Anatomia e Njeriut - N. Behxhet, S. Cerkezi, A. Muca, Me Bp.

p
ANATOMIA E NJERIUT
(tekst dhe atlas pr studentt e farmacis, infermieris, fizioterapis,
mamis dhe kulturs fizike)
ANATOMIA E NJERIUT
(tekst dhe atlas pr studentt e farmacis, infermieris, fizioterapis,
mamis dhe kulturs fizike)
Autor:
NASIR BEHXHETI Dr. med., Ph. D.
SELIM ERKEZI Dr. med.
ARGJENT MUA Dr. med.
Bashkpuntor:
MERITON BALLAZHI Dr. med.
VALVITA REI Dr. med.
RITA ALILI Dr. med.
BLERIM ADEMI Dr. med.
ABDIJE BILALLI Dr. med.
BOTIMI I PAR
(me mbi 250 fotografi)
FakulteiMjs,UnvrPh
ANATOMIA E NJERIUT
(tekst dhe atlas pr studentt e farmacis,
infermieris, fizioterapis, mamis dhe kulturs fizike)
Kryeredaktor:
Prof. Dr. Vullnet Ameti
Rektor
Universiteti Shtetror i Tetovs
Recensent:
Prof. Dr. Hilmi Dauti
Profesor i Anatomis,
Fakulteti i Mjeksis, Universiteti i Prishtins
Prof. Dr. Sadi Bexheti

Profesor i Anatomis,
Fakulteti i Mjeksis, Universiteti i Prishtins
Dr. med. Hasim Saliu

Kirurg vaskular,
Spitali i Prgjithshm Ferid Murad Gostivar
Konsulent:
Mr. Ph. Nexhibe Nuhiu
Rradhitja:
Dr. med. Selim B. erkezi
Ballina:
Prof. Safet Spahiu
Shtypi:
Arbria Design, Tetov 2013
Botues:
Universiteti Shtetror i Tetovs
ANATOMIA E NJERIUT
BOTIMI I PAR
Doc. Dr. Nasir Behxheti

Dekan, Fakulteti i Shkencave Mjeksore,
Universiteti Shtetror i Tetovs;
Profesor i Anatomis, Fakulteti i Shkencave
Mjeksore, Universiteti Shtetror i Tetovs
Dr. med. Selim erkezi

Mjek i Prgjithshm, Njsia Urgjente, Spitali i
Prgjithshm Ferid Murad Gostivar;
Asistent i Anatomis, Fakulteti i Shkencave
Mjeksore, Universiteti Shtetror i Tetovs;
Asistent i Fiziologjis, Fakulteti i Mjeksis,
Universiteti Hasan Prishtina Prishtin
Dr. med. Argjent Mua

Mjek n specializim, Klinika e Endokrinologjis,
Qendra Klinike Universitare Nna Tereze Shkup;
Bashkpuntor:
Dr. med. Meriton Ballazhi

Mjek n specializim, Klinika pr Smundje Interne,
Dr. med. Valvita Rei
Dr. med. Rita Alili
Mjeke e Prgjithshme, Reparti i Pediatris,

Spitali i Prgjithshm, Strug;
Asistente e Anatomis, Fakulteti i Shkencave
Mjeke e Prgjithshme,
Spitali Klinik i Tetovs;
Dr. med. Blerim Ademi
Dr. med. Abdije Bilalli
Mjek n specializim, Klinika e Neurologjis,

Mjeke n specializim, Klinika e Gjinekologjis,

Dedikuar studentve tan!
Student, do t mbani mend vetm dika nga t gjitha ato q dgjoni,

shum nga ato q lexoni, akoma m shum nga ato q shikoni
dhe pothuaj gjithka prej atyre q prjetoni!
PARATHNIE
Anatomia e njeriut sht ndr lndt m

me rndsi n fakultetet e shkencave mjeksore, ngaq jep njohurit baz mbi ndrtimin e
trupit t njeriut, kurse termat anatomike jan
ata q prdoren gati se n t gjitha lndt tjera,
qofshin paraklinike apo klinike. Njohja e mir e
anatomis dhe terminologjis anatomike, lehtson prvetsimin dhe kuptimin e lndve tjera mjeksore.
Ky libr, sht prpiluar pr t iu shrbyer
studentve t farmacis, infermieris, fizioterapis, mamis dhe edukats fizike. Njohurit q ofron ky libr, jan njohuri baz, t
ilustruara me fotografi t shumta, q studentt
t mos ken vshtirsi n kuptimin dhe prvetsimin e ksaj lnde.
T gjitha fotografit e ktij libri jan huazuar nga Atlasi i Anatomis Sobotta, kurse
terminologjia anatomike sht bazuar n Fjalorin e termave t anatomis botuar nga Akademia e Shkencave e RPS t Shqipris, 1985.
Nga ky fjalor, n fund t ktij libri, jan przgjedhur disa fjal, me t cilat studentt e
shkencave mjeksore ballafaqohem m s
shpeshti, dhe sht sqaruar kuptimi i tyre n
gjuhn shqipe.
Ky libr iu dedikohet studentve t universiteteve mbarshqiptare, posarisht Universitetit Shtetror t Tetovs, universitet ky, q
ka nevoj pr literatur mjeksore n gjuhn
shqipe, jo vetm pr studentt e degve q prmendm m lart, por edhe t disa drejtimeve
tjera, q anatomin e kan n planprogramet e
tyre shkollore, qoft si lnd obligative apo zgjedhore (p.sh. biologjia, biokimia, t ushqyerit, etj.).
Prgatitja e lnds s anatomis nga ky
libr, duhet t shoqrohet edhe me ushtrimet
praktike t anatomis, t domosdoshme pr
studentt e drejtimeve t lartprmendura.
Falnderojm redaktort dhe recensentt
e ktij libri, q nuk kursyen sugjerimet dhe
vrejtjet e tyre pr kt libr.
N fund t librit, do t gjeni edhe literaturn, e cila na ka shrbyer si burim informacioni gjat prpilimit t ktij libri, dhe kjo literatur mund t iu shrbej t gjith atyre q duan t din m shum mbi anatomin e njeriut.
Do u jemi mirnjohs t gjith lexuesve
pr vrejtjet dhe sugjerimet e tyre, pr t na
ndihmuar n evitimin e lshimeve apo gabimeve eventuale t ktij libri, q n ribotimet tjera
mos prsriten.
Autort
PRMBAJTJA
1. HYRJE N ANATOMI
HYRJE N ANATOMI
TERMINOLOGJIA BAZ
Pozicioni anatomik
Rrafshet (planet) anatomike
Terminologjia e marrdhnieve dhe krahasimeve
Termat e lvizjes
Disa shkurtesa n terminologjin anatomike
19
19
19
19
20
20
21
22
2. ANATOMIA E ESHTRAVE (OSTEOLOGIA)
25
T DHNA T PRGJITHSHME MBI ESHTRAT

ESHTRAT E KOKS
25
26
Eshtrat e kafks (ossa cranii)

Ashti ballor (os frontale)
Ashti muror (os parietale)
Ashti zverkor (os occipitale)
Ashti shoshor (os ethmoidale)
Ashti pykor (os sphenoidale)
Ashti tmblor (os temporale)
Eshtrat e fytyrs (ossa faciei)

Nofulla e siprme (maxilla)
Ashti i qiellzs (os palatinum)
Ashti i mollzave (os zygomaticum)
Ashti i hunds (os nasale)
Ashti i lotve (os lacrimale)
Gualli i poshtm i hunds (concha nasalis inf.)
Plori (vomer)
Nofulla e poshtme (mandibula)
Ashti nngjuhsor (os hyoideum)
ESHTRAT E TRUPIT
Shtylla kurrizore (columna vertebralis)
Karakteristikat e prbashkta t rruazave
Rruazat qafore (vertebrae cervicales)
Rruazat e kraharorit (vertebrae thoracicae)
Rruazat e belit (vertebrae lumbales)
Rruazat krbishtore (vertebrae sacrales)
Rruazat bishtore (vertebrae coccygeae)
Eshtrat e kafazit t kraharorit

Parzmori (sternum)
Brinjt (costae)
ESHTRAT E GJYMTYRS S SIPRME

Eshtrat e brezit t krahut (cingulum membri sup.)
Kularthi (clavicula)
Shpatulla (scapula)
Skeleti i pjess s lir (skeleton membri sup. liberi)

Ashti i krahut (humerus)
Rrezori (radius)
26
26
27
27
28
28
29
31
31
32
32
32
33
33
33
33
34
34
34
35
35
36
36
37
37
38
38
38
39
39
39
40
40
41
42
Brrylori (ulna)
Skeleti i dors (skeleton manus)
ESHTRAT E GJYMTYRS S POSHTME

Eshtrat e brezit t gjymtyrs s poshtme (cingulum memb. inf.)
Ashti i legenit (os coxae)
Legeni si trsi (pelvis)
Skeleti i pjess s lir (skeleton membri inf. liberi)

Ashti i kofshs (femur)
Kupza (patella)
Fyelli (tibia)
Shtiza (fibula)
Skeleti i kmbs (skeleton pedis)
3. ANATOMIA E NYJEVE (SYNDESMOLOGIA)

T DHNA T PRGJITHSHME MBI NYJET
Klasifikimi i nyjtimeve
Synarthroses (nyjtimet e palvizshme)
Amphiarthroses (nyjtimet pjesrisht t lvizshme)
Diarthroses (nyjtimet plotsisht t lvizshme)
Llojet e lvizjeve q realizohen n nyjtime

Ndarja e nyjtimeve
NYJTIMET E TRUNGUT
Nyjtimet e shtylls kurrizore
Nyjtimi ndrmjet atlasit dhe axisit
Nyjtimet ndrmjet shtylls kurrizore dhe kraniumit
Nyjtimi i mandibuls me ashtin temporal
Nyjtimet e brinjve me rruazat
Nyjtimet e brinjve me parzmorin
Nyjtimet e parzmorit
Nyjtimet ndrmjet shtylls kurrizore dhe komblikut
Nyjtimet e komblikut
NYJTIMET E GJYMTYRS S SIPRME (ARTT. MEMBRI SUP.)

Nyjtimet e brezit t krahut (artt. cinguli membri superiores)
Nyjtimi parzmokularthor (art. sternoclavicularis)
Nyjtimi akromioklavikular (art. acromioclavicularis)
Nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s siprme

Nyjtimi i krahut (art. humeri)
Nyjtimi i brrylit (art. cubiti)
Nyjtimi rrezorotrinor (art. radiocarpea)
Nyjtimet e dors (artt. manus)
NYJTIMET E GJYMTYRS S POSHTME (ARTT. MEMBRI INF.)

Nyjtimet e brezit t komblikut (artt. cinguli membri inferiores)
Nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s poshtme
Nyjtimi i kofshs (art. coxae)
Nyjtimi i gjurit (art. genus)
Nyjtimi fyelloshtizor (art. tibiofibularis)
Nyjtimi ashikokrcior (art. talocruralis)
Nyjtimet e kmbs (artt. pedis)
4. ANATOMIA E MUSKUJVE (MYOLOGIA)

T DHNA T PRGJITHSHME MBI MUSKUJT
Strukturat shtes t muskujve
Struktura e muskujve skeletor
Ndarja e muskujve skeletor
Klasifikimi i muskujve t skeletit
42
43
44
44
44
45
46
46
46
46
47
47
49
49
49
49
49
50
50
50
50
50
51
51
51
52
52
53
53
53
54
54
54
55
55
55
55
56
56
56
56
56
56
57
57
58
59
61
61
61
62
62
63
MUSKUJT E KOKS (MUSCULI CAPITIS)

Muskujt e fytyrs ose t mimiks (musculi faciales)
Muskujt e kapakut t kafks (musculi epicranius)
Muskujt e veshit t jashtm
Muskujt e hunds s jashtme
Muskujt e gojs (buzve, faqeve dhe mjekrs)
Muskujt e thell ose t prtypjes (musculi masticatorii)
MUSKUJT E QAFS (MUSCULI COLLI)

Muskujt e faqes s prparme t qafs
Muskujt e shtress nnlkurore
Muskujt e shtress siprfaqsore t qafs
Muskujt e shtress s mesme t qafs
Muskujt e shtress s thell t qafs
63
63
64
64
64
64
65
65
65
66
66
66
67
Muskujt e faqes s pasme t qafs
67
Muskujt e shtress s par

Muskujt e shtress s dyt
Muskujt e shtress s tret
Muskujt e shtress s katrt
67
67
68
68
MUSKUJT E TRUNGUT
Muskujt e kafazit t kraharorit
Muskujt e abdomenit
Muskujt e prparm ansor
Muskujt e pasm
Pikat e dobta t abdomenit
MUSKUJT E GJYMTYRS S SIPRME

Muskujt e supit
Muskujt e krahut
Muskujt e parakrahut
Muskujt e dors
MUSKUJT E GJYMTYRS S POSHTME

Muskujt e komblikut
Muskujt e kofshs
Muskujt e krcirit
Muskujt e kmbs
5. ANATOMIA E SISTEMIT T FRYMMARRJES

(SYSTEMA RESPIRATORIA)
T DHNA T PRGJITHSHME MBI SISTEMIN RESPIRATOR
RRUGT E SIPRME T FRYMMARRJES
Hunda (nasus)
Hunda e jashtme (nasus externi)
Hunda e brendshme (nasus interni)
Sinus paranasales
Zgavra e gojs (cavum oris)
Fyti (pharynx)
RRUGT E POSHTME T FRYMMARRJES

Gurmazi (larynx)
Krcet e laringut
Ligamentet dhe membranat e laringut
Muskujt e laringut
Zgavra e gurmazit (cavum laryngis)
Skrfyelli (trachea)
Bronket (bronchi)
Mushkrit (pulmones)
Pleura
Mesmurore (mediastinum)
68
68
69
70
70
71
71
71
72
72
73
74
74
75
75
76
79
79
79
79
79
80
80
81
81
81
81
81
82
82
83
83
84
84
86
87
6. ANATOMIA E ZEMRS DHE ENVE T GJAKUT

(SYSTEMA CARDIOVASCULARE)
T DHNA T PRGJITHSHME MBI ZEMRN DHE QARKULLIMIN
ZEMRA (COR)
T dhna t prgjithshme
Forma, madhsia dhe vendndodhja
Pamja e jashtme e zemrs
Faqja e prparme (facies sternocostalis)
Faqja e poshtme (facies diaphragmatica)
Faqja e majt (facies pulmonalis)
Baza e zemrs (basis cordi)
Maja e zemrs (apex cordis)
Pamja e brendshme e zemrs

Parabarkushet (atrium cordis)
Barkushet (ventriculus cordis)
Muri i zemrs
Endokardi (endocardium)
Miokardi (myocardium)
Perikardi (pericardium)
Vaskularizimi dhe inervimi i zemrs
ENT E GJAKUT (SYSTEMA VASORUM S. ANGIOLOGIA)

T dhna t prgjithshme
Arteriet
Truncus pulmonalis
Aorta
Venat
Venat mushkrore (vv. pulmonales)
Venat e zemrs (vv. cordis)
Sistemi i vena cava superior
Sistemi i vena cava inferior
Sistemi i vena portae
SISTEMI LIMFATIK (SYSTEMA LYMPHATICUM)

Shpretka (lien)
Trumza (thymus)
7. ANATOMIA E SISTEMIT T TRETJES

(SYSTEMA DIGESTORIUM)
T DHNA T PRGJITHSHME MBI SISTEMIN TRETS
ZGAVRA E GOJS (CAVUM ORIS)
DHMBT (DENTES)
GJUHA (LINGUA)
FYTI (PHARYNX)
KAPRCELLI (OESOPHAGUS)
ZGAVRA E BARKUT (CAVITAS ABDOMINALIS)
LUKTHI (GASTER, VENTRICULUS)
ZORRA E HOLL (INTESTINUM TENNUE)
Zorra dymbdhjetgishtore (duodenum)
Zorra e zbrazt (jejunum)
Zorra apokore (ileum)
ZORRA E TRASH (INTESTINUM CRASSUM)

Zorra e verbr (caecum)
Zorra qarkjesore (colon)
Zorra e drejt (rectum)
89
89
90
90
90
91
91
91
92
92
92
92
92
93
94
94
95
96
96
97
97
97
97
98
102
102
103
103
103
104
108
109
109
111
111
111
111
112
113
114
115
116
117
117
118
118
119
119
119
120
MLIA (HEPAR)
TRMISHZA (PANCREAS)
8. ANATOMIA E SISTEMIT UROGJENITAL

(SYSTEMA UROGENITALE)
120
121
123
ORGANET URINARE
123
Veshka (ren)
123
Vendndodhja dhe anatomia e jashtme

Mbshtjellsit e veshks
Ndrtimi i brendshm i veshks
Ent e gjakut t veshks
Rrugt urinare t veshks
Ujhollrrjedhsi (ureter)
Fshika e urins (vesica urinaria)
Ujhollnxjerrsi (urethra)
Ujhollnxjerrsi mashkullor (urethra masculina)
Ujhollnxjerrsi femror (urethra feminina)
ORGANET GJENITALE (ORGANA GENITALIA)

Organet gjenitale mashkullore (organa genitalia masculina)
Herdhja (testis)
Mbiherdhja (epididymis)
Gypi farnxjerrs (ductus deferens)
Gypi farhedhs (ductus ejaculatorius)
Fshikza e fars (vesicula seminalis)
Gjndra mbrojtse (prostata)
Gjndra qeporoujhollnxjerrse (gl. bulbourethralis)
Organi gjinor mashkullor (penis)
Qesja (scrotum)
Organet gjenitale femrore (organa genitalia feminina)

Vezorja (ovarium)
Gypi mitror (tuba uterina)
Mitra (uterus)
Kllfi (vagina)
Organet gjenitale femrore t jashtme
9. ANATOMIA E SISTEMITNERVOR
(SYSTEMA NERVOSUM)
T DHNA T PRGJITHSHME MBI SISTEMIN NERVOR
Ndarja dhe veorit funksionale t sistemit nervor
Prbrja e sistemit nervor
123
124
125
126
126
126
127
127
127
128
128
129
129
129
130
130
130
130
131
131
131
132
132
132
134
135
135
137
137
137
138
Neuroni
Neuroglia
Sinapsa
Harku refleksiv
138
139
139
139
SISTEMI NERVOR QENDROR
139
Palca kurrizore (medulla spinalis)

Trungu truror (truncus cerebri)
Palca e zgjatur (medulla oblongata)
Ura (pons)
Truri i mesm (mesencephalon)
Truri i vogl (cerebellum)

Barkushja e katrt trurore (ventriculus quartus)
Truri i ndrmjetm
Thalamus, epithalamus, metathalamus, hypothalamus
Barkushja e tret trurore (ventriculus tertius)
140
141
141
141
141
142
143
143
143
144
Truri i madh (telencephalon)

Barkushja ansore (ventriculus lateralis)
Truri nuhator (rhinencephalon) dhe sistemi limbik
Sistematizimi i lnds s bardh t trurit t madh
Cipat trurore (meninges)

Ent e gjakut t sistemit nervor qendror
SISTEMI NERVOR PERIFERIK

Nervat e koks (nervi craniales)
Nn. olfactorii
N. opticus
N. oculomotorius
N. trochlearis
N. trigeminus
N. abducens
N. facialis
N. vestibulocochlearis
N. glossopharyngeus
N. vagus
N. accessorius
N. hypoglossus
Nervat shpinor (nervi spinales)

Grshetimi i qafs (plexus cervicalis)
Grshetimi i krahut (plexus brachialis)
Nervat e kraharorit (nervi thoracici)
Grshetimi i belit (plexus lumbalis)
Grshetimi i krbishtit (plexus sacralis)
Grshetimi bishtor (plexus coccygeus)
144
146
147
147
149
150
150
150
150
150
150
150
150
152
152
152
152
152
152
152
153
153
153
154
154
154
154
SISTEMI NERVOR AUTONOM OSE VEGJETATIV
155
Pjesa simpatike (pars sympathica)

Pjesa parasimpatike (pars parasympathica)
155
155
10. ANATOMIA E GJNDRAVE ENDOKRINE

(GLANDULAE SINE DUCTIBUS S. ENDOCRINAE)
T DHNA T PRGJITHSHME MBI GJNDRAT ENDOKRINE
Hipofiza (hypophysis)
Gjndra tiroide (glandula thyroidea)
Gjndrat paratiroide (glandulae parathyroideae)
Gjndra mbiveshkore (glandula suprarenalis)
11. ANATOMIA E ORGANEVE SHQISORE DHE LKURS

(ORGANA SENSUUM & INTEGUMENTUM COMMUNE)
ORGANET SHQISORE
SHQISA E T PARIT OSE SYRI (ORGANUM VISUS S. OCULI)
Kokrdhoku i syrit (bulbus oculi)
Vmesa e jashtme fibrose (tunica fibrosa bulbi)
Vmesa e mesme ose vaskulare (tunica vasculosa bulbi)
Vmesa e brendshme ose rrjetza (tunica interna bulbi, retina)
Prmbajtja e kokrdhokut t syrit

Dhoma e prparme e syrit (camera anterior bulbi)
Dhoma e pasme e syrit (camera posterior bulbi)
Lngu ujor (humor aquosus)
Thjerrza (lens)
Trupi qelqor (corpus vitreum)
Nervi i t parit (n. opticus)

Organet ndihmse t syrit (organa oculi accessoria)
157
157
158
159
159
160
161
161
161
161
161
162
163
164
164
164
164
164
165
165
165
SHQISA E DGJIMIT DHE BARASPESHS (ORG. VESTIBULOCOCHLEARE)

Veshi i jashtm (auris externa)
Llapa e veshit (auricula)
Kanali i jashtm i dgjimit (meatus acusticus externus)
Cipa lodrore (membrana tympanica)
Veshi i mesm (auris media)

Zgavra lodrore (cavum tympnai)
Kockat e dgjimit (ossicula auditoria)
Gypi dgjimor (tuba auditoria)
Shpella thimthake (antrum mastoideum)
Veshi i brendshm (auris interna)

Labirinti kockor (labyrinthus osseus)
Labirinti cipor (labyrinthis membranaceus)
SHQISA E T SHIJUARIT (ORGANUM GUSTUS)

SHQISA E NUHATJES (ORGANUM OLFACTUS)
LKURA ME ADNEKSET E SAJA (INTEGUMENTUM COMMUNE)
Lkura
Gjndrat e lkurs
Qimet (pili)
Thonjt (ungues)
Gjiri (mamma)
165
165
166
166
166
167
167
167
168
168
168
168
169
170
170
170
170
171
172
173
173
12. SHTOJCA
175
FJALOR I TERMAVE T ANATOMIS
199
LITERATURA
207
1. HYRJE N ANATOMI
HYRJE N ANATOMI
Anatomia sht shkenc morfologjike, q
studion strukturn (formn, ndrtimin) e trupit t njeriut. Fjala anatomi rrjedh nga fjala
greke anatmnein (anatmno) q n gjuhn
shqipe ka kuptimin prerje, arje, ndarje. Kt
kuptim, fjala anatomi, e ka marr q n koht e
lashta, nga q n at koh, e vetmja mnyr e
studimit t ndrtimit t trupit t njeriut, ka
qen prerja (diseksioni, preparimi) e kufomave.
Anatomia studion trupin e njeriut t shndosh, formn, pozitn dhe strukturn e organeve t trupit.
Studimi anatomik i trupit t njeriut mund
t bhet duke u bazuar n tri metoda:
- anatomia regjionale (topografike),
- anatomia sistemike, dhe
- anatomia klinike (e zbatuar).
Anatomia regjionale (topografike), e
studion ndrtimin (strukturn) e trupit duke e
ndar at n pjes (segmente) madhore, si
p.sh. koka (caput), qafa (collum), trungu (truncus) i ndar n thorax, abdomen dhe pelvis, dhe
ansit, dora dhe kmba (membrum superius,
membrum inferius). Kjo form e studimit t
anatomis prqendron vmendjen n nj zon
(regjion) t caktuar duke filluar me ekzaminimin e strukturave t ndryshme sistemike
brenda asaj zone dhe duke vazhduar me studimin e regjioneve anatomike fqinje. Kjo metod e studimit t anatomis sht metod m e
shpesht e studimit t anatomis n fakultetet
e shkencave mjeksore.
Anatomia sistemike, studion ndrtimin e
organeve apo pjesve t trupit ton q punojn
s bashku pr t kryer funksione t caktuara,
pa marr parasysh vendndodhjen e tyre regjionale. P.sh. sistemi muskulor, studiohet duke
prshkruar muskujt e trupit ton, duke filluar
nga koka e deri tek gjymtyrt.
Anatomia klinike (e zbatuar), prfshin

metodat regjionale dhe sistemike t studimit t
anatomis duke theksuar zbatimin e tyre klinik. sht metod e rndsishme dhe mjaft
interesante pr tu msuar, sepse luan rol t
madh n zgjidhjen e problemeve klinike.
TERMINOLOGJIA BAZ
Terminologjia anatomike paraqet pjesn
m t madhe t terminologjis mjeksore dhe
sht baz pr studimet mjeksore. N kt
libr do t bazohemi n Fjalor i termave t
anatomis, botuar nga Akademia e Shkencave
e Republiks s Shqipris (1985).
Termet baz n mjeksi rrjedhin nga gjuha
latine dhe greke, por n koht e fundit disa
shtete prdorin edhe terminologji nga gjuht e
tyre.
POZICIONI ANATOMIK
N t gjitha prshkrimet anatomike, bazohemi tek nj pozicion i caktuar i trupit t njeriut. Pozicioni anatomik i referohet pozicionit
t trupit, kur njeriu qndron n kmb, kokn,
shikimin dhe gishtat e kmbve t drejtuara
nga para, kraht pran anve t trupit, me
pllmbt e drejtuara prpara, ansit e poshtme pran njra tjetrs, me kmb paralele.
Ky pozicion prdoret n t gjitha prshkrimet anatomike dhe mjeksore. Duhet theksuar
se njerzit (pacientt) ekzaminohen n mnyr
t shtrir n shpin, dhe shpesh sht e nevojshme q t prshkruhet pozicioni i organeve t
prekura n kt pozicion, duke br shnime
specifike pr kt prjashtim nga pozicioni
anatomik.
19
Anatomia e njeriut
fshet anatomike ose jan specifik pr pozicionet anatomike.
Superior (i siprm), ky term tregon nj struktur q sht m pran verteksit (piks m
t lart t kafks).
Inferior (i poshtm), i referohet nj strukture q ndodhet m afr shput s kmbs.
Posterior (i pasm), tregon strukturn q
ndodhet n pjesn e pasme t trupit, ose m
afr shpins.
Anterior (i prparm), i referohet siprfaqes s prparme t trupit.
Medial (i mesm), ky term prdoret pr t
treguar nj struktur q sht m pran planit
median t trupit.
Lateral (ansor), ky term prcakton nj struktur q gjendet m larg planit median, p.sh.
gishti i madh i dors gjendet lateralisht gishtave tjer.
Ekstern (i jashtm), do t thot jasht, ose
m larg qendrs s nj organi.
Intern (i brendshm), do t thot brenda,
ose m pran qendrs, pavarsisht prej drejtimit.
Dorsal (shpinor, kurrizor), i referohet ans
s siprme (superiore) t do pjese q del
prpara nga trupi, p.sh. dorsumi i gjuhs,
dorsumi i kmbs ose dors (e kundrta e
shputs dhe pllmbs).
Fig. 1.1. Pozicioni anatomik
RRAFSHET (PLANET) ANATOMIKE

Prshkrimet anatomike bazohen n tre
rrafshe imagjinare, q presin trupin ton n
pozicione t caktuara anatomike:
- Rrafshi median (sagjital), kalon n
drejtim longitudinal prmes trupit, e ndan
trupin n n nj gjysm t majt dhe nj
gjysm t djatht. Termi sagjital prdoret duke
pasur parasysh suturn sagjitale q bashkon
dy eshtrat parietal t koks, dhe kjo prcakton
edhe kahjen e ktij rrafshi.
- Rrafshi frontal (koronar), sht plan
vertikal, q kalon prmes trupit n knd t drejt me planin median, duke e ndar trupin n
nj pjes anteriore (t prparme) dhe nj posteriore (t pasme).
- Rrafshi transversal (horizontal), sht
rrafsh q kalon prmes trupit n knd t drejt
me planet frontale dhe mediane, duke e ndar
trupin n pjes superiore (t siprme) dhe
inferiore (t poshtme).
TERMINOLOGJIA E MARRDHNIEVE
DHE KRAHASIMEVE ANATOMIKE
Marrdhniet ndrmjet pjesve t trupit i
prshkruajm me mbiemra t ndryshm, si
ifte t kundrtash, t cilat bazohen ose n rra-
Fig. 1.2. Rrafshet (planet) anatomike. 1. Rrafshi frontal (koronar), 2. Rrafshi transversal (horizontal), 3. Rrafshi median (sagjital).
20
Anatomia e njeriut
Fig. 1.3. Disa terma t marrdhnieve dhe krahasimeve anatomike.
Lvizjet m t mdha ndodhin n nyjtime

(artikulacione), ku dy ose m tepr kocka
lidhen me njra tjetrn.
Fleksioni (prkulja), tregon prkuljen ose
ngushtimin e kndit midis eshtrave ose pjesve t trupit.
Ekstensioni (shtrirja), tregon shtrirjen ose
zgjerimin e kndit midis eshtrave ose pjesve
t trupit.
Abduksioni (largimi), tregon largimin e nj
gjymtyre nga plani median. P.sh. abduksion
sht largimi i gishtave nga njri tjetri.
Adduksioni (afrimi), do t thot lvizje n
drejtim t planit median. P.sh. bashkimi i
gishtave t larguar t dors.
Cirkumduksioni, sht lvizje rrotulluese,
q prfshin fleksionin, abduksionin, ekstensionin dhe adduksionin, sipas ksaj radhe ose
n drejtim t kundrt, n mnyr q skaji distal
i pjess lviz duke formuar nj rreth. P.sh. kjo
Palma (pllmba) dhe planta (shputa), prcaktojn siprfaqen e kundrt t dorsumit

(shpins, kurrizit) tek pllmba e dors dhe
shputa e kmbs.
Proximal (i afrt), ky term prdoret pr t
br dallimin midis pozicionit m pran nga
fiksimi i nj ansie ose nga pjesa qendrore e
nj strukture lineare.
Distal (i largt), ky term tregon nj
struktur q sht m larg nga fiksimi i nj
ansie.
TERMAT E LVIZJES
Termat q prshkruajn lvizjen e pjesve
t ndryshme t trupit ton, sidomos gjymtyrve dhe koks, prcaktohen duke u bazuar
n pozicionin normal anatomik, t drejtuara
sipas planeve anatomike.
21
Anatomia e njeriut
Fig. 1.4. Disa terma t lvizjeve anatomike.
DISA SHKURTESA N TERMINOLOGJIN

ANATOMIKE
lvizje ndodh te t gjitha nyjet q mund t

kryejn kto katr lvizje (art. brachi).
Rotacioni (rrotullimi), tregon kthimin ose
rrotullimin e nj pjese t trupit pr rreth
bushtit t tij longitudinal. P.sh. lvizja e koks
pr t par anash.
Pronacioni (brendakthyerje) dhe supinacioni (jashtakthyerje), jan lvizje rrotulluese t
parakrahut dhe dors, q rrotullojn skajin distal t radiusit medialisht dhe lateralisht, prreth dhe prtej pjess anteriore t ulns, ndrsa
skaji proksimal i radiusit rrotullohet n vend.
Pronacioni, e rrotullon radiusin medialisht,
n mnyr t till q pllmba e dors t
drejtohet prapa, kurse faqja dorsale e saj prpara.
Supinacioni, sht lvizja rrotulluese e kundrt, e cila rrotullon radiusin lateralisht dhe
duke e larguar nga pozicioni i kryqzuar me
ulnn, duke e kthyer parakrahun n pozicionin
anatomik.
Gjat shfrytzimit t literaturs mjeksore

dhe asaj anatomike, do t ballafaqoheni edhe
me disa shkronja (shkurtesa) mjaft t rndsishme q duhet ditur dhe kuptuar drejt. M
posht do sjellim disa prej tyre, q mbase jan
m t rndsishmet dhe m t shpeshtat.
Arteriet, venat, nervat dhe muskujt i
shnojm me shkurtesa: a. (arteria), v. (vena),
n. (nervus) dhe m. (musculus), dhe pr shumsin e tyre: Aa. (arteriae), Vv. (venae), Nn.
(nervi) dhe Mm. (musculi). Pr shembull: a.
axillaris, v. cephalica, n. vagus dhe m. trapezius; dhe shums: aa. cerebri, vv. centrales, nn.
spinales dhe mm. intercostales.
Termat e marrdhnieve n t shumn e
rasteve i shnojm me shkurtesa. P.sh. superior sup., inferior inf., anterior ant., posterior post., lateral lat. dhe medial med.
22
Anatomia e njeriut
N t shumtn e rasteve edhe rruazat e
shtylls kurrizore shnohen me nga nj
shkronj: C cervikale, T torakale, L lumbale, S sakrale dhe Co koksigeale.
Edhe prshkrimi i ansis gati doher
shkruhet me shkurtes: e djatht (dexter
dex.) dhe e majt (sinister sin.).
Shpeshher n tekstet e anatomis, kur
pr nj fjal ekziston edhe nj sinonim tjetr,
mund t gjeni t shkruar shkurtesn s. q ka
kuptimin seu, sive q n gjuhn shqipe do t
thot ose. Shembull: extremitas inferior s.
distalis. Nga kjo kuptojm q skajit t poshtm
(extremitas inferior) mund ti themi edhe skaji i
largt (extremitas distalis).
Fig. 1.5. Cirkumduksioni, supinacioni dhe pronacioni.
23
T DHNA T PRGJITHSHME
MBI ESHTRAT
T dyja kto materie (lnd) jan n vazhdim t njra tjetrs. Ka raste kur materia kockore vazhdon me materie krcore (p.sh. pjesa
kockore e brinjs vazhdon me krcin brinjor).
Brendia e eshtrave sht e mbushur me
palcn ashtrore (medulla ossium) q sht dy
llojesh: palca e kuqe (medulla ossium rubra)
dhe palca e verdh (medulla ossium flava).
do asht sht i prbr nga materiet
organike, t cilat marrin pjes me prafrsisht
30% (q ua japin elasticitetin eshtrave) dhe
materiet joorganike, q marrin pjes me 70%
(q ua japin fortsin eshtrave).
Osteologjia sht pjes e anatomis, e cila

merret me studimin e eshtrave (kockave). Eshtrat paraqesin ind lidhor, q prbhet prej qelizave dhe materies ndrqelizore. Eshtrat, duke
u lidhur mes veti me nyje (articulatio), formojn sistemin kockor.
Funksionet e sistemit kockor jan:
- funksioni mbshtets,
- funksioni mbrojts,
- funksioni lvizs,
- marrin pjes n aktivitetet metabolike t
organizmit dhe
- n palcn kockore formohen qelizat e gjakut.
Rritja kockore fillon n jetn intrauterine
dhe prfundon n moshn 20-25 vjeare. Skeleti i njeriut t moshs 35 vjeare numron
prafrsisht 208 eshtra.
Sipas forms dhe ndrtimit, ashti mund t
jet:
- asht i gjat (os longum), i cili prbhet
prej trupit (corpus, diaphysis) dhe dy skajeve
(extremitas, epiphysis). Shembull: eshtrat e gjymtyrve;
- asht i shkurtr (os breve), shembull:
rruazat e kurrizit, eshtrat e tejtrins s kmbs;
- asht pllakor (i shesht), shembull: eshtrat e kafks, brinjt; dhe
- asht i przier (rregullt), shembull: eshtrat e bazs s kafks.
Siprfaqja e do ashti sht e mbuluar me
mbshtjellsin e quajtur periost, i cili prmban
fije nervore dhe en gjaku. Nn periost, eshtrat
jan t ndrtuara nga materia e ngjeshur (substantia compacta) dhe nga materia sfungjerore
(substantia spongiosa).
Fig. 2.1. A. Skeleti i trupit t njeriut, pamje nga para, B.

