Hlis

( Kerkk, 1797 - Kerkk, 1858/59 )

Asl ad Abdurrahman, lakab Talabn, mahas ise Hlis'tir. Babas eyh Ahmed (l.H.1257),
dedesi Molla Mahmud Kaka Sr zrriyetinden
olup, Zingene airet reislerinden Yusuf Aa'nn oludur. Molla Mahmud tahsil grm, aydn fikirli
bir insan olarak, bulunduu yerlerde, rencilere
srekli ders vermitir. H.1130 ylnda Karada kasabasnda domu, bir sre Zingene blgesinde
Tekke kynde yaamtr. Bir aralk Kerkk'e
bal Talaban kynde bulunmu, bu yzden
Talabn lakabyla hret olmu, bu ad daha sonra
gelen torunlar tarafndan da lakap olarak kullanlmtr.
Tasavvuf vadisinde ylesine kkl bir aileye
mensup olan Hlis de, babasnn yetitirdii onbir
erkek ocuktan biri olarak Kerkk'te H.1212
(M.1797) ylnda dodu.lk tahsilini Kerkk'te
yapt. Badat'ta tannan alimlerden dersler alarak,
tahsilini tamamlad ve ilm icazet ald. Kerkk'e
dnerek babasnn hizmetine girdi ve ibadetle megul olmaa balad. Kadir tarikatnn eyhi olan
babasnn H.1257 ylnda lm zerine, onun yerine bu tekkenin post-nini oldu. Kerkk'te Byk
Tekke diye bilinen bu binaya ek olarak, H.1262 ylnda tek minareli bir cami yaptrd. Btn mrn
Kerkk'te geiren Hlis H.1275 (M.1858/1859) ylnda altm yanda hayata gzlerini yummu
ve vasiyeti zerine Tekke'nin haziresindeki aile
mezarlna gmlmtr.
Kerkk'n en tannm mutasavvf olan
Hlis'in hreti ve nfuzu mahall snrlar aarak,
imparatorluk topraklar zerinde yaylmtr. Men-

sup olduu Kadir tarikatnn Kerkk'te nderliini yapan Hlis'in temiz kalpli, ince grl,
eyhlik makamn hakkyla dolduran ve pek olgun
bir mrid olarak halkn zerinde olaanst tesir
brakan bir kiilie sahip olduu bilinmektedir.
Tekkesinde her gn yzlerce fakir,yoksul ve kimsesiz insan doyurmutur. Tad nemli vasflardan biri de, meclisine gelen insanlarn varlsn yoksulunu ayn gzle grmesi idi. Bu
bakmdan meczubu olan kiiler arasnda valiler,
paalar ve st dzeyden kimseler oktu. Sultan
Abdulmecid'in haremi Sultne Hatun, grd ryalarn tesiriyle eyh Abdurrahman Hlis'in
mrdesi olmu, ona kar byk bir sevgi ve hrmet beslemitir. Nitekim stanbul mzelerinde
sakl bulunan bir Buhr-yi erif kitabna, kendi
mhrn basarak, aralarnda Hazret-i Peygamber'in mbarek sakalndan birka tel de bulunan hediyelerle birlikte Kerkk'e gndermi ve
irde-yi seniyye ile eyh'e yz kuru aylk da balamtr.
H.17 zilka'de 1264 tarihli irde-yi seniyyede
belirtildiine gre, eyh Abdurrahman'n postnini bulunduu Gavsiyye Hankah'nn fakir ve
yoksullara ak bulunmas ve her akam tekkede
birka yz dervi ve seyyahn eksik olmamasnn
anlalmas zerine, eyh Hlis tarafndan verilen
dileke zerine "ta'miyye" nmyla Badat eyh
Abdulkadir Geyln Vakf artuundan ayda beyz kuru eyh'in emrine tahsis edilmitir. Ayn
irdeden anlaldna gre eyh'in nceden ayl
binbeyz kurua ibl edilmi ve caminin ha-

demesine dahi beyz kuru maa balanmtr.

