1

Prof. dr. Ibrahim Behluli

Ligjerata t autorizuara nga Anatomia
Eshtrat e koks.
Eshtrat e koks (cranium), ndahen n dy grupe: n grupin e pasm, eshtrat e kafks
(ossa cranii) dhe n grupin e prparm, eshtrat e fytyrs (ossa faciei). Eshtrat e grupit t
pasm e mbyllin zgavrn e kafks, pjesn e siprme dhe t pasme t koks, n t ciln
sht i vendosur truri. Zgavra e kafks dhe kanali kurrizor e bjn zgavrn e pasme t
trupit, n t ciln sht i vendosur dhe i mbrojtur sistemi nervor qendror.
N kafk dallojm kulmin (calvaria) dhe themelin e saj (basis cranii). Faqja
ansore e kulmit t kafks kryesisht sht e lmuar. N faqen e brendshme gjendet nj
numr i madh i hullive t cekta. Hullit paraqesin shtyplat e dredhave t lvors trurore
(gyrus cerebri). Kulmi i kafks prpara, anash dhe prapa kalon n bazn e kafks.
Baza e kafks, n faqen e brendshme, ka shum thellime dhe t ngritura ashtrore.
Disa ngritje ashtrore jan mjaft t shprehura dhe bazn e kafks e ndajn n tri gropa,
t prparme, t mesme dhe t pasme (fossa cranii anterior, media et posterior). N bazn
e kafks gjendet nj numr i madh i plasave dhe vrimave npr t cilat kalojn ent e
gjakut dhe nervat si dhe palca kurrizore.
Jan gjithsejt tet eshtra t kafks, katr tek dhe dy qift. Eshtrat tek t kafks
jan: ashti ballor (os frontale), ashti shoshor (os ethmoidale), ashti pykor (os sphenoidale)
dhe ashti zverkor (os occipitale), kurse eshtrat qift jan: ashti muror (os parietale) dhe
ashti tmblor (os temporale).
Ashti ballor (os frontale)
Ashti ballor (os frontale) me pjesn m t madhe e formon ballin, murin e
prparm t kafks dhe kulmin e grops kokrdhokore (orbita). Ashti ballor prbhet nga
fleta vertikale ose luspa (squama frontalis) dhe fleta horizontale n t ciln dallohet pjesa
e mesme ose hundore (pars nasalis) dhe pjest ansore ose orbitale (partes orbitales).
Squama frontalis n faqen e jashtme t saj, n pjesn e siprme ka nj ngritje qifte
ose gungn frontale (tuber frontale). Pjesa e cila gjendet te rrnja e hunds quhet lulja e
ballit (glabella). Anash nga glabela shtrihet harku vetullor (arcus superciliaris) i cili
shkaktohet nga zgavra pneumatike paranazale, gjiu ballor (sinus frontalis). Kufirin e
poshtm t luspes, kah pjesa orbitale, e bn buza mbiorbitale (margo supraorbitalis) n
t ciln gjenden dy gdhendse ose vrima (incisura supraorbitalis et frontalis ose foramen
supraorbitale dhe frontale) npr t cilat kalojn nervat dhe ent e gjakut nga orbita. N
skajin e jashtm t saj gjendet zgjatimi mollzor (processus zygomaticus) nga buza e
jashtme e t cilit shkon n form harku nga lart vija tmblore e ashtit ballor (linea
temporalis ossis frontalis).
Pjesa hundore (pars nasalis) i ndan ndrveti pjest orbitale t ashtit frontal. N
faqen e poshtme t saj gjendet spina nasalis dhe anash nga ajo gjendet hapja e sinusit
frontal (apertura sinus frontalis). Prapa spina nasalis gjendet gdhendsja shoshore e ashtit
ballor (incisura ethmoidalis) n t ciln futet pllaka horizontale e ashtit shoshor (lamina
cribrosa ossis ethmoidalis).
N faqen e siprme t pjess orbitale shihen shtypla n form t gishtave
(impressiones digitatae) t cilat i prgjigjen dredhave t lobeve t trurit t madh. N
faqen e poshtme t saj n pjesn e prparme t jashtme gjendet fossa glandulae
lacrimalis n t ciln vendoset gjndra e lotve

2
Ashti shoshor (os ethmoidale)
Ashti shoshor (os ethmoidale), sht i vendosur prpara n gdhendsen ndrmjet dy
pjesve orbitale t ashtit ballor dhe prbn pjesn e prparme t bazs s kafks dhe
murin e siprm t zgavrs s hunds (cavitas nasi). N prerje frontale ashti shoshor e ka
fromn e peshojs dhe prbhet nga tri pjes: pllaka shoshore e vendosur horizontalisht
(lamina cribrosa) me shum vrima t vogla pr kalimin e fijeve t nervit t nuhatjes (fila
olfactoria) e futur n incisura ethmoidalis ossis frontalis. Nervi olfaktor degzohet n
mukoz e cila e mbulon zonn prreth gualls s siprme t hunds (concha nasalis
superior). Pllaka vertikale (lamina perpendicularis) hyn n prbrje t ndarss s
hunds (septum nasi). Me pjesn e siprme ajo kalon mbi pllakn horizontale t ashti
shoshor dhe n bazn e grops s prparme t kafks e formon kreshtn e gjelit (crista
galli) dhe vertikalisht n pllakn shoshore n vijn midisore gjendet pllaka ashtrore e
cila bn pjesn e siprme t ndarss s hunds.
Masa ansore e cila quhet labirinti shoshor (labyrinthus ethmoidalis) zbret nga buza
ansore e lamina cribrosa ossis ethmoidalis. Labirinti sht i mbushur me zgavra
pneumatike (cellulae ethmoidales) t cilat s bashku e prbjn gjiun shoshor (sinus
ethmoidalis). Labirinti shoshor ka formn e kubit t rregullt t shtypur n planin
transversal. Faqja e jashtme dhe e brendshme e tij jan t gjera dhe marrin pjes n
ndrtimin e mureve t orbits dhe zgavrs s hunds. Faqet tjera jan dukshm m t
ngushta dhe n to shihen vrimat e qelizave shoshore t cilat jan t mbuluara me buzt e
eshtrave fqinj si: ashtit lotor, ballor, pykor, qiellzor dhe fulis. N faqen e jashtme,
orbitale t labirintit (lamina orbitalis) gjenden vrimat laterale t kanaleve shoshore, t
prpam (canalis etmoidalis anterior) dhe t pasm (canalis ethmoidalis posterior)
nprmjet t cilave komunikon orbita dhe zgavra e hunds dhe kalojn ent egjakut dhe
nervat. Nga faqja e brendshme, hundore, e tij lshohen dy luspa ashtrore t holla, gualla
hundore e siprme (concha nasalis superior) dhe e mesme (concha nasalis media) t cilat
me faqet e tyre konkave jan t kthyera kah labirinti dhe me te prkufizojn kalimin
hundor t siprm dhe t mesm (meatus nasi superior et medius). Anash nga guala e
mesme hundore, nga faqja e brendshme e pjess s prparme t labirintit, zbret zgjatimi
grepor (processus uncinatus). Prapa ktij zgjatimi gjendet hapja gjysmhne (hiatus
semilunaris) dhe e pjesa e fryer (bulla ethmoidalis) t ciln e shkakton nj qeliz e madhe
shoshore. Nprmjet hiatus semilunaris hapen zgavrat paranazale. N pjesn e siprme t
tij, hapet sinus frontalis, n pjesn e poshtme, hapet sinus maxillaris kurse n pjesn e
mesme hapen qelizat e prparme shoshore (cellulae ethmoidales anteriores).
Ashti pykor (os sphenoidale)
Ashti pykor (os sphenoidale) ka pozit qendrore n bazn e kafks, i vendosur
prpara ashtit zverkor. Ashti pykor prbhet nga: trupi (corpus ossis sphenoidalis), dhe
tre zgjatimeve qifte, flett e vogla (ala minor), flett e mdha (ala major) dhe zgjatimi
vertikal fletsor (processus pterygoideus) i cili zbret prgjat buzs ansore t hapjes s
pasme t zgavrs s hunds.
Trupi i ashtit pykor (corpus ossis sphenoidalis) ka formn e kubit t rregullt t
cilit i prshkruhen gjasht faqe. N faqen e siprme t trupit, ndrmjet dy ngritjeve
ashtrore gjersore, gjendet nj grop e thell, e cila n trsi i ngjan shals turke (sella
turcica). Gropa e thell (fossa hypophisialis) n t ciln sht e vendosur gjndra
endokrine, hipofiza, prkufizohet nga prpara me gungn e shals (tuberculum sellae)
kurse nga prapa me shpinn e shals (dorsum sellae). Faqja e prparme dhe poshtme e

3
trupit t ashtit pykor marrin pjes n ndrtimin e kulmit t zgavrs s hunds. Prgjat
vijs s mesme t faqes s prparme zbret kreshta ashtrore, e cila n skajin e poshtm t
saj prfundon me nj zgjatim n form t sqepit (rostrum sphenoidale). Anash nga
kreshta n faqen e prparme gjendet hapja e gjiut sfenoidal (apertura sinus sphenoidalis)
zgavrs pneumatike qifte t trupit t ashtit pykor. N faqen ansore t trupit t ashtit
pykor gjendet hullia e cekt gjumore (sulcus caroticus) n t ciln sht e vendosur
arteria gjumore e brendshme (a. carotis interna) n rrugn e saj npr sinus cavernosus s
bashku me nervin largues t syrit (n. abducens).
Fleta e vogl (ala minor) sht zgjatimi i prparm i jashtm i ashtit pykor e cila
ka formn e pllaks ashtrore trekdshe me maj t kthyer kah jasht. N bazn e flets
s vogl gjendet kanali optik (canalis opticus) npr t cilin kalon nervi i t parit (n.
opticus) dhe arteria e syrit (a. ophtalmica).
Fleta e madhe (ala major) sht e ndar nga fleta e vogl me an t plass s
siprme orbitave (fissura orbitalis superior) npr t ciln kalojn degt e n. ophtalmicus,
n. oculomotorius, n. trochlearis, n. abducens si dhe v. ophtamica. Fleta e madhe fillon
nga buza e poshtme e faqes laterale t trupit t ashtit pykor. Afr rrnjs s saj gjenden tri
vrima : e prparme, e rrumbullakt (foramen rotundum) npr t ciln kalon n. maxillaris,
e mesme, ovale (foramen ovale) npr t ciln kalon n. mandibularis dhe vrima e pasme
(foramen spinosum) npr t ciln hyn n kafk a. meningea media.
Faqja e brendshme e flets s madhe e ndrton dyshemen e grops s mesme t
kafks. Siprfaqja e jashtme e flets s madhe , me an t katr kreshtave ashtrore t
cilat fillojn nga spina sphenoidalis, ndahet n katr fusha. Fusha e prparme e siprme,
faqja orbitale (facies orbitalis) hyn n prbrje t murit lateral t orbits. Fusha e
prparme e poshtme, faqja fuliore (facies maxillaris) e ndrton kulmin e fossa
pterygopalatina. Fusha e pasme, faqja tmblore (facies temporalis) gjendet n murin e
brendshm t grops tamblore (fossa temporalis). Faqja temporale, me pjesn e poshtme,
kthehet npr kreshtn nntmblore (crista infratemporalis) medialisht dhe e bn kulmin
e grops nntmblore (fossa infratemporalis).
Zgjatimi fletsor (processus pterygoideus) i ashtit pykor zbret nga faqja e poshtme
e rrnjs s flets s madhe (ala major). Prbhet nga dy fleta vertikale, t cilat me buzt
e prparme ngjiten dhe e prkufizojn gropn fletsore (fossa pterygoidea) n t ciln
ngjitet m. pterygoideus medialis. Buza e prparme e zgjatimit fletsor mbshtetet prgjat
trupt t maksils, prve n pjesn e siprme, ku prkufizojn plasn fletsorofuliore
(fissura pterygomaxillaris). N rrnjn e zgjatimit fletsor gjendet kanali sagjital (canalis
pterygoideus-Vidii) npr t cilin kalojn a. pterygoidea dhe n. pterygoideus.
Ashti zverkor (os occipitale)
Ashti zverkor (os occipitale) e formon pjesn e pasme t poshtme t kafks. N
pjesn e poshtme t tij gjendet vrima e madhe zverkore (foramen magnum), nprmjet t
s cils zgavra e kafks komunikon me kanalin vertebral. Vrima e madhe e ndan ashtitn
zverkor n katr pjes t cilat te fetusi jan t ndara me an t shtresave t krcit hialin.
Pjest e ashtit zverkor jan: pjesa e prparme ose bazilare (pars basilaris), pjest ansore
(partes laterales) dhe pjesa e pasme, luspa zverkore (squama occipitalis).
Pjesa bazilare (pars basilaris) gjendet prpara vrims s madhe (foramen magnum).
N faqen e siprme t saj gjendet hullia e cekt dhe gjer (clivus) n t ciln vendoset
palca e zgjatur dhe ura (medulla oblongata et pons). N faqen e poshtme gjendet gungza
fytore (tuberculum pharyngeum) n t ciln ngjitet shiriti fibroz midisor i murit t pasm

4
t fytit (raphe pharyngis). Anash nga gungza fytore ngjiten dy muskuj prevertebral t
koks (m. longus capitis, m. rectus capitis anterior).
Pjesa laterale (pars lateralis) sht qifte dhe gjendet anash nga vrima e madhe
(foramen magnum). N faqen e poshtme t saj gjendet gungza nyjtore (condylus
occipitalis) pr nyjtim me rruazn e par qafore (atlas). N faqen e siprme t saj
gjendet gungza jugulare (tuberculum jugulare). Npr pjesn e prparme t saj shtrihet
nga prpara dhe jasht kanali pr kalimin e nervit t dumbdhjet kranial (canalis n.
hypoglossi). Buza e jashtme e pjess laterale me buzn e pasme t piramids s ashti
temporal e prkufizojn vrimn jugulare (foramen jugulare) npr t ciln e lshojn
kafkn: n. glossopharyngeus, n. vagus dhe n. accessorius si dhe v. jugularis interna.
Pjesa luspore e ashtit zverkor (squama occipitalis) gjendet prapa vrims s madhe.
N pjesn midisore t faqes s jashtme t lusps zverkore gjendet gungza e jashtme
zverkore (protuberantia occipitalis externa) nga e cila zbret kah poli i pasm i vrims s
madhe kreshta zerkore (crista occipitalis externa). Nga gunga zverkore e jashtme
shtrihet horizontalisht nga jasht vija harkore e siprme e ashtit zverkor (linea nuchae
superior). Paralel me kt vij dhe mbi te gjendet via harkore siprore (linea nuhae
suprema) dhe nn te gjendet vija harkore e poshtme (linea nuchae inferior). N kto vija
harkore dhe ndrmjet tyre ngjiten muskujt e ans s pasme t qafs. N faqen e
brendshme t lusps zverkore shihet nj ngritur n form t kryqit (eminentia
cruciformis) dhe katr gropa nga t cilat dy t siprme i prgjigjen hemisferave t trurit t
madh kurse dy t poshtme i prgjigjen hemisferave t turit t vogl. Mesi i ngritjes quhet
gunga e brendshme zverkore (protuberantia occipitalis interna) prpara s cils gjendet
prmbledhsi i sinuseve t pasme t dura mater (confluens sinuum).
Ashti muror (os parietale)
Ashti muror (os parietale) sht asht qift i vendosur anash nga vija e mesme e
kulmit t kafks, n t dy drejtimet ngjiten me buzn midisore me an t qepjes gjatsore
shigjetore (sutura sagittalis). Eshtrat muror gjenden ndrmjet ashtit zverkor, ballor dhe
tmblor dhe kan form t pllaks katrkndshe.
Buza e prparme apo ballore dhe buza e pasme apo zverkore gjithashtu jan t
dhmbzuara, ndrsa qepja ndrmjet ashtit muror dhe zverkor ka formn e germs greke
llambda dhe quhet qepja llambdoide (sutura lambdoidea).
N faqen e jashtme t ashtit muror gjendet gunga murore (tuber parietale), nn te
vija harkore temporale (linea temporalis) n t ciln ngjitet muskuli tmblor (m.
temporalis) dhe fasha e fort e tij (fascia temporalis). N faqen e brendshme t ashtit
muror shihen hullit e ngushta t degzuara npr t clat rrshqasin degt e arteries s
mesme t cips trurore (a. meningea media). N faqen e brendshme prgjat ngjitjes s
ashtit muror t djatht dhe t majt gjendet hullia sagjitale n t cilin sht i vendosur
sinusi sagjital i cips s fort trurore (dura mater). Anash nga kjo hulli gjendet vrima
emisare e ashtit muror (foramen parietale) npr t ciln kalon v. emissaria.
Ashti tmblor (os temporale)
Ashti tmblor (os temporale) sht asht qift i cili gjendet n pjesn laterale t
kafks ndrmjet ashtit zverkor, pykor dhe muror. Ashti tmblor prbhet nga: luspa
(squama temporalis), pjesa lodrore (pars tympanica ossis temporalis), pjesa gurore (pars
petrosa ossis temporalis) dhe zgjatimi thimthak (processus mastoideus). Pjesa gurore e
ashtit temporal pr nga ndrtimi sht pjesa m e komplikuar sepse n te gjendet veshi i

5
mesm dhe i brendshm dhe nj numr i madh i kanaleve pr kalimin e nervave dhe
enve t gjakut.
Pjesa gurore (pars petrosa) ka formn e piramids katrfaqsore me maj t kthyer
prpara dhe brenda kurse me baz t kthyer prapa dhe jasht. Maja e piramids (apex
partis petrosae) ka form t regullt e cila me trupin dhe fletn e madhe t ashtit pykor e
prkufizon vrimn e shkyer (foramen lacerum), e cila n kafkn e pamaceruar sht e
mbyllur nga krca fibroze.
Nga baza e piramids shtrihet teposht dhe jasht zgjatimi thimthak (processus
mastoideus) t cilin e shkatojn zgavrat pneumatike t pasme t veshit t mesm, shpella
thimthake dhe qelizat thimthake (antrum mastoideum et cellulae mastoideae). Zgjatimi
thimthak zhvillohet gjat vitit t par t jets sepse qelizat mastoide paraqiten pas lindjes.
Faqja e jashtme e zgjatimit thimthak sht e vrazhd dhe n te ngjiten muskujt e
qafs. N faqen e poshtme t tij gjendet gdhendsja thimthake (incisura mastoidea) n t
ciln ngjitet barku i pasm i muskulit dybarkor (venter posterior m. digastrici). Afr
buzs s pasme t tij gjendet vrima mastoide (foramen mastoideum) npr t ciln kalon
vena emisare mastoide e cila lidh sistemin venoz t dura mater dhe venave nnlkurore t
koks. N faqen e brendshme t zgjatimit thimthak gjendet hullia sigmoide (sulcus sinus
sigmoideus) n t ciln sht i vendosur sinus sigmoideus.
Faqet e siprme t piramids s ashtit tmblor, faqja e prparme (facies anterior)
dhe e pasme (facies posterior) hyjn n prbrje t dyshemes s zgavrs s kafks. N
faqen e pasme t piramids gjendet vrima e brendshme e veshit (porus acusticus
internus) npr t ciln kalojn: n. facialis, n. intermedius, n. vestibulocochlearis dhe a.
labyrinthi.
Nga porus acusticus internus shtrihet nga jasht kanali i verbr, kalimi i brendshm
i veshit (meatus acusticus internus) fundi i t cilit sht i shpuar me vrima t imta, arrin
deri te veshi i brendshm ashtror (labyrinthus osseus). Fundi i kalimit dgjimor t
bredshm (fundus meatus acustici interni) me an t kreshts gjersore (crista
transversalis) ndahet n katr fusha, dy t siprme dhe dy t poshtme. N fushen e
prparme t siprme (area n. facialis), fusha e prparme e poshtme i prgjigjet
strumbullarit t krmillit (area cochleae). Fushat e pasme i prgjigjen parakthins s
veshit t brendshm (area vestibularis superior et inferior). N fusha t e pasme dhe n
fushen e prparme t poshtme gjenden vrimat pr kalimin e degve t n.
vestibulocochlearis n. cochlearis, n. utriculoampularis,ampullaris posterior).
N faqen e pasme t piramids, jasht nga porus acusticus internus gjendet plasa e
cila paraqet hapjen e jashtme t kanalit parakthinor (apertura externa aqueductus
vestibuli).
N faqen e prparme afr majs s piramids gjendet shtypla e ganglionit
trigeminal (impressio trigemini). Jasht nga kjo shtypl gjenden vrima e nervit guror t
madh dhe t vogl (hiatus canalis n. petrosi majoris et minoris) si dhe nj plas e ngusht
e rregullt (fissura petrosquamosa) e cila gjendet n kulmin e zgavrs lodrore (tegmen
timpani) duke shnuar kufirin ndrmjet piramids dhe lusps s ashtit tmblor. Npr
kt plas mund t kalojn inflamacionet nga veshi i mesm n zgavrn e kafks. N
pjesn e jashtme t faqes s prparme gjendet nj e ngritur harkore (eminentia arcuata)
t ciln e shkakton kanali gjysmrrethor i prparm (canalis semicircularis anterior).
N faqen e poshtme t piramids (facies inferior) gjendet zgjatimi bizar (processus
styloideus) n t cilin ngjiten tre muskuj dhe dy lidhse (m. stylohyoideus, m.

6
styloglossus, m. stylopharyngeus dhe lig. stylomandibulare, lig. stylohyoideum). Prapa
bazs s tij gjendet vrima (foramen stylomastoideum) n t ciln prfundon kanali i nervit
fytyror (canalis n. facialis). Prpara dhe brenda zgjatimit styloid, n faqen e poshtme t
piaramids, gjendet gropa jugulare (fossa jugularis) si dhe vrima hyrse e kanalit gjumor
(apertura externa canalis caroticus). Kanali karotik kalon prpara zgavrs lodrore npr
piramid dhe hapet n majn e saj. N gropn jugulare (fossa jugularis)vendoset pjesa
fillestare e v. jugularis interna (bulbus v. jugularis). Brnda dhe prpara gops jugulare,
pran buzs s pasme t piramids gjendet gropza petroze (fossula petrosa) n fundin e
t cils hapet kanalthi lodror (apertura externa canaliculi cochleae).
Faqja e jashtme e piramids sht e mbuluar nga pjesa lodrore (pars tympanica).
Ajo e ndrton murin e brendshm t zgavrs lodrore (cavitas tympanica). N pjesn e
mesme t saj shihet kepi (promontorium) t ciln e shkakton krmilli me kthesn e par
t tij. Prapa kepit gjenden dy vrima t vogla, e siprme (fenestra vestibuli) dhe e poshtme
(fenestra cochleae) t cilat ojn n zgavrat e veshit t brendshm ashtror (labyrinthus
osseus). Prapa vrims s siprme gjendet ngritja e kanalit facial (prominentia canalis
facialis) npr t ciln kalon n. facialis.
Kanali i nervit fytyror (canalis facialis) shtrihet nga pjesa e prparme e siprme e
fundus meatus acustici interni horizontalisht prpara deri te hapja e nervit guror t madh
(hiatus canalis n. petrosi majoris) n faqen e prparme t piramids, pastaj kthehet
horizontalisht kah jasht deri te baza e aditus ad antrum prej nga lakon teposht dhe del
npr foramen stylomastoideum.
Pjesa lodrore (pars tympanica)e ashtit tmblor sht nj pllakz e holl ashtrore e
cila sht e vendosur n faqen e jashtme t piramids. Buza e pasme harkore e saj me
bazn e zgjatimit thimthak dhe luspn e ashtit tmblor, e kufizon vrimen e jashtme
dgjimore (porus acusticus externus).
Pjesa lodrore me faqen e jashtme t piramids prkufizon kanalin muskulogypor
(canalis musculotubarius) i cili prmban muskulin shtrngonjs t cips lodrore (m.
tensor membranae timpani) dhe nn te pjesn e jashtme t tuba auditoria. Ndrmjet
buzs s siprme t pjess lodrore dhe lusps temporale gjendet plasa (fissura
tympanosquamosa). Kjo plas n pjesn e prparme t saj ndahet n degn e jashtme
(fissura petrosquamosa) dhe degn e brendshme (fissura petrotympanica-Glaseri) sepse
n t futet crista tegmentalis e cila sht vazhdim i pars petrosa ossis temporalis.
Luspa e ashtit tmblor (squamaossis temporalis), sht pjesa e siprme e cila
gjendet n murin ansor t kafks. N pjesn e saj t poshtme ajo kthehet brnda kah
buza e prparme e piramids dhe e ndrton kulmin e grops nofullore (fossa
mandibularis) n t ciln futet koka e nofulls s poshtme (caput mandibulae). Gropa
nofullore prkufizohet nga prpara me gungn nyjtore (tuberculum artikulare) kurse nga
prapa me pjesn lodrore t ashtit tmblor. Kulmi i grops nofullore sht i holl dhe gjat
goditjeve ose rrzuarjeve n nofulln e poshtme mund t plcas. Nga skaji i jashtm i
gungs nyjtore dhe nga pjesa e poshtme e lusps s ashtit tmblor shtrihet nga prpara
zgjatimi mollzor (processus zygomaticus) i cili ngjitet me zgjatimin tmblor t ashti
mollzor dhe e formojn harkun mollzor (arcus zygomaticus). N buzn e poshtme t
arcus zygomaticus ngjitet m. masseter.

Eshtrat e fytyrs (ossa faciei)

Grupin e prparm t eshtrave t koks, e bjn eshtrat t cilt e formojn skeletin e
fytyrs, i cili sht fundament mbshtets i pjesve t buta t fytyrs dhe prkufizimit t
pjesve fillestare t sistemit respirator dhe atij trets. Gjithsejt jan 15 eshtra t fytyrs
(ossa faciei) t cilt ndahen n eshtra qift (6) dhe tek (3). Eshtrat qift t fytyrs jan:
ashti i hunds (os nasale), ashti lotor (os lacrimale), ashti qiellzor (os palatinum), ashti
mollzor (os zygomaticum), nofulla e siprme-fulia (maxilla) dhe gualla e poshtme e
hunds (concha nasalis inferior), kurse ata tek jan: nofulla e poshtme (mandibula),
pluari (vomer) dhe ashti nngjuhor (os hyoideum).
Ashti i hunds (os nasale)
Ashti i hunds (os nasale) sht pllak ashtrore e holl n form trapezi, e
vendosur prpara processus frontalis maxillae i cili e bn rrnjn e hunds. Eshtrat e
hunds takohen n mes, ndrsa nga lart arrijn deri te ashti ballor. Me buzen e prparme
t maksils ashti i hundes prkufizon hapjen dardhake t zgavrs s hunds (apertura
piriformis). Ashti i hundes ka faqen e prparme dhe t pasme dhe katr buz, t siprme
t poshtme t brendshme dhe ansore.
Ashti lotor (os lacrimale)
Ashti lotor (os lacrimale), sht pllak ashtrore shum e holl dhe e vogl e futur
n pjesn e brendshme t grops s syrit, ndrmjet zgjatimit ballor t nofulls s siprme
(processus frontalis maxillae) dhe ashtit shoshor (os ethmoidale). N faqen e jashtme t
ashtit lotor gjendet gropa (fossa sacci lacrimalis) pr vendosjen e qesks lotore (saccus
lacrimalis). Nga kjo grop zbret teposht kah zgavra e hunds kanali hundolotor (canalis
nasolacrimalis).
Ashti qiellzor (os palatinum)
Ashti qiellzor (os palatinum) ka formn e germs L n t ciln dallojm dy pjes,
pllakn horizontale dhe vertikale. Pllaka horizontale (lamina horizontalis) e ndrton nj
t tretn e pasme t qiellzs ashtrore (palatum osseum) kurse pllaka vertikale (lamina
perpendicularis) hyn n prbrje t murit ansor t zgavrs s hunds. Pllaka vertikale e
ashtit qiellzor mbshtetet prgjat faqes s brendshme t maksils dhe prgjat zgjatimit
fletsor t ashtit pykor (processus pterygoideus ossis sphenoidalis) me t cilat e formon
gropn fletsoroqiellzore (fossa pterygopalatina) dhe kanalin e madh qiellzor (canalis
palatinus major) i cili prfundon n faqen e poshtme t qiellzs ashtrore medialisht nga
molari i fundit. Pllaka vertikale n skajin e siprm ka dy zgjatime, t prparm (processus
orbitalis) dhe t pasm (processus sphenoidalis) t cilt me trupin e ashtit pykor
prkufizojn vrimn (foramen sphenopalatinum) pr kalimin e enve kryesore dhe
nervave t zgavrs s hunds. Nga skaji i poshtm i ksaj pllake shtrihet nga prapa
zgjatimi piramidal (processus pyramidalis) i cili futet n skajin e poshtm t processus
pterygoideus ndrmjet flets s brendshme dhe t jashtme t tij, kurse nga prpara
shtrihet zgjatimi maksilar (processus maxillaris).
Ashti mollzor (os zygomaticum)
Ashti mollzor (os zygomaticum) prominon n fytyr dhe pafrsisht ka form
katrkndshe. Ashti mollzor e lidh zgjatimin mollzor t maksills me zgjatimet
mollzore t ashtit frontal dhe temporal. Ashti mollzor sht kompakt dhe shum i fort
sepse nprmes t maksills pranon shtypjen kryesore nga dhmbt dhe e prcjell n

8
ashtin frontal dhe temporal. N ashtin mollzor dallohet fleta e prparme dhe e
brendshme. Fleta e prparme e bn bazn e mollzs s faqeve. Fleta e brendshme ose
fleta orbitale (lamina orbitalis) merr pjes n formimin e murit ansor t orbits. Buza e
siprme e ashtit formon buzn e poshtme dhe ansore si dhe pjest prkatse t mureve t
orbits. Pjesa e poshtme e ashtit mollzor sht e vendosur ndrmjet zgjatimeve
mollzore t nofulls s siprme dhe t ashtit tmblor (processus zygomaticus maxillae et
ossis temporalis). S bashku me zgjatimet formon harkun mollzor (arcus zygomaticus) i
cili lidh ashtin tmblor dhe nofulln e siprme, si dhe nga jasht e forcon tr skeletin e
fytyrs.
Nofulla e siprme (maxilla)
Nofulla e siprme (maxilla) sht ashti m i madh qift i fytyrs. Ka pozit qendrore
dhe prbhet nga trupi (corpus maxillae) dhe katr zgjatime (processus maxillares). Trupi
i nofulls s siprme ka formn e piramids trifaqsore e cila ka bazn, majen dhe tri
faqe. Baza e trupit t maksils (facies nasalis) hyn n prbrjen e murit ansor t
zgavrs s hunds dhe n t gjendet nj hapje trekndshe (hiatus maxillaris) e cila on
n zgavrn pneumatike t trupit ose n gjiun maksilar (sinus maxillaris). Rrnjt e
dhmbve t pasm shpesh arrijn deri te vet sinusi maksilar dhe mund t shkaktojn
ngritje n murin e tij. Kjo vlen veanrisht pr dhmballn e par dhe t dyt, por edhe
pr dy dhmbt tjer fqinj. Proeset inflamatore mund t zgjrohen gjithashtu nga
dhmbi n sinus dhe anasjelltas. Gjiu maksilar e mbush n trsi trupin e maksils dhe
pjesa m e ult e tij i prgjigjet rrnjs s molarit t par nga i cili sht i ndar shpesh
vetm nga mukoza. N faqen e brendshme ose bazn e maksils (facies nasalis) n nivel
t hiatus maxillaris takohen tre zgjatime ashtrore: processus uncinatus ossis ethmoidalis,
processus ethmoidalis conchae nasalis inferior dhe zgjatimi i pllaks vertikale t ashtit
qiellzor (processus maxillaris). Kto zgjatime e ndajn hiatus maxillaris n tri vrima
dytsore nga t cilat vrima e siprme, n kafkn e pa maceruar, sht e lir kurse vrima e
prparme dhe e pasme jan t mbuluara nga mukoza e zgavrs s hunds. Prpara hiatus
maxillaris gjendet hullia vertikale (sulcus lacrimalis) mbi t ciln kalojn pjest e holla t
ashtit lotor dhe gualls s poshtme hundore duke e shndrruar ate n kanalin hundolotor
(canalis nasolacrimalis). Faqja e pasme e trupit t maksils (facies infratemporalis) e
formon murin e prparm t grops nntmblore (fossa infratemporalis). Faqja e siprme
quhet faqja orbitale (facies orbitalis) sepse ajo e ndrton murin e poshtm t orbits.
Ndrmjet faqes s pasme dhe t siprme gjendet buza e rrumbullakt e cila me fletn e
madhe t ashtit pykor e prkufizon plasn e poshtme orbitale (fissura orbitalis inferior).
Nga kjo plas npr faqen e siprme t trupit t maksils shtrihet kah prpara hullia
(sulcus infraorbitalis) npr t ciln kalojn elementet neurovaskulare me t njjtin emr.
Hullia nnorbitale shndrrohet n kanal dhe prfundon n faqen e prparme t trupit t
maksils me vrimn (foramen infraorbitale), nn t ciln gjendet gropa e thell (fossa
canina) e cila e shnon vendin e fillimit t kanin t prhershm.
Nga trupi i nofulls s siprme dalin katr zgjatime:
Pjesa m e trash e nofulls s siprme sht zgjatimi i poshtm n form patkoni
(processus alveolaris), n buzen e poshtme t cilit gjenden hojet e dhmbve (alveoli
dentales) n t cilat vendosen rrnjt e dhmbve t siprm. Pjesa e prparme e zgjatimit
alveolar e cila mban dy dhmbt prers, lind nga nj pik e veant e osifikimit dhe
ndonjher sht e ndar n asht t veant (os incisivum). Zgjatimet alveolare t
maksils s bashku formojn harkun alveolar (arcus alveolares) stabilitetin e t cilit e

9
rrisin zgjatimet qiellzore t maksils t cilat ngjiten prgjat vijes s mesme t qiellzs
ashtrore (palatum osseum). N faqen e siprme t qiellzs ashtrore, prgjat vijes s
mesme, shihet kreshta e cila prpara prfundon me thepin e mpreft t prparm hundor
(spina nasalis anterior). N faqen e poshtme t saj prapa dhmbve prers gjendet gropa
(fossa incisiva) nga fundi i s cils kah zgavra e hunds shkojn 2-4 kanale t vegjl.
Medialisht nga harku dhmbor sht i drejtuar zgjatimi qiellzor (processus
palatinus) i cili e bn pjesn e prparme t qiellzs ashtrore (palatum osseum) e cila e
formon kulmin e zgavrs s gojs dhe dyshemen e zgavrs s hunds.
Nga faqja e jashtme e ashtit ngjitet nga lart zgjatimi ballor (processus frontalis).
Nga prapa dhe anash sht i drejtuar zgjatimi mollzor (processus zygomaticus).
Zgjatimet e nofulls s siprme lidhen me eshtrat me t njjtin emr, ndrsa
ndrmjet tyre sht buza e poshtme dhe e brendshme e grops s kokrdhokut t syrit.
Gualla hundore e poshtme (concha nasalis inferior)
Gualla hundore e poshtme (concha nasalis inferior), gjendet n pjesn e poshtme t
zgavrs s hunds e cila me buzen e siprme t saj prforcohet pr murin ansor t
zgavrs s hunds prgjat nofulls s siprme dhe ashtit qiellzor. Faqja konkave e
jashtme e saj me murin ansor t zgavrs s hunds e prkufizon kalimin e poshtm
hundor (meatus nasi inferior). N buzen e siprme t concha nasalis inferior gjenden tri
zgjatime, i prparm (processus lacrimalis) me t cilin ngjitet pr ashtin lotor, i pasm
(processus ethmoidalis) me t cilin ngjitet me zgjatimin grepor t ashtit shoshor
(processus uncinatus ossis ethmoidalis) dhe zgjatimi i jashtm (processus maxillaris)
me t cilin futet n buzen e poshtme t hiatus maxillaris.
Nofulla e poshtme (mandibula)
Nofulla e poshtme (mandibula), sht ashti m i fort i fytyrs dhe i vetmi asht i
lvizshm i kafks. Mandibula prbhet nga trupi (corpus mandibulae) n form harku i
vendosur horizontalisht, nga pjest e pasme t tij, ngjiten lart, dega e djatht dhe e majt e
mandibuls (ramus mandibulae). Dega e mandibuls me pjesn e pasme t trupit e
formon kndin e nofulls s poshtme (angulus mandibulae). Trupi i mandibuls ka
formn e potkoit i cili prbhet nga dy pjes, t poshtme, bazale (basis mandibulae) dhe
pjess s siprme alveolare (pars alveolaris). N faqen e brendshme t ramus mandibulae
gjendet nj vrim (foramen mandibulae) e cila sht pjesa fillestare e kanalit mandibular
(canalis mandibulae) npr t cilin kalojn elementet neurovaskulare (a.v.n. alveolaris
inferior). Kanali mandibular n pjesn e prparme t tij ndahet n degn e jashtme e cila
prfundon me vrimn e mjekrrs (foramen mentale) n faqen e jashtme t trupit nn
premolarin e par kurse dega e brendshme shkon deri te rrnjt e dhmbve prers.
N vijen e mesme t trupit t mandibuls gjenden dy gunga, prpara ngritja
trekndshe mjekrrore (protuberantia mentalis) e cila sht karakteristik e njeriut (
dallon njeriun nga njeriu prehistorik dhe majmuni antropoid) kurse prapa gjendet thepi
mjekrror (spina mentalis) n t ciln ngjitet m. genioglossus dhe m. geniohyoideus. Nga
spina mentalis shtrihet pjerrt nga jsht dhe lart kreshta ashtrore (linea mylohyoidea) n
t ciln ngjitet m. mylohyoideus. Mbi pjesn e prparme t ksaj vije shihet gropa e cekt
nngjuhore (fovea sublingualis) kurse nn pjesn e pasme t saj gjendet gropa
nnnofullore (fovea submandibularis) n t cilat mbshteten gjndrat me t njjtin emr.
Nn spina mentalis gjendet fossa digastrica e djatht dhe e majt n t cilat ngjitet barku i
prparm i muskulit dybarkor (venter anterior m. digastrici). Pjesa dhmbore e nofulls
s poshtme (pars alveolaris) formohet me zhvillimin dhe paraqitjen e dhmbve. N

10
buzn e lir t saj gjenden hojet e dhmbve (alveoli dentales) pr vendosjen e rrnjve t
dhmbve. Te njerzit e moshuar, pas rnjs s dhmbve, pjesa alveolare humbet dhe
mbetet vetm pjesa bazale e nofulls s poshtme.
Kndi i nofulls s poshtme (angulus mandibulae) sht mjaft masiv sepse n
faqet e tij ngjiten muskujt e fort mastikator, n faqen e jashtme ngjitet m. masseter
kurse n faqen e brendshme m. pterygoideus medialis. Te i porsalinduri ky knd sht
1400, m von me paraqitjen e dhmbve dhe me zhvillimin e muskujve mastikator
kndi ngushtohet deri n 900. N pleqri pas humbjes s dhmbve dhe pjess alveolare
t mandibuls, kndi i mandibuls persri rritet dhe arrin reth 1300.
N skajin e pasm t trupit nga t dy ant ngrihet dega e gjer (ramus mandibulae)
e cila e bn murin ansor t grops nntmblore (fossa infratemporalis). N skajin e
siprm dega e nofulls s poshtme ndahet n dy zgjatime:
Zgjatimi i prparm kunoror (processus coronoideus) ngjitet lart nn harkun
mollzor dhe n te ngjitet muskuli tmblor (m. temporalis). Zgjatimi muskulor vazhdon
teposht me buzn e prparme t degs s mandibuls dhe me vijen e pjerrt (linea
obliqua) e cila gjendet n faqen e jashtme t trupit t mandibuls.
Zgjatimi i pasm nyjtor (processus condylaris) lart ka form cilindrike dhe
mbshtetet n faqen nyjtore t ashtit tmblor dhe s bashku formojn nyjtimin
tmbloronofullor (art. temporomandibularis). Zgjatimi nyjtor i degs s mandibuls
(processus condylaris) prbhet nga koka (caput mandibulae) dhe qafs (collum
mandibulae). N faqen e prparme t qafs s mandibuls gjendet gropza fletsore
(fovea pterygoidea) n t ciln ngjitet tetiva e m. pterygoideus lateralis
Ndrmjet dy zgjatimeve gjendet gdhendsja e nofulls s poshtme (incisura
mandibulae). N faqen e brendshme t degs s mandibuls, prafrsisht n mes gjendet
vrima e nofulls s poshtme (foramen mandibulae) prpara t cils gjendet kreshta
ashtrore (spina mandibulae) n t ciln ngjitet lig. sphenomandibulare. Kjo kresht e
cila leht preket nn mukozn e faqeve shrben si pik orientuese gjat dhnies s
anestezionit n n. alveolaris inferior. Nga kjo vrim fillon kanali i nofulls s poshtme
(canalis mandibulae) i cili shtrihet prgjat tr trupit t nofulls dhe prmban ent e
gjakut dhe nervin pr dhmbt e poshtm.
Pluari (vomer)
Pluari (vomer) sht asht i tek n form t pllaks ashtrore katrkndshe i
vendosur n rrafshin midisor dhe e formon pjesn e pasme t poshtme t ndarss s
hunds (septum nasi osseum). Pluari ka dy faqe dhe katr buz. Faqet ansore t pluarit
kryesisht jan t rrafshta dhe t lmuara me disa hulli t cekta npr t cilat kalojn ent
e gjakut dhe nervat. Buzt e pluarit jan: buza e prparme, e pasme, e siprme dhe e
poshtme, nga t cilat vetm buza e pasme sht e lir dhe e ndan hapjen e pasme t
zgavrs s hundes n dy vrima (choanae).
Ashti nngjuhor (os hyoideum)
Ashti nngjuhor (os hyoideum) gjendet nn nofulln e poshtme n muskulaturn e
qafs, ndrmjet gurmazit dhe rrnjs s gjuhs. Ashti nngjuhor ka form t potkoit.
Ashti nngjuhor prbhet nga trupi (corpus) i cili sht i vendosur prpara dhe e ka
formn e pllaks katrkndshe nga e cila vazhdojn dy zgjatime qifte i pasm ose briri i
madh (cornu majus) dhe i siprm ose briri i vogl (cornu minus).

11

Eshtrat e koks dhe fytyrs prkufizojn disa zgavra, ato jan:

zgavra e kafks (cavitas cranii) n t ciln sht i vendosur truri,
dy gropa t kokrdhokut t syrit (orbitae) t cilat nga prpara jan t hapura dhe
n to sht i vendosur organi i t pamurit-syri,
zgavra e hunds (cavitas nasi) e cila me an t septum nasi sht e ndar n dy
pjes. Me zgavrn e hunds jan n lidhje zgavrat e eshtrave prreth t quajtura sinuset
rrethhundor (sinus paranasales) si: gjiu ballor (sinus frontalis), gjiu shoshor (sinus
ethmoidalis), gjiu i nofulls s siprme (sinus maxillaris) dhe gjiu i ashtit pykor (sinus
sphenoidalis),
zgavra e gojs (cavitas oris) n skelet sht e hapur nga posht dhe dyshemen e
saj e prbjn pjest muskulare dhe,
zgavra lodrore (cavitas tynpanica) e cila gjendet n ashtin tmblor.
N eshtrat e koks mund t numrohen edhe eshtrat e dgjimit (ossicula auditus), t
cilt jan tre t vendosur n zgavrn lodrore, ndrsa pr nga forma i ngjajn ekanit
(malleus), kulls (incus) dhe uzengjis (stapes).
Eshtrat e koks zhvillohen nga krca lidhore. N kohn e lindjes nuk jan ende
trsisht t shdrruara n eshtra dhe ndrmjet tyre ekzistojn pllaka t gjera t indit
lidhor, dhe koka n ato vende sht e but. Kto vende t buta quhen t butit e koks
(fontanele), dhe gjenden prgjat katr kndeve t eshtrave muror. Indi lidhor i
fontaneleve shdrrohet n asht gjat tri viteve t para t jets. Ndrtimi i koks n kt
mnyr ka rndsi pr mekanizmin e lindjes, prshak se buzt e eshtrave mund t afrohen
dhe t kalojn njra mbi tjetrn dhe kshtu forma e koks ti adaptohet diametrave t
kanalit t lindjes.
Eshtrat e trungut t trupit (ossa trunci)
N eshtrat e trungut t trupit bjn pjes eshtrat e shtylls kurrizore dhe t kafazit
t kraharorit.
Eshtrat e shtylls kurrizore
Shtylla kurrizore (columna vertebralis) prbhet nga eshtrat e shkurt, rruazat
(vertebrae) numri i prgjithshm i t cilave sht 33-34. Vertebrat sipas pjess s trupit t
cils i prkasin ndahen n:
rruaza qafore (vertebrae cervicales) 7,
rruaza torakale (vertebrae thoracales) 12,
rruaza belore (vertebrae lumbales) 5,
rruaza krbishtore (vertebrae sacrales) 5 dhe
rruaza bishtore (vertebrae coccygeales) 4-5.
Sipas lvizshmris rruazat ndahen n:
24 rruazat e para jan t lira dhe
9-10 rruazat e fundit jan t ngjitura n mes veti dhe formojn dy eshtra: os
sacrum dhe os coccyges t cilt bjn pjes n ndrtimin e brezit t komblikut ashtror.
Rruazat i kan karakteristikat e prgjithshme dhe t veanta.

12
Karakteristikat e prgjithshme t rruazave
N seciln rruaz t shtylls kurrizore dallohet: trupi i rruazs (corpus vertebrae),
dy harqe (arcus vertebrae) dhe dy zgjatime (processus spinosus et transversus). Trupi
dhe harqet e prkufizojn vrimn e rruazs (foramen vertebrale).
Trupi i rruazs (corpus vertebrae) ka form cilindrike dhe gjendet prpara vrims
rruazore. Trupi i rruazs e mban peshn trupore, madhsia e tij rritet duke shkuar kah
skaji i poshtm i shtylls kurrizore, prbhet nga siprfaqja rrethore dhe dy faqe, t
siprme dhe t poshtme. Presioni i peshs trupore bn q elementet e ndrtimit t mass
ashtrore, periosti dhe lidhset prreth kan drejtim vertikal.
Harku i rruazs (arcus vertebrae) e prkufizon anash dhe prapa vrimn rruazore
(foramen vertebrale). Pjesa e pasme e tij, pllaka e harkut rruazor (lamina arcus
vertebrae) ka formn e pllaks katrkndshe, kurse pjesa e prparme e ngusht e harkut
sht rrnja ose kmbza (pediculus arcus vertebrae). N buzn e siprme dhe t
poshtme t pediculus arcus vertebrae gjendet nga nj gdhendse rruazore, e siprme dhe
e poshtme (incisura vertebralis superior et inferior) t cilat ndrmjet dy rruazave fqinje e
prkufizojn vrimn ndrruazore (foramen intervertebrale) pr kalimin e nervave
kurrizor.
Zgjatimet e rruazs shrbejn pr ngjitjen e muskujve dhe nyjtimin e rruazave.
Zgjatimi gjersor (processus transversus) sht qift dhe shtrihet nga jasht nga vendi ku
ngjiten pllaka dhe rrnja e harkut rruazor. Nga i njjti vend shtrihen teposht dhe nga lart
zgjatimet nyjtore t rruazs, i siprm dhe i poshtm (processus articulares superiores et
inferiores) t cilt n skajin e lir t tyre posedojn siprfaqe nyjtore. Zgjatimi i pasm
ose shpinor (processus spinosus) sht zgjatim tek.
Karakteristikat e veanta t rruazave
Rruazat qafore (vertebrae cervicales)
Dallohen nga rruazat tjera kryesisht me zgjatimin gjersor (processus transversus) i
cili n rrnjn e tij ka vrimn e rrumbullakt (foramen transversarium) npr t ciln
kalon arteria kurrizore (a.vertebralis), kurse n maj ka gungn e prparme (tuberculum
anterius) dhe t pasme (tuberculum posterius).
Gunga e prparme paraqet n realitet brinjn qafore t rudimentuar. Te rruaza e
shtat qafore ajo mund t zhvillohet ndonjher n brinj qafore t vrtet. Gunga e
prparme e rruazs s gjasht qafore sht e zhvilluar mir dhe preket nn lkur.
Prpara ksaj gunge e cila quhet gunga gjumore (tuberculum caroticum) kryqzohen dy
arterie: a. thyroidea inferior dhe a.carotis communis. Me shtypje n kt gung ndalet
gjakderdhja nga kto arterie n rast lndimi t tyre.
Zgjatimi shpinor (processus spinosus) i rruazave qafore sht i shkurt, prve te
rruaza e shtat qafore ku sht dukshm m i gjat dhe preket leht nn lkur. N baz t
ktij zgjatimi, i cili prominon nn lkur dhe shrben si pik orientuese pr numrimin e
rruazave kurrizore, rruaza e shtat e merr emrin rruaza prominente (vertebra prominens).
Nga rruazat qafore me formn e tyre veohen: rruaza e par dhe e dyt qafore.
Rruaza e par qafore, mbajtsi (atlas) karakterizohet me ate q nuk ka trup por
vetm dy harqe, t prpam (arcus anterior) dhe t pasm (arcus posterior) t cilt
ndrveti jan t ngjitur me an t masave ansore (massae laterales). Masat ansore t
atlasit mbajn dy faqe nyjtore, t siprme (fovea articularis superior) e cila shrben pr
nyjtim me nyellat e ashtit zverkor dhe t poshtme (fovea articularis inferior) pr nyjtim
me rruazn e dyt qafore. N vrimn rruazore t atlasit dallohen dy pjes, pjesa e ngusht

13
ku futet dhmbi i rruazs s dyt cervikale (dens axis), dhe pjesa m e gjer e pasme ku
sht e vendosur palca e zgjatur (medulla oblongata). Kto dy pjes ndrmjet veti i ndan
lidhsja gjersore e atlasit (lig. transversum atlantis) e cila bn lidhjen e faqeve t
brendshme t masave laterale.
Rruaza e dyt qafore (axis) n faqen e siprme t trupit t tij mban nj zgjatim n
form t dhmbit me gjatsi rreth 10 mm (dens axis) i cili futet n pjesn e prparme t
vrims rruazore (foramen vertebrale) t atlasit.
Rruazat e kraharorit (vertebrae thoracicae)
Karakteristikat e veanta kryesore t rruazave torakale jan siprfaqet nyjtore n
faqet ansore t trupit (fovea costalis superior et inferior) pr nyjtim me kokn e brinjs.
Zgjatimi gjersor (processus transversus) n faqen e prparme ka faqen nyjtore (fovea
costalis transversalis) pr nyjtim me gungn e brinjs (tuberculum costae). Zgjatimiet
shpinore jan t gjat dhe shtrihen pjerrt teposht.
N faqen ansore t trupit t rruazave torakale t I, X, XI dhe XII ekziston vetm
nga nj siprfaqe nyjtore pr nyjtim me kokn e brinjs. Zgjatimet gjersore t
vertebrs torakale t XI dhe XII nuk kan siprfaqe nyjtore pr nyjtim me gungn e
brinjs.
Rruazat belore (vertebrae lumbales)
Zgjatimi gjersor i tyre sht i gjat dhe paraqet brinjn e rudimentuar (processus
costarius). N bazn e zgjatimit gjersor, nga prapa, gjendet zgjatimi shtesor (processus
accessorius), i cili, n realitet, paraqet zgjatimin gjersor t rudimentuar t rruazs
lumbale. Zgjatimet shpinore kan formn e pllaks katrkndshe, shtrihen horizontalisht
kah prapa dhe ndrmjet tyre mund leht t,i aset kanalit vertebral, sidomos gjat prkuljes
s shtylls kurrizore-punkcioni lumbal.
Trupi i rruazs s V lumbale ka form pykore me maj t kthyer nga prapa dhe me
bazn e ashtit krbishtor e formon nj knd me madhsi rreth 1300 kulmi i t cilit sht i
drejtuar kah prpara dhe quhet kepi i komblikut (promontorium) i cili sht karakteristik
e njeriut sepse ka lind si rezultat i drejtimit t trupit t njeriut. Siprfaqet nyjtore t
zgjatimeve t poshtme t rruazs s V lumbale jan t kthyera nga prpara dhe jasht. Ato
e mbrthejn, ndrmjet zgjatimeve t siprme t ashtit krbishtor, rruazn e V lumbale
dhe e pengojn shtytjen e saj nga para dhe posht nn ndikimin e peshs s trupit.
Ashti krbishtor (os sacrum)
Me ngjtjen e pes rruazave krbishtore ndrmjet veti lind ashti krbishtor. Ka
formn e trekndshit me maj t kthyer teposht. N faqen e prparme konkave t tij
(facies pelvina) gjenden katr vrima qifte (foramina sacralia pelvina) dhe ndrmjet tyre
vijat gjersore (lineae transversae) t cilat paraqesin vendin e ngjitjes s rruazave
krbishtore. Faqja e pasme e ashtit krbishtor (facies dorsalis) sht konvekse dhe e
vrazhd. N t gjenden katr vrima qifte (foramina sacralia dorsalia) dhe pes kreshta
gjatsore t cilat jan si rezultat i ngjitjes s zgjatimeve t rruazave krbishtore.
Kreshta midisore teke (crista sacralis mediana) paraqet mbeturinat e zgjatimeve
shpinore. Zgjatimi shpinor dhe pjesa e pame e harkut t rruazs s V krbishtore
mungojn dhe shihet hapja e kanalit krbishtor (hiatus sacralis). Nga zgjatimet nyjtore
t rudimentuara t rruazave krbishtore lind kreshta qifte nyjtore (crista sacralis
intermedia) e cila shtrihet nga zgjatimi nyjtor i siprm i ashtit krbishtor (processus
articularis superior) i cili gjendet anash nga hapja e siprme e kanalit krbishtor. Kreshta
nyjtore n pjesn e poshtme t saj lateralisht nga hiatus sacralis, formon nj zgjatim

14
ashtror, bririn e ashti krbishtor (cornu sacrale). Zgjatimet shtesore t rudimentuara t
rruazave krbishtore e formojn kreshtn qifte ansore (crista sacralis lateralis). Jasht
nga kto kreshta gjenden pjest ansore t ashtit krbishtor (partes laterales) t cilat jan
formuar nga ngjitja e brinjve t rudimentuara. N faqen e pasme t tyre n pjesn e
siprme gjendet nga nj ngritje e vrazhd (tuberositas sacralis) pr ngjitjen e lidhseve
dhe muskujve t thell t shpins.
Baza e ashtit krbishtor sht e lakuar kah prpara dhe me rrafshin horizontal e
bn j knd prej rreth 450. n pjesn e mesme t saj gjendet faqja nyjtore pr nyjtim
me rruazn e V belore, kurse n pjest ansore ngjitet muskuli apokor (m. iliacus).
Buza ansore e ashtit krbishtor n pjesn e siprme t saj sht e gjer dhe mban
faqen nyjtore n form t laps s veshit (facies auricularis) pr nyjtim me ashtin e
komblikut, kurse pjesa e poshtme e ngusht dhe e vrazhd e saj shrben pr ngjitjen e
muskulit t madh ndejtsor (m. gluteus maximus).
Kanali krbishtor (canalis sacralis) me ndihmn e katr kanaleve gjersor sht i
lidhur me vrimat e prparme dhe t pasme krbishtore, npr t cilat kalojn degt e
prparme dhe t pasme t nervave kurrizor krbishtor dhe enve t gjakut.
Ashti bishtor (os coccygis)
Me ngjitjen e 4-5 rruazave bishtore lind ashti bishtor. Rruazat bishtore jan shum
t strkequra prve t pars e cila e formon pjesn e siprme t ashtit bishtor. Rruaza e
par bishtore n faqen e siprme t saj ka siprfaqen nyjtore ovale pr nyjtim me majn
e ashtit krbishtor (apex ossis sacri). Zgjatimet nyjtore t saj formojn brirt e ashtit
bishtor (cornua coccygea).
Shtylla kurrizore si trsi
N shtylln kurrizore dallohen katr faqe, e prparme, e pasme dhe dy ansore.
Prgjat faqes s pasme t saj zbret kreshta shpinore t cilen e formojn zgjatimet
shpinore t rruazave. Anash nga kreshta shpinore shtrihen hullit shpinore t cilat i
prmbushin muskujt e thell t shpins.
Vrimat e t gjitha rruazave kurrizore e formojn kanalin kurrizor (canalis
vertebralis) i cili n pjesn qafore dhe belore sht m i gjer se sa n pjesn torakale pr
shkak t trashjes s palcs kurrizore n kto nivele. N kanalin vertebral deri te rruaza e
dyt lumbale gjendet palca kurrizore (medulla spinalis). Nga rruaza e dyt lumbale deri te
maja e ashtit krbishtor npr kanalin vertebral zbresin nervat kurrizor, t cilt s bashku
kan formn e bishtit t kalit (cauda equina).
N shtylln kurrizore, e sidomos n skajet e tij, paraqiten relativisht shpesh
anomalit e lindura, parregullsi n pikparje t numrit, forms dhe raportit t rruazave.
Si anomali m t shpeshta jan: prngjitja e pjesrishme ose e plot e rruazave t
skajshme, qoft me ashtin zverkor (asimilimi i atlasit) ose me ashtin krbishtor
(sakralizimi i rruazs s pest belore), paraqitja e brinjve t teprta t dy deri n tri
rruazat qafore t fundit (costae cervicales) dhe te rruaza e par lumbale ose brinja
lumbale ose e trembdhjet. M rrall hasim n rastet ku dy rruaza t lira jan prngjitur
ndrmjet veti (bllokimi i rruazave), ose njrs rruaz, m s shpeshti rruazs s XII
torakale i mungon gjysma ansore (rruaza pykore). Pr shkak t rruazs pykore shtylla
kurrizore lakohet n drejtim t majs s pyks (skoliozat e lindura). N anomali t rralla
t shtylls kurrizore bjn pjes gjithashtu edhe rastet te t cilat nuk ka ardhur deri te
ngjitja mediale e harqeve t rruazave krbishtore e ndonjher edhe atyre lumbale (spina
bifida).

15
Eshtrat e kafazit t kraharorit
Kafazin e kraharorit (thorax) e formojn brinjt dhe krcat brinjore, ashti parzmor
si dhe pjesa kraharore e shtylls kurrizore.
Brinjt (costae)
Ekzistojn 12. qifte t brinjve prej t cilave 7 t parat me krcat e tyre nyjtohen
me ashtin parzmor dhe quhen brinjt e vrteta (costae verae). Brinjt tjera quhen t
rrejshme (costae spuriae) sepse me sternumin ngjiten n mnyr indirekte nprmjet
krcs s brinjs s 7. ose skajet e prparme t tyre prfundojn n mnyr t lir n
muskulaturen e murit t prparm t barkut, brinja e 11. dhe 12. (costae fluctuantes).
Brinjt kan formn e llozit t shesht n form harku n t cilin dallohet pjesa e
mesme ose trupi (corpus costae) dhe dy skaje, i pasm dhe i prparm.
Skaji i pasm prbhet nga koka (caput costae), qafa (collum costae) dhe gungs
(tuberculum costae). Koka ka siprfaqen nyjtore (facies articularis capitis costae) e cila
nyjtohet me trupin e rruazs. Faqet nyjtore t koks s brinjve 2. deri 10. me an t
nj kreshte (crista capitis costae) ndahen n dy fusha, t siprme dhe t poshtme, pr
nyjtim me trupat e dy vertebrave fqinje. Gunga e brinjs (tuberculum costae) gjendet n
faqen e pasme, n form t nj gritje t vrazhd e cila n pjesn e poshtme t saj posedon
siprfaqen nyjtore (facies articularis tuberculi costae) pr nyjtim me zgjatimin gjersor
t rruazz. Qafa e brinjs (collum costae) paraqet pjesn e ngushtuar t brinjs e cila lidh
ndrveti kokn me gungn e brinjs.
Trupi i brinjs (corpus costae) n prgjithsi sht i shesht. Ai ka dy faqe, t
jashtme dhe t brendshme dhe dy buz, t siprme dhe t poshtme. N faqen e
brendshme, prve brinjs s 1, 11. dhe 12. prgjat buzs s poshtme t tyre gjendet
hullia e brinjs (sulcus costae) npr t cilin kalojn nervi ndrbrinjor, arteria dhe vena
ndrbrinjore (n. a. v. intercostalis). Gjatsia e brinjs rritet duke filluar nga brinja e par
deri te brinja e shtat ose e tet, pastaj gradualisht kjo gjatsi zvoglohet duke shkuar kah
brinja e 12. Pr kt shkak, sht e lehtsuar dukshm lvizja e gjysms s poshtme t
trupit.
Duke shkuar nga skaji i pasm i tyre, brinjt s pari zbresin nga jasht dhe prapa,
pastaj duke formuar kndin e brinjs (angulus costae) kthehen nga prpara dhe n form
t harkut shkaojn kah ashti parzmor (sternum). Boshti gjatsor i tyre nuk sht n nj
rrafsh por tregon kthesa n form t germs S t zgjatur. Prve ksaj, brinja sht e
prdredhur prreth boshtit t saj vertikal dhe kshtu faqja e jashtme e saj n skajin e
pasm sht e kthyer kah prapa dhe posht, kurse n pjesn e prparme, pr shkak t
pjerrtsis s ashtit parzmor, sht e kthyer prpara dhe lart.
N baz t forms dhe orientimit, nga t tjerat, dallohen brinja e par, e dyt dhe e
dymbdhjet (1, 2, 12).
Brinja e par (costa I) ka faqen e siprme dhe t poshtme dhe dy buz, t jashtme
dhe t brendshme. N faqen e siprme t saj (facies superior), afr buzs s brendshme,
gjendet nj ngritje (tuberculum m. scaleni) n t ciln ngjitet muskuli shkallor i prparm
(m. scalenus anterior). Prpara dhe prapa ksaj gunge gjendet nga nj hulli e cekt dhe e
gjer. Npr hullin e prparme kalon vena nnkularthore (v. subclavia), kurse npr
hullin e pasme kalon arteria nnkularthore dhe grshetimi i krahut (a. subclavia dhe
plexus brachialis). Prapa hullis s pasme ngjitet muskuli shkallor i mesm (m. scalenus
medius).

16
Brinja e dyt (costa II) n faqen e jashtme t trupit ka nj ngritje ashtrore t
vrazhd (tuberositas m. serrati anterioris) n t ciln ngjitet muskuli i dhmbzuar i
prparm (m. serratus anterior).
Brinja e dymbdhjet (costa XII) sht zakonisht shum e shkurt dhe nuk ka
kndin e brinjs (angulus costae).
Krcat brinjore (cartilagines costales)
Krcat brinjore (cartilagines costales) prbhen nga indi krcor hialin dhe
mbshtjellsit lidhor (perichondrium). Mbshtjellsi lidhor sht i pasur me fijet
fibroze dhe leht ndahet nga baza e tij. Krcat brinjore jan shum elastike. Elasticiteti i
tyre rritet duke shkuar nga lart teposht prej krcs s brinjs s katrt. Te personat e rritur
krcat e brinjve fillojn gradualisht t kalcifikohen dhe t humbin elasticitetin e tyre.
Krcat e brinjve jan m t trasha se brinjt e tyre gjegjse. Gjatsia e tyre rritet duke
filluar nga brinja e par deri te brinja e shtat dhe pastaj kjo gjatsi zvoglohet.
Ashti parzmor (sternum)
Ashti parzmor shtrihet prgjat vijes s mesme t murit t prparm t kafazit t
kraharorit i cili n prgjithsi ka formn e shpats s vjetr. Ashti parzmor prbhet nga
mbajtsi (manubrium), trupi (corpus) dhe maja (processus xiphoideus). Mbajtsi dhe
trupi ngjiten me an t krcs fibroze (synchondrosis sternalis) duke formuar nj knd t
gjer t hapur nga prapa (angulus sterni). Kndi parzmor, i cili anash nyjtohet me krcn
e brinjs s dyt shrben si pik orientuese pr numrimin e brinjve.
N buzn e siprme t manubrium sterni gjenden tri gdhendse, e mesme,
gdhendsja e qafs (incisura jugularis) dhe dy ansore, kularthore (incisura clavicularis)
pr nyjtim me kularthin (clavicula), kurse n buzen ansore t tij gjendet gdhendsja e
brinjs s par (incisura costae I).
Trupi i ashtit parzmor (corpus sterni) n buzen ansore t tij posedon gjasht
gdhense (incisurae costales) n t cilat futen krcat e brinjve 2-7.
Maja e ashtit parzmor (processus xiphoideus) ka ndrtim krcor dhe forma t
ndryshme. Me kalimin e moshs ajo rndom osifikohet dhe ngjitet me trupin e ashtit
parzmor.
Kafazi i kraharorit si trsi
Kafazi i kraharorit ka formn e konit t cunguar i shtypur n drejtimin sagjital.
Kafazit t kraharotit i dallohen katr mure, i prparm, i pasm dhe dy ansor, dy hapje,
e siprme dhe e poshtme. Murin e prparm e ndrtojn ashti parzmor dhe krcat e
brinjve. Muri i pasm sht dy her m i gjat se muri i prparm. Ate e ndrtojn pjesa
kraharore e shtylls kurrizore dhe pjest dorzale t brinjve deri te kndet brinjore. Muret
ansore i bjn trupat e brinjve.
Brinjt duke shkuar nga shtylla kurrizore, shtrihen s pari paralel nga jasht,
teposht dhe prapa, kurse pastaj nga kndi brinjor kthehen prpara, lshohen dhe
divergjojn. Krcat e brinjs s par dhe t dyt shtrihen horizontalisht deri te buza
ansore e ashtit parzmor, kurse te brinjt tjera drejtimi i tyre sht ngrits- ascendent. Pr
kt shkak hapsira ndrbrinjore (spatium intercostale) sht m i gjer te skaji i
prparm i brinjs. Gjersia e hapsirave ndrbrinjore zvoglohet gradualisht duke shkuar
prej hapsirs s katrt ndrbrinjore nga lart dhe teposht.
Hapja e siprme e kafazit t kraharorit (apertura thoracis superior) prkufizohet
nga brinjt e para, rruaza e par torakale dhe buza e siprme e ashtit parzmor. Rrafshi i

17
saj sht i vendosur n mnyr t pjerrt, kshtu q buza e siprme e ashtit parzmor i
prgjigjet nivelit t buzs s siprme t rruazs s tret torakale.
Hapja e poshtme e kafazit t kraharorit (apertaura thoracis inferior) prkufizohet
nga rruaza e dymbdhjet torakale, harqet brinjore, i djatht dhe i majt si dhe maja e
ashtit parzmor. Harku brinjor (arcus costalis) formohet nga buza e poshtme e brinjs s
XII dhe nga skajet e prparme t brinjs XI dhe VII. Kndi t cilin prpara e formojn
harqet brinjore quhet kndi mbilukthor ose nnparzmor (angulus infrasternalis).
Zgavra e kafazit t kraharorit (cavitas thoracis) n murin e pasm t saj ka dy hulli
t thell gjatsor (sulci pulmnales) t cilt gjenden anash nga shtylla kurrizore.
Eshtrat e gjymtyrs s siprme
Eshtrat e gjymtyrs s siprme formojn brezin e krahut dhe skeletin e pjess s lir
t gjymtyrs s siprme. Brezi i krahut (cingulum membri superioris) t cilin e formojn
kularthi (clavicula) dhe shpatulla (scapula) e lidh skeletin e gjymtyrs s siprme me
pjesn e siprme t kafazit t kraharorit. Pjess s lir t gjymtyrs s siprme (skeleton
membri superioris liberi) i takon nj numr i madh i eshtrave. N krah gjendet vetm nj
asht, ashti i krahut (humerus), n parakrah gjenden dy eshtra, rrezori (radius) dhe llana
(ulna). N shuplakn e dors gjenden 27 eshtra: 8 n trinn e shuplaks (ossa carpi), 5
n tejtrinn e shuplaks (ossa metacarpi) dhe 14 n gishtat e dors (ossa digitorum
manus).
Eshtrat e brezit t krahut, kularthi (clavicula) dhe shpatulla (scapula).
Kularthi (clavicula)
Kularthi (clavicula) gjendet nn lkur n kufirin ndprmjet faqes s prparme t
qafs dhe kafazit t kraharorit. Kularthi sht n form t germs S t zgjatur dhe shtrihet
nga mbajtsi i ashtit parzmor (manubrium sterni) horizontalisht nga jasht deri te zgjatimi
i shpatulls (acromion). Sa m i gjat q sht kularthi aq m t shprehura jan lakesat e
saj, ajo mediale konvekse nga prpara dhe ajo laterale konvekse nga prapa. Kularthi
prbhet nga pjesa e mesme ose trupi (corpus) dhe dy skaje, i jashtm dhe i brendshm.
Trupi i kularthit gjendet mbi brinjn e par dhe sht i shtypur n drejtim vertikal
sidomos n pjesn laterale.
Skaji i brendshm i kularthit (extremitas sternalis) sht m masiv dhe n maj ka
faqen nyjtore shalore (facies articularis sternalis) pr nyjtim me mbajtsin e ashtit
parzmor (manubrium sterni). N faqen e poshtme t ktij skaji gjendet shtypla e vrazhd
e lidhses kulartho-brinjore (impressio lig. costoclaviclaris). Skaji i jashtm i shesht i
kularthit (extremitas acromialis) n majen e tij ka nj faqe nyjtore ovale (facies
articularis acromialis) pr nyjtim me zgjatimin shpatullor (acromion). N faqen e
poshtme t tij te buza e pasme gjendet gunga konike (tuberculum conoideum) nga e cila
shtrihet jasht dhe prpara kreshta e vrazhd, vija trapezoide (linea trapezoidea). N kto
dy formacione ngjiten lidhset me t njjtin emr (lig. conoideum et lig. trapezoideum) t
cilat paraqesin dy kmbza t lidhses s fort sqepokularthore (lig. coracoclaviculare).
Faqja e siprme e kularthit sht e lmuar dhe gjendet menjher nn lkur dhe
fashn nnlkurore. N faqen e poshtme n pjesn e mesme t saj gjendet hullia
nnkularthore (sulcus subclavius) n t ciln ngjitet muskuli me t njjtin emr (m.
subclavius) dhe vrima nutritive e kularthit (foramen nutritium).
Buzt e kularthit, e prparme dhe e pasme jan t rrumbulaksuara dhe shrbejn
pr ngjitjen e muskujve. Duke shkuar prej jasht kah skaji i brendshm i kularthit n
buzn e prparme t tij (margo anterior) ngjitet muskuli deltoid (m. deltoideus) dhe

18
muskuli i madh i kraharorit (m. pectoralis major) kurse n buzn e pasme t tij (margo
posterior) ngjitet muskuli trapez (m. trapezius) dhe muskuli parzmokularthothimthak (m.
sternocleidomastoideus).
Ndrmjet kularthit dhe brinjs s par kalojn ent nnkularthore t gjakut (a. et v.
subclavia). Kur supi trhiqet kah posht dhe prapa kularthi i shtyp kto en gjaku pr
brinjn e par dhe ndalet gjakderdhja gjat lndimit t gjymtyrs s siprme.
Shpatulla (scapula)
Shpatulla (scapula) sht ashti i pasm i brezit t krahut, e rrethuar nga muskujt e
fort dhe e puthitur pr pjest dorzale t brinjve 2-7 ose 8. shpatulla sht asht i shesht
n form t trekndshit e cila n kndin e saj t jashtm e ka gotn e gjr nyjtore
(cavitas glenoidalis) pr nyjtim me kokn e ashtit t krahut (caput humeri) dhe
zgjatimin sqepor (processus coracoideus) n t cilin ngjiten muskujt dhe lidhset. N
faqen e pasme t shpatulls ekziston kreshta e madhe ashtrore (spina scapulae) e cila
vazhdon nga jasht me zgjatimin shpatullor (acromion). Akromioni n buzen e prparme
t tij ka siprfaqe nyjtore ovale (facies articularis acromii) pr nyjtim me kularthin.
Faqja e prparme brinjore e shpatulls (facies costalis) sht e thelluar dhe e
ndrton gropn nshpatullore (fossa subscapularis) n t ciln ngjitet muskuli me t
njjtin emr (m. subscapularis).
Faqja e pasme e shpatulls (facies dorsalis) ndahet me an t spina scapulae n dy
gropa, gropn mbishpinore (fossa supraspinata) dhe gropn nnshpatullore (fossa
infraspinata), n t cilat ngjiten muskujt perkats me t njjtt emra, muskuli mbishpinor
dhe nnshpinor (m. supraspinatus dhe m. infraspinatus). Kreshta shpatullore (spina
scapulae) ka formn e pllaks ashtrore trekndshe, maja e t cils sht e drejtuar
brenda kah buza e brendshme e shpatulls. Buza e pasme e gjer e saj vazhdon nga jasht
n zgjatimin shpatullor (acromion). Prgjat buzs s siprme t buzs s pasme t spina
scapulae dhe prgjat buzs s brendshme t acromionit ngjitet muskuli trapez (m.
trapezius), kurse prgjat buzs s poshtme dhe buzs s jashtme ngjitet muskuli deltoid
(m. deltoideus).
Shpatula ka kto buz: buzn e siprme (margo superior), buzn e brendshme
(margo medialis) dhe buzn e jashtme (margo lateralis). Buza e siprme (margo
superior) n pjesn ansore t saj ka gdhendsn (incisura scapulae) e cila me an t
lidhses gjersore (lig. transversum scapulae) shndrrohet n vrim osteofibroze pr
kalimin e nervit mbishpatullor (n. suprascapularis). N buzn e siprme medialisht nga
gdhendsja e saj, ngjitet muskuli shpatulloronngjuhor (m. omohyoideus). N buzn e
brendshme (margo medialis) e cila sht e kthyer kah shtylla kurrizore ngjitet muskuli
romboid (m. rhomboideus). N buzn e prparme t saj, si dhe n faqet e prparme t
kndeve t brendshme t shpatulls ngjitet muskuli i dhmbzuar i prparm (m. serratus
anterior). Buza e jashtme (margo lateralis) sht m masive dhe e kthyer kah gropa
sqetulore. Prgjat buzs s jashtme dhe n faqen e pasme t shpatulls ngjiten dy
muskuj t supit, muskuli i rrumbullakt i madh dhe i vogl (m. teres major dhe mbi te m.
teres minor).
Kndet e shpatulls jan: i siprm (angulus superior) i poshtm (angulus inferior)
dhe i jashtm (angulus lateralis). N kndin e siprm ngjitet muskuli ngrits i shpatulls
(m. levator scapulae). Prgjat faqes s pasme t kndit t poshtm rrshqet ose edhe
ndonjher ngjitet muskuli i tejgjer i shpins (m. latissimus dorsi). Kndi i jashtm i
shpatulls sht masiv. Vendi i ngjitjes me cavitas glenoidalis quhet qafa e shpatulls

19
(collum scapulae). Gota nyjtore (cavitas glenoidalis) sht e cekt dhe ajo zgjrohet
duke shkuar kah pjesa e poshtme e saj. Mbi dhe nn te gjendet nga nj gung t cilat
shrbejn pr ngjitjen e muskujve. N gungn e siprme (tuberculum supraglenoidale)
ngjitet koka e gjat e muskulit dykrersh t krahut (caput longum m. bicipitis brachii). N
gungn e poshtme (tuberculum infraglenoidale) ngjitet koka e gjat e muskulit trekrersh
t krahut (caput longum m. tricipitis brachii).
Zgjatimi sqepor i shpatulls (processus coracoideus) sht i ngjitur pr buzn e
siprme t kndit ansor, ka formn e gishtit gjysm t lakuar. N te ngjiten tre muskuj
dhe tri lidhse. Muskujt jan: muskuli i vogl i kraharorit (m. pectoralis minor), muskuli
sqeporokrahor (m. coracobrachialis) dhe koka e shkurt e muskulit dykrersh t krahut
(caput breve m. bicipitis brachii). Lidhset fibroze t forta jan: lidhsja sqepokularthore
(lig. coracoclaviculare), lidhsja sqepokrahore (lig. coracohumerale) dhe lidhsja
sqepoakromiale (lig. coracoacromiale). Zgjatimi sqepor, acromioni dhe lig.
coracoacromiale e formojn kulmin osteofibroz t nyjtimit t krahut (art. humeri).
Ashti i krahut (humerus)
Ashti i krahut (humerus) sht asht i gjat i cili ka trupin trefaqsor prizmatik dhe
dy skaje t trashura, t siprm dhe t poshtm. N skajin e siprm (extremitas proximalis)
shihen kto formacione: koka e humerusit (caput humeri), qafa e shkurt (collum
anatomicum) dhe gunga, e jashtme m e madhe dhe e prparme m e vogl, nga t cilat
shtrihen teposht kreshtat ashtrore. Ndrmjet gungave dhe kreshtave gjendet hullia
npr t ciln rrshqet tetiva e koks s gjat t muskulit dykrersh t krahut (caput
longum m. biceps brachi). Vendi ku ngjitet skaji i siprm me trupin quhet qafa kirurgjike
e humerusit (collum chirurgicum humeri).
N gungn e madhe t ashtit t krahut (tuberculum majus) ngjiten tre muskuj:
muskuli mbishpinor (m. supraspinatus), muskuli nnshpinor (m. infraspinatus) dhe
muskuli i rrumbullakt i vogl (m. teres minor), kurse n gungn e vogl (tuberculum
minus) ngjitet vetm muskuli nnshpatullor (m. subscapularis). N kreshtn e gungs s
madhe (crista tuberculi majoris) ngjitet muskuli i madh i kraharorit (m. pectoralis
major), kurse n kreshtn e gungs s vogl (crista tuberculi minoris) ngjitet muskuli i
rrumbullakt i madh (m. teres major). Ndrmjet ktyre dy muskujve, n hullin
ndrgungore (sulcus intertubercularis) ngjitet muskuli i tejgjer i shpins (m. latissimus
dorsi).
Faqet e ashtit t krahut jan: faqja e prparme e jashtme (facies anterolateralis),
faqja e prparme e brendshme (facies anteromedialis) dhe faqja e pasme (facies
posterior). N faqen e prparme t jashtme, n pjesn e siprme gjendet shtypla e
vrazhd deltoide (tuberositas deltoidea) n t ciln prfundon tetiva e muskulit deltoid
(m. deltoideus). N t njjten lartsi n faqen e prparme t brendshme ngjitet m.
coracobrachialis. N t dy faqet e prparme t trupit t humerusit n gjysmn e poshtme
ngjitet muskuli i krahut (m. brachialis). N faqen e pasme t trupit t humerusit zbret nga
jasht nj hulli e cekt pr nervin rrezor (sulcus n. radialis). Mbi kt hulli ngjitet koka e
jashtme e muskulit trekrersh t krahut (caput laterale m. tricipitis brachii), kurse nn
hullin ngjitet koka e brendshme e ktij muskuli (caput mediale m. tricipitis brachii).
Nga buzt e humerusi, t shprehura mir jan: buza e jashtme (margo lateralis)
dhe buza e brendshme (margo medialis) n t cilat prforcohen ndarset e forta
ndrmuskulare t krahut. N buzen e jashtme, n pjesn e poshtme t saj ngjitet muskuli

20
krahorrezor (m. brachiradialis) dhe nn te muskuli shtrirs radial i trins s shuplaks (m.
extensor carpi radialis longus).
Skaji i poshtm (extremitas distalis) i humerusit ka pjesn e mesme nyjtore dhe dy
pjes ansore jonyjtore. Pjesa nyjtore (condylus humeri) prbhet nga kokza
(capitulum humeri) dhe ikriku (trochlea humeri). Kokza e cila gjendet lateralisht
nyjtohet me rrezorin (radius) kurse ikriku i humerusit nyjtohet me llann (ulna). Pjesa
jonyjtore e skajit t poshtm prbhet nga dy gunga ansore, mbinyellat e humerusit, i
jashtm dhe i brendshm, n t cilt ngjiten muskujt e parakrahut.
N gungn e brendshme t ashtit t krahut (epicondylus medialis humeri) ngjiten
kta muskuj: m. pronator teres, m. flexor carpi radialis, m. palmaris longus, m. flexor
digitorum superficialis dhe m. flexor carpi ulnaris. Prgjat faqes s pasme t mbinyellit
t brendshm zbret hullia nervit llanor (sulcus n. ulnaris).
N gungn e jashtme t ashtit t krahut (epicondylus lateralis humeri) ngjiten kta
muskuj: m. extensor carpi radialis brevis, m. extensor digitorum, m. extensor digiti
minimi, m. extensor carpi ulnaris, m. supinator dhe m. anconeus.
N faqen e prparme t skajit t poshtm gjenden dy gropza, mbi kokzn e
humerusit gjendet gropa e rrezorit (fossa radialis) dhe mbi ikrikun gjendet gropa
sqepore (fossa coronoidea) n t cilat futen pjest e prparme t rrezorit dhe zgjatimi
sqepor i llanes gjat prkuljes s parakrahut. N faqen e pasme t skajit t poshtm, mbi
ikrik gjendet gropa e thell (fossa olecranii), n t ciln futet olecranon ulnae gjat
shtrirjes s parakrahut.
Eshtrat e parakrahut, rrezori (radius) dhe llana (ulna)
Rrezori (radius)
Rrezori (radius) sht ashti i jashtm i parakrahut. Rrezori ka trupin trefaqsor
prizmatik dhe dy skaje, t siprm dhe t poshtm. N skajin e siprm dallohet koka
(caput radii), qafa (collum radii) dhe gunga (tuberositas radii) e cila sht e drejtuar
prpara dhe brenda dhe shrben pr ngjitjen e tetivs s muskulit dykrersh t krahut (m.
biceps brachii). N faqen e siprme t koks gjendet nj thellim pr nyjtim me kokzn
e humerusit, kurse n faqet ansore ekziston faqja nyjtore rrethore (circumferentia
articularis) me t ciln nytohet me llann (incisura radialis ulna) dhe me lidhsen
unazore t rrezorit (lig. anulare radii).
Skaji i poshtm i rrezorit sht m masiv se sa ai siprm. Nga pjesa e jashtme e tij
zbret zgjatimi bizor i rrezorit (processus styloideus). N faqen e jashtme t bazs s ktij
zgjatimi ngjitet muskuli krahorrezor (m. brachioradialis).
Skaji i poshtm e ka formn e piramids katrfaqsore n bazn e t s cils gjendet
faqja nyjtore pr nyjtim me dy eshtrat e trins s shuplaks: os scaphoideum dhe os
lunatum. N faqen e brendshme t tij gjendet gdhendsja (incisura ulnaris radii) pr
nyjtim me kokn e llans (caput ulnae). N faqen e jashtme dhe ate t pasme shihen
nga dy hulli npr t cilat rrshqasin tetivat e muskujve t parakrahut.
Buzt e rrezorit, e prparme (margo anterior) dhe ajo e brendshme ndrashtrore
(margo medialis-interosseus) zbresin nga gunga rrezore (tuberositas radii). N pjesn e
siprme t buzs s prparme ngjitet muskuli prkuls siprfaqsor i gishtave t
shuplaks (m. flexor digitorum superficialis).
Faqet e rrezorit jan: e prparme (facies anterior), e pasme (facies posterior) dhe e
jashtme (facies lateralis).

21
N faqen e prparme ngjiten dy muskuj, lart muskuli prkuls i gishtit t madh (m.
flexor pollicis longus) dhe posht muskuli brendakthyes katror (m. pronator quadratus).
N pjesn e siprme t faqes s pasme ngjiten: muskuli largues i gjat i gishtit t madh t
shuplaks (m. abductor pollicis longus) dhe muskuli shtrirs i shkurt i gishtit t madh
(m. extensor pollicis brevs). N pjesn e mesme t faqes s jashtme gjendet nj shtypl
e vrazhd, ku prfundon tetiva e muskulit brendakthyes t rrumbullakt (m.pronator
teres). Mbi kt shtypl n faqen e jashtme t trupit, si dhe n faqen e jashtme dhe t
prparme t qafs s rrezorit ngjitet muskuli jashtkthyes (m. supinator).
Llana (ulna)
Llana (ulna) sht asht i brendshm i parakrahut i cili ka trupin trefaqsor prizmatik
dhe dy skaje, t siprm dhe t poshtm. Skaji i poshtm prbhet nga zgjatimi bizor
(processus styloideus) dhe koka (caput ulnae). Koka e llans me siprfaqen nyjtore
rrethore (circumferentia articularis) nyjtohet me rrezorin (incisura ulnaris radii) dhe
rrasn nyjtore (discus articularis) e cila e ndan nga ashti tredegsh (os triquetrum) i
trins s shuplaks.
Skaji i siprm sht pak m masiv se ai i poshtm. N faqen e prparme t tij
gjendet gdhendsja gjysmhnore (incisura trochlearis), me t ciln llana nyjtohet me
ikrikun e humerusit (trochlea humeri). Gdhendsja ikrikore (incisura trochlearis) i
ndan dy zgjatimet e skajit t siprm: zgjatimin llanor (olecranon) dhe zgjatimin e
prparm sqepor (processus coronoideus). Zgjatimi sqepor n faqen e tij t jashtme ka
nj siprfaqe t thelluar (incisura radialis ulnae) pr nyjtim me kokn e rrezorit.
N faqen e prparme t zgjatimit sqepor t llans gjendet nj siprfaqe e vrazhd
(tuberositas ulnae) n t ciln prfundon tetiva e muskulit t krahut (m. brachialis). N
faqen e jashtme t saj si dhe n kreshtn (crista m. supinatoris) e cila zbret nga buza e
pasme e gdhendss rrezore t llans (incisura radialis ulnae), ngjitet muskuli
jashtkthyes (m. supinator). N buzn e tij t brendshme ngjiten kokat llanore t dy
muskujve: m. pronator teres dhe m. flexor digitorum superficialis. N majen e zgjatimit
llanor (olecranon) prfundon tetiva e m. triceps brachi kurse n faqen e jashtme t tij
ngjitet m. anconeus.
Buzet e llanes jan: buza e prparme (margo anterior), e pasme (margo posterior)
dhe e jashtme, ndrashtrore (margo interosseus). Kto buz jan dobt t shprehura n
pjesn e poshtme t tyre. Buza e pasme e shprehur mir sht n form t germs S
zgjatur, n skajin e siprm ndahet n dy deg t cilat shkojn kah pjest ansore t
zgjatimit klanor (olecranon).
N faqen e prparme dhe t brendshme t trupit t llans, n pjest e tyre t
siprme, ngjitet m. flexor digitorum profundus. N pjesn e poshtme t faqes s prparme
ngjitet m. pronator quadratus. N faqen e brendshme, prgjat buzs s pasme t ulns,
ngjitet m. flexor carpi ulnaris. Faqja e pasme e ulns me an t kreshts gjatsore ndahet
n fushn e brendshme dhe ate t jashtme. N fushen e jashtme, duke shkuar nga lart
posht, ngjiten kta muskuj: m. abductor pollicis longus, m. extensor pollicis brevis, m.
extensor pollicis longus, m. extensor indicis, kurse n fushen e brendshme, prgjat buzs
s pasme t ulns ngjitet m. extensor carpi ulnaris.
Rrezori dhe llana nyjtohen me skajet e tyre. Buzet e tyre ndrashtrore jan t
lidhura fort me an t cips fibroze (membrana interossea antebrachi). Ato jan paralele
n mes veti kur parakrahu sht n supinacion kurse kryqzohen kur parakrahu gjendet
n pronacion.

22
Eshtrat e paratrins s shuplaks (ossa carpi)
Eshtrat e paratrins s shuplaks (ossa carpi) jan t radhitura n dy rende, rendin
proksimal dhe rendin distal. N t dy rendet gjenden nga 4 eshtra t shkurt. Duke shkuar
nga buza e jashtme ose radiale e shuplaks n rendin proksimal gjenden kta eshtra: ashti
lundrak (os scaphoideum), ashti hnor (os lunatum), ashti tredegsh (os triquetrum), ashti
bizelor (os pisiforme), kurse n rendin distal gjenden kta eshtra: ashti trapez
(os trapezium), ashti trapezoid (os trapezoidum), ashti kokzor (os capitatum) dhe ashti
grepor (os hamatum).
Eshtrat e paratrins s shuplaks s bashku e formojn nj masiv ashtror,
paratrinn e shuplaks (carpus), n t ciln dallohen katr buz dhe dy faqe, e prparme
dhe e pasme. Buzn e siprme e formojn tre eshtrat e par t rendit proksimal, t cilt s
bashku e bjn kokn nyjtore elipsoide pr nyjtim me eshtrat e parakrahut. N buzn e
poshtme gjenden faqet nyjtore pr eshtrat e trins s shuplaks. Faqja nyjtore e ashtit
trapez sht shalore pr dallim nga t tjerat t cilat jan t rrafshta. Ashti trapez prominon
pak prpara eshtrave tjer t paratrins, prshkak t tendencs s gishtit t madh dhe
ashtit t par t trins q t marrin pozitn e opozicionit, kundrvnies ndaj gishtave tjer.
Faqja e pasme e karpusit sht konvekse, kurse faqja e prparme sht konkave. N
faqen e prparme gjendet hullia vertikale e paratrins s shuplaks (sulcus carpi) t ciln
anash e prkufizojn dy t ngritura, e jashtme dhe e brendshme. T ngriturn e
brendshme (eminentia carpi medialis) e formojn os pisiforme dhe hamulus ossis hamati.
T ngriturn e jashtme (eminentia carpi lateralis) e formojn: tuberculum ossis
scaphoidei dhe tuberculum ossis trapezii. Kto dy t ngritura i lidh ndrveti lidhsja e
fort gjersore, kmbza e flektorve (retinaculum flexorum s. lig. carpi transversum).
Lidhsja gjersore me hullin e paratrins formojn kanalin osteofibroz (canalis carpi)
npr t cilin kalojn tetivat e flektorve t gjat t gishtave.
N t ngriturat ansore t faqes s prparme t paratrins s shuplaks ngjiten
muskujt e gishtit t madh dhe gishtit t vogl t dors. N eminentia carpi lateralis, n
tuberculum ossis navicularis, ngjitet m. abductor pollicis brevis, kurse n tuberculum
ossis trapezii ngjiten: m. flexor pollicis brevis dhe m. opponens pollicis. N eminentia
carpi medialis, n os pisiforme ngjiten: m. flexor carpi ulnaris dhe m. abductor digiti
minimi, kurse n hamulus ossis hamati ngjiten: m. flexor digiti minimi brevis dhe m.
opponens digiti minimi.
Eshtrat e trins s shuplaks (ossa metacarpi)
N trinn e shuplaks gjenden pes eshtra t gjat t cilt kan trupin dhe dy skaje,
t siprm dhe t poshtm. Trupat e tyre jan t lakuar kah prpara dhe ndrmjet veti
prkufizojn katr hapsira (spatia interossea metacarpi) t cilat i mbushin muskujt
ndrashtror t shuplaks (mm. interossei).
Skaji i siprm i ashtit trinor ose baza e tij (basis) mban faqen nyjtore pr nyjtim
me eshtrat e paratrins. Faqja nyjtore e bazs s ashtit t par trinor sht shalore kurse
te t tjert sht e rrafsht. Skaji i poshtm prmban kokn nyjtore (caput) pr nyjtim
me bazn e falangjeve proksimale t gishtave t dors. Skajet e poshtme t ashtit 2-5
trinor shtrihen n rrafshin e njjt dhe jan t lidhur n mes veti me an t lidhses s
thell gjersore t trins s shuplaks (lig. metacarpeum transversum profundum).
Gjatsia e eshtrave metakarpal bie duke shkuar nga i dyti deri te i pesti. Ashti m i
shkurt sht ashti i par trinor i cili sht i lir dhe i vendosur prpara eshtrave tjer
trinor.

23
N faqen e prparme t trupit t ashtit t par trinor ngjitet m. opponens pollicis,
kurse n faqen ansore t bazs s tij ngjitet m. abductor pollicis longus. N bazn e ashti
t dyt trinor ngjiten dy muskuj, prpara m. flexor carpi radialis, kurse prapa m. extensor
carpi radialis longus. N faqen e prparme t trupit t ashtit t tret trinor ngjitet koka
gjersore e m. adductor pollicis, kurse koka e tij e pjerrt ngjitet n bazn e ashtit t dyt
dhe t tret tejtrinor si dhe n faqen e prparme t os capitatum. Nga faqja e pasme e
bazs s ashtit t tret trinor shtrihet nga lart dhe jasht zgjatimi bizar (processus
styloideus) n t cilin ngjitet m. extensor carpi radialis brevis. N faqen e pasme t bazs
s ashtit t pest trinor ngjitet m. extensor carpi ulnaris, kurse n faqen e prparme t
trupit t tij ngjitet m. opponens digiti minimi.
Eshtrat e gishtave (ossa digitorum manus)
Eshtrat e gishtave ose falangjet sipas forms jan eshtra t gjat. Ata prbhen nga
trupi i shtypur dhe dy skaje, i siprm dhe i poshtm. Gishti i madh i ka dy falangje
(phalanx proximalis et distalis) kurse gishtat tjer e kan edhe falangun e mesm
(phalanx media).
Skaji i siprm i falangut (basis) ka nj siprfaqe t thelluar pr nyjtim me kokn e
ashtit trinor. Skaji i poshtm i falangut proksimal dhe t mesm (caput) posedojn faqen
nyjtore t ngritur n form t ikrikut. N skajin e poshtm t falangut distal gjendet nj
siprfaqe e vrazhd n form t potkoit (tuberositas phalangis distalis), n t ciln ngjiten
tufzat fibroze t mollzave t gishtave.
N bazn e falangut proksimal t gishtit t madh ngjiten tetivat e katr muskujve:
prpara, m. flexor pollicis brevis, jasht, m. abductor pollicis brevis, prapa, m.extensor
pollicis brevis dhe brnda, m. abductor pollicis. N bazn e falangut proksimal t gishtit
t vogl ngjiten dy muskuj, prpara, m. flexor digiti minimi brevis, kurse brenda, m.
abductor digiti minimi. N bazat e falangjeve proksimale t gishtave 2-5 ngjiten mm.
interossei. N faqen e prparme t falengjeve t mesme t gishtave 2-5 ngjiten tetivat e
m. flexor digitorum superficialis, kurse n bazat e falangjeve distale t tyre ngjiten tetivat
e m. flexor digitorum profundus. N faqen e pasme t falangjeve t mesme dhe distale t
gishtave prej 2-5 prfundon tetiva e m. extensor digitorum. N falangun distal t gishtit t
madh ngjiten dy muskuj, prpara, m. flexor pollicis longus, kurse prapa, m. extensor
pollicis longus.
Eshtrat e gjymtyrs s poshtme
Eshtrat e gjymtyrs s poshtme (ossa membri inferioris) formojn brezin e
komblikut dhe skeletin e gjymtyrs s poshtme.
N brezin e komblikut (cingulum membri inferioris) merr pjes vetm nj asht,
ashti i komblikut (os coxae) i cili bn lidhjen e skeletit t gjymtyrs s poshtme me
pjesn e poshtme t shtylls kurrizore dhe ashtin krbishtor. Eshtrat e gjymtyrs s
poshtme ose t pjess s lir t saj (skeleton membri inferioris liberi) prbhet nga nj
numr i madh i eshtrave. N kofsh gjendet ashti i kofshs (femur) dhe nj asht i madh
sezamoid, gashtella (patella). N pjesn e nngjurit-krcirit gjenden dy eshtra : fyelli
(tibia) dhe shtiza (fibula). N shputn e kmbs gjenden 26 eshtra, prej tyre 7 jan
eshtrate trins s shputs (ossa tarsi), 5 jan eshtrat e tejtrins s shputs (ossa metatarsi)
dhe 14 jan eshtrat e gishtave t shputs (ossa digitorum pedis).
Ashti i komblikut (os coxae)
Ashti i komblikut sht asht i shesht dhe masiv n rrnjn e gjymtyrs s poshtme,
i cili n faqen e jashtme t tij ka uthulloren (acetabulum) e cila shrben pr nyjtim me

24
kokn e femurit. Uthullorja prbhet nga tri pjes, t cilat deri n pubertet paraqesin pjes
t veanta, ashtin e apokut (os ilium), ashtin e ndejtjes (os ischii) dhe ashtin vehtor (os
pubis) t ngjitur mes veti me an t krcit hialin n form t germ Y. Lidhja e krahve t
krcit hialin i prgjigjet mesit t uthullores. Nn uthullore gjendet vrima e mbyllur
(foramen obturatum) n t ciln sht e tendosur cipa fibroze (membrana obturatoria).
Ashti i apokut (os ilium) me pjesn e poshtme, masive, trupin (corpus) bn
kulmin e uthullores. Pjesa e siprme e shesht e tij e cila quhet krahu i ashtit t apokut
(ala ossis ilii), shrben pr ngjitjen e muskujve t fort t rrnj s gjymtyrs s siprme.
N faqen e brendshme, n pjesn e poshtme, gjendet nj kresht ashtrore harkore (linea
arcuata) n t ciln ngjitet muskuli i apokut (m. iliacus). Skaji i pasm i vijs harkore
arrin deri te siprfaqja nyjtore n form t laprs s veshit (facies auricularis ossis ilii)
e cila shrben pr nyjtim me ashtin krbishtor. Prapa faqes nyjtore, n siprfaqen e
vrazhd ashtrore t apokut (tuberositas iliaca) ngjiten lidhset e forta t pasme t
nyjtimit apokokrbishtor (art. sacroiliaca). N faqen e jashtme t krahut t ashti t
apokut, ndrmjet ngjitjeve t muskujve t fort t ndejtjes (mm. glutei) gjenden tri vija t
vrazhda: linea glutea anterior, linea glutea posterior dhe linea glutea inferior e cila nuk
sht e prhershme. Buza e siprme e ashtit t apokut sht n form t nj kreshte
masive (crista iliaca) n t ciln dallohen dy buz, e jashtme (labium externum) dhe e
brendshme (labium internum) dhe nj vij e vrazhd e mesme (linea intermedia). N kto
buz dhe n vijn e mesme t kreshts s apokut (crista iliaca) ngjiten muskujt e murit
t abdomenit. Duke shkuar nga jasht brenda, n pjesn e prparme t kreshts apokore
ngjiten: m. obliquus externus abdominis, m. obliquus internus abdominis, m. transversus
abdominis, kurse n pjesn e pasme t saj ngjiten m. latissimus dorsi dhe m. quadratus
lumborum. Skajet e kreshts apokore prfundojn me spinae i liacae, prej t cilave ajo e
prparme sht shum m e shprehur. Thepi i prparm i siprm i apokut (spina iliaca
anterior superior), n t ciln ngjiten dy muskuj (m. tensor fasciae latae, m. sartorius),
preket leht nn lkur dhe shrben si pik shum e volitshme pr orientim t pozits s
organeve t abdomenit si dhe pr projektimin e tyre n murin e prparm t abdomenit.
Nn thepat e siprm gjenden ata t poshtm t cilt jan m pak t shprehur. N thepin e
prparm t poshtm t apokut (spina iliaca anterior inferior) e cila sht m e madhe
se ajo e pasme, ngjitet muskuli i drejt i kofshs (m. rectus femoris) dhe lig. ilofemoraleBertini.
Ashti i ndejtjes (os ischii) me trupin e tij (corpus) formon pjesn e pasme t
uthullores, kurse me degn harkore (ramus ossis ischii) prkufizon nga prapa dhe posht
vrimn e mbyllur t ashtit t komblikut. N fundin e degs s tij gjendet gunga e ndejtjes
(tuber ischiadicum), n pjesn e siprme t s cils ngjiten muskujt e regjionit t pasm t
kofshs: m. semitendinosus, m. semimembranosus dhe koka e gjat e muskulit dykrersh
t kofshs (caput longum m. bicipitis femoris). Nga buza e pasme e trupit shtrihet pjerrt
nga prapa dhe brenda nj zgjatim i fort ashtror, thepi i ndejtjes (spina isciadica), e cila
n buzn e pasme t ashtit t komblikut i ndan dy gdhendse ndejtsore, t siprme, m
e madhe (incisura ischiadica major) dhe t poshtme m t vogl (incisura ischiadica
minor).
Gdhendset ndejtsore i shendrrojn n vrima osteofibroze dy lidhse t forta
krbishorondejtsore (lig. sacrotuberale dhe lig. sacrospinale) t cilat zbresin nga buzt
ansore t ashtit krbishtor dhe bishtor deri te gunga ndejtsore dhe thepi ndejtsor i
ashtit t ndejtjes. Npr vrimat ndejtsore e lshojn komblikun dy muskuj: muskuli

25
dardhak (m. piriformis) npr foramen ischiadicum majus dhe muskuli mbylls i
brendshm (m. obturatorius internus) npr foramen ischiadicum minus. M. piriformis
kur kalon npr foramen ischiadicum majus e ndan ate n dy vrima m t vogla:
foramen suprapiriforme dhe foramen infrapiriforme.
Npr foramen suprapiriforme kalojn kto elemente: a. glutea superior, v. glutea
superior dhe n. gluteus superior.
Npr foramen infrapiriforme kalojn kto elemente: n. ischiadicus, n. cutaneus
femoris posterior, a.v.n. gluteus inferior, a.v. pudenda interna dhe n. pudendus internus.
Npr foramen ischiadicum minus kalojn kto elemente: a.v. pudenda interna, n.
pudendus, m. obturatorius internus.
Ashti vehtor (os pubis) prbhet nga trupi (corpus) dhe dy deg: t siprme (ramus
superior) dhe t poshtme (ramus inferior) t cilat n mes veti formojn kndin i cili nga
prpara e prkufizon vrimn e mbyllur (foramen obturatum). N faen e brendshme t
ngjitjes s degs s siprme dhe asaj t poshtme gjendet nj siprfaqe nyjtore ovale
(facies symphysialis) e cila shrben pr nyjtimin e dy eshtrave vehtor n mes veti.
Trupi i ashtit vehtor e bn pjesn e prparme t uthullores. Me trupin e ashtit t
apokut ai formon t ngrituren apokokrehrore (eminentia iliopectinea) n buzn e
prparme t ashtit t komblikut. Dega e siprme e ashtit vehtor shtrihet medialisht dhe
prpara kah prngjitja vehtore (symphysis pubica). Prgjat faqes s siprme t saj
shtrihet kreshta krehrore (pecten ossis pubis), kurse pr gjat faqes s poshtme t saj
shtrihet hullia mbyllse (sulcus obturatorius). Hullia mbyllse me buzen e prparme t
cips mbyllse shndrrohet n kanal (canalis obturatorius) npr t cilin kalojn: a.v.
obturatoria dhe n. obturatorius. Kreshta e ashtit vehtor (pecten ossis pubis) n t ciln
ngjitet muskuli krehror (m. pectineus) nga prapa vazhdon me vijn harkore t ashtit t
apokut (linea arcuata ossis ilii) kurse prpara prfundon me gungn vetore (tuberculum
pubicum).
Dega e poshtme e ashtit vehtor shtrihet jasht dhe prapa kah dega e ashtit t
ndejtjes. Ajo ngjitet me degn e ashtit ndejts dhe s bashku e bjn buzn e poshtme t
ashtit t komblikut. N faqet e jashtme t tyre ngjiten muskujt e regjionit t brendshm
t kofshs: m. adductor longus, m. adductor brevs, m. gracilis, m. adductor magnus dhe
dy muskuj nga shtresa e thell e regjionit t ndejtjes, m. obturatorius externus dhe m.
quadratus femoris. Muskuli mbylls i jashtm (m. obturatorius externus) ngjitet edhe n
faqen e jashtme t cips mbyllse (membrana obturatoria). N faqen e brendshme t
ksaj cipe si dhe n pjest ashtrore t afrta ngjitet muskuli mbylls i brendshm (m.
obturatorius internus).
Uthullorja (acetabulum) gjat qndrimit n kmb sht e drejtuar teposht. N
pjesn e mesme t saj gjendet gropa (fossa acetabuli) e cila sht e rrethuar nga
siprfaqja gjysmhnore (facies lunata). Uthullorja sht e prkufizuar nga kreshta
masive, streha, prve n pjesn e poshtme t saj, ku gjendet nj gdhendse e madhe
(incisura acetabuli), npr t ciln n form t urs kalon lidhsja gjersore (lig.
transversum acetabuli). Gdhendsja e uthullores e paraqet kufirin ndrmjet ashtit t
ndejtjes dhe atij vehtor.
Kombliku (pelvis)
Eshtrat e komblikut (os coxae) bashkohen me ashtin krbishtor dhe bishtor dhe e
formojn nj unaz ashtrore masive, komblikun (pelvis) roli i t cilit sht ta prcjell

26
peshn e trupit nga shtylla kurrizore n skeletin e gjymtyrs s poshtme, pr ngjitjen e
muskujve t fort dhe mbrojtjen e organeve me rendsi t brendshme.
Kjo unaz ashtrore me an t kreshts ashtrore rrethore, vijn fundore (linea
terminalis) ndahet n komblikun e vogl dhe komblikun e madh (pelvis minor et major).
Vijen fundore e formojn: buza e siprme e symphysis pubica, pecten ossis pubis,
linea arcuata, buza e prparme e krahut t ashtit krbishtor si dhe kepi (promontorium).
N komblikun e madh vendosen organet e abdomenit kurse n komblikun e vogl organet
e komblikut.
Hapjen e poshtme t komblikut (apertura pelvis inferior) e prkufizojn: kndi
vehtor, tuber ichiadicum, lig. sacrotuberale si dhe maja e ashtit bishtor. Kndin vehtor e
formojn buzt e poshtme t ashtit t komblikut i cili sht i ngusht te meshkujt kurse
m i gjer te femrat.
Ashti i kofshs (femur)
Ashti i kofshs sht ashti m i gjat i trupit t njeriut icili prbhet nga trupi
(corpus) dhe dy skaje masive. N skajin e siprm gjendet: koka (caput femoris), qafa
(collum femoris) dhe dy grema, gremi i madh (trochanter major) dhe gremi i vogl
(trochanter minor) n t cilt ngjiten muskujt e kofshs. Boshti gjatsor i skajit t siprm
t femurit me boshtin e trupit t tij formon nj knd t gjer 1200-1300. Ky knd te
njerzit e fort muskuloz zvoglohet, kurse rritet te paraliza e muskujve t ekstremitetit t
poshtm.
Gremi i madh i cili gjendet n majen e kndit ndrmjet skajit t siprm dhe trupit
t femurit, ka katr buz t gjera dhe dy faqe, t jashtme dhe t brendshme.
N faqen e brendshme gjendet gropa (fossa trochanterica) n t ciln ngjitet
muskuli mbylls i jashtm (m. obturatorius externus). Mbi kt grop ngjiten: m.
obturatorius internus dhe mm. gemelli. N faqen e jashtme t gremit t madh
prfundon tetiva e muskulit ndejts t mesm (m. gluteus medius), kurse n buzen e
prparme t tij mbaron muskuli ndejts i vogl (m. gluteus minimus). N buzen e siprme
t gremit t madh ngjitet muskuli dardhak (m. piriformis). Nga gremi i madh lshohen
dy kreshta ashtrore kah gremi i vogl nga t cilat kreshta e pasme sht m tepr e
shprehur (crista intertrochanterica)se sa kreshtae prparme (linea intertrochanterica).
N gremin e vogl (trochanter minor) prfundon tetiva e muskulit apokobelor
(m. iliopsoas). Nga gremi i vogl zbret teposht prgjat faqes s pasme t trupit t
femurit vija krehrore (linea pectinea) n t ciln ngjitet muskuli krehror (m. pectineus).
Trupi i femurit ka formn e cilindrit n form harku konkaviteti i t cilit sht i
drejtuar kah prapa. Prgjat faqes s pasme t tij zbret, si prforcim i harkut t femurit,
kreshta masive ashtrore, vija e vrazhd (linea aspera). N kt vij t vrazhd dallohen
dy buz, e jashtme (labium externum) dhe e brendshme (labium internum) t cilat
divergjojn duke shkuar kah skajet e ashtit t kofshs. Skaji i siprm i buzs s jashtme
zgjerohet n gungn ndejtse (tuberositas glutea) n t cilen ngjitet tetiva e muskulit
ndejts t madh (m. gluteus maximus). Buzet e linea aspera me skajet e tyre t poshtme
prkufizojn fushen e pasgjurit (fossa poplitea) t ashtit t kofshs.
N faqen e prparme dhe t jashtme t trupit t femurit ngjitet m. vastus
intermedius. N linea aspera femoris ngjiten tre muskuj t regjionit t brendshm t
kofshs (regio femoris medialis): m. adductor brevis, m. adductor longus dhe m.
adductor magnus, pastaj dy koka t muskulit katrkrersh t kofshs: m. vastus lateralis
dhe m. vastus medialis si dhe koka e shkurt (caput breve m. biceps femoris).

27
N skajin e poshtm t femurit gjenden dy nyella, i jashtm (condylus lateralis)
dhe i brendshm (condylus medialis) t cilt n faqen e poshtme t tyre kan faqen
nyjtore pr nyjtim me skajin e siprm t fyellit (tibia).
Nyellat nga prpara jan t bashkuar me faqen nyjtore pr gashtelln (facies
patellaris) kurse prapa dhe posht jan t ndar me gropen e thell ndrnyellore (fossa
intercondylaris). N faqet siprfaqsore, nn lkurore t nyellave gjenden mbinyellat, i
jashtm (epicondylus lateralis) dhe i brendshm (epicondylus medialis) prapa t cilve
gjenden shtyplat e ngjitjes s koks s jashtme dhe t brendshme t m. gastrocnemius.
N faqen nn lkurore t epicondylus lateralis ngjiten edhe dy muskuj: m. popliteus dhe
m. plantaris, kurse n faqen nn lkurore t epicondylus medialis, n nj gung t veant
(tuberculum adductorium) ngjitet tufa e poshtme e muskulit afrues t madh (m. adductor
magnus).
Gashtella (patella)
Gashtella sht asht sezamoid n tetiven e muskulit katrkrersh t kofshs (m.
quadriceps femoris). Ajo ka formn e trekndshit, nga maja e saj e cila sht e kthyer
teposht shtrihet lidhsja gashtellore (lig. patellae) e cila sht si vazhdim i tetives s
muskulit katrkrersh t kofshs. Faqja nyjtore e gashtells e cila gjendet n faqen e
pasme t saj me an t nj kreshte longitudinale sht e ndar n dy fusha, nga t cilat
fusha e jashtme sht m e madhe.
Eshtrat e nngjurit (tibia et fibula)
Fyelli (tibia)
Fyelli (tibia) sht ashti i brendshm, masiv i krcirit. Ka trupin trefaqsor
prizmatik dhe dy skaje, t siprm dhe t poshtm. Skaji i poshtm sht n form t
piramides katrfaqsore, n bazn e t cils gjendet faqja nyjtore (facies articularis
inferior) e cila shrben pr nyjtim me ashtin ikrikor t shputes (talus). Nga faqja
mediale e tij zbret nj zgjatim i fort (malleolus medialis) kurse n faqen e jashtme
gjendet gdhendsja shtizore (incisura fibularis) e cila shrben pr nyjtim me skajin e
poshtm t shtizs.
Skaji i siprm prbhet nga dy nyella, i brendshm (condylus medialis) dhe atij
lateral (condylus lateralis) t cilt n faqet e siprme kan siprfaqe nyjtore (facies
articularis superior) pr nyjtim me nyellat e ashtit t kofshs.
Ndrmjet faqeve nyjtore t nyellave t fyellit gjendet ngritja ashtrore
ndrnyellore (eminentia intercondylaris) si dhe dy fusha t vrazhda, e prparme (area
intercondylaris anterior) dhe e pasme (area intercondylaris posterior). N faqen e
poshtme t nyellit t jashtm (condylus lateralis) ekziston nj faqe nyjtore ovale (facies
articularis fibularis) e cila sherben pr nyjtim me skajin e siprm t shtizs. N faqen e
pasme t nyellit t brendshm, n hullin horizontale, ngjitet tetiva e muskulit
gjysmcipor (m. semimembranosus).
Buzt e trupit t fyellit jan: buza e prparme (margo anterior), buza e brendshme
(margo medialis) dhe buza e jashtme, ndrashtrore (margo interosseus). Buza e
prparme sht nn lkur dhe n skajin e siprm shum e shprehur. Ajo duke shkuar nga
lart zgjerohet n ngritjen e vrazhd t fyellit (tuberositas tibiae), n t ciln mbaron
lidhsja gashtellore (lig. patellae) perkatsisht tetiva e muskulit katrkrersh t kofshs.
Faqja e brendshme e fyellit sht nnlkurore dhe pa ngjitje t muskujve, prve n
pjesn e siprme ku s bashku mbarojn tetivat e: muskulit gjysmtetivor (m.
semitendinosus), muskulit t holl (m. gracilis) dhe muskulit t rrobaqepsit (m.