Skeleti i trupit t njeriut, pamje nga prapa, C. Ashti i gjat, 1.
Substantia spongiosa (medulla ossium rubra), 2. Periosteum, 3. Cavitas medullaris (medulla ossium flava), 4.
Substantia compacta, 5. Extremitas proximalis, 6. Metaphysis (proximalis), 7. Corpus, 8. Metaphysis (distalis), 9.
Extremitas distalis.
25
Anatomia e njeriut
ESHTRAT E KAFKS (OSSA CRANII)
ESHTRAT E KOKS
Eshtrat e kafks e formojn zgavrn eshtrore, n t ciln sht i vendosur truri. N t

dallojm pjesn e siprme ose kuben e kafks
(calvaria) dhe pjesn e poshtme ose bazn e
kafks (basis cranii).
Eshtrat e kafks n numr jan tet, edhe
at: katr teke dhe dy ifte. Eshtrat teke jan:
ashti ballor (os frontale), ashti shoshor (os ethmoidale), ashti pykor (os sphenoidale) dhe ashti
zverkor (os occipitale). Eshtrat ifte jan: ashti
tmblor (os temporale) dhe ashti muror - tepor
(os parietale).
Eshtrat e koks ndahen n: eshtrat kafks (ossa cranii) dhe eshtrat e fytyrs (ossa
faciei).
Ashti ballor (Os frontale)

sht asht tek dhe merr pjes n formimin
e pjess s prparme t kubes s kafks dhe
murin e siprm t orbits. Ai sht i vendosur
para eshtrave parietale dhe ashtit sfenoidal,
mbi ashtin etmoidal dhe mbi skeletin e fytyrs.
sht i prbr prej dy pjesve kryesore:
- pjesa vertikale (squama frontalis), paraqet pllak katr kndore, e cila e ndrton ballin. N t dallojm dy faqe: t jashtmen dhe t
brendshmen.
Fig. 2.2. Eshtrat e koks. A. Pamje anteriore, 1. Ashti

ballor (os frontale), 2. Ashti i lotve (os lacrimale), 3.
Ashti shoshor (os ethmoidale), 4. Plori (vomer), 5.
Nofulla e poshtme (mandibula), 6. Ashti muror (os
parietale), 7. Ashti tmblor (os temporale), 8. Ashti i
hunds (os nasale), 9. Ashti pykor (os sphenoidale), 10.
Ashti i mollzave (os zygomaticum), 11. Guaska e
poshtme e hunds (concha nasalis inferior), 12. Nofulla
e siprme (maxilla). B. Pamje laterale, 1. Ashti ballor
(os frontale), 2. Ashti pykor (os sphenoidale), 3. Ashti i
hunds (os nasale), 4. Ashti i lotve (os lacrimale), 5.
Ashti i mollzave (os zygomaticum), 6. Nofulla e
siprme (maxilla), 7. Ashti muror (os parietale), 8. Ashti
tmblor (os temporale), 9. Ashti zverkor (os occipitale),
10. Nofulla e poshtme (mandibula).
Fig. 2.3. Ashti ballor (os frontale). A. Pjesa vertikale

(squama frontalis). 1. Squama frontalis (facies externa), 2.
Tuber frontalis, 3. Arcus superciliaris, 4. Margo supraorbitalis, 5. Margo parietalis, 6. Glabella, 7. Proc. zygomaticus.
B. Pjesa horizontale. 1. Pars orbitalis, 2. Pars nasalis, 3. Incisura ethmoidalis.
26
Anatomia e njeriut
N faqen e jashtme (facies externa) konvekse, dallojm: lulen e ballit (glabella), e cila
gjendet n pjesn qendrore, mbi rrnjn e hunds. Anash glabells gjenden harqet mbi vetullore (arcus superciliaris), dhe mbi to gjenden
gungat e ballit (tuber frontale). Nga posht pars
squamosa kufizohet nga partes orbitalis, me
an t buzve kockore t mprehta, t quajtura
margo supraorbitalis, t cilat anash vazhdojn
me nj zgjatim t quajtur processus zygomaticus. N pjesn e pasme t squama frontalis
gjendet nj buz tjetr, margo parietalis, e cila
do t lidhet me kockn parietale me an t sutura coronaria.
N faqen e brendshme t pars squamosa
edhe at n linjn mediale, gjendet sulcus sinus
sagittalis superior, i cili posht vazhdon me
crista frontalis.
- pjesa horizontale, prbhet prej pjess
qendrore (pars nasalis) dhe dy pjesve laterale
(partes orbitales).
Pars nasalis, merr pjes n formimin e
tavanit t zgavrs s hunds. N t dallojm
incisura ethmoidalis ku vendoset os ethmoidale
(lamina cribrosa).
Partes orbitales, me facies orbitalis marrin
pjes n formimin e murit t siprm t orbits,
ndrsa me facies cerebralis marrin pjes n formimin e bazs s fossa cranii anterior.
N brendi t os frontale gjendet sinus frontalis.
Fig. 2.4. Ashti muror (os parietale). A. Facies externa. 1.

Facies externa, 2. Margo occipitalis, 3. Margo sagittalis, 4.
Margo frontalis, 5. Margo squamosus. B. Facies interna. 1.
Facies interna. 2. Sulcus arteriae meningeae mediae.
Ashti zverkor (Os occipitale)

Ky asht sht tek dhe e ndrton pjesn e
pasme t kapakut dhe t bazs s kafks. N
pjesn e mesme t ashtit gjendet nj vrim e
madhe ovale, e cila quhet foramen magnum.
Os occipitale sht i prbr prej katr
pjesve: pars basilaris, partes laterales dhe squama occipitalis.
Pars basilaris, gjendet prpara foramen
magnum dhe n t dallojm dy faqe: e siprme
dhe e poshtme. Faqja e siprme paraqitet si e
thell dhe quhet clivus. N t sht e mbshtetur medulla oblongata dhe ponsi. N faqen
e poshtme gjendet tuberculum pharyngeum, ku
fiksohet fascia pharyngeum.
Partes laterales, gjenden anash foramen
magnum. N pjest e poshtme t tyre gjenden
faqe artikulare, condylus occipitalis, pr tu
nyjtuar me unazn e par t boshtit kurrizor
(atlas).
Squama occipitalis, gjendet prapa foramen magnum. N t dallojm faqen e brendsh-
Ashti muror (Os parietale)

Ashti muror (tepor) sht kock ifte e kafks, q merr pjes n formimin e pjess s
mesme t kapakut t kafks. Ka formn e pllaks kockore katr kndore. Te os parietale dallojm dy faqe: e jashtme (facies externa) dhe e
bre-ndshme (facies interna). Si dhe katr buz:
margo sagittalis (buza e siprme), nprmjet t
cils nyjtohet me os parietale t ans s kundrt; margo squamosus (buza e poshtme), nprmjet t cils nyjtohet me os temporale;
margo frontalis (buza e prparme) nprmjet
t cils nyjtohet me os frontale; si dhe margo
occipitalis (buza e pasme), nprmjet t cils
nyjtohet me os occipitale.
27
Anatomia e njeriut
Te ky asht dallojm kto pjes:
- pjesn horizontale (lamina cribrosa),
n t gjenden vrima t imta n t cilat kalojn
fijet e n. olfactorius.
- pjesa vertikale, me an t lamina cribrosa ndahet n pjesn e siprme, crista galli
(kreshta e gjelit), dhe pjesa e poshtme, lamina
perpendicularis (pllaka pingule), e cila merr
pjes n ndrtimin e septum nasi (murit ndars
t zgavrs s hunds).
- masat ansore (labyrinthus ethmoidalis), ndodhen ndrmjet orbits dhe zgavrs s
hunds. N brendin e tyre gjendet sinus ethmoidalis. N pjesn e brendshme t tyre gjenden concha nasalis superior dhe concha nasalis
media, t cilat marrin pjes n formimin e
murit t jashtm t zgavrs s hunds.
Ashti pykor (Os sphenoidale)

Os sphenoidale sht asht tek, i vendosur
n pjesn qendrore t bazs s kafks, pas os
frontale dhe os ethmoidale, dhe para os occipitale dhe os temporale. Pr nga pamja i ngjason fluturs krahhapur ose lakuriqit t nats.
Te ky asht dallojm:
- trupin (corpus), q ka formn e kubit t
rregullt dhe n t dallojm gjasht faqe: e
siprme, e poshtme, e prparme, e prapme dhe
dy faqet ansore.
Fig. 2.5. Ashti zverkor (os occipitale). A. Pamje inferiore. 1.

Squama occipitalis, 2. Pars lateralis, 3. Pars basilaris, 4.
Protuberantia occipitalis externa, 5. Foramen magnum, 6.
Condylus occipitalis. B. Pamje ventrale. 1. Eminentia cruciformis, 2. Protuberantia occipitalis interna, 3. Pars basilaris, 4. Condylus occipitalis, 5. Sulcus sinus sagittalis superioris, 6. Sulcus sinus transversi, 7. Crista occipitalis
interna.
me dhe t jashtme. N faqen e jashtme, e cila

sht konvekse, dallojm nj ngritje kockore e
cila quhet protuberantia occipitalis externa. N
faqen e brendshme, e cila sht konkave, dallojm katr gropa, t cilat kufizohen me njra
tjetrn nprmjet t dy brazdave transverzale
(sulcus sinus transversi), brazds vertikale (sulcus sinus sagittalis superioris) dhe crista occipitalis interna, t cilat kryqzohen midis tyre
n nivelin e protuberantia occipitalis interna,
duke e formuar nj ngritje, eminentia cruciformis.
Ashti shoshor (Os ethmoidale)

sht asht tek i vendosur n incisura
ethmoidalis t os frontale, midis dy orbitave
dhe prpara os sphenoidale. Merr pjes n
ndrtimin e mureve t orbits dhe zgavrs s
hunds.
Fig. 2.6. Ashti shoshor (os ethmoidalis). A. Pamje superiore.

1. Crista galli, 2. Lamina cribrosa, 3. Lamina perpendicularis, 4. Labyrinthus ethmoidalis. B. Pamje laterale. 1. Sinus
ethmoidalis, 2. Crista galli, 3. Concha nasalis media, 4.
Lamina perpendicularis.
28
Anatomia e njeriut
Fig. 2.8. Ashti pykor dhe zverkor (os sphenoidale, os

occipitale). 1. Ala minor, 2. Ala major, 3. Foramen ovale, 4.
Clivus, 5. Pars lateralis, os occipitalis, 6. Eminentia ruciformis, 7. Protuberantia occipitalis interna, 8. Foramen
rotundum, 9. Sella turcica (fossa hypophysialis), 10. Foramen spinosum, 11.Foramen magnum, 12. Crista occipitalis
interna.
Fig. 2.7. Ashti pykor (os sphenoidale). A. Pamje ventrale. 1.

Ala major, 2. Corpus, 3. Processus pterygoideus, 4. Ala
minor, 5. Ala major, facies temporalis, 6. Ala major, facies
orbitalis. B. Pamje dorsale. 1. Corpus, 2. Sella turcica, 3. Ala
major, facies cerebralis, 4. Foramen rotundum, 5. Processus pterygoideus.
- flett e vogla (ala minor), paraqesin

pllaka trekndore, t cilat dalin nga trupi i os
frontale me an t dy rrnjve, t cilat e
prkufizojn canalis opticus (ku kalon nervus
opticus). Prpara ngjiten me os frontale. Faqja
e siprme e ala minor merr pjes n formimin
e grops s prparme t kafks (fossa cranii
anterior), ndrsa faqja e poshtme n formimin
e murit t siprm t orbits.
- zgjatimet pterigoide (processus pterygoideus), dalin prej ans s poshtme t trupit
t ashtit, dhe drejtohen vertikalisht teposht,
deri te qiellza.
N faqen e siprme gjendet nj e thelluar, e

quajtur shala turke (sella turcica), n fundin e
s cils gjendet nj grop, fossa hypophysialis,
ku sht e vendosur hipofiza. Me faqen e
siprme merr pjes n formimin e grops s
mesme t kafks (fossa cranii media). Faqja e
poshtme merr pjes n formimin e murit t
siprm t zgavrs s hunds (cavum nasi). Me
an t faqes s prparme nyjtohet me os
ethmoidale, ndrsa me an t faqes s pasme
nyjtohet me os occipitale.
Nga faqet ansore t trupit dalin flett e
vogla (ala minor) dhe flett e mdha (ala
major) t os sphenoidale. N brendin e trupit
gjendet sinus sphenoidalis.
- flett e mdha (ala major), dalin prej
faqeve ansore t trupit t os sphenoidale. Ato
e ndrtojn pjesn m t madhe t grops s
mesme t kafks. N to dallojm tre faqe:
facies cerebralis, ku gjenden vrimat: foramen
rotundum (kalon n. maxillaris), foramen ovale
(kalon n. mandibularis) dhe foramen spinosum
(kalon a. meningea media); facies orbitalis,
me an t s cils merr pjes n formimin e
pjess m t madhe t murit ansor t orbits;
si dhe facies temporalis me an t s cils
merr pjes n formimin e fossa temporalis dhe
fossa infratemporalis.
Ashti tmblor (Os temporale)

Paraqet asht ift, i cili merr pjes n formimin e bazs s kafks dhe t mureve ansore t
saj. sht e vendosur n mes t os sphenodiale
dhe os occipitale, nn os parietale dhe gjithashtu nyjtohet me os zygomaticum. sht asht
i rndsishm, sepse ktu vendosen organet e
dgjimit dhe baraspeshs.
Prbhet prej tri pjesve, edhe at:
- pars squamosa, merr pjes n ndrtimin
e murit ansor t kafks. N faqen e jashtme t
pars squamosa gjendet processus zygomaticus, i
29
Anatomia e njeriut
- canalis caroticus, nprmjet ktij kanali kalojn: a. carotis interna s bashku me venn dhe
nervin prkats;
- canaliculi caroticotympanici, kalojn nn. caroticotympanici;
- canaliculus tympanicus, nprmjet ktij kanali kalon n. tympanicus, deg e n. glossopharyngeus;
- canaliculus mastoideus, aqueductus vestibuli
dhe canaliculus cochleae.
cili bashk me os zygomaticum formon arcus

zygomaticus. Nn t gjendet fossa mandibularis,
e cila paraqt gropz pr nyjtim me nofulln e
poshtme (mandibula).
- pars tympanica, paraqet pllak t holl
kockore, e cila s bashku me pars squamosa,
merr pjes n formimin e kanalit dhe vrims s
jashtme t veshit (canalis et porus acusticus
externus).
- pars petrosa (pyramis), ka formn e piramids katr ansore me majn e drejtuar prpara dhe brenda, dhe bazn e kthyer prapa
dhe nga jasht. Baza paraqet nj zgjatim ashtror i quajtur processus mastoideus. N brendin e piramids gjenden pjest e veshit t mesm dhe t brendshm. Te pars petrosa dallojm katr faqe:
- facies anterior, merr pjes n formimin e
grops s mesme t kafks (fossa cranii media).
Faqja e prparme kufizohet nga e pasmja, prej
buzs s siprme t piramids, n t ciln dallojm nj brazd, sulcus sinus petrosi superioris.
- facies posterior, merr pjes n formimin e
grops s pasme t kafks (fossa cranii posterior). Faqja e pasme e piramids kufizohet nga
faqja e poshtme me an t sulcus sinus petrosi
inferioris. N faqen e pasme gjendet vrima e
brendshme e veshit (porus acusticus internus),
nprmjet t cilit kalojn: n. facialis, n. vestibulocochlearis, a. et vv.labyrinthii.
- facies inferior, gjendet n siprfaqen e
jashtme t bazs s kafks. N t dallojm nj
zgjatim (processus styloideus), i cili shrben si
pikkapje pr shum muskuj dhe ligamente.
N afrsi t ktij zgjatimi gjendet foramen
stylomastoideum, prej nga ku del prej kafks n.
facialis.
- facies lateralis, merr pjes n formimin e
murit medial t cavum tympani. Buza e pasme
e piramids s bashku me os occipitale formojn foramen jugulare, nprmjet t cils vrim dalin: n. glossopharyngesus, n. vagus dhe n.
accesorius.
N brendin e piramids jan t vendosura
zbraztirat e veshit t jashtm, t mesm dhe
atij t brendshm:
- canalis facialis, nprmjet t cilit kalon n.
facialis;
Fig. 2.9. Ashti tmblor (os temporale). A. Pamje laterlae. 1.

Pars tympanica, 2. Pars squamosa, facies temporalis, 3.
Proc. zygomaticus, 4. Fossa mandibularis, 5. Pars petrosa,
6. Meatus acusticus externus, 7. Proc. styloideus, 8. Proc.
mastoideus, B. Pamje mediale. 1. Pars squamosa, facies
cerebralis, 2. Margo sphenoidalis, 3. Porus acusticus internus, 4. Margo parietalis, 5. Margo occipitalis, 6. Fora-men
mastoideum, 7. Apertura canaliculi vestibuli, 8. Proc. Styloideus. C. Pamje inferiore. 1. Proc. zygomaticus, 2. Fossa
mandibularis, 3. Meatus acusticus externus, 4. Proc mastoideus, 5. Foramen mastoideum, 6. Margo spheno-idalis, 7-8.
Canalis caroticus, 9. Proc. styloideus, 10. Fora-men stylomastoideum, 11. Margo occipitalis.
30
Anatomia e njeriut
ESHTRAT E FYTYRS (OSSA FACIEI)
vendosur horizontalisht. S bashku me zgjatimin e njjt t ans s kundrt, formojn dy t

tretat e prparme t qiellzs ashtrore (pallatum durum). Gjithashtu merr pjes n ndrtimin e dyshemes s cavum nasi.
- processus alveolaris del prej trupit, nn
processus palatinus dhe drejtohet teposht. N
t jan t vendosur rrnjt e dhmbve.
Eshtrat e fytyrs e prbjn pjesn e

poshtme t prparme t skeletit t koks. N
numr jan 15, edhe at: 3 teke dhe 6 ifte.
Eshtrat teke jan: mandibula, vomeri dhe
os hyoideum.
Eshtrat ifte jan: nofulla e siprme
(maxilla), ashti i hunds (os nasale), ashti i
mollzave (os zygomaticum), ashti i lotve (os
lacrimale), guaska e poshtme e hunds (concha
nasalis inferior) dhe ashti i qiellzs (os
palatinum).
Nofulla e siprme (Maxilla)

Maxilla (nofulla e siprme, fulqia), paraqet
asht ift dhe sht ashti m i madh i pjess s
siprme t fytyrs. S bashku me eshtrat e
tjera t fytyrs merr pjes n ndrtimin e tre
zgavrave t mdha t fytyrs: orbita (zgavra e
syrit), cavum oris (zgavra e gojs) dhe cavum
nasi (zgavra e hunds).
Maxilla prbhet prej :
- trupit (corpus maxillae), ka formn e
piramids tri faqsore me bazn e drejtuar kah
zgavra e hunds, ndrsa me majn e ngjitur me
os zygomaticum. Te trupi dallojm katr faqe,
edhe at: facies anterior, facies infratemporalis,
facies nasalis dhe facies orbitalis.
Trupi merr pjes n ndrtimin e murit
ansor t cavum nasi, murit t poshtm t orbits dhe murit t prparm t fossa infratemporalis.
N trupin e maxills gjendet sinus maxillaris.
Prej trupit t maxills dalin katr zgjatime,
edhe at:
- processus frontalis, i cili del prej pjess
s siprme t trupit, dhe ngjitet lart me os
frontale. Merr pjes n ndrtimin e murit
ansor t cavum nasi.
- processus zygomaticus, sht i drejtuar
lateralisht dhe ngjitet me os zygomaticum,
duke formuar harkun zigomatik (arcus zygomaticus).
- processus palatinus, del prej pjess s
brendshme t trupit t maxills, dhe sht i
Fig. 2.10. Nofulla e siprme dhe ashti i qiellzs (maxilla, os

palatinum). A. Maxilla. Pamje laterale. 1. Facies infratemporalis, 2. Proc. zygomaticus, 3. Proc. alveolaris, 4. Proc.
frontalis, 5. Facies anterior. B. Maxilla. Pamje mediale. 1.
Proc. frontalis, 2. Sinus maxillaris, 3. Proc. palatinus, 4. Os
palatinum, 5. Facies nasalis (maxilla). C. Os palatinum,
pamje dorsale. 1. Lamina horizontalis, 2. Lamina perpendicularis.
31
Anatomia e njeriut
Ashti i mollzave (Os zygomaticum)

Paraqet asht ift, i lokalizuar ne pjesn e
prparme t skeletit t fytyrs. Te ky asht
dallojm: facies lateralis, e mbuluar me lkur;
facies orbitalis, q merr pjes n ndrtimin e
murit t poshtm dhe t jashtm t orbits; dhe
facies temporalis, q merr pjes n formimin e
fossa temporalis. Gjithashtu ka edhe dy zgjatime: processus frontalis, q ngjitet me os frontale, dhe processus temporalis, q ngjitet me os
temporale.
Fig. 2.11. Ashti i mollzave (os zygomaticus). A. Pamje

laterale. 1. Proc. frontalis, 2. Proc. temporalis, 3. Facies
lateralis, 4. Facies orbitalis, 5. Margo infraorbitalis. B.
Pamje mediale. 1. Facies orbitalis, 2. Facies temporalis, 3.
Proc. temporalis.
Ashti i hunds (Os nasale)

sht asht ift, i cili e ndrton pjesn e
prparme t murit t siprm t orbits. T dy
eshtrat e hunds ngjiten n mes vete, n nivel
t linjs mediale. Lart bashkohet me os frontale, anash me processus frontalis t maxills
dhe posht ngjitet me cartialgo nasi lateralis.
Ashti i qiellzs (Os palatinum)

sht asht ift dhe i holl, i vendosur prapa
maxills, n pjesn e prapme t skeletit t
fytyrs.
Prbhet prej dy pllakave:
- lamina horizontalis, paraqet pllak
kockore e vendosur prapa processus palatinus
t maxills, dhe s bashku me lamina horizontalis t ashtit t kundrt, e ndrton nj t
tretn e prapme t qiellzs eshtrore (palatum
durum).
- lamina perpendicularis, merr pjes n
ndrtimin e murit ansor t zgavrs s hunds
(cavum nasi).
Fig. 2.13. Cavun nasi dhe vomeri. A. Cavum nasi, pamje

mediale. 1. Sinus frontalis, 2. Os nasale, 3. Concha nasalis
inferior, 4. Concha nasalis superior, 5. Sinus sphenoidalis,
6. Os palatinum, lamina perpendicularis, 7. Os palatinum,
lamina horizontalis. B. Vomeri, pamje laterlae dhe dorsale.
Fig. 2.12. Orbita (gropa e syrit). 1. Os lacrimale, 2. Os nasale, 3. Maxilla, 4. Os ethmoidale, 5. Os frontale, 6. Canalis
opticus, 7. Fissura orbitalis superior, 8. Os sphenoidale, 9.
Fissura orbitalis inferior, 10. Os zygomaticum.
32
Anatomia e njeriut
Ashti i lotve (Os lacrimale)

sht asht ift, i vogl dhe i holl. Merr
pjes n ndrtimin e murit medial t orbits
dhe murit lateral t cavum nasi.
Gualli i poshtm i hunds (Concha nasalis inferior)

Paraqet asht ift, i vendosur n cavum nasi
edhe at i ngjitur pr murin e tij t jashtm,
ndr concha nasalis media. S bashku me
corpus ossis maxillae (trupin e maxills) dhe
lamina perpendicularis t maxills e kufizojn
korridorin e poshtm t hunds (concha nasalis inferior).
Plori (Vomer)
sht asht tek, i holl, n form t
katrkndshit. Merr pjes n formimin e murit ndars t hunds (septum nasi).
Nofulla e poshtme (Mandibula)

sht asht tek, simetrik dhe sht ashti i
vetm lvizs i skeletit t fytyrs. Ajo lidhet me
bazn e kafks, me an t nyjtimit tmblonofullor (art. temporomandibularis).
Mandibula sht e lidhur me funksionin e
mastikacionit (prtypjes) dhe n t jan t vendosur dhmbt e poshtm. Gjithashtu, n t
ngjiten muskujt e fort t prtypjes.
Mandibula prbhet prej:
- trupit (corpus), i ngjason patkoit dhe
paraqet pjesn qendrore t nofulls s poshtme, me konkavitet t kthyer prapa. Trupi ka
dy faqe dhe dy buz:
- faqja e jashtme, e cila sht konvekse dhe
n t dallojm: protuberantia mentalis, dhe
anash tuberculum mentale. Duke shkuar m
anash gjendet vrima (foramen mentale), q
prbn hapjen e kanalit mandibular;
- faqja e brendshme, e cila sht konkave
dhe n t gjenden dy zgjatime gjembore (spina
mentalis), ku fiksohen: m. genioglossus dhe m.
geniohyoideus. Prve ktyre muskujve, n fa-
Fig. 2.14. Nofulla e poshtme dhe ashti nngjuhsor (mandibula,

os hyoideum). A. Mandibula, pamje anteriore. 1. Ramus mandibulae, 2. Corpus mandibulae, 3. Basis mandibulae, 4. Proc. condylaris, 5. Proc. coronoideus, 6. Margo alveolaris, 7. Protuberantia mentalis, 8. Tuberculum mentale. B. Mandibula, pamje
laterale. 1. Foramen mentale, 2. Proc. coronoideus, 3. Proc. condylaris, 4. Ramus mandibulae, 5. Corpus mandibulae, 6. Angulus mandibulae. C. Mandibula, pamje inferiore. 1. Fossa submandibularis, 2. Fossa sublingualis, 3. Spina mentalis, 4. Collum
mandibulae, 5. Proc. condylaris, 6. Caput mandibulae. D. Ashti
nngjuhsor (os hyoideum), pamje anteriore. 1. Cornu majus,
2. Cornu minus, 3. Corpus. E. Ashti nngjuhsor (os hyoideum), pamje laterale. 1. Cornu minus, 2. Corpus, 3. Cornu majus.
33
Anatomia e njeriut
qen e brendshme fiksohen edhe m. mylohyoideus dhe m. digastricus. Gjithashtu gjenden
edhe dy gropa: fossa sublingulais dhe fossa submandibularis, ku vendosen gjndrat prkatse
t pshtyms;
- buza e siprme ose margo alveolaris, emrtohet kshtu pasi n t gjenden gropat ku do
t vendosen dhmbt e poshtm;
- buza e poshtme ose margo inferior, paraqet bazn e nofulls (basis mandibulae).
- degt e mandibuls (ramus mandibulae), jan dy n numr, dhe dalin prej pjess s
prapme t trupit t mandibulls duke formuar
knd me trupin (angulus mandibulae), dhe
vazhdojn lart dhe prapa.
N pjesn e siprme t degve dallojm dy
zgjatime:
- processus coronoideus, q gjendet prpara
dhe n t ngjitet m. temporalis;
- processus condylaris, paraqet zgjatimin e
prapm, q gjendet pas incisura mandibulae.
N t dallojm: kokn (caput mandibulae) dhe
qafn (collum mandibulae). Koka (caput) paraqet faqe artikulare pr tu lidhur me fossa mandibularis t os temporale, duke e formuar
nyjtimin, art. temporomandibularis.
ESHTRAT E TRUPIT
N eshtrat e trupit bjn pjes: eshtrat e
shtylls kurrizore dhe eshtrat e kafazit t
kraharorit.
SHTYLLA KURRIZORE (COLUMNA VERTEBRALIS)

Shtylla kurrizore paraqet boshtin qendror
t skeletit, e cila shtrihet vertikalisht n pjesn
e pasme t qafs dhe trupit. N pjesn e saj t
siprme lidhet me eshtrat e koks, ndrsa duke
zbritur posht lidhet me brinjt dhe eshtrat e
ekstremiteteve t poshtme.
Prgjat kurrizit (n brendin e tij) shtrihet kanali (canalis vertebralis), n t cilin gjendet palca e kurrizit (medulla spinalis). N pjesn ansore t kurrizit i dallojm hapjet intervertebrale pr kalimin e nervave spinale (nn.
spinales).
Shtylla kurrizore ka formn e shkronjs
S. Tek meshkujt ajo sht e gjat rreth 72-75
cm, ndrsa tek femrat rreth 69-71cm.
Ashti nngjuhsor (Os hyoideum)

sht kock e vogl, teke n form t patkoit, e vendosur ndr mandibuln dhe mbi parzmorin (sternum). Prbhet prej trupit (corpus) dhe dy ifteve t brinjve (cornu majus et
minus). sht ashti i vetm i skeletit t njeriut
q nuk nyjtohet me asnj asht tjetr, kurse me
eshtrat fqinje lidhet me an t muskujve dhe
lidhseve (lig. stylohyoideum).
Fig. 2.16. Shtylla kurrizore (columna vertebralis). 1. Vertebrae cervicales, 2. Vertebrae thoracicae, 3. Vertebrae lumbales, 4. Vertebrae sacrales, 5. Vertebrae coccygeae.
Fig. 2.15. 1. Vendndodhja e ashtit nngjuhsor (os hyoideum).
34
Anatomia e njeriut
Shtylla kurrizore (columna vertebralis)
prbhet prej 33-34 rruazave - unazave (vertebrae). Rruazat ndahen n:
- 7 rruaza t qafs (vertebrae cervicales),
- 12 rruaza t kraharorit (vertebrae thoracicae),
- 5 rruaza t belit (vertebrae lumbales),
- 5 rruaza t krbishtit (vertebrae sacrales),
- 4-5 rruaza t bishtit (vertebrae coccygeae).
Njzet e katr (24) rruazat e para jan t
lidhura mes vete me an t disqeve intervertebrave (discus intervertebralis), prandaj
edhe quhen rruaza t vrteta (vertebrae verae),
ndrsa vertebrae sacrales jan t ngjitura n
mes vete duke formuar nj asht t vetm, ashtin e kryqeve (os sacrum) dhe vertebrae coccygeae duke formuar krbishtin (os coccygis),
prandaj edhe quhen si rruaza t rrejshme
(vertebrae spuriae).
Fig. 2.17. Karakteristikat e prbashkta t rruazave (pamje

laterle dhe superiore). 1-2. Corpus vertebrae, 3. Pediculus
arcus vertebrae, 4. Proc. transversus, 5. Proc. spinosus, 6.
Proc. articularis superior, 7. Proc. transversus, 8. Proc.
articularis inferior, 9. Proc. spinosus, 10. Foramen vertebrae, 11. Lamina arcus vertebrae.
me ifte, t vendosura n buzn e poshtme t

harqeve vertebrale, dhe bartin faqe artikulare
pr nyjtim me faqet artikulare t siprme t
rruazave fqinje.
- zgjatimet gjersore (processus transversus), jan zgjatime ifte, simetrike, t vendosura anash harqeve vertebrale. Paraqesin
zgjatime horizontale, me drejtim lateralisht
dhe prapa, duke mbaruar me maj t lir. Shrbejn si vend fiksimi t muskujve dhe ligamenteve.
- zgjatimi gjembor (processus spinosus),
paraqet zgjatim tek, i cili del prej pjess s prapme t harkut vertebral, dhe drejtohet prapa
dhe medialisht.
- vrima rruazore (foramen vertebrale),
prkufizohet nga para me me pjesn e prapme
t trupit t vertebrs (corpus vertebrae), ndrsa nga prapa dhe anasha me harkun vertebral
(arcus vertebrae). Rruazat t vendosura njra
mbi tjetrn, me hapjet e tyre rruazore formojn kanalin rruazor (canalis vertebralis).
Karakteristikat e prbashkta t rruazave

