Professional Documents
Culture Documents
QUECHUA CHANKA
BL
P
ICA DEL
PE
R
RE
MINISTERIO DE EDUCACIN
Ministro de Educacin
Jos Antonio Chang Escobedo
Vice-Ministro de Gestin Pedaggica
Idel Vexler Talledo
Director Nacional de Educacin Intercultural Bilinge y Rural
Heriberto Bustos Aparicio
Director de Educacin Intercultural Bilinge
Modesto Glvez Ros
Autores:
Vctor Geden Palomino
Elizabeth Corimanya Alegra
Maruja Cabrera Len
Docentes y promotores Chancas de Huancarama,
Acobamba, Kiswara, Chincheros y La Mar
Coordinacin Tcnica:
Eleodoro Aranda Guzmn
Revisicin Tcnica:
Maritza Nuonca Lupo
Virginia Soto Espinoza
Ilustrador:
Antonio Torres Moreira
Elizabeth Corimanya Alegra
Diagramacin:
Alberto Ibaez Nieto
Revisin de la escritura quechua chanka:
Ricardo Gonzlez Estalla
Ministerio de Educacin
Direccin Nacional de Educacin Intercultural Bilinge y Rural - DINEIBIR
Direccin de Educacin Intercultural Bilinge - DEIB
Programa de Educacin en reas Rurales - PEAR
Proyecto Elaboracin de Materiales de Educacin Bilinge Intercultural Temprana para nios y nias de contextos
bilinges de zonas rurales - MATEBITE (Convenio MED-OEA)
PRESENTACIN
A fin de responder a la realidad lingstica y sociocultural de los nios y nias de 3 a 5 aos de
edad, que hablan lenguas originarias de las zonas rurales, se ha implementado una propuesta de
Educacin Intercultural Bilinge (EIB), con varios materiales educativos que permiten apoyar la
labor pedaggica de los docentes de aula y promotores educativos comunitarios de Educacin
Inicial, as como estimular el aprendizaje de los nios y nias.
Dentro de los materiales se han elaborado cartillas interactivas, destinadas a promover los
aprendizajes en los nios y nias que hablan las variantes del quechua Cusco-Collao, (Cusco, Puno,
y parte de Apurimac), Ancashino (Ancash), Chanka (Andahuaylas, Ayacucho y Huancavelica), el
Aimara (Puno), el Awajun (Amazonas) y el Shipibo (Ucayali), tomando en cuenta los pasos del
proceso de aprendizaje significativo: recuperar los saberes previos, construir el nuevo saber e
incorporar el saber a la vida.
Se han elaborado 55 cartillas en quechua Chanka para uso del docente y promotor(a) de Educacin
Inicial. De estas, 42 corresponden a la lengua materna (Chanka) y 13 son para estimular el aprendizaje
del castellano oral como segunda lengua.
Las cartillas permiten realizar actividades educativas concertadas, entre el nio, la nia, el docente
y el promotor, las cuales estn formuladas dentro del enfoque del aprendizaje natural, comunicativo
textual y psicolingstico para el desarrollo de la lengua materna y para el aprendizaje oral de la
segunda lengua se recurre al uso de situaciones comunicativas vivenciales.
CARACTERSTICAS DE LAS CARTILLAS
-
EIB Inicial
ORIENTACIONES METODOLGICAS
1.- Las cartillas se han elaborado para uso de los docentes y promotores de Educacin Inicial.
2.- Cada cartilla debe usarse en relacin a las necesidades de aprendizaje de los nios y nias de
la zona rural y en concordancia con las capacidades previstas en el diseo curricular nacional
de Educacin Inicial.
3.- A fin de aprovechar adecuadamente los materiales y recursos propuestos en las cartillas, el
docente o promotor(a) primero debe leer y reflexionar sobre la actividad pedaggica propuesta
en la cartilla. Luego, deber adecuar a la realidad las actividades, los materiales y recursos
sugeridos.
4.- Para hacer un buen uso didctico de las cartillas, los docentes y promotores(as) deben tener
claro conocimiento sobre el aprendizaje que permiten lograr a los nios y nias.
5.- En las cartillas no se especifican edades, las actividades se aplican para las tres edades (3,4
y 5 aos de edad) considerando el grado de complejidad de la actividad de aplicacin del
saber, segn la edad.
6.- Las cartillas en castellano deben trabajarse desde el inicio del ao escolar
7.- Para garantizar un adecuado aprendizaje de la segunda lengua, es recomendable presentar
las cartillas en el orden sugerido, y realizar sobre todo al inicio un permanente ejercicio.
8.- Los docentes y promotores deben producir ms cartillas a fin de lograr un eficiente desarrollo
de la lengua materna y el aprendizaje oral de la segunda lengua.
9.- Para trabajar las cartillas en castellano, utilizar una seccin de vocabulario referido a acciones
y objetos (presentarle al nio y la nia, fichas con figuras de objetos).
Esperamos que las cartillas interactivas elaboradas, motiven una eficiente labor pedaggica de los
docentes y promotores de Educacin Inicial para aplicar la EIB, y as mismo que ellas y ellos se a
su experiencia cotidiana realicen observaciones y sugerencias que contribuyan a mejorar y
enriquecer el material.
EIB Inicial
1
YARQA ASPIY
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninkunapi yanapakun.
Imakunawan?
Rapi, qillqana
tupunakuna
Imahinatam rurasunchik?
Llaqtanchikpa llamkanankunamanta huupi rimasunchik.
Llaqtanchikpi yarqa aspiyta muyuqlla ruranku.
Imapaqtaq yarqa aspiyta llamkachakunchik?
Pikunataq sayarinanku chay llamkaypi?
uqanchik yanapakamusunmanchu?
Ruranakunata apaspa llapanchik, yarqa aspiy llamkayman
puririsunchik.
Yarqa aspiy kamachikukta uyarisunchik.
Kamachikusqanman hina llamkachakusunchik.
Llamkayta tukuchakuspa llaqtamasinchikwan
rimachakusunchik; chaninchananchikpaq. Huk kallpallapi
llamkayninchikmanta.
Yachay wasiman kutispa munay llamkayninchikmanta siqisun.
Llapanchik chaninchasunchik, sumaq kawsay yakuta
harpananchikpaq upyanapaq, mikunankuta yanukunapaq
sumaqta rimaspa.
Quechua
Chanka
1
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pikunataq llamkayman sayarisqa?
Ima kamachiypitaq llamkarqanchik?
Imapaqmi yarqa aspiyta rurarqanchik?
Llapanchikchu llamkarqanchik?
Quechua
Chanka
2
WIRPUNCHIKTA PUKLLASPA
KUYUCHISUNCHIK
Yachay atiy: Wirpunwan pitan, phawan, iskay chakinwan,
lluchkan, chutan, tanqan, kumun.
Imakunawan?
Waska, kaspi,
ruyru.
Imahinatam rurasunchik?
Takispa qallarisunchik llamkayta:
Wirpuyta kuyuchini
(Takiy)
Wirpuyta kuyuchini,
wirpuyta kuyuchini.
Wirpuyta kuyuchini.
Takisunchik tra la la la.
Rikrayta kuyuchini
(kuti)
Takisunchik tra la la la.
Chakiyta kuyuchini (kuti)
Takisunchik tra la la la.
Llapanchik riksipanchik, lliw imaymanta kuyuchisqanchikta
Chakinchikwan pitanchik.
Pitansunchik m.
Makinchiskwan chutanchik.
Chutasunchik m.
Kanan lluchkasunchik sikinchikwan.
Lluchkasunchik m.
Kumusunchik; hatarisunchik tukuy wirpunchikta.
Kuyuchispa pukllachakusunchik.
Quechua
Chanka
2
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan kuyuchirqanchik?
Imapaqmi kasqa chakinchik?
Imapaqmi kasqa makinchik?
Kusisqachu pukllarqanchik?
Mana makinchik, chakinchik kaptin, imaynaraq kachway?
Wirpunchikta chaninchananchikchu?
Quechua
Chanka
3
ALLIN PURIRINAPAQ YACHAYKUNA
Yachay atiy: Huupi rimaspa allin yachaykunata
qunakusun.
Imakunawan?
Hatun rapikuna,
qillqanakuna, laqana
Imahinatam rurasunchik?
Wasinchikpi imaynatataq purikunchik?
Ayllunchikpi munasqanchiktachu rurasunchik?