28
sartorius), t cilat zgjerohen prpara dhe posht dhe me formn e tyre na prkujtojn
kmbn e pats (pes anserinus). N faqen e jashtme t fyellit ngjitet muskuli fyellor t
prparm (m. tibialis anterior). N faqen e pasme t trupit gjendet vija e vrazhd harkore
(linea m. solei) n t ciln ngjitet m. soleus. Mbi kt vij ngjitet muskuli i pasgjurit (m.
popliteus), kurse nn te fillojn dy muskuj, m. flexor digitorum longus dhe lateralisht nga
ai m. tibialis posterior tetiva e t cilit zbret npr hullin (sulcus malleoli medialis) n
faqen e pasme t tij.
Shtiza (fibula)
Shtiza (fibula) sht ashti i jashtm i nngjurit, e cila sht shum m e holl dhe e
vendosur m posht se fyelli. Skaji i poshtm i saj, i cili quhet malleolus lateralis,
lshohet nn skajin e poshtm t fyellit dhe me faqen e tij nyjtore trekndshe
mbshtetet prgjat faqes s jashtme t trupit t ashtit ikrikor t shputs s kmbs.
Prapa ksaj faqe nyjtore trekndshe gjendet hullia dhe gropa e thell (fossa malleoli
lateralis).
Skaji i siprm, koka e shtizs (caput fibulae) nyjtohet me an t faqes nyjtore t
saj (facies articularis capitis fibulae) me nyellin e jashtm t fyellit.
Nga koka e shtizs shtrihet nga lart zgjatimi (apex capitis fbulae) n majen e t cilit
ngjitet tetiva e m. biceps femoris. N faqen e pasme t koks ngjitet m. soleus. N faqen e
jashtme ku ngjitet koka dhe trupi i shtizs, shtrihet degzimi prfundimtar i
n.
peroneus-fibularis communis, i cili n kt vend sht m pak i mbrojtur dhe i
ekspozohet lndimeve t shpeshta.
N buzn e prparme (margo anterior) dhe buzen e pasme (margo posterior) t
shtizs ngjitet ndarsja ndrmuskulare e krcirit. N buzn e brendshme ndrashtrore
(margo interosseus) ngjitet cipa ndrshtrore e krcirit (membrana interossea cruris).
N faqen e jashtme (facies lateralis) t shtizs ngjiten dy muskuj: m. peroneus
longus dhe nn te m. peroneus brevis. Tetivat e ktyre dy muskujve zbresin npr hullin
n faqen e pasme t malleolus lateralis. N faqen e brendshme (facies medialis) duke
shkuar nga lart posht ngjiten: m. extensor digitorum longus dhe m posht nga ai m.
extensor hallucis longus. Faqja e pasme e trupit t shtizs me an t buzs fort t
shprehur (crista medialis) ndahet n fushen e jashtme dhe t brendshme. N fushen e
jashtme ngjitet m. flexor hallucis longus kurse n fushen e brendshme, menjher prapa
buzs ndrashtrore t shtizs ngjitet m. tibalis posterior.
Eshtrat e shputs s kmbs (ossa pedis)
N shputen e kmbs gjenden 26 eshtra: n paratrinn e shputes (ossa tarsi) ja 7, n
trinen e shputes (ossa metatarsi) jan 5 dhe n gishtat e shputes (ossa digitorum pedis)
jan 14.
Eshtrat e paratrins s shputs (ossa tarsi)
Eshtrat e paratrins s shputs (ossa tarsi) jan t rradhitur n dy rende, t pasm
dhe t prparm. N rendin e pasm gjenden dy eshtra m t mdhenj t trins s shputs,
ashti i ikrikut (talus) dhe ashti i thembrs (calcaneus). N rendin e prparm gjenden
pes eshtra. N pjesn laterale t shputs, prpara ashtit t thembrs, gjendet ashti kubik
(os cuboideum), kurse n pjesn mediale t saj, ashti lundrak (os naviculare) dhe prpara
tij tre eshtra pykor, i brendshm, i ndrmjetm dhe i jashtm (os cuneiforme mediale,
intermedium et laterale).
Ashiku (talus) sht asht i shkurt dhe masiv. Prbhet nga trupi (corpus tali)),
qafa (collum tali) dhe koka (caput tali). Koka e ashikut sht e drejtuar kah prpara dhe

29
n skajin e saj ka nj siprfaqe nyjtore konvekse e cila shrben pr nyjtim me ashtin
lundrak. Trupi i talusit n faqen e siprme t tij dhe pjesrisht n faqet ansore ka faqen
nyjtore n form t ikrikut (trochlea tali) pr nyjtim me eshtrat e krcirit. Vazhdimi i
ikrikut n faqen ansore t trupit sht n form t trekndshit. Maja e tij i prgjigjet
zgjatimit ansor t ashikut (processus lateralis tali). Prapa ikrikut t talusit gjendet
zgjatimi i pasm (processus posterior tali). Zgjatimi i pasm i ashikut me an t hullis
(sulcus tendunis m. flexoris hallucis longi) ndahet n dy gunga, mediale dhe laterale.
Gunga laterale (tuberculum laterale) sht m e madhe dhe shpesh mund t ndahet n
asht t veant (os trigonum).
N faqen e poshtme t ashikut gjenden tri faqe nyjtore, e prparme, e mesme dhe e
pasme t cilat shrbejn pr nyjtim me ashtin e thembrs. Faqja nyjtore e pasme, e cila
sht m e madhe, esht e ndar nga faqja e mesme dhe e prparme me an t hullis s
pjerrt (sulcus tali).
Ashti i thembrs (calcaneus) gjendet nn ashikun. Ka formn e kubit t rregullt.
N faqen e siprme t tij gjenden tri faqe nyjtore n t cilat mbshtetet ashiku. Faqja
nyjtore e pasme, m e madhe, sht e ndar nga faqja e mesme dhe e prparme me an
t hullis (sulcus calcanei), e cila shtrihet pjerrt nga jasht dhe prpara dhe me hullin
perkatse n ashik e formojn kanalin e trins s shputs (sinus tarsi). T dy faqet e
prparme nyjtore fillojn n zgjatimin ashtror (sustentaculum tali) i cili shtrihet
medialisht nga pjesa e prparme e faqes s siprme t ashtit t thembrs. N faqen e
poshtme t ktij zgjatimi gjendet hullia sagjitale, npr t ciln rrshqet tetiva e m. flexor
hallucis longus.
N faqen ansore t ashtit t thembrs gjenden dy hulli t cekta, npr t cilat
rrshqasin tetivat e m. peroneus longus dhe m. peroneus brevis. Ndrmjet ktyre hullive
gjendet shum shpesh zgjatimi ashtror (trochlea peronealis) i cili ndonjher mund t jet
shum i zhvilluar dhe t pengoj mbajtjen e kpuces. N faqen e prparme t ashtit t
thembrs gjendet faqja nyjtore e cila i prgjigjet ashtit kubik. Faqja e pasme sht e
ngritur dhe n pjesn e saj t poshtme t vrazhd ngjitet tetiva e muskulit trekrersh t
krcirit (tendo calcaneus-Achillis).
N pjesn e pasme t faqes s poshtme t ashtit t thembrs gjendet nj ngritje
masive (tuber calcanei)e cila ndahet n dy zgjatime, t jashtm m t vogl (processus
lateralis) dhe t brendshm dukshm m masiv (processus medialis). N kto zgjatime
ngjiten muskujt e shkurt t shputs: m. abductor hallucis, m. fletor digitorum brevs dhe
m. abductor diviti V.
Ashti lundrak (os naviculare) sht i vendosur ndrmjet koks s ashikut dhe tri
eshtrave pykor. N skajin e brendshm t tij gjendet nj e ngritur (tuberositas ossis
navicularis) n t ciln prfundon pjesa kryesore e tetivs s m. tibialis posterior.
Eshtrat pykor (ossa cuneiformia) gjenden ndrmjet ashtit lundrak dhe tre
eshtrave t par trinor. Ashti pykor i brendshm sht ashti m i madh pykor (os
cuneiforme mediale). Ky asht me pjesn e tij t gjer sht i kthyer kah posht, pr dallim
nga dy eshtrat tjer pykor, t cilt jan t kthyer teposht me pjesen e tyre t ngusht.
Ashti pykor i mesm (os cuneiforme intermedium) sht m i shkurt se dy t tjert.
Ashti kuboid (os cuboideum) nyjtohet prapa me faqen e tij nyjtore leht
konvekse me ashtin e thembrs, kurse nga para me faqet e rrafshta nyjtore me ashtin e 4.
dhe 5. trinor. N faqen e poshtme t tij gjendet nj e ngritur (tuberositas ossis cuboidei)

30
e cila shtrihet pjerrt nga prpara dhe brenda. Prpara tij gjendet hullia pr kalimin e
tetivs s m. peroneus longus (sulcus tendinis m. peronei longi).
Eshtrat e trins s kmbs (ossa metatarsi)
Eshtrat trinor, t cilt jan eshtra t gjat, kan trupin (corpus) dhe dy skaje, t
pasm, bazn (basis) dhe t prparm, kokn (caput). Ashti m i trash sht os
metatarsale I sepse mban gjysmn e tr presionit n trinn e shputs s kmbs. N
faqen e poshtme t bazs s tij gjendet nj e ngritur (tuberositas ossis metatarsalis I). N
pjesn ansore t ksaj ngritje ngjitet tetiva e m. peroneus longus, kurse n pjesn e
brendshme ngjitet tetiva e m. tibialis anterior. Ngjitja e tetivs s m. tibialis anterior
prfshin edhe ashtin pykor t brendshm. Pjesa e jashtme e bazs s ashtit t 5 trinor
sht e ngritur (tuberositas ossis metyatarsalis V) dhe n te ngjitet tetiva e m. peroneus
brevis. Kjo ngritje, e cila preket leht nn lkur, tregon mesin e buzs s jashtme t
shputs si dhe skajit lateral t vijs s Lisfranc-ut e cila i ndan eshtrat e paratrins nga
eshtrat e trins s shputs.
Eshtrat e gishtave t shputs s kmbs (ossa digitorum pedis)
Falangjet e gishtave gjithashtu jan eshtra t gjat. Ata pr dallim nga falangjet e
gishtave t shuplaks jan m t strkequr. N secilin gisht gjenden nga tri falangje, i
siprm (phalanx proximalis), i mesm (phalanx media), dhe i poshtm (phalanx distalis)
prve te gishti i madh ku mungon falangu i mesm.
Falangjet proksimale dhe t mesme kan trupin e shtypur (corpus), skajin e pasm
(basis) dhe skajin e prparm, kokn (caput). Te falangjet distale t gishtave n vend t
koks ekziston nj e ngritur n form t potkoit e vrazhd (tuberositas phalangis distalis).
SYNDESMOLOGJIA
Nyjtimet (articulationes)
Eshtrat dhe krcat jan t lidhura ndrmjet veti me an t nyjtimeve ose lidhjeve
junctura ossium. Nyjtimet ndrmjet eshtrave mundsojn stabilitetin, por njkohsisht
edhe elasticitetin dhe lvizshmrin e disa pjesve ose t tr skeletit. Nyjtimet jan m
tepr t lvizshm te vertebratet e lart se sa te ata t ult. N stadet e hershme t
zhvillimit t embrionit t njeriut ekziston nj numr i madh i nyjtimeve t palvishme,
por m von zhvillohen nyjtimet e vrteta t lvizshme. N periudhn e zhvillimit t
embrionit disa pjes t skeletit jan t lidhura me lidhje fibroze (synartosis). N vendet
ku nevojitet m tepr lvizshmri n vend t sinartrozave zhvillohen nyjtimet e vrteta,
ndrsa indi lidhs i cili i ka lidh dy eshtrat e bn bazn pr zhvillimin e kapsuls
nyjtore. Ekzistojn disa ndarje t nyjtimeve por nevojave anatomike dhe funksionale
m s teprmi i prgjigjet ndarja e nyjtimeve sipas lvizshmris n:
1. nyjtimet e palvizshme dhe
2. nyjtimet e lvizshme.
Hepburn-i i ndan nyjtimet ndrmjet eshtrave n dy grupe. Grupi i par i
nyjtimeve (juncturae ossium per continuitatem) i prfshin nyjtimet ku indi lidhs i
arrin t dy faqet nyjtore. Grupi i dyt (juncturae ossium per contiguitatem) prbhet
nga nyjtimet ku sht ndrpre kontinuiteti i indit lidhs dhe ndrmjet faqeve nyjtore
gjendet zgavra. Kjo ndarje ka rndsi n mjeksin klinike.
Nyjtimet e palvizshme lidhin eshtrat ashtu q hapsira ndrmjet tyre sht e
mbushur me indin lidhs dhe m s shpeshti nuk ka zgavr nyjtore (lidhja per
continuitatem) dhe pr kt shkak n kto nyjtime lvizja nuk sht e mundshme. Indi
lidhs i cili i lidh dy skajet e eshtrave mund t jet ind lidhor, krcor dhe ashtror dhe n

31
baz t ksaj nyjtimet e palvizshme i ndajm n tri grupe: nyjtimet fibroze, krcore
dhe ashtrore. Kjo ndarje rndom sht e prkohshme sepse me koh n nyjtime
deprton indi ahshtror dhe eshtrat ngjiten fort ndrmjet veti. Si pasoj e ashtzimit
sht nyjtimi ashtror, ankiloza ose sinostoza. Kto nyjtime jan: ngjitjet ashtrore
(synostoses) si psh. pjest e ashtit t komblikut; ngjitjet lidhore (syndesmoses) ndrmjet
eshtrave t cilat mund t jen: qepjet (suturae) si psh. n eshtrat e kafks apo kto i
kryejn lidhjet fibroze; ngjitjet krcore (synchondroses) ku eshtrat ngjiten ndrmjet veti
me an t krcit si psh. ngjitjet ndrmjet brinjve dhe ashtit parzmor. N disa lidhje t
forta eshtrat mund pak t lvizin prshkak se jan t lidhur me an t krcit fibroz
(symphysis) si psh. ngjitja e eshtrave mbivehtor apo nyjtimet e trupave t rruazave.
Nyjtimet e lvizshme jan nyjtime t vrteta (articulationes synoviales) sepse
mundsojn lvizje t dukshme t eshtrave t nyjtuar.
Nyjtimi sht i prbr nga tri pjes themelore: nga trupi nyjtor (eshtrat),
kapsols nyjtore dhe zgavrs nyjtore.
Trupat nyjtor jan skajet e dy apo m tepr eshtrave t mbuluara me nj shtres t
holl t krcit nyjtor t lmuar. Krci nyjtor (cartilago articularis) zvoglon frkimin
dhe njkohsisht me elasticitetin e tij zvoglon shtypjen dhe mbingarkimin, si dhe
tronditjet dhe ramjet, kshtu mbron faqet nyjtore ashtrore. Frkimin e zvoglon edhe
lngu jargor n vet nyjtimin (synovia) i cili faqet nyjtore i lyen dhe i bn t
rrshqitshme. Lngu nyjtor njkohsisht edhe e ushqen krcin siprfaqsor nyjtor.
Kapsola nyjtore (capsula articularis) n trsi e rrethon dhe e mbyll tr
nyjtimin. Kapsola nyjtore prbhet nga cipa e fort lidhore (membrana fibrosa) e cila
ngjitet afr skajeve t eshtrave dhe nga brnda sht e mbshtjellur nga cipa e but
jargore (membrana synovialis) e cila tajon lngun jargor nyjtor. Kapsola nyjtore vende
vende sht e prforcuar nga tufat e trasha t indit lidhor t fort dhe flasim pr lidhset
nyjtore.
Zgavra nyjtore (cavitas articularis) sht hapsir e mbyllur nga kapsola nyjtore
dhe sht e mbushur me nj sasi t vogl t lngut jargor nyjtor (synovia).
Pjest shtesore t nyjtimeve jan: lidhset, qeskat jargore dhe jastuqet dhjamor t
nyjtimeve.
Lidhset nyjtore (ligamenta) formohen nga tufat paralele t indit fibroz t fort me
fijet kolagjene dhe elastike. Lidhset gjinden edhe jasht kapsols nyjtore, kshtu lidhin
dhe i forcojn ndrmjet veti eshtrat, apo buz ashtit tendosin tetivn e muskulit n vendet
ku ato kalojn mbi nyjtim. Kshtu tetiva e tendosur mund t prcjell forcn muskulare
n nyjtimin e largt (kt shembull e ilustrojn tetivat e muskujve t cilt shtrijn apo
prkulin gishtat).
Qeskat jargore (bursae synoviales) rndom jan t vendosura n afrsi t
nyjtimeve dhe gjenden nn lkur apo n thellsi ku ekziston ndonj dridhje e indit
mbshtets. Qeskat jargore jan t mbushura me lng jargor jo t dendur dhe e mbrojn
indin nga formacionet e forta (ashti), kshtu zvoglojn dridhjet dhe lehtsojn lvizjet
psh. t tetivave muskulare. Qeskat jargore m s shpeshti gjenden n regjionin e nyjtimit
t krahut dhe t gjurit, ndrsa disa qeska jargore mund t lidhen me zgavrn nyjtore.
Formacionet fibrokartilagjinoze t nyjtimeve shtyhen gjat lvizjeve t ndryshme
n thellsi ndrmjet eshtrave dhe kshtu zvoglojn dridhjet. Atje ku faqet nyjtore nuk
jan n kontekst me t gjitha pozitat e eshtrave t nyjtuar gjenden rrasat nyjtore (disci
articulares) t cilt jan pllaka lidhorokrcore t vendosura n zgavrn nyjtore (psh.

32
nyjtimet e boshtit kurrizor). Adaptimin e faqeve nyjtore mund ta rrisin edhe menisqet
nyjtore (menisci articulares) t cilt gjenden n brendsi t nyjtimit t gjurit.
Sipas forms s faqeve nyjtore, llojit dhe amplituds s lvizjes nyjtimet radhiten
n: nyjtimet e rrafshta, ikrikore, kndore, shalore, vezake dhe sferike.
Nyjtimet e rrafshta (articulationes planae) i kan rndom faqet nyjtore t
rrafshta t cilat ndrmjet veti lvizin duke rrshqitur njra ndaj tjetrs. Lvizshmria
sht e vogl dhe e kufizuar nga lidhset. Kto nyjtime gjenden ndrmjet disa eshtrave
t trins s shuplaks dhe shputs.
Nyjtimet shulore (articulationes trochoideae) i kan trupat nyjtor n form t
pjesve t cilindrit t plot por t zgavrt t cilt jan t vendosur n drejtim t boshtit
gjatsor t ashtit dhe kshtu mundsojn rrotullimin. Kto nyjtime gjenden ndrmjet
rrezorit dhe llans (articulatio radioulnaris) si dhe ndrmjet atlasit dhe dhmbit t aksisit
(articulatio atlantoaxialis mediana).
Nyjtimet ikrikore (ginglimus) kan trupat nyjtore n form t pjesve t cilindrit
t plot por t zgavrt, t cilt jan t vendosur trnsvesal n raport me boshtin gjatsor t
ashtit, kshtu mundsojn lakimin dhe shtrirjen. Kto lloje t nyjtimeve gjenden n
nyjtimin e gjurit dhe t brrylit (articulatio genus et cubiti).
Nyjtimi shalor (articulatio sellaris) i ka faqet nyjtore n njrin drejtim konkave
ndrsa n drejtim e kundrt vertikal jan konvekse. T vendosura n kt mnyr trupat
nyjtor mundsojn lvizjet n t gjitha drejtimet, prve rrotullimit, dhe jan t
prkufizuara vetm nga lidhset. Ky nyjtim gjendet ndrmjet ashtit t par t trins s
shuplaks dhe ashtit trapez.
Nyjtimi elipsoid (articulatio ellipsoidea) formohet nga trupi nyjtor me thellim t
cekt eliptik dhe nga trupi tjetr nyjtor me ngritje t ngjajshme ashtrore. Lvizjet jan t
mundshme n t gjitha drejtimet, prve rrotullimit, dhe prkufizohen vetm nga lidhset.
Kshtu jan: nyjtimi i shuplaks (articulatio radiocarpea) dhe nyjtimi ndrmjet ashtit
zverkot dhe atlasit (articxulatio atlantoccipitalis).
Nyjtimi rruzullor (articulatio spheroidea) ka faqen nyjtore n form t rruzullit t
zgavrt, ndrsa trupi nyjtor tjetr sht pjes e rruzullit t plot. Lvizjet n kt nyjtim
jan t mundshme n t gjitha drejtimet. Nyjtime t ktilla jan: nyjtimi i krahut
(articulatio humeri) dhe nyjtimi i kofshs (articulatio coxae).
Gjat lvizjes s eshtrave n nyjtime dallojm lvizje t ndryshme t pjesve t
trupit t njeriut:
1. Prkulja (flexio) sht lvizje kur dy eshtra ndrmjet veti sa m tepr t mbyllin
kndin lvizin ashtuq skajet e kundrta t eshtrave ndrmejt veti afrohen.
2. Shtrirja (extensio) sht lvizje kur skajet e kundrta t eshtrave largohen
ndrmjet veti, ndrsa kndi ndrmjet eshtrave rritet. Kjo vlen edhe pr trupin dhe
dallojm anteflexio, prkulja e trupit nga prpara, lateroflexio- lakimi anash dhe
retroflexio-prkulja e trupit nga prapa.
3. Afrimi (adductio) sht lvizje kur pjest e trupit i afrohen rrafshit midisor apo
njra kah tjetra (psh. gishtat).
4. Largimi (abductio) sht lvizje gjat s cils pjest e trupit largohen nga rrafshi
midisor apo nja nga tjetra.
5. Rrotullimi (rotatio) sht lvizja e eshtrave prreth boshtit gjatsor t tyre. Gjat
ksaj ekzistojn lvizje t veanta t eshtrave t parakrahut; supinatio sht vendosja e

33
shuplaks me faqen pllmbore nga lart, ndrsa pronatio sht vendosja e shuplaks me
faqen pllmbore nga posht.
6. Lvizja rrethore (circumductio) sht lvizje te e cila pjesa e larguar prshkruan
rrethin e bazs s ashtit maja e t cilit gjendet n nyjtim (psh. lvizja rrethore e
gjymtyrs s siprme t shtrir n nyjtimin e karahut).
Pr mbajtjen e funksionit dhe trsis s nyjtimit nevojitet lvizje e shpesht.
Ndrrimi i kushteve dhe lvizjet shkaktojn edhe ndrrimet e faqeve nyjtore si dhe
ndrtimin e tr nyjtimit. Nqoftse n nyjtim kryhen lvizje t mdha aktive apo
pasive, nyjtimi me koh i adaptohet funksionit t rinj dhe kjo sht adaptimi i nyjtimit.
Nyjtimet e gjymtyrs s siprme (artt. membri superioris)
Nyjtimet e gjymtyrs s siprme ndahen n: nyjtimet e brezit t krahut (artt.
cinguli pectorales) dhe nyjtimet e pjess s lvizshme t krahut (artt. membri superioris
liberi).
Nyjtimet e brezit t krahut (artt. cinguli pectorales)

N nyjtimet e brezit t krahut bjn pjes: nyjtimi parzmo-kularthor (articulatio

sternoclavicularis), nyjtimi kulartho-akromial (art. acromioclavicularis) dhe lidhset
fibroze lig. coracoclaviculare dhe lig. coracoacromiale.
Nyjtimi parzmo-kularthor (art. sternoclavicularis)
Nyjtimi parzmo-kularthor (art. sternoclavicularis) sht nyjtim i lvizshm i cili
realizohet ndrmjet mbajtsit t ashtit parzmor (manubrium sterni), kularthit (extremitas
sternalis claviculae) dhe krcs s brinjs s par (cartilago costae I).
Faqet nyjtore (facies articulares): N ashtin parzmor sht gdhendsja kularthore
(incisura clavicularis), kurse n kularth sht faqja nyjtore parzmore e kularthit (facies
articularis sternalis). Ndrmjet faqeve nyjtore gjendet rrasa nyjtore (discus
articularis), e cila e ndan zgavrn nyjtore (cavitas articularis) n dy pjes plotsisht t
ndara. Kapsola nyjtore (capsula articularis), e prkufizon zgavrn nyjtore (cavitas
articularis) dhe i lidh t gjitha elementet e nyjtimit n nj trsi morfologjike dhe
funksionale. Ajo prbhet nga cipa e brendshme (membrana synovialis) dhe e jashtme
lidhore (membrana fibrosa). Nga prpara, kapsola nyjtore, prforcohet nga lidhsja e
prparme parzmo-kularthore (lig. sternoclaviculare anterius) ndrsa nga prapa nga
lidhsja e pasme parzmo-kularthore (lig. sternoclaviculare posterius) e cila sht m e
fort dhe m e trash. Faqja e siprme e kapsols nyjtore prforcohet nga lidhsja
harkore ndrkularthore (lig. interclaviculare), ndrsa faqja e poshtme e saj prforcohet
me lidhsen e fort brinjoro-kularthore (lig. costoclaviculare).
Lvizjet n art. sternoclavicularis kryhen n tri rrafshe, por me amplitud t
kufizuar. Prgjat boshtit sagjital kryhen lvizjet e ngritjes dhe lshimit t supit, n kt
rast kularthi sillet si lloz i dyfisht ku si pik mbshtetse shrben lig. costoclaviculare.
Lvizjet e rrotullimit (rotatio) jan mjaft t kufizuara dhe kryhen gjat boshtit gjatsor
ose transverzal t nyjtimit. Prgjat boshtit vertikal t nyjtimit kryhen lvizjet e supit
prpara dhe prapa. T gjitha lvizjet jan t koordinuara me lvizjet e brezit t krahut.
Nyjtimi akromio-kularthor (articulatio acromiclavicularis)
Nyjtimi akromio-kularthor (articulatio acromiclavicularis) sht nyjtim i
rrafsht (art. plana) i cili realizohet ndrmjet skajit ansor t kularthit (extremitas
acromialis claviculae) dhe zgjatimit ansor t shpatulls (acromion).
Faqet nyjtore (facies articulares): faqja nyjtore e kularthit (facies articularis
acromialis) dhe faqja nyjtore e akromionit (facies articularis acromii). Ndrmjet faqeve

34
nyjtore gjendet rrasa nyjtore (discus articularis) e cila e ndan zgavrn nyjtore n dy
pjes plotsisht t ndara.
Kapsola nyjtore (capsula articularis) nga lart prforcohet nga lidhsja e fort
akromiokularthore e siprme (lig. acromioclaviculare superius), ndrsa nga posht nga
lidhsja m e dobt, por me t njjtin emr (lig. acromioclaviculare inferius). Nga
prpara nyjtimin e prforcon muskuli deltoid, ndrsa nga prapa muskuli trapez.
Lidhsja sqepo-kularthore (lig. coracoclaviculare) ka ndikim t veant n statikn
dhe funksionin e tij. Kjo lidhse prbhet nga dy tufa: lig. conoideum, tufa e pasme t
jashtme, dhe lig. trapezoideum, tufa e prparme t brendshme, t cilat fillojn nga
zgjatimi sqepor i shpatulls (processus coracoideus), shtrihen nga lart, jasht dhe pak
prapa dhe prfundojn n tuberculum conoideum et linea trapezoidea n faqen e poshtme
t kularthit.
N nyjtimin akromio-kularthor kryhen lvizjet e kufizuara rrshqitse n t gjitha
drejtimet, por m t shprehura jan ato nga lart dhe posht, gjithmon t shoqruara me
lvizjet e nyjtimit parzmo-kularthor (art. sternoclavicularis).
Lidhset e veanta t shaptulls
N regjionin e shpatulls gjenden tri lidhse fibroze t veanta, t ndara, t cilat
lidhin disa pjes t shpatulls, por nuk jan n lidhje direkte funksionale me asnj
nyjtim. Kto lidhse jan: lidhsja sqepo-akromiale (lig. coracoacromiale), lidhsja
gjersore e siprme e shpatulls (lig. transversum scapulae superius) dhe lidhsja
gjersore e poshtme e shaptulls (lig. transversum scapulae inferius).
Lidhsja sqepo-akromiale (lig. coracoacromiale) sht nj pllak e fort fibroze,
trekndshe, e cila nga zgjatimi sqepor i shpatulls (processus coracoideus) shkon deri n
akromion. Mbi kt lidhse gjendet muskuli deltoid (m. deltoideus), ndrsa nn t gjendet
kapsola nyjtore e nyjtimit t krahut, n t ciln sht e vendosur qeska jargore e
muskulit deltoid (bursa subdeltoidea).
Lidhsja gjersore e siprme e shpatulls (lig. transversum scapulae superius) i
lidh skajet e gdhendss s shpatulls (incisura scapulae) dhe e shndrron ate n vrimn
me t njjtin emr, npr t ciln kalon nervi mbishpatullor (n. suprascapularis), kurse
mbi lidhsen kalojn ent mbishpatullore t gjakut (a.v. suprascapularis).
Lidhsja gjersore e poshtme e shpatulls (lig. tranversum scapulae inferius)
shtrihet nga buza ansore e shpins s shpatulls (spina scapulae) deri te skaji i poshtm i
grops nyjtore (cavitas glenoidalis). Kjo lidhse s bashku me pjesn prkatse t qafs
s shpatulls prkufizon vrimn, npr t ciln kalojn elementet neurovaskulare
mbishpatullore (a. v. n. suprascapularis).
Nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s siprme
(artt. membri superioris liberi)
N nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s siprme bjn pjes: nyjtimi i krahut
(art. humeri), nyjtimi i brrylit (art. cubiti), nyjtimi rrezoro-trinor (art. radiocarpalis),
nyjtimet e eshtrave t parakrahut (articulatio radio-ulnaris proximalis et distalis) dhe
nyjtimet e shuplaks (artt. manus).
Nyjtimi i krahut (articulatio humeri)
Nyjtimi i krahut (art. humeri) paraqet nyjtimin t lvizshm, sferik i cili
realizohet ndrmjet shpatulls (scapula) dhe ashtit t krahut (humerus).
Faqet nyjtore (facies articulares): n shpatull faqe nyjtore sht gropa nyjtore
(cavitas glenoidalis), e cila gjendet n kndin ansor t shpatulls dhe n humerus faqe

35
nyjtore sht koka e tij (caput humeri). Faqet nyjtore jan t mbuluara nga krca
hialine. N nyjtimin e krahut ekziston nj disproporcion i dukshm ndrmjet faqeve
nyjtore, i cili pjesrisht korigjohet nga buza nyjtore (labrum glenoidale). Buza nyjtore
ka form t prizms trifaqsore, njra faqe e t cilit ngjitet pr buzn rrethore t grops
nyjtore (cavitas glenoidalis). Faqja e brendshme sht m e gjer, e lir dhe leht
konkave, e mbuluar me krcn nyjtore, kshtu n mnyr direkte e vazhdon, e rrit dhe e
thellon faqen nyjtore t shpatulls (cavitas glenoidalis).
Kapsola nyjtore (capsula articularis) sht e gjer, e flashkt, vende vende e
rrudhur. Cipa fijore e kapsols nyjtore (membrana fibrosa) n faqen e siprme dhe t
poshtme t saj, sht e fort dhe e trash. Nga faqja e pasme, e sidomos nga ajo e
prparme ndrmjet lidhseve t nyjtimit cipa fijore sht e holl dhe kto vende
paraqesin pika t dobta t nyjtimit t krahut. Cipa jargore (membrana synovialis) e
mbshtjell faqen e brendshme t kapsols nyjtore dhe t gjitha pjest ashtrore t cilat
gjenden n zgavrn nyjtore e nuk jan t mbuluara me krcn nyjtore. Prve ktyre,
kjo cip n trsi mbshtjell edhe skajin e siprm t tetivs s koks s gjat t muskulit
dykrersh t krahut (caput longum m. biceps brachii), e cila kalon npr zgavrn
nyjtore, dhe rreth saj formon mbshtjellsin jargor (vagina synovialis intertubercularis)
i cili gjendet n hullin ndrgungore (sulcus intertubercularis).
Lidhset nyjtore prforcojn kapsoln nyjtore nga faqja e siprme dhe e
prparme dhe kan rol pasiv n mbajtjen e stabilitetit t nyjtimit. Lidhsja sqeporohumerale (lig. coracohumerale) fillon nga baza dhe buza e pasme e zgjatimit sqepor t
shpatulls (processus coracoideus), shtrihet anash dhe posht, kalon npr faqn e
siprme t nyjtimit dhe prfundon me tufa t veanta n gungn e madhe dhe t vogl t
humerusit (tuberculum majus et minus humeri). Kjo lidhse e fort fibroze e prforcon
faqen e siprme dhe nj pjes t faqes s prparme t kapsols nyjtore, fikson kokn e
ashtit t krahut n gropn nyjtore t shpatulls, nuk lejon rrshqitjen e saj gjat
qndrimit drejt, kshtu siguron stabilitetin e nyjtimit. Lidhset kraho-nyjtore (ligg.
glenohumeralia) prforcojn faqen e prparme t kapsols nyjtore. Kto jan tri lidhse
me emr t njejt (lig. glenohumerale superius, medium et inferius) t cilat fillojn nga
faqja e prparme e buzs s grops nyjtore (cavitas glenoidalis). Lidhsja e siprme
shtrihet anash dhe lart duke prfunduar n buzn e siprme t gungs s vogl
(tuberculum minus humeri), lidhsja e mesme shkon deri te pjesa e siprme e kreshts s
ksaj gunge (crista tuberculi minoris), ndrsa lidhsja e poshtme prfundon n qafn
kirurgjike t ashtit t krahut (collum chirurgicum humeri). Ndrmjet lidhses s mesme
dhe t poshtme glenohumerale, kapsola nyjtore sht shum e holl dhe paraqet pikn e
dobt t nyjtimit t krahut, n kt vend shpesh vjen deri te dislokimi. Faqen e pasme t
kapsols nyjtore, e cila gjithashtu sht e dobt, e prforcojn tetivat e muskujve prreth.
Plkyerjet m t shpeshta jan n nyjtimin e krahut. Ato mund t ndahen n
plkyerje t prparme dhe t pasme. Plkyerjet e prparme sipas pozits s koks s
humerusit ndahen n ato subkorakoidale dhe subglenoidale.
N mbajtjen e stabilitetit dhe funksionimin e nyjtimit pve kapsols nyjtore dhe
lidhseve, rol t madh kan muskujt t cilt rrethojn nyjtimin dhe paraqesin lidhset
aktive t tij.Tetivat prfundimtare t muskujve t cilt ngjiten n skajin e siprm t
humerusit, tetivat periartikulare pjesrisht ngjiten edhe n kapsoln nyjtore dhe n
kt mnyr e prforcojn dhe e tendosin at. Rndsi t veant pr nyjtimin e krahut
ka muskuli deltoid (m. deltoideus), i cili formon mbshtjellsin muskular, duke mbuluar

36
faqen e siprme, t prparme dhe t pasme t nyjtimit, prve ksaj ky muskul mban
stabilitetin e tij dhe mundson lvizjet me amplitud m t madhe.
Nyjtimi i krahut sht nyjtimi m i lvizshm. Lvizjet bhen rreth boshtit
horizontal, sagjital dhe vertikal. Rreth boshtit horizontal bhen lvizjet e prkuljes
(flexio) dhe shtrirjes (extensio), rreth boshtit sagjital lvizjet e largimit (abductio) dhe
afrimit (adductio) dhe rreth boshtit vertikal bhet rrotullimi i jashtm, i brendshm dhe
lvizja rrethore (circumductio).
Nyjtimi i brrylit (articulatio cubiti)
Nyjtimi i brrylit sht nyjtim i prbr (art. composita) i cili realizohet nga skaji
i poshtm i ashtit t krahut (extremitas inferior humeri) dhe nga skajet e siprme t
rrezorit dhe llans (extremitas superior radii et ulnae). Kshtu formohen tri nyjtime:
nyjtimi humeroradial (art. humeroradialis), nyjtimi humeroulnar (art. humeroulnaris)
dhe nyjtimi rrezo-llanor i siprm (art. radioulnaris proximalis). Kto tri nyjtime kan
zgavrn nyjtore, kapsoln nyjtore dhe lidhset nyjtore t prbashkta, dhe paraqesin
nj trsi morfologjike.
N nyjtimin humeroradial (art. humeroradialis) faqet nyjtore jan, kokza e
ashtit t krahut (capitulum humeri) dhe gropza e koks s rrezorit (fovea capitis radii).
N nyjtimin humeroulnar (art. humeroulnaris) faqet nyjtore jan: ikriku i ashtit t
krahut (trochlea humeri) dhe gdhendsja ikrikore e llans (incisura trochlearis ulnae)
kurse n nyjtimin rrezo-llanor t siprm (art. radioulnaris proximalis) ato jan: faqja
nyjtore rrethore e koks s rrezorit (circumferentia articularis radii) dhe gdhendsja
rrezore e llans (incisura radialis ulnae). Kapsola nyjtore (capsula articularis) sht e
prbashkt.
Kapsoln nyjtore e prforcojn tri lidhse t forta, dy gjatsore dhe nj gjersore
(lig. anulare radii). Lidhsja ansore rrezore (lig. collaterale radiale) ka form t
trekndshit, fillon nga mbinyelli ansor i humerusit, shtrihet nga posht n form t tri
tufave t cilat ngjiten n zgjatimin kunoror t llans, n lidhsen unazore rrezore dhe n
olekranon. Kjo lidhse prforcon nyjtimin e brrylit nga faqja ansore duke i mundsuar
lvizje t lira koks s rrezorit. Lidhsja e brendshme ansore (lig. collaterale ulnare)
gjithashtu ka form trekndshi, me majn e saj ngjitet n mbinyellin e brendshm t
ashtit t krahut, shtrihet nga posht dhe ndahet n tufn e prparme dhe t pasme. Tufa e
prparme e saj ngjitet n zgjatimin kunoror t llans (processus coronoideus) ndrsa tufa
e pasme ngjitet n pjesn e brendshme t zgjatimit llanor t llans (olecranon). Lidhsja
unazore e rrezorit (lig. anulare radii) sht nj formacion i fort fibroz n form t konit
t cunguar, siprfaqja e brendshme e saj sht e mbuluar me krcn nyjtore kshtu e bn
pjesn m t madhe t faqes nyjtore e cila i prgjigjet circumferentia articularis radii.
Lidhsja unazore e prqafon kokn e rrezorit dhe e mban t puthitur fort pr
gdhendsen rrezore t llans (incisura radialis ulnae), kshtu mban stabilitetin e
nyjtimit rrezo-llanor t siprm (art. radioulnaris proximalis).
N nyjtimin e brrylit ekzistojn rndom dy pjes funksionale. Nyjtimet e ashtit
t krahut me rrezorin dhe llann (art. humeroradialis et art. humeroulnaris) jan nyjtime
t tipit ikrikor (ginglimus) n t cilt kryhen lvizjet e prkuljes (flexio) dhe shtrirjes
(extensio) s parakrahut ndaj krahut. Kto lvizje kryhen rreth boshtit horizontal
praktikisht n nyjtimin humeroulnar, koka e rrezorit e lidhur fort pr llann vetm
rrshqet prgjat kokzs s ashtit t krahut. N nyjtimin e siprm rrezo-llanor (art.
radioulnaris proximalis) bhen lvizjet rreth boshtit gjatsor t parakrahut: jashtkthimi

37
(supinatio) dhe brendakthimi (pronatio). Gjat ktyre lvizjeve koka e rrezorit rrotullohet
n vend, duke mos e ndrruar pozitn, ndrsa skaji i poshtm i rrezorit bn lvizje
gjysmrrethore rreth llans s palvizshme.
Cipa ndrashtrore e parakrahut (membrana interossea antebrachii)
Cipa ndrashtrore e parakrahut (membrana interossea antebrachii) sht nj cip
fibroze e gjer, e fort, e rrafsht dhe e mbyll hapsirn ndrmjet rrezorit dhe llans
duke u ngjitur n buzt ndrashtrore t tyre (margo interosseus radii et ulnae). Fijet
fibroze t ksaj cipe jan t drejtuara nga buza ndrashtrore e rrezorit teposht dhe brenda
kah llana duke formuar sindesmozn rrezo-llanore. Gjersin m t madhe e ka n pjesn
e mesme t saj. N pjesn e poshtme t cips gjendet vrima npr t ciln kalojn
elementet neurovaskulare t prparme n faqen e pasme t parakrahut. N faqen e
prparme dhe t pasme t saj ngjiten muskujt e thell t lozhs prkatse. Funksioni m i
rndsishm i cips sht bashklidhja e rrezorit dhe llans n nj trsi funksionale.
Nyjtimi rrezo-llanor i poshtm (articulatio radioulnaris distalis)
Nyjtimi rrezo-llanor i poshtm (articulatio radioulnaris distalis) bn lidhjen e
skajeve t poshtme t rrezorit dhe llans.
Faqet nyjtore (facies articulares)jan: koka e llans, gdhendsja llanore e
rrezorit (incisura ulnaris radii) n faqen e brendshme t skajit t poshtm t rrezorit dhe
faqja e siprme e rrass nyjtore. Rrasa nyjtore ka form trekndshe dhe gjendet brenda
nyjtimit radioulnar t poshtm e cila plotson faqen nyjtore konkave t rrezorit dhe e
ndan plotsisht faqen nyjtore t koks s llans nga ashti hnor dhe trekndsh i trins
s shuplaks. Faqja e siprme e saj sht faqe nyjtore e nyjtimit rrezo-llanor t
poshtm, ndrsa faqja e poshtme i takon nyjtimit ndrmjet eshtrave t parakrahut dhe
trins s shuplaks. Kapsola njtore (capsula articularis) sht e madhe dhe mjaft e fort.
Cipa fibroze (membrana fibrosa) e saj fillon nga buzt e faqeve nyjtore t rrezorit dhe
llans, kalon npr buzn e prparme dhe t pasme t rrass nyjtore dhe vazhdon me
cipn fibroze t kapsols nyjtore t nyjtimit rrezoro-tejtrinor (art. radiocarpalis). Cipa
jargore (membrana synovialis) e kapsols nyjtore gjendet nn cipn fibroze, e mbyll
plotsisht zgavrn nyjtore dhe vazhdon lart ndrmjet rrezorit dhe llans n xhepin e
verbt (recessus sacciformis inferior).
Nyjtimet e shuplaks (artt. manus)
N nyjtimet e shuplaks marrin pjes: nyjtimi i siprm i paratrins s shuplaks
(articulatio radiocarpalis), nyjtimi i poshtm i paratrins s shuplaks (articulatio
mediocarpalis), nyjtimet paratrinoro-trinor t shuplaks (artt. carpometacarpales),
nyjtimet e eshtrave t trins me falangjet e gishtave (artt. metacarpophalangeales) dhe
nyjtimet ndrmjet falangjeve t gishtave (artt. interphalangeales).
Nyjtimi i siprm i paratrins s shuplaks (articulatio radiocarpalis)
Nyjtimi i siprm i paratrins s shuplaks (articulatio radiocarpalis) sht nyjtim
i lvizshm, i cili realizohet nga, skaji i poshtm i rrezorit (extremitas distalis radii), rrasa
nyjtore (discus articularis) dhe tre eshtra t rendit proksimal t paratrins s shuplaks
(os scaphoideum, os lunatum, os triquetrum).
Faqet nyjtore (facies articulares), faqen e siprme nyjtore e bjn: skaji i
poshtm i rrezorit n t cilin gjendet faqja nyjtore konkave (facies articularis carpalis),
faqja e poshtme e rrass nyjtore e cila sht e vendosur ndrmjet koks s llans (caput
ulnae) dhe dy eshtrave t rendit proksimal t eshtrave t paratrins s shuplaks (os
lunatum dhe os triquetrum), kurse faqen e poshtme nyjtore e bjn eshtrat e rendit t

38
siprm t paratrins, prve ashtit bizelor. Faqja nyjtore e rrezorit nyjtohet me ashtin
lundrak dhe me pjesn ansore m t madhe t ashtit hnor (os lunatum), ndrsa faqja e
poshtme e rrass nyjtore (discus articularis), nyjtohet me pjesn e brendshme m t
vogl t ashtit hnor dhe me ashtin tredegsh (os triquetrum).
Kapsola nyjtore prforcohet nga lidhset fibroze, t cilat gjenden, prpara, prapa
dhe anash saj. Lidhsja e prparme rrezo-paratrinore (lig. radiocarpeum palmare) e
prforcon kapsoln nyjtore nga faqja e prparme e saj. Lidhsja llanoro-paratrinore (lig.
ulnocarpeum) gjithashtu gjendet nga faqja e prparme e kapsols nyjtore. Lidhsja e
pasme rrezo-paratrinore (lig. radiocarpeum dorsale) sht m e dobt se lidhset e
prparme dhe e prforcon kapsolen nyjtore nga faqja e pasme e saj. Kapsoln nyjtore e
prforcojn edhe dy lidhse ansore: lidhsja e brendshme (lig. collaterale carpi ulnare)
dhe e jashtme ansore (lig. collaterale carpi radiale) e shuplaks. Lidhsja e brendshme
ansore sht m e fort se ajo e jashtme.
Nyjtimi i poshtm i paratrins s shuplaks (articulatio mediocarpea/
mediocarpalis)
Ky nyjtim realizohet ndrmjet eshtrave paratrinor t rendit t siprm dhe t
poshtm dhe ka formn e germs S t zgjatur t vendosur n drejtim gjersor. Eshtrat
paratrinor nyjtohen ndrmjet veti me faqet e tyre nyjtore t rrafshta t cilat
mundsojn lvizjet minimale rrshqitse dhe jan t prforcuara me an t lidhseve
(ligg. intercarpea palmaria, dorsalia et interossea). Lidhset m t forta jan lidhset e
prparme, t cilat shtrihen n form t rrezeve nga ashti kokzor (os capitatum), me
emrin lidhsja rrezore (lig. radiatum).
Nyjtimi i siprm dhe i poshtm i paratrins s shuplaks paraqet nj trsi
funksionale t pandar. N kt nyjtim kryhen lvizjet e prkuljes (flexio), shtrirjes
(extensio), afrimit (adductio), largimit (abductio) dhe lvizja rrethore (circumductio).
Lvizjet e shtrirjes dhe afrimit kan amplitud m t madhe. Prkulja pllmbore,
fleksioni palmar, si dhe shtrirja, fleksioni dorzal, kryhen rreth dy boshteve gjersor.
Boshti i nyjtimit t paratrins (art. radiocarpalis) kalon npr ashtin hnor (os lunatum)
ndrsa boshti gjersor i nyjtimit t poshtm t paratrins (art. mediocarpalis) kalon
npr skajin e siprm t ashtit kokzor (os capitatum). Prkulja kryesisht kryhet n
nyjtimin e siprm (art. radiocarpalis), shtrirja n nyjtimin e poshtm (art.
mediocarpalis).
Nyjtimet e eshtrave t shuplaks ndahen n tri grupe: nyjtimet e eshtrave
tejtrinor (carpus), nyjtimet e eshtrave trinor (metacarpus) dhe nyjtimet e gishtave t
shuplaks (digiti manus).
Nyjtimet e eshtrave paratrinor (articulationes intercapales)
N kt grup t nyjtimeve bjn pjes: nyjtimet ndrmjet eshtrave paratrinor t
rendit proksimal, nyjtimet ndrmjet eshtrave paratrinor t rendit distal dhe nyjtimi
midisor i paratrins s shuplaks.
Nyjtimet ndrmjet eshtrave paratrinor t rendit proksimal jan nyjtimet ndrmjet
faqeve t rrafshta t eshtrave fqinj (os scaphoideum, os lunatum, os triquetrum) si dhe
nyjtimi ndrmjet ashtit tredegsh dhe bizelor (articulatio pisiformis). Te nyjtimet q
nuk kan cip fibroze, ekzistojn lidhset e forta: t prparme (ligg. intercarpea
palmaria), t pasme (ligg. intercarpea dorsalia) dhe lidhset ndrashtrore (ligg.
intercarpea interossea). Kapsoln nyjtore te nyjtimi n mes ashtit tredegsh dhe bizelor

39
e prforcojn zgjatimet e tetivs s muskulit prkuls t brendshm t shuplaks
(m. flexor carpi ulnaris), n realitet lig. pisohamatum dhe lig. pisometacarpeum.
Nyjtimet n mes eshtrave t rendit distal t paratrins s shuplaks lidhin faqet
nyjtore t eshtrave t ktij rendi (os trapezium, os trapezoideum, os capitatum dhe os
hamatum). Faqet kontaktuese t ktyre eshtrave, ndrtojn tri nyjtime, t cilat nuk kan
cip fibroze t kapsols nyjtore, por eshtrat jan t lidhur mes veti nprmjet lidhseve
t shkurta dhe t forta: t prparme (ligg. intercarpea palmaria), t pasme (ligg.
intercarpea dorsalia) dhe ndrashtrore (ligg. intercarpea interossea).
Nyjtimi midisor paratrinor (art. mediocarpea) i lidh eshtrat paratrinor t rendit
proksimal dhe distal q n trsi ka formen e germs S t zgjatur. Faqet nyjtore t
siprme i bjn, faqet e poshtme t ashtit lundrak, hnor dhe tredegsh, ndrsa faqet e
poshtme i bjn, faqet e siprme t ashtit trapez, trapezoid, kokzor dhe grepor. Ky
nyjtim ka kapsoln nyjtore (capsula articularis)e cila sht e prforcuar me lidhset e
prparme (ligg. intercarpea palmaria), t pasme (ligg. intercarpea dorsalia) dhe ansore
(ligg. collateralia).
Nyjtimet e eshtrave trinor
N kto nyjtime marrin pjes nyjtimet ndrmjet eshtrave paratrinor dhe trinor
(articulationes carpometacarpea), nyjtimet ndrmjet eshtrave trinor (articulationes
intermetacarpeae) dhe nyjtimet ndrmjet eshtrave trinor me falanget e para t gishtave
t shuplaks (articulationes metacarpophalangeae).
Nyjtimet ndrmjet eshtrave paratrinor dhe trinor (articulationes
carpometacarpeae) prfshijn dy nyjtime, t cilat lidhin eshtrat paratrinor t rendit
distal me eshtrat trinor. Nyjtimi i paratrins me ashtin e par trinor (art.
carpometacarpea pollicis) sht nyjtimi ndrmjet ashtit trapez (os trapezium) dhe ashtit
t par trinor dhe i takon nyjtimeve shalore (art. sellaris). Ky nyjtim ka kapsoln
nyjtore, e cila sht e holl dhe e prforcuar me fijet e prparme, t pasme dhe ansore.
N kt nyjtim kryhen lvizjet e prkuljes (flexio), shtrirjes (extensio), largimit
(abductio), afrimit (adductio), lvizjes rrethore (circumductio) dhe lvizjet e
kundrvnies s gishtit t madh ndaj majeve t gishtave t tjer (oppositio) e cila paraqet
lvizjen karakteristike vetm pr njeriun.
Nyjtimi i paratrins me katr eshtrat e fundit trinor (artt. carpometacarpeae),
prbhet nga nyjtimet t cilat lidhin eshtrat paratrinor t rendit distal me eshtrat trinor
II, III, IV dhe V. Faqet nyjtore n eshtrat paratrinor jan faqet e poshtme t ashtit
trapezoid, kokzor, grepor dhe pjesa e poshtme e faqs s brendshme t ashtit trapez,
ndrsa faqet nyjtore n eshtrat trinor jan faqet e siprme t bazave t ashtit II, III, IV
dhe V trinor. Kapsola nyjtore sht e prbashkt pr t gjith eshtrat e nyjtuar dhe cipa
fibroze e saj sht e prforcuar me lidhset e prparme (ligg. metacarpea palmaria), t
pasme (ligg. metacarpea dorsalia) dhe me lidhset ndrashtrore (ligg. metacarpea
interossea). Cipa jargore (membrana synovialis) paraqet pr do njrin nga kta nyjtime,
zgjatim t cips jargore ndrmjet paratrins dhe trins s shuplaks.
Nyjtimin ndrmjet kokave t eshtrave trinor e bn shiriti lidhor i fort (lig.
metacarpeum transversum) i cili kalon npr faqet e prparme t kokave t katr eshtrave
t fundit trinor. Kjo lidhse paraqet buzn e poshtme t trash t fashs s thell
pllmbore.
Nyjtimet e eshtrave trinor me falanget e para t gishtave (artt.
metacarpophalangeae) lidhin kokat e eshtrave trinor me falanget proksimale t gishtave.

40
Kto nyjtime kan kapsoln e vet nyjtore e cila sht e prforcuar nga prpara me (ligg.
metacarpophalangeae palmaria), anash nga lidhset ansore (ligg. collateralia) ndrsa
nga faqja e pasme e kapsols nyjtore shtrihen zgjerimet e tetivave t muskujve shtrirs t
gishtave. N kto nyjtime kryhen lvizjet e prkuljes, shtrirjes, largimit, afrimit dhe
lvizjes rrethore t falangeve t para t gishtave t shuplaks.
Nyjtimet e falangeve t gishtave ndrmjet veti (artt. interphalangeae) lidhin
falanget e siprme me ato t mesme dhe falanget e mesme me falanget distale t gishtave
t shuplaks. T gjitha kto nyjtime kan kapsoln nyjtore e cila sht e prforcuar nga
lidhset e shkurtra dhe t forta, lidhset e prparme (ligg. interphalangea palmaria),
lidhset ansore (ligg. interphalangea collateralia), ndrsa funksionin e lidhseve t
pasme e kryejn tetivat e muskujve shtrirs t gishtave. Pasiq kto nyjtime i takojn
nyjtimeve ikrikore (ginglimus) n ato kryhen lvizjet e prkuljes (flexio) dhe shtrirjes
(extensio).
Nyjtimet e kafazit t kraharorit
Nyjtimet e shtylls kurrizore jan: lidhjet e trupave t rruazave-unazave, nyjtimet
e zgjatimeve nyjtore, lidhjet e harqeve rruazore dhe lidhset fijore t zgjatimeve
gjersore dhe shpinore t rruazave.
Lidhjet e trupave t rruazave.
Lidhja e trupave t rruazave (symphysis intervertebralis).
Faqet nyjtore t trupave t rruazave jan faqja e siprme dhe e poshtme e tyre t
mbuluara me krc t holl.Trupat e rruazave i lidhin rrasat ndrruazore (discus
intervertebralis) dhe lidhset gjatsore (ligg. longitudinalia).
Rrasa ndrruazore (discus intervertebralis) sht nj formacion krcor bikonveks i
cili sht i vendosur ndrmjet dy trupave t rruazave fqinje. N pjesn qafore t shtylls
kurrizore kto rrasa kan form gati t katrkndshit, n pjesn torakale jan n form t
potkoit, ndrsa n pjesn belore kan form veshkore. Faqja ansore, periferike e rrass
ndrruazore sht leht e ngritur n drejtimin vertikal. Rrasat jan m t larta prpara n
pjesn e qafs dhe t belit, ndrsa n pjesn e kraharorit jan lehtsisht m t larta n
pjesn e pasme t tyre, gj e cila i prgjigjet lakesave normale t shtylls rruazore. Rrasat
ndrruazore e prbjn nj t katrtn e gjatsis s shtylls rruazore n trsi.
Rrasa ndrruazore ka pjesn periferike-unazn fijore (annulus fibrosus) dhe
bthamen e but t vendosur n mes (nucleus pulposus). Unaza fijore e bn, pjesn e
fort t rrass ndrruazore e cila e mbron brthamn e but dhe i lidh dy trupat e
rruazave fqinje. Brthama e but ka form vezake dhe sht leht e shtypur. Ka
konzistenc karakteristike t but dhe elastike dhe ka baz t holl fijore dhe rrjetore e
cila prmban nj sasi t madhe t ujit t lidhur.
Lidhset gjatsore t shtylls rruazore: (lig. longitudinale anterius) dhe (lig.
longitudinale posterius) e bjn nj trsi funksionale. Lidhsja e prparme gjatsore
fillon nga harku i prparm i atlasit dhe duke u ngjitur npr trupat e rruazave, prfundon
n faqen e prparme t rruazs s dyt krbishtore. Lidhsja e pasme gjatsore gjindet n
kanalin vertebral dhe ngjitet kryesisht n faqen e pasme t rrasave ndrruazore, sht m
e gjat se ajo e prparme dhe prfundon n ashtin bishtor.
Nyjtimet e zgjatimeve nyjtore
Nyjtimet e zgjatimeve nyjtore (artt. zygapophysiales) jan nyjtime klasike
sinoviale. Faqet nyjtore gjinden n zgjatimet nyjtore t poshtme dhe t siprme
(processus articulares inferior et superior s. zygapophysis) t dy rruazave fqinje t

41
shtylls kurrizore. Faqet t zgjatimeve nyjtore t poshtme jan t kthyera kah prapa dhe
brenda, ndrsa t atyre t siprme kah prpara dhe jasht. Forma e ktyre faqeve nyjtore
ndryshon n pjes t caktuara t shtylls kurrizore. N pjesn qafore ato jan vezake, n
pjesn torakale jan t rrafshta, ndrsa n pjesn belore ato jan cilindrike, faqet e
poshtme jan konvekse ndrsa ato t siprme konkave. T gjitha faqet nyjtore jan t
mbuluara me krcn nyjtore. N buzt e faqeve nyjtore ngjitet kapsola nyjtore
(capsula articularis) e cila e mbyll zgavrn nyjtore (cavitas articularis).
Lidhset e harqeve rruazore
Lidhset e harqeve rruazore (ligg. flava) jan shirita t shkurtr dhe t fort t indit
lidhor elastik me ngjyr t verdh. Kto lidhse ngjiten n faqen e prparme t pjess s
poshtme t nj harku rruazor t siprm dhe prfundojn n buzn e siprme dhe faqen e
pasme t harkut rruazor fqinj t poshtm. Kto lidhse jan gjithmon t shtrnguaratendosura fort dhe bjn shtrirjen-ekstenzionin pasiv t trupit dhe kan rol t
rndsishm n mbajtjen e qndrimit vertikal. Prshkak t humbjes s elasticitetit t tyre,
si pasoj e humbjes s ujit, n pleqri vjen deri te prkulja e pleqris apo krrusja
pleqrore (gibbus senilis).
Lidhset fijore t zgjatimeve gjrsore dhe shpinore.
Lidhset fijore t zgjatimeve gjersore dhe shpinore (ligg. intertransversaria, ligg.
interspinalia et supraspinalia) jan tufa t shkurta t fijeve lidhore t tendosura ndrmjet
zgjatimeve prkatse t dy rruazave fqinje. Kto lidhse jan fijet tetivore t muskujve
me t njjtin emr dhe kan rol t caktuar n fiziologjin e prgjithshme t shtylls
rruazore.
Statika dhe dinamika e shtylls kurrizore.
N pikparje statike shtylla kurrizore e njeriut sht strumbullari i skeletit t tij dhe
boshti mbajts i qndrimit vertikal.
Shtylla kurrizore n gjndje qetsie, te personat e rritur, i ka katr lakesa t nj pas
njshme n rrafshin sagjital, pr kt n prgjithsi ka form karakteristike t germs S t
zgjatur. Pjesa qafore e shtylls kurrizore sht konvekse nga prpara, ndrsa pjesa
torakale e saj sht konvekse nga prapa, pastaj lakesat prsri ndrrohen, pjesa belore
sht konvekse nga prpara, ndrsa pjesa krbishtorobishtore sht konvekse nga prapa.
Konveksitetet e prparme (lordosis cervicalis et lumbalis), si dhe konveksitetet
kompenzatore t pasme (kyphosis thoracalis et sacrococcygea) t shtylls rruazore jan
elemente me rndsi t statiks s saj dhe nj nga kushtet pr mbajtjen e elasticitetit t
saj, ndrsa paraqiten si element i adaptimit pr qndrim vertikal.
Shtylla kurrizore n rrafshin frontal e ka nj lakes t leht me konveksitet n t
djatht n nivel t rruazs s tret dhe t katrt torakale. Kjo lakes torakale (scoliosis)
ka lindur si rezultat i akcionit t muskujve t krahut t djatht dhe si rezultat i pulsacionit
t aorts torakale.
do rruaz n pikparje t baraspeshs dhe raportit ndaj forcs s gravitacionit
toksor, sillet si loz dykrahsh pika mbshtetse e t cilit gjindet n nivel t nyjtimit t
zgjatimeve nyjtore (art. zygapophysialis). Krahun e prparm t lozit e bjn trupat
rruazor t cilt s bashku mbajn peshn e prgjithshme t trupit dhe t ekstremiteteve.
Forca e gravitacionit toksor gjithmon anon nga ajo q sa m tepr ti afroj trupat
rruazore fqinje. Ksaj tendence i kundrvihet s pari rrasa ndrrruazore me trashsin e
saj jo t barabart dhe me brthamn e but. Krahun e pasm t lozit e bjn harqet dhe
zgjatimet rruazore, ndrsa aparati lidhor i tyre paraqet pjesn e dyt t sistemit i cili

42
mban raportin e prhershm ndrmjet dy rruazave fqinje dhe njkohsisht i jep gjith
shtylls rruazore rezistencn elastike t nevojshme pr rolin e boshtit pr gjith trupin e
njeriut.
N aspektin dinamik shtylla rruazore sillet si nj nyjtim i prgjithshm me tri
boshte rrotullues. Prreth boshtit frontal kryhen lvizjet e prkuljes (flexio) dhe shtrirjes
(extensio). Boshti sagjital mundson prkuljen ansore (lateroflexio), ndrsa prreth
boshtit vertikal kryhen lvizjet e rrotullimit (torsio) t shtylls rruazore.
Prkulja (flexio) dhe shtrirja (extensio) kryhen n nyjtimet e trupave rruazore,
gjat t cilave brthama e but (nucleus pulposus) paraqet pikn rrotulluese. Te prkulja
pjesa e prparme e unazs fijore (anulus fibrosus) ngushtohet, ndrsa pjesa e pasme e saj
zgjatet. Duke i ikur shtypjes, brthama e but, trhiqet nga prapa, ndrsa lidhsja e pasme
gjatsore (lig. longitudinale posterius) shtrngohet dhe kufizon lvizjen e prkuljes. Te
shtrirja n rrasn ndrruazore ngjajn veprimet e kundrta, ndrsa lidhsja e prparme
gjatsore (lig. longitudinale anterius) me shtrngimin e saj e kufizon shtrirjen. Prkulja
dhe shtrirja prcillen me lvizje shtes n nyjtimet e zgjatimeve nyjtore, me
shtrngimin e lidhseve t verdha (ligg. flava) dhe lidhseve ndrshpinore (ligg.
interspinalia et ligg. supraspinalia) si dhe me morfologjin dhe marrdheniet n mes vet
elemnteve ashtrore.
Prkulja ansore (lateroflexio) kryhet n t njjtn mnyr, brthama e but nga
presioni shkon n anan e kundrt t prkuljes, ndrsa shtrngimi i lidhseve ndrmjet
zgjatimeve gjersore (ligg. intertransversaria) kufizon lvizjet prkulse ansore.
Lvizja rrotulluese (torsio) sht lvizje e cila ka amplitud m t vogl. Kjo
lvizje kryhet n nyjtimet e trupave rruazor dhe nyjtimet e zgjatimeve nyjtore.
Lvizja rrotulluese veanrisht sht e shprehur n pjesn qafore dhe belore t shtylls
rruazore, ndrsa n pjesn torakale t saj nuk ka rndsi t veant.
Nyjtimet e kafazit t kraharorit (artt. thoracis).
Nyjtimet e kafazit t kraharorit n kuptim t ngusht ndahen n dy grupe: n
grupin e pasm t cilin e bjn nyjtimet e brinjve me shtylln kurrizore, dhe n grupin e
prparm t cilin e prbjn nyjtimet e ashtit parzmor, t brinjve dhe t krcave
brinjore.
Grupi i pasm i nyjtimeve t kafazit t kraharorit.
Nyjtimet e brinjve me shtylln rruazore (artt. costovertebrales).
Brinjt nyjtohen me shtylln kurrizore me an t dy nyjtimeve: s pari me
nyjtimin e koks s brinjs (art. capitis costae), pastaj me nyjtimin e brinjs me
zgjatimin gjersor (art. costotransversaria).
Faqet nyjtore te nyjtimi i koks s brinjs (art. capitis costae) i bjn: koka e
brinjs, trupat e dy rruazave fqinje dhe pjesa prkatse e rrass ndrruazore. N kokn e
brijs gjendet faqja nyjtore n form t pyks (facies capitis costae) e cila me kreshtn
gjatsore t koks (crista capitis costae) ndahet n pjesn e siprme dhe t poshtme.
Faqen nyjtore prkatse t kundrt e bjn gropat e vogla nyjtore (fovea costalis
superior et inferior) t cilat gjenden n faqet ansore t trupave t dy rruazave fqinje. Kjo
faqe nyjtore ka formn e gdhendss fundin e s cils e formon nj thellim i vogl n
faqen ansore t rrass ndrruazore. Kapsola nyjtore ngjitet n buzt e faqeve nyjtore
dhe prforcohet nga lidhsja rrezore e koks s brinjs (lig. capitis costae radiatum) e
cila gjendet n faqen e prparme t nyjtimit. Kjo lidhse prbhet nga tri tufa, ngjitja e
prbashkt e t cilave gjindet n faqen e prparme t koks s brinjs afr ngjitjes s

43
kapsols nyjtore dhe faqes nyjtore. Tufa e siprme shkon kah faqja e prparme e trupit
t rruazs s siprme, tufa e mesme, m e vogla, shkon kah rrasa ndrruazore dhe tufa e
poshtme shkon kah rruaza fqinje. N brendsin e nyjtimit gjendet lidhsja e koks s
brinjs (lig. capitis costae) e cila lidh kreshtn e koks s brinjs (crista capitis costae)
dhe rrasn ndrruazore, duke e ndar zgavrn nyjtore n dy kate.
Brinja e par dhe tri brinjt e fundit (I, X, XI, XII) nyjtohen vetm me nga nj
rruaz, dhe at me rruazn me t njjtin emr, ndrsa kokat e ktyre brinjve kan vetm
nga nj faqe nyjtore.
Nyjtimi i brinjs me zgjatimin gjersor t rruazs torakale (art.
costotransversaria) realizohet ndrmjet t gungs brinjore me faqen e saj nyjtore t
vogl dhe jo t rrafsht (facies articularis tuberculi costae) dhe gropzs brinjore t
zgjatimit gjersor (fovea costalis processus transversus) e cila gjendet n zgjatimin
gjersor t rruazs s poshtme, apo t njjts rruaz me t ciln sht nyjtuar koka e
brinjs. Kapsola nyjtore sht e ngjitur n buzt e faqeve nyjtore dhe e prforcuar me
lidhsen ansore (lig. costotransversarium laterale) e cila shkon nga pjesa ansore
jonyjtore e gungs brinjore deri te maja e zgjatimit gjersor. Ky nyjtim n mnyr
indirekte sht i prforcuar me lidhsen fijore t qafs s brinjs dhe zgjatimit gjersor t
rruazs. Kjo lidhse prbhet nga: lidhsja brinjorogjersore (lig. costotransversarium), e
cila lidh faqen e pasme t qafs s brinjs me faqen e prparme t zgjatimit gjersor
dhe nga lidhsja e siprme me t njjtin emr (lig. costotransversarium superius) e cila
nga buza e siprme e qafs s brinjs (crista colli costae) shkon kah buza e poshtme e
zgjatimit gjersor t rruazs fqinje t siprme.
Grupi i prparm i nyjtimeve t kafazit t kraharorit.
N grupin e prparm t nyjtimeve t kfazit t kraharorit bjn pjes: nyjtimet
ndrmjet pjesve t ashtit parzmor, nyjtimett parzmobrinjore, nyjtimet ndrmjet
brinjve dhe krcave t tyre dhe nyjtimet ndrmjet krcave brinjore.
Nyjtimet ndrmjet pjesve t ashtit parzmor (synchondroses sternales) jan
nyjtime t palvizshme.
Prej tyre, nyjtimi i siprm, i tipit t ngjitjes (symphysis s. synchondrosis
manubriosternalis), lidh mbajtsin e ashtit parzmor (manubrium sterni) dhe trupin e tij
(corpus sterni). Faqet nyjtore jan jo t rrafshta dhe ndrlidhen n mes veti me an t
lidhseve krcore ndrashtrore, ndrsa mbiashti e zvendson kapsoln nyjtore. Ky
nyjtim ka formn e kndit t gjer parzmor (angulus sterni- Louis). Kulmi i ktij kndi
sht i ngritur kah prpara, i prgjigjet nyjtimit t brinjs s dyt me ashtin parzmor,
leht palpohet n faqen e prparme t kafazit t kraharorit dhe shrben si pik orientuese
n murin e prparm t kafazit t kraharorit. Nyjtimi i poshtm i ashtit parzmor
(synchondrosis xiphisternalis) sht lidhja krcore e trupit t ashtit parzmor dhe zgjatimit
t tij.
Nyjtimet parzmobrinjore (artt. sternocostales) realizohen ndrmjet ashtit parzmor
dhe krcave t brinjve me lvizshmri shum t vogl. N gdhendsen brinjore (incisura
costalis), n buzn ansore t ashtit parzmor, futet skaji i prparm, n form pyke, i
krcave brinjore nga e para deri te e shtata. Pjesa qendrore e faqeve nyjtore sht e
lidhur me shiritin e vogl lidhor (lig. sternocostale intraarticulare). Kto nyjtime nuk
kan kapsol nyjtore, ndrsa jan t mbshtjellura me an t mbshtjellsit fijor
(perichondrium) t cilin e prforcojn lidhset rrezore (ligg. sternocostalia radiata).

44
Krca e brinjs s shtat nyjtohet me majn e ashtit parzmor me lidhse t veanta
plotsuese (ligg. costoxiphoidea).
Nyjtimet e brinjve me krcat brinjor (artt. costochondrales) jan nyjtime t
palvizshme. N skajin e prparm t thelluar t brinjs futet skaji i pasm i krcs
brinjore duke u lidhur me brinjn pa zgavr nyjtore, kapsol nyjtore dhe lidhse
nyjtore.
Nyjtimet e krcave brinjore (artt. interchondrales) jan nyjtime ndrmjet krcave
brinjore t tet, nnt dhe dhjet, t cilat pastaj nprmjet t krcs s brinjs s shtat
lidhen pr ashtin parzmor. N vendin e kontaktit t ktyre krcave gjendet nj zgavr e
vogl kapilare murin e t cils e ndrton mbiashti fqinj.
Mekanizmi i nyjtimeve t brinjve
Nyjtimet e brinjve, si ato t prparme ashtu edhe ato t pasme, mudsojn nj
sr lvizje me amplitud shum t vogl, por me rndsi t veant n kinetikn e
frymmarrjes dhe mbajtjen e elasticitetit t trsishm t kafazit t kraharorit.
Nyjtimet e pasme t brinjve: nyjtimi i koks s brinjs dhe nyjtimi i gungs
brinjore, e bjn nj trsi funksionale. T dy kto nyjtime kan bosht t prbashkt t
lvizjeve i cili zbret pjerrt teposht dhe prapa duke e prcjellur drejtimin e qafs s
brinjs. N nyjtimin e koks s brinjs (art. capitis costae) bhen lvizjet e ngritjes dhe
lshimit t brinjs, ndrsa lidhsja e koks s brinjs (lig. capitis costae) n kt rast
shrben si bosht. Kto lvizje, n nyjtimin e gungs brinjore (art. costotransversaria)
prcillen nga lvizjet kompenzatore t rrshqitjes teposht apo lart.
N nyjtimet e prparme apo nyjttimet parzmobrinjore(artt. sternocostales)
kryhen lvizje t vogla pa rndsi t ngjajshme me ato n nyjtimin e koks s brinjs,
vetm kto lvizje jan me amplitud shum m t vogl.
Gjat ngritjes s brinjs, prshkak t pjerrtsis s qafs s saj, lakess dhe kthess
s brinjs n prgjithsi, vjen deri te ngitja e skajit t prparm t brinjs kah prpara dhe
lart, ndrsa trupi i brinjs n kt rast shkon nga jasht. Gjat ktyre lvizjeve, skaji i
prparm i brinjs, e shtyn ashtin parzmor prpara dhe lart. Me lvizjen e ashtit
parzmor kah prpara rritet diametri sagjital i kafazit t kraharorit. Me largimin e trupit t
brinjs nga rrafshi i mesm rritet edhe diametri gjrsor i zgavrs s kafazit t
kraharorit, gj e cila ka rndsi t veant n mekanikn e frymmarrjes.
Nyjtimet e koks (artt. synoviales cranii).
Nyjtimi i vetm i lvizshm i koks sht nyjtimi i nofulls s poshtme (art.
temporomandibularis), ndrsa t gjith t tjert jan t palvizshm, krcor
(synchondroses) dhe lidhor, qepjet (suturae).
Nyjtimi i nofulls s poshtme (art. temporomandibularis).
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: koka e nofulls s poshtme (caput
mandibulae) dhe pjesa nyjtore e grops nofullore t ashtit tmblor (fossa mandibularis).
Ndrmjet faqeve nyjtore gjendet rrasa nyjtore (discus articularis) n form t thjerrzs
bikonkave, e prforcuar me buzen rrethore t saj pr shtresn fibroze t kapsols nyjtore.
Rrasa nyjtore e ndan zgavrn nyjtore n pjesn e siprme dhe t poshtme pr kt
edhe membrana synovialis sht e ndar n t siprme dhe t poshtme (membrana
synovialis superior et membrana synovialis inferior). Kapsola nyjtore sht e prforcuar
me dy lidhse, t jashtme (lig. laterale) dhe t brendshme (lig. mediale). Prvec ktyre
lidhseve ekzistojn edhe dy lidhse nga larg (lig. stylomandibulare dhe lig.

45
sphenomandibulare) t cilat e sigurojn nyjtimin n at mnyr q pengojn hapjen
enorme t gojs.
Lvizjet n nyjtimin e nofulls s poshtme
N kt nyjtim kryhen lvizjet e ngritjes dhe lshimit t pjess s prparme t
nofulls s poshtme, si dhe lvizja nga prpara, prapa dhe anash e saj. Lvizja anash
kryhet n rastet kur koka e mandibuls n nj nyjtim rrotullohet prreth boshtit vertikal
kurse n nyjtimin tjetr rrshqet nga prpara. T gjitha lvizjet e tjera kryhen n t
njjtn koh n t dy nyjtimet.
Nyjtimet e koks me shtylln kurrizore
Koka sht e nyjtuar me shtylln kurrizore nprmjet unazs s par dhe t dyt
cervikale (art. atlantopccipitalis) dhe me an t lidhseve (syndesmosis occipitoaxialis).
Nyjtimi i siprm i koks (art. atlantooccipitalis)
N prbrje t ktij nyjtimi marrin pjes gropzat e siprme t atlas-it (fovea
articularis superior) dhe nyellat e ashtit zverkor (condyli occipitales). Kapsola nyjtore
sht e prforcuar me cipat lidhore, t prparme (membrana atlantooccipitalis anterior)
dhe t pasme (membrana atlantooccipitalis posterior). Kto cipa shtrihen nga buza e
siprme e harkut t prparm dhe t pasm t atlas-it deri te buza rrethore e foramen
magnum. N cipn e pasme gjendet vrima npr t ciln futet n kafk a. vertebralis
kurse nga kafka del n. suboccipitalis. Lvizjet n kt nyjtim jan fleksioni dhe
ekstenzioni pr 20-35 shkall dhe lvizjet e prkuljes ansore t koks pr rreth 7 shkall.
Nyjtimi i poshtm i koks
Nyjtimin e poshtm t koks e formojn katr nyjtime t vogla ndrmjet unazs
s par dhe t dyt t qafs. Dy nyjtime jan ansore (art. atlantoaxialis lateralis) dhe
dy midisor (art. atlantoaxialis mediana anterior et posterior). Faqet nyjtore t
nyjtimeve laterale jan: gropzat n masat laterale t atlasit dhe siprfaqet e siprme
nyjtore t axis-it. faqet nyjtore t nyjtimeve midisor jan: gropza e dhmbit (fovea
dentis) n harkun e prparm t atlas-it si dhe faqja e prparme nyjtore n dhmbin e
axis-it (facies articularis anterior dentis axis).
Nyjtimi lidhor (syndesmosis occipitoaxialis)
Kt lidhje e bjn lidhset ndrmjet ashtit averkor dhe t axis-it, t radhitura n tri
shtresa. N shtresn e prparme gjenden tri lidhse, e mesme (lig. apicis dentis) dhe dy
llidhse ansore (ligg. alaria), t cilat lidhin dhmbin e axis-it me buzen e prparme t
vrims s madhe te ashtit zverkor (foramen magnum). Shtresn e mesme e formojn
lidhsja gjersore e atlas-it (lig. transversum atlantis) dhe tufat gjatsore (fasciculi
longitudinales) t cilat lidhin faqen e pasme t trupit t axis-it me faqen e siprme t
pjess bazilare t ashtit zverkor. Shtresn e pasme e bn membrana tectoria, e cila shtrihet
poashtu nga faqja e pasme e trupit t axis-it e deri te faqja e siprme e pjess bazilare t
ashtit zverkor. Kto lidhse parandalojn pelkyerjen e dhmbit t axis-it dhe lndimin e
qendrave me rndsi jetike t cilat gjenden n palcn e zgjatur (medulla obllongata).
Nyjtimet e gjymtyrs s poshtme (artt. membri inferioris)
Nyjtimet e gjymtyrs s poshtme ndahen n: nyjtimet e brezit t komblikut (artt.
cinguli pelvici) dhe nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s poshtme (artt. membri
inferioris liberi).

46
Nyjtimet e brezit t komblikut (artt. cinguli pelvici)
Nyjtimi capoko-krbishtor (art. sacroiliaca)
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: faqja nyjtore, n form t laprs s veshit
(facies auricularis), e cila gjendet n buzt ansore t ashtit krbishtor (sacrum) dhe faqja
nyjtore me t njjten form dhe emr e cila gjendet n pjesn e pasme t faqes s
brendshme t ashtit t capokut (os ilium). Kapsoln nyjtore t ktij nyjtimi e
prforcojn lidhset e forta t cilat ndahen n t prparme, pasme dhe ndrashtrore (ligg.
sacroiliaca ventralia, dorsalia dhe interossea). Prvec ktyre lidhseve , kapsoln
nyjtore e prforcon edhe lig. iliolumbale, e cila lidh skajin e pasm t kreshts s
capokut (crista iliaca) dhe majn e zgjatimit brinjor t unazs s pest belore (processus
costarius). Kt nyjtim e sigurojn edhe dy lidhse t largta (lig. sacrospinale et lig
sacrotuberale), t cilat pengojn largimin ndrmjet buzs ansore t ashtit krbishtor dhe
gungs ndejtse t capokut (tuber ischiadicum os coxae).
N nyjtimin capoko-krbishtor kryhen lvizje t vogla t ashtit krbishtor rreth
boshtit gjersor, gjat s cils ashti krbishtor sillet si lloz dykrahsh, me pjesn e
siprme lshohet kurse me pjesn e poshtme ngritet dhe anasjelltas.
Ngjitja mbivehtore (symphysis pubica).
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: faqet ngjitse (facies symphysiales), t cilat
gjenden n pjesn e prparme t ashteve mbivehtore (os pubis). Kto faqe nyjtore jan t
rrafshta dhe ndrmjet tyre sht e vendosur rrasa nyjtore (discus interpubicus). Nyjtimi
sht i prforcuar nga ana e siprme me lig. pubicum superius kurse nga ana e poshtme
me lig. arcuatum pubis.
Nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s poshtme (artt. membri inferioris liberi).
Nyjtimi i kofshs (art. coxae s. iliofemoralis).
Faqet nyjtore n nyjtimin e kofshs jan: koka e ashtit t kofshs (caput femoris)
dhe faqja nyjtore n form t gjysmhns (facies lunata) n uthulloren e ashtit capokor
(acetabulum).
Koka e ashit t kofshs sht n form t sfers me gjysm diametri 2,5 cm.
Uthullorja sht e thelluar formacionin fibrokartilagjinoz-buzn uthullore (labrum
acetabulare) dhe e shndrron nyjtimin e kofshs n nyjtim t tipit kotylik (art.
cotylica) pr kt shkak lvizjet jan me amplitud m t vogl sepse qendra e boshteve
t lvizjeve sht n uthullore (acetabulum). Lidhset e ktij nyjtimi jan t ndara n t
brendshme dhe t jashtme. Lidhset e brendshme jan: lidhsja gjersore e uthullores
(lig. transversum acetabuli) e cila shkon mbi gdhendsen e uthullore (incisura acetabuli)
dhe lidhsja e koks s femurit (lig. capitis femoris) e cila fillon nga ngjitja e lidhss
gjersore dhe pulvinar acetabuli kurse prfundon n gropzn e koks s femurit (fovea
capitis femoris). Kjo lidhse prmban en gjaku pr vaskularizimin e koks s femurit
dhe pjesrisht t qafs s tij por nuk merr pjes n mekanikn e nyjtimit. Lidhset e
jashtme jan, tri gjatsore dhe nj rrethore. Lidhset gjatsore lidhin pjest e ashtit
capokor me skajin e siprm t ashtit t kofshs. Prpra sht lig. iliofemorale, e cila fillon
nga spina iliaca anterior inferior t ashtit t capokut dhe shtrihet te posht duke u ndar
n dy tufa, ate horizontale e cila prfundon n skajin e siprm t linea intertrachanterica
dhe tufa vertikale e cila prfundon n skajin e poshtm t ksaj vije. Lidhsja
mbivehtorokofshore (lig. pubofemorale) fillon nga faqja e prparme e trupit dhe cristae
obturatoriae t ashtit mbivehtor kurse prfundon n skajin e poshtm t linea
intertrochanterica t ashtit t kofshs. Lidhsja ndejtsorokkofshore ( lig.

47
ischiofemorale) fillon nga buza ansore e gungs ndejtse (tuber ischiadicum) pastaj
npr faqen e pasme dhe t siprme t kapsols nyjtore, prfundon n pjesn e prparme
t faqes s brendshme t gremcit t madh t ashtit t kofshs (trochanter major). Lidhsja
rrethore (zona orbicularis) shtrihet n form t lakut rreth kapsols nyjtore, prgjat
qafs dhe koks s femurit dhe n kt mnyr pengon daljen e koks s femurit nga
uthullorja. Kapsola nyjtore sht dobt e prforcuar nga faqja e poshtme e saj, pr kt
n kt vend ndodhin m shpesh plkyerjet, ndrmejt lig. pubofemorale dhe lig.
ischiofemorale, m t rralla jan plkyerjet n nivel t piks s dobt t nyjtimit
ndrmjet lig. pubofemorale dhe lig. iliofemorale.
N yjtimin e kofshs kryhen kto lvizje: fleksioni, ekstenzioni, aabdukcioni,
addukcioni, rrotullimi i brendshm dhe i jashtm.
Nyjtimi i gjurit (art. genus).
N nyjtimin e gjurit nyjtohen nyellat e ashtit t kofshs dhe nyellat e fyellit
(condyli femoris et condyli tibiae). Faqet nyjtore t nyellave t femurit jan konvekse
dhe ate m t shprehura n skajin e pasm t tyre, kurse faqet nyjtore t nyellave t
fyellit jan mjaft t cekta (facies articularis superior tibiae). Konkavitetin e tyre e rrisin
menisqet (meniscus medialis et lateralis) t cilt n prerje kan form t trekndshit.
Faqja e poshtme e tyre sht e rrafsht dhe shtrihet n buzn rrethore t siprfaqes
nyjtore t condylus tibiae. Faqja e jashtme sht gjithashtu e rrafsht dhe sht e
ngjitur pr shtresn fibroze t kapsols nyjtore. Faqja e siprme e menisqeve sht
konkave. Menisku i brendshm sht m i hapur-gjer. Skajet e tij ngjiten prpara dhe
prapa ngjitjeve t skajeve t meniskut ansor n area intercondylaris anterior et posterior
tibiae. Lidhset e nyjtimit t gjurit ndahen n t brendshme dhe t jashtme. Lidhset e
brendshme jan: lig. arcuatum anterius et posterius, lig. transversum genus dhe lig.
meniscofemorale anterius et posterius. Skajet e prparm t dy menisqeve i lidh lidhsja
gjersore e gjurit (lig. transversum genus). Lidhsja e kryqzuar e prparme (lig.
cruciatum anterius) fillon nga pjesa e pasme e faqes s brendshme t nyellit ansor t
femurit dhe prfundon n area intercondylaris anterior t tibies ndrmjet ngjitjeve t
prparme t t dy menisqeve. Lidhsja e pasme e kryqzuar (lig. cruciatum posterius)
fillon nga pjesa e prparme e faqes s brendshme t nyellit t brendshm t femurit dhe
prfundon n area intercondylaris posterior tibiae prapa ngjitjes s skajeve t pasme t t
dy menisqeve. Lig. meniscofemorale anterius fillon nga pjesa e pasme e nyellit ansor
dhe e lidh ate me lidhsen e prparme t gjurit. Lig. meniscofemorale posteirus fillon
nga nyelli ansor t cilin e lidh me lidhsen e pasme t kryqzuar t gjurit dhe me
nyellin e brendshm t femurit. Lidhset e jashtme t nyjtimit t gjurit ndahen n: t
prparme, t pasme dhe ansore. Lidhset e prparme jan: lidhsja e gashtells (lig.
patellae) dhe kmbzat gashtellore (retinaculum patellae laterale et mediale). Lig.
patellae paraqet tetivn e m. quadriceps femoris n t ciln sht e vendosur gashtella si
asht sezamoid. Kmbzat gashtellore zbresin anash gashtells deri te nyellat e fyellit dhe
n kt mnyr te frakturat e gashtells ato shrbejn si tetiva t dobta t m. quadriceps
femoris. Lidhset e pasme t nyjtimit t gjurit jan: lidhsja e pjerrt (lig. obliquum) dhe
lidhsja harkore (lig. arcuatum) t cilat i lidhin nyellat e tibies nga njra an me nyellat e
femurit n ann tjetr. Lidhset ansore t nyjtimit t gjurit jan: lidhsja ansore
shtizore (lig. collaterale fibulare) dhe lidhsja ansore fyellore (lig. collaterale tibiale).
Gashtella (patella) gjendet prpara dhe mbi faqen nyjtore t femurit (facies
patellaris) n t ciln ajo futet gjat fleksionit t gjurit.

48
Lvizjet n nytimin e gjurit jan: fleksioni aktiv deri n 130 shkall, fleksioni
pasiv, m i madh se 20 shkall, dhe ekstenzioni. Rrotullimi i brendshm sht vetm 5
shkall prshkak t shtrngimit t lidhseve t kryqzuara. Rrotullimi i jashtm sht pr
3-4 her m i madh sepse lidhset e kryqzuara lirohen. Nyjtimi i gjurit sht n pozit
t mesme gjat fleksionit prej 20-30 shkall.
Nyjtimet e eshtrave t krcirit
Eshtrat e krcirit jan t nyjtuar me skajet e siprme dhe t poshtme si me trupat e
tyre.
Nyjtimi fyelloro-shtizor i siprm (art. tibiofibularis superior).
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: faqja nyjtore e koks s shtizs (facies
articularis capitis fibulae) dhe faqja nnyjtore shtizore e fyellit (facies articularis
fibullaris tibiae). Kapsola nyjtore sht e prforcuar me an t dy lidhseve, t prparme
(lig. capitis fibulae anterius) dhe t pasme (lig. capitis fibullae posterius). Pasiq faqet
nyjtore t ktij nyjtimi jan t rrafshta nyjtimi sht gjysm i lvizshm.
Syndesmosis tibiofibularis inferior
Skajet e poshtme t eshtrave t krcirit jan t lidhur ndrveti me an t nyjtimit
lidhor, i cili e lidh gdhendsen e skajit t poshtm t fyellit me pjesn e shtizs mbi
malleolus lateralis. Nyjtimi sht i prforcuar nga lidhsja e prparme (lig. tibiofibulare
anterius) dhe t pasme (lig. tibiofibulare posterius). N kt nyjtim kryhen lvizjet e
largimit t eshtrave te fleksioni dorzal n art. talocruralis.
Membrana interossea cruris
Trupat e eshtrave t krcirit (tibia et fibula) jan t lidhur ndrveti me an t cips
ndrashtrore t krcirit (membrana interossea cruris). N kt cip gjenden dy vrima, e
siprme pr kalimin e a. tibialis anterior dhe vrima e poshtme pr kalimin ramus
perforans a. fibularis.
Nyjtimet e shputs s kmbs (artt. pedis).
Nyjtimi ashikokrikor (art. talocruralis).
Faqen nyjtore konvekse e bjn, n trupin e ashikut (talus): trochlea tali, facies
malleolaris medialis, facies malleolaris lateralis. Faqen nyjtore konkave e bjn, n
skajin e poshtm t tibies: facies articularis inferior dhe facies articularis malleoli
medialis n faqen e jashtme t malleolus medialis dhe facies articularis malleoli lateralis
n faqen e brendshme t malleolus lateralis. Kapsoln nyjtore e prforcon nga faqja e
brendshme lig. mediale apo lig. deltoideum, i cili prbhet nga katr pjes. Dy pjes jan
siprfaqsore: pars tibionavicularis dhe pars tibiocalcanea, dhe dy pjes jan t thella:
pars tibiotalaris anterior dhe pars tibiotalaris posterior. Faqen e jashtme t nyjtimit e
prforcon nj lidhse siprfaqsore, lig. calcaneofibulare dhe dy t thella, lig. talofibulare
anterius dhe lig. talofibulare posterius.
Lvizjet n art. talocrurallis jan: fleksioni plantar dhe dorzal. Amplituda e
fleksionit plantar arrin 30 shkall kurse e atij dorzal rreth 20 shkall.
Nyjtimi nnashikor (articulatio subtalaris)
Ky nyjtim me an t kanalit t shputs (canalis tarsi) ndahet n pjesn e prparme
dhe t pasme. Pjesn e pasme (art. subtalaris) e formojn faqet nyjtore t calcaneus-it
dhe t talus-it (facies articularis talaris posterior dhe facies articularis calcanea
posterior). Pjesa e prparme e ktij nyjtimi (art. talocalcaneonavicularis) e formojn
faqet nyjtore t koks s talus-it (facies articularis navicularis), faqet nyjtore t faqes
s poshtme t talus-it, e prparme dhe e mesme (facies articularis calcanea anterior et

49
media), e pasme, faqja nyjtore konkave e ashtit lundror (facies articularis talaris) si dhe
faqja nyjtore e prparme dhe e mesme e faqes s siprme t ashtit t thembrs (facies
articularis talaris anterior et media). Kapsoln nyjtore t pjess s prparme nga
kapsola nyjtore e pjess s pasme t nyjtimit nnashikor e ndan lidhsja e fort
ndrashtrore (lig. talocalcaneum interosseum). Kt nyjtim e forcojn edhe dy lidhse:
lig. talocalcaneum laterale dhe lig. talocalcaneum mediale.
N kt nyjtim kryhen lvizjet e brendakthimit (pronatio) dhe jashtkthimit
(supinatio) t shputs me amplitud rreth 26 shkall.
Nyjtimet tjer t shputs s kmbs
Nyjtimin gjersor t shputs (art. tarsi transversa) e bjn, art. calcaneocuboidea
dhe pjesa e prparme art. talocalcaneonavicularis. Ky nyjtim paraqet vijen e pasme t
amputimit t shputs. Pjest e art. tarsi transversa-Chopart-i i ndan nj lidhse e fort
degzore (lig. bifurcatum) e cila prbhet nga dy kmbza, njra shkon deri te os
naviculare kurse tjetra shkon deri te os cuboideum (lig. calcaneocuboideum).
Os naviculare me eshtrat pykor (ossa cuneiformia) e formon nj nyjtim t
prbashkt (art. cuneonavicularis) kurse eshtrat pykor ndrmjet veti dhe me ashtitn
kuboid formojn nyjtime t veanta (articulationes intertarseae) t cilat jan t
prforcuara nga lidhset ndrashtrore (lig. intercuneiformia dhe lig.cuneocuboideum
interosseum).
Ndrmjet eshtrave t paratrins dhe trins s shputs ekzistojn tri nyjtime
(articulationes tarsometatarseae). Ashti pykor i brendshm nyjtohet me bazn e ashtit t
par trinor, kurse ashti pykor i mesm dhe jashtm nyjtohen me bazat e eshtrave trinor
t II dhe III. Ashti kuboid nyjtohet me bazat e eshtrave trinor t IV dhe V. Kapsolat e
ktyre tre nyjtimeve jan t ndara prmes lidhseve ndrashtrore (ligg.
cuneometatarsea interossea). Drejtimi i art. tarsometatarsea nuk sht nj vij e drejt.
Nga jasht nyjtimi fillon nga mesi i buzs ansore t shputs n nivel t skajit t pasm
t (tuberositas ossis metatarsalis V) pastaj shkon kah brenda deri te baza e ashtit t dyt
trinor, prej ktu kthen prapa deri te faqja e prparme e os cuneiforme intermedia, pastaj
kah brenda deri te faqja e jashtme e os cuneiforme mediale, pastaj prpara deri te baza e
ashtit trinor t par dhe nga ktu shkon kah brenda deri te buza e brendshme e shputs.
Kjo vij quhet vija e prparme e amputimit t shputs.
Ndrmjet bazave t eshtrave trinor nga i dyti deri te i pesti, ekzistojn nyjtimet
(artt. intermetatarseae) t prforcuar me an t lidhseve ndrashtrore (ligg.
intermetatarseae). Prve ktyre lidhseve, nyjtimet e grupit t mesm, i prforcojn dy
lidhse gjatsore, lig. plantare longum dhe lig. calcaneonaviculare plantare. Lig. plantare
longum fillon nga faqja e poshtme e ashtit t thembrrs dhe prfundon me tufat e thella
n eshtrat e rendit t prparm t paratrins s shputs, kurse me tufat siprfaqsore
prfundon n bazat e eshtrave trinor t shputs. Lig. calcaneonaviculare fillon nga
sustentaculum tali dhe prfundon n faqen e poshtme t os naviculare. Ekziston edhe nj
lidhse tjetr lig. metatarseum transversum profundum e cila i lidh skajet e prparme t
eshtrave tejtrinor t shputs duke penguar largimin e tyre ndrveti.
N nyjtimet e grupit t mesm kryhen lvizjet e largimit t eshtrave, t cilt
plotsohen ndrveti dhe mundsojn gjat t ecurit prdredhjen e pjess s prparme tt
shputs rreth boshtit sagjital t saj.

50
Articulationes metatarsophalangeae
Faqet nyjtore t ktyre nyjtimeve jan: koka e eshtrave trinor dhe bazat e
falangjeve proksimale t gishtave t shputs. Kapsolat nyjtore t ktyre nyjtimeve i
prforcojn lidhset ansore (ligg. collateralia) dhe lidhset shputore (ligg. plantaria).
Articulationes interphalangeae
Faqet nyjtore t ktyre nyjtimeve jan: kokat e falangjeve proksimale dhe t
mesme si dhe bazat e falangjeve t mesme dhe distale t gishtave t shputs s kmbs.
Kapsolat nyjtore jan t prforcuara nga lidhset ansore (ligg. collateralia) si mme
lidhset shputore (ligg. plantaria). N kta nyjtimeve kryhen lvizjet e fleksionit dhe
ekstenzionit t gishtave t shputps s kmbs.
MYOLOGJIA (mylogia)
Muskujt (muskuli), jan organe t cilat, kur ngacmohen, kan aftsi t kontrahimit dhe
t relaksimit pas ndrprerjes s ngacmimit. Muskujt i kan tri karakteristika themelore:
elasticitetin, kontraktibilitetin dhe elektromotoritetin. Muskujt e bjn pjesn aktive t
sistemit t organeve pr lvizje dhe me kontraksionin e tyre, mundsojn afrimin ose
largimin e pjesve t trupit, ngushtojn ose zgjrojn vrimat n siprfaqe ose n brendsi
t trupit.
N baz t ndrtimit mikroskopik dhe funksionit t tyre, muskujt i ndajm n tri grupe
themelore: muskujt e strijuar, muskujt e lmuar dhe muskulin e zemrs. Muskujt e
strijuar ngjiten pr pjest e skeletit dhe i quajm mm. skeleti si dhe nj numr i vogl i
tyre ngjiten n lkur dhe quhen mm. cutanei.
Sipas Stratz-it muskujt e bjn gadi gjysmn e mass trupore. Te mashkujt 42% kurse
te femrat 39%. Te njerzit muskuloz kjo prqindje sht 50%. Eisler konstaton se n
trupin e njeriut gjenden 327 muskuj qift dhe 2 tek t strijuar kurse nj numr m i vogl
47 qift dhe 2 tek jan muskuj visceral
(mm. viscerales).
Forma, pjest dhe ngjitjet e muskujve
Forma dhe pozita e muskujve sht mjaft standarde. Sipas pamjes s jashtme
muskujt i ndajm n t gjat, t shkurt, t shesht dhe t gjer.
N do muskul dallojm: fillimin e muskulit (origo), pjesn e mesme ose barkun
(venter) dhe pjesn ngjitse (insertio). Pjesa fillestare e muskulit quhet koka (caput)
kurse pjesa prfundimtare e tij quhet bishti (cauda). Pjesa fillestare dhe fillimi i muskulit
jan pjes t cilat gjat kontaksionit t tij mbesin t palvizshme. N ekstremitete kjo
sht pjesa proksimale e muskulit. Pjesa prfundimtare dhe ajo ngjitse e muskulit jan
pjes t cilat gjat kontraksionit t tij lvizin. N ekstremitete kto jan pjest distale t
muskulit.
Fillimin dhe mbarimin e muskulit gjithmon e formon indi fibroz dhe indi muskular
rndom nuk sht direkt i prforcuar pr vendngjitjen e tij n asht. M s shpeshti t dy
skajet e muskulit prfundojn me tetiv kurse n mes tyre gjendet barku muskular. Fijet
muskulare gjithmon ngjiten pr faqen e brendshme t tetivs.
Fijet lidhore tetivore prfundojn dhe n form t flladitses shprndahen n periost.
Nj pjes e fijeve lidhore futet edhe n hapsirat ashtrore t indit ashtror kompakt (fijet
e Sharpey-ut) duke rrit siprfaqen ngjitse t muskulit dhe e shprndajn veprimin e
mukulit n kt siprfaqe dhe kshtu zvoglohet rreziku i prishjes s vendngjitjes s
muskulit gjat kontraksionit t fort t tij. Muskujt mund t ngjiten edhe n krca, tetiva,
fasha, lkur si dhe n apsoln nyjtore (muskujt nyjtor).

51
Format e ndryshme t muskujve i kushtzojn veprimet e ndryshme. Sipas forms
muskujt i ndajm n t thjesht dhe t prbr.
Muskujt e thjesht
Muskujt e thjesht i ndajm n disa lloje: boshtor, n form t flladitss,
katrkndsh, puplor dhe rrethor.
Muskuli boshtor (m. fusiformis) sht i holluar n t dy skajet dhe e ka formn e
boshtit dhe e ka rndom tetiven fundore t gjat. Kta muskuj bjn lvizje t gjra por
nuk kan forc t madhe (m. gracilis).
Muskuli n form t flladitss ka formn e trekndshit i cili prfundon n majen e
tij, ndrsa fillimi i tij sht baza e trekndshit. Ky lloj muskuli jep prshtypjen se e
formojn shum njsi funksionale. Disa pjes t muskulit mund t kontrahohen n
veanti dhe n t njjtin nyjtim t kryejn lvizje n drejtime t ndryshme ( m.
deltoideus, m. pectoralis major).
Muskuli katror i shesht ka formn e pllaks. E formojn fijet muskulare paralele
kurse fillimi dhe mbarimi jan gjithashtu dy vija paralele, prfundon me nj pllak t
gjer tetivore (aponeurosis m. oblquus externus abdiminis, m. transversus abdominis).
Muskuli puplor (musculus pennatus) formohet nga fijet muskulare t cilat me tetiven
lidhen n knd t ngusht. N prerje len prshtypjen se tetiva futet thell n barkun
muskular dhe muskuli i ngjan pupls s ross. Tetiva mund t jet n mes t muskulit ose
anash dhe kshtu fijet muskulare i qasen tetivs vetm nga njra an, muskul njpuplor
(musculus unipennatus) ose nga t dy ant, muskuli dypuplor (m. bipennatus).
Muskuli rrethor (musculus sphincter) formohet nga fijet muskulare t cilat e mbyllin
rrethin. Muskuli nuk ka tetiv dhe nuk lidhet pr asht. Fijet muskulare jan paralele me
siprfaqen dhe prreth vrimave t trupit formojn rrethin (m. sphincter ani externus).
Musculus orbicularis sht gjithashtu muskul rrethor fijet e t cilit e mbyllin gadi
plotsisht rrethin por n njrin skaj nuk bashkohen plotsisht (m. orbicularis oculi, m.
orbicularis oris).
Muskujt e prbr
Muskujt e prbr kan forma t ndryshme.
N t njjtn tetiv prfundimtare mund t ngjiten disa koka muskulare t cilat fillojn
n vende t ndryshme t nj ashti ose n eshtra t ndryshm. Dallojm muskujt
dykrersh (m. biceps), trekrersh (m. triceps), katrkrersh (m. quadriceps).
Muskujt mund ti ken nga dy ose m tepr tetiva prfundimtare. Tetiva n realitet
ndahet n disa pjes t cilat prfundojn n vende t ndryshme (tetiva e m. flexor
digitorum longus).
Tetiva mund t futet ndrmjet dy ose m tepr barqeve muskulare (venter). Kemi
muskujt dybarkor (m. digastricus) ose shum barkor. Tetiven ndrbarkore e quajm
tetiv intermediere. Nse muskuli sht i shesht tetiva ndrbarkore quhet aponeurosis.
Kto jan inskripcionet tetivore (intersectiones tendineae).
Ndrtimi i muskulit
Muskujt skeletor i formojn fijet muskulare t strijuara, indi lidhor, ent e gjakut dhe
nervat.
Fijet muskulare jan t mbshtjellura nga indi lidhor i shkrift dhe retikular dhe
bashkohen n tufza primare. Tufzat n t njjtn mnyr jan t mbshtjellura nga indi
lidhor i shkrift dhe bashkohen n tufza dhe tufa m t mdha, sekondare dhe terciare.
Indi lidhor i cili i lidh tufzat primare, sekondare dhe ato terciare e formon mbshtjellsin

52
e brendshm, perimysium internum. Tr muskulin nga jasht e mbshtjell perimysium
externum i cili e ndan muskulin n nj njsi t veant antomike dhe funksionale.
Ent e gjakut dhe nervat futen n muskul n vendin i cili i prgjigjet mesit gjeometrik
t muskulit m afr skajit t trash t muskulit. Ent e gjakut degzohen n arteriola dhe
venula prgjat mbshtjellsit t jashtm dhe t brendshm t muskulit paralel me fijet
muskulare dhe mes veti shum t ndrlidhura. Ent limfatike i prcjellin ent e gjakut.
Nervat e muskujve jan t przier: motorik, senzitiv dhe autonom. Degzohen njlloj si
ent e gjakut. Numri i fijeve nervore sht i ndyshm gj e cila i prgjigjet gradimit t
lvizjes t cilen e realizon muskuli (nga 5-150). N m. obliquus superior bulbi ky raport
sht 1:1 kurse n shumicen e muskujve tjer ky raport sht m i vogl dhe nj fije
nervore degzohet dhe nervzon shum fije muskulare.
Organet ndihmse t muskulit
Organet ndihmse t muskulit jan: tetivat, fashat, mbshtjellsit synovial, qeskat
synoviale dhe troklet muskulare.
Tetiva muskulare (tendo) sht organ i bardh fibroz i cili i lidh skajet e muskulit me
ashtin. Tetivat e prcjellin veprimin e muskulit n vendin e ngjitjes s muskulit dhe
formojn pjesn pasive t muskulit. Tetiva sht e prbr nga indi lidhor i dendur me
fije t shumta kolagjene dhe me pak qeliza lidhore. Fijet kolagjene jan paralele dhe t
mbshtjellura nga indi lidhor i shkrift ngjajshm me ato muskulare duke formuar tufza
dhe tufa t mbshtjellura nga mbshtjellsi tetivor. Tetivat prmbajn edhe fije elastike t
cilat i japin elasticitet tetivs gjat lvizjeve t forta. Indi lidhor i tetivs ka edhe en
gjaku dhe nerva. Mbshtjellsi i jashtm i muskulit vazhdon edhe n tetiv si
peritendineum. Sipas forms dallojm tetiva t shkurta, t gjata dhe t gjera
(aponeurosis). Ndrmjet tetivave t muskujve t gjat gjenden lidhset fibroze (connexus
intertendineus). Vende vende formojn edhe harkun tetivor (arcus tendineus). Lloji i
veant i tetives sht i formuar si kulm si psh. centrum tendineum diaphragmae dhe
galea aponeurotica.
Fasha muskulare (fascia) sht cip e bardh me trashsi t ndryshme e formuar nga
indi lidhor, e cila i mbshtjell disa muskuj ose grupet e muskujve. Nga faqja e brendshme
e fashave ndahen septa intermuscularia t cilat i ndajn grupet e muskujve.
Bursa synovialis sht qesk n form t kapsols nyjtore t ciln e formon
membrana fibroze e mbshtjellur nga membrana synoviale kurse zgavra sht e mbushur
me lngun synovial. Jan t vendosura n vendet ku muskuli bie n kontakt direkt me
bazn e fort. Mund t jen t thjeshta dhe t prbra.
Vagina tendinis prbhet nga membrana fibrosa dhe membrana synovialis duke
prkufizuar nj cilindr t zbrazt osteofibroz. Vagina tendinis gjendet n vendet ku
tetivat kalojn npr kanalet osteofibroze t kufizuara nga hullit ashtrore dhe lidhset
firoze duke i mundsuar tetivave t rrshqasin gjat kontaksionit t mskujve.
Trochlea muscularis jan kalime t veanta pr tetivat muskulare t cilat e
ndryshojn drejtimin. Dallojm dy lloje t trokleve: ashtrore ( psh. tuberositas ossis
cuboidei pr tetiven e m. peroneus longus) dhe fibroze (psh. trochlea m. obliqui
superioris bulbi).
Veprimi i muskulit
Muskujt t vendosur prpara boshtit t nyjtimit veprojn si prkuls (mm. flexores).
Muskujt e vendosur prapa boshtit t nyjtimit veprojn si shtrirs (mm. extensores).
Muskujt t cilt shtrihen anash nga nyjtimi veprojn si afrues (mm.adductores) ose

53
largues (mm. abduktores). Muskujt e vendosur pjerrt n raport me boshtin e nyjtimit
veprojn si rrotullues (pronator, supinator).
Sipas veprimit dallojm edhe muskujt levator, tenzor, erektor, sfinkter, dilatator.
Dallojm muskujt t cilet veprojn n vetm nj nyjtim (muskujt njnyjtor) dhe n
dy ose m tepr nyjtime (muskujt dynyjtor dhe shumnyjtor).
Lvizjet e pjesve ose t tr trupit i ndajm n t thjeshta dhe t prbra.
Muskujt sipas asaj se a veprojn pozitivisht ose negativisht n nj lvizje t caktuar
ndahen n muskujt sinergjist dhe antagonist.
Muskujt e koks
Muskujt e koks ndahen n muskujt siprfaqsor dhe t thell. Grupin siprfaqsor e
bjn muskujt e vegjl nnlkuror, t cilt quhen muskujt e mimiks, sepse me tonusin
dhe kontraksionin e tyre e rregullojn shprehjen e fytyrs, mimikn. Grupin e thell e
prbjn muskujt mastikator, t cilt e lvizin nofulln e poshtme dhe kryejn prtypjen.
Muskujt e mimiks
Muskujt e mimiks gjenden n indin nn lkuror t fytyrs, kulmit t kafks dhe ans
s prparme t qafs. Kta muskuj nuk jan t mbshtjellur me fash dhe pr kt shum
vshtir ndahen nga lkura gjat diseksionit. N kulmin e koks dhe n faqen e prparme
t qafs ata jan n form t pllaks s gjer muskulore, ndrsa n fytyr jan t ndar n
njsi t veanta anatomike dhe funksionale, t cilt grupohen n form rrethore ose
radiale prreth vrims s gojs, hunds, ndrmjet kapakve t syrit dhe vrims s veshit.
Muskujt e mimiks, t cilt i dedikohen vrimave t fytyrs, ngjiten me skajet e tyre
ansor n eshtra ose prfundojn me tetiva t holla elastike n koriumin e lkurs. Ata
n mnyr direkte ose nprmjet tetivave t imta t tyre jan t lidhur me elementet e
elasticitetit t lkurs, t cilat me kontraksionin e tyre i tendosin dhe n lkurn e fytyrs
shkaktojn rrudha t vendosura vertikalisht n raport me drejtimin e fijeve muskulore.
T gjith muskujt e mimiks nervzohen nga degt e nervit fytyror (n. facialis). Gjat
lndimit t ktij nervi shkaktohet paraliza e muskujve t fytyrs t ans s njjt. N at
an vrimat natyrale nuk mund t mbyllen, lkura bhet e relaksuar dhe pa mimik.
Muskujt e mimiks t vrims s gojs
Vrims s gojs i dedikohet numri m i madh i muskujve t mimiks t cilt jan t
zhvilluar mir. N trashsin e buzve gjendet nj muskul i fort rrethor (m. orbicularis
oris) nga i cili shprndahen n form t rrezeve10 muskuj qift.
Muskuli rrethor i gojs (m. orbicularis oris) ka form eliptike. Nga buza e tij
periferike ndahen tufzat, t cilat prforcohen prgjat zgjatimeve alveolare t nofullave
n nivel t dhmbve inciziv t jashtm dhe prgjat ndarss s hunds (septum nasi).
N nivel t prngjitjeve t buzve (commissura labiorum) fijet e tij kryqzohen, formojn
nyjn fibroze dhe vazhdojn kah jasht me fijet e muskujve t faqeve. Ky muskul me
kontraksionin e tij e mbyll vrimn e gojs.
Muskuli i faqes (m. buccinator) fillon nga nyja fibroze e commissura labiorum, dhe
duke u shtrir n form t flladitses nga jasht, prfundon n zgjatimet dhmbore t
nofullave n nivel t molarve t pasm dhe n raphe pterygomandibularis, e cila lidh
majen e flets s brendshme t zgjatimit fletsor (processus pterygoideus ossis
sphenoidalis) dhe mandibuln. M. buccinator e trheq prngjitjen e buzve nga jasht
dhe prapa.