Te do rruaz dallohet:
- trupi (corpus vertebrae), q prbn
pjesn e prparme dhe m voluminoze t saj.
Ka form cilindrike, dhe n t dallojm faqen e
siprme dhe t poshtmen. Duke shkuar nga
lart-posht trupi i rruazave shkon duke u
zmadhuar, duke e arritur maksimumin e tij te
vertebrae lumbales. Kjo rritje shpjegohet me
peshn trupore q rruazat duhet ta bartin.
- harku (arcus vertebrae), fillon prej
pjess s prapme t trupit me dy rrnj
(pediculus arcus vertebrae), pr t vazhduar me
pllakat kockore (lamina arcus vertebrae). Arcus
vertebrae e kufizojn hapjen e rruazs (foramen vertebrale).
- zgjatimet e siprme pr nyjtim (processus articularis superior), paraqesin zgjatime ifte, t vendosura n buzn e siprme t
harqeve vertebrale, dhe bartin faqe artikulare
pr nyjtim me faqet artikulare t poshtme t
rruazave fqinje.
- zgjatimet e poshtme pr nyjtim (processus articularis inferior), paraqesin zgjati-
Rruazat qafore (Vertebrae cervicales)

Jan 7 n numr, dhe karakterizohen me
trup t vogl, ndrsa rruaza e par (atlas) nuk
35
Anatomia e njeriut
ka trup. Zgjatimet ansore jan t formuara
nga dy rrnj, dhe te ato ka nga nj vrim (foramen transversarium) pr t kaluar a. et v. vertebralis.
Nga rruazat tjera qafore, pr nga forma
dallojn dy rruazat e para:
- rruaza e par qafore (atlas), kjo rruaz
nuk ka trup, por vetm harkun e prparm dhe
t prapm, t cilt kur bashkohen formojn
masat ansore (massae laterales). Te harku i
prparm nga brenda ka nj grop (fovea dentis) ku artikulon dhmbi i vertebrs s dyt
(dens axis). Gjithashtu mbi masn laterale ka
faqe artikulare pr t artikuluar me os occipitale, ndrsa ndr masn laterale ka faqe artikulare pr vertebrn e dyt (axis).
- rruaza e dyt qafore (axis), posedon trup, por gjithashtu ka edhe dhmbin (dens), i cili
nyjtohet me rruazn e par qafore (axis).
Fig. 2.19. Rruazat e qafs (vertebrae cervicales I-VII). 1.
Dens axis, 2. Atlas, 3. Axis, 4. Vertebrae prominens, Proc.
spinosus.
Rruazat e kraharorit (Vertebrae thoracicae)

Jan 12 n numr, dhe kan trupin m t
madh se ato qafore (vertebrae cervicales). Trupi i tyre shkon duke u zmadhuar n drejtim t
vertebrs s 12 torakale. N t dy ant e trupit
gjenden gjysm gropza t vogla artikulare,
pr tu nyjtuar me kokat e brinjve prkatse.
Prjashtim bjn rruaza e par torakale dhe
rruaza e 11 dhe 12, t cilat posedojn nga nj
grop t plot pr brinjt prkatse.
Veori tjetr e ktyre rruazave sht se
zgjatimet e tyre ansore (processus transversus), jan t pajisura me faqe artikulare pr tu
nyjtuar me tuberculum costae t brinjve.
Rruazat e belit (Vertebrae lumbales)
Fig. 2.18. Rruaza e par dhe e dyt (atlas, axis) A. Atlasi

(pamje superiore dhe inferiore). 1. Facies articularis
superior, 2. Foramen vertebrae, 3. Fovea dentis, 4. Facies
articularis inferior, 5. Massa lateralis atlantis, 6. Foramen
transversum, 7. Proc. transversus. B. Axis, pamje dorsosuperiore, 1. Corpus vertebrae, 2. Arcus vertebrae, 3. Dens
axis, 4. Proc. transversus, 5. Foramen transversarium, 6.
Foramen vertebrae.
Kto rruaza jan 5 n numr dhe kan trup

masiv, i cili sht shum m i madh se i rruazave tjera, sepse edhe pesha q mbajn kto
rruaza sht shum m e madhe. N zgjatimet
e tyre ansore gjenden nga dy zgjatime t vogla
36
Anatomia e njeriut
(processus costarius et accessorius). Trupi i
rruazs s pest s bashku me sakrumin
formojn nj knd, ose nj t dal nga prpara,
q quhet promontorium.
Dallojm bazn e vendosur lart, pr tu

lidhur me sakrumin, majn e orientuar posht,
dhe faqen e prparme dhe t prapme.
Fig. 2.21. Os sacrum dhe Os coccygis. A. Os sacrum, pamje ventrale,

1. Facies pelvina, 2. Basis ossis sacri, 3. Facies auricularis, 4. Apex
ossis sacri, 5. Promontorium. B. Os coccygis, pamje ventrale. 1. Vertebra coccygea I, Vertebra coccygea II, Vertebrae coccygeae III-V.
Fig. 2.20. Rruazat e kraharorit dhe belit (vertebrae thoracicae X-XII, vertebrae lumbales I-II)
Rruazat krbishtore (Vertebrae sacrales)

Kto rruaza jan t bashkuara n nj asht, i
cili quhet os sacrum. Ka formn e trekndshit
me maje t kthyer teposht, ndrsa bazn lart,
e cila lidhet me rruazn e pest lumbale.
Te sakrumi dallojm: faqen e prparme
(facies pelvina), t prapmen (facies dorsalis),
faqet laterale, bazn (basis ossis sacri) dhe
majn (apex ossis sacri).
Faqja e prparme sht e kthyer kah kombliku, dhe n t dallojm hapje pr kalimin e
nervave sakral (nn. sacrales).
Faqet ansore posedojn siprfaqe (facies
auricularis) pr tu nyjtuar me eshtrat e legenit (os coxae).
Rruazat bishtore (Vertebrae coccygeae)

Jan 4-5 n numr, t ngjitura n mes vete,
duke formuar nj asht t vetm, os coccygis.
Fig. 2.22. Pamje radiologjike e vertebrave lumbale (L I-V)

dhe promontoriumit (P).
37
Anatomia e njeriut
ESHTRAT E KAFAZIT T KRAHARORIT
- trupi (corpus sterni), paraqet pjesn e

mesme t ashtit. N buzt ansore dallojm 6
gdhendse (incisurae costales) pr tu lidhur
me 6 brinj (II-VII). N pjesn e tij t prparme
ngjitet muskuli i madh i kraharorit (musculus
pectoralis major).
- zgjatimi thikngjashm (processus xiphoideus), i ngjason majs s shpats dhe
gjendet n pjesn e poshtme t ashtit.
Kta eshtra formojn nj konus t prer

dhe t shtypur n drejtimin prpara-prapa, q
latinisht quhet thorax. Toraksin e prbjn
kto eshtra: parzmori (sternum), brinjt (costae) me krcet e tyre dhe rruazat e kraharorit
nga boshti i kurrizit. T gjith kto eshtra e
kufizojn t ashtuquajturn zbraztir t kraharorit (cavum thoracis).
Brinjt (Costae)
Jan eshtra t sheshta dhe t lakuara n
form t harkut. Tek njeriu numrohen 12 ifte
brinjsh, t vendosura n mnyr simetrike n
t dy ant e kafazit t kraharorit. Nga prpara
ato bashkohen me sternumin (vetm 7 brinjt
e para), ndrsa nga prapa me pjesn torakale
t shtylls kurrizore.
Brinjt i ndajm n:
- brinj t vrteta (costae verae), jan
shtat n numr, dhe lidhen drejtprdrejt me
sternumin me an t krceve t tyre, pr at
edhe quhen brinj t vrteta.
Fig. 2.23. Kafazi i kraharorit (thorax). 1. Vertebra thoracica

I, 2. Costa I, 3. Costa II, 4. Costa III, 5. Costa IV, 6. Costa V, 7.
Costa VI, 8. Costa VII, 9. Costa VIII, 10. Costa IX, 11. Costa X,
12. Costa XI, 13. Costa XII, 14. Vertebra cervicalis VI, 15.
Clavicula, 16. Scapula, 17. Sternum, 18. Vertebra thoracica
XII, 19. Vertebra lumalis I, 20. Discus intervertebralis.
Parzmori (Sternum)
sht asht tek, i vendosur n pjesn e prparme t kafazit t kraharorit, n vijn e mesit.
Dallojm faqen e prparme, t prapme, buzt
ansore, bazn dhe majn.
Ai prbhet nga tri pjes:
- dorza (manubrium sterni), sht pjesa e siprme dhe m e gjer e sternumit. N
pjesn e siprme, n mes dallojm nj gdhendse (incisura jugularis) dhe dy gdhendse
anash (incisura clavicularis); pr tu lidhur me
kularthin (incisura clavicularis) dhe me brinjn
e par (incisura costalis I). Dorza bashk me
trupin formojn nj knd q quhet angulus sterni.
Fig. 2.24. Parzmori (sternum, pamje anteriore dhe laterale).

1. Incisura jugulare, 2. Incisura costalis I, Corpus sterni, 4.
Proc. xiphoideus, 5. Incisura clavicularis, 6. Manubrium
sterni, 7. Incisura costalis II, 8. Incisura costalis III, 9.
Incisura costalis IV, 10. Incisura costalis V, 11. Incisura
costalis VI, 12. Incisura costalis VII, 13. Incisura costalis I.
38
Anatomia e njeriut
- brinj t rrejshme (costae spuriae),
jan tre n numr (brinja 8, 9 dhe 10), dhe
lidhen me sternumin indirekt, nprmjet krcit
t brinjs s shtat, pr at edhe quhen brinj
t rrejshme.
- brinj t lira (costae fluctuantes), jan
dy (brinja e XI dhe XII), nuk posedojn krce,
dhe prpara nuk lidhen me sternumin, jan t
lira.
Te do brinj dallojm: trupin dhe dy skaje,
i prparm dhe i prapm.
Trupi (corpus costae), i cili ka faqen e
jashtme dhe t brendshme (me prjashtim t
brinjs I dhe II, t cilat pr shkak t forms s
tyre posedojn faqen e siprme dhe t poshtme). N faqen e brendshme, n afrsi t buzs
s poshtme dallohet nj brazd (sulcus costae),
ku kalojn a. v. et n. intercostalis.
Skaji i prparm, posedon pjesn me an
t s cils do t lidhet me krcen prkatse.
Skaji i prapm, n t ciln gjenden: koka e
brinjs (caput costae), gungza e nyjtimit
(tuberculum costae) dhe qafa (collum costae).
Me an t caput costae do t nyjtohet me
faqet artikulare t dy rruazave fqinje. N tuberculum costae gjenden faqe artikulare pr tu
nyjtuar me faqet artikulare t processus transversus t rruazave prkatse.
ESHTRAT E GJYMTYRS S SIPRME (OSSA MEMBRI SUPERIORIS)

N skeletin e gjymtyrs s siprme bjn
pjes: eshtrat e brezit t krahut (cingulum
membri superioris) dhe skeleti i pjess s lir
t krahut (skeleton membri superioris liberi).
Fig. 2.26. Eshtrat e gjymtyrs s siprme (ossa membri

superioris). 1. Clavicula, 2. Scapula, 3. Humerus, 4. Radius,
5. Ulna, 6. Skeleton manus.
ESHTRAT E BREZIT T KRAHUT (CINGULUM MEMBRI SUPERIORIS

Kularthi (Clavicula)
Klavikula sht asht i gjat ift, i cili sht i
vendosur horizontalisht nn lkur, n mes t
sternumit dhe shpatulls (scapula), dhe para
kafazit t kraharorit.
Klavikula ka formn e shkronjs S, dhe
n t dallojm:
Fig. 2.25. Brinjt (costae). 1. Caput costae, 2. Collum costae,

3. Corpus costae, Tuberculum costae, 5. Angulus costae, 6.
Sulcus costae.
39
Anatomia e njeriut
- faqen e prparme (facies costalis), quhet ashtu pr shkak se sht e ngjitur pr brinjve, n pjesn e prapme t kafazit t kraharorit. Pjesa e siprme sht e prfshir prej
grops nnshpatullore (fossa subscapularis), ku
ngjitet m. subscapularis. Gjithashtu n faqen e
prparme ngjitet edhe m. serratus anterior.
- faqen e prapme (facies dorsalis), me
an t nj zgjatimi kockor (spina scapulae)
ndahet n dy gropa: fossa supraspinata et fossa
infraspinata. N t dy gropat ngjiten muskuj t
rndsishm t kafazit t kraharorit dhe ekstremitetit t siprm. Spina scapulae mbaron
me nj skaj, i cili quhet acromion, i cili prmban faqe artikulare pr tu nyjtuar me klavikuln. Gjithashtu aty ngjiten muskuj dhe ligamente.
- buzt (tehet), jan tre, edhe at: margo
superior, medialis et lateralis.
- kndet, jan tre, edhe at: angulus superior, inferior et lateralis. Te kndi lateral gjendet nj gropz pr nyjtim (cavitas glenoidale)
pr tu nyjtuar me humerusin, si dhe zgjatimi
(processus coracoideus) n t cilin ngjiten ligamente dhe muskuj, n mes tjerash edhe m. biceps brachii (caput breve).
Fig. 2.27. Kularthi (clavicula), pamje superiore dhe

inferiore). 1. Corpus claviculae, 2. Extremitas sternalis, 3.
Extremitas acromialis.
- pjesn e mesme (corpus claviculae),

ose trupin e klavikuls. Te trupi dallojm dy
faqe (e siprme dhe e poshtme), dhe dy buz (e
prparme dhe e prapme). N t dy faqet e
klavikuls ngjiten muskuj dhe ligamente t
rndsishme.
- skaji lateral (extremitas acromialis),
quhet ashtu pr shkak se lidhet me acromionin
e shpatulls.
- skaji medial (extremitas sternalis),
quhet ashtu pr shkak se lidhet me sternumin.
Shpatulla (Scapula)
SKELETI I PJESS S LIR T KRAHUT

(SKELETON MEMBRI SUPERIORIS LIBERI)
Paraqet asht ift, i shesht dhe ka formn e

trekndshit. sht e vendosur n pjesn e
prapme t kafazit t kraharorit, n nivelin e
brinjs s dyt, deri te brinja e shtat.
Te shpatulla dallojm:
Ktu bjn pjes: skeleti i krahut, parakrahut dhe skeleti i dors.
Fig. 2.28. Shpatulla (scapula). A. Facies dorsalis, 1. Proc. coracoideus, 2. Acromion, 3. Cavitas glenoidalis, 4. Angulus lateralis, 5.
Margo lateralis, 6. Angulus inferior, 7. Margo superior, 8. Angulus superior, 9. Fossa supraspinata, 10. Spina scapulae, 11. Fossa
infraspinata, 12. Margo medialis. B. Pamje laterale, 1. Proc. coracoideus, 2. Acromion, 3. Cavitas glenoidalis, 4. Facies costalis, 5.
Faces dorsalis. C. Facies costalis. 1. Fossa subscapularis, 2. Proc. coracoideus, 3. Acromion, 4. Cavitas glenoidalis, 5. Facies costalis.
40
Anatomia e njeriut
- Skeleti i krahut, prbhet nga nj asht i
vetm, ashti i krahut (humerus).
- Skeleti i parakrahut, prbhet prej dy
eshtrave t gjata dhe paralele: brrylori (ulna)
dhe rrezori (radiusi).
- Skeleti i dors, prbhet prej 27 eshtrave, t ndara n tre grupe:
- eshtrat e tejtrins s dors (ossa carpi),
- eshtrat e trins s dors (ossa metacarpi),
- eshtrat e gishtrinjve (ossa digitorum manus).
- skaji i poshtm (extremitas distalis),

prbhet nga:
- pjesa e mesme artikulare (nyelli i ashtit t
krahut, condylus humeri), n prbrje t saj ka
dy pjes artikulare: kokzn e humerusit (capitulum humeri) t vendosur lateralisht, me an
t s cils nyjtohet me kokn e radiusit (caput
radii), dhe ikriku (trochlea humeri) e vendosur medialisht, nprmjet t cils nyjtohet me
incisura trochlearis t ulns.
- mbinyelli i brendshm (epicondylus medialis), paraqet pjesn mediale t skajit t poshtm, i cili nuk nyjtohet. Prej tij nisen kryesisht
muskujt fleksor t dors.
- mbinyelli i jashtm (epicondylus lateralis),
paraqet pjesn laterale t skajit t poshtm, i
cili nuk nyjtohet. Prej tij nisen kryesisht muskujt ekstensor t dors.
Ashti i krahut (Humerus)

sht asht i gjat ift, i cili me pjesn e siprme nyjtohet me skapuln, ndrsa me pjesn e poshtme me eshtrat e parakrahut (radius
et ulna).
Te humerusi dallojm:
- trupin (corpus humeri), n nj t tretat
e siprme ka form cilindrike, ndrsa n pjesn
e poshtme ka formn e prizms tri ansore, me
tri an: facies anterior lateralis, facies anterior
medialis et facies posterior; dhe tri buz (tehe):
margo anterior, margo lateralis et margo medialis. N faqen e prparme ngjiten: m. deltoideus, m. brachialis, dhe m. coracobrachialis. N
faqen e pasme ngjitet m. triceps brachii, si dhe
dallohet nj brazd (sulcus n. radialis) pr kalimin e n. radialis.
- skaji i siprm (extremitas proximalis),
prbhet nga:
- koka (caput humeri), e cila ka form topthore, dhe shrben si faqe artikulare pr tu nyjtuar me cavitas glenoidale t skapuls.
- qafa anatomike (collum anatomicum), gjendet n mes t koks dhe dy gungzave (tuberculum majus et minus).
- qafa kirurgjike (collum chirurgicum), gjendet n mes t skajit t siprm dhe trupit t
humerusit.
- gungza e madhe (tuberculum majus), gjendet lateralisht prej koks s humerusit dhe
collum anatomicum. Shrben si pikkapje t
muskujve t krahut.
- gungza e vogl (tuberculum minus), gjendet ndr dhe medialisht prej gungzs s madhe (tuberculum majus).
Fig. 2.29. Ashti i krahut (humerus). A. Pamje ventrale. 1.

Caput humeri, 2. Collum anatomicum, 3. Collum chirurgicum, 4. Corpus humeri, 5. Margo medialis, 6. Facies anteromedilais, 7. Epicondylus medialis, 8. Trochlea humeri, 9.
Condylus humeri, 10. Tuberculum majus, 11. Tuberculum
minus, 12. Margo lateralis, 13. Facies anterolateralis, 14.
Epicondylus lateralis, 15. Capitulum humeri. B. Pamje
dorsale. 1. Collum anatomicum, 2. Collum chirurgicum, 3.
Sulcus nervi radialis, 4. Trochlea humeri, 5. Caput humeri,
6. Facies posterior, 7. Fossa olecrani.
41
Anatomia e njeriut
Fig. 2.30. Rrezori (radius), pamje ventrale, dorsale dhe

ulnare. 1. Caput radii, 2. Tuberositas radii, 3. Margo interosseus, 4. Facies anterior, 5. Margo anterior, 6. Proc.
syloideus radii, 7. Collum radii, 8. Fovea articularis, 9. Circumferentia articularis, 10. Corpus radii, 11. Facies lateralis, 12. Margo interosseus, 13. Margo posterior, 14. Facies posterior, 15. Incisura ulnaris.
Fig. 2.31. Brrylori (ulna), pamje ventrale, dorsale dhe

radiale. 1. Facie anterior, 2. Margo anterior, 3. Incisura
trochlearis, 4. Incisura radialis, 5. Margo interosseus, 6.
Caput ulnae, 7. Proc. styloideus ulnae, 8. Margo posterior,
9. Olecranon, 10. Proc. coronoideus, 11. Corpus ulnae, 12.
Facies medialis, 13. Facies posterior.
Rrezori (Radius)
- skaji i poshtm (extremitas inferior s.

distalis), i ngjason piramids s prer katr
ansore. Baza e piramids paraqet siprfaqe
pr nyjtim me eshtrat e tejtrins s dors.
N pjesn mediale gjendet nj gdhendse
(incisura ulnaris), me an t s cils nyjtohet
me kokn e ulns (caput ulnae). N pjesn
laterale dallohet zgjatimi gjembor (processus
styloideus).
sht asht tubular i vendosur lateralisht

prej ulns. Me pjesn e siprme nyjtohet me
humerusin dhe pjesn e siprme t ulns, ndrsa me pjesn e poshtme me eshtrat e trins s
dors dhe pjesn s poshtme t ulns.
Te radiusi dallohet:
- trupi (corpus radii), i ngjason prizms
tri ansore. Te trupi dallojm tre faqe: facies
anterior, posterior et lateralis; dhe tre buz:
margo anterior, posterior et interosseus.
- skaji i siprm (extremitas superior s.
proximalis), ka tre pjese, edhe at:
- koka e radiusit (caput radii), n pjesn e
siprme t s cils dallojm nj gropz (fovea
articularis) pr tu nyjtuar me humerusin.
Gjithashtu koka sht e rrethuar me siprfaqe
artikulare cirkumferente (circumferentia articularis) pr tu nyjtuar me incisura radialis t
skajit t siprm t ulns.
- qafa e radiusit (collum radii), gjendet n
mes koks dhe trupit t radiusit.
- nj ashprsi (tuberositas radii), ku ngjitet
m. biceps brachii.
Brrylori (Ulna)
Brrylori, llana (ulna), sht asht i gjat ift, i lokalizuar medialisht prej radiusit. Me skajin e siprm nyjtohet me humerusin dhe skajin e siprm t radiusit, ndrsa me skajin e
poshtm nyjtohet me skajin e poshtm t radiusit dhe indirekt me os triquetrum (nj nga
eshtrat e tejtrins s dors).
Te ulna dallohet:
- trupi (corpus ulnae), q ka formn e
prizms tri ansore, dhe n t dallojm tre faqe:
facies anterior, posterior et medialis; si dhe tre
buz: margo anterior, posterior et interosseus.
42
Anatomia e njeriut
- skaji i siprm (extremitas superior s.
proximalis), prbhet prej ktyre pjesve:
- zgjatimi brrylor (olecranon), n pjesn e
prapme t tij ngjitet m. triceps brachii.
- zgjatimi n form te kurors (processus
coronoideus), n faqen e poshtme t t cilit
ngjitet m. brachialis. N faqen ansore (laterale) t tij gjendet nje gdhendse (incisura radialis) pr tu nyjtuar me circumferentia articularis t radiusit, ndrsa faqja e siprme e tij
merr pjes n formimin e incisura trochlearis,
pr tu nyjtuar me ikrikun e humerusit (trochlea humeri).
- skaji i poshtm (extremitas inferior s.
distalis), prbhet prej dy pjesve:
- koks s ulns (caput ulnae), posedon faqe
artikulare pr tu nyjtuar me incisura ulnaris
radii (t radiusit), dhe faqja e saj e poshtme nprmjet discus articularis nyjtohet me os triquetrum prej eshtrave t tejtrins s dors.
- zgjatimi bizak (processus styloideus), sht nj zgjatim i vogl q del nga ana e brendshme e koks s ulns.
et distalis), prve gishtit t par (pollex), i cili

ka dy falange (phalanx proximalis et distalis).
Skeleti i dors (Skeleton manus)

Skeleti i dors prbhet prej 27 eshtrave t
vegjl, t ndar n tre grupe:
- eshtrat e tejtrins s dors (ossa carpi), jan tet eshtra t shkurtra, t renditura
n dy rende:
Rendi i siprm: os scaphoideum, os lunatum, os triquetrum et os pisiforme.
Rendi i poshtm: os trapezium, os trapezoideum, os capitatum et os hamatum.
- eshtrat e trins s dors (ossa metacarpi), jan pes eshtra nga tipi i eshtrave t
gjata, n t cilat dallojm: dy epifiza dhe nj
diafiz (trupin dhe dy skajet). Ato i emrtojm
sipas gishtit me t cilin lidhen: os metacarpum
primus (I), secundum (II), tertium (III), quartum
(IV) et os metacarpum quintum (V).
- eshtrat e gishtrinjve (ossa digitorum
manus), jan 14 eshtra nga tipi i eshtrave t
gjata, n t cilat dallojm: dy epifiza dhe nj
diafiz (trupin dhe dy skajet). Kto eshtra i
quajm falangje (phalanges). do gisht prbhet nga tri falangje (phalanx proximalis, media
Fig. 2.32. Skeleti i dors (skeleton manus). A. Pamje palmare. 1.

Radius, 2. Os scaphoideum, 3. Os trapezium, 4. Os trapezoideum, 5. Os metacarpi I, 6. Os metacarpi II, 7. Phalanx proximalis
I, 8. Phalamx distalis I, 9. Ulna, 10. Os lunatum, 11. Os pisiforme, 12. Os capitatum, 13. Os hamatum, 14. Os metacarpi V, 15.
Os metacarpi IV, 16. Os metacarpi III, 17. Phalanx proximalis V,
18. Phalanx media V, 19. Phalanx distalis V. B. Pamje dorsale. 1.
Ulna, 2. Os lunatum, 3. Os triquetrum, 4. Os pisiforme, 5. Os hamatum, 6. Ossa metacarpi I-V, 7. Phalanx proximalis I-V, 8.
Phalanx media II-V, 9. Phalanx distalis I-V, 10. Radius, 11. Proc.
styloideus radi, 12. Os scaphoideum, 13. Os capitatum, 14. Os
trapezium, 15. Os trapezoideum.
43
Anatomia e njeriut
Ashti i apokut (os ilium)
ESHTRAT E GJYMTYRS S POSHTME (OSSA MEMBRI INFERIORIS)
Ashti i apokut (os ilium) prbhet prej

trupit (corpus) dhe krahut (ala ossis ilii).
Trupi (corpus ossis ilii), sht pjes
masive dhe artikulare e os coxae. S bashku me
trupat e dy pjesve tjera prbrse t os coxae,
merr pjes n formimin e kups artikulare,
uthullores, (acetabulum). Acetabulumi prbhet prej dy pjesve: pjesa artikulare (facies
lunata), pr t artikuluar me kokn e ashtit t
kofshs (caput femoris), dhe grops (fossa
acetabuli), n t ciln gjenden en gjaku pr
articulatio coxae.
Krahu (ala ossis ilii), paraqet pjesn e
siprme dhe t pasme t os coxae, dhe ka form pllakore. Dallojm faqen e jashtme (facies
glutea) ku ngjiten muskujt e ndejes (musculus
gluteus maximus, medius et minimus) dhe faqen
e brendshme, gropn (fossa iliaca), ku ngjitet
m. iliacus. Gjithashtu dallojm edhe faqen artikulare (facies auricularis) pr nyjtim me os
sacrum. Prej elementeve tjera dallojm: buzn
e siprme (crista iliaca), spina iliaca anterior
sup. et inf. dhe spina iliaca posterior sup. et inf.
N skeletin e gjymtyrs s poshtme bjn

pjes: eshtrat e brezit t gjymtyrs s poshtme (cingulum membri inferioris) dhe eshtrat
e pjess s lir t gjymtyrs s poshtme
(skeleton membri inferioris liberi).
Ashti i ndejes (os ischii)

Paraqet pjesn e prapme dhe t poshtme
t os coxae.
N t dallojm:
- trupin (corpus ossis ischii), sht pjes
masive q merr pjes n formimin e acetabulumit.
- degn (ramus ossis ischii), n skajin e
s cils dallojm tuber ischiadium, ku ngjiten
muskuj t rndsishm t kofshs. Ramus ossis
ischii merr pjes n prkufizimin e foramen
obturatorium prej prapa dhe posht.
Fig. 2.33. Eshtrat e gjymtyrs s poshtme (ossa membri

inferioris). 1. Os coxae, 2. Femur, 3. Fibula, 4. Tibia, 5. Skeleton pedis.
ESHTRAT E BREZIT T GJYMTYRS S

POSHTME (CINGULUM MEMBRI INFERIORIS)
Ashti mbivetor (os pubis)
Ashti i legenit (Os coxae)
Paraqet pjesn e poshtme dhe t prparme

t os coxae.
N t dallojm:
- trupin (corpus ossis pubis), ka formn
e piramids triansore, dhe merr pjes n nd-
sht asht i shesht, ift i cili prbhet prej

tre eshtrave t ngjitura n mes vete:
- ashti i apokut (os ilium),
- ashti i ndejs (os ischii) dhe
- ashti mbivetor (os pubis).
44
Anatomia e njeriut
rtimin pjess s poshtme dhe t prparme t
acetabulumit.
- dega e siprme dhe e poshtme (ramus
superior et inferior ossis pubis), n vendin e
bashkimit t ktyre degve gjendet siprfaqja
pr nyjtim me ashtin e ans s kundrt, me
rast formohet nyja e palvizshme, symphisis
pubica.
Te os coxae dallojm gjithashtu vrimat: foramen ischiadicum majus et minus, ku kalojn
en gjaku dhe nerva t rndsishm.
Fig. 2.35. Legeni si trsi. 1. Os ilium, 2. Os ischii, 3. Os pubis, 4. Os sacrum, 5. Os coccygis, 6. Art. sacroiliaca, 7. Promontorium, 8. Symphysis pubica.
Legeni si trsi (Pelvis)

Paraqet brez masiv ashtror, t cilin e
formojn dy eshtrat e legenit (os coxae) dhe
ashti i krbishtit (os sacrum). Me an t linea
terminalis legeni ndahet n legenin e madh
(pelvis major) dhe n legenin e vogl (pelvis
minor). Te pelvis minor dallojm disa diametra
t rndsishm pr mami (akusheri): diametri
anatomik, i lindjes, diagonal dhe transversal.
Fig. 2.34. Ashti i legenit (os coxae). A. Pamje mediale. 1. Crista iliaca, 2. Fossa iliaca, 3. Spina iliaca anterior superior, 4.
Spina iliaca anterior inferior, 5. Ramus superior ossis
pubis, 6. Ramus inferior ossis pubis, 7. Ala ossis pubis, 8.
Spina iliaca posterior superior, 9. Spina iliaca posterior
inferior, 10. Corpus ossis ischii, 11. Spina ischiadica, 12.
Foramen obturatorium, 13. Ramus ossis ischii, 14. Tuber
ischiadicum. B. Pamje dorsale. 1. Facies glutea, 2. Acetabulum, 3. Corpus ossis ischii, 4. Tuber ischiadicum, 5. Corpus ossis ilium, 6. Facies lunata, 7. Fossa acetabuli, 8. Tuberculum pubicum, 9. Ramus inferior ossis pubis, 10. Ramus
ossis ischii. C. Pamje ventrale. 1. Fossa iliaca, 2. Acetabulum, 3. Foramen obturatorium, 4. Facies auricularis, 5.
Corpus ossis pubis, 6. Ramus superior ossis pubis, 7.Facies
symphysialis, 8. Ramus inferior ossis pubis.
45
Anatomia e njeriut
SKELETI I PJESS S LIR T GJYMTYRS S POSHTME (SKELETON MEMBRI