Pitaq wasinchikpi kamachikun?
Yachaywasinchikpi allin kawsananchikpaq ima rimaykunawantaq
kawsachikusunman?
Llapanchik huupi allin kamachikuykunamanta rimasunchik.
Hatun rapipi maakusqanchikmanhina hatn rapipi qillqasun.
Sapapunchaw yachaywasiman hamusunchik
Sumaq maqchisqacha
Ama maqanakusunchikchu
Ruranakunata kasqanman allchasunchik
Ruranakunata
Llapanchik rimachakusunchik allinchus manachus chay qillqasqanchik
kamachikuykuna.
Warmachakunawan kuchka qatapi rurasqanchikta laqasunchik.
Quechua
Chanka
3
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapaqmi allin kamachikuykuna rimay?
Mana kaptin imaynataq tiyachwan?
Chay kamachikuykunata awinchachwaychu?
LLapanchikmanta chay kamachikuykunata qispichichwanchu?
Quechua
Chanka
4
QARITA WARMITAWAN RIQSIPASUNCHIK
Yachay atiy: Warmiwarma, qariwarma
kasqankuta riqsipanku
Imakunawan:
qillqana llimpina, rapi.
IMAHINATAM RURASUNCHIK?
Yachay wasinchikpi rimasunchik.
Pikunataq warmikuna?
Imatataq warmikuna ruran?
Imaynan kanku?
Imaynatan pachakunku?
Qarimanta tapuykunatapas kutichisunchik
Warmikuna makinkunata uqarinku hinallataq qarikunapas.
Taqapi warmipura huunakusunchik
Taqatapi qari pura huunakusunchik
Sapa huupi siqikunata qawanku hinaspataq tupasqanman hina qati qati
sayanku (huk qari, huk warmi).
Sapa taqapi rimasunchik warmimanta qarimanta chaninchanakuspa.
Taqapi, warmita, qarita sutinkunata churaspa, siqinku, llimpinku.
Quechua
Chanka
4
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?
Pikunamantan rimarqanchik?
Imaynatan pachakusqaku qarikuna, warmikunapas?
Mana warmi, utaq qaripas kaptin Imaynataq kanman
kawsayninchik?
Quechua
Chanka
5
RUNAPA WIRPUNTA RIQSIPASUNCHIK
Yachay atiy: Runapa wirpunta, llapa kaqninkunata
tuksipaspa riqsipan.
Imakunawan?
Rapi, llimpina, siqina,
qillqana, laqana.
Imahinatam rurasunchik?
5
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Kusisqachu wirpunchikta siqirqanchik?
Imakunam wirpunchikpi kasqa?
Wirpunchikta chaninchanachu?
Imanasqa?
Quechua
Chanka
6
APUNCHIKMAN RIKSIPAYNINCHIKTA
Yachay atiy: Yuyaymanan llaqtampa kawsayninmanta
hatun umalliqkuna chaninchanampaq yuyaymanan.
Imakunawan?
kuka kintu, awin aqa,
llampu,qusichinakuna,
pichiwira.
Imahinatam rurasunchik?
Qhipa punchawta, kuraq machunchikpa wasinman
rinanchikpaq maakusunchik.
Quechua
Chanka
6
Kuraq machunchikpa wasinman chayaspa, napayukuyninchikta
chayachisunchik, kuka kintuta haywarisunchik ima.
Warmachakunawan kuchka llaqtanchikpa apunkunamanta
tapusunchik, hayka apukunataq kay llaqtanchikpi kan?
imakunataq sutinkuna? imapaqmi riqsipanchik apukunata?.
Runakunata haywaspa tuqsipasunchik.
Kuraq machunchikwan yanapachikuspa riksipayninchikta,
apukunaman chayachisunchik.
chinlla rikusunchik, kuraq machunchik rurasqanta.
Apunchikkunaman iiyninchikta chayachisunchik.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytam rirqanchik? Piwanmi rimamurqanchik?.
Imatam rurarqanchik? Imahinatam rurana qasqa?.
Imapaqmi riqsipaynichikta apukunaman chaycirqanchik?
Allinchu rurarqanchik?.
Quechua
Chanka
7
MITUWAN PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Pukllanankunata munayninmanhina ruran.
Imakunawan?
Mituwan, ichuwan
yakuwan.
Imahinatam rurasunchik?
Adobe ruraqpaman chayanku.
Qawanku adobe rurasqankuta.
Tapukunku adobe ruraqta:
Imakunataq adobeman yaykun?
Imakunapaqmi allin adobe rurasqan?
Llapan warmakuna mituta wayaqapi apanku.
Yachay wasiman chayaspa mituta sarwapa tupachinku.
Makinkuwan taksa adobechakunata qispichinku.
Pukllana pampapi chakinampaq rupaypi churanku.
Tikrapayaspa adobe rurasqankuta chakichinku.
Chakiruptin huunku adobekunata wasi pirqanapaq.
Quechua
Chanka
7
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pikunataq adobe ruraypi llamkarqanku
Imaynatataq rurasqaku?
Imakunawantaq rurasqaku?
Imatataq adobe rurasqanchikwan rurasunchik?
Quechua
Chanka
8
KILLI WATAYPI PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtanchikpa kawsayninkunamanta
yachapasunchik.
Imakunawan?
Iskay kaspi, uyaqawanakuna ,
watana, qullqikuna, wawa
tanta.
Imahinatam rurasunchik?
awpaqta tapukusunchik.
Qankuna rikurqankikchu killi wataqta?
Pikunataq watanku?
Imapaqraq watanku?
Riqsipanchik llapa ruranakuna apamusqanchikta.
Huk huupi killi ruranakunata qispichinku.
Huk huutaq qatipan kasaraqkunata kumpadrikunata.
Huunakuspa sumaqta kasarayuqta yachapayanku.
Llaqtanchikpi hina tusunchik, takikuspa.
Llapa warmachakuna yachasqampi yachapayan, pachakuspa.
Killi watay tukunapaq wawatantata marqarispa tusunchik.
Qipata tukuy mikunakunata mikuspa wasinkuman ripunku
takispa.
Quechua
Chanka
8
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Iman killi watay kasqa?
Munaytachu yachapayarqanchik?
Imakunawanmi killita watarqanchik?
Quechua
Chanka
9
NEGRILLUPA TUSUYNINTA TUSUSUNCHIK
Yachay atiy: Wirpunta munayninmanhina nigrillupa
tusuynimpi kuyuchin.
Imakunawan?
Tusuna pacha, tukanakuna,
uyakuna.
Imahinatam rurasunchik?
Nigrillupa tusuyninta uyarisunchik, chaymanta
riqsipasunchik.
Atisqankunaman hina tusuyta qallarinku.
awpaqta uqanchik nigrillupa tusuyninmanhina
qatipasunchik.
Nigrillukunahina warmachakuna pachakunku.
Munaqkuna churakunku novia nisqankumanta, machumanta,
payamanta ima.
Uyakunata churakunku hinaspa tukanata uyarispa
tusunchuk.
Qawaman lluqsispa taytamamanchikpaq tususunchik.
Quechua
Chanka
9
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima raymipitaq nigrillukuna tusunchik?
Imaynataq pachankuna kasqa?
Kusisqachu kanchik nigrillu pachata churakuspa?
Imapaqmi uyakunata churakunku?
Haykataq nigrillu tusuypi tusunku?
Pikunan tusunku?
Quechua
Chanka
10
TUNAS PALLAY TUSUYTA QISPICHISUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtampa tusuyninkunata qispichin.
Imakunawan?
Tukanakuna pachakuna
tunas pallana; isanka.
Imahinatam rurasunchik?
Rimasun tukuy llaqtanchikpa kawsayninkunamanta.
Pikunataq tusunchik? Imaynataq tunas pallay tusuy?
Imaynataq pachakuna kasqa chay tusuypi?
Tunas pallay tusuyta uyarinku.
Atisqankunamanhina wirpunta kuyuchinku.
Riqsipanku ima tusuysi uyarisqanku.
Yachachiq yachachin warmachakunaman tunas pallay
tusuyta.
Warmachakuna yachachiqta qatipanku.
Llapanku rimachakuspa qispichinku llaqtanchikpa
punchawnimpi tusunapaq.
Quechua
Chanka
10
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Allinchu tusuyninchik kachkam?
Ima tusuytataq qatiparqanchik?