54
Muskuli rrethor i gojs dhe muskuli i faqs me tonusin e tyre i puthitin buzt dhe faqet
pr mishin e dhmbve dhe harqet dhmbor. Ata tendosen shum te faqet e fryera dhe
me kontaksionin e tyre fuqishm e nxjerrin ajrin jasht.
Fasha faqofytore (fascia buccopharyngea) e mbulon muskulin e faqes (m. buccinator)
dhe duke shkuer nga prapa vazhdon me fashn fytore. Ndrmjet faqes s jashtme t saj
dhe faqes s thell t muskulit t faqes gjendet jastku dhjamor i faqes (corpus adiposum
buccae) i cili i jep faqes formn e rrumbullakt.
Muskuli uls i buzs s poshtme (m. depressor labii inferioris) fillon nga nofulla e
poshtme nn foramen mentale dhe duke u shtrir nga lart dhe brenda, prfundon n
lkurn e buzz s poshtme. Me kontraksionin e vet ai e trheq buzn teposht dhe nga
jasht dhe i jep fytyrs shprehje ironike.
Muskuli uls i kndit t gojs (m. depressor anguli oris) ka form trekndshi, baza
e t cilit ngjitet n buzn e poshtme t mandibuls, ndrsa maja te prngjitja e buzve ku
kontakton me m. orbicularis oris dhe me m. elevator anguli oris. Ky muskul e trheq
teposht kndin e gojs dhe e zgjat sulcus nasolabialis duke i dhn fytyrs shprehje t
mrzis dhe paknaqsis, ose shprehje t nnmimit, varsisht nga kontraksion i
njkohshm i muskujve tjer.
Muskuli i mjekrs (m. mentalis) fillon nga pjesa alveolare e mandibuls, nn
incizivin lateral dhe duke u shtrir pjerrt teposht dhe brenda prfundon n lkurn e
mjekrs. E ngrit lkurn e mjekrs dhe e qet prpara buzn e poshtme.
Muskuli i t qeshurit (m. risorius) fillon nga nyja fibroze e commissura labiorum dhe
duke u shtrir n form t flladitses nga jasht prfundon n lkurn e faqes. Ky
muskul e trheq kndin e gojs nga jasht dhe formon gropn e t qeshurit n faqe.
Muskuli ngrits i kndit t gojs (m. levator anguli oris) fillon nga fossa canina n
faqen e prparme t maksils dhe i bashkngjitet nyjs fibroze n prngjitjen e buzve t
ciln e trheq nga lart dhe brenda.
Muskuli mollzor i madh (m. zygomaticus major) zbret pjerrt teposht dhe brenda
nga ashti mollzor deri te nyja fibroze e prngjitjes s buzve. Ky sht muskul
karakteristik i t qeshurit, e ngrit kndin e gojs dhe e thellon sulcus nasolabialis.
Muskuli mollzor i vogl (m. zygomaticus minor) zbret medialisht nga muskuli
mollzor i madh nga ashti mollzor deri te buza e siprme nn pjesn e mesme t hullis
hundo buzore (sulcus nasolabialis).
Muskuli ngrits i buzs s siprme me flegrn e hunds (m. levator labii superioris
aleque nasi) gjendet medialisht nga muskuli mollzor i vogl. Zbret nga buza e poshtme
e aditus orbitae dhe prfundon n buzn e siprme. Ky muskul bn ngritjen e buzs s
siprme dhe pjess s siprme t hullis hundo buzore i zbulon dhmbt prers dhe i jep
fytyrs shprehjen e jo disponimit t mir.
Muskuli nn lkuror i qafs (platysma) ka formn e pllaks s gjer katrkndshe,
fillon nga faqja e jashtme trupit t mandibuls dhe duke zbritur ans laterale t qafs
arrin deri te hapsira e dyt ndr brinjore. N lkurn e qafs ky muskul shkakton rrudha
gjersore dhe e trheq teposht dhe jasht kndin e gojs dhe lkurn e mjekrs. Buza e
prparme e tij te personat e moshuar shkakton rrudhn lkurore e cila lshohet nga
mjekra kah skaji i prparm i kularthit.
Muskujt e vrims s hunds
Muskuli hundor (m. nasalis) sht muskul i dobt n form trekndshi. Fillon mbi
rrnjn e dhmbit t siprm t qenit, shtrihet brenda dhe lart dhe ndahet n dy pjes,

55
gjersore dhe flegrore. Pjesa gjersore (pars transversa) shkon kah kreshta hundore ku
bashkohet me qiftin e tij. Pjesa flegrore (pars alaris) prfundon n faqen e thell t
lkurs s flegrs s hunds. Nga pjesa flegrore ndahen tufzat t cilat shtrihen
medialisht dhe si m. depressor septi prfundojn n buzn e poshtme t septum nasi.
Ky muskul e zbret flegrn e hunds dhe e ngushton vrimn e hunds.
Muskujt e hapjes ndrmjet kapakve t syrit
Hapjes ndrmjet kapakve t syrit i takojn kta muskuj: m. orbicularis oculi, m.
depressor supercilii, m. corrugator supercilii, m. procerus dhe m. epicranius.
Muskuli rrethor i syrit (m. orbicularis oculi) mbshtetet n hapjen e prparme t
orbits. Prbhet nga tri pjes: pars orbitalis, pars palpebralis dhe pars lacrimalis.
Pars orbitalis sht n form t pllaks unazore e cila sht e fiksuar vetm me pjesn
mediale pr zgjatimin ballor t maksims (processus frontalis maxillae) dhe pr lidhsen
e brendshme ndr kapakore (lig. palpebrale mediale). Pjesn kapakore (pars palpebralis)
e paraqesin fijet muskulore me drejtim eliptik, t cilat kalojn npr shtresn nn lkurore
t kapakut t siprm dhe t poshtm t syrit dhe i lidh t dy lidhset ndr kapakore, t
jashtme dhe t brendshme (lig. palpebrale mediale et laterale). Nga faqja e pasme e
skajit t brendshm t pars palpebralis ndahen fijet muskulore t pjess lotore (pars
lacrimalis) t cilat shtrihen nga prapa prgjat murit t brendshm t qesks s lotve dhe
prfundojn n skajin e pasm t fossa sacci lacrimalis.
Pjesa kapakore e ktij muskuli i mbyll orbitat leht dhe shkakton dridhje t kapakve
t syrit. Pjesa orbitale me kontraksionin e vet i mbyll fort kapakt e syrit, e trheq
lkurn kah kndi i brendshm i orbits, ndrsa n kndin e saj t jashtm shkakton
rrudha t cilat shtrihen n form radiale nga jasht. Pjesa lotore gjat dridhjes e trheq
murin e brendshm t qesks s lotve dhe e lehtson thithjen e lotve nga liqeni i lotve
t syrit nprmjet t kanaltheve t lotve.
Muskuli uls i vetullave (m. depressor supercilii) ndahet nga skaji i brendshm i m.
orbicularis oculi shkon nga lart dhe prfundon n lkurn e pjess mediale t vetullave,
t cilat i trheq teposht gjat kontraksionit t tij.
Muskuli rrudhs i vetullave (m. corrugator supercilii) fillon mbi ngjitjen e ashtit
ballor me zgjatimin ballor t maksils dhe duke shkuar kah jasht prfundon n faqen e
thell t lkurs s vetulls n nivel t pjess s mesme t saj. Me kontraksionin e tij ky
muskul e trheq vetulln kah brenda dhe mbi rrnjn e hunds formon rrudhn vertikale
lkurore.
M. procerus fillon nga shpina e hunds dhe duke shkuar kah lart prfundon n faqen e
thell t lkurs s ballit n nivel t lules s ballit (glabella). Ky muskul n rrnjn e
hunds formon rrudha gjersore.
Muskuli i mbikafks (m. epicranius) ka formn e pllaks muskulo laprore t gjer e
ngjitur fort pr faqen e thell t lkurs, ndrsa dobt pr mbiashtin e kulmit t kafks.
N prbrje t ktij muskuli hyjn dy muskuj qift, muskuli zverko-ballor (m.
occipitofrontalis) dhe muskul tmblo-muror (m. temporoparietalis).
M. occipitofrontalis sht muskul dybarkor, barku i pasm i t cilit (venter
occipitalis) fillon nga ashti zverkor mbi vijn e siprme harkore t tij (linea nuchae
superior) ndrsa barku i prparm (venter frontalis) mbaron n faqen e thell t lkurs
s vetullave dhe rrnjs s hunds. Tetivat ndrbarkore t muskulit t djatht dhe t majt
zverkoro ballor e formojn laprn e gjer t kulmit t kafks (galea aponeurotica). Barku

56
zverkor e fikson laprn (galea aponeurotica) dhe i mundson barkut ballor t ngrit
vetullat dhe n lkur t ballit t formoj rrudha gjersore.
M. temporoparietalis paraqet n realitet muskulin e siprm t laprs s veshit (m.
auricularis superior).
Muskujt e laprs s veshit
Nga rrnja e laprs s veshit shtrihen n form radiale tre muskuj t vegjl, t
rudimentar. Muskuli i prparm i laprs s veshit (m. auricularis anterior) shtrihet
horizontalisht te para dhe mbaron n fashn e muskulit tmblor (m temporalis). Muskuli i
pasm i laprs s veshit (m. auricularis posterior) lidh rrnjn e laprs s veshit me faqen
e jashtme t zgjatimit thimthak. Muskuli i siprm i laprs s veshit (m. auricularis
superior) fillon nga rrnja e laprs s veshit dhe duke u shtrir n form t flladitses
nga lart mbaron n buzn ansore t pllaks aponeurotike t kulmit t kafks (galea
aponeurotica).
Muskuli i siprm i laprs s veshit i quajtur m. temporaoparietalis hyn n prbrje t
muskulit t kulmit t kafks (m. epicranius). Ky muskul me an t degve fundore t a.
temporalis superficialis ndahet n tri pjes: t prparme (temporale), t mesme
(trekndshe) dhe e pasme (parietale).
Muskujt e prtypjes (mm. masticatorii)
N muskujt mastikator bjn pjes katr muskuj qift: muskuli tmblor (m.
temporalis), muskuli prtyps (m. masseter), muskuli fletsor i brendshm (m.
pterygoideus medialis) dhe muskuli fletsor i jashtm (m. pterygoideus lateralis). T
gjith muskujt mastkator jan t nervzuar nga degt muskulore t n. mandibularis.
Muskuli tmblor (m.temporalis) ngjitet n gropn tmblore t faqes s jashtme t
kafks dhe n faqen e thell t fashs tmblore. Fijet muskulore t tij duke zbrit teposht
dhe prpara konvergjojn dhe prfundojn me nj tetiv t fort n majn dhe n faqen e
brendshme t zgjatimit kunoror t degs s nofulls s poshtme (processus coronoideus).
Muskuli tmblor e ngrit nofulln e poshtme dhe fuqishm e mbyll gojn. Fijet e
pasme t tij gjat mbylljes s gojs e trheqin nofulln e poshtme dhe koka e saj futet n
gropn nofullore (fossa mandibularis). Kjo trheqje e nofulls s poshtme ka pr qllim
q ta prvetsoj kafshaten e kafshuar t ushqimit.
Fasha tmblore (fascia temporalis) sht fash e fort dhe prbhet nga fleta
siprfaqsore (lamina superficials) dhe fleta e thell (lamina profunda). T dy fletat e saj
fillojn nga vija tmblore n faqen e jashtme t kafks dhe mbarojn n buzn e siprme
t harkut mollzor (arcus zygomaticus). Mbi harkun mollzor fletat e fashs tmblore
jan t larguara n mes veti dhe ndrmjet tyre gjendet indi dhjamor.
Muskuli i prtypjes (m. masseter) fillon nga harku mollzor dhe shtresa siprfaqsore
e tij, mbaron n faqen e jashtme t kndit t nofulls s poshtme (angulus mandibulae),
ndrsa shtresa e thell mbaron n faqen e jashtme t degs s mandibuls (ramus
mandibulae).
Muskulin e prtypjes e mbulon fasha e tij (fascia masseterica) e cila vazhdon nga
prapa me fashn pranveshore (fascia parotidea) e cila e mbulon faqen e jashtme t
gjendrs pranveshore (gl. parotis).
Muskuli i prtypjes e ngrit nofulln e poshtme dhe fuqishm e mbyll gojn.
Muskuli fletsor i brendshm (m. pterygoideus medialis) fillon nga gropa fletsore
dhe shtrihet teposht dhe jasht deri te faqja e brendshme e kndit t mandibuls. Fijet

57
tetivore m t poshtme t tij bashkohen me fijet e m. masseter dhe e formojn lakun i cili
e ngrthen buzn e poshtme t kndit t nofulls s poshtme.
Muskuli fletsor i brendshm e ngrit nofulln e poshtme dhe e mbyll gojn.
Muskuli fletsor i jashtm (m. pterygoideus lateralis) prbhet nga koka e siprme
dhe e poshtme. Koka e siprme fillon nga kreshta tmblore dhe rrnja e flets s madhe t
ashtit pykor (ala major), kurse koka e poshtme fillon nga faqja e jashtme e zgjatimit
fletsor (processus pterygoideus). T dy kokat shtrihen horizontalisht nga prapa dhe
prfundojn: koka e siprme n faqen e prparme t kapsols nyjtore dhe rrass nyjtore
t nyjtimit tmbloronofullor (art. temporomandibularis), ndrsa koka e poshtme mbaron
n faqen e prparme t qafs s mandibuls (collum mandibulae).
Muskuli fletsor i jashtm (m. pterygoideus lateralis) gjat kontraksionit t dy
anshm e trheq mandibuln kah prpara dhe teposht dhe e hap gojn, ndrsa gjat
kontraksionit t nj anshm e lviz pjesn e prparme t mandibuls n ann e kundrt.
Koka e siprme e tij e trheq rrasn nyjtore e cila s bashku me kokn e mandibuls
rrshqet prgjat faqes s jashtme t gungs nyjtore (tuberculum articulare) t ashtit
tmblor. Hapjen e gojs e bjn edhe dy muskuj mbigjuhor, m. mylohyoideus dhe barku
i prparm i muskulit dybarkor (venter anterior m. digastrici).
Muskujt e qafs (mm. cervicis,colli)
Me an t pjess qafore t shtylls kurrizore muskujt e qafs ndahen n t prparm
dhe t pasm. N muskujt e pasm t qafs numrohen pjest e siprme t muskujve t
shpins. Muskujt e prparm t qafs jan t radhitur n dy shtresa: n shtresn
siprfaqsore dhe t thell, secila shtres ka pjesn laterale dhe mediale.
N grupin e mesm t shtress siprfaqsore bjn pjes katr muskuj nngjuhor
(mm. infrahyoidei) dhe katr muskuj mbigjuhor (mm. suprahyoidei) t cilt nga ashti
nngjuhor (os hyoideum) ngjiten lart kah nofulla e poshtme ose lshohen teposht kah
hapja e siprme e kafazit t kraharorit.Grupin ansor t muskujve t shtress
siprfaqsore t muskujve t qafs e paraqet muskuli parzmokularthothimthak
(m sternocleidomastoideus) i cili zbret nga pjesa e pasme e bazs s kafks deri te pjesa e
prparme e hapjes s siprme t kafazit t kraharorit.
N grupin medial t shtres s thell t muskujve t qafs bjn pjes tre muskuj
pararruazor (mm. prevertebrales) t cilt ngjiten prgjat hullis e cila prkufizohet nga
trupat dhe zgjatimet gjersore t rruazave nga e III torakale deri te baza e kafks. Grupin
ansor t ksaj shtrese e paraqesin tre muskuj shkallor (mm. scaleni) t cilt nga
zgjatimet gjersore t rruazave qafore zbresin deri te brinja e par dhe e dyt.
N muskujt e qafs bn pjes edhe nj muskul nnlkuror, platysma, i cili i prket
muskujve t mimiks.
Muskujt nngjuhor (mm. infrahyoidei)
N muskujt nngjuhor bjn pjes: m. omohyoideus, m. sternohyoideus, m.
sternothyroideus dhe m. thyrohyoideus. Kta muskuj nervzohen nga fijet nervore, t
cilat nprmjet lakut nervor t qafs (ansa cervicalis) vijn nga degt e prparme t tre
nervave kurrizor qafor t par.
M. sternohyoideus shtrihet nga faqja e pasme e mbajtsit t ashtit parzmor
(manubrium sterni) deri te buza e poshtme e trupit t ashtit nngjuhor (os hyoideum).
M. sternothyroideus fillon nga faqja e pasme e mbajtsit t ashtit parzmor
(manubrium sterni) dhe ngjitet nga lart prapa m. sternohyoideus deri te vija e pjerrt

58
(linea obliqua) n faqen e jashtme t pllaks s krcit tiroid (lamina cartilago thyroidea)
t gurmazit (larynx).
M. thyrohyoideus fillon nga vija e pjerrt (linea obliqua) n pllakn e krcit tiroid t
gurmazit (lamina cartilago thyroidea laryngis) dhe shkon deri te ashti nngjuhor
(os hyoideum).
M. omohyoideus fillon nga pjesa e jashtme e buzs s siprme t shpatulls dhe
prfundon n buzn e poshtme t trupit t ashtit nngjuhor (os hyoideum). Prbhet nga
barku i siprm (venter superior) dhe nga barku i poshtm (venter inferior) t cilt bjn
nj knd t hapur nga lart dhe jasht. Ky muskul me tonusin e vet e tendos fletn e
mesme t fashs s qafs (lamina pretrachealis fasciae cervicalis) duke tentuar
gjithmon q dy barqet e tij t i bie n nj drejtim.
Muskujt mbigjuhor (mm. suprahyoidei)
N muskujt mbigjuhor bjn pjes: m. digastricus, stylohyoideus, m. mylohyoideus
dhe m. geniohyoideus. Jan t nervzuar nga nervat e kafks sepse sipas origjins s tyre i
takojn koks. M. mylohyoideus dhe venter anterior m. digastrici, t cilt kan lindur nga
harku i par brankial, i nervzon n. mandibularis (r. mylohyoideus n. alveolaris inferior).
M. stylohyoideus dhe venter posterior m. digastrici, t cilt lindin nga harku i dyt
brankial, nervzohen nga n. facialis (r. digastricus n. facialis). M. geniohyoideus
nervzohet nga n. hypoglossus. Ky muskul ka prejardhje, si t gjith muskujt nngjuhor,
nga pllaka ventrale muskulore e trupit.
Muskuli dybarkor (m. digastricus) me barkun e pasm (venter posterior) ngjitet n
gdhendsen (incisura mastoidea) n faqen e poshtme t zgjatimit thimthak (processus
mastoideus), ndrsa me barkun e prparm (venter anterior) n faqen e brendshme t
nofulls s poshtme, n gropn dybarkore (fossa digastrica). Tetiva ndrbarkore e tij, me
lakun fibroz, ngjitet pr buzn e siprme t trupit t ashtit nngjuhor.
Muskuli bizonngjuhor (m stylohyoideus) zbret nga zgjatimi bizor i ashtit tmblor
(processus styloideus ossis temporalis) deri te trupi i ashtit nngjuhor. N skajin e
poshtm t tij ai ndahet dhe e ngrthen tetivn ndrbarkore t muskulit dybarkor
(m. digastricus).
M. mylohyoideus zbret nga linea mylohyoidea n faqen e brendshme t trupit t
nofulls s poshtme, pjerrt teposht dhe brenda, te ashti nngjuhor arrin vetm me fijet
e pasme t tij, ndrsa fijet e tjera muskulore prfundojn n shiritin fibroz i cili prgjat
vijs s mesme t qafs e bashkon nofulln e poshtme me trupin e ashtit nngjuhor. Ky
muskul me muskulin e ans s kundrt e bn diafragmn e zgavrs s gojs (diaphragma
oris) e cila prforcohet nga sipr me m. geniohyoideus, ndrsa nga posht me barkun e
prparm t muskulit dybarkor (venter anterior m. digastrici).
M. geniohyoideus gjendet mbi muskulin paraprak, shtrihet nga spina mentalis deri te
faqja e prparme e trupit t ashtit nngjuhor.
Muskujt nngjuhor dhe mbigjuhor, kryesisht n mnyr indirekte nprmjet t ashtit
nngjuhor, e fiksojn gurmazin pr nofulln e poshtme dhe hapjen e siprme t kafazit t
kraharorit dhe si nj sistem muskulor kan rndsi t veant gjat t folurit dhe glltitjes.
Muskujt mbigjuhor me tonusin e tyre e mbajn gurmazin dhe i kundrvihen veprimit
t gravitacionit toksor dhe elasticitetit t trakes, t cilt e trheqin teposht. Veprimin e
muskujve mbigjuhor si tenzor t gurmazit e sigurojn edhe lidhset fibroze, prej t
cilave njra (raphe) i bashkon muskujt mylohyoid dhe shkon deri te vija e mesme e

59
nofulls s poshtme, ndrsa e dyta, qifte, lig. stylohyoideum, shtrihet nga prapa dhe lart
kah processus styloideus t ashti temporal.
Muskujt nngjuhor e fiksojn ashtin nngjuhor dhe i japn mbshtetje muskujve
mbigjuhor gjat lshimit t nofulls s poshtme. Gjat lshimit t nofulls s poshtme
koka fiksohet nga tendosja refleksive e muskujve t pasm t qafs. Gjat fleksionit t
koks dhe qafs, si dhe gjat lshimit t nofulls s poshtme, lshimin e gurmazit dhe
trakes e ndalojn ligg. stylohyoidea dhe muskujt e fytit (mm. pharyngis). Gjat ktyre
lvizjeve ashti nngjuhor futet n konkavitetin e nofulls s poshtme.
Muskuli parzmokularthothimthak (m. sternocleidomastoideus)
M. sternocleidomastoideus me skajin e poshtm ngjitet me an t dy tetivave n faqen
e prparme t manubrium sterni dhe n faqen e siprme dhe buzn e pasme t skajit t
brendshm t kularthit (extremitas sternalis). Pastaj shtrihet pjerrt nga lart dhe prapa dhe
prfundon n faqen e jashtme t zgjatimit thimthak t ashtit tmblor (processus
mastoideus) dhe n vijen e siprme t ashtit zverkor (linea nuchae superior).
M. sternocleidomastoideus me faqen e thell t tij mbulon tufn kryesore
neurovaskulare t qafs (a. carotis communis, v. jugularis interna, n. vagus). Ndrmjet dy
kmbzave t poshtme t ktij muskuli tufa neurovaskulare sht e zbuluar dhe i
prgjigjet grops s vogl mbikularthore (fossa supraclavicularis minor). Me buzn e
prparme t muskulit trapez (m. trapezius) dhe me kulartin ky muskul e prkufizon
regjionin ansor t qafs (regio colli s. cervicis lateralis). Pjesa e poshtme e ktij
regjioni, trigonum omoclaviculare, e cila gjendet ndrmjet kularthit dhe barkut t
poshtm t m. omohyoideus i prgjigjet grops s madhe mbikularthore (fossa
supraclavicularis major). M. sternocleidomastoideus me nofulln e poshtme dhe me
vijn e mesme e prkufizon regjionin e prparm t qafs (regio colli s. cervicis
anterior). N regjionin e prparm t qafs gjenden dy trekndsha, trekndshi
nnnofullor (trigonum submandibulare) dhe trekndshi gjumor (trigonum caroticum).
Trekndshi nnnofullor sht i prkufizuar nga nofulla e poshtme dhe muskuli
dybarkor (m. digastricus). Trekndshi gjumor, n t cilin gjendet bifurkacioni i arteries
gjumore t prgjithshme (bifurcatio a. carotis communis), e prkufizojn, m.
sternocleidomastoideus, venter posterior m. digastrici dhe venter superior m.
omohyoidei.
M. sternocleidomastoideus, si muskuli trapez, nervzohet nga dega e jashtme e nervit
shtesor (r. externus n. accessorii) dhe nga degzat e grshetimit nervor t qafs (plexus
cervicalis). Kta dy muskuj marrin nervzim nga nervi kafkor sepse sipas prejardhjes s
tyre i takojn koks.
M. sternocleidomastoideus gjat kontraksionit unilateral e prkul kokn n ann e
njjt, kurse fytyrn e kthen n ann e kundrt, e bie kokn n pozit t qafs s
shtrembt (torticollis). Gjat kontraksionit bilateral e bn prkuljen e koks (anteflexio).
Tufat e tij kularthore, t cilat lart ngjiten prapa boshtit gjersor t nyjtimit zverkor, s
bashku me muskujt trapez veprojn si ekstensor t dobt t koks.
Muskujt pararruazor (mm. prevertebrales)
N grupin e muskujve pararruazor bjn pjes: m. rectus capitis anterior, m. longus
capitis dhe m. longus colli. Nervzohen nga degt e prparme t nervave kurrizor qafor
(nn. cervicales).
Muskuli i drejt i prparm i koks (m. rectus capitis anterior) shtrihet nga zgjatimi
gjersor i rruazs s par qafore (processus transversus atlantis) deri te pjesa bazilare e

60
ashtit zverkor. Muskuli i gjat i koks (m. longus capitis) shtrihet nga gungat e prparme
t zgjatimeve gjersore t vertebrave cervikale 2-4 deri te pjesa bazilare e ashtit zverkor,
prpara ngjitjes s muskulit paraprak.
Muskuli i gjat i qafs (m. longus colli) ka form t trekndshit bazn e t cilit e
bjn tufzat muskulore t cilat nga faqet e prparme t trupave t vertebrave cervikale t
dyt dhe t katrt zbresin deri te faqja e prparme e trupave t dy ose tri rruazave
kraharore t para. Pjesa e siprme e pjerrt e ktij muskuli zbret nga gungza e prparme
e atlasit kah zgjatimet gjersore t rruazave qafore 3-5, ndrsa pjesa e poshtme e pjerrt
lidh zgjatimet gjersore t rruazave qafore 5 dhe 6 me faqen e prparme t 2-3 rruazave t
para torakale.
Muskujt pararruazor bjn fleksionin e koks dhe pjess qafore t shtylls kurrizore.
Gjat kontraksionit t njanshm ata kryejn n t njjtn koh edhe torzionin, e kthejn
kokn dhe qafn n ann e vet.
Muskujt shkallor (mm. scaleni)
N grupin e muskujve shkallor bjn pjes: m. scalenus anterior, m. scalenus medius
dhe m. scalenus posterior. Muskuli i katrt jo i prhershm (m. scalenus minimus)
rndom sht i zvendsuar me lidhsen fibroze, e cila hyn n prbrjen e membrana
suprapleuralis dhe bn fiksimin e kubes s pleurs (cupula pleurae) pr hapjen e
siprme t kafazit t kraharorit.
Muskuli shkallor i prparm (m. scalenus anterior) fillon nga zgjatimet gjersore t
vertebrave qafore prej 2-6 dhe prfundon posht n gungzn shkallore t brinjs s par
(tuberculum m. scaleni).
M. scalenus anterior s bashku me m. sternocleidomastoideus e formon hapjen e
prparme shkallore npr t cilin kalon vena nnkularthore (v. subclavia). Me muskujt
pararruazor dhe me kuben e pleurs (cupula pleurae) m. scalenus anterior prkufizon
trekndshin skalenovertebral n t cilin gjendet arteria nnkularthore (a. subclavia) dhe
pjesa fillestare e arteries kurrizore (a. vertebralis).
Muskuli shkallor i mesm (m. scalenus medius) fillon nga zgjatimet gjersore t
vertebrave cervikale prej 2-7 dhe prfundon n faqen e siprme t brinjs s par. Ai
ndahet nga muskuli shkallor i prparm me an t vrims s pasme shkallore npr t
ciln kalojn arteria nnkularthore (a. subclavia) dhe grshetimi nervor i krahut (plexus
brachialis).
Muskuli shkallor i pasm (m. scalenus posterior) sht i ngjitur me muskulin
paraprak dhe ndrmjet tyre kalon n. thoracicus longus. Fijet e tij fillojn nga zgjatimet
gjersore t vertebrave cervikale 5-7 dhe prfundojn n faqen e jashtme t brinjs s
dyt.
Muskujt shkallor bjn prkuljen ansore t pjess qafore t shtylls kurrizore, duke
kryer n t njjtn koh edhe rrotullimn e saj n ann e kundrt. Nqoftse sht pjesa
qafore e shtylls kurrizore e fiksuar, ata e trheqin nga lart hapjen e siprme t kafazit t
kraharorit dhe veprojn si inspirator.
Muskujt e ans s pasme t qafs
N muskujt e ans s pasme t qafs numrohen pjest e siprme t muskujve t
shpins.
Muskujt e anes se pasme te qafes jane te rradhitur n katr shtresa:
N shtresn e par, siperfaqesore bn pjes m. trapezius.

61
N shtresn e dyt bjn pjes m. levator scapulae dhe pjest qafore t: m. splenius
capitis dhe m. splenius cervicis.
N shtresn e tret hyjn pjes pjest qafore t ktyre muskujve t shpins: m. spinalis
cervicis, m. spinalis capitis,m. semispinalis capitis, m. longissimus capitis, m.
longissimus cervicis, m. iliocostalis cervicis.
N shtresn e katrt bjn pjes muskujt nnzverkor (mm. suboccipitales) t cilt
gjenden ndrmjet ashtit zverkor dhe dy rruazave t para qafore. N muskujt nnzverkor
bjn pjes katr muskuj t pasm dhe nj ansor t cilt e prkufizojn trekndshin
nnzverkor (trigonum suboccipitale-Arnold). Muskujt nnzverkor jan: m. rectus capitis
posterior minor, m. rectus capitis posterior major, m. obliquus capitis superior, m.
obliquus capitis inferior dhe m. rectus capitis lateralis.
Muskujt nnzverkor nervzohen nga dega e pasme dhe e prparme e nervit t par
kurrizor qafor (n. spinalis cervicalis I).
Muskuli i drejt i pasm i vogl i koks (m. rectus capitis posterior minor) shtrihet
nga gunga e pasme e atlasit (tuberculum posterius atlantis) nga lart deri prpara nj t
trets s brendshme t vijs s poshtme t ashtit zverkor (linea nuchae inferior).
Muskuli i drejt i pasm i madh i koks (m. rectus capitis posterior major) lart
ngjitet anash nga muskuli paraprak, nga zgjatimi shpinor i rruazs s dyt qafore (axis)
deri prpara nj t trets s mesme t vijs s poshtme t ashtit zverkor (linea nuchae
inferior).
Muskuli i pjerrt i siprm i koks (m. obliquus capitis superior) shtrihet nga
zgjatimi gjersor i atlasit nga lart dhe medialisht deri prpara nj t trets s jashtme t
vijs s poshtme t ashtit zverkor (linea nuchae inferior).
Muskuli i pjerrt i poshtm i koks (m. obliquus capitis inferior) lshohet nga
zgjatimi gjersor i atlasit pjerrt kah brenda deri te zgjatimi shpinor i rruazs s dyt
qafore.
Npr hapsirn trekndshe ndrmjet dy muskujve t pjerrt dhe muskulit t drejt t
madh t koks (trigonum suboccipitale-Arnold) kalon arteria kurrizore (a. vertebralis)
para se t futet n zgavrn e kafks.
Muskuli i drejt ansor i koks (m. rectus capitis lateralis) fillon nga pjesa e prparme
e zgjatimit gjersor t atlasit dhe mbaron n ashtin zverkor anash nyellit t tij (condylus
occipitalis).
Muskujt e drejt jan shtrirs t koks. Muskujt e pjerrt e rrotullojn kokn dhe ate
muskuli i poshtm n ann e vet ndrsa muskuli i pjerrt i siprm n ann e kundrt.
Muskuli i drejt ansor i koks e prkul kokn anash.
Fasha e qafs (fascia cervicalis) pr nga forma e saj sht mjaft e ndrlikuar dhe i
mbshtjell muskujt e ans s prparme t qafs. Me zgjatimet e saj formon hapsira pr
organe dhe en gjaku me rndsi funksionale si hapsira pr rrshqitjen e organeve ose
enve t gjakut, ndrsa n pikpamje patologjike si hapsira npr t cilat zgjerohen
proceset inflamatore. N fashn e qafs dallohen tri fleta: siprfaqsore, e mesme dhe e
thell. M hert kto fleta jan prshkruar si fasha t veanta t qafs: fascia colli
superficialis, media et profunda.
Fleta siprfaqsore e fashs s qafs (lamina superficialis fasciae cervicalis) me
dyfishimin e saj e mbshtjell m. sternocleidomastoideus dhe vazhdon n kufijt e faqes s
prparme t qafs n fashat fqinje nnlkurore. Kjo flet sht m e trash n pjesn e
siprme t saj, mbi ashtin nngjuhor, prgjat t cilit sht e prforcuar. Prforcimi i saj

62
fibroz, tractus angularis, i cili shtrihet horizontalisht nga kndi i nofulls s poshtme
(angulus mandibulae) deri te buza e prparme e m. sternocleidomastoideus, i ndan
ndrveti dy gjndra t mdha t pshtyms, gjndrn pranveshore (gl. parotis) dhe
gjndrn nnnofullore (gl. submandibularis). Fleta siprfaqsore te buza e jashtme e
muskulit trapez vazhdon n fashn nnlkurore t zverkut dhe bashkohet me fletn e
thell (lamina prevertebralis) t fashs s qafs.
Fleta e thell pararruazore (lamina prevertebralis fasciae cervicalis) i mbulon muskujt
pararruazor dhe shkallor. Nga kjo flet ndahen zgjatimet t cilt n form t dy
ndarseve sagjitale shkojn prpara dhe anash nga organet e tretjes dhe t frymkmbimit
t qafs, bashkohen me fletn e mesme t fashs s qafs dhe me te formojn hapsirn
midisore organore dhe hapsirn ansore, mbshtjellsin enor (vagina carotica).
Hapsira organore e qafs prmban fytin, gurmazin, gjndrn mburojore dhe pjest
fillestare t kaprcallit dhe skrfyellit. Ndarset sagjitale t flets pararruazore me murin
e pasm t fytit e prkufizojn hapsirn prapafytore (spatium retropharyngeum), e cila
sht e mbushur me ind lidhor t shkrift dhe vazhdon teposht prapa kaprcallit me
mediastinumin e pasm t zgavrs s kraharorit. Mbshtjellsi enor duke shkuar nga lart
anash fytit, zgjerohet n skajin e siprm t tij n hapsirn rrethfytore (spatium
parapharyngeum) e cila prmban arterien gjumore t brendshme (a. carotis interna),
venn e e brendshme t qafs (v. jugularis interna) dhe katr nervat e fundit kafkor (n.
glossopharyngeus, n. vagus, n. accessorius dhe n. hypoglossus).
Fleta e mesme ose paraskrfyellore (lamina pretrachealis fasciae cervicalis) i
mbshtjell muskujt nngjuhor. Fleta siprfaqsore dhe mesme e fashs s qafs jan t
ngjitura me ashtin nngjuhor dhe me faqen e prparme t gurmazit. Duke shkuar teposht
kto dy fleta ndahen, dhe me buzn e siprme t manubrium sterni dhe me faqet e
siprme t skajeve t brendshme t kurthit t majt dhe t djatht e prkufizojn
hapsirn mbiparzmore (spatium suprasternale) n t ciln gjendet indi lidhor i shkrift.
Fleta pretraheale dhe vagina carotica jan gjithmon t tendosur nga tonusi i t dy
muskujve omohyoid, t cilt tentojn t marrin drejtimin m t shkurtr, q barqet e tyre
t i vendosin n nj vij t drejt. Pr kt v. jugularis interna e cila sht e ngjitur pr
murin e mbshtjellsit enor sht gjithmon e hapur dhe mundson qarkullimin e gjakut
pa penges, edhe pse presioni n te sht negativ, nn te sht atmosferik.
Muskujt e trupit (mm. trunci)
Muskujt e trupit ndahen n: muskujt e shpins (dorsales) dhe muskujt e barkut
(ventrales). N muskujt dorzal bjn pjes muskujt e shpins, ndrsa n muskujt
ventral bjn pjes muskujt e barkut, t kafazit t kraharorit dhe t qafs.
Muskujt e shpins (mm. dorsi)
Muskujt e shpins ndahen n, siprfaqsor dhe t thell, t cilt dallohen pr nga
gjeneza, forma dhe veprimi kryesor.
Muskujt siprfaqsor t shpins
Grupi i muskujve siprfaqsor t shpins prbhet nga muskujt e gjer t shesht t
cilt fillojn nga zgjatimet shpinore t rruazave t kurrizit dhe disa prej tyre prfundojn
n eshtrat e supit (mm. spinohumerales), ndrsa t tjert n pjest e pasme t brinjve
(mm. spinocostales). Muskujt spinohumeral sipas pozits s tyre i takojn shpins,
ndrsa sipas funksionit i takojn supit.
Muskujt siprfaqsor t shpins jan t rradhitur n tri shtresa. N shtresn e par
gjenden dy muskuj t gjer n form t trekndshit, lart sht muskuli trapez

63
(m. trapezius), ndrsa posht sht muskuli i tejgjer i shpins (m. latissimus dorsi). N
shtresn e mesme gjenden, muskuli ngrits i shpatulls (m. levator scapulae) dhe muskuli
rombik (m. rhomboideus). N shtresn e thell gjenden, muskuli i dhmbzuar i pasm i
siprm (m. serratus posterior superior) dhe muskuli i dhmbzuar i pasm i poshtm
(m. serratus posterior inferior).
Muskuli trapez (m. trapezius)
Muskuli trapez sht muskuli m i madh i shesht i trupit t njeriut i cili ka formn e
trekndshit me baz t kthyer kah shtylla rruazore. Me faqn e tij t thell e mbulon
faqen e pasme t qafs dhe pjesn e siprme t shpins.
Ngjitja e brendshme e muskulit trapez fillon nga nj e treta e brendshme e vijs s
siprme zverkore (linea nuchae superior), nga ngritja zverkore e jashtme (protuberantia
occipitalis externa), shtrihet teposht n lidhsen e qafs (lig. nuchae), n zgjatimet
shpinore (processus spinosus) dhe lidhset mbishpinore (ligg. supraspinalia) t l0-l2
rruazave torakale (vertebrae thoracales). Pjesa e siprme e muskulit shkon teposht dhe
jasht, kurse pjesa e poshtme nga lart dhe jasht. Skaji i jashtm i ktij muskuli ngjitet
n nj t tretn e jashtme t buzs s pasme t kularthit, n buzn e brendshme t
zgjatimit shpatullor (acromion) dhe prgjat buzs s poshtme t shpins s shpatulls
(spina scapulae).
Muskuli trapez nervzohet, si muskuli parzmokularthothimthak, nga dega e jashtme e
nervit shtesor (n. accessorius) dhe nga degt muskulare t grshetimit nervor t qafs
(plexus cervicalis).
Muskuli trapez fuqishm e hedh supin kah shtylla rruazore. Tufat e siprme muskulore
t tij e ngritin supin dhe pengojn ramjen e tij nn ndikimin e peshs. Tufat e poshtme
muskulore e zbresin supin ose e ngrisin trupin kah supi i fiksuar. Tufat e siprme dhe t
poshtme duke marr parasysh se ngjiten n skajet e shpins s shpatulls (spina scapulae)
me kontraksionin e prbashkt t tyre e rrotullojn shpatulln prreth boshtit sagjital t
saj gjat s cils kndi i poshtm i saj shkon nga para dhe lart. Tufat e mesme dhe t
poshtme e puthitin buzn e brendshme t shpatulls pr kafazin e kraharorit. Muskuli
trapez me tonusin e tij e mban supin n pozit t ngritur.
Me veprimin e t gjitha fijeve muskulare ai trheq shpatulln kah shtylla rruazore, n
bashkveprim me muskulin ngrits t shpatulls dhe muskulin rombik hedh supin prapa
dhe lart.

Muskuli i tejgjer i shpins (m. latissimus dorsi)

sht muskul i madh, i shesht, n form t trekndshit, i cili me pjesn muskulare
dhe at aponeurotike e mbulon regjionin e belit dhe pjesn e poshtme t murit t pasm t
kafazit t kraharorit.
Medialisht ky muskul me an t aponeurozs s gjer ngjitet n zgjatimet shpinore dhe
n lidhset mbishpinore (ligg. supraspinalia) t gjasht rruazave t fundit torakale, n
zgjatimet shpinore t t gjith rruazave lumbale, n kreshtn e mesme t ashtit krbishtor
(crista sacralis mediana)) dhe n pjesn e pasme t labium externum cristae iliacae. Fijet
muskulare t tij drejtohen nga lart dhe jasht, ngjiten n faqet ansore t katr brinjve t
fundit, kalojn npr kndin e poshtm t shpatulls ose ngjitn n te, dhe mbarojn me

64
tetivn ecila ngjitet n hullin ndrgungore t ashtit t krahut (sulcus intertubercularis
humeri).
Nervzohet nga n. thoracodorsalis dega ansore e pasme e grshetimit t krahut
(plexus brachialis).
M. latissimus dorsi bn afrimin (adductio), rrotullimin e brendshm dhe ate fort
nqoftse krahu paraprakisht ka qen e ngritur lart dhe anash ose kah prpara (ramje me
sopat). Gjymtyrt e siprme dhe t dy muskujt e tejgjer t shpins formojn zingjirin
kinetik shum t fort i cili te varja ka formn e lakut dhe e mban trupin e njeriut ose e
ngrit gjat kontraksionit t tij. Kur kraht jan t fiksuar tufat brinjore t ktij muskuli i
ngrisin brinjt dhe veprojn si inspirator ndihms. Pjest ansore t t dy muskujve t
tejgjer, kur kraht jan t fiksuar, me kontraksionin e njkohshm e rrisin lakesn e
shtylls rruazore, i shtypin brinjt e fundit dhe veprojn si ekspirator t fort. Kto pjes
te kollitja kronike jan t hipertrofuara.
Muskuli rombik (m. rhomboideus)
Muskuli rombik ka formn e pllaks muskulare n form t rombit e vendosur nn
muskulin trapez. Ky muskul lidh buzn e brendshme t shpatulls me shtylln rruazore
dhe prbhet nga muskuli rombik i madh dhe i vogl (m. rhomboideus major et minor).
Muskuli rombik shtrihet pjerrt nga jasht dhe teposht nga zgjatimet shpinore t dy
rruazave qafore t fundit dhe katr rruazave t para torakale kah buza e brendshme e
shpatulls.
Nervzohet nga n. dorsalis scapulae dega ansore e pasme e grshetimit t krahut
(plexus brachialis).
Ky muskul e trheq shpatulln lart dhe brenda kah shtylla rruazore. sht antagonist i
muskulit t dhmbzuar t prparm n lidhje me buzn e brendshme t shpatulls e cila i
bashkon kta dy muskuj t t njjtit drejtim. Kta dy muskuj s bashku e formojn
dredhn e fort muskulore e cila e mban shpatulln t puthitur pr kafazin e kraharorit.
Muskuli ngrits i shpatulls (m. levator scapulae)
Muskuli ngrits i shpatulls sht n form t boshtit i vendosur n pjesn e pasme t
jashtme t qafs. Lart tufat tetivore t ktij muskuli fillojn nga gungat e pasme t
zgjatimeve gjersore t katr rruazave qafore t para. Shkon pjerrt teposht dhe jasht
dhe mbaron n buzn e brendshme t shpatulls nga kndi i siprm i saj deri te shpina e
shpatulls (spina scapulae).
Nervzohet nga n. dorsalis scapulae dega ansore e pasme e grshetimit t krahut
(plexus brachialis).
Ky muskul e trheq shpatulln nga lart dhe prpara dhe njkohsisht e rrotullon kndin
e poshtm dhe ansor t saj.
Muskuli dhmbzuar i pasm i siprm (m. serratus posterior superior) zbret kah
jasht prej zgjatimeve shpinore t dy rruazave qafore t fundit dhe dy rrazave t para
torakale kah brinja e 2-5 lateralisht nga kndet brinjore (angulus costae).
Muskuli dhmbzuar i pasm i poshtm (m. serratus posterior inferior) shtrihet prej
zgjatimeve shpinore t dy rruazave t fundit torakale dhe dy rruazave t para lumbale kah
buza e poshtme e katr brinjve t fundit.
Ndrmjet ktyre dy muskujve gjendet cipa tetivore e holl dhe e tejdukshme e cila
sht e ngjitur pr fletn siprfaqsore t fashs torakolumbale.
Nervzimin e ktyre muskujve e bjn nn. intercostales.

65
Muskuli i dhmbzuar i siprm i ngrit brinjt, ndrsa muskuli i dhmbzuar i
poshtm i zbret ato dhe kshtu veprojn si muskuj respirator ndihms shum t dobt.
Muskujt e thell t shpins
Muskujt thell ose primar t shpins shtrihen n form t dy masave gjatsore
muskulore prgjat kreshts shpinore nga pjesa e pasme e unazs ashtrore komblikore
deri tek baza e kafks. N pjesn belore t trupit ata formojn nj mas muskulore masive
t fort, duke shkuar nga lart, thollohen krejtsisht dhe shprndahen n nj numr t
madh t gjuhzave muskulore t cilat ngjiten n zgjatimet muskulore t rruazave dhe
pjest e pasme t brinjve. Masa e tyre n pjesn qafore t trupit trashet n njsi t
veanta anatomke dhe funksionale, t cilat mundsojn lvizjet e llojllojshme dhe precize
t koks dhe qafs.
Muskujt e thell t shpins jan t radhitur n dy shtresa, siprfaqsore dhe t thell.
N shtresn siprfaqsore jan dy muskuj, muskuli drejtues i kurrizit (m errector spinae)
dhe m siprfaqsisht, n pjesn qafore t trupit, gjendet muskuli mbshtjells (m.
splenius). N shtresn e thell prgjat shtylls kurrizore gjendet nj numr i madh i
muskujve t shkurtr, metamerik, ndrmjet zgjatimeve t dy rruazave fqinje si dhe
muskuli i gjat mjaft i prbr muskuli gjersoroshpinor (m. transversospinalis).
Muskujt e shkurtr metamerik shtrihen ndrmjet zgjatimeve shpinore (mm.
interspinales), ndrmjet zgjatimeve gjersore (mm. intertransversarii) dhe ndrmjet ashtit
zverkor dhe dy rruazave t para qafore (mm. suboccipitales).
Muskujt e thell t shpins nervzohen nga degt e pasme t nervave kurrizor
(r. dorsalis n. spinalis).
Muskuli shtrirs i kurrizit (m. errector spinae) sht muskuli m i madh dhe m i
ndrlikuar n hullin shpinore (sulcus dorsi). sht i mbuluar me fletn e thell t fashs
kraharorobelore (fascia thoracolumbalis). Ky muskul fillon me nj tetiv t fort e cila
ngjitet n faqen e pasme t ashtit krbishtor (facies dorsalis ossis sacri), n pjesn e
pasme t kreshts apokore (crista iliaca), n zgjatimet shpinore t rruazave belore dhe
lidhseve ndrmjet tyre. Fijet muskulare kan drejtim ascendent, ndrsa muskuli sht i
prbr nga tri tufa themelore me pozit, gjatsi dhe ngjitje t ndryshme. Kto tufa
muskulare pjesrisht prputhen njra me tjetrn dhe vazhdojn njra n tjetrn duke e
komponuar kshtu muskulin si trsi. Nga ngjitja fillestare tufat shprndahen. M lateral
sht muskuli apokobrinjor (m. iliocostalis), ndrsa m medialisht sht muskuli shpinor
(m. spinalis).
Muskuli apokobrinjor (m. iliocostalis) fillon nga e tr ngjitja, por m tepr nga
kreshta apokore dhe ka tri pjes me gjatsi t ndryshme. Pjesa m e shkurt
(m. iliocostalis lumborum) prfundon me ngjitjet e tij n zgjatimet brinjore t rruazave
belore dhe n nivel t kndit brinjor (angulus costae) t gjasht brinjve t fundit.
T dy pjest e tjera me fijet e tyre fillojn nga ngjitja e poshtme e prshkruar dhe nga
pes deri gjasht brinjt e fundit dhe prfundojn me tufat e shkurta n brinjt e siprme
(m. ilocostalis thoracis), ndrsa tufat e gjata ngjiten n gungn e pasme t zgjatimit
gjersor t rruzs s katrt dhe rruazave t tjera t siprme t qafs (m. ilocostalis
cervicis).
Muskuli m i gjat (m. longissimus) sht pjesa themelore dhe m e madhe e
muskulit shtrirs t kurrizit (m. errector spinae), sht nj shirit i gjer muskular i cili
shtrihet nga faqja e pasme e ashtit krbishtor deri te baza e kafks. Ngjitja e poshtme e
muskulit si trsi gjendet n faqen e pasme t ashtit krbishtor, ndrsa pjesa e siprme

66
apo kafkore gjendet n luspn e ashtit zverkor dhe zgjatimin thimthak t ashtit tmblor,
nn ngjitjen e m. splenius dhe m. sternocleidomastoideus. Tufat e ktij muskuli ngjiten n
faqen e pasme t zgjatimeve gjersore. Nga kto zgjatime tufat muskulare ngjiten lart dhe
prfundojn n do t dytin apo t tretin zgjatim gjersor t ruazave t siprme fqinje.
Muskuli i ka tri pjes. Pjesa e kraharorit (m. longissimus thoracis) sht m voluminoze
dhe zgjerohet me ngjitjet n buzt e poshtme t brinjve prej t dyts deri n t
dymbdhjetn. Pjesa e qafs (m. longissimus cervicis) sht tuf shtes e brendshme e
cila shtrihet n nivel t rruazs s IV apo V torakale e deri te rruaza V apo III e qafs.
Pjesa e koks (m. longissimus capitis) fillon nga rruazat qafore dhe prfundon n ngjitjet
e muskulit si trsi n kafk.
Muskuli shpinor (m. spinalis) sht tufa e brendshme dhe m e shkurt e fijeve
muskulare n prbrje t muskuit shtrirs t kurrizit. N gjatsi shtrihet nga zgjatimi
shpinor i rruazs s II apo t III belore, vazhdon npr t gjitha rruazat e siprme fqinje
deri te rruaza e III apo II qafore. Pjesa e poshtme kraharore e ktij muskuli (m. spinalis
thoracis) shkon deri n nivel t rruazs s tret torakale. Pjesa e mesme apo e qafs
(m. spinalis cervicis) gjendet n nivel t rruazs s dyt torakale deri te rruaza e dyt
cervikale. Pjesa e siprme e koks (m. spinalis capitis) sht i bashkuar me muskulin
gjysmshpinor (m. semispinalis capitis) me t cilin s bashku ngjitet n kafk.
Muskujt gjersoroshpinor (mm. transversospinales) jan t vendosur m thell nga
muskuli shtrirs i kurrizit, ndrsa ata i prbjn: m. semispinalis, mm. multifidi dhe mm.
rotatores. Numri m i madh i tyre ngjitet n zgjatimet gjersore dhe shpinore t rruazave
t shtylls kurrizore.
Muskuli gjysm shpinor (m. semispinalis) shtrihet prgjat pjess torakale
(m. semispinalis thoracis) dhe cervikale t shtylls kurrizore (m. semispinalis cervicis),
ndrsa prfundon me ngjitjen e tij n luspn e ashtit zverkor (m. semispinalis capitis).
Pjesa torakale dhe ajo cervikale e ktij muskuli formojn nj tuf t pandrprer. Fijet
muskulare t tyre ngjiten posht n zgjatimin gjersor t rruazs s par belore dhe t
gjitha rruazave torakale, ndrsa lart ngjitet n zgjatimin shpinor t rruazs s IV apo V t
siprme dhe kshtu deri te zgjatimi shpinor i rruazs s dyt t qafs. Pjesa e tret, me
ngjitje n kafk (m. semispinalis capitis) sht m siprfaqsore dhe e mbulon pjesn
qafore dhe pjesrisht pjesn torakale. Posht ngjitet n zgjatimet gjersore t rruazs s
VII cervikale dhe gjasht rruazave t para torakale, lart prfundon n luspn e ashtit
zverkor ndrmjet vijs s poshtme dhe t siprme zverkore (linea nuchae inferior et
superior).
Muskujt multifid (mm. multifidi) shtrihen prgjat tr gjatsis s shtylls rruazore.
Posht lshohen s bashku me muskulin shtrirs t kurrizit (m. errector spinae) deri te
faqja e pasme e ashtit krbishtor, ndrsa lart prfundojn n rruazn e dyt t qafs.
Ngjitjet e ktyre muskujve jan n zgjatimet gjersore t rruazave t kurrizit pastaj
tejkalojn dy apo katr rruaza fqinje t siprme dhe prfundojn n zgjatimet mamilare t
rruazave belore, prkatsisht n bazn e zgjatimeve gjersore dhe n harqet e rruazave
torakale dhe cervikale.
Muskujt rrotullues (mm. rotatores) fillojn nga zgjatimet gjersore t t gjitha
rruazave t lira dhe shkojn kah harku i rruazs fqinje t siprme. Kto tufa t pjerrta
muskulare t muskujve rrotullues t kurrizit ndahen n tri grupe: mm. rotatores cervicis,
mm. rotatores thoracis, t cilt jan m t zhvilluar, dhe mm. rotatores lumborum.

67
T gjith kta muskuj jan t nervzuar n mnyr segmentare nga degt e pasme
(rr. dorsales) t nervave spinal prkats (nn. spinales).
Muskujt ndrshpinor (mm. interspinales) jan m t thell dhe gjenden ndrmjet
pjesve t dy rruazave fqinje. Kto jan tufa muskulare t shkurta t cilat n qifte lidhin
buzt e dy zgjatimeve shpinore fqinje n pjesn qafore, kraharore dhe belore t shtylls
kurrizore: mm. interspinales cervicis, thoracis dhe lumborum.
Muskujt ndrgjersor (mm. intertransversarii) jan t thjesht dhe gjenden
ndrmjet zgjatimeve gjersore t rruazave torakale (mm. intertransversarii thoracis).
Ndahen n t prparm dhe t pasm n pjesn qafore (mm. intertransversarii anteriores
et posteriores cervicis), dhe n t jashtm dhe t brendshm n pjesn belore
(mm. intertransversarii laterales et mediales lumborum).
Funksioni i muskujve t thell t shpins
Muskujt e thell t shpins e kryejn veprimin e tyre si me tonusin ashtu edhe me
kontraktimin e tyre. Me tonusin e tyre e mbajn momentin statik t shtylls kurrizore dhe
rezistencn elastike t tij pr mbajtjen e baraspeshs te qndrimi n kmb dhe ecjes
bipedike.
Muskuli shtrirs i kurrizit (m. errector spinae) dhe muskujt gjersoroshpinor
(mm. transversospinales) formojn nj trsi t veant funksionale. Gjat kontraktimit
bilateral dhe n t njjtn koh t ktyre muskujve kryhet shtrirja e shtylls kurrizore
(extensio). Kontraksioni i njanshm i tyre bn prkuljen e shtylls kurrizore n t njjtn
an (lateroflexio). Te kontraktimi i njanshm i muskujve gjersoroshpinor
(mm. transversospinales) shtylla kurrizore rrotullohet prgjat boshtit vertikal t saj
(torsio) n ann e kundrt t mukujve t cilt jan n veprim.
Muskuli m i gjat, pjesa e cila i takon koks (m. longissimus capitis) ndihmon n
prkuljen e koks dhe kthimin e fytyrs n ann e muskulit i cili sht n veprim.
Muskujt gjysmshpinor (mm. semispinales thoracis et cervicis) prve shtrirjes s pjess
s siprme torakale dhe cervikale t shtylls kurrizore kryejn edhe rrotullimin (rotatio)
t ksaj pjese n ann e kundrt. Pjesa e cila ngjitet n kafk (m. semisopinalis capitis)
sht shtrirs i fort i koks. Muskujt ndrshpinor (mm. interspinales) ndihmojn n
shtrirjen e shtylls kurrizore n trsi, ndrsa muskujt ndrgjersor
(mm. intertransversarii) marrin pjes aktive n prkuljen ansore t shtylls kurrizore.
Muskujt e barkut (musculi abdominis)
Muskujt e barkut s bashku me fashat prkufizojn zgavrn e barkut nga prpara,
anash, prapa, lart dhe pjesrisht nga posht. Muskujt e barkut jan muskuj t holl, t
gjer, dhe n pjesn m t madhe t tyre aponeurotik. Ata shtrihen ndrmjet skeletit t
pjess s poshtme t kraharorit, pjess lumbale t shtylls kurrizore dhe buzs s siprme
t ashtit t komblikut.
Muskujt e barkut ndahen n dy grupe: muskujt e prparm ansor dhe muskujt e
pasm.
Muskujt e murit anterolateral t barkut
Muskujt e murit anterolateral t barkut jan 5 muskuj ift, t cilt jan t vendosur n
tri shtresa, lateralisht nga vija e mesme e barkut: muskuli i drejt i barkut (m. rectus
abdominis), muskuli pyramidal (m. pyramidalis), muskuli i pjerrt i jashtm i barkut
(m. obliquus externus abdominis), muskuli i pjerrt i brendshm i barkut (m. obliquus
internus abdominis), dhe muskuli gjersor i barkut (m. transversus abdominis).

68
Muskuli i drejt i barkut (m. rectus abdominis)

Muskuli i drejt i barkut (m. rectus abdominis) ka formn e shiritit t gjer q shtrihet
vertikalisht dhe anash vijs s bardh.
Ky muskul fillon nga faqja e prparme e krceve t brinjve V, VI, VII, dhe nga
zgjatimi ksifoid i sternumit, kurse mbaron me tetivn e tij n buzn e siprme t ashtit
mbivehtor, ndrmjet symphysis pubica dhe tuberculum pubicum. Ky muskul sht i gjat
40 cm dhe i gjer 7-9 cm n pjesn e siprme, kurse ngushtohet n 4-5 cm nn krthiz.
Muskuli i drejt i barkut nga prpara gjersisht sht i ndrprer me 3-4 shirita tetivor
(intersectiones tendineae).Tri prej tyre gjenden mbi umbilicus, kurse vetm nj nn te.
Buza laterale, konvekse e tij formon vijn gjysmhne (linea semilunaris)..
Muskuli i drejt kur e ka pikn e mbshtetjes n ngjitjen e poshtme t tij e prkul
kafazin e kraharorit, pjesn torakale dhe lumbale t shtylls kurrizore ndaj abdomenit,
kurse kur e ka pikmbshtetjen n ngjitjen e siprme e flekton pelvikun ndaj kafazit t
kraharorit.
Nervzimin e ktij muskuli e bjn: Nn. intercostales VII-XII dhe n. iliohypogastricus.
Muskuli pyramidal (m.pyramidalis)

sht muskul i shkurtr (7-8 cm) n form t trekndshit i cili sht i vendosur
prpara pjess s poshtme t tetivs s muskulit t drejt t barkut, n dyfishimin e flets
s prparme t mbshtjellsit t tij. Maja e ktij muskuli ngjitet n pjesn e poshtme t
vijs s bardh, kurse baza e tij n ashtin mbivehtor.
Muskuli pyramidal e mban t tendosur vijn e bardh.
Nervzimin e tij e bn n. intercostalis XII dhe n. lumbalis I.
Muskuli i pjerrt i jashtm i barkut (m. obliquus externus abdominis)

Fijet muskulare t muskulit t pjerrt t jashtm t barkut kan drejtim t pjerrt nga
lart posht dhe nga jasht brenda sikurse t muskulit ndrbrinjor t jashtm.
Ky muskul sht n form t nj pllake muskulo-tetivore t holl, t gjer, q fillon
me dhmb t veant nga faqet e jashtme dhe buza e poshtme e tet brinjve t fundit.
Pes dhmbt e siprm t tij kryqzohen me dhmbt e muskulit t dhmbzuar t
prparm (m. serratus anterior), ndrsa tre dhmbt e poshtm me ato t muskulit t
tejgjer t shpins (m. latissimus dorsi). N kt mnyr formohet vija e dhmbzuar e
Gerdy-ut, q shtrihet pjerrt nga lart posht dhe prapa.
Fijet muskulare t dhmbzave t fundit prfundojn n pjesn e prparme t crista
iliaca. Kto fije me buzn e jashtme t muskulit t tejgjr t shpins dhe me kreshtn
apokore e prkufizojn hapsirn trekndshe (trigonum lumbale-Petiti) e cila sht pik
e dobt e murit t pasm t abdomenit. Fijet tjera muskulare t tij zbresin n mnyr t
pjerrt kah prpara dhe afr buzs ansore t m. rectus abdominis vazhdojn me nj tetiv
t gjer t shesht e cila hyn n prbrje t murit t prparm t kllfit t muskulit t
drejt t barkut (vagina m. recti abdominis).
Fijet e mesme aponeurotike t cilat ngjiten n spina iliaca anterior superior dhe
tuberculum pubicum formojn lidhsen vehtore (lig. inguinale).
Nervzimin e ktij muskuli e bjn nn. intecostales V-XII dhe n. lumbalis I.
Kontraksioni i njanshm i ktij muskuli, kur e ka pikn mbshtetse posht, e prkul
anash (lateroflexio) kafazin e kraharorit. Kontraksioni i t dy muskujve flekton kafazin e
kraharorit ndaj komblikut dhe anasjelltas. Ky muskul e bn uljen e brinjve dhe vepron si
ekspirator ndihms.

69
Muskuli i pjerrt i brendshm i barkut (m. obliquus internus abdominis)
Fijet muskulare t muskulit t pjerrt t brendshm t barkut jan t drejtuara nga
posht lart dhe nga jasht brenda.
Fillon nga fasha kraharoro-belore (fascia thoracolumbalis), nga 2/3 e prparme t
vijs s ndrmjetme t kreshts apokore (linea intermedia cristae iliacae) dhe nga
gjysma e jashtme e lidhses vehtore (lig. inguinale).
Fijet e pjess s siprme t ktij muskuli kan drejtim nga posht lart, brenda dhe
prpara. Fijet muskulare t mesme dhe t poshtme t cilat nisen nga lig. inguinale
shkojn teposht dhe medialisht duke kaluar n fije aponeurotike. Aponeuroza e ktij
muskuli ndahet n nivel t buzs laterale t m. rectus abdominis n fletn e prparme dhe
t pasme t cilat marrin pjes n formimin e kllfit t muskulit t drejt t barkut dhe t
vijs s bardh.
Nervzimin e tij e bjn nn. intercostales VII-XII, n. iliohypogastricus dhe n.
ilioinguinalis.
Ky muskul prkul pjesn torakale dhe lumbale t shtylls kurrizore, si dhe kafazin e
kraharorit ndaj pelvikut.
Muskuli gjersor i barkut (m. transversus abdominis)
Ky muskul sht i gjer, i shesht, i holl, tetivor n pjesn m t madhe dhe muskulor
n pjesn e mesme t tij.
Fillon nga faqja e brendshme e krceve t 6 brinjve t fundit, aponeuroza
torakodorzale, gjysma e prparme e buzs s brendshme t kreshts apokore (labium
internum cristae iliacae) dhe nga 2/3 e jashtme e lig. inguinale. Fijet muskulare t ktij
muskuli kan drejtim transverzal dhe medial dhe n afrsi t muskulit t drejt t barkut
kalojn n fijet aponeurotike. Aponeuroza e muskulit gjersor t barkut me 2/3 e saj t
siprme merr pjesn n formimin e lamins s pasme t vagina m. recti abdominis, kurse
1/3 e poshtme e ksaj lapre ngjitet me aponeurozat e dy muskujve t pjerrt t barkut
duke kaluar prpara m. rectus abdominis.
Nervzimin e tij e bjn nn. intercostales VI-XII dhe n. lumbalis I.
Funksioni kryesor i ktij muskuli sht ngushtimi i zgavrs s barkut, me rast rritet
presioni intraabdominal q sht i domosdoshm pr zbrazjen e organeve t barkut. Ky
muskul vepron edhe si ekspirator ndihms.
Funksioni i prbashkt i muskujve anterolateral t barkut
Muskujt e murit anterolateral t barkut n aspektin funksional paraqesin nj sistem
integral i cili merr pjes n mbajtjen e pozits vertikale t njeriut, respiracionin dhe
zbrazjen e organeve t abdomenit dhe t komblikut.
Kontraksioni i prbashkt i murit anterolateral t barkut, diafragms dhe muskujve t
perineumit vepron n organet e abdomenit dhe t komblikut si shtrzim abdominal, i
njohur, si prelum abdominale. Ky shtrzim mundson zbrazjen e organeve t barkut dhe
t komblikut, zbrazjen e lukthit,vjelljen (vomitus), zbrazjen e zorrve (defecatio), t
fshiks s urins (mictio) dhe t mitrs gjat lindjes (partus).
Muskujt e murit t pasm t barkut
Muskujt e murit t pasm t barkut jan: muskuli katror i belit (m. quadratus
lumborum) dhe muskujt ndrgjersor t belit (mm. intertransversarii lumborum).
Muskuli katror i belit (m. quadratus lumborum)
Muskuli katror i belit (m. quadratus lumborum) sht nj muskul i shesht, i gjer i
cili merr pjes n formimin e murit t pasm t barkut.

70
M. quadratus lumborum fillon kryesisht nga buza e poshtme e brinjs s XII dhe nga
zgjatimet brinjore t katr vertebrave t belit. Fijet e tij muskulare shtrihen teposht deri
te buza e brendshme e kreshts iliake dhe buza e siprme e lidhses iliolumbale.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. intercostalis XII dhe degt ansore t plexus
lumbalis.
M. quadratus lumborum shkakton uljen e brinjs s fundit. Kontraksioni i dy
muskujve, kur toraksi sht i fiksuar, bn ngritjen lart t komblikut duke flektuar pjesn
lumbale t shtylls kurrizore.
Muskujt ndrgjersor t belit (mm. intertransvesarii lumborum)
prbhen prej tufs s jashtme dhe t brendshme muskulare. Tufa e jashtme e
muskulit ndrgjersor lumbal i lidh zgjatimet brinjore, kurse tufa e brendshme zgjatimet
mamilare t dy vertebrave fqinje lumbale.
Kta muskuj e bjn flektimin ansor t pjess lumbale t shtylls kurrizore.
Nervzimin e tyre e bn n. intercostalis XII dhe nn. lumbales I -V.
Muskujt e kafazit t kraharorit (mm. thoracis)
Muskujt e kafazit t kraharorit n baz t pozits dhe veprimit themelor t tyre ndahen
n dy grupe, siprfaqsor dhe t thell.
Muskujt siprfaqsor t kafazit t kraharorit
Grupin siprfaqsor ose kostohumeral e prbjn muskujt t cilt fillojn nga muri i
prparm ose i ansor i kafazit t kraharorit, prfundojn n eshtrat e supit dhe marrin
pjes n lvizjet e rrnjs s gjymtyrs s siprme. Nga muri i prparm fillojn tre
muskuj: muskuli i madh i kraharorit (m. pectoralis major), muskuli i vogl i kraharorit
(m. pectoralis minor) dhe muskuli nnkularthor (m. subclavius). Murin ansor t kafazit
t kraharorit gadi n trsi e mbulon muskuli i dhmbzuar i prparm (m. serartus
anterior).
Muskuli i madh i kraharorit (m. pectoralis major)
Muskuli i madh i kraharorit sht n form t trekndshit i cili merr pjes n
ndrtimin e murit t prparm t grops sqetullore (fossa axillaris). Muskuli i madh i
kraharorit me bazn e tij ngjitet n gjysmn e brendshme t buzs s prparme t kularthit
(pars clavicularis), n faqen e prparme t ashtit parzmor dhe n faqen e prparme t 6-7
krcave brinjore t para (pars sternocostalis) dhe n murin e prparm t mbshtjellsit
lapror t muskulit t drejt t barkut (pars abdominalis). T tri pjest e muskulit
konvergjojn kah jasht dhe vazhdojn me tetiv t shesht e cila mbaron n kreshtn e
gungs s madhe t ashtit t krahut (crista tuberculi majoris humeri). Fijet muskulare t
tufs s poshtme, n skajin e jashtm t muskulit, kalojn prapa fijeve muskulore t
siprme. Buza e poshtme e muskulit e bn bazn e rrudhs s prparme sqetullore (plica
axillaris anterior). Buza e siprme e ktij muskuli me buzn e prparme t muskulit
deltoid prkufizojn hulliun deltoido-pektoral (sulcus deltoideo-pectoralis).
Nervzimin e ktij muskuli e bjn dy degt e prparme t plexus brachialis (nn.
pectorales mediales et laterales).
Muskuli i madh i kraharorit sht afrues i fuqishm i krahut kah muri i kafazit t
kraharorit (adductor) dhe rrotullues i brendshm i krahut. Kur pika mbshtetse e tij
gjendet n ashtin e krahut, ai e ngrit trupin, nse sht krahu i fiksuar, i trheq brinjt
kah lart dhe ndihmon n frymmarrje. Krahun e ngritur lart e zbret fort posht dhe
prpara. Fijet e siprme t tij s bashku me pjesn e prparme t m. deltoideus e ngrehin
krahun prpara. Gjat notit ata fuqishm e trheqin prpara krahun e ngritur anash. Me

71
muskulin e tejgjer t shpins e ngrit tr trupin gjat ngjtjes n dru ose litar. Fijet e
poshtme t ktij muskuli e trheqin supin posht dhe prpara.
Muskuli i vogl i kraharorit (m. pectoralis minor)
Muskuli i vogl i kraharorit sht muskul i shesht n form t trekndshit i
vendosur prapa muskulit t madh t kraharorit. Muskuli i vogl i kraharorit me fijet
ngjitse fillon nga faqet e prparme t buzve t siprme t brinjs tret, katrt, pest dhe
shtrihet pjerrt nga lart dhe jasht duke prfunduar n buzn e prparme t zgjatimit
sqepor t shpatulls (processus coracoideus).
Nervzimin e ktij muskuli e bjn dy degt e prparme t plexus brachialis (nn.
pectorales mediales et laterales).
Funksioni i ktij muskuli sht trheqja e supit prpara dhe posht. Kur e ka pikn
mbshtetse n ngjitjen e siprme ai i ngrit brinjt dhe ndihmon n inspiracion.
Muskuli nnkularthor (m. subclavius)
Muskuli nnkularthor sht nj muskul i vogl, i shkurtr, n form cilindrike, i
vendosur ndrmjet kularthit dhe brinjs s par. Ky muskul shtrihet nga faqja e siprme e
brinjs s par, pjerrt nga jasht dhe lart, deri te hullia nnkularthore (sulcus
subclavius) n faqen e poshtme t kularthit. Ent e gjakut nnkularthore (a. et v.
subclavia) dhe grshetimi nervor i krahut (plexus brachialis) jan t vendosura n brinjn
e par dhe nga kularthi i ndan vetm m. subclavius.
Nervzimin e ktij muskuli e bjn dy degt e prparme t plexus brachialis (nn.
pectorales mediales et laterales).
Funksioni i ktij muskuli sht trheqja e kularthit kah posht duke e fiksuar ate gjat
lvizjeve t gjymtyrs s siprme. Njkohsisht, pak a shum, e trheq supin kah posht
dhe prpara. Shrben edhe si lidhse e fort aktive e nyjtimit parzmokularthor (art.
sternoclavicularis).
Muskuli i dhmbzuar i prparm (m. serratus anterior) sht n form t pllaks
muskulare t holl i cili mbulon nj pjes t madhe t murit ansor t kafazit t kraharorit
dhe ndrton murin e brendshm t grops sqetullore (fossa axillaris). Ky muskul fillon
me gjuhzat muskulare nga pjest ansore dhe buza e siprme e 8-9 brinjve t para,
shtrihet nga prapa dhe prfundon duke u ngjitur n pjesn e prparme t buzs s
brendshme t shpatulls. Ky muskul prbhet nga tri tufa muskulore. Pjesa m e fort e
muskulit jan tufat e poshtme t tij t cilat konvergjojn kah faqja e prparme e kndit t
poshtm t shpatulls. Ngjitjet e muskulit t dhmbzuar t prparm n brinj
kryqzohen me ngjitjet e muskulit t pjerrt t jashtm t barkut (m. obliquus externus
abdominis) dhe prominojn nn lkur n faqen e jashtme t kafazit t kraharorit.
Nervzohet nga n. thoracicus longus dega ansore e pasme e grshetimit t krahut (plexus
brachialis).
Pjesa e siprme dhe e mesme e ktij muskuli e trheq shpatulln prpara duke e
afruar at kah muri i pasm i kafazit t kraharorit. Tufa e poshtme e rrotullon shpatulln
rreth boshtit t saj gjatsor, gjat ktij veprimi kndi i poshtm i shpatulls shkon nga
jasht kurse gropa gotore (cavitas glenoidalis) nga lart.
M. serratus anterior dhe m. rhomboideus jan antagonist n pikpamje t veprimit t
tyre n buzn e brendshme t shpatulls. Me tonusin e tyre dhe me kontraksionin
izometrik ata e fiksojn buzn e brendshme t shpatulls pr kafazin e kraharorit. Te
dobsimi ose paraliza e ktyre muskujve, shpatulla me buzn mediale t saj ndahen nga
kafazi i kraharorit, e ngrit lkurn e shpins dhe me pamjen e vet na prkujton krahun e

72
zogut (scapula alata). Me kontraksionin e prbashkt kta dy muskuj i ngrehin lart
brinjt dhe veprojn si inspirator ndihms.
Muskujt e thell t kafazit t kraharorit
N grupin e thell t muskujve t kafazit t kraharorit bjn pjes muskujt respirator,
roli kryesor i t cilve sht q me kontraksionin e tyre ta regullojn mekanikn e
frymmarrjes, ta rrisin ose ta zvoglojn zgavrn e kafazit t kraharorit. N kt grup t
muskujve marrin pjes: muskujt ndrbrinjor t jashtm dhe t brendshm (mm.
intercostales externi et interni), muskuli gjersor i kafazit t kraharorit (m. transversus
thoracis) i cili gjendet n murin e prparm t zgavrs s kafazit t kraharorit dhe n fund
diafragma (diaphragma) muskuli kryesor inspirator i cili n form t pllaks s gjer t
shesht muskulore e ndan zgavrn e barkut nga zgavra e kafazit t kraharorit.
Muskujt e mureve t kafazit t kraharorit jan muskujt ndrbrinjor t vendosur n
hapsirat ndrbrinjore s bashku me muskujt ngrits t brinjve dhe muskujt nnbrinjor
(mm. intercostales externi et interni, mm. levatores costarum, mm. subcostales) dhe
muskuli gjersor i kafazit t kraharorit (m. transversus thoracis).
N prbrje t mureve t kafazit t kraharorit, bjn pjes edhe muskujt e tjer t cilt
vetm me njrin skaj t tyre ngjiten n skeletin e kafazit t kraharorit, kryesisht n brinj,
ndrsa me skajin tjetr ngjiten n skeletin e qafs, krahut apo komblikut. Pr shkak t
funksionit t cilin ata e kryejn, prshkruhen me pjest fqinje si: me qafn, muskujt
shkallor ( mm. scaleni), me krahun, muskuli i madh dhe i vogl i kraharorit dhe muskuli
i dhmbzuar i prparm (m. pectoralis major et minor, m. serratus anterior), me barkun,
muskuli i pjerrt i jashtm dhe i brendshm, muskuli gjersor dhe muskuli i drejt i
barkut (m. obliquus abdominis externus et internus, m. transversus et rectus abdominis).
Muskujt ndrbrinjor (mm. intercostales)
Muskujt ndrbrinjor, njmbdhjet qifte, jan muskujt funksionalisht m t
rndsishm t ktij grupi. N do hapsir gjenden dy muskuj ndrbrinjor, muskuli
ndrbrinjor i jashtm dhe i brendshm.
Muskuli ndrbrinjor i jashtm (m. intercostalis externus) sht i vendosur n 2/3 e
pasme t hapsirs ndrbrinjore, duke filluar nga gunga brinjore (tuberculum costae) dhe
prpara gadi deri te nyjtimi brinjorokrcor (art. costochondralis). Nga ktu, fijet
muskulare t tij fillojn t rrallohen dhe vazhdojn me cipn ndrbrinjore t jashtme
(membrana intercostalis externa) e cila arrin deri te buza e prparme e hapsirs
ndrbrinjore. Muskuli ndrbrinjor i jashtm ngjitet n buzn e poshtme t brinjs s
siprme, n realitet n buzn e jashtme t hullis brinjore, ndrsa ngjitja e dyt sht n
buzn e siprme t brinjs s poshtme fqinje. Fijet muskulare t tij shkojn pjerrt prej
lart dhe prapa, kah prpara dhe posht.
Muskuli ndrbrinjor i brendshm (m. intercostalis internus) gjendet n dy t tretat e
prparme t hapsirs ndrbrinjore deri te kndi brinjor (angulus costae) nga ku vazhdon
me cipn ndrbrinjore t brendshme (membrana intercostalis interna) e cila arrin deri te
gunga brinjore (tuberculum costae). Ky muskul ngjitet n buzn e poshtme t krcs
brinjore, pastaj n buzn e brendshme t hullis brinjore, ndrsa posht ngjitet n buzn e
siprme t krcs brinjore dhe brinjs prkatse t poshtme fqinje. N pjesn e mesme t
hapsirs ndrbrinjore ky muskul ka shtresn e jashtme dhe ate t brendshme. Shtresa e
jashtme n fillim sht e puthitur pr faqen e thell t muskulit ndrbrinjor t jashtm
me t cilin ka edhe ngjitje t prbashkt, m von ndahet nga ai dhe vazhdon rrugn
prpara si muskul ndrbrinjor i ndrmjetm (m. intercostalis intimus). Fijet muskulare t

73
muskulit ndrbrinjor t brendshm shkojn pjerrt nga lart dhe prpara, kah posht dhe
prapa.
Muskujt ngrits t brinjve (mm. levatores costarum) kan form t trekndshit t
cilt ngjiten n faqen e pasme t majeve t zgjatimeve gjersore duke filluar nga rruaza e
shtat e qafs deri te rruaza e njmbdhjet torakale. Ngjitja e poshtme e tyre gjendet n
faqen e pasme t brinjs fqinje t poshtme anash gungs brinjore, kta jan muskuj t
shkurt (mm. levatores costarum breves). Katr muskujt e fundit, kan nga dy tufa, ajo e
shkurtr prfundon n brinjn e par t poshtme, ndrsa tufa e gjat e tejkalon kt brinj
dhe prfundon n brinjn e dyt t poshtme, kto tufa paraqesin n realitet muskujt
ngrits t gjat t brinjve (mm. levatores costarum longi).
Muskujt nnbrinjor (mm. subcostales) jan muskuj t shkurt dhe paraqesin tufa t
ndara t muskujve ndrbrinjor t brendshm. Kta muskuj zbresin nga faqja e pasme e
brinjs, prapa kndit brinjor, dhe prfundojn n brinjn fqinje t poshtme.
Muskuli ndrbrinjor i jashtm sht i mbuluar me fletn e holl t fashs
siprfaqsore t kafazit t kraharorit (fascia thoracica). Faqen e thell t muskulit
ndrbrinjor t brendshm e mbulon fasha torakale e brendshme (fascia endothoracica) e
cila e ndan kt muskul nga pleura murore (pleura parietalis). Tufat e muskulit
ndrbrinjor t jashtm dhe t brendshm t cilat ngjiten n buzt e hullis brinjore
(sulcus costae) formojn me te nj kanal osteomuskular n t cilin jan t vendosura
elementet neurovaskulare, n raport konstant, nga lart posht, vena, arteria dhe nervi
( V. A. N.).
T gjith muskujt ndrbrinjor, muskujt ngrits t brinjve dhe muskujt nnbrinjor, i
nervzojn dgt e prparme t nervave spinal torakal apo nervat ndrbrinjor (nn.
intercostales).
Muskujt ndrbrinjor t jashtm (mm. intercostales externi) e bjn ngritjen e
brinjve dhe kshtu e zgjrojn kafazin e kraharorit, n baz t ksaj jan muskuj
ndihms t frymmarrjes (muskuj inspirator). Muskujt ndrbrinjor t brendshm
(mm. intercostales interni) kan veprim t kundrt, bjn zbritjen e brinjve, e ngushtojn
kafazin e kraharorit dhe jan muskuj ndihms t frymnxerrjes (muskujt ekspirator).
Muskuli gjersor i kafazit t kraharorit (m. transversus thoracis) gjendet n faqen e
pasme t pjess parzmokrcore t murit t kafazit t kraharorit. Ky muskul sht i prbr
nga tufat n form shiriti t cilat ngjiten n pjesn e poshtme t faqes s pasme t trupit t
ashtit parzmor (corpus sterni) dhe pastaj shprndahen si rreze n faqet e pasme t krcave
brinjore II-VI. Kt muskul e nervzojn degt e prparme t nervave ndrbrinjor.
Veprimi i ktij muskuli sht i kufizuar, i trheq brinjt teposht dhe ndihmon
frymnxjerrjen (expiratio).
Diafragma (diaphragma)
Diafragma sht nj formacion muskulotetivor i gjer dhe i holl, e cila e ndan
zgavrn e kafazit t kraharorit nga zgavra e barkut. Diafragma ka formn e kulmit t
rregullt i cili prominon n zgavrn e kafazit t kraharorit. N pjesn qndrore, kulmi i
diafragms, sht leht i thelluar prshkak t shtypjes q i bn zemra, kurse anash ngriten
dy gjysmkupola t diafragms (hemidiaphragmae).
Diafragma prbhet nga pjesa periferike, muskulare (pars muscularis) dhe pjesa
qndrore, tetivore (centrum tendineum).
Pjesa muskulare e diafragms (pars muscularis diaphragmae)

74
Pjesa muskulare e diafragms, n baz t vendit t ngjitjes s fijeve muskulare, ndahet
n tri pjes themelore: n pjesn parzmore (pars sternalis), n pjesn brinjore (pars
costalis) dhe n pjesn belore (pars lumbalis). Ndrmjet t ktyre pjesve gjenden hapje
n form t plasave t cilat shenohen si pika t dobta t diafragms.
Pjesa parzmore e diafragms (pars sternalis) sht pjesa m e vogl e prbr nga dy
gjuhza muskulare.
Pjesa brinjore e diafragms (pars costalis) sht pjesa m e madhe me siprfaqe e saj.
Kt pjes t diafragms e prbjn tufat e shumta muskulare t cilat ngjiten n faqet e
pasme t krcave t brinjve VII-IX dhe n faqen e brendshme t pjess ashtrore t
brinjs s X, XI dhe XII.
Pjesn belore t diafragms (pars lumbalis) e ndrtojn shtylla e djatht (crus
dextrum) dhe e majt (crus sinistrum), t cilat kan pjesn e pasme, tetivore dhe pjesn e
prparme t siprme, muskulare.
Shtylla e djatht (crus dextrum) sht e gjer dhe m e gjat, ngjitet n faqen e
prparme t katr rruazave t para lumbale, n rrasat ndrruazore (discus intervertebralis)
prkatse dhe pjesn e lidhss s prparme gjatsore (lig. longitudinale anterius).
Shtylla e majt (crus sinistrum) sht m e shkurt dhe m e larguar nga rrafshi i
mesm. Ngjitet n faqen e prparme t trupit t rruazs s II dhe III lumbale dhe rrass
ndrruazore t tyre.
Shtyllat me buzt e brendshme t tyre e mbrthejn aortn anash, ndrsa prpara saj
takohen n rrafshin e mesm duke u ngjitur ndrveti me lidhsen fibroze harkore dhe
kshtu e prkufizojn hapjen e aorts (hiatus aorticus).
Pjesa muskulare e shtyllave sht pjesa e shkurt e siprme e tyre. Fijet muskulare t
shtylls s djatht shprndahen dhe kryqzohen me fijet e pjess s brendshme t shtylls
s majt dhe kshtu e prkufizojn hapjen e kaprcallit (hiatus esophageus) dhe e
formojn sfinkterin e tij.
Qendra tetivore e diafragms (centrum tendineum)
Qendra tetivore e diafragms (centrum tendineum) sht nj formacion i fort tetivor
n form t trfojs trifletshe t ciln e ndrtojn tufat tetivore n skajet e t cilave
ngjiten fijet muskulare t diafragms. N qendr t buzs s pasme gjendet nj gdhendse
e rrumbullakt e cila jo plotsisht e ndan fletn e djatht (folium dextrum) nga fleta e
majt (folium sinistrum). Prpara gdhendss gjendet fleta e prparme (folium anterius).
N nivel t bazs s flets s djatht dhe t prparme gjendet vrima e vens s zgavrt t
poshtme (foramen venae cavae).

Vrimat dhe pikat e dobta t diafragms

N diafragm gjenden tri vrima t mdha dhe disa vrima t vogla. Npr vrimat e
mdha kalojn: aorta, vena e zgavrt e poshtme dhe kaprcalli, ndrsa npr vrimat e
vogla, prej t cilave disa nuk jan t prhershme, kalojn nervat dhe ent e gjakut.
Hapja e aorts (hiatus aorticus) gjendet prapa n pjesn belore t diafragms npr t
ciln kalojn: aorta dhe kanali i madh limfatik i kraharorit (ductus thoracicus).
Hapja e kapcallit n form ovale (hiatus esophageus) gjendet kryesisht n pjesn
muskulare t pjess lumbale t diafragms npr t ciln kalojn: kapcalli (oesophagus)
dhe nervat endacak (nn. vagii).

75
Vrima e vens s zgavrt t poshtme n form katrkndshe t rrumbullaksuar
(ostium venae cavae) sht vrima e vetme n qendrn tetivore t diafragms dhe sht e
vendosur n nivel t takimit t flets s djatht dhe t prparme t saj npr t ciln kalon
vena e zgavrt e poshtme (v. cava inferior).
Pikat e dobta t diafragms
Hapsira parzmore apo retrosternale sht m e vogla dhe sht teke, e vendosur n
vijn e mesme, ndrmjet gjuhzs s majt dhe t djatht t pjess parzmore muskulore t
diafragms.
Hapsira parzmobrinjore (spatium sternocostale-Larrey) sht hapje trekndshe e
cila gjendet ndrmjet pjess parzmore (pars sternalis) dhe pjess brinjore (pars costalis)
t diafragms. At e kryqzon a. epigastrica superior e cila npr kt hapje e lshon
zgavrn e kafazit t kraharorit dhe kalon n zgavrn e barkut.
Trekndshi belorobrinjor (trigonum lumbocostale-Bochdalek) sht pik e dobt qifte
e diafragms e cila gjendet n pjesn e pasme t saj ndrmjet fijeve muskulare me ngjitje
n brinjn e dymbdhjet t cilat bjn bazn e trekndshit dhe fijeve t ngjitura n
lidhsen harkore ansore (lig. arcuatum laterale). N kt trekndsh gadi n kontakt
direkt jan pleura murore (pleura parietalis) dhe kapsola e veshks e cila sht e
vendosur menjher nn kt trekndsh.
Muskujt e gjymtyrs s siprme
Muskujt e gjymtyrs s siprme ndahen n: muskujt e supit, muskujt e krahut,
muskujt e parakrahut dhe muskujt e shuplaks.
Muskujt e supit
Muskujt e supit lidhin eshtrat e brezit t krahut me skajin e siprm t ashtit t krahut.
N kt grup t muskujve bjn pjes t gjith muskujt q e rretthojn nyjtimin e krahut
dhe marrin pjes n ndrtimin e mureve t grops sqetullore (fossa axillaris). Kta
muskuj n aspektin funksional, para s gjithash, jan t lidhur pr brezin e krahut, por
disa prej tyre si jan muskujt kostohumeral dhe spinohumeral sipas pozits s tyre i
takojn muskujve t mureve t kafazit t kraharorit.
Muskujt e supit ndahen n grupin e prparm, t brendshm, t pasm dhe t jashtm.
Muskujt e grupit t prparm jan muskuj kostohumeral t cilt ngjiten n faqen
e prparme t murit t kafazit t kraharorit dhe mbarojn duke u ngjitur n eshtrat e supit.
Kta muskuj jan: muskuli i madh i kraharorit (m. pectoralis major), muskuli i vogl i
kraharorit (m. pectoralis minor) dhe muskuli nnkularthor (m. subclavius).
Grupi i pasm i muskujve t supit
N grupin e pasm t muskujve t supit bjn pjes kta muskuj: muskuli
nnshpatullor (m. subscapularis), muskuli mbishpinor (m. supraspinatus), muskuli
nnshpinor (m. infraspinatus), muskuli rrumbullakt i madh (m. teres major) dhe muskuli
i rrumbullakt i vogl (m. teres minor). N kt grup t muskujve prshkruhen edhe
muskujt spinohumeral t cilt sipas pozits kryesisht i takojn muskujve t murit t
pasm t kafazit t karaharorit, por pr nga funksioni jan t lidhur me brezin e supit.
Kta muskuj jan: muskuli rombik (m. rhomboideus), muskuli ngrits i shpatulls (m.
levator scapulae), muskuli trapez (m. trapezius) dhe muskuli i tejgjer i shpins (m.
latissimus dorsi).
Muskuli nnshpatullor (m. subscapularis)
Muskuli nnshpatullor sht muskul i madh n form trekndshi i cili e mbulon
faqen e prparme t nyjtimit t krahut dhe bn pjesn e siprme t murit t pasm t

76
grops sqetullore. Pjesa m e madhe e muskulit ngjitet n kreshtat e pjerrta ashtrore n
gropn nnshpatullore. Fijet musulare t tij jan t drejtuara kah jasht dhe lart prpara
nyjtimit t krahut dhe mbaron n gungn e vogl t ashtit t krahut (tuberculum minus
humeri).
Nervzohet nga n. subscapularis dega ansore e pasme e grshetimit t krahut (plexus
brachialis).
Muskuli nnshpatullor sht rrotulluesi kryesor i brendshm i krahut. Kur sht krahu
i ngritur ai sht rrotullues i brendshm i tij, muskujt tjer rrotullues t brendshm: m.
pectoralis major, m. latissimus dorsi dhe m. teres major n t njjtn koh e bjn edhe
afrimin e krahut.
Muskuli mbishpinor (m. supraspinatus)
Muskuli mbishpinor ka form t trekndshit i cili n trsi e mbush gropn
mbishpinore (fossa supraspinata). Ngjitja e brendshme fillon nga dy t tretat e
brendshme t grops mbishpinore dhe nga faqja e thell e fashs s fort t tij, kalon
npr faqen e pasme t nyjtimit t krahut nn akromin dhe mbaron duke u ngjitur n
polin e siprm t gungs s madhe t ashtit t krahut (tuberculum majus humeri).
Nervzohet nga n. suprascapularis dega ansore e pasme e grshetimit t krahut
(plexus brachialis).
Muskuli mbishpinor sht largues ndihms i krahut t cilin e ngrit anash dhe prpara,
pra sht edhe rrtullues i jashtm i krahut. Si lidhse aktive n nyjtimin e krahut ky
muskul e pengon lshimin e koks s ashtit t krahut prgjat gots nyjtore (cavitas
glenoidalis) t shpatulls gjat largimit t krahut.
Muskuli nnshpinor (m. infraspinatus)
Muskuli nnshpinor sht nj muskul i fort n form t trekndshit i cili e mbush
gropn nnshpinore t shpatulls (fossa infraspinata). Me bazn e tij, ky muskul ngjitet
n gropn nnshpinore dhe n faqen e thell t fashs nnshpinore. Tetiva e tij kalon
npr faqen e pasme t kapsols nyjtore t nyjtimit t krahut dhe mbaron n fushn e
mesme t gungs s madhe t ashtit t krahut, nn ngjitjen e muskulit mbishpinor.
Nervzohet nga n. suprascapularis dega ansore e pasme e grshetimit t krahut
(plexus brachialis).
Muskuli nnshpinor e bn rrotullimin e jashtm t krahut. Pjesa e tij e siprme, kur
krahu sht i ngritur anash, vihet mbi boshtin sagjital t nyjtimit t krahut dhe vepron si
largues i krahut. Pjesa e poshtme e tij vepron si afrues i krahut.
Muskuli i rrumbullakt i vogl (m. teres minor)
Muskuli i rrumbullakt i vogl sht i vendosur nn buzn e poshtme t muskulit
nnshpinor. Fillon nga pjesa e siprme e faqs s pasme t buzs ansore t shpatulls,
fijet muskulare t tij shkojn n drejtim t pjerrt kah jasht dhe lart, kalon npr faqen e
pasme t kapsols nyjtore t nyjtimit t krahut dhe mbaron n gungn e madhe t ashtit
t krahut, nn ngjitjen e muskulit nnshpinor.
Nervzohet nga n. axillaris dega ansore e tufs s pasme (fasciculus posterior) t
grshetimit t krahut (plexus brachialis).
Ky muskul ka funksion t ngjashm me muskulin nnshpinor pra, bn rrotullimin e
jashtm dhe largimin e krahut.
Muskuli i rrumbullakt i madh (m. teres major)
Muskuli i rrumbullakt i madh sht i vendosur m posht nga t gjith muskujt e
grupit t pasm t supit. Medialisht ngjitet n faqen e pasme t buzs ansore t

77
shpatulls, n faqen e pasme t kndit t poshtm t shpatulls, menjher nn ngjitjen e
muskulit t rrumbullakt t vogl. Vazhdon nga jasht dhe lart duke prfunduar n
kreshtn e gungs s vogl t ashtit t krahut (crista tubeculi minoris).
Nervzohet nga n. subscapularis dega ansore e pasme e grshetimit t krahut (plexus
brachialis).
Muskuli i rrumbullakt i madh sht afrues dhe rrotullues i brendshm i krahut. Me
kontraksionin e tij rregullon kndin ndrmjet ashtit t krahut dhe shpatulls duke e trheq
kndin e poshtm t shpatulls nga jasht. Veprimi i tij n kndin e poshtm t
shpatulls sht i kundrt nga muskuli rombik.
Skaji i siprm i ashtit t krahut me muskulin e madh dhe t vogl t rrubullakt
prkufizojn, n murin e pasm t grops sqetullore, nj hapsir n form t trekndshit
i cili quhet trekndshi i muskujve t rrumbullakt. Buzn e siprme t ktij
trekndshi e bn, buza e poshtme e muskulit t vogl t rrumbullakt (m. teres minor),
buzn e poshtme t trekndshit e bn, buza e siprme e muskulit t madh t rrumbullakt
(m. teres major) dhe bazn e tij e bn, qafa kirurgjike e ashtit t krahut (collum
chirurgicum humeri). Koka e gjat e muskulit trekrersh t krahut (caput longum m
triceps brachii) e ndan kt trekndsh n dy vrima, ansore dhe t brendshme. Vrima
ansore sht n form t katrkndshit (foramen quadrilaterum) npr t ciln kalojn
nervi sqetullor (n. axillaris) dhe arteria rrethore e pasme e krahut (a. circumflexa humeri
posterior). Vrima e brendshme sht n form t trekndshit (foramen trilaterum) npr
t ciln kalon arteria rrethore e shpatulls (a. circumflexa scapulae).
Muskujt e grupit ansor t supit
Grupin ansor t muskujve t supit e bn vetm muskuli deltoid (m. deltoideus).
Muskuli deltoid (m. deltoideus)
Muskuli deltoid sht nj muskul i madh i cili e mbulon nyjtimin e krahut duke i
dhn supit form karakteristike.
Me bazn e tij t gjer muskuli deltoid ngjitet, n nj t tretn e jashtme t buzs s
prparme t kularthit, n buzn e jashtme t akromionit, si dhe n buzn e poshtme t
buzs s pasme t shpin s shpatulls (spina scapulae). Muskuli vazhdon me tetivn e tij
t fort dhe mbaron n mesin e faqs s prparme ansore t ashtit t krahut, n
siprfaqen e vrazhd n form t germs V (tuberositas deltoidea). Buza e prparme e
muskulit deltoid dhe buza e siprme e muskulit t madh t kraharorit e perkufizojn
hullin e thell (sulcus deltoideopectoralis), e cila lart zgjerohet n nj hapsir
trekndshe e cila sht e mbuluar me fashn klavipektorale (fascia clavipectoralis).
N kt hulli gjenden ent e gjakut dhe limfatike (v. cephalica, r. deltoideus a.
thoracoacromialis dhe l-2 nyje limfatike).
Muskulin deltoid e nervzon n. axillaris.
N aspektin morfologjik dhe funksional muskuli deltoid prbhet nga pjesa e
prparme, e mesme dhe e pasme. Kur veprojn t gjitha pjest e tij n t njjten koh,
muskuli deltoid sht largues i fort i krahut deri n horizontale. Pjesa e prparme (pars
anterior), fillon nga kularthi dhe bn prkuljen (flexio) dhe rrotullimin e brendshm t
krahut. Pjesa e pasme (pars posterior), ngjitet n shpinn e shpatulls, bn shtrirjen
(extensio) dhe rrotullimin e jashtm t krahut. Muskuli deltoid paraqet edhe nj lidhse
t fort aktive t nyjtimit t krahut.
Gropa sqetullore (fossa axillaris)

78
Gropa sqetullore ka formn e piramids katrfqsore t cils i prshkruhen katr mure:
muri i prparm, i pasm, i brendshm, i jashtm, baza e kthyer posht dhe maja lart.
Murin e prparm e ndrtojn: lkura, indi nnlkuror, fasha nnlkurore, muskuli i madh
i kraharorit (m. pectoralis major), prapa tij, muskuli i vogl i kraharorit (m. pectoralis
minor) dhe muskuli nnkularthor (m. subclavius) t mbshtjellur me fashn
klavipektorale. Murin e pasm e bn shpatula (scapula), faqja e prparme e s cils sht
e mbuluar me muskulin nnshpatullor (m. subscapularis) nn t cilin gjendet muskuli i
tejgjer i shpins (m. latissimus dorsi) dhe muskuli i rrumbullakt i madh (m.teres
major). Murin e brendshm e ndtojn faqet ansore t brinjve prej 2-6 dhe hapsirat
ndrbrinjore prkatse, t mbuluara me muskulin e prparm t dhmbzuar (m. serratus
anterior). Muri i prparm dhe i pasm konvergjojn nga jasht dhe e ngushtojn murin
ansor t saj i cili i prgjigjet hullis ndrgungore t ashtit t krahut
(sulcus intertubercularis). Bazn e grops sqetullore e ndrton lkura dhe fasha sqetullore
(fascia axillaris). Maja e grops ka form t trekndshit, prpara e kufizon kularthi,
prapa sht buza e siprme e shpatulls dhe brenda buza jashtme e brinjs s par.
Gropa sqetullore prmban ent e mdha t gjakut dhe nervat, si dhe shum gjendra
limfatike t shprndara n indin dhjamor t grops sqetullore ( a. v. axillaris, plexus
brachialis, nodi lymphtici axillares). Pozit qendrore n gropn sqetullore ka arteria
sqetullore (a. axillaris). Prpara dhe brenda saj sht e vendosur vena sqetullore (v.
axillaris). Grshetimi nervor i krahut (plexus brachialis), n pjesn e siprme t grops
sqetullore gjendet anash nga arteria sqetullore, pastaj tufat e tij radhiten anash, brenda
dhe prapa arteries (fasciculus lateralis, medialis et posterior).
Muskujt e krahut (mm. brachii)
Muskujt e krahut me an t faqes s pasme t ashtit t krahut dhe ndarss ansore dhe
t brendshme ndrmuskulare t krahut (septum intermusculare brachii mediale et
laterale), ndahen n grupin e prparm dhe t pasm.
N grupin e prparm bjn pjes tre muskuj t radhitur n dy shtresa,
siprfaqsore dhe t thell. N shtresn siprfaqsore gjendet muskuli dykrersh i krahut
(m. biceps brachii) ndrsa n shtresn e thell, muskuli sqepokrahor (m.
coracobrachialis) dhe muskuli i krahut (m. brachialis). N grupin e pasm gjendet vetm
muskuli trekrersh i krahut (m. triceps brachii) i cili sht shtrirs shum i fort i
parakrahut.
Muskuli dykrersh i krahut (m. biceps brachii)
Muskuli dykrersh i krahut sht i gjat dhe i fort n form boshti, i cili ia jep formn
faqs s prparme t krahut. N pjesn e siprme t tij prbhet nga dy tufa muskulare
ose koka, e gjat dhe e shkurtr. Koka e gjat (caput longum) ngjitet n gungn
mbigotore (tuberculum supraglenoidale) dhe n skajin e siprm t buzs gotore (labrum
glenoidale). Pjesa tetivore e saj, n form harku, kalon npr vet nyjtimin e krahut, e
mbshtjellur nga mbshtjellsi jargor (vagina synovialis intertubercularis), i cili duke
prcjell tetiven vazhdon teposht, prgjat hullis ndrgungore t ashtit t krahut (sulcus
intertubercularis). Koka e shkurtr (caput breve) ngjitet n majn e zgjatimit sqepor t
shpatulls (processus coracoideus). T dy kokat e ktij muskuli bashkohen kah mesi i
krahut dhe formojn trupin muskular boshtor, i cili duke shkuar teposht ngushtohet dhe
vazhdon me nj tetiv t fort dhe t shkurtr e cila mbaron n pjesn e pasme t gungs
s rrezorit (tuberositas radii).

79
Muskuli dykrersh i krahut nervzohet nga n. musculocutaneus deg e fasciculus
lateralis plexus brachialis.
Muskuli dykrersh i krahut e bn prkuljen (flexio) dhe jashtkthimin (supinatio) e
parakrahut. N nyjtimin e krahut ndihmon gjat ngritjes s krahut prpara dhe jasht.
Ky muskul sht muskul dynyjtor. N njrin nyjtim, vepron me efekt m t madh
nqoftse n nyjtimin tjetr sht i tendosur. Pr veprimin e ktij muskuli n nyjtimin e
brrylit pozita m e mir sht kur parakrahu sht n fleksion nn kndin prej 90
shkall. Muskuli dykrersh i krahut ather largohet nga nyjtimi dhe e liron hapsirn
pr veprimin e m. brachialis i cili gjendet prapa tij, pr kt shkak dora e merr kt pozit
gjat puns.
Prgjat buzs ansore dhe t brendshme t ktij muskuli shtrihen dy hulli gjatsore
(sulcus bicipitalis lateralis et medialis), Npr hullin e brendshme kalon tufa kryesore
enonervore (a. brachialis, n. medianus). N pjesn e poshtme t hullis ansore ndrmjet
m. brachialis dhe m. brachioradialis gjendet n. radialis.
Muskuli sqepokrahor (m.coracobrachialis)
Muskuli sqepokrahor sht i vendosur n pjesn e siprme t brendshme t regjionit t
prparm t krahut.
Muskuli sqepokrahor lart ngjitet n majn e zgjatimit sqepor t shpatulls (processus
coracoideus), shkon teposht prgjat buzs s brendshme t koks s shkurtr t
muskulit dykrersh t krahut (m. biceps brachii-caput breve), pastaj kalon n faqen e
pasme t tij dhe mbaron me nj tetiv t shesht e cila prfundon n mesin e faqs s
prparme t brendshme t ashtit t krahut duke u ngjitur n tuberositas cracobrachialis.
Npr pjesn muskulare t tij, rndom kalon trungu i nervit muskulolkuror (n.
musculocutaneus), i cili e nervzon kt muskul.
Muskuli sqepokrahor e ngrit krahun prpara dhe brenda (anteflexio) dhe e lshon
supin. Kur pika mbshtetse sht n ngjitjen e tij t siprme ai e ngrit krahun prpara
dhe e trheq nga brenda. Kur pika mbshtetse gjendet n ashtin e krahut, e trheq
teposht zgjatimin sqepor t shpatulls dhe kshtu e lshon supin posht.
Muskuli i krahut (m. brachialis)
Muskuli i krahut sht i vendosur n gjysmn e poshtme t faqs s prparme ansore
dhe t brendshme t ashtit t krahut, kalon edhe npr faqen e prparme t nyjtimit t
brrylit.
Muskuli i krahut ngjitet lart n gjysmn e poshtme t faqs s prparme ansore dhe t
brendshme t ashtit t krahut, si dhe n ndarset ndrmuskulare prkatse (septum
intermuskulare mediale et laterale). Pjesa muskulare e gjer dhe e fort e tij sht e
vendosur n faqen e prparme t nyjtimit t brrylit, vazhdon me tetivn e fort e cila
mbaron n tuberositas ulnae.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. musculocutaneus.
Muskuli i krahut sht prkuls i fort i parakrahut (flexor).
Muskuli trekrersh i krahut (m. triceps brachii)
N regjionin e pasm t krahut gjendet vetm musuli trekrersh i krahut.
N pjesn e siprme ky muskul prbhet prej tri kokave, t ndara ndrmjet veti, ato
jan: koka e gjat, ansore dhe e brendshme (caput longum, laterale et mediale). Koka e
gjat (caput longum) e tij ngjitet n gungn nngotore t shpatulls (tuberculum
infraglenoidale). Koka ansore (caput laterale) ngjitet n faqn e pasme t ashtit t
krahut, mbi hullin e nervit rrezor (sulcus n. radialis), dhe n ndarsen ndrmuskulare

80
ansore (septum intermuskulare laterale). Koka e brendshme (caput mediale), sht m e
shkurt dhe m e gjer, e vendosur n shtresn e thell. Ajo ngjitet n pjesn e poshtme t
faqs s pasme t ashtit t krahut nn hullin e nervit rrezor (sulcus n. radialis), dhe n
ndarsen ndrmuskulare t brendshme (septum intermusculare mediale). Kah mesi i
muskulit kokat bashkohen dhe vazhdojn teposht si pllak tetivore e fort, e cila
prfundon n majen e zgjatimit llanor (olecranon).
Muskulin trekrersh t krahut e nervzojn degt ansore t nervit rrezor (n. radialis).
Muskuli trekrersh i krahut bn shtrirjen e parakrahut (extensio). Koka e gjat e tij n
nyjtimin e krahut e trheq krahun prapa dhe brenda. Ai vepron si ekstensor i fort i
parakrahut n rastet kur krahu sht i ngritur prpara dhe jasht, pra koka e gjat e tij
sht e tendosur.
Muskujt e parakrahut (mm. antebrachii)
Muskujt e parakrahut jan t ndar n dy lozha funskionale: t prparme dhe t pasme.
Lozha e prparme e parakrahut ndahet n dy grupe muskujsh: grupi i prparm dhe
ansor. N grupin e prparm t muskujve t parakrahut bjn pjes tet muskuj, prej t
cilve dy jan brendakthyes (pronator) ndrsa t tjert jan prkuls t trins dhe
gishtave t shuplaks. N grupin ansor t muskujve t parakrahut bjn pjes dy muskuj
shtrirs t jashtm t trins s shuplaks dhe dy muskuj jashtkthyes t parakrahut. N
grupin e pasm t muskujve t parakrahut jan tet muskuj t cilt jan ekstensor t
trins dhe gishtave t shuplaks.
Muskujt e parakrahut i mbshtjell fasha e fort (fascia antebrachii) e cila prforcohet
pr eshtrat e parakrahut. N faqen e pasme t parakrahut mbi rrnjn e shuplaks n
fashn e parakrahut gjendet nj trashje fibroze gjersore (retinaculum extensorum) e cila
me skajin e poshtm t rrezorit dhe llans formon gjasht kanale osteofibroze pr
kalimin e tetivave t muskujve s bashku me mbshtjellsat e tyre. Nga jasht brenda
npr kta kanale kalojn tetivat e ktyre muskujve: m. abductor pollicis longus dhe m.
extensor pollicis brevis (kanali I), m. extensor carpi radialis longus et brevis (kanali II),
m. extensor pollicis longus (kanali III), m. extensor digitorum dhe m. extensor indicis
(kanali IV), m. extensor digiti minimi (kanali V) dhe m. extensor carpi ulnaris (kanali
VI).
Muskujt e grupit t prparm t parakrahut
Muskujt e grupit t prparm t parakrahut fillojn nga mbinyelli i brendshm i
ashtit t krahut (epicondylus medialis humeri) dhe nga faqet e prparme t eshtrave t
prakrahut, mbarojn duke u ngjitur kryesisht n bazn e eshtrave t tejtrins s
shuplaks dhe falangjet e gishtave.
Muskujt e grupit t prparm t parkrahut jan t rradhitur n katr shtresa. N
shtresn e par, siprfaqsore, gjenden katr muskuj, duke shkuar nga jasht brenda
jan: muskuli brendakthyes i rrumbullakt (m. pronator teres), muskuli prkuls i
jashtm i shuplaks (m. flexor carpi radialis), muskuli pllmbor i gjat (m. palmaris
longus) dhe muskuli prkuls i brendshm i shuplaks (m. flexor carpi ulnaris). N
shtresn e dyt gjendet vetm muskuli prkuls siprfaqsor i gishtave
(m. flexor digitorum superficialis). N shtresn e tret gjenden dy muskuj, nga jasht
sht muskuli pkuls i gjat i gishtit t madh (m. flexor pollicis longus) ndrsa brenda
sht muskuli prkuls i thell i gishtave (m. flexor digitorum profundus). N shtresn e
katrt, m t thell, sht vetm muskuli brendakthyes katror (m. pronator quadratus).

81
Muskujt e grupit t prparm t parakrahut nervzohen nga degt ansore t nervit
midisor (n. medianus) prve m. flexor carpi ulnaris dhe gjysms s brendshme t m.
flexor digitorum profundus q i nervzon nervi llanor (n. ulnaris).
Muskuli brendakthyes i rrumbullakt (m. pronator teres)
Fillon nga mbinyelli i brendshm i ashtit t krahut dhe buzs s brendshme t
processus coronoideus ulnae, zbret nga jasht dhe prfundon me tetivn e gjer n
pjesn e prparme t faqes ansore t rrezorit. Ndrmjet dy pjesve t skajit t siprm t
muskulit kalon nervi midisor (n. medianus).
Ky muskul sht brendakthyes dhe prkuls ndihms i parakrahut.
Muskuli prkuls i jashtm i shuplaks (m. flexor carpi radialis)
Muskuli prkuls i jashtm i shuplaks sht i vendosur medialisht nga muskuli
brendakthyes i rrumbullakt i parakrahut.
Ky muskul, lart ngjitet n mbinyellin e brendshm t ashtit t krahut, n fashn e
parakrahut dhe n ndarset fqinje ndrmuskulare. Trupi muskular i tij kah mesi i
parakrahut vazhdon me tetivn e cila sht e drejtuar kah pjesa ansore e rrnjs s
shuplaks. N faqen e prparme t trins s shuplaks tetiva e ktij muskuli prmban
mbshtjellsin jargor (vagina synovialis tendinis m. flexoris carpi radialis). Tetiva e tij
prfundimtare ngjitet n faqen e prparme t bazs s ashtit t dyt tejtrinor
(os metacarpale II). Rndsia topografike dhe praktike e ktij muskuli sht se tetiva e
tij, n nj t tretn e poshtme t parakrahut, bn buzn e brendshme t hullis s pulsit
(sulcus pulsus), buzn ansore t saj e bn tetiva e muskulit krahorrezor (m.
brachioradialis). Dyshemen e hullis e bn faqja e prparme e rrezorit. Lateralisht nga
tetiva e muskulit prkuls ansor t shuplaks, gjendet arteria rrezore (a. radialis), kurse
medialisht gjendet nervi midisor (n. medianus). N nivel t sulcus pulsus palpohet pulsi i
a. radialis.
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Muskuli prkuls i jashtm i shuplaks e prkul shuplakn prpara dhe jasht n
raport me boshtin i cili kalon npr gishtin e mesm t dors. Prve ksaj ai vepron edhe
si pronator i parakrahut. N bashkveprim me m. fxetor carpi ulnaris ai bn fleksionin
palmar t shuplaks, ndrsa m m. extensor carpi radialis longus et brevis e bn
abduksionin radial.
Muskuli pllmbor i gjat (m. palmaris longus)
Ky muskul sht i holl, n form boshti i vendosur medialisht nga muskuli prkuls
ansor i shuplaks.
Fillon n mbinyellin e brendshm t ashtit t krahut dhe n ndarset fashore
ndrmuskulare. Trupi muskular i tij sht i shkurtr dhe mbi mesin e faqs s prparme t
parakrahut vazhdon me tetiven e holl, t gjat dhe t shesht, e cila shkon npr mesin e
parakrahut, kalon para faqes s prparme t lidhss s prkulsve (retinaculum
flexorum), pastaj zgjerohet n form t flladitses dhe mbaron n laprn pllmbore
(aponeurosis palmaris).
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Muskuli pllmbor i gjat bn prkuljen e shuplaks dhe ndihmon n tendosjen e
laprs pllmbore.
Muskuli prkuls i brendshm i shuplaks (m. flexor carpi ulnaris)
Ky muskul sht i vendosur medialisht nga muskuli pllmbor i gjat dhe shtrihet
prgjat buzs s brendshme t parakrahut.

82
Skaji i siprm i muskulit prkuls t brendshm t shuplaks prbhet nga dy tufa
muskulare ose koka, koka krahore (caput humerale) e cila ngjitet n mbinyellin e
brendshm t ashtit t krahut dhe koka llanore (caput ulnare) e cila ngjitet n buzn e
brendshme t zgjatimit t llanor (olecranon), n pjesn e siprme t buzs s pasme t
llans dhe n fashat e muskujve fqinj. Kto tufa muskulare i bashkon nj hark lidhor nn
t cilin kalon nervi llanor (n. ulnaris), duke kaluar nga lozha e pasme e krahut n
parakrah. N nj t tretn e poshtme t parakrahut muskuli vazhdon me tetiven e shesht,
e cila mbaron duke u ngjitur n ashtin bizelor (os pisiforme). Nga pjesa prfundimtare e
ksaj tetive ndahen disa pjes laprore, t drejtuara kah ashti grepor (lig. pisohamatum)
dhe kah bazat e eshtrave tejtrinor t katrt dhe t pest (lig. pisometacarpeum).
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi llanor (n. ulnaris).
Ky muskul bn prkuljen e shuplaks (flexio) dhe trheqjen e saj nga brenda
(adductio).
Muskuli prkuls siprfaqsor i gishtave (m. flexor digitorum supeficialis)
sht muskuli m i madh n regjionin e prparm t prakrahut.
N pjesn e siprme ky muskul ka tri tufa muskulare ose tri koka, kokn krahore
(caput humerale), kokn llanore (caput ulnare) dhe kokn rrezore (caput radiale). Koka
krahore ngjitet n mbinyellin e bredshm t ashtit t krahut. Koka llanore (caput ulnare)
ngjitet n faqn e brendshme t zgjatimit sqepor t llans (processus coracoideus). Koka
rrezore (caput radiale) ngjitet n pjesn e siprme t buzs s prparme t rrezorit. Koka
llanore nprmjet t nj harku fibroz, konkav kah lart, nn t cilin kalon nervi midisor (n.
medianus) dhe arteria llanore (a. ulnaris), bashkohet me kokn rrezore. N nj t tretn e
poshtme t parakrahut, ndahen tetivat pr gishtat e shuplaks s dors prej 2-5, t cilat
kalojn prapa retinaculum flexorum, arrijn n faqen pllmbore t shuplaks dhe
shprndahen kah gishtat prkats. N nivel t faqs s prparme t falangjeve t siprme
t gishtave kto tetiva ndahen n nga dy gjuhza tetivore, t cilat ngjiten n faqen e
prparme dhe buzt ansore t falangjeve t mesme t gishtave (2-5). Ndrmjet ktyre
gjuhzave tetivore, kalojn tetivat e muskulit prkuls t thell t gishtave.
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Muskuli prkuls siprfaqsor i gishtave bn prkuljen e falangjeve t mesme ndaj
atyre proksimale, pastaj prkuljen e falangjeve proksimale ndaj shuplaks dhe prkuljen e
shuplaks ndaj parakrahut.
Muskuli prkuls i thell i gishtave (m. flexor digitorum profundus)
Ky muskul gjendet menjher nn muskulin prkuls siprfaqsor dhe pak m brenda.
Lateralisht, n t njjtn shtres, gjendet muskuli prkuls i gjat i gishtit t madh (m.
flexor pollicis longus).
Fillon nga tri t katrtat e siprme t faqs s prparme dhe t brendshme t llans, nga
zgjatimi sqepor (processus coronoideus) dhe nga gjysma e bredshme e faqes s prparme
t cips ndrashtrore t parakrahut (membrana interossea antebrachii). Trupi i tij
muskular vazhdon me katr tetiva t cilat kalojn npr kanalin e trins, prapa nervit
midisor (n. medianus) dhe tetivave t muskulit prkuls siprfaqsor t gishtave. Tetivat e
muskulit prkuls t thell t gishtave mbarojn duke u ngjitur n bazat e falangjeve
distale t gishtave t shuplaks (2-5).
Muskuli prkuls i thell i gishtave ka nervzim t dyfisht. Gjysmn e brendshme t
tij e nervzon nervi llanor (n. ulnaris), ndrsa gjysmn e jashtme e nervzonn nervi
midisor (n. medianus).

83
Ky muskul esht prkuls i falangjeve distale t gishtave ndaj falangjeve t
mesme, prkul tr gishtin ndaj shuplaks dhe shuplakn ndaj parakrahut.
Muskuli prkuls i gjat i gishtit t madh (m. flexor pollicis longus)
sht i vendosur lateralisht nga muskuli paraprak.
Muskuli prkuls i gjat i gishtit t madh lart, ngjitet n faqen e prparme t rrezorit
duke filluar nga tuberositas radii deri te buza e siprme e muskulit brendakthyes katror
(m. pronator quadratus), ngjitet edhe n faqen e prparme t cips ndrashtrore t
parakrahut. Ky muskul vazhdon me tetivn e gjat e cila mbaron n faqen e prparme t
bazs s falangut t dyt t gishtit t madh. Tetiva e tij sht e mbshtjellur me
mbshtjells t veant (vagina tendinis m. flexoris pollicis longi).
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Ky muskul bn prkuljen e falangut distal, pastaj falangut proksimal t gishtit t madh
dhe e trheq ashtin tejtrinor t par prpara dhe brenda n pozit t opozicionit (opositio).
Gishtin e madh n trsi e prkul dhe e afron kah brenda (adductio).
Muskuli brendakthyes katror (m. pronator quadratus)
sht i vetmi muskul n shtresn e katrt t grupit t prparm t muskujve t
parakrahut.
Ky muskul ngjitet n buzn dhe faqen e prparme t llans, fijet muskulare t tij
shtrihen kah jasht, teposht dhe mbarojn n nj t katrtn e poshtme t faqs dhe
buzs s prparme t rrezorit.
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Kontraksioni i ktij muskuli mundson brendakthimin (pronatio) e parakrahut dhe
t shuplaks.
Muskujt e grupit ansor t parakrahut
N grupin ansor t muskujve t parakrahut bjn pjes katr muskuj t vendosur
n pjesn e jashtme t parakrahut. Kta muskuj jan t rradhitur n dy shtresa,
siprfaqsore dhe t thell. N shtresn siprfaqsore jan: muskuli krahorrezor (m.
brachioradialis), muskuli shtrirs i gjat ansor i shuplaks (m. extensor carpi radialis
lingus) dhe muskuli shtrirs i shkurtr ansor i shuplaks (m. extensor carpi radialis
brevis). N shtresn e thell bn pjes vetm muskuli jashtkthyes i parakrahut (m.
supinator). T gjith kta muskuj nervzohen nga nervi rrezor dhe ate kryesisht nga
trungu i tij (n. radialis).
Muskuli krahorrezor (m. brachioradialis)
sht muskuli m i siprfaqshm dhe m i madh i grupit ansor t muskujve t
pararakrahut.
Fillon nga pjesa e poshtme e buzs ansore t ashtit t krahut dhe pjess prkatse t
ndarss ndrmuskulare ansore t krahut (septum intermuskulare brachii laterale). N
gjysmn e poshtme t parakrahut muskuli vazhdon me tetiven e tij t trash e t gjat, e
cila mbaron n faqen ansore t zgjatimit bizar t rrezorit (processus styloideus radii).
Pjesa e poshtme e tetives s ktij muskuli s bashku me tetiven e muskulit prkuls t
jashtm t shuplaks (m. flexor carpi radialis), e prkufizon hullin e pulsit (sulcus
pulsus) npr t ciln kalon trungu i arteries rrezor (a. radialis). Muskuli krahorrezor bn
buzn ansore t grops s brrylit (fossa cubiti).
Ky muskul, n nyjtimin e brrylit vepron si prkuls (flexio) i parakrahut ndaj krahut,
vepron edhe si jashtkthyes (supinatio) ose brendakthyes (pronatio) i parakrahut,
varsisht nga pozita paraprake e tij.