INFERIORIS LIBERI)
- skaji i poshtm (epiphysis distalis),

sht m masiv se skaji i siprm, dhe ka formn e piramids katr ansore. N t dallojm
dy nyelle - kondile (condylus lateralis et medialis). N pjesn e prparme kondilet formojn
faqen artikulare pr patelln (facies patellaris),
ndrsa n pjesn e prapme jan t ndara me
an t nj grope (fossa intercondylaris). Faqet e
poshtme t kondileve posedojn faqe artikulare pr tu nyjtuar me fyellin (tibia). Gjithashtu te skaji i poshtm dallojm edhe formacione q nuk nyjtohen (epicondylus lateralis et
medialis), ku ngjiten muskuj dhe ligamente t
rndsishme.
Ashti i kofshs (Femur)

sht asht ift dhe njkohsisht ashti m i
gjat n trupin e njeriut.
N t dallohet:
- trupi (corpus femoris), ka formn e piramids triansore, me tri faqe (facies anterior,
posterolateralis et posteromedialis) dhe tri buz
(margo posterior, lateralis et medialis). Margo
posterior, e quajtur ndryshe edhe si linea aspera, prbhet prej labium mediale et laterale, ku
ngjiten muskuj t rndsishm.
- skaji i siprm (epiphysis proximalis),
sht masiv dhe n t dallojm: kokn (caput
femoris), pr nyjtim me acetabulumin e os
coxae, qafn (collum femoris), grremin e madh
(trochanter major) dhe grremin e vogl (trochanter minor), ku ngjiten muskuj t rndsishm t ndejes.
Kupza (Patella)
Kupza, gashtella (patella), sht ashti m i
madh sezamoid (asht i cili nuk nyjtohet me
asnj asht tjetr), por zhvillohet n muskujt
ose tetivat e tyre).
Patella zhvillohet n tetivn e musculus
quadriceps femoris. Ka formn e trekndshit
me majn e kthyer teposht, prej ku vazhdon
ligamentum patellae.
Fig. 2.37. Patella, pamje ventrale dhe dorsale. 1. Basis

patellae, 2. Facies anterior, 3. Apex patellae, 4. Facies
posterior (articularis).
Fyelli (Tibia)
sht asht i gjat, ift, i vendosur medialisht n skeletin e krcirit. Lart nyjtohet me
femurin, ndrsa posht me talusin e eshtrave
t shputs s kmbs.
Prbhet nga:
- trupi (corpus tibiae), i ngjason piramids tri ansore, me tri faqe (facies medialis,
lateralis et posterior) dhe tri buz (margo anterior, lateralis et medialis). N facies lateralis
ngjitet m. tibialis anterior, ndrsa n facies pos-
Fig. 2.36. Ashti i kofshs (femur), pamje ventrale dhe

dorsale. 1. Caput femoris, 2. Collum femoris, 3. Trochanter
major, 4. Trochanter minor, 5. Corpus femoris, 6. Epicondylus lateralis, 7. Epicondylus medialis, 8. Facies patellaris,
9. Linea aspera, 10. Labium laterale, 11. Labium mediale,
12. Condylus medialis, 13. Fossa intercondylaris, 14. Condylus lateralis.
46
Anatomia e njeriut
Fig. 2.38. Eshtrat e nngjurit. A. Fyelli (tibia), pamje ventrale, laterale dhe dorsale. 1. Facies articularis superior, 2. Condylus
lateralis, 3. Condylus medialis, 4. Area intercondylaris anterior, 5. Tuberositas tibiae, 6. Margo anterior, 7. Margo interosseus, 8.
Corpus tibiae, 9. Facies medialis, 10. Facies posterior, 11. Facies lateralis, 12. Margo medialis, 13. Eminentia intercondylaris, 14.
Malleolus medialis, 15. Facies articularis posterior. B. Shtiza (fibula), pamje mediale dhe laterale. 1. Caput fibulae, 2. Margo
interosseus, 3. Facies medialis, 4. Margo anterior, 5. Facies articularis capitis fibulae, 6. Facies posterior, 7. Margo posterior, 8.
Facies lateralis, 9. Margo anterior, 10. Malleolus lateralis. C. Tibia dhe fibula s bashku (pamje dorsale). 1. Tibia, 2. Fibula.
Shtiza (Fibula)
terior m. soleus, m. tibialis posterior dhe muskuj

tjer t rndsishm.
- skaji i siprm (epiphysis proximalis),
paraqet pjes masive, e prbr prej dy
kondileve (condylus medialis et lateralis) n
pjesn e siprme t s cilave dallojm faqe artikulare (facies articularis superior) pr nyjtim
me kondilet e femurit. Faqja artikulare ka
pjesn laterale dhe mediale, ndrsa ndrmjet
tyre gjendet hapsira e mesme e prbr prej
eminentia intercondylaris, area intercondylaris
anterior et posterior, ku ngjiten ligamentet e
kryqzuara (lig. cruciata anterior et posterior).
Nn kondilet dallohet vrazhdsia (tuberositas
tibiae) ku lidhet lig. patellae.
- skaji i poshtm (epiphysis distalis), i
ngjason piramids katr ansore, ku dallojm
faqen e prparme, t prapme, laterale, mediale
dhe bazn. Te faqja e prparme ngjiten muskujt ekstensor, ndrsa te e pasmja muksujt
fleksor. Baza paraqet pjesn distale, dhe prmban faqe artikulare (facies articularis inferior) pr tu nyjtuar me talusin e eshtrave t
shputs s kmbs.
sht asht i gjat, i holl, ift i vendosur

lateralisht n skeletin e krcirit. Me pjesn e
siprme nyjtohet me tibien, ndrsa me pjesn
e poshtme me tibien dhe talusin e eshtrave t
kmbs.
Prbhet nga:
- trupi (corpus fibulae), i ngjason piramids triansore, me tri faqe - an (facies medialis, lateralis et posterior) dhe tri buz (margo
anterior, medialis et posterior).
- skaji i siprm (epiphysis proximalis), i
ngjason piramids tri ansore, dhe prmban
kokn (caput fibulae), e cila posedon faqe artikulare (facies articularis capitis fibulae) pr
nyjtim me pjesn e siprme t tibies.
- skaji i poshtm (epiphysis distalis), ku
dallojm zogthin (majthin) e jashtm t kmbs (malleolus lateralis), i cili posedon faqe
artikulare pr nyjtim me talusin nga tejtrina e
kmbs.
Skeleti i kmbs (Skeleton pedis)

sht i prbr prej 26 eshtrave t ndara
n tre grupe, edhe at:
47
Anatomia e njeriut
- eshtrat e tejtrins s kmbs (ossa
tarsi), jan 7 gjithsej, t vendosura n dy rende:
- rendi i pasm: talus dhe calcaneus (ashti i
thembrs n pjesn e prapme t s cilit gjendet
tuber calcanei, ku lidhet tetiva e Akilit).
- rendi i prparm: os cuboideum, os naviculare, os cuneiforme: mediale, intermedium et laterale.
- eshtrat e trins s kmbs (ossa metatarsalia), t cilat jan 5 eshtra t gjata, t
prbra nga dy diafiza dhe nj epifiz (trupi
dhe dy skajet). Emrohen me numra latin,
duke nisur nga tehu medial i trins s kmbs
n drejtim t tehut lateral.
- eshtrat e gishtrinjve t kmbs (ossa digitorum pedis), jan 14 eshtra gjata, n
t cilat dallojm dy epifiza dhe nj diafiz
(trupin dhe skajet). do gisht ka nga tre falangje (phalanx proximalis, media et distalis),
prve gishtit t madh (hallux pedis), i cili ka dy
falangje (phalanx proximalis et distalis).
Fig. 2.39. Skeleti i kmbs (skeleton pedis). A. Pamje

proximale (dorsale). 1. Phalanx distalis I-V, Phalanx proximalis I-V, 3. Ossa metatarsi I-V, 4. Os cuneiforme mediale,
5. Os cuneiforme intermedium, 6. Os naviculare, 7. Talus, 8.
Calcaneus, 9. Os cuneiforme laterlae, 10. Os cuboideum. B.
Pamje plantare. 1. Os cuboideum, 2. Calcaneus, 3. Phalanx
distalis I, 4. Phalanx proximalis I, 5. Os metatarsi I, 6. Os
cuneiforme mediale, 7. Os cuneiforme laterale, 8. Os cuneiforme intermedium, 9. Os naviculare, 10. Talus.
48
psir (cavitas articularis) ndrmjet tyre, n

mnyr q t lehtsojn lidhjen e ndrsjellt,
dhe jan t mbuluara nga krca (cartilago
articularis) dhe t mbshtjell nga kapsula
fibroze (membrana fibrosa). Qelizat t cilat gjenden n shtresn e brendshme t kapsuls
fibroze, formojn membran synoviale (membrana synovialis), e cila sekreton lngun synovial q ka veori lubrifikuese. N kapsuln
fibroze t nyjeve, jan t prforcuara ligamentet (lidhset), t cilt shtrihen ndrmjet eshtrave dhe marrin pjes n formimin e nyjtimit.
MBI NYJET
Syndesmologjia sht shkenc, e cila studjon nyjtimet n trupin e njeriut. Kockat e
skeletit jan t bashkuara ndrmjet veti, n
pjes t ndryshme, prmes siprfaqeve t tyre,
dhe lidhjet e tilla quhen nyje ose artikulacione.
Kur nyjet jan t palvizshme, si p.sh. n
nyjtimet mes t gjitha kockave t kafks,
buzt e kockave jan pothuajse t puthitura,
duke u ndar vetm nga nj shtres e holl e
membrans fijore (fibroze), dhe ky lloj i nyjtimit quhet sutura. N regjione t caktuara n
bazn e kafks membrana fijore sht e zvendsuar nga nj shtres krcore.
Kur lvizjet jan t vogla dhe t kufizuara,
dhe sht e nevojshme forc e madhe pr lvizje, siprfaqet kockore jan t bashkuara nga
pjes fibrokartilagjenoze, t ngushta dhe elastike, t tilla nyje hasim midis trupave t vertebrave dhe n symphisis pubica.
Te nyjtimet e lvizshme, siprfaqet nyjtore jan plotsisht t ndara dhe eshtrat q formojn nyjtimin jan t ndar, duke krijuar ha-
KLASIFIKIMI I NYJTIMEVE
Nyjtimet (artikulacionet) jan t ndar n
tri klasa: t palvizshme (synarthrosis), pjesrisht t lvizshme (amphiarthrosis), dhe plotsisht t lvizshme (diarthroses).
Synarthroses (Nyjtimet e palvizshme)

Synarthroses (nyjtimet e palvizshme)
prfshijn t gjitha ato nyjtime, n t cilat
siprfaqet nyjtore t kockave, jan n kontakt
thuajse t drejtprdrejt. Tek kto nyjtime
nuk ka asnj lvizje t dukshme, si n nyjet
midis kockave t kafks, duke prjashtuar ato
n mandibul. Ekzistojn katr lloje t synarthrosis: sutura, schindylesis, gomphosis, dhe synchondrosis.
Amphiarthroses (Nyjtimet pjesrisht

t lvizshme)
N kto nyjtime ndrmjet siprfaqeve
nyjtore gjenden disqet e rrafshta fibrokartilagjinoze, si n nyjtimet mes trupave t vertebrave, ose jan t bashkuar nga nj cip ndrashtrore (membrana interosseous), si n
nyjtimin tibiofibular inferior. Forma e par
sht quajtur symphysis, e dyta syndesmosis.
Fig. 3.1. Articulatio synovialis. 1. Membrana fibrosa, 2.

Membrana synovialis, 3. Cartilago articularis, 4. Cavitas
articularis.
49
Anatomia e njeriut
Diarthroses (Nyjtimet plotsisht t lvizshme)
- Nyjtimi i mandibuls me ashtin temporal (art. temporomandibularis),

- Nyjtimet e brinjve me rruazat,
- Nyjtimet e brinjve me parzmorin,
- Nyjtimet e parzmorit,
- Nyjtimet n mes shtylls kurrizore dhe
komblikut, dhe
- Nyjtimet e komblikut.
Kjo klas prfshin numrin m t madh t

nyjeve n trup. N kt lloj t nyjtimit siprfaqet nyjtore jan t mbuluara me krce
nyjtore, t lidhur me ligamente dhe t mbuluara nga membrana synoviale. Nyjtimi mund
t jet i ndar plotsisht ose jo plotsisht, nga
nj disk artikular ose meniskus, periferia e t
cilit sht e mbuluar me kapsul fibroze, ndrsa siprfaqja e tij e brendshme sht mbuluar
nga membrana synoviale.
NYJTIMET E SHTYLLS KURRIZORE

Nyjtimet e shtylls kurrizore prbhen nga:
- artikulacionet ndrmjet trupave t

vertebrave (ligamentet q prforcojn ket
nyjtim jan lig. longitudinalis anterior, lig.
longitudinalis posterior dhe discus intervertebrales), dhe
- artikulacionet ndrmjet harqeve t
vertebrave (pjest tjera t vertebrave jan t
lidhura nga kto ligamente: lig. flava, lig. supraspinale, lig. interspinalia, lig. nuchae, lig. intertransversaria).
Lvizjet q kryhen n kto artikulacione
jan: flexio, extensio, circumductio, rotatio, lvizjet laterale.
LLOJET E LVIZJEVE Q REALIZOHEN

N NYJTIME
Lvizjet e pranueshme n nyje mund t
ndahet n katr lloje: rrshqitse, lvizje angulare: prkulje, shtrirje, afrim, largim (flexio, extensio, adductio, abductio), circumductio dhe rotatio.
Kto lvizje jan t shpeshta, megjithat,
m shum ose m pak t kombinuara n nyje
t ndryshme, n mnyr q t prodhohen variacione te ndryshme t lvizjeve.
NDARJA E NYJTIMEVE
Skeleti ndahet n: skeletin e trungut (skeleton axialis), q prbhet nga shtylla kurrizore, kafka, brinjt dhe sternumi, dhe skeletin
e gjymtyrve (skeleton appendicularis).
Rrjedhimisht, edhe nyjtimet kan ndarje
t njjt, ku dallojm:
- nyjtimet e trungut dhe
- nyjtimet e gjymtyrve t siprme dhe t
poshtme.
NYJTIMET E TRUNGUT
Nyjtimet e trungut ndahen n:
- Nyjtimet e shtylls kurrizore,
- Nyjtimi ndrmjet atlasit dhe axisit,
- Nyjtimet ndrmjet shtylls kurrizore dhe
kraniumit,
Fig. 3.2. Nyjtimet e shtylls kurrizore. 1. Corpus vertebrae,

2. Lig. longitudinale anterius, 3. Lig. longitudinale posterius, 4. Discus intervertebralis, a. Nucleus pulposus, b. Anulus fibrosus, 5. Foramen intervertebrale, 6. Proc. spinosus,
7-8. Proc. articularis sup. et inf. 9. Lig. flavum, 10. Lig. supraspinale, 11. Lig. interspinale, 12. Lig. nuchae.
50
Anatomia e njeriut
sversus i atlasit. Ligamentet q i lidhin kto
eshtra jan: capsula articularis, lig. atlantoaxialis anterior, lig. atlantoaxialis posterior, lig.
transversum atlantis).
NYJTIMET NDRMJET SHTYLLS KURRIZORE DHE KRANIUMIT

Ligamentet q lidhin shtylln kurrizore me
kraniumin ndahen n dy pjes:
- ligamentet q lidhin atlasin me ashtin
occipital (art. atlantooccipitalis) dhe
- ligamentet q lidhin axisin me ashtin
occipital.
Articulatio atlantooccipitalis, nyjtimi n
mes atlasit dhe ashtit zverkor prbhet nga
faqet nyjtore ifte, condyloide, t atlasit dhe
ashtit zverkor. Ligamentet q lidhin eshtrat
jan: dy kapsulat artikulare, membrana atlantooccipitalis anterior, membrana atlantooccipitalis posterior.
Lvizjet e mundshme q realizohen n kt nyjtim jan: flexio, extensio, n boshtin
sagjital dhe lateroflexio, n boshtin frontal.
Ligamentet q ndrlidhin axisin me ashtin
occipital jan: membrana tectoria, ligamenta
alaria dhe ligamentum apicis dentis.
NYJTIMI I MANDIBULS ME ASHTIN

TEMPORAL (ART. TEMPOROMANDIBULARIS)
sht nyjtim q formohet nga faqet nyjtore t mandibuls dhe ashtit temporal.
Faqet nyjtore jan: faqja nyjtore e koks
s mandibuls (facies condylea caput mandibulae) dhe pjesa e prparme e grops mandibulare dhe gungs nyjtore t ashtit temporal
(fossa mandibulae dhe tuberculum articularis
pars squamosa ossis temporalis).
Ligamentet q prforcojn kt nyjtim
jan: capsula articularis, lig. temporomandibulare, lig. sphenomandibulare, discus articularis, dhe lig. stylomandibulare.
Lvizjet q kryhen n kt nyjtim jan t
njohura si ekskursione (lvizjet normale t
mandibul gjat prtypjes). Ka dy ekskursione
laterale (majtas dhe djathtas) dhe ekskursion
prpara, i njohur si protrusion dhe e kundrta e
protrusionit sht retrusion (kthyerje prapa).
Fig. 3.3. Art. atlantoocipitalis dhe art. atlantoaxialis. A.

Pamje ventrale. B. Pamje dorsale. 1. Oss occipitale, 2. Atlas,
3. Axis, 4. Vertebra cervicalis III, 5. Membrana atlantoocipitalis anterior, 6. Art. atlantoocipitalis, capsula articularis,
7. Art. atlantoaxialis, capsula articularis, 8. Lig. longitudinale
anterius, 9. Discus intervertebralis, 10. Membrana atlantoocipitalis posterior, 11. Membrana tectoria, 12. Ligg. Alaria,
13. Lig. transversum atlantis, 14. Lig. atlantoocipitale lat.
NYJTIMI NDRMJET ATLASIT DHE AXISIT (ART. ATLANTOAXIALIS)

Siprfaqet nyjtore t ktij nyjtimi jan:
faqja nyjtore e dhmbit t axisit (dens axis),
faqja e pasme e harkut t prparm t atlasit
(arcus anterior atlasis) dhe ligamentum tran51
Anatomia e njeriut
NYJTIMET E BRINJVE ME RRUAZAT

Nyjtimet e brinjve me shtylln kurrizore
mund t ndahet n dy grupe, njri grup q lidh
kokat e brinjve me trupat e rruazave dhe
tjetri q bashkon qafat dhe tuberkulet (gungzat) e brinjve me proceset transversale
(gjersore).
Articulationes capitis costae, jan nyjtime ndrmjet faqes nyjtore t koks s brinjve (facies articularis capitis costae) dhe gropave nyjtore t siprme dhe t poshtme (fovea costalis superior et inferior) n pjest ansore t trupit t vertebrave torakale dhe disqeve intervertebrale ndrmjet tyre; brinja I, X, XI
dhe XII nyjtohen me nga nj rruaz.
Ligamentet e ktij nyjtimi jan: capsula
articularis, lig. radiatum, lig. interarticulare.
Articulationem costotranservariae, formohet nga bashkimi i facies articularis tuberculi costae me faqen nyjtore prkatse t processus transversus (fovea costalis transversalis)
t vertebrave torakale. N brinjn XI dhe XII ky
nyjtim mungon.
Ligamentet n kt artikulacion jan: capsula articularis, lig. costotransversarium anterior, lig. costotransversarium posterior, lig. colli
costae, lig. tuberculi costae posterior.
N lvizshmrin e mureve t kafazit t
kraharorit rol kryesor kan nyjtimet e brinjve me shtylln kurrizore, veanrisht art.
capitis costae. Lvizjet kryesore n kt nyjtim jan mjaft t kufizuara, mirpo duke pasur
parasysh gjatsin e brinjve, respektivisht
skaji i prparm i brinjve arrin t kryej m
shum lvizje n kuptim t inspirimit (ngritjes
s kafazit t kraharorit apo frymmarrjes) dhe
ekspiriumit (lshimit t kafazit kraharorit apo
frymnxjerrjes gjat respiracionit).
Fig. 3.4. Art. temporomandibularis, pamje laterale dhe

mediale. 1. Capsula articularis, 2. Lig. laterale, 3. Lig. stylomandibulare, 4. Angulus mandibulae, 5. Proc. coronoideus,
6. Sinus sphenoidalis, 7. Lig. pterygospinale, 8. Lig. sphenomandibulare.
NYJTIMET E BRINJVE ME PARZMORIN
Fig. 3.5. Artt. costovertebralis, pamje superiore, laterale dhe

dorsale. 1. Costa, 2. Collum costae, 3. Art. capitis costae, 4.
Corpus vertebrae, 5. Lig. flavum, 6. Lig. costotransversarium laterale, 7. Art. costotransversaria, 8. Lig. costotransversarium, 9. Lig. longitudinale anterius, 10. Discus intervertebralis, 11. Lig. costotransversarium superius, 12. Fovea
costalis superior, 13. Fovea costalis processus transversi,
14. Lig. intertransversarium, 15. Lig. capitis costae
radiatum.
Jan nyjtime ndrmjet pjess krcore t

brinjve t vrteta me sternumin (ashtin
parzmor), prve brinjs I, e cila drejtprdrejt
nyjtohet me sternumin.
52
Anatomia e njeriut
NYJTIMET E PARZMORIT
Ligamentet q prforcojn kt nyjtim

jan: capsula articularis, ligg. sternocostalia
radiata, lig. sternocostale interarticulare, lig.
costoxyphoideum.
Lvizjet q kryhen n kt nyjtim jan
rrshqitese t lehta.
Articulationes interchondrales, jan nyjtime q kryhen ndrmjet krcave t brinjs s
VI, VII, VIII, ndonjhere prfshihet brinja IX
edhe X.
Articulationes costochondrales, jan nyjtime ndrmjet brinjve dhe krcave brinjore,
n pjesn e prparme t kafazit t kraharorit.
Formohet nyjtim krcor hyalin. do krc e
brinjve nyjtohet me nj pjes t shtypur n
form kupe, e cila gjendet n brinjt prkatse
dhe mbahen se bashku me periostin.
Articulatio manubriosternalis (kndi sternal) sht nyjtim midis dorezs dhe trupit t
ashtit parzmor (manubrium sterni dhe corpus
sterni), duke formuar tek t rriturit nyjtim
kartilagjinoz sekondar n form t symphisis.
Articulatio xiphosternalis, sht nyjtim
ndrmjet corpus sterni dhe processus xyphoideus. Ky nyjtim sht primar kartilagjinoz, duke formuar synchondrosis dhe ndrmjet eshtrave t ktij nyjtimi gjendet krca hyaline.
NYJTIMET NDRMJET SHTYLLS KURRIZORE DHE KOMBLIKUT

Ligamentet q lidhin vertebrn V lumbale
(belore) me sakrumin (ashtin krbishtor) jan
t ngjashme me nyjtimet e shtylls kurrizore,
si jan: vazhdimi teposht i lig. longitudionales anterior et posterior, discus intervertebralis ndrmjet vertebrs s pest lumbale me
vertebrn e par sakrale, ligamenta flava dhe
lig. inter dhe supraspinalia.
N t dyja ant gjendet nj ligament shtes
i quajtur ligamentum iliolumbale, i cili shtrihet
nga processus transversalis i vertebrs V lumbale deri te pjesa e pasme e buzs s brendshme t kreshts apokore, labium internum
crista iliaca (os ilium).
NYJTIMET E KOMBLIKUT
Ligamentet q lidhin eshtrat e legenit me
njri-tjetrin mund t ndahen n katr grupe:
ata q lidhin os sacrum dhe os ilium (art.
sacroiliaca); ato q kalojn ndrmjet os sacrum
dhe os ischium (sacroischiadicum); ata q bashkojn os sacrum dhe os coccygis (symphisis
sacrococcygea); dhe ato n mes t dy kockave
pubike (interpubicum).
Articulatio sacroiliaca (nyjtimi krbishtoapokor), formohet ndrmjet faqeve aurikulare prkatse t os sacrum dhe os ilium.
Ligamentet e ktij nyjtimi jan: lig. sacroiliacum anterius, lig. sacroiliacum posterius, lig.
sacroiliacum interosseum.
Fig. 3.6. A. Artt. sternocostales. 1. Cartilago costalis I, 2.

Manubrium sterni, 3. Symphisis manubriosternalis, 4. Lig.
sternocostale intraarticulare, 5. Corpus sterni, 6. Cartilago
costalis V, 7. Cartilago costalis VII, 8. Artt. Sternocostales.
B. Art. sternoclavicularis. 1. Clavicula, 2. Art. sternoclavicularis, 3. Lig. interclaviculare, 4. Lig. costoclaviculare, 5. Lig.
sternoclaviculare anterius, 6. Lig. sternocostale radiatum.
53
Anatomia e njeriut
Dy ligamente ndrlidhin os sacrum me os
ischii. Ato jan: lig. sacrospinosum dhe lig.
sacrotuberosum.
Symphysis sacrococcygea, formohet nga
faqja nyjtore ovale e apex sacrum, me bazn e
os coccygeum. sht nyjtim homolog me
nyjtimet ndrmjet trupave t vertebrave,
prandaj edhe ligamentet e ktij nyjtimi jan t
ngjashm. Ato jan: lig. sacrococcygeum anterius, lig. sacrococcygeum posterius, lig. sacrococcygeum laterale, lig. interarticulares, discus
articularis.
Symphisis pubica, formohet ndrmjet faqeve artikulare ovale t dy eshtrave pubike.
Ligamentet e ktij nyjtimi jan: lig. pubicum
anterior, lig. pubicum posterior, lig. pubicum
superior, lig. arcuatus pubis, discus interpubica.
Lvizjet q kryhen n nyjtimin sakroiliak
jan: fleksioni sakral (nutation) dhe ekstensioni sakral (antinutation). Gjat shtatznis ky
nyjtim me nyjtimin sacrococcygeal zgjerohen.
NYJTIMET E GJYMTYRS S
SIPRME (ARTICULATIONES ME-
Fig. 3.7. Nyjtimet e komblikut. A. Pamje anteriore. 1. Art.

sacroiliaca, 2. Lig. pubicum superius, 3. Symphysis pubica,
discus interpubicus, 4. Lig. pubicum inferius, 5. Lig. longitudinale anterius, 6. Lig. sacroiliaca anteriora, 7. Membrana obturatoria. B. Pamje posteriore. 1. Ligg. sacroiliaca
posteriora, 2. Lig. supraspinale, 3. Ligg. sacroiliaca interossea, 4. Lig. pubicum inferius.
Fig. 3.8. Art. acromioclavicularis dhe art. humeri. 1. Art. acromioclavicularis, Lig. acromioclaviculare, 2. Acromion, 3. Lig. coracoacromiale, 4. Lig. coracohumerale, 5. M. subscapularis, tendo, 6. M. biceps brachi, caput longum, 7. Humerus, 8. Clavicula, 9. Lig. coracoclaviculare, lig. trapezoideum, 10. Lig. coracoclaviculare, lig. conoideum, 11. Lig. transversum scapule sup.,
12. Capsula articularis, Ligg. glenohumeralia, sup., med. et inf.,
13. Scapula, 14. Capsula articularis, 15. Spina scapulae.
MBRI SUPERIORIS)
Nyjtimet e gjymtyrs s siprme jan t
ndara n: nyjtimet e brezit t krahut (articulationes cingulum membri superiores) dhe nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s siprme
(articulationes membri superioris liberi).
NYJTIMET E BREZIT T KRAHUT (ARTICULATIONES CINGULI MEMBRI SUPERIORES)

Nyjtimi parzmokularthor (Articulatio
sternoclavicularis)
Ky nyjtim formohet me bashkimin e
faqeve nyjtore t skajit sternal t klavikuls,
incisura clavicularis t sternumit dhe krcs s
brinjs I.
54
Anatomia e njeriut
Ligamentet q e prforcojn kapsuln nyjtore t ktij nyjtimi jan: lig. sternoclaviculare anterior, lig. sternoclaviculare posterior, lig.
interclaviculare, lig. costoclaviculare, discus articularis.
ri, cavitas glenoidalis dhe labrum glenoidale

scapulae.
Kapsula nyjtore prbhet brenda nga membrana synovialis, ndrsa jasht nga membrana fibrosa. Ligamentet e ktij nyjtimi jan:
lig. glenohumeralia superior, intermedium et
inferior, lig. coracohumerale, lig. transversus
humeri.
Lvizjet q kryhen n kt nyjtim jan
multiaksiale dhe paraqet nyjtimin m t lvizshm n trupin e njeriut. N kt nyjtim kryhen kto lvizje: flexio (prkulje), extensio (shtrirje), adductio (afrim), abductio (largim), rotatio internum et externum (rrotullim i brendshm dhe i jashtm). Me kombinim t m shum lvizjeve jan t mundshme edhe lvizjet
rrethore, circumductio.
Nyjtimi akromiokularthor (Articulatio

acromioclavicularis)
sht nyjtim q formohet nga skaji akromial i klavikuls dhe buza mediale e akromionit t shpatulls.
Ligamentet q prforcojn kapsuln nyjtore jan: lig. acromioclaviculare superior, lig.
acromioclaviculare inferior, discus articularis
dhe lig. coracoclaviculare (lig. trapezoideum dhe
lig. conoideum).
Nyjtimi i brrylit (Articulatio cubiti)

Paraqet nyjtimin midis ashtit t krahut
(humerus) prmes skajit t poshtm (distal),
dhe eshtrave t parakrahut (radius, ulna) prmes skajit t siprm (proximal).
sht nyjtim i prbr (art. composita), i
cili prbhet prej tri nyjtimeve m t vogla:
art. humeroradialis, art. humeroulnaris dhe art.
radioulnaris proximalis.
Articulatio humeroradialis, sht nyjtim
q formohet nga faqet nyjtore: capitulum humeri, q gjendet n skajin distal t humerusit
dhe fovea articularis capitis radi, t skajit proksimal t radiusit.
Articulatio humeroulnaris, sht nyjtim
n t cilin bashkohen: trochlea humeri, n
skajin distal t humerusit, me incisura trochlearis, t skajit proximal t ulns.
Articulatio radioulnaris proximalis, sht nyjtim n t cilin bashkohen: circumferentia articularis e radiusit (skaji i siprm i radiusit)
me incisura radialis t skajit t siprm t ulns.
Kapsula nyjtore prbhet nga membrana
synovialis dhe membrana fibrosa. Lidhjet q
prforcojn kt kapsul jan: lig. collaterale
radiale, lig. collaterale ulnare, lig. anulare radii.
N nyjtimin e brrylit kryhen kto lvizje:
flexio (prkulje), extensio (shtrirje), pronatio
(brendakthyerje), supinatio (jashtkthyerje).
Fig. 3.9. Nyjtimi i brrrylit (articulatio cubiti). 1. Humerus,

2. Capitulum humeri, 3. Trochlea humeri, 4. Incisura trochlearis, 5. Fovea articularis capitis radii, 6. Circumferentia
articularis, 7. Incisura radialis, 8. Tuberositas radii, 9. Radius, 10. Ulna, 11. Capsula articularis, membrana fibrosa,
12. Lig. collaterale ulnare, 13. Lig. colla-terale radiale, 14.
Lig. anulare radii, 15. Ulna, 16. Radius.
NYJETIMET E PJESS S LIR T GJYMTYRS S SIPRME (ARTICULATIONES

MEMBRI SUPERIORIS LIBERI)
Nyjtimi i krahut (Articulatio humeri)
sht nyjtim q formohet midis koks s
humerusit dhe zgavrimit nyjtor t shpatulls.
Faqet nyjtore t art. humeri jan: caput hume55
Anatomia e njeriut
Nyjtimi rrezorotejtrinor (Articulatio ra-
NYJTIMET E GJYMTYRS S
POSHTME (ARTICULATIONES
MEMBRI INFERIORIS)
diocarpea)
Nyjtimi radiokarpal paraqet lidhjen ndrmjet eshtrave t parakrahut me eshtrat karpal
t rreshtit proksimal t dors.
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: e siprmja, sht facies articularis carpi e radiusit
dhe discus articularis, ndrsa t poshtmen e prbjn siprfaqet e siprme t tri eshtrave karpal (os scaphoideum, os lunatum, os triquetrum).
Kapsuln nyjtore, e cila prbhet nga
membrana synoviale (brenda) dhe fibroze
(jashta) e prforcojn kto ligamente: dy t
prparme: lig. radiocarpale palmare dhe lig.
ulnocarpale palmare, dy ansore: lig. collaterale carpi radiale dhe lig. collaterale carpi ulnare, dhe t pasm: lig. radiocarpale dorsale.
N artikulacionin radiokarpal realizohen
kto lvizje; flexio, extensio, abductio, adductio.
Me kombinim t ktyre lvizjeve sht i mundshm edhe circumductio.
Nyjtimet e gjymtyrs s poshtme jan t

ndara n: nyjtimet e brezit t komblikut (articulationes cinguli pelvici) dhe nyjtimet e pjess
s lir t gjymtyrs s poshtme (articulationes
membri inferioris liberi).
NYJTIMET E BREZIT T KOMBLIKUT

(ARTICULATIONES CINGULI MEMBRI
INFERIORES)
Shih tek artikulacionet e komblikut!
NYJTIMET E PJESS S LIR T GJYMTYRS S POSHTME (ARTICULATIONES