Ima pachakunawanmi churakuna kasqa?
Imanaqtinmi kay tusuna kasqa?
Kawsayninchikpi tusuykunata chaninchananchikchu?
Quechua
Chanka
11
WASIMANTA QILLQATA QISPICHISUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninmanta qillqayta
qispichin.
Imakunawan?
Hatun rapi, qillqana,
llimpina.
Imahinatam rurasunchik?
Wasi wasi rurasqankuman watukusunchik.
Imayna llamkasqankuta qawasunchik.
Tapukusunchik imakunawanmi qispichinkichik wasita?
Imaynatataq wasita qispichinkichik?
Imawantaq qatankichik?
Mikuna kanqachu?
Upyanari?
Pikunataq cruzta apamunqa?
Yachaywasiman kutispa yuyarinku, watukuq risqankumanta.
Hatun rapipi wasi wasimanta siqinku.
Siqisqankupa urampi atisqankuman hina qillqanku.
Yachachiq warmachakunapa willakusqanmanhina qillqan.
Wakin warmakunaman siqisqanta qawachin qillqasqanta
willan.
Llamkasqanta tupaqnin kuchuman laqan.
Llapanku qillqayninkuta awinchanku.
Kawsayninchikmanta chaninchanqa rimaspa.
Quechua
Chanka
11
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytam rirqanchik?
Imaman?
Pikunawan?
Imaynatam wasi wasita rurasqaku?
Imaynatam qillqata qispichirqanchik?
awinchayta atisqanchikchu?
Imamantam qillqakuna karqan?
Quechua
Chanka
12
PUKLLANANCHIKKUNATA
LLINKIMANTA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Pukllanankunata munasqanmanhina ruran.
Imakunawan?
Llinki, yaku, kutana, rumi
Imahinatam rurasunchik?
Llinki allpa maskaq puririsunchik.
Tapuykunata llinki allpamanta rurasunchik.
Imaniraqmi llinki allpa?
Imapaqmi allin?
Imahinatataq llinki allpata apamunchik?
Yachay wasiman kutispa llinkita huu huupi
rakinakusunchik.
Rumichankunata llinkimanta akllasunchik.
Kutana rumipi utupasunchik.
Yakuwan chapurispa llinki allpata tupachisunchik.
Makinchikwan chapusunchik llinkita llampuyanankama.
Llinkiwan pukllanakunata munasqanchikmanhina
rurasunchik.
Warmachakunawan rurasqanchikta qhawasunchik.
Quechua
Chanka
12
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imahinatam llinki allpata apamurqanchik?
Imakunatawantaq llinkiwan rurachwan?
Kusisqachu llinkiwan llamkarqanchik?
Pukllananchik sumaqchu kachkan?
Quechua
Chanka
13
ULLUKU WAQTATA YANUSUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtampa mikunankunata chaninchan.
Imakunawan?
Yaku, kachi, yanta, ulluku
miskipa, papa, asnapa.
Imahinatam rurasunchik?
Munay mikunakunamanta rimasunchik.
awpa punchaw maasqanchikta huusunchik.
Rimanqanku ima mikunas lluqsin kawsay apamusqankuwan.
Makinchikta allinta maqllispa yanuyta qallarisunchik.
Yachachiqwan kuchka waqtata yanunku.
Mankapi yakuwan ullukuta churkusunchik yanukunampaq.
Huk mankapitaq papata yanusunchik.
Iskaynin chayaruptin papata utusunchik chaymantataq
ullukuta waqtasunchik.
Chikallan yakupi ulluku waqtata papautusqawan
tupachisunchik.
Miskipawan, miskipasunchik kachinta malliyuspa.
Llipin warmakuna huurikuspa yachachiqwan kuchka
mikunku.
Mikurquspa llaqtanchikpa yanuyninkunata chaninchanchik.
Quechua
Chanka
13
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?
Imakunawan?
Miskichu yanuyninchik kasqa?
Kusisqachu yanukurqanchik?
Miskitachu mikurqanchik?
Quechua
Chanka
14
AHUSMANTA HAMPITA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Rimayninwan, rurayninkunawan qillqata
qispichinku.
Imakunawan?
Ahuswan, urupa, miskinwan;
tiqtichina, manka.
Imahinatam rurasunchik?
Warmakunata tapusunchik:
Wasikichikpi ahuswan hampikurqankichikchu?
Ima unquykunatataq hampirqankichik?
Mamaykichik haykaqllapas ahuswan hampisurankichikchu?
Ahus hampi rurayta qallarisunchik.
Tiqtichina mankapi ahusta paruyachisunchik.
Chaymanta utusun.hinaspa urupa miskinwan
tupachisunchik.
Chay hampita kimsa kutita punchawpi upyana, ima
unquytapas qaliyanapaq.
Hatun rapipi ahus hampi ruranamanta qillqasunchik.
Qillqayninchikta awinchansunchik.
Quechua
Chanka
14
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunamantam rimarqanchik?
Imahinatam ahusmanta hampita rurana kasqa?
Imapaqmi ahus hampi allin kasqa?
Ima unquykunatataq hampiwasqanchik?
Quechua
Chanka
15
HUK LLAQTAMAN WILLAKUYTA
APACHISUNCHIK
Yachay atiy: Munayninta, yuyaypayninta, maakuyninta
chaninchaspa qillqan.
Imakunawan?
Rapi, qillqana.
Imahinatam rurasunchik?
Ayllunchikkunamanta rimasunchik.
Lliwchu aylluykichik kay llaqtapi tiyan?
Maykunapitaq aylluykichik tiyan? Ima llaqtakunapi?
Imahinatataq chay aylluykichikman willakuyta
chayachiwakchik?
Sapa warmachakuna munasqanmanhina carta nisqankuta
qillqanku.
Chaymanta qillqayninkuta atisqankumanhina
awinchanku.
Quechua
Chanka
15
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatam qillqarqanchik?
Pimantaq qillqarqankichik?
May llaqtamantaq qillqapi cartata apachisunchik?
Imakunatataq qillqayninchikpi ayllunchikman willarqanchik?
Huk willakuykyna apchinapaq cartakunata qillqasunmanchu?
Quechua
Chanka
16
TITIRISTA PUKLLANAPAQ
RURASUNCHIK
Yachay atiy: Titiris rurayta yachan.
Imakunawan?
Runtu qara, rawrachina,
llimpina.
Laqana.
Imahinatam rurasunchik?
Titirista qawachispa tapusunchik warmachakunawan.
Haykaqllapas titirista? Maypi rikurqankichikchu?
Imahinataq? Imamanta rurasqataq?
Runtu qara, rawrachina, llimpina, laqana, apamusqankuta
huusunchik.
Titirista rurasunchik chaymanta sutinta churasunchik.
Munasqanchikta titiriswan rimasunchik.
Warmakunata tapusunchik.
Qankuna warma pura titirisnikichikta rimachiwaqchikchu?
Iska iskaymanta titirisninkuta r imachinku (sutinku tapu
yukuyta ima).
Quechua
Chanka
16
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq rurarqanchik?
Imakunawantaq rurarqanchik?
Huk titiriskunata rurachwanchu ?
Imapaqmi titiriskuna kasqa?
Quechua
Chanka
17
WILLAKUY
Yachay atiy: Siqiykunamanta willakuyta paqarichin.
Imakunawan?
Patu, runtu, pachakuna, huk
chiwchi, rapipi siqisqa.
Imahinatam rurasunchik?
Yachay wasiman siqiykunata apasunchik, hinaspa
warmachakunawan kuchka willakuyta paqarichisunchik.
Siqiykunata riqsipasunchik.
Siqikunawan huntapaspa willakuyta qispichisunchik.
Huk
runturparisqa
Chayman
yaparparisqa huk
Chaymi
llapa runtuta
Hinaspa
tuqyarparisqa
Chaysi maman
pusarparisqa
Quechua
Chanka
17
Chaysi patuchakuna kusisqallaa yaykurparinku
Huk
Yaykunanpaq, chiwchichaqa
yaku uhupi
Waurparin.
Quechua
Chanka
18
QILLQAYPI PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Riqsisqanmanhina qillqayta yachan.
Imakunawan?
Kaspi, suqus, teja kallana,
yeso, kurpa, killinsa.
Imahinatam rurasunchik?
Qawaman lluqsispa kimsa kimsamanta kaspi kawallupi
pukllasunchik.