84
Muskuli shtrirs i jashtm i gjat i shuplaks (m. extensor carpi radialis longus)
Gjendet prapa dhe brenda muskulit paraprak.
Fillon nga buza ansore e ashtit t krahut, nn ngjitjen e muskulit paraprak, ngjitet
edhe n faqen e prparme t ndarss ndrmuskulare ansore t krahut. Tetiva e tij
shtrihet prgjat faqes ansore t rrezorit, pastaj kalon kah faqja e pasme e skajit t
poshtm t rrezorit, shkon teposht nn retinaculum extensorum, s bashku me tetiven e
m. extensor carpi radialis brevis, e vendosur n kanalin e veant osteofibroz. Skaji i
poshtm i tetives s ktij muskuli mbaron duke u ngjitur n faqen e pasme t bazs s
ashtit tejtrinor t dyt (os metacarpale II).
Ky muskul e bn shtrirjen e shuplaks (extensio) dhe largimin e saj (abductio).
Muskuli shtrirs i jashtm i shkurtr i shuplaks (m. extensor carpi radialis
brevis)
Ky muskul gjendet prapa muskulit shtrirs t jashtm t gjat t shuplaks.
Me skajin e siprm muskuli ngjitet n mbinyellin e jashtm t ashtit t krahut
(epicondylus lateralis humeri), n lidhsen e jashtme ansore t nyjtimit t brrylit (lig.
collaterale radiale), dhe n ndarset ndrmuskulare. Rreth mesit t parakrahut, muskuli
vazhdon me nj tetiv t gjat, t shesht, e cila gati n trsi sht e mbuluar me tetiven
e muskulit shtrirs t gjat t jashtm t shuplaks, t dy tetivat, s bashku, kalojn nn
larguesin e gjat t gishtit t madh (m. abductor pollicis longus) dhe shtrirsin e shkurtr
t gishtit t madh (m. extensor pollicis brevis), pastaj kalon prpara retinaculum
extensorum, dhe mbaron duke u ngjitur n bazn e ashtit tejtrinor t tret (os metacarpale
III).
Muskuli shtrirs i jashtm i shkurtr i shuplaks bn vetm prkuljen shpinore t
shuplaks .
Muskuli jashtkthyes i parakrahut (m. supinator)
sht muskul i shkurtr, i gjer, i cili mbulon skajin e siprm t rrezorit. Ky muskul
prbhet prej tufs muskulare siprfaqsore dhe t thell, n mes t cilave kalon dega e
thell e nervit rrezor.
Pjesa siprfaqsore e ktij muskuli, lart ngjitet n mbinyellin e jashtm t ashtit t
krahut (epicondylus lateralis humeri), n lidhsen ansore t nyjtimit t brrylit (lig.
collaterale radiale) dhe n lidhsen unazore t ktij nyjtimi (lig. anulare radii). Tufa e
thell, me pjesn e saj t brendshme fillon nga kreshta n skajin e siprm t llans (crista
m. supinatoris). Muskuli, n form harku, zbret kah jasht dhe prpara, duke rrethuar
qafn e rrezorit.
Ky muskul sht jashtkthyesi kryesor i parkrahut (supinatio) dhe funksioni i tij nuk
varet nga pozita paraprake e parakrahut.
Gropa e brrylit (fossa cubiti)
Gropa e brrylit sht nj grop trekndshe e vendosur n faqen e prparme t
nyjtimit t brrylit. Baza e ksaj grope sht e kthyer lart dhe i prgjigjet vijs e cila i
bashkon dy mbinyellat e ashtit t krahut. Faqen e jashtme t saj e ndrton buza e
brendshme e muskulit krahorrezor (m. brachioradialis), ndrsa faqen e brendshme e
ndrton buza e jashtme e muskulit brendakthyes t rrumbullakt (m. pronator teres).
Dyshemen e grops e bn muskuli i krahut (m. brachialis) dhe muskuli jashtkthyes i
parakrahut (m. supinator), murin e prparm t saj e bn lkura, fasha nnlkurore dhe
zgjatimi lapror i tetives s muskulit dykrersh t krahut (lacertus fibrosus). Npr murin
e prparm t grops kalon vena qndrore e parakrahut (v. mediana cubiti).

85
N gropn e brrylit gjenden kto elemente: pjesa fundore e tetives s muskulit
dykrersh t krahut (m. biceps brachii), arteria e karhut (a.brachialis), degt e saj fundore
(a. radialis et a. ulnaris), vent prcjellse t ktyre arterieve dhe nervi midisor (n.
medianus). Pozitn qndrore e zn arteria e krahut (a. brachialis), medialisht gjendet
nervi midiso (n. medianus). N pjesn e poshtme t grops, koka llanore e muskulit
brendakthyes t rrumbullakt (m. pronator teres) e ndan arterien nga nervi midisor.
Jasht nga arteria shtrihet tetiva e muskulit dykrersh t krahut. Trungu i nervit rrezor
(n. radialis), shtrihet jasht grops s brrylit, n mes t muskulit krahorrezor (m.
brachioradialis) dhe muskulit jashtkthyes t parakrahut (m. supinator).
Muskujt e grupi t pasm t parakrahut
N grupin e pasm t muskujve t parakrahut bjn pjes tet muskuj t rradhitur n
dy shtresa: shtresa siprfaqsore dhe shtresa e thell. N shtresn siprfaqsore gjenden
katr muskuj, nse shkojm nga jasht brenda jan: muskuli shtrirs i prbashkt i
gishtave (m. extensor digitorum), muskuli shtrirs i gishtit t vogl (m. extensor digiti
minimi), muskuli shtrirs i brendshm i shuplaks (m. extensor carpi ulnaris) dhe
muskuli llanor (m. anconeus). N shtresn e thell gjenden, gjithashtu katr muskuj:
muskuli largues i gjat i gishtit t madh (m.abductor pollicis longus), muskuli shtrirs i
shkurtr i gishtit t madh (m. extensor pollicis brevis), muskuli shtrirs i gjat i gishtit t
madh (m. extensor pollicis longus) dhe muskuli shtrirs i gishtit tregues (m. extensor
indicis). Muskujt e shtress siprfaqsore ngjiten n mbinyellin e jashtm t ashtit t
krahut, muskujt e shtress s thell fillojn nga faqet e pasme t eshtrave t parakrahut
dhe mbarojn duke u ngjitur n faqet e pasme t eshtrave t shuplaks.T gjith muskujt
e grupit t pasm t parakrahut nervzohen nga dega e thell e nervit rrezor (r. profundus
n. radialis), funksioni i tyre sht kryesisht, shtrirja e shuplaks dhe e gishtave.
Muskuli shtrirs gishtave (m. extensor digitorum)
sht muskuli m i madh dhe m i gjat i grups s pasme t muskujve t parakrahut.
Me skajin e siprm ngjitet n mbinyellin e jashtm t ashtit t krahut (epicondylus
lateralis humeri), n fashn e parakrahut dhe n ndarset fashore t muskujve fqinj. Nga
mesi i parakrahut, muskuli vazhdon me pjesn tetivore, e cila n nj t tretn e poshtme t
parakrahut ndahet n katr tetiva t veanta t cilat s bashku me tetivn e muskulit
shtrirs t gishtit tregues (m. extensor indicis) jan t mbshtjellur nga vagina tendinum
mm. extensoris digitorum et extensoris indicis dhe kshtu kalojn npr kanalin e veant
osteofibroz, prpara retinaculum extensorum. N faqen shpinore t shuplaks kto tetiva
shprndahen dhe shtrihen kah faqet e pasme t gishtave 2-5. N faqen e pasme t falangut
t par do tetiv ndahet n nj tuf qndrore dhe dy ansore. Tufa qndrore ngjitet n
faqen e pasme t falangut t dyt, tufat ansore vazhdojn m posht, prgjat faqeve
ansore t falangjeve t dyta dhe ngjiten n faqet e pasme t bazave t falangjeve distale
t gishtave 2-5.
Muskuli shtrirs i prbashkt i gishtave bn shtrirjen e gishtave 2-5. Gjat veprimit t
zgjatur ai bn gjithashtu shtrirjen n nyjtimin e trins s shuplaks.
Muskuli shtrirs i gishtit t vogl (m. extensor digiti minimi)
Ky muskul gjendet medialisht nga muskuli shtrirs i prbashkt i gishtave n shtresn
siprfaqsore t grupit t pasm t muskujve t parakrahut.
Me skajin e siprm, ky muskul, ngjitet n mbinyellin e jashtm t ashtit t krahut dhe
n fashat fqinje. Trupi i holl muskular, n nj t tretn e poshtme t parakrahut, vazhdon
me tetiven e tij, e cila n faqen shpinore t shuplaks i bashkohet tetives s muskulit

86
shtrirs t prbashkt t gishtave i dedikuar pr gishtin e vogl. Tetiva e tij mbaron duke
u ngjitur n faqen e pasme t falangjeve t gishtit t vogl.
Muskuli shtrirs i gishtit t vogl bn shtrirjen e gishtit t vogl.
Muskuli shtrirs i brendshm i shuplaks (m. extensor carpi ulnaris)
sht i vendosur medialisht nga muskuli shtrirs i gishtit t vogl, n shtresn
siprfaqsore t muskujve t grupit t pasm t parakrahut.
Me skajin e siprm muskuli nga faqja e pasme e mbinyellit t jashtm t ashtit t
krahut (epicondylus lateralis humeri), nga faqja e pasme t llans (facies posterior ulnae)
dhe nga fasha e parakrahut. Nga nj e treta e poshtme e parakrahut, muskuli vazhdon me
tetiven e tij e cila kalon npr nj kanal t veant lidhoro ashtror, n faqen e pasme t
skajit t poshtm t llans. Tetiva e tij mbaron duke u ngjitur n ngritjen ashtrore
(tuberositas ossis metacarpalis V) n faqen e brendshme t bazs s ashtit tejtrinor t
pest.
Muskuli shtrirs i brendshm i shuplaks bn shtrirjen (extensio) dhe afrimin
(adductio) e shuplaks.
Muskuli llanor (m. anconeus)
Muskuli llanor sht muskul i vogl n form t trekndshit, i vendosur n faqen e
pasme t nyjtimit t brrylit.
Muskuli llanor, me pjesn e siprme t ngushtuar, ngjitet n faqen e pasme t
mbinyellit ansor t ashtit t krahut (epicondylus lateralis humeri). Fijet muskulare, n
form t flladitss, lshohen te posht dhe brenda dhe mbarojn n faqen e jashtme t
zgjatimit llanor (olecranon), dhe n nj t katrtn e siprme t faqes s pasme t llans.
Muskulin llanor e nervzon dega nervore q ndahet direkt nga trungu i nervit rrezor (n.
radialis) dhe paraqet t vetmin muskul t grupit t pasm t parakrahut i cili nervzhet n
kt mnyr.
Ky muskul sht shtrirs i prakrahut (extensio)
Muskuli largues i gjat i gishtit t madh (m. abductor pollicis longus)
Ky muskul bn pjes n muskujt e shtress s thell t grupit t pasm t muskujve t
parakrahut. sht i vendosur menjher nn muskulin jashtkthyes t parakrahut, m s
larti nga muskujt tjer t ksaj shtrese.
Skaji i siprm i ktij muskuli ngjitet n fushn e jashtme t faqes s pasme t llans,
kalon n faqen e pasme t cips ndrashtrore t parakrahut, dhe mbaron n faqen e
pasme t rrezorit. Nga kjo siprfaqe ngjitse, muskuli lshohet pjerrtas teposht dhe
jasht. Mbi rrnjen e shuplaks vazhdon me tetiven e tij, e cila s bashku me tetiven e
muskulit shtrirs t shkurtr t gishtit t madh, kalon npr nj kanal t veant lidhoro
ashtror i cili gjindet n faqen ansore t skajit t poshtm t rrezorit. Tetiva e ktij
muskuli me skajin e poshtm ngjitet n faqen ansore t bazs s ashtit tejtrinor t par
(basis ossis metacarpalis I).
Ky muskul bn largimin (abductio) e gishtit t madh dhe shuplaks.
Muskuli shtrirs i shkurtr i gishtit t madh (m. extensor pollicis brevis)
sht muskul i vogl i vendosur nn dhe brenda muskulit largues t gjat t gishit t
madh.
Skaji i siprm i ktij muskuli fillon nga faqja e pasme e rrezorit, nga fusha ansore e
faqes s pasme t llans dhe cipa ndrashtrore e parakrahut. Pjesa e shkurtr muskulare,

87
m von edhe tetiva e tij i bashkangjiten muskulit largues t gjat t gishtit t madh.
Tetiva prfundimtare e tij mbaron n faqen e pasme t bazs s ashtit tejtrinor t par.
Ky muskul bn shtrirjen e falangut t par t gishtit t madh, bn largimin e tij dhe t
shuplaks.
Muskuli shtrirs i gjat i gishtit t madh (m. extensor pollicis longus)
Ky muskul sht i vendosur nn muskulin shtrirs t shkurt t gishtit t madh.
Muskuli, lart, ngjitet n pjesn ansore t nj t trets s mesme t faqes s pasme t
llans, nn ngjitjen e muskulit largues t gjat t gishtit t madh, ngjitet edhe n cipn
ndrashtrore t prakrahut. Ttiva e tij kalon para retinaculum extensorum, npr nj hulli
t ngusht t pjerrt e cila gjendet n faqen e pasme t skajit t poshtm t rrezorit. Duke
shkuar teposht tetiva e tij kalon mbi tetivat e muskujve shtrirs t jashtm t gjat dhe
t shkurt t shuplaks (mm. extensor carpi radialis longus et brevis), lshohet prgjat
faqes s pasme t ashtit t par tejtrinor dhe falangut t siprm t gishtit t madh dhe
mbaron n faqen e pasme t bazs s falangut distal t gishtit t madh.
Ky muskul bn shtrirjen e falangut distal t gishtit t madh, gjithashtu bn largimin e
gishtit t madh dhe t shuplaks.
Muskuli shtrirs i gishtit tregues (m. extensor indicis)
sht muskul i vogl i vendosur brenda muskulit shtrirs t gjat t gishtit t madh.
Skaji i siprm i ktij muskuli, fillon nga faqja e pasme e trupit t llans, nn
ngjitjen e muskulit shtrirs t gjat t gishtit t madh, ngjitet edhe n faqen e pasme t
cips ndrashtrore t parakrahut. Tetiva e tij kalon prpara retinaculum extensorum,
npr nj kanal lidhoro ashtror t prbashkt me muskulin shtrirs t prbashkt t
gishtave. N nivel t koks s ashtit t dyt tejtrinor, bashkohet me tetiven e muskulit
shtrirs t prbashkt t gishtave dhe s bashku me te ngjitet n faqen e pasme t
falangjeve t gishtit tregues.
Muskuli n veanti bn shtrirjen e gishtit tregues.
Muskujt e shuplaks (mm. manus)
Muskujt e shuplaks jan t vendosur n faqen pllmbore t trins s shuplaks.
Muskujt e shuplaks, me ndihmn e dy ndarseve ndrmuskulore, t jashtme dhe t
brendshme, ndahen n tri grupe: grupi ansor, i mesm dhe i brendshm. Muskujt e
grupit ansor dhe t brendshm formojn ngritje pllmbore, ansore e cila i prgjigjet
gishtit t madh (thenar) dhe t brendshme e cila i prgjigjet gishtit t vogl (hypothenar).
N grupin e jashtm (spatium palmare laterale s. thenar) bjn pjes katr muskuj t
cilt formojn ngritjen pllmbore t jashtme. N grupin e brendshm gjithashtu bjn
pjes katr muskuj t cilt formojn ngritjen e brendshme (spatium palmare mediale s.
hypothenar). N mes t ktyre dy ngritjeve muskulare pllmbore, gjendet grupi i mesm
i muskujve, n t cilin bjn pjes muskujt skrrnjor (mm. lumbricales) dhe muskuj
ndrashtror (mm. interossei).
Muskujt e ngritjes pllmbore t gishtit t madh ose muskujt e lozhs ansore
(mm. eminentiae thenaris s. mm. spatium palmare laterale s. thenar).
Kt grup t muskujve e prbjn katr muskuj t gishtit t madh: muskuli largues
i shkurtr i gishtit t madh (m. abductor pollicis brevis), muskuli prkuls i shkurtr i
gishtit t madh (m. flexor pollicis brevis), muskuli kundrvns i gishtit t madh (m.
opponens pollicis)dhe muskuli afrues i gishtit t madh (m. adductor pollicis).

88
Muskuli largues i shkurtr i gishtit t madh (m. abductor pollicis longus)
Muskuli largues i shkurtr i gishtit t madh sht muskuli m i siprfaqshm i
ngritjes muskulare ansore pllmbore. Lart ngjitet n lidhsen e prkulsve (retinaculum
flexorum) dhe n ashtin lundrak (os scaphoideum). Shtrihet teposht dhe jasht dhe
vazhdon me tetiven e holl t shesht, e cila ngjitet n faqen ansore t bazs s falangut
proksimal t gishtit t madh.
Kt muskul e nervzon nervi midisor (n. medianus).
Muskuli largues i shkurtr i gishtit t madh sht largues (abductio) i gishtit t madh.
Muskuli prkuls i shkurtr i gishtit t madh (m. flexor pollicis brevis)
Ky muskul sht i vendosur n shtresn e thell dhe medialisht nga muskuli paraprak
dhe prbhet nga dy tufa ose koka muskulare: siprfaqsore dhe t thell. Koka
siprfaqsore (caput superficiale) ngjitet n retinaculum flexorum dhe n ashtin trapez
(os trapezium). Koka e thell (caput profundum) ngjitet n ashtin trapezoid (os
trapezoideum) dhe n ashtin kokzor (os capitatum). Tetiva e prbashkt e shkurtr
mbaron n faqen ansore t bazs s falangut t par t gishtit t madh.
Kokn siprfaqsore t ktij muskuli e nervzon nervi midisor (n. medianus), ndrsa
kokn e thell t tij e nervzon nervi klanor (n. ulnaris).
Ky muskul sht prkuls i gishtit t madh.
Muskuli kundrvns i gishtit t madh (m. opponens pollicis)
sht muskul ishkurt, i shesht, n form t trekndshit, i vendosur prapa dhe
jasht muskulit largues t shkurtr t gishtit t madh. Fillon nga ashti trapez (os
trapezium) dhe pjesrisht nga retinaculum flexorum. Shtrihet teposht dhe jasht dhe
mbaron duke u ngjitur prgjat faqes s prparme dhe buzs ansore t ashtit tejtrinor t
par (os metacarpale I).
Nervzimin e ktij muskuli e bn nervi midisor (n. medianus).
Muskuli kundrvns i gishtit t madh e trheq ashtin tejtrinor t par prpara dhe
brenda dhe kshtu gishti i madh i kundrvihet gishtit t vogl (oppositio).
Muskuli afrues i gishtit t madh (m. adductor pollicis)
Ky muskul sht i vendosur n shtresn m t thell t grupit t muskujve t ngritjes
s jashtme t faqes pllmbore t trins s shuplaks. Ka formn e trekndshit dhe
prbhet nga dy tufa muskulare: nga pjesa gjersore dhe e pjerrt. Tufa gjrsore (caput
transversum) sht e vendosur m thell, fillon nga ngjitja e gjer n buzn e prparme t
ashtit t tret tejtrinor. Tufa e pjrrt (caput obliquum), ngjitet n faqet e prparme t
bazave t eshtrave tejtrinor t dyt dhe t tret dhe n ashtin kokzor
(os
capitatum). Fijet muskulare bashkohen dhe vazhdojn me tetiven e shkurtr e cila
mbaron n faqen e brendshme t bazs s falangut t par t gishtit t madh dhe n ashtin
sezamoid prkats. N mes t kokave t ktij muskuli arteria rrezore futet n faqen e
prparme t shuplaks.
Nervzimin e ktij muskuli e bn dega e thell e nervit klanor (n. ulnaris).
Muskuli afrues i gishtit t madh e afron gishtin e madh kah gishti tregues.
Muskujt e ngritjes pllmbore t brendshme ose muskujt e lozhs s brendshme
(mm. eminentiae hypothenaris s. spatium palmare mediale s.hypothenar).
Kt grup t muskujve e prbjn katr muskuj t shkurtr t gishtit t vogl.
T gjith kta muskuj i nervzon nervi llanor (n. ulnaris).
N kt grup marrin pjes kta muskuj: muskuli largues i gishtit t vogl (m. abductor
digiti minimi), muskuli prkuls i shkurtr i gishtit t vogl (m. flexor digiti minimi

89
brevis), muskuli kundrvns i gishtit t vogl (m. opponens digiti minimi) dhe muskuli
pllmbor i shkurtr (m. palmaris brevis).
Muskuli largues i gishtit t vogl (m. abductor digiti minimi)
Ky muskul sht siprfaqsor, shtrihet prgjat buzs s brendshme t pllmbs.
Lart, muskuli ngjitet n ashtin bizelor (os pisiforme) dhe n retinaculum flexorum. Trupi
muskular i tij sht i shkurtr mbaron me tetiven e shesht e cila ngjitet n buzn e
brendshme t bazs s falangut t par t gishtit t vogl.
Muskuli largues i gishtit t vogl e largon gishtin e vogl nga vija e mesme, bn
edhe prkuljen e falangut t par t gishtit t vogl.
Muskuli prkuls i shkurtr i gishtit t vogl (m. flexor digiti minimi brevis)
sht i vendosur n t njejtn shtres lateralisht nga muskuli paraparak. Fillon nga
zgjatimi grepor i ashtit grepor (hamulus ossis hamatii) dhe retinaculum flexorum. Tetiva
e tij mbaron n buzn e brendshme t bazs s falangut t par t gishtit t vogl.
Ky muskul bn prkuljen e gishtit t vogl.
Muskuli kundrvns i gishtit t vogl (m. opponens digiti minimi)
Ka form t trekndshit i cili sht i vendosur nn dy muskujt paraprak (m. abductor
digiti minimi et m. flexor digitit minimi brevis). Fillon nga ashti grepor (os hamatum) dhe
nga retinaculum flexorum. Trupi muskular i shesht i tij mbaron prgjat buzs s
brendshme t ashtit t pest tejtrinor.
Gjat kontraksionit t tij ky muskul e trheq ashtin e pest tejtrinor prpara, jasht
dhe kshtu gishti i vogl i kundrvihet (oppositio) gishtit t madh.
Muskuli pllmbor i shkurtr (m. palmaris brevis)
Ky muskul sht n form t pllaks katrkndshe t shkurtr e cila sht e vendosur
nn lkur, n pjesn e siprme t ngritjes pllmbore t gishtit t vogl. Ngjitet n buzn
e brendshme t retinaculum flexorum dhe n laprn pllmbore (aponeurosis palmaris).
Fijet e tij muskulare kalojn n drejtim gjersor kah brenda dhe mbarojn n shtresat e
thella t lkurs s buzs s brendshme t pllmbs.
Ky muskul rrudh lkurn n regjionin e hypothenar-it.
Muskujt e grupit t mesm t shuplaks
Grupin e mesm t muskujve t shuplaks e prbjn: katr muskuj skrrnjor (mm.
lumbricales) dhe shtat muskuj ndrashtror (mm. interossei). Muskujt ndrashtror
ndahen n tre muskuj pllmbor (mm. interossei palmares) dhe n katr muskuj
shpinor (mm. interossei dorsales). T gjith muskujt ndrashtror dhe dy muskuj
skrrnjor t brendshm nervzohen nga nervi llanor (n. ulnaris), ndrsa dy muskuj
skrrnjor t jashtm i nervzon nervi midisor (n .medianus).
Muskujt skrrnjor (mm. lumbricales)
Ekzistojn katr muskuj skrrnjor t vendosur nn laprn pllmbore (aponeurosis
palmaris), prgjat tetivave t muskulit prkuls t thell t gishtave (m. flexor digitorum
profundus), prej gishtit 2-5. Kta muskuj me skajin e tyre t siprm fillojn nga buza e
brendshme e tetives s muskulit prkuls t thell t gishtave. Trupat e tyre muskulor
boshtor t shkurtr, shtrihen teposht dhe jasht deri te bazat e falangjeve t para t
gishtave, pastaj kalojn kah faqet e pasme t tyre dhe ngjiten pr tetivat prkatse t
muskulit shtrirs t gishtave (m. extensor digitorum).
Kta muskuj bjn prkuljen e falangjeve t para (flexio) dhe shtrirjen (extensio) e
falangjeve t dyta dh t treta t gishtave prkats. Muskuli i par skrrnjor i pergjigjet
gishtit t madh.

90
Muskujt ndrashtror (mm. interossei)
Kta muskuj jan t vendosur n hapsirat ndashtrore t eshtrave t tejtrins s
shuplaks (spatia interossea metacarpi) t cilat i mbushin. Muskujt ndrashtror
ndahen, n muskujt e prparm dhe t pasm (mm. interossei palmares et dorsales).
Muskujt e prparm ndrashtror (mm. interossei palmares)
Ekzistojn tre muskuj ndrashtror t prparm, t cilt gjenden n faqet e prparme t
eshtrave tejtrinor n hapsirat ndashtrore t dyt, tret dhe t katrt. Muskuli i par i
prparm ndrashtror ngjitet n faqen e brendshme t ashtit tejtrinor t dyt, ndrsa
muskuli i dyt dhe i tret ndrashtror ngjiten n faqet e jashtme t eshtrave tejtrinor
t katrt dhe t pest (os metacarpale IV, V). Pjesa muskulare e shkurtr e tyre vazhdon
me tetiven e cila ngjitet n faqn prkatse t falangut t par t gishtit t dyt, tret dhe
t katrt. Prej ktyre tetivave ndahet nga nj tuf e cila shkon kah prapa dhe i
bashkangjitet tetives prkatse t muskulit shtrirs t gishtave (m. extensor digitorum).
Muskujt e prparm ndrashtror i mbledhin gishtat, bjn afrimin (adductio) e
gishtit t dyt, tret dhe katrt kah vija e mesme e cila i prgjigjet gishtit t mesm. Bjn
edhe prkuljen (flexio) e falangjeve t para, shtrirjen (extensio) e falangut t dyt dhe t
tret t gishtave prkats.
Muskujt ndrashtror t pasm (mm. interossei dorsales)
Ekzistojn katr muskuj ndrashtror t pasm. Jan muskuj tipik dybarkor. Tufzat
muskulare t tyre fillojn nga eshtrat tejtrinor fqinj dhe i bashkangjiten tetivave t
muskujve t cilt ngjiten n bazat e falangjeve t para t gishtave prkats, ndrsa nj
tufz vazhdon teposht dhe prapa dhe i bashkangjitet tetives s muskulit shtrirs t
gishtave. Muskuli i par ndrashtror i pasm (m. interosseus dorsalis I), ka form
trekndshi dhe fillon me an t dy tufave nga ashti i par dhe i dyt tejtrinor, kto dy
tufa i lidh ndrmjet veti nj hark tetivor mbi t cilin kalon arteria rrezore
(a.
radialis) duke kaluar n faqn pllmbore t shuplaks. Muskuli i dyt dhe ai i tret
ndrashtror t pasm i prkasin gishtit t mesm dhe jan t vendosur n hapsirn e
dyt dhe t tret ndrashtrore tejtrinore, ndrsa me skajin e tyre t poshtm ngjiten n
faqen e jashtme respiktivisht n faqen e brendshme t bazs s falangut t par t gishtit
t mesm. Muskuli i katrt ndrashtror i pasm ngjitet n faqet ansore t ashtit t katrt
dhe t pest tejtrinor dhe mbaron n faqen e brendshme t bazs s falangut t par t
gishtit t unazs.
Muskujt ndrashtror t pasm bjn zgjrimin e gishtave, largimin e gishtit t dyt,
tret dhe t katrt nga vija e mesme e shuplaks e cila i prgjigjet gishtit t mesm. Gishti
i madh dhe gishti i vogl kan largues t veant. Kta muskuj bjn prkuljen e falangut
t par dhe shtrirjen e falangut t dyt dhe t tret t gishtave prkats.
Muskujt e gjymtyrs s poshtme (mm. membri inferioris)
Muskujt e gjymtyrs s poshtme, n aspektin funksional, ndahen n dy grupe: n
grupin proximal, n t cilin bjn pjes muskujt e komblikut dhe t kofshs, dhe n
grupin distal, n t cilin bjn pjes muskujt e krcirit dhe t shputs s kmbs.
N muskujt e komblikut bjn pjes muskujt, t cilt e rrethojn unazn e komblikut.
Kta muskuj i lidhin eshtrat e brezit t komblikut me ata t regjionit lumbal t shtylls
rruazore, me skajin e siprm t ashtit t kofshs.
Muskujt e komblikut ndahen n dy grupe: ansor dhe t brendshm. Muskujt e grupit
ansor ndahen n dy shtresa: n shtresn siprfaqsore dhe t thell. N shtresn
siprfaqaore bjn pjes kta muskuj: m. gluteus maximus, m. tensor fasciae latae dhe

91
m. gluteus medius, ndrsa n shtresn e thell bjn pjes: m. gluteus minimus dhe
muskujt komblikogremor ose pelvitrohanterik (m. piriformis, m. gemellus superior, m.
gemellus inferior, m. obturatorius internus, m. obturatorius externus dhe m. quadratus
femoris). Muskujt komblikogremor e lidhin brezin e komblikut me grremin e madh
(trochanter major) t ashtit t kofshs. N grupin e brendshm t muskujve t komblikut
bjn pjes kta muskuj: m. iliopsoas dhe m. psoas minor.
Muskuli ndejtsor i madh (m. gluteus maximus)
Muskuli ndejtsor i madh, ka formn e katrkndshit, sht i vendosur siprfaqsisht,
fillon nga pjesa e pasme e ashtit apokor dhe buza ansore e ashtit krbishtor, shtrihet
pjerrt teposht dhe jasht dhe prfundon me tetivn e vet n ngritjen e vrazhd
ndejtsore (tuberositas glutea) t ashtit t kofshs.
Nga tetiva e ktij muskuli ndahen fijet siprfaqsore dhe ato zbritse. Fijet
siprfaqsore i bashkangjiten tufs kofshorofyellore (tractus iliotibialis) kurse fijet
zbritse i bashkangjiten ndarss ndrmuskulare t jashtme t kofshs.
Nervzimi i muskulit ndejtsor t madh bhet nga n. gluteus inferior, deg ansore e
grshetimit krbishtor (plexus sacralis).
Muskuli ndejtsor i madh sht ekstenzor kryesor dhe rrotullues i jashtm n
nyjtimin e kofshs. Ai fuqishm e theq koshn nga prapa dhe e rrotullon nga jasht.
Tufat e siprme t tij veprojn si largues, kurse ato t poshtme si afrues t kofshs. Kur
gjymtyra e poshtme sht e fiksuar, muskuli e drejton komblikun dhe trupin dhe i
rrotullon n ann e kundrt. Gjat ngritjes nga pozita ulur, gjat ecjes prpjet ose npr
shkall dhe gjat krcimit, muskuli ndejtsor i madh me kontrakcionin e vet e siguron
nyjtimin e kofshs n ekstension dhe e pengon ramjen e komblikut dhe trupit prpara.
Te paraliza e muskulit kto lvizje t ndrlikuara jan t pamundshme. Por, ecja sht e
mundshme nse personi, duke rritur lordozen belore, peshn e trupit e vendos prapa
rrafsheve t boshteve gjersore t nyjtimeve t kofshs, n t cilin rast gravitacioni
toksor vepron si ekstensor.
Muskuli nders i fashs s gjer (m. tensor fasciae latae)
Muskuli nders i fashs s gjer sht i shkurt dhe i shesht, i cili gjithashtu, bn
pjes n shtresn siprfaqsore t grupit t jashtm t muskujve t komblikut, t cilt
vendosen n pjesn e jashtme siprfaqsore t kofshs prej ashtit t komblikut e deri te
fyelli (tibia).
Muskuli nders i fashs s gjer (m. tensor fasciae latae) shtrihet nga buza e jashtme
e spina iliaca anterior superior, fasciae glutea, drejtohet teposht dhe n nivelin e
grremit t madh (trochanter major) t ashtit t kofshs, kalon n tetiv e cila merr pjes
n formimin e tractus iliotibialis i cili prfundon n nyellin ansor t fyellit (condylus
lateralis tibiae).
Tractus iliotibialis sht tetiva prfundimtare e shtress siprfaqsore t m. gluteus
maximus dhe m. tensor fasciae latae dhe prforcohet me fascia glutea.
Ky muskul nervzohet nga n. gluteus superior, deg ansore e plexus sacralis.
Muskuli nders i fashs s gjer bn prkuljen (fleksio), largimin (abductio) dhe
rrotullimin e brendshm t kofshs, ndrsa nprmjet tractus iliotibialis vepron si
ekstensor ndihms i krcirit. N rast t paralizs s muskulit apokokofshor (m. iliopsoas)
i cili sht fleksori kryesor n nyjtimit e kofshs (art. coxae), muskuli nders i fashs s
gjer hipertrofohet dhe e plotson rolin e ktij muskuli gjat ecjes.

92
Muskuli ndejtsor i mesm (m. gluteus medius)
Ky muskul sht i vendosur prapa m. gluteus minimus dhe mbulohet pjesrisht nga m.
gluteus maximus, q sht muskul i gjer, i trash, n form trekndshi me skajin e gjer
t kthyer nga lart. Shtrihet nga pjesa e jashtme e grops apokore, deri te pjesa e
jashtme e grremit t madh t kofshs, ndrmjet vijs ndejtsore t prparme dhe asaj t
pasme (lineae gluteae anterior dhe lineae gluteae posterior). Fijet muskulore t ktij
muskuli konvergjojn duke shkuar nga jasht dhe me nj tetiv t fort prfundojn n
faqen e jashtme t grremit t madh (trochanter major). Tufat e ktij muskuli, duke
shkuar kah skaji i poshtm i tij, prdridhen dhe kshtu tufat e pasme vendosen brenda dhe
prpara tufave t prparme dhe n kt mnyr rritet veprimi i muskulit si rrotullues i
brendshm n nyjtimin e kofshs (art. coxae). Ndrmjet m. gluteus medius dhe
trochanter major vendoset nj qesk jargore (bursa trochanterica m. glutei medii), e cila
i lehtson lvizjet e ktij muskuli.
Muskuli ndejtsor i mesm nervzohet nga n. gluteus superior q sht deg ansore e
plexus sacralis.
Muskuli ndejtsor i mesm pr nga funksioni sht larguesi kryesor n nyjtimin e
kofshs (art. coxae). Muskuli fuqishm e largon kofshn ose e lakon komblikun nga
jasht kah kofsha e fiksuar. Kontraksioni i tr muskulit bn largimin (abdukcioni) e
kofshs, kontraksioni i izoluar i fijeve muskulare t prparme, bn rrotullimin e
brendshm t kofshs, ndrsa kontraksioni i fijeve muskulare t pasme, e bn rrotullimin
e jashtm t kofshs. Kur pika mbshtetse sht n ashtin e kofshs, ather ky muskul
e bn shtrirjen e komblikut. Muskuli ndejtsor i mesm ka rol t rndsishm gjat ecjes,
sepse e fikson komblikun pr gjymtyrn e cila qndron, duke e penguar rnjn e saj nn
ndikimin e peshs s trupit. Prve ksaj, muskuli me kontraksionin e vet e lakon pak
komblikun kah gjymtyra e cila qndron, me qllim q gjymtyra e cila sht n lvizje sa
m leht t ndahet nga bazamenti dhe lirshm t hudhet prpara. Te paraliza e ktij
muskuli ose te pamjaftueshmria e tij, te plkimi i lindur i nyjtimit t kofshs, ecja bhet
si te pata.
Muskuli i ndejtsor i vogl (m. gluteus minimus)
Ky muskul, bashk me muskujt kombliko-grremor, bn pjes n shtresn e thell t
grupit t jashtm. sht n form trekndshi, ku baza e tij sht e kthyer lart. Fillon
nga faqja e jashtme e ala ossis ilii ndrmjet vijs ndejtsore t prparme dhe asaj t
poshtme (lineae gluteae anterior dhe lineae gluteae inferior). Fijet muskulare t ktij
muskuli prfundojn n buzn e prparme t grremit t madh (trochanter major).
Ndrmjet tetivs muskulare t ktij muskuli dhe grremit t madh ndodhet qeska jargore
(bursa trochanterica m. glutei minimi).
Muskuli ndejtsor i vogl nervzohet nga n. gluteus superior deg ansore e plexus
sacralis.
Ky muskul bn largimin (abdukcionin) e kofshs. Kontraksioni i fijeve t prparme
muskulore e bn rrotullimin e kofshs nga brenda, ndrsa kontraksioni i fijeve t pasme e
bn rrotullimin e jashtm t kofshs. Mirpo, funksioni kryesor i muskulit ndejtsor t
vogl sht rrotullimi i jashtm i kofshs.
Muskujt kombliko-grremor (mm. pelvitrochanterici)
Edhe kta muskuj bjn pjes n shtresn e thell t grupit t jashtm t muskujve t
komblikut.

93
Muskujt kombliko-grremor shtrihen nga brezi i komblikut deri te grremi i madh i
ashtit t kofshs (trochanter major) ku dhe fiksohen. N grupin e muskujve komblikogrremor bjn pjes gjasht muskuj: muskuli dardhak (m. piriformis), muskuli mbylls
i brendshm (m. obturatorius internus), muskuli mbylls i jashtm (m. obturatorius
externus), muskuli binjak i siprm (m. gemellus superior), muskuli binjak i poshtm
(m. gemellus inferior) dhe muskuli katror i kofshs (m. quadratus femoris).
T gjith muskujt kombliko-grremor nervzohen nga degt ansore t plexus
sacralis, me prjashtim t m. obturatorius externus, i cili nervozohet nga n.
obturatorius, deg e plexus lumbalis.
T gjith muskujt pelvitrohanterik pr nga funksioni jan rrotullues t jashtm t
kofshs.
Muskuli dardhak (m. piriformis) me skajin e brendshm t tij ngjitet n faqen e
prparme t ashtit krbishtor, prreth vrims s tij t dyt dhe t tret. Muskuli dardhak
zbret kah jasht npr vrimn e madhe ndejtsore (foramen ischiadicum majus) dhe
prfundon n buzn e siprme t grremit t madh (trochanter major) t ashtit t kofshs.
Muskuli mbylls i brendshm (m. obturatorius internus) ngjitet n faqen e
brendshme t cips mbyllse dhe pjesve fqinje t ashtit t komblikut, komblikun e
lshon niprmjet vrims s vogl ndejtsore (foramen ischiadicum minus) dhe prfundon
me tetiven e vet n faqen e brendshme t grremit t madh t ashtit t kofshs, mbi dhe
prpara grops grremore (fossa trochanterica). Tetivs s tij, kur del nga kombliku, i
bashkngjitet muskuli binjak i siprm (m.gemellus superior) dhe muskuli binjak i
poshtm (m. gemellus inferior) t cilt fillojn nga buza e siprme dhe e poshtme e
gdhendses s vogl ndejtsore (incisura ischiadica minor).
Muskuli katror i kofshs (m. quadratus femoris) shtrihet nga gunga ndejtsore (tuber
ischiadicum) e ashtit t komblikut deri te kreshta ndrgremore e ashtit t kofshs (crista
intertrochanterica).
Muskuli mbylls i jashtm (m. obturatorius externus) fillon nga faqja e jashtme e
cips mbyllse dhe buza e poshtme e vrims mbyllse, shtrihet nga jasht dhe prapa
qafs s ashtit t kofshs dhe prfundon n gropn grremore (fossa trochanterica) n
faqen e brendshme t grremit t madh.
Muskuli apokobrezor (m. iliopsoas)
Muskuli brezor i vogl (m. psoas minor)
Muskujt e kofshs (mm. femoris)
Muskujt e kofshs, sipas veprimit dhe pozits s tyre, ndahen n tri grupe: t prparm
(regio femoris anterior), t brendshm (regio femoris medialis) dhe t pasm (regio
femoris posterior).
Muskujt e grupit t prparm t kofshs (regio femoris anterior)
N grupin e prparm t muskujve t kofshs bjn pjes dy muskuj: muskuli i
rrobaepsit (m. sartorius) dhe muskuli katrkrersh i kofshs (m. quadriceps femoris).
Muskuli katrkrersh i kofshs sht mjaft i fort sepse e bn shtrirjen e gjurit dhe
vepron gadi gjithmon kundr gravitacionit toksor. Muskujt grupit t prparm i
nervzon nervi kafshor (n. femoralis).
Muskuli i rrobaqepsit (m. sartorius)

94
Muskuli i rrobaqepsit (m. sartorius) sht muskuli m i gjat n trupin e njeriut, i
vendosur prpara muskulit katrkrersh t kofshs (m. quadriceps femoris). Ky muskul
sht n form t shiritit t gjat i cili fillon nga spina iliaca anterior superior, shtrihet
pjerrt teposht dhe brenda prgjat faqes s prparme t kofshs dhe me tetiven e tij,
pasi zbret prapa nyjtimit t gjurit, lakon prpara dhe prfundon medialisht nga gunga e
fyellit (tuberositas tibiae). Ngjitja e poshtme e tetivave t m. sartorius, m. gracilis dhe m.
semitendinosus formon formacionin n form t kmbs s pats (pes anserinus).
Muskuli i rrobaqepsit me pjesn e siprme t tij s bashku me muskulin afrues t
gjat (m. adductor longus) dhe me lidhsen vehtore (lig. inguinale), prkufizon
trekndshin kofshor (trigonum femorale-Scarpae) dyshemen e t cilit e bn m.
pectineus dhe pjesa prfundimtare e m. ilopsoas. Trekndshi kofshor sht si vazhdimsi
e vrims subinguinale enore (lacuna vasorum) npr t ciln kalojn a. et v. femoralis.
Nga maja e trekndshit femoral, e cila sht e kthyer teposht, prapa m. sartorius
shtrihet nj hapsir e ngusht e cila shpie n kanalin e Hunterit (canalis adductorius).
Pjesa mediale e trekndshit femoral nn unazn kafshore (anulus femoralis) quhet kanali
kofshor (canalis femoralis).
M. sartorius bn flektimin e kofshs n nyjtimin e kofshs, kurse n nyjtimin e
gjurit bn flektimin e krcirit. Prve ksaj ky muskul bn edhe afrimin dhe rrotullimin
e brendshm t krcirit dhe e kalon kmbn mbi kmb si rrobaqepsi (nga e cila e merr
edhe emrin).
Muskuli katrkrersh i kofshs (m. quadriceps femoris)
M. quadriceps femoris sht muskul shum i fort i kofshs, i cili prbhet prej katr
muskujve t veant: m. rectus femoris, m. vastus intermedius, m. vastus medialis dhe m.
vastus lateralis, t cilt me tetivat e tyre n skajin e poshtm bashkohen te baza e
gashtells dhe vazhdojn me lidhsen e saj (lig. patellae) e cila prfundon n gungn e
fyellit (tuberositas tibiae). M siprfaqsor sht m. rectus femoris, kurse m i thell
sht m. vastus intermedius. Gashtella (patella), si asht sezamoid, e rrit momentin
rrotullues t muskulit katrkrersh sepse e largon tetiven e tij nga boshti gjersor i
nyjtimit t gjurit.
Muskuli i drejt i kofshs (m. rectus femoris)
Muskuli i drejt i kofshs, fillon me an t dy tetivave t siprme, nga spina iliaca
anterior inferior dhe nga mbivetulla e uthullores (supercilium acetabuli). Muskuli i drejt
i kofshs sht muskul i gjat n form boshti, i vendosur prpara m. vastus medialis. T
dy tetivat muskulare t siprme bashkohen n nj pllak tetivore, e cila kalon m posht
n trupin muskulor, q vendoset ndrmjet m. vastus medialis dhe m. vastus lateralis.
Tetiva e poshtme e ktij muskuli prfundon n pjesn e prparme t bazs s gashtells
duke kaluar me fijet e tij edhe prpara dhe anash gashtells.
Muskuli i gjer ansor (m. vastus lateralis)
sht koka m e fort e muskulit katrkrersh t kofshs e cila fillon prej pjess s
poshtme t grremit t madh t femurit, nga buza e jashtme e vijs s vrazhd (linea
aspera) dhe nga faqja e prparme e ndarses ndrmuskulare ansore (septum
intermuskulare laterale). Fijet muskulare t ktij muskuli zbresin pjerrt teposht dhe
brenda dhe vazhdojn me tetiven e fort e cila prfundon n bazn dhe buzn e jashtme
t gashtells.

95
Muskuli i gjer i brendshm (m. vastus medialis)
Muskuli i gjer i brendshm gjendet medialisht nga m. vastus lateralis dhe e mbulon
pjesn e brendshme t ashtit t kofshs. Shtrihet prej buzs s brendshme t linea aspera.
Fijet muskulare t ktij muskuli zbresin pjerrt teposht dhe jasht dhe vazhdojn me
tetiven e fort e cila prfundon n bazn dhe buzn e brendshme t gashtells.
Muskuli i gjer i ndrmjetm (m. vastus intermedius)
Muskuli i gjer i ndrmjetm ngjitet n faqen e prparme dhe t jashtme t trupit t
ashtit t kofshs (femur). Zbret prapa muskulit t drejt t kofshs dhe me tetiven e tij
prfundon n bazn e gashtells dhe pjesrisht n kapsoln e nyjtimit t gjurit.
Muskuli katrkrersh i kofshs (m. quadriceps femoris) sht shtrirs shum i fort i
krcirit ndaj kofshs. Muskujt e gjer (mm. vasti) jan shum t fort sepse veprojn
gjithmon kundr forcs s gravitacionit toksor duke siguruar ekstensionin n nyjtimin
e gjurit. Puna e sforcuar e tyre gjat ecjes prpjet s shpejti shkakton dhembje t fort n
faqen e prparme t kofshs. M. rectus femoris n nyjtimin e kofshs vepron si flektor
ndihms i kofshs sidomos n rast se sht e shtrir me fleksionin n nyjtimin e gjurit.
M. vastus lateralis dhe pjesa e poshtme e m. gluteus maximus s bashku me septum
intermuskulare laterale e formojn dredhn e fort muskulore e cila e shtrin gjymtyrn e
poshtme n nyjtimin e kofshs dhe n nyjtimin e gjurit dhe i fikson kto dy nyjtime n
ekstension.
Kontraksioni i njkohshm i m. quadriceps femoris dhe m. gluteus maximus e shtrin
gjymtyrn e poshtme n nyjtimin e kofshs dhe t gjurit dhe ngrit trupin nga pozita
ulur. Personat me muskujt katrkrersh t paralizuar gjat ngritjes nga pozita ulur me
duar i shtyjn gjunjt nga prapa kurse trupin e prkulin prpara. Pesha e trupit vihet
prpara rrafsheve t nyjtimeve t gjurit dhe kryen ekstensionin e tyre.
M. quadriceps femoris nervzohet nga n. femoralis, deg prfundimtare e plexus
lumbalis
Grupi i brendshm i muskujve t kofshs (reg. femoris medialis)
Grupin e brendshm t muskujve t kofshs e prbjn pes muskuj: muskuli krehror
(m. pectineus), muskuli afrues i gjat (m. adductor longus), muskuli afrues i shkurtr (m.
adductor brevis), muskuli afrues i madh (m. adductor magnus) dhe muskuli i holl (m.
gracilis).
T gjith kta muskuj shtrihen prej ashtit mbivehtor dhe ashtit t ndejtjes (os pubis et
os ischii), nn dhe prpara vrims mbyllse (foramen obturatorium) dhe fiksohen
prgjat pjess s brendshme dhe t pasme t ashtit t kofshs.
Prjashtim bn m. gracilis, i cili fiksohet n pjesn e siprme t faqes s brendshme
t tibies. Kta muskuj t ktij grupi formojn nj masiv muskulor n form trekndshi,
dhe fiksohen me majn e vet n ashtin e komblikut, si dhe me bazn n pjesn e
brendshme dhe t pasme t ashtit t kofshs.
Muskuli krehror (m. pectineus)
sht muskul i shkurtr, i trash, n form trekndshi, q drejtohet teposht dhe
jasht, nga pecten ossis pubis deri te linea pectinea e ashtit t kofshs..
Nervzohet nga n. femoralis dhe nga dega e prparme e n. obturatorius.
Muskuli krehror e bn afrimin (adductio), prkuljen (flexio) dhe rrotullimin e
jashtm (rotatio) t kofshs.

96
Muskuli i gjat afrues i kofshs (m. adductor longus)
Ky muskul ndodhet nn buzn e poshtme t m. pectineus, sht n form trekndshi
maja e t cilit ngjitet lateralisht nga simfiza pubike kurse baza e tij prfundon n pjesn e
mesme t vijs s vrazhd t ashtit t kofshs. sht i vendosur nn m. pectineus prpara
m. adductor brevis dhe m. adductor magnus. Ndrmjet m. adductor brevis, m. adductor
magnus dhe pjess s prapme t m. adductor longus, kalojn: a. et v. profunda femoris
dhe ramus anterior nervi obturatorii.
Nervzohet nga n. femoralis dhe nga dega e prparme e n. obturatorius.
Ky muskul e bn afrimin (adductio) dhe rrotullimin (rotatio) e jashtm t kofshs.
Muskuli i shkurtr afrues (m. adductor brevis)
sht muskul n form trekndshi i shkurtr q vendoset prapa m. pectineus dhe m.
adductor longus. Maja e ktij muskuli ngjitet n ramus inferior ossis pubis, shtrihet
teposht dhe jasht, dhe me bazn e tij fiksohet n vijn e vrazhd t ashtit t kofshs
mbi muskulin afrues t gjat.
Nervzohet nga n. obturatorius.
Muskuli afrues i vogl bn afrimin (adductio) dhe rrotullimin e jashtm (rotatio) t
kofshs.
Muskuli i madh afrues (m. adductor magnus)
Ky sht muskuli m i madh dhe m i fort n grupin e muskujve t brendshm t
kofshs i vendosur n shtresn m t thell t tyre. Ka formn e trekndshit, ngjitja e
siprme shtrihet nga ramus inferior ossis pubis deri te tuber ischiadicum, kurse ngjitja e
poshtme shkon prgjat tr vijs s vrazhd t ashtit t kofshs. Pjesa m e fort e pasme
e tij zbret nga tuber ischiadicum deri te tuberculum adductorium t nyellit t brendshm
t femurit. N pjesn e poshtme t ngjitjes s tij tetiva e muskulit afrues t madh formon
hapjen (hiatus tendineus) npr t ciln kalon a. et v. femoralis. Mbi kt hapje ndahen
fijet nga tetiva e m. adductor magnus t cilat shkojn prpara kah m. vastus medialis duke
kaluar n form t urs prpara arteries dhe vens femorale. Kto fije tetivore formojn
cipn (membrana vastoadductoria) e cila me m. adductor magnus dhe m. vastus medialis
prkufizojn kanalin enonervor t Hunter-it (canalis adductorius-Hunteri).
Nervzohet nga n. obturatorius dhe n. ischiadicus.
M. adductor magnus sht afruesi m i fort i kofshs, dhe sidomos nse kofsha sht
n ekstension. Me tufat e veta muskulore t siprme e bn rrotullimin e jashtm t
kofshs, ndrsa me tufat e veta mukskulore t poshtme e bn rrotullimin e brendshm t
kofshs.
Muskuli i holl (m. gracilis)
Ky muskul sht i holl, i gjat, me form t nj shiriti t gjat i cili zbret prgjat
faqes s brendshme t kofshs nga os pubis deri te buza e brendshme e gungs s tibies
(tuberositas tibiae), nn ngjitjen e tetivs s m. sartorius. Tetiva e ktij muskuli kalon
prapa nyellit t ashtit t kofshs dhe te prfundimi i tij bashkohet me tetivat e m.
semitendinosus dhe m. sartorius dhe s bashku me formn e tyre na prkujtojn kmbn e
pats (pes anserinus).
Nervzohet nga n. obturatorius.
Muskuli i holl sht afrues i kofshs dhe prkuls i dobt i krcirit.

97
Muskujt e grupit t brendshm t kofshs jan afrues t fort t kofshs. Meqense
me skajin e tyre t siprm e rrethojn nyjtimin e kofshs (art. coxae) n form t
flladitses, ata me pjest e prparme t tyre veprojn si fleksor, kurse me pjest e
pasme si ekstensor t kofshs.
Kryesisht t gjith muskujt e grupit t brendshm t kofshs veprojn si fleksor
ndihms dhe rrotullues t jashtm t kofshs. Vetm pjesa e pasme e m. adductor
magnus n nyjtimin e kofshs e bn ekstensionin dhe rrotullimin e brendshm t
kofshs. Veprimin e tij si brendakthyes e lehtson membrana vastoadductoria prshkak
se tufat e saj jan t drejtuara nga prpara. Muskuli i holl (m. gracilis) n nyjtimin e
kofshn e kryen fleksionin dhe rrotullimin e brendshm t krcirit.
Grupi i muskujve t pasm t kofshs (regio femoris posterior)
Muskujt e ktij grupi fillojn prej tuber ischiadicum dhe prfundojn n eshtrat e
krcirit. N kt grup bjn pjes tre muskuj: muskuli dykrersh i kofshs (m. biceps
femoris), muskuli gjysmcipor (m. semimembranosus) dhe muskuli gjysmdellor (m.
semitendinosus). Kta muskuj i nervzon n. ischiadicus. Muskujt e grupit t pasm t
kofshs e bjn prkuljen (flexio) n nyjtimin e gjurit (art. genus), kurse shtrirjen n
nyjtimin e kofshs (art. coxae).
Muskuli dykrersh i kofshs (m. biceps femoris)
Muskuli dykrersh i kofshs prbhet nga koka e gjat dhe koka e shkurt. Koka e
gjat (caput longum) fillon nga tuber ischiadicum t ashtit t ndejtjes jasht tetivs s m.
semitendinosus. Koka e shkurt (caput breve) fillon nga pjesa e mesme e vijs s vrazhd
(lineae asperae) dhe septum intermusculare laterale.
T dy kokat e m. biceps femoris formojn trupin muskulor i cili mbaron me nj tetiv
t prbashkt n kokn e shtizs (caput fibulae).
M. biceps femoris nervzohet nga n. ischiadicus, koka e gjat (caput longum) nga n.
tibialis, ndrsa koka e shkurt (caput breve) nga n. peroneus communis.
Koka e gjat e ktij muskuli e bn shtrirjen e kofshs dhe rrotullimin e krcirit nga
jasht.
N nyjtimin e gjurit, t dy kokat e m. biceps femoris e prkulin krcirin ndaj kofshs
dhe rrotullimin e krcirit nga jasht.
Muskuli gjysmcipor (m. semimembranosus)
Muskuli gjysmcipor shtrihet prej tuber ischiadicum, deri te skaji i siprm i fyellit
(tibia). sht i vendosur n pjesn e brendshme t regjionit t pasm t kofshs, prapa m.
adductor magnus dhe prpara m. semitendinosus. M. semimembranosus prfundon me
tetivn e fort prapa nyellit t brendshm t tibies.
Tufa muskulore e jashtme e ktij muskuli formon lig. popliteum obliquum, i cili i
bashkangjitet kapsols nyjtore, ndrsa dy tufat e brendshme fiksohen para dhe prapa
nyellit t brendshm t tibies.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. tibialis.
Muskuli gjysmcipor bn shtrirjen e kofshs dhe t komblikut. N nyjtimin e gjurit
bn prkuljen e krcirit ndaj kofshs dhe rrotullimin e krcirit nga brenda nse gjuri sht
i prkulur.
Muskuli gjysmtetivor (m. semitendinosus)

98
Muskuli gjysmtetivor sht muskul i gjat i vendosur n mes t muskujve t grupit t
pasm t kofshs, q shtrihet prej gungs s ashtit t ndejtjes (tuber ischiadicum), deri te
nyelli i brendshm i fyellit (condilus medialis tibiae). Ky muskul ka form boshti
muskulor n pjesn e siprme, kurse n pjesn e poshtme sht tetivor.
Muskuli gjysmtetivor fillon nga tuber ischiadicum nn ngjitjen e muskulit
gjysmcipor. Trupi muskulor i tij zbret deri mbi nivelin e gjurit dhe vazhdon me tetiven e
fort e cila prfundon n faqen e pasme t nyellit t brendshm t tibies. Nga pjesa
prfundimtare e tetives ndahen fijet rekurente. Fijet rekurente i bashkngjiten lig.
popliteum obliquum, lidhses kapsolare t faqes s pasme t nyjtimit t gjurit. Fijet
kthyese shkojn prpara medialisht nga lig. collaterale tibiale dhe prfundojn n nyellin
e brendshm t tibies.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. tibialis.
Muskuli gjysmtetivor sht afrues (adductor), ndihms i kofshs, si dhe shtrirs i
kofshs.
N nyjtimin e gjurit vepron si prkuls (flexor) dhe rrotullues i jashtm i krcirit.
Gropa e pasgjurit (fossa poplitea)
Muskujt e grupit t pasm t kofshs me skajet e poshtme t tyre divergjojn dhe i
formojn buzt e siprme t grops s pasgjurit (fossa poplitea), e cila prmban ent e
gjakut dhe nervat (a. et v. poplitea, n. tibialis, n. fibularis communis). Buzt e poshtme t
ksaj grope i formojn kokat e muskulit dykrersh t pulps ( m. gastrocnemius caput
mediale et laterale). Dyshemeja e saj i prgjigjet faqes s pasme t nyjtimit t gjurit dhe
fushes s pasgjurit t ashtit t kofshs (facies poplitea femoris).
Fasha e gjer e kofshs (fascia lata)
Fascia lata me skajin e siprm t saj sht ngjitur pr lig. inguinale, crista iliaca,
buzn e poshtme t ashtit t komblikut si dhe pr ashtin krbishtor, kurse me skajin e
poshtm ngjitet pr faqen e prparme dhe ato ansore t gjurit. Kjo fash i mbshtjell
muskujt e kofshs, si jan: m. tensor fasciae latae, m. sartorius dhe m. gracilis. Nga
faqja e brendshme e saj ndahen tri ndarse muskulare: ndarsja ndrmuskulare e
brendshme (septum intermusculare mediale), ndarsja ndrmuskulore e jashtme
(septum intermusculare laterale) dhe ndarsja ndrmuskulare e prparme (septum
intermuskulare anterior) t cilat shkojn deri te linea aspera femoris. Fasha e kofshs n
nivel t m. gluteus maximus dhe n faqen e brendshme t kofshs sht e dobt, ndrsa
sht shum e fort n pjesn e jashtme t saj npr t ciln zbret tufa kofshoro-fyellore
(tractus iliotibialis).
Tractus iliotibialis sht nj shirit fibroz shum i fort i cili zbret nga kreshta apokore
prgjat faqes s jashtme t fashs s kofshs dhe prfundon n nyellin e jashtm t
tibies. Ky shirit fibroz me pjesn fillestare i mbulon muskujt largues t kofshs (m.
gluteus medius dhe m. gluteus minimus). Nn nivelin e grremit t madh atij i
bashkngjitet tetiva e e muskulit nders t fashs s kofshs dhe tufat zbritse t tetivs s
muskulit ndejtsor t madh. Kta dy muskuj me ndrmjetsimin e tractus ilotibialis
kryejn abdukcionin e kofshs ose e rregullojn pozitn e komblikut prgjat boshtit
sagjital dhe transversal t nyjtimit t kofshs (art. coxae).
Muskujt e komblikut dhe t kofshs s bashku e formojn nj sistem shum t fort
muskulor i cili n form t sfers s zbrazt e rrethon nyjtimin e kofshs dhe e rregullon
statikn dhe dinamikn e tij. Veori t veanta n kt sistem kan muskujt dy nyjtor t

99
cilt n form t laqeve t gjat descendent ngrthejn n veti edhe nyjtimin e gjurit dhe
rregullojn lvizjet e tij dhe raportin e tij ndaj nyjtimit t kofshs.
Muskujt e komblikut dhe t kofshs me kontraksionin e tyre n nyjtimin e kofshs
rregullojn lvizjet e kofshs, ose balancimin e komblikut prreth koks s femurit. Gjat
lvizjeve t kofshs, prreth boshteve kryesore pikat rrotulluese t nyjtimit t kofshs,
muskujt e komblikut dhe t kofshs grupohen dhe rradhiten sipas forcs s verpimit t
tyre n kt mnyr: prkulsit: m. ilopsoas, m. rectus femoris, afruesit e prparm:
m.tensor fasciae latae dhe m. sartorius, ekstensort: mm. glutei, mm. regio femoris
posterior dhe pjesa e pasme e m. adductor magnus; larguesit: m. gluteus medius et
minimus, afruesit: mm. adductores, pjesa e poshtme e m. gluteus maximus, m. pectineus,
m. gracilis, rrotulluesit e jashtm: m. gluteus maximus, m. quadratus femoris, m.
piriformis, m. obturatorius internus, mm. gemmelli, m. obturatorius externus, rrotulluesit
e brendshm: pjest e prparme t m. gluteus medius et minimus.
Muskujt e krcirit (mm. cruris)
Muskujt e krcirit me an t eshtrave dhe ndarseve ndrmuskulare ndahen n tri
grupe, t prparme, t jashtme dhe t pasme. Muskujt e krcirit me kontrahimin e tyre
mundsojn jo vetm lvizjet e shputs s kmbs por edhe si lidhse aktive i mbajn
kulmet e shputs dhe sigurojn rolin e saj t i shrbej trupit si mbshtets elastik ose si
spiral elastike e cila gjat ecjes e hedh kmbn prpara. Muskujt e krcirit dhe muskujt e
shputs s kmbs s bashku formojn sistemin distal muskulor t ekstremiteteve t
poshtme duke i lidhur eshtrat e krcirit me eshtrat e shputs s kmbs.
Muskujt e krcirit jan t mbshtjellur me nj fash t fort (fascia cruris) e cila n
pjesn distale t saj sht e prforcuar nga tufat fibroze gjersore, kmbzat. N faqen e
prparme, ndrmjet dy nokave (malleolus medialis et lateralis) gjenden dy kmbza t
ekstensorve, e siprme (retinaculum mm. extensorum superius) dhe e poshtme
(retinaculum mm. extensorum inferius) t cilat prgjat rrnjs s shputs i fiksojn in
situ tetivat e muskujve t regio cruris anterior. Kmbza e poshtme quhet edhe lidhse
kryqake e rrnjs s shputs (lig. cruciforme cruris). Prapa lidhses kryqake ekzistojn dy
tufa fibroze t thella t cilat e ndajn kanalin osteofibroz n tri pjes: t brendshme, t
mesme dhe t jashtme. Nga ana e pasme e rrnjs s shputs gjenden kmbzat t cilat i
lidhin buzt e pasme t nokave me ashtin e thembrs. Kmbza e brendshme
(retinaculum flexorum) formon kanalin e prbashkt osteofibroz npr t cilin kalojn tre
muskuj t shtress s thell t grupit t pasm. Lateralisht gjendet kmbza e siprme pr
t dy muskujt shtizor (retinaculum mm. peroneorum superius). Kmbza e poshtme e
musujve shtizor (retinaculum mm. peroneorum inferius) i fikson tetivat e tyre pr faqen
e jashtme t ashtit t thembrs.
Nga faqja e thell e fashs s krcirit ndahen dy ndarse ndrmuskulare dhe nj flet e
thell. Ndarset ndrmuskulare, e prparme (septum intermuskulare anterius) dhe e
pasme (septum intermuskulare posterius) e ndajn grupin e jashtm t muskujve t
krcirit nga grupi i prparm dhe i pasm. Fleta e thell e fashs e ndan muskulin
trekrersh t krcirit nga muskujt tjer t grupit t pasm t krcirit.
Muskujt e grupit t prparm t krcirit (regio cruris anterior)
Kta muskuj jan t vendosur n hapsirn, e cila nga pjesa e prparme kufizohet me
fashn e krcirit (fascia cruris), nga prapa me membrann ndrashtrore t krcirit

100
(membrana interossea cruris), nga brenda me tibien dhe nga jasht me fibuln dhe me
ndarsen ndrmuskulore t prparme (septum intermusculare anterior).
N grupin e prparm t muskujve t krcirit bjn pjes: muskuli fyellor i prparm
(m. tibialis anterior), muskuli shtrirs i gjat i gishtit t madh t shputs (m. extensor
hallucis longus), muskuli shtrirs i gjat i gishtave t shputs (m. extensor digitorum
longus) dhe muskuli shtizor i tret (m. peroneus tertius). Nervzimin e ktyre muskujve e
bn n. fibularis profundus deg e n. fibularis communis.
Muskuli fyellor i prparm (m. tibialis anterior)
sht muskul n form prizme trifaqsore q vendoset gjat faqes ansore t fyellit
(tibia) dhe shtrihet deri n buzn e brendshme t shputs.
Ky muskul fillon nga condylus lateralis tibiae, pjesa e jashtme e tuberositas tibiae,
faqja ansore e tibies dhe nga pjesa e siprme e membrana interossea cruris. Tetiva e tij e
gjat s bashku me mbshtjellsin synovial t saj zbret npr kanalin e medial osteofibroz
prapa lidhses kryqake, shtrihet prpara kah buza e brendshme e shputs dhe prfundon
n faqen e brendshme t ashtit pykor medial dhe n bazn e ashtit tejtrinor t par (os
metatarsale I).
Muskuli fyellor i prparm sht fleksor dorzal dhe supinator i shputs. M. tibialis
anterior bn prkuljen e shputs ndaj krcirit (fleksionin dorzal) supinacionin e shputs,
afrimin e shputs ndaj vijs s mesme t trupit (adduksionin e shputs), si dhe rrotullimin
e shputs nga brenda. Nqoftse shputa sht e fiksuar, muskuli e lakon krcirin nga
prpara dhe brnda ose me shtrngimin e tij parandalon lvizjen e tij nga prapa dhe
jasht. Te paraliza e ktij muskuli shputa sht n fleksionin plantar dhe n pronacion
(pes equinovalgus). Gjat ecjes ai kurthurohet pr majen e tij.
Muskuli shtrirs i gjat i gishtit t madh t shputs (m. extensor hallucis longus)
sht muskul i holl dhe shtrihet nga pjesa e mesme e faqes s brendshme t fibuls,
deri te gishti i madh i shputs. Gjendet lateralisht nga pjesa e poshtme e muskulit fyellor
t prparm dhe medialisht nga m. extensor digitorum longus. Me skajin e siprm t tij
ngjitet n pjesn e mesme t faqes s brendshme t fibuls dhe n faqen e prparme t
cips ndrashtrore t krcirit (membrana interossea cruris). Fijet muskulore t ktij
muskuli drejtohen teposht duke kaluar n tetivn prfundimtare, e cila pasi q kalon
npr kanalin e mesm prapa lidhses kryqake t rrnjs s shputs, e mbshtjellur nga
mbshtjellsi synovial (vagina tendinis m. extensoris hallucis longi), shtrihet prpara dhe
prfundon n faqen shpinore dhe n bazn e falangut distal t gishtit t madh t shputs.
N shputn e kmbs, jasht nga tetiva e ktij muskuli, gjendet a. dorsalis pedis.
Ky muskul i shtrin falangjet e gishtit t madh ndaj faqes dorsale t shputs, bn
prkuljen dorsale t shputs, afrimin dhe rrotullimin e shputs nga brenda dhe e ngrit
shputn.
Muskuli shtrirs i gjat i gishtave t shputs (m. extensor digitorum longus)
Muskuli shtrirs i gjat i gishtave t shputs sht i vendosur n pjesn e jashtme t
krcirit i drejtuar teposht kah shputa e kmbs deri t katr gishtat e fundit t shputs.
Ky muskul fillon nga pjesa e siprme e faqes s brendshme t shtizs, faqja e prparme e
cips ndrashtrore t krcirit (membrana interossea cruris) dhe nga septum
intermusculare. Tetiva e tij pasiq kalon npr kanalin e jashtm prapa lidhses kryqake
t rrnjs s shputs, ndahet n katr tufa, t cilat, duke shkuar nga prpara, zgjerohen
dhe prfundojn n faqen shpinore t falangjeve t gishtave prej 2-5. Shpesh nga ky

101
muskul ndahet muskuli shtizor i tret (m. peroneus tertius) tetiva e t cilit shtrihet kah
buza ansore e shputs dhe prfundon n bazn e ashtit metatarzal t pest.
Muskuli shtrirs i gjat i gishtave t shputs (m. extensor digitorum longus) bn
shtrirjen e katr gishtave t fundit t shputs, bn prkuljen shpinore dhe pronacionin e
shputs s kmbs. Te paraliza e ktij muskuli shputa sht e fiksuar n supinacion dhe
fleksion plantar (pes equinovarus) dhe gjat ecjes mbshtetet n majn dhe buzn e
jashtme t saj.
Muskuli shtizor i tret (m. peroneus tertius)
sht muskul i holl, i cili shpesh mungon. sht i vendosur n pjesn e poshtme t
krcirit lateralisht nga m. extensor digitorum longus. Tetiva e m. peroneus tertius, s
bashku me tetivn e m. extensor digitorum longus, kalojn npr kanalin osteofibroz t
jashtm nn retinaculum extensorum.
Ky muskul fiksohet n pjesn e siprme t bazs s ashtit t pest metatarzal.
Muskuli shtizor i tret, kur ekziston, bn prkuljen shpinore t shputs, largimin dhe
rrotullimin e jashtm t shputs.
Muskujt e grupit t jashtm t krcirit (regio cruris lateralis)
Muskujt e grupit t jashtm t krcirit, muskuli shtizor i gjat (m. peroneus longus)
dhe muskuli shtizor i shkurt (m. peroneus brevis) nervzohen nga n. fibularis
superficialis deg e n. fibularis communis.
Muskuli shtizor i gjat (m. peroneus longus)
Muskuli shtizor i gjat (m. peroneus longus) vendoset lateralisht nga muskuli shtizor i
shkurt (m. peroneus brevis). Fillon nga pjesa e siprme e faqes s jashtme t shtizs,
pjesa e prparme e jashtme e koks s fibuls, nyelli ansor i fyellit, ndarsja
ndrmuskulore dhe fasha e krcirit. Tetiva e ktij muskuli drejtohet teposht prapa
noks ansore (malleolus lateralis), pastaj shtrihet prgjat faqes s jashtme t ashtit t
thembrs pjerrt teposht dhe prpara dhe te buza ansore e shputs futet n hullin e vet
(sulcus tendinis m. peronei longi) n faqen e poshtme t ashtit kuboid shkon medialisht
dhe prpara dhe prfundon n faqen e jashtme t bazs s ashtit t par metatarsal (os
metatarsale primum). Tetiva e ktij muskuli n nivel t shputs sht e mbshtjellur nga
mbshjelsi i veant synovial dhe kanali osteofibroz murin e poshtm t cilit e bjn
tufat siprfaqsore t lig. plantare longum.
Ky muskul bn rrotullimin dhe largimin e shputs nga jasht, si dhe shtrirjen plantare
t shputs. Mundson mbajtjen e konkavitetit gjersor t planta pedis, me rast
mosfunksionimi i ktij muskuli shkakton rnien e planta pedis dhe krijimin e plants s
rrafsht (pes planus).
Muskuli shtizor i shkurt (m. peroneus brevis)
Ngjitet n pjesn e poshtme t faqes ansore t shtizs, buzn e prparme t saj dhe
ndarsen ndrmuskulore. Ky muskul mbulohet nga muskuli shtizor i gjat dhe s bashku
me te zbret deri te buza ansore e shputs, mbi nokn e jashtme t shtizs muskuli
vazhdon me tetivn prfundimtare e cila kalon npr pjesn e jashtme t ashtit t
thembrs dhe prfundon n gungn e cila gjendet n bazn e ashtit tejtrinor t pest
(tuberositas ossis metatarsalis V).
Ky muskul e bn shtrirjen plantare t shputs, rrotullimin dhe largimin e shputs nga
jasht.

102
Muskujt shtizor (mm. peronei) jan fleksor plantar dhe prozator kryesor t shputs
s kmbs. Te qndrimi n nj kmb ata me shtrngimin e tyre parandalojn lakimin e
krcit prpara dhe medialisht dhe ramjen e trupit.
Muskujt e grupit t pasm t krcirit (regio cruris posterior)
N kt grup bjn pjes muskujt q vendosen prapa eshtrave t krcirit, cips
ndrashtrore dhe ndarses ndrmuskulore t jashtme. Muskujt e pasm t krcirit jan
t rradhitur n dy shtresa: n shtresn siprfaqsore dhe t thell. N shtresn
siprfaqsore bjn pjes: muskuli trekrersh i pulps (m. triceps surae) dhe muskuli
shputor (m. plantaris) ndrsa, n shtresn e thell bjn pjes: muskuli i pasgjurit (m.
popliteus), muskuli prkuls i gjat i gishtave t shputs (m. flexor digitorum longus),
muskuli fyellor i pasm (m. tibialis posterior), muskuli i gjat prkuls i gishtit t madh
t shputs (m. flexor hallucis longus).
T gjith muskujt e grupit t pasm t krcirit i nervzon n. tibialis deg e n. fibularis
communis.
Muskuli trekrersh i pulps (m. triceps surae)
Muskuli trekrersh i pulps (m. triceps surae) e formon pulpin e krcirit dhe prbhet
prej dy muskujve: muskuli dykrersh i pulps (m. gastrocnemius caput mediale et
laterale) dhe muskuli shojzor (m. soleus), t cilt me nj tetiv t prbashkt tendo
calcaneus Achilis prfundojn n ashtin e thembrs.
Muskuli dykrersh i pulps (m. gastrocnemius)
Muskuli i pulps sht muskul voluminoz i gjer, me dy koka n form veze, t ndara
n pjesn e siprme dhe t bashkuar n pjesn e poshtme.
sht muskuli m siprfaqsor i pulps q prbhet prej koks s brendshme (caput
mediale) dhe koks s jashtme (caput laterale). Koka e brendshme e m. gastrocnemius
fillon prej pjess s brendshme t nyellit t brendshm (condylus medialis) t ashtit t
kofshs nn dhe prapa tuberculum adductorium.
Koka e jashme e muskulit t pulps ngjitet n pjesn e jashtme t nyellit ansor
(condylus lateralis) t femurit, n mbinyellin ansor (epicondylus lateralis) dhe n
kapsoln nyjtore (capsula articularis).
Fijet muskulore t dy kokave t muskulit dykrersh t pulps bashkohen n vijn e
mesme t krcirit, drejtohen teposht, prfundojn n pjesn e pasme t pllaks fibroze
dhe formojn tetivn prfundimtare t ktij muskuli.
Tetiva prfundimtare e muskulit dykrersh t pulps (m. gastrocnemius) dhe e
muskulit shojzor (m. soleus) bashkohen dhe formojn nj tetiv t prbashkt q quhet
tendo calcaneus Achilis. Tetiva e Akilit sht tetiva m e fort dhe m e zhvilluar e
trupit, e cila prfundon n pjesn e poshtme t faqes s pasme t ashtit t thembrs
(calcaneus). Kjo tetiv sht e trash 5-6 mm, ndrsa e gjat 5-6 cm. sht m e gjer n
pjesn e siprme se sa n pjesn e poshtme.
Prgjat koks s jashtme t muskulit dykrersh t pulps gjendet muskuli i shkurt
shputor (m. plantaris) tetiva e gjat dhe e holl e t cilit zbret deri te faqja e pasme e
ashtit t thembrs (calcaneus).
Muskuli shojzor (m. soleus)

103
Muskuli shojzor (m. soleus) sht muskul voluminoz i gjer, i vendosur prpara m.
gastrocnemius, i cili fillon prej fyellit, shtizs dhe arcus tendineus m. solei ndrmjet
ktyre dy eshtrave. M. soleus me pjesn e vet t siprme ngjitet n pjesn e pasme t
koks s shtizs (fibula), n buzn e brendshme dhe n linea m. solei t fyellit (tibia).
Tetivat fillestare te m. soleus n shtiz dhe n fyell bashkohen dhe formojn harkun
tetivor (arcus tendineus m. solei).
Fijet muskulore t m. soleus drejtohet teposht dhe kalojn n tetivn prfundimtare te
m. gastrocnemius dhe e formojn tetivn e Achilit.
Muskuli dykrersh i pulps sht fleksori plantar m i fort i shputs s kmbs, pjesa
e prparme e t cilit e rrzon teposht, ose e ngrit thembrn dhe tr trupin n maje t
gishtave. Vepron edhe si supinator i shputs. Veprimi i ktij muskuli sht i
domosdoshm gjat ecjes, vrapimit dhe krcimit. Ky muskul fuqishm e ngrit pjesn e
pasme t shputs, e ndan nga baza dhe e hedh prpara. Pjesa e tij dy nyjtore, muskuli
dykrersh i pulps, n nyjtimin e gjurit e bn prkuljen. Kjo pjes sht e tendosur kur
gjuri sht i shtrir dhe m fort vepron n nyjtimin e siprm ikrikor (art. talocruralis).
Insuficienca pasive e tij parandalon fleksionin e tepruar dorzal t shputs dhe ramjen e
trupit prpara. Muskuli shojzor (m. soleus), kur shputa sht e fiksuar, e trheq pjesn e
siprme t krcirit nga prapa dhe n mnyr indirekte e shtrin gjurin. Me tendosjen e tij
ai gjithashtu ndalon lakimin e krcirit nga para dhe rnien e trupit. M. triceps surae s
bashku me m. quadriceps femoris dhe m. gluteus maximus formojn zinxhirin kinetik t
ekstensorve i cili me kontraksionin e vet fuqishm e shtrin gjymtyrn e poshtme. Ky
zingjir e ngrit trupin nga pozita gjysmulur dhe e hudh fuqishm prpara gjat
krcimit.Te paraliza e muskulit trekrersh t pulps, shputa sht e fiksuar n pozitn e
fleksionit dorzal dhe mbshtetet vetm n thembr (pes calcaneus)
Muskuli shputor (m. plantaris)
Muskuli shputor sht nj muskul i vogl rudimentar, i holl, me nj tetiv t gjat.
sht i vendosur ndrmjet m. gastrocnemius dhe m. soleus. Shtrihet prej nyellit t
jashtm (condylus lateralis) t kofshorit deri te ashti i thembrs.
Nervzohet nga n. tibialis.
Pr nga funksioni sht si ndihms i m. triceps surae.
Muskuli i pasgjurit (m. popliteus)
Muskuli i pasgjurit (m. popliteus) sht muskul i shkurtr n form trekndshi. Ky
muskul fillon nga faqja e jashtme e nyellit ansor t ashtit t kofshs, shtrihet pjerrt
teposht dhe brenda dhe prfundon n faqen e pasme t fyellit (tibia) mbi linea m. solei.
Ky muskul sht rrotullues i dobt i brendshm i krcirit.
Muskuli fyellor i pasm (m. tibialis posterior)
Muskuli fyellor i pasm (m. tibialis posterior) fillon nga faqja e pasme e membrans
ndrashtrore, nga dy e treta e gjysms s jashtme t faqes s pasme t fyellit, nga dy e
treta e gjysms s brendshme t faqes s pasme t shtizs dhe nga ndarsja
ndrmuskulare. N pjesn e siprme t krcirit, m. tibialis posterior vendoset ndrmjet m.
flexor digitorium longus dhe m. flexor hallucis longus. Tetiva e tij zbret prpara pjess s
poshtme t m. flexor digitorum longus, npr hullin n faqen e pasme t noks s
brendshme (malleolus medialis), pastaj lakon prpara, shkon nn kokn e ashikut (caput
tali) dhe arrin deri te gunga e ashtit lundrak (tuberositas ossis navicularis). Nga pjesa
prfundimtare e tetivs s tij ndahen tufat, t cilat shtrihen n form t rrezeve prpara

104
dhe jasht kah eshtrat e rendit distal t trins s shputs (n os cuneiforme, n os
cuboidum dhe n skajet proksimale t metatarsit t I, II dhe III).
Muskuli fyellor i pasm (m. tibialis posterior) sht fleksor plantar dhe supinator i
shputs. Tetiva e ktij muskuli dhe tetiva e m. peroneus longus kryqzohen n pjesn e
mesme t pllmbs s shputs dhe jan muskujt kryesor t krcirit t cilt me tendosjen
e tyre rrisin harkun gjatsor dhe gjersor t pllmbs s shputs (planta pedis). Gjat
dobsimit fiziologjik t ktij muskuli lshohet harku i shputs dhe krijohet shputa e
shesht (pes planus). Te paraliza e muskulit fyellor t pasm shputa sht e prdredhur
(pes valgus) sidomos pjesa e pasme e saj.
Muskuli prkuls i gjat i gishtave (m. flexor digitorum longus)
Muskuli prkuls i gjat i gishtave (m. flexor digitorum longus) gjendet n pjesn e
brendshme t shtress s thell t grupit t pasm t krcirit. Ky muskul fillon nga
ndarsja ndrmuskulore (septum intermusculare), nga fasha e thell e krcirit (fascia
cruris) dhe nga faqja e pasme e tibies.
N pjesn e poshtme t fyellit m. flexor digitorum longus, vendoset prapa dhe jasht
nga tetiva e m.tibialis posterior. Tetiva e tij pastaj lakon kah prpara dhe jasht, e
kryqzon faqen e poshtme t tetivs s muskulit prkuls t gjat t gishtit t madh dhe
kah mesi i planta pedis ndahet n katr tufa t cilat prfundojn n falangjet distale t
gishtave prej 2-5.
Muskuli prkuls i gjat i gishtave prve fleksionit plantar dhe supinacionit t
shputs bn prkuljen edhe t katr gishtave t fundit (prkuljen e falangave distale t
gishtit II, III, IV dhe V). Gjat ecjes muskuli i puthit pr bazament gishtat t cilt pastaj
veprojn si spirala t shkurta elastike gjat ndarjes s shputs nga bazamenti. Ky
funksion i ktij muskuli sht i vshtirsuar n kpuc veanrisht kur ajo sht e ngusht
n maj.
Muskuli prkuls i gjat i gishtit t madh (m. flexor hallucis longus)
Muskuli prkuls i gjat i gishtit t madh (m. flexor hallucis longus) sht muskuli m
ansor i shtress s thell t grupit t pasm t krcirit. Muskuli fillon prej ndarseve
ndrmuskulore, cips ndrashtrore, prej dy t tretave distale dhe buzs s jashtme t
shtizs. Tetiva e tij kalon npr hullin (sulcus tendinis m. fletor hallucis longus) n
zgjatimin e pasm t ashikut (talus) dhe n faqen e poshtme t sustentaculum tali, e
kryqzon faqen e siprme t tetivs s muskulit prkuls t gjat t gishtave dhe
prfundon n falangun distal t gishtit t madh t shputs.
Ky muskul sht fleksor plantar dhe supinator i shputs. sht muskuli m i
rndsishm pr mbajtjen e harkut gjatsor t shputs sepse e mban sustentaculum tali
dhe e pengon pronacionin e ashtit t thembrs. Me tendosjen e tij ai siguron stabilitetin e
tufs s par harkore t shputs kurse me kontraksionin e tij, gjat ecjes, mundson
shkolitjen e gishtit t madh nga baza n form t spirals elastike.
Fasha e krcirit (fascia cruris)
Fasha e krcirit i mbshtjell t tri grupet e muskujve t krcirit. Nga pjesa e siprme,
fasha e krcirit vazhdon n fashn e kofshs, ndrsa n pjesn e pasme t gjurit formon
fashn e pasgjurit (fascia poplitea).
Fasha e krcirit shtrihet prej tehut t buzs s siprme t tibies dhe fiksohet n buzn e
brendshme t tibies, kshtu q vetm faqja e brendshme e fyellit nuk sht e mbuluar me
kt fash.

105
Skaji i poshtm i fashs s krcirit vazhdon me fashn e shputs (fascia pedis) dhe n
nivelin e art. talocruralis merr pjes n formimin e kanalit krcorofibroz pr kalimin e
tetivave t muskujve t krcirit.
Fasha e krcirit, nga pjesa e brendshme, jep dy ndarse ndrmuskulore, t cilat
fiksohen n buzn e prparm dhe t pasme t shtizs. Ndarset ndrmuskulore jan: e
prparme (septum intermusculare anterius cruris) dhe e pasme (septum intermuskulare
posterius cruris). Kto ndarse ndrmuskulore t krcirit me eshtrat e krcirit dhe me
membrann ndrashtrore ndrtojn tri strofulla osteofibroze: e prparme, e jashtme dhe
e pasme.
N strofulln e prparme osteofibroze t krcirit jan kto elemente: m. tibialis
anterior, m. extensor digitorum longus, m. extensor hallucis longus, m. peroneus tertius,
a. et v. tibialis anterior, n. fibularis profundus. N strofulln e jashtme osteofibroze t
krcirit jan kto elemente: m. peroneus longus, m. peroneus brevis dhe n. fibularis
superficialis.
Strofulla e pasme osteofibroze e krcirit ndahet ne strofulln siprfaqsore dhe n at
t thell. Ne strofulln siprfaqsore t pasme jan kto elemente: m. tibialis posterior, m.
flexor digitorum longus, m. flexor hallucis longus, m. popliteus, a. peronea, a. tibialis
posterior, vv. tibialis posteriores, n. tibialis, dhe limfatikt e thell. Fasha e krcirit n
skajin e poshtm n nivelin e tendo Achilis trashet duke formuar retinaculum mm.
extensorum superius, retinaculum mm. flexorum et retinaculum
mm.
peroneorum superius et inferius.
Muskujt e shputs (mm. pedis)
Muskujt e shputs me ndihmn e eshtrave t shputs ndahen n dy grupe: n muskujt
shpinor t cilt jan shtrirs t gishtave (extensores), dhe muskujt plantar t cilt jan
prkuls t gishtave (flexores).
Muskujt e shputs jan t zhvilluar mir sidomos plantart. Roli i tyre sht kryesisht
t veprojn si lidhse aktive t harqeve t shputs, pr dallim nga muskujt e shuplaks t
cilt i lvizin gishtat e shuplaks s dors n t gjitha drejtimet.
Muskujt plantar jan t mbuluar nga fasha shum e fort. Pjesa e saj e mesme e trash
(aponeurosis plantaris) shtrihet nga tuber calcaneum dhe n pjesn e prparme t saj
ndahet n pes tufa t cilat te bazat e gishtave jan t ndrlidhur nga lidhsja gjersore
(lig. metatarseum transversum superficiale). Nga faqja e thell e fashs plantare ndahen
dy ndarse ndrmuskulore sagjitale, t cilat i ndajn grupet e muskujve t planta pedis n
lozha t veanta. Lozha e mesme sht n lidhje me lozhen e thell t pasme t krcirit.
N faqen plantare t gishtave gjenden mbshtjellsit fibroz (vaginae fibrosae
digitorum pedis) t cilt prbhen nga fijet rrethore dhe t kryqzuara. Mbshtjellsit
fibroz me falengjet e gishtave formojn kanale osteofibroze npr t cilt kalojn tetivat
e muskujve prkuls s bashku me mbshtjellsit e tyre jargor.
Muskujt shpinor t shputs
N faqen shpinore t shputs prpara fashs s holl (fascia dorsalis pedis) gjenden dy
muskuj, muskuli shtrirs i shkurt i gishtave (m. extensor digitorum brevis) dhe muskuli
shtrirs i shkurt i gishtit t madh (m. extensor hallucis brevis) t cilt fillojn nga pjesa e
prparme e sulcus calcanei dhe me tufzat e tyre tetivore i bashkngjiten tetivave t
muskujve shtrirs t gjat. Tufza tetivore pr gishtin e pest nuk ekziston.
Nervzimin e tyre e bn n. fibularis profundus.

106
Muskuli shtrirs i shkurt i gishtit t madh (m. extensor hallucis brevis). Sipas
nomenklaturs s re anatomike, ky muskul prshkruhet si muskul i veant. Shtrihet nga
faqja e prparme e siprme e ashtit t thembrs dhe prfundon n bazn e falangs s par
t gishtit t madh dhe n tetivn e m. extensor hallucis longus.
Ky muskul bn shtrirjen e gishtit t madh.
Muskuli shtrirs i shkurtr i gishtave (m. extensor digitorum brevis), fillon nga
faqja e jashtme dhe e siprme e ashtit t thembrs n regjionin e sinus tarsi. Vendoset n
shpinn e shputs nn tetivn e m. extensor digitorum longus. Ky muskul ndahet n katr
tetiva, prej t cilave tetiva e par prfaqson nj muskul t veant, i cili sipas
nomenklaturs s re anatomike prshkruhet si m. extensor hallucis brevis, ndrkaq tri
tetivat e tjera fiksohen n falangjet proksimale t gishtave 2-4.
Ky muskul bn shtrirjen dhe trheqjen nga jasht t katr gishtave t par t shputs.
Muskujt e planta pedis
Muskujt e planta pedis ndahen n tri grupe: t brendshm, t mesm dhe t jashtm.
N grupin e brendshm t muskujve t planta pedis bjn pjes muskujt q i prkasin
gishtit t madh t shputs: m. flexor hallucis brevis, m. abduktor hallucis et m. adductor
hallucis.
Muskujt e grupit t mesm jan t radhitur n tri shresa: n shtresn siprfaqsore: m.
flexor digitorum brevis, n shtresn e mesme: mm. lumbricales et m. quadratus plantae,
n shtresn e thell: mm. interossei.
N grupin ansor t muskujve t planta pedis bjn pjes muskujt q i prkasin gishtit
t vogl t shputs: m. flexor digiti minimi brevis, m. abductor digiti minimi et m.
opponens digiti minimi.
Grupi i brendshm i muskujve t planta pedis
N grupin e brendshm t muskujve t planta pedis bjn pjes tre muskuj t gishtit t
madh, t zhvilluar mir, t cilt e rrethojn nga ana e poshtme ashtin tejtrinor t par dhe
me tendosjen e tyre e mbajn harkun gjatsor t shputs.
Muskuli largues i gishtit t madh (m. abductor hallucis) shtrihet prgjat buzs s
brendshme t shputs s kmbs. Fillon n zgjatimin e brendshm t gungs s ashtit t
thembrs (tuber calcanei) dhe shkon deri te pjesa e brendshme e bazs s falangat
proksimal t gishtit t madh.
Ky muskul prve largimit bn edhe prkuljen e gishtit t madh. Te paraliza e ktij
muskuli gishti i madh i shputs shkon kah jasht dhe kalon mbi gishtin e dyt (hallux
valgus).
Nervzimin e muskulit largues t gishtit t madh t shputs s kmbs e bn n.
plantaris medialis.
Muskuli prkuls i shkurtr i gishtit t madh (m. flexor hallucis brevis). Ky muskul
i shkurtr fillon nga lidhsja plantare e gjat (lig. plantare longum) n nivel t ashtit
pykor t mesm dhe t jashtm dhe duke shkuar nga prpara ndahet n dy pjes t cilat
prfundojn n pjesn e brendshme dhe t jashtme t bazs s falangut proksimal t
gishtit t madh.
Ky muskul bn prkuljen e falangut proksimal t gishtit t madh t shputs. Te
balerinat ky muskul hipertrofohet dhe s bashku me prkulsin e gjat mundson ngritjen
n maj t gishtit t madh t shputs tr trupin.

107
Nervzimin e pjess s jashtme t ktij muskuli e bn n. plantaris lateralis kurse t
pjess s brendshme n. plantaris medialis.
Muskuli afrues i gishti t madh t shputs (m. adductor hallucis) prbhet nga dy
koka, t pjerrt dhe gjersore. Koka e pjerrt e tij (caput obliquum) fillon nga lig. plantare
longum n nivel t ashtit kubik dhe bazs s eshtrave tejtrinor 2 dhe 3. Koka gjersore
(caput transversum) fillon nga skajet e prparme t eshtrave tejtrinor 3, 4, 5. t dy
kokat prfundojn n pjesn laterale t bazs s falangat proksimal t gishtit t madh.
Ky muskul e afron gishtin e madh kah vija midisore e shputs. Koka gjersore e tij me
tendosjen e saj e prforcon harkun gjersor t pjess s prparme t tejtrins s shputs.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. plantaris lateralis.
Grupi i mesm i muskujve t planta pedis
Muskujt e grupit t mesm jan t radhitur n tri shtresa: n shtresn siprfaqsore
bjn pjes: m. flexor digitorum brevis, n shtresn e mesme: m. quadratus plantae dhe
mm. lumbricales, dhe n shtresn e thell bjn pjes: mm. interossei.
Muskuli prkuls i shkurt i gishtave (m. flexor digitorum brevis) fillon nga
zgjatimi i brendshm i gungs s ashtit t thembrs (tuber calcanei), shtrihet nga prpara
dhe prfundon me tufzat e veta n faqet e poshtme t falangjeve t mesme t gishtave
prej 2-5. Secila tufz e tij para prfundimit t vet ndahet dhe mundson kalimin e tufs
tetivore t muskulit prkuls t gjat t gishtave.
Nervzimin e tij e bn n. plantaris lateralis.
Muskuli katror i plants (m. quadratus plantae) Muskuli katror i pllmbs s
shputs (m. quadratus plantae) fillon nga faqja e poshtme dhe e brendshme e ashtit t
thembrs, shtrihet nga prpara dhe prfundon n tetivn e m. flexor digitorum longus.
Roli i ktij muskuli sht se, me trheqjen e tetivs s m. flexor digitorum longus nga
jasht, e korrigjon veprimin e ktij muskuli gjat flektimit t gishtave.
Nervzimin e ktij muskuli e bn n. plantaris lateralis.
Muskujt skrrnjor (mm. lumbricales) jan 4 muskuj, fillojn nga tufat tetivore t m.
flexor digitorum longus dhe prfundojn n bazat e falangjeve proksimale t gishtave prej
2-5. kta muskuj bjn prkuljen e falangjeve proksimale t gishtave prej 2-5.
Dy muskuj skrrnjor t brendshm i nervzon n. plantaris medialis ndrsa dy t
jashtm i nervzon n. plantaris lateralis.
Muskujt ndrashtror (mm. interossei) jan shtat muskuj, prej tyre katr jan
shpinor (mm. interossei dorsales) dhe tre pllmbor (mm. interossei planetares). Kta
muskuj i mbushin hapsirat ndrmjet eshtrave t tejtrins s shputs. Muskujt
ndrashtror shpinor prfundojn me tetivat e tyre n skajin e jashtm t bazave t
falangjeve proksimale t gishtave 3 dhe 4 si dhe n skajet e bazs s falngut proksimal t
gishtit t dyt. Muskujt ndrashtror pllmbor ndodhen n hapsirat ndrashtrore 2, 3
dhe 4. tetivat e tyre prfundojn n skajin e brendshm t bazave t falangjeve
proksimale t gishtave 3 dhe 5.
Muskujt ndrashtror bjn prkuljen e falangjeve proksimale t katr gishtave t
fundit. Prve ksaj ata dorzal i largojn gishtat, ndrsa muskujt plantar i afrojn ata.
T gjith muskujt ndrashtror i nervzon n. plantaris lateralis.
Grupi i jashtm i muskujve plantar

108
N grupin ansor t muskujve t pllmbs s shputs bjn pjes dy muskuj t gishtit
t vogl t zhvilluar dobt.
Kta muskuj nervozohen nga n. plantaris medialis.
Muskuli largues i gishtit t vogl (m. abductor digiti minimi) shtrihet nga zgjatimi
ansor i gungs s ashtit t thembrs (tuber calcanei) deri te pjesa ansore e bazs s
falangat proksimal t gishtit t vogl.
Muskuli prkuls i shkurt i gishtit t vogl (m. flexor digiti minimi brevis) fillon
nga lig. plantare longum dhe bazs s ashtit tejtrinor t pest, shtrihet prpara dhe
prfundon n faqen e poshtme t falangat proksimal t gishtit t vogl t shputs s
kmbs.

Sistemi i organeve t tretjes (apparatus digestorius)

Organet e aparatit t tretjes jan: zgavra e gojs, fyti, kaprcalli, lukthi, zorra e
holl, zorra e trash dhe dy gjndra t mdha t cilat i bashkangjiten zorrs
dymbdhjetgishtore, mlia dhe trmishza.
Zgavra e gojs (cavitas oris)
Zgavra e gojs sht pjesa fillestare e zgjeruar e traktit digjestiv t cils i
bashkngjiten gjndrat e pshtyms, dhmbt dhe gjuha. Me an t harqeve dhmbor,
zgavra e gojs, ndahet n parakthinn e gojs (vestibulum oris) dhe n zgavrn e
mirfillt t gojs (cavitas oris propria). Epiteli i zgavrs s gojs sht shum shtresor i
shesht, i cili prve rolit mbrojts, ka dhe aftsi thithse e cila shfrytzohet pr dhnien e
disa barnave, veprimi i t cilve, gjat kalimit npr kanalin trets dhe mlin, do t
shkatrrohej.
Parakthina e zgavrs s gojs (vestibulum oris)
Parakthina e zgavrs s gojs sht n form t plass e cila gjendet anash harqeve
dhmbor. Kjo hapsir nga prpara prkufizohet me buzt (labia oris), anash me faqet
(buccae). Parakthina me zgavrn e mirfillt t gojs komunikon prmes hapsirave
ndrdhmbore (tremata, diastema) dhe hapsirs prapamolare (spatium retromolare).
Mukoza e parakthins formon dy kulme, t siprm (fornix superior) dhe t poshtm
(fornix inferior). N vijn e mesit t kulmeve gjendet nga nj pal mukozale, frethi
siprme dhe i poshtm (frenulum labii superioris et inferioris).
Buzt (labia oris)
Buzt jan pal t cilat, duke shkuar nga prpara kah prapa, i ndrton lkura, indi
nnlkuror, muskujt e mimiks, shtresa nn mukozale dhe mukoza. Ato jan t ngjitura
anash nga prngjitja e buzve (commissura labiorum) dhe me buzn e lir t tyre
prkufizojn hapjen e prparme t zgavrs s gojs, eljen e gojs (rima oris). N nivel t
tehut t lir t buzve epiteli shum shtresor i shesht i lkurs e humb gadi n trsi
shtresn e keratinizuar dhe kshtu bhet i tejdukshm, shihen kapilart e gjakut t cilt ia
japin ngjyrn e kuqe.
Buza e siprme (labium superius) me faqen (bucca) kufizohet me an t hullis
hundo-buzore (sulcus nasolabialis). Nga rrnja e ndarss s hunds, n faqen e
prparme t buzs s siprme, zbret nj hulli e cekt (philtrum) nn t ciln n tehun e
lir t buzs gjendet gunga (tuberculum labii superioris). Buza e poshtme me mjekrn
prkufizohet me an t hullis mjekro-buzore konvekse nga lart (sulcus mentolabialis).

109

Faqet (buccae)
Faqet, duke shkuar nga jasht kah brenda, prbhen nga lkura, indi nnlkuror,
muskuli i faqeve (m.buccinator) dhe mukoza. Mukozs prmban ind lidhor t shkrift
dhe pr kt gjat inflamacioneve leht bhet edematoze. Muskuli i faqeve (m.
buccinator) me tonusin e tij e mban faqen t puthitur prgjat harqeve dhmbore dhe
nuk lejon q ndrmjet tyre t futen palt e mukozs gjat prtypjes. N kufirin e pasm
t faqeve gjendet pala mukozave (plica pterygomandibularis), e shkaktuar nga shiriti
fibroz, i cili shtrihet nga maja e zgjatimit fletsor t ashtit pykor deri te nofulla e poshtme
(raphe pterygomandibularis).
Zgavra e mirfillt e gojs (cavitas oris propria)
Zgavra e gojs n kuptimin e ngusht t fjals (cavitas oris propria) sht e ndar
nga zgavra e hunds me an t qiellzs s fort (palatum durum) dhe t but (palatum
mollae). Dyshemen e saj, n t ciln sht e vendosur gjuha (lingua), e paraqet
diafragma e gojs (diaphragma oris), t ciln e formojn, barku i prparm i muskulit
dybarkor (venter anterior m. digastricus), m. mylohyoideus dhe m. geniohyoideus.
Zgavra e gojs komunikon me fytin nprmjet hapjes s pasme t saj e cila quhet
ngushtica e gryks (isthmus faucium). N buzt ansore t ngushtics s gryks gjendet
organi limfoid, bajamja qiellzore (tonsilla palatina).
Qiellza e fort (palatum durum)
Qiellza e fort i ndrton 2/3 e prparme t kulmit t zgavrs s gojs prkatsisht
qiellzs. Bazn ashtrore (palatum osseum) t saj e bjn: zgjatimi qiellzor i nofulls s
siprme (processus palatinus maxillae) dhe fleta horizontale e ashtit qiellzor (lamina
horizontalis ossis palatini). Mukoza e qiellzs s fort prapa dhmbve prers formon
rrudha gjersore (plicae palatinae transversae) prgjat t cilave gjuha e grimcon
ushqimin. Prapa dhmbve prers (dentes incisivi) n vijn midisore gjendet puprria
prerse mukozale (papilla incisiva).
Qiellza e but (palatum mollae)
Qiellza e but sht nj dyfishim mukozal, n t ciln gjenden muskujt dhe cipa
lidhore (aponeurosis veli palatini). Nga pjesa e pasme e saj, velum palatinum, shtrihet
teposht dhe prapa nj zgjatim n form t gishtit, njerithi (uvula). Anash nga njerithi
zbresin nga dy harqe qiellzor, nga t cilt, harku i prparm (arcus palatoglossus) shkon
deri te buza ansore e gjuhs, kurse harku i pasm (arcus palatopharyngeus) shtrihet deri
te muri ansor i fytit. Ndrmjet harkut t prparm dhe t pasm gjendet gropa
trekndshe, gjiu bajamor (sinus tonsillaris) n t ciln vendoset bajamja qiellzore
(tonsilla palatina). N qiellzn e but gjenden pes muskuj qift: m. levator veli palatini,
m. tensor veli palatini, m. palatoglossus, m. palatopharyngeus dhe m. uvulae. Muskujt e
qiellzs s but ndihmojn gjat t folurit dhe glltitjes. Gjat glltitjes ata e ngrisin
qiellzn e but dhe e mbyllin katin e siprm, katin hundor t fytit, q mos t kaloj
ushqimi n te.
Muskuli ngrits i perds qiellzore (m. levator veli palatini)
Fillon nga faqja e poshtme e piramids s ashtit tmblor, nga krca e gypit
dgjimor (cartilago tubae auditoriae). Muskuli zbret pjerrt kah brenda nn buzn e
poshtme t krcs s gypit dgjimor dhe prfundon n qiellzn e but, duke u kryqzuar

110
me muskulin e ans s kundrt. Muskuli e ngrit qiellzn e but dhe e mbyll hapjen
fytore t gypit dgjimor (ostium pharyngeum tubae auditoriae).
Muskuli nders i perds qiellzore (m. tensor veli palatini)
Nga thepi i ashtit pykor (spina ossis sphenoidalis) shkon deri te baza e zgjatimit
fletsor t tij (processus pterygoideus) ngjitet edhe n pjesn cipore t gypit dgjimor.
Zbret prgjat faqes s brendshme t m. pterygoideus medialis, nga i cili edhe ka lindur.
Tetiva e tij lakon nn grepin e zgjatimit fletsor (hamulus pterygoideus), shkon kah
brenda dhe duke u zgjeruar n form t flladitses, prfundon n aponeurozen qiellzore.
Kontraksioni i ktij muskuli e tendos qiellzn e but dhe e hap gypin dgjimor.
Muskuli i njerithit (m. uvulae)
Ky muskul shtrihet prpara deri te thepi i pasm hundor (spina nasalis posterior) i
qiellzs ashtrore. Kontraksioni i ktij muskuli e shkurton njerithin.
Muskuli qiellzogjuhor (m. palatoglossus)
Ky muskul sht i vendosur n harkun me t njjtin emr. Muskuli zbret nga pjesa
ansore e qiellzs dhe i bashkngjitet fijeve muskulore t muskulit gjersor t gjuhs (m.
transversus linguae). Veprimi i dyanshm i tij e mbyll ngushticn e gryks (isthmus
faucium).
Muskuli qiellzofytor (m. palatopharyngeus)
Muskuli qiellzofytor sht i vendosur n harkun qiellzofytor (arcus
palatopharyngeus). Ky muskul fillon nga grepi i zgjatimit fletsor (hamulus
pterygoideus) t ashtit pykor dhe nga aponeuroza qiellzore. Zbret prgjat murit ansor t
fytit dhe prfundon n murin e pasm t tij dhe n buzn e siprme t gjndrs tiroide
(gll. thyroidea). Gjat glltitjes ky muskul e ngrit fytin dhe gurmazin.
Nervzimin e muskujve t qiellzs s but e bn grshetimi fytor (plexus
pharyngealis) prve m. tensor veli palatini t cilin e nervzon n. tensoris veli palatini
deg e n. mandibularis. N prbrje t plexus pharyngealis hyjn degt fytore t n. vagus
dhe n. glossopharyngeus, degt fytorogrmazore (rr. laryngopharyngei) nga ganglioni i
siprm i qafs (ganglion cervikale superius). Ktij grshetimi i bashkngjiten edhe fijet
parasimpatetike nga n. facialis t cilat shkojn nprmjet ganglion pterygopalatinum.
Ngushtica e gryks (isthmus faucium)
Ngushtica e gryks e paraqet n realitet hapjen e pasme t zgavrs s gojs e cila
sht e prkufizuar lart nga pjesa e pasme e qiellzs s but, anash nga harqet qiellzore
dhe posht nga rrnja e gjuhs.
Bajamja qiellzore (tonsilla palatina)
sht organ limfoid, me madhsi dhe form t bajames, e vendosur n gropn
bajamore (fossa tonsillaris) ndrmjet harkut t prparm dhe t pasm qiellzor.
Projektimi i saj anash i prgjigjet majs s kndit t nofulls s poshtme. Faqja e
brendshme e bajams qiellzore sht e mbuluar nga mukoza e zgavrs s gojs, nga e cila
fillojn dhe futen n thellsi 10-20 thellime (cryptae tonsilares). Koriumi i mukozs
prbhet nga indi lidhor retikular n t cilin gjenden shum shakuj limfatik (folliculi
lymphatici). Gjat inflamimit shakujt limfatik rriten dhe shumohen. Gjat ksaj
limfocitet deprtojn n epitel i cili fillon vende vende t deskvamohet. Epiteli i
deskvamuar i kriptave s bashku me limfocitet formojn tapat e bardha t bajamave t
cilat shpesh mund t kalcifikohen. Faqja e jashtme e bajams qiellzore sht e mbuluar
me kapsoln lidhore dhe mbshtetet prgjat muskulit shtrngues t siprm t fytit. Kjo

111
faqe sht n raport t ngusht me kthesen e par t a. facialis dhe me n.
glossopharyngeus e ndonjher edhe me a. carotis externa. Kto raporte duhet patur
parasysh gjat heqjes bajameve me an t operacionit (tonsillectomia).
Gjndrat pshtymore t zgavrs s gojs (glandulae salivares oris)
Gjndrat pshtymore tajojn sekretin e tyre, pshtymn (saliva) e cila prbhet nga
mukusi dhe lngu seroz i cili e lag dhe e zbut kafshaten dhe e mbulon mukozn duke e
mbrojtur nga veprimi mekanik i dmshm i ushqimit. Prve ksaj, pjesa seroze e
pshtyms prmban edhe fermentin ptyalin i cili e fillon tretjen e karbohidrateve n
zgavrn e gojs. Gjndrat pshtymore ndahen n gjndra t vogla dhe t mdha. Gjndrat
pshtymore t vogla t cilat prbhen nga nj vrigulth me madhsi 1 mm, gjenden n
shtresn nnmukozale t buzve (gll. labiales), faqeve (gll. buccales), qiellzs (gll.
palatinae) dhe gjuhs (gll. linguales). Gjndrat pshtymore t mdha, gjndra pran
veshore (gl. parotis), gjndra nn nofullore (gl. submandibularis) dhe gjndra nn
gjuhore (gl. sublingualis) jan t ndara n organe parenkimatoze t veanta, t cilat
mbeten n lidhje me zgavrn e gojs nprmjet kanaleve nxjerrse t tyre. Gjndra pran
veshore sht m e madhe se t tjerat.
Gjndra pranveshore (gl. parotis)
Gjndra pshtymore pranveshore gjendet para laprs s veshit n gropn prapa
degs s mandibuls (spatium retromandibulare). sht gjendr alveolare, e pastr
seroze, e cila tajon sekret seroz. Prbhet nga pjesa siprfaqsore dhe e thell. Ndrmjet
ktyre dy vrigujve kalojn degt e n. facialis. Vrigujt e saj prbhen nga vrigulthat t
mbshtjellur nga indi lidhor i shkrift. Kanali nxjerrs i ksaj gjndre gjendet n skajin e
prparm t saj (ductus parotideus) i cili shkon horizontalisht prpara prgjat faqes s
jashtme t m. masseter n 1 cm nn arcus zygomaticus. Prpara buzs s prparme t m.
masseter kanali lakon kah brenda, e shpon muskulin buccinator dhe hapet n nivel t
qafs s molarit t dyt t siprm n puprrin pshtymore (papilla parotidea) e cila
gjendet n kulmin e siprm (fornix superior) t parakthins s zgavrs s gojs
(vestibulum oris).
Gjndra nnnofullore (gl. submandibularis)
Kjo gjndr gjendet nn diafragmn e zgavrs s gojs n gropn trekndshe
(trigonum submandibulare) e cila prkufizohet nga nofulla e poshtme dhe dy barqet e
muskulit dybarkor (m. digastricus). Gjndra nga jasht sht e mbuluar me trupin e
mandibuls dhe fletn siprfaqsore t fashs s qafs. Nga pjesa e pasme e gjndrs e
cila arrin deri te dyshemeja e hapsirs retromandibulare dhe mbshtetet prgjat m.
hyoglossus, fillon kanali nxjerrs i saj (ductus submandibularis) i gjat 5-6 cm. Kanali
pasi q lakon rreth buzs s pasme t m. mylohyoideus shkon prpara prgjat faqes s
brendshme t gjndrs nngjuhore dhe prfundon n puprrin nngjuhore (caruncula
sublingualis) anash nga frethi i gjuhs (frenulum linguae).
Gjndra nngjuhore (gl. sublingualis)
Kjo gjndr sht e przier seromukoze e cila gjendet n dyshemen e zgavrs s
gojs n paln mukozale me t njjtin emr (plica sublingualis). Nga gjndra
nnnofullore sht e ndar me m. mylohyoideus dhe me faqen e saj t jashtme arrin deri
te nofulla e poshtme. Prgjat faqes s brendshme t saj kalon kanali nxjerrs i gjndrs
nnnofullore dhe n. lingualis. Kjo gjndr prbhet prej shum vrigulthave, shumica e
tyre hapet n paln mukozale nngjuhore me kanalthet e veanta (ductuli sublinguales

112
minores). Vrigulthat e prparm t saj hapen me kanalin e prbashkt nxjerrs (ductus
sublingualis) n caruncula sublingualis.
Dhmbt (dentes)
Dhmbt jan organe t forta me ngjyr t bardh t ngulitur n hojzat e zgjatimit
hojzor t nofulls s siprme (processus alveolaris maxillae) dhe pjess hojzore t
nofulls s poshtme (pars alveolaris mandibulae), duke formuar dy harqe dhmbor
parabolik, t siprm (arcus dentalis superior) dhe t poshtm (arcus dentalis inferior).
Gjat jets te njeriu dhmbt dalin dy her, pra kemi dy denticione. N baz t daljes s
dhmbve, denticionit, ndahen n dy grupe: dhmbt e qumshtit (dentes decidui) dhe
dhmbt e prhershm (dentes permanentes). Dhmbt e qumshtit jan gjithsejt 20 kurse
ata t prhershm jan 32. Dhmbt e coptojn kafshaten dhe e grimcojn. Dhmbt
morfologjikisht prbhen nga: kunora (corona dentis), qafa (cervix dentis), rrnja (radix
dentis) dhe zgavra e dhmbit (cavitas dentis). Rrnja e dhmbit paraqet pjesn e dhmbit
e cila sht e ngulitur n hojzn e dhmbit. Qafa e dhmbit sht e mbuluar nga mishi i
dhmbve, ndrsa kunora paraqet pjesn e lir t dhmbit e cila paraqitet, prominon n
zgavrn e gojs. Zgavra e dhmbit gjendet n kunorn e dhmbit. Zgavra e dhmbit
vazhdon me kanalin e rrnjs s dhmbit i cili prfundon n majn e rrnjs me vrimn e
tij.
Forma dhe ndarja e dhmbve
Dhmbt e prhershm sipas forms dhe funksionit t tyre ndahen n: dhmbt
prers (dentes incisivi), dhmbt e qenit (dentes canini), dhmbt premolar (dentes
premolares) dhe dhmbt molar (dentes molares). N gjysmn e njrs nofull, duke
shkuar nga mesi, vija meziale nga jasht dhe prapa, gjenden dy dhmb prers, nj
dhmb i qenit, dy premolar dhe tre molar, gjithsejt 8 dhmb.
Dhmbt paraqiten me an t formuls:
2 I, 1 C, 2 P, 3 M
______________
2 I, 1 C, 2 P, 3 M
vija horizontale paraqet kufirin ndrmjet harkut dhmbor t siprm dhe t poshtm
kurse vija vertikale paraqet gjysmn e djatht dhe t majt t nofulls s siprme dhe t
poshtme.
Dhmbt e qumshtit n gjysmn e njrs nofull jan pes: dy dhmb press, nj i
qenit, dy molar (2 I, 1 C, 2 M)
Kta paraqiten me formuln

2 I, 1 C, 2 M
___________
2 I, 1 C, 2 M.
Dhmbt press (dentes incisivi) roli i t cilve sht t presin, t coptojn
kafshatn, e kan kunorn n form t dalts dhe rrnjn t shtypur n drejtim gjersor.
Dhmbt e qenit (dentes canini) e kan kunorn n form t thumbit t madh dhe
funksioni i tyre sht t kapin dhe t shkputin kafshatn elastike. Kt funksion t tyre e
siguron rrnja e gjat dhe e fort e cila sht shum m e zhvilluar te dhmbi i siprm i
qenit.

