblicima, kao
ornamentalni vegetabilni prnamenti pojavlju se i cvetovi zvezdaste
sase, shafranov cvet, brshljan, obicna trava Koloristichki spektar
poseduje bogatu polihromnu skalu. Boje su pravljene od razlicitih
materija i minerala: crna od uglenisanih materija, bela od gipsa i
krecha, palava od silikata bakra. Osnovna boja povrsine vaza je bela.
ZIDNO SLIKARSTVO KRITSKE FRESKE Kritski slikari nisu
predstavljali svoje vladare kao bogove ili bica viseg ranga. Na zidnim
slikama, figure su slobodne u prostoru, povrsine pejzaza su siroke,
ispunjene vedrinom i harmonijom tonskih i koloristicnih odnosa, bogate
u svom intezitetu.
Tehnicki postupci kojima su radjene ove freske gotoveo se i ne razlikuju
od nacina kako su pravljene freske u antickom i srednjevekovnom
slikarstvu. Boje su stavljane na vlazan malter. Slikari su najpre skicirali
u sirokom potezima konture sadrzaja kompozicija, deleci ih na manje
povrsine, a potom su delove kompozicije vezivali u jedinstvenu celinu.
Najveci broj fresaka je otkirven u dvoru u Knososu, i u palatama u
Hagija Trijadi. Freske freske uglavnom pripadaju kraju srednjeg i
pocetku poznog minojskog perioda. Teme ovog slikarstva se mogu
podelili u nekoliko kategorija: profane, sakralne, ritualne, dekorativne i
genri- motive. U najveem broju fresaka, javljaju se floralni motivi.
Neke biljke su imale pored dekorativnog, i religiozno znaenje, kao to

su ljiljani. Na to upuuje boja, izgled cveta, kao i mesta gde su oni

slikani.
Od floralnih i vegetabilnih motiva, slikani su afrani ljubiice, papirosi,
perunike, rue, iblje, masline najee make i tice.
Poznate freske Bera afrana, Gospoe u plavom, Kralj me ljiljanima,
Mala Parianka. Ova freska najverovatnje ima karakter portreta. Na
plavoj osnovi, lice male parianke je naslikano belom, jelek je od
tanke prozirne tkanine. Oi su krupne bademaste, usne osveene
rumenim karminom, kosa crna sa uvojcima.
KRITSKA PLASTIKA Skulptura je bila nepodesna, i gotovo nepoznata
kritskim umetnicima. Broj skulptura na Kritu je nesrazmerno mali kad
se uporedi sa delima vaznog i i zidnog slikarstva. Kritska plastika je
raena u minijaturnim proporcijama, nema karakter realistinog
portreta.
Do sada su otkrivene dve figure zmija boginja obe naene u
podzemnoj riznici glavnog svetilita u Knososu, obe predstavljaju
mlade ene, odevene u bogatu kritsku odeu. Svojim izgledom i
atributima oznaavaju ili Veliku Majku bogova i ljudi, ili svetenice
koje slue u njenom kultu.
Za kritsku umetnos je karakteristino da nije ostavila nikakve slikarske
i vajarske predstave o nekom mukom boanstvu.
Meu proizvodima od fajansaistiu se lepotom izrade i oseajnosti dve
reljefne kompozicije, duge po 19 cm, otkrivene u podzemoj riznici
glavnog svetilita u Knososu.
Na obe kompozicije je prikazanaista scena: krava na jednoj i koza na
drugoj,doje mladunce.
Posmatrana u optem kontekstu, kritska umetnos najviu snagu
psiholoke refleksije dostie u reljefu.
Kao vajarska sirovina koritena je slonovaa. Bronzana plastika je
ograniena, zasad, na nekoliko statueta, minijaturnih -15 do 30 cm.
MIKENSKA ARHITEKTURA