Llapanku pukllaruptinku tapusunchik:
kaspi kawallupa an purisqanta qawachkankichikchu?
Pitaq qatipanman? Imawantaq qatipachwan?
Chaymantaqa huk niraq qillqanakunawan chay ankunata
qatipasunchik?
Tukuspa, sapa warma pampapi an rurasqanta qawaspa
makinwan wayrapi rurapan.
Yachaywasiman yaykuspa qillqanapi killinsawan anninta
munasqankumanhina siqinku.
Quechua
Chanka
18
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq pukllarqanchik?
Imakunawantaq qillqarqanchik?
Allintachu qillqanakunata hapirqanchik?
Imatam qillqarqanchik awinchananchikpaq?
Huk kutipi rurasanmanchu?
Quechua
Chanka
19
MUA MUA QURAMANTA HAMPITA
TUPACHISUNCHIK
Yachay atiy: Yuyaymanayninwan, rimayninwan
llamkasqanta, qawarichin.
Imakunawan?
Mua mua, manka, miski
upyanakuna.
Imahinatam rurasunchik?
Tapusunchik:
Qankuna yachankichikchu hampi tupachiyta?
Ima qampikunata?
Imahinatam tupachina?
Rurachwanchu?
Llapanchik huu huupi llamkasunchik, yachachiqpa
yanapayninwan.
Huk huu yakuta timpuchisunchik. Yaku timpurquptin muata
kachaykusunchik.
Allinta timpurquptin miskichisunchik urupa miskiwan.
Chaymantaqa quillata upyasunchik.
Warmakunawan rimasunchik.
Upyaruspa puunaman ustuna anchata humpirinapaq.
Kay hampitaqa kimsa punchawni upyana illariqnimpi, kuchka
pinchawpi, tutayaptimpas.
Chaymanta llapanchik siqisunchik llamkasqanchikta.
Quechua
Chanka
19
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq llamkarqanchik?
Imaynatam hampita tupachina kasqa?
Imakunawan?
Miskichu kasqa hampi?
Ima unquytataq hampisqa?
Hayka kutitan upyana kasqa qaliyanapaq?
Quechua
Chanka
20
WAKA CINTAYPI PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Waka cintayta qatipanku.
Imakunawan?
Waka uyakuna, sara aku, illa
cinta, cuca, aqa,..
Imahinatam rurasunchik?
Waka cintay rikusqankumanta. Warmachakunata tapusunchik:
Imakunatataq rikumurqanchik?
Pikunataq chaypi karqa?
Wasikichikpi waka cintayta rurarankichikchu?
Imapaqmi chayta rukanku?
Imakunawanmi wakacintayta qispichisqaku?
Wakacintaypi pukllachwanchu?
Huupi rurananchikta aypunakusunchik: hukkuna wakamanta
ruranqaku; wakintaq wakacintayuqpamanta.
Qatipanku wakacintayta .
Llapanchik kawsayninchikkunamanta rimasunchik.
Hatun rapipi siqicunchik waka cintay raymita.
Quechua
Chanka
20
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq pukllarqanchik?
Pikunawantaq pukllarqanchik?
Munaytachu pukllarqanchik?
Imaynampi?
Quechua
Chanka
21
SARATA TIPISUNCHIK
Yachay atiy: Tipista, mikuna sarakunata akllam.
Imakunawan?
Tipinakunawan, sarandawan,
mikunakunawan?
Imahinatam rurasunchik?
Huunakusunchik yachaywasipi.
Wasinchikmanta apamusunchik tipinakunata, llikllakunatawan
sara qipinapaq.
Tawa tawamanta huunakuspa warmakunata tipinqaku.
Lliw rimasunchik imahina llamkanamanta chakraman
chayaspa:
Chakrayuqta rimaykukusunchik.
Sarata tipichwanchu.
Sarata tipista llikllaman churasunchik.
Llikllaman huntachispa wantu wantupi kustalman
apasunchik.
Sarata mikuyninmanhina: qamkapaq mutipaq lawapaq,
akllasunchik.
Quechua
Chanka
21
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytan qayna punchaw rirqanchik?
Imamantaq rirqanchik?
Imaynatataq kustalman winarqanchik?
Imaynatataq akllarqanchik?
Ima mikuy mikuy sarakunan kasqa?
Wanllakurqankichikchu?
Imapaq?
Quechua
Chanka
22
WAKA CINTACHAY
Yachay atiy: Chaninchaspa, mastarichin, llaqtampa
yachayninkunata.
Imakunawan?
Sara aku, llampu, inciencio,
kuka, aqa.
Imahinatam rurasunchik?
Warmachanchikkunata tapusunchik:
Waka cintayta wasikichikpi rurankichikchu?
Imaynatam cintankichik?
Pikunatam waka cintayman minkakunkichik?
Imapaqmi wakaman cintata churanku?
Ima mikuna upyaykunataq kan?
Waka cintaypi pukllankuchu?
Llapanchik huk ayllupa wakacintachiqman, qawaq
puririsunchik.
Yachay wasiman kutipuspa rapipi lliw rikusqanchikta
siqisunchik llimpisunchik.
Wankaspa wakacintay takiykunata qillqamusunchik.
Llapanchik kawsayninchikkunata chaninchasunchik.
Quechua
Chanka
22
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam qawamurqanchik?
Imaynatam wakata cintasqanku?
Wakacintaypi pukllachwanchu.
Imaynatataq Kawsayninchikkunata mastarichisunman?
Huk yachaywasipi willakusunmanchu llaqtamchikpa
yachayninkunata
Quechua
Chanka
23
WATUCHITA YACHASUNCHIK
Yachay atiy: Rimaykunata yuyaymanayninmanta,
kawsayninkunamanta, tuqyachin.
Imakunawan?
Hatun rapipi watuchi
qillqasqa, siqisqa.
Imahinatam rurasunchik?
Hatun rapipi qillqasqata, siqisqata yachay wasiman watuchita
apasunchik.
Pisi pisimanta urqumuspa warmachakunaman qawachisunchik.
Watuchi
Imallampas haykallampas?
Ari?
Tutaykuypi iskay
Chapuchakuna Hapinakunku.
Imataq kanman?
awipa chapran.
Sapa warmakuna watuchita yuyaymananku atinankukama.
Huk watuchikunatapas yachachisunmanmi.
Quechua
Chanka
23
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq yacharqanchik?
Huk watuchita yacharusunmanraqchu?
Watuchikunata qispichisunmanchu?
Quechua
Chanka
24
NISPIRUSTA APISUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtampa kawsay mikunankunata
chaninchan.
Nispiru
Miski
Imahunawan?
Yaku, nispirus, miski,
canela, manka, yanta,
wislla, miskichina, yanta.
Tanta
Imahinatam rurasunchik?
Ninata ratachispa, mankata churkuna yakuntinta.
Chaymanta churasunchik nispiruta timpunanpaq.
Nispirus waykurukuptin tipqasunchik, hinallataq
churkusunchik huk mankapi canelayuqta, miskichinawan.
Allinta timpurquptin, nispirus lawayaruptin, tantata
urqumusunchik llapanchik mikuchakunanchikpaq.
Kusisqa llaqtanchikpa miski mikunankunamanta
rimasunchik.
Quechua
Chanka
24
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatam yanurqanchik?
Miskichu kasqa?
Huk kutitapas yanuchwanchu?
Kawsayninchikta hatunyaspanchik chaninchankichikchu?
Quechua
Chanka
25
YACHAY WASIPI SILLUKUNATA
RURASUNCHIK
Yachay atiy: Sillukunawan pukllaspa
yuyaymanayninkunata qispichin.
Imakunawan?
Papa, kuchuna, llimpina,
rapi, zanahoria, beterraga.
Imahinatam rurasunchik?
Papa, zanahoria, beterraga nisqata warmakunata
apamunankupaq maasunchik.
Warmachakuna munasqankumanhina imatapas siqinku.
Chaymantaqa siqiykunata allinta tupachinku.
Sapa warmachakuna rapipi sillukunata itispa pukllanku;
qillqaykunata, siqiykunata qispichispa.
Tukunankupaqtaq hatun rapipi huk huk siqikunata,
sutinta, churaspa, ruranku.
Llapa llamkayninchikta kusisqa qawaspa awinchanchik.
Yachay wasinckikpi sellokunata allchasunchik.