MEMBRI INFERIORIS LIBERI)
N kt grup t pjess s lir, ndodhen
kto nyjtime: nyjtimi i kofshs (art. coxae),
nyjtimi i gjurit (art. genus), nyjtimi fyelloshtizor (art. tibiofibularis), nyjtimi ashikokrcior
(art. talocruralis) dhe nyjtimet e kmbs (art.
pedis).
Nyjtimi i kofshs (Articulatio coxae)

sht nyjtim q formohet ndrmjet os
coxae (ashtit t komblikut) me skajin e siprm
t femurit (ashtit t kofshs), dhe paraqet
vendin ku bhet ndrlidhja e skeletit t trungut
me at t gjymtyrve.
Faqet nyjtore t ktij nyjtimi jan: faqja
hnore e uthullores s ashtit t komblikut
(facies lunata acetabuli) dhe koka e ashtit t
kofshs (caput femoris). Siprfaqen hnore
(facies lunata), po ashtu e zgjeron edhe nj
pjes unazore krcolidhore, e quajtur labrum
acetabuli.
Kapsula nyjtore sht e ndrtuar me membran fibroze nga jasht dhe membran synoviale nga brenda.
N brendsi t zgavrs s nyjtimit, gjendet lig. capitis femoris. Ligamentet t cilt e p-
Fig. 3.10. Nyjtimet e dors (artt. manus), pamje palmtare dhe

dorsale. 1. Ulna, 2. Radius, 3. Lig. ulnocarpale palmare, 4. Os
pisiforme, 5. Os capitatum, 6. Os lunatum, 7. Lig. radiocarpale
palmare, 8. Art. carpometacarpalis pollicis, 9. Artt. Intermetacarpeae, 10. Lig. radiocarpale dorsale, 11.Os scaphoideum, 12.
Os triquetrum, 13. Os hamatum.
Nyjtimet e dors (Articulationes manus)

N prbrje t nyjtimeve t dors (artt. manus)
prfshihen:
- Articulationes intercarpeae/mediocarpalis,
- Articulationes carpometacarpeae,
- Articulationes intermetacarpeae,
- Articulationes metacarpophalangeae dhe
- Articulationes interphalangeales (art. digitorum manus).
56
Anatomia e njeriut
rforcojn kapsuln nyjtore kan dy tipe t
fijeve lidhore; longitudionale dhe cirkulare.
Fijet rrethore (circulare), shtrihen prreth qafs s femurit dhe formojn zona orbicularis,
ndrsa fijet longitudinale bartin ent e gjakut
q e ushqejn nyjtimin.
Ligamentet ekstrakapsulare jan: lig. iliofemoralis, lig. pubofemoralis, lig. ischiofemoralis.
Ligamentet intrakapsulare jan: lig. capitis
femoris dhe lig. transversum acetabuli.
Lvizjet q realizohen n kt nyjtim sferik jan: flexio et extensio, q kryhen prgjat
boshtit transversal (gjersor), abductio et adductio, kryhen prgjat boshtit sagjital (ansor), rotatio medialis et rotatio lateralis, prgjat boshtit longitudinal (gjatsor), si dhe me kombinim t ktyre lvizjeve sht i mundshm
edhe circumductio.
Nyjtimi i gjurit (Articulatio genus)
Fig. 3.11. Nyjtimi i kofshs (art. coxae). 1. Lig. iliofemorale, 2. Caput femoris, 3. Femur, 4. Lig. capitis femoris,
5. Lig. pubofemorale, 6. Lig. ischiofemorale, 7. Labrum
acetabuli, 8. Facies lunata, 9. Fossa acetabuli, 10. Lig. iliofemorale, capsula articularis, 11. Lig. transversum acetabuli.
Nyjtimi i gjurit formohet me bashkimin e

tri eshtrave: skajit t poshtm (distal) t
femurit, skajit proksimal (siprm) t tibies dhe
patells (gashtells).
Faqet artikulare t ktij nyjtimi jan: condylus medialis et lateralis si dhe facies patellaris
t skajit distal t femurit, facies articularis
superior tibiae dhe facies articularis patellae.
Karakteristik e ktij nyjtimi sht prania
ndrmjet femurit dhe tibies, e disa formacioneve krcolidhore t quajtura menisqe (meniscus). Gjenden dy menisqe: meniscus medialis
dhe meniscus lateralis. Kto formacione krcore kan rol n prshtatjen e siprfaqeve
nyjtore midis eshtrave prkatse, amortizojn
forcn q ushtrohet n kt nyjtim, si dhe
prcjellin lvizjet e nyjtimit t gjurit duke u
zhvendosur prpara gjat shtrirjes s gjurit
dhe nga prapa gjat prkuljes s gjurit.
Kapsuln nyjtore (capsula articularis) t
ktij nyjtimi e prforcojn ligamentet jashtkapsulare (extracapsularis): nga prpara: lig.
patellae, anash nga jasht: lig. collaterale fibulare, anash nga brenda lig. collaterale tibiale,
ndrsa nga prapa: lig. popliteum obliquum dhe
lig. popliteum arquatum.
N brendi t zgavrs s nyjtimit t gjurit

gjenden lidhset brendakapsulare (intracapsularis), t cilat jan: lidhsja kryqsore e prparme (lig. cruciatum anterior) dhe lidhsja kryqsore e pasme (lig.cruciatum posterior), lidhsja gjersore (lig. transversum), lidhsja e prparme dhe e prapme meniskofemorale (lig.
meniscofemoralis anterior et posterior) si dhe
lidhsja kurorsore (lig. meniscotibialis, coronaria).
Lvizjet q kryhen n nyjtimin e gjurit
jan: prkulja (flexio) dhe shtrirja (extensio) n
boshtin virtual gjersor (transversal), si dhe
lvizjet e kufizuara t rrotullimit t brendshm
dhe t jashtm (rotatio medialis et lateralis).
Nyjtimi fyelloshtizor (Articulatio tibiofibularis)

Nyjtimi ndrmjet tibies dhe fibuls sht i
prbr nga ligamentet, t cilt lidhin skajet
dhe trupat e eshtrave. Ligamentet ndahen n
tri pjes: ligamentet e nyjtimit tibifibular, cipa
57
Anatomia e njeriut
Fig. 3.12. Nyjtimi i gjurit (art. genus). 1. Femur, condylus
lateralis, 2. Femur, condylus medialis, 3. Lig. cruciatum
posterius, 4. Lig. cruciatum anterius, 5. Meniscus lateralis
et medialis, 6. Fibula, 7. Tibia, 8. Femur, 9. Lig. popliteum
obliquum, 10. Lig. popliteum arcuatum, 11. Lig. collaterale
tibiale, 12. Lig. collaterale fibulare, 13. Lig. meniscofemorale posterius, 14. Lig. patellae, 15. Lig. transversum
genus.
ndrashtrore (membrana interosseus), dhe

ato t bashkngjitjes tibiofibulare (syndesmosis
tibiofibularis).
Nyjtimi tibiofibular i siprm (art. tibiofibularis proximalis), sht nyjtim q formohet nga kto faqe nyjtore: condylus lateralis tibiae dhe caput fibulae. Kapsula nyjtore
e rrethon kt nyjtim dhe prforcohet nga
kto lidhse: lig. tibiofibularis anterior dhe lig.
tibiofibularis posterior.
Cipa ndrashtrore e krcirit (membrana interossea cruris), shtrihet ndrmjet
kreshtave t tibies dhe fibuls dhe mundson
ndarjen e muskujve t prparm nga ato t
pasm t krcirit.
Syndesmosis tibiofibularis (art. tibiofibularis distalis), paraqet nyjtimin e poshtm
tibiofibular, q formohet nga faqja e brendshme konvekse e skajit t poshtm t fibuls
dhe faqja konkave e jashtme e tibies. Siprfaqja
e ktij nyjtimi sht e mbuluar nga nj pjes
krcore, e cila vazhdon me nyjtimin talokrural. Ligamentet t cilat gjenden n kt artikulacion jan: lig. malleoli lateralis anterius, lig.
malleoli lateralis posterius, lig. transversarium
inferior, membrana interosseus.
Nyjtimi ashikokrcior (Articulatio talocruralis)

Ky nyjtim paraqet lidhjen ndrmjet skajit
t poshtm t eshtrave t krcirit (tibia, fibula)
me talusin. Faqet artikulare t ktij artikulacioni jan: facies articularis inferior tibiae, malleolus medialis tibiae, malleolus lateralis fibulae, trochlea tali, facies malleolaris medialis et
lateralis talaris.
Kapsuln artikulare, respektivisht, membrann fibroze e prforcojn kto ligamente:
nga brenda: lidhsja deltoide, (lig. deltoideum s.
58
Anatomia e njeriut
Nyjtimet e kmbs (Articulationes pedis)
mediale), q prbehet nga pars tibionavicularis

e pars tibiocalcanea (siprfaqsore) dhe pars
tibiotalaris anterior e pars tibiotalaris posterior
(t thella); nga jashta: lig. talofibulare anterius,
lig. talofibulare posterius dhe lig. calcaneofibulare.
N prbrje t nyjtimeve t shputs s

kmbs, prfshihen:
- Articulationes intertarseae,
- Articulationes tarsometatarseae,
- Articulationes intermetatarseae,
- Articulationes metatarsophalangeae dhe
- Articulationes digitorum pedis.
Fig. 3.14. Nyjtimi ashikokrcior dhe nyjtimet e kmbs

(art. talocruralis, artt. pedis). 1. Fibula, 2. Tibia, 3. Lig. collaterale mediale (deltoideum), pars tibionavicularis, pars
tibiotalaris anterior, pars tibiocalcanea, pars tibiotalaris
posterior, 4. Lig. tibiofibulare posterius, 5. Calcaneus, 6.
Lig. tibiofibulare anterius, 7. Lig. talofibulare anterius, 8.
Lig. calcaneifibulare.
Fig. 3.13. Nyjtimi fyelloshtizor (art. tibiofibularis). 1. Art.

tibiofibularis, 2. Fibula, 3. Syndesmosis tibiofibularis, 4.
Fibula, 5. Membrana interossea cruris.
Si pjes e artikulacionit talokrural prfshihet edhe artikulacioni ndrmjet talusit dhe

ashtit t thembrs (calcaneus), i njohur si art.
subtalaris s. talocalcanea.
Lvizjet q kryhen n kt artikulacion
jan: dorsiflexio (prkulja e pjess shpinore t
kmbs ndaj nngjurit ose krcirit), plantaflexio (prkulja e shputs s kmbs ose
largimi i pjess shpinore t kmbs nga nngjuri). N artikulacionin subtalar realizohen
edhe lvizje t kombinuara si jan: inversio
(adductio dhe rotatio medialis) dhe eversio
(abductio dhe rotatio lateralis).
59
4. ANATOMIA E MUSKUJVE (MYOLOGIA)
MBI MUSKUJT
Muskujt e lmuar, jan t vendosur n

murin e enve t gjakut, enve limfatike, n
organet e brendshme, si: fshikn e urins, mitr, sistemin reproduktiv mashkullor dhe femror, traktin gastrointestinal, traktin respirator, n lkur (arrector pili), n iris dhe trupin ciliar t syri, n qelizat mezangiale te veshkt, etj.
Muskujt e lmuar jan drejtprdrejt nn
kontrollin e sistemit nervor autonom, pra veprojn pa vullnetin ton dhe aktivizohen n
mnyr t pavetdijshme (p.sh. peristaltika e
zorrve, kontraksionet e mitrs, zgjerimi apo
ngushtimi i enve t gjakut, etj.)
Muskuli i zemrs, sht nj lloj i veant i
muskulit t strijuar, q dallon nga muskujt
skeletor pr shkak t vendosjes s fijeve muskulare, t cilat lidhen me njra tjetrn n
mnyr laterale dhe veprojn n mnyr t pavullnetshme.
Muskuli i zemrs kontrollohet nga nyja
sinoatriale, q sht nn ndikimin e sistemit
nervor autonom. Ky muskul prbn shtresn
muskulore t murit t zemrs, i njohur si
miokard.
Miologjia sht shkenca e cila studion sistemin muskulor. Muskuli paraqet pjesn aktive
t sistemit lokomotor, ku veori kryesore ka
aftsin pr kontraksion (tkurrje) dhe relaksim (lshim).
Muskujt prmes kontraksionit, mundsojn afrimin ndrmjet tyre dhe largimin e
pjesve t caktuara t trupit, po ashtu muskujt
ngushtohen dhe zgjerohen te zorrt, si dhe
hapen dhe mbyllen n hapjet natyrore.
Funksioni i sistemit muskulor sht lvizja
e trupit, mbajtja e qndrimit, ekuilibrit, mundsojn qarkullimin e gjakut n trup dhe mbajn temperaturn trupore.
N baz t veorive morfologjike dhe funksionale, n trup ekzistojn tre lloje t muskujve:
- muskujt skeletor (t strijuar),
- muskujt e lmuar (jo t strijuar) dhe
- muskuli i zemrs.
Muskujt skeletor, jan prgjegjs pr lvizjen e skeletit. Kto muskuj jan nn ndikimin e vullnetit ton, pra i aktivizojm plotsisht n mnyr t vetdijshme, (p.sh. kur
duam t vrapojm, t ecim, t krcejm, ta
ngrisim dorn, etj.) T gjith muskujt skeletor
(strijuar) jan nn kontrollin e sistemit nervor
somatik ose fijeve nervore motorike, q n
prbrje t tyre prfshihen nervat kranial dhe
nervat spinal. Nn veprimin e ktyre nervave
muskujt tkurren (kontraktohen) ose lshohen
(relaksohen).
Muskujt skeletor asnjher nuk jan t
relaksuar plotsisht. Kto muskuj jan n gjendje leht t tendosur. Kjo gjendje e tendosjes s
leht quhet tonus.
STRUKTURAT SHTES T MUSKUJVE

Muskujt jan t lidhur me eshtrat, krcet,
ligamentet dhe lkurn n mnyr t drejtprdrejt ose prmes disa strukturave t indit
lidhor, t njohura si tendina ose aponeuroza.
Tendinet paraqesin struktura t forta dhe
fijore t indit lidhor, q prbhen nga fijet
lidhore t vendosura n drejtim paralel. Tendinet jan t vendosura n skajet e muskujve dhe
paraqesin pjesn pasive t muskujve (pjesa q
nuk tkurret), prmes s cilave ngjiten me
eshtrat, ku formojn insercionet dhe mundsojn q forca e muskujve t bartet tek skeleti.
Sipas ksaj rezulton q muskujt prbhen nga
61
Anatomia e njeriut
dy pjes: pjesa aktive, e njohur si trup (venter)
dhe pjesa pasive, e njohur si tetiv (tendo).
Muskujt gjat veprimit t tyre jan t
ndihmuar nga disa formacione shtes, t cilat
shrbejn pr fiksimin e tyre, lehtsimin e
rrshqitjes s muskujve n pjes t forta, etj.
Formacione t tilla jan: fashat (fascia), mbshtjellsit tetivor (vagina tendinis), qeskat sinoviale (bursa synovialis).
Fasha (fascia), sht cip fibroze e holl, e
cila gjendet ndrmjet lkurs dhe muskulit,
prreth muskulit ose grupit muskulor dhe prreth disa organeve t brendshme.
Mbeshtjellsi tetivor (vagina tendinis),
sht mbshtjells dy shtresor, i cili prbhet
nga cipa e jashtme lidhore dhe cipa e brendshme sinoviale. Npr cipn sinoviale, deri
tek tetiva, kalojn ent e gjakut dhe nervat.
Mbshtjellsit tetivor mir jan t zhvilluar n
vendet ku tetiva kalon npr kanalet osteofibroze, n mnyr q t mundson rrshqitje
t rregullt t tetivs npr kto kanale.
Qeskat sinoviale (bursa synovialis), paraqesin zgavrn, e cila mbulohet nga membrana fibroze, ndrsa nga brenda mbshtillet nga
membrana sinoviale, e cila sekreton lngun
synovial, q e mbush qeskn. Bursa sinoviale
gjendet n vendin ku preken: tendinet e muskujve me eshtrat, tendinet me ligamentet ose
tendina me tendin. Kto qeska e zvoglojn
frkimin e pjesve q preken dhe n kt mnyr lehtsojn lvizshmrin.
Fig. 4.1 Struktura e muskulit skeletor. 1. Origjina, 2. Fascia,

3. Caput, 4. Venter, 5. Tendina, 6. Insertimi.
NDARJA E MUSKUJVE SKELETOR

Muskujt skeletor (t strijuar) mund t ndahen n baz t forms, mnyrs s shtrirjes s
fijeve muskulore, funksionit, raportit me nyjet
dhe pozits q e marrin.
Sipas forms s jashtme dhe dimensionneve, muskujt mund t jen: t gjat (longus),
t shkurtr (brevis) dhe t shesht.
Muskujt e gjat, jan t pranishm tek
gjymtyrt e siprme dhe t poshtme dhe
karakterizohen me amplitud t madhe t
lvizjeve. Pjesa fillestare e tyre sht koka
(caput) ndrsa pjesa fundore paraqet tendinn
prfundimtare. Disa nga kto muskuj fillojn
me disa koka nga eshtra t ndryshm dhe sipas
ksaj ndahen n muskuj dykrersh (biceps),
trikrersh (triceps), katrkrersh (quadriceps).
Muskujt e shkurtr, karakterizohen me
amplitud t vogl t lvizjeve dhe i hasim te
shuplaka e dors dhe shputa e kmbs.
Muskujt e shesht, jan t pranishm n
trung, kryesisht n muret e abdomenit dhe
STRUKTURA E MUSKUJVE SKELETOR

Muskuli prbhet prej trupit dhe dy fundeve q shrbejn pr tu fiksuar n dy segmente ashtrore, t cilat gjat tkurrjes i afrojn
dhe gjat lshimit i largojn. Si fillim sht pika
e palvizshme, origjina (punctum fixum), kurse
si mbarim sht pika e lvizshme, insertion
(punctum mobile). Kto dy pika mund t ndryshojn sipas drejtimit t forcs trheqse: pika
e palvizshme bhet pik e lvizshme dhe anasjelltas. Nj muskul skeletik ne trsi konsiderohet nj organ i sistemit muskulor. do muskul prbhet nga indi muskulor, indi lidhor,
ent e gjakut dhe nervat.
62
Anatomia e njeriut
karakterizohen me tetiv t gjat, t holl dhe
t shesht, e njohur si aponeuroz (aponeurosis).
Prve tre grupeve t lartprmendura,
muskujt mund t ken edhe forma t ndryshme: trekndshit (m. triangularis), piramids
(m. pyramidalis), katrkndshit (m. quadratus),
rrumbullakt (m. teres), deltoid (m. deltoideus),
t dhmbzuar (m. serratus), form trapezi (m.
trapezius), rombi (rhomboideus).
N baz t drejtimit t shtrirjes s fijeve
muskulore, muskujt mund t jen: paralel (m.
rectus), t vendosura pjerrt (m. obliquus), t
vendosura gjersisht (m. transversus), n mnyr rrethore (m. orbicularis). Fijet muskulore
q jan t vendosura n drejtim rrethor dhe
q i rrethojn hapjet trupore, formojn muskuj
mbylls t njohur si sphincter. Muskujt, fijet e
pjerrta t t cilve i takojn tetivs vetm nga
njra an, quhen m. unipennatus ose nse fijet i
takojn tetivs nga t dy ant quhen m.
bipennatus.
N raport t funksionit muskujt mund t

jen: prkuls (flexor), shtrirs (extensor), afrues (adductor), largues (abductor), rrotullues
(rotator), brendakthyes (pronator), jashtkthyes (supinator), ngrits (levator), prtyps (masseter).
N baz t vendosjes muskujt jan: siprfaqsor (superficial) dhe t thell (profundus),
t jashtm (lateral) dhe t brendshm (medial).
KLASIFIKIMI I MUSKUJVE T SKELETIT

Muskujt e skeletit klasifikohen n:
- Muskujt e koks dhe qafs,
- Muskujt e trungut (muskujt e shpins, gjoksit, barkut),
- Muskujt gjymtyrs s siprme (supit, krahut, parakrahut, dors) dhe
- Muskujt e gjymtyrs s poshtme (komblikut, kofshs, krcirit, kmbs).
MUSKUJT E KOKS (MUSCULI

CAPITIS)
Muskujt e koks (musculi capitis) ndahen
n dy grupe: muskujt e fytyrs ose muskujt e
mimiks dhe muskujt e thell ose muskujt e
prtypjes.
MUSKUJT E FYTYRS OSE T MIMIKS

(MUSCULI FACIALES)
Ky grup i muskujve, prmes tonusit dhe
tkurrjes, jep shprehjen e fytyrs, duke shprehur gjendjen emocionale t njeriut. Kjo shprehje e fytyrs, prmes tonusit, formon hulli dhe
pal, q jan t veanta pr do njeri dhe
prshkruhet si mimika e fytyrs. Edhe muskujt
e fytyrs njihen si muskujt e mimiks, sepse
bjn lvizjen e lkurs s fytyrs dhe koks, si
dhe mukozs, t pjesve krcore t hunds dhe
t aurikuls s veshit.
Gjendje t ndryshme psikike (gzimi, hidhrimi, lodhja, etj.) shprehen me an t muskujve t mimiks. Kto jan muskuj t holl
dhe t shesht, t cilt u shtohen hapjeve t
Fig. 4.2. Vshtrimi i prgjithshm i sistemit muskulor. Pamje

ventral dhe dorsale..
63
Anatomia e njeriut
Muskujt e kapakve t syve dhe vetulls
fytyrs duke u grupuar n mnyr rrethore

prreth hapjes s gojs, hunds, syrit dhe veshit. Kta muskuj gjenden n indin nnlkuror
t fytyrs dhe t kapakut t kafks. Kontraksioni i muskujve t fytyrs sht nn kontrollin e vullnetit ton. Inervimin e ktyre muskujve e bjn degt fundore t nervit t shtat
kranial, n. facialis.
Muskujt e fytyrs i ndajm n pes grupe:
muskujt e kapakut t kafks, muskujt e veshit t
jashtm, muskujt e kapakve t syve dhe vetulls, muskujt e hunds s jashtme, muskujt e gojs (buzve, faqes dhe mjekrs).
N kt grup t muskujve bjn pjes tre

muskuj: muskuli rrethor i syrit (m. orbicularis
oculi), muskuli rrudhs i vetullave (m. corrugator supercilii), muskuli lirues i vetulls (m.
depressor supercilii).
Muskujt e hunds s jashtme

Jan muskuj t rudimentuar dhe n kuadr
t ktyre muskujve bjn pjes: muskuli i
krenarve (m. procerus), muskuli hundor (m.
nasalis), muskuli lirues i ndarses s hunds
(m. depressor septi nasi).
Muskujt e kapakut t kafks (Musculi

epicranius)
Muskujt e gojs (buzve, faqeve dhe mjekrs)
Kto muskuj kan formn e pllaks s

shesht, t gjer muskuloaponeurotike, t ciln
e formojn: muskuli zverkoballor (m. occipitofrontalis) dhe lapra mbikafkore (galea aponeurotica).
N prbrje t ktij grupi marrin pjes 12

muskuj nnlkuror ift, t cilt i takojn hapjes
s gojs, faqeve dhe mjekrs.
N prbrje t buzve gjendet muskuli rrethues i gojs, m. orbicularis oris, ndrsa prej tij
ndahen 11 muskuj t tjer, q jan t vendosur
n dy shtresa: siprfaqsor dhe t thell.
N shtresn siprfaqsore gjenden kta
muskuj: muskuli ngrits i buzs s siprme (m.
levator labi superioris), muskuli mollzor i madh
Muskujt e veshit t jashtm

Kto muskuj te njeriu jan t rudimentuar.
N kt grup t muskujve bjn pjes tre muskuj: m. auricularis anterior, m. auricularis posterior, m. auricularis superior.
Fig. 4.3. Muskujt e fytyr ose mimiks (mm. faciales), pamje anteriore dhe laterale. 1. M. occipitofrontalis, 2. Galea aponeurotica, 3. M. auricularis anterior et superior, 4. M. auricularis posterior, 5. M. orbicularis oculi, 6. M. corrugator supercili, 7. M.
depresor supercili, 8. M. procerus, 9. M. depresor septi nasi, 10. M. orbicularis oris, 11. M. levator labii superioris, 12-13. M.
zygomaticus major et minor, 14. M. risorius, 15. M. depressor anguli oris, 16. M. levator anguli oris, 17. M. levator labii
superioris alaeque nasi, 18 M. buccinator, 19. M. depressor labii inferioris, 20. M. mentalis, 21. Platysma.
64
Anatomia e njeriut
(m. zygomaticus major), muskuli mollzor i vogl (m. zygomaticus minor), muskuli i qeshjes
(m. risorius) muskuli lirues i kndit t gojs (m.
depressor anguli oris).
N shtresn e thell gjenden kta muskuj:
muskuli gjersor i mjekrs, (m. transversus
menti), muskuli ngrits i kndit t gojs (m.
levator anguli oris), muskuli ngrits i buzs s
siprme dhe flets s hunds, (m. levator labii
superioris alaquae nasii), muskuli i burizonit
(m. buccinator), muskuli lirues i buzs s
poshtme, (m. depressor labii inferioris) dhe
muskuli i mjekrs (m. mentalis).
T gjith muskujt e lartprmendur inervohen nga degt prfundimtare t n. facialis.

Ndrsa veprimi i ktyre muskujve konsiston n
hapjen dhe mbylljen e zgavrave t fytyrs, e
disa marrin pjes edhe n glltitje edhe prtypje.
MUSKUJT E THELL OSE T PRTYPJES

(MUSCULI MASTICATORII)
Muskujt e prtypjes paraqesin muskuj ift,
t fort, t cilt ngjiten n skeletin e koks dhe
n ramus mandibule, prandaj veprimi i tyre
shprehet n nyjen temporomandibulare, duke
shkaktuar lvizjet e mandibuls (ulje, ngritje,
trheqje nga para e prapa dhe lvizjet anash t
mandibuls). Kto lvizje mundsojn prtypjen, duke br bluarjen dhe grimcimin e ushqimit.
Muskujt e prtypjes jan katr muskuj ift:
muskuli i prtypjes (m. masseter), muskuli tmblor (m. temporalis), muskuli fletor i jashtm
(m. pterygoideus lateralis), muskuli fletor i brendshm (m. pterygoideus medialis).
Muskujt mastikator jan t inervuar nga
degt e n. mandibularis. Veprimi i ktyre muskujve sht lvizja e mandibuls (prpara, prapa, ulje, ngritje dhe anash), duke mundsuar
hapjen dhe mbylljen e gojs si dhe bluarjen e
ushqimit.
MUSKUJT E QAFS (MUSCULI

COLLI)
Muskujt e qafs (mm. colli) me ndihmn e
shtylls kurrizore jan t ndar n dy grupe t
mdha: muskujt e faqes s prparme dhe
muskujt e faqes s pasme.
MUSKUJT E FAQES S PRPARME T

QAFS
Fig. 4.4. Muskujt e thell ose t prtypjes (mm. masticatorii).
Pamje laterale dhe dorsale. 1. M. buccinator, 2. M. masseter, 3. Os hyoideum, 4. M. temporalis, 5. M. sternocleidomastoideus, 6. M. pterygoideus lateralis, 7. M. pterygoideus
medialis.
Muskujt e faqes s prparme t qafs i

ndajm n katr shtresa: muskujt e shtress
nnlkurore, muskujt siprfaqsor, muskujt e
shtress s mesme, muskujt e shtress s thell.
65
Anatomia e njeriut
Fig. 4.5. Muskujt e qafs (mm. colli). Pamje ventrale dhe laterale. 1. Platysma, 2. M. digastricus, 3. M. thyrohyoideus, 4. M.
sternothyroideus, 5. M. sternohyoideus, 6. M. omohyoideus, 7. M. scalenus anterior, 8. Clavicula, 9. M. mylohyoideus, 10. M.
stylohyoideus, 11. M. longus capitis, 12. M. sternocleidomastoideus, 13. M. scalenus medius, 14. M. pectoralis major, 15. M.
trapezius, 16. Acromion, 17. M. deltoideus.
skujsh jan: muskujt mbihyoid (mm. suprahyoidei) dhe muskujt nnhyoid (mm. infrahyoidei).
Musculi suprahyoidei, jan muskuj q vendosen mbi kockn hyoide dhe nn mandibul.
N kt grup bjn pjes 4 muskuj: muskuli
dybarkor (m. digastricus), muskuli bizonngjuhor (m. stylohyoideus), muskuli nofullonngjuhor (m. mylohyoideus), muskuli mjekrronngjuhor (m. geniohyoideus).
Kta muskuj kan nervzim t ndryshm,
nga degt e nervit t pest kranial (n. mandibularis), nervit t shtat kranial (n. facialis) dhe
nga degt e nervit t njmbdhjet kranial (n.
hypoglossus). Veprojn duke e ngritur lart ashtin nngjuhor gjat t folurit dhe glltitjes.
Musculi infrahyoidei, jan muskuj t vegjl dhe t holl, t cilt jan t vendosur ndrmjet ashtit nngjuhor dhe hapjes s siprme
t toraksit. Muskujt infrahyoid jan 4 muskuj:
muskuli parzmonngjuhor (m. sternohyoideus),
muskuli shpatullonngjuhor (m. omohyoideus),
muskul parzmomburojor (m. sternothyroideus),
muskuli mburojonngjuhor (m. thyrohyoideus).
Muskujt infrahyoid inervohen nga degt e
ansa cervicalis (C1-C3), prve m. thyrohyoideus, q nervzohet nga rrnja e prparme
e ansae cervicalis. Veprimi i ktyre muskujve
qndron n trheqjen posht t ashtit nngjuhor gjat t folurit dhe glltitjes.
Muskujt e shtress nnlkurore

N kt shtres t muskujve t qafs merr
pjes vetm nj muskul, platysma.
Muskujt e shtress siprfaqsore t qafs

N kt shtres t muskujve t qafs gjendet vetm nj muskul ift, muskuli parzmakularthothimthak, (musculi sternocleidomastoideus, shkurt: m. SCM). Ky muskul sht i trash,
ka form katrkndshi dhe shtrihet n murin
e prparm, ansor, t qafs. Ka inervim t
dyfisht; e nervzon dega e jashtme e nervit t
njmbdhjet kranial (n. accessorius) dhe degt
e plexus cervicalis.
Muskuli SCM i njrs an kur kontraktohet
ka veprim n prkuljen e koks n ann e vet
(lateroflexio), ndrsa fytyrn n ann e kundrt. Kur kontraktohen t dy muskujt SCM ather bhet flektimi i koks prpara. Nse koka
sht n ekstension ather shkakton ekstension edhe m t madh.
Muskujt e shtress s mesme t qafs

Kt shtres e formojn dy grupe t muskujve, te cilat shtrihen mbi dhe nn ashtin nngjuhor (os hyoideum), kah mandibula dhe kah
hapja e siprme e kraharorit. Kto dy grupe mu66
Anatomia e njeriut
Musculi prevertebrales (muskujt pararruazore), shtrihen prpara pjess qafore t
shtylls kurrizore, deri te rruaza III torakale.
Muskujt prevertebral jan: muskuli i drejt i
koks (m. rectus capitis), muskuli i gjat i koks
(m. longus capitis) dhe muskuli i drejt i qafs
(m. longus colli). Kta muskuj jan t vendosur
simetrikisht anash vijs s mesme t shtylls
kurrizore dhe brenda nga muskujt skalen.
Inervohen nga degt e prparme t nervave cervikal. Kta muskuj veprojn si flektor t
pjess qafore t shtylls kurrizore, bjn lateroflektimin dhe rrotullimin e koks nga ana e tyre.
Musculi scaleni (muskujt shkallar),
paraqesin grupin e jashtm t muskujve t shtress s thell t qafs. Muskujt skalen jan
tre muskuj: muskuli shkallar i prparm (m.
scalenus anterior), muskuli shkallar i mesm
(m. scalenus medius) dhe muskuli shkallar i pasm (m. scalenus posterior) dhe nganjher sht i pranishem edhe muskuli shkallar i vogl
(m. scalenus minimus).
Nervzimin e muskujve skalen e bjn
degt e prparme t nervave cervikal. Veprimi
i muskujve skalen sht lateroflektimi i qafs
n ann e tyre dhe njkohsisht bjn rrotullimin e qafs n ann e kundrt.
MUSKUJT E FAQES S PASME T QAFS