KIKLOPSKI ZIDOVI I LAVLJA KAPIJA

Kiklopski zidovi pokrivaju povrinu iji plan ima oblik nepravilnog
trougla. Dimenzije nj stranica su:istok zapad oko 220 m, severoistok
jugozapad oko 170, jugoistok severozapad oko 170 m.
U planu naselja razlikuju se tri grupegraeina:
-jedna pored lavlje kapije i okrugle grobnice sa etvrtastim grobovima
-druga na sred gradau kojoj se nalaze glavne graevina sa megaronom
-trea na istonoj strani sa manjim zgradama za stanovanje
Na celoj povrini kiklops zidova, bila su tri ulaza: glavna kapija dveju
lavica na severozapadnoj strani, tajni ulaz naseveroistonoj i izlaz sa
sluaj opasnosti na istonoj.
Lavlja kapije dobila je ime Lavlja po dubokom reljefu postavljenom
iznad nadvratnika predstavljene su dve lavice. Visina reljefa je 3,
irina 3,60 a debljina 0,70 m.
Uspravljene na zadnje noge, lavice se prednjim nogama oslanjaju na
silobat stuba. Stub meu njima simbolie jedno anikoniNo boanstvo.
U neposrednoj blizini lavlje kapije, otkriveni su ostaci graevina, za koje
se smatra da su sluile kao grnarija (itnice)
KRALjEVSKA GROBNICA -ima prenik 26 m. to je okrugla graevina,
ukopana u zemlju da joj se pod nalazi na 3,60 m ispod povrine. Prostor
ovog kruga bio je opasan zidom, visokim oko 1,5 m.
Umetniku vrednos ovoj grobnici daju kamene stele, to su ple
ukraene plitkim reljefom, na njima su prikazane scene iz ivota
(konjanici, ratnici, lov)
U kraljevskoj grobnici se nalazi 6 vladarskih etvrtastih grobova sa
inventarom, inaeno je ak 14 kg zlata. U grobovima su otkriveni
ostaci skeleta 19 osoba. Od predmeta naenih u ovim grobnicama,
arheoloku i umetniku vrednost imaju zlatne plastine maske
stavljene na lica pokojnika. Maske su imali samo mukarci, dok su
enama pripadale krune od zlata, privecsi, cvetii, krstovi, ukrasi za
kosu.

AKROPOLIS I PALATA U MIKENI

Centralni deo mikenskog zida zauzima palata. Kompleksnu palate
pripadaju i velike stepenice i prolaz koji odvaja glavne palate od
sporednih. Glavnim zgradama pripadaju megaron i pestone dvorane.
Mikenski megaron ima dve prostorije: predvorje i salu sa ognjitem,
okruenim sa 4 stuba. Graevine koje su okruivale veliko dvorite bile
su dvospratne. Graene u tehnici koja odgovara nainu
graenjakritstih palata. Mikenska palata je zidana od tesanika. Za
unutranju i spoljanju dekoraciju zgrada u sastavu palate sluile su
freske ispunjene likovnim i linearnim ornamentalnim motivima.
Severoistono od kompleksa graevina nalazi se tajni bunar.
ATREJEVA RIZNICA
Arhitekturu mikenskog doba najvie reprezentuju kupolaste graevine.
Najpoznatija i najslavnija kupolasta graevina je Atrejeva riznica. Ime
je dobila po velikom broju skupocenih predmeta, naroito zlatnih.
Graevina se nalazi izvan palate, useena u padinu brega. Za prilaz je
sluio dromos, dug 35 m. izmeu hodnika i groba su se nalazila vrata.
Sa obe strane vrata postavljen je po jedan ornamentovan stub. Inad
stubova je postavljen arhitrav, na kome je u pravougaonom prostoru
predstavljen trougao. Sa strane u pravougaonoj ravni, predstavljena su
dva lava uvara na ulazu grobnice. Unutranjost Atrejeve riznice, bila je
podeljena na dve prostorije: vea koja je sluila kultu; i manja ,
etvorougaona, u kojoj je poivao pokojnik.
Vea okrugla prostorija je bila prenika 14, 20 m a visine 13,60 m.
Prostorija u kojoj je poivao mrtvac je bila ispunjena skupocenim
stvarima ali je jo u starom veku opljakana.
MIKENSKO ZIDNO I VAZNO SLIKARSTVO
U palatama Mikene i Tirinta, otkriveni su na zidovima velikih graevina
ostaci i tragovi bogate slikarske dekoracije. To su bile pojedinane slike
ili iroke kompozicije. Sve slike su raene u tehnici al fresco boje su
stavljane u sve malter, koji je preien i za slike naroito prepariran.
Najee su upotrebljavane kontasne boje plava i zelena prema
crvenoj i mrkoj.

Mikenski slikari su motive i sadraj svojih slika i kompozicija uzimali iz

ivota: etnja, zabava i igra mladih ena devojaka, odlazak u lov, vebe
akrobata, igra sa bikovima. ene su odevene na kritski nain- u
dugakim znonolikim suknjama. Njihovi jeleci ostavljaju grudi
obnaene. Likovi su po pravilu dati u profilu. Od ivotinja su prikazane
figure konja i bikova.
Figuralne kompozicije mikenski slikari su obino meili uim ili irim
trakama frizova, ispunjenim kombinacijamalinearnih i vegetabilnih
motiva.
Slikane mikenske vaze pokazuju karakteristine oblike mikenskih i
heladskih vaza. To su kljunaste vaze, amfore i hidrije. Kao novi oblici u
mikenskoj epohi se javljaju pehari na visokoj nozi.
Po svojoj finoi materijala i tehnikoj obradi, mikenske vaze neto
zaostaju za kritskim. Ali u pogledu raznovrsnosti ornamentalnih motiva
slikari mikenskih vaza su otili dalje od kritskih. Pored linearnih i
vegetabilnih motiva, u mikenskom vaznom slikarstu este su .. oe se
tekst prekida. Glupi istoriari. Da nijesu glupi ne bi bili etnici. To je prvi
dokaz za njihov I Q(Q)