Quechua
Chanka
25
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapim pukllarqanchik?
Imakunawanmi sillukunata rurarqanchik?
Imakunatam mana allintachu rurarqanchik?
Imakunatam qillqarqanchik sillukunawan?
Quechua
Chanka
26
KALAWASA APITA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Receta nisqata qispichin.
Imakunawan?
Kalawasa, miskichiq,
canela, qarwi aku.
Imahinatam rurasunchik?
26
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq rurarqanchik?
Sumaqchu kasqa?
Miskichu kasqa?
Kalawasata atichwanchu tarpuyta?
Haykaq? Maypi?
Quechua
Chanka
27
CHUWIWAN PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Maypis achka, pisi, chayta tupachinku.
Imakunawan?
Chuwi, poroto.
Imahinatam rurasunchik?
awpa punchaw pukllanakunamanta rimasunchik.
Sapa huuy chuwi poroto apamunankupaq kamachisunchik
Qawaman lluqsispa pampapi tuquta huupi rurasunchik.
Chuwiwan pukllasunchik.
Pukllaypa kamachikuyninta qispichinku.
Mayqin huutaq achka chuwita tuquman yaykuchinku
chayta tupachinqa.
Mayqin huu pisi chuwita tuquman yaykuchin chaytapas.
Yachay wasipi tapusunchik:
Mayqin huutaq allinta pukllayta qispichinku?
Chuwikunata achkata pisita siqisunchik.
Mayqinmi achka utaq pisilla riqsispa tuksisunchik.
Yuyaymanayninchikwan achka pisi rimayta qispichisunchik.
Quechua
Chanka
27
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam yacharqanchik pukllayninchikwan?
Mayqin huutaq achkata huurqa?
Imaynam kasqa, pisilla; achkachu?
Quechua
Chanka
28
VIERNES SANTUTA KAWSACHISUNCHIK
Yachay atiy: Chaninchaspa ayllumpi llaqtapa
kawsayninkunata taripan.
Imakunawan?
Siqikuna, iina wasi.
Imahinatam rurasunchik?
Iina wasita chayasunchik
Taytachapa chakatasqa wausqanmanta yuyarisunchik.
Imaynanpitaq wausqa?
Pikuna rayku wausqa?
Imatatan mikunanchik viernes santupi?
Imanaptin?
Imatataq mana mikunanchikchu?
Imaynampi?
Hatn siqikunapi taytachapa wauyninmanta riqsipasunchik.
Taytachapa yachayninkunata kawsayninchikpi yuyarisunchik.
Runa masinchikwan munanakusunchik, yanapanakusunchik,
ayllunchikkunawan huunakuspa ama qawanakuspa
mikunanchiktapas mallichinakusunchik.
Taytachapa calvariunta siqisunchik.
Kawsayninchikpi taytachapa wauyninta chaninchasunchik.
Quechua
Chanka
28
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima raykun taytacha wausqa?
Ima yachaykunatataq saqiwarqanchik?
Imaynatataq taytacha yanapawasunchik?
Quechua
Chanka
29
LLAQTANCHIKPA RAYMINTA
YACHASUNCHIK
Yachay atiy: Llaqtampa punchawninta riqsipaspa
chaninchan.
Imakunawan?
Hatun rapikuna,
qillqanakuna, laqana
Imahinatam rurasunchik?
Llaqtanchispa rayminmanta rimasunchik:
Haykaqmi llaqtanchikpa raymin?
Imakunatataq llaqtanchikpa rayminpi ruranku?
Pikunatataq yuyarinchik?
Llaqtanchik kamachikuqpa wasinta rispa tapukamusunchik:
Imaynanpi llaqtanchikpa sutin?
Imanaptinmi kay punchawta rayminchik?
Mayqin ayllutaq awpaqta tiyarqa?
Hayka unayam llaqtanchikpa kawsasqan?
Imakuna tataq ruranku raymichinankupaq?
Yachaywasiman kutispa llaqtanchispa rayminmanta qillqata
quspichisunchik.
Quechua
Chanka
29
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imamantataq rimarqanchik?
Mayhinataq llaqtanchikpa raymin kaspa?
Kusisqachu llaqtanchik rayminta qispichisunchik?
Quechua
Chanka
30
TAKIYTA YACHASUNCHIK
Yachay atiy: Uchuy takita takiyta yachan.
KALAWASAMANTA
(Taki)
Maypin maypin
wian (kuti)
ukupi
piraq mayraq
Imakunawan?
Hatun rapipi qillqasqa
taki.
wian (kuti)
tarpuykullarqam
ukupi
ukupi (kuti)
Imahinatam rurasunchik?
Yachaywasiman hatun rapipi qillqasqa takita apasunchik.
Atisqanchikman hina kuchka kutikutirispa takisunchik.
Taqa taqapi takinankupaq warmachakunawan rakisunchik.
Llapanchik taqllakuspa, tususpa ima takisunchik.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima takiytataq yacharqanchik?
Imaynatataq takirqanchik?
Sumaqchachu takiyninchik?
Huk takita takiyta yachachwanchu?
Warmamamasinkuwan huunakuspa taki
yachasqankuta takinqaku.
Quechua
Chanka
31
QURAKUNAPA KAWSAYNINMANTA
YACHAPASUNCHIK
Yachay atiy: Qurapa kawsayninta chiqapta riqsin.
Imakunawan?
Ruru, qura, allpa, uywakunapa wanun.
Imahinatam rurasunchik?
Warmakunata tapusunchik:
Ima qurakunataq wasinchikpi wian?
Imaynataq wiasqa?
Pachamama qawaq lluksisunchik
Llapa qurakunata wiasqanman hina riqsipasunchik.
Wiasqanmanta qurapa paqarisqanmanta rimasunchik;
rurusqanmanta chaynallataq wausqanmanta yachaykunata
qatipasunchik.
Imayna qura wausqanmanta rimasunchik.
Yachay wasipi qati qati siqikunawan llamkasunchik.
Qurapa kawsayninkuna qawanapaq allpapi rurukunata
tarpusunchik.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan riqsirqanchik?
Mayhinatam qurakuna paqarimusqa, wiasqa ima?
Qurakuna uqanchik hinachu kawsaynin?
32
QURAPA TALLKINTA RIQSIPASUNCHIK
Yachay atiy: Qurakunapa kaqninkunata riqsipan.
Imakunawan?
Qura, rapi, qil qana,
llimpina, laqana.
Imahinatam rurasunchik?
Allinta yuyaymanaspa rimasunchik.
Qurakunapa tallqinkuna sutin kanchu?
Qurakunapa sutinkunata yapchanchikchu?
Imakunatataq qurakuna mikun kawsananpaq?
Huupi qurata hapispa tallqinkunata riqsipasunchik
tallqinkunapa sutinta yuyarisunchik (sapin, tullun, rapin,
waytan, rurun).
Hatun rapipi huukuna qurapa tallqinmanta siqinqaku, sutinta
qillqaspa.
Quechua
Chanka
32
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan riqsiparqanchik?
Haykam kasqa qurapa tallqin?
Sutinta rimarichwanchu?
Quechua
Chanka
33
LLAQTANCHIKPA UNQUYNINKUNA
Yachay atiy: Llaqtampa unquyninkunata riqsipan.
Imakunawan?
Hatun rapipi qillqasqa taki.
Imahinatam rurasunchik?
Tapuykunata kutichispa:
Ima unquykunataq llaqtanchikpi llunpayta hapiwanchik?
Unquy hapiwaqtinchik imakunawantaq hampikunchik?
Chirimanta, yupaymanta unquykunata riqsipasunchik ?
Mana unqunanchikpaq imatataq rurananchik
Unquywan wauruchwanchu?
Unquywan kaspa; ima hampitataq qaliyanapaq upyana?
Llaqtanchikpi hampiq kanchu?
Hampiqpa wasinman hampikunamanta yachananchikpaq
puririsunchik, tapuykunata ruraspa hampiqta uyarisunchik.
Quechua
Chanka
33
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima unquykunatataq riqsiparqanchik?
Ima hampikunam kasqa?
Pitaq hampiyta yachasqa?
Quechua
Chanka
34
URQU KAASQANKUMANTA
RIMASUNCHIK
Yachay atiy: Urqukuna waqaychanapaq qillqakunata
qispichin.
Imakunawan?