Muskujt e faqes s pasme t qafs n aspektin topografik jan t vendosur n katr shtresa, duke shkuar nga lkura e faqes s pasme
e qafs, deri te pjesa qafore e shtylls kurrizore.
Fig. 4.6. Muskujt e qafs (mm. colli). Pamje dorsale dhe
laterale. 1. M. splenius capitis, 2. M. trapezius, 3. M.
semispinalis capitis, 4. M. rectus capitis posterior major et
minor, 5. M. splenius cervicis, 6. M. longissimus capitis, 7.
M. obliquus capitis inferior, 8. M. semispinalis cervicis, 9.
M. longissimus cervicis, 10. M. iliocostalis cervicis, 11. M.
levator scapulae, 12. M. scalenus medius, 13. M. scalenus
posterior, 14. Lig. nuchae.
Muskujt e shtress s par
Muskujt e shtress s thell t qafs
Muskujt e shtress s dyt
N shtresn e thell t muskujve t pjess

s prparme gjenden dy grupe muskujsh:
medialisht, muskujt prevertebral dhe lateralisht, muskujt skalen.
N kt shtres bjn pjes kta muskuj:

muskuli rrypor i koks (m. splenius capitis),
muskuli rrypor i qafs (m. splenius cervicis),
muskuli ngrits i shpatulls (m. levator scapulae).
N kt shtres t muskujve bn pjes

vetm nj muskul i quajtur muskuli tryezak (m.
trapezius). Pjesa m e madhe e ktij muskuli
gjendet n pjesn e siprme t shpins (prshkruhet te muskujt e shpins, mm. dorsi).
67
Anatomia e njeriut
Nervzimi i m. splenius capitis dhe m. splenius cervicis bhet nga degt e pasme t nervave cervikal. Ndrsa veprimi i ktyre muskujve
sht shtrirja (ekstensioni) e koks, flektimi
anash dhe rrotullimi n ann e tyre. M. levator
scapulae i takon ktij grupi t muskujve vetm
me ann e siprme, prndryshe sht muskul i
kraharorit.
MUSKUJT E TRUNGUT
Muskujt e shtress s tret
MUSKUJT E KAFAZIT T KRAHARORIT
N shtresn e tret marrin pjes 6 muskuj

ift: muskuli shpinor i qafs (m. spinalis cervicis), muskuli shpinor i koks (m. spinalis
capitis), muskuli gjysmshpinor i qafs (m.
semispinalis cervicis), muskuli m i gjat i
koks (m. longissimus capitis), muskuli m i
gjat i qafs (m. longissimus cervicis), muskuli
apokobrinjor i qafs (m. iliocostalis cervicis).
Nervzimi bhet nga degt e pasme t
nervave cervikal. Funksioni i ktyre muskujve
sht i prbashkt, duke shtrir kokn gjat
kontraksionit t dyanshm, ndrsa gjat kontraksionit t njanshm mundsojn prkuljen
e koks n ann e tyre.
Grupin siprfaqsor t ktyre muskujve e

prbjn muskujt q gjenden n pjesn e
prparme ose ansore t murit t kafazit t
kraharorit dhe mbarojn n eshtrat e brezit t
krahut. N pjesn e prparme gjendet muskuli
i madh i gjoksit (m. pectoralis major), ndrsa
nn t gjenden dy muskuj: muskuli i vogl i
gjoksit (m. pectoralis minor) dhe muskuli nnkularthor (m. subclavius). N pjesn ansore t
murit t kafazit t kraharorit gjendet muskuli i
dhmbezuar i prparm (m. serratus anterior).
Kto muskuj jan t inervuar nga degt e grshetimit nervor t krahut (plexus brachialis).
Grupin e thell t muskujve e prbjn
muskujt respirator, q marrin pjes n lvizjen e kafazit t kraharorit, duke e rritur dhe
zvogluar vllimin e tij, gj e cila sht e domosdoshme n procesin e frymmarrjes. Kt
grup muskujsh e prfaqsojn muskujt ndrbrinjor t brendshm dhe t jashtm (mm.
intercostales interni et externi), muskujt nnrinjor (mm. subcostales), muskuli gjersor i
gjoksit (m. transversus thoracis). Nervzimin e
ktyre muskujve e prbjn nervat ndrbrinjor (nn. intercostales).
Murin e poshtm t kafazit t kraharorit e
prbn diafragma, e cila paraqet njkohsisht
edhe murin e siprm t abdomenit, respektivisht ndan zgavrn e kraharorit nga zgavra e
abdomenit.
Diaphragma, paraqet pllak muskulotendinore t gjer, t holl dhe jo t rrafsht, e cila
prbhet nga dy kupola, e djatht dhe e majt,
q ulen dhe ngrihen gjat aktit t frymmarrjes. Pjest prbrse t diafragms jan: pjesa
qendrore tendinore (centrum tendineum) dhe
pjesa muskulore periferike (pars muscularis).
Muskujt e trungut ndahen n muskuj t

grupit t prparm dhe grupit t pasm. N
kuadr t muskujve t prparm bjn pjes:
muskujt e kafazit t kraharorit dhe muskujt
e abdomenit.
Muskujt e shtress s katrt

Muskujt e shtress s katrt ose t thell,
fiksohen n ashtin oksipital dhe dy rruazat e
para cervikale. Gjithsej jan 6 muskuj: muskuli
i drejt i madh i pasm i koks (m. rectus
capitis posterior major), muskuli i drejt i vogl
i pasm i koks (m. rectus capitis posterior
minor), muskuli i pjerrt i siprm i koks (m.
obliquus capitis superior), muskuli i pjerrt i
poshtm i koks (m. obliquus capitis inferior),
muskuli i drejt ansor i koks (m. rectus
capitis lateralis), muskuli i drejt i koks (m.
rectus capitis anterior).
Kto muskuj formojn trekndshin nnzverkor (trigonum suboccipitale), ku n kt
trekndsh kalon a. vertebralis dhe n. suboccipitalis, i cili njkohsisht bn inervimin e ktyre muskujve.
Veprimi: kontraksioni i dyanshm i muskujve mundson ekstensionin (shtrirjen) e koks, ndrsa kontraksioni i njanshm e flekton
kokn anash dhe e rrotullon n ann e kundrt.
68
Anatomia e njeriut
Fig. 4.8. Diafragma (diaphragma). Pamje inferiore. 1. Centrum tendineum, 2. Pars muscularis, 3. Vertebra lumbalis
IV, 4. Proc. xiphoydeus, 5. Foramen venae cavae, 6. Hiatus
oesophageus, 7. Hiatus aorticus, 8. M. psoas major, 9. M.
quadratus lumborum.
Nervzimin e diafragms e bn n. phrenicus, q sht deg e grshetimit nervor t qafs

(plexus cervicalis). Diafragma sht muskul
shum i rndsishm q ndihmon procesin e
frymmarrjes.
Fig. 4.7. Muskujt e kafazit t kraharorit. Pamje anteriore. 1.

M. deltoideus, 2. M. pectoralis major, 3. M. serratus anterior, 4. M. latissimus dorsi, 5. M. obliquus externus abdominis, 6. Linea alba, 7. Anulus umbilicalis, 8. M. intercostalis internus, 9. M. pectoralis minor, 10. M. subclavius.
MUSKUJT E ABDOMENIT
Muskujt e abdomenit shtrihen nga kafazi i
kraharorit deri te skaji i siprm i eshtrave t
komblikut. Paraqesin muskuj t shesht, t
fort, t mureve t abdomenit, t cilt n
aspektin morfologjik dhe funksional ndahen n
dy grupe: t prparm-ansor dhe t pasm.
N diafragm jan t pranishme hapjet

(ostium/hiatus) q mundsojn kalimin e
aorts, ezofagut dhe vena cava inferior, si dhe
disa elementeve enonervore m t vogla.
Prve hapjeve t mdha q i prmendem,
n pjes t caktuara t pjess muskulore t
diafragms, kryesisht n pjest transitore t
pjess muskulore, jan t pranishme n form
t arjeve t vogla ose hapsirave m t
mdha, hapje, t cilat paraqesin pika t dobta
q mundsojn komunikimin e zgavrs s
kraharorit me hapsirn e abdomenit. Kto
pika t dobta paraqesin vendin ku mund t
shfaqen herniet diafragmale.
Pika t dobta m t rndsishme jan: dy
ifte, pika e dobt brinjobelore (trigonum
costolumbale) dhe hapsira brinjoparzmore
(spatium sternocostale) dhe nj teke, hapsira
prapaparzmore (spatium retrosternle).
Fig. 4. 9. Toraksi dhe abdomeni. 1 M. pectoralis major, 2. M. serratus

anterior, 3. M. obliquus externus abdominis, 4. Spina iliava anterior
superior, 5. M. deltoideus, 6. Linea alba, 7. M. rectus abdominis.
69
Anatomia e njeriut
Kto muskuj jan t gjer dhe t shesht.
Skajet e tyre t brendshm kalojn n tendine
t mdha dhe t sheshta, t quajtura aponeuroza. Po ashtu, fijet muskulore t poshtme t
ktyre muskujve marrin pjes n formimin e
disa formacioneve tendinore dhe lidhore, t
cilat formojn muret e kanalit inguinal dhe
strukturave tjera.
Nervzimin e muskujve t barkut e bjn
nervat e poshtm ndrbrinjor (nn. intercostales) dhe degt e grshetimit nervor belor (n.
ilioinguinalis dhe n. iliohypogastricus, deg t
plexus lumbalis).
Muskujt e prparm-ansor t abdomenit
kan funksione t ndryshme. Marrin pjes si
muskuj ndihms n respiracion (ngrisin diafragmn lart duke ndihmuar ekspiriumin), mundsojn mbrojtjen e organeve t brendshme,
bjn prkuljen e trungut prpara, anash dhe
rrotullimin e tij, po ashtu ndihmojn n zbrazjen e organeve t brendshme duke mundsuar: urinimin (mictio), zbrazjen e zorrve (defecatio), vjelljen (vomitus), kollitjen, lindjen (partus).
Muskujt e pasm
Muskujt e pasm prfshihen n grupin e
muskujve t shpins (mm. dorsi). Kto muskuj
ndahen n muskujt e grupit siprfaqsor dhe
muskujt e grupit t thell.
N grupin siprfaqsor, bjn pjes muskujt, t cilt shtrihen nga zgjatimet e unazave, deri te eshtrat e brezit t krahut ose pjesn e pasme t brinjve. Kto muskuj jan: muskuli tryezak (m. trapezius), muskuli i gjer i
shpins (m. latissimus dorsi), muskuli ngrits i
shpatulls (m. levator scapulae), muskuli romboid i madh dhe i vogl (mm. rhomboideus major et minor), muskuli i dhmbzuar i pasm i
siprm dhe i poshtm (mm. serratus posterior
superior et inferior).
N murin e pasm t abdomenit prve
muskujve t lartprmendur, gjendet edhe muskuli katror i belit (m. quadratus lumborum).
Nervzimin e ktyre muskujve e bn n. accessorius (m. trapezius), degt e plexus brachialis (m. levator scapulae, m. latissimus dorsi, mm.
rhomboidei) si dhe degt e prparme t nervave shpinor (r. ventralis nn. spinales).
Fig. 4.10. Muskujt e abdomenit. Pamje ventrolaterale dhe

ventrale. 1. M. serratus anterior, 2. M. latissimus dorsi, 3.
M. obliquus externus abdominis, 4. Mm. intercostales
interni, 5. Mm. intercostales externi, 6. M. obliquus
internus abdominis, 7. M. cremaster, 8. M. pectoralis major,
9. Intersectiones tendineae, 10. M. rectus abdominis, 11. M.
pyramidalis, 12. M. transversus abdominis.
Muskujt e prparm - ansor

Muskujt e prparm-ansor jan 5 muskuj ift: dy t prparm, muskuli i drejt i barkut (m. rectus abdominis) dhe muskuli piramidal (m. pyramidalis), dhe tre ansor, muskuli i pjerrt i jashtm i barkut (m. obliquus
externus abdominis), muskuli i pjerrt i brendshm i barkut (m. obliquus internus abdominis) dhe muskuli gjersor i barkut (m. transversus abdominis).
70
Anatomia e njeriut
muskujve t grupit t thell bhet nga degt e
pasme t nervave shpinor (r. dorsalis nn. spinales).
Pikat e dobta t abdomenit

N murin e abdomenit ekzistojn disa
pjes, t cilat kan rezistenc m t vogl dhe
n kushte t caktuara paraqiten herniet abdominale. Kto vende gjenden ndrmjet muskujve t abdomenit ose paraqesin mbeturina t
hapjeve dhe kanaleve embrionale, t cilat nuk
jan plotsisht t mbuluara me mbshtjellsit
aponeurotik.
Gjat rritjes s presionit intraabdominal,
m shpesh gjat sforcimeve fizike, kto vende
me rezistenc m t vogl (punctum resistencae minoris), lshojn dhe gradualisht n form t qeskave dalin prpara (prominojn) n
murin e abdomenit. N kto qeska zakonisht
hyjn organe dhe pjes t hapsirs abdominale dhe shtress m t thell t murit abdominal (omentum majus, haustrae coli, peritoneum, etj). Kto pika t dobta jan t ndara n:
- pikat e dobta t murit t prparm t
barkut, q jan: canalis inguinalis, anulus femoralis, anulus umbilicalis, linea alba, linea semilunaris m. rectus abdominis.
- pikat e dobta t murit t pasm t
barkut, q jan: trigonum lumbale (trekndshi
i Petit), quadrilaterum Grynfellti, hapjet e aponeurozs lumbale.
MUSKUJT E GJYMTYRS S SIPRME
Fig. 4.11. Muskujt e shpins (mm. dorsi). Pamje dorsale. 1.

M. trapezius, 2. M. infraspinatus, 3. M. teres major, 4. M.
rhomboideus major, 5. M. latissimus dorsi, 6. M. obliquus
externus abdominis, 7. M. SCM, 8. M. deltoideus, 9. M.
splenius capitis, 10. M. serratus posterior superior, 11. M.
serratus posterior inferior.
Muskujt e gjymtyrs s siprme ndahen

n: muskujt e supit, muskujt e krahut, muskujt e
parakrahut dhe muskujt e shuplaks s dors.
N grupin e thell, bjn pjes muskujt, t

cilt shtrihen ndrmjet strukturave prbrse
t rruazave nga ana e pasme dhe vendosen n
dy shtresa: shtresa siprfaqsore: mm. erector
spinae, ndrsa n shtresn e thell: mm. semispinalis, mm. multifidus, mm. rotatores, mm.
interspinales dhe mm. intertransversales.
Funksioni i muskujve t shpins sht ekstensioni dhe rrotacioni i trungut. Nervzimi i
MUSKUJT E SUPIT
Muskujt e supit i prbjn muskujt q
gjenden prpara ose prapa n raport me
nyjtimin e krahut. Nga jasht sht i vendosur
muskuli deltoid (m. deltoideus), nga prapa jan
t vendosur muskujt e regjionit shpatullor:
muskuli nnshpatullor (m. subscapularis), mus71
Anatomia e njeriut
kuli mbishpinor dhe nnshpinor (m. supraspinatus et m. infraspinatus), muskuli rrethor i
madh dhe i vogl (m. teres major et minor).
T gjith kto muskuj jan t inervuar nga
degt e plexus brachialis. Funksioni i ktyre
muskujve sht n lvizjen e nyjtimit t krahut, duke br abduksionin, aduksionin, lvizjet rrotulluese, fleksionin dhe ekstensionin e
krahut.
Fig. 4.13. Muskujt e supit dhe krahut. 1. M. supraspinatus, 2. M.

subscapularis, 3. M. coracobrachialis, 4. M. teres major, 5. M.
triceps brachi, caput longum, 6. M. biceps brachi, caput breve,
7. M. triceps brachi, caput mediale, 8. M. brachialis, 9. M.
deltoideus, 10. M. biceps brachi, caput longum.
MUSKUJT E KRAHUT
Muskujt e krahut jan muskujt q vendosen prpara dhe prapa ashtit t krahut (humerus) dhe varsisht nga kjo i ndajm n dy kompartmente (grupe):
- kompartmentin e prparm, e prbjn muskujt: muskuli dykrersh i krahut (m.
biceps brachi), muskuli i krahut (m. brachialis),
muskuli krahosqepor (m. coracobrachialis).
- kompartmentin e pasm, e prbn vetm muskuli trikrersh i krahut (m. triceps brachi).
Nervzimin e muskujve t grupit t prparm e bn n. musculocutaneus, ndrsa t grupit
t pasm n. radialis. Muskujt e grupit t prparm pr nga veprimi jan fleksor, ndrsa t
grupit t pasm jan ekstensor t parakrahut.
Fig. 4.12. Muskujt e supit dhe krahut. 1. M. trapezius, 2. M.

deltoideus, 3. M. teres minor, 4. M. teres major, 5. M. latissimus
dorsi, 6. M. triceps brachi, 7. M. externsor digitorum, 8. M. SCM,
9. M. pectoralis major, 10. M. biceps brachi, 11. M. brachialis,
12. M. brachioradialis, 13. M. externsor carpi radialis longus,
14. M. extensor carpi radialis brevis, 15-16. M. abductor
pollicis longus et brevis.
MUSKUJT E PARAKRAHUT
Muskujt e parakrahut ndahen n tre kompartmente: t prparm, t jashtm dhe t pasm.
72
Anatomia e njeriut
Fig. 4.14. Muskujt e parakrahut (mm. antebrachii). A.Pamje ventrale. B. Pamje dorsale. 1. M. biceps brachi, 2. M. palmaris longus, 3.
M. flexor carpi radialis, 4. M. flexor carpi ulnaris, 5. M. flexor digitorum superficialis, 6. M. brachioradialis, 7. M. extensor carpi
radialis brevis, 8. M. extensor carpi radialis longus, 9. M. flexor pollicis longus, 10. M. pronator quadratus, 11. M. flexor digitorum
profundus, 12. M. brachialis, 13. M. supinator, 14. M. pronator teres, 15. M. extensor carpi ulnaris, 16. M extensor digitorum, 17. M.
abductor pollicis longus, 18. M. extensor pollicis brevis, 19. M. anconeus, 20. M. extensor digiti minimi, 21. M. extensor pollicis
longus, 22. M. extensor indicis.
Kompartmentin e prparm, e prbjn

muskujt q ndahen n 4 shtresa, duke shkuar
nga jasht pr nga brenda gjenden muskujt e
shtress s par: m. pronator teres, m. flexor
carpi radialis, m. palmaris longus, m. flexor
carpi ulnaris; n shtresn e dyt gjendet: m.
flexor digitorum superficialis; n shtresn e
tret jan: m. flexor digitorum profundus, m.
flexor pollicis longus; ndrsa n shtresn e
katrt sht m. pronator quadratus.
Nervzimin e ktyre muskujve e bn n.
medianus, prve m. flexor carpi ulnaris dhe nj
pjese t m. flexor digitorum profundus, q i
nervzon n. ulnaris. Veprimi i muskujve t
grupit t prparm sht fleksioni (prkulja)
dhe pronacioni (brendakthyerja) i gishtave t
dors dhe parakrahut.
Kompartmentin e jashtm, e prbjn:
m. brachioradialis, m. extensor carpi radialis longus, m. extensor carpi radialis brevis, m. supinator. Kto muskuj veprojn si ekstensor
(shtrirs) dhe supinator (jashtkthyes). Nervzimin e ktij grupi t muskujve e bn n. radialis.
Kompartmentin e pasm, e prbjn: m.
anconeus, m. extensor digitorum, m. extensor
digiti minimi, m. abductor pollicis longus, m.
extensor pollicis longus et brevis dhe m. extensor
indicis. Kto muskuj veprojn si ekstensor

(shtrirs) dhe abduktor (largues). Nervzimin
e bn n. radialis.
MUSKUJT E DORS
Muskujt e dors prfaqsojn muskuj t
shkurtr, t cilt realizojn lvizjet komplekse
t gishtave. T gjith kto muskuj jan t
vendosur n pjesn e prparme ose pjesn palmare (palma manus) dhe jan t renditur n 3
grupe: t jashtm, t ndrmjetm dhe t brendshm.
Muskujt e grupit t jashtm, shkaktojn
ngritjen n ann radiale, e njohur si eminentia
thenaris, t ciln e formojn kto muskuj: m.
abductor pollicis brevis, m. flexor pollicis brevis,
m. opponens pollicis, m. adductor pollicis (obliquus/transversus).
Muskujt e grupit t brendshm, n ann
e gishtit t vogl shkaktojn ngritjen eminentia
hypothenaris, q formohet nga kto muskuj: m.
palmaris brevis, m. flexor digiti minimi brevis,
m. abductor digiti minimi, m. opponens digiti
minimi.
Muskujt e grupit t ndrmjetem, jan: mm.
lumbricales (gjithsej 4) dhe mm. interosei palmares (gjithsej 3) et dorsales (gjithsej 4). Nervzohen nga n. medianus dhe n. ulnaris.
73
Anatomia e njeriut
MUSKUJT E KOMBLIKUT
Muskujt e komblikut mundsojn ndrlidhjen e ashtit t kofshs (femur) me eshtrat e
komblikut dhe pjess lumbale t shtylls kurrizore. Me ndihmn e os coxae kto muskuj ndahen n muskuj t grupit t prparm dhe t pasm.
Grupin e prparm t muskujve e prbn
m. iliopsoas.
Grupin e pasm e prbjn gjithsej 9 muskuj: muskujt e t ndenjurit (m. gluteus maximus, m. gluteus medius, m. gluteus minimus, m.
tensor fasciae lata) dhe muskujt rotator t
jashtm ose pelviko-trohanterik (m. obturatorius externus, m. obturatorius internus, m.
piriformis, mm. gemelli superioris et inferioris
dhe m. quadratus femoris).
Kto muskuj veprojn n art. coxae duke
mundsuar fleksionin (m. iliopsoas), ekstensionin (m. gluteus maximus), aduksionin dhe rrotullimin e brendshm (m. gluteus medius et
minimus), rrotullimin e jashtm (muskujt pelviko-trohanterik). Nervzimi i ktyre muskujve
bhet nga degt e plexus lumbales.
Fig. 4.15. Muskujt e shuplaks. Pamje palmare. 1. Thenar, 2.

Hypothenar, 3. Mm. lumbricales, 4. M. palmaris brevis, 5. M.
pronator quadratus, 6. M. abductor pollicis brevis, 7. M.
opponens pollicis, 8. M. flexor pollicis brevis, 9. M. adductor
pollicis, 10. M. abductor digiti minimi, 11. M. flexor digiti
minimi brevis, 12. M. opponens digiti minimi, 13. M. interossei
dorsales, 14. M. interossei palmares.
MUSKUJT E GJYMTYRS S POSHTME

Muskujt e gjymtyrs s poshtme ndahen
n: muskuj t komblikut, muskuj t kofshs,
muskuj t krcirit dhe muskuj t kmbs.
Fig. 4.16. Muskujt e komblikut. Pamje laterale. 1. M. gluteus

maximus, 2. M. obliquus externus abdominis, 3. M. tensor
fasciae latae, 4. M. rectus femoris, 5. M. vastus lateralis.
74
Anatomia e njeriut
Fig. 4.17. Muskujt e komblikut dhe t kofshs. Pamje dorsale. 1. M. gluteus maximus, 2. M. gluteus medius, 3. M. piriformis, 4.
M. gemellus superior, 5. M. obturatorius internus, 6. M. gemellus inferior, 7. M. quadratus femoris, 8. M. gluteus medius, 9.
M. gluteus minimus, 10. M. biceps femoris, 11. M. semitendinosus, 12. M. semimembranosus.
MUSKUJT E KOFSHS
MUSKUJT E KRCIRIT
Muskujt e kofshs jan t shprndar n

tre kompartmente (grupe):
- muskujt e kompartmentit t prparm
(anterior), jan 3 muskuj: m. quadriceps femoris (m. rectus femoris, m. vastus medialis, m. vastus lateralis, m. vastus intermedius), m. sartorius dhe m. articularis genus. Veprojn si flektor t kofshs ndaj komblikut. Nervzohen nga
n. femoralis.
- muskujt e kompartmentit t brendshm (medial), jan: m. pectineus, m. adductor
longus, m. adductor brevis, m. adductor magnus,
m. gracilis. Pr nga veprimi jan aduktor, ndrsa nervzohen kryesisht nga n. obturatorius
(me prjashtime).
- muskujt e kompartmentit t pasm
(posterior), jan: m. semimembranosus, m. semitendinosus dhe m. biceps femoris. Veprojn si
flektor t krcirit ndaj kofshs dhe nervzohen nga n. ischiadicus.
Muskujt e krcirit (nngjurit, regio cruris)

shtrihen me skajin e siprm t tyre n eshtrat e
krcirit, ndrsa vazhdojn teposht me tendine
t gjata deri n eshtrat e shputs. Nervzimi i
ktyre muskujve bhet nga degt e n. ischiadicus. Jan t ndar n tre kompartmente
(grupe): t prparm, t jashtm dhe t pasm.
- muskujt e kompartmentit t prparm,
jan: m. tibialis anterior, m. extensor hallucis
longus, m. extensor digitorum longus dhe m.
fibularis (peroneus) tertius. Veprimi i ktyre
muskujve sht fleksioni dorsal i kmbs ndaj
krcirit. Nervzohen nga n. fibularis profundus.
- muskujt e kompartmentit t jashtm,
jan: m. fibularis (peroneus) longus dhe m. fibularis (peroneus) brevis. Veprimi i ktyre muskujve sht fleksioni plantar. Nervzohen nga
n. fibularis superficialis.
- muskujt e kompartmentit t pasm,
jan: siprfaqsor, m. triceps surae (m. gastro75
Anatomia e njeriut
cnemius dhe m. soleus), m. plantaris; t thell,
m. tibialis posterior, m. popliteus, m. flexor hallucis longus, m. flexor digitorum longus. Veprimi i prbashkt i ktyre muskujve sht fleksioni plantar i kmbs. Nervzimi bhet nga n.
tibialis.
Fig. 4.19. Muskujt e krcirit. Pamje ventrale, laterale dhe

dorsale. 1. M. tibialis anterior, 2. M. fibularis longus, 3. M.
extensor digitorum longus, 4. M. fibularis tertius (tendo), 5.
M. gastrocnemius, 6. M. soleus, 7. M. fibularis brevis, 8. M.
extensor hallucis longus, 9. M. plantaris, 10. M. flexor
hallucis longus, 11. M. flexor digitorum longus, 12. M.
popliteus, 13. M. tibialis posterior.
MUSKUJT E KMBS
Muskujt e kmbs jan t vendosur n
ann e siprme (dorsale) dhe t poshtme (plantare) t kmbs dhe jan t ndar n tre grupe:
t brendshm, t ndrmjetm (qendror) dhe t
jashtm.
Muskujt e grupit t brendshm, i takojn
gishtit t madh, dhe jan: m. abductor hallucis,
m. flexor hallucis brevis dhe m. adductor hallucis.
Muskujt e grupit t jashtm, gjenden n
ann e gishtit t vogl: m. abductor digiti mini-
Fig. 4.18. Muskujt e kofshs. Pamje ventrale. 1. M. tensor

fasciae latea, 2. M. rectus femoris, 3. M. vastus lateralis, 4.
M. pectineus, 5. M. adductor longus, 6. M. sartorius, 7. M.
vastus medialis, 8. M. adductor brevis, 9. M. adductor
magnus, 10. M. gracilis, 11. M. vastus intermedius.
76
Anatomia e njeriut
mi, m. flexor digiti minimi dhe m. opponens digiti minimi.
Muskujt e grupit qendror, jan: mm.
lumbricales (gjithsej 4), mm. interossei dorsales (gjithsej 4) et plantares (gjithsej 3), m. flexor digitorum breves, m. quadratus plantae.
T gjith kto muskuj mundsojn formimin e harkut plantar t kmbs, fleksionin plantar, aduksionin dhe abduksionin e gishtave.
Nervzimi i muskujve t kmbs bhet nga degt e n. tibialis (n. plantaris medialis et lateralis).
Fig. 4.20. Muskujt e shputs. Pamje dorsale dhe plantare. 1.

M. abductor digiti minimi, 2. Mm. interossei dorsales, 3. M.
flexor digitorum breves, 4. M. flexor digiti minimi, 5. M.
flexor hallucis brevis, 6. Mm. lumbricales, 7. M. adductor
hallucis, 8. Mm. interossei plantares, 9. M. abductor hallucis, 10. M. quadratus plantae.
77

(SYSTEMA RESPIRATORIUM)
MBI SISTEMIN RESPIRATOR
Organizmat e gjall, pr t kryer proceset
jetsore, prve lndve ushqyese, e kan t
nevojshme dhe prdorimin e oksigjenit, marrja
e t cilit, mundsohet prmes organeve t shumta, t cilat bjn pjes n sistemin respirator,
ku oksigjeni futet n organizm ndrsa dioksidi i karbonit del n ambientin rrethues.
Respiratio (frymshkmbimi) sht nj proces, i cili kryhet n dy faza: inspirim apo frymmarje dhe ekspirim apo frymnxjerrje.
Sistemin respirator e prbjn rrugt e
frymmarrjes, t cilat ndahen n:
- rrugt e siprme t frymmarrjes:
- nasus externus - hunda e jashtme,
- cavum nasi - hapsira e hunds, me sinuset q hapen n t,
- cavum oris - zgavra e gojs si organ ndihms, dhe
- pharynx - fyti.
- rrugt e poshtme t frymmarrjes :
- larynx - gurmazi
- trachea - skrfyelli
- bronchi - bronket
- pulmones - mushkrit
Fig. 5.1. Sistemi i frymmarrjes. 1. Cavitas nasi, 2. Vestibulum nasi, 3. Larynx, 4. Sinus paranasales, 5. Pharynx, a. pars nasalis pharyngis, b. pars oralis pharyngis, c. pars laryngea pharyngis, 6. Trachea, 7. Pulmo dexter, a. lobus superior, b. lobus medius, c. lobus inferior, 8. Bronchi principales, 9. Pulmo sinister, a. lobus superior, b. lobus inferior.
Hunda e jashtme (Nasus externi)

sht pjesa e dukshme e hunds, e cila
sht e ndrtuar nga kockat dhe krcet. Dallojm kto pjes: rrnjn e hunds (radix nasi),
kurrizin (dorsum nasi) dhe majn (apex nasi).
Pjesa kockore e hunds s jashtme sht e
formuar nga procesus frontalis maxillae dhe
nga ossa nasalia.
Pjesa krcore prbhet nga ndarsja krcore e hunds: cartilago septi nasi, cartilago
nasi lateralis dhe cartilago alares major et minor (q marrin pjes n formimin e flegrave t
hunds).
Nga jasht hunda e jashtme sht e veshur
me lkur, e cila sht e pajisur me gjndra
djerse dhe yndyre. Lkura vazhdon deri n
RRUGT E SIPRME T FRYMMARRJES

HUNDA (NASUS)
Hunda (nasus) sht pjesa fillestare e sistemit t frymmarrjes.
Hundn e ndajm n aspektin anatomik
n: hundn e jashtme (nasus externi) dhe hundn e brendshme (nasus interni).
Hunda ka disa funksione: pastrimin e ajrit,
lagshtimin e ajrit, ngrohjen e ajrit, etj.
79
Anatomia e njeriut
pragun e hunds (limen nasi), nga ku m pas
vazhdon n hundn e brendshme me mukoz,
e cila duke u nisur nga funksioni q ajo kryen,
ndahet n dy pjes: regio respiratoria, e cila ka
pr funksion frymmarrjen dhe regio olphactoria, q ka pr funksion nuhatjen.
- muri lateral, formohet nga zgjatimi ballor

(processus frontalis) i nofulls s siprme, oss
nasalis, lamina perpendikularis t os palatinum
dhe lamina medialis t os sphenoidale.
N murin lateral gjejm tre pllaka kockore
t cilat kalojn paralel dhe vendosen me radh
me njra tjetrn:
- gualli hundor i siprm (concha nasalis superior),
- gualli hundor i mesm (concha nasalis media) dhe
- gualli hundor i poshtm (concha nasalis inferior).
Ndrmjet ktyre gjenden kalimet hundore
t cilat jan:
- kalimi i siprm i hunds (meatus nasi superior),
- kalimi i mesm i hunds (meatus nasi media) dhe
- kalimi i poshtm i hunds (meatus nasi inferior).
Fig. 5.2. Hunda e jashtme. 1. Cartilago nasi lateralis, 2.