Bu tahsisler Sultan Mecid devrinde balayan mnasebetlerde yaplmtr. Tarikattaki nfuz alan
Irak'n birok ehir ve kasabalarndan baka Anadolu'ya kadar yaylmtr. Bu arada Sivas, Amasya
ve Tokat'ta Kadir tarikatn yayan Mur Ali Baba
da Hlis'ten icazet almtr.
Kendisi gibi deerli birer air olarak yetitirdii Faiz, eyh Rza ve Hlisi gibi, ocuklar
ve torunlar ile de eyh Hlis, Kerkk'n sosyal ve
kltrel hayatndan baka, Trkmen edebiyat tarihinde de nemli bir yere sahiptir. Trke'den
baka Farsa ve Arapa iirler de yazmtr. iirlerinin hemen hepsi tasavvuf mahiyette yazlmtr. Esasen hi bir zaman edebiyat ve sanat

iddias tamayan Hlis'in iirleri, buna ramen

halk arasnda byk yank uyandrmtr. Yazd
eserlerin hepsi baslmtr.
Eserleri:
Divan, tabask, stanbul, H.1284 (Bu divan 2.
defa Cezbe-yi Ak adyla H.1367'de Tahranda baslmtr). Kitb'l-Me'riffi erh Mesnevi'-erf
(Bu kitap divan ile birlikte baslmtr); Behcet'lEsrar Tercmesi, stanbul, 1302 (Bu eserin birka
basks daha yaplmtr.)
Kaynaka:
bnlemn Mahmud Kemal nal, Son Asr
Trk airleri, 1. cilt, stanbul, 1969, s. 537-539; Ata
Terziba, Kerkk airleri, 2. cilt, Kerkk, 1968,
s.45-78.

RLER
Gazeli
(Ata Terziba, a.g.e., s.64-65)
Ak olub rz-i ezelden sk peymnemiz
lemi kavgaya salm na'r- mestnemiz

Saki (iki datcs),yaratl gnnden beri ak,

arap kadehimiz olup, sarholuk barlarmz
lemi kavga iinde brakm.

lem-i candan arb- vasldan mest olmuuz

Srr- vahdetdir heme bde-yi meyhanemiz

Can leminden (ruhlar dnyasndan) kavuma arabndan sarho olmuuz. Meyhanemizin arab
her zaman birlik srrdr.

Mazhar- nr-i cemlin kbledir aklara

Ol cemlin pertevinden ka'bedir puthnemiz

Gzelliinden saan n grnts aklarn kblesidir. O gzelliin aydnlndan ka'be ibadet yerimiz olmu.

Matla' her zerreden tbn olubdur ftb

Ak emiyle temaa eyleriz cemhnemiz

Gnein douu her zerreden parlak olur. Toplant

evimizi akn gzyle seyrederiz.

Rind rsvy- kalender-mereb olduk akdan

Alemi batan baa tutmu bizim efsnemiz

Aktan rind ve kalender yaratll serseri olduk.

Bizim efsanemiz btn cihana yaylm.

em' gl nki mazharlardr ol canneye

Gnlmz blbl olub canlar olub pervanemiz

Mum ve gl, o sevgilinin ortaya k eklidir.

(Ona) gnlmz blbl, canmz da pervane olmutur.

Dm- zlfn dne-yi hlin olub zincirimiz

Yoksa yokdur lem-i dnyada b u dnemiz

Sann tuzayla beninin tanesi zincirimiz olmu.

Yoksa, dny-lem iinde ne suyumuz ne de baka
bir eyimiz vardr.

Nice yllardr ki Hlis hicriyle zulmetdedir

imdi feyz-i gavsden ren olub kaanemiz

Nice yllardr Hlis, ayrlyla ac ekmektedir.

imdi feyz nn dolmasyla kulbemiz aydnlanmtr.

Gazel 2
(a.g.e., s.65-66)

Bu kimdir evketiyle rah- nr zre suvar olmu

Sanursun cilvesinden kim kyamet aikr olmu

Heybetiyle ateten at zerinde birinci olmu olan

kimdir. Onun grnmesinden kyamet gn gelmi sanrsn.