Hatun rapikuna, raku
qillqanakuna, laqana,
llimpina.
Imahinatam rurasunchik?
Lluqsispa urqunchikkuna kaasqankuta qawasunchik.
Tapuykunata rurasunchik.
Allinchu kachkan urqunchikkuna kaasqanku?
Imakunataq kawsan urqunchikkunapi?
kaaptinku pikunataq waunku?
Imatataq rurachwan mana kaanankupaq?
Pikunawantaq yanapachikuchwan?
LLaqtanchikpa huunakuypi rimasunchikmanchu?
Wasikunapaq pirqankunapi qillqakunata ama
urqunchikkunata kaanankupaq laqasunchik.
Quechua
Chanka
34
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Allinchu karqa rimasqanchik?
Imanaptin?
Pikunawanmi huunakuchwan urqunchikkuna allin
waqaychanapaq?
Imakunatan rurasunman urqunchik waqaychanapaq?
Quechua
Chanka
35
LLINKIWAN QUWI ILLATA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Ayllupa yachayninta llinkiwan ruraspa
chaninchan.
Imakunawan?
Llinki.
Yaku.
Imahinatam rurasunchik?
LLapanchik illaq tuqun qawaq risunchik, chaypi illamanta
rimasunchik.
Imatataq kay tuqumanta urqunku?
Imapaqtaq chayta ruranku?
Lliw warmachakuna iskay rumita apamunku (urqu, china).
Yachay wasipi llinkiwan quwi illakunata rurasunchik.
Tukuspataq chakichinqaku huk kuchupitaq waqaychanqaku.
Llapanchik llaqtanchikpa yachayninmanta rimasunchik.
Quechua
Chanka
35
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytataq rirqanchik?
Imatataq apamurqanchik?
Llinkiwan munankichik llamkayta?
Imakunatataq llinkiwan rurachwan?
Anllinchu llaqtanchikpa yachayninkuna?
Quechua
Chanka
36
PAPA TARPUYTA YACHASUNCHIK
Yachay atiy: Papa tarpuyta yachapan.
Imakunawan?
Papa muqu, piku, yunta
turu, siqiy, llimpina rapi.
Imahinatam rurasunchik?
Huk punchaw awpaqta warmakunata papa apamunampaq
maasunchik.
Papa tarpuymanta rimasunchik.
Muqu apamusqankuta kuchuman huusunchik.
Papa muquta sapankaman rakisunchik tarpuq apanampaq.
Chakrata turuwan yapusunchik.
Yapuspa wachuta kichaptin warmakuna muqun.
Chaymantataq tarpusqankuta paykuna rapipi papa
tarpuymanta, siqinku,llimpinku, laqanku, takispa.
PAPAMANTA
(Takiy)
papaschay papaschay
maypin wiaranki
uqaqa wiani
allpa sunquchapi
miski mikuwanankupaq
Quechua
Chanka
36
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam apamurqanchik?
Imatan rurarqanchik?
Hayka papatam churaqanchik uchkuman?
Imaynatam tarpurqanchik?
Quechua
Chanka
37
PACHA MAMANCHIKTA
WAQAYCHASUNCHIK
Yachay atiy: Pachamamanchik chaninchayta yachan.
Imakunawan?
Qillkana rapi, llimpina
qillqana.
Imahinatam rurasunchik?
Warmachakunata tapusunchik:
Qankuna riqsinkichischu pachamamata?
Maypin tiyan pacha mama?
Pikunatan uywan pachamama?
Qawaman lluqsispa pacha mamata qawarisunchik llapa
kawsayninmanta rimasunchik
Yachaywasiman yaykuspa, rapipi warmachakuna. Rikusqanta
atisqanmanhna siqinqaku
Tukunapaqtaq paykunapura siqisqankuta qawanqaku
chaymantataq awinchanqaku.
Quechua
Chanka
37
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pimantam rimarqanchik?
Pitam siqirqanchik?
Pacha mamanchikra, sapa punchawchu chaninchchwan?
Quechua
Chanka
38
TAQASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Rurukunata riqchakuyninmanhina huun.
Imakunawan?
Sara, tarwi, purutu.
Imahinatam rurasunchik?
Lliw warmachakunawan huunakuypi pukllasunchik
warmi pura, qari pura, chukuyuq; mana chukuyuq
huunakunku.
awpaq punchawta maasun sara, tarwi, poroto, rurukunata.
Qawaspa, tiqsichanku lliw rurukuna apamusqankuta.
Rurukunamanta tapusunchik.
Rurukuna apamusqanchikunanta rimasunchik.
Imaynatataq qamkuna huuruwakchik?
Sapa taqapi akllanku rikchakuk rurukunata.
Imaypitaq qamkuna taqaruwakchik?
Kay ruru huk qatapi karunmanchu.
Imaynampi?
Rurukuna akllasqanchikwan ruwasun muqu taqata.
Quechua
Chanka
38
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imaynatam pukllarqanchik?
Imaynatataq huuranchik?
Maypitaq huusqanchikta churaranchik?
Rurukuna huuyta yachanchikchu?
Quechua
Chanka
39
YUPASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Yupaykuspa yupayta riksin.
Imakunawan?
Rurukuna, sarakuna,
rumikuna, chapakuna.
Imahinatam rurasunchik?
Sapa warmachakunaman rumikunata, rurukunata
pukllachinankupaq rakisunchik.
Warmachakunata nisunchik
Churay huk ruruchata
Kunanqa yupaykuy
Chaymantataq huk rumichatawan yapasunchik Kunanri
qaykataq kachkan?
Tukuspataq huk rumichatawan yapasunchik, hinallaspataq
yupanqa, hinallataq yapasun huk rumita chunkaman
chayanankama
Rapipi siqinchik rumikunata, sarakunata, chapakunata
chunkaman chayanankama.
Quechua
Chanka
39
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?
Mayhinatan rurarqanchik?
Allintachu yuparqanchik ?
Kusinqachu yupayta yacharqanchik?
Huk kunata imatawantaq yupachway?
Quechua
Chanka
40
RIQCHAKUSQANCHIKMAN HINA
HUUNAKUSUNCHIK
Yachay atiy: Rikchanakusqanta; mana
rikchanakusqanta tupanachispa huun.
Imakunawan?
LLimpisqa, latakuna, tiza,
siqinakuna.
Imahinatam rurasunchik?
Quechua
Chanka
40
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq rurarqanchik?
Imaykichikman hinam huunakurankichik?
Pikunataq kuchka karqa?Imaynampi?
Imaynan wasikuna lluksiruptinchik qiparqa?
Quechua
Chanka
41
KAWSAYNINCHIKKUNATA
AKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Kawsayninkunata riqchakusqamanta huun,
rimaspa.
Imakunawan?
Sara, papa, uqa, ulluku, hawas.
Imahinatam rurasunchik?
41
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapaqmi tupuna kasqa?
Imatataq yuyaymanaranchik tupunapaq?
Imapaqmi wanllata watasunchik?
Quechua
Chanka
42
PAAMAN LLUQIMAN WIRPUNCHIKTA
KUYUCHISUNCHIK
Yachay atiy: LLuqiman paaman kaqkunata churayta
yachanqa.
Imakunawan?
Latakuna.
Imahinatam rurasunchik?
Tapuykunawan pukllasunchik
Haykam riqranchik? kuyuchisunchik.
Haykam makinchik? kuyuchisunchik.
Haykan awinchik? muyuchiy m wirpunchikta pukllaspa
riqsipasunchik.
Paa puka latata churasunchik.
LLuqi qillu latata churasunchik.
Pawakachasunchik. Paa man, lluqi man.
Paa makinchikta uqarisunchik.
Lluki makinchikta uqarisunchik.
Paa chakinchikta kuyuchisunchik.
Lluqi chakinchikta kuyuchisunchik.
Siqispa llimpisunchik lluqi paa makinchikta.
Hinallataq lluqi paa chakinchikta.
Quechua
Chanka
42
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq kunan punchaw yacharqanchik?
Mayqinmi paa makinchik kasqa?
Ima pukllanawanmi pukllarqanchik?
Lluqi paa lawman kuyuchwanchu?
Quechua
Chanka
43
JUGAMOS CON SILUETAS
Capacidad: Comprende preguntas en las que
promueven dialogos cortos.
Qu necesitamos?
Siluetas de animales,
objetos y plantas.
Cmo lo hacemos?