Cartilago alaris major, 3. Cartilago septi nasi, 4. Os nasale,
5. Cartilagines alares minores.
Hunda e brendshme (Nasus interni)

Hunda e brendshme ndahet n: hyrjen e
hunds (vestibulum nasi) dhe zgavrn e hunds
(cavum nasi).
Hyrja e hunds (vestibulum nasi), fillon
nga flegra e hunds (nares nasi) deri n pragun
e hunds (limen nasi). Vishet me lkur, prmban gjndra djerse, yndyre, qime dhe vazhdon kshtu deri n limen nasi, duke vazhduar
m pas me mukoz.
Zgavra e hunds (cavum nasi), sht e
ndrtuar nga dy kavitete, kaviteti i djatht dhe
i majte, t cilat jan t ndara nga njra tjetra
me an t ndarses s hunds (septum nasi).
Ky kavitet shtrihet nga limen nasi deri tek
hoanet, (concha nasalis, me an t s cilave
bhet lidhja me nazofaringun).
Zgavra e hunds (cavum nasi) ka katr mure:
- muri i siprm, formohet nga lamina cribrosa e os ethmoidale dhe corpus ossis sphenoidale.
- muri i poshtm, formohet nga qiellza e fort (palatum durum).
- muri medial, formohet nga septum nasi, i
cili n pjesn e prparme sht i formuar nga
lamina perpendikulare e os ethmoidale, kurse
n pjesn e pasme nga vomeri.
Fig. 5.3. Hunda e brendshme. 1. Sinus frontalis, 2. Sinus

sphenoidalis, 3. Concha nasalis superior, 4. Concha nasalis
media, 5. Concha nasalis inferior, 6. Limen nasi, 7.
Vestibulum nasi, 8. Nares nasi.
SINUS PARANASALES
Sinuset paranazal jan hapsira pneumatike, t cilat jan t veshura me mukoz dhe
shrbejn si aksesor n funksionet e hunds.
Kemi kto lloje t sinuseve:
- sinus maxillaris, sht nj hapsir pneumatike ifte, e cila sht e vendosur n nofulln e siprme. Hapet n meatus nasi medius.
- sinus frontalis, jan hapsira ifte t vendosura n ashtin ballor (os frontale). Hapet n
meatus nasi medius.
- sinus ethmoidales, jan hapsira t cilat
jan te vendosura n qelizat (cellulae ethmoidales) e ashtit etmoidal. Qelizat q komunikojn me njra tjetrn jan t ndara n: qeliza
anteriore, mediale dhe posteriore. Qelizat anteriore dhe mediale hapen n meatus nasi medius, ndrsa qelizat etmoidale posteriore hapen
n meatus nasi superior.
80
Anatomia e njeriut
- sinus sphenoidalis, sht nj hapsir e
madhe e cila sht e vendosur n corpus ossis
sphenoidale, ky sinus sekretin e tij e derdh n
meatus nasi superior.
Ductus nasolacrimalis (kanali i lotve) hapet n meatus nasi inferior.
RRUGT E POSHTME T FRYMMARRJES

GURMAZI (LARYNX)
Laringu sht i vendosur n pjesn e prparme t qafs n nivel t vertebrave cervikale
IV, V dhe VI. Prpara sht n raport me muskujt infrahyoid dhe gjndrn tiroide, prapa me
faringun, lateralisht me tufn neuromuskulore
t qafs, posht vazhdon me traken.
Bn pjes n rrugt e poshtme t frymmarrjes dhe ka dy funksione, t cilat jan
funksioni i frymmarrjes dhe funksioni fonator
(zformues). Ka ndrtim krcor. Krcet jan t
lidhura prmes artikulacioneve t ndryshme,
t cilat prforcohen prmes ligamenteve dhe
muskujve.
Krcet e laringut
Krcet e laringut ndahen n teke dhe ifte.
Krcet teke jan:
- cartilago thyroidea, sht krc masiv,
prbhet nga dy pllaka, t cilat bashkohen me
njra tjetrn nn nj knd, ku tek meshkujt
sht m i ngusht se tek femrat dhe pr kt
arsye tek meshkujt sht m i dukshm. Kjo
dukje e krcit tiroid quhet prominentia laryngea ose molla e Adamit.
- cartilago cricoidea, prbhet nga harku
krikoid dhe pllaka krikoide.
- cartilago epiglottica, vendoset pas rrnjs s hunds dhe sht i vetmi krc i laringut
q nuk osifikohet gjat gjith jets.
Krcet ifte jan:
- cartilago arytenoidea, vendoset mbi krcin krikoid dhe ka dy zgjatime: processus vocalis, ku vendoset ligamentum vocale dhe processus muscularis, ku vendoset muskuli cricoarytenoideus.
- cartilago corniculata, vendoset mbi krcin aritenoid dhe ka raste kur ky krc mund
edhe t mungoj.
- cartilago cuneiformis, vendoset anash
krcit kornikulat.
Fig. 5.4. Sinuset paranazal. 1. Sinus frontalis, 2. Orbita, 3.

Septum nasi, 4. Cellulae ethmoidales, 5. Sinus maxillaris, 6.
Sinus sphenoidalis.

Zgavra e gojs sht pjesa fillestare e traktit trets dhe merr pjes, gjithashtu dhe si organ ndihms, n frymmarrje. Pr m shum
lexo n anatomin e traktit gastrointestinal!
FYTI (PHARYNX)
Faringu, po ashtu, sht organ i prbashkt i sistemit trets dhe atij t frymmarrjes.
Prandaj, pr m shum lexo n anatomin e
traktit gastrointestinal!
81
Anatomia e njeriut
Fig. 5.6. Muskujt e laringut. 1. M. arytenoideus obliquus, 2.

M. arytenoideus transversus, 3. M. cricoarytenoideus posterior, 4. M. thyroarytenoideus, 5. M. cricoarytenoideus lateralis, 6. M. cricothyroideus.
Muskujt e laringut
N fiksimin e krceve t laringut luajn rol
gjithashtu dhe muskujt e laringut, t cilt ndahen n dy grupe :
- muskuj t cilt e zgjerojn rima glottidis dhe
- muskuj t cilt e ngushtojn rima glottidis.
N grupin e par bjn pjes:
- mm. cricoarytenoideus lateralis,
- mm. aryepiglotticus,
- mm. thyroarytenoideus,
- mm. arytenoidei obliquus et transversus.
N grupin e dyt bjn pjes:
- mm. cricoarytenoideus posterior,
- mm. cricothyroideus,
- mm. thyroepiglotticus.
Fig. 5.5. Krcet e laringut. 1. Cartilago epiglottica, 2.

Membrana thyrohyoidea, 3. Lig. thyrohyoideum, 4. Cartilago thyroidea, 5. Cartilago cricoidea, 6. Cartilages tracheales, 7. Os hyoideum, 8. Lig. cricothyroideum, 9. Cartilago
corniculata, 10. Cartilago arytenoidea,
Krcet e laringut lidhen ndrmjet veti me

an t artikulacioneve, t cilat jan: articulatio
cricothyroidea dhe articulatio cricoarytenoidea.
Ligamentet dhe membranat e laringut

N ligamentet dhe membranat t cilat
lidhin krcet e laringut bjn pjes:
- membrana thyrohyoidea,
- ligamentum hyoepiglotticum,
- ligamentum glossoepiglotticum,
- ligamentum cricotracheale,
- membrana quadriangularis,
- conus elasticus.
Fig. 5.7. Laringoskopi direkte. 1. Rima glottidis, 2. Plica

vocalis, 3. Epiglottis, 4. Plica vestibularis.
82
Anatomia e njeriut
drike, e ndrtuar nga krce hyalinoze, t cilat
lidhen ndrmjet veti me an t ligamenteve
anulare (lig. anularia), pjesa e pasme e t cilave sht membranoze (paries membranaceus).
Fig. 5.8. Cavum laryngis. 1. Vestibulum laryngis, 2. Rima

glotis, 3. Cavitas infraglotica, 4. Epiglottis, 5. Aditus laryngis, 6. Plica vestibularis, 7. Plica vocalis, 8. Ventriculus
laryngis, 9. Trachea.
Zgavra e gurmazit (Cavum laryngis)

Zgavra e laringut ndahet ne tre kate:
- kati i par (vestibulum laryngis), fillon
nga hyrja pr n laring (aditus laryngis) deri te
plica ventricularis (palt e zrit). Gjat glltitjes
s ushqimit hyrja e laringut mbyllet nga epiglotis (kapaku i gurmazit).
- kati i dyt (rima glotidis), prkon me
ventriculus laryngis dhe shtrihet ndrmejt: plica ventricularis nga sipr dhe plica vocalis nga
posht.
- kati i tret (cavitas infraglottica), fillon
nga plica vocalis deri te fillimi i trakes.
Laringu nga brenda sht i veshur me
mukoz, e cila duke kaluar mbi ligamentet
vokale do t formoj kordat vokale, t cilat
kufizojn ndrmjet tyre rima glotidis (arjen
zanore).
Gjat inspirimit rima glotidis zgjerohet nga
largimi i kordave dhe e kundrta ndodh gjat
ekspirimit. N varsi nga largsia ndrmjet
kordave vokale kemi tonalitet t ndryshm t
zrit.
SKRFYELLI (TRACHEA)
Fig. 5.9. Trachea. 1. Cartilago thyroidea,
thyroidea, 2.
2. Cartilago
Cartilago cricoidea,
cricoidea, 3.
3.
Cartilagines tracheales, 4. Ligg. anularia, 5.
5. Bronchus
Bronchus principalis
principalis
dexter, 6. Bronchus principalis sinister, 7.
7. Bifurcatio
Bifurcatio tracheae,
tracheae, 8.
8.
Paries membranaceus, 9. M. trachealis.
Trakea (trachea, rryli) sht organ i rrugve t poshtme t frymmarrjes, n form cilin83
Anatomia e njeriut
Trakea fillon nga niveli i vertebrs s VI
cervikale, deri n nivelin e vertebrs s IV-V
torakale, ku n ket nivel do t ndahet n dy
bronket kryesore. Vendi i ndarjes s trakes n
dy bronke kryesore (bronchus principalis dex.
et sin.) quhet bifurcatio tracheae (bigzimi,
dyfurkshi i trakes).
Trakea topografikisht ndahet n dy pjes:
pars cervikalis et pars thoracalis.
N pars cervikalis trakea ka kto raporte:
nga prapa gjat gjith gjatsis s saj sht n
raport me ezofagun; nga prpara me gjndrn
tiroide dhe mm. infrahyoid; lateralisht tufa
neuromuskulore e qafs.
N pars thoracalis trakea ka kto raporte:
prapa me ezofagun; prpara me m. sternohyoideus dhe m. sternithyroideus, lateralisht
harku i aorts dhe degt q dalin prej saj.
Te fmijt, ndrmjet trakes dhe sternumit, gjendet timusi (thymus), gjndr limfatike
q deri n pubertet e ruan madhsin dhe
funksionin e saj, e m pas atrofohet.
Pasi hyjn n mushkri, bronket vazhdojn

degzimin e tyre, duke formuar pemn bronkiale (arbor bronchialis), pra, bronket ndahen
n bronkiole terminale, pastaj kto do t
degzohen n bronkiole respiratore, prej t
cilave do t dalin gypthat alveolar (ductuli
alveolares) dhe do t prfundojn n qeset
alveolare (saculi alveolares).
Bronkiolet respiratore, duktuset alveolare
dhe qeset alveolare, formojn acinusin (acinus), q shte njsia strukturale dhe funksionale e mushkris. Bashkimi i disa acinuseve (15-20) prbn lobulusin e mushkrive,
ndrsa bashkimi i shum lobulave formon
lobin pulmonal (lobi pulmonum).
MUSHKRIT (PULMONES)
Mushkrit jan organet prfundimtare t
rrugve t poshtme t frymmarrje, t vendosura n hapsirn torakale (cavum thoracis),
anash zemrs dhe enve t medha q dalin nga
zemra. Jan organe ifte (pulmo dexter et
sinister), t cilat kan formn e konit dhe jan
t mbshtjella nga pleura.
N pulmo dexter et sinister dallojm:
- bazn (basis pulmonis), e cila mbshtetet mbi diafragm.
- majn (apex pulmonis), sht e rrumbullakt dhe mbi t kemi sulcus a. subclavia, ku
kalon a. subclavia.
BRONKET (BRONCHI)
Bronchus principalis dexter et bronchus principalis sinister (bronku kryesor i djatht dhe
bronku kryesor i majt) nisen nga bifurcatio
tracheae, n nivel t vertebrs s IV-V torakale
dhe marrin drejtim pr n hyrjen mushkrore.
Kan disa karakteristika secili prej tyre:
- bronchus principalis dexter, sht m i
shkurtr dhe m i gjer. sht i gjat rreth 3
cm. dhe drejtohet pr n hyrjen mushkrore
(hilus pulmonis). Trupat e huaj, pr shkak t
gjersis m t madhe t bronkut t djatht,
futen m s shumti n mushkrin e djatht.
Prpara se t futet n mushkri, bronku i djatht, jep deg pr lobin e djatht t mushkris, q quhet ramus eparterialis.
- bronchus principalis sinister, paraqitet
m i ngusht dhe m i gjat (me gjatsi rreth 5
cm.). Ky nuk jep deg eparteriale, por jep deg
hiparteriale, domethn t gjitha degt kalojn
nn a. pulmonare. Duke kaluar anash pr n
hilus, sipr i qndron harku i aorts, n pjesn
fillestare t tij qndron ezofagu, ndrsa nga
prapa dhe m tutje aorta torakale.
Fig. 5.10. Mushkrit (pulmones).
84
Anatomia e njeriut
- tre buz, margo anterior, margo posterior dhe margo inferior.
- tre faqe, facies sternocostalis, facies diaphragmatica dhe facies mediastinalis.
Buza e prparme e mushkris s majt
paraqitet ndryshe nga ajo e ans s djatht pr
shkak t pozicionit t zemrs, duke formuar n
kt mnyr incisura cardiaca. N buzn e pasme t mushkris s djatht, dallohet gjurma
q l ezofagu, kurse n ann e majt, gjurma q
l aorta torakale.
N mushkrin e djatht dallojm dy plasa

(arje): fissura obliqua et transversa, t cilat e
ndajn mushkrin e djatht n tre lobe: lobin
e siprm, lobin e mesm dhe lobin e poshtm.
Tek mushkria e majt kemi vetm nj plas (arje): fissura obliqua, e cila e ndan mushkrin e majt n dy lobe, lobin e siprm dhe t
poshtm.
do lob i mushkris pson ndarje tjera
mikroskopike, t cilat ndahen n sublobe apo
segmente.
Fig. 5.11. Mushkria e djatht dhe e majt (pulmo dexter et sinister). 1. Apex pulmonis, 2. Basis pulmonis, 3. Margo anterior,
4. Margo inferior, 5. Lobus superior, 6. Lobus medius pulmonis dextri, 7. Lobus inferior, 8. Fissura obliqua, 9. Fissura
horizontalis pulmonis dextri, 10. Impressio cardiaca, 11. Facies diaphragmatica, 12. Bronchus principalis, 13. A.
pulmonalis, 14. Vv. pulmonales.
85
Anatomia e njeriut
N nivel t linea vertebralis, kufiri i poshtm i saj arrin deri n nivel t vertebrs s X-XI
torakale.
Pr sa i prket kufirit t poshtm t mushkris s majt, ajo vendoset nj brinj m
posht se mushkria e djatht.
PLEURA
Pleura sht nj cip seroze q vesh
hapsirn e kraharorit dhe mushkrit.
Sipas ksaj, kemi dy lloje t pleurave: pleurn parietale dhe pleurn viscerale. Ndrmjet
t dyjave gjendet nj hapsir (cavum pleurae), e cila sht e mbyllur hermetikisht, dhe
brenda saj ka nj presion negativ, q ndihmon
n hapjen e mushkrive gjat inspirimit.
- Pleura viscerale, sht cipa e cila vesh
mushkrit. Ajo futet dhe n brazdat ekzistuese t saj, duke i ndar dhe lobet e mushkris.
Kalimi i pleurs viscerale n pleurn parietale
bhet n nivel t radix pulmonis.
- Pleura parietale, sht cipa e cila vesh
muret e kraharorit dhe n varsi t vendit q
kalon kemi: cupula pleurae, q gjendet 2-3 cm.
mbi klavikul, pleura sternocostalis, n ann e
brinjve, sternumit deri tek vertebrat, pleura
diaphragmatica, vesh sipr diafragmn dhe
pleura mediastinalis, formon kufirin lateral t
mediastinumit.
Fig. 5.12. Pamje rentgenologjike e mushkrive dhe zemrs.
N facies sternocostalis duken gjurmt t

cilat i ln brinjt (impressiones costales).
Facies mediastinalis sht faqja mediale
dhe quhet kshtu pasi shikon nga mediastinumi. N kt faqe kemi dhe hyrjen pr n
mushkri (hilus pulmonis) ku do t kalojn
bronket, venat dhe arteria pulmonare, t cilat
do t formojn rrnjn e mushkris (radix
pulmonis). Radix pulmonis dexter et sinister
ndryshojn midis tyre nga radhitja e formacioneve t cilat kalojn n ta. N mushkrin e
djatht rradhitja e formacioneve sht bronkarterie-ven, kurse n ann e majt sht
arterie-bronk-ven.
Mushkrit gjithashtu dallohen dhe pr
nga gjatsia dhe gjersia me njra tjetrn,
kshtu q mushkria e djatht sht m e
shkurtr dhe m e gjer, pr shkak t raportit
q ka me mlin, ndrsa mushkria e majt
sht m e gjat dhe m e ngusht, pr shkak
t raportit q ka me zemrn.
Kufijt e mushkrive ndryshojn vazhdimisht, sidomos kufiri i poshtm i tyre spostohet gjat aktit t frymmarrjes.
N linea medioclavicularis, ajo gjendet n
nivelin e buzs s siprme t brinjs s dyt.
N linea axillaris media, n buzn e
siprme t brinjs s tet.
N linea scapularis, kufiri i poshtm i
mushkris s djatht arrin deri n nivel t
hapsirs s nnte interkostale.
Fig. 5.13. Pleura. 1. Pleura parietalis, 2. Pleura visceralis, 3.

Cavitas pleuralis, 4. Pulmo, 5. Cupula pleurae, 6. Pleura
parietalis, pars costalis, 7. Pleura parietalis, pars
diaphragmatica, 8. Pleura parietalis, pars mediastinalis.
86
Anatomia e njeriut
Kur njra pjes e pleurs parietale kalon
n tjetrn, formon hapsira q quhen thellime,
xhepa (recessus). Kemi kto thellime: recessus
phrenicocostalis, recessus costomediastinalis
anterior et posterior dhe recessus phrenicomediastinalis.
N mediastinum superior vendosen kto

organe: timusi, ent e mdha t gjakut (vena
cava superior dhe harku i aorts), vazhdimi i
trakes dhe ezofagut, nyjet limfatike, ductus
thoracicus, fije nervore, etj.
Mediastinumi inferior ndahet n mediastinum anterior, medius dhe posterior.
Mediastinum anterior, vendoset ndrmjet sternumit dhe perikardit, ku gjenden kto
organe: pjesa e poshtme e timusit, gjndra limfatike, en gjaku, ind dhjamor, ind lidhor, etj.
Mediastinum media, vendoset zemra,
ent e mdha t gjakut, trungu pulmonar, bronket kryesore.
Mediastinum posterior, gjendet pjesa
zbritse e aorts (aorta torakale), ezofagu, ductus thoracicus, sistemi i venave azygos, etj.
Fig. 5.14. Mediastinum. 1. Mediastinum superior, 2. Mediastinum anterior, 3. Mediastinum media, 4. Mediastinum
posterior.
MESMURORE (MEDIASTINUM)
Mediastinumi sht nj hapsir q gjendet
n kafazin e kraharorit, i cili ka kto kufizime:
- prpara me sternumin,
- prapa me vertebrat torakale t shtylls
kurrizore,
- posht me diafragmn,
- sipr sht i lir (hapur),
- anash me pleurn mediastinale.
N mediastinum vendosen organet me
rndsi vitale, q ndryshe quhen edhe organe
mediastinale.
Ndahet n mediastinum superior dhe inferior. Si kufij ndrmjet ktyre sht plani q
shkon nga angulus sterni deri n nivelin e
vertebrave torakale t IV, n buzn e poshtme
t saj.
5.15. Mediastinumi dhe organet e vendosura n t.
87

gjith trupin dhe kthehet prsri n zemr, m

sakt n parabarkushen e djatht (atrium
dexter). Ky qarkullim i gjakut, prej zemre drejt
gjith pjesve t trupit dhe kthimi prsri n
zemr, ndryshe njihet edhe si qarkullimi i
madh i gjakut (circulus sanguinus major).
Gjat shprndarjes s tij npr inde dhe
qeliza, gjaku shkmben oksigjenin me dyoksidin e karbonit, dhe me arritjen e tij n parabarkushen e djatht (atrium dexter), kalon n barkushen e djatht (ventriculus dexter), pr tu
hudhur m pas, prmes arteries mushkrore
(tr. pulmonalis), drejt mushkrive; ku do t
oksigjenohet dhe m pas do t kthehet prsri
n zemr (parabarkushen e majt, atrium sinister). Ky qarkullim i gjakut, nga zemra pr n
mushkri dhe kthimi prsri n zemr, njihet
ndryshe edhe si qarkullimi i vogl i gjakut
(circulus sanguinus minor).
MBI ZEMRN DHE QARKULLIMIN E GJAKUT
Anatomia e sistemit kardiovaskular studion zemrn dhe ent e gjakut. N literatura t
ndryshme kto dy sisteme mund t studiohen
t ndara vemas, ku ent e gjakut do t ndahen
n sistem t veant studimi, t njohur si
systema vasorum (angiologia). Pra, angiologjia,
si deg e veant mjeksore, sht shkenca q
studion ent e gjakut (arteriet dhe venat) dhe
ent limfatike.
Sistemi kardiovaskular (systema cardiovasculare) sht sistem i mbyllur.
Zemra sht organi qendror i sistemit
kardiovaskular. Zemra, me tkurrjet e saj, e hudh gjakun n ent e gjakut, nga ku gjaku do t
shprndahet n t gjitha indet dhe qelizat e
trupit dhe prsri do t kthehet n zemr.
Ent e gjakut q largojn gjakun nga zemra
quhen arterie, q gjat rrugtimit t tyre degzohen dhe formojn en gjaku m t vogla, q
quhen arteriola. Arteriolat m tutje vazhdojn
t zvoglohen n en shum t vogla (mikroskopike), q quhen kapilar. Kapilart arteral
bashkohen me kapilart venoz dhe japin en t
vogla t gjakut, t quajtura venula. Venulat
vazhdojn tutje me venat, q jan ent e gjakut
q kthejn gjakun drejt zemrs.
Zemra, n brendsi t saj, sht e ndar n
katr dhoma: dy parabarkushe (atriume) dhe dy
barkushe (ventrikuj). Atriumi i djatht dhe ventrikuli i djatht, jan t ndar nga atriumi i majt dhe ventrikuli i majt, me an t murit ndars (septum) dhe funksionojn si dy pompa t
ndara.
Gjaku, largohet nga zemra pr n aort
(arteria m e madhe e trupit), prej barkushes
s majt (ventriculus sinister), shprndahet n
Fig. 6.1. Qarkullimi i vogl (1) dhe i madh (2) i gjakut.
89
Anatomia e njeriut
ZEMRA (COR)
Zemra (cor) sht organi qendror i sistemit kardiovaskular, i vendosur n kafazin e
kraharorit. Zemra sht organ kavitar, me mure t ndrtuara nga indi muskulor, q vazhdimisht tkurret n mnyr ritmike e t pavarur.
FORMA, MADHSIA DHE VENDNDODHJA

Zemra ka formn e piramids trefaqsore,
me madhsi t grushtit t njeriut dhe peshon
rreth 250-300 gram.
Dimensionet mesatare t zemrs sillen:
prgjat boshtit gjatsor sht 12-15 cm, boshtit gjersor afro 10 cm, ndrsa trashsia sht
afrsisht 6 cm.
Madhsia e zemrs varion nga mosha, gjinia, profesioni (sportistt kan zemr m t
madhe), kurse kapaciteti i zemrs sht afro
170 cm3.
Maja e zemrs sht e kthyer posht, prpara dhe majtas, ndrsa baza lart, djathtas dhe
pas kah shtylla kurrizore.
Fig. 6.2. Projeksioni i zemrs n murin e prparm t

kraharorit. 1. V. cava superior, 2. Valva aortae, 3. Valva
atrioventricularis dextra, 4. Aorta, 5. Valva trunci
pulmonalis, 6. Valva atrioventricularis sinistra, 7. Apex
cordis, 8. Harqet brinjore.
Gjat shkmbimit t oksigjenit dhe dyoksidit

t karbonit, gjaku ndryshon ngjyrn e tij nga e
kuqe e elur (kur sht i oksigjenuar, gjaku
arterial), n t kuqe t mbyllur (gjaku venoz).
Fig. 6.3. Zemra (cor). Pamje ventrale dhe dorsale. 1. Arcus aortae, 2. V. cava superior, 3. Pericardium serosum, 4. Auricula
dextra, 5. Atrium cordis dextrum, 6. A. coronaria dextra, 7. Ventriculus cordis dexter, 8. Truncus pulmonalis, 9. Auricula
sinistra, 10. A. coronaria sinistra, 11. Ventriculus cordis sinister, 12. Apex cordis, 13. A. pulmonalis sinistra, 14. Vv.
pulmonales sinistrae, 15. A. pulmonalis dextra, 16. Vv. pulmonales dextrae, 17. Atrium cordis sinistrum, 18. V. cava
inferior.
90
Anatomia e njeriut
Zemra ka ngjyr t kuqe t mbyllur (kuqrremt) dhe vende-vende, ka grumbuj indi
dhjamor, me ngjyr t verdh.
Zemra vendoset n mediastinumin e mesm (mediastinum media), mes dy mushkrive, prpara ka parzmorin (sternumin), kurse
prapa saj kalon aorta torakale dhe ezofagu, q
e ndajn nga shtylla kurrizore.
PAMJA E JASHTME E ZEMRS

Kur e shikojm zemrn nga jasht, n t
dallojm: tre faqe, nj buz, bazn dhe majn e
zemrs. Faqet e zemrs jan: faqja e prparme
(facies sternocostalis), faqja e poshtme (facies
diaphragmatica) dhe faqja e majt (facies
pulmonalis).
Faqja e prparme (Facies sternocostalis)

Kjo faqe sht e kthyer nga parzmori
(sternum) dhe brinjt (nga brinja III deri VI).
Nj e treta e siprme e ksaj faqe, ndahet
nga pjesa tjetr me nj hulli (sulcus coronarius),
q sht edhe kufiri (nga jasht) n mes t
parabarkusheve (atriumeve) dhe barkusheve
(ventrikujve). Atriumet i prgjigjen nj t
trets s siprme, q sht m e vogl, kurse
ventrikujt dy t trets s poshtme, q sht m
e madhe.
Dy e treta e poshtme e faqes s prparme,
sht e ndar, po ashtu me an t nj hullie
(sulcus interventricularis anterior) n dy pjes:
pjesa e majt (m e vogl) q i prgjigjet
ventrikulit t majt, dhe pjesa e djatht q i
prgjigjet ventrikulit t djatht.
Sulcus interventricularis anterior, q shihet
nga jasht zemrs, i prgjigjet buzs s prparme t murit ndars t zemrs (septum
intervenriculare), q sht edhe kufiri mes ventrikulit t djatht dhe ventrikulit t majt.
Po qe se largohet aorta dhe trungu pulmonal, n faqen e prparme nga anash i vrejm, t ashtuquajturat veshzat e parabarkusheve, auriculae atrii (auricula dextra et
sinistra).
Fig. 6.4. Muskulatura e zemrs. Pamje ventrale dhe dorsale.

1. Aorta, 2. V. cava superior, 3. Atrium cordis dextrum, 4.
Ventriculus cordis dextrum, 5. Truncus pulmonalis, 6.
Atrium cordis sinistrum, 7. Ventriculus cordis dexter, 8.
Sulcus interventricularis anterior, 9. Apex cordis, 10.
Bifurcatio trunci pulmonalis, 11. Vv. pulmonales sinistrae,
12. Vv. pulmonales dextrae, 13. V. cava inferior, 14. Sinus
coronaries, 15. Sulcus coronarius, 16. Sulcus interventricularis posterior.
Faqja e poshtme (Facies diaphragmatica)

Kjo faqe sht e shesht dhe ndodhet e
vendosur mbi diafragm. Sulcus coronarius,
ashtu si edhe faqen e prparme (facies sternocostalis), e ndan edhe kt faqe n dy pjes, nj
e treta e siprme, iu takon atrumeve dhe dy t
tretat e poshtme, ventrikujve.
Pjesa e poshtme, q iu prket ventrikujve,
sht e ndar po ashtu n dy pjes, me an t
sulcus interventricularis posterior (si edhe faqja
e prparme), q vazhdon deri te maja e zemrs. Ana e djatht e ksaj pjese, sht m e vogl dhe i takon ventrikulit t djatht, ndrsa
ana e majt sht m e madhe dhe i takon ventrikulit t majt.
91
Anatomia e njeriut
Sulcus interventricularis posterior i prgjigjet buzs s pasme t murit ndars t zemrs
(septum intervenriculare).
ndar nga njri tjetri, me septum interventrikulare.

Prmes vrims s quajtuar ostium atrioventriculare, atriumi i djatht komunikon me
ventrikulin e djatht dhe atriumi i majt komunikon me ventrikulin e majt.
Faqja e majt (Facies pulmonalis)

Faqja e majt e zemrs sht e kthyer kah
mushkria e djatht dhe gjendet mes faqes s
prparme dhe asaj t poshtme. Edhe te kjo faqe, pjesa e siprme iu prket atriumeve, kurse
ajo e poshtmja ventrikujve.
Parabarkushet (Atrium cordis)

Atriumet kan form kubi t rregullt dhe
ndodhen t vendosura mbi dhe prapa ventrikujve. Madhsia e atriumeve sht shum m e
vogl se ajo e ventrikujve dhe muri i tyre sht
shum m i holl se ai i ventrikujve. Atriumet
nuk komunikojn me njri tjetrin (prpos n
raste patologjike).
Baza e zemrs (Basis cordis)

Baza e zemrs sht e drejtuar nga lart, e
kthyer djathtas dhe prapa kah shtylla kurrizore. Baza e zemrs mbulohet nga ent e mdha t gjakut.
Mbi atriumin e djatht, nga lart dhe para
vendoset v. cava superior, kurse posht dhe
prapa v. cava inferior. Mbi atriumin e majt vendosen vv. pulmonales dextrae (nga ana e
djath) dhe vv. pulmonales sinistrae (nga ana e
majt).
Aorta ndodhet e vendosur prpara dhe
majtas nga v. cava superior, kurse majtas aorts
ndodhet a. pulmonalis.
Parabarkushja e djatht (atrium dextrum)

Meq atriumet kan formn e kubit, ather tek to dallojm gjasht mure (faqe).
Te muri i siprm i atriumit t djatht hapet
vrima (me diametr rreth 2 cm.) ku derdhet v.
cava superior (ostium venae cavae superioris).
Te muri i poshtm hapen dy vrima: ostium
venae cavae inferioris (me diametr rreth 3
cm.) dhe ostium sinus coronarii (me diametr
rreth 1 cm.).
Maja e zemrs (Apex cordis)

Maja e zemrs i prket ventrikulit t majt
dhe drejtohet posht, majtas dhe prpara.
N majn e zemrs takohen hullinjt, sulcus interventricularis anterior dhe sulcus interventricularis posterior.
PAMJA E BRENDSHME E ZEMRS

Brenda zemrs ndodhen katr zgavra (kavitete) apo njohur ndryshe dhomat e zemrs,
q jan dy parabarkushe, atriume (atrium dextrum et atrium sinistrum) dhe dy barkushe,
ventrikuj (ventriculus dexter et ventriculus sinister).
Parabarkushet (atriumet) jan t ndar
nga njri tjetri me mur, septum interatriale,
kurse barkushet (ventrikujt), poashtu jan t
Fig. 6.5. Atrium cordis dextrum, Ventriculus cordis dextrum.