113
Dhmbt premolar (dentes premolares) dhe dhmbt molar (dentes molares) t
cilt kan pr detyr t grimcojn kafshatn, e kan kunorn n form t kulls. Kunora e
tyre e ka siprfaqen prtypse dhe katr faqe: meziale, distale, bukale dhe linguale (facies
oclusalis/masticatoria, facies vestibularis/labialis, buccalis, facies lingualis, facies
palatalis, facies aproximalis/mesialis, distalis, anterior, posterior). N faqen prtypse t
premolarve gjenden dy gungza (tubercula coronae dentis) bukale dhe linguale. Faqja
mastikatore e molarve t siprm, e cila sht n form t rombit, ka katr gungza, dy
bukale dhe dy linguale. N faqen mastikatore t molarve t poshtm, e cila sht katrore,
gjenden pes gungza, dy linguale dhe tri bukale. Rrnja e premolarve sht e shtypur
dhe n faqen e tyre meziale dhe distale gjendet nga nj hulli gjatsore. Te premolart e
siprm shpesh hasen dy rrnj, bukale dhe linguale. Molart e poshtm i kan nga dy
rrnj, meziale dhe distale, kurse molart e siprm nga tri, nj linguale dhe dy bukale.
Molari i tret i cili quhet edhe dhmbi i menuris-pjekuris (dens serotinus s. sapientiae)
sht shum variabil n pikpamje t forms dhe shpesh mungon plotsisht. Molart e
par jan m masiv se t tjert.
Ndrtimi i dhmbit
Dhmbt prbhen nga pjesa e but dhe e fort. Pjesa e but ose palca (pulpa
dentis) e prmbush zgavrn e dhmbit (cavitas dentis). Palca e dhmbit prbhet nga
indi lidhor i shkrift i cili sht i pasur me en gjaku dhe nerva. N siprfaqen e saj,
prgjat murit t zgavrs s dhmbit, gjendet nj shtres e qelizave t ulta cilindrike,
odontoblasteve.
Pjesa e fort, ashtrore, e dhmbit ndrtohet nga dentina (dentinum). Dentina n
nivel t rrnjs s dhmbit sht e mbuluar nga cementi (cementum) kurse n nivel t
kunors s dhmbit sht e mbuluar nga zmalti (enamelum) me materien m t fort dhe
m rezistente n trupin e njeriut.Te qafa e dhmbit cementi e mbulon pjesn m t
poshtme t zmaltit.
Dentina prbhet nga pjesa organike dhe inorganike. Pjesn e organike e paraqet
kryesisht Ca3 (PO4)2. Pjesn organike e bjn zgjatimet filiforme t odontoblasteve, t
cilat shtrihen nga zgavra e dhmbit n mnyr radiale npr dentin, dhe shtresat
koncentrike t tufave kolagjene, t cilat shtrihen gjersisht ose pjerrt duke u kryqzuar
ndrmjet veti.
Enamelum (substantia adamentina) zmalti prbhet gati kryesisht nga materiet
inorganike n form t prizmave gjasht faqsore t ngjitura n mes veti me nj materie
t veant.
Cementi sipas ndrtimit sht i ngjashm me indin ashtror.
Fiksimi i dhmbit
Dhmbi sht i fiksuar me mbiashtin e hojs s dhmbit (periodontium) dhe me
mishin e dhmbve (gingiva).
Periodontiumi prmban en gjaku, nerva dhe nj numr t madh t tufave
kolagjene. Tufat kolagjene n realitet jan fijet fibroze t Scharpey-ut t cilat dalin nga
muri i alveols, shtrihen n mnyr radiale kah rrnja e dhmbit dhe prfundojn n
cementin e tij. N pjesn siprfaqsore t alveols kto fije shtrihen horizontalisht, kurse
duke shkuar m thell kah maja e rrnjs s dhmbit ato kan drejtim m t pjerrt.
Mishi i dhmbve sht mukoza e zgavrs s gojs e cila i mbulon zgjatimet
alveolare t nofullave dhe qafat e dhmbve. Mishi i dhmbve e bn m t thell
alveolen e dhmbit. Zgjatimet e gingivs (papillae interdentales) i prmbushin hapsirat

114
ndrmjet dhmbve fqinj. Gingiva sht e ngjitur pr qafn e dhmbit dhe nuk lejon
deprtimin e trupave t huaj n alveol dhe smundjen e periodonciumit. Shtresa e saj
lidhore sht e pasur me fije kolagjene dhe e ngjitur fort pr periostin e zgjatimit
alveolar t nofullave. Tufat kolagjene i rrethojn qafat e dhmbve ose i lidhin ndrmjet
veti dhe lshojn zgjatime t cilat i bashkngjiten periostit.
Gjuha (lingua)
Gjuha sht organ muskulomukoz shum i lvizshm, i shesht, e cila leht e
ndrron formn e saj. Gjuha ndihmon gjat t folurit, prtypjes dhe glltitjes. Trheqja e
gjuhs kah prapa shkakton vakum n zgavrn e gojs dhe mundson thithjen dhe pirjen e
lngjeve. Prve ksaj n mukozn e faqes s siprme t saj jan t vendosura puprrit
gustative, receptort e shqiss s shijes. Gjuha prbhet nga rrnja (radix linguae s. pars
postsulcalis), trupi (corpus linguae s. pars presulcalis) dhe maja (apex linguae). Kufirin
ndrmjet rrnjs dhe trupit t gjuhs e paraqet hullia fundore (sulcus terminalis) e cila ka
formn e germs V dhe gjendet n faqen e siprme t gjuhs. Nga kulmi i ksaj hullie
shtrihet prpara kah maja e gjuhs hullia midisore (sulcus medianus linguae).
Mukoza e zgavrs s gojs n faqen e siprme t gjuhs ka karakteristika t veanta
morfologjike dhe funksionale. Prapa hullis kufitare gjenden ngritje t rrumbullakta
mukozale t cilat s bashku paraqesin organin limfoid, bajamn gjuhore (tonsilla
lingualis). Ngritjet prmbajn paln mukozale, kriptn, prreth t cils jan t grupuara
nyjet limfatike. Prpara hullis fundore gjenden puprrit mukozale, ngritje, roli i t cilave
sht t grimcojn kafshatn e but duke e shtypur pr pjesn e prparme t qiellzs s
fort. Sipas forms s tyre kto puprri ndahen n: puprrit fijengjashme (papillae
filiformes), konike (papillae conica), kpurdhngjashme (papillae fungiformes), gjethake
(papillae foliatae) dhe murore (papillae vallatae).
Puprrit fijengjashme (papillae filiformes) dhe puprrit konike (papillae conica)
jan n numr t madh dhe e mbulojn tr siprfaqen e gjuhs prpara hullis fundore.
Jan n form t fletzave t holla t prhimta t cilat faqes s siprme t gjuhs i japin
pamjen e kadifes. Shtresa siprfaqsore e epitelit t tyre prmban kokrrza
keratohialine t cilat ojn kah keratinizimi. Nqoftse kjo shtres trashet dhe asaj i
bashkngjiten kpurdhat dhe mbeturinat e ushqimit siprfaqja e siprme e gjuhs bhet e
prhimt e bardh gjuha e mbuluar. Puprrit kpurdhngjashme (papillae fungiformes)
gjenden m rrall dhe jan t vendosura kryesisht n pjesn e prparme t gjuhs n
form t pikave t kuqe. Ato prmbajn kupzat shijore (caliculi gustatorii) receptort e
shqiss s shijs t cilat prbhen nga qelizat neuroepiteliale. Puprrit fletngjashme
(papillae foliatae) gjenden prapa n buzt e gjuhs. N thellimet ndrmjet ngritjeve t
puprrive foliate gjenden kupzat shijore. Puprrit murore (papillae vallatae) gjenden
prpara hullis fundore t radhitura n form t germs V. N thellimin rrethor t tyre
gjenden kupzat shijore.
Mukoza e faqes s poshtme t gjuhs n vijn midisore formon paln sagjitale,
frethin (frenulum), anash frethit gjendet puprria nngjuhore (caruncula sublingualis) e
cila vazhdon nga prapa dhe jasht me paln nngjuhore (plica sublingualis). Nn paln
nngjuhore gjendet gjndra nngjuhore (gl. sublingualis).
Mukoza e gjuhs sht shum e ndijshme n do ndryshim n zgavrn e gojs
prshkak t nervzimit t bollshm. Mukozn e trupit dhe majs s gjuhs e nervozon n.
lingualis deg e n. mandibularis. Mukozn e faqes dorzale t rrnjs s gjuhs e
nervozojn n. glossopharyngeus dhe n. laryngeus superior deg e n. vagus.

115
Kupzat shijore t puprrive murore dhe fletngjashme i nervozon n.
glossopharyngeus, kurse kupzat shijore t puprrive kpurdhngjashme i nervozon
chorda timpani deg e n. facialis.
Skeleti fibroz i gjuhs
Skeletin fibroz t gjuhs, i cili sht i vendosur n brendin e gjuhs, e formojn:
lapra e gjuhs (aponeurosis linguae), cipa gjuhonngjuhore (membrana glossohyoidea)
dhe ndarsja e gjuhs (septum linguae). Skeleti fibroz i gjuhs shrben pr ngjitjen e
muskujve t gjuhs dhe e prcakton fortsin e gjuhs.
Muskujt e gjuhs (mm. linguae)
Muskujt e gjuhs jan qift dhe n pikpamje t ngjitjes s tyre mund t ndahen n
dy grupe, muskujt e jashtm dhe t brendshm.
N grupin e muskujve t jashtm t gjuhs bjn pjes tre muskuj, t cilt vijn
nga eshtrat fqinj, nga nofulla e poshtme (m. genioglossus), nga ashti nngjuhor (m.
hyoglossus) dhe nga zgjatimi bizar i ashtit tmblor (m. styloglossus). Kta muskuj
prfundojn n gjuh dhe me kontraksionin e tyre e ndrrojn pozitn e gjuhs.
Muskujt e brendshm t gjuhs fillojn dhe prfundojn n gjuh. N raport me
boshtin e gjuhs kta muskuj i formojn tri sisteme, gjatsor (m. longitudinalis superior
et inferior), vertikal (m. verticalis) dhe sistemin gjersor (m. transversus). Me
kontraksionin e tyre kta muskuj e shkurtojn, e ngushtojn dhe e sheshojn gjuhn q do
t thot se ia ndrrojn formn gjuhs. Gjat kontraksionit t izoluar t m. longitudinalis
superior ose inferior gjuha prdridhet nga lart ose nga posht. Kontraksioni i njkohshm
i dy sistemeve vepron gjithmon n form antagoniste te sistemi i tret. Kshtu veprimi i
njkohshm i muskulit vertikal dhe gjersor e zgjat dhe e hollon gjuhn, sikur gjat
qitjes jasht t gjuhs.
T gjith muskujt e gjuhs nervzohen nga n. hypoglossus.
Fyti (pharynx)
Fyti sht organ muskulocipor i prbashkt edhe pr sistemin e organeve t tretjes
dhe t frymmarrjes, pra sht udhkryq i rrugve t frymmarrjes dhe t tretjes. Fyti
shtrihet prpara shtylls kurrizore nga baza e kafks deri te rruaza e 6 qafore, prej ku
vazhdon me kaprcellin (oesophagus). Pjesa prfundimtare e fytit sht e larguar nga
baza e kafks dhe nga dhmbt e prparm rreth 15 cm. Fyti ka formn e lugut
muskulomembranoz i cili sht i vendosur prpara zgavrs s hunds, gojs dhe
gurmazit. Zgavra e fytit (cavitas pharyngis), n raport me hapjet e organeve t cilt
gjenden prpara tij, ndahet n tri kate: kati i siprm, hundor (pars nasalis), kati i mesm,
gojor (pars oralis) dhe kati i poshtm, gurmazor (pars laryngea pharyngis). N murin e
siprm t katit hundor, n kuben e fytit (fornix pharyngis) gjendet bajamja e tret ose
bajamja fytore (tonsilla pharyngea) e cila ka t njjtin ndrtim si bajamja qiellzore
(tonsilla palatina) dhe sht e zhvilluar mir vetm tek fmijt. Nqoftse tek fmijt
sht e rritur ather pengon n frymmarrje dhe n t folur. N murin ansor t pjess
hundore t fytit gjendet hapja fytore e gypit dgjimor (ostium pharyngeum tubae
auditoriae) nprmjet t s cils ajroset zgavra lodrore (cavitas tympanica). Hapja fytore
e gypit dgjimor sht n form t plass vertikale trekndshe me gjatsi rreth 8 mm,
buzn e pasme t ngritur t saj, ngritjen gypore (torus tubarius), e shkakton krca e gypit
dgjimor (cartilago tubae auditoriae). Prapa ngritjes tubare gjendet xhepi mukozal i fytit

116
(recessus pharyngeus). Nn buzn e poshtme t hapjes fytore t gypit dgjimor kalon
muskuli ngrits i qiellzs s but (m. elevator veli palatini), i cili shkakton ngritjen
mukozale (torus levatorius). Hapja fytore gjat glltitjes dhe kontraksionit t disa
muskujve t qiellzs s but zgjerohet pr rreth 5 mm. N mukoz prreth hapjes fytore t
gypit dgjimor gjendet bajamja tubare (tonsilla tubaria) e cila s bashku me bajamen
fytore e formon pjesn e siprme t unazs bajamore t Pirogov-it ose Waldeyer-it.
Gjysmn e poshtme t ksaj unaze e formojn bajamja gjuhore dhe qiellzore t cilat
gjenden n nivel t ngushtics s fytit (isthmus faucium).
Pjesa orale e fytit (pars oralis) sht pjesa m e gjer e tij rreth 4 cm, sepse n kt
nivel, rruga e frymmarrje duke zbrit teposht nga pjesa hundore prpara, kah hyrja e
gurmazit, e kryqzon rrugn pr tretje. N murin e prparm t katit t poshtm t fytit,
anash nga hyrja e gurmazit (aditus laryngis) gjendet xhepi dardhak (recessus piriformis)
npr t cilin rrshqet kafshata gjat glltitjes dhe n t cilin mbesin trupat e huaj t fort
(halat e peshkut). Npr pjesn fundore t ktij xhepi kalon nervi gurmazor i siprm (n.
laryngeus superior) i cili e shkakton paln mukozale me t njjtin emr (plica laryngea).
Ndrtimi i fytit
Muri i fytit prbhet nga tri vmesa themelore, mukozale, muskulore dhe lidhore.
Vmesa muskulore (tunica muscularis) e cila prbhet nga indi muskulor i strijuar, sht
me rndsi t veant sepse me kontraksionin e tij s bashku me muskujt tjer mundson
glltitjen e ushqimit. Vmesa lidhore i fytitit n realitet sht fasha faqofytore (fascia
buccopharyngea) e cila e mbulon edhe faqen e jashtme t m. buccinator. Me zgjatimet e
saj ajo e fikson fytin pr muret e hapsirn organore t koks dhe qafs, hapsirs rreth
fytore (spatium parapharyngeum). Mukoza e fytit prmban gjndra, nyje limfatike dhe n
vend t shtress muskulore ka vetm nj shtres t indit lidhor elastik. N katin e mesm
dhe t poshtm t fytit mukoza ka epitel shum shtresor t shesht dhe gjndra mukozale
t cilat me sekretin e tyre e lehtsojn rrshqitjen e kafshats gjat glltitjes. N katin e
siprm epiteli i saj sht i tipit respirator, treshtresor cilindrik me cilie. N gjysmn e
siprme t katit nazal pjesa lidhore e mukozs ngjitet me mbshtjellsin lidhor t fytit pa
interponim t shtress muskulore dhe e formojn fashn fytobazilare (fascia
pharyngobasilaris) me t ciln fyti ngjitet pr bazn e kafks. Ngjitja e fytit n bazn e
kafks sht n form t vijs gjysm rrethore e cila nga gunga fytore (tuberculum
pharyngeum) shkon nga jasht prgjat faqes s poshtme t piramides s ashtit tmblor
deri te thepi i ashtit pykor (spina ossis sphenoidalis), pastaj kthehet nga prpara dhe
brenda dhe prgjat gypit dgjimor, arrin deri te baza e zgjatimit fletsor t ashtit pykor
(processus pterygoideus).
Muskujt e fytit (mm. pharyngis)
Tufat muskulore trthorovijore t mbshtjellsit muskulor grupohen dhe formojn
muskujt qift t fytit, tre muskuj gjysm rrethor dhe dy gjatsor. Muskujt gjysm rrethor
ose konstriktor, i siprm, i mesm dhe i poshtm (m. constrictor pharyngis superior,
medius et inferior) me kontraksionin e tyre e ngushtojn lumenin e fytit. Kta muskuj
fillojn nga skeleti visceral i koks n nivel t hapjeve t pasme t zgavrs s hunds dhe
t gojs, nga brirt e ashtit nngjuhor dhe nga krcat e gurmazit, shtrihen nga prapa, dhe
duke u shtrir n form t flladitses, prfundojn n shiritin fibroz (raphe pharyngis) i
cili nga gunga fytore e ashtit zverkor zbret vertikalisht prgjat murit t pasm t fytit.
Muskujt gjatsor, m. stylopharyngeus dhe m. palatopharyngeus, zbresin deri te baza e
kafks dhe me kontraksionin e tyre gjat glltitjes e ngritin fytin pr rreth 1 cm.

117
Muskujt e fytit, t cilt kan lindur nga harku i 3 dhe i 4 (m. constrictor pharyngeus
superior et medius), nervozohen nga nervat prkats, n. glossopharyngeus dhe n. vagus,
degt e t cilve s bashku me degt simpatetike formojn grshetimin e fytit (plexus
pharyngeus) kurse m. constrictor pharyngeus inferior nervzohet nga n. laryngeus
inferior deg e n. laryngeus recurrens t n. vagus.
Kaprcalli (esophagus)
Kaprcalli (esophagus) sht organ gypor muskulo mukoz me gjatsi 22 25 cm.
Kaprcalli gjendet prpara shtylls kurrizore, nga rruaza e VI e qafs deri te rruaza XI
torakale, nga skaji i poshtm i fytit deri te vrima zemrore e lukthit (ostium cardiacum).
Esofagu kalon npr qaf, npr pjesn e pasme t mediastinumit dhe pasi kalon
npr vrimn e tij n diafragm (hiatus oesophageus) pas nj rruge 2-3 cm prfundon n
lukth. N baz t ksaj kaprcalli ka tri pjes topografike. Nga fillimi i kaprcallit e deri
te incisura jugularis sht pjesa qafore (pars cervicalis), pjesa kraharore e esofagut (pars
tharacica) e cila sht pjesa m e gjat, lshohet teposht deri te vrima e kaprcallit n
diafragm (hiatus esophageus) dhe pjesa barkore (pars abdominalis) e cila prfundon n
vrimn zemrore n lukth (ostium cardiacum). Fillimi i kaprcellit sht i larguar nga
dhmbt e prparm rreth 15 cm kurse prfundimi i tij rreth 40 cm, largsi pr t cilat
duhet patur kujdes gjat futjes s sonds gastrike.
Pjesa e tij e siprme, deri te rruaza e IV apo e V torakale, n form harku, gati
plotsisht e prcjell lakesn e shtylls kurrizore. Pjesa e poshtme e tij, e formon harkun
me konkavitet m t madh nga prpara dhe largohet gradualisht nga shtylla kurrizore. N
nivel t vrims s ezofagut n diafragm (hiatus esophageus) ai gjendet 3 4 cm prpara
shtylls kurrizore.
Kalibri i kaprcallit sht rreth 2 cm, por nuk sht i njjt n tr gjatsin e tij pr
kt ekzistojn ngushtica (angustiae) dhe zgjrime n nivel t cilave kafshat rrshqet m
ngadal ose m shpejt. Kaprcalli ka tri ngushtica. Ngushtica e par e siprme apo
krikoide (angustio cricoidea) gjendet n nivel t buzs s poshtme t krcit krikoid t
gurmazit e larguar nga dhmbt e poshtm prers rreth 15 cm. Ngushtica e dyt, e mesme
ose aortikobronkiale (angustio aorticobronchialis) gjendet prapa harkut t aorts (arcus
aortae) dhe bronkut kryesor t majt (bronchus principalis sinister), e larguar nga
incisivt e poshtm rreth 19 21 cm. Ngushticn e poshtme apo diafragmatike (angustio
diaphragmatica) e shkaktojn tufat muskulare t cilat ndrtojn vrimn e kaprcallit n
diafragm (hiatus esophageus). Kjo ngushtic sht e larguar nga dhmbt e poshtm
prers rreth 40 cm dhe gjendet n nivel t rruazs s XI torakale.
Zgjrimet e kaprcallit, i siprm dhe e poshtm, jan t ndar ndrveti me an t
ngushtics aorikobronhiale. N nivel t zgjerimit t poshtm, zgjerimit m t madh,
lumeni i kaprcellit sht i hapur prshkak t presionit negativ n zgavrn torakale, kurse
n pjest tjera t tij lumeni sht i mbyllur.
Ndrtimi i kaprcallit
Ndrtimi i kaprcallit i prgjigjet ndrtimit t organeve tjera gypore t aparatit
trets. Muri i tij i ka tri shtresa themelore: shtresn e jashtme lidhore (tunica adventitia),
shtresn e mesme apo muskulare (tunica muscularis) dhe shtresn e brendshme t ciln e
bn mukoza (tunica mucosa).

118
Shtresa lidhore (tunica adventitia) sht e holl, ndrtohet nga fijet e flashkta t
indit lidhor. Pr kt shkak ezofagu lviz leht si n drejtimin gjersor dhe sagjital ashtu
edhe n at vertikal.
Shtresa muskulare (tunica muscularis), prbhet nga fijet e jashtme muskulare
gjatsore (stratum longitudinale) dhe t brendshme rrethore (stratum circulare). N
pjesn e siprme t ezofagut, pa mar parasysh drejtimin, ato jan fijet e indit muskular
trthorovijor, ndrsa n pjesn e mesme dhe t poshtme ato jan fije t indit muskular t
lmuar.
Shtresa gjatsore (stratum longitudinale) sht m e zhvilluar. N pjesn qafore,
ajo nga prapa dhe anash e vazhdon pjesn muskulare t murit t fytit, ndrsa prpara
ngjitet me nj tetiv t shesht n faqen e pasme t pllaks s krcit krikoid t gurmazit
(tendo cricoesophageus). Nj pjes e fijeve gjatsore ndahet n nivel t bronkut kryesor
t majt dhe przihet me fijet e murit t pasm t tij (m. bronchoesophageus) apo
pjesrisht e rrethon aortn dhe ngjitet n pjesn fqinje t pleurs (m. pleuroesophageus).
Posht kjo shtres vazhdon me shtresn muskulare gjatsore t murit t lukthit.
Shtresa muskulare rrethore (stratum circulare) ndrtohet nga fijet muskulare
unazore n pjesn e siprme t ezofagut, ndrsa n pjesn e mesme dhe t poshtme t tij
gjendet edhe nj numr i madh i fijeve muskulare me pozit t pjerrt.
Shtresa jargore e ezofagut (tunica mucosa) sht e mbshtetur pr faqen e
brendshme t shtress muskulare nprmjet indit lidhor t shkrift nnjargor (tela
submucosa) n t cilin gjenden gjendrat e kaprcallit (gll. esophageae). Shtresa jargore
sht leht e rrudhur pr s gjati. Epiteli i saj sht shum shtresor i shesht, pr kt
shkak mukoza e ezofagut sht m e zbeht se mukoza e fytit dhe e lukthit.
Lukthi (ventriculus s. gaster)
Lukthi paraqet pjesn m t gjer t aparatit trets, rezervoar i ushqimit me
kapacitet 1200-1500 ml, i cili e pranon ushqimin nga kaprcalli dhe e fillon tretjen e tij
nn ndikimin e fermenteve t lukthit (saccus digestorius), e przien ate dhe e shndrron
n gjendje gjysm t lngt (chymus) t cilin gradualisht e hedh n pjesn fillestare t
zorrs s holl, n zorrn dymbdhjet gishtore (duodenum). Lukthi gjendet ndrmjet
pjess fundore t kaprcallit dhe duodenumit n lozhn e tij menjher nn diafragm dhe
vrigullit t majt t mlis. Forma dhe madhsia e tij jan shum variabile varsisht nga
pozita e trupit t njeriut dhe nga sasia e ushqimit t cilin e prmban. Lukthi i mbushur
mesatarisht, n qndrimin n kmb e merr formn e tij themelore n form t grepit t
vendosur vertikalisht me gjatsi rreth 25 cm, gjersi rreth 10-20 cm dhe trashsi 8-9 cm.
Lukthi ka pjesn vertikale dhe horizontale. Pjesa vertikale, trupi i lukthit (corpus
gastricus) gjendet majtas nga shtylla kurrizore, shtrihet pjerrt teposht dhe prpara nga
niveli i vertebrs X ose XI torakale deri n nivel t vertebrs s IV belore. Pjesa
horizontale ose derruajtore (pars pylorica) ngjitet prpara shtylls kurrizore djathtas dhe
prapa dhe prfundon te buza e siprme e vertebrs s par lumbale me pilorusin (pylorus)
i cili paraqet kufirin me duodenumin. Pjesa pilorike e lukthit n fillim sht e zgjeruar
dhe e prkufizon parakthinn (antrum pyloricum) me gjatsi 7 cm, pastaj ngushtohet
duke formuar kanalin derruajtor (canalis pyloricus) me gjatsi 3 cm. Lukthi komunikon
me kaprcallin me an t vrims zemrore (ostium cardiacum), kurse me duodenumin me
an t vrims derruajtore (ostium pyloricum).
Muret e lukthit jan t vendosur n mnyr t pjerrt. Muri i prparm i lukthit
(paries anterior) sht i drejtuar nga prpara dhe lart, kurse muri i tij i pasm (paries

119
posterior) nga prapa dhe posht. Buzt e lukthit, e djathta dhe e majta, jan harkore dhe
quhen kthesat e lukthit (curvaturae gastricae). Buza e djatht ose kthesa e vogl e lukthit
(curvatura gastrica minor) sht konkave dhe e kthyer djathtas dhe prapa kah shtylla
kurrizore. Rreth mesit t saj gjendet gdhendsja kndore (incisura angularis) e cila
paraqet kufirin ndrmjet trupit dhe pjess pilorike t lukthit. Kthesa e madhe e lukthit
(curvatura gastrica major) sht e drejtuar majtas dhe prpara kah muri i prparm i
barkut. Duke shkuar nga pjesa fillestare e lukthit (pars cardiaca) ajo ndrton s pari
harkun me konveksitet nga lart duke u mbshtetur n diafragm, pastaj zbret prgjat
shpretks deri te skaji i prparm i saj, ku kthehet djathtas dhe shkon mbi qarkjen
gjersore. Pjesa e saj fillestare, e cila nga lart e mbyll trupin e lukthit dhe formon kuben
e tij (fundus gastricus) sht e ndar nga pjesa fundore e kaprcallit me nj gdhendse t
thell (incisura cardiaca). Lukthi ka dy vrima, vrimn hyrse (ostium cardiacum) dhe
dalse (ostium pyloricum).
Lozha e lukthit
Kur t hapet barku ndrmjet harkut t majt brinjor, buzs s prparme t mlis
dhe qarkjes gjersore shihet nj fush trekndshe e murit t prparm t lukthit, pjesa e
tij e lir, e cila sht e leht pr palpacion (prekje) npr murin e prparm t barkut.
Pjesa tjetr, e fshehur e murit t prparm t lukthit futet nn vrigullin e majt t mlis,
diafragms dhe pjesve t prparme t brinjve VI-IX t majta. Pjesa e murit t kafazit t
kraharorit prapa t cilit futet lukthit gjat perkusionit jep z timpanik si prej kacs. Kt
hapsir (spatium seminlunare-Traube) e prkufizojn harku brinjor i majt, buza e
prparme e poshtme e mlis, buza e poshtme e mushkris s majt dhe buza e
prparme e shpretks.
Muri i pasm i lukthit mbshtetet: n faqen e prparme t termishzs (pankreas),
veshks s majt (ren sinsiter), gjndrs mbiveshkore t majt (gl. suprarenalis sinistra),
n fushn e prparme t faqes viscerale t shpretks si dhe n dyfishimin peritonealt
qarkjes gjersore (mesocolon transversum). Ndrmjet murit t pasm t lukthit dhe ktyre
organeve, t cilt s bashku e bjn shtratin e lukthit (lectulus ventrikuli), futet xhepi m i
madh i zgavrs peritoneale (cavitas peritonealis), qeska rizore (bursa omentalis).
Qeska rizore (bursa omentalis)
Qeska rizore (bursa omentalis) paraqet xhepin m t madh t zgavrs peritoneale t
barkut n form t nj zgavre katrkndshe t vendosur n rrafshin frontal prapa lukthit.
Bursa omentalis prbhet nga tri mure, tri buz dhe vrimn rizore (foramen
omentale/epiploicum).
Murin e prparm e formojn riza e vogl (omentum minus), faqja e pasme e
lukthit dhe lidhsja luktho-qarkjesore (lig. gastrocolicum).
Murin e pasm e bn pankreasi, veshka e majt, gjndra mbiveshkore e majt dhe
nj pjes e murit t pasm t abdomenit t mbuluara nga peritoneumi parietal.
Murin e poshtm, t ngusht, e formon mesqarkja gjersore (mesocolum
transversum).
Skajin e majt t bursa omentalis e bn dera e shpretks, ndrsa n skajin e djatht
t saj gjendet vrima hyrse, rizore (foramen omentale/epiploicum), nprmjet s cils
bursa omentale komunikon me kavitetin peritoneal. Vrima rizore sht n form t plass
gjatsore katrkndshe, e cila ka buzn e siprme t ciln e bn vrigulli bishtor i mlis
(lobus caudatus hepatis), buzn e poshtme t saj e bn pars superior duodeni, buzn e
prparme lig. hepatoduodenale dhe buzn e pasme v. cava inferior.

120
Lukthi sht i fiksuar n lozhn e tij me an t dyfishimeve peritoneale, lidhseve.
Nga kthesa e vogl dhe pjesa fillestare e duodenumit ngjitet djathtas deri te dera e
mlis dyfishimi peritoneal, riza e vog (omentum minus) e cila prbhet nga dy lidhse,
lidhsja mliolukthore (lig. hepatogastricum) dhe lidhsja mlioduodenale (lig.
hepatoduodenale). Dyfishimi peritoneal i cili fillon nga kthesa e madhe e lukthit sht n
realitet pjesa fillestare e fiksuar e rizs s madhe (omentum majus), riza e madhe e fikson
lukthin pr faqen e poshtme t diafragms (lig. gastrophrenicum), pr buzn e siprme t
shpretks (lig. gastrolienale/splenicum) dhe pr faqen e prparme t qarkjes gjersore
(lig. gastrocolicum). N dyfishimet peritoneale, prgjat kthess s madhe dhe t vogl t
lukthit, gjenden harqet arteriale (arkadat) nga t cilat ndahen degt pr murin e prparm
dhe t pasm t lukthit. N baz t ksaj shihet se lukthi sht organ intraperotoneal.
Ndrtimi i lukthit
Muri i lukthit, i trash 2-3 mm, prbhet nga vmesa seroze, muskulore, shtrojs
nnjargore dhe vmess jargore.
Vmesa seroze (tunica serosa) sht shtresa m e siprfaqshme e lukthit t ciln e formon
peritoneumi visceral i cili e mbshtjell murin e prparm dhe t pasm t tij dhe te kthesat
e tij vazhdon me dyfishimet peritoneale, rizen e vogl dhe rizen e madhe.
Vmesa muskulare (tunica muscularis) sht e prbr prej tri shtresave t fijeve
muskulare t lmuara, t jashtme, t mesme dhe t thell. Shtresn e jashtme e
formojn fijet gjatsore (stratum longitudinale), shtresn e mesme, fijet rrethore (stratum
circulare) dhe shtresn e thell, fijet e pjerrta muskulare (fibrae obliquae).
Shtroja nnjargore (tela submucosa) sht e prbr nga indi lidhor i shkrift i cili
lidh shtresn muskulore me ate jargore. Kjo shtres sht e pasur me en t gjakut dhe
grshetim nervor (plexus submucosus).
Vmesa jargore (tunica mucosa) lidhet me vmesn muskulare me an t shtrojs
nnjargore. Vmesa jargore sht e prbr prej pllaks epiteliale (lamina epithelialis),
pllaks s mirfillt t jargores (lamina propria mucosae) dhe pllaks muskulare t
jargores (lamina muscularis mucosae).
Epiteli i mukozs sht njshtresor cilindrik. Qelizat e tij tajojn mukus q e mbron
epitelin nga veprimi acidik i lngut t lukthit. N lamina propria mucosae gjenden
gjndrat lukthore (gll. gastricae) dhe shakujt limfatik t vetmuar (folliculi lymphatici
gastrici). N baz t ndrtimit histologjik dhe shprndarjes s tyre gjndrat e lukthit i
ndajm n tri grupe: gll. gastricae propriae, gll. pyloricae dhe gll. cardiacae.Lamina
muscularis mucosae sht e prbr nga fijet t muskulaturs s lmuar, kontraksioni i t
cilave shkakton formimin e palve lukthore t shumta (plicae gastricae), t cilat jan t
shprndara n drejtime t ndryshe, dhe zhduken kur lukthi sht i mbushur. Ndrmjet
palve t mukozs s lukthit, ekzistojn fusha t vogla poligonale (area gastricae), n t
cilat gjenden foveolae gastricae ku hapen kanalet ekskretuese t gjndrave t lukthit.
Ent e gjakut
Lukthi vaskularizohet nga degt e trungut amsor (tr. celiacus) i cili ndahet n tri
deg: arterien lukthore t majt (a. gastrica sinistra), arterien shpretkore (a. lienalis) dhe
arterien e prgjithshme mliore (a. hepatica communis). Trupi dhe pjesa pilorike e
lukthit sht e vaskularizuar nga harku arterial i kthess s vogl dhe kthess s madhe.
Harkun arterial t kthess s vogl t lukthit e formojn arteria lukthore e majt (a.
gastrica sinistra) dhe arteria lukthore e djatht (a. gastrica dextra). Harkun arterial t

121
kthess s madhe t lukthit e formon a. gastro-omentalis dextra deg e arteries
gastroduodenalis dhe a. gastro-omentalis sinistra deg e a. lienalis.
Venat e lukthit i shoqrojn arteriet prkatse t lukthit dhe derdhn n v. portae
hepatis.
Ent limfatike i prcjellin venat dhe prfundojn n nyjet limfatike prgjat ktheses
s vogl t lukthit (nodi lymphatici gastrici ministri) dhe n nyjet prgjat pjess s
poshtme t kthess s madhe t lukthit (nodi lymphatici gastrici dextri).
Nervzimi
N murin e lukthit gjenden dy grshetime nervore, muskulor dhe nnjargor me
qelizat ganglionare. Grshetimi muskulor (plexus myentericus Auerbachi) i regullon
lvizjet e lukthit kurse grshetimi nn jargor (plexus submucosus) tajimin e gjendrave t
lukthit.
Zorra e holl (intestinum tenue)
Zorra e holl sht gyp muskulomukoz, me gjatsi 5-7 m, e cila e prcjell ushqimin
nga lukthi deri te pjesa fillestare e zorrs s trash, deri te ostium valvae ilealis/
iliocaecale t zorrs s verbt (cekum). Ajo e prfundon procesin e tretjes s ushqimit, e
bn thithjen e tij dhe mbeturinat e pa nevojshme t ushqimit i drgon n zorrn e trash.
Zorra e holl ndahet n tri pjes: zorrn dymbdhjetgishtore (duodenum), zorrn e
zbrazt (jejunum) dhe zorrn apokore (ileum). Pr dallim mga duodenumi i cili paraqet
pjesn fillestare, retroperitoneale dhe t pa lvizshme t zorrs s holl, jejunumi dhe
ileumi jan t mbshtjellur nga peritoneumi, jan organe intraperitoneale, t lira, t
lvizshme dhe s bashku e formojn zorrn e holl kapzerrore (intestinum tenue
mesenteriale). Lvizshmrin e jejunumit dhe ileumit e mundson dyfishimi peritoneal,
kapzerri (mesenterium) i cili i lidh pr murin e pasm t barkut.
Zorra dymbdhjetgishtore (duodenum)
Duodenumi paraqet pjesn fillestare, t palvizshme t zorrs s holl, me gjatsi
mesatare 25 cm, e cila gjendet prpara tri rruazave t para belore dhe shtrihet prej
pilorusit deri te lakesa dymbdhjetgishtohollore (flexura duodenojejunalis). Duodenumi
ka formn e potkoit me konkavitet t kthyer majtas n t cilin futet koka e pankreasit.
Gjatsia mesatare e duodenumit sht 25 cm ose dymbdhjetgishta, si flet emri i tij,
kurse kalibri i duodenit n pjesn fillestare sht m i madh (5 cm) sesa n pjesn e tij
prfundimtare (3 cm).
Pjesa fillestare e siprnme e duodenumit (pars superior s. bulbus dudodeni) shtrihet
djathtas nga pilorusi deri te qafa e fshikzs s tmthit ku lakon teposht (flexura duodeni
superior) dhe kalon n pjesn vijuese, zbritse t duodenumit. Pjesa zbritse (pars
descendens duodeni) zbret npr hullin ndrmjet buzs s brendshme t veshks s
djatht dhe shtylls kurrizore deri n nivel t rruazs s tret belore ku formon kndin
(flexura duodeni inferior) dhe lakon majtas duke vazhduar me pjesn e poshtme (pars
inferior duodeni). Pjesa e poshtme e duodenumit rndom n fillim shkon horizontalisht
majtas prpara shtylls rruazore (pars horizontalis), pastaj n nj hark t leht lakon nga
lart (pars ascendens) dhe prfundon n faqen e majt t rruazs s dyt belore. Ndrmjet
pjess ascendente t duodenumit dhe jejunumit gjendet lakesa
dymbdhjetgishtorohollore (flexura duodenojejunalis).
Duodenumi nga faqja e prparme sht i mbuluar nga periotoneumi dhe i
prforcuar me ind lidhor pr murin e pasm t barkut, prve pjess s tij fillestare e cila
sht intraperitoneale dhe e lir. Peritoneumi i cili e mbshtjell pjesn e siprme t

122
duodenumit vazhdon nga lart kah dera e mlis me dyfishimin periotneal (lig.
hepatoduodenale) i cili paraqet nj pjes t rizs s vogl (omentum minus).
N mesin e pjess zbritse t duodenumit, n vendin ku bashkohet muri i prparm
dhe i pasm i tij, gjendet zgjrimi hepatopankreatik (ampulla hepatopancreatica) n t
ciln prfundon kanali tmthqits (ductus choledochus) si dhe kanali nxjerrs i pankreasit
(ductus pancreaticus). Ky zgjerim shkakton paln mukozale gjatsore n vendin e
bashkimit t murit t prpam dhe t pasm t pjess zbritse t duodenumit (plica
longitudinalis duodeni). N skajin e poshtm t ksaj pale gjendet puprria e madhe
mukozale (papilla duodeni major) n t ciln hapet ampulla hepatopankreatike. N 2 cm
mbi puprrin e madhe gjendet puppria mukozale e vogl (papilla duodeni minor) n t
ciln hapet kanali pankreatik shtesor (ductus pancreaticus accessorius).
Ndrtimi i duodenumit.
Muri i duodenumit sht i prbr prej katr vmesave: tunica serosa, tunica
muscularis, tela submucosa dhe tunica mucosa. Vmesn seroze (tunica serosa) e formon
peritoneumi visceral i cili e mbshtjell faqen e prparme t duodenumit, kurse n faqen e
pasme t tij ai fiksohet n peritoneumin parietal t murit t pasm t barkut me fashn e
Toldt-it.
Vmesa muskulare (tunica muscularis) sht e prbr nga shtresa e jashtme,
gjatsore (stratum longitudinale) dhe e brendshme, rrethore (stratum circulare).
N shtrojn nnjargore (tela submucosa) t pjess descendente t duodenumit
gjenden gjndrat duodenale t t Brunner-it (gll. duodenales-Brunner) t lokalizuara n
gjysmn e siprme t duodenumit, kurse numri i tyre zvoglohet gradualisht duke shkuar
teposht dhe n nivel t t lakess duodenojejunale ato mungojn.
N vemesn jargore (tunica mucosa) gjendet pala gjatsore e dymbdhjetgishtores
(plica longitudinalis duodeni) q shkaktohet nga zgjerimi mlio-trmishor (ampulla
hepatopancreatica). N mukozn e duodenumit gjenden pal t shumta rrethore (plicae
circulares) t cilat ia japin pamjen karakteristike murit t saj t brendshm. Mukoza e
duodenumit, gjithashtu, sht e pasur me pushlat zorrore (villi intestinales) t cilat
paraqesin vazhdim t lamina propriae mucosae t mbshtjell me epitelin zorror.
Zorra e holl kapzerrore (intestinum tenue mesenteriale)
Pjesa e lvizshme e zorrs s holl, zorra e holl kapzerrore (intetinum tenue
mesenteriale) ose jejuno-ileumi, fillon nga lakesa duodenojejunale (flexura
duodenojejunalis), e cila gjendet n nivel t rruazs s dyt belore, zbret teposht dhe
djathtas deri te gropa apokore e djatht (fossa iliaca dextra) ku prfundon me vrimn e
vet n zorrn e verbt (ostium valvae ilealis/iliocaecale).
Zorra e holl kapzerrore ka nj gjatsi prej 6 m, prej s cils 2/5 e siprme i takojn
zorrs s zbrazt (jejunum) dhe 3/5 e poshtme i takojn zorrs apokore (ileum). Te
personat e gjall gjatsia e zorrs s holl kapzerrore sht mesatarisht 260 cm. Njeriu
mund t jetoj edhe kur t largohet 50% e zorrs s holl.
Edhe pse jejunumi dhe ileumi paraqesin nj trsi morfologjike, ato dallohen
ndrmjet veti pr nga ndrtimi dhe kalibri, t cilat dallime jan m t shprehura n pjesn
fillestare t jejunumit dhe ate prfundimtare t ileumit. Kto dallime vrehen n
zvoglimin e palve rrethore (plicae circulares), si dhe pr nga vendosja e shakujve
limfatik n submukoz, t cilat n jejunum jan t vetmuara, kurse n ileum jan t
grumbulluara n form t pllakave t Peyer-it. Kalibri n jejunum sht rreth 3 cm dhe
shkon duke u zvogluar gradualisht dhe n pjest prfundimtare t ileumit sht 2 cm.

123
Jejunumi ka faqen e djatht e t majt dhe buzn e prparme e t pasme. Buza e
prparme, e lir (margo liber) sht e kthyer kah muri i prparm i barkut, kurse buza e
pasme i prgjigjet rrnjs s mezenteriumit (radix mesenterii) dhe quhet buza kapzerrore
(margo mesenterialis).
Zora e holl kapzerrore formon 11-13 laqe zorrore (ansae intestinales) t cilat jan
t varrura n kapzerrin e tyre (mesenterium) n zgavrn e barkut . Laqet e jejunumit
gjenden n pjesn e siprme t majt t katit nnmezokolik t zgavrs s barkut nn
qarkjen gjersore (7-8) dhe jan t vendosur horizontalisht n planin frontal. Laqet e
fundit (5-6) i prgjigjen ileumit dhe ato jan t vendosura n planin frontal, njra pran
tjetrs duke mbushur gjysmn e djatht t katit nnmezokolik. Jejunumi sht m i trash
se ileumi, rreth 3 cm, pr shkak t zhvillimit m t fort t palve rrethore t mukozs s
tij.
Kur sht zorra e holl kapzerrore e zbrazt, ajo palohet dhe n te dallojm dy
buz, buzn e lir dhe mezenteriale. N buzn e lir t ileumit, n largsi prej 70-90 cm
nga cekumi, ndonjher hasim n kanalin embrional t rudimentuar i cili lidh lakesn
krthizore (ansa umbilicalis) me ductus omphaloentericus, n form t divetikulumit t
shkurt ose t gjat (diverticulum ilei verum-Meckeli). Ky divertikulum sht i gjat 2-10
cm, kurse kalibri i tij sht rreth 5 mm. Rrall her ky divertikulum mund t shtrihet edhe
deri te krthiza dhe n te t formojn fistuln zorrore.
Kapzerri (mesnterium).
Kapzerri (mesenterium) sht dyfishim peritoneal i cili i mbshtjell lakesat e zorrs
s holl deri te buza kapzerrore e tyre dhe prmban ent e gjakut dhe nervat t dedikuara
pr zorrn e holl (jejuno-ileumin). Mezenteriumi ka formn e flladitses e cila e ka
buzn e prparme t prforcuar pr buzn mezenteriale t jejuno-ileumit dhe buzn e
pasme, t shkurtr, rrnjn t prforcuar pr murin e pasm t abdomenit. Buza e
prparme e mezenteriumit sht e gjat sa edhe jejuno-ileumi, kurse buza e tij e pasme,
rrnja kapzerrore (radix mesenterii) sht e gjat 15-17 cm, kurse lartsia e tij duke
shkuar nga skaji i siprm ose i poshtm i tij, rritet gradualisht dhe n pjesn e mesme
sht rreth 15 cm.
Ndrtimi i zorrs s holl
Zorra e holl sht e prbr prej katr vmesave: tunica serosa, tunica muscularis,
tela submucosa, dhe tunica mucosa.
Vmesn seroze (tunica serosa) e formon peritoneumi visceral i cili e mbshtjell
trsisht jejuno-ileumin deri te buza mezenteriale e tij, prej ku vazhdon me dy fleta
peritoneale t mezenteriumit.
Vmesa muskulare (tunica muscularis) e zorrs s holl sht e prbr nga jasht
prej fijeve gjatsore (stratum logitudinale) dhe nga brenda prej shtress rrethore (stratum
circulare).
Shtroja nnjargore (tela submucosa) sht e prbr prej indit lidhor, i cili gjendet
ndrmjet vmess mukozale dhe asaj muskulare. N submukoz gjendet rrjeta e pasur me
en gjaku dhe limfatike, si dhe grshetimi nervor (plexus submucosus).
Vemesa jargore (tunica mucosa) formon palt rrethore (plicae circulares
Kerkringi) me lartsi rreth 8 mm. Siprfaqja e saj sht e mbuluar nga zgjatimet n form
t gishtave, pushlat zorrore (villi intestinales) me latsi 1 mm dhe mukozs ia japin
pamjen e kadifes. Kto formacione e rrisin siprfaqen thithse dhe tajuese t mukozs
pr 6-7 her. Palt rrethore fillojn n duodenum 4-5 cm nga pilorusi dhe shtrihen deri te

124
pjesa prfundimtare e zorrs s holl. Nga pjesa prfundimtare e jenjunumit ato duke
shkuar npr ileum, graduaklisht rrallohen dhe bhen m t ulta. Pushlat zorrore jan t
ndara me an t thellimeve (cryptae) n funsdin e t cilave gjenden hapjet e gjendrave
zorrore(glandulae intestinales/cryptae).
Ent e gjakut dhe limfatike
Jejuno-ileumi sht i vaskularizuar nga degt e majta, ansore, t a. mesenterica
superior: aa. jejunales dhe aa. ileales. Numri i tyre sillet prej 12-16. Jejunumi sht i
vaskularizuar nga 6-7 arteriet e para, kurse ileumi nga 6-9 arteriet e fundit.
Venat e jejuno-ileumit jan vv. jejunales dhe vv. ileales, kolaterale t v. porta
hepatis, t cilat derdhen n v. mesenterica superior.
Ent limfatike t zorrs s holl fillojn nga ena qendrore limfatike e villus
intestinalis (vas lymphaticum centrale). Ent limfatike i shoqrojn ent e gjakut t
jejuno-ileumit dhe mbarojn n nyjet limfatike t kapzerrit (nodi lymphatici mesenterici
superiores).
N murin e zorrs s holl gjenden tri grshetime nervore autonome, grshetimi
subseroz (plexus subserosus), muskular (plexus myentericus) dhe submukoz (plexus
submucosus). Grshetimi subseroz sht pastr parasimpatetik, merr degt vetm nga
nervi endacak (n. vagus), kurse dy grshetimet e tjer marrin deg edhe nga sistemi
nervor simpatetik. Grshetimi submukoz sht sekretues, kurse dy grshetimet tjer jan
motorik, i rregullojn lvizjet e murit t zorrve t holla. Fijet parasimpatetike i
shpejtojn lvizjet e murit t zorrs kurse fijet simpatetike kan veprim t kundrt.
Zorra e trash (intestinum crassum)
Zorra e trash sht pjesa prfundimtare e aparatit trets, me gjatsi rreth 1.5 m, e
cila pranon nga zorra e holl hymusin zorror t cilit ia merr lngun e teprt dhe e
transformon n fekalie (feces). Nga vendi i fillimit, nga gropa e djatht apokore (fossa
iliaca dextra), ajo s pari ngjitet deri te harku brinjor i djatht, pastaj shkon horizontalisht
majtas dhe nga harku brinjor i majt zbret prgjat murit t pasm t barkut n komblikun
e vogl (pelvis minor), duke i rrethuar n kt mnyr gati plotsisht zorrt e holla.
Zorra e trash ndahet n tri pjes: n zorrn e verbr (coecum), t cils i takon
shtojca krimbake (appendix vermiformis), n qarkjen (colon), dhe n zorrn e drejt
(rectum). Kufirin proksimal t zorrs s trash e bn ostium ileocoecale, kurse ate distal
unaza e tret krbishtore.Zorra e trash me pjesn m t madhe gjendet n katin
nnmezokolik dhe e ka formn e shenjs ? me konkavitet t kthyer teposht, kurse
pjesa prfundimtare e saj gjendet n komblikun e vogl.
N siprfaqe t zorrs s trash, duke prjashtuar zorrn e drejt (rectum) shihen
tri shirita gjersor ose tenie, shiriti i prparm (taenia libera), i pasm i brendshm
(taenia mesocolica) dhe i pasm i jashtm (taenia omentalis). Teniet shkaktohen nga
grumbullimi fijeve muskulare gjatsore t murit t zorrs s trash.
Teniet jan t larguara njra nga tjtra prafrsisht njsoj. Ndrmjet tenieve gjenden
zgjrimet n form t qeskave (haustrae coli) t cilat jan t ndara ndmjet veti me an t
hullive gjersor (sulci transversi).
Muri i zorrs s trash sht m i trash n nivel t tenieve sepse prve shtress
muskulare gjatsore prmban edhe shtresn muskulare rrethore e cila shtrihet gjithandej
njlloj. Mukoza e zorrs s trash formon palt gjersore gjysmhnore (plicae
semilunares) t cilat zgjerimet (haustrae) i ndajn n xhepa. Kta xhepa, t mbushur me
kontrast, n radiografi ia japin pamjen karakteristike zorrs s trash (n form t

125
numratores). N siprfaqe t mukozs e cila sht e lmuar, pa pushla, t mbuluara me
epitelin cilindrik, gjenden hapjet e kriptave, n fundin e t cilave hapen gjndrat zorrore.
Gjndrat zorrore jan gjndra tubulare dhe tajojn mukus. N mukozn e zorrs s trash
gjenden shakujt limfatik t vetmuar (folliculi lymphatici solitarii).
Gjysmn e djatht t zorrs s trash (cekumin, kolonin ngjits dhe 2/3 e kolonit
gjersor) e vaskularizojn degt e djathta t a. mesenterica superior (a. ileocolica, a.
colica dextra dhe a. colica media). Gjysmn e majt t zorrs s trash (1/3 e majt t
kolonit gjersor, kolonin zbrits dhe sigmoid) e vaskularizojn degt e a. mesenterica
inferior (a. colica sinistra, aa. sigmoideae dhe a. rectalis superior). Sistemi arterial
mesenterial i siprm dhe i poshtm komunikojn n mes veti.
Venat e zorrs s trash jan kolaterale t sistemit t v. portae hepatis (v.
mesenterica superior et v. mesenterica inferior). Venat e pjess s mesme dhe pjess s
poshtme t rektumit derdhen n v. iliaca interna, n sistemin e v. cava inferior.
Ent limfatike t zorrs s trash derdhen n nyjet limfatike t cilat jan t
shprndara prgjat harkut parakolik arterial, pastaj nga kto nyje e ojn limfn n nodi
lymphatici mesenterici superiores dhe nodi lymphatici lumbales.
N murin e zorrs s trash, si edhe te zorra e holl, gjenden gjithashtu tri
grshetime nervore autonome. Grshetimi subseroz dhe muskular mundsojn lvizjet e
murit t zorrs s trash. Pr dallim nga zorra e holl, zorra e trash kryen edhe lvizje
antiperistaltike t cilat lvizje prmbajtjen e zorrs s trash e kthejn, q t shmangin
zbrazjen e tij n kohn e pa dshirueshme.
Cekumi, koloni gjersor dhe sigmoid jan organe intraperitoneale, kurse koloni
ascendent dhe descendent jan organe sekondare retroperitoneale. Rektumi gjendet n
hapsirn subperitoneale t pelvis minor.
Zorra e verbr dhe zgjatimi krimbak (caecum et appendix vermiformis)
Zorra e verbr sht e vendosur n gropn apokore t djatht dhe paraqet pjesn e
zorrs s trash, e cila gjendet nn hyrjen e zorrs apokore n zorrn e verbr. Zorra e
verbr sht e gjat 7-8 cm, e gjer 8-9 cm dhe gati plotsisht e mbshtjellur nga
peritoneumi. Nga muri i saj i pasm shtrihet dyfishimi peritoneal shum i shkurtr, i cili
rrall mund t jet edhe i gjat dhe n kto raste zorra e verbr sht shum e lvizshme.
Rastet kur zorra e verbr sht e vendosur mbi gropn apokore, ndonjher edhe nn
mlin, tregon se nuk ka ardhur deri te zhvillimi i plot i qarkjes ngjitse (colon
ascendens). Kufirin e siprm t zorrs s verbr e bn rrafshi horizontal q kalon npr
vrimn e kllaps apokore/ apoko-zorrverbore (ostium valvae ilealis/ iliocaecale),
kurse nga posht ajo prfundon n form t nj qeske t mbyllur n mnyr t verbr. N
pjesn e siprme t murit t brendshm t tij hapet ileumi me an t vrims s klaps
apokore/apoko-zorrverbore (ostium valvae ilealis/ iliocaecale), kurse nn t hapet
vrima e zgjatimit krimbak (ostium appendicis vermiformis). N nivel t vrims s
shtojcs krimbake bashkohen tri teniet e cekumit.Vrima e kllaps apokore (ostium
valvae ilealis / ileocaecale) ka formn e nj plase vezake t vendosur n rrafshin
horizontal, e cila sht e prkufizuar me kllapn e saj e cila ka buzn e siprme dhe t
poshtme (labium superius et inferius). Kjo kllap kur mbyllet pengon kthimin e
prmbajtjes s zorrs s trash n zorrn e holl. Kllapa mbyllet n mnyr pasive, me
zgjerimin e zorrs s verbt, dhe n mnyr aktive me kontraklsionin e shtress
muskulare rrethore e cila vjen nga ileumi.

126
Shtojca krimbake (appendix vermiformis)
Shtojca krimbake (appendix vermiformis) sht vazhdim i zorrs s verbr. Fillon
2-3 cm nn ostium ileocaecale, n vendin ku bashkohen tri teniet e kolonit. Apendiksi ka
nj gjatsi prej 7-8 cm dhe gjersi 5-10 mm i vendosur n gropn apokore t djatht
(fossa iliaca dextra). Apendiksi ndaj cekumit, mund t ket pozit variabile, sikurse
pozita e akrepit t ors por m shpesh ka pozit retrocekale dhe kaudale.
Apendiksi sht krejtsisht i mbshtjellur nga peritoneumi visceral, i quajtur
kapzerri i shtojcs krimbake (mesoappendix) nprmjet t cilit apendiksi furnizohet me
en t gjakut dhe nerva.
Apendiksi n submukozn e tij prmban shakuj limfatik t prngjitur (folliculi
lymphatici aggregati), prandaj quhet edhe tonsilla intestinalis.
Vrima e kllaps apokore (ostium valvae ilealis / ileocaecale) projektohet n pikn
topografike t murit t prparm t barkut, pikn e Mac-Burney-ut e cila gjendet n
mesin e vijs spinoumbilikale t djatht.
Vrima e shtojces krimbake (ostium appendicis vermiformis) projektohet n pikn
topografike t Lanz-it e cila gjendet n vendin ku bashkohet nj e treta e mesme me nj t
tretn e djatht t vijs bispinale.
Zorra qarkjesore (colon)
Zorra qarkjesore shtrihet nga vrima ileocekale e zorrs s verbt deri te buza e
siprme e rruzs s tret krbishtore prej ku vazhdon me zorrn e drejt (rectum). N
baz t drejtimit t rrugs s saj zorra qarkjesore ndahet n: zorrn qarkjesore ngjitse
(colon ascendens), zorrn qarkjesore gjersore (colon transversum), zorrn qarkjesore
zbritse (colon descendens) dhe zorrn qarkjesore sigmoide (colon sigmoideum).
Qarkja ngjitse (colon ascendens)
Qarkja ngjitse (colon ascendens) duke shkuar nga zorra e verbt (rectum) ngjitet
nga lart prpara veshks s djatht deri te faqja e poshtme (facies visceralis hepatis) ku
formon kndin e djatht t qarkjes (flexura coli dextra s. hepatica) dhe vazhdon me
qarkjen gjersore (colon transversum). Gjatsia e kolonit ascendent sillet rret 12 cm.
Koloni ngjits sht organ sekondar retroperitoneal dhe i fiksuar pr murin e pasm t
barkut.
Qarkja gjersore (colon transversum)
Qarkja gjersore (colon transversum) shtrihet nn lukth majtas dhe nga lart prej
flexura coli dextra deri te skaji i prparm i shpretks ku formon kndin e majt qarkjesor
(flexura coli sinistra s.lienalis/splenica) prej ku vazhdon me kolonin zbrits (colon
descendens). Kndi i majt qarkjesor sht i prforcuar me diafragmn me an t lig.
phrenicocolicum me t cilin e bn shtratin pr skajin e prparm t shpretks. Gjatsia e
qarkjes gjersore sht mesatarisht 50 cm, ndrsa kalibri rreth 5 cm.
Koloni gjersor sht organ inraperitoneal i mbshtjell trsisht me peritoneumin
visceral, t quajtur mesqarkje gjersore (mesocolon transversum) e cila e bn t
lvizshm.
Mesqarkja gjersore (mesocolon transversum) e ndan zgavrn peritoneale n dy
kate: katin mbimezokolik dhe nnmezokolik. Rrnja e saj (radix mesocoli transversi)
ngjitet n murin e pasm t abdomenit, prgjat vijs oblikve, e cila fillon prej skajit t
poshtm t veshks s djatht dhe kalon mbi faqen e prparme t pjess descendente t
duodenumit, e prcjell buzn e poshtme t trupit dhe bishtit t pankreasit, duke kaluar

127
mbi lakesn duodenojejunale dhe faqen e prparme t veshks s majt, ku prfundon n
mesin e buzs s saj t jashtme.
Qarkja zbritse (colon descendens)
Qarkja zbritse (colon descendens) sht organ sekondar retroperitoneal dhe i
palvizshm e cila zbret nga kndi i majt qarkjesor (flexura coli sinistra), prgjat buzs
s jashtme t veshks s majt deri te gropa apokore e majt (fossa iliaca sinistra) prej
ku vazhdon me qarkjen sigmoide (colon sigmoideum).
Qarkja sigmoide (colon sigmoideum)
Qarkja sigmoide (colon sigmoideum) formon dredhn e cila sht mjaft variabile
n pikparje t pozits dhe gjatsis s saj. Qarkja sigmoide sht organ intraperitoneal
dhe i lvizshm pr shkak t mesqarkjes sigmoide (mesocolon sigmoideum). Rrnja e
sigmoide sht n form t kndit, njri krah i t cilit zbret kah rruaza e tret krbishtore,
ndrsa krahu tjetr zbret prgjat enve apokore t jashtme (a.v iliaca externa). N
kulmin e ktij kdi nga ana e poshtme e mesqarkjes shihet nj vrim e cila shpjerr deri te
xhepi i vogl peritoneal (recessus intersigmoideus). Koloni sigmoid prbhet prej dy
pjesve: pjess s palvizshme, apokore, (colon iliacum) dhe pjess s lvizshme, t
gjat komblikore (colon pelvicum). Gjatsia e kolonit sigmoid sillet prej 15-100 cm.
Zorra e drejt (rectum)
Zorra e drejt (rectum) sht vazhdim i qarkjes sigmoide nga niveli i buzs s
siprme t rruazs s tret krbishtore, zbret npr komblikun e vogl prpara ashtit
krbishtor dhe bishtor dhe prfundon n pjesn e pasme t nnvehtes (perineum) me
vrimn e pasdaljes (anus). Gjat rrugs s vet zorra e drejt s pari formon lakesn
krbishtore (flexura sacralis), konkaviteti i t cils sht i kthyer prpara, pastaj te maja e
ashtit bishtor lakon nga prapa dhe formon lakesn nnvehtore (flexura perinealis).
Gjatsia e zorrs s drejt sht 12-15 cm prej s cils 2-3 cm e fundit kalojn npr
perineum dhe paraqesin pjesn e veant t rektumit e cila quhet kanali i pasdaljes
(canalis analis). Pjesa e siprme e zgjeruar e rektumit (ampulla recti) shrben si
rezervoar pr fekalie, t cilat gjat defekacionit kalojn npr kanalin e pasdaljes (canalis
analis). Prmbajtja n rektum arrin 16-24 or pas marrjes s ushqimit.
Peritoneumi e mbshtjell nga prpara dhe anash pjesn e siprme t zorrs s drejt
dhe kalon prpara mbi fshikn e urins, ndrsa te femrat mbi mitr, duke formuar fundin
e xhepit t Douglas-it i cili paraqet pjesn m t ult t zgavrs peritoneale. Shtresa
gjatsore muskulare sht e zhvilluar mir dhe e radhitur gjithkund njlloj. Shtresa
rrethore muskulore n nivel t kanalit anal trashet dhe e formon muskulin shtrngues t
brendshm (m. Sphincter ani internus) i cili sht i nervzuar nga simpatetikusi. Jasht
nga muskuli shtrngues i brendshm gjendet muskuli shtrngues i jashtm (m. sphincter
ani externus) i cili sht i prbr nga fijet muskulare trthorovijore dhe nervzohet nga
n. pudendus. Muskuli shtrngues i jashtm gjendet n kontraksion t prhershm tonik
dhe relaksohet nn ndikimin e vullnetit vetm gjat zbrazjes s zorrs s drejt,
defekacionit. Defekacioni zhvillohet n mnyr refleksive, nn ndikimin e sistemit nervor
autonom, simpatetik dhe parasimpatetik.
Mukoza e zorrs s drejt n vend t palve gjysmhnore (plicae semilunares)
formon pal gjersore (plicae transversae), nga t cilat pala m e madhe e Kohlrausch-it
gjendet n murin e saj t djatht 6-8 cm mbi vrimn e pasdaljes. N nivel t kanalit t
pasdaljes mukoza formon 8-10 pal gjatsore (columnae anales) ndrmjet t cilave
gjenden thellime (sinus anales) . Palt gjatsore, t cilat i shkaktojn grshetimet venoze

128
(plexus venosus rectalis) i shrbejn sfinkterve si tampona elastik dhe mundsojn
mbylljen e plot t kanalit t pasdaljes. Ato bashkohen me bazn e tyre dhe formojn
zonn hemorroidale (zona haemorrhoidalis) t ciln e mbulon epiteli shum shtresor i
shesht kurse pjest tjera t rektumit i mbulon epiteli cilindril nj shtresor. Nga epiteli
cilindrik i sinuseve anale shtrihen deri te vmesa muskulare gjndrat e gjata tubulare t
cilat mund t smuhen dhe t biejn deri te formimi i fistulave perianale.
Mlia (hepar)
Mlia (hepar) sht organi m i madh parenkimatoz, gjndra m e madhe
ekzokrine dhe endokrine e trupit t njeriut, e cila i bashkohet sistemit t organeve t
tretjes. Pesha e mlis sillet rreth 1500 g, gjatsia 30 cm, gjersia 15 cm dhe trashsia 8
cm.
Pr shkak t funksionit t saj, mlia krahasohet me nj laborator t pajisur mir t
trupit t njeriut e vendosur nn gjysmn e djatht t diafragms. Mlia zhvillohet si
derivat i mukozs s duodenumit n vendin ku derdhet gypi tmthqits. Qelizat e mlis,
prve tajimit t tmthit, prodhojn edhe shum inkrete dhe ekskrete t cilat i hedhin n
qarkullim. Prve ksaj ato prpunojn materiet ushqyese organike dhe inorganike duke
rregulluar harxhimin dhe deponimin. Gjithashtu hepatocitet, shkatrrojn ose mundsojn
largimin e helmeve qofshin helme t futur n organizm nga jasht, qofshin helme t
cilat lindin n trupin e njeriut gjat shkatrrimit t qelizave dhe indeve t caktuara.
Mlia merr pjes edhe n metabolizmin e karbohidrateve, proteinave dhe yndyrnave.
Kto funksione mlia i kryen duke i faleminderuar vaskularizimit t bollshm t saj,
qelizat e saj lahen n gjakun venoz t sistemit t v. portae. Inkreti i mlis, tmthi,
nprmjet kanaleve intrahepatike dhe ekstrahepatike shkon n pjesn zbritse t
duodenumit (pars descendens duodeni) dhe tregon vendin nga ku ka lind mlia. Te i
porsalinduri mlia sht relativisht e madhe sepse gjat jets intrauterine ka shrbyer
edhe si organ hematopoetik.
Forma dhe pozita e mlis
Mlia sht e but dhe forma e saj ndrrohet varsisht nga organet fqinje. Mlia e
ka formn e nj ovoidi t prgjysmuar pr s gjati dhe asaj i prshkruhen dy faqe, e
siprme dhe e poshtme dhe dy buz, e prparme e poshtme dhe e pasme.Mlia sht e
vendosur n katin mbimezokolik t zgavrs peritoneale t barkut (situs abdominis
superior). Pjesa m e madhe e saj e mbush tr zonn nnkrcore t djatht, kurse
pjesrisht pjesn e siprme t mbilukthit dhe nj pjes t vogl t zons nnkrcore t
majt.
Faqja e siprme, diafragmatike (facies diaphragmatica) sht konvekse, e shtrir
prgjat diafragms dhe murit t prparm t barkut. Mlia sht e mbuluar nga
peritoneumi dhe e prforcuar pr diafragm dhe pr murin e prparm t barkut me an t
lidhses draprake (lig. falciforme hepatis) e cila paraqet nj dyfishim peritoneal gjatsor
e cila zbret prpara deri te krthiza. N buzn e poshtme ajo prmban lidhsen e
rrumbullakt t mlis (lig. teres hepatis) e cila paraqet venn krthizore t rudimentuar
(v. umbilicalis). Dy fletat e saj largohen ndrmjet veti n buzn e pasme t mlis dhe
vazhdojn n fletn e siprme t lidhses kunorore t mlis (lig. coronarium hepatis).
Faqja e siprme ndahet n pjesn e prparme (pars anterior), t siprme (pars superior)
dhe t pasme (pars posterior s. area nuda s. pars affixa). Pjesa e prparme i prgjigjet
murit t prparm t barkut kurse pjesa e siprme i prgjigjet kryesisht faqes s poshtme

129
t diafragms. Pjesa e pasme paraqet pjesn e vetme t mlis q nuk sht e mbuluar
nga peritoneumi visceral, por sht e ngjitur me diafragmn me an t indit lidhor.
Faqja e poshtme, prbrendsore (facies visceralis), sht konkave dhe, duke shkuar
deri te kulmi i majt i diafragms, lshohet n mnyr t pjerrt teposht dhe djathtas dhe
mbshtetet s pari n kaprcall dhe faqen e prparme t lukthit, pastaj n pjesn e siprme
t duodenumit, n kndin e djatht t qarkjes (flexura coli dextra), n veshkn e djatht
(ren dexter) dhe n gjndrn mbiveshkore t djatht (gl. suprarenalis dextra). Kto
organe n faqen e poshtme t mlis ln shtyplat e tyre: impressio oesophagea,
gastrica, duodenalis, colica, ranalis dhe suprarenalis. Nprmjet tri hullive, njra
gjersore dhe dy gjatsore, t vendosur n form t germs H, kjo faqe ndahet n katr
vriguj.
Hullia gjersore paraqet dern e mlis (porta hepatis) npr t ciln hyjn n
mli: v. portae hepatis, a. hepatica propria dhe nervat, kurse dalin prej saj ductus
hepaticus dexter et sinister dhe ent limfatike. Raporti i ktyre elementeve sht kshtu:
prpara dhe djathtas gjendet ductus hepaticus, prapa tij, dega e djatht dhe e majt
prfundimtare e a. hepatica propria dhe prapa tyre, v. portae hepatis me degt e saj
prfundimtare. Hullia gjatsore e majt sht n form t nj plase t thell (fissura
sagittalis sinistra) e cila n pjesn e prparme t saj prmban lidhsen e rumbullakt t
mlis (lig. teres hepatis) kurse n skajin e pasm prmban lidhsen venoze (lig.
venosum). Hullia gjatsore e djatht (fossa sagittalis dextra) sht e prbr prej pjess
s prparme, t gjer, e cila quhet gropa e fshiks s tmthit (fossa vesicae biliaris), ku
vendoset vesica biliaris, kurse nga prapa gjendet fillimi i hullis s vens zgavrore t
poshtme (sulcus v. cavae), npr t ciln kalon v. cava inferior.
Hullit e faqes viscerale t mlis e ndajn at n katr vriguj: vrigulli i djatht
(lobus hepatis dexter), vrigulli i majt (lobus hepatis sinister), vrigulli katror (lobus
quadratus) dhe vrigulli bishtor (lobus caudatus).
Buza e poshtme (margo inferior) e mlis e ndan faqen e siprme, diafragmatike
t mlis prej asaj t poshtme, viscerale. N buzn e poshtme, t mpreht, dallojm
gdhendsen e djatht dhe t majt. N gdhendsen e djatht (incisura vesicae biliaris)
vendoset fundi i fshiks s tmthit (fundus vesicae biliaris), kurse n gdhendsen e majt
(incisura lig.teretis) ngjitet lidhsja e rrumbullakt e mlis (lig.teres hepatis). Kjo buz
e mlis sht e drejtuar n mnyr t pjerrt majtas dhe lart, ashtu q n pozit t shtrir
ajo lshohet 1 cm nn harkun brinjor t djatht, kurse n pozit vertikale 2 cm nn harkun
brinjor t djatht dhe nuk mund t preket gjat palpimit.
Buza e prparme e poshtme e mlis (margo inferior) sht e mpreht dhe e lir.
Palpohet leht npr murin e prparm t barkut.Vija e saj projektuese n murin e
prparm t barkut ndahet nga harku brinjor i djatht n nivel t vijs mamilare, shtrihet
majtas dhe nga lart dhe arrin deri te harku i majt brinjor n nivel t vijs parasternale, te
skaji i prparm i krcs brinjore t tet. Buza e pasme e mlis sht e trash dhe e
ngjitur pr pjesn e pasme t diafragms. Ajo sht e prkufizuar nga lihsja kunorore e
mlis (lig. coronarium hepatis) me fletn e siprme dhe t poshtme t saj. Fleta e
siprme e lidhses kunorore sht n realitet peritoneumi i cili nga faqja e siprme e
mlis kalon n diafragm. Fleta e poshtme e saj lind n vendin ku peritoneumi i faqes
s poshtme t mlis kalon n peritoneumin e murit t pasm t barkut. Kto dy fleta
ngjiten n skajin e majt dhe t djatht t buzs pasme t mlis duke i formuar
lidhset peritoneale trekndshe t majt (lig. triangulare sinistrum) e cila sht m e

130
zhvilluar se e djathta (lig. triangulare dextrum). Peritoneumi. Mlia sht organ
intraperitoneal i cili sht gati trsisht i mbshtjell me peitoneumin visceral, prve
pjess s pasme t faqes s saj diafragmatike (pars posterior/area nuda) e cila ngjitet me
diafragmn.
Mlin e prforcojn kto lidhse: omentum minus, lig. falciforme hepatis, lig.
teres hepatis, lig. coronarium hepatis, lig. triangulare dextrum/sinistrum dhe lig.
hepatorenale.
Ndrtimi i mlis
Mlia prbhet nga dy vriguj jo t njjt, vrigullit t djatht (lobus dexter) i cili
sht dukshm m i madh dhe vrigullit t majt (lobus sinsiter) i cili sht m i vogl.
Kufirin ndrmjet vrigujve t mlis n faqen e siprme e paraqet lidhsja draprake (lig.
falciforme hepatis), kurse n faqen e poshtme hullia gjatsore e majt (fissura sagittalis
sinistra). N faqen e poshtme t mlis me an t hullis gjatsore t djatht jan t
ndar jo plotsisht nga vrigulli i djatht dy vriguj m t vegjl, vrigulli i prparm katror
(lobus quadratus) dhe i pasm bishtor (lobus caudatus).Vrigujt e mlis prbhen nga
vrigulthat (lobuli hapatis) t cilt paraqesin njsin themelore t ndrtimit t saj.Vrigulthi
i mlis sht n form t piramids me diametr 1-2 mm. Prbhet nga qelizat hepatike,
t rradhitura n shtylla t cilat shtrihen n form radiale kah qendra e vrigulthit. Shtyllat
prbhen nga dy rende t qelizave ndrmjet t cilave gjendet kanalthi intralobular i
tmthit, prkatsisht hapsira kapilare intercelulare pa mur t veant. Kanalthi
intralobular i tmthit, posedon murin e prbr nga epiteli njshtresor kubit n siprfaqe
t vrigulthit, prej ku vazhdon me kanalthin interlobular t tmthit (ductulus
interlobularis). Ndrmjet shtyllave t hepatociteve gjenden kapilart venoz, t cilt vijn
nga degt interlobulare t vena portae (vv. interlobulares) dhe prfundojn n pjesn
qendrore t vrigulthit duke formuar fillimin e vens qendrore (v. centralis). Vena
qendrore e cila paraqet fillimin e venave hepatike (vv. hepaticae) e lshon vrigulthin
npr majn e tij. N lobulin hepatik haset rasti i vetm n organizmin e njeriut, ku
kapilart venoz vazhdojn me kapilar venoz (v. portae hepatis-vv. hepaticae), duke
formuar kshtu, rrjetn e uditshme (rete mirabile ).
Kapilart e v. portae jan t zgjeruar, sinusoide, t mbshtjellur nga rrjeti endotelial
i cili mbshtetet prgjat hepatociteve. Prgjat endotelit jan t puthitura qelizat e
vetmuara n form t yllit (qelizat e Kupfferit) t cilat jan t lvizshme dhe t afta t
fagocitojn trupat e huaj ose mbeturinat e rruzave t hargjuara t gjakut. Prreth
kapilarve gjenden fijet retikulare dhe qelizat e vetmuara yllore (periocitet). Mlia sht
e mbshtjellur me peritoneumin visceral (tunica serosa). Nn vmesn seroze gjendet nj
cip e holl, e fort, e cila e mbshtjell krejtsisht mlin dhe futet n parenkimn e saj
npr porta hepatis, vmesa lidhore (tunica fibrosa/capsula fibrosa perivascularisGlisson) e cila i formon edhe mbshtjellsat prreth degve t mdha t enve t gjakut
dhe kanaleve t tmthit (ductuli biliferi).
Vaskularizimi i mlis
N vaskularizimin e mlis marrin pjes ent funksionale dhe nutritive. Ena
funksionale e mlis sht v. portae hepatis, ndrsa ena nutritive e saj sht arteria
mliore e veant (a. hepatica propria.
V. portae hepatis formohet prapa koks s pankreasit me bashkimin e v.
mesenterica superior, v. splenica dhe v. mesenterica inferior dhe nprmjet lig.
hepatoduodenale arrin deri te porta hepatis. N lig. hepatoduodenale zen pozit

131
qendrore, prapa arteries mlioret veant dhe kanalit tmthqits (a. hepatica propria et
ductus choledochus).
Arteria mliore e vant (a. hepatica propria) sht arteria e vetme nutritive e
mlis. Kjo arterie sht deg prfundimtare e arteries mliore t prbashkt (a.
hepatica communis
Segmentet e mlis
Mlia ka katr segmente: segmentum anterius, segmentum posterius, segmentum
mediale et segmentum laterale. do segment ndahet n fushn e siprme dhe t poshtme
t cilat quhen subsegmente. Segmenti i prparm dhe i pasm i mlis i prgjigjet lobit
t djatht, kurse segmenti medial lobit katror e bishtor dhe segmenti lateral lobit t majt.
Rrugt ekstrahepatike t tmthit
Rrugt e tmthit ndahen n intrahepatike dhe ekstrahepatike. Rrugt intrahepatike
fillojn nga kapilart q gjenden ndrmjet qelizave mliore (canaliculus bilifer). Nga
lobuli hepatik bila derdhet n gypthat tmthor (ductulus bilifer), pastaj, n gypin
ndrvrigullthor t tmthit (ductus interlobularis bilifer). Gypat interlobular bashkohen
duke formuar kanale biliare t kalibrit m t madh, me bashkimin e t cilave formohet
gypi i djatht dhe i majt i mlis (ductus hepaticus dexter/sinister).
Kanalet nxjerrs t tmthit t vrigullit t djatht dhe t majt bashkohen te porta
hepatis dhe formojn kanalin e prbashkt (ductus hepaticus communis). Kanali i
prbashkt i mlis zbret dhe n buzn e djatht t rizs s vogl (omentum minus),
bashkohet nn nj knd t ngusht, me kanalin nxjerrs t fshiks s tmthit (ductus
cysticus) dhe e formojn kanalin tmthqits (ductus choledochus) i cili zbret kah buza e
brendshme e pjess zbritse t duodenumit dhe prfundon n puprrin mukozale t tij
(plica duodeni major). Rrugt ektrahepatike t tmthit ndahen n rrug kryesore dhe
dytsore. Rrugt kryesore jan: ductus hepaticus dexter/sinister, ductus hepaticus
communis dhe ductus choledochus, kurse rrugt dytsore jan:vesica biliaris dhe ductus
cysticus.
Gypi tmthqits (ductus choledochus)
sht kanal me kalibr rreth 5 mm dhe gjatsi rreth 5 cm i cili zbret npr lig.
hepatoduodenale prpara buzs s djatht t v. portae (pars supraduodenalis), pasi q
kalon prapa pjess fillestare t duodenumit (pars retroduodenalis) lakon djathtas dhe
teposht npr hullin e tij n faqen e pasme t pankreasit (pars retropancreatica) dhe
prfundon n murin e brendshm t pjess zbritse t duodenumit (pars intramuralis). N
murin e duodenumit ai rndom bashkohet me kanalin nxjerrs t pankreasit (ductus
pancreaticus) dhe s bashku e formojn zgjrimin n form t dardhs, zgjerimin e
Vater-it (ampulla hepatopancreatica-Vateri). Mbi kt zgjerim kalibri i gypit sht m i
vogl 2-3 mm dhe prreth ksaj pjese t ngushtuar gjendet muskuli shtrngues (m.
sphincter ductus choledochi) t cilin e formon shtresa e trash muskulare rrethore e
duopdenumit. Projektimi i ampulla hepatopancreatica n murin e prparm t barkut i
prgjigjet piks e cila gjendet 5 cm djathtas dhe mbi krthiz, n simetralen e kndit
ndrmjet vijes horizontale dhe vertikale t krthizz.
Fshikza e tmthit (vesica biliaris)
Fshikza e tmthit (vesica biliaris) dhe kanali nxjerrs i saj (ductus cysticus)
paraqesin rrugt dytsore ekstrahepatike t tmthit. Fshikza e tmthit, me kapacitet 40
cm3, paraqet rezervoar t tmthit, n t ciln mblidhet tmthi jasht procesit t tretjes
dhe bhet koncetrimi i tij.

132
Fshikza e tmthit ka formn e dardhs n t ciln dallohen: fundi (fundus), trupi
(corpus) dhe qafa (collum). Fundi i saj sht i kthyer prpara i prgjigjet harkut brinjor t
djatht n nivel t vijes mamilare. Trupi i fshikzs s tmthit me faqen e poshtme
mbshtetet n flexura coli dextra dhe n pjesn e siprme t duodenumit. Nga qafa e
fshikzs s tmthit e cila mbshtetet n pars superior duodeni, fillon kanali nxjerrs i saj,
i cili zbret prgjat buzs s djatht t rizz s vogl, bashkohet me kanalin mlior t
prbashkt (ductus hepaticus communis) dhe formojn fillimin e gypit tmthqits (ductus
choledochus). Peritoneumi e mbulon fshikn e tmthit, prve faqen e siprme t trupit t
saj e cila sht e ngjitur prgjat faqes s poshtme t mlis.
Trmishza (pancreas)
Pankreasi sht gjndr me sekretim t brendshm dhe t jashtm, e cila peshon
70-90 gr dhe me kanalin nxjerrs t saj sht e lidhur me duodenumin. Pankreasi sht i
vendosur prapa lukthit, prgjat murit t pasm t barkut, n form t shiritit gjersor t
gjer, n t cilin dallohen tri pjes: koka, trupi dhe bishti. Nga pjesa m e madhe e
trmishzs, koks (caput pancreatis) ndahet zgjatimi grepor (processus uncinatus).
Zgjatimi grepor shtrihet teposht dhe majtas mbi pjesn e poshtme t duodenumit. Mbi
zgjatimin grepor, npr gdhendsn pankreatike (incisura pancreatica), kalojn ent e
siprme kapzerrore (a. et. v. mesnterica superior). Trupi i pankresit (corpus pancreatis),
sht konkav nga prapa, kalon prpara rruazs belore 1 dhe 2 dhe vazhdon me bishtin e
tij (cauda pancreatis) i cili prpara veshks s majt shtrihet deri te dera e shpretks
(hillum splenicum).
Kanali nxjerrs kryesor (ductus pancreaticus), me trashsi rreth 2 mm, kalon npr
midisin e pankreasit deri te koka e tij, ku lakon teposht dhe rndom i bashkangjitet gypit
tmthqits (ductus choledochus), ndrsa rrall prfundon me nj vrim t veant n
pjesn zbritse t duodenumit. N lartsi t vendit ku ai lakon teposht i bashkangjitet
kanali shtesor i pankreasit (ductus pancreaticus accessorius) i cili ndonjher hapet n
mnyr t veant n pjesn zbritse t duodenumit n puprrin e vogl mukozale t tij
(papilla duodeni minor). Kanaleve nxjerrse t pankresist, gjat rrugs s vet, i
bashkangjiten nn nj knd t drejt kanalthet nxjerrse t vrigulthave t tij.
Pankreasi nga prpara sht i mbuluar me peritoneum dhe i ndar nga faqja e
pasme e lukthit me an t nj zgavre t vogl peritoneale, zgavrn rizore (bursa
omentalis). Faqja e pasme e pankreasit sht e prforcuar me an t indit lidhor pr
organet e hapsirs retroperitoneale. N indin lidhor prapa pankreasit, duke shkuar nga e
djathta n t majt, gjenden kto organe: ductus choledochus, v. cava inferior, v. portae,
aorta abdominalis, plexus celiacus dhe ent e gjakut t veshks s majt. Vena veshkore
e majt, kryqzohet me degt fillestare t v. portae dhe formon, n faqen e pasme t trupit
t pankreasit, katrkndshin venoz npr t cilin kalon a. mesenterica superior n rrugn
e saj nga aorta pr kapzerrin e zorrs s holl (mesenterium).
Ndrtimi i trmishzs
Trmishza sht gjndr e ndrlikuar alveolare, sekreti i t cils, lngu
pankreatik, prmban fermente pr tretjen e yndyrnave, hidrateve t karbonit dhe
proteinave. Ndrmjet alveolave t tij gjenden ishujt e Langerhans-it t cilt prbhen nga
shtyllat e qelizave epiteliale dhe kapilarve sinusoid t zgjeruar. Kta ishuj s bashku
paraqesin pjesn endokrine t pankreasit, hormonet e t cilit n mnyr indirekte
nprmjet t mlis mbajn nivelin e sheqerit n gjak.

133
N prbrje t ishujve t Langerhans-it bjn pjes dy lloje t qelizave epiteliale,
me ngjyr t qelur dhe t mbyllur, t cilat mund t dallohen vetm me metoda speciale t
ngjyrosjes. Qelizat me ngjyr t mbyllur ose qelizat t cilave iu takon nj e pesta e
nymrit t prgjithshm t qelizave, tajojn hormonin glukagon i cili vepron n mnyr
antagoniste me hormonin t cilin e tajojn, qelizat me ngjyr t elur ose qelizat ,
hormonin insulin, i cili e rrit nivelin e sheqerit n gjak.
Shpretka (splen)
Shpretka (splen/lien) sht organ i sistemit t qarkullimit t gjakut, i bashkangjitur
v. portae e cila n aspektin funksional e lidh me mlin duke formuar nj trsi
funksionale. Shpretka sht e vendosur n zonn nnkrcore t majt (regio
hypochondriaca sinistra) t katit mbimezolik t zgavrs peritoneale t barkut, ndrmjet
diafragms, lukthit dhe veshks s majt. Roli i shpretks sht q n trupin e njeriut t
shrbej si depo e gjakut, duke shkarkuar kshtu qarkullimin e madh t gjakut deri 200
ml gjak, si dhe si vend n t cilin shkatrrohen rruazat e kuqe t gjakut (eritrocitet) duke
marr pjes kshtu n metabolizmin e hekurit. Prve ksaj, n shpretk formohen edhe
rruazat e bardha t gjakut, trupthat mbrojts dhe materie t veanta t domosdoshme pr
mbajtjen e indeve n mjediset t cilat jan t varfra me oksigjen.
Pamja e jashtme
Shpretka ka ngjyr gri t kaltrt dhe konsistenc t but. Shum leht mund t
plcas dhe t vij deri te gjakderdhja vdekjeprurse.
Shpretka sht organ i but, e cila peshon 170-200 gr, me kto dimensione: gjatsi
12 cm, gjersia 8 cm dhe trashsia 3 cm. Shpretka ka formn e kokrrs s kafes n t
ciln dallohet faqja e jashtme dhe e brendshme, buza e siprme dhe e poshtme si dhe
skaji i prparm dhe i pasm. Skaji i prparm i saj (extremitas anterior) gjat qndrimit
n kmb lshohet dhe bhet skaji i poshtm duke u mbshtetur n lidhsen
frenikokolike (lig. phrenicocolicum) e cila e prforcon pr diafragm kndin e majt t
qarkjes (flexura coli sinistra). Gjat ksaj, buza e siprme e shpretks (margo superior), e
cila sht e dhmbzuar, vhet ndrmjet harkut t majt brinjor dhe kthess s madhe t
lukthit.
Faqja e jashtme, diafragmatike (facies diaphragmatica) sht konvekse dhe i
prgjigjet diafragms. Faqja e saj e brendshme (facies visceralis), faqja e rrafsht,
mbshtetet n organet e zons nnkrcore t majt, t cilat n kt faqe ln gjurm.
Faqja e brendshme i ka tri fusha, facies gastrica, facies renalis dhe facies colica t cilat
mbshteten n faqen e pasme t lukthit, n faqen e prparme t veshks s majt dhe n
kndin e majt t qarkjes. N faqen lukthore gjendet dera e shpretks (hilus
lienis/splenicum) npr t ciln kalon arteria dhe vena shpretkore (a. et v. lienalis).
Shpretka mund t palpohet nn harkun brinjor t majt vetm n rast se ajo sht e
rritur pr shkak t ndonj smundje. Fusha projektuese e shpretks (zona splenica) gjendet
nga prapa ndrmjet brinjs IX dhe XI t majt.
Ndrtimi i shpretks
Shpretka sht e mbshtjellur nga peritoneumi dhe sht organ intraperitoneal.
Shpretka sht e prforcuar me an t dy dyfishimeve peritoneale, lig. phrenicolienale
dhe lig. gastrolienale pr diafragmn dhe pr lukthin. Nn mbshtjellsin e saj peritoneal
gjendet mbshtjellsi lidhor (tunica fibrosa)i cili prmban fije kolagjene, tufa elastike
dhe qeliza muskulare t lmuara. Nga mbshtjellsi fibroz fillojn zgjatimet n form t

134
thurseve (trabeculae splenicae) t cilat futen n indin e but ose pulpn e shpretks
(pulpa lienis).
Parenkima e shpretks, pulpa shpretkore (pulpa splenica) ka ngjyr t kuqe t
mbyllur pr shkak t prmbajtjes s numrit t madh t eritrociteve. Pulpa prmban edhe
nj numr t madh t shakujve limfatik (folliculi lymphatici splenici) t cilt s bashku
paraqesin pulpn e bardh t shpretks. Pulpa e shpretks sht e prbr prej pulps s
bardh dhe t kuqe.
Pulpn e kuqe (pulpa rubra) t shpretks e formojn sinuset e zgjeruara venoze
(sinus splenicus), n t cilat gjendet indi retikular, eritrocitet, plazma qelizat, makrofagt,
leukocitet dhe trombocitet. N sinus splenicus mbarojn kapilart arteriale t arteries
shpretkore (arteriolae penicillares), kurse nisen prej saj kapilart venoz prej t cilave
formohen venat e pulps s kuqe q derdhen n v. splenica.
Bazn e pulps shpretkore e formon indi lidhor retikular, npr t ciln kalojn
degzat e arteries dhe vens shpretkore. Degt e arteries shpretkore jan terminale dhe
kalojn npr trabekule. Posa t dalin nga trabekulet ato shprndahen n buket t degve,
aa. penicilli, t cilat kalojn s pari npr nyjet limfatike e pastaj hapen n zgavrat e indit
retikular duke u zgjeruar n form t hinks. N dritaret e indit retikular deponohen
rruazat e kuqe t gjakut n koncentrim dyfish m t madh se n qarkullimin e gjakut.
Nga retikulumi i shpretks eritrocitet normale sipas nevojs kalojn npr endotel
t sinuseve shpretkor (sinus lienis) t cilt paraqesin fillimin e degve t vens
shpretkore. Ata kalojn npr vrimat ndrmjet qelizave endotelale t sinusave dhe
shkojn n qarkullimin e gjakut duke i falenderuar kontraktimit t qelizave retikulare si
dhe qelizave muskulare t lmuara t cilat ndodhen n kapsoln fibroze dhe zgjatimet e
tyre. Eritrocitet e vjetruara fagocitohen dhe shkatrrohen nga qelizat retikulare. Eritrocitet
ngjiten pr qelizat retikulare sepse membrana e tyre sht e dmtuar. Qelizat retikulare
mund t bashkohen dhe t formojn kanale enore t cilat i lidhin degt arteriale dhe
sinusat, gjegjsisht degt fillestare t vens shpretkore.
Ent dhe nervzimi
Shpretka sht e vaskularizuar nga arteria shpretkore (a. splenica) e cila sht deg
prfundimatare e trungut celiak. Kjo arterie n afrsi t hilumit t shpretks ndahet n
degn e siprme dhe t poshtme fundore, prej t cilave dalin deg polare, t siprme dhe
t poshtme. Degt intrasplenike shtrihen prgjat trabekulave t shpretks si arterie
trabekulare (aa. trabeculares) t cilat kalojn npr pulpn shpretkore (aa. pulpares) dhe
duke kaluar npr pjesn qendrore t pulps formojn arteriet qendrore (aa. centrales).
Kto arterie pasi i lshojn shakujt limfatik formojn arteriole prfundimtare n form t
brushs (arteriolae penicillares), t cilat mbarojn me enn kapilare fundore (vas
capillare terminale).
Nga sinuset venoze (sinus venularis) fillojn kapilart venoz (vas capilalare
sinusoideum) t cilat derdhen n venat e pulps s kuqe (vv. pulpae rubrae), prej t cilave
nisen vv. trabeculares t cilat formojn v. splenica. Vena shpretkore (v.splenica) e on
gjakun venoz n v. portae hepatis.

Sistemi respirator (apparatus respiratorius)

Rrugt e frymmarrjes e projn ajrin nga ambienti i jashtm deri n mushkri
dhe ndahen n: rrugt e siprme dhe t poshtme frymmarrjes.

135
N rrugt e siprme t frymmarrjes bjn pjes: zgavra e hunds me sinuset
prreth, fyti dhe zgavra e gojs e cila sht rrug ndihmse ajrore.
N rrugt e poshtme t frymmarrjes bjn pjes: gurmazi i cili gjendet n bazn e
qafs dhe skrfyelli pjesa fillestare e t cilit gjithashtu gjendet n regjionin e qafs.
Zgavra e hunds (cavitas nasi)
Zgavra e hunds sht pjesa fillestare e zgjeruar e rrugve t frymmarrjes t cils i
bashkangjiten gjinjt pranhundor (sinus paranasales) dhe shqisa e nuhatjes. Zgavra e
hunds e bn pastrimin e ajrit, i cili kalon npr rrugt e frymmarrjes, nga grimcat e
pluhurit, e lag dhe e ngroh ate, bn kontrollimin e kualitetit t ajrit me an t
receptorve t shqiss s nuhatjes t vendosur n pjesn e siprme t mukozs s saj.
Hunda e jashtme (nasus externus)
Zgavra e hunds shkakton n mesin e fytyrs nj t ngritur vertikale, hundn e
jashtme (nasus externus), e cila paraqet nj ndr karakteristikat e njeriut. Muret ashtrore
t hunds s jashtme, t prshkruar detalisht n osteologji, vazhdojn prpara dhe posht
me pjesn e but t hunds s jashtme e cila prbhet nga lkura dhe krcat.
N pjesn e but t hunds s jashtme gjenden dy krca t mdha, njra teke,
krca e ndarss s hunds (cartilago septi nasi), ndrsa tjetra sht qifte n murin ansor
t saj (cartilago nasi lateralis). N flegrat e hunds (alae nasi) t cilat jan t lvizshme,
gjenden dy krca t vogla (cartilagines alares minores) dhe nj m e madhe n form t
grepit (cartilago alaris major).
Lkura e pjess s but t hunds s jashtme sht e ngjitur fort pr bazn dhe
sht e pasur me gjndra t mdha dhjamore. Lkura n nivel t flegrave t hunds
vazhdon dhe e mbshtjell parakthinn e zgavrs s hunds (vestibulum nasi), e cila
shtrihen nga lart deri te ngritja gjersore n murin ansor, deri te pragu hundor (limen
nasi) t ciln e shkakton cartilago nasi lateralis. Lkura e parakthins s zgavrs s
hunds prmban gjndra dhjamore dhe qime t shkurtra dhe t trasha (vibrissae) t cilat
jan shrbejn pr filtrimin e ajrit nga grimcat e pluhurit gjat frymmarrjes. Lkura n
nivel t pragut t hunds vazhdon me cipn mukozale t zgavrs s hunds (tunica
mucosa).
Zgavra e hunds (cavitas nasi)
Zgavra e hunds (cavitas nasi) me an t ndarss sagjitale ndahet n dy gjysma, t
cilat nga prpara hapen me vrimat e hunds (nares), n skajin e poshtm t hunds,
ndrsa nga prapa me an t hoanave (choanae) hapen n murin e prparm t katit t
siprm t fytit (nasopharynx). Zgava e hunds n dysheme sht me gjer (12-15 mm),
ndrsa duke shkuar nga lart gradualisht ngushtohet dhe n nivel t pjess m t lart t
kulmit, te pllaka shoshore (lamina cribrosa) sht shum e ngusht (2-3 mm). N pjesn e
pasme t kulmit t zgavrs s hunds, prpara ashtit pykor, i cili shtrihet teposht dhe e
zvoglon lartsin e derdhseve (choanae), gjendet xhepi mukozal (recessus
sphenoethmoidalis) n fundin e t cilit hapet gjiu pykor (sinus sphenoidalis). Muri ansor
i zgavrs s hunds sht me interes t veant, sepse n te gjenden guallt hundore,
kalimet hundore dhe hapjet t cilat shpjerrin n gjinjt pranhundor. Ndarsja e hunds
rndom nuk sht e rrafsht, por bn devijime t vogla ose t mdha kah njra gjysm e
zgavrs s hunds, kto devijime mund t pengojn frymmarrjen. Devijimi lind si
rezultat i rritjs jo t barabart t pjess ashtrore dhe krcore t ndarss s hunds. Pjesa
krcore (pars cartilaginea) prgjat ngjitjes s saj pr buzn e prparme t pluarit
(vomer) trashet dhe e bn gungzn e ndarss s hunds (tuberculum septi nasi).

136
N skajin e prparm t gungzs hundore, mbi thepin hundor t prparm (spina
nasalis anterior), mukoza ndrton nj ngritje, n t ciln gjendet grshetimi i enve t
gjakut (fusha e Kiesselbach-it) nga e cila shpesh lajmrohen gjakderdhje t mdha,
sidomos gjat lndimit t hunds.
Ndrmjet gualleve dhe ndarss s hunds gjendet kalimi i prbashkt hundor
(meatus nasi communis). Vendi m i ngusht i tij, ndrmjet konveksitetit t guallit t
mesm hundor dhe gungs s ndarss hundore (tuberculum septi), paraqet kufirin
ndrmjet pjess respiratore dhe olfaktore t zgavrs s hunds, prkatsisht hyrjen n
plasn nuhatore (fissura olfactoria). Pjesa e kalimit t prbashkt, e cila gjendet prpara
gualleve hundore dhe me formn e vet i ngjan sqepit (carina nasi), shtrihet nga kulmi i
zgavrs s hunds me hullin nuhatore (sulcus olfactorius). Npr sqepin dhe hullin
nuhatore gjat frymmarrjen kalon nj pjes e ajrit, e cila reflektohet nga kulmi i zgavrs
s hunds dhe n form t harkut zbret kah skaji i pasm i guallit t mesm hundor dhe
derdhset. Gjithashtu, npr to kalojn edhe trupat e huaj t futura rastsisht n hund, t
cilt n kulmin e hunds mund ta shpojn pllakn shoshore dhe ta hapin zgavrs e kafks.
Mukoza e zgavrs s hunds (tunica mucosa) e cila e vazhdon lkurn e
parakthins s hunds, sht e ngjitur fort pr bazn e vet, me periositn dhe
perikondriumin. Mukoza prmban gjndra seromukoze dhe grshetime venoze. Epiteli i
saj rndom sht i tipit respirator, treshtresor cilindrik me cilie, prve n pjesn e
siprme, pjesn nuhatore (regio olfactoria) ku sht njshtresor. Qelizat e epitelit
respirator s bashku me gjndrat seromukoze t mukozs tajojn mukus dhe e lagin ajrin
gjat frymmarrjes. Grshetimet venoze, t cilt e ngrohin ajrin gjat frymmarrjes,
rndom jan m mir t zhvilluara n ant mediale t guallit s mesm dhe t poshtm
hundor (plexus venosi concharum). Ata zgjrohen n mnyr refleksive gjat
inflamacioneve ose ngacmimit t mukozs, e cila mund t trashet dhe zgavrn e hunds ta
mbyll plotsisht.
Gjinjt pranhundor (sinus paranasales)
Gjinjt paranazal zhvillohen pas lindjes nga zgjatimet e mukozs s zgavrs s
hunds, t cilt futen n eshtrat fqinj, n ashtin ballor, shoshor, pykor dhe nofulln e
siprme. N eshtrat prkats zgjatimet e mukozs s hunds rriten gradualisht n llogari
t indit ashtror i cili zhduket dhe formohen zgavrat pneumatike, gjinjt: sinus frontalis,
sinus ethmoidalis, sinus sphenoidalis dhe sinus maxillaris. M s shpejti zhvillohet sinusi
shoshor, i cili pr dallim nga sinuset tjer sht i paraqitur me qelizat pneumatike dhe me
gjysm qelizat (cellulae ethmoidales). Sinuset paranazal kan rol n ngrohjen e ajrit gjat
frymmarrjes. Ajri n sinuset ndrrohet plotsisht pas disa frymmarrjeve. Mukoza e cila
i mbshtjell sinuset sht m e holl se mukaoza e hunds dhe ka m pak gjndra.
Hapjet e sinuseve paranazal, t cilat tregojn vendet nga kan filluar zgjatimet e
mukozs s hunds, gjenden n murin ansor t kalimit t mesm hundor, n hapjen
gjysmhne (hiatus semilunaris), prve pr sinusin sfenoidal dhe pr qelizat e pasme
shoshore. Sinusi sfenoidal hapet n kulmin e zgavrs hundore, n fundin e xhepit
sfenoetmoidal (recessus sphenoethmoidalis). Vrimat pr qelizat e pasme shoshore
gjenden n murin ansor t kalimit t siprm hundor (meatus nasi superior).
Hapja gjysmhne (hiatus semilunaris) prkufizohet nga pjest e ashtit shoshor,
ndrmjet t cilave futet mukoza e zgavrs s hunds. Mbi dhe prapa hapjes gjendet qeliza
m e madhe shoshore (bulla ethmoidalis), ndrsa prpara dhe posht sht zgjatimi
grepor (processus uncinatus) i ashtit shoshor. N preparatin ashtror ai shtrihet n nivel t

137
hapjes s nofulls s siprme (hiatus maxillaris) ku takohen: zgjatimi grepor i ashtit
shoshor (processus uncinatus ossis ethmoidalis), zgjatimi shoshor i guallit t poshtm
hundor (processus ethmoidalis conchae nasalis inferior) dhe zgjatimi maksilar i ashtit
qiellzor (processus maxillaris ossis palatini). Kto zgjatime ashtrore e ndajn hapjen
maksilare n tri vrima, t prparme, t siprme dhe t pasme. Vrima e prparme dhe e
pasme jan t mbyllura nga mukoza e zgavrs s hunds dhe i formorjn t butt e
hunds (fonticculi nasales). Nga skaji i prparm i hapjes gjysmhne shtrihet nga lart
gjysmqeliza shoshore (infundibulum ethmoidale) nprmjet t s cils hapet sinusi ballor
(sinus frontalis).
Sinus frontalis sht shum variabil n pikparje t forms dhe madhsis s tij.
Ai mundet me qen shum i vogl ose shum i madh sa mund ta pneumatizoj plotsisht
pjesn orbitale t ashtit ballor dhe nj pjes t madhe t lusps s tij. Ndarsja ndrmjet
sinusit t majt dhe t djatht sht shum e holl dhe e vendosur shum shpesh n
mnyr asimetrike.
Sinus ethmoidalis prbhet nga qelizat dhe gjysmqelizat pneumatike t cilat
ndahen n t prparme, t mesme dhe t pasme. Qelizat e prparme dhe t mesme
etmoidale nprmjet t hapjes gjysmhne hapen n kalimin e mesm hundor, ndrsa
qelizat e pasme n kalimin e siprm hundor.
Sinus sphenoidalis hapet nprmjet t recessus sphenoethmoidalis n kulmin e
zgavrs s hunds. Ai rndom e mbush vetm pjesn e prparme t trupit t ashtit
pykor dhe sht i ndar nga qifti i vet me nj ndarse t holl.
Sinus maxillaris hapet direkt nn kulmin e tij, n pjesn e poshtme t hapjes
gjysmhne. Ky sinus e mbush trupin e nofulls s siprme dhe vjen n raport t ngusht
me rrnjt e dhmbve premolar dhe molar t siprm.
Hapja e sinusit maksilar, e cila gjendet menjher nn kulm, sht shum i
paprshtatshm pr rrjedhjen e sekretit dhe pr asjen n sinus sepse gjendet menjher
nn murin e holl t orbits. Rruga m e mir pr asje n kt sinus sht nprmjet t
alveolave t molarit t par dhe t dyt ose nprmjet t murit ansor t zgavrs s
hunds.
Gurmazi (larynx)
Gurmazi, pjesa fillestare e rrugve t poshtme t frymmarrjes dhe organi i cili
formon zrin, gjendet n nivel t unazs qafore t V dhe t VI , prpara katit t poshtm
t fytit. Nga hapja e siprme n murin e prparm t katit t poshtm t fytit, ai zbret
npr pjesn e prparme t qafs dhe vazhdon me traken. Zgavrn e tij (cavitas laryngis)
e prkufizojn mukoza, krcat (cartilagines laryngis) dhe muskujt trthorovijor t
gurmazit (mm. laryngis).
Gurmazi sht i lidhur dhe i tendosur prgjat bazs s kafks dhe nofulls s
poshtme n mnyr indirekte nprmjet ashtit nngjuhor (os hyoideum), muskujve
mbigjuhor (mm. suprahyoidei) dhe me lidhset fibroelastike. Gurmazi i prcjell lvizjet
e koks dhe qafs dhe gjtat t folurit dhe glltitjes ai ngjitet dhe lshohet. Ngritja
kndore e tij n faqen e prparme t qafs te meshkujt sht e njohur me emrin mollza e
Adamit (pomum Adami), paraqitet gjat kohs s pubertetit, si njra ndr karakteristikat
gjinore sekondare, gjat s cils n t njjtn koh edhe telat e zrit zgjaten dhe zri bhet
m i thell (mutatio).

138
Zgavra e gurmazit (cavitas laryngis)
Hyrjen e gurmazit (aditus laryngis), e cila sht e vendosur n murin e prparm t
katit t poshtm t fytit, menjher nn rrnjn e gjuhs, e prkufizojn nga prpara
kapaku i gurmazit (epiglottis), anash dy pal mukozale (plicae aryepigloticae) dhe nga
parap gdhendsja ndrshatore (icisura interytenoidea). Epiglotisi gjat glltitjes lakohet
nga prapa dhe e mbyll hapjen e gurmazit.
Nga faqja e prparme e e piglotisit deri te rrnja e gjuhs shtrihen tri pal
mukozale, njra sht e mesme dhe dy ansore (plica glossoepiglottica mediana et plica
glossoepiglottica lateralis dextra et sinistra) ndrmjet t cilave gjendet gropza qifte
(vallecula epiglottica). N paln ansore mukozale (plica aryepiglottica) gjenden dy
gungza, e siprme pykore (tuberculum cuneiforme) dhe e poshtme brinore (tuberculum
corniculatum), nn t cilat gjenden krcat e vogla t gurmazit (cartilago cuneiformis et
cartilago corniculata), ndrmjet gungzave t poshtme gjendet nj gdhendse e vogl
(incisura interarytenoidea) n t ciln s pari paraqiten ulceracionet te tuberkulaoza e
gurmazit.
Zgavra e gurmazit n prerje frontale na prkujton orn e zallit, dy hinka vertikale t
cilat me skajet e ngushta t tyre jan t kthyera njra ndaj tjetrs. N pjesn e saj t
mesme t ngushtuar n murin ansor t gurmazit gjenden dy pal qifte mukozale t cilat
shtrihen n mnyr sagjitale njra mbi tjetrn. Palt sagjitale e ndajn zgavrn e gurmazit
n tri kate, t siprm, t mesm dhe t poshtm. Kati i siprm, parakthina e gurmazit
(vestibulum laryngis), shtrihet nga hyrja e gurmazit (aditus laryngis) deri te palt e
siprme sagjitale, deri te palt e rrejshme zanore, palt parakthinore (plicae vestibulares).
Palt vestibulare prmbajn n veti nga nj lidhse t dobt fibroze (lig. vestibulare) dhe
e prkufizojn ndr veti plasn parakthinore (rima vestibuli) nprmjet t cils kati i
siprm komunikon me katin e mesm. Palt e poshtme mukozale, palt zanore (plicae
vocales) paraqesin organin e zrit (glottis). Ato prkufizojn ndr veti plasn zanore
(rima glottidis) e cila paraqet hyrjen n katin e poshtm, katin infraglotik t zgavrs s
gurmazit (cavitas infraglottica). Katit t mesm i prgjigjet xhepi mukozal ndrmjet pals
parakthinore dhe zanore, barkusha e gurmazit (ventriculus laryngis, cavitas laryngis
intermedia) i cili telave t zrit i shrben si rezonator.
Plasa e zrit (rima glottidis) sht pjesa m e ngusht e zgavrs s gurmazit. N te
dallohen dy pjes, pjesa e prparme, ndrcipore (pars intermembranacea) dhe pjesa e
pasme, ndrkrcore (pars intercartilaginea), n baz t prmbajtjes s palve t zrit, e
cila n pjesn e prparme sht cipore, ndrsa n pjesn e pasme krcore. Pala e zrit n
pjesn e saj cipore prmban muskulin me t njjtin emr (m. vocalis) dhe lidhsen
elastike (lig. vocale), ndrsa n pjesn e pasme zgjatimin me t njjtin emr t krcs
shatore (processus vocalis).
Mukoza e gurmazit (tunica mucosa laryngis)
Mukoza e gurmazit sht e mbuluar nga epiteli treshtresor cilindrik me cilie i tipit
respirator, prve n nivel t palve t zrit ku sht epitel shumshtresor i shesht. Pr
kt gjat shiqimit me laryngoskop telat e zrit kan ngjyr t prhimt t bardh, ndrsa
pjest tjera kan ngjyr t kuqrremt. Palt e zrit jan t mbuluara me epitelin
shumshtresor t shesht, epitelin mbrojts, sepse jan t eksponuara rrymimit t fort t
ajrit.
Mukoza e gurmazit prmban gjndra t prziera seromukoze dhe shakuj limfatik
t vetmuar (folliculi lymphatici solitarii), t cilt mungojn vetm n nivel t telave t

139
zrit. Mukoza e telave t zrit lagt nga sekreti i gjndrave nga kati i mesm i gurmazit
dhe nga palt parakthinore. Gjat fjalimeve t gjata zri dobsohet deri n humbje totale,
sepse ajri i cili futet npr zgavrn e gojs, nuk mund t laget mjaftueshm dhe i ter telat
e zrit (dysphonia clericorum).
Pjesa lidhore e mukozs sht ind lidhor i shkrift sidomos n nivel t parakthins
s gurmazit. Pr kt gjat inflamacionit t gurmazit ose organeve prreth, indi lidhor i
shkrift i parakthins s gurmazit shpejt dhe leht ajet (oedema glottidis) dhe mund
plotsisht ta mbyll gurmazin dhe t shpjerr deri te ngulfatja, asfiksoni i njeriut. Mukoza
e gurmazit n vend t flets muskulare ka cipn fibroelastike (membrana fibroelastica
laryngis) e cila sht veanrisht e zhvilluar mir dhe e pasur me ind elastik n katin e
poshtm, infraglotik t gurmazit ku e formon konin elastik (conus elasticus).
Krcat e gurmazit (cartilagines laryngis)
Muret e gurmazit i ndrtojn krcat kryesore dhe ato dytsore. Krcat kryesore
jan: krcja mburojore (cartilago thyroidea), krcja kapakore (cartilago epiglottica),
krcja unazore (cartilago cricoidea) dhe krcja shatore (cartilago arytenoidea). Krcat e
gurmazit jan t lidhura ndrmjet veti me an t lidhseve dhe nyjtimeve dhe e formojn
skeletin e gurmazit.
Krcja mburojore (cartilago thyroidea)
Kjo sht krcja teke m e madhe e gurmazit, e cila n form t mburojs, e mbyll
zgavrn e gurmazit nga prpara dhe anash. Krcja tiroide prbhet nga dy pllaka katrore
(laminae) t cilat nga prpara bashkohen n nj knd i cili prominon n mesin e qafs
(prominentia laryngis) e cila te meshkujt quhet mollza e Adamit (pomum Adami). Pllaka
katrore n faqen e jashtme ka ngritjen, vijen e pjerrt (linea obliqua), e cila nga kndi i
saj i siprm i pasm zbret teposht dhe prpara kah buza e poshtme e krcs tiroide. Buza
e pasme e saj vazhdon kah lart me bririn e madh (cornu superius) ndrsa teposht me
bririn e vogl (cornu inferius) me ndihmn e t cilit nyjtohet me krcjn unazore
(cartilago cricoidea). N nyjtimin ndrmjet krcs tiroide dhe krikoide (art.
cricothyroidea) kryhen lvizjet e largimit dhe afrimit t pjesve t prparme t ktyre
krcave gjat s cils ndryshohet tendosja e telave t zrit. Buza e siprme e krcs
tiroide ka n mes gdhendsn (incisura thyroidea superior). Ajo sht e lidhur me ashtin
nngjuhor me cipn fibroze (membrana thyrohyoidea) e cila sht n mes dhe anash e
prforcuar me an t lidhseve.
Krcja mbigurmazore, kapakore (cartilago epiglottica)
Kjo krc gjendet n murin e prparm t gurmazit. Ka formn e gjethit, pjesa e
siprme m e gjer e t cils sht e mbuluar me mukoz dhe e ndrton kapakun e
gurmazit (epiglottis), ndrsa pjesa e poshtme m e ngusht (petiolus), sht e prforcuar
pr faqen e brendshme t krcs tiroide me an t lidhss fibroze (lig. thyroepiglotticum).
Nga faqja e prparme e saj deri te trupi i ashtit nngjuhor, shtrihet lidhsja fibroze (lig.
hyoepiglotticum) e cila me cipn hyotiroide e prkufizon hapsirn e vdekur, ku gjendet
ind dhjamor. Krca epiglotike sht elastike dhe nuk osifikohet gjat jets, pr dallim nga
krcat tjera t gurmazit, t cilat jan hialine dhe fillojn t osifikohen menjher pas
pubertetit.
Krcja unazore (cartilago cricoidea)
Krcja unazore gjendet n pjesn e poshtme t gurmazit. Ajo ka formn e unazs,
pllaka e t cils (lamina) sht e kthyer nga prapa, ndrsa harku (arcus) prpara. N
buzn e siprme t pllaks gjenden faqet nyjtore vezake pr krcat shatore.