Manipulamos las siluetas en grupos
Identificamos sus nombres y sus caractersticas resaltantes
Imitamos las voces onomatopyicas de cada animalito, luego
de algunos objetos y plantas
Desarrollamos espacios de dilogos cortos entre siluetas
Conocemos o agregamos a nuestro vocabulario algunas
palabras nuevas que aprendimos durante el dilogo.
Castellano
43
Conversamos con los nios y nias:
Cul es la silueta que ms les gust?
Porqu?
Qu mensaje le crearon a cada silueta?
Podemos jugar otra vez?
Castellano
44
VISITAMOS LUGARES DONDE SE HABLA
EL CASTELLANO
Capacidad: Participa en dilogos sencillos en
situaciones reales de comunicacin oral de su
entorno comunal.
Qu necesitamos?
La posta mdica, la
capilla, el municipio, la
feria, la escuela.
Cmo lo hacemos?
Identificamos los lugares donde ms se comunican en
castellano.
Visitamos los lugares donde se comunican en castellano
En grupos de trabajo trataremos de escuchar una conversacin
cualquiera, luego lo transmitiremos en el aula , identificando
algunos elementos de la comunicacin:
Quin habl?, quin escuch?, qu hablaron?, en que
idioma hablaron?
Tambin representaremos algn suceso que nos interes
durante el recorrido.
Castellano
44
Conversamos con los nios y nias:
Dnde fuimos?
Qu idioma hablaban las personas?
Pudimos entender lo que hablaron?
Castellano
45
ESCUCHAMOS NUESTRA VOZ
Capacidad: Participa en dialogos sencillos en situaciones
reales de comunicacin oral de su entorno escolar.
Qu nesecitamos?
Grabadora, caset.
Cmo lo hacemos?
Mostramos la funcin de la grabadora explicando su uso.
En grupos nos repartimos consignas de temas de dilogo:
- Normas de cortesa
- Del trabajo cooperativo
Durante el tiempo de 10 cada grupo desarrollara la actividad.
La profesora ir grabando conforme cada grupo va
sosteniendo el dilogo.
Una vez grabada tales situaciones escucharemos nuestra voz.
Cada nio identifica su voz en la grabacin retroalimentando
su mensaje y participacin.
Castellano
45
Conversamos con los nios y nias:
Qu hicimos?
Nos gust escuchar nuestra voz?
Les gustara volver a grabarlas con otras conversaciones?
Castellano
46
ESCUCHAMOS LA RADIO
Capacidad: Escucha con atencin y predice el
contenido de canciones y comunicados en castellano.
Qu nesecitamos?
Radio grabadora, caset.
Cmo lo hacemos?
Prendemos la radio grabadora sintonizando un programa
que se emite en castellano
Identificamos la voz del que habla; de varn o mujer
Comprendemos los mensajes que escuchamos
Imitamos al locutor
Identificamos un mensaje especial para luego repetirlo
Conversamos con los nios y nias:
Qu escuchamos?
Les gusta escuchar?
Podemos hablar nosotros igual?
De qu otros temas podemos hablar?
Juntamente que sus hermanos escuchan en una radio
grabadora el programa de mensajes a nuestra
comunidad.
Castellano
47
EL CASTELLANITO
Capacidad: Participa en dilogos sencillos en segunda
lengua, en situaciones reales de comunicacin oral de su
entorno familiar y comunal.
Hola!
amiguitos
soy
Castellanito
Hola!
Castellanito
Soy Mara
Qu necesitamos?
Mueco de trapo llamado
castellanito.
Cmo lo hacemos?
Presentamos a los nios y nias al mueco castellanito.
Hacemos que el mueco se presente por su nombre.
En pares los nios y nias dialogan haciendo que uno de ellos
sea castellanito y pregunte el nombre a su compaero.
Luego todos dialogamos con el mueco castellanito.
Conversamos con los nios y nias:
Quin es castellanito?
Qu nos ensea?
Entendemos lo que habla castellanito?
Les gusta hablar el castellano?
Con sus padres y hermanos habla del mueco
castellanito.
Castellano
48
LLEGO UNA CARTA
Capacidad: Comprende indicaciones dadas en segunda
lengua para realizar actividades o tareas sencillas.
Qu necesitamos?
Una carta.
Cmo lo hacemos?
Castellano
48
Conversamos con los nios y nias:
En que jugamos?
Les gust el juego?
Podemos volver a jugar?
Castellano
49
NOS CONOCEMOS CON UNA CANCIN
Capacidad: Comprende indicaciones para relacionarse
con los dems.
Qu necesitamos?
Una cancin.
Cmo lo hacemos?
Castellano
49
Conversamos con los nios y nias:
Les gust la cancin?
Qu aprendimos con la cancin?
Es importante nuestro nombre?
Castellano
50
APRENDEMOS A ENTONAR UNA
CANCIN
Capacidad: Entona pequeas canciones en castellano.
Qu nesecitamos?
Cancin escrita en
papelote.
Cmo lo hacemos?
Camina burrito
que vamos los dos
llevando la lea
que pide mam.
Burrito tu fuerza quisiera tener
para llevar la lea
que pide mam.
Castellano
50
Conversamos con los nios y nias:
Podemos aprender canciones de otros animalitos
Qu otras canciones conoces en los que hablan de animales?
Cul?
Castellano
51
APRENDEMOS A VESTIRNOS
Capacidad: Comprende indicaciones sencillas para realizar
actividades cotidianas.
Qu necesitamos?
Vestimentas de varn y
mujer.
Cmo lo hacemos?
Hacemos preguntas:
Para qu nos vestimos?, por qu es importante el vestido?
Para identificar nuestro genero, para protegernos del fro y
del calor.
Cmo se visten nuestros padres?
Cmo se visten los nios pequeos?
Ahora jugaremos a vestirnos.
Elegiremos la ropa que nos gusta y nos vestimos con el
ideal del personaje que queremos ser.
Indicamos de que accesorios est compuesto nuestro traje
manifestando sus caractersticas y peculiaridades: chompa
roja, falda larga, un sombrero, un pantaln, etc.
Dibujamos el traje que ms nos gust.
Castellano
51
Conversamos con los nios y nias:
Les gusta la actividad?
Podemos jugar otra vez?
Castellano
52
CARTELES DE NUESTRA COMUNIDAD
Capacidad: Interpretar textos sencillos y significativos de
su entorno como: carteles, afiches, etiquetas, textos.
Qu necesitamos?
Carteles y etiquetas del
entorno escritas en
segunda lengua.
Cmo lo hacemos?
Salimos organizadamente a recorrer la comunidad.
Observamos lugares donde existen carteles y etiquetas.
Leemos los carteles interpretando el texto.
Motivamos a travs de preguntas.
Qu dir all?, para que lo habrn escrito?, quin lo
habr escrito?, en vuestra casa existe alguno parecido?
Leemos los carteles junto con los nios y nias.
* Esta actividad se realizar si el contexto lo permite.
Castellano
52
Conversamos con los nios y nias:
Qu lugares visitamos?
Qu carteles hemos visto?
Podemos volver a salir para leer carteles y etiquetas?
Castellano
53
ENCUENTRA EL CAMINO
Capacidad: Comprenden indicaciones dadas en segunda
lengua para realizar actividades o tareas sencillas.
Qu necesitamos?
Tijeras, lpiz y cartulina.
Cmo lo hacemos?
Nos juntamos cada dos nios para conversar y representar
en el papel o en el piso.
Cmo encontramos el camino a nuestras casas?
Cmo las abejas encontrarn su panal?
Cmo los aviones encontrarn su camino en el aire?
Cada nio representa los recorridos que hacen los elementos
mencionados.
La docente representa un croquis del recorrido que tiene
que hacer: un gato para comer al ratn.
Los nios realizan los recorridos por los diferentes caminos
para encontrar el camino verdadero.
El grupo que primero encuentra ser el ganador.
Castellano
53
Conversamos con los nios y nias:
Les fue fcil encontrar el camino?
Qu hicieron para encontrar el camino verdadero?
Lleg a comer el gato al ratn?
Castellano
54
CREAMOS DIBUJOS ANIMADOS
Capacidad: Usan frases convencionales en segunda lengua
para saludar, despedirse, dar las gracias, pedir o entregar
algo.
Qu necesitamos?
Una caja de cartn de 20 x 30 cm,
papel celofn, uhu, un rodillo, papel
cebolla, masking.