Pamje ventrale. 1. Aorta, 2. V. cava superior, 3. Fossa ovalis,
4. V. cava inferior, 5. Ostium sinus coronarii, 6. Valva atrioventricularis dextra, 7. Mm. papillares posteriors, 8. Ventriculus cordis dexter, 9. Septum interatriale, 10. Atrium
cordis dextrum, 11. Chordae tendinae, 12. Ostium atrioventriculare dextrum, 13. M. papillaris anterior, 14. Ventriculus cordis dexter, 15. Trabecula tendinae, 16. Apex cordis.
92
Anatomia e njeriut
Murin e brendshm (t djatht) e formon
muri ndars (septum interatriale), q ndan
atriumin e majt nga ai i djatht.
Murin e jashtm (t majt) e prbjn trabeculae tendineae et carneae.
Te muri i prparm i atriumit t majt hapet vrima q mundson komunikimin e atriumit t majt me atriumin e djatht (ostium atrioventriculare sisnistrum).
Te muri i pasm hapen katr vrima ku
derdhen vv. pulmonales.
Barkushet (Ventriculus cordis)

Fig. 6.6. Atrium cordis sinistrum, Ventriculus cordis sinister.
Pamje laterale. 1. V. pulmonalis sinistra superior, 2. Auricula sinistra, 3. M. papillaris anterior, 4. Ventriculus cordis
sinister, 5. Pericardium serosum, epicardium, 6. Myocardium, 7. Apex cordis, 8. Vv. pulmonales dextrae, 9. Atrium
cordis sinistrum, septum interatriale, 10. V. pulmonales
sinistra inferior, 11. Valvula foraminis ovalis, 12. Valva
atrioventricularis sinistra, 13. Chordae tendinae, 14. M. papillaris posterior, 15. Septum interventriculare, 16. Trabeculae carneae.
Ventrikujt kan form t piramids (konit), baza e t cilave sht e kthyer prapa kah
atriumet, kurse maja prpara kah maja e
zemrs (apex cordis). Kan madhsi m t
madhe s atriumet dhe mur shum t trash
(posarisht ventrikuli i majt). Ventrikujt nuk
komunikojn me njri tjetrin (prpos n raste
patologjike).
Muri i brendshm (i majt) e ndan atriumin

e djatht nga atriumi majt dhe formon murin
ndars, septum interatriale. N kt mur ndodhet nj e thelluar, fossa ovalis, q gjat jets
intrauterine ka qen e hapur dhe sht quajtur
foramen ovale.
Muri i jashtm (i djatht) i atriumit t djatht sht i ngusht dhe mbulohet me trabeculae tendineae et carneae.
Te muri i prparm ndodhet vrima q mundson komunikimin e atriumit t djatht me
ventrikulin e djatht (ostium atrioventriculare
dextrum).
Te muri i pasm ndodhet kreshta fundore
(crista terminalis) q i korrespondon nga jasht hullis fundore (sulcus terminalis).
Barkushja e djatht (ventriculus dextrum)

Ventrikuli i djatht ka form piramide. Te
ai dallojm tre mure (i prparmi, i pasmi dhe i
brendshmi), bazn dhe majn.
N muret e ventrikulit t djatht ndodhen
tre muskuj (n secilin mur nga nj), mm.
papillares, q prmes zgjatimeve t tyre (chordeae tendineae) ngjiten pr faqet e valvuls
atrioventrikulare. Muret e ventrikulit t djatht jan t pasur edhe me trabeculae tendineae et trabeculae carneae. Muri i brendshm
formon ndarsn mes ventrikulit t djatht
dhe atij t majt (septum interventriculare).
Maja e ventrikulit t djatht korrespondon
me majn e zemrs (apex cordis).
Baza e ventrikulit t djatht drejtohet lart, djathtas dhe prapa, kah atriumi i djatht. N
bazn e ventrikulit t djatht hapen dy vrima:
- ostium atrioventrikulare dextrum, q
e lidh ventrikulin e djatht me atriumin e djatht. Ka perimetr rreth 120 mm te meshkujt
dhe rreth 105 mm te femrat. N kt hapje gjendet valva atrioventricularis dextra s. valva tri-
Parabarkushja e majt (atrium sinistrum)

sht m e vogl se e djathta dhe ka, po
ashtu, formn e kubit me gjasht mure (faqe).
Muri i siprm i atriumit t majt sht i
lmuar dhe mbi t kalon arteria pulmonale.
Muri i poshtm i atriumit t majt sht i
ngusht.
93
Anatomia e njeriut
cuspidalis. Kjo valvul prbhet prej tre fletve
(cuspis anterior, posterior et septalis).
- ostium trunci pulmonalis, sht hapja
q mundson kalimin e gjakut nga ventrikuli i
djatht drejt mushkrive. Kjo hapje ka perimetr rreth 70-72 mm te meshkujt dhe 66-68 mm
tek femrat. N kt hapje gjendet tre valvula
me form t gjysmhns (valvulae semilunarris), q s bashku formojn valva trunci pulmonalis.
N muret e ventrikulit t majt, po ashtu

ndodhen dy muskuj papillar (m. papillaris
anterior et m. papillaris posterior). Muret e
ventrikulit t majt jan t pasur edhe me
trabeculae tendineae et trabeculae carneae.
Maja e ventrikulit t majt formon pjesn
m t madhe t majs s zemrs (apex cordis).
Baza e ventrikulit t majt drejtohet lart,
djathtas dhe prapa, kah atriumi i majt. N
bazn e ventrikulit t majt hapen dy vrima:
- ostium atrioventrikulare sinistrum, q
e lidh ventrikulin e majt me atriumin e majt.
Ka perimetr rreth 105 mm te meshkujt dhe
rreth 90 mm te femrat. N kt hapje gjendet
valvula atrioventricularis sinistra s. valva bicuspidalis (valvula mitralis). Kjo valvul prbhet
prej dy fletve (cuspis anterior et cuspis posterior).
- ostium aortae, sht hapja q mundson
kalimin e gjakut nga ventrikuli i majt pr n
arterien m t madhe t trupit, aort. Kjo
hapje ka perimetr rreth 70 mm te meshkujt
dhe rreth 65 mm te femrat. N hapjen e aorts,
ashtu si edhe tek hapja e arteries pulmonale,
ka tre valvula me form t gjysmhns (valvulae semilunaris), q s bashku formojn valva aortae.
Barkushja e majt (ventriculus sinistrum)

Ventrikuli i majt ka formn e nj koni pak
t shtypur anash dhe me mure m t trasha se
ventrikuli i djatht (10-15 mm trashsi).
N t dallojm: dy mure, bazn dhe majn.
MURI I ZEMRS
Muri i zemrs sht i ndrtuar nga muskuli
i zemrs (miokardi) dhe skeleti fibroz. Nga ana
e brendshme e muskulit t zemrs gjendet
shtresa e brendshme (endokradi) dhe nga
jasht shtress muskulore gjendet shtresa e
jashtme q e mbshtjell zemrn (perikardi).
Endokardi (Endocardium)
Endokardi sht nj cip e holl, e tejdukshme, q vesh nga brenda siprfaqen e atriumeve, ventrikujve, valvulave dhe muskujve
papillar.
Trashsia e endokardit ndryshon mjaft
sipas regjionit, ai sht dukshm m i trash n
ventrikulin e majt ku arrin trashsi deri ne
0.5 mm.
Fig. 6.7. Ventrikuli i majt dhe i djatht. Prerje longitudinale dhe perpendikulare. 1. Aorta, 2. Valva aortae, 3.
Septum interventriculare, pars membranacea, 4. Valva
atrioventricularis dextra, 5. Ventriculus cordis dexter, 6.
Septum interventriculare, pars muscularis, 7. Atrium
cordis sinistrum, 8. Ventriculus cordis sinister, 9. M.
papillaris posterior, 10. M. papillaris anterior, 11. Myocardium, 12. Apex cordis, 13. Pericardium serosum, epicardium, 14. Endocardium.
94
Anatomia e njeriut
Muskulatura punuese e zemrs, sht ajo
q ia jep funksionin e pomps zemrs. Tkurrjet
e ksaj muskulature mundsojn q gjaku t
pompohet drejt enve t mdha t gjakut.
Muskulatura punuese e atriumeve sht
plotsisht e ndar nga ajo e ventrikujve. Muskuli i atriumeve sht shum m i holl se i
ventrikujve, ku muskuli i atriumit t majt
sht m i trash se i atriumit t djatht.
N atrium dallojm dy lloje t fijeve muskulore tkurrse: fijet e prbashkta (fibrae communes) dhe fijet e veanta (fibrae propriae).
Edhe n ventrikuj dallojm dy lloje t fijeve muskulore tkurrse: fijet e prbashkta (fibrae communes) dhe fijet e veanta (fibrae propriae).
Muskulatura speciale e zemrs, kjo lloj
muskulature nuk tkurret, por prodhon dhe
pron ngacmimet (impulset elektrike) duke
mundsuar koordinimin e tkurrjeve t zemrs.
Sistemi konduktor (special) i zemrs prbhet nga: nyja sinusale, rrugt ndrnyjore,
nyja atrioventrikulare, tufa e Hisit dhe fijet
Purkinje.
Fig. 6.8. Valvulat e zemrs dhe skeleti fibroz i zemrs. 1.

Valva trunci pulmonalis, a. Valvula semilunaris anterior, b.
Valvula semilunaris dextra, c. Valvula semilunaris sinistra,
2. Trigonum fibrosum sinistrum, 3. Trigonum fibrosum
dextrum, 4. Valva atrioventricularis sinistra (valve mitralis), a. Cuspis anterior, b. Cuspis posterior, 5. Anulus fibrosus sinister, 6. Valva atrioventricularis dextra, a. Cus-pis
septalis, b. Cuspis anterior, c. Cuspis posterior, 7. Valva
aortae, a. Valvula semilunaris sinistra, b. Valvula semilunaris dextra, c. Valvula semilunaris posterior, 8. Anulus fibrosus dexter.
Endokardi histologjikisht ndrtohet nga

nj shtres e brendshm indi lidhor endotelial
dhe subendotelial, nj shtres e mesme indi
lidhor dhe qelizash t muskulaturs s lmuar,
si dhe nj shtres m e thell indi lidhor, e
quajtur ndryshe shtresa subendokardiale, q
vazhdon me indin lidhor t miokardit.
Nyja sinusale (sinoatriale, nyja Keith-Flack),

ndodhet e vendosur nn epikard, n murin e siprm t
atriumit t djatht, n afrsi t vendderdhjes s vena
cava superior. Ka nj siprfaqe prej 3-5 mm gjersi, 1-2
mm trashsi dhe 10-20 mm gjatsi. Nervzimi parasimpatik bhet nprmjet nervit vagus, kurse nervzimi simpatik bhet nga nervat spinal (Th1-4).
Rrugt ndrnyjore (internodale), impulset nga nyja
sinusale arrijn n nyjn atrioventrikulare prmes tri
rrugve ndrnyjore (internodale): rruga ndrnyjore e
prparme (Bachmann), rruga ndrnyjore e mesme
(Wenckebach) dheb rruga ndrnyjore e pasme (Thorel).
Kto rrug jan t ndrtuara nga qelizat prcjellse, t
cilat prve q drgojn impulsin n nyjen AV, e
prcjellin at n qelizat e muskulaturs s atriumeve.
Nyja atrioventrikulare (nyja Aschoff-Tawara), ndodhet n ann e djatht t septumit ndratrial, afr vrims s sinusit koronar dhe pran bazs s valvuls
triku-spidale. Ka nj madhsi prej 1 X 2 X 5 mm.
Tufa e Hisit, paraqet vazhdimsin e nyjs atrioventrikulare. sht rreth 20 mm e gjat dhe ndodhet n
pjesn e siprme e t djatht t septumit interventrikular.
Fijet Purkinje, deprtojn n siprfaqen subendokardiale t t dy ventrikujve deri tek qelizat muskulore
tkurrse miokardiale dhe mundsojn kontraksionin e
qelizave muskulore t miokardit n t njjtn koh.
Miokardi (Myocardium)
Skeleti fibroz i zemrs
sht i ndrtuar nga katr unaza tetivore
(anulus fibrosus), q i rrethojn valvulat atrioventrikulare dhe valvulat arteriale (aort dhe
a. pulmonale); dhe nga dy trekndsha fibroz,
q i lidhin kto unaza mes veti (trigonum fibrosum dextrum et sinistrum).
Muskuli i zemrs
Prbhet prej dy llojeve t qelizave muskulore, qelizat e muskulaturs punuese (tkurrse) dhe qelizat e muskulaturs speciale (konduktore).
95
Anatomia e njeriut
Fig. 6.10. Shtrest e murit t zemrs.
Arteria koronare e majt, degzohet n

arterien interventrikulare anteriore (left anterior descending artery, LAD) dhe arterien cirkumflekse.
Arteria koronare e djatht, degzohet n
arterien margjinale dhe arterien interventrikulare posteriore (posterior descending artery).
Nervzimi i zemrs bhet nga plexus cardiacus, t cilin e formojn degt e n. vagus (dexter et sinister) si dhe pars cervicalis systematis
sympathici (i ans s majt dhe djatht t qafs.
Degt parasimpatike (n. vagus) ngadalsojn punn e zemrs, kurse ato simpatike
(pars cervicalis) shpejtojn punn e zemrs.
Fig. 6.9. Sistemi konduktor i zemrs. 1. V. cava superior, 2.

Nodus sinuatrialis, 3. Nodus atrioventricularis, 4. Rr.
Subendocardiales (fijet Purkinje), 5. Aorta, 6. Fasciculus
atrioventricularis (tufa Hiss), 7. Crus sinistrum, 8. Crus
dextrum, 9. Septum interventriculare.
Perikardi (Pericardium)
Perikardi (rrethzemrorja) sht nj cip
q e mbshtjell zemrn bashk me pjest fillestare t enve t mdha t gjakut.
Prbhet nga dy flet: pericardium serosum dhe pericardium fibrosum.
Perikardi seroz, kjo cip sht e prbr
prej dy fletve: njra viscerale (lamina visceralis s. epicardi) dhe tjetra parietale (lamina
parietalis). Kto dy flet jan t lidhura mes
veti prgjat rrnjve t enve t mdha t
gjakut dhe bazs s zemrs. Mes ktyre dy
fletve gjendet nj hapsir q quhet cavum
pericardii, q prmban nj sasi t vogl lngu
t kthjellt q njihet si lngu perikardial.
Perikardi fibroz, sht i ngjitur pr lamina parietalis t perikardit seroz. Ka formn e
nj koni, t shtypur nga para-prapa, n t cilin
dallojm bazn, majn dhe dy faqe.
VASKULARIZIMI DHE INERVIMI I ZEMRS
Fig. 6.11. Vaskularizimi i zemrs. 1. A. coronaria dextra, 2.

R. marginalis dexter, 3. R. interventricularis posterior, 4. A.
coronaria sinistra, 5. R. circumflexus, 6. R. interventricularis anterior.
Zemra furnizohet me gjak nprmjet qarkullimit koronar. Nga baza e aorts dalin dy
arteriet koronare: e majta dhe e djathta.
96
Anatomia e njeriut
ENT E GJAKUT (SYSTEMA VASORUM S. ANGIOLOGIA)

N fillim t ktij kapitulli treguam q
sistemi i qarkullimit sht sistem i mbyllur, q
fillon dhe mbaron n zemr.
Ent e gjakut jan n form tubash, q
shprndajn gjakun e pompuar nga zemra,
drejt periferis, dhe e kthejn at prsri n
zemr (lexo: qarkullimi i madh dhe i vogl i
gjakut!).
Ent e gjakut (arteriet dhe venat) jan gypa
elastik, q shprndahen n tr trupin dhe
lidhjet mes tyre, bhen me an t kapilarve
(en gjaku t vogla, muri i t cilve ndrtohet
vetm nga endoteli).
Muri i enve t gjakut sht i ndrtuar nga
tri shtresa: e jashtme (tunica externa s. Adventitia), e mesme (tunica media) dhe e brendshme (tunica interna s. intima).
Shtresa e jashtme (tunica adventitia),
prshkohet nga en gjaku shum t vogla (vasa
vasorum), q ushqejn shtresat e jashtme t
enve t gjakut, kurse shtresa e brendshme
ushqehet drejtprdrejt nga gjaku q kalon n
lumenin e ens.
Shtresa e mesme (tunica media), prmban qeliza t muskulaturs s lmuar dhe fije
elastine. Muskulatura e ksaj shtrese sht nn
ndikimin e sistemit nervor simpatik, dhe n
varsi t nevojave trupore mund t rris diametrin e enve t gjakut (vazodilatacion) ose t
ngushtoj diametrin e enve t gjakut (vazokonstruksion). Tek arteriet kjo shtres sht
mjaft e bollshme dhe sht prgjegjse pr ruajtjen e shtypjes s gjakut.
Shtresa e brendshme (tunica intima),
prbhet nga endoteli, q sht vazhdim i
endokardit t zemrs.
Arteriet jan ent e gjakut q e largojn
gjakun nga zemra, kurse venat e kthejn gjakun prsri n zemr.
Kapilart jan en shum t vogla t
gjakut, me gjatsi mesatare prej 1 mm., me
diametr mesatar t lumenit prej 8-10 m.
Fig. 6.12. Ndrtimi i arterieve dhe venave. 1. Tunica intima,

2. Tunica media, 3. Tunica adventitia, 4. Valvula venoze.
ARTERIET
Dy arteriet e para q lindin nga zemra jan: arteria mushkrore (truncus pulmonalis)
dhe aorta.
Trungu mushkror lind nga ventrikuli i
djatht dhe paraqet fillimin e qarkullimit t
vogl t gjakut (qarkullimit pulmonal), kurse
aorta lind nga ventrikuli i majt dhe furnizon
me gjak arteriet e qarkullimit t madh t gjakut
(qarkullimit sistemik).
Truncus pulmonalis
Trungu pulmonal fillon nga ventrikuli i
djatht i zemrs (ventriculus dexter cordis) dhe
u sjell gjak venoz mushkrive. Ka gjatsi rreth
5 cm. dhe diametr rreth 30-35 mm. Trungu
pulmonal ndahet n dy deg:
- arteria mushkrore e djatht (a. pulmonalis dextra), e gjat 5-6 cm. me diametr
rreth 20 mm. kalon mbi atriumin e djatht, nn
harkun e aorts, prapa aorts ascedente dhe v.
cava superior, prpara bornkut t djatht. N
hyrje t mushkris s djatht (hilus pulmonis)
ndahet n tre deg, pr secilin lob nga nj deg.
- arteria mushkrore e majt (a. pulmonalis sinistra), sht m e shkurtr dhe m e
ngusht se e djathta (gjatsi rreth 3 cm. dhe
diametr rreth 15 mm.). Kalon mbi atriumin e
majt, nn harkun e aorts dhe para bronkut t
majt. N hyrje t mushkris s majt ndahet
n dy deg, pr secilin lob nga nj deg.
97
Anatomia e njeriut
pjesn torakale t aorts (pars thoracica aortae
s. aorta thoracica), e m pas me at abdominale (pars abdominalis aorae s. aorta abdominalis).
Aorta ngjitse (aorta ascendens)
Aorta ngjitse jep dy deg q shrbejn
pr vaskularizimin e muskulit t zemrs: arteria coronaria dextra dhe arteria coronaira sinistra.
Harku i aorts (arcus aortae)
Nga harku i aorts dalin tri deg t mdha
q shprndajn gjak pr kokn, qafn dhe
gjymtyrt e siprme, q jan: truncus brachiocephalicus, a. carotis communis sinistra dhe a.
subclavia sinistra.
Fig. 6.13. Zemra dhe ent e mdha t gjakut. Pamje
dorsale. 1. A. pulmonalis sinistra, 2. Truncus pulmonalis, 3.
Aorta, 4. Bifurcatio trunci pulmonalis, 5. A. pulmonalis
dextra, 6. V. cava inferior.
Aorta
Aorta sht arteria kryesore (fillestare) e
qarkullimit t madh t qakut, q fillon nga baza
e ventrikulit t majt t zemrs (ventriculus
sinister cordis) dhe shprndan gjakun arterial
n gjith trupin.
Aorta kalon pas trungut pulmonal, drejtohet lart, prpara dhe pak djathtas, e n nivel
t unazs s III torakale prkulet n form harku, pr nga ana e majt dhe pak prpara. Kalon sipr trungut pulmonal dhe bronkut t
majt, t cilit i kalon m pas nga prapa dhe
posht. Kalon majtas shtylls kurrizore, n mediastinumin e pasm dhe n nivel t unazs s
X-XII torakale e shpon diafragmn (hiatus aorticus) kalon n kavitetin abdominal (duke qndruar prpara shtylls kurrizore). N nivel t
unazs s IV lumbale ndahet n dy deg t
mdha iliake (aa. Iliaca communis dextra et sinistra).
Pjesa fillesatare e aorts, quhet aorta ngjitse (aorta ascendens), q vazhdon me harkun
e aorts (arcus aortae), e m pas me aortn zbritse (aorta descendens), e cila vazhdon me
Fig. 6.14. Aorta dhe degt e saj. 1. A. carotis externa dextra et a.

carotis interna dextra, 2. A. carotis communis dextra, 3. A. vertebralis dextra, 4. A. subclavia dextra, 5. Truncus brachiocephalicus, 6. V. cava superior, 7. Pars ascedens aortae, 8. Atrium cordis dextrum, 9. V. cava inferior, 10. A. carotis externa
sinistra et a. carotis interna sinistra, 11. A. carotis communis
sinistra, 12. A. vertebralis sinistra, 13. A. subclavia sinistra, 14.
A. carotis communis sinistra, 15. Arcus aortae, 16. Lig. arteriosum, 17. Truncus pulmonalis, 18. Atrium cordis sinistrum, 19.
Ventriculus cordis sinister, 20. Ventriculus cordis dexter.
98
Anatomia e njeriut
Fig. 6.16. A. carotis interna. 1. A. carotis communis, 2. A.

carotis interna, 3. A. ophtalmica, 4. A. cerebri anterior, 5. A.
cerebri media, 6. A. communicans posterior, 7. A. basilaris,
8. A. vertebralis.
Fig. 6.15. A. carotis externa. 1. A. carotis communis, 2. A.

carotis externa 3. A. carotis interna, 4. A. thyroidea
superior, 5. A. lingualis, 6. A. facialis, 7. A. occipitalis, 8. R.
Sternocleidomastoideus, 9. A. auricularis posterior.
- A. carotis interna, gjat rrugs s saj n

qaf, nuk jep asnj deg. M pas futet n kafk
dhe jep katr deg: a. cerebri anteror, a. cerebri
media, a. communicans posterior dhe a. choroidea. Deg ansore e ksaj arterie sht a.
ophtalmica. Arteria karotide bashkohet me a.
basilaris, n bazn e kafks, dhe formojn
qarkullimin arterial t njohur me emrin rrethi
arterial i trurit (circulus arteriosus cerebri
Willisi).
Arteria nnkularthore (a. subclavia),
sht en e madhe q vaskularizon gjymtyrn
e siprme. Ajo nuk ka fillim t njjt. N ann e
djatht del nga trungu brahiocefaik, kurse n
ann e majt del drejtprdrejt nga harku i
aorts. Kur arrin n mesin e klavikuls, kjo
arterie e ndrron emrin n a. axillaris.
Arteria subclavia gjat rrugs jep kto
deg: a. vertebralis (q hyn n kafk prmes
foramen magnum, dhe bashkohen t dy arteriet
vertebrale, e majta dhe e djathta, duke formuar
a. basilaris), a. thoracica interna, truncus thyreocervicalis, truncus costocervicalis dhe a. transversa colli.
A. axillaris, sht vazhdim i a. subclavia,
sht ndr arteriet kryesore t dors dhe kalon
npr fossa axillaris. Fillon nga buza ansore e
brinjs s par, nn mesin e klavikuls, deri te
tehu i poshtm i m. teres major, ku m pas
ndrron emrin n a. brachialis. A. axillaris jep
Trungu krahokoksor (truncus brachiocephalicus), sht arteria m e madhe q del

nga harku i aorts. N nivel t art. sternoclavicularis ndahet n dy deg: a. carotis communis dextra dhe a. subclavia dextra.
Arteria gjumore e prbashkt (a. carotis
communis), shprndan gjak pr kokn dhe
qafn. Jan dy arterie karotide, e majta dhe e
djathta (a. carotis communis dextra et sinistra).
Arteria karotide e djatht (a. carotis communis
dextra) del nga trungu brahiocefalik, kurse ajo
e majta (a. carotis communis sinistra) del drejtprdrejt nga harku i aorts.
Arteria carotis communis (qoft e majta
apo e djathta) ndahet n dy deg prfundimtare: a. carotis externa dhe a. carotis interna.
- A. carotis externa, ndahet nga a. carotis
communis n nivel t cartilago thyroidea dhe
gjat rrugs s saj jep kto deg ansore: a.
thyroidea superior, a. lingualis, a. facialis, a.
occipitalis, a. auricularis posterior, a. sternocleidomastoidea dhe a. pharyngea ascendens.
N nivel t qafs s mandibuls, a. carotis
externa ndahet n dy deg prfundimtare: a.
maxillaris dhe a. temporalis superficialis. Arteria karotide e jashtme me degt e saj vaskularizon indet dhe organet e koks dhe qafs.
99
Anatomia e njeriut
Fig. 6.17. Arteriet e gjymtyrs s siprme. A. A. subclavia. 1. A.
cubclavia, 2. A. thoracica interna, 3. Truncus thyrocervicalis, 4.
Truncus costocervicalis, 5. A. vertebralis. B. A. axillaris. 1. A.
axillaris, 2. A. circumflexa humeri posterior, 3. A. circumflexa
humeri anterior, 4. A. profunda brachi, 5. A. collateralis media,
6. A. collateralis radialis, 7. A. brachialis, 8. R. carpalis palmaris,
9. R. palmaris superficialis, 10. Arcus palmaris profundus, 11.
A. collateralis ulnaris superior, 12. A. collateralis ulnaris inferior, 13. A. recurrens ulnaris, 14. A. ulnaris, 15. A. interossea anterior, 16. R. carpalis dorsalis, 17. Arcus palmaris superficialis.
kto deg: a. thoracoacromialis, a. thoracica

suprema, a. thoracica lateralis, a. subscapularis,
a. circumfelexa humeri anterior et posterior,
dhe shum deg t vogla lkurore, nyjtore
dhe muskulore.
A. brachialis, sht vazhdim i a. axillaris
dhe shtrihet nga buza e poshtme e m. pectoralis
major deri te fossa cubiti. Ndahet n dy deg
prfundimtare: a. radialis dhe a. ulnaris. Gjat
rrugs jep kto deg ansore: a. profunda brachii, a. collateralis ulnaris superior et inferior.
A. radialis, sht dega fundore laterale e a.
brachialis. Del prej fossa cubiti dhe mbaron n
rrnjn e shuplaks, ku bashk me a. ulnare
anastomozojn dhe formojn arcus palmaris
profundus. Degt ansore t ksaj arterie jan:
a. recurrens radialis, ramus carpalis palmaris,
ramus palmaris superficialis, ramus carpalis
dorsalis dhe a. metacarpea dorsalis prima.
Degt prfundimtare jan: a. principes pollicis
dhe arcus palmaris profundus. N mes tetivave
t m. brachioradialis dhe m. flexor carpi radialis
mund t preket pulsi i a. radiale.
A. ulnaris, sht dega fundore mediale e a.
brachialis. Fillon 2-3 cm. nn nyjtimin e
brrylit dhe mbaron n rrnjn e shuplaks, ku
jep dy deg prfundimtare: arcus palmaris
superficialis dhe ramus palmaris profundus.
Degt ansore t saj jan: a. recurrens ulnaris
anterior et posterior, a. interossea communis,
ramus carpeus palmaris dhe ramus carpeus
dorsalis.
Aorta zbritse (aorta descendens)
Aorta zbritse paraqet pjesn m t madhe
t aorts dhe ndahet n: aortn torakale (pars
thoracica aortae s. aorta thoracica) dhe aortn
abdominale (pars abdominalis aortae s. aorta
abdominalis).
100
Anatomia e njeriut
Jep deg parietale dhe viscerale. Degt
parietale jan: a. phrenica inferior dhe aa.
lumbales.
Degt viscerale jan: truncus coeliacus
(ndahet n tri deg: a. gastrica sinistra, a. hepatica communis dhe a. splenica), a. mesenterica
superior, a. suprarenalis media, a. renalis, a.
testicularis/ovarica, a. mesenterica inferior.
- Aa. iliacae communes (a. iliaca dextra et
a. iliaca sinistra), jan deg fundore t aorts
abdominale, q fillojn nga rruaza e IV-V lumbale dhe shtrihen deri te articulatio sacroiliaca,
ku do t ndahen n dy deg fundore: a. iliaca
interna dhe a. iliaca externa.
- A. iliaca interna, jep deg parietale: a.
iliolumbalis, aa. sacrales laterales, a. glutea
superior et inferior, a. obturatoria, dhe deg
viscerale: a. umbilicalis, a. vesicalis inferior, a.
rectalis media, a. pudenta interna.
Fig. 6.18. Aorta torakale. 1. A. subclavia sinistra, 2. Isthmus

aortae, 3. Rr. bronchiales, 4. Rr. mediastinales, 5. Rr.
oesophageales, 6. Pars thoracica aortae, 7. Aa. intercostales
posteriores, 8. Rr. pericardiaci, 9. A. phrenica superior.
Aorta torakale (aorta thoracica)

Aorta torakale ndodhet mes harkut t aorts dhe aorts abdominale. Fillon nga isthmus
aortae, respektivisht nga faqja laterale e majt
e unazs s IV torakale e deri n hiatus aorticus
t diafragms.
Jep deg viscerale dhe parietale. Degt viscerale jan: aa. bronchiales, rr. mediastinales,
rr. oesophagei dhe rr. pericardiaci. Degt parietale jan aa. intercostales posteriores.
Fig. 6.19. Aorta abdominale. 1. Truncus coeliacus, 2. A.

suprarenalis media, 3. A. mesenterica superior, 4. A. testicularis, 5. A. mesenterica inferior, 6. Bifurcatio aortae, 7. A.
phrenica inferior, 8. A. renalis, 9. Aa. iliacae communes.
Aorta abdominale
Pjesa abdominale e aorts sht e gjat 1520 cm. dhe ka diametr rreth 20 mm. Paraqet
vazhdimin e aorts torakale dhe fillon prej hiatus aorticus (rruaza e XII torakale) e deri tek
rruaza e IV-V lumbale ku ndahet n dy deg fundore (a. iliaca communis dextra et sinistra).
Fig. 6.20. 1. Truncus coeliacus, 2. A. gastrica sinistra, 3. A.

hepatica communis, 4. A. splenica.
101
Anatomia e njeriut
Fig. 6.21. 1. A. iliaca communis, 2. A. iliaca externa, 3. A.

epigastrica inferior, 4. A. circumflexa ilium profunda, 5. R.
pubicus, 6. A. iliaca interna, 7. A. iliolumbalis, 8. Aa.
sacrales laterales, 9. A. glutea superior, 10. A. glutea
inferior, 11. A. rectalis media, 12. A. vesicalis inferior, 13. A.
pudenta interna, 14. A. obturatoria, 15. A. umbilicalis.
- A. iliaca externa, shtrihet nga art. sacroiliaca deri te lig. inguinalis, nga ku vazhdon si a.
femoralis. Para se t kaloj nn lig. inguinalis jep
a. epigastrica inferior dhe a. circumflexa ilium
profunda.
A. femoralis, shtrihet nga lig. inguinalis
deri te hiatus canalis adductorii, ku vazhdon si
a. poplitea.
A. poplitea, sht vazhdim i a. femoralis q
kalon vertikalisht npr fossa poplitea dhe
mbaron n arcus tendineus m. solei, ku jep dy
deg prfundimtare:
- a. tibialis anterior, vaskularizon pjesn e
prparme t nngjurit. Jep shum deg ansore, kurse deg prfundimtare ka a. dorsalis pedis (pulsi i s cils palpohet), dhe
- a. tibialis posterior, vaskularizon pjesn e
pasme t nngjurit. Edhe kjo arterie mund t
palpohet duke shtypur n maleolin medial,
prandaj ka rndsi klinike.
Fig. 6.22. Arteriet e gjymtyrs se poshtme. 1. A. femoralis, 2.

A. poplitea, 3. A. tibialis anterior, 4. A. tibialis posterior, 5.
A. dorsalis pedis.
Venat mushkrore (Vv. pulmonales)
VENAT
Jan vena t qarkullimit t vogl t gjakut.

Kto vena sjellin gjakun e oksigjenuar nga mushkrit n zemr.
Lindin nga rrjeti kapilarik i alveolave mushkrore dhe vazhdojn n degzime t vogla
t bronkeve. Gjat rrugtimit t tyre formojn
en m t mdha deri n hillus.
N atriumin e majt arrijn katr ven pulmonale (dy nga secila mushkri).
Venat jan ent e gjakut q kthejn gjakun

n zemr. Venat dallojn nga arteriet n shum
aspekte: kan mur m t holl, zgjerohen mjaft
dhe kan valvula.
Sistemin venoz, e ndajm n kto pjes:
- venat mushkrore,
- venat e zemrs,
- sistemi i v. cava superior,
- sistemi i v. cava inferior dhe
- sistemi i v. portae.
102
Anatomia e njeriut
Fig. 6.23. Sistemi i vena cava superior. 1. V. cava superior,

2. V. brachiocephalica dextra, 3. V. brachiocephalica sinistra, 4. V. azygos, 5. V. subclavia, 6. V. jugularis interna.
Venat e zemrs (Vv. cordis)
Fig. 6.24. Sistemi i vena cava inferior. 1. V. cava inferior, 2.

V. iliaca communis, 3. Vv. hepaticae, 4. V. renalis, 5. V.
suprarenalis, 6. V. testicularis/ovarica, 7. V. iliaca externa,
8. V. iliaca interna.
T gjitha venat q mbledhin gjakun venoz

nga indi muskulor i zemrs, derdhen n atriumin e djatht, prve vv. cordis minimae, q
hapen edhe n atriumin e majt dhe n ventrikuj.
Sinus coronarius, sht ai i cili mbledh gati
gjith gjakun venoz t zemrs dhe hapet n
murin e poshtm t atriumit t djatht. Ka
diametr rreth 1 cm. dhe sht i pajisur me nj
valvul (valvula sinus coronarii).
V. jugularis interna, sht ven e madhe

dhe sht vena kryesore e qafs. Kjo ven e
mbledh gjakun nga qafa dhe nga koka.
V. subclavia, mbledh gjakun nga gjymtyrt e siprme. Ajo sht vazhdim i v. axillaris.
Venat e gjymtyrs s siprme ndahen n t
thella dhe siprfaqsore. Vena siprfaqsore t
rndsishme jan v. basilica dhe v. cephalica,
sepse aty jepen injeksionet intravenoze.
Sistemi i vena cava superior
Sistemi i vena cava inferior
Vena cava superior formohet nga bashkimi

i dy venave, v. brachiocephalica dextra et sinistra. Ka diametr rreth 20 mm., gjatsi 5-6 cm.
dhe nuk prmban valvula. Deg e ksaj vene
sht v. azygos, q mbledh gjak nga disa organe dhe muret e kafazit t kraharorit dhe q
anastomozon me v. cava inferior.
Venae brachiocephalicae, jan dy, e majta dhe e djathta. Ato sjellin n v. cava superior
gjith gjakun e koks, qafs dhe ekstremiteteve
te siprme. Venat brahicefalike formohen me
bashkimin e v. subclavia dhe v. jugularis interna. Vendi i bashkimit t ktyre dy venave
quhet angulus venosus dhe gjendet n afrsi t
art. sternoclavicularis.
Vena cava inferior sht nj en e madhe,

me diametr rreth 3 cm, e cila derdh gjakun n
atriumin e djatht (murin e poshtm). Kjo ven
formohet nga bashkimi i dy vena iliaca communis dextra et sinistra, n hapsirn retroperitonelae t kavitetit abdominal. N v. cava inferior
derdhen shum ven parietale dhe