140
Krcja shtatore (cartilago arytenoidea)
Krcja shatore sht qifte dhe gjendet n murin e pasm t gurmazit. Ka formn e
piramids trifaqsore, me baz t kthyer teposht, fillon n buzn e siprme t pllaks s
krcs unazore (lamina cartilaginis cricoideae). N nyjtimin me krcn unazore t
gurmazit (art. cricoarytenoidea) ajo kryen lvizjet e rrotullimit prreth boshtit gjatsor,
pastaj lvizjet e largimit dhe afrimit dhe s fundi lvizjet e prkuljes prpara dhe prapa.
Gjat ktyre lvizjeve t krcave shatore, telat e zrit e ndryshojn tendosjen dhe
distancn e tyre ndrmjet veti. N majen e krcs shatore fillon krca e vogl brinore
(cartilago corniculata), e cila shkakton ngritje mukozale me t njejtin emr (tuberculum
corniculatum) n hyrje t gurmazit. Nga baza e krcjs shatore shtrihen dy zgjatime,
zgjatimi i prparm (processus vocalis) dhe zgjatimi i jashtm (processus muscularis)
n t cilt ngjiten muskujt e gurmazit. Zgjatimi vokal i krcs shatore vazhdon me
lidhsen elastike (lig. vocale) e cila shkon prpara dhe mbaron n faqen e brendshme t
krcjs tiroide, nn gdhendsen e siprme t saj. Menjher mbi ngjitjen e prparme t
ksaj lidhse fillon lidhsja parakthinore (lig. vestibulare) e cila shtrihet nga prapa dhe
mbaron n buzn e prparme t krcjs shatore n nj ngritje t vogl (colliculus).
Lidhsja kryesore e cila hyn n prbrje t telave t zrit (plica vocals), n realitet,
sht buza e siprme e trash e konit elastik t gurmazit (conus elasticus) e cila paraqet
vazhdim t cips fibroelastike t trakes. Ajo shtrihet prej krcs unazore deri te pala e
zrit (plica vocalis). Pjesa e saj e prparme e lir sht e prforcuar dhe lidh krcjn
tiroide dhe krikoide dhe quhet lidhsja krikotiroide (lig. cricothyroideum). Koni elastik,
telat e zrit dhe nyjtimet e gurmazit (art. cricothyroidea dhe art. cricoarytenoidea)
paraqesin s bashku pjesn pasive t organit t zrit (glottis). Pjesn aktive t organit t
zrit e paraqesin muskujt e gurmazit.
Muskujt e gurmazit (mm. laryngis)
Muskujt e gurmazit jan rregullues aktiv t organit t zrit (glottis) gjat formimit
t zrit dhe mbylls refleksiv t rrugs s frymmarrjes pr t penguar hyrjen e trupave t
huaj. Kta muskuj i marrin emrat sipas ngjitjeve t tyre, ndrsa n baz t veprimit t tyre
n telat e zrit ata ndahen n tri grupe: muskujt largues, afrues dhe shtrngues t telave t
zrit. Grupin e muskujve largues t telave t zrit e paraqet vetm nj muskul
(m. cricoarytenoideus posterior s. posticus). Muskujt afrues t telave t zrit jan: m.
cricoarytenoideus lateralis, m. arytenoideus trasversus, m. arytenoideus obliquus dhe m.
thyroarytenoideus. Muskujt shtrngues t televe t zrit jan: m. vocalis dhe m.
cricothyroideus.
M. cricoarytenoideus posterior fillon nga faqja e pasme e pllaks s krcs
unazore dhe mbaron n zgjatimin muskular t krcs shatore t cilin e trheq nga brnda
dhe posht gjat s cils zgjatimi vokal i saj kthehet nga jasht.
M. cricoarytenoideus lateralis fillon nga pjesa e pasme e harkut t krcjs
unazore dhe mbaron n zgjatimin muskular t krcjs shatore t cilin e trheq nga prpara
dhe jasht, gjat s cils zgjatimi vokal i saj, kthehet nga brnda. Ai mbyll pjesn cipore
t rima glottidis ndrsa e hap pjesn e saj krcore, rima glottidis gjat prshpritjes.
M. arytenoideus transversus sht muskuli i vetm tek i gurmazit i cili i lidh
ndrmjet veti buzn e majt dhe t djatht t krcjs shatore. Gjat kontraksionit t tij i
afron krcat shatore ndr veti dhe e mbyll pjesn e pasme ndrkrcore t t plass vocale,
kshtu q gjat t folurit dridhet vetm pjesa e prparme cipore e telave t zrit dhe
formohet zri fishkllues nga fyti.

141
M. arytenoideus obliquus, shtrihet pjerrt nga zgjatimi muskular i njrs kah maja
e krcs shatore tjetr duke u kryqzuar ndrveti n vijn e mesme me qiftin e tij. Nga
maja e krcjs shatore ai vazhdon deri te buza ansore e krcjs epiglotike si m.
aryepiglotticus i cili gjendet n paln mukozale me t njjtin emr (plica aryepiglottica)
dhe me kontraksionin e tij t dyanshm e trheq epiglotisin nga prapa e mbyll hapjen e
gurmazit (aditus laryngis).
M. thyroarytenoideus fillon nga faqja e brendshme e krcjs tiroide dhe nga lig.
cricothyroideum, zgjerohet n form t flladitss nga prapa dhe mbaron n buzn
ansore t krcs shatore duke formuar s bashku me m. arytenoideus transversus
mbyllsin e fort t organit t zrit (glottis). Me kontraksionin e tij ai e bie plasn zanore
n pozitn e fonacionit, t formoj z nga kafazi i kraharorit. Fijet e tij, t cilat si m.
thyroepiglotticus shtrihen kah buzt ansore t epiglotisit edhe kah pala aryepiglotike, me
kontraksionin e tyre veprojn si haps, dilatatort e hapjes s gurmazit.
M. vocalis shtrnguesi direkt i telave t zrit sht n realitet tufa e thell e
brendshme e m. thyroarytenoideus. sht i fort dhe shtrihet horizontalisht npr telat e
zrit. Fijet muskulare t tij ndahen n t prparme dhe t pasme. Fijet muskulare t pasme
t cilat fillojn nga faqja ansore e krcjs shatore kryqzohen me fijet e prparme tiroide
dhe s bashku prfundojn n faqen e thell t telave t zrit. Fijet muskulare t tij sipas
ndrtimit t tyre dhe funksionit jan t ngjashme me indin muskular t zemrs, jan t
afta t kontrahohen gjat pa u lodhur. Ato jan t inervuara mir dhe pr kt jan n
gjendje t rregullojn tendosjen e telave t zrit jo vetm n trsi por edhe seciln pjes
t saj n veanti, me t ciln shpjegohet pasuria n modalitetin e zrit t njeriut.
M. cricothyroideus fillon nga pjesa e prparme e krcjs unazore. Shtrihet nga lart
dhe prapa, duke u ndar n dy tufa, t drejt dhe t pjerrt (pars recta et obliqua), t cilat
prfundojn n buzn e poshtme t krcjs tiroide. Me kontraksionin e tij ky muskul e
trheq nga posht skajin e prparm t krcjs tiroide dhe n mnyr indirekte e zgjat, e
shtrngon telin e zrit (plica vocalis).
Zgavra e kafazit t kraharorit (cavitas thoracis)
Zgavra torakale vazhdon hapsirn organore t qafs nga niveli i hapjes s siprme
t kafazit t kraharorit (apertura thoracis superior). Nga ana e poshtme e saj sht e
mbyllur nga diafragma e cila e ndan nga zgavra e barkut. Lartsia e zgavrs s kafazit t
kraharorit n vijen midisore nga prpara sht 15-18 cm, ndrsa nga prapa dyfish m
tepr 30-32 cm. Pjesa e mesme e saj sht e ngushtuar prshkak t konveksitetit t
shtylls kurrizore dhe ndahet n pjes t veant t zgavrs torakale, mesmurore
(mediastinum) n t ciln gjenden organet me rndsi. N pjest ansore t zgjeruara t
zgavrs torakale jan t vendosura mushkrit s bashku me mbshtjellsin e tyre (pleura
pulmonalis).
Mesmurorja (mediastinum) prkufizohet: prpara-ashti parzmor, prapa- shtylla
kurrizore dhe anash faqet e brendshme t mushkris s djatht dhe t majt ose pjest
mediastinale t pleurs mushkrore.
Ndarja e mediastinumit sht me marveshje dhe e vrtetuar ndrkombtarisht.
Mesmurorja ndahet n: mesmuroren e siprme (mediastinum superius) dhe t poshtme
(mediastinum inferius). Kufirin ndrmjet ktyre dy pjesve e bn rrafshi horizontal i cili
kalon prpara npr kndin parzmor (angulus sterni), ndrsa prapa npr rrasn
ndrruazore t rruazs s IV dhe t V torakale. N zgavrn e kraharorit ky rrafsh kalon
npr pjesn e siprme t bifurkacionit t skrfyellit (bifurcatio tracheae). Mesmurorja e

142
poshtme (mediastinum inferius) me an t faqes s prparme dhe t pasme t
rrrethzemrs (pericardium) ndahet n: mesmure t prparme (mediastinum anterius),
mesmurore t mesme (mediastinum medium) dhe mesmurore t pasme (mediastinum
posterius).
Mesmurore e siprme (mediastinum superius)
Mesmurore e siprme gjendet prapa manubrium sterni dhe prpara trupave t katr
rruazave t para torakale. Prshkak t pjerrtsis s rrafshit t hapjes s siprme t kafazit
t kraharorit, mediastinumi i siprm pjesrisht kalon n qaf. N pjesn e siprme t
mediastinumit menjher prapa ashtit parzmor te fmijt gjendet trumza (thymus) ndrsa
te t rriturit mbeturinat e saj. Prapa trumzs jan dy venat anonime (v. brachiocephalica
dextra et sinistra) dhe pjesa fillestare e vens s zgavrt t siprme (v. cava superior)
(rrafshi venoz). Prapa ktyre enve venoze gjendet posht harku i aorts (arcus
aortae) ndrsa mbi te sht trungu brahicefalik apo arteria pa emr (truncus s. arteria
anonima) n ann e djatht dhe prpara, n mes gjendet arteria gjumore e prbashkt e
majt (a. carotis communis sinistra) dhe prapa dhe majtas sht arteria nnkularthore e
majt (a. subclavia sinistra) (rrafshi arterial). S bashku me kto en kalon edhe
nervi i diafragms (n. phrenicus), pastaj nervi kthyes i gurmazit (n. laryngeus recurrens)
dhe grdhetimi nervor i zemrs (plexus cardiacus). Prpara shtylls kurrizore jan
muskujt prevertebral (mm. prevertebrales) ndrsa prpara tyre gjendet kaprcalli
(esophagus) me qiftin e dhjet t nervave kranial (nn. vagi) dhe skrfyelli (trachea)
(rrafshi organor).
T gjitha elementet e vendosura n mesmuroren e siprme jan t zhytura n indin
e shkrift lidhor dhe n indin dhjamor n t cilin gjendet edhe nj numr i madh i nyjeve
limfatike t grupit t prparm dhe prreth skrfyellit (nodi lymphatici mediastinales
anteriores et paratracheales).
Mesmurore e poshtme (mediastinum inferius)
Mesmurore e poshtme ndahet n pjes jo t barabarta.
Mesmurore e mesme (mediastinum medium) sht pjesa m e madhe. N t
gjendet rRrethzemra (pericardium) dhe zemra (cor). Mbi ato gjenden pjest e enve t
mdha t gjakut t cilat formojn kunorn e zemrs (corona cordis). Ato jan: aorta
ngjitse (aorta ascendens), pjesa prfundimtare e vens s zgavrt t siprme (v. cava
superior) dhe trungu arterial mushkror (truncus pulmonalis). Prapa dhe lart n kt
hapsir jan dy bronket kryesore (bronchus principalis dexter et sinister) dhe t gjitha
elementet e rrnjs mushkrore t djatht dhe t majt (radix pulminalis dexter et
sinister). M prapa sht harku prfundimtar i vens teke (arcus venae azygos), ndrsa
posht gjenden nyjet limfatike t poshtme prreth bronkeve kryesore (nodi lymphatici
tracheobranchiales inferiores).
Mesmurore e prparme (mediastinum anterius) sht nj hapsir e ngusht
gjatsore menjher prapa trupit t ashtit parzmor (hapsira retrosternale). N kt
hapsir gjenden nyjet limfatike dhe indi lidhor i shrift i lidhseve t prparme t
rrrethzemrs (pericardium).
Mesmurore e pasme (mediastinum posterius) gjendet prapa rrethzemrs (hapsira
retrokardiale), ndrsa ndrmjet dy pleurave mediastinale. N kt hapsir gjendet aorta
kraharore (aorta thoracica), kaprcalli (esophagus), vena teke (v. azygos), vene
gjysmteke (v. hemyazygos), kanali limfatik i kraharorit (ductus thoracicus) dhe nervat
prbrendsor (nn. splanchnici).

143
Sipas ndarjes s mhershme (BNA) mesmurorja i ka vetm dy pjes: mesmuroren e
prparme (mediastinum anterius) dhe mesmuroren e pasme (mediastinum posterius),
ndrsa kufirin ndrmjet tyre e bn rrafshi frontal i cili kalon npr faqen e prparme t
skrfyellit dhe bifurkacionit t tij dhe prgjat faqes s pasme t rrethzemrs.
Trakea dhe bronket (trachea et bronchi)
Skrfyelli (trachea) sht nj gyp krcorocipor i gjat 10-12 cm i cili e vazhdon
gurmazin nga niveli i buzs s poshtme t unazs s gjasht cervikale. Trakea zbret
prpara kaprcallit npr qaf dhe mediastinum t zgavrs s kafazit t kraharorit dhe n
nivel t unazs s pest torakale prfundon duke u ndar n dy deg, n bronkun e djatht
dhe t majt (bronchus principalis dexter et sinister). Muri i prparm dhe ansor i
trakes dhe degve t saj jan konvekse dhe prmbajn harqet krcore n form t
gjysmhns (cartilagines tracheales). Muri i pasm i tyre sht i rrafsht dhe
muskulocipor (paries membranaceus). Diametri i lumenit t trakes sht 11-12 mm, n
kufom ky diametr sht m i madh (17-18 mm) pr shkak t humbjes s tonusit t
muskulit t lmuar (m. trachealis) i cili gjendet n murin e pasm t trakes.
Trakea i prcjell lvizjet e gurmazit gjat t folurit dhe glltitjes. Trakea sht
elastike dhe e tendosur. Nqoftse prehet transverzalisht skajet e saj menjher largohen.
Ndarja e trakes (bifurcatio tracheae) te t rriturit prpara i prgjigjet ngjitjes s trupit
dhe mbajtsit t ashtit parzmor (angulus sterni), ndrsa nga prapa i prgjigjet vijes
horizontale e cila shtrihet n nivel t processus spinosus t unazs s pest torakale dhe
gjat pozits normale i lidh ndrveti kreshtat e shpatulls s djatht dhe t majt (spinae
scapulae). Bifurkacioni i trakes te i porsalinduri gjendet n nivel t unazs s dyt
torakale. N pleqri kur lirohen lidhset fibroze dhe muskujt t cilat e mbajn dhe e
shtrngojn gurmazin pr eshtrat e fytyrs dhe bazs s kafks, trakea zbret dhe
bifurkacioni i saj i prgjigjet unazs s shtat torakale.
Trakea n pjesn e saj fillestare, qafore sht siprfaqsore dhe e prekshme. Ann
e prparme t saj e mbulojn vetm lkura dhe fasha e qafs, prve n nivel t harkut
krcor t 2 dhe t 3 t saj prpara t cilave gjendet pjesa e ngushtuar e gjndrs tiroide
(isthmus gl. thyroideae) pr t ciln duhet patur kujdes gjat trakeotomis. N pjesn e
poshtme kraharore trakea sht e thell. Duke prcjellur drejtimin e shtylls kurrizore,
trakea largohet nga mabjtsi i ashti parzmor. N hapsirn prpara saj gjendet trumza
(thymus) ose mbeturinat e saj dhe ent e mdha t gjakut, vena e zgavrt e siprme (v.
cava superior) me degn fillestare t saj (v. brachiocephalica sinistra) dhe arteriet t cilat
fillojn nga harku i aorts (truncus brachiocephalicus, a. carotis communis sinistra dhe
a. subclavia sinistra). Npr hullin ndrmjet trakes dhe kaprcallit ngjiten nervat
gurmazor kthyes (n. laryngeus recurrens dexter et sinister) deg t n. vagus.
Bronket kryesore zbresin nga ndarja e tyre (bifurcatio tracheae) kah dera e
mushkris s djatht dhe t majt, duke formuar ndrveti kndin prej 60-700. Ky knd te
fmijt sht m i ngusht, i cili rritet n pleqri dhe gjat inspirimit. Bronku i djatht
(bronchus principalis dexter) sht prgjysm m i shkurtr, 2, 5 cm, se bronku i majt
(bronchus principalis sinister) i cili sht i gjat 4,5 cm. Bronku i djatht sht edhe m
gjr se bronku i majt dhe sht i pjerrt. N baz t ksaj trupat e huaj deprtojn vetm
n bronkun e djatht. Deprtimin e trupave t huaj n bronkun e majt i pengon edhe
kreshta e bifurkacionit t trakes (carina tracheae) e cila sht e lakuar m tepr majtas
dhe prominon n lumen 2-3 mm. Bronku i majt n pjesn fillestare t tij e formon nj
hark t leht konkav nga lart mbi t cilin kalon harku i aorts.

144
Muri i trakes prbhet nga mukoza dhe cipa fibro-elastike n t ciln gjenden
harqet krcor (cartilagines tracheales). N murin e pasm t saj (paries membranaceus)
gjendet shtresa e tufave gjersore dhe t pjerrta t qelizave muskulore t lmuara t cilat
s bashku e formojn muskulin e trakes (m. trachealis). Mukoza sht e mbuluar me
epitelin treshtresor cilindrik t tipit respirator me cilie t cilat me dridhjen e tyre t
prhershme e shtyjn mukusin dhe grimcat e pluhurit kah gurmazi dhe fyti, kah zonat ku
ngacmimi i tyre shkakton refleksin e t kolliturit. Mukoza prmban gjndra seromukoze
t cilat gjenden kryesisht n hapsirn ndrmjet pllakave krcore dhe n murin e pasm
membranoz. Shtresa lidhore e mukozs sht e pasur me tufat e fijeve elastike t cilat
jan t kryqzuara ndrmjet veti dhe t kthyera n drejtim t boshtit gjatsor t trakes.
Shtresa lidhore e mukozs bashkohet me membrann fibroelastike ndrmjet harqeve
krcor dhe formon lidhset unazore t trakes (ligg. anularia) n t cilat drejtimi i fijeve
fibroze dhe elastike sht tre dimenzional q ka rndsi pr mbajtjen e madhsis s
njjt t kalibrit t trakes gjat shtrirjes dhe shkurtimit t saj. Harqet krcor (16-18)
kan pamjen e unazave jo t plota t radhitura njra mbi tjetrn. Ato prbhen nga krcat
hialine. Skajet e tyre jan t kthyera nga prapa dhe t lidhura me muskulin e trakes (m.
trachealis).
Muri i bronkeve sht i ndrtuar njjt si i trakes. Bronku i djatht prmban 6-8
krca ndrsa bronku i majt 9-12 krca.
Mushkrit (pulmones)
Mushkrit jan organe parenkimatoze, pjesa kryesore e organeve t frymmarrjes
n t cilat bhet kbimi i gazrave dhe gjaku venoz oksigjenohet dhe shndrrohet n gjak
arterial. Mushkrit me an t organeve t mediastinumit ndahen n mushkrin e djatht
(pulmo dexter) dhe n mushkrin e majt (pulmo sinister). Mushkrit jan t vendosura
n pjest ansore t zgavrs s kafazit t kraharorit (spatium pleuropulmonale), jan t
lidhura pr organet e mediastinumit nprmjet rrnjs mushkrore (radix pulmonis) dhe
jan t lvizshme n hapsirn pleurale (cavitas pleuralis).
Siprfaqja e mushkrive sht e lmuar, e shklqyer me nj vizatim karakteristik n
form rrjete e cila i prgjigjet bazave t vrigulthave mushkror (lobuli pulmonum).
Ngjyra e mushkrive sht e kuqrremt te t porsalindurit dhe fmijt e vegjl,
ndrsa te personat e rritur, sht e prhimt apo e kaft n t zez, prshkak t deponimit
t grimcave t pluhurit n indin lidhor t tyre.
Mushkrit jan t buta dhe elastike, kur t shtypen plcasin alveolat e tyre dhe
dgjohet nj krcitje karakteristike.
N pozitn e mesme respiratore, lartsia e mushkris sht rreth 25 cm. N bazn
e saj diametri gjersor sht 10 13 cm n mushkrin e djatht, 7 9 cm n
mushkrin e majt, diametri sagjital i bazs s mushkris sht 14 17 cm. Baza e
mushkris s majt e ka siprfaqen m t vogl prshkak t pozits s zemrs.
Pesha e t dy mushkrive m s shpeshti sht 1100 1500 g, mushkria e djatht
sht m e rnd pr 100 170 g. Pesha specifike e mushkrive n lindje sht 1,068 pr
mushkrin e cila nuk ka marr frym, ndrsa 0,50 pr mushkrin e cila ka marr frym.
Kjo e dhn ka rndsi mjekoligjore pr t treguar se fmiu a ka lind gjall apo i vdekur.
donjra mushkri sht e mbshtjellur nga nj cip seroze, pleura mushkrore (pleura
pulmoalis) e cila mundson rrshqitjen e saj gjat frymmarrjes pa asnj frkim.
Mushkrit kan formn e konit t prgjysmuar, gjysmat e t cilit jan t larguara
nga organet e mediastinumit. Mushkrit kan bazn, majn dhe dy faqe, t brendshme

145
dhe t jashtme. Mushkrit kan edhe nga tri buz, ku buza e prparme (margo anterior)
dhe buza e poshtme (margo inferior) jan t shprehura pr dallim nga buza e pasme
(margo posterior) e cila sht e rrumbullakt dhe m pak e shprehur.
Baza e mushkris ose faqja diafragmatike (facies diaphragmatica) sht konkave
dhe e mbshtetur n kulmin e diafragms (cupula diaphragmae). Maja e mushkris
(apex pulmonis) sht pjesa e cila shtrihet mbi brinjn e dyt, prapa arrin deri te hapja e
siprme e kafazit t kraharorit, ndrsa anash dhe prpara, prshkak t pjerrtsiss s
brinjs s par, prominon pr 3-5 cm. Faqja e jashtme, brinjore e mushkris (facies
costalis) sht konvekse. N te gjenden hullit e cekta paralele, t cilat i ka shtyp
presioni i jashtm atmosferik npr hapsirat ndrbrinjore, prshkak se n zgavrn e
kafazit t kraharorit ekziston presioni negativ. Faqja e brendshme e mushkris (facies
medialis) mbshtetet prgjat faqes ansore t shtylls kurrizore dhe mediastinumit. Pjesa
e pasme e saj (pars vertebralis) sht konvekse, ndrsa pjesa e prparme e saj (pars
mediastinalis) nuk sht e rrafsht prshkak t shtyplave t cilat i shkaktojn organet e
mediastinumit: zemra, kaprcalla dhe ent e gjakut. Prapa pjess qendrore t faqes s
brendshme t mushkris gjendet dera e mushkris (hilus pulmonis) npr t ciln kalon
bronku kryesor, ent e gjakut dhe nervat t cilat e prbjn n realitet rrnjn mshkrore
(radix pulmonis).
N rrnjn mushkrore (radix pumonis) prpara bronkut kryesor gjenden ent e
gjakut t mushkris, arteria mushkrore (a. pulmonalis) dhe nn te gjenden dy vena
mushkrore (vv. pumonales). Prapa bronkut gjenden ent e gjakut t tij, arteriet bronkiale
(aa. bronchiales) dhe venat (vv. bronchiales) si dhe pjesa kryesore e grshetimit nervor
mushkror (plexus pulmonalis). Rrnja mushkrore sht e mbshtjellur me pleurn
mushkrore (pleura pulmonalis) e cila nga faqja e poshtme e saj vazhdon deri te
diafragma me nj dyfishim frontal, lidhsen mushkrore (lig. pumonale). Rrnjn
mushkrore t majt nga lart dhe prapa e prshkon harku i aorts (arcus aortae) ndrsa
rrnjn mushkrore t djatht e prshkon harku i vens teke (arcus venae azygou). N
pjesn mediastinale t faqes s brendshme t mushkris shtypla m e madhe sht ajo e
zemrs (impressio cardiaca). Prshkak t asaj se zemra sht e vendosur m tepr majtas,
shtypla e saj n mushkrin e majt sht dukshm m e madhe se sa n mushkrin e
djatht. Ajo e prfshin edhe buzn e prparme t mushkris s majt dhe n te e
shkakton gdhendsn zemrore (incisura cardiaca). N faqen e brendshme t mushkris
s majt shihen edhe shtyplat e aorts dhe arteries nnkularthore (a. subclavia), ndrsa n
mushkrin e djatht shihen shtyplat e vens s zgavrt t siprme (v. cava superior),
vens teke (v. azygos), trungut brakiocefalik (truncus brachiocephalicus) dhe t
kaprcallit (oesophagus).
Mushkria me an t plass s pjerrt (fissura obliqua) ndahet n dy vriguj, vrigulli
i siprm (lobus superior) dhe i poshtm (lobus inferior). Plasa e pjerrt sht e thell dhe
arrin deri te dera e mushkris (hilus pulmonis). Kjo plas shtrihet pjerrt teposht dhe
prpara prej nivelit t zgjatimit shpinor t unazs s tret torakale deri te skaji i jashtm i
krcjs brinjore t gjasht. N mushkrin e djatht (pulmo dexter) ekziston edhe nj
plas e thell, plasa horizontale (fissura horizontalis) e cila nga prpara i prgjigjet
hapsirs s katrt ndrbrinjore. Plasa horizontale, nga vrigulli i siprm i mushkris s
djatht, e ndan vrigullin e mesm (lobus medius).
Plasat ndrvrigullore shrbejn si hapsira pr rrshqitje ndrmjet vrigullave dhe
pengojn shtrirjen e teprt dhe dmtimin e parenkims s mushkris gjat frymmarrjes.

146
Skaji i prparm i plass ndrvrigullore t majt me gdhendsn zemrore (incisura
cardiaca) t buzs s prparme e prkufizon gjuhzn mushkrore (lingula pulmonis).
Gjuhza mushkrore, sht pjes e vrigullit t siprm t mushkris s majt, futet
ndrmjet majs s zemrs dhe brinjs s pest dhe mund t,i pengoj mjekut gjat
auskultimit t zemrs.
Ndrtimi i mushkrive
N prbrje t mushkris marrin pjes parenkima, shtresa lidhore, ent e gjakut,
nervat dhe vrigulthat mushkror (lobuli pulmonis). Bronku kryesor, pas hyrjes n
mushkri, zbret pjerrt teposht dhe jasht, kah pjesa e pasme e vrigullit t poshtm t
saj dhe e formon trungun bronkial nga i cili ndahen degt pr vrigujt (bronchi lobares)
dhe pr segmentet mushkror (bronchi segmentales). Bronku kryesor i djatht, pas
hyrjes n mushkri, jep tri bronke lobare, t siprm, t mesm dhe t poshtm (bronchus
lobaris superior, medius et inferior), ndrsa bronku kryesor i majt jep vetm dy, t
siprm dhe t poshtm (bronchus lobaris superior et inferior). Bronket lobare ndahen n
bronke segmentale, prej t cilve n mushkrin e djatht jan 10-11, ndrsa n
mushkrin e majt jan 8-9. Bronket segmentale pasi q ndahen 4-5 her n mnyr
dikotome prfundojn me bronkiolet (bronchiolus) e vrigulthave mushkror kalibri i t
cilave sht 1 mm.
Vrigulthi mushkror (lobulus pulmonis) njsia themelore e ndrtimit t parenkims
s mushkris, ka formn e piramids shum faqsore, me madhsi rreth 1 cm3. Npr
majen e tij, e cila sht e kthyer kah dera e mushkris (hilus pulmonis) futet bronkiola
fundore (bronchiolus terminalis). Bronkiola terminale menjher ndahet dhe jep
bronkiolat respiratore (bronchiolus respiratorius) n t cilat paraqiten alveolat e para
(alveoli pulmonum) t cilat paraqesin zgjerimet gjysm t rrumbullakta t mureve t
tyre. Bronkiola respiratore me degt e saj e formon acinusin mushkror (acinus) i cili
sht sa gjysma e vrigullthit. Ajo ndahet n kanalthet alveolare (ductuli alveolares),
muret e t cilve prbhen vetm nga alveolat. Secili kanal alveolar prfundon verbt me
an t dy qeskave alveolare (sacculi alveolares), muret e t cilave gjithashtu prbhen
vetm nga alveolat. Vrigulthat mushkror bashkohen dhe i formojn segmentat
mushkror.
Segmenti mushkror sht njsi vetm n pikparje t bronkeve. N pikparje
vaskulare segmenti sht gjithmon i lidhur me segmentet fqinje, pr ka duhet patur
kujdes gjat segmentektomive. Segmenti mushkror, prve arteries s tij kryesore, merr
deg edhe nga arteriet dytsore, degve shtesore t arteries mushkrore. Ent venoze t tij
i bashkangjiten degs s vens mushkrore, e cila kalon gjithmon n kufirin ndrmjet dy
segmenteve mushkror.
Mushkria e djatht i ka 10-11 segmente. Vrigulli i saj i siprm (lobus superior)
prbhet nga tre segmente: segmenti i majs (segmentum apicale), segmenti i prparm
(segmetum anterius) dhe segmenti i pasm (segmentum posterius). Vrigulli i mesm
(lobus medius) prbhet nga dy segmente: segmenti i brendshm (segmentum mediale)
dhe i jashtm (segmentum laterale). Vrigulli i poshtm i mushkris s djatht (lobus
inferior) prbhet nga 6 segmente, dy t siprm, apikal (segmentum apicale) dhe
subapikal (segmentum subapicale) dhe nga katr segmente t poshtm, bazal t prparm
(segmentum basale anterius), t pasm (segmentum basale posterius), t brendshm
(segmentum basale mediale) dhe t jashtm (segmentum basale laterale). Nga kta
segmente vetm segmenti subapikal sht jo i prhershm.

147
Mushkria e majt (pulmo sinister) prmban 8-10 segmente. Vrigulli i siprm i saj
(lobus superior) prbhet nga katr segmente, t prparm (segmentum anterius),
apikoposterior (segmentum apicoposterius) dhe dy segmente gjuhzor (segmentum
lingulare superius et inferius). Vrigulli i poshtm i mushkris s majt (lobus inferior)
ka t njjtin numr t segmenteve si vrigulli i siprm i mushkris s djatht. Nga kta
segmente jo t prhershm jan segmenti subapikal (segmentum subapicale) dhe
segmenti bazal medial (segmentum basale mediale).
Muri i trungut bronkial prbhet nga cipa fibroelastike, shtresa muskulore dhe
mukoza. N cipn fibroelastike, rrjeta e tufave elastike sht e drejtuar n drejtim t
boshtit gjatsor t trungut bronkial. N te gjenden pllaka t shumta t vogla krcore, pjesa
qendrore e t cilave prbhet nga krcja hialine, ndrsa pjesa periferike nga krcja
fibroelastike. Pllakat krcore arijn vetm deri te bronkiolet terminale. Shtresa muskulore
prbhet nga tufat spirale t grshetuara ndrmjet veti, drejtimi i t cilave bhet sa m i
pjerrt duke shkuar kah vrigullthat mushkror. Drejtimi spiral i tufave muskulore e
pamundson mbylljen e plot t lumenit t bronkioleve gj e cila do t shpie deri te
asfiksia. N muret e bronkioleve alveolare dhe kanaleve shtresa muskulore koncentrohet
vetm prreth buzve t hapjeve alveolare dhe bhet prshtypje sikurse mukoza e ka
shpuar shtresn muskulore dhe e ka formuar zgjerimin gjysmsferik, alveolen.
Mukoza sht e mbuluar nga epiteli cilindrik me cilie, i cili te bronkiolet dhe degt
e tyre sht njshtresor, ndrsa n pjest tjera t trungut bronkial sht dyshtresor.
Alveolat jan t mbshtjellura nga qelizat luspore pa brthama, ndrmjet t cilave
gjenden qelizat me brtham dhe vrimat e imta (pori alveolares). Qelizat pa brthama
shpejt shkatrrohen dhe gjithmon regjenerohen nga qelizat epiteliale me brthama.
Qelizat epiteliale me brthama karakterizohen me aftsi t fagocitozs s trupave t huaj
t cilt jan futur n alveola. Ato n ato raste shkputen dhe n mnyr sekondare dalin
jasht nprmjet t trungut bronkial, ose futen n kapilaret limfatik dhe me an t
enve limfatike npr shtresn lidhore t parenkims mushkrore kah nyjet limfatike t
cilat gjenden n dern e mushkris dhe prreth bifurkacionit t trakes. Mukoza e
trungut bronkial prmban gjndra t imta seromukoze dhe qeliza t cilat tajojn mukus.
N lobulin pulmonal gjndrat nuk ekzistojn, por vet qelizat epiteliale n mnyr
apokrine formojn lngun seroz i cili i lag bronkiolet. Shtresa lidhore e mukozs sht e
pasur me tufat elastike t cilat grshetohen ndrmjet veti. Tufat elastike arrijn deri te
alveolat prreth t cilave formojn korpat rrjetore.
Shtresa lidhore e mushkrive
Shtresa lidhore i mbshtjell vrigujt e mushkrive. Zgjatimet e saj futen n thellsi
t vrigujve dhe duke u holluar gradualisht i mbshtjellin segmentet dhe vrigullthat
mushkror. Kto zgjatime deprtojn edhe n vrigulltha dhe acinuse deri te ndarset e
alveolave. Shtresa lidhore prbhet nga indi lidhor i shkrift, n t cilin gjendet nj numr
i madh i fijeve elastike, t bashkuara me qelizat muskulore t muskulit t lmuar. Qelizat
muskulore n kt sistem muskulo-elastik me kontraksionin e tyre e rregullojn tonusin e
tij dhe intensitetin e elasticitetit.
Ent e gjakut t mushkrive
Mushkrit (pulmones) prmbajn en gjaku funksionale dhe nutritive. Ent
funksionale t gjakut t mushkris jan arteria mushkrore
(a.
pulmonalis) dhe dy vena mushkrore (vv. pulmonales).

148
Arteria mushkrore futet n dern e mushkris (hilus pulmonis) prpara bronkut
kryesor. Ajo e kryqzon faqen e prparme t trungut bronkial dhe zbret s pari nga
jasht, pastaj prapa tij. Vendi i kryqzimit me bronkun gendet mbi degt vrigullore t tij
(bronchus lobaris), prve bronkut pr lobin e siprm t mushkris s djatht, i cili sht
mbi arterien (bronchus eparterialis). Nga arteria pulmonale ndahen degt lobare dhe
segmentale. Numri i degve segmentale sht m i madh se numri i segmenteve
pulmonale. Segmenti pulmonal, prve arteries kryesore t vet merr deg edhe nga dega
dytsore segmentale e arteries mushkrore, e cila kalon
ndrmjet dy segmenteve. Arteria segmentale jep degt lobulare t cilat pas futjes n
lobulin pulmonal i prcjellin bronkiolet dhe degt e tyre. Degt e saj pr dallim nga
arteriolat tjera t trupit t njeriut, e humbin shtresn e tyre t mesme muskulo-elastike, q
sht me rndsi pr mbajtjen e shtypjes n qarkullimin e vogl n nivelin e prhershm.
Ato prfundojn me nj grshetim t pasur kapilarsh prreth alveolave mushkrore.
Rrjeti kapilar sht n kontakt indirekt me ajrin nga t dy ant e tij, pasi q gjendet n
ndarset e alveolave. Kmbimi i gazrave shkon per difusionem npr epitelin e
alveolave dhe endotelin e kapilarve ndrmjet t cilave gjenden fijet elastike dhe
retikulare. Disa nga degt e arteries mushkrore shkojn direkt deri te siprfaqja e
mushkris dhe lobeve t saj dhe nn pleur prfundojn me an t kapilarve t cilt
jan t grumbulluar n form t yjeve.
Venat mushkrore fillojn me degzat e tyre nga kapilart mushkror. Degzat e
venave mushkrore kalojn me an t ndarseve lidhore ndrmjet acinuseve, ndrmjet
lobuleve dhe ndrmjet segmenteve, duke marr kolaterale edhe nga lobulet dhe segmentet
fqinje. Kto kolaterale t venave mushkrore gjat segmentektomis duhet me kujdes t
lidhen.
Ent e gjakut nutritive t mushkris, dy arterie (aa. bronchiales) dhe dy vena (vv.
bronchiales) e ushqejn trungun bronkial dhe shtresn lidhore t tij. Pr mushkrin e
majt arteriet fillojn nga pjesa prfundimtare e harkut t aorts, ndrsa pr mushkrin e
djatht nga arteriet ndrbrinjore t III dhe IV ato futen n dern e mushkris prapa
bronkut dhe i prcjellin degt e tij deri te bronkiolet, ku n mukoz prfundojn me
grshetimin kapilar dhe aastomozohen me ent funksionale t gjakut. N kt grshetim
kapilar te pamjaftueshmria e zemrs paraqitet staza, mukoza bhet edematoze dhe
paraqitet bronkiti ngacmues ose pr shkak t stazs.
Nervat e mushkrive
Npr dern e mushkris, kryesisht prapa bronkut, futen degt e nervit endacak (n.
vagus) t clat prmbajn fije motorike dhe senzitive parasimpatetike. Degve t nervit
endacak i bashkngjiten edhe degt simpatetike t cilat vijn nga ganglionet fqinj t
trungut simpatetik torakal (truncus sympatheticus thoracicus). Nervat i prcjellin degt e
bronkeve dhe arterieve dhe e nervzojn muskulaturn e lmuar t tyre dhe gjndrat
mukozale. Atyre iu bashkngjiten qelizat ganglionare. Fijet parasimaptetike jan
bronkokonstriktore dhe vazodilatatore, ndrsa fijet simpatetike veprojn n mnyr
antagoniste.
Mbshtjellsi seroz i mushkrive (pleura)
Pleura me an t dy fletve t saj, fletn viscerale dhe parietale, prkufizon
hapsirn virtuale plotsisht t mbyllur (cavitas pleuralis). Dy fletat e saj i mundsojn
mushkris rrshqitjen pa kurrfar frkimi npr muret e zgavrs n t ciln sht e
vendosur ajo. Fleta prbrendsore (pleura visceralis) e mbulon siprfaqen e mushkris

149
dhe futet ndrmjet lobeve t saj duke i mbuluar faqet kontaktuese t tyre (facies
interlobares). Ajo kalon te rrnja e mshkris dhe vazhdon me fletn murore (pleura
parietalis), e cila i mbshtjell muret e zgavrs n t ciln sht e vendosur mushkria.
Fleta murore e pleurs mushkrore (pleura parietalis) merr emra sipas mureve t kafazit
t kraharorit prgjat t cilve mbshtetet: pleura mediastinalis, pleura costalis, pleura
diaphragmatica. Duke kaluar nga njri mur n tjetrin, pleura formon xhepa pleural
(recessus pleurales) nga t cilt m t rndsishm jan xhepi i posht (recessus
costodiapragmaticus), i prparm (recessus costomediastinalis), i siprm (cupula
pleurae).
Xhepi pleural i poshtm, diafragmobrinjor (recessus costodiaphragmaticus) sht
m i rndsishm, sepse si hapsir komplementare e zgavrs pleurale, mundson
zgjerimin e mushkrive gjat inspiriumit. Recessus costodiaphragmaticus fillon n nivel
t krcs brinjore t VI, shkon prapa dhe n vijen medioklavikulare ose mamilare e pret
brinjn e tet, te vija sqetullore (linea axillaris) e pret brinjn e dhjet, te vija skapulare e
pret brinjn e XI dhe prfundon te mesi i rruazs s XII torakale. Buza e poshtme e
mushkris, e cila gjendet mbi xhepin diafragmobrinjor, e kryqzon vijen
medioklavikulare n brinjn e gjasht, vijen aksilare n brinjn e tet, vijen skapulare n
brinjn e nnt dhe prfundon n nivel t zgjatimit shpinor t vertebrs s dhjet torakale.
Gjat frymmarrjes buza e poshtme e mushkris lshohet teposht pr nj brinj, por
asnjher edhe gjat inspiriumit maksimal nuk arrin ta prmbush xhepin
diafragmobrinjor. Xhepi i poshtm nuk arrin deri te ngjitja e diafragms dhe n
hapsirn nn te gjendet indi lidhor i shkrift dhe ai dhjamor. Vendin m t ult e arrin
te vija skapulare. N t njjtn lartsi gjendet edhe largsia m e madhe e tij nga buza e
poshtme e mushkris e cila sht rreth 10 cm.
Xhepi i prparm, brinjoromesmuror (recessus costomediastinalis anterior) sht i
mbushur nga buza e prparme e mushkris, prve n ann e majt, n nivel t
gdhendss s zemrs (incisura cardiaca) ku gjendet nj hapsir e vogl
komplementare. N raport me murin e prparm t kafazit t kraharorit, ai zbret nga
nyjtimi parzmokularthor s pari pjerrt teposht dhe brenda deri n nivel t brinjs s
dyt, pastaj zbret vertikalisht deri n nivel t brinjs s katrt, pastaj lakon nga jasht
dhe teposht dhe prfundon n krcn brinjore t gjasht. Xhepi i prparm i majt nga
niveli i brinjs s katrt zbret m tepr nga jasht se sa i djathti dhe prfundon n skajin
e jashtm t krcs s brinjs s gjasht, duke ln t zbuluar pjesn mediale t
hapsirs s pest ndrbrinjore. Xhepat e prparm n nivel nga brinja e dyt deri n
brinjn e katrt jan paralel ndrmjet veti dhe t vendosur rndom majtas nga vija e
mesit, ndrsa duke shkuar nga lart dhe nga posht ato largohen ndrveti dhe prkufizojn
dy trekndsha, nga t cilt i siprmi i prgjigjet trumzs (thymus), ndrsa trekndshi i
poshtm i prgjigjet perikardit. Xhepi i pasm (recessus costomediastinalis posterior)
praktikisht nuk ekziston, sepse n trsi sht i mbushur nga buza e pasme e rrumbullakt
e mushkris.
Xhepi i siprm, kubeja e pleurs (cupula pleurae) sht plotsisht i mbushur nga
maja e mushkris. Kubeja e pleurs sht e prforcuar nga tufat fibroze (membrana
suprapleuralis) pr brinjn e par dhe pr shtylln kurrizore. Prve ksaj, n te
prfundon edhe gjuhza tetivore e muskulit shkallor t vogl (m. scalenus minimusSibsoni) i cili shum shpesh sht i zvendsuar nga lidhsja fibroze.

150
Pleura sht e ngjitur fort pr bazn e saj. Vetm pjesa brinjore e saj sht m pak
e prforcuar me an t fashs endotorakale dhe leht ndahet (pneumoliza) q shfrytzohet
gjat dhnies s pneumotoraksit ekstrapleural.
Zgavra e pleurs (cavitas pleuralis) sht hapsir plotsisht e mbyllur n form
plase n t cilin ekziston presioni negativ prshkak t tendencs s mushkrive t
mblidhen dhe tendencs s kundrt t kafazit t kraharorit t zgjerohet. Presioni negativ
sht rreth - 4 mm Hg ose - 0.5 Kpa. Gjat inspiriumit bhet dyfish m i madh 7-9 mm
Hg. Nqoftse deprton ajri n kt hapsir ather kemi pneumotoraksin
(pneumothorax).

Sistemi i organeve urogjenitale (apparatus urogenitalis)

Organet ujhollsore-urinare dhe organet gjinore prmblidhen n t njjtin sistem
pr shkak se shfrytzojn pjesrisht kanalet e njjta nxjerrse dhe se gjat zhvillimit
embrional jan n lidhje t ngusht.
Organet urinare (organa uropoetica)
Kanalet urinare largojn nga trupi i njeriut, nga qarkullimi i gjakut, produktet e
fundit t metabolizmit n form t tretjeve ujore t cilat s bashku e bjn urinn. Organet
urinare jan qifte dhe teke. N organet qifte marrin pjes veshkat dhe kanalet nxjerrse t
saj, kupat veshkore, kupaci veshkor dhe ujhollrrjedhsi. Organet teke jan: fshika e
urins (vesica urinaria) dhe kanali nxjerrs i saj,ujhollnxjerrsi (urethra).
Veshka (ren)
Veshka sht organ parenkimatoz n t cilin formohet urina. Veshka ka formn e
kokrrs s fasules dhe sht e vendosur s bashku me mbulesat e saj n lozhn, e cila
gjendet n hapsirn prapa mesore (spatium retroperitoneale) t zgavrs s barkut, anash
nga rruaza e XII torakale dhe dy t parat belore. N pjesn midisore t buzs s
brendshme konkave t saj gjendet nj vrim ovale, dera e veshks (hilus renalis) npr t
ciln hyhet n gjiun veshkor (sinus renalis) n t cilin gjendet kupaci veshkor (pelvis
renalis), kupat veshkore (calices renales) dhe ent e gjakut t veshks. Veshka peshon
rreth 120-200 g. Dimensionet e saj jan: gjatsia 12 cm, gjersia 6 cm dhe trashsia 3-4
cm. Dimensionet e gjiut ( sinus renalis) veshkor jan pr gjysm m t vogla.
Veshka sht e mbshtjellur nga kapsola fibroze dhe dhjamore. Kapsola fibroze
(capsula fibrosa) mbshtetet intimisht n siprfaqen e veshks me t ciln sht e ngjitur
me nj shtres t holl t indit lidhor t shkrift. Kjo kapsol prbhet nga nj rrjet e
dendur e tufave kolagjene dhe duke i feleminderuar ksaj ka nj elasticitet t dukshm
dhe mundson rritjen e dukshme t veshks. Nga kapsola fibroze ndahen zgjatimet t
cilat futen n kapsoln dhjamore dhe e ndajn ate n vrigulltha (lobulus). Kapsola
dhjamore (capsula adiposa) e veshks zhvillohet pas moshs 8 vjeare. Ajo sht m e
holl prpara se sa prapa veshks. N te gjenden dy fleta t holla fashore, fleta e
prparme dhe e pasme, t cilat e formojn mbulesn e tret t veshks, mbulesn fashore
(fascia renalis).
Mbulesa fashore e veshks sht n realitet pjes e fashs gjersore t barkut
(fascia transversalis) e cila te buza e jashtme e veshks ndahet n dy fleta, t prparme
dhe t pasme. Kto dy fleta e mbshtjellin edhe gjndrn mbiveshkore dhe nuk
bashkohen vetm nn veshk, sepse fleta e pasme i bashkngjitet fashs s m. quadratus
lumborum. Pr kt shak ato nuk e pengojn lshimin e veshks, e cila paraqitet gjat

151
inspiriumit dhe ngritjes n kmb dhe normalisht sht 2-3 cm. Lshimi m i madh
veshka shetitse (ren mobile) paraqitet n rastet kur kapsola dhjamore sht e zhvilluar
dobt. Gjat lshimit veshka i trheq me vete edhe ent e gjakut t cilat tendosen. Veshka
njkohsisht bn edhe lvizje rrotulluese prreth boshtit sagjital t saj, poli i poshtm i
saj, i cili sht i larguar nga vija e mesme rreth 6 cm, dyfish m tepr se poli i siprm,
rrotullohet kah brenda. Gjat ksaj ujhollrrjedhsi lakohet dhe vjen n raport jo t
volitshm me kupacin veshkor dhe pr kt shkak rrjedhja e urins sht e vshtirsuar.
Lshimin e veshks nuk e prcjell gjndra mbiveshkore sepse nga veshka sht e ndar
me an t nj ndarse fasciale gjersore t holl.
Veshkat shtrihen n nivel t rruazs s XII torakale dhe dy vertebrave t para
lumbale. Veshka e djatht sht e vendosur m posht dhe arrin deri te gjysma e trupit t
vertebrs s III lumbale sepse sht e shtytur nga vrigulli i djatht i mlis. Derat e
veshkave iu prgjigjen zgjatimit gjersor t rruazs s II lumbale, n t cilin mund t
preken gjat rnies n krah. Faqja e pasme e veshks mbshtetet n pjesn lumbale t
diafragms dhe n muskulin katror t belit (m. quadratus lumborum). Me nj t tretn e
siprme veshka gjendet prpara brinjs s XII dhe arrin n raport t ngusht me recessus
costodiaphragmaticus pr t ciln duhet patur kujdes gjat operimit t veshks, pr mos
me ardh deri te hapja e zgavrs pleurale, deri te pneumotoraksi. Faqja e prparme e
veshks sht m konvekse se faqja e pasme e saj. Faqja e prparme sht e drejtuar
prpara dhe jasht. Faqen e prparme t veshks s djatht e mbulojn gati n trsi
vrigulli i djatht i mlis, lakesa e djatht e qarkjes (flexura coli dextra) dhe prreth vet
hilusit gjendet pjesa descendente e duodenit. Veshkn e majt e mbulojn nga prpara:
lukthi, shpretka, lakesa e majt e qarkjes (flexura coli sinistra) dhe bishti i pankreasit.
Lukthi sht i ndar nga faqja e prparme e veshks dhe nga bishti i pankreasit me an t
xhepit peritoneal,qesks rizore (bursa omentalis).
Prmbajtja e veshks
N prerje sagjitale t veshks vrehen dy substanca, e brendshme dhe periferike, t
cilat dallohen sipas ngjyrs dhe ndrtimit. Substancn e brendshme, palcn e veshks
(medulla renalis) e formojn 8-12 piramida veshkore (pyramides renales-Malpighii) t
cilat jan t radhitura n tri shtresa frontale, t prparme, t mesme dhe t pasme. Nga
baza e piramidave veshkore, e cila sht e kthyer kah siprfaqja e veshks, shtrihen kah
jasht zgjatimet puprritore numri i t cilave sht pr seciln piramid 200-300. Kto
zgjatime jan n form t rrezeve (radii medullares) dhe i formojn piramidat e Ferreinit ose pjesn rrezore t lobulit kortikal (pars radiata lobuli corticalis). Majet e piramidave
t Malpigit prominojn n gjiun veshkor (sinus renalis) duke formuar ngitje puprritore
(papillae renales) t cilat jan t ngrthyera nga bazat e kupave renale. Substanca
periferike, lvorja e veshks (cortex renalis) futet ndrmjet piramidave t Malpigut dhe
formon shtyllat veshkore t Bertinit (columnae renales-Bertini). Pjest e lvores s
veshks t cilat gjenden ndrmjet zgjatimeve papilare e formojn labirintin veshor
(labyrinthus renalis).
Piramidat e Malpigut s bashku me pjesn fqinje t lvores veshkore i paraqesin
vrigujt veshkor (lobi renales), t cilt te njeriu nuk jan si te vertebratt tjer, t ndar dhe
t mbshtjellur nga indi lidhor. Nga baza e vrigullit vazhdojn 200-300 vrigulltha
veshkor, npr pjesn midisore t lakuar (pars convoluta) t t cilve kalon a.
interlobularis dega fundore e a. renalis. Pjesa midisore sht e rrethuar nga zgjatimet

152
puprritore t piramidave (pars radiata) t cilat m hert jan shenuar si piramidat e
Ferrein-it.
Ndrtimi i veshks
Veshka sht nj gjndr e ndrlikuar tubuloze, njsin anatomike dhe funksionale
t cils e paraqet nefroni (nephron). Nefroni, numri i prgjithshm i t cilve n t dy
veshkat sht rreth 2-3 milion, n realitet sht gypth gjndror, i cili n pjesn fillestare
t tij sht i zgjeruar dhe e formon trupthin veshkor (corpusculum renalis-Malpighii).
Trupthi veshkor prbhet nga lmshi (glomerulus) i kapilarve arterial, i cili futet n
kapsoln epiteliale dy fletsore (capsula glomeruli-Browmani). Kapilart e lmshit, t
cilt fare nuk anastomozohen ndrmjet veti, jan t futur ndrmjet dy enve arteriale:
ens prurse (vas afferens) dhe asaj nxjerrse (vas efferens). Kapsola dy fletsore
epiteliale vazhdon me pjesn tjetr t nefronit, me kanalin veshkor (tubulus renalis). N
knalin veshkor dallohen dy pjes t prdredhura, fillestare dhe prfundimtare (portio
contorta-convoluta I et II) ndrmjet t cilave sht i vendosur laku veshkor (ansa
nephrica-Henle) me gjatsi t ndryshme varsisht nga arkitektonika e veshks.
Kapsola e Bawman-it prbhet nga epiteli luspor. Qelizat epiteliale t flets s
brendshme t saj mbshteten n endotelin e kapilarve t glomerulit (apicitet) dhe futen
n dritaret ndrmjet kapilarve (endocitet). Endoteli i kapilarve prbhet nga qelizat
epiteloide t qelizave t muskulaturs s lmuar t cilat n kondita t caktuara me
kontraksionin e tyre e mbyllin glomerulin dhe e largojn nga qarkullimi i gjakut. Npr
fletn e brendshme t kapsols s Bowwman-it nga kapilart e glomerulit filtrohet urina
primare, e cila sht e pasur shum me uj, n realitet nga tretsirat ujore t prbrsve t
serumit t gjakut. Sasia ditore e urins primare sht rreth 100-150 litra. Urina primare
gjat kalimit npr kanalthin veshkor prpunohet n urinn definitive e cila sht rreth
1.5 litra pr 24 or. N pjesn e par t prdredhur t kanalthit veshkor dhe n pjesn
fillestare t anss nefrike t Henleut t cilat jan t mbshtjellura nga epiteli kubik dhe
paraqesin pjesn kryesore t kanalthit veshkor (pars principalis) bhet resorbimi i lngut
t teprt dhe sekretimi i prbrsve t caktuar t urins. Pjesa m e madhe e anss s
nefrike t Henleut, e cila paraqet vetm pjesn prcjellse t implantuar t kanalthit
veshkor sht e mbshtjellur nga epiteli i ult luspor. Pjesa prfundimtare e trashur e
anss nefrike t Henleut dhe pjesa prfundimtare e prdredhur e kanalthit veshkor jan t
mbshtjellura nga epiteli kubik dhe paraqet pjesn preterminale t nefronit e cila bn
resorbimin e lngut t teprt nga urina.
Disa kanalthe veshkore bashkohen nprmjet gypthave prmbledhs (tubuli
colligentes) dhe vazhdojn me kanalin puprritor (ductus papillaris). Gypthat prbledhs,
kanali puprritor dhe pjest e ansave t Henleut bjn pjes n prbrje t palcs veshkore,
kurse pjest tjera t nefronit bjn pjes n prbrje t lvores s veshks. Kanali papilar
hapet n njren nga vrimat e fushs s vrimosur (area cribrosa) e cila gjendet n majen e
piramids s Malpigh-ut.
Ent e gjakut
Ent e gjakut t veshks kryesisht jan en funksionale dhe pr kt jan shum t
mdha n raport me organin. Arteria e veshks (a. renalis) pasi t ndahet nga aorta
abdominale n nivel t rruazs s dyt belore, shtrihet horizontalisht nga jasht kah dera
e veshks (hilus renalis), npr t ciln futet n veshk prpara kupacit veshkor, prve
njrs deg t saj m t vogl e cila shkon prapa kupacit veshkor (a. retropyelica). N
gjiun e veshks arteria ndahet n deg ndrvrigullore (aa. interlobares) t cilat jan

153
terminale,nuk anastomozohen ndrveti. Degt ndrvrigullore shtrihen prgjat
piramidave t Malpigh-ut, deri te baza e tyre, ku lakojn dhe vazhdojn si arterie harkore
(aa. arcuatae) nga t cilat ndahen arteriet ndrvrigulthore (aa. interlobulares). Nga
arteria interlobulare ndahet ena prurse (vas afferens) e lmshit veshkor (glomerulus) e
cila nprmjet grshetimit kapilar t rrjets s uditshme rete mirabile vazhdon me
enn nxjerrse (vas efferens). Vas efferens prfundon me kapilart e vet prreth kanalthit
veshkor. Kjo en prmban gjak jashtzakonisht t koncentruar dhe pr kt resorpcioni
i lngut nga urina primare npr epitelin e kanalthit veshkor sht i lehtsuar. Nga arteria
interlobulare ndahen degt nutritive nga t cilat disa shkojn kah kapsola e veshks (rr.
capsulares) ndrsa t tjerat, arteriolae rectae, zbresin kah maja e piramids s Malpighut.
Vena veshkore (v. renalis) fillon me degt n form t yllit (venulae stellatae) nga
shtresa siprfaqsore e lvores s veshks, nga gshetimi kapilar i kanalthit veshkor
(tubulus renalis) dhe nga kapilart e arteriolave vrteta (venulae rectae). Degt e saj i
formojn s pari venat interlobulare (vv. interlobulares) t cilat vazhdojn me venat
harkore dhe venat interlobare.
Kupaci veshkor (pelvis renalis)
N murin e gjiut veshkor (sinus renalis) prominojn majet e piramidave t
Malpigh-ut, puprrit veshkore (papillae renales) dhe futen n kupat veshkore (calices
renales) t cilat jan n form t hinkave. Vrimat e kupave veshkore jan t ngjitura
prgjat bazs s puprrive veshkore, ndrsa majet e tyre bashkohen dhe formojn
zgjerimin ampular, kupacin veshkor (pelvis renalis). Kupaci veshkor del nga gjiu veshkor
me skajin e vet t ngusht, lakon teposht dhe pa kufi t qart vazhdon me
ujhollrrjedhsin (ureter).
Kupat veshkore ndahen n kupat veshkore t vogla (calices renales minores) dhe
kupat veshkore t mdha (calices renales majores). Kupat e vogla shum shpesh
paraprakisht bashkohen ndrmjet veti dhe i formojn kupat e mdha (calices renales
majores) dhe kupaci veshkor n vend q ta ket formn ampulare e ka formn dentritike t
tipit t degzuar.
Kupaci veshkor sht i shtypur nga prpara prapa, i prshkruhen dy faqe, e
prparme dhe e pasme dhe dy buz, e siprme dhe e poshtme. Faqen e prparme t tij e
mbulojn ent e gjakut t veshks. Faqja e pasme e tij sht e lir dhe quhet faqe
kirurgjike sepse prshkohet vetm nga nj deg e vogl e arteries dhe vens veshkore
t cilat gjenden prapa pjess intrasinusale t kupacit veshkor. Projektimi i kupacit
veshkor n murin e prparm t abdomenit i prgjigjet piks topografike t Bazy-eut e
cila gjendet rreth 6 cm n vijn horizontale lateralisht nga krthiza.
Mukoza e kupave veshkore dhe kupacit veshkor sht e mbuluar nga epiteli
shumshtresor i shesht i tipit tranzitor, i cili te bazat e puprrive veshkore vazhdon me
epitelin njshtresor kubik. N shtresen fibroze t mukozs gjenden gjndra t rralla
jargore dhe shtresa e qelizave t muskulit t lmuar n form t grshetimit t cilat jan t
rrethuara me fije elastike. Shtresa muskulo elastike e mukozs prreth bazave t puprrive
veshkore formon unaza t cilat e fiksojn vrimn hyrse t kupave veshkore.
Ujhollrrjedhsi (ureter)
Ujhollrrjedhsi sht nj kanal muskulomukozal me gjatsi rreth 30 cm i cili e
prcjell urinn nga kupaci veshkor deri te fshika ujhollsore (vesica urinaria). Ureteri
zbret teposht prgjat faqes s prparme t m. psoas major, n hapsirn retroperitoneale

154
t zgavrs abdominale. N komblikun e vogl futet npr vijn kufizuese (linea
terminalis) ku s pari shkon prgjat murit ansor t komblikut dhe pastaj lakon
medialisht dhe prpara duke prfunduar n fundin e fshiks urinare. Lumeni i tij sht m
i vogl kur kalon npr murin e fshiks urinare. N kt vend m s gjati mbetet guri
veshkor gjat zbritjes s tij npr ureter pr t dal jasht. Prve ktij ngushtimi ureteri
i ka edhe dy ngushtime tjera, njri gjendet n fillim t tij dhe tjetri n nivel t vijs
prkufizuese.
N kufirin ndrmjet pjess barkore dhe komblikore t rrugs s vet
ujhollrrjedhsi formon lakesn (flexura marginalis), konkave nga prapa dhe nga ana e
djatht e kryqzon pjesn fillestare t arteries apokore t jashtme (a. iliaca externa)
kurse nga ana e majt e kryqzon pjesn prfundimtare t arteries apokore t
prgjithshme (a. iliaca communis). N nivel t ksaj lakese ureteri sht m s afrmi
murit t prparm t abdomenit dhe m i prshtatshm pr palpim gjat ekzaminimit.
Vendi i projektimit t tij n murin e prparm t abdomenit i prgjigjet piks topografike
t Halle-ut e cila gjendet n vijen bispinale n vendin e takimit t nj t trets s jashtme
dhe asaj t mesme t saj.
Pjesn abdominale t ureterit (pars abdominalis) e kryqzojn nga prpara ent
spermatike t brendshme ndrsa nga prapa n. genitofemoralis i cili zbret teposht dhe
jasht kah organet gjinore. Nprmjet ktij nervi, n rastet kur guri veshkor zbret npr
ureter, prcillen dhmbjet kah organet gjinore t jashtme.
Pjesa komblikore e ureterit, duke u kthyer kah brenda dhe prpara, te meshkujt e
kryqzon ann e pasme t farnxjerrsit (ductus deferens), kurse te femrat ai kalon s pari
npr buzn e poshtme t lidhses s gjer t mitrs (lig. latum uteri) dhe pastaj mbi
kulmin lateral t vagins. N lidhsen e gjer t mitrs ureteri sht n marrdhnie t
ngusht me arterien mitrore (a. uterina) e cila e kryqzon faqen e prparme t tij rreth 2
cm lateralisht nga ngushtica e mitrs (isthmus uteri) dhe shkon pastaj nga lart prgjat
buzs ansore t mitrs. Pr kt raport t ngusht duhet patur kujdes gjat largimit t
mitrs me an t operacionit (hysterectomia) q t mos lndohet ureteri.
Ureteri me an t mbshtjellsit lidhor t tij sht i ngjitur pr murin e pasm t
abdomenit. Mukoza e tij sht e mbuluar nga epiteli shum shtresor i tipit tranzitor.
Mukoza formon pal gjatsore, t cilat mundsojn mbylljen e plot t lumenit t ureterit
n kohn kur npr te nuk kalon urina. Mbshtjellsi muskulor prbhet nga fijet e
muskulaturs s lmuar t cilat jan t grupuara dhe formojn tufat spirale me drejtim
tredimenzional. Lvizjet peristaltike t tij e hedhin urinn n fshikn e urins n mnyr
ritmike dhe n intervale.
Lvizjet peristaltike t ureterit ndrpriten kur fshika e urins sht e mbushur plot.
Kto lvizje jan t sforcuara dhe t prcjellura me dhmbje kur npr ureter kalon guri
veshkor. Nqoftse guri ka zbrit n pjesn komblikore ather pjesa abdominale bn
lvizje gjarprore. Gjat shtatznsis uretert zgjerohen kryesisht pr shkak t
hyperemis kolaterale, e cila sht e shkaktuar me rrug humorale, me hormone.
Fshika ujhollsore (vesica urinaria)
Fshika e urins sht nj rezervoar muskulo mukozal me kapacitet rreth 350 ml, n
t ciln mblidhet urina n intervalin ndrmjet dy zbrazjeve t saj. Fshika e urins gjendet
n pjesn e prparme t zgavrs s komblikut, menjher prapa ngjitjes mbivehtore
(symphisis pubica), buzn e siprme t s cils e kalon vetm kur sht e mbushur.
Fshika urinare e plot e ka formn e dardhs, me maj t kthyer nga lart, kah krthiza.

155
Maja e saj (apex vesicae urinariae) vazhdon me lidhsen midisore krthizore (lig.
umbilicale medianum) e cila paraqet mbeturinn e urachus-it, pjess intraembrionale t
alantois-it. Baza e fshiks urinare sht e drejtuar teposht dhe prapa dhe te meshkujt
sht e ndar nga dyshemeja e zgavrs s komblikut me prostatn, fshikzat e fars
(vesiculae seminales) dhe me pjest prfundimtare t ductus deferens. Te femrat sht e
prfaorcuar me an t indit lidhor prgjat murit t prparm t kllyfit (vagina) dhe
prgjat faqes s prparme t qafs s mitrs.
Sipas Goerttler-it te shatzansia fshika urinare ndahet nga faqja e prparme e qafs
s mitrs dhe vendoset prpara. Gjat kohs s lindjes ajo shkon lateralisht nga vija
midisore, m s shpeshti djathtas.
Muri i prparm i fshiks urinare sht i ndar nga faqja e pasme e ngjitjes
mbivehtore me an t hapsirs retropubike t Retzius-it (spatium retropubicum-Retzii)
n t ciln gjendet indi lidhor i shkrift. Ky ind lidhor i mundson fshiks urinare t
rrshqas nga lart gjat mbushjes s saj, t del mbi simfiz dhe duke u futur nn
peritoneum, vjen n pozit t volitshme pr ndrhyrjen ekstraperitoneale npr prerjen
midisore suparapubike n murin e prparm t abdomenit (sectio alta). Muri i pasm i
fshiks urinare sht i mbuluar nga peritoneumi, i cili te meshkujt lshohet deri te hyrja e
ureterit dhe fundit t fshikzs s fars (vesicula seminalis), pastaj kalon n faqen e
prparme t zorrs s drejt (rectum) duke formuar xhepin peritoneal (excavatio
rectovesicalis).Te femrat, ndrmjet fshiks s urins dhe zorrs s drejt gjendet mitra, e
cila e ngrit peritoneumin nga lart dhe i formon dy xhepa peritoneal, xhepin e prparm
(excavatio vesicouterina) dhe xhepin e pasm (excavatio rectouterina).Te fshika urinare
e zbrazt n murin e pasm t saj formohet pala gjersore peritoneale rezerv (plica
transversa).
Ndrtimi
Mukoza e fshiks urinare t zbrazt sht e rrudhur prve n fundin e saj ku
ekziston nj fush e lmuar trekndshe, trekndshi i fshiks urinare (trigonum vesicaeLieulaudi). Ky trekndsh prpara vazhdon me t ngriturn (uvula vesicae) e cila arrin
deri te vrima e brendshme e uretrs (ostium urethrae internum). Nn t ngriturn e
fshiks urinare (uvula vesicae) te meshkujt gjendet lobi i mesm i prostats, i cili e ngrit
uvuln m tepr gjat hipertrofis s tij. N kndet e pasme t trekndshit fshikor
gjenden vrimat e ureterve t cilat i bashkon pala gjersore muskulo-mukozale (plica
interureterica), prapa s cils gjendet gropa , pjesa m e ult e fshiks urinare, ku te
pleqt mbetet gjithmon nj sasi e urins gjat zbrazjes se fshiks urinare. Mukoza sht
e mbuluar nga epiteli shumshtresor i tipit tranzitor. Palt e saj, t cilat gjat zbrazjes s
fshiks bhen sa m t mdha, mundsojn shtytjen e plot t urins.
Mbshtjellsi muskulor (tunica muscularis) sht i zhvilluar mir dhe prbhet nga
qelizat muskulore t lmuara t cilat grumbullohen dhe formojn tufat spirale me drejtim
tredimensional. Me kontraksionin e tij ai e zbraz fshikn urinare dhe nga klinicistt e
merr emrin m. detrusor urinae. Tufat spirale m t poshtme e rrethojn vrimn e uretrs
dhe e formojn sfinkterin e fshiks urinare (m. sphincter vesicae) i cili vazhdon teposht
dhe e rrethon pjesn fillestare t ujhollnxjerrsit (urethra). Prve ktij muskuli t
lmuar rrethor (sphincter) uretra, gjat kalimit npr diafragmn urogjenitale, fiton edhe
muskulin rrethor t strijuar (m. sphincter urethrae) kontraksioni i t cilit sht nn
vullnetin e njeriut. Ky muskul sfinkter te grat prshkak t lindjes s zgjatur mund t

156
dmtohet, n kto raste paraqitet fenomeni i mos mbajtjes s urins (incontinentio
urinae).
Mbshtjellsin muskulor t fshiks s urins e nervzojn fijet nervore simpatetike
dhe parasimpatetike, t cilat vijn nga grshetimi autonom i komblikut (plexus pelvicus s.
hypogastricus inferior). Fijet parasimpatetike shkaktojn kontraksionin e m. detrusor
urinae, relaksimin e m. sphincter vesicae, ndrsa fijet simpatetike kan veprim t kundrt.
Relaksimin e sfinkterit t fshiks urinare dhe hapjen e vrims s brendshme t uretrs e
ndihmojn edhe fijet muskulore, nga t cilat disa shkojn prpara deri te ashti mbivehtor
(m. pubovesicalis) dhe t tjerat shkojn nga prapa npr trekndshin e fshiks urinare
(m. retractor uvulae).
Ujhollnxjerrsi (urethra)
Uretra sht kanali nxjerrs, kanal muskulo mukoz i fshiks urinare. Te meshkujt
ky kanal sherben edhe si rrug spermatike dhe pr te do t bhet fjal n anatomin e
organeve gjinore mashkullore t jashtme.
Ujhollnxjerrsi femror (urethra feminina) sht e gjat 3-5 cm. Fillon nga vrima
e saj e brendshme, te maja e trekndshit t fshiks urinare, zbret prpara vagins n nj
hark me konkavitet t kthyer prpara, kah simfiza pubike. Gjat kalimit npr diafragmn
urogjenitale ujhollnxjerrsin e rrethon muskuli trthorovijor rrethor (m.sphincter
urethrae), kontraksioni i t cilit bhet me vullnetin e njeriut. Hapja e jashtme e uretrs
(ostium urethrae externum) gjendet n pjesn e prparme t parakthins s kllyfit
(vestibulum vaginae) prapa rrnjs s kathicit (clitoris).

Organet gjinore (organa genitalia)

Organet gjinore paraqesin karakteristikat primare seksuale t mashkulllit dhe
femrs. Organet gjinore ndahen n organe gjinore t brendshme dhe t jashtme, n baz
t asaj se a gjenden n komblikun e vogl ose jan t vendosura jasht tij, n pjesn e
prparme t nnvehtes (perineum). N organe gjinore t brendshme bjn pjes edhe
gjndrat seksuale dhe kanalet nxjerrse t tyre, rrugt seksuale t cilat i pranojn qelizat e
fekonduara, i mbajn ato dhe i transferojn ose iu mundsojn vendosjen dhe zhvillimin e
mtejm. Te embrioni paraqiten fillimet e t dy gjinive, por me zhvillimin e mtejm
normalisht mbetet vetm njri nga ato, kurse i dyti mbetet n form t organeve t
rudimentuara. N raste t rralla te i njjti person zhvillohen deri n nj mas t vogl ose
t madhe edhe disa organe t seksit t kundrt q shpjerr deri te paraqitja e t dy gjinive
(hermafroditizmi).
Organet gjinore mashkullore (organa genitalia masculina)
Organet gjinore mashkullore t brendshme (organa genitalia masculina
interna)
N organe gjinore mashkullore t brendshme bjn pjes: herdhe, farori (testis),
mbiherdhja (epididymis), gypi farnxjerrs (ductus deferens), gypi farhedhs (ductus
ejaculatorius). Kanalet farore vazhdojn me uretrn e cila iu takon organeve gjinore
mashkullore t jshtme. Kanaleve t fars dhe uretrs mashkullore i bashkngjiten gjndrat
e mdha si: fshikza e fars (vesicula seminalis), gjndra mbrojtse (prostata) dhe
gjndra qeporoujhollnxjerrse (gl. bulbourethralis), sekreti i t cilave s bashku hyn n
prbrje t lngut spermatik (sperma).

157
Herdhe (testis)
Gjndra seksuale mashkullore, farori ose herdhe, ka formn e trupit ovoid t
shtypur, me pesh rreth 25 g. Gjat zhvillimit t tij farori nga regjioni lumbal zbret n
qeskn e tij (scrotum) duke trhequr me veti litarthin faror (funiculus spermaticus), ent e
gjakut, nervat dhe kanalet nxjerrse. Farori ka ngjyrn e bardh pr shkak t kapsols s
trash fibroze, vemesa bardhoshe (tunica albuginea). N buzn e pasme t testisit kapsola
formon nj trashje n form t pyks (mediastinum testis) nga e cila shtrihen ndarset e
holla fibroze n form t flladitss (septula testis). Ndarset fibroze e ndajn
parenkimn e testisit (parenchyma testis) n vrigulthe (lobuli testis) numri i prgjithshm
i t cilve sht rreth 160-200. Vrigullthi i farorit pmban 3-4 gyptha t fars ndrmjet t
cilve gjendet indi intersticial, qeliza lidhore. Gypthi i prdredhur i fars (tubulus
semineferus contortus) sht mjaft gjarprues dhe i tendosur, me gjatsi 8-10 cm, ndrsa
lumeni i tij sht rreth 0,3-0,5 mm. Gypthat e njrit vrigull bashkohen dhe vazhdojn me
gypthin e drejt (tubulus seminiferus rectus) i cili hyn n trashjen e kapsols s testisit, n
rrjeten e tij gypthore (rete testis). Nga grshetimi kanalikular fillojn kanalthet nxjerrse
t testisit (ductus efferentes testis), t cilt jan rreth 10-12 n numr dhe hapen n pjesn
fillestare t mbiherdhs (epididymis).
Ndrtimi i herdhes (testis)
N prerjen gjersore t gypthit t fars vrehen: membrana bazale rrethore, disa
shtresa t qelizave seksuale n stade t ndryshme t pjekuris s tyre dhe qelizat
mbshtetse t Sertoli-it. Prgjat membrans bazale gjenden qeliza t reja seksuale,
spematogoniet, t cilat shumohen. Duke shkuar kah lumeni i gypthit, vijn s pari qelizat
seksuale t ndarjes s par dhe t dyt, spermatocitet, pasatj qelizat seksuale n pjekje e
sipr, spermatidet. Qelizat seksuale t pjekura gjenden n lumenin e ktyre gypthave.
Qeliza seksuale, spermatozoidi (spermium) sht rreth 70 mikrona, e cila prbhet
nga koka, pjesa e mesme dhe bishti. Koka prbhet nga brthama dhe nj shtres shum
t holl t citoplazms. Pjesa e mesme, prve citoplazms, prmban centriolusin dhe
mitokondrie t cilat jan t grupuara n form t nj spirale. Nga centriolusi shtrihen
fijzat t cilat e ndrtojn boshtin e bishtit. Centriolusi sht aparati kinetik i qelizs
seksuale i cili shkakton lvizje valore t bishtit t saj i cili ia mundson lvizjen
spermatozoidit. Spermatozoidi pr nj or kalon rrugn rreth 3-3,5 cm.
Qelizat mbshtetse, t Sertol-it jan t larta dhe shtrihen ndrmjet qelizave
seksuale nga membrana bazale deri te lumeni i gypthit faror. Prreth pjesve t tyre
apikale grumbullohen qelizat seksuale dhe furnizohen me materie ushqyese para se t
shkojn n kanalet nxjerrse t farorit, ku ndalohen deri te momenti i hedhjes s lngut
spermatik, sperms gjat ejakulimit.
Indi intersticial i vrigulthave t testisit e bn nj t tretn e parenkims s testisit.
Ai prbhet nga indi lidhor i shkrift, n t cilin gjenden ent e gjakut dhe nervat e testisit
si dhe ujdhesat e qelizave t mdha poligonale, t cilat s bashku paraqesin pjesn
endokrine t testisit. Qelizat e pjess endokrine (qelizat e Leidig-ut) tajojn hormonin
androsteron, i cili shkakton paraqitjen dhe zhvillimin e karakteristikave sekondare
seksuale mashkullore, pubertetin (paraqitja e mjekrrs, mutacioni i zrit, paraqitja e
qimeve t turpit, interesimi pr polin e kundrt etj.). qelizat seksuale t gypthave faror
prodhojn gjithashtu hormonin i cili ndikon n hypofiz dhe rregullon prodhimin e
hormoneve gonadotropine dhe hormonin e rritjes.

158
Rrugt spermatike ekstratestikulare
Mbiherdhja (epididymis)
Mbiherdhja sht organ i zgjatur, i cili shtrihet prgjat buzs s pasme dhe polit t
siprm t farorit. Pjesa e saj e prparme e siprme sht e trash dhe quhet koka e
mbiherdhs (caput epididymidis). Koka vazhdon teposht me trupin (corpus eididymidis)
dhe me bishtin (cauda epididymidis) nga i cili fillon gypi farnxjerrs (ductus deferens).
Mbiherdhja prbhet nga nj kanal shum i prdredhur (ductus epididymidis) i cili
ka nj gjatsis rreth 4-5 m. Pjess fillestare t tij i bashkngjiten gypthat nxjerrs t farorit
(ductuli efferentes testis), t cilt gjithashtu jan t prdredhur dhe formojn 10-12
vrigultha t mbiherdhs (lobuli epididymidis). Gjatsia e kanalit t mbiherdhs iu
mundson qelizave seksuale marrdhnie intime me mukozn e tij nga e cila ato marrin
materiet ushqyese.
Gypi farnxjerrs (ductus deferens)
Gypi farnxjerrs (ductus deferens) sht kanal muskulo-mukozal, me gjatsi rreth
50-60 cm. Gypi farnxjerrs fillon nga bishti i mbiherdhs (cauda epididymidis), ngjitet
nga lart, prapa farorit, dhe kalon npr kanalin vehtor n prbrje t litarthit faror. Nga
hapja e brendshme e kanalit vehtor (canalis inguinalis), gypi farnxjerrs shkon kah
brenda dhe posht dhe futet n komblikun e vogl (pelvis minor) ku zbret s pari prgjat
murit ansor t tij, pastaj lakon prpara dhe brenda kah baza e fshiks urinare. Pjesa e tij
prfundimtare, te baza e fshiks urinare, e kryqzon s pari faqen e prparme t ureterit,
pastaj zgjerohet n form t ampuls (ampula ductus deferentis). Zgjrimi ampular i
gypit farnxjerrs dhe kanali nxjerrs i fshikzs s fars (vesicula seminalis) bashkohen
dhe e formojn gypin farhedhs (ductus ejaculatorius).
Ducus deferens sht i trash rreth 3 mm. sht i fort prshkak t mbshtjellsit t
trash muskulor dhe leht preket nn lkur dhe dallohet n litarthin faror n hapjen e
jashtme t kanalit vehtor.
Fshikza e fars (vesicula seminalis)
Fshikza e fars paraqet n ralitet degn ansore t gypit farnxjerrs (ductus
deferens), kanal muskulo-mukozal i prdredhur, n muret e t cilit gjenden zgjerime n
form t qeskave. Fshikza e fars gjendet nn bazn e fshiks urinare, prapa dhe anash
prostats dhe pjess prfundimtare t gypit farnxjerrs. Pjesa e saj e pasme, e zgjeruar
(fundus) sht e kthyer kah zorra e drejt (rectum) dhe e mbuluar nga mesi (peritoneum).
Gypi farhedhs (ductus ejaculatorius)
sht nj kanal muskulomukozal me gjatsi rreth 2 cm i cili e vazhdon gypin
farnxjerrs dhe kanalin nxjerrs t fshikzs s fars. Ky gyp kalon npr prostat dhe
prfundon me vrimn n form t plass n murin e pasm t ujhollnxjerrsit
mashkullor (urethra masculina), n kodrzn farore (collculus seminalis).
Ndrtimi i kanaleve farore
Kanali i mbiherdhs, farnxjerrsit dhe farhedhsit prbhen nga mukoza dhe
mbshtjellsi muskulor. Mukoza sht e mbuluar nga epiteli dyshtresor cilindrik me
cilie. Qelizat e epitelit tajojn materie ushqyese t nevojshme pr mbajtjen e qelizave
seksuale. Mukoza e farnxjerrsit formon pal gjatsore t cilat humben kur lumeni i tij
zgjerohet.
Membrana muskulore e mbiherdhs sht shum e holl, mbshtetet direkt n
membrann bazale t mukozs dhe prbhet nga 5-6 shtresa rrethore. Membrana
muskulore e farnxjerrsit sht e trash dhe prbhet nga tufat spirale me drejtim

159
tredimensional. Me kontraksionin e tyre tufat spirale s pari shkurtohen n drejtim
gjatsor t farnxjerrsit dhe e zgjerojn lumenin e tij, t cilin pastaj me kontraksionin e
mtejm e ngushtojn. N kt mnyr farnxjerrsi vepron si pomp, s pari i thith
spermatozoidet nga farori, pastaj i shtyn fort npr gypin farhedhs dhe
ujhollnxjerrsin gjat ejakulimit
Fshikza e fars ka ndrtim t njjt si farnxjerrsi. Qelizat e epitelit t saj tajojn
lngun jargor t dendur me reakcion alkalin, i cili i aktivizon spermatozoidet dhe i vn
n lvizje.
Litarthi faror (funiculus spermaticus)
N prbrje t litarthit faror hyjn gypi farnxjerrs, ent e gjakut, ent limfatike
dhe nervat. Arteria e herdhes (a. testicularis) dhe arteria e gypit farnxjerrs (a. ductus
deferentis) jan t rrethuara nga venat t cilat formojn grshetimin hardhior (plexus
pampiniformis). Nga grshetimi hardhior formohet vena e brendshme e herdhes (v.
testicularis), nga t cilat vena e majt derdhet n venn veshkore t majt (v. renalis
ministra), kurse e djathta derdhet direkt n venn e zgavrt t poshtme (v. cava inferior).
Zgjerimet varikoze t shpeshta t grshetimit hardhior n ann e majt shpjegohen me
faktin se vena spermatike e majt dedhet n venn renale t majt nn nj knd t drejt i
cili e vshtirson qarkullimin venoz.
Mbshtjellsit e herdhes dhe gypit faror
Duke shkuar nga jasht, gypi faror sht i mbshtjellur s pari nga fasha e
jashtme farore (fascia spermatica externa) si vazhdim i fashs siprfaqsore t barkut.
Nn kt fash gjenden tufat e muskulit vars t gjndrs s fars (m. cremaster), t cilat
lshohen teposht deri te buzt e poshtme t muskulit t pjerrt t brendshm dhe gjersor
t barkut (m. obliquus externus abdominis et m. transversus abdominis). Muskuli vars i
fars me kontraksionin e tij e ngrit testisin gjat ejakulimit pr t lehtsuar kontraksionin
dhe zbrazjen e gypit faror. Nn muskulin vars t fars gjendet fasha e brendshme farore
(fascia spermatica interna) e cila paraqet vazhdimin e fashs gjersore t barkut (fascia
transversalis).
Fasha farore, e jashtme dhe e brendshme, prve gypit faror e mbshtjellin edhe
herdhen (testis). Prve ksaj, testisit i bashkngjitet edhe mbshtjellsi seroz (tunica
vaginalis testis), i cili paraqet mbeturinn e zgjatimit kllyfor t peritoneumit (processus
vaginalis peritonei). Fleta e brendshme e mbshtjellsit seroz (lamina visceralis s.
epiorchium) e mbulon siprfaqen e testisit dhe e bn t lmuar dhe t shklqyer. Kjo flet
vazhdon me fletn e jashtme murore (lamina parietalis s. periorchium) te bashkimi i
herdhes dhe mbiherdhs dhe futet ndrmjet tyre duke formuar nj xhep t vogl. N
hapsirn kapilare ndrmjet dy fletve t mbshtjellsit seroz gjendet normalisht nj sasi
e vogl e lngut jargor. Gjat lndimeve, n kt hapsir mblidhet nj sasi m e madhe
ose e vogl e lngut t kthjellt (hydrocoela).
Gjndra mbojtse (prostata)
sht organ tek muskulo gjndror, i cili shtrihet nn fshikn urinare, ndrmjet
zorrs s drejt dhe ngjitjes mbivehote (symphisis pubica). Prostata ka madhsi dhe form
t gshtenjs me maj t kthyer teposht, kah nnvehtja (perineum). Npr prostat
kalojn dy gypat farnxjerrs dhe nj pjes e ujhollnxjerrsit mashkullor (urethra
masculina). Vrimat hyrse pr uretrn dhe gypat farnxjerrs gjenden n bazn e
prostats.

160
Baza e prostats sht intimisht e ngjitur pr fundin e fshiks urinare, me shtresn
muskulore t saj. Nga muret tjera t lozhs s saj, nga ngjitja mbivehtore, nga zorra e
drejt dhe nga diafragma e komblikut (diaphragma pelvis), ajo sht e ndar me nj
shtres t indit lidhor, n t ciln gjenden grshetimet venoze. Pjesa e prostats e cila
gjendet ndrmjet gypit farnxjerrs dhe uretrs, quhet vrigulli i mesm ose ngushtica e
prostats (lobus medius s. isthmus prostatae). Lobi i mesm shum shpesh rritet n
pleqri (hypertrophia prostatae) bn shtypje n gypin ujhollnxjerrs dhe do her e m
tepr e vshtirson zbrazjen e fshiks urinare.
Ndrtimi i prostats
Prostata sht e mbshtjellur nga kapsola n t ciln gjendet nj numr i madh i
qelizave muskulore t lmuara. Parenkimi i proatats prbhet nga 30-50 gjndra
tubuloalveolare t mbshtjellura nga epiteli njshtresor kubik. Gjndrat hapen me
ndihmn e dy kanaleve t mdha dhe 15 kanaleve t vegjl nxjerrs n murin e pasm t
uretrs anash nga kodrza farore. Indi ndrgjndror prbhet nga qelizat muskulore t
lmuara t cilat me kontraksionin e tyre e zbrazin sekretin e prostats. Sekreti i prostats
e bn pjesn m t madhe t lngut spermatik. Ky sekret ka reakcion alkalin dhe
prmban materien e posame e cila lngut spermatik i jep er karakteristike.
Organet gjinore mashkullore t jashtme (organa genitalia masculina externa)
Organet gjinore mashkullore t jashtme jan: organi gjinor mashkullor (penis),
ujhollnxjerrsi (urethra masculina) dhe qeska (scrotum).
Organi gjinor mashkullor (penis)
sht organ kopulativ, n form cilindrike, n t cilin dallojm: rrnjn (radix
penis), trupin (corpus penis), kokzn (glans penis) dhe dy faqe, t siprme (dorsum
penis) dhe t poshtme (facies inferior s. urethralis). Penisi prbhet nga mbshtjellsit
dhe nga tre trupa erektil, nga t cilt dy jan shpellor (corpora cavernosa penis), kurse
trupi i tret sht sfungjeror (corpus spongiosum penis).
Trupat shpellor fillojn nga buzt e poshtme t eshtrave t komblikut, shtrihen
prpara, bashkohen dhe formojn trupin e penisit (corpus penis). Jan t mbshjellur nga
kapsula fibroze e fort (tunica albuginea) me trashsi rreth 2 mm. N faqen e poshtme t
penisit ndrmjet tyre gjendet trupi sfungjeror i cili prmban uretrn dhe zgjerohet n
skajin e prparm dhe t pasm t tij. Pjesa e pasme e zgjeruar e trupit sfungjeror, rrnja e
tij (bulbus) mbshtetet prgjat faqes s poshtme t diafragms urogjenitale. Pjesa e
prparme e zgjeruar sht n form t kpurdhs dhe e vendosur n skajet e prparme t
trupave shpellor. Mbshtjellsi fibroz i trupit sfungjeror sht m i holl se mbshtjellsi
i trupave shpellor.
Trupat shpellor dhe ai sfungjeror jan t mbshtjellur nga lkura dhe fasha
siprfaqsore dhe e thell (fascia penis superficialis et profunda). Nga faqja dorzale e
fashs, nga rrnja e penisit, fillojn lidhset fibroze, t cilat shkojn detri te buza e
poshtme e ashtit mbivehtor (lig. suspensorium penis) dhe deri te pjesa e poshtme e vijs
s bardh (lig. fundiforme penis). Lkura sht e lmuar dhe e ngjitur pr fashn me an
t indit lidhor t shkrift i cili i mundson rrshqitjen npr bazn e saj. Lkura mbi
kokzn e penisit n qetsi formon duplikaturn, mbshtjellsin e penisit (preputium).
Fleta e brendshme e dyfishimit t penisit sht e prforcuar prgjat buzs s kokzs
(corona glandis) dhe faqen e poshtme, prapa hapjes s jashtme t uretrs e formon
frethin (frenulum preputii). Frethi gjat tendosjes e pengon trheqjen e tepruar t
prepuciumit nga prapa. Epiteli i flets s brendshme, i cili nuk ka shtresn keratinizuese,

161
vazhdon dhe e mbulon kokzn e penisit. Qelizat e shtress s saj siprfaqsore mbushen
nga kokrzat dhjamore dhe shkatrrohen, e bjn yndyrn e penisit (smegma). N rastet
kur prepuciumi nuk mundet t kthehet nga prapa npr kokzn e penisit, sepse vrima e
tij sht e ngusht (phimosis) smegma mblidhet, fillon t shkatrrohet dhe shkakton
inflamacionin.
Ndrtimi
Zgavrat e trupave shpellor, ndrmjet t cilave gjenden ndarset, thurrset e indit
muskulo-elastik, n realitet jan kapilart e zgjeruar t enve funksionale t gjakut t
penisit. Ena funksionale, arteria e thell e penisit
(a. profunda penis), shprndahet
n degza t holla (aa. helicinae) t cilat prfundojn me zgavrat e trupave shpellor. Nga
zgavrat fillojn venat shpellore (vv. cavernosae) t cilat npr ndarse shkojn n
grshetimin venoz t mbshtjellsave fibroz t trupave erektil, prej ktu n venn
shpinore t penisit (v. dorsalis penis). Arteria me t njjtin emr dorzale e penisit (a.
dorsalis penis) sht en e pastrt nutritive, pr dallim nga vena e cila sht en
funksionale dhe nutritive.
Kur nn ndikimin e sistemit nervor autonom relaksohet tonusi i muskujve t lmuar
n ndarset e trupave shpellor, aa. helicinae hapen, gjaku i mbush kavernat dhe vjen
deri te forcimi i organit gjinor mashkullor, deri te ereksioni. Qarkullimi i gjakut sht
njkohsisht i ngadalsuar prshkak t tendosjes s ndarseve dhe kapsolave fibroze, n
t cilat gjenden venat. N rastin e kundrt, kur rritet tonusi i muskujve t lmuar n
ndarset e trupave shpellor, vjen deri te zbrazja e kavernave dhe deri te relaksimi
gradual dhe rnia e organit gjinor mashkullor. Trupi sfungjeror i penisit, sht n realitet
nj grshetim venoz i pasur n indin lidhor t uretrs i cili leht mbushet dhe zbrazet. Pr
kt shkak, trupi sfungjeror nuk mund t formcohet si trupat shpellor.
Ujhollnxjerrsi (urethra masculina)
Uretra fillon nga vrima e saj e brendshme (ostium urethrae internum) e cila gjendet
n kndin e prparm t trekndshit t fshiks urinare dhe shkon s pari npr prostat
dhe diafragmn urogjenitale, pastaj futet n trupin sfungjeror t organit gjinor
mashkullor, kalon npr te dhe hapet n majn e kokzs me vrimn e jashtme t saj
(ostium urethrae externum). N baz t rrugs s saj, uretrs i dallohen tri pjes: pars
prostatica, pars membranacea dhe pars spongiosa. Uretra mashkullore ka nj gjatsi
rreth 16-18 cm. Kalibri i saj nuk sht gjithkund njsoj, por ka tri zgjerime ndrmjet t
cilave gjenden tri ngushtica.
Zgjerimet e uretrs jan: pjesa prostatiike e saj (pars prostatica), pjesa e saj n
rrnjn e trupit sfungjeror (fossa bulbi) dhe gropa lundrake (fossa navicularis) e cila
gjendet prapa hapjes s jashtme. Ngushtica m e madhe e uretrs sht pjesa
membranoze e saj (pars membranacea) e cila sht e gjat rreth 1 cm dhe gjendet n
diafragmn urogjenitale. N aspektin klinik kjo ngushtic e ndan uretrn n dy pjes, t
prparme dhe t pasme. Prreth pjess cipore t uretrs gjendet muskuli rrethor i strijuar
(m. sphincter urethrae) kontraksioni i t cilt sht i rregulluar nga sistemi nervor
somatik.
Pjesa prostatike e uretrs sht e gjat rreth 3-3,5 cm, me konkavitet nga prpara
dhe n murin e pasm t saj gjendet nj ngritje ovale, kodrza farore (colliculus
seminalis) n t ciln hapen t dy gypat farnxjerrs (pori ejaculatorii). Ndrmjet hapjeve
t gypave farnxjerrs gjendet hyrja n kacekun mbrojtsor (utriculus prostaticus),

162
kanalth i vogl i verbr i cili paraqet rudimentin e pjess prfundimtare t kanaleve t
Mller-it, perkatsisht kllyfin dhe mitrn e rudimentar te mashkujt.
Ndrtimi
Mukoza e uretrs ka pal gjatsore, ajo sht e mbuluar nga epiteli shumshtresor
cilindrik, i cili formon krypte t shumta dhe t vogla (lacunae urethrales). N korionin e
saj i cili sht mir i zhvilluar gjenden gjndrat dhe grshetimi venoz i pasur. Grshetimi
venoz sht i orientuar n drejtimin gjatsor t uretrs dhe formon trupin sfungjeror t
organit gjinor mashkullor (corpus spongiosum penis). Gjndrat jan jargore
(gll. urethrales) dhe me sekretin e tyre e lagin siprfaqen e mukozs. Gjndrat m t
mdha jan gjndrat parauretrale (gll. paraurethrales) t cilat gjenden gjat pjess
prfundimtare t uretrs dhe hapen me kanalet e tyre prpara frethit t prepuciumit.
Grshetimi venoz dhe palt mukozale mundsojn mbylljen e plot t lumenit t uretrs
gjat kontraksionit t mbshtjellsit muskular t saj. Mbshtjellsi muskulor i uretrs
sht i holl dhe prbhet nga dy shtresa, t jashtme rrethore dhe t brendshme
gjatsore.
Gjndra qeporoujhollnxjerrse (glandula bulbourethralis)
sht gjndr qifte me madhsi t bizeles e cila gjendet ndrmjet rrnjs s trupit
sfungjeror t penisit dhe muskulit gjersor t thell t nnvehts
(m. transversus
perinei profundus). Kanali nxjerrs i gjndrs shkon prpara, nn zgjerimin qepor t
uretrs (fossa bulbi) dhe hapen n pjesn e prparme t tij. Ajo tajon sekret jargor me
reakcion alkalin i cili e lag uretrn dhe e neutralizon aciditetin e saj direkt para
ejakulacionit.
Qesja (scrotum)
Skrotumi sht qese lkurore e ndar me ndarsen sagjitale (septum scroti) n dy
gjysma, n t cilat jan t vendosura herdhet dhe mbshtjellsit e tyre. Lkura sht m
tepr e pigmentuar, e rrudhosur dhe e pasur me gjndra dhjamore dhe t djerss. Koriumi
i saj sht i mbushur me qeliza t muskulaturs s lmuar dhe quhet tunica dartos e cila
vazhdon edhe kah rrnja e penisit dhe kah nnvehtja. Tunica dartos n mnyr refleksive
mblidhet dhe lshohet duke parandaluar n kt mnyr ngrohjen ose ftohjen e teprt t
testiseve, q ka rndsi pr zhvillimin normal t qelizave seksuale, t cilat n temperatura
t larta shkatrrohen.
Lngu spermatik (sperma)
Sperma prbhet nga qelizat seksuale dhe nga sekreti i mbiherdhs, gypit
farnxjerrs, fshikzave t fars, prostats dhe gjndrave bulbouretrale. Gjat nj
ejakulimi qiten rreth 3,5 ml sperm, n t ciln gjenden 200-300 milion spermatozoide.
Por, n kt numr gjendet gjithmon prqindje e madhe ose e vogl e qelizave seksuale
jo normale me dy koka, pa kok etj. Sa m i madh t jet prqindja e ktyre
spermatozoideve aq m e vogl sht aftsia e sperms pr fekondim. Lngu spermatik
sht alkalin q ka rndsi pr lvizjen e spermatozoideve dhe pr neutralizimin e
aciditetit vaginal. Spermatozoidt t cilt jan t pa lvizshm n herdhe dhe mbiherdhe
fillojn t lvizin vetm ather kur bien n kontakt me lngun alkalin t fshikzave t
fars dhe prostats. Sperma prmban fermentin e posam, hialuronidazn, i cili e tret
tapn jargore t qafs s mitrs dhe materien lidhse ndrmjet qelizave folikulare prreth
qelizs ve dhe ia lehtson spermatozoideve futjen n mitr dhe n qelizn ve.

163
Organet gjinore femrore (organa genitalia feminina)
Organet gjinore femrore ndahen n organe gjinore t brendshme (organa genitalia
feminina interna) dhe t jashtme (organa genitalia feminina externa).
Organet gjinore femrore t brendshme jan: vezorja (ovarium) dhe rrugt e fars,
gypi mitror (tuba uterina), mitra (uterus) dhe kllyfi (vagina).
Gypi mitror, mitra dhe vagina zhvillohen nga kanalet e Mller-it.
Vezorja (ovarium)
sht organ qift, me form dhe madhsi t bajames, e mbshtetur pr murin
ansor t komblikut t vogl, prgjat gropzs peritoneale t saj (fossa ovarica). Kjo
gropz sht e prkufizura nga lart dhe prapa me bifurkacionin e arteries apokore t
prgjithshme (a. iliaca communis), nga prpara me lidhsen e gjer t mitrs (lig. latum
uteri) dhe nga posht me arterien mitrore (a. uterina). Vezorja ka faqen e jashtme dhe t
brendshme, buzn e prparme dhe t pasme dhe dy skaje, t siprm (extremitas tubaria)
dhe t poshtm (extremitas uterina). Siprfaqja e vezores deri n pubertet sht e lmuar
e pastaj nuk sht m e rrafsht, prshkak t paraqitjes s cikatrikseve n vendet ku kan
prlcitur folikulet dhe kan dal qelizat ve.
Vezorja sht e vendosur n mnyr t pjerrt dhe faqja e brendshme e saj sht e
kthyer edhe nga lart. Vezorja sht e fiksuar me an t lidhseve muskulo-elastike dhe i
prcjell lvizjet e mitrs dhe lidhss gjrsore t saj n hapsirn peritoneale t zgavrs
s komblikut. Lidhset e vezores jan; e prparme (mesovarium), e siprme (lig.
suspensorium ovarii) dhe e brendshme (lig. ovarii proprium). Mesovariumi sht
dyfishim peritoneal i cili fillon nga faqja e pasme e lidhses s gjer t mitrs (lig. latum
uteri) dhe shtrihet deri te buza e prparme e vezores (margo mesovaricus), deri te dera e
saj (hilus ovarii) ku kalojn ent e gjakut dhe nervat. Lig. ovarii proprium shtrihet npr
lidhsn e gjer t mitrs nga poli i poshtm i vezores (extremitas uterina) deri te kndi i
mitrs. Lig. suspensorium ovarii, n realitet, sht pal peritoneale, e cila prmban
arterien dhe venn e vezores (a. et v. ovarica) dhe e lidh polin e siprm t saj me buzn
ansore t hapjes s siprme t komblikut t vogl (apertura pelvis minoris superior).
Ndrtimi i vezores
Vezorja sht e mbuluar nga epiteli kubik gjerminativ, i cili te hilusi i vezores
formon kufirin e dukshm ndaj epitelit seroz t mezovariumit n form t vijs s bardh.
Baza lidhore e saj (stroma ovarii), prve qelizave, prmban edhe nj numr t madh t
fijeve kolagjene, retikulare dhe
elastike. Qelizat jasn t tipit embrional
t mdha dhe boshtore. N afrsi t hilusit t vezores ato jan m t mdha, poliedrike,
dhe prmbajn materien kokrrizore, pr t ciln mendohet se sht hormon, analog me
hormonin e qelizave intersticiale t herdhes. Ky hormon te femrat kishte me nxit
paraqitjen e karakteristikave seksuale sekondare. Stroma e vezores n afrsi t hilusit
sht e pasur me en t gjakut. Shtresa siprfaqsore e vezores (cortex ovarii) me trashsi
rreth 1 mm, prmban folikulat e vezores (folliculi ovarii) n stade t ndryshme t
zhvillimit, si dhe mbeturinat e tyre n form t cikatrikseve.
Folikulet primare t vezores (folliculi ovarii primarii) prmbajn nga nj qeliz ve
t rrethuar nga nj shtres e qelizave folikulare, t cilat lindin nga mezenkima e gjndrs
seksuale fillestare dhe kan rol nutritiv. Ato formohen vetm gjat kohs s jets
embrionale. Numri i tyre te t porsalindurit sht rreth 400 000. Nga ky numr gjat jets,
nga puberteti deri n klimakterium, piqen vetm 400 folikule, ndrsa t tjerat
shkatrrohen, sigurisht n luft pr en gjaku, pr ushqim.

164
Gjat pjekjes s folikulit primar psojn ndryshime qeliza ve dhe qelizat folikulare.
Qelizat folikulare zmadhohen, shumohen dhe formojn mbshtjellsin shum shtresor.
S shpejti ndrmjet tyre paraqitet lngu (liquor folliculi) dhe folikulet marrin pamjen e
fluskave, qeseve (folliculi ovarii vesiculosi-Graff) prreth t cilave stroma e vezores
formon membrann lidhore (theca folliculi). Lngu rritet dhe i shtyn qelizat folikulare
kah periferia dhe kah qeliza ve, t cilat fomojn mebrann granuloze t folikulit
(membrana granulosa) dhe kuroren rrezore t qelizs ve (corona radiata). Ato tajojn
hormonin folikulin, i cili ndikon n proliferimin e mukozs s mitrs, n prgaditjen e
shtratit pr qelizn ve. Qeliza ve primare (oogonia), gjat pjekjes pson t njjtat
ndryshime si spermatozoidi. Nga ajo ndahen qelizat m t vogla, polocitet, t cilat
shkatrrohen, sepse prmbajn kryesisht vetm pjest e brthames, gjysmn e
kromozomeve t saj. N kt mnyr qeliza ve lind nga nj oogoni dhe e mban
citoplazmn n trsi s bashku me materiet ushqyese (deutoplazma) e cila sht me
rndsi pr zhvillimin e qelizs ve n momentet e para.
Folikuli vezikuloz i De Graff-it gjat zhvillimit t mtejm t tij rritet, e fryn
siprfaqen e vezores n nj vend dhe arrin diametrin rreth 2 cm. N moment t caktuar
presioni n folikulin vezikuloz rritet pr shkak t hiperemis n mbshtjellsin lidhor t
tij. Ai plcet, e qan siprfaqen e vezores n vendin e holluar, ku ent e gjakut pr shkak
t presionit paraprakisht jan mbyllur. Gjat plcitjes s folikulit (ovulatio) vala e likuorit
e trheq me vete n siptrfaqe t vezores qelizen ve, t ciln e pranon gypi mitror me an
t hinks dhe thekeve t veta.
Plcitja e folikulit vezikuloz dhe dalja e qelizs ve ndodh n intermenstruum, ditn
e 13-16 nga fillimi i menstruacionit. Pas plcitjes s folikulit, qelizat folikulare t
mebrans granuloze rriten dhe gradualisht e mbushin hapsirn e tij. Ato e fomojn trupin
e verdh t vezores, sepse n protoplazmn e tyre paraqitet lipoidi me ngjyr t verdh,
hormoni lutein (lutein). N trupin e verdh futen stroma dhe ent e gjakut nga
mbshtjellsi lidhor i folikulit. Hormoni i tij e nxit fazn sekretuese t mukozs s
mitrs, e zvoglon ndieshrin e muskulaturs s saj dhe ndalon pjekjen e folikuleve t
tjera. N rastet kur qeliza ve nuk sht e fekonduar, trupi i verdh n fund t javs s dyt
shkaktrrohet, n vendin e tij rndom paraqitet cikatriksi, rrall her shndrrohet n trup
cistik (cysta ovarii) i cili te gruaja mund t shkaktoj amenorrhen dhe sterilitetin. N
rastet kur qeliza ve fekondohet, trupi i verdh zhvillohet m tutje (corpus lutem
graviditatis) nn ndikimin e hormonit, t cilin e tajon korioni i fetusit, hormoni prolan.
Pas muajit t katrt t shtatznsis trupi i verdh gradualisht zvoglohet, sepse
funksionin hormonal t tij e merr shtrati i fmiut (placenta). Pas lindjes trupi i verdh
shndrrohet n trupin e bardh t vezores (corpus albicans). Pjekja e folikuleve dhe
plcitja e tyre, formimi i trupit t verdh dhe shkatrrimi i tij, si dhe tajimi i hormoneve
perkatse, folikulins dhe luteins, e gjith kjo s bashku paraqet ciklin avarial. Cikli
ovarial sht i rregulluar nga ana e hormoneve gonadotrope t lobit t prparm t
hipofizs. Cikli ovarial sht n lidhje t ngusht me ndryshimet e rrugve t brendshme
seksuale, veanrisht me ndryshimet n mukozn e mitrs.
Gypi mitror (tuba uterina)
sht kanal muskulo mukozal me gjatsi mesatare rreth 14-16 cm, i cili e pranon
qelizn ve dhe e prcjell ate deri n zgavrn e mitrs. Gypi mitror shtrihet nga kndi i
mitrs horizontalisht dhe jasht npr buzn e siprme t lidhses s gjer t mitrs (lig
latum uteri), duke formuar nj hark i cili e prqafon nga sipr vezoren. Skaji i jashtm i

165
gypit mitror, i cili sht i zgjeruar n form t hinks (infundibulum tubae uterinae) dhe
futet si ksul mbi vezoren, ka zgjatime, theke (fimbriae tubae), t cilat e rrethojn
hapjen e jashtme, adominale t tij (ostium abdominale tubae uterinae). Duke shkuar prej
zgjerimit, hinks, kah hapja e brendshme e tij (ostium uterinum tubae uterinae), gypi
mitror formon s pari zgjerimin ampular (ampula tubae uterinae), pastaj nj ngushtic
(isthmus tubae uterinae) e cila vazhdon me pjesn mitrore (pars uterina tubae).
Ndrtimi
Mukoza e gypit mitror formon pal gjatsore, t cilat jan shum t degzuara
sepse nga ato ndahen palt sekondare dhe ato terciare. Mukoza sht e mbuluar nga
epiteli njshtresor cilindrik. Disa nga qelizat epiteliale prmbajn cilie, kurse t tjerat
jan sekretore, tajojn materie ushqyese pr ushqimin e qelizave seksuale
(spermatozoideve) gjat kohs kur e presin qelizn ve. Ciliet lvizin n drejtim t mitrs,
duke e shtyer sekretin dhe qelizn ve kah mitra. Rrjedha e sekretit kah mitra ndikon
pozitivisht n lvizjen e spermatozoideve, t cilt notojn gjithmon n drejtim t
kundrt. Spermatozoidet n gypin mitror ndalojn disa dit, ndrsa aftsin fekonduese
pr qelizn ve e humbin shpejt, pas 1-2 ditve. Bashkimi i spermatozoidit dhe qelizs ve
bhet n zgjerimin ampular t gypit mitror. Nqoftse nuk vjen deri te fekondimi qeliza
ve shum shpejt shkatrrohet n gypin mitror. Membrana muskulore prbhet nga tufat
muskulore spirale, tredimensionale. sht m pak e zhvilluar n pjesn laterale se sa n
ate mediale t tubs.
Tuba sht e mbshtjellur nga peritoneumi i cili vazhdon teposht me dyfishimin
peritoneal (mesosalpinx), i cili paraqet n realitet, pjesn e siprme t lidhses s gjer t
mitrs. N skajin e jashtm t tubs, n buzt e thekeve t saj, peritoneumi bashkohet me
mukozn. N kt mnyr zgavra peritoneale e femrs, komunikon, nprmjet hapjes
abdominale t tubs dhe rrugve gjinore femrore t brendshme, me ambientin e
jashtm dhe i ekspozohet rrezikut t infeksioneve ascendente.
Hinka dhe theket e tubs lvizin, rrshqasin npr vezore dhe puthiten gjithmon
prgjat siprfaqes s folikulit vezikuloz prpara se ai t plcas. Theka m e gjat
(fimbria ovarica) puthitet prgjat kulmit t folikulit vezikuloz dhe pas plcitjes s
folikulit futet n te. Gjat ovulacionit, qelizn ve e thith tuba uterina me kontraksionin e
hinks s saj. Qeliza ve, m pastaj, n mnyr suptile n intervale shtyhet npr palt e
buta t mukozs s tubs me kontraksionin e membrans muskulore t saj, dhe n
zgavrn e mitrs arrin normalisht pr 5 dit. Nqoftse rruga e saj npr tub sht e
vshtirsuar, mund t ndodh shtatznsia jasht mitrs (graviditas extrauterina). Qeliza
ve z vend n pjesn ampulare ose t ngusht t gypit mitror. Shtatznsia ampulare
rndom prfundon me qitjen e embrionit n zgavrn abdominale dhe shkatrrimin e tij.
N pjesn e ngusht embrioni zhvillohet dhe mund t shkaktoj rupturn e murit t gypit
mitror, plcitjen e enve t gjakut dhe gjakderdhjen e madhe n zgavrn peritoneale.
Mitra (uterus)
Mitra sht organ i zgavrt muskulo mukozal me gjatsi rreth 6-8 cm. Mitra sht e
vendosur ndrmjet zorrs s drejt dhe fshiks s urins. Mitra e ruan dhe e ushqen
embrionin gjat zhvillimit t tij dhe gjat aktit t lindjes e shtyn ate me kontraksionin e
muskulaturs s saj. Mitra ka formn e dardhs me maj t kthyer teposht e cila futet n
skajin e siprm t vagins. Mitra ka dy pjes, trupin dhe qafn ndrmjet t cilave kufirin e
bn hullia horizontale n faqen e prparme t mitrs. Trupi i mitrs (corpus uteri), t cilit
i takojn dy t tretat e siprme t mitrs, sht i shtypur n drejtim sagjital. Gjersia e

166
trupit sht 4-5 cm, kurse gjersia 2-3 cm. Trupi ka faqen e prparme dhe t pasme,
buzn ansore (margo lateralis) dhe t siprme (fundus uteri). Bashkimi i fundit me buzt
ansore paraqesin kndet e mitrs ose brinat e mitrs (cornua uteri) prej t cilve shtrihen
horizontalisht nga jasht gypat mitror. Trupi i mitrs sht i lakuar nga prpara dhe
mbshtetet n fshikn e urins me faqen e prparme (facies vesicalis). Trupi me qafn e
mitrs normalisht bjn nj knd t ngusht t hapur prpara (anteflexio uteri). N faqen
e pasme t tij (facies intestinalis) mbshteten laqet e zorrve t holla (anase
intestinales)t cilat lshohen n komblikun e vogl. Qafa e mitrs (cervix uteri) ka
formn e cilindrit me trashsi 2-3 cm. sht i drejtuar teposht dhe kah prapa dhe me
boshtin gjatsor t kllyfit normalisht e mbyll nj knd t ngusht t hapur nga prpara
(anteversio uteri). Qafa e mitrs sht e rrethuar nga skaji i siprm i kllyft (vagina) dhe i
ndar me te n dy pjes, mbikllyfore (portio supravaginalis) dhe kllyfore (portio
vaginalis). Pjesa vaginale e saj n maj ka nj vrim (ostium uteri) e cila shpjerr n
zgavrn e mitrs.
Vrima e pjess vaginale t qafs s mitrs sht e rrumbullakt te vajzat, kurse te
grat t cilat kan lind fmij vrima ka formn e nj plase horizontale, t prkufizura
nga buza e prparme dhe e pasme (labium anterius et posterius). Te grat t cilat kan
lind, dimensionet e mitrs dhe t zgavrs s saj, jan m t mdha se sa te vajzat t cilat
nuk kan lind. Te vajzat dhe grat t cilat nuk kan lind qafa dhe trupi i mitrs jan me
gjatsi t njjt. Te fmijt qafa e mitrs sht m e gjat se trupi i saj (mitra infantile).
Zgavra e mitrs sht e thell 5-7 cm. Me an t ngushtics s mitrs (isthmus
uteri) ajo sht e ndar gjithashtu n dy pjes. Pjesa e saj e cila gjendet n trupin e mitrs
(cavitas uteri) ka formn e plass trekndshe, nga e cila kah kndet e mitrs deri te
vrimat e gypave mitror shtrihen zgjatimet e holla. Pjesa e saj n nivel t qafs s mitrs
sht n form t kanalit ampular (canalis cervicis). Ngushtica e mitrs (isthmus uteri) ka
formn e kanalit t ngusht me gjatsi rreth 1 cm. Ajo paraqet, n realitet, segmentin e
poshtm t zgavrs s mitrs, goja e brendshme e zgavrs s mitrs, e cila hapet
plotsisht n muajin e tret t shtatznsis.
Pozita dhe lidhset e mitrs
Mitra normalisht n trsi sht e kthyer nga prpara (anteversio uteri) dhe e lakuar
me trup kah qafa (anteflexio uteri), dhe n raport me murin e prparm t komblikut t
vogl fundi i mitrs dhe maja nuk e kalojn asnjher buzn e siprme dhe t poshtme t
ngjitjes mbivehtore (symphisis pubica). N kt pozit, mitra, sht e fiksuar nga lidhset
qifte, lidhsen e gjer t mitrs (lig. latum uteri), lidhsen e rrumbullakt (lig. teres uteri)
dhe me tufat e indit fibroz (retinacula uteri). Prve ksaj, mitrn in situ e mbajn
muskujt e nnvehts dhe kllyfi, t cilt gjat aktit t lindjes shum shpesh lndohen dhe
n kto raste vjen deri te lshimi i mitrs (descensus uteri) ose dalja e saj (prolapsus
uteri) npr plasn urogjenitale t diafragms s komblikut.
Lidhsja e gjer e mitrs (lig. latum uteri) sht dyfishim peritoneal, e tendosur
gjersisht ndrmjet buzve ansore t trupit t mitrs dhe murit ansor t komblikut t
vogl. N buzn e siprme, t lir, ajo prmban gypin mitror nga i cili lshohet teposht
deri te dyshemeja e zgavrs s komblikut. Npr buzn e poshtme t saj kalojn ureteri
dhe ent e gjakut t mitrs (a. ev. uterina), t cilt kryqzohen ndrmjet veti n largsi
prej 2 cm nga ngushtica e mitrs (isthmus uteri). Lidhsja e gjer e mitrs sht e ndar
n dy pjes, nga t cilat pjesa e siprme, e gypit mitror (mesosalpinx) sht m e vogl se
sa pjesa e poshtme, mitrore (mesometrium). Kufirin ndrmjet ktyre dy pjesve e bn

167
dyfishimi peritoneal i vezores (mesovarium), i cili fillon nga fleta e pasme e lidhses s
gjer t mitrs.
Ndrmjet dy fletve peritoneale t lig. latum uteri, n indin lidhor (parametrium),
gjenden mbeturinat kanalikulare t veshks primare dhe sekondare dhe dy lidhse
fibroelastike (lig. teres uteri et lig. ovarii proprium) t cilat paraqesin mbeturinn e
gubernakulum-it t vezores. Mbeturinat e veshks primare-paraveshks (epoophoron)
dhe mbeturinat e veshks sekondare (paraoophoron) gjenden nn gypin mitror, ndrsa
mbeturina e kanalit nxjerrs t tyre (kanali i Gartner-it) lshohet anash nga buzt ansore
t mitrs. Kto mbeturina nga nj her mbushen me lng dhe paraqesin formacione
cystike t parametriumit.
Lidhsja e rrumbullakt e mitrs (lig. teres uteri) fillon nga kndi i mitrs, nn
skajin e brendshm t gypit mitror. Ajo shkon s pari kah jasht prapa flets s prparme
t lig. latum uteri, pastaj lakon prpara kah kanali vehtor (canalis inguinalis), npr t
cilin kalon dhe duke u zgjeruar n form t flladitses prfundon n faqen e thell t
lkurs s buzve t mdha t turpit. Lig. teres uteri prbhet nga tufat firoelastike. Kjo
lidhse ka rol kryesor n mbajtjen e mitrs t lakuer prpara. Gjat kalimit npr lig.
latum uteri, lidhses s rrumbullakt i bashkngjiten tufat muskulore t lmuara, ndrsa
gjat kalimit npr kanalin vehtor i bashkngjiten tufat muskulore t muskulit
trthorovijor (m. cremaster) t cilat ndahen nga muskuli i pjerrt i brendshm dhe
gjersor i barkut (m. obliquus internus abdominis et m. transversus abdominis).
Mbshtetset e mitrs (retinacula uteri) jan tufa t indit fibroz t cilat fillojn nga
qafa e mitrs, zgjerohen n form t rrezeve nga jasht nn peritoneum dhe prfundojn
n muret e komblikut t vogl. Ato parandalojn torzionin dhe strangulacionin e mitrs te
shatznsia (dukuri e cila haset te sisoret). Tufa ansore, e cila kalon nn buzn e
poshtme t lig. latum uteri, sht shum e fort dhe nga gjinekologt shenohet si lidhse e
veant, lidhse kryesore (lig. cardinale). Gjithashtu gjinekologt i shenojn si lidhse t
veanta edhe tufat e pasme (ligg. sacrouterina) t cilat shkojn anash nga zorra e drejt
deri te ashti krbishtor.
Ndrtimi i mitrs
Muri i mitrs prbhet nga shtresa e trash e indit muskular t lmuar
(myometrium) e cila nga jasht sht e mbuluar me peritoneum (perimetrium) ndrsa
nga brenda sht e mbshtjellur nga mukoza (endometrium). Trashsia e shtress
muskulore zvoglohet duka shkuar prej fundit kah qafa e mitrs.
Peritoneumi e mbulon faqen e prparme dhe t pasme t mitrs dhe nga buza
ansore e mitrs vazhdon me dyfishimin, lishsen e gjer t mitrs (lig. latum uteri).
Peritoneumi prpara kalon n fshikn e urins kurse prapa n zorrn e drejt, kshtu i
formon dy xhepa peritoneal, nga t cilt xhepi i pasm (excavatio rectouterina s. cavitas
Douglasi)sht m i thell se xhepi i prparm (excavatio vesicouterina). Fundi i xhepit
t prparm arrin deri te vendi i ngjitjes s trupit dhe qafs s mitrs, ndrsa fundi i
xhepit t pasm fillon n kulmin e pasm t kllyfit dhe arrin deri n 6 cm mbi vrimn e
pasdaljes. Xhepi i pasm peritoneal sht i prkufizuar anash nga pala peritoneale (plica
rectouterina) e cila prmban tufa muskulore t lmuara (m. rectouterinus), ganglionin e
komblikut (ganglion cervikale) dhe lig. sacrouterinum.
Myometriumi paraqet membrann muskulore t mitrs e cila n prerje transversale
prbhet nga tri shtresa, nga t cilat shtresa e mesme sht rrethore dhe m e trash. Tufat
muskulore t shtress s mesme, rrethore n pikpamje t drejtimit dhe marrdhenieve t

168
tyre tregojn karakteristika t veanta, t cilat shpjegojn kinetikn e mitrs gjat aktit t
lindjes. Ato paraqesin vazhdimin e tufave spirale t gypit mitror t djatht dhe t majt,
kryqzohen ndrmjet veti dhe shtresa e mesme e membrans muskulore e mitrs n trsi
merr pamjen e rrjets. Tufat spirale t shtress s mesme, rrjetzore, duke shkuar pjerrt
teposht, njkohsisht futen n thellsi kah zgavra e mitrs (Goerttler). Duke i
faleminderuar ktij drejtimi tredimensional, tufat muskulore me kontraksinonin e tyre n
t njjtn koh e shkurtojn, e ngushtojn dhe e zgjerojn zgavrn e mitrs. Pra, segmenti
i cili kontrahohet shkurtohet n drejtimin gjatsor t mitrs dhe, njkohsisht, n skajin e
siprm t tij ngushtohet, ndrsa n skajin e poshtm zgjerohet. N kt mnyr gjat
lindjes mitra e shtyn frytin dhe n t njjtn koh trhiqet nga lart. Nqoftse fryti, pr
shkak t ndonj pengese, nuk mundet me dal, mitra edhe m shum trhiqet nga lart dhe
pjesa e saj e poshtme thollohet dhe mund t plcas. Shtresat muskulore gjatsore,
siprfaqsore dhe e thell, jan shum t holla dhe shrbejn vetm si prforcim i shtress
s mesme, si ndrlidhse ndrmjet tufave spirale t saj. Shtresa e mesme, rrjetzore, e
mitrs prmban ent e gjakut t saj dhe pr kt nga ana e gjinekologve sht quajtur
edhe si shtresa enore (stratum vasculosum).
Endometriumi paraqet mukozn e mitrs e cila n trupin e saj sht e lmuar,
ndrsa n kanalin e qafs s mitrs ajo formon pal (plicae palmatae). Mukoza sht e
mbuluar nga epiteli njshtresor cilindrik, i cili vende vende prmban cilie. N afrsi t
vrims s zgavrs s mitrs epiteli njshtresor cilindrik vazhdon me epitelin
shumshtresor t shesht i cili e mbulon qafn e mitrs (portio vaginalis). Mukoza e
mitrs nuk prmban nnmukoz, vetm koriumin, n t cilin gjenden gjndrat dhe
qelizat lidhore t tipit embrional (qelizat deciduale) t cilat jan t mdha dhe prmbajn
kokrza t glikogjenit. Gjndrat n nivel t trupit t mitrs jan, n realitet, kthesa tubuare
t epitelit, fundet e t cilave futen n myometrium. N qafn e mitrs gjndrat jan m t
mdha dhe t degzuara, bubulo-alveolare. Ato tajojn mukus, i cili n form t taps e
mbyll kanalin cervikal dhe pengon deprtimin e infeksionit nga vagina.
Mukoza e mitrs n kohn prej pubertetit deri n klimakterium nuk sht asnjher
e qet, por tregon ndryshime t prhershme t cilat jan n lidhje me ciklin ovarial.
Ndryshimet ciklike t mukozs s mitrs zgjasin n trsi 26-30 dit. Ato paraqiten s
pari me proliferim, pastaj me sekretim dhe m n fund me deskvamim t mukozs s
mitrs. N fazn e proliferimt mukoza e mitrs trashet, gjndrat e saj zgjaten dhe
prdridhen. Koriumi i saj i trash ndahet n tri shtresa, bazale, spongioze dhe
siprfaqsore. Shtresa e mesme spongioze prmban pjest e prdredhura t gjndrave t
mitrs. Shtresa siprfaqsore sht kompakte sepse prbhet kryesisht nga qelizat e
mdha deciduale. Fazn sekretore t mukozs s mitrs e karakterizon paraqitja e
kokrzave sekretore, materieve ushqyese, n epitelin e mukozs dhe n gjndrat e saj si
dhe paraqitja e numrit sa m t madh t kokrzave glikogjenike n qelizat deciduale t
shtres kompakte. Mukoza n prgjithsi prgatitet pr pranimin e embrionit, ta vendos
ate dhe ti ofroj ushqim n ditt e para t zhvillimit t tij. N fazn e fundit, t
deskvamimit, shtresa kompakte dhe spongioze e mukozs shkoliten dhe t prziera me
gjak dalin jasht npr vagin (mensis). Shkolitjen e mukozs e mundsojn ent e
gjakut t cilat s pari pr shkak t kontraksionit t muskulaturs s tyre ngushtohen,
pastaj zgjerohen, mbushen tepr me gjak dhe plcasin. Faza e deskvamimit zgjat 3-5
dit, ndrsa dy fazat tjera 12-13 dit. Epiteli i mukozs regjenerohet, prtrihet shpejt me
proliferimin e qelizave nga fundi i gjndrave t mitrs.