Cmo lo hacemos?
Castellano
54
Conversamos con los nios y nias:
Les gust los dibujos animados?
Qu nos ensearon los dibujos?
Castellano
55
APRENDEMOS UNA ADIVINANZA
Capacidad: Aprenden adivinanzas en segunda lengua.
Qu necesitamos?
Silueta de frutas.
Cmo lo hacemos?
Ponemos las frutas frente a los nios y nias para que observen.
Les hacemos una adivinanza. Por ejemplo:
Chiquito y
redondito
a todos hace
rendir
Tiene espinas
que hace doler
y si la pelas
la comes muy rico
Castellano
55
Conversamos con los nios y nias:
Qu aprendimos?
Qu adivinanza les gusto ms?
Castellano
NDICE
AREA
NOMBRE DE LA CARTILLA
N DE CARTILLA
C.I.
Yarqa aspiy
01
P.S
02
P.S
Allin purinapaqyachaykuna
03
P.S
04
P.S
05
P.S
Apunchikman riqsipayninchikta
06
C.I.
Mituwan pukllasunchik
07
C.I.
08
C.I.
09
C.I.
10
C.I.
Wasinmanta qillqataqispichisunchik
11
C.I.
12
C.I.
13
C.I.
14
C.I.
15
C.I.
16
C.I.
Willakuy
17
C.I.
Qillqaypi pukllasunchik
18
C.A
19
C.A
20
C.A
Sarata tipisunchik
21
C.I
Waka cintachay
22
C.A
Watuchita yachasunchik
23
C.I
Nispiruta apisunchik
24
C.I
25
C.I
Chuwiwan pukllasunchik
27
P.S
28
P.S
29
AREA
NOMBRE DE LA CARTILLA
N DE CARTILLA
C.I.
Takiyta yachasunchik
30
C.A
31
C.A
32
C.A
Llaqtanchikpa unquyninkuna
33
C.A
34
C.I
35
C.A
36
P.S
37
L.M
Taqaspa pukllasunchik
38
L.M
Yupasqa pukllasunchik
39
L.M
40
L.M
Kawsayninchikkunata akllasunchik
41
L.M
42
CARTILLAS
EN
CASTELLANO
C.I
43
C.I
44
C.I
45
C.I
Escuchamos la radio
46
C.I
El castellanito
47
C.I
48
C.I
49
C.I
50
C.I
Aprendemos a vestirnos
51
C.I
52
C.I
Encuentra el camino
53
C.I
54
C.I
55
El Acuerdo Nacional
El 22 de julio de 2002, los representantes de las
organizaciones polticas, religiosas, del
Gobierno y de la sociedad civil firmaron el
compromiso de trabajar, todos, para conseguir
el bienestar y desarrollo del pas.
Este
compromiso es el Acuerdo Nacional.
El Acuerdo persigue cuatro objetivos
fundamentales. Para alcanzarlos, todos los
peruanos de buena voluntad tenemos, desde el
lugar que ocupemos o el rol que
desempeemos, el deber y la responsabilidad
de decidir, ejecutar, vigilar o defender los
compromisos asumidos.
Estos son tan
importantes que sern respetados como
polticas permanentes para el futuro.
Por esta razn, como nios, nias, adolescentes
o adultos, ya sea como estudiantes o
trabajadores, debemos promover y fortalecer
acciones que garanticen el cumplimiento de
esos cuatro objetivos que son los siguientes:
1. Democracia y Estado de Derecho
La justicia, la paz y el desarrollo que
necesitamos los peruanos slo se pueden
dar si conseguimos una verdadera
democracia. El compromiso del Acuerdo
Nacional es garantizar una sociedad en la
que los derechos son respetados y los
ciudadanos viven seguros y expresan con
libertad sus opiniones a partir del dilogo
abierto y enriquecedor; decidiendo lo mejor
para el pas.
2. Equidad y Justicia Social
Para poder construir nuestra democracia, es
necesario que cada una de las personas que
conformamos esta sociedad, nos sintamos
SMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL DEL PER
CORO
Somos libres, semoslo siempre,
y antes niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al eterno elev
BANDERA
ESCUDO
Artculo 1.- Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y (...) deben comportarse
fraternalmente los unos con los otros.
Artculo 2.- Toda persona tiene todos los derechos y libertades proclamados en esta Declaracin, sin
distincin alguna de raza, color, sexo, idioma, religin, opinin poltica o de cualquier otra ndole, origen nacional
o social, posicin econmica, nacimiento o cualquier otra condicin. Adems, no se har distincin alguna
fundada en la condicin poltica, jurdica o internacional del pas o territorio de cuya jurisdiccin dependa una
persona (...).
Artculo 3.- Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.
Artculo 4.- Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre; la esclavitud y la trata de esclavos estn
prohibidas en todas sus formas.
Artculo 5.- Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Artculo 6.- Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurdica.
Artculo 7.- Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho a igual proteccin de la ley. Todos
tienen derecho a igual proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta Declaracin (...).
Artculo 8.- Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo, ante los tribunales nacionales competentes,
que la ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...).
Artculo 9.- Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Artculo 10.- Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oda pblicamente y con
justicia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinacin de sus derechos y obligaciones o para el
examen de cualquier acusacin contra ella en materia penal.
Artculo 11.1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe su
culpabilidad (...).
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos segn el
Derecho nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave que la aplicable en el momento de
la comisin del delito.
Artculo 12.- Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o su
correspondencia, ni de ataques a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la proteccin de la
ley contra tales injerencias o ataques.
Artculo 13.1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso del propio, y a regresar a su pas.
Artculo 14.1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin judicial realmente originada por delitos comunes o
por actos opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
Artculo 15.1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. Anadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.
Artculo 16.1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil, tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos de
raza, nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia (...).
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la proteccin de la sociedad
y del Estado.
Artculo 17.1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y colectivamente.
2. Nadie ser privado arbitrariamente de su propiedad.
Artculo 18.- Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religin (...).
Artculo 19.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de expresin (...).
Artculo 20.1. Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de asociacin pacficas.
2. Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.
Artculo 21.1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su pas, directamente o por medio de representantes
libremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de acceso, en condiciones de igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder pblico; esta voluntad se expresar mediante
elecciones autnticas que habrn de celebrarse peridicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto u
otro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Artculo 22.- Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener, (...) habida cuenta de la organizacin y
los recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos econmicos, sociales y culturales, indispensables a su
dignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
Artculo 23.1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias de
trabajo y a la proteccin contra el desempleo.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como a
su familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que ser completada, en caso necesario, por
cualesquiera otros medios de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Artculo 24.- Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitacin razonable de la
duracin del trabajo y a vacaciones peridicas pagadas.
Artculo 25.1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, as como a su familia, la salud y el
bienestar, y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la asistencia mdica y los servicios sociales
necesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez u
otros casos de prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los nios, nacidos de
matrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.
Artculo 26.1. Toda persona tiene derecho a la educacin. La educacin debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a la
instruccin elemental y fundamental. La instruccin elemental ser obligatoria. La instruccin tcnica y profesional
habr de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para todos, en funcin de los mritos
respectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a los
derechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer la comprensin, la tolerancia y la amistad entre
todas las naciones y todos los grupos tnicos o religiosos, y promover el desarrollo de las actividades de las
Naciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de educacin que habr de darse a sus hijos.
Artculo 27.1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y a
participar en el progreso cientfico y en los beneficios que de l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los intereses morales y materiales que le correspondan por razn de
las producciones cientficas, literarias o artsticas de que sea autora.
Artculo 28.- Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos y
libertades proclamados en esta Declaracin se hagan plenamente efectivos.
Artculo 29.1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad(...).
2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus libertades, toda persona estar solamente sujeta a las
limitaciones establecidas por la ley con el nico fin de asegurar el reconocimiento y el respeto de los derechos y
libertades de los dems, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden pblico y del bienestar general
en una sociedad democrtica.
3. Estos derechos y libertades no podrn, en ningn caso, ser ejercidos en oposicin a los propsitos y principios de
las Naciones Unidas.
Artculo 30.- Nada en esta Declaracin podr interpretarse en el sentido de que confiere derecho alguno al Estado, a
un grupo o a una persona, para emprender y desarrollar actividades (...) tendientes a la supresin de cualquiera de los
derechos y libertades proclamados en esta Declaracin.