Klahn kec koyub peremlerin ruhsra datm

Gl zre snblistandan aceb bir nev-bahr olmu

Klahn eri koyup, sann peremlerini yanana datnca, gl zerinde smbllerden bir
ilkbahar olmu.

Kaddi bir servdir kim glen-i hsne safa vermi

Ana erbb- akn gzyandan cy-br olmu

Boyu, gzellik gl bahesine safa vermi bir servidir. Ona, aklarn gzyandan bir dere olmu.

Alub meydn- hsn tu-i sanca- melhetle

Sph- hbler zre emr-i nmdr omu

Gzellik meydann, gzellik sancann tuuyla

alp, gzeller ordusu bana anl bir komutan
olmu.

Seni Hlis ne tenh sz-i akn kalbi da etmi

Bu ate ire ok erbb- himmet dadr olmu

Hls, akn atei, yalnz senin kalbini dalamam,

bu atele pek ok himmet sahibi yaralanmtr.
YAZILARI

Behcet' l-Esrr Tercmesi'nden

(a.g.e., s. 59-60)

eyh emseddn bin Abdulvahid'den ve baz

meyihden mervdir ki bir avret huzr- Hazret-i
eyh Abdulkadir'e bir ferzendin getrb "Ya
seyyidi, bu benim olumdur. Cenb- devlet
mebmza kesret-i muhabbeti der-kr olduundan
ben kendi hakkmdan fi seblullh keffi-i yed edb
an sana bah eyledim" demein cenb- eyh ol
ferzendi takbl ederek halvet-nin edb slk-i
mchedeye tayn buyururlar. Birgn kaid-i evk
ol acuzenin 'inn- irdetin ddr ferzendine cezb
etmekle dhil-i halvet olub olunu tesr-i cu'dan
za'if ve nahf olarak yannda bir arpa etmei vaz'
olunmu mahede etmekle ol etmei ahzederek
huzr-i eyhe varub grd ki eyh hurs kebab
tenvl etmekle sthnlar tabakda cem' olmu.
Ol acuze "Ya eyh ben ferzendimi sana byle mi
sipari kldm ki sen hurs biryan ekledb benim
olum hubz-i e'r tenvl ederek elem-i cu'dan bu
resme zerd lger ola" dedikde, cenb- gavsiyetpenh hazretleri ol sthnlara nazar ederek "Kum
bi-iznillh" demein hurs zinde olarak kalkub
sayha ekmeye balad. Ol zaman eyh, acuzeye
"Ne zaman senin ferzendin bu mertebeye vsl olur
ise, ne hhi ederse tenvl etsn" deyu buyurdular.

eyh emseddin bin Abdlvahid ve baz

eyhlerden rivayet edilir ki: Bir kadn, Hazret-i
eyh Abdulkadir'e olunu getirip, "Ey efendim,
bu benim olumdur. Yce yaradlnza, sevgisinin iddeti bilindiinden ben kendi hakkmdan Allah iin vazgeip, onu sana baladm" deyince eyh hazretleri ocuu perek
yalnz brakt ve nefsini kreltmesini istedi. Bir
gn olunu grmek arzusuyla onun yanna
varan kadn, onu alktan zayflam ve gszlemi, nnde de bir para arpa ekmei olduu halde bulur. O ekmei alarak, eyhin huzuruna varnca onu kemikleri bir tabakta
ylm horoz kebab yerken bulur. Kadn, "Ey
eyh, sen horoz kebabyla doyarken, olum arpa
ekmei yiyerek, alktan sararp solsun diye mi,
onu sana emanet ettim" der. Bunun zerine eyh
hazretleri o kemiklere bakarak Allah'n izniyle
kalk" deyince horoz canlanp tmeye balad. O
zaman eyh, kadna "Ne zaman senin olun bu
mertebeye eriir ise, o zaman ne isterse yesin"
diye buyurdular.