169
Kllyfi (vagina)
Kllyfi sht nj gyp muskulo mukozal me gjatsi rreth 10 cm. Vagina shtrihet nga
qafa e mitrs n mnyr t pjerrt prpara dhe posht, kalon npr nnvehte (perineum)
dhe prfundon me vrimn (ostium vaginae) e cila gjendet ndrmjet buzve t vogla t
turpit. Vrima e vagins sht pjesrisht e mbyllur me nj duplikatur t holl lkurore
(hymen) e cila plcet gjat aktit t par seksual. Pas lindjes mbeturinat e himenit formojn
pupprit e tij (carunculae hymenales).
Vagina sht e shtypur dhe lumeni i saj sht n form t nj plase kapilare
ndrmjet murit t prparm dhe t pasm t saj. Pjesa m e ngusht e vagins sht ajo e
cila kalon npr diafragmn e komblikut dhe sht e rrethuar nga fijet muskulare t
muskujve t nnvehts (m. levator ani, m. sphincter urethrae dhe m. bulbospongiosus) t
cilt veprojn edhe si sfinkter t dobt t vagins. Skaji i siprm i gjer i vagins e
rrethon qafn e mitrs (portio vaginalis cervicis) dhe me te formon hullin, kulmin ose
kuben e vagins (fornix vaginae). Kubeja e kllyfit sht e pjerrt dhe prbhet nga
katr pjes. Pjesa e pasme (pars posterior) e kulmit t vagins, prapa qafs s mitrs,
sht m e thell dhe gjat kohabitacionit, ejakulimit shrben si receptor i sperms
(receptaculum seminis). N fornix posterior vaginae fillon fundi i xhepit peritoneal t
Douglas-it (excavatio rectouterina) dhe intervenimi jo profesional te abortusi mund ta
shpoj kt xhep dhe t shkaktoj smundjen e rnd, inflamacionin e peritoneumit
(pelveoperitonitis). Kubeja e kllyfit ka edhe pjest ansore (partes laterales) t cilat jan
n raport me a. terina dhe pjesn m t ckt, pjesn e prparme (pars anterior) e cila
sht n raport me ureterin prfundimtar.
Vagina me organet prreth sht e lidhur me lozhn e saj fashore (paracolpium).
Muri i prparm i saj sht i ngjitur fort me ndarsen fashore (septum
vesicourethrovaginale) me uretrn dhe me bazn e fshiks s urins. Kjo ndarse fashore
e trheq gjithmon fundin e fshiks urinare dhe dhe n te formon xhep (cystocela) n
rastet kur vjen deri te lshimi i murit t prparm t vagins (descensus vaginae). Muri i
pasm i vagins sht i ngjitur dobt pr zorrn e drejt me ndarsen fashore (septum
rectovaginale).
Ndrtimi
Mukoza e vagins n pjesn e siprme sht e lmuar, ndrsa n dy t tretat e
poshtme t vagins formon pal gjersore (rugae vaginales) t cilat prgjat vijs s
mesme t murit t prparm dhe t pasm bashkohen dhe formojn nga nj kresht
gjatsore (columnae rugarum anterius et posterius). Mukoza e vagins sht e mbuluar
nga epiteli shumshtresor i shesht dhe nuk ka gjndra. Sekreti i bardh i vagins, i cili
sht me reakcion acidik, formohet nga shkatrimi i qelizave t shtress siprfaqsore t
epitelit. Indi lidhor i mukozs sht i pasur me fije elastike i cili ngjitet me membrann
muskulare dhe s bashku e formojn sistemin muskulo elastik, i cili i mundson vagins
elasticitet t madh gjat aktit t lindjes. Membrana muskulare sht mjaft e holl dhe
prbhet nga tufat e qelizave muskulare t lmuara t cilat grshetohen ndrmjet veti dhe
shtrihen n mnyr t pjerrt n raport me boshtin gjatsor t vagins. Membrana
muskulare vazhdon pa kufi t qart n muskujt e nnvehtes dhe n shtresn muskulare t
qafs s mitrs.
Organet gjinore femrore t jashtme (organa genitalia feminina externa)
N organet gjinore femrore t jashtme, t cilat n gjinekologji shenohen me nj
emr t prbashkt si vulva, bjn pjes buzt e mdha t turpit (labia majora pudendi),

170
buzt e vogla t turpit (labia minora pudendi), gjndrat dhe organet erektile, kathici
(clitoris) dhe qeporja e parades (bulbus vestibuli). Gjndrat, shumica prej tyre jan t
vogla, vetm nga ato jan t mdha, tajojn mukus i cili e lag parakthinn e vagins
(vestibulum vaginae).
Buzt e mdha t turpit (labia majora pudendi ) jan dy pal lkurore t cilat jan
t ngritura nga indi dhjamor nn lkuror. Buzt e mdha e prkufizojn plasn e turpit
(rima pudendi) dhe ngjiten n mes veti me skajin e prparm dhe t pasm t tyre. Ngjitja
e prparme e tyre vazhdon me ngritjen mbivehtore (mons pubis-Veneris), ngritje
trekndshe me baz t kthyer nga lart, gjendet prpara ngjitjes mbivehtore (symphisis
pubica). Qimet e turpit (pubes) e mbulojn faqen ansore t buzve t mdha dhe tr
ngritjen mbivehtore deri te baza e saj. Te grat t tipit mashkullor qimet vzhdojn nga lart
prgjat vijs s mesme t barkut deri te krthiza, njlloj si te meshkujt.
Buzt e vogla t turpit (labia minora pudendi) jan dy pal lkurore shum m t
holla se buzt e mdha sepse nuk prmbajn ind dhjamor nn lkuror. Ato rndom jan
plotsisht t mbuluara nga buzt e mdha, ngjiten ndrmjet veti me skajin e prparm dhe
t pasm t tyre dhe kshtu e prkufizojn parakthinn e kllyfit (vestibulum vaginae).
Skajet e pasme t tyre i lidh frethi gjersor (frenulum labiorum pudendi) prpara t cilit
gjendet gropa trekndshe (fossa vestibuli vaginae) vendi m i thell i parakthins s
kllyfit. N pjesn e prparme t parakthins, prpara vrims s vagins, gjendet vrima e
jashtme e uretrs (ostium urethrae externum).
Kathici (clitoris), sht organ erektil i femrs, i cili ka analogji me penisin, i
prforcuar prgjat buzs s poshtme t ngjitjes mbivehtore me an t lidhses (lig.
suspensorium clitoridis). Kathici prbhet nga dy trupa shpellor (corpora cavenosa
clitoridis) t cilt jan t mbshtjellur nga fasha (fascia clitoridis). Trupat shpellor me
pjest e pasme t tyre prforcohen prgjat buzve t poshtme t eshtrave t komblikut,
ndrsa prpara bashkohen dhe formojn trupin e kathicit dhe kokzn e tij (corpus et
glans clitoridis). Kokzn e kathicit e rrethojn skajet e prparme t buzve t vogla t
cilat nga faqja e siprme ia formojn mbulesn (preputium clitoridis) ndrsa nga nan e
poshtme ia formojn frethin (frenulum clitoridis).
Qeporja e parakthins (bulbus vestibuli) sht organ erektil qift i femrs, me
form dhe madhsi t kokrrs s ullirit. Qeporja gjendet anash nga parakthina e vagins,
n bazn e gjysms s prparme t buzs s vogl, e prforcuar prgjat faqes s poshtme
t diafragms urogjenitale. Skaji i prparm i saj gradualisht hollohet dhe vazhdon nga
prpara kah kokza e kathicit (glans clitoridis). Qeporja e parakthins, e cila ka
ngjajshmri me trupin sfungjeror t penisit, prbhet gjithashtu nga grshetimi venoz.
Gjndrat e mdha t parakthins (gll. vestibulares majores-Bartholini) kan
form dhe madhsi t kokrrs s fasules, t ngjashme me gjndrat bulbouretrale te
meshkujt, gjenden n nj t tretn e pasme t buzve t vogla t turpit, t prforcuara
prgjat muskulit gjersor t thell t nenvehts (m. transversus perinei profundus).
Kanali i ksaj gjndre sht i kthyer kah brenda, hapet n hullin ndrmjet hymenit dhe
buzs s vogl t turpit. Gjndrat e parakthins tajojn sekret jargor, i cili qitet gjat
orgazms dhe e lag parakthinn e vagins.
Gjndrat e vogla t parakthins s kllyfit (gll. vestibulares minores) jan t
vendosura n mukozn e parakthins s kllyfit, sekretin e tyre jargor e derdhin n
siprfaqe t mukozs s vestibulumit. Ato m tepr grumbullohen afr hapjeve t
kanaleve t gjndrave t mdha dhe anash nga hapja e jashtme e uretrs.

171
Nnvehtja (perineum)
Pjest e buta, muskujt, fashat e tyre dhe lkura, t cilat e mbyllin hapjen e poshtme
t komblikut dhe e ndrtojn dyshemen e zgavrs s saj, s bashku paraqesin nnvehten
(perineum). Muskujt dhe fashat grupohen dhe i formojn dy diafragma, t siprme ose t
komblikut (diaphragma pelvis) dhe t poshtme ose urogjenitale (diaphragma
urogenitale). Prve diafragmave muskulo fashore, n nnvehte gjendet edhe muskuli
rrethor i jashtm i pasdaljes (m. sphincter ani externus) dhe nj grop e madhe (fossa
ischioanalis-ischiorectalis) e mbushur nga indi dhjamor.
Diafragma e komblikut (diaphragma pelvis)
Diafragma e komblikut e mbyll hapjen e poshtme t komblikut t vogl (pelvis
minor), prve plass s ngusht n vijn e mesme, npr t ciln kalon kanali i pasdaljes
dhe prpara tij organet urogjenitale (urethra et vagina). Diafragma e komblikut prbhet
nga dy muskuj qift, muskuli ngrits i pasdaljes (m. levator ani) dhe muskuli bishtor (m.
coccygeus) t cilt jan t mbshtjellur nga faqja e siprme dhe e poshtme e tyre me
fashat (fascia diaphragmatis pelvis superior et inferior). Nga fasha e siprme ndahen dy
fleta viscerale, e djathta dhe e majta, t cilat ngjiten prgjat faqes s jashtme t
organeve t komblikut deri te peritoneumi parietal. Fleta prbrendsore (fascia pelvis
visceralis s. endopelvina) ka formn e ndarss sagjitale e cila shtrihet nga ngjitja
mbivehtore deri te ashti krbishtor.
Muskuli ngrits i pasdaljes (m. levator ani)
Muskuli ngrits i pasdaljes fillon nga faqja e pasme e ashtit mbivehtor dhe nga
harku tetivor (arcus tendineus m. levatoris ani), i cili shtrihet tranverzalisht nga ashti
mbivehtor deri te spina ischiadica dhe paraqet trashje t pjess s siprme t fashs s
muskulit mbylls t brendshm (m. obturatorius internus). Fijet muskulore t cilat
fillojn nga ashti mbivehtor i formojn dy tufa muskulore, m. puborectalis dhe m.
pubococcygeus. Kto dy tufa shtrihen nga prapa, ngjiten prapa zorrs s drejt dhe
prfundojn n lig. anococcygeum e cila e lidh rektumin me majn e ashtit bishtor.
Kontraksioni i ktyre tufave muskulore e trheqin murin e pasm t rektumit dhe e
ngushtojn lumenin e tij n drejtim gjersor, pr dallim nga m. sphincter ani externus, i
cili bn ngushtimin e rektumit n drejtim sagjital. Fijet muskulore t tjera t muskulit
ngrits s pasdaljes formojn tufn e veant t thell (m. iliococcygeus) e cila zbret nga
harku tetivor pjerrt nga brenda dhe prapa dhe prfundon n lidhsen zorrdrejtobishtore
(lig. anococcygeum). Kjo tuf kur kontrahohet e trheq nga prpara ashtin bishtor dhe e
rrit stabilitetin e dyshemes s komblikut.
Muskuli bishtor (m. coccygeus)
Muskuli bishtor fillon nga shpina ndejtsore (spina ischiadica) dhe shtrihet deri te
buza ansore e ashtit bishtor t cilin e trheq nga prpara dhe e rrit stabilitetin e
dyshemes s komblikut.
Diafragma urogjenitale (diaphragma urogenitale)
Paraqet nj pllak trekndshe muskulo fashore, me trashsi rreth 1 cm, e cila sht
e tendosur ndrmjet buzve t poshtme t eshtrave t komblikut. Ajo prmban mjaft ind
lidhor, i cili kondensohet n faqen e siprme dhe t poshtme t saj duke formuar nga nj
fash (fascia diaphragmatis urogenitalis superior et inferior). Kto dy fasha e
prkufizojn hapsirn e thell t nnvehtes (spatium perinei profundum) n t ciln
gjenden dy muskuj (m. transvesus perinei profundus et m. sphincter urethrae) si dhe
gjndrat bulbouretrale mashkullore.

172
Ndrmjet fashs siprfaqsore t nnvehtes (fascia perinei superficialis) dhe fashs
s poshtme t diafragms urogjenitale gjendet hapsira siprfaqsore e nnvehtes
(spatium perinei superficiale). N hapsirn siprfaqsore t nnvehtes gjenden trupat
erektil t organeve gjinore t jashtme dhe tre muskuj qift (m. bulbospongiosus, m.
ischiocavernosus dhe m. transversus perinei superfialis) t cilt prpara jan radhitur n
nj diafragm t veant (diaphragma pudendale). Te femrat n kt hapsir, prve
muskujve dhe trupave erektil gjenden edhe gjndrat e mdha t parakthins s kllyfit
(gll. vestibulares majores).
Muskuli gjersor i thell i nnvehtes (m. transversus perinei profundus) shtrihet
nga gunga ndejtsore (tuber ischiadicum) medialisht kah vija e mesit ku ngjitet me qiftin
e vet dhe e formojn qendrn tetivore t nnvehtes (centrum tendineum perinei). Nn kt
muskul gjenden fijet muskulore t muskulit gjersor siprfaqsor nnvehtor (m.
transversus perinei superficialis) t cilat nuk jan t prhershme n pikpamje t numrit
dhe nga ndonjher mungojn krejtsisht.
Muskuli rrethor, shtrngues i ujhollnxjerrsit (m. sphincter urethrae) sht
pjes e muskulit gjersor t thell t nvehtes nga i cili ndahen fijet harkore, shkoj
prpara dhe e rrethojn uretrn. Te meshkujt fijet muskulore shtrihen nga lart dhe e kapin
majen e prostats, ndrsa te femrat ato e rrethojn vaginn dhe shrbejn si sfinkter i
dobt i saj.
Muskuli ndejtsoroshpellor (m. ischiocavernosus) fillon nga buza e poshtme e
ashtit t komblikut. Duke shkuar prpara ai e rrethon s pari trupin shpellor nga ana e tij e
poshtme dhe ansore, pastaj kalon n faqen e siprme t organit gjinor ose kathicit dhe
bashkohet me qiftin e tij. Ky muskul me kontraksionin e vet e shtyn prpara gjakun n
trupin shpellor dhe te ereksioni e rrit fortsin e organit gjinor mashkullor ose kathticit.
Muskuli qeporosfungjeror (m. bulbospongious) te meshkujt fillon nga qendra
tetivore e nnvehtes dhe, duke shkuar prpara dhe posht, e rrethon rrnjn e trupit
sfungjeror t penisit dhe bashkohet me qiftin e tij prgjat shiritit fibroz midisor. Me
kontraksionin e vet ai e shtyn gjakun prpara n trupin sfungjeror kah kokza e organit
gjinor mashkullor dhe e rrit fortsin e tij. Prve ksaj ky muskul ndihmon gjat
ejakulimit t sperms, e shpejton qitjen e saj. Te femrat, ky muskul, sht i njohur edhe si
m. sphincter cuni, e rrethon parakthinn e vagins n form t sfinkterit oval. Ai e
mbulon qeporn e parakthins (bulbus vestibuli). Kontraksioni tetanik i tij, i cili rrall
ndodh gjat aktit seksual, mund t shkaktoj ngrthimin e organit gjinor mashkullor
(penis captivus).
Muskujt e nnvehts jan t nervozuar nga n. pudendus.
Muskuli shtrngues i jashtm i pasdaljes (m. sphincter ani externus)
Muskuli shtrngues i jashtm i pasdaljes paraqitet me dy gjysma harkore t cilat e
rrethojn vrimn e pasdaljes. Fijet harkore t tij fillojn nga qendra tetivore e nvehtes,
shkojn nga prapa dhe prfundojn n lidhsen zorrdrejtobishtore (lig. anococcygeum).
Nervzohet nga dega ansore e n. pudendus. Kontraksioni i tij e mbyll vrimn e pasdaljes
duke e ngushtuar lumenin e saj n drejtim sagjital.
Muskuli shtrngues i jashtm i pasdaljes, pr dallim nga muskujt tjer
trthorovijor, gjendet normalisht n kontraksion t prhershm, edhe pse ka tonus
variabil. Gjat defekacionit ai lirohet dhe zgjerohet. Zgjerimin e tij e ndihmojn fijet e
shtress muskulore gjatsore t zorrs s drejt dhe muskuli ngrits i pasdaljes t cilat
trhiqen dnrmjet tufave t tij rrethore.

173
Gropa ndejtsoropasdalse (fossa ischioanalis s. ischiorectalis) gjendet ndrmjet
muskulit ngrits t pasdaljes dhe muskulit mbylls t brendshm, i cili mbshtetet
prgjat murit ansor t komblikut t vogl. Fasha e muskulit mbylls te buza e poshtme
e ashtit t komblikut bashkohet me zgjatimin drapror t lidhses krbishtogungore (lig.
sacrotuberale) dhe e formon kanalin e Alcock-ut (canalis pudendalis) npr t cilin
kalojn: a. et. v. pudenda interna dhe n. pudendus. Fossa ischioanalis sht e mbushur me
ind dhjamor npr t cilin kalojn ent e gjakut dhe nervat pr zorrn e drejt. Pjesa e
prparme e saj futet ndrmjet dy diafragmave t nnvehtes, ndrsa pjesa e pasme sht e
hapur kah lkura e nnvehtes.

Angiologjia (systema vasorum)

Aparati i qarkullimit t gjakut, zemra dhe ent e gjakut, formojn nj sistem t
kanaleve cipore plotsisht t mbyllur, npr t cilin n mnyr permanente qarkullon
gjaku, duke kryer transportin e materieve ushqyese dhe produkteve t fundit t
metabolizmit t tyre. Gjaku qarkullon npr kt system duke i faleminderuar
kontraksioneve ritmike t muskulit t zemrs. Gjaku i dorzon indeve oksigjenin dhe
materiet ushqyese kurse nga indet merr dioksidin e karbonit dhe mbeturinat tjera t
metabolizmit t cilat i prcjell deri te organet pr tajim, mushkrit dhe veshkat.
Zemra sht nj organ i zgavrt muskulor. Me an t ndarss gjatsore ajo ndahet
n gjysmn e majt dhe t dajtht, t cilat klinicistt i vlersojn si zemra t veanta,
zemra e majt (arteriale) dhe zemra e djatht (venoze). a Gjysmat prbhet nga dy
zgavra, parabarkushen (atrium) dhe barkushen (ventriculus) t cilat komunikojn
ndrmjet veti me an t vrims parabarkushobarkushore. Nga barkushet dalin arteriet,
ent e gjakut, t cilat e prcjellin gjakun kah periferia. Arteriet duke shkuar kah periferia
degzohen n deg m t vogla dhe nprmjet degve m t imta, arteriolave kalojn n
kapilaret e gjakut t cilt gjenden n inde. Nga kapilart fillojn degt e vogla t venave
t cilat e prcjellin gjakun kah zemra. Nprmjet venave gjaku futet n parabarkushet e
zemrs dhe kshtu e prfundon rrugn e vet rrethore, qarkullimi i gjakut (circulus
sangiunis). N trupin e njeriut ekzistojn dy qarkullime t gjakut, qarkullimi i vogl dhe i
madh. Qarkullimi i vogl i gjakut siguron kmbimin e gazrave n mushkri kurse
qarkullimi i madh siguron kmbimin e materieve n inde.
Qarkullimi i vogl i gjakut (circulus sanguinis minor)
Gjaku venoz nga parabarkusha e djatht kalon n barkushen e djatht. Nga
barkusha e djatht gjaku shkon me trungun arterial mushkror (tr. pulmonalis) dhe aa.
pulmonales deri te kapilart e gjakut t mushkris, ku kryhet kmbimi i gazrave.
Nprmjet murit alveolar dhe atij kapilar gjaku pranon O2 dhe liron CO2 dhe merr ngjyr
t kuqe t elt, gjaku arterial. Gjaku arterial me an t venave mushkrore (vv.
pulmonales) kthehet n parabarkushen e majt.
Qarkullimi i madh i gjakut (circulus sanguinis major)
Gjaku arterial nga parabarkusha e majt kalon n barkushen e majt. Nga barkusha
e majt nprmjet t aorts dhe degve t saj gjaku shkon deri te kapilart indor. Npr
murin e holl t kapilarve bhet kmbimi i materieve ndrmjet gjakut dhe indeve. Gjaku
merr ngjyr t kuqe t mbyllur, venoz, i cili me an t venave kthehet n parabarkushen e
djatht.

174
Ent e gjakut.
Ent e gjakut, arteriet dhe venat, jan kanale cipore cilindrike t cilat degzohen
npr tr trupin, prve n indin krcor dhe pjest e tejdukshme t syrit. Ent e gjakut
formojn dy sisteme, arterial dhe venoz, t cilt i ldhin kapilart e gjakut (vasa capillaria)
si dhe anastomozat arteriovenoze (anastomoses arteriovenosae).
Arteriet
Arteriet rndom marrin rrugn m t shkurt duke u shtrir n vij t drejt pr t
arritur deri te organi i tyre t cilin e vaskularizojn. N kndet ku kryhen lvizjet dhe te
organet t cilat e ndryshojn formn dhe madhsin, arteriet formojn lakesa, pr me iu
shmang tendosjes dhe kputjes. Kalibri i arterieve duke shkuar prej zemrs kah periferia
vjen duke u zvogluar pas ndarjes s degve ansore deri te degzimet m t imta,
arteriolat t cilat kalojn n kapilart e gjakut.
Degt ansore, kolaterale, ndahen nga trungu arterial rndom n nj knd t
ngusht, gjat ksaj trungu arterial e ndrron drejtimin vetm n ato raste kur dega
ansore sht e madhe dhe ate m e madhe se 2/5 e kalibrit t arteries. Ndrmjet degve
ansore rndom ekziston numr i madh ose i vogl i lidhjeve gjrsore, anastomozat.
Anastomozat m tepr zhvillohen prreth nyjtimeve duke formuar grshetime arteriale
(rete arteriosum). Nprmjet anastomozave drejtohet qarkullimi kolateral, kalimi i gjakut
nga njra n degn tjetr arteriale, n rastet kur njra prej tyre sht e shtypur ose e
nbyllur nga trombi (embolus). Degt ansore t cilat nuk anastomozohen ndrmjet veti
ose bashkohen vetm nprmjet arteriolave, quhen arterie terminale. Arteriet terminale
ekzistojn n organet parenkimatoze (zemr, tru, veshk, shpretk zorr, mushkri,
meli). Gjat mbylljes s tyre prshkak se nuk mund t vendoset qarkullimi kolateral,
pjesa perkatse e organit mbetet pa ushqim dhe nekrotizohet, kshtu paraqitet infarkti
(infarctus).
Ndrtimi
Muri i arteries prbhet nga tri cipa, t brendshme, t mesme dhe t jashtme. Cipa
e brendshme (tunica intima) prbhet nga epiteli njshtresor i shesht, nga endoteli i cili
mbshtetet n nj shtres t holl t tufzave elastike (membrana elastica interna). Cipa e
mesme (tunica media) prmban qeliza muskulore t lmuara dhe tufa t fijeve elastike
n raporte t ndryshme. Te arteriet e mdha, afr zemrs, ajo prmban kryesisht tufa
elastike, t cilat kan drejtime spirale dhe t kryqzuara mes veti sipas shtresave (arteriet
e tipit elastik). Ndrmjet tufave elastike gjenden qeliza muskulore t degzuara t cilat
rregullojn tensionin e elasticitetit t cips s mesme. Te arteriet me kalibr t mesm dhe
t vogl rritet prqindja e qelizave muskulore t cilat gjithashtu formojn tufa spirale t
kryqzuara n mes veti sipas shtresave. Tufat muskulore spirale n skajet e tyre
prfundojn me tetiva elastike, t cilat formojn nga nj membran elastike n faqen e
jashtme dhe t brendshme t tunica media (membrana elastica interna et externa). Cipa
e jashtme lidhore (tunica adventitia) prmban tufa t fiejve kolagjene gjatsore, t
kryqzuara mes veti n form t nj rrjete e cila nuk pengon zgjerimin e ens s gjakut,
por i kundrvihet tendosjes s saj gjatsore. Zgjatimet e saj e fiksojn arterien pr
organet prreth. N mbshtjellsin lidhor gjenden ent e gjakut dhe nervat e arteries.
Ent egjakut t murit (vasa vasorum) jan t imta dhe arrijn deri te tunica media
ku takohen me ent e brendshme t imta t gjakut t cilat fillojn nga lumeni i arteries.
Ent e brendshme mungojn te venat dhe pr kt ent e jashtme arrijn deri te tunica
intima. Rreth ens s gjakut nervat formojn grshetimin (reticulum) nga i cili ndahen

175
degt pr nervzimin e qelizave muskulore t lmuara. Ato nuk kan mbshtjells mielin
dhe i takojn sistemit nervor simpatetik. N aspektin fiziologjik nervat ndahen n
vasokonstrikor dhe vasodolatator.
Venat
Venat fillojn me degt e imta, venulat, nga kapilart e gjakut. Duke shkuar kah
zemra, ato pranojn deg ansore dhe bhen gjithnj e m t mdha. Sipas shtrirjes
sistemi venoz e kalon 2-3 hersistemin arterial. Sistemi venoz karakterizohet me numr t
madh t anastomozave t cilat formojn rrjetin (rete venosum) ose grshetim venoz
(plexus venosus).
Venat ndahen n vena siprfaqsore dhe n vena t thella. Venat e thella i prcjellin
arteriet, kurse ato siprfaqsore gjenden n indin dhjamor nnlkuror. Arteret e vogla
gjithmon i prcjellin nga dy vena, t ndrlidhura me anastomoza t shumta gjersore.
Arteriet e mdha dhe arteriet e pjess nndiafragmore t organeve digjestive i prcjellin
nga nj ven.
Ndrtimi
Muri i vens prbhet gjithashtu nga tri shtresa.Tunica intima te venat ascendente
formon duplikatura, kllapa (valvula) t cilat pengojn kthimin e gjakut me ndikimin e
gravitacionit toksor. Valvulat jan rndom qifte t vendosura n lartsi t caktuara. Ato
e ndajn peshn e shtylls s gjakut n segmente. Te pamjaftueshmria e tyre pesha e
shtylls s gjakut (presioni) i cili rritet gjithnj duke shkuar te posht e dmton murin
venoz. Muri i vens bhet i flashkt dhe kshtu paraqiten zgjerimet nyjore (varices).
Tunica media e vens sht dukshm m e holl se te arteriet. Ajo prbhet nga tufat
muskulore rrethore t cilat lejojn rritjen dhe zvoglimin e leht t kalibrit t vens.
Mbshtjellsi i jashtm (tunica adventitia) sht dukshm m i trash se te arteriet.
Prve tufave gjatsore t fijeve kolagjene ai prmban edhe tufa muskulore gjatsore.
Sistemi retikuloendotelial sht sistem i organizuar i qelizave dhe indit lidhor i
cili luan rol n mbrojtjen e organizmit si dhe ta liroj ate nga produktet e fundit t
metabolizmit. Shtrihet n tr trupin. Qelizat e diferencuara t SRE kan pr detyr q n
vend t parandalojn dhe ti shkatrrojn trupat e huaj t dmshm dhe mikroorganizmat.
Nqoftse grupet e caktuara t SRS nuk kan sukses, q vet ta kryejn kt funksion
ather atyre iu ndihmon sistemi limfatik i cili prmban rezervoare t caktuara dhe filtra
n nyjet limfatike dhe gypat nxjerrs t shtrir sistematikisht n trupin e njeriut. Kur edhe
sistemi limfatik nuk mjafton dhe trupat e huaj kalojn npr kta filtra n gjak ose vijn
direkt n gjak, mbrojtjen e mtejme t organizmit e marrin elementet e gjakut. Edhe aty
ekzistojn disa rezervoare si psh. shpretka, mlia dhe palca ashtrore t cilat intenzivisht
zbrthejn substancat e padshiruara dhe t panevojshme si dhe elementet.
Sistemi limfatik
Prgjat sistemit prcjells venoz ekziston edhe sistemi prcjells limfatik. Ent
limfatike dhe hilare e formojn sistemin e kanaleve n t cilat limfa qarkullon gjithmon
n mnyr centripetale. Ent e vogla limfatike n organe bashkohen duke formuar
gjithmon en m t mdha limfatike t cilat m n fund derdhen n enn kryesore
limfatike (ductus thoracicus) dhe n ductus lymphaticus dexter t cilt pastaj derdhen n
qarkullimin venoz (angulus venosus dexter et sinister). N rrugen e qarkullimit limfatik
jan t vendosura nyjet limfatike. Nyjet limfatike jan filtra t cilat ndalojn trupat e huaj
dhe grimcat e pluhurit t cilat futen n organizm (antrakoza, silikoza). Roli i sistemit
limfatik sht transporti i materieve t ndryshme dhe drenazha. Limfa iu sjell indeve

176
materiet ushqyese kurse nga indet n limf kalojn produktet e fundit t metabolizmit. N
disa organe (gjndrat e pshtyms, testiset) limfa sht lng mbrojts nga i cili qelizat
thithin materiet e duhura pr sekrecionin e tyre.
Zemra (cor)
Zemra (cor, cordis) sht oragani kryesor i zgavrt i aparatit t qarkullimit t gjakut
e cila gjendet n mediatinumin e poshtm n pjesn e mesme t tij (mediastinum
medium), e vendosur n qeskn e saj, rrethzemrn, perikardin (pericardium).
Dimensionet
Diametri gjersor i zemrs sht rreth 10 cm, diametri vertikal 6 -7 cm, ndrsa
gjatsia e boshtit t saj sht 12 15 cm.
Pesha e zemrs s zbrazt te personat e rritur sillet prej 250 deri n 300 g, ndrsa
vllimi i zgavrs s saj sht 160 190 ml.
Zemra ka konzistenc t fort n nivel t majs, ndrsa baza e saj sht m e but.
Pozitn e zemrs e mbajn qeska e zemrs dhe lidhset e saj, si dhe ent e mdha t
gjakut t cilat fillojn nga zemra apo prfundojn n te.
Muri i zemrs prbhet nga shtresa e trash muskulore, miokardit (myocardium),
siprfaqja e jashtme e t cilit sht e lmuar dhe e mbuluar nga cipa seroze
(epicardium). Siprfaqen e brendshme t tij e mbshtjell cipa endoteliale, endokardi
(endocardium), nn t ciln tufat muskulore formojn ngritje n form t tranave
(trabecula) dhe n form t shtyllave (m. papillaris).
Endokardi prbhet nga epiteli njshtresor luspor dhe nga shtresa e holl e indit
fibroelastik. N nivel t vrimave atrioventrikulare endokardi formon duplikatura, kllapa,
t cilat jan t prforcuara nga shtresa e holl e indit fibroz. Kllapat, valvulat
parabarkushobarkushore (valva atrioventricularis) lshohet nga vrima atrioventrikulare
n form t hinks. Kto kllapa prbhen nga dy ose tri fletza (cuspis), t cilat gjat
sistols s zemrs mbyllen dhe e pengojn kthimin e gjakut nga barkusha n
parabarkush. N nivel t vrims s trungut pulmonal dhe vrims s aorts takohen
endokardi dhe cipa e brendshme e ens s gjakut dhe i formojn tri kllapa gjysmhnore
(valvulae semilunares). Kllapa gjysmhnore ka formn e erdhs s dallndyshes ose t
xhepit. sht e prforcuar nga shtresa e tufave kolagjene, t cilat n buzn e lir t
kllapave formojn nj trashje (nodulus valvulae semilunaris). Kllapat gjysmhnore
pengojn kthimin e gjakut nga arteriet e mdha n barkushet e zemrs gjat diastols s
zemrs.
Pamja e jashtme e zemrs
Zemra ka formn e piramids trifaqsore t rregullt e vendosur pjerrt n t ciln
dallohet, baza, maja dhe tri faqe, e prparme, e pasme dhe e majt. Baza e zemrs (basis
cordis) sht e kthyer nga prapa, lart dhe djathtas, kah shtylla kurrizore dhe n te gjenden
ent e mdha t gjakut, arteriet dhe venat. Maja e zemrs (apex cordis) sht e kthyer nga
prpara, posht dhe majtas. Boshti i zemrs (axis cordis) sht i drejtuar nga lart dhe
djathtas teposht dhe majtas. Zemra sht e lakuar n nj knd prej 450 kah rrafshi frontal
dhe sagjital, ndrsa me rrafshin horizontal e formon kndin prej 300 600. Ajo prputhet
me boshtin elektrik t zemrs. Prve ksaj zemra prreth boshtit gjatsor t saj sht e
prdredhur n t majt dhe gjysma e djatht e saj sht e kthyer prpara kah ashti
parzmor.
Faqja e prparme (facies sternocostalis) sht e drejtuar kah ashti parzmor dhe
krcat brinjore t majta. Me faqen e pasme (facies diaphragmatica), e cila mbshtetet n

177
diafragm, ajo formon buzn edjatht t zemrs (margo dexter). Faqja e majt e zemrs
(facies pulmonalis) i prgjigjet mushkris s majt. Ajo vazhdon pa kufi t kjart n
faqen e prparme dhe t pasme t zemrs.
N faqet e zemrs shihen hullit t cilt paraqesin kufijt ndrmjet zgavrave t saj.
Nj hulli rrethore, kunorore (sulcus coronarius) paraqet kufirin ndrmjet parabarkusheve
dhe barkusheve, parabarkushet jan t drejtuara kah baza, ndrsat barkushet kah maja e
zemrs. Pjesa e prparme e hullis kunorore sht pjesrisht e mbuluar nga trungu arterial
mushkror. Anash nga trungu arterial mushkror gjenden veshzat e parabarkusheve t
zemrs, veshza e djatht (auricula dextra) dhe e majt (auricula sinistra). Nga hullia
kunorore, kah maja e zemrs, zbresin dy hulli gjatsore, e prparme (sulcus
interventricularis anterior) dhe i pasme (sulcus interventricularis posterior) t cilat
paraqesin kufirin ndrmjet barkusheve t zemrs. Kto dy hulli bashkohen djathtas nga
maja e zemrs, duke formuar gdhendsn (incisura apicis cordis).
Kufirin ndrmjet parabarkusheve t zemrs e paraqet aorta, trungu arterial
mushkror dhe nj hulli gjatsore, e shprehur dobt, n faqen e pasme t bazs s zemrs.
N faqen e pasme t parabarkushes s majt shihen 4 ose 5 vena mushkrore. N pjesn e
siprme dhe t poshtme t parabarkushs s djatht prfundojn venat e zgavrta, e
siprme dhe e poshtme. Venat e zgavrta lidhin pjesn sinusale t parabarkushs s
djatht (sinus venarum cavarum) e cila sht fut n mnyr sekondare n prbrje t
murit t saj. Ai sht i ndar nga pjesa primare e parabarkushs s djatht, prkatsisht
nga veshza, me hullin kufitare, fundore (sulcus terminalis).
Pamja e brendshme e zemrs s djatht
Parabarkusha e djatht (atrium dextrum) ka formn e kubit t regullt, e zgjatur n
drejtim vertikal, n drejtim t venave t zgavrta. Muri i brendshm i saj i prgjigjet
pjess ndrmjet parabarkushore t ndarss s zemrs (septum interatriale). N kt mur
gjendet gropa vezake (fossa ovalis) e prkufizuar nga prpara me buzn e shprehur
(limbus fossae ovalis). Gropa vezake paraqet mbeturinn e vrims ovale t Botall-it,
npr t ciln gjaku te fetusi kalon nga parabarkusha e djatht n ate t majt. N murin e
siprm t atriumit t djatht gjendet vrima e vens s zgavrt t siprme (ostium v. cavae
superioris). N murin e poshtm gjendet vrima e vens s zgavrt t poshtme (ostium v.
cavae inferioris), ndrsa prpara dhe medialisht nga ajo gjendet vrima e sinusit venoz t
zemrs (ostium sinus coronarius). Kto dy vrima prmbajn nga nj kllap t
rudimentuar (valvula v. cavae inferioris et valvula sinus coronarius) t cilat te fetusi e
kan drejtuar gjakun kah vrima vezake e Botall-it. N murin e pasm t atrium dextrum
gjendet nj e ngritur (tuberculum intervenosum-Loweri) e cila fluksin e gjakut nga vena
e zgavrt e siprme dhe e poshtme e kthen kah muri i prparm, kah hapja
parabarkushobarkushore (ostium atrioventriculare dextrum). N murin e jashtm
gjendet hyrja n veshzn e djatht (auricula dextra) dhe kreshta fundore (crista
terminalis) e cila i prgjigjet hullis me t njjtin emr n faqen e jashtme t
parabarkushs s djatht.
Barkusha e djatht (ventriculus dexter) ka formn e piramids trifaqsore, n t
ciln dallohet baza, maja, tri buz dhe tri faqe, e prparme, e pasme dhe e brendshme.
Faqja e brendshme e saj i prgjigjet ndarss ndrbarkushore (septum interventriculare).
N pjesn e mesme t faqeve gjenden muskujt puprritor, i prparm (m. papllaris
anterior), i pasm (m. papillaris posterior) dhe t brendshm (mm. papilares septales).
N bazn e barkushes s djatht gjendet vrima atrioventrikulare (ostium atrioventriculare

178
dextrum), ndrsa prpara dhe mbi te gjendet vrima e trungut arterial mushkror (ostium
trunci pulmonalis).
N vrimn parabarkushobarkushore gjendet kllapa trefletsore (valva
atrioventricularis dextra s. tricuspidalis), e cila ka tri fletza, t prparme (cuspis
anterior), t pasme (cuspis posterior) dhe t brendshme (cuspis septalis). Nga buzt e lira
dhe nga faqet e jashtme t fletzave shtrihen deri te majet e muskujve papilar fijet
tetivore (chordae tendineae). Kllapa trifletsore hapet gjat mbushjes s barkushes s
djatht, ndrsa mbyllet gjat kontrahimit t saj dhe e pengon kthimin e gjakut n
parabarkushn e djatht. Gjat ksaj muskujt papilar tendosin fijet tetivore dhe pengojn
q gjaku ti shtyj fletzat e kllaps n parabarkushen e djatht, duke marr parasysh se
jan shum t holla.
Vrima e trungut arterial mushkror gjendet mbi rrafshin e vrims atriventrikulare t
djatht, n majn e zgjatimit n form t hinks t barkushes s djatht (conus arteriosus
s. infundibulum). Ajo sht e ndar nga vrima atrioventrikulare t djatht me an t nj
kreshte t shprehur (crista supraventricularis). N vrimn e truncus pulmonalis gjendet
kllapa (valva trunci pulmonalis) e cila sht e prbr nga tri fletza gjysmhne (valvula
semilunaris anterior, dextra et sinistra). Fletzat gjysmhne mbyllen dhe pengojn
kthimin e gjakut nga trungu arterial mushkror n barkushen e djatht gjat diastols s
saj.
Zgavra e barkushes s djatht n pikparje funksionale ndahet n pjesn receptive,
e cila e pranon gjakun nga parabarkusha e djatht dhe n pjesn evakuuse, prej t cils
gjaku shkon kah hyrja n trungun arterial mushkror. Pjesa evakuuse e barkushes s
djatht n realitet sht pjesa e saj n form t hinks (conus arteriosus s. infundibulum).
Kufirin ndrmjet ktyre dy pjesve funksionale t barkushes s djatht e bn crista
supraventricularis dhe zgjatimi i saj ngritja gjysmhnore muskulore (trabecula
septomarginalis), e cila zbret nga muri i brendshm i barkushes s djatht pjerrt teposht
dhe prpara deri te baza e m. papillaris anterior.
Pamja e brendshme e zemrs s majt
Parabarkusha e majt (atrium sinistrum) sht m e vogl se parabarkusha e
djatht. Ajo, gjithashtu, sht n form t kubit t rregullt, i cili, pr dallim nga atriumi i
djatht, sht i zgjatur n drejtim gjersor, n drejtim t venave mushkrore. N murin e
saj t pasm gjenden vrimat e venave mushkrore, ndrsa n murin e brendshm gjendet
kllapa e rudimentuar e vrims s Botall-it (valvula foraminis ovalis s. falx septi). N
murin e prparm gjendet vrima parabarkushobarkushore (ostium atrioventriculare
sinistrum). N murin e jashtm t parabarkushs s majt gjendet hyrja n veshzn e
majt (auricula sinistra).
Barkusha e majt (ventriculus sinister)n trsi e bn majn e zemrs. Ajo ka
formn e konit t shtypur, n t cilin dallohet baza, maja, dy buz dhe dy faqe. N pjesn
mesme t buzs s prparme dhe t pasme t saj gjendet nga nj shtyll muskulore (m.
papillaris anterior et posterior) nga majet e t cilve shtrihen fijet tetivore (chordae
tendineae) deri te fletza e prparme dhe e pasme e kllaps atrioventrikulare t majt ose
bicuspidale ose mitrale (valva atrioventricularis sinistra s. mitralis).
Fletza e prparme (cuspis anterior) sht m madhe se fletze e pasme (cuspis
posterior). Fletza e prparme bn ndarjen e dy pjesve funksionale t barkushes s
majt, pjess receptive dhe evakuuse. Pr kt t dy faqet e saj jan t lmuara, sepse fijet
tetivore shtrihen vetm deri te buza e saj e lir.

179
N bazn e barkushes s majt, prpara dhe djathtas nga vrima atrioventrikulare,
gjendet vrima e aorts dhe tri fletza gjysmhnore t saj (valvula semilunaris posterior,
dextra et sinstra).
Ndarsja e zemrs (septum cordis)
Vrima atrioventrikulare e majt sht e vendosur mbi rrafshin e vrims
atrioventrikulare t djatht, n ndarsn e zemrs dallohen tri pjes, pjesa ndrmjet
parabarkusheve (septum inteatriale), ndrbarkushore (septum interventriculare)dhe pjesa
e cila gjendet ndrmjet parabarkushs s djatht dhe barkushss s majt (septum
atrioventriculare).
Ndarsja ndrmet parabarkusheve (septum interatriale) sht e holl sidomos n
nivel t grops ovale (fossa ovalis). Ndarsja ndrbarkushore (septum interventriculare)
n pjesn e siprme t saj sht e holl, cipore (pars membranacea), ndrsa n pjesn
tjetr sht muskulore (pars muscularis) dhe e trash sa edhe muri i barkushes s majt
10-12 mm.
Ndrtimi i zemrs
Indi lidhor i zemrs
Prreth vrimave parabarkushobarkushore dhe atyre arteriale gjenden unazat e indit
lidhor (annuli fibrosi). Ato takohen ndrmjet veti dhe formojn dy trekndsha (trigona
fibrosa), ndrsa jan t lidhur edhe me pjesn cipore t ndarss s zemrs. Kto pjes t
indit lidhor t lidhura ndrmjet veti dhe jo t flashkta bjn skeletin e zemrs dhe
shrbejn pr ngjitjen e tufave t muskulit t zemrs (myocardium).
Unaza e vrims s aorts sht e vendosur n qendr, ndrsa prpara dhe pak
djathtas nga ajo sht unaza e vrims s trungut arterial mushkror. Unazat e vrimave
parabarkushobarkushore, e djathta dhe e majta, gjenden prapa dhe anash nga unaza e
vrims s aorts. Nga buzt e brendshme t ktyre unazave ndahen formacione luspore t
cilat prbjn skeletin e fletzave t kllapave t ktyre vrimave.
Trekndshat fibroz t zemrs
Unaza e vrims s aorts prpara dhe t dy unazat parabarkushobarkushore nga
prapa, takohen ndrmjet veti dhe prkufizojn fushn trekndshe e mbushur me ind
lidhor e cila ndrton trekndshin fibroz t pasm apo t djatht (trigonum fibrosum
dextrum). Ai paraqet qendrn tetivore t zemrs. N faqen e siprme t tij sht e
vendosur nyja parabarkushobarkushore apo AV e sistemit prcjells t zemrs. Nga faqja
e poshtme e ktij trekndshi fillon baza fibroze e pjess cipore t ndarss s zemrs
(tendo infundibuli). Unaza e aorts me buzn e saj t majt dhe buza e prparme e unazs
parabarkushobarkushore t majt, n vendin e takimit, ndrtojn trekndshin m t
vogl t prparm apo t majt fibroz (trigonum fibrosum sinistrum).
Muskuli i zemrs.
Muskuli i zemrs (myocardium) e bn pjesn m t madhe morfologjike dhe
pjesn m t rndsishme funksionale t murit t zemrs.
Faqja e jashtme e muskulit t zemrs sht e mbuluar me fletn prbrendsore t
perikardit seroz (epicardium) ndrsa faqja e brendshme sht e mbshtjellur me
endokardin (endocardium).
Muskuli i zemrs sht i holl n parabarkushe apo n pjesn receptive t zemrs
dhe kjo trashsi sillet 1,5 2 mm. N nivel t barkusheve t cilat bjn pjesn ekspulzive
t zemrs, trashsia e muskulit t zemrs sht dukshm m e madhe. Trashsia e murit
t barkushs s djatht sillet prej 4 8 mm, ndrsa muri i barkushs s majt sht i

180
trash edhe deri n 14 mm. Trashsia e ndarss s zemrs rritet prej bazs kah maja dhe
sillet prej 1 10 mm.
Indin muskular t zemrs e ndrtojn fijet muskulare kryesisht t shkurta. Ato kan
struktur t veant strijimi dhe jan t lidhura ndrmjet veti n form t rrjets. Akcioni i
tyre sht nn kontroll t sistemit nervor autonom dhe sistemit prcjells t zemrs,
jasht ndikimit t vullnetit dhe vetdijes.
Fijet muskulare t myokardit ngjiten n unazat fibroze t zemrs. Tufat muskulare
t cilat ndrtojn murin e parabarkusheve jan t pavarura nga tufat muskulare t mureve
t barkusheve.
Pjesa parabarkushore e muskulit t zemrs ka shtresn e thell dhe at
siprfaqsore. Tufat muskulore t shtress s thell, fijet e veanta t parabarkusheve
(fibrae propriae), marrin pjes n ndrtimin e murit t vetm njrs parabarkush. Kto
tufa muskulore jan harkore apo n form t lidhss dhe shtrihen nga pjesa e prparme
kah ajo e pasme e unazs fibroze parabarkushobarkushore. Tufat rrethore apo unazore t
ksaj shtrese, gjenden prreth vrimave prfundimtare t venave t mdha (vena cava
superior et inferior, vv. pulmonales) dhe n murin e veshzave t prabarkusheve.
Tufat e shtress siprfaqsore apo fijet e prbashkta t parabarkusheve (fibrae
communes) e bjn mbshtjellsin e jashtm jo t plot t t dy parabarkusheve. Pjesa m
e madhe e ktyre fijeve n faqen e prparme ndrton tufn gjersore t t dy
prabarkusheve e cila gjendet direkt mbi hullin kunorore. Pjesa tjetr, m e vogl e fijeve,
fillon nga faqja e prparme dhe shprndahet n form t flladitss kryesisht nga lart dhe
prapa.
Pjesa barkushore e muskulit t zemrs prbhet nga fijet muskulare t grupuara n
dy shtresa: t thell dhe siprfaqsore, si te parabarkushet. Shtresn e thell e bjn fijet e
veanta t barkusheve. Ato jan harkore dhe me gjatsi jo t barabart. Fillojn nga
unazat fibroze t bazs (annuli atrioventriculares) dhe zbresin pjerrt apo n form
spirale, gadi deri te maja e barkushs. Duke zbritur kto fije ndrtojn nj mur t
barkushs, pastaj kthehen nga lart dhe ndrtojn murin e kundrt apo murin fqinj t
barkushs dhe prfundojn n ann e kundrt t unazs fibroze nga e cila kan filluar. N
kt mnyr i ndrtuar muri i barkushes, ka formn e konit t zbrazt n bazn e t cils
sht unaza fibroze, ndrsa maja e t cils sht e hapur. Fijet e barkushs s majt jan
m t gjata dhe m shum n numr se sa fijet e barkushs s djatht. Shtresn
siprfaqsore e bjn fijet e prbashkta t barkusheve t cilat formojn tufn themelore
t prparme dhe t pasme. Tufa e prparme fillon nga pjesa e prparme e skeletit fibroz
dhe ate m shum nga unaza e majt parabarkushobarkushore dhe unaza e aorts. Ajo
zbret pjerrt dhe n t majt kah maja e zgavrs s majt barkushore. Tufa e pasme fillon
nga pjesa e pasme e t dy unazave parabarkushobarkushore dhe shkon kah maja e
barkushs s djatht. Kto tufa t fijeve t prbashkta barkushore n mnyr spirale n
form t numrit tet jan t prdredhura rreth veti. N nivel t majs s zemrs ato
formojn yllin e zemrs apo dredhn e saj (vortex cordis) dhe futen n zgavrn
barkushore npr vrimn e cila gjendet n majn e saj. N zgavrn barkushore kto fije
ndrtojn muskujt puprritor apo s bashku me fijet e veanta t barkusheve ndrtojn
ndarsn ndrbarkushore (septum interventriculare) apo shtrihen n form t flladitss
npr siprfaqen e brendshme t zgavrs s barkushs dhe ngjiten n ann e kundrt t
unazave fibroze nga t cilat kan filluar.

181
Radhitja e tufave t pjess barkushore t muskulit t zemrs mundson gjat
kontrakcionit njkohsisht aksionin e dyfisht: shkurtimin direkt (kontraktimi i fijeve t
thella) dhe torzionin (kontraktimi i tufave spirale siprfaqsore). Kontraktimi i fijeve t
thella shkakton zbrazjen e barkushes ndrsa kontraktimi i fijeve siprfaqsore bn lvizjet
torzike t majs s zemrs. Gjat ksaj maja e zemrs e prek murin e prparm t kafazit
t kraharorit dhe kshtu shakktohet ramja e majs s zemrs e njohur si ictus cordis.
Sistemi konduktiv, prcjells i zemrs (systema conducens cordis)
Kontrakcionet e muskulit t zemrs jan ritmike dhe automatike. Varsisht nga
nevojat fiziologjike t organizmit, nn ndikimin e sitemit nervor autonom ndrrohet
vetm forca e tyre dhe frekuenca.
Muskuli i zemrs sht nj trsi e veant funksionale. Cikli i zemrs n trsi dhe
sinkronizimi i disa fazave t tij, n t cilat kontraksionet e barkusheve t zemrs i
prcjellin kontraksionet e parabarkusheve, sht e rregulluar nga impulset e qendrave t
veanta dhe sistemit prcjells t saj.
Sistemi prcjells i zemrs prbhet nga dy nyje t indit t veant t zemrs t
cilat gjenden n vet murin e saj (nodus sinuatrialis et nodus atrioventricularis) dhe nj
tufe prcjellse parabarkushobarkushore apo tufa e Hisit (fasciculus atrioventricularisHiss).
Nyja sinuatriale (nodus sinuatrialis Keith-Flack, 1907 apo nyja SA) sht nj nyje
nga indi specifik, e cila ka formn e boshtit t shtypur, e vendosur afr hapjes s vens s
zgavrt t siprme (ostium venae cavae superioris) n pjesn e siprme t pasme t
hullis kufizuese t parabrkushs s djatht (sulcus terminalis). Nga kjo nyje fillojn fijet
e veanta t cilat formojn rrugt e specializuara interatriale dhe internodale.
Nyja parabarkushorobarkushore (nodus atrioventricularis Aschoff- Tawara, 1906,
apo nyja AV) gjendet n murin e brendshm t parabarkushs s djatht menjher nn
endokard. Faqja e saj parabarkushore sht e ngritur, ndrsa faqja e kundrt sht leht e
thelluar. Nyja me faqen e thelluar shtrihet n trekndshin fibroz t djatht t skeletit t
zemrs (trigonum fibrosum dextrum). Prpara nyjs AV sht buza ngjitse e kanats s
brendshme apo septale t kllaps trekanatshe (cuspis septalis valvae atrioventricularis
dextrae s. tricuspidalis), ndrsa prapa dhe jasht nga nyja sht hapja e sinusit venoz
koronar (ostium sinus coronarii). Brenda nga nyja sht ndarsja e zemrs dhe ate pjesa
parabarkushorobarkushore e saj (septum atrioventriculare) me faqen e cila i takon murit
t brendshm t parabarkushs s djatht.
Pjesa e siprme e nyjs atrioventrikulare sht n lidhje direkte me fijet
parabarkushore t muskulit t zemrs dhe me nyjn sinuatriale nprmjet t rrugve
internodale. Nga faqja e poshtme e nyjs atrioventrikulare fillon tufa
parabarkushorobarkushore (fasciculus atrioventricularis-Hiss).
Tufa parabarkushorobarkushore (fasciculus atrioventricularis His, 1893, apo tufa
AV). Kjo tuf sht lidhja e vetme anatomike ndrmjet sistemit muskular t
parabarkusheve dhe barkusheve t zemrs e vendosur nn endokard. Krahu i prbashkt
apo trungu (truncus) sht pjesa e par e tufs atrioventrikulare e cila fillon nga faqja e
poshtme e nyjs AV me gjatsi 15 20 mm n form t shiritit t shtypur. Ai shpon
trekndshin fibroz t djatht, zbret prgjat faqes s djatht t pjess cipore t ndarss
ndrbarkushore dhe ate m afr buzs s pasme t saj. Ndarja prfundimtare (bifurcatio)
e tufs gjendet n nivelin e ngjitjes s pjess cipore dhe muskulare t ndarss
ndrbarkushore. Tufa prfundon duke u ndar n degn e djatht dhe t majt (crus

182
dextrum et crus sinistrum) t cilat pastaj nn endokard ndahen n degt endokardiale (rr.
endocardiales).
Ent e gjakut t zemrs
Arteriet e zemrs apo arteriet kunorore (aa. coronariae).
Arteriet e zemrs t quajtura edhe si aretie kunorore e furnizojn me gjak arterial
tr murin e zemrs.
Arteriet kunorore: e majta (a. coronaria sinistra) dhe e djathta (a. coronaria
dextra) jan deg ansore t aorts ngjitse (aorta ascendens). Ato lindin nga pjesa
fillestare e zgjruar e aorts (bulbus aorta) murin e t cils s bashku me kllapn
gjysmhnore t djatht apo t majt (valvula semilunaris dextra / sinistra) e mbyll n
form t xhepit gjiu prkats i aorts (sinus aortae Valsalvae). Arteriet kunorore dhe
degt e tyre gjenden nn fletn e holl viscerale t rrethzemrs (epicardium) n hapsirn
subperikardiale. Aty ato jan t vendosura n hullin kunorore apo n hullit gjatsor t
zemrs, ndrsa jan t zhytura n indin dhjamor t ksaj hapsire (dhjami i zemrs).
Ndonjher ato dalin, dhe mbi to gjenden tufat e vogla apo t mdha t muskulit t
zemrs (urat myokardiale).
Arteria kunorore e majt (a. coronaria sinistra) fillon nga gjiu i majt i aorts dhe
ka diametr deri n 2 mm. Trungu i shkurtr i ksaj arterie (1,5 2 cm) kalon s pari
prapa trungut arterial mushkror, pastaj ndrmjet tij dhe veshzs s majt (auricula
sinistra) dhe arrin n pjesn e majt t hullis kunorore t zemrs (sulcus coronarius).
N kt hulli, nga arteria kunorore e majt s pari ndahet dega e prparme
ndrbarkushore (r. interventricularis anterior), e cila zbret npr hullin e prparme
ndrbarkushore dhe shpesh kalon n faqen e poshtme t zemrs nprmjet gdhendses s
majs s zemrs (incisura apicis cordis). Trungu i arteries kunore t majt vazhdon si
dega gjysmrrethore (r. circuflexus) npr pjesn e majt t hullis kunorore (sulcus
coronarius). Kjo deg tejkalon buzn e majt t zemrs, arrin n faqen e poshtme t saj
dhe deri te fillimi i hullis ndrbarkushore t pasme (sulcus interventricularis posterior)
ku dhe prfundon.
Areteria kunorore e djatht (a. coronaria dextra) fillon nga gjiu i djatht i aorts,
shkon n t djatht dhe prpara, kalon ndrmjet pjess fillestare t trungut arterial
mushkror dhe veshzs s djatht dhe arrin n hullin kunorore (sulcus coronarius).
Pastaj kalon npr tr gjysmn e djatht t ksaj hullie dhe kalon n faqen diafragmatike
t zemrs. N faqen diafragmatike, nga hullia kunorore arteria kunorore e djatht kthen
nn kndin e drejt n hullin e pasme ndrbarkushore (sulcus interventricularis
posterior). Kjo pjes e saj prfundimtare, e cila shtrihet kah maja e zemrs me lakesa t
shumta, quhet dega e pasme ndrbarkushore (r. interventricularis posterior) nga e cila
lindin shum deg pr ndarsn e zemrs (rr. interventriculares septales). Ajo
anastomozohet n afrsi t majs s zemrs me degn e prparme me t njjtin emr e
cila sht deg e arteries kunorore t majt.
Venat e zemrs (venae cordis).
Venat e zemrs ndahen n siprfaqsore dhe t thella.
Venat siprfaqsore t zemrs gjenden nn epikard. Pjesa m e madhe e ktyre
venave bashkohen dhe e formojn gjiun venoz t zemrs (sinus coronarius).
Vena e madhe e zemrs (v. cardiaca magna) sht vena m e gjat e zemrs. Ajo
fillon te maja e zemrs dhe ngjitet lart npr hullin e prparme ndrbarkushore (sulcus
interventricularis anterior), duke e prcjell degn e prparme ndrbarkushore t arteries

183
kunorore t majt ajo futet n hullin kunorore (sulcus coronarius), shkon npr pjesn e
prparme t majt t saj dhe te buza e majt e zemrs pa kufi t qart kalon n sinus
coronarius.
Gjiu kunoror i zemrs (sinus coronarius) sht vazhdim direkt i vens s madhe t
zemrs (v. cardiaca magna) dhe sht en venoze prfundimtare e gadi t gjitha venave
t zemrs. Fillimi i sinus coronarius prafrsisht i prgjigjet buzs s majt t zemrs, n
faqen e poshtme apo diafragmatike t zemrs, me gjatsi rreth 4 cm dhe gjersi 1-1,5 cm.
Gjiu kunoror prfundon me vrimn (ostium sinus coronarii) e cila gjendet n murin e
poshtm t parabarkushs s djatht, menjher n afrsi t hapjes s vens s zgavrt t
poshtme (ostium venae cavae inferioris), n buzn e t cils ekziston kllapa e vogl
(valvula sinus coronarii).
N pjesn fillestare t sinus coronarius derdhen: vena e pasme e barkushs s majt
(v. posterior ventriculi sinistri) e cila ngjitet npr faqen e pasme t barkushs s majt
dhe vena e pjerrt e parabarkushs s majt (v. obliqua atrii sinistri) e cila zbret ndrmjet
veshzs s majt dhe vens mushkrore t majt. N pjesn prfundimtare t tij derdhen
ndonjher: vena e mesme e zemrs (v. cardiaca media) e cila fillon te maja e zemrs dhe
ngjitet lart npr hullin e pasme ndrbarkushore, n hapjen e t cils rndom gjendet
kllapa e vogl, dhe vena e vogl e zemrs (v. cardiaca parva) e cila shkon prgjat buzs
s djatht t zemrs, pastaj npr pjesn e djatht t poshtme t hullis kunorore.
Venat e thellla t zemrs jan venat m t vogla t zemrs (vv. cordis minimae) t
cilat gjenden n trashsin e murit t zemrs, ndrsa derdhen direkt n zgavrat e zemrs.
Nervat e zemrs
Zemrn e nervzon sistemi nervor autonom, simpatetikusi dhe parasimpatetikusi, t
cilt rregullojn punn e sistemit konduktiv t zemrs, perkatsisht shpejtsin e
kontraksionit ritmik. Fijet nervore simpatetike e shpejtojn punn e zemrs (nn.
accelerantes), ndrsa fijet parasimpatetike e ngadalsojn ate (nn. retardantes).
Grshetimin nervor t zemrs (plexus cardiacus), prbhet nga ganglionet, fijet
aferente dhe e ferente. Fijet aferente simpatetike i formojn 3-4 erva (nn. cardiaci) t cilt
ndahen nga ganglionat e pjess qafore t trungut simpatetik (truncus sympatheticus).
Qendrat e tyre gjenden ndrmjet segmenteve torakale 1 dh 4 t palcs kurrizore. Fijet
parasimpatetike i bijn tri deg (rr. cardiaci) t nervit t 10 kafkor, nervit endacak (n.
vagus). Nervat e zemrs dhe degt nervore t zemrs e formojn grshetimin nervor n
faqen e prparme t harkut t aorts t cilit i bashkngjitet ganglioni (ganglion cardiacum
magnum). Nga ganglioni fillojn fijet eferente, amielinike, t cilat i prcjellin arteriet e
zemrs dhe n muskulin e zemrs formojn grshetim. Nga grshetimi, t cilit i
bashkngjiten qelizat ganglionare, ndahen degzat pr qelizat muskulare.
Projektimi i zemrs
N anatomin topografike dhe klinike rndsi t verant kan projeksionet e
zemrs, pjesve t saj dhe disa vrimave t saj, si n murin e prparm ashtu edhe n
murin e pasm t kafazit t kraharorit. Kto projeksione jan individuale dhe dallohen pr
lartsin e nj brinje apo t nj hapsire ndrbrinjore, apo n gjrsi nga 1 1,5 cm. Kto
dallime varen nga gjinia, konstitucioni, mosha, tonusi i diafragms, gjendja e zemrs dhe
organeve fqinje. T dhnat e vrteta, apsolutikisht t sakta, sot i fitojm nprmjet
radiografive me kontrast, tomografive t kompjuterizuara, rezonancs elekromagnetike,
ultrasonografive dhe metodave t ngjajshme diagnostike. Por prap, projeksionet
standarde kan rndsi t konsiderueshme n praktikn mjeksore t prditshme.

184
Projeksionet e zemrs n murin e prparm t kafazit t kraharorit
Diagrami i zemrs apo hija e zemrs sht projeksioni i zemrs n murin e
prparm t kafazit t kraharorit, n form t katrkndshit t rregullt dhe i prgjigjet
hijs s zemrs n ekzaminimin e rndomt radiologjik t kafazit t kraharorit. Kndet e
ktij katrkndshi gjenden lateralisht nga buzt e ansore t ashtit parzmor n hapsirn
e dyt dhe t pest ndrbrinjore. Kndi i majt i poshtm i cili i prgjigjet majs s
zemrs, sht i larguar nga buza ansore e ashtit parzmor 6-7 cm, ndsa kndet tjer pr
1-2 cm. Gjat perkusionit n murin e prparm t kafazit t kraharorit formohet z i
shurdht n nivel t fushs trekndshe (trekndshi i matitetit relativ) i cili e prfshin
diagramin e zemrs dhe vazhdon nga lart, prpara enve t mdha t gjakut t bazs s
zemrs, deri te mesi i mbajtsit t ashtit parzmor (incisura jugularis). N kt trekndsh
gjendet katrkndshi i matitetit absolut i cili i prgjigjet pjess s zbuluar t zemrs,
ndrmjet mushkris s djatht dhe t majt. Ky katrkndsh prkufizohet me krcn e
brinjs s IV dhe t VI t majt, me buzn e majt t trupit t ashtit parzmor dhe me vijn
e majt parasternale.
Projeksioni i vrimave t zemrs
Vrimat e mdha t zemrs, prshkak t pozits s tyre dhe lakess s boshtit t tyre,
projektohen n gjysmn e majt t diagramit t zemrs, prve vrims s djatht
parabarkushorobarkushore.
Projeksioni i vrims s arteries mushkrore (ostium trunci pulmonalis) gjendet n
nivel t buzs s siprme t krcs brinjore t tret t majt, duke filluar nga mesi i saj e
deri te vija e mesme e ashtit parzmor. Puna e valvulave t ksaj vrime (valva trunci
pulmonalis) dgjohet n hapsirn e dyt ndrbrinjore t majt buz ashtit parzmor.
Projeksioni i vrims s aorts (ostium aortae) gjendet n vijn e pjerrt, duke filluar
nga buza e poshtme e skajit t brendshm t krcit brinjor t tret t majt dhe deri te
mesi i ashtit parzmor n nivel t krcit brinjor t katrt. Valvula e vrims s aorts (valva
aortae), prshkak t drejtimit t aorts ngjitse dhe fluksit t gjakut, dgjohet n
hapsirn e dyt ndrbrinjore nga ana e djatht direkt buz ashtit parzmor.
Vrimat parabarkushorobarkushore, e majt (ostium atrioventriculare sinistrum) dhe
e djatht (ostium atrioventriculare dextrum) projektohen n vijn e pjerrt e cila bashkon
buzn e poshtme t krcs brinjore t tret t majt dhe buzn e siprme t krcs brinjore
t pest t djatht. N gjysmn e siprme t ksaj vije gjendet projeksioni i vrims s
majt, ndrsa n gjysmn e poshtme t saj sht projeksioni i vrims
parabarkushorobarkushore t djatht.
Vrima parabarkushorobarkushore e majt dhe kllapa e saj (valva atrioventricularis
sinistra s. valva bicuspidalis) dgjohen n regjionin e majs s zemrs (hapsira e pest
ndrbrinjore e majt, 7 8 cm e larguar nga vija e mesme e ashtit parzmor apo n vijn
medioklavikulare).
Vrima parabarkushorobarkushore e djatht dhe kllapa e saj (valva
atrioventricularis dextra s. valva tricuspidalis) dgjohet n hapsirn e pest apo t
gjasht ndrbrinjore djathtas direkt buz ashtit parzmor.
Prve ktyre vendeve, gjat ekzaminimit t zemrs duhet veanrisht t dgjohen
edhe zhurmat n vendin ku ngjitet krca brinjore e tret dhe ashti parzmor (pika e Erbit).
Ktu analizohen zhurmat e bazs s zemrs.

185
Projeksioni i zemrs n murin e pasm t kafazit t kraharorit
Prapa zemra projektohet n hapsirn nga rruaza torakale e gjasht e deri te rruaza
e tet (vertebrae cardiacae VI, VII, VIII) dhe n t majt gadi deri te buza e brendshme e
shpatulls. N larts t rruazs s gjasht torakale gjendet paraburkusha e majt e
zemrs, rruaza e shtat sht n nivel t t dy barkusheve, ndrsa maja e zemrs i
prgjigjet rruazs s tet torakale.
Rrethzemra, perikardi (pericardium)
Rrethzemra sht n form t konit, baza e t cilit mbshtetet n qendrn tetivore
t diafragms, ndrsa maja sht e drejtuar nga lart, kah pjest fillestare t arterieve t
mdha dhe pjest prfundimtare t venave n bazn e zemrs. Perikardi sht i fiksuar in
situ me an t lidhseve fibroze, nga t cilat dy shkojn deri te ashti parzmor (ligg.
sternoperciardiaca), tri deri te diafragma (ligg. phrenopericardiaca) dhe dy deri te
shtylla kurrizore (ligg. vertebropericardiaca). Dy lidhset e pasme, e djathta dhe e majta,
n realitet jan zgjatimet sagjitale t flets prevertebrale t fashs s qafs. Kto zgjatime.
Duke shkuar kah perikardi, kalojn anash nga kaprcalli dhe trakea. Ato zbresin anash
nga perikardi deri te diafragma dhe i formojn lidhset ansore diafragmoperikardiale
(ligg. phrenopericardiaca lateralia).
Perikardi prbhet nga indi lidho fibroz (pericardium fibrosum). Ndrmjet saj dhe
zemrs gjendet cipa seroze (pericardium serosum). Cipa seroze me fletn parietale t saj
e mbshtjell faqen e thell t perikardit fibroz. Me fletn viscerale t saj e mbshtjell
zemrn, duke marr emr t posaqem, epikard (epicardium). Ndrmjet ktyre dy fletave
gjendet nj hapsir kapilare perikardiale (cavitas pericardialis) n t ciln gjenden
vetm disa pika t lngut (liquor pericardii), i cili zvoglon frkimet gjat puns s
zemrs.
Cipa seroze te baza e zemrs i mbshtjell ent e mdha t gjakut dhe ndrmjet tyre i
formon dy xhepa, gjersor dhe t pjerrt. Xhepi gjersor (sinus transversus pericardiiTheile) futet ndrmjet mbshtjellsit arterial dhe atij venoz. Ai gjendet prapa aorts dhe
trungut arterial mushkror, ndrsa prpara vens s zgavrt t siprme dhe parabarkushs
s majt. Kulmin e tij e ndrton arteria mushkrore edjatht. Xhepi i pjerrt (sinus
obliquus pericardii-Halleri) gjendet prapa parabarkushs s majt. Buzt e tij ansore
dhe dyshemen, e cila sht e kthyer nga lart, e bn mbshtjellsi venoz i cips seroze t
perikardit (pericardium serosum).

Sistemi arterial
Trungu arterial mushkror (truncus pulmonalis) me gjatsi 4-5 cm dhe lumen 3
cm, i takon qarkullimit t vogl t gjakut (circulus sanguinis minor) dhe paraqet enn e
vetme aferente t qarkullimit funksional t gjakut t mushkrive (vasa publica
pulmonum).
Trungut arterial mushkror fillon nga barkushja e djatht, prpara enve tjera t
mdha t gjakut n bazn e zemrs. N pjesn e prparme t barkushes s djatht trungu
arterial mushkror e shkakton nj t ngritur n form t konit, koni arterial (conus
arteriosus).
Trungu arterial mushkror shkon nga lart dhe n t majt deri nn harkun e aorts,
ku ndahet n arterien e majt dhe t djatht mushkrore (a. pulmonalis dextra et ministra)
t cilat shtrihen nga jasht dhe bhen pjes prbrse e rrnjs mushkrore. Arteria

186
mushkrore e djatht sht m e gjat se ajo e majt dhe n pjesn fillestare t saj shkon
prapa aorts dhe vens s zgavrt t siprme.
Nga ndarja e trungut arterial mushkror ose nga pjesa fillestare e arteries s majt
mushkrore shtrihet deri te pjesa prfundimtare e harkut t aorts lidhsja fibroze
arteriale (lig. arteriosum-Botalli) e cila paraqet rudimentin e kanalit embrional (ductus
arteriosus) npr t cilin gjaku nga arteria mushkrore ka shkuar n aort.
Aorta
Aorta sht arteria m e madhe n trupin e njeriut. Ajo fillon me vrimn e aorts
(ostium aortae) e cila gjendet n bazn e barkushs s majt. S pari shkon nga lart dhe
n t djatht, pastaj n form harku e kryqzon shtylln kurrizore, zbret prgjat faqes s
majt t tij, pastaj prgjat faqes s prparme, kalon npr diafragm dhe arrin n
zgavrn e barkut. N nivel t rruazs s katrt belore ajo prfundon duke u ndar n
arterien e prbashkt apokore t majt dhe t djatht (a. iliaca communis sinistra et
dextra) dhe n arterien teke krbishtore t mesme (a. sacralis mediana).
N baz t pozits dhe drejtimit aorta i ka disa pjes. Pjesa fillestare e saj, pjesa
ngjitse (pars ascendens s. aorta ascendens) fillon nga rrnja e aorts (bulbus aortae),
pas daljes nga zemra, shtrihet pjerrt nga lart dhe djathtas deri n nivel t krcs brinjore
t par, ku lakon dhe kthhet n hark t aorts (arcus aortae). Harku i aorts, duke shkuar,
pjerrt nga parapa dhe majtas, kalon mbi rrnjn mushkrore t majt dhe nervit
gurmazor kthyes t majt (n. laryngeus recurrens sinister) dhe arrin deri te faqja e majt
e trupit t rruazs s IV torakale, ku ngushtohet leht lumeni i saj (isthmus aortae) dhe
pastaj vazhdon me pjesn m t gjat, pjesn zbritse (pars descendens aortae s. aorta
descendens). Pjesa zbritse e aorts s pari zbret prgjat faqes ansore t shtylls
kurrizore, pastaj gradualisht kalon prpara tij, kalon npr hapjen e aorts n pjesn
lumbale t diafragms (hiatus aorticus) dhe n nivel t rruzs s IV belore ajo ndahet
arterien e prgjithshme apokore t djatht dhe t majt dhe n arterien krbishtore
midisore (a. iliaca communis dextra et ministra, a. sacralis mediana). Aorta zbritse, n
aspektin topografik, ka pjesn kraharore (pars thoracica aortae s. aorta thoracica) dhe
pjesn barkore (pars abdominalis aortae s. aorta abdominalis), kufirin ndrmjet tyre e
bn hiatus aorticus. N zgavrn e kafazit t kraharorit gjenden dy t tretat e tr gjatsis
s aorts.
Lumeni i aorts, te t rriturit sillet rreth 25 27 mm. Zgjerimi m i madh i aorts
(sinus maximus aortae, 33 mm) e cila gjendet ndrmjet pjess ngjitse dhe harkut t
aorts shkaktohet nga vrulli i gjakut nga barkushja e majt.
Zgjerimet anormale t aorts (aneurismae) paraqiten m s shpeshti n nivel t
harkut t saj. Aneurizmat e harkut t aorts shkaktojn frymmarrje t vshtirsuar dhe
shterrje t zrit pr shkak t presionit n trake dhe n nervin kthyes t gurmazit.
Harku i aorts (arcus aortae)
sht vazhdim i pjess ngjitse t aorts dhe pas nj rruge kalon n pjesn zbritse
t saj. Harku i aorts sht i drejtuar pjerrt nga prapa dhe n t majt, i gjat 5 6 cm.
Harku prfundon me ngushticn e aorts (isthmus aortae) i cili gjendet n nivel t faqes
s majt t rruazs s IV torakale.
Ngushtica e aorts (isthmus aortae) sht pjesa prfundimtare e harkut t saj dhe
gjendet menjher pas ndarjes s arteries nnkularthore t majt dhe ngjitjes s lidhss
arteriale, e vendosur n faqen e majt t rruazs s IV torakale. Gjatsia e ksaj ngushtice
sht 1,5 2,5 cm ndrsa diametri i lumenit t saj sht 20 mm.

187
Aorta n kt vend mund t jet shum e ngusht (kalibri 3 5 mm) gj e cila e
pengon qarkullimin e gjakut n prgjithsi. Ky ngushtim (coarctatio aortae) ndonjher
sht e shoqruar me anomalit e tjera t zemrs.
Degt e harkut t aorts, duke shkuar n drejtim t qarkullimit t gjakut
gjegjsisht nga e djathta n t majt dhe nga prpara prapa, jan tri en t mdha
arteriale: trungu arterial brachiocefalik (truncus brachiocephalicus), pastaj arteria
gjumore e prbashkt e majt (a. carotis communis sinistra) dhe m n fund arteria
nnkularthore e majt (a. subclavia sinistra).
Trungu arterial brahicefalik (truncus brachiocephalicus) sht dega e par dhe m e
madhe e harkut t aorts, me gjatsi 4 5 cm. Lind n fillim t harkut t aorts dhe sht
i drejtuar pjerrt nga lart, prapa dhe djathtas.ht N nivel t buzs s siprme t nyjtimit
parzmokularthor (art. sternoclavicularis), trungu arterial ndahet n dy deg
prfundimtare, n arterien gjumore t prbashkt t djatht (a. carotis communis dextra) e
cila prafrsisht e vazhdon drejtimin e trungut dhe n arterien nnkularthore t djatht
(a. subclavia dextra).
Arteria gjumore e prbashkt e majt (a. carotis communis sinistra) ndahet nga
kulmi i harkut t aorts dhe ngjitet nga lart dhe majtas prapa mbajtsit t ashtit parzmor.
Arteria nnkularthore e majt (a. subclavia sinistra) sht dega e tret, e harkut t
aorts, me kalibr m t vogl. Ajo ndahet rreth 1 cm pas arteries gjumore t prbashkt
t majt dhe ngjitet nga lart, majtas dhe anash nga trakea.
Arteria gjumore e prbashkt (a. carotis communis)
Arteria gjumore e prbashkt ngjitet nga lart ndrmjet m. sternocleidomastoideus
dhe faqes ansore t trakes dhe kaprcallit. N nivel t buzs s siprme t krcs
mburojore t gurmazit ajo ndahet n arterien gjumore t jashtme dhe t brendshme
(a. carotis externa et interna).
Arteria gjumore e prbashkt ngjitet prpra zgjatimeve gjersore t rruazave t
qafs dhe me shtypje nga prpara leht komprimohet dhe ndalet gjakderdhja. M leht
komprimohet n nivel t zgjatimit gjersor t rruazs s gjasht t qafs, prgjat gungs
s prparme, gjumore (tuberculum caroticum).
Arteria gjumore e jashtme (a. carotis externa)
Arteria gjumore e jashtme bn vaskularizimin e regjioneve t jashtme t koks dhe
t qafs. Nga fillimi ajo ngjitet nga lart dhe kalon s pari medialisht nga m. stylohyoideus
dhe barkut t pasm t m. digastricus, pastaj prapa degs s nofulls s poshtme deri t
qafa e saj (collum mandibulae), ku ndahet n dy deg prfundimtare: a. temporalis
superficialis dhe a. maxillaris. Arteria gjumore e jashtme jep edhe deg ansore t cilat
jan: a. thyroidea superior, a. lingualis, a. facialis, a. pharyngea ascendens, a. occipitalis
dhe a. auricularis posterior.
Arteria mburojore e siprme (a. thyroidea superior)
Arteria mburojore e siprme fillon n nivelin e brinave t mdhenj t ashtit
nngjuhor. Ajo lakon teposht dhe vjen deri te gjysma e siprme e gjndrs mburojore,
ku ndahet n deg prfundimtare. Dega e saj ansore, arteria gurmazore e siprme (a.
laryngea superior) kalon npr membrana thyrohyoidea dhe bn vaskularizimin e
mukozs dhe muskujve t gurmazit.
Arteria gjuhore (a. lingualis)
Arteria gjuhore ndahet nga arteria gjumore e jashtme mbi nivelin e brinave t
mdhenj t ashtit nngjuhor. Ajo shkon prpara prgjat faqes s thell t m. hyoglossus

188
deri te maja e gjuhs, ku prfundon si a. profunda linguae dhe anastomozohet me qiftin e
saj. Degt ansore t arteries gjuhore shkojn pr vaskularizimin e rrnjs s gjuhs
(rr. dorsales linguae) dhe pr dyshemen e zgavrs s gojs (a. sublingualis).
Arteria fytyrore (a. facialis)
Arteria fytyrore ngjitet lart s pari medialisht nga m. stylohyoideus dhe m.
digastricus, pastaj lakon prpara dhe jasht mbi gjndrn nnnofullore t pshtyms, e
prshkon buzn e trupit t nofulls s poshtme dhe kalon n faqe. N faqe ajo shtrihet
pjerrt nga lart dhe prpara kah kndi i brendshm i syrit, ku si a. angularis,
anastomozohet me a. dorsalis nasi degn prfundimtare t a. ophtalmica.
Gjat kalimit npr qaf nga kthesa e par e arteries fytyrore ndahet arteria ngjitse
e qiellzs (a. palatina ascendens) e cila ngjitet anash fytit (pharynx) kah qiellza e but
dhe gjat rrugs jep deg pr bajamen qiellzore (tonsilla palatina). N qaf ajo jep deg
pr gjndrn nnnofullore (glandula submandibularis) dhe pr dyshemen e zgavrs s
gojs (a. submentalis). N regjionin e fytyrs, jep dy deg m t mdha t saj pr buzn e
siprme dhe t poshtme (a. labialis superior et inferior) t cilat anastomozohen ndrmjet
veti.
Arteria ngjitse e fytit (a. pharyngea ascendens)
Arteria ngjitse e fytit ngjitet prgjat murit ansor t fytit deri te baza e kafks dhe
jep deg pr fytin, pr cipn e fort t trurit dhe pr zgavrn lodrore (a. tympanica
inferior).
Arteria zverkore (a. occipitalis)
Arteria zverkore shtrihet nga prapa, medialisht nga ngjitja e m. digastricus dhe
arrin deri te zverku ku jep deg muskulore dhe deg pr lkurn e kafks.
Arteria veshore e pasme (a. auricularis posterior)
Arteria veshore e pasme sht dega m e siprme e arteries gjumore t jashtme
dhe ngjitet prapa laprs s veshit kah lkura e kafks. Dega e saj ansore
a. stylomastoidea, futet npr vrimn me t njjtin emr t ashtit tmblor dhe ngjitet
npr kanalin e nervit fytyror.
Degt prfundimtare t arteries gjumore t jashtme
Arteria tmblore siprfaqsore (a. temporalis superficialis)
Arteria temporalis superficialis ngjitet prpra laprs s veshit kah lkura regjionit
tmblor dhe muror. Dega e saj ansore a. transversa faciei shtrihet prpara nn harkun
mollzor kah kndi i jashtm i syrit. Arteria temporalis superficialis jep edhe dy deg
prfundimtare: r. frontalis dhe r. parietalis. Dega ballore vaskularizon lkurn e ballit,
lkurn e kapakut t siprm t syrit dhe muskujt nnlkuror fqinj. Dega murore bn
vaskularizimin e regjionit temporal dhe aponeurozn e kulmit t kafks.
Arteria fulqiore (a. maxillaris)
Arteria fulqiore fillon n nivel t qafs s mandibuls dhe shtrihet prpara npr
gropn nntmblore (fossa infratemporalis), duke formuar lakesa. Nga gropa
nntmblore ajo futet n gropn fletsoroqiellzore (fossa pterygopalatina), ku jep degn
prfundimtare a. sphenopalatina, e cila npr vrimn pykoroqiellzore (foramen
sphenopalatinum) futet n zgavrn e hunds dhe jep nj numr t madh t degve pr
mukozn e saj. A. maxillaris gjat rrugs s vet jep nj numr t madh t degve ansore.
Degt ansore m t dobta t saj shkojn pr: kalimin dgjimor t jashtm
(a. auricularis profunda), zgavrn lodrore (a. tympanica anterior), muskujt mastkator,
faqe (a. buccalis), dhmbt e siprm (a. alveolaris superior posterior) si dhe pr kulmin e

189
fytit. Degt ansore m t mdha t saj shkojn pr: dhmbt e poshtm (a. alveolaris
inferior), cipn e fort t trurit (a. meningea media), qiellzn (a. palatina descendens)
dhe pr fytyrn (a. infraorbitalis).
Arteria hojzore e poshtme (a. alveolaris inferior)
Arteria hojzore e poshtme futet n vrimn e nofulls s poshtme (foramen
mandibulae) dhe duke kaluar npr kanalin e saj (canalis mandibulae) jep deg pr
dhmb (rr. dentales), pr hojet e dhbve (rr. alveolares) dhe pr mishin e dhmbve
(rr. gingivales). Dega e saj prfundimtare del npr foramen mentale dhe jep deg pr
lkurn e mekrrs.
Arteria e mesme e cips trurore (a. meningea media)
A. meningea media futet n zgavrn e kafks npr foramen spinosum n fletn e
adhe t ashtit pykor dhe jep dy deg, t prparme (r. frontalis) dhe t pasme (r. parietalis)
t cilat jan arteriet kryesore t cips s fort t trurit (dura mater). Degt e saj kalojn
ndrmjet dy fletave t cips s fort t trurit, npr hapsirn epidurale (cavitas
epiduralis). Gjat lndimit t saj ajo formon n hapsirn epidurale hematomn epidurale
e cila bn shtypje graduale n tru. Nga dega e pasme ndahen degt pr zgavrn lodrore
(a. tympanica superior) dhe pr muskulin nders t cips lodrore
(r.
petrosus).
Arteria qiellzore zbritse (a. palatina descendens)
Arteria qiellzore zbritse zbret npr kanalin qiellzor (canalis palatinus) dhe pasi
kalon npr foramen palatinum major shtrihet prpara prgjat faqes s poshtme t
qiellzs s fort si a. palatina major. Degt e saj ansore aa. palatinae minores shkojn
pr qiellzn e but.
Arteria nnkokrdhokore (a. infraorbitalis)
Arteria infraorbitalis shtrihet prpara dhe kalon npr hullin dhe kanalin me t
njjtin emr n murin e poshtm t orbits. Pasi t del npr foramen infraorbitale ajo jep
deg fundore pr kapakun e poshtm t syrit dhe pr fytyr. Degt e saj ansore, aa.
alveolares superiores anteriores shkojn pr dhmbt e siprm.
Arteria gjumore e brendshme (a. carotis interna)
Nga vendi i fillimit arteria gjuhore e brendshme ngjitet anash fytit npr hapsirn
rrethfytore, futet n zgavrn e kafks npr kanalin gjuhor t piramids s ashtit tmblor,
kalon npr faqen ansore t trupit t ashtit pykor npr gjirin shpellor (sinus cavernosus)
dhe arrin deri te baza e trurit ku jep degt e veta prfundimtare. Gjat rrugs s vet ajo
bn lakesa t cilat i mundsojn zgjatjen e saj gjat lvizjes s koks. Pas daljes nga gjiri
shpellor nga lakesa e saj e fundit, e cila sht konvekse nga prpara, ndahet arteria e syrit
(a. ophtalmica) pr zgavrn kokrdhokore. Arteria carotis interna jep katr deg fundore,
dy trurore (a. cerberi anterior et media) nj deg pr grshetimin koroidal t barkushs
ansore t trurit (a. choroidea anterior) dhe arterien komunikuese t pasme
(a. communicans posterior). Dy degt trurore t saj me qiftet e tyre dhe me arterien e
pasme trurore (a. cerebri posterior), degn fundore t a. basilaris, n bazn e trurit,
nprmjet arteries komunikuese t prparme dhe t pasme (a. communicans anterior et
posterior) formojn rrethin arterial t Willis-it (circulus arteriosus-Willis).
Arteria e syrit (a. ophtalmica)
Arteria e syrit kalon npr kanalin e syrit (canalis opticus) s bashku me nervin e t
parit (n. opticus). Arteria s pari shkon nn nervin, pastaj lakon nga jasht dhe mbi nervin
dhe shtrihet prpara deri te rrnja e hunds, ku dega e saj prfundimtare, a. dorsalis nasi,

190
anastomozohet me degn prfundimtare t arteries fytyrore, a. angularis. Degt ansore
t saj shkojn pr: gjndrn e lotve (a. lacrimalis), lkurn e ballit (a. supraorbitalis),
kulmin e zgavrs s hunds (aa. ethmoidales, anterior et posterior), muskujt e
kokrdhokut t syrit (rr. musculares) si dhe pr kokrdhokun e syrit (a. centralis retinae
dhe aa. ciliares posteriores longae et breves).
Arteria nnkularthore (a. subclavia)
Arteria nnkularthore e djatht fillon nga trungu brahicefalik (truncus
brachicephalicus), ndrsa arteria e majt fillon nga harku i aorts. Pasi q del nga zgavra
e kraharorit, ajo lakon n nj hark nga jasht mbi majen e mushkris dhe pleurs s saj,
kalon mbi brinjn e par, futet n gropn sqetullore dhe vazhdon me arteriet e gjymtyrs
s siprme. Mbi brinjn e par arteria nnkularthore kalon s bashku me grshetimin
nervor t krahut (plexus brachialis) npr vrimn e pasme skalenike e cila gjendet
ndrmjet muskult shkallor t prparm dhe t mesm (m. scalenus anterior et medius).
Ajo vazhdon me arterien sqetullore (a. axillaris) ecila pastaj vazhdon me arterien e krahut
(a. brachialis). Arteria e krahut n nivel t grops s brrylit jep dy deg prfundimtare,
arterien rrezore (a. radialis) dhe arterien llanore (a. ulnaris). Arteria rrezore dhe llanore
zbresin teposht prgjat faqes s prparme t parakrahut dhe n nivel t shuplaks
anastomozohen ndrmjet veti dhe formojn grshetime dhe harqe. Kto anastomoza
mundsojn qarkullimin kolateral t shuplaks gjat puns.
Arteria nnkularthore, pr qaf dhe kafazin e kraharorit, jep deg t mdha ansore:
a.vertebralis, a. thoracica interna, truncus thyrocervicalis, truncus costocervicalis dhe a.
transversal colli.
Arteria rruazore (a. vertebralis)
Arteria vertebrale ngjitet s pari npr hapsirn trekndshe trigonum
scalenovertebrale e cila prkufizohet nga: cupila pleurae, m. scalenus anterior dhe
muskujt prevertebral, pastaj kalon npr vrimat e zgjatimeve gjersore t gjasht
vertebrave cervikale. Mbi harkun e pasm t rruazs s par t qafs (arcus posterior
atlantis) ajo lakon nga brenda dhe, pasi q kalon npr cipn e pasme atlantozverkore
(membrana atlantooccipitalis posterior) dhe cipn e fort t trurit, futet npr vrimn e
madhe t ashtit zverkor (foramen magnum) n zgavrn e kafks. N zgavrn e kafks
arteria vertebrale e djatht dhe e majt kalojn prpara palcs s zgjatur (medulla
oblongata) dhe urs (pons), bashkohen dhe e formojn arterien bazilare (a. basilaris).
Arteria bazilare (a. basilaris)
Arteria bazilare ngjitet prpara urs (pons) dhe n nivel t buzs s siprme t saj
degzohet n arterien e pasme trurore t djatht dhe t majt (a. cerberi posterior) t cilat
me degt prfundimtare t arteries gjumore t brendshme t djatht dhe t majt e
formojn rrethin arterial t Willis-it n bazn e trurit. Arteria bazilare jep deg ansore
pr veshin e brendshm (a. labyrinthi), pr urn, nj deg t siprme truthare (a. cerebelli
superior) dhe dy deg t poshtme cerebelare (a. cerebelli inferior anterior et posterior).
Arteria kraharore e brendshme (a. thoracica interna)
Arteria kraharore e brendshme zbret teposht prgjat faqes s pasme t krcave
brinjore, rreth 1 cm anash nga buza ansore e trupit t ashtit parzmor. N nivel t
hapsirs s gjasht ndrbrinjore ajo jep degt prfundimtare, njrn (a.
musculophrenica) pr diafragmn dhe tjtrn, arterien mbilukthore t siprme (a.
epigastrica superior) e cila zbret prgjat faqes s pasme t muskulit t drejt t barkut dhe
n nivel t krthizs anastomozohet me arterien mbilukthore t poshtme (a. epigastrica

191
inferior) deg e arteries apokore t jashtme (a. iliaca externa). Arteria kraharore e
brendshme jep nj numr t madh t degvwe ansore: rr. sternales pr faqen e pasme t
ashtit parzmor, rr. perforantes pr muskulin e madh t kraharorit (m.pectoralis major), rr.
interkostales anteriores pr hapsirat ndrbrinjore, rr. thymici pr trumzn dhe a.
pericardiacophrenica e cila s bashku me n. phrenicus zbresin prgjat faqes ansore t
perikardit deri n diafragm. Arteriet ndrbrinjore t prparme, nga dy pr seciln
hapsir, anastomozohen me arteriet ndrbrinjore t pasme t cilat vijn nga aorta
torakale.
Trungu tirocervikal (truncus thyrocervicalis)
Trungu tirocervikal sht trun i shkurt arterial dhe jep katr deg, nga t cilat dy t
parat, a. cervicalis ascendens dhe a. cervicalis superficialis, shkojn pr muskujt e qafs,
njra, a. suprascapularis shkon pr regjionin e shpatulls, dhe e katrta, a. thyroidea
inferior e vaskularizon gjndrn mburojore (gl. thyroidea).
Arteria mburojore e poshtme (a. thyroidea inferior) ngjitet s pari deri te zgjatimi
gjersor i rruazs s gjasht qafore, pastaj lakon nga brenda dhe kalon prapa arteries
gjumore t prbashkt (a. carotis communis). N nivel t plit t poshtm t gjndrs
tiroide ajo ndahet n disa deg, ndrmjet t cilave kalon nervi gurmazor i poshtm (n.
laryngeus inferior) n rrugn e tij kah muskujt e gurmazit.
Trungu kostocervikal (truncus costocervicalis)
Trungu kostocervikal sht shum i shkurtr. N nivel t qafs s brinjs s par ai
ndahet n dy deg, a. cervicalis profunda dhe a. intercostalis suprema, nga t cilat e para
shkon pr muskujt e ans s pasme t qafs, ndrsa e dyta jep dy deri n tri arteriet e para
ndrbrinjore.
Arteria gjersore e qafs (a. transversa colli)
Arteria gjersore e qafs shkon ga prapa npr grshetimin e krahut (plexus
rachialis) kah kndi i siprm i shpatulls, ku jep degn ngjitse (r. ascendens) pr
muskujt e qafs dhe degn zbritse (r. descendens) e cila n prbrjet grshetimit arterial
shpatullor (rete arteriosum scapulae).
Arteria sqetullore (a. axillaris)
Arteria sqetullore sht vazhdim i arteries nnkularthore nga buza e jashtme e
brinjs s par. Ajo zbret npr gropn sqetullore dhe nga buza e poshtme e muskulit t
madh t kraharorit (m. pectoralis major) vazhdon me arterien e krahut (a. brachialis).
Arteria sqetullore jep deg ansore t cilat vaskularizojn muret e kafazit t kraharorit
(a. thoracica suprema, a. thoracoacromialis, a. thoracica lateralis, a. circumflexa humeri
panterior, a. circumflexa humeri posterior dhe a. subscapularis).
Murin e prparm t grops sqetullore e vaskularizojn a. thoracica suprema dhe a.
thoracoacromialis, murin e brendshm a. thoracica lateralis, murin e jashtm
a. circumflexa humeri anterior dhe posterior t cilat e rrethojn qafn kirurgjike t
humerusit dhe anastomozohen ndrmjet veti. Kah muri i pasm i grops sqetullore zbret
dega m e madhe ansore e arteries sqetullore arteria nnshpatullore (a. subscapularis).
Ajo n nivel t buzs s poshtme t m. subscapularis ndahet n dy deg, a. circumflexa
scapulae dhe a. thoracodorsalis. A. thoracodorsalis shkon pr vaskularizimin e m.
latissimus dorsi ndrsa a. circumflexa scapulae kalon n ann e pasme t shpatulls npr
trigonum trilaterum dhe anastomozohet me a. suprascapularis dhe me degn zbritse t
a. transversa colli duke formuar kshtu grshetimin arterial shpatullor (rete arteriosum
scapulae).

192

Arteria e krahut (a. brachialis)

Arteria e krahut zbret npr hullin dykrershe t brendshme (sulcus bicipitalis
medialis), ndrmjet muskulit dykrersh t krahut dhe ndarss s brendshme
ndrmuskulare. N nivel t qafs s rrezorit ajo i jep dy deg fundore, arterien rrezore (a.
radialis) dhe arterien llanore (a. ulnaris). Degt e saj ansore, dy t brendshme (a.
collateralis ulnaris superior et inferior) dhe nj e jashmte (a. profunda brachii) bjn
vaskularizimin e muskujve t krahut dhe prfundojn n grshetimin arterial t grops s
brrylit (fossa cubiti). Arteria e thell e krahut (a. profunda brachii) sht dega m e
madhe ansore e arteries s krahut e cila zbret prgjat faqes s pasme t ashtit t krahut
s bashku me nervin rrezor npr hullin e ktij nervi (sulcus n. radialis).
Arteria rrezore (a. radialis)
Arteria rrezore e vazhdon drejtimin e arteries s krahut (a. brachialis). Ajo zbret
prpara rrezorit duke prcjell buzn e brendshme t m. brachioradialis. Mbi rrnjn e
shuplaks preket pulsi i saj n hullin sulcus pulsues ndrmjet tetivave t
m. flexor carpi radialis dhe m. brachioradialis. N nivel t rrnjs s shuplaks arteria
rrezore lakon nga prapa, kalon npr dyshemen e fovea radialis dhe zbret kah hapsira
ndrashtrore tejtrinore e par. Pasi e shpon muskulin e par ndrashtror, ajo jep arterien
kryesore t gishtit t madh t shuplaks (a. princeps pollicis), baskohet me degn
pllmbore t thell t arteries llanore (r. palmaris profundus a. ulnaris) dhe e formon
harkun arterial pllmbor t thell (arcus palmaris profundus).
Harku pllmbor i thell (arcus palmaris profundus) gjendet prpara bazave t
eshtrave tejtrinor dhe prpara muskujve ndrashtror t prparm (mm. interossei
anteriores). Nga harku arterial pllmbor i thell dalin degt muskulore, nyjtore dhe
degt zbritse. Degt zbritse t saj, aa. metacarpeae palmares i bashkngjiten arterieve
t prbashkta pllmbore (aa. digitales palmares communes).
Arteria rrezore, duke shkuar nga fillimi i saj, jep deg ansore: nj deg kthyese (a.
recurrens radialis) pr grshetimin arterial t brrylit, disa deg muskulore, dy deg pr
rrnjn e shuplaks (r. carpeus palmaris et dorsalis)dhe arterien siprfaqsore
pllmbore (r. palmaris superficialis). Degt pr rrnjn e shuplaks hyjn n prbrje t
grshetimeve arteriale, t prparme (rete carpi palmare) dhe t pasme (rete carpi
dorsale) e cila sht m e zhvilluar dhe nga e cila zbresin 4 arterie, aa. metacarpeae
dorsales t cilat vazhdojn me arteriet shpinore t gishtave (aa. digitales dorsales).
Arteria llanore (a. ulnaris)
Arteria llanore nga fillimi i saj lakon nga brenda dhe teposht dhe zbret s pari
ndrmjet muskulit prkuls siprfaqsor dhe t thell t gishtave, pastaj ndrmjet
muskulit prkuls siprfaqsor t gishtave dhe muskulit prkuls t brendshm t
shuplaks (m. flexor carpi ulnaris). N nivel t rrnjs s shuplaks ajo shkon prpara
lidhss gjersore t trins s shuplaks (retinaculum flexorum s. lig. carpi transversum),
dhe, pasi q e jep degn e thell pllmbore (r. palmaris profundus), lakon nga jasht,
bashkohet me degn pllmbore siprfaqsore t arteries rrezore (r. palmaris
superficialis) dhe e formon harkun arteria pllmbor siprfaqaor (arcus palmaris
superficialis).
Harku arterial pllmbor siprfaqsor (arcus palmaris superficialis) gjendet
menjher nn laprn pllmbore (aponeurosis palmaris). Nga ky hark shkojn katr

193
arterie t prbashkta t gishtave (aa. digitales palmares communes) t cilat n nivel t
kokave t eshtrave trinor ndahen n arterie veanta t gishtave (aa. digitales palmares
propriae) t cilat zbresin prgjat buzve ansore t gishtave deri te maja e tyre.
Arteria llanore, q nga fillimi i saj, jep kto deg: dy arterie kthyese (a. recurrens
ulnaris anterior et posterior), arterien ndrashtrore t prgjithshme (a. interossea
communis), deg muskulare (rr. musculares), degn e prparme dhe t pasme paratrinore
t shuplaks (r. carpeus palmaris et dorsalis) dhe degn e thell pllmbore (r. palmaris
profundus).
A. interossea communis sht dega m e madhe e arteries llanore. Ajo zbret dhe
ndahet n dy deg, t prparme dhe t pasme (a. interossea anterior et posterior) t cilat
zbresin prgjat ans s prparme dhe t pasme t cips ndrashtrore t parakrahut dhe
t dy arteriet prfundojn n grshetimin shpinor t paraprins s shuplaks. Dega e saj
kthyese (r.interossea recurrens) hyn n prbrje t grshetimit arterial t nyjtimit t
brrylit.
Degt e aorts torakale
Aorta torakale (aorta thoracica) jep deg ifte parietale dhe viscerale pr organet
dhe muret e kafazit t kraharorit. Degt viscerale t saj, aa. bronchiales, rr. mediastinales,
rr. oesophagei, shkojn kah bronku i majt dhe i djatht, kah nyjet limfatike dhe
kaprcalli. Degt parietale, 8-9 deg, quhen arterie ndrbrinjore (aa. intercostales),
prve t fundit e cila quhet arteria nnbrinjore (a. subcostalis) sepse kalon nn brinjn e
XII.
Arteria ndrbrinjore n fillim t saj sht ascendente. N nivel t skajit t pasm t
hapsirs ndrbrinjore ajo jep degn shpinore (r. dorsalis), degt e t cils shkojn pr
vaskularizimin e muskujve t shpins, prve njrs, r. spinalis, e cila futet n kanalin
vertebral dhe e vaskularizon palcn kurrizore dhe mbshtjellsit e saj. Trungu i arteries
vazhdon nga prpara dhe kalon npr hullin brinjore (sulcus costae) nn venn
ndrbrinjore dhe mbi nervin ndrbrinjor. Arteria ndrbrinjore gjat rrugs s saj jep deg
muskulare dhe lkurore. N pjesn e prparme t hapsirs ndrbrinjore ajo
anastomozohet me degt ndrbrinjore t arteries s brendshme t kraharorit (a. thoracica
interna).
Pjesa torakale e aorts apo aorta torakale (pars thoracica aortae s. aorta
thoracica) sht pjesa e siprme supradiafragmatike e aorts zbritse (aorta descendens).
Aorta torakale sht vazhdim i harkut t saj nga pjesa e poshtme e ngushtics s aorts
(isthmus aortae). Fillimi i saj gjendet n faqen e majt t trupit t rruazs s katrt
torakale. Pjesa kraharore e aorts zbret teposht, prpara dhe pjerrt n t djatht duke iu
afruar gjithnj e m tepr rrafshit t mesm t shtylls kurrizore. Pjesa prfundimtare
gjendet prpara trupit t rruzs s XII torakale dhe n nivel t buzs s poshtme t saj
kalon npr hapjen aortike t diafragms (hiatus aorticus).
Prpara pjess torakale t aorts, duke shkuar nga lart posht, gjendet s pari rrnja
mushkrore e majt (radix pulmonis sinister) dhe nj numr i madh i nyjeve limfatike t
mediastinumit t mesm, pastaj aortn e prek faqja e pasme e rrethzemrs dhe m n
fund kaprcalli dhe nervi vagus i djatht. Faqen e pasme t aorts kraharore e kryqzojn
pjest prfundimtare t vens gjysmteke dhe gjysmteke shtesore (v. hemiazygos et v.
hemiazygos accessoria) si dhe venat e pasme ndrbrinjore. Prgjat faqes s djatht t
aorts torakale ngjitet nga lart kanali limfatik i kraharorit (ductus thoracicus) i cili s
bashku me aortn kalon npr hapjen e saj t diafragms (hiatus aorticus). Kaprcalli

194
sht djathtas nga aorta torakale n pjesn e siprme, pastaj e kryqzon ate dhe kalon nga
faqja e prparme e saj nga e cila shpesh sht e ndar me gjiun pleural (recessus
interaorticoesophageus). Faqen e majt t aorts kraharore n pjesn e siprme e prek
pleura dhe mushkria e majt n t ciln mbetet shtypla aortike (impressio aortica).
Degt e aorts torakale jan t shumta dhe t vogla dhe ndahen n degt
viscerale dhe parietale.
Degt bronkiale (rr. bronchiales) pr nga diametri i tyre jan degt m t mdha
dhe funksionalisht m t rndsishme dhe quhen arteriae bronchiales. Ato jan t
prshkruara me ent e gjakut t mushkrive.
Degt pr kaprcallin (rr. esophageales) jan: t siprme, t vogla, dhe t
poshtme, dika m t mdha dhe m t prhershme. Ekzistojn rndom 6 10 dhe jan
t dedikuara pr pjesn e mesme t kaprcallit.
Degt pr rrethzemrn (rr. pericardiaci) jan gjithashtu deg t vogla dhe jo t
prhershme pr nga numri, ato fillojn nga faqja e prparme e aorts kraharore dhe i
afrohen faqes s pasme t rrethzemrs.
Degt mediastinale (rr. mediastinales) jan deg t shumta t vogla t cilat
humben n nyjet limfatike, indin dhjamor dhe lidhor kryesisht t mediastinumit t pasm.
Areteriet e pasme ndrbrinjore (aa. intercostales posteriores III XI) jan deg
direkte t aorts torakale, prve asaj t IV t djatht, e cila shpesh ndahet s bashku me
arterien bronkiale si trung bronkointerkostal. Arteria nnbrinjore (a. subcostalis) e
prcjell buzn e poshtme t brinjs s dymbdhjet dhe prshkruhet me muret e kafazit
t kraharorit.
Arteria e siprme diafragmore (a. phrenica superior) shtrihet prgjat pjerrsins s
pasme t diafragms dhe ndrton anastomoza me arteriet ndrbrinjore t pasme dhe
arterien muskulodiafragmore (a. musculophrenica).
Degt e aorts abdominale
Aorta abdominale (aorta abdominalis) zbret prpara shtylls kurrizore deri te
rruaza e IV belore, ku i jep dy deg t mdha, arterien apokore t prgjithshme t djatht
dhe t majt (a. ilica communis dextra et sinistra) dhe vazhdon me degn e holl, arterien
krbishtore midisore (a. sacralis mediana), e cila zbret prgjat murit t pasm t
komblikut deri te maja e ashtit krbishtor. Aorta abdominale nga prpara sht e mbuluar
nga pankreasi dhe me pjesn e poshtme t duodenumit. Nga aorta ndahen degt parietale
dhe viscerale. Degt parietale, a. phrenica inferior dhe katr arterie belore (aa. lumbales),
jan deg qifte dhe e vaskularizojn diafragmn dhe murin e pasm t abdomenit. Degt
viscerale teke t aorts abdominale, truncus celiacus, a. mesenterica superior dhe a.
mesenterica inferior, bjn vaskularizimin e pjess nndiafragmore t traktit digjestiv dhe
shpretkn. Degt viscerale qifte t aorts abdominale jan: a. suprarenalis media, a.
renalis dhe a. testicularis vel ovarica.
Trungu amsor (truncus celiacus)
Trungu arterial amsor fillon nga aorta n nivel t buzs s poshtme t trupit t
rruazs s XII torakale. Trungu sht shum i shkurt dhe n nivel t buzs s siprme t
pankreasit i jep tri arterie: a. gastrica sinistra, a. hepatica communis dhe a. lienalis s.
splenica.
Arteria lukthore e majt (a. gastrica sinistra)
Arteria lukthore e majt ngjitet nga buza e siprme e pankreasit deri te kardia, ku
lakon prpara dhe teposht, e prcjell kthesen e vogl t lukthit (curvatura gastrica

195
minor) dhe anastomozohet me arterien lukthore t djatht (a. gastrica dextra) deg e
arteries s veant mliore (a. hepatica propria).
Arteria mliore e prgjithshme (a. hepatica communis)
Arteria e mliore e prgjithshem shkon djathtas dhe prapa pilorusit jep degn
ngjitse pr mlin, arterien mliore t veant (a. hepatica propria) dhe degn zbritse
pr lukthin dhe duodenumin (a. gastroduodenalis).
Arteria mliore e veant (a. hepatica propria)
Arteria mliore e veant, ngjitet kah dera e mlis npr lig. hepatoduodenale.
N fillim ajo jep arterien lukthore t djatht (a. gastrica dextra). Dy degt e saj
prfundimtare, e djathta dhe e majta, futen npr dern e mlis (porta hepatis). Nga
dega e djatht rndom ndahet dega pr fshikn e tmthit (a. cystica).
Arteria lukthoduodenale (a. gastroduodenalis)
Arteria lukthoduodenale jep degn ansore a. pancreaticoduodenalis superior, pr
kokn e pankreasit dhe pr duodenumin dhe vazhdon si a. gastroepiploica s. omentalis
dextra, e cila shkon majtas prgjat kthess s madhe t lukthit dhe anastomozohet me
arterien me t njjtin emr (a. gastroepiploica s. omentalis sinistra) e cila sht deg
ansore e a. lienalis.
Arteria shpretkore (a. lienalis s. splenica)
Arteria shpretkore shkon n t majt prgjat buzs s siprme t pankreasit kah
dera e shpretks (hilus splenicus) ku jep degt terminale (rr. lienales). Nga ajo ndahen
degt ansore : rr. pancreatici, pr pankreas, aa. gastricae breves pr fundus gastricus dhe
a. gastroepiploica s. omentalis sinistra, e cila shkon djathtas prgjat kthess s madhe t
lukthit dhe anastomozohet me arterien me t njjtin emr t djatht.
Arteria kapzerrore e siprme (a.mesnterica superior)
Arteria kapzerrore e siprme del nga aorta n nivel t rruazs s par lumbale dhe
zbret s pari prapa pankreasit, pastaj prpara pjess s poshtme t duodenumit dhe futet
n kapzerrin e zorrs s holl (mesenterium). Npr kapzzer ajo zbret n hark kah gropa
apokore e djatht (fossa iliaca dextra), duke dhn degt ansore t majta dhe t djathta,
t cilat vaskularizojn pjesn lvizse t zorrs s holl, pjesn e djatht t zorrs s
trash dhe pankreasin.
Degt e djathta t arteries kapzerrore t siprme jan: a. pancreaticoduodenalis
inferior, a. colica media, a. colica dextra dhe a. ileocolica. Arteriet qarkjesore degzohen,
anastomozohen ndrmjet veti dhe formojn harqet parakolike. N dyfishimin peritoneal
t qarkjes gjersore gjendet harku parakolik i Riolan-it, t cilin e bjn me degt ngjitse
t tyre a. colica media, deg ansore e arteries kapzerrore t siprme dhe a. colica sinistra,
deg ansore e arteries kapzerrore t poshtme. Dega prfundimtare e arteries kapzerrore
t siprme, a. ileocolica, me degt e veta e vaskularizon pjesn prfundimtare t zorrs
apokore (ileum terminale) dhe zorrn e verbr (cecum). Nga ajo ndahet arteria pr
zgjatimin krimbak t zorrs s verbr, a. appendicularis, e cila zbret npr mesoappendix
kah apendiksi (appendix vermiformis).
Degt e majta t arteries kapzerrore t siprme, 18-20 n numr (aa. jejunales et
ilei) degzohen, anastomozohen ndrmjet veti dhe formojn n kapzerrin e zorrs s holl
3-5 harqe arteriale. Nga harku arterial m t vogl t fundit ndahen degt pr murin e
zorrs s holl, t cilat n pikpamje funksionale jan terminale. Harqet arteriale
mundsojn pa penges ushqimin e atyre pjesve t zorrs s holl t cilat mund t
shtypen gjat lvizjes s tyre n zgavrn abdominale.

196
Pjesa fillestare e arteries kapzerrore t siprme dhe aorta i formojn danat arteriale,
t cilat e kapin pjesn e poshtme t duodenumit (pars inferior duodeni), zgjatimin grepak
t pankreasit (processus uncinatus pancreatis) dhe venn e majt veshkore. Fryerja e
zorrs s holl bn trheqjen e kapzerrit dhe mbylljen e danave arteriale. Arteria
mesenterica superior bn shtypje n duodenum e pamundson kalimin e ushqimit nga
lukthi (ileusi aortiko-mezenterial).
Arteria kapzerrore e poshtme (a. mesenterica inferior)
Arteria kapzerrore e poshtme fillon nga aorta n nivel t rruazs s tret lumbale.
Ajo zbret kah kombliku i vogl dhe me degn e saj fundore, arterien rektale t siprme
(a. rectalis superior) e vaskularizon pjesn e siprme t zorrs s drejt. Degt e saj
ansore, a. colica sinistra dhe aa. sigmoideae, degzohen, anastomozohen ndrmjet veti
dhe formojn harqet parakolike.
N dyfishimin peritoneal t qarkjes sigmoide (mesocolon sigmoideum) gjendet
harku i gjat i Sudeck-ut, ndrmjet arteries sigmoide t poshtme dhe arteries rektale t
siprme. Harqet e gjat parabolik duhet gjat operacionit t kursehen, q pr shkak t
lndimit t tyre t mos vij deri te nekroza e pjess prkatse t zorrs s trash.
Arteria mbiveshkore e mesme (a. suprarenalis media)
Arteria mbiveshkore e mesme ndahet nga aorta n nivel t rruazs s par lumbale.
Ajo shkon nga jasht kah gjndra mbiveshkore.
Gjndra mbiveshkore merr edhe dy arterie t vogla, a. suprarenalis superior nga a.
phrenica inferior dhe a. suprarenalis inferior nga a. renalis.
Arteria veshkore (a. renalis)
Arteria veshkore fillon nga aorta n nivel t rruazs s dyt lumbale dhe shtrihet
kah dera e veshks (hilus renalis).
Arteria e herdhs ose e vezores (a. testicularis vel ovarica)
Arteria e herdhs zbret prpara m. psoas major, kalon npr kanalin vehtor (canalis
inguinalis) n prbrje t litarthit faror (funiculus spermaticus) dhe arrin deri te farori
(testis). Arteria e vezores (a. ovarica) zbret njlloj prpara m. psoas major dhe nprmjet
lig. suspensorium ovarri arrin deri te vezorja.
Arteria apokore e prbashkt (a. iliaca communis)
Arteriet apokore t prgjithshme, e djathta dhe e majta, nga ndarja e aorts
abdominale zbresin nga jasht dhe n nivel t nyjtimit krbishtoroapokor (art.
sacroiliaca) ndahen n arterien e jashtme dhe t brendshme apokore. Arteria e
brendshme apokore (a. iliaca interna) shkon pr vaskularizimin e komblikut t vogl
(pelvis minor), ndrsa arteria e jashtme apokore (a. iliaca externa) vazhdon me arterien
e kofshs (a. femoralis).
Arteria apokore e brendshme (a. iliaca interna)
Arteria apokore e brendshme (a. iliaca interna s. hypogastrica) zbret prpara
nyjtimit apokokrbishtor (art. sacroiliaca) n komblikun e vogl (pelvis minor). Ajo
jep nj numr t madh t degve parietale dhe viscerale t cilat i vaskularizojn muret
dhe organet e komblikut t vogl.
Degt parietale
Degt parietale t arteries apokore t brendshme, a. iliolumbalis, aa. sacrales
laterales, a. glutea superior, a. glutea inferior dhe a. obturatoria, vaskularizojn muret e
komblikut dhe regjionin e ndejtjes.

197
Arteria beloapokore (a. ilolumbalis) ngjitet lart prapa m. psoas major dhe jep dy
deg prfundimtare, degn belore (r. lumbalis) dhe degn apokore (r. iliacus).
Arteriet krbishtore t jashtme (aa. sacrales laterales) shtrihen medialisht dhe
prpara ashtit krbishtor dhe anastomozohen me arterien krbishtore midisore (a. sacralis
mediana).
Arteria ndejtse e siprme (a. glutea superior) e lshon komblikun e vogl mbi
muskulin dardhak (m. piriformis) dhe prfundon n muksujt e regjionit t ndejtjes.
Arteria ndejtse e poshtme (a. glutea inferior) e lshon komblikun nn m.
piriformis dhe prfundon n muskujt e regjionit t ndejtjes. Dega e saj e gjat a. comitans
n. ischiadici, paraqet trungun arterial t hershm t kmbs i cili m von zvendsohet
me arterien e kofshs (a. femoralis).
Arteria mbyllse (a. obturatoria) shtrihet prpara, e lshon komblikun e vogl
nprmjet kanalit mbylls (canalis obturatorius) dhe hyn n regjionin e brendshm t
muskujve t kofshs. Ku i jep dy deg prfundimtare, t prparme dhe t pasme. Para se
t hyn n kanalin mbylls ajo anastomozohet me arterien mbilukthore t poshtme
(a. epigastrica inferior) deg e arteries s jashtme apokore.
Anastomoza ndrmjet arteries mbyllse dhe arteries mbilukthore t poshtme zbret
prapa unazs kofshore (anulus femoralis) dhe gjat operimit t hernieve femorale
lndohet shum shpesh. Ajo mund t jet ndonjher shum e madhe dhe n ato raste
lndimi i saj mund t shkaktoj vdekjen pr shkak t gjakderdhjes s madhe corona
mortis.
Degt viscerale
Degt viscerale t arteries apokore t brendshme ose hypogastrike jan: a.
umbilicalis, a. vesicalis inferior, a. uterina, a. rectalis media dhe a. pudenda interna, t
cilat i vaskularizojn organet e komblikut, nnvehten (perineum) dhe organet gjinore t
jashtme.
Arteria krthizore (a. umbilicalis) n pjesn m t madhe pas lindjes mbyllet dhe
jep lidhsen krthizore ansore (lig. umbilicale laterale). Nga pjesa e saj fillestare e cila
nuk sht e mbyllur ndahen degt e siprme fshikore (aa. vesicales superiores) dhe
arteria e farnxjerrsit (a. ductus deferentis).
Arteria fshikore e poshtme (a. vesicalis inferior) shkon pr fundin e fshiks s
urins. Te meshkujt ajo jep deg pr gjndrn mbrojtse (prostata) ndrsa te femrat jep
deg pr pjesn e mesme t kllyfit (vagina).
Arteria e mitrs (a. uterina) shtrihet s pari prpara prgjat murit ansor t
komblikut, pastaj lakon brenda dhe prgjat buzs s poshtme t lidhss s gjer t
mitrs (lig. latum uteri) shkon kah buza ansore e mitrs. N rreth 2 cm larg nga
ngushtica e mitrs ajo e kryqzon ann e prarme t ujhollrrjedhsit (ureter), lakon nga
lart dhe, duke formuar lakesa (dredha), ngjitet prgjat buzs ansore t mitrs deri te
fundi i saj (fundus uteri), ku i jep dy deg prfundimtare, r. tubarius pr gypin mitror dhe
r. ovaricus pr vezoren. Degt ansore t saj shkojn pr murin e prparm dhe t pasm
t mitrs. Dega m e madhe ansore, a. vaginalis, e vaskularizon pjesn e siprme t
vagins.
Arteria e mesme e zorrs s drejt (a. rectalis media) shkon pr vaskularizimin e
pjess s poshtme t zrrs s drejt.
Arteria e brendshme e turpit (a. pudenda interna) e lshon komblikun e vogl
nn m. piriformis, lakon prapa spina ischiadica dhe npr vrimn e vogl ndejtse

198
(foramen ischiadicum minus) futet n gropn ischiorektale t nenvehts (perineum).
Npr duplikaturn fashore t murit ansor t grops ischiorektale, npr kanalin e
Alcock-ut, ajo shkon prpara dhe te buza e pasme e diafragms urogjenitale ndahet n dy
deg, siprfaqsore dhe t thell. Dega siprfaqsore, a. perinealis, jep deg pr
nnvehten dhe pr qeskn e testiseve (scrotum) ose pr buzt e mdha t turpit. Nga dega
e thell ndahen pr organin gjinor ose pr kathicin, dy arterie, siprfaqsore (a. dorsalis
penis vel clitoridis) dhe e thel (a. profunda penis vel clitoridis). Dy deg ansore t
arteries s thell, a. urethralis dhe a. bulbi urethrae vel a. bulbi vestibuli, shkojn pr
uretrn dhe trupit erektil t saj, prkatsisht pr bulbus vestibuli t organeve gjinore
femrore t jashtme.
Nga a. pudenda interna ndahet dega ansore, a. rectalis inferior, e cila shtrihet
medialisht kah vrima e pasdaljes.
Arteria apokore e jashtme (a. iliaca externa)
Arteria apokore e jashtme, nga bifurkacioni i arteries apokore t prgjithshme,
zbret nga jasht, prgjat hapjes s siprme t komblikut t vogl. Arteria kalon ndrmjet
lidhss vehtore dhe buzs s prparme t ashtit t apokut npr hiatus subinguinalis
dhe vazhdon me arterien kofshore (a. femoralis). Dy degt e saja ansore, arteria
apokore rrethore (a. circumflexa ilium profunda) dhe arteria mbilukthore e poshtme
(a. epigastrica inferior) ndahen menjher mbi lidhsn vehtore (lig. inguinale) dhe
shkojn pr vaskularizimin e murit t prparm ansor t barkut.
Arteria mbilukthore e poshtme ngjitet prgjat murit t prparm t barkut prapa m.
rectus abdominis deri te krthiza (umbilicus), ku anastomozohet me arterien mbilukthore
t siprme (a. epigastrica superior) deg prfundimtare e arteries s brendshme t
kraharorit (a. thoracica interna). Mbi li. inguinale kjo arterie e bn paln peritoneale
(plica epigastrica s. inguinalis alteralis) e cila bn ndarjen e grops s jashtme nga gropa
e brendshme vehtore (fossa inguinalis lateralis et medialis).
Arteria kofshore (a. femoralis)
Arteria kofshore e vazhdon arterien apokore t jashtme q nga mesi i lidhss
vehtore. Ajo zbret npr kanalin kofshor (canalis femoralis) kah hapja tetivore e cila
gjendet n ngjitjen e poshtme t muskulit afrues t madh (hiatus tendineus s. adductorius)
dhe vazhdon me arterien e pasgjurit (a. politea).
Nga pjesa fillestare e arteries kofshore ndahen degt siprfaqsore si: a. epigastrica
superficialis, aa. pudendae externae dhe a. circumflexa ilium superficialis, t cilat jan t
dedikuara pr vaskularizimin e murit t prparm t barkut dhe organeve gjinore, dhe nj
deg e thell, a. profunda femoris, pr vaskularizimin e muskujve t kofshs. Nga pjesa
prfundimtare e arteries kofshore ndahet a. genus descendens, e cila zbret teposht dhe
hyn n prbrje t grsetimit arterial t nyjtimit t gjurit.
Arteria e thell e kofshs (a. profunda femoris)
Arteria e thell e kofshs fillon 3-4 cm nn lidhsn vehtore dhe zbret prapa arteries
kofshore, e ndar nga ajo me an t muskulit afrues t gjat t kofshs (m. adductor
longus). Ajo jep deg ansore, dy rrethore (a. circuflexa femoris lateralis et medialis) dhe
tri deg shpuese (aa. perforantes). Degt shpuese kalojn npr muskulin afrues t madh
t kofshs (m. adductor magnus) dhe prfundojn n lozhn muskulare t pasme t
kofshs, ku anastomozohen ndrmjet veti dhe formojn zinxhirin arterial. Ky zinxhir
posht anastomozohet me degt ansore t arteries s pasgjurit (a. poplitea) ndrsa lart

199
me arteriet e regjionit t ndejtjes, me degt ansore t arteries apokore t brendshme
(a. iliaca interna s. hypogastrica).
Arteria e pasgjurit (a. poplitea)
Arteria e pasgjurit zbret nga hapja tetivore e muskulit afrues t madh t kofshs
(hiatus tendineus s. adductorius) prgjat midisit t gros s pasgjurit (fossa poplitea)
deri te haku tetivor i muskulit soleus (arcus tendineus m. solei) ku ndahet n dy deg t
saj prfundimtare, arterien e prparme fyellore (a. tibialis anterior) dhe arterien fyellore
t pasme (a. tibialis posterior). Arteria e pasgjurit jep deg muskulare (aa. surales) dhe
deg nyjtore, dy ifte dhe nj teke.
Arteriet nyjtore ifte (aa. genus superiores et aa. genus inferiores) hyjn n
prbrje t grshetimit arterial t nyjtimit t gjurit (rete articulare genus). Dega teke, a.
genus media futet n nyjtimin e gjurit dhe i vaskularizon lidhset intraartikulare t tij.
Arteria fyellore e prparme (a. tibialis anterior)
Arteria fyellore e prparme zbret prpara cips ndrashtrore t krcirit (membrana
interossea cruris), lateralisht nga muskuli fyellor i prparm (m. tibialis anterior) dhe
vazhdon me arterien shpinore t shputs (a. dorsalis pedis). Kufirin ndrmjet tyre e
paraqet lidhsja e kryqzuar e rrnjs s shputs s kmbs (retinaculum extensorum).
Arteria fyellore e prparme jep deg ansore pr muskuj, degn kthyese
(a. recurrens tibialis anterior) pr grshetimin arterial t nyjtimit t gjurit dhe dy deg,
aa. malleolares anteriores, pr grshetimin arterial t noks s brendshme dhe t jashtme
(rete arteriosum malleoli medialis et lateralis).
Arteria shpinore e shputs s kmbs (a. dorsalis pedis) shtrihet nga mesi i lidhss
s kryqzuar (retinaculum extensorum) kah skaji i pasm i hapsirs ndrashtrore t par
t shputs, ku jep arterien e par shpinore trinore (a. metatarsea I) dhe degn shpuese t
shputs (r. plantaris profundus). Ajo jep dy deg t brendshme, aa. tarseae mediales dhe
dy deg ansore, a. tarsea lateralis dhe a. arcuata. Degt e saj ansore nastomozohen
ndrmjet veti dhe e formojn harkun arterial nga i cili shkojn arteriet pr gishtat e
shputs s kmbs.
Arteria fyellore epasme (a. tibialis posterior)
Arteria fyellore e pasme zbret ndrmjet shtress siprfaqsore dhe t thell t
muskujve t regjionit t pasm t krcirit (regio cruris posterior) dhe nn nokn e
brendshme ndahet n dy deg shputore, ansore dhe t brendshme a. plantaris lateralis et
medialis). Ajo jep deg muskulare dhe deg pr nokn e brendshme (rr. malleolares
medialies). Dega ansore m e madhe e saj, arteria shtizore (a. peronea) zbret prapa
shtizs (fibula).
Arteria shtizore (a. peronea) zbret ndrmjet shtizs dhe m. flexor hallucis longus.
Ajo jep deg pr muskuj, pr nokn ansore (rr. malleolares laterales), degn shpuese
(r. peroneus perforans) dhe degn anastomozuese (r. communicans) pr arterien fyellore
t pasme. Dega e saj shpuese (r. perforans) kalon npr cipn ndrashtrore t krcirit
dhe prfundon prpara noks ansore.
A. plantaris medialis sht m e dobt se ajo e jashtme dhe shtrihet nga prpara dhe
prfundon rndom te baza e gishtit t madh t shputs.
A. plantaris lateralis shtrihet prpara dhe jasht ndrmjet muskulit prkuls
siprfaqaor t gishtave dhe muskulit katror t shputs deri te baza e ashtit trinor t pest.
Nga baza e ashtit trinor t pest ajo lakon nga brenda kah hapsira e par ndrashtrore,
ku anastomozohet me degn shpuese plantare t shputs, deg e arteries shpinore t

200
shputs (a. dorsalis pedis) dhe e formojn harkun arterial plantar (arcus plantaris). Nga
harku arterial plantar fillojn katr deg, aa. metatarseae plantares, t cilat shtrihen nga
prpara dhe degzohen n arterie t gishtave (aa. digitales propriae).
Sistemi venoz
Vv. pulmonales
Venat mushkrore, jan dy t djathta dhe dy t majta, pasi q dalin nga dera e
mushkris shtrihen medialisht, futen n qesjen perikardiale t zemrs dhe prfundojn
n murin e pasm t parabarkushs s majt.
Venat brahiocefalike
Venat brahiocefalike (vv. brachiocephalicae) nga t dy ant lindin prapa nyjtimit
parzmokularthor (art. sternoclavicularis) me bashkimin e vens nnkularthore (v.
subclavia) e cila e prcjell gjakun venoz nga gjymtyra e siprme dhe vens qafore t
brendshme (v. jugularis interna) e cila e sjell gjakun venoz nga koka dhe qafa. Ato
bashkohen nn nj knd gadi t drejt i cili quhet kndi venoz (angulus venosus). N t
nga ana e djatht rndom derdhet kanali i djatht limfatik (ductus lymphaticus dexter),
ndrsa nga ana e majt, kanali limfatik i kraharorit (ductus thoracicus). Venat
brahiocefalike dallohen ndrmjet veti n pikparje t gjatsis, drejtimit dhe
marrdhnieve.
Vena brahiocefalike e djatht (v. brachiocephalica dextra) e gjat rreth 2,5 cm,
lind nga kndi venoz i djatht n nivel t buzs s siprme t nyjtimit parzmokularthor
t djatht. Ajo gadi e vazhdon drejtimin e vens qafore t brendshme t djatht (v.
jugularis interna dextra) dhe zbret vertikalisht prapa skajit sternal t kularthit t djatht,
deri te skaji sternal i hapsirs s par ndrbrinjore t djatht ku bashkohet me venn
brakiocefalike t majt. Me faqen e majt t saj vena brahiocefalike e djatht e prek
trungun arterial brahiocefalik (truncus brachiocephalicus), ndrsa vagusi i djatht gjendet
ndrmjet ktyre dy enve t gjakut. Prgjat faqes s djatht t vens zbret nervi
diafragmor i djatht (n. phrenicus dexter), kt faqe e takon kupola e pleurs (cupula
pleurae) dhe faqja e brendshme e majs s mushkris, faqja e pasme e vens e kryqzon
arterien kurrizore (a. vertebralis), ndrsa prpara sht nyjtimi parzmokularthtor i
djatht.
Vena brahiocefalike e majt (v. brachiocephalica sinistra) e gjat rreth 6 cm, lind
direkt prapa nyjtimit parzmokularthor t majt dhe e vazhdon harkun e vens
nnkularthore. Ajo shkon pjerrt n t djatht kah hapsira ndrbrinjore e par e djatht.
Gjendet prapa gjysms s siprme t mbajtsit t ashtit parzmor, nga i cili e ndan, te
fmijt tymusi, ndrsa te t rriturit indi dhjamor dhe pjest fillestare t muskujve
nngjuhor. Faqja e pasme e saj i kryqzon diagonalisht, njrn pas tjetrs, degt e harkut
t aorts: arterien nnkularthore t majt, arterien gjumore t prgjithshme t majt dhe
trungun arterial brahiocefalik si dhe nervin diafragmor t majt dhe nervin vagus t
majt. Posht, vena brahiocefalike e majt e takon faqen e siprme konvekse t harkut t
aorts, ndrsa lart sht n marrdhnie me venat e gjendrs mbrojtse (gll. thyroidea).
Degt ansore t venave brahiocefalike jan t shumta. Nga faqja e siprme m s
pari derdhen vena kurrizore (vv. vertebrales), pastaj venat e gjendrs mbrojtse (vv.
thyroideae inferiores et plexus thyroideus impar) ndrsa nga faqja e prparme derdhet
vena e brendshme e kraharorit (v. thoracica interna) dhe venat e tymusit (vv. thymicae) si
dhe vena e siprme ndrbrinjore (v. intercostalis superior). Degt tjera, edhepse t
shumta jan t imta dhe nuk jan t prhershme n pikparje t drejtimit, ato jan: vv.

201
pericardiacae, vv. esophageales, vv. tracheales, vv. bronchiales, vv. mediastinales.
Nj pjes e ktyre venave derdhet direkt n venn e zgavrt t siprme.
Vena e zgavrt e siprme (v. cava superior)
Vena e zgavrt e siprme (v. cava superior) sht ena e siprme prfundimtare e
qarkullimit t madh t gjakut (circulus sanguinis major) e cila lind me bashkimin e vens
brahiocefalike t djatht dhe t majt, me gjatsi rreth 7 cm dhe diametr 2 2,5 cm.
Vena e zgavrt e siprme, degt fillestare t saj dhe t gjitha degt prmbledhse t tyre
mbledhin gjakun nga koka, qafa, gjymtyrt e siprme, muret dhe gadi nga t gjitha
organet e kafazit t kraharorit, si dhe limfn nga i tr trupi.
Fillimi i vens s zgavrt t siprme gjendet n nivel t hapsirs ndrbrinjore t
par t djatht direkt prgjat buzs s ashtit parzmor. Ajo e vazhdon drejtimin e vens
brahiocefalike t djatht dhe zbret gadi vertikalisht prapa buzs s djatht t ashtit
parzmor deri te niveli i krcit brinjor t III, ku n murin e siprm t parabarkushs s
djatht (atrium dextrum cordis) gjendet vrima e saj (ostium venae cavae superioris).
Pjesa e siprme e saj sht e gjat dhe gjendet n indin dhjamor retrosternal. Buzn
e saj t majt dhe faqen e brendshme e takon pjesa ngjitse e aorts (aorta ascendens).
Prpara dhe majtas gjendet tymusi, djathtas sht kupola e pleurs s djatht (cupula
pleurae dextrae) dhe maja e mushkris s djatht n t ciln mbetet shtypla e ksaj
vene. Prgjat faqes s saj ansore apo t djatht zbret nervi diafragmor i djatht (n.
phrenicus dexter). Prapa vens s zgavrt t djatht gjenden pjest e rrnjs mushkrore
t djatht: bronku kryesor i djatht (bronchus principalis dexter), arteria e djatht
mushkrore (a. pulmonalis dextra) dhe vena e djatht e siprme mushkrore (v.
pulmonalis superior dextra).
Pjesa e mesme e saj sht leht e shtyer n t djatht nga harku i aorts. Pak nn
mesin e saj n faqen e pasme t ksaj pjese gjendet vrima hyrse e harkut t vens teke
(arcus venae azygou).
Pjesa e poshtme m e shkurtr e vens sht n rrethzemrn, e mbshtjellur nga
fleta jargore e rrethzemrs, ajo ndrton nj pjes t murit t pasm t gjiut horizontal t
rrethzemrs (sinus transversus pericardii).
Dega aferente e vetme dhe e prhershme e vens s zgavrt t siprme sht vena
teke (v. azygos).
Sistemi i venave teke (systema venae azygos)
Sistemin e venave teke e prbjn tri vena teke me degt fillestare dhe
prmbledhse t tyre i cili fillon nn diafragm, ku ent fillestare t tyre, nprmjet
venave belore dhe veshkore anastomozohen me venn e zgavrt t poshtme. Venat teke i
mbledhin venat nga pjesa m e madhe e mureve t kafazit t kraharorit dhe gati t gjitha
venat nga organet e mediastinumit t pasm. Sistemi i venave teke prfundon n venn e
zgavrt t siprme. Kshtu sistemi i venave azygos sht anastomoz e prhershme
ndrmjet vens s zgavrt t siprme dhe t poshtme.
Anastomoza me rndsi ndrmjet venave t sistemit azygos, sistemit t vens s
zgavrt t siprme dhe t poshtme dhe sistemit venoz portal gjendet n pjesn e poshtme
t kaprcallit. Kjo anastomoz kryhet nprmjet venave t pjess s poshtme t
kaprcallit (vv. esophageales) t cilat pjesrisht derdhen n venn teke dhe venn
gjysmteke, ndrsa pjesrisht edhe n venn lukthore t majt (v. gastrica sinistra).
Anastomozat venoze n kardi n rast t pengesave n sistemin venoz portal shpesh
jan t zgjruara n form t nyjeve (varices esophagi), ku mund t vij edhe deri te

202
plcitja e tyre dhe gjakderdhja vdekjeprurse. N kto raste i smuari rndom vjell nj
sasi t madhe t gjakut t freskt (haematemesis).
Vena teke (v. azygos) sht en venoze teke ascendente e cila gjendet n faqen e
prparme apo t djatht t trupave t 8 9 rruazave t fundit torakale. Gjatsia e ksaj
vene sht rreth 20 cm, diametri i saj rritet nga 3 10 mm. N kt ven n mnyr
direkte apo indirekte derdhen t gjitha venat ndrbrinjore dhe nj pjes e venave nga
organet fqinje dhe nga mediastinumi. Vena teke sht edhe ena anastomotike m e
rndsishme ndrmjet vens s zgavrt t siprme dhe t poshtme.
Fillimi i vens teke gjendet n nivel t diafragms. M s shpeshti kt ven e
formon vena belore ngjitse e djatht (v. lumbalis ascendens dextra) dhe vena
nnbrinjore e djatht (v. subcostalis dextra).
Shum shpesh ktyre venave iu bashkangjiten edhe ent venoze nga anastomozat e
venave parakurrizore t cilat jan t lidhura me venat ansore belore (vv. lumbales
laterales) dhe degzave t cilat dalin nga kto dhe shkojn kah muri i pasm i vens s
zgavrt t poshtme. Kto en formojn rrnjn e brendshme t vens teke. Kjo en
ndonjher degzohet dhe paraqet njrn ndr anastomozat ndrmjet venave azygos.
Vena teke futet n kafazin e kraharorit nprmjet pjess belore t diafragms
ndrmjet tufave t shtylls muskulare t saj. Rrnja e brendshme, kur ekziston, rndom
kalon npr vrimn e aorts (hiatus aorticus).
Trungu i vens teke gjendet n mesmuroren e pasme (mediastinum posterius) dhe
sht e puthitur pr faqen e prparme apo t djatht t pjess torakale t shtylls kurrizore
e mbuluar me fletn murore t pleurs (pleura parietalis). Faqen e pasme t vens teke e
kryqzojn arteriet ndrbrinjore kurse n ann e majt t saj gjendet kanali limfatik i
kraharorit (ductus thoracicus), nn dhe brenda sht kaprcalli (esophagus). Ndrmjet
kaprcallit dhe faqes s prparme t vens teke ndonjher futet fleta murore e pleurs
dhe ndrton nj pal jo t prhershme (recessus interazygoesophageus).
Harku prfundimtar i vens teke (arcus venae azygou) gjendet n nivel t rruazs s
katrt torakale ku kjo ven s shpejti kthehet prpara dhe teposht. Harku kap rrnjn
mushkrore t djatht nga faqja e pasme dhe e siprme e saj dhe derdhet n murin e
pasm t vens s zgavrt t siprme, direkt para se ajo t futet n rrethzemr. Faqja e
brendshme e harkut e kryqzon nervin endacak t djatht dhe s bashku me traken dhe
venn e zgavrt t siprme formojn lozhn n t ciln gjendet nj nyje limfatike e madhe
nga grupi i pasm mediastinal (nodus arcus venae azygou). Faqja e jashtme e harkut,
nprmjet pleurs, shtypet n faqen e brendshme t vrigullit t siprm t mushkris s
djatht. Pr kt shkak mbi dern mushkrore t djatht gjendet hullia harkore i vens
teke (sulcus venae azygos). Ndonjher kjo hulli sht mjaft e thell dhe nga vrigulli i
siprm i djatht e ndan nj pjes t indit mushkror n vrigull t veant jo t
prhershm (lobus venae azygos).
Degt e vens teke jan venat nga organet e mediastinumit dhe venat e mureve t
kafazit t kraharorit.
Degt viscerale jan venat e vogla t kaprcallit (vv. esophageales), venat e djathta
bronkiale (vv. bronchiales dextrae), venat e rrethzemrs (vv. pericardiales) dhe venat e
indit dhjamor t mediastinumit (vv. mediastinales).
Degt parietale t vens teke jan venat e djathta ndrbrinjore rndom nga e IV
deri te e XI (vv. intercistales posteriores dextrae) n t cilat derdhen edhe venat
ndrruazore (vv. intervertebrales). Prfundimi i tri deri n katr venave ndrbrinjore t

203
djathta t para sht i ndryshm. M s shpeshti ato formojn trungun e prbashkt t
quajtur vena e siprme ndrbrinjore e djatht (v. intercostalis superior dextra) e cila
derdhet direkt n vet harkun e vens teke. Ekzistojn edhe mnyra tjera t derdhjes s
ktyre venave por jan t rralla. Deg parietale jan edhe venat e siprme t diafragms
(vv. phrenicae supeiores), si dhe vena gjysmteke dhe vena gjysmteke shtesore.
Vena gjysmteke apo vena e vogl teke (v. hemiazygos) sht en teke dhe ngjitet
prbuz faqes s majt t dhtylls kurrizore, m s shpeshti deri te rruaza e VIII torakale.
Vena gjysmteke formohet gati n t njjtn mnyr si vena teke vetm se n ann e
majt. Vena gjysmteke futet n kafazin e kraharorit nprmjet pjess belore t
diafragms, anash nga shtylla muskulare e saj. Pastaj ngjitet prgjat faqes s majt t
shtylls kurrizore anash dhe prapa pjess torakale t aorts, ndrsa prpara arterieve
ndrbrinjore t majta, e mbuluar nga fleta murore e pleurs. M s shpeshti n lartsi t
rruazs s VIII torakale, ndonjher edhe n nivel t rruazs s VII apo t IX torakale, kjo
ven kthehet s pari prpara, pastaj n t djatht dhe kalon prapa aorts, kaprcallit dhe
kanalit limfatik t kraharorit dhe derdhet n venn teke. Ndrmjet vens gjysmteke dhe
trungut t vens teke shpeshher ekzistojn anastomoza gjersore t rregullta
prevertebrale, ndrsa anastomoza m e prhershme ndr to gjendet n lartsi t rruazs
s IX torakale dhe quhet vena interazygos.
Degt e vens gjysmteke jan 4 5 vena ndrbrinjore t majta t fundit (venae
intercostales sinistrae VII XI) dhe disa vena t poshtme t kaprcallit, venat e majta
bronkiale dhe venat e mesmurores s pasme. N pjesn prfundimtare t vens
gjysmteke ndonjher derdhet vena gjysmteke shtesore.
Vena gjysmteke shtesore (v. hemiazygos accessoria) lind me bashkimin e 3 4
venave t mesme ndrbrinjore n ann e majt (vv. intercostales sinistrae IV VI). Kjo
ven mund t jet zbritse dhe prfundon n venn gjysmteke apo direkt n venn teke
pasiq prpara e kryqzon shtylln kurrizore n nivel t rruazs s VII torakale.
Nqoftse vena ka drejtim ngjits, ather i bashkangjitet vena ndrbrinjore e siprme e
majt (v. intercostalis superior sinistra), e cila lind nga tri vena ndrbrinjore t majta t
para dhe nprmjet t saj prfundon n venn e majt brakicefalike.
N venn gjysmteke shtesore derdhen venat e siprme t kaprcallit, pastaj disa
ven bronkiale dhe trakeale dhe venat nga pjesa e pasme e mediastinumit t siprm.
Vena e brendshme e qafs (v. jugularis interna)
Vena jugulare e brendshme e sjell gjakun venoz nga koka dhe qafa. Kjo ven n
nivel t pjas s pasme t vrims jugulare e vazhdon sinus sigmoideus, sinusin m t
madh t cipave t trurit (sinus durae matris), n t cilin derdhen venat e trurit. Fillimi dhe
mbarimi i saj bjn nga nj zgjerim (bulbus v. jugularis superior et inferior). Zgjerimi i
siprm me kontraksionin e cips muskulare t saj e rregullon lumenin e vens jugulare,
q ka rndsi pr mbajtjen e sasis s gjakut n zgavrn e kafks n nivel t caktuar.
Vena jugulare e brendshme zbret s pari npr hapsirn rrethfytore (spatium
parapharyngeum) lateralisht nga arteria gjumore e brendshme, pastaj lateralisht nga
arteria gjumore e prbashkt me t ciln sht e mbshtjellur me mbshtjellsin e
prbashkt (vagina carotica). Vena jugulare e brendshme sht e ngjitur pr
mbshtjellsin fashor dhe me fletn pretrakeale t fashs s qafs (lamina pretrachealis
fasciae cervicalis), pr kt shkak nuk vjen deri te ndrrimi i lumenit t saj gjat lvizjes
s koks dhe qafs, q ka rndsi pr qarkullimin pa penges t gjakut, sepse n te sht
presioni negativ.

204
Sinus durae matris
Gjijt venoz jan kanle muret e t cilve i ndrton duplikatura e cips s fort
trurore (dura mater encephali), e cila prbhet nga indi lidhor fibroz. Sinuset nuk
posedojn cipn muskulare dhe nuk mund ta ndryshojn madhsin e lumenit t tyre.
Muret e tyre jan t mbshtjellura nga endoteli dhe, pr dallim nga venat tjera, nuk kan
kllapa (valvulae), pr kt gjaku qarkullon n dy drejtime.
Pr qllime praktike, sinuset venoz t cips s fort trurore ndahen n dy grupe, t
prparm dhe t pasm, t cilat jan t ndrlidhura ndrmjet veti. Grupin e pasm e
paraqesin tre sinuse tek, sinus sagittalis superior, sinus sagittalis inferior dhe sinus rectus
t cilt takohen prpara protuberantia occipitalis interna dhe e formojn bashkrrjedhsin
e sinusve (confluens sinuum). Nga confluens sinuum fillojn sinuset ift, sinus
transversus dhe sinus sigmoideus, t cilt e drgojn gjakun venoz kah fillimi i vens
jugulare t brendshme. Grupin e prparm e paraqet gjiu shpellor (sinus cavernosus), i
cili sht ift dhe gjendet n faqen ansore t trupit t ashtit pykor. N sinuset e dura
mater derdhen venat e trurit (vv. cerebri), venat diploike nga eshtrat e kafks dhe venat
emisare (vv. emissariae). Venat emisare jan kanale anastomotike ndrmjet sinuseve t
dura mater dhe venave nn lkurore t kafks.
Gjiri shigjetor i siprm (sinus sagittalis superior), shkon nga prpara prapa prgjat
mesit t kulmit t kafks. Ai gjendet n ngjitjen e ndarss s hemisferave t trurit t madh
(falx cerebri).
Gjiri shigjetor i poshtm (sinus sagittalis inferior), sht m i dobt se sinusi i
siprm. Ai kalon npr buzn e poshtme t falx cerebri dhe vazhdon n sinusin e radhs.
Gjiri i drejt (sinus rectus), kalon npr ngjitjen e falx cerebri dhe tentorium
cerebelli. Prpara protuberantia occipitalis interna ai bashkohet me sinus sagittalis
superior dhe e formon bashkrrjedhsin e sinuseve (confluens sinuum s. torcular
Herophilii). N fillim t tij derdhet vena e madhe e trurit (v. cerebri magna-Galeni), e
cila sjell gjakun nga truri i ndrmjetm dhe barkusheve ansore t trurit.
Gjiri gjersor (sinus transversus), shtrihet prej confluens sinuum nga jasht npr
buzn e pasme t tentorium cerebelli dhe vazhdon n sinus sigmoideus.
Gjiri sigmoid (sinus sigmoideus) zbret nga skaji i pasm i buzs s siprme t
piramids s ashtit temporal deri te pjesa e pasme e vrims jugulare prej ku vazhdon me
venn jugulare t brendshme.
Gjiri shpellor (sinus cavernosus) gjendet n faqen ansore t trupit t ashtit pykor.
Ai sht i ndar nga nj numr i madh i ndarseve. Npr duplikaturn e murit t jashtm
t tij kalojn: n. oculomotorius, n. trochlearis dhe n. ophtalmicus, ndrsa npr vet sinusin
kalon a . carotis interna dhe lateralisht nga ajo n. abducens. Nga sinusi kavernoz e ojn
gjakun plexus basilaris dhe dy sinuse guror, i siprm dhe i poshtm (sinus petrosus
superior et inferior). Sinuset guror shtrihen nga jasht prgjat buzs s siprme dhe t
poshtme t piramids s ashtit temporal dhe prfundojn n sinus sigmoideus. Grshetimi
bazilar (plexus basilaris) zbret kah skaji i prparm i vrims s madhe zverkore (foramen
magnum) dhe e on gjakun kah grshetimi venoz kurrizor i brendshm (plexus venosus
vertebralis internus). N sinusin kavernoz prve venave t trurit derdhet edhe vena e
syrit (v. ophtalmica).
Vena e syrit (v. ophtalmica) vjen nga gropa kokrdhokore nprmjet plass s
siprme orbitale (fissura orbitalis superior). Degt e saj fillestare n nivel t rrnjs s

205
hunds anastomozohen me venat e fytyrs. Nprmjet t ktyre anastomozave mund t
prcillet inflamacioni nga fytyra n sinusin kavernoz dhe n cipat e trurit.
Kolateralet e v. jugularis interna
Degt ansore t v. jugularis interna, siprfaqsore dhe t thella, vijn nga regjionet
jashtkafkore t koks dhe qafs.
Kolateralet e thella ansore jan: vv. pharyngeae, v. thyroidea superior, v. lingualis,
v. facialis, dhe v. retromandibularis. Ato vijn nga muri i fytit ose i prcjellin degt
prkatse t arteries gjumore t jashmte. V. retromandibularis lind me bashkimin e v.
temporalis superficialis dhe grshetimit venoz fletsor (plexus venosus pterygoideus) i
cili e rrethon arterien fuliore (a. maxillaris). Kolateralet siprfaqsore, v. jugularis
externa dhe v. jugularis anterior jan vena siprfaqaore t faqes s prparme dhe ansore
t qafs.
V. jugularis externa lind prapa laprs s veshit me bashkimin e vens zverkore
sht (v. occipitalis) dhe vens veshore t pasme (v. auricularis posterior). Ajo zbret
prgjat faqes ansore t qafs, e shpon fletn siprfaqaore t fashs s qafs dhe
derdhet n pjesn prfundimtare t v. jugularis interna ose v. subclavia. Pjesa fillestare e
saj anastomozohet prher me v. retromandibularis. Nqoftse kjo anastomoz sht e
fort jep prshtypjen se v. jugularis externa formohet me bashkimin e v. temporalis
superficialis dhe plexus pterygoideus (fillimi i thell).
V. jugularis anterior lind n nivel t ashtit nngjuhor. Ajo zbret prgjat faqes s
prparme t qafs dhe derdhet n pjesn prfundimtare t vens jugulare.
Vena nnkularthore (v. subclavia)
Vena nnkularthore sht shum e shkurt dhe kalon npr vrimn, hapjen e
prparme skalenike e cila gjendet ndrmjet muskulit shkallor t prparm (m. scalenus
anterior) dhe muskulit parzmokularthothimthak (m. sternocleidomastoideus). Ajo nga
buza e jashtme e brinjs s par e vazhdon venn sqetullore (v. axillaris), e cila sjell
gjakun nga gjymtyra e siprme, nga venat e saj t thella dhe siprfaqsore.
Venat e thella t gjymtyrs s siprme
Arteriet e shuplaks, parakrahut dhe krahut i prcjellin nga dy vena me emr t
njjt, t cilat me venat siprfaqsore, nnlkurore jan t lidhura me an t kanaleve t
shkurta venoze. Arterien sqetullore e prcjell vetm nj ven (v. axillaris) e cila shkon
prpara dhe brnda nga arteria.
Vena sqetullore (v. axillaris) sht e prforcuar prgjat fashs s thell t
kraharorit q ka rndsi pr qarkullimin pa penges t gjakut. Prve degve ansore t
cilat i prcjellin degt e arteries sqetullore ajo pranon vena edhe nga gjiri si dhe venat
ansore t kraharorit (vv. thoracoepigastricae).
Venat torakoepigastrike e lidhin venn sqetullore dhe venn kofshore (v. femoralis)
e cila i takon sistemit t vens s zgavrt t poshtme (v. cava inferior). N rastet kur sht
qarkullimi i gjakut i vshtirsuar npr venn e zgavrt t poshtme, ato zgjerohen dhe
shihen nn lkur t faqes ansore t trupit.
Venat siprfaqsore t gjymtyrs s siprme
Nga venat siprfaqsore t gjymtyrs s siprme, n baz t ekzistimit konstant t
tyre, dallohen dy vena nn lkurore t faqes s prparme t parakrahut, e brendshme, v.
basilica, dhe e jashtme, v. cephalica, t cilat fillojn nga grshetimi venoz n faqen
shpinore t shuplaks (rete venosum dorsale manus). Prpara brrylit ato jan t lidhura
me an t kanaleve anastomotike, v. mediana cubiti, ose me degzimin e vens midisore

206
t parakrahut (v. mediana antebrachii) duke formuar me te formacionin n form t
germs M. kto anastomoza jan n raport me degt e nervit lkuror t jashtm dhe t
brendshm t parakrahut t cilt mund t lndohen gjat dhnies s injeksioneve
intravenoze.
V. basilica n nivel t faqes s prparme t brrylit pranon kanalin anastomotik, v.
mediana cubiti, i cili vjen nga vena ansore nnlkurore ose v. mediana basilica degn e
brendshme prfundimtare t v. mediana antebrachii. Rreth mesit t krahut ajo kalon npr
vrimn e fashs hiatus basilicus futet n hullin dykrershe t brendshme dhe
bashkohet me venn e krahut (v. brachialis) duke formuar fillimin e vens sqetullore.
V. cephalica ngjitet prgjat faqes ansore t parakrahut dhe npr hullin
dykrershe t jashtme t krahut. N hullin ndrmjet muskulit t madh t kraharorit dhe
muskulit deltoid (sulcus deltoideopectoralis) ajo kalon npr duplikaturn fashore dhe
nn kularth e shpon fashn e thell t kraharorit dhe derdhet n pjesn prfundimtare t
vens sqetullore. N nivel t brrylit asaj i bashkngjitet ndonjher dega ansore e vens
midisore t parakrahut (v. mediana cephalica).
Vena e zgavrt e poshtme (v. cava inferior)
Vena e zgavrt e poshtme formohet n ann e majt t trupit t rruazs s pest
belore, me bashkimin e vens s djatht dhe t majt apokore t prgjithshme (v. iliaca
communis dextra et sinistra). Ajo ngjitet prgjat ans s majt t shtylls kurrizore prapa
pjess zbritse t duodenit dhe mlis, dhe, pasi kalon npr vrimn n qendrn tetivore
t diafragms, derdhet n parabarkushen e djatht t zemrs. Kolateralet e saj vijn nga
muret dhe organet e zgavrs s barkut.
Nga kolateralet viscerale venat mliore (vv. hepaticae) jan m t mdha dhe
venat renale (v. renalis dextra et sinistra). Venat mliore, 2-3 n numr, derdhen n
venn e zgavrt t poshtme menjher nn vrimn e saj n diafragm. Ato e ojn gjakun,
t cilin mlia e merr nga arteria e saj dhe nga vena portale (v. portae).
N kolateralet viscerale t v. cava inferior marrin pjes edhe dy vena, vena e djatht
mbiveshkore dhe vena e djatht testikulare (v. testicularis vel ovarica). Vena e majt
mbiveshkore dhe vena e majt herdhsore derdhen n venn veshkore t majt.
Kolateralet parietale t vens s zgavrt t poshtme, dy vena diafragmore (vv.
phrenicae inferiores) dhe katr vena belore (vv. lumbales) jan ifte. Venat belore e
sjellin gjakun nga pjesa lumbale e shtylls kurrizore dhe nga muri i pasm i barkut. Pjest
prfundimtare t tyre jan t lidhura me an t kanalit gjatsor, v. lumbalis ascendens, i
cili n ann e djatht vazhdon me v. azygos, ndrsa n ann e majt me v. hemiazygos.
V. portae
Vena portae sht en funksionale e mlis, e cila e sjell gjakun nga pjesa
nndiafragmore e traktit digjestiv dhe nga shpretka. Ajo formohet n faqen e pasme t
koks s trmishzs me bashimin e vens kapzerrore t siprme (v. mesenterica
superior), vens shpretkore (v. splenica) dhe vens kapzerrore t poshtme (v. mesenterica
inferior). Kolateralja e saj m e madhe, v. coronaria ventriculi, shtrihet prgjat kthess
s vogl t lukthit. Vena portae ngjitet djathtas dhe kalon s pari prapa pjess s siprme
t duodenumit, pastaj npr lig. hepatoduodenale dhe ndahet n dy deg, t djatht dhe t
majt, t cilat hyjn n mli dhe japin deg t shumta interlobulare. Duke kaluar npr
lig. hepatoduodenale ajo sht e ndar nga vena e zgavrt e poshtme me an t vrims
hyrse n qeskn rizore (foramen epiploicum-Winslowi s. omentale). Prpara saj gjendet:
majtas a. hepatica propria, ndrsa djathtas ductus choledochus.

207
Me sistemin e vens s zgavrt t siprme dhe t poshtme vena portae sht e
lidhur me an t degzave t imta n nivel t kardies, rektumit dhe krthizs. Kto
anastomoza t imta zgjerohen, formojn varices, n rastet kur npr mli sht i
vshrisuar qarkullimi i gjakut nga vena porte.
N nivel t kardies dega ansore e vena porte, v. coronaria ventriculi,
anastomozohet me venat e kaprcallit, t cilat nprmjet vens teke shkojn pr venn e
zgavrt t siprme. Te rektumi, dega fillestare e vens kapzerrore t poshtme, v. rectalis
superior, lidhe nprmjet plexus venosus rectalis me venn e poshtme dhe t mesme
rektale, t cilat jan kolaterale t vens apokore t brendshme, prkatsisht t vens s
zgavrt t poshtme. N nivel t krthizs, kolateralet e imta t vena portae, vv.
paraumbilicales, t cilat shtrihen prgjat lidhss s rrumbullakt t mlis,
anastomozohen me venat epigastrike t poshtme dhe t siprme, t cilat i takojn sistemit
t vens s zgavrt t poshtme dhe t siprme. Kto anastomoza kur t zgjerohen
formojn prreth krthizs kuroren nnlkurore radiale e cila me pamjen e vet i ngjan
koks s meduzs (caput medusae).
V. iliaca communis
Vena apokore e prgjithshme lind n nivel t nyjtimit apokorokrbishtor me
bashkimin e vens apokore t brendshme dhe t jashtme (v. iliaca communis interna et
externa). Ajo ngjitet lart prapa arteries me emr t njjt. T vetmn kolaterale, v. sacralis
mediana, e pranon vena apokore e majt.
V. iliaca interna
Vena apokore e brendshme ose hipogastrike (v. iliaca interna s. hypogastrica)
ngjitet prapa arteries me t njjtin emr. Ajo pranon kolaterale parietale dhe viscerale, t
cilat i prcjellin degt e arteries apokore t brendshme.
Kolateralet viscerale fillojn nga grshetimet venoze t pasura, t cilt gjenden
prreth organeve t komblikut t vogl: plexus venosus rectalis, plexus venosus
uterovaginalis, plexus prostaticus. Kto grshetime venoze luajn rolin e tamponeve
elastike, t cilat i mbushin hapsirat boshe, t vdekura n komblikun e vogl. Madhsin
e tyre ato e adaptojn ndaj ndyshimeve t presionit n komblikun e vogl.
V. iliaca externa
Vena apokore e jashtme ngjitet medialisht dhe nn arterien me emr t njjt. Nga
lidhsja vehtore ajo e vazhdon venn kofshore (v. femoralis), e cila e sjell gjakun nga
venat e thella dhe siprfaqaore t gjymtyrs s poshtme. Kolateralja e saj m e madhe, v.
epigastrica inferior, zbret nga krthiza prgjat murit t prparm t barkut.
Venat e thella t gjymtyrs s poshtme
Arterien e pasgjurit dhe arterien e kofshs e prcjell nga nj trung venoz (v.
poplitea et v. femoralis), ndrsa arteriet tjera t gjymtyrs s poshtme i prcjellin nga dy
vena me emr t njjt. Vena e pasgjurit gjendet prapa dhe lateralisht nga arteria. Vena e
kofshs, duke shkuar nga lart, kalon s pari prapa arteries, pastaj vendoset medialish nga
arteria.
Ecja e shpejton qarkullimin e gjakut npr venn e pasgjurit dhe t kofshs. Vena e
pasgjurit zgjerohet dhe e thith gjakun nga venat e krcirit gjat shtrirjes s nyjtimit t
gjurit, prshkak t zgjerimit t grops s pasgjurit. Vena e kofshs zgjerohet dhe e thith
gjakun gjat fleksionit t nyjtimit t kofshs (art. coxae). Lvizjet e kundrta n
nyjtimin e kofshs dhe t gjurit e shtyjn gjakun nga kto dy vena nga lart, kah zemra.

208
Venat siprfaqsore t gjymtyrs s poshtme
Nga venat siprfaqsore t gjymtyrs s poshtme ndahen dy vena: vena safene e
madhe dhe e vogl (v. saphena magna et parva) t cilat fillojn nga grshetimi venoz n
faqen dorzale t shputs s kmbs (rete venosum dorsale pedis).
V. saphena parva fillon nga skaji i jashtm i grshetimit venoz t shpins s
shputs. Ajo kalon prapa noks s jashtme dhe ngjitet prgjat faqes s pasme t krcirit
deri te gropa e pasgjurit ku e shpon fashn dhe derdhet n venn e pasgjurit (v. poplitea).
V. saphena magna e prcjell buzn e brendshme t shputs s kmbs. Ajo kalon
prpara noks s brendshme dhe ngjitet prgjat faqes s brendshme t krcirit dhe
prgjat faqes s prparme t kofshs deri nn lidhsen vehtore, ku derdhet n pjesn
prfundimtare t vens kofshore. V. saphena magna kalon npr vrimn m t madhe
(hiatus saphenus) n pjesn e vrimosur (fascia cribrosa) t fashs s kofshs (fascia
lata).

Shqisat (organa sensuum)

Shqisat jan receptor t sistemit nervor, organe t cilat pranojn ngacmimet fizike
dhe kimike nga ambienti i jashtm. Nga receptort ngacmimet shkojn nprmjet nervit
shqisor dhe rrugs shqisore deri te fushat integrative t lvors s trurit t madh, ku
transformohen n ndjenj. Ngacmimet kimike nga ambienti i jashtm i pranojn shqisat
e shijs dhe nuhatjes, ndrsa ngacmimet fizike i pranojn shqisat tjera, e t parit, e t
dgjuarit, e baraspeshs si dhe t senzibilitetit siprfaqsor dhe t thell.
Receptort e organeve shqisore prbhen nga qelizat neuroepiteliale, t cilat
pranojn vetm llojin e caktuar, karakteristik, t ngacmimit pr shqisn prkatse. Atyre
iu bashkngjiten organet ndihmse dhe mbrojtse. Organet ndihmse kan pr qllim q
llojit t caktuar t ngacmimit t i lehtsojn veprimin n receptor.
Shqisa e t parit (organum visus)
Organi i t parit, syri, sht i vendosur n zgavrn e syrit (orbita). N prbrje t
shqiss s t parit bjn pjes: nervi i t parit (n. opticus), kokrdhoku i syrit (bulbus
oculi) dhe organet ndihmse t syrit.
Kokrdhoku i syrit (bulbus oculi)
Kokrdhoku i syrit ka formn e sfers s zbrazt, e cila n skajin e prparm t saj
sht dika m konvekse dhe e mbushur me elementet e tejdukshme. Prmbajtjen e saj t
tejdukshme, lngun ujor (humor aquosus), thjerrzn (lens) dhe trupin qelqor (corpus
vitreum), e rrethojn tri cipa, nga t cilat cipa e jashtme, fibroze (tunica fibrosa bulbi), e
brendshme, neuroepiteliale (tunica interna bulbi) dhe e mesme, enore (tunica vasculosa
bulbi).
Vija e cila lidh polin e prparm me polin e pasm t kokrdhokut t syrit (axis
bulbi) sht e gjat 24 mm. Kjo vij sht m e gjat se boshti vertikal dhe ai horizontal i
kokrdhokut t syrit. Gjatsia e boshtit t kokrdhokut sht e rregulluar ashtu q rrezet e
drits t cilat vijn nga infiniti t bashkohen saktsisht n retin. Nqoftse rrezet thehen
prpara retins, syri sht shkurtpams (myopia), ndrsa n t kundrtn syri sht
largpams (hypermetropia).
Cipa lidhore (tunica fibrosa)
Vmesa e jashtme, vemesa fibroza me fortsin e saj ia siguron formn
kokrdhokut t syrit dhe i kundrvihet shtypjes intrabulbare, e cila sht me rndsi pr t

209
parit e kjart. Pjesa e prparme e vmesn fibroze, pjesa e tejdukshme, quhet brisa
(cornea), ndrsa pjesa e pasme, pjesa e bardh, quhet e bardha e syrit (sclera).
Brisa (cornea)
Brisa e bn 1/5 e prparme t cips s jashtme t kokrdhokut t syrit. Me buzn e
saj rrethore (limbus corneae) ajo futet n hullin e sklers (rima cornealis sclerae) si
xhami i ors. Poli i briss sht pjesa m e holl e saj, rreth 0.8 mm, prshkak t diametrit
m t madh t lakess s faqes s prparme se sa t faqes s pasme t saj.
Brisa sht plotsisht e tejdukshme dhe ka forc m t madhe t thyese s rrezeve
t drits se thjerrza (lens). Gjat shiqimit n uj ajo e humb forcn e thyese t rezeve t
drits dhe sendet e shiquara bhen jo t kjarta. Nqoftse paraprakisht merret maska
mbrojtse, shtresa e vogl e ajrit ia kthen asaj forcn thyese dhe njeriu i sheh kjart
sendet n uj.
Shtresa e mesme, m e madhe e briss (substantia propria corneae) i vazhdon tufat
fibroze t sklers. Nga prpara sht e mbuluar nga cipa e prparme elastike (lamina
limitans anterior) dhe nga epiteli pes shtresor (epithelium corneae), ndrsa nga prapa
sht e mbuluar nga cipa elastike e pasme (lamina limitans posterior) dhe nga endoteli i
dhoms s prparme t kokrdhokut t syrit (camera anterior bulbi). Ndrmjet tufave
fibroze t saj, t cilat, pr dallim nga ato t sklers, jan plotsisht t drejta, gjenden
qelizat lidhore n form t yllit, fijet nervore amilienike dhe hapsirat n form t
plasave, npr t cilat briss i vijn materiet ushqyese nga grshetimi arterial perikorneal.
Brisa sht plotsisht e tejdukshem duke i faleminderuar mungess s plot t enve t
gjakut, avaskulare, dhe limfatike dhe duke i faleminderuar balansit konstant t kriprave
t saj dhe lngut.
E bardha e syrit (sclera)
E bardha e syrit n skajin e pasm t saj sht e trash 1-1.5 mm dhe e vrimosur
nga vrimat e imta pr kalimin e tufave t nervit optik dhe enve t gjakut. Prreth
ekuatorit t saj ajo sht prgjysm m e holl, pastaj duke shkuar kah prpara persri
trashet prshkak t kyjes s fijeve tetivore t muskujve t drejt t kokrdhokut t syrit.
N pjesn e prparme t saj rreth briss gjendet kanali venoz rrethor (sinus venosus
sclerae) npr t cilin qarkullon lngu ujor.
Tufat fibroze t sklers rndom jan t drejtuara n drejtim t meridianeve t
kokrdhokut t syrit dhe t kryqzuara ndrmjet veti me shtresa. Ato jan lehtsisht
valore dhe lejojn zgjerimin e vogl t kokrdhokut t syrit gjat rritjes s presionit
intrabulbar. Skajet e tyre t prparme dhe t pasme jan t prforcuara me fije fibroze
rrethore. Ndrmjet tufave fibroze gjenden hapsira n form t plasave fine dhe qelizat
lidhore t cilat n shtresat e thella t sklers prmbajn kokrza t pigmentit.
Cipa enore e kokrdhokut t syrit (tunica vasculosa bulbi)
Cipa e mesme prmban en gjaku, nerva dhe qeliza lidhore t pigmentuara. Kjo
cip prbhet nga tri pjes, duke shkuar nga prpara prapa ato jan: ylberthi (iris), trupi
qerpikor (corpus ciliare) dhe enorja (choroidea).
Ylberthi (iris)
Ylberthi sht pjesa e prparme e cips enore t kokrdhokut t syrit. sht n
form t diafragms s aparatit fotografik i vendosur n rrafshin frontal, vrima qendrore e
t cilit quhet bebja e syrit (pupilla). Ylberthi sht m i holl n buzn periferike t tij
(margo ciliaris). Ngjyra e irisit varet nga sasia e pigmentit i cili gjendet n qelizat e

210
stroms lidhore t tij. Nqoftse sasia e pigmentit sht shum e vogl, stroma lidhore e
irisit i reflekton vetm rrezet violete t drits. Ngjyra e zez e pupills vjen deri te fleta e
pigmentuar e cips s brendshme t kokrdhokut t syrit, e cila prcillet npr
prmbajtjen e kokrdhokut t syrit.
Stroma lidhore e ylberthit (stroma iridis) nga prpara sht e mbuluar nga endoteli i
dhoms s prparme t syrit (camera anterior bulbi) ndrsa nga prapa me pjesn e
holluar t cips s brendshme t kokrdhokut t syrit, me shtresn e pigmentuar t retins.
N strom t ylberthit gjenden ent e gjakut dhe dy muskuj t lmuar, muskuli rrethor (m.
sphincter pupillae) dhe rrezor
(m dilatator pupillae) t cilt me kontraksionin e
tyre rregullojn madhsin e bebzs s syrit, ngushtimi i saj (myosis) dhe zgjerimi i saj
(mydriasis), varsisht nga sasia e drits e cila hyn n sy.
Muskuli rrethor i pupils sht i vendosur prreth pupils n nj hapsir rreth 1
mm. Nervzohet nga fijet parasimpatetike t nervit sylvizor (n. oculomotorius). Nga
periferia e tij shtrihen fijet muskulare rrezore t muskulit zgjerues t bebzs (m. dilatator
pupillae) i cili sht i nervzuar nga simpatetikusi.
Trupi qerpikor (corpus ciliare)
Trupi qerpikor shtrihet nga vija e dhmbzuar e retins nga prpara derit te ylberthi.
N prerje transverzale trupi qerpikor ka form t trekndshit me baz t kthyer prpara
kah ylberthi. Pjesa e pasme e tij, orbiculus ciliaris, n faqen e brendshme t tij ka pal
meridionale (plicae ciliares), t cilat duke shkuar nga prpara, rriten dhe i formojn
zgjatimet (processus ciliares). Zgjatimet qerpikor prmbajn grshetime t pasura t
cilat tajojn lngun ujor. Kto zgjatime, prreth ekuatorit t thjerrzs, s bashku e
formojn kunorn qerpikore (corona ciliaris). Lateralisht nga kunora qerpikore gjendet
muskuli qerpikor (m. ciliaris) i cili sht muskul i lmuar me fije gjatsore, meridionale
dhe medialisht nga ato ka fije rrethore.
Enorja (choroidea)
Enorja paraqet gjysmn e pasme t cips enore, prapa vijs s dhmbzuar t
retins (ora serrata). Enorja sht e ndar nga e bardha e syrit me an t nj hapsire
kapilare, ndrsa sht fort e ngjitur pr shtresn e pigmentuar t retins. Enorja
prmban numr t madh t fijeve elastike dhe grshetimin e pasur arterial, nga i cili kah
retina fillojn grshetimet kapilare.
Cipa e brendshme e kokrdhokut t syrit (tunica interna bulbi)
Cipa e brendshme e kokrdhokut t syrit sht e prbr nga dy fleta. Fleta e
jashtme e saj ajo e pigmentuar (stratum pigmenti) prbhet nga epiteli njshtresor, n t
cilin gjendet sasi e madhe e pigmentit me ngjyr t mbyllur (fuscin). Fleta e brendshme e
ksaj cipe quhet rrjetza (retina).
Rrjetza (retina)
Retina prmban receptort e drits dhe ngjyrave. Retina me an t vijs rrethore t
dhmbzuar (ora serrata) ndahet n pjesn e prparme dhe t pasme. Pjesa e prparme, e
holluar e retins dhe pjesa prkatse e flets s pigmentuar, e mbulojn faqen e pasme t
trupit qerpikor (corpus ciliare) dhe t ylberthit (iris). Kjo pjes e retins sht e verbr
(pars ceca), nuk sht e ndijshme n ngacmimet e drits. N pjesn e pasme, t parit
(pars optica) t retins shihet puprria e nervit t syrit (papilla n. optici) dhe lateralisht nga
ajo shihet njolla e verdh, njolla (macula lutea s. macula).

211
Papilla e nervit t syrit (discus n. optici s. papilla) sht e ngritur vetm n buzn
rrethore t saj, ndrsa n pjesn e mesme sht e thelluar (excavatio papillae). Medialisht
nga pjesa e mesme e saj paraqiten a. et v. centralis retinae.
Njolla e verbr (macula lutea s. macula) dhe gropza qendrore e saj (fovea
centralis) gjenden 4 mm lateralisht nga papilla e nervit optik. Njolla e verbr prmban
ngjyr t verdh e cila mungon n nivel t gropzs qendrore. Gropza qendrore sht e
tejdukshme, sepse nuk prmban en gjaku. Ajo paraqet vendin ku normalisht duhet t
bie fokusi i thjerrzs q syri t sheh qart.
Rrjetza prbhen nga tri shtresa themelore, t cilat i karakterizojn qelizat e
caktuara. N shtresn e jashtme, neuroepiteliale (stratum neuroepiteliale) gjenden
qelizat me zgjatime n form t shkopinjve dhe koneve. Qelizat me zgjatime n form t
shkopinjve jan t ndijshme n ndryshimet e drites. N zgjatimin e tyre n form t
shkopit ato prmbajn pigmentin me gnjyr t kuqe (rodopsina), pigmentin e t parit, i
cili n drit humbet, ndrsa n errsir formohet prsri. Qelizat me zgjatime n form t
koneve jan t ndijshme n ngjyra. Ato n trsi e ndrtojn gropzn qendrore t njolls
s verbr. N pjest tjera t retins numri i tyre sht rreth 20 her m i vogl se numri i
qelizave me zgjatime n form t shkopinjve. Shkopinjt dhe konet jan t kthyer kah
shtresa e pigmentuar. Ndrmjet tyre futen zgjatimet e qelizave t pigmentuara, t
shrbejn si dhom e errt, q ngacmimet e drits t veprojn t izoluara dhe n form
precize.
N shtresn e mesme gjenden qelizat nervore bipolare, t cilat s bashku e formojn
ganglionin e retins (ganglion retinae). Prve ksaj, n kt shtres gjenden qelizat
nervore asociative dhe gliale, t cilat shtrihen n mnyr gjersore. Qeliza nervore
bipolare nprmjet dentriteve t saj sht n lidhje me disa qeliza neuroepiteliale. Vetm
n nivel t njolls s verdh qeliza bipolare sht n lidhje vetm me nj qeliz
neuroepiteliale.
N shtresn m t thell, t brendshme t retins gjenden qelizat e mdha
ganglionare, t cilat s bashku e formojn ganglionin e nervit optik (ganglio n. optici).
Aksonet e qelizave ganglionare e formojn nervin optik. Prve qelizave neuroepiteliale
dhe nervore, n retin gjenden edhe qelizat mbshtetse ose t Mller-it, t cilat jan t
gjata dhe shtrihen npr t tri shtresat e retins.
Trupi qelqor (corpus vitreum)
Trupi qelqor e mbush hapsirn e pasme t kokrdhokut t syrit, prapa thjerrzs
(lens) dhe trupit qerpikor (corpus ciliare). Trupi qelqor prbhet nga indi i veant, i cili
prmban 98 % uj, qeliza t rralla n form ylli dhe fije retikulare. Shtresa e tij e dendur
n siprfaqe e formon cipn (membrana vitrea) e cila sht e thelluar n faqen e
prparme t saj dhe e puthitur pr faqen e pasme t thjerrzs. Normalisht trupi qelqor
sht n tonus t vet maksimal dhe e mban retinn t puthitur pr koroiden. Ai i
siguron jo vetm ushqimin retins por edhe lmueshmrin e saj q ka rndsi pr
kjartsin e t parit. Nqoftse tonusi i tij zvoglohet, vjen deri te rrudhja e retins dhe deri
te shkolitja e saj, prkatsisht deri te shkatrrimi i saj dhe verbrimi. Te personat shum
shkurt pams dhe n pleqri pjesa qendrore e trupit qelqor zbutet dhe mund t shkaktoj
rrudhosje dhe shkolitje t retins, prkatsisht humbjen e t parit.
Thjerrza (lens)
Thjerrza e syrit sht thjerrz bikonvekse dhe sht e vendosur ndrmjet trupit
qelqor dhe ylberthit. Ajo sht e fiksuar in situ dhe e tendosur me ndihmn e fijeve t

212
holla (fibrae zonulares) t cilat nga ekuatori i saj shtrihen n form t flladitss dhe
prfundojn n trupin qerpikor. Fokusi i lensit t syrit normal bie gjithhmon n pikn e
t parit kjart, n gropzn qendrore (fovea centralis). Gjat shiqimit t sendeve nga afr
thjerrza e syrit fryhet, bymehet dhe m fort i then rrezet e drits, syri akomodohet dhe
sheh kjart.
Thjerrza e syrit zhvillohet nga ektoderma, qelizat cilindrike t s cils zgjaten dhe
transformohen n fije harkore (fibrae lentis) t cilat shtrihen n form meridionale.
Vetm qelizat n faqen e prparme t thjerrzs, dhe ate n afrsi t ekuatorit ruajn
karakterin epitelial t tyre (epithelium lentis) dhe gjat tr jets formojn fije t reja t
tjerrzs. Te t porsalindurit fijet takohen n faqen e prparme dhe t pasme t thjerrzs
dhe e formojn nga nj yll tre degsh, t cilat ndrmjet veti jan t kthyera n t kundrt.
Te t rriturit, pr shkak t formimit t fijeve t reja, yjet n faqen e prparme dhe t
pasme t thjerrzs bhen me shum deg.
Fijet e thjerrzs jan elastike. N pjesn qendrore, pr shkak t humbjes s ujit, ato
bhen jo elastike dhe pas moshs 30 vjeare e formojn brthamn e thjerrzs (nucleus
lentis). Brthama gjithnj e m tepr rritet n llogari t lvores elastike t thjerrzs
(cortex lentis) e cila pas moshs 45 vjeare humbet krejtsisht. Thjerrza sht e
mbshtjellur nga membrana elastike pa struktur (capsula lentis), t ciln e formojn
qelizat epiteliale t saj. Gjat lndimit t kapsols, fijet e lensit fryhen dhe bhen t
bardha (cataracta).
Akomodimi
Prshtatja e kokrdhokut t syrit, q t i shoh kjart sendet nga afrsia, mundsohet
nga muskuli qerpikor dhe elasticiteti i lensit. Muskuli qerpikor (m. ciliaris) me
kontraksionin e tij i shtrngon fijet elastike t koroides dhe e afron trupin qerpikor kah
ekuatori i lensit. Fijet qerpikore gjat ksaj, relaksohen dhe lensi, i cili ka qen i tendosur,
fryhet, bhet m konveks dhe m fort i then rrezet e drits. Kur muskuli relaksohet,
koroidea e trheq nga prapa trupin qerpikor, fijet ciliare tendosen dhe lensi lirohet,
hollohet. Pas moshs 45 vjeare, humbja e elasticitetit t lensit plotsohet me syza
(largpamsia e pleqris-presbiopia).
Lngu ujor (humor aquosus)
Lngu ujor e mbush dhomn e prparme dhe t pasme t syrit (camera anterior et
posterior bulbi) t cilat paraqesin dy zgavra n pjesn e prparme t kokrdhokut t syrit,
t cilat i ndan ndrveti ylberthi. Lngu ujor formohet pa ndrpre n dhomn e pasme t
syrit nga grshetimet enore t zgjatimeve cilare. Nga dhoma e pasme e syrit lngu ujor
nprmjet bebjs s syrit del n dhomn e prparme t syrit dhe nga ktu futet n kanalin
venoz (sinus venosus sclerae) dhe n venat e koroides. Roli i lngut ujor sht q
presionin intrabulbar ta mbaj n nivel t caktuar, i cili normalisht sillet prej 14-17 mm
Hg.
Dhoma e prparme e syrit (camera anterior bulbi) sht dukshm m e madhe se
ajo e pasme. N kndin e saj, ndrmjet briss dhe ylberthit (angulus iridocornealis)
gjendet lidhsja fibroze n form t krahrit (lig. pectinatum) npr vrimat e vogla t s
cils (spatia anguli iridocorneals) kalon lngu ujor n rrugn e tij kah kanali rrethor i
sklers (sinus venosus sclerae). N periferi t lidhss krahrore gjendet unaza
fibroelastike, t cils i bashkangjiten fijet tetivore t muskulit qerpikor (m. ciliaris).

213
Dhoma e pasme e syrit sht (camera posterior bulbi) gjendet prreth lensit,
ndrmjet ylberthit dhe trupit qelqor. Buzn periferike t saj e bn trupi qerpikor dhe
zgjatimet e tij.
Organet ndihmse t syrit (organa oculi accessoria)
N organe ndihmse t syrit bjn pjes muskujt, mbshtjellsit, kapakt e syve,
konjuktiva, aparati i lotve dhe vetullat. Vetullat (supercilium) prbhet nga qimet e forta
t cilat e mbrojn syrin nga djersa e ballit.
Muskujt e kokrdholut t syrit (mm. bulbi)
Kokrdhokun e syrit, prreth piks s tij midisore, e rrotullojn n t gjitha
drejtimet 6 muskuj, katr muskuj t drejt dhe dy t pjerrt, t cilt jan mir t nervzuar
dhe prbhen nga fijet fine trthorovijore. Kta jan muskuj t shesht me gjersi rreth 1
cm.
Muskujt e drejt t kokrdhokut t syrit (mm recti bulbi-superior, inferior, medialis
et lateralis) fillojn nga unaza tetivore ovale (anulus tendineus) e cila e rrethon kanalin e
nervit optik dhe pjesn mediale t plass s siprme t grops kokrdhokore. Muskujt
shtrihen nga prpara dhe prfundojn me tetivat e tyre n t bardhit e syrit (sclera), n
distanca t ndryshme nga buza periferike e briss, nga e cila t dy kokrdhokt e syve
jan t drejtuar nga posht dhe brenda. Ngjitja e muskujve t drejt sht i larguar nga
brisa si vijon: muskuli i drejt i brendshm 5,5 mm, i poshtm 6 mm, i jashtm 7 mm dhe
i siprm 7,7 mm.
Muskuli i pjerrt i siprm (m. obliquus superior) ngjitet mbi unazen tetivore ovale
dhe shtrihet kah kndi i siprm i brendshm i orbits ku me tetiven e tij ndrbarkore
kalon npr unazn fibrokartilagjinoze (trochlea), pastaj lakon nga jasht dhe prapa dhe
pasi kalon nn muskulin e drejt t siprm t kokrdhokut, prfundon n katrorin e
jashtm t pasm t faqes s siprme t kokrdhokut t syrit.
Muskuli i pjerrt i poshtm (m. obliquus inferior) fullon nga buza e poshtme e
grops s qess s lotve (fossa sacci lacrimalis) dhe shtrihet pjerrt nga jasht dhe
prapa nn muskulin e drejt t poshtm. Ky muskul prfundon n faqen e poshtme t
kokrdhokut t syrit n katrorin e tij t jashtm t pasm.
Nervzimin e muskuliit t pjerrt t siprm e bn
n. trochlearis, t
muskulit t drejt t jashtm e bn n. abducens, ndrsa pr t gjith muskujt tjer e bn n.
oculomotorius.
Funksioni
Muskujt e drejt e trheqin skajin e prparm t kokrdhokut t syrit n ann e vet.
Muskuli i drejt i siprm dhe i poshtm njkohsisht e kryejn edhe rrotullimin e
kokrdhokut t syrit, muskuli i siprm sht pronator, ndrsa muskuli i drejt i poshtm
sht supinator. Muskuli i pjerrt i siprm e lshon skajin e prparm t kokrdhokut t
syrit nga jasht dhe njkohsisht e shkakton pronacionin e tij. Musuli i pjerrt i poshtm
e ngrit kokrdhokun e syrit nga jasht dhe njkohsisht e kryen supinacionin e tij.
Mbshtjellsit e kokrdhokut t syrit
Kokrdhoku i syrit sht i mbshtjellur me kapsoln fibroze (capsula bulbiTenoni), me kapsoln dhjamore (corpus adiposum) dhe me mbiashtin e orbits
(periorbita).
Kapsola kokrdhokore (capsula bulbi) shtrihet nga mbshtjellsi dural i nervit
optik prpara deri te brisa dhe e fikson in situ kokrdhokun e syrit. Nga e bardha e syrit
ajo sht e ndar me indin lidhor t shkrift, i cili ia lehtson rrotullimin e kokrdhokut t

214
syrit n kapsol. Nga ajo ndahen fashat pr muskuj dhe dy zgjatime ansore t cilt
shtrihen deri te skaji i jashtm dhe i brendshm i buzs s orbites.
Trupi dhjamor (corpus adiposum) kapsola dhjamore i mbush hapsirat e
vdekura n orbit. Kur zvoglohet kapsola dhjamore, pr shkak t humbjes s lngjeve,
kokrdhokt e syve futen brenda dhe jan t rrethuara nga rrath me ngjyr t mbyllur.
Periorbita kalon npr plasn e poshtme dhe t siprme t orbits dhe me zgjatimet
e saj futet n kapakt e syve (septum orbitale). N nivel t plass s poshtme t orbits
ajo prmban qeliza muskulare t lmuara (m. orbitalis-Mlleri) t cilt me kontraksionin
e tyre nn ndikimin e simpatetikusit e shtyjn kokrdhokun e syrit nga prpara.
Kapakt e syve (palpebae)
Kapaku i siprm dhe i poshtm i syrit paraqesin rrudha muskulolkurore t cilat
zbresin prpara syrit dhe e mbrojn ate nga ndikimet e jashtme t dmshme. Me buzn e
lir t tyre ata prkufizojn vrimn ndrkapakore n form eliptike t syrit (rima
palpebrarum) dhe dy kndeve t tij, t jashtm dhe t brendshm. Kndi i jashtm i
syrit (angulus oculi lateralis), sht m i shprehur dhe i vendosur m lart se kndi i
brendshm (angulus oculi medialis) i cili sht i rrumbullakt. N buzn e lir t
kapakve n afrsi t kndit t brendshm t syrit gjendet nga nj puprri e lotve (papilla
lacrimalis) nga t cilat puprria e poshtme sht m lateralisht e vendosur se ajo e siprme.
N tehet e prparme t buzve t lira t kapakve gjenden t ngulitira qimet e forta,
qerpikt (cilia). Kapaku i siprm sht dyfish m i gjer se ai i poshtm. Prve ksaj,
kapaku i siprm ka edhe muskulin ngrits (m. levator palpebrae superioris).
Kapaku i syrit pmban pllakn fibrokrcore (tarsus) e cila ia jep fortsin dhe i
mundson kontakt t ngusht me kokrdhokun e syrit. Pllaka fibrokartilagjinoze merr
vetm gjysmn e lartsis s kapakut dhe vazhdon kah buza e orbits me ndihmn e
ndarss s orbits (septum orbitale) e cila paraqet vazhdimin e periorbits. Prapa septum
orbitale t kapakut t siprm dhe t poshtm gjendet muskuli i lmuar (m. tarsalis
superior et inferior) t cilt jan t nervzuar nga simpatetikusi dhe me kontraksionin
tonik t tyre e rregullojn gjersin e vrims ndrkapakore. N indin nnlkuror t
kapakut gjendet muskuli rrethor trthorovijor i syrit (m. orbicularis oris). N faqen e
pasme t pllaks tarzale nn konjuktiv gjenden gjndrat dhjamore t mdha (gll.
tarsales-Meibomi) t cilat hapen n tehun e pasm t buzs s lir t kapakut t syrit. N
buzn e kapakut buz rrnjs s qerpikve gjenden gjndra t imta dhjamore (gll.
sebaceae) dhe gjndrat e rudimentuara t djerss (gll. sudoriferae).
Muskuli ngrits i kapakut t siprm t syrit (m. levator palpebrae superioris) ngjitet
mbi kanalin optik. Ai shtrihet nga prpara dhe kalon n tetiv t gjer, e cila n kapakun e
siprm ndahet n dy fleta, siprfaqsore dhe t thell. Fleta siprfaqsore e tetivs me
fijet e saj e shpon m. orbicularis oculi dhe prfundon n faqen e thell t lkurs t
kapakut t siprm. Fleta e thell e tetivs prfundon n faqen e prparme dhe buzn e
siprme t pllaks tarzale. Zgjatimet ansore t saj shtrihen deri te kndi i jashtm dhe i
brendshm i syrit. Nervzohet nga n. oculomotorius. Gjat kontraksionit ky muskul e
ngrit kapakun duke formuar hullin e thell lkurore kah vetulla.
Konjuktiva (tunica conjunctiva)
sht mukoza e cila e mbulon faqen e pasme t kapakve t syrit (tunica
conjunctiva palpebrarum) dhe pjesn e prparme t sklers (tunica conjunctiva bulbi).
Gjat kalimit nga faqja e pasme e palpebrs n kokrdhokun e syrit, ajo formon dy

215
kulme, t siprm dhe t poshtm (fornix conjunctivae superior et inferior). N pjesn
laterale t kulmit t siprm hapen kanalet nxjerrse t gjndrs s lotve (gl. lacrimalis).
Konjunktiva sht e lmuar dhe fort e ngjitur n mnyr perikorneale dhe me
faqen e pasme t pllakave tarzale t kapakve, ndrsa n pjest tjera ndrton rrudha
rezerv, t cilat drejtohen gjat lvizjes s syve. N kndin e brendshm t syrit ajo
formon puprrin e lotve (caruncula lacrimalis) dhe jasht nga ajo rrudhn gjysm
hnore (plica semilunaris conjunctivae) me konkavitet t kthyer kah kokrdhoku i syrit,
paraqet kapakun e tret t rudimentuar t syrit dhe me kndin e brendshm t syrit e
prkufizon liqenin e lotve (lacus lacrimalis).
Aparati i lotve (apparatus lacrimalis)
N aparatin e lotve bjn pjes: gjndra e lotve (gl. lacrimalis) dhe organet
prcjellse t lotve, kanalthet lotore (canaliculi lacrimales), qesja e lotve (sacus
lacrimalis) dhe kanali hundo-lotor (ductus nasolacrimalis).
Gjndra e lotve (gl. lacrimalis) gjendet n kndin e siprm t jashtm t orbits.
Me an t tetivs s muskulit ngrits t kapakut t siprm t syrit ndahet n pjesn e
siprme dhe t poshtme (pars orbitalis et palpebralis). Kanalthet nxjerrse t dy pjesve
(ductuli excretorii) hapen n pjesn e jashtme t kulmit t siprm t konjunktivs.
Lott (lacrime) nga kulmi i siprm i konjuktivs, gjat mbylljes dhe hapjes s syve,
zbresin, e lyejn dhe e shprlajn brisn. Ato grumbullohen n kndin e brendshm t
syrit, n liqenin e lotve (lacus lacrimalis) dhe nga aty futen n kanalthin e siprm dhe t
poshtm t lotve.
Gjndra e lotve fijet sekretore parasimpatetike i merr nga n. facialis, t cilat
shkojn s pari npr n. petrosus major deri te ganglioni pterygopalatin dhe pastaj
nprmjet n. zygomaticus arrijn deri te n. lacrimalis.
Kanalthi i lotve (ductulus lacrimalis) fillon nga vrima kapilare n majen e puprris
lotore (papilla lacrimalis) e cila gjendet n buzne lir t kapakut t syrrit. Kanalthi i
siprm dhe i poshtm shtrihen s pari vertikalisht, pastaj lakojn horizontalisht kah
brenda dhe prfundojn n murin e jashtm t qess s lotve (saccus lacrimalis) e cila
sht e vendosur n gropzn e saj n murin e brendshm t orbits. Nga qesja e lotve
deri te kalimi hundor i poshtm zbret kanali hundo-lotor (ductus nasolacrimalis) i cili n
prfundimin e vet sht i paisur me kllapn mukozale
(plica lacrimalis).
Organi i dgjimit dhe baraspeshs (organum vestibulocochleare)
Organin e dgjimit dhe baraspeshs e paraqitet veshi i brendshm (auris interna)
dhe dy pjest e nervit t VIII kranial, pars cochlearis et pars vestibularis n.
vestibulocochlearis, nga t cilat i pari i prcjell ngacmimet e zrit, ndrsa i dyti
ngacmimet e statiks dhe dinamiks s koks. Veshi i jashtm dhe i mesm jan organe
ndihmse, t cilt i pranojn dhe i prcjellin valt e zrit deri te veshi i brendshm.
N veshin e jashtm bjn pjes lapra e veshit (auricula) dhe kalimi dgjimor i
jashtm (meatus acusticus externus), n fundin e t cilit gjendet cipa lodrore (membrana
tympani).

216
Lapra e veshit (auricula)
Lapra e veshit sht dyfishim lkuror e cila prmban pllakn krcore t rrudhosur.
Ajo sht n pikparje t forms dhe madhsis mjaft variabile. Palt dhe thellimet e saj
nuk kan rndsi t madhe praktike.
Krca elastike mungon vetm n pjesn e poshtme t laprs s veshit, n vrigulthin
e saj (lobulus auriculae). Kjo krc rritet tr jetn sikurse edhe krcat e hunds.
Kalimi dgjimor i jashtm (meatus acusticus externus)
Kalimi dgjimor i jashtm sht i gjat 2,5 cm, nj e treta e jashtme ka baz
krcore, ndrsa pjesa tjetr ka baz ashtrore. Pjesn krcore t tij e bn vazhdimi i laprs
s veshit, i cili mungon n murin e prparm t siprm ku sht i plotsuar nga
membrann fibroze.
Kalimi dgjimor i jashtm ka form t lakuar n form t germs S. Me trheqjen
e laprs s veshit nga lart dhe prapa kalimi dgjimor i jashtm drejtohet n pjesn e
jashtme dhe bhet i prshtatshm pr futjen e instrumenteve gjat ekzaminimit t cips
lodrore. Lkura e cila e mbshtjell, prmban gjndra dhjamore dhe gjndra t mdha t
djerss (glandulae ceruminosae). Sekreti i gjndrave t djerss i przier me yndyrn e
gjndrave dhjamore dhe me qelizat e deskvamuara e formojn yndyrn e veshit
(cerumen) i cili ka ngjyr t verdh.
Cipa lodrore (membrana tympanica)
Cipa lodrore, e cila paraqet kufirin ndrmjet veshit t jashtm dhe t mesm, sht
e vendosur n mnyr t pjerrt dhe me rrafshin horizontal bn kndin prej 450, pr kt
shkak muri i poshtm i kalimit dgjimor t jashtm sht pr 5-6 mm m i gjat se muri
i siprm. Cipa lodrore e shiquar nga jasht ka ngjyr sedefi dhe ka form t pllaks
ovale, me madhsi 10 x 8,5 mm. N pjesn qendrore t faqes s jashtme konkave t saj,
gjendet nj thellim n form t hinks (umbo membranae tympani) dhe prpara tij
trekndshi i shndritshm. Nga krthiza e cips lodrore, nga lart dhe prpara shtrihet nj
shirit (stria mallearis) n majen e t cilit gjendet nj ngritje e vogl e rrumbullakt
(prominentia mallearis). Shiritin dhe ngritjen i shkakton ekii me mbajtsin dhe
zgjatimin lateral t tij t cilt jan t ngjitura pr shtresn e mesme, fibroze t cips
lodrore. Nga ngritja shtrihen dy pal, e prparme dhe e pasme (plica mallearis anterior et
posterior), t cilat paraqesin kufirin ndrmjet pjess s siprme, t flashkt (pars
flaccida) dhe pjess s poshtme, t tendosur t cips lodrore (pars tensa).
Nga jasht, cipa lodrore, sht e mbuluar me lkur (stratum cutaneum), ndrsa
nga brenda me mukoz (stratum mucosum). Nn mukoz, n kufirin ndrmjet pjess s
flashkt dhe t tendosur t cips lodrore, kalon tejza lodrore (chorda tympani)) deg e
nervit fytyror. Shtresa e mesme e cips lodrore prbhet nga tufat fibroze radiale dhe
rrethore. N periferi kjo shtres sht e forcuar nga unaza fibrokrcore me t ciln
prforcohet pr hullin (sulcus tympanicus) t pjess timpanike t ashtit tmblor. Shtresa
e mesme mungon n pjesn e flashkt t cips lodrore, e cila prforcohet n gdhendsen e
lusps s ashtit tmblor (incisura tympanica).
Cipa lodrore sht shum e holl rreth 0,1 mm, por shum rezistente. Presioni i
madh i ajrit mund t shkaktoj plcitjen e saj dhe n kto raste dgjimi sht i dobsuar.
Veshi i mesm (auris media)
N veshin e mesm bjn pjes tri zgavra pneumatike, shpella thimthake (antrum
mastoideum), zgavra lodrore (cavitas tympanica) dhe gypi dgjimor (tuba auditoria) t
cilat jan t lidhura ndrmjet veti dhe shtrihen nga zgjatimi thimthak i ashtit tmblor

217
prpara dhe brenda deri te pjesa hundore i fytit (pars nasalis pharyngis). Veshi i mesm
sht i mbuluar nga mukoza e cila vjen nga pjesa e siprme e fytit. N pjesn e mesme t
tij, n zgavrn lodrore, gjenden tri eshtrza t dgjimit, ekii (malleus), kudhra (incus)
dhe yzengjia (stapes), t cilt prcjellin dridhjet e zrit nga cipa lodrore deri te veshi i
brendshm.
Zgavra lodrore (cavitas tympanica)
Zgavra lodrore gjendet ndrmjet cips lodrore dhe murit t jashtm t veshit t
brendshm. sht n form t thjerrzs bikonkave, vendi m i ngusht i t cils, rreth 2
mm, gjendet ndrmjet krthizs s cips lodrore dhe kepit (promontorium) t cilin n
faqen e jashtme t piramids e shkakton kthesa e par e krmillit ashtror (cochlea). Pjesa
m e gjer e saj, xhepi epitympanik (recessus epitympanicus s. atticus) shtrihet mbi
buzn e siprme t cips lodrore. Ky xhep vazhdon nga prapa n shpelln thimthake. N
te gjendet koka e ekiit dhe trupi i kudhrs.
N murin e jashtm, cipor t zgavrs lodrore (paries membranaceus), mbi cipn
lodrore, gjendet fleta e jashtme e lusps s ashtit tmblor. N murin e brendshm t saj
(paries labyrinthicus) gjenden elementet e faqes s jashtme t piramids s ashtit
tmblor, prkatsisht pjest e veshit t brendshm ashtror. Prapa promontoriumit gjenden
dy gropa (fossula fenestrae vestibuli et cochleae), n fundin e t cilave gjendet nga nj
vrim, dritare (fenestra vestibuli et cochleae). Vrima e siprme, ovale (fenestra vestibuli)
e cila shpjerr n zgavrn qendrore t veshit t brendshm ashtror (vestibulum) sht e
mbylur me bazn e stapesit. Prapa saj gjendet ngritja e kanalit t nervit fytyror
(prominentia canalis facialis). Vrima e poshtme, e rrumbullakt (fenestra cochleae), e
cila shpjerr n katin e poshtm t krmillit ashtror (cochlea), sht e mbylluar nga cipa
mukozale (membrana tympanica secundaria).
Muri i poshtmm i zgavrs lodrore (paries jugularis) sht muri m i gjat. sht i
holl dhe mbshtetet n pjesn fillestare t vens jugulare t brendshme. Muri i siprm
(paries tegmentalis) i zgavrs lodrore vazhdon nga prapa dhe e ndrton murin e siprm t
shpells thimthake. N kt mur ekziston plasa e ngusht ndrmjet piramids dhe lusps
s ashtit tmblor (fissua petrosquamosa), npr t ciln mund t kalojn inflamacionet e
veshit t mesn n cipat trurore dhe n lobin temporal t trurit t madh.
N murin e prparm (paries caroticus) shihen dy vrima dhe ngritja t ciln e
shkakton a. carotis interna. Vrima e poshtme m e madhe (ostium tympanicum tubae
auditoriae) shpjerr n gypin dgjimor (tuba auditoria). Vrima e siprme vazhdon nga
prapa, mbi kep me hullin (semicanalis m. tensoris tympani). Npr kt vrim dhe
hullin kalon m. tensor tympani.
N murin e pasm (paries mastoideus) gjendet vrima trekndshe, maja e t cils
sht e kthyer nga posht. Kjo vrim shpjerr n kanalin e shkurt, hyrja n shpelln
thimthake (aditus ad antrum). Nn kt vrim gjendet ngritja piramidale (eminentia
pyramidalis), n t ciln gjendet m. stapedius.
Eshtrzat e dgjimit (ossicula auditus)
Eshtrzat e dgjimit jan: ekii (malleus), kudhra (incus) dhe yzengjia (stapes) t
cilt shtrihen nga cipa lodrore deri te fenestra vestibuli e veshit t brendshm ashtror
(labyrinthus osseus). Kta eshtrza me an t lidhseve prforcohen pr muret e zgavrs
lodrore, nyjtohen ndrmjet veti me an t dy nyjtimeve t lvizshme dhe jan t
mbuluar nga mukoza e veshit t mesm. Ktyre eshtrzave iu bashkangjiten edhe dy
muskuj trthorovijor, m. tensor tympani dhe m. stapedius t cilt kryejn lvizje t

218
caktuara n nyjtimet e eshtrave t dgjimit, q lvizjet e zrit t i zvoglojn n aspektin e
amplituds, ndrsa n aspektin e presionit t i rrisin pr rreth 20 her (Goerttler).
ekii (malleus) sht ashti m i madh i dgjimit. ekii prbhet nga koka (caput
mallei), qafa (collum mallei), mbajtsi (manubrium mallei) dhe dy zgjatime, i prparm
(processus anterior mallei) dhe i jashtm (processus lateralis mallei). Mbajtsi dhe
zgjatimet e ekiit jan t ngjitur pr shtresn e mesme, fibroze t cips lodrore. Koka e
ekiit nyjtohet me trupin e kudhrs (corpus incudis) dhe e formojn art.
incudomallearis. Nga nyjtimi deri te kulmi i zgavrs lodrore shtrihet lidhsja e siprme e
akiit (lig. mallei superius).
Kudhra (incus) prbhet nga trupi (corpus incudis), zgjatimi i shkurt (crus breve
incudis) dhe zgjatimi i gjat (crus longum incudis). Prej trupit t tij kah kulmi i zgavrs
lodrore shtrihet lidhsja e siprme e kudhrs (lig. incudis superius). Zgjatimi i shkurt
(crus breve) shtrihet nga prapa dhe me dyshemen e hyrjes n shpelln thimthake (aditus
ad antrum) sht i prforcuar me lidhsen e pasme (lig. incudis posterius). Zgjatimi i
gjat (crus longum) lshohet prapa mbajtsit t ekiit dhe me majen e tij nyjtohet me
kokzn e yzengjis (caput stapedis) duke formuar art. incudostapedia.
Yzengjia (stapes) sht ashti m i vogl i dgjimit. Prbhet nga kokza (caput
stapedis), baza (basis stapedis) t cilat i lidhin ndrveti dy kmbza harkore, e prparme
dhe e pasme (crus anterius et posterius). Baza e stapesit sht e prforcuar prgjat buzs
s vrims vestibulare me an t lidhss unazore (lig. anulare stapedis), ashtzimi i s
cils n pleqri bie deri te humbja e dgjimit (otosclerosis).
Muskuli nders i cips lodrore (m. tensor tympani) fillon kryesisht nga pjesa
krcore e gypit dgjimor. Ky muskul kalon npr kanalin ashtror t tij, mbi pjesn
ashtrore t gypit dgjimor, lakon nga jasht dhe prfundon me tetivn e vet n qafn e
ekiit. Muskulin e nervzon dega e n. mandibulars. Kontrahimi i ktij muskuli e trheq
qafn e ekiit nga brenda dhe e tendos cipn lodrore. N t njjtn koh ai e shtyn
zingjirin e eshtrzave t dgjimit kah veshi i brendshm dhe e rrit presionin e perilimfs.
Muskuli i yzengjis (m. stapedius) sht i vendosur n ngritjen piramidale n
murin e pasm t zgavrs lodrore. Me tetivn e holl t tij ai e trheq kokn e stapesit nga
prapa dhe jasht dhe e zvoglon presionin e perilimfs n veshin e brendshm. N t
njjtn koh ky muskul i trheq eshtrzat e dgjimit nga jasht dhe e liron cipn lodrore.
Kt muskul e nervzon n. facialis. Te paraliza e ktij nervi veshi sht shum i ndijshm
n z, pr shkak t tendosjes s prhershme t cips lodrore dhe presionit t rritur n
veshin e brendshm.
Mukoza e zgavrs lodrore sht intimisht e ngjitur pr baz dhe e mbuluar nga
epiteli i holl shumshtresor i shesht. N faqen e brendshme t cips lodrore mukoza
bn xhepa t vegjl dhe nj pal nn t ciln kalon tejza lodrore (chorda tympani). Pala
mukozale e tejzs lodrore (plica chordae tympani) sht e vendosur horizontalisht
ndrmjet pjess s flashkt dhe t tendosur t cips lodrore. Nn pjesn e prparme dhe t
pasme t saj gjendet nga nj xhep i vogl mukozal, i hapur nga posht. Ndrmjet qafs s
ekiit dhe pjess s flashkt t cips lodrore gjendet xhepi mukozal i siprm ose xhepi i
Prussac-ut (recessus membranae tympani superior) i cili n aspektin praktik ka rndsi t
madhe.
Nn mukozn e murit t brendhsm t zgavrs lodrore gjendet grshetimi nervor
(plexus tympanicus), t cilin e formojn n. tympanicus-Jacobsoni dhe degt simpatetike

219
(nn. caroticotympanici) t cilat jan deg t grshetimit gjumor t brendshm (plexus
caroticus internus).
Shpella thimthake (antrum mastoideum)
Antrum mastoideum sht e lidhur me zgavrn lodrore nprmjet hapjes hyrse s
saj (aditus ad antrum), prkatsisht me kanalin trefaqsor prizmatik, me gjatsi rreth 0,4
cm. Shpella thimthake gjendet menjher pas buzs s pasme t kalimit dgjimor t
jashtm dhe ka formn e kubit t rregullt me madhsi rreth 1 ccm. Prreth shpells
gjenden qelizat pneumatike (cellulae mastoideae), t cilat zhvillohen pas lindjes, dhe ate
vetm n rast se mukoza e veshit t mesm nuk sht e dmtuar nga ndonj inflamacion.
Shpella thimthake sht n raport t ngusht me kanalin e nervit fytyror, me kanalin
gjysmrrethor t jashtm t veshit t brendshm dhe me prmbajtjen e zgavrs s kafks.
Ngritja e kanalit gjysmrrethor t jashtm (prominentia canalis semicircularis
lateralis) gjendet n murin e brendshm dhe n pragun e hyrjes n shpelln thimthake.
N murin e prparm t shpells gjendet kanali i nervit facial. Muri i pasm dhe i
poshtm i saj gjenden prpara gjirit venoz sigmoid (sinus sigmoideus) t cips s fort t
trurit. Muri i siprm dhe i brendshm i saj jan n mardhnie me cipat e trurit dhe me
prmbajtjen e grops s mesme dhe t pasme t kafks. Muri i jashtm i saj i cili sht i
vetmi mur i lir pr ndrhyrje, projektohet n bazn e zgjatimit thimthak n form t
katrorit me siprfaqe 1cm2, buza e prparme e t cilit i prgjigjet buzs s pasme t porus
acusticus externus. Buza e siprme e ktij katrori gjendet 4 mm mbi porus acusticus
externus.
Qelizat thimthake ndahen n gjasht grupe, n baz t raportit me muret e shpells
thimthake. Gjat zhvillimit t mtejm t tyre ato e rrethojn veshin e brendshm ashtror
dhe shtrihen nga prpara kah maja e piramids s ashtit tmblor.
Gypi dgjimor (tuba auditoria)
Gypi dgjimor shtrihet nga muri i prparm i zgavrs lodrore pjerrt kah prpara,
brenda dhe posht deri te muri ansor i pjess s siprme t fytit.
Gjatsia e gypit dgjimor sht 36 mm. Nj e treta e jashtme e murit t tij sht
ashtrore (pars ossea tubae auditoriae), ndrsa pjes tjetr e murit sht krcore (pars
cartilaginea tubae auditoriae). Krca (cartilago tubae auditoriae) ekziston vetm n
murin e siprm dhe t pasm t tubs, ndrsa n pjesn tjetr sht e plotsuar nga cipa
fibroze. N vendtakimin ndrmjet pjess ashtrore dhe asaj krcore t gypit dgjimor
gjendet ngushtica e gypit dgjimor (isthmus tubae auditoriae) me kalibr rreth 1-2 mm.
N rastet, kur n nivel t ngushtics vjen deri te edema e mukozs, pr shkak t
inflamacionit, gypi dgjimor mbyllet dhe paraqitet humbja e dgjimit pr shkak t uljes
s presionit n veshin e mesm, sepse ajri resorbohet nprmjet mukozs.
Veshi i brendshm (auris interna)
Veshi i brendshm sht i vendosur n zgavrat e piramids s ashtit tmblor, n
labirintin ashtror. Prbhet nga kanalthet fibroepiteliale, dhe qeskave, t cilat jan t
lidhura ndrmjet veti dhe t mbushura me lng viskoz, endolimf (endolympha). Veshi i
brendshm cipor (labyrinthus membranaceus) nuk e prmbush labirintin ashtror, por n
hapsirn ndrmjet tyre gjendet lngu, perilimfa (perilympha).
Labirinti ashtror (labyrithus osseus)
Veshi i brendshm ashtror sht i rrethuar me nj shtres t fort t indit ashtror, e
cila mund t ndahet nga pjesa tjetr e piramids s ashtit tmblor. Nga zgavra qendrore e

220
saj n form ovoide, nga parakthina (vestibulum), shtrihen nga prapa tre kanale
gjysmrethor ashtror (canales semicirculares), ndrsa kah prpara shtrihet krmilli
ashtror (cochlea).
Koklea i prngjan lusps s krmillit t kopshtit. Kanali i kokles i bn dy lakesa e
gjysm prreth strumbullarit (modiolus cochleae). Strumbullari i krmillit sht n form
t konit t zbrazt, baza e t cilit i prgjigjet fundit t kalimit dgjimor t brendshm,
ndrsa maja e tij sht e kthyer prpara dhe teposht. Ai prmban kanalin spiral (canalis
spiralis) n t cilin gjendet ganglioni i nervit koklear. Nga kanali spiral fillon pllaka
spirale (lamina spiralis ossea) e cila, jo plotsisht, e ndan kanalin e kokles n dy kate,
n katin e siprm (scala vestibuli) dhe n katin e poshtm (scala tympani).
Kanalet gjysmrethor ashtror jan: kanali gjysmrrethor i prparm (canalis
semicircularis anterior), i pasm (canalis semicircularis posterior) dhe i jashtm
(canalis semicircularis lateralis). Kta kanale jan t vendosur n tri rrafshe t cilt
ndrmjet veti priten n nj knd t drejt. Kanalet hapen n vestibulum me an t 5
vrimave, duke marr parasysh se kanali i prparm dhe i pasm kan nj krah t
prbashkt.
N zgavrn qendrore t veshit t brendshm, n parakthin (vestibulum) gjenden dy
zgjerime qeskore t labirintit cipor, kaceku dhe qeska (utriculus et sacculus) t cilat jan
t lidhura ndrmjet veti me an t nj kanalthi. Kaceku (utriculus) ka form ovoide dhe
sht m i madh se qeska (sacculus) e cila sht n form t topit. Me kacekun jan t
lidhur tre kanale gjysmrrethor cipor (ductus semicirculares) t cilt jan t rrethuar ga
perilimfa dhe jan t vendosur n kanalthet ashtrore me t njjtin emr. Qeska (sacculus)
sht e lidhur me an t nj kanalthi t holl (ductus reuniens-Henseni) me pjesn
fillestare vestibulare t krmillit cipor (ductus cochlearis).
N kanalin cipor t kokles (ductus cochlearis) gjendet receptori i shqiss s
dgjimit. Kaceku dhe qeska dhe tre kanalthe gjysmrrethor cipor t veshit t
brendshm (ductus semicirculares) prmbajn neuroepitelin e shqiss s baraspeshs, e
cila regjistron jo vetm pozitn e koks n qetsi por edhe ndryshimin e drejtimit dhe
shpejtsis s lvizjeve t koks.
Kanali cipor i krmillit (ductus cochlearis)
Ductus cochlearis nga pjesa e prparme e vestibulumit futet n kanalin e krmillit
ashtror (canalis spiralis cochleae) dhe i bn gjithashtu dy lakesa e gjysm. N prerje
gjersore ka form t trekndshit, i cili nga skaji i jashtm i lamina spiralis ossea
shtrihet kah muri periferik i kanalit t krmillit ashtror dhe i ndan plotsisht dy katet apo
shkallt e tij (scala vestibuli et scala tympani). Ductus cochlearis ka kto mure: t
poshtm ose bazal (lamina basilaris), murin periferik ose t jashtm (paries externus)
dhe murin e siprm (paries vestibularis) i cili n realitet sht i kthyer prpara dhe
posht, kah maja e krmillit ashtror. N murin e tij bazal, n membrann bazale (lamina
basilaris), mbshtetet organi i Kortit (organum spirale-Corti) ku jan t vendosur
receptort pr pranimin e ngacmimeve t zrit.
Muret e ductus cochlearis prbhen nga shtresa e indit lidhor, i cili nga jasht
sht i mbuluar me endotel, ndrsa nga brenda sht i mbuluar nga epiteli. Muri i
jashtm i tij, i cili sht i trash dhe i ngjitur me mbiashtin e kokles, e formon lidhsen
spirale (lig. spirale). N pjesn e poshtm t lidhss spirale gjenden grshetimet arteriale
t cilat prodhojn endolimfn. Cipa bazilare sht e fort sepse prmban tufat fibroze t
cilat nga pllaka spirale shtrihen n mnyr radiale nga jasht deri te pjesa e poshtme e

221
lidhss spirale. Tufat spirale bhen gjithnj m t gjata duke shkuar nga baza kah maja e
krmillit. Mendohet se ato kan rndsi pr pranimin e zrit me lartsi t ndryshme.
Organum spirale-Corti
Organi spiral prbhet nga qelizat neuroepiteliale dhe mbshtetse. Qelizat
neuroepiteliale ose akustike jan t ndara nga tuneli spiral n pjesn mediale dhe laterale.
N rendin medial gjendet nj rend i qelizave auditive, ndrsa n pjesn laterale gjenden
3-5 rende t ktyre qelizave. Ndrmjet qelizave auditive gjenden qelizat mbshtetse t
cilat n majen e tyre t lir e formojn cipn retikulare (membrana reticularis). Npr
vrimn e cips retikulare kalojn zgjatimet protoplazmatike t qelizave auditive, qimet
auditive, mbi t cilat gjendet cipa e holl pa struktur (membrana tectoria), t ciln e
formojn qelzat epiteliale t ductus cochlearis. Kjo cip sht e prforcuar vetm me
buzn e saj t brendshme prgjat kndit t brendshm t ductus cochlearis. Gjat
dridhjes s endolimfs ajo i ngacmon qimet auditive.
Me qelizat auditive jan n marrdhnie dentritet e neuroneve trupat e t cilve s
bashku e formojn ganglionin spiral. Ganglioni spiral sht i vendosur n kanalin spiral t
strumbullarit (canalis spiralis modioli) t krmillit ashtror. Nga ai fillojn aksonet t cilt
formojn pjesn akustike t nervit t VIII kranial (pars cochlearis n. vestibulocochlearis).
Kaceku dhe qeska (utriculus et sacculus)
Kaceku dhe qeska jan t vendosura prgjat murit medial t vestibulumit t veshit
t brendshm ashtror. Ato jan t lidhura ndrmjet veti me kanalthin e ngusht (ductus
utriculosaccularis) i cili vazhdon me ductus sndolymphaticus. N faqet ansore t tyre
ekziston nga nj trashje, njolla statike (macula statica utriculi et sacculi) t cilat n faqen
e brendshme jan t mbuluara me neuroepitel.
Qelizat neuroepiteliale jan cilindrike dhe n majen e tyre kan zgjatime t imta
protoplazmatike, n t cilat gjenden kristalet e kalciumit (statoconia). Gjat ndryshimit t
pozits s koks statokoniet lvizin dhe i ngacmojn qimzat e qelizave neuroepiteliale.
Ngacmimet nga qelizat neuroepiteliale kalojn n dentritet e pjess vestibulare t nervit t
VIII kranial (pars vestibularis n. vestibularis) t cilat i projn deri n qendrat e
archicerebelum-it. Qendrat vestibulare nprmjet sistemit motorik ekstrapiramidal
shkaktojn shtrngimin refleksiv t muskujve me qllim t korekturs s pozits, q t
mos vij deri te regullimi i baraspeshimit dhe rnies s trupit t njeriut. Gjat qendrimit
drejt, pozita e mesme e koks nuk i ngacmon njollat statike dhe nuk ka kontraksion
refleksiv t muskujve. Pr kt pozita e mesme e koks sht pozita m e volitshme
gjat gjuatjes n pikparje t qendrueshmris dhe precizitetit.
Ductus endolymphaticus
Kanali i endolimfs shtrihet nga brenda dhe prapa npr piaramidn e ashtit
tmblor dhe del n faqen e saj t pasme, ku n hapsirn epidurale prfundon me
zgjerimin n form t qesks (saccus endolymphaticus). Nprmjet ktij kanali endolimfa
shkon n qesk, n rast se presioni n veshin e brendshm sht i rritur m tepr se sa
sht e duhur.
Ductus semicurculares
Tre kanalthe gjysmrrethor, i prparm ose i siprm (ductus semicircularis
anterior s. superior), i pasm (ductus semicircularis posterior) dhe i jashtm (ductus
semicircularis lateralis) fillojn nga utrikulusi dhe futen n kanalthet gjysmrrethor
ashtror me t njjtin emr. Njri skaj i secilit kanalth ka zgjerimin ampular (ampulla

222
membranacea anterior, posterior et lateralis). N faqen e brendshme t zgjerimit qelizat
neuroepiteliale formojn nga nj ngritje, kreshtn ampulare (crista ampullaris).
Qelizat neuropepiteliale kan n majen e tyre t lir zgjatime protplazmatike t
shkurta dhe t gjata, qimzat, t cilat e ngacmojn endolimfn gjat lvizjeve t tyre.
Gjat ksaj, lvizja e endolimfs sht gjithmon m e shpejta n at kanal
gjysmrrethor, i cili gjendet n rrafshin e lvizjes s trupit dhe koks s njeriut.
Gjithashtu, rritja dhe ngadalsimi i shpejtsis s lvizjes n kanlin gjysmrrethor
prkats shakton ngacmimin e zgjatimeve protoplazmatike. Qelizat neuroepiteliale i
dorzojn ngacmimet degve ampulare t pjess vestibulare t nervit VIII kranial, t cilat
mundsojn regjistrimin e drejtimit t lvizjeve t koks dhe trupit dhe ndryshimin e
shpejtsis s lvizjeve.
Perilimfa
Perilimfa sht lng i cili e mbush hapsirn ndrmjet labirintit ashtror dhe atij
cipor. Ajo lind nga endolimfa, e cila me an t osmozs kalon npr murin e veshit t
brendshm. Gjithashtu, me an t osmozs ajo futet n ent venoze t periostit
(endosteum) i cili e mbshtjell labirintin ashtror. Prve ksaj, perilimfa rrjedh edhe
prgjat nervit VIII kranial n hapsirn subdurale t kafks dhe prgjat v. canaliculi
cochleae n hapsirn subdurale prreth pjess fillestare t nervit endacak (n.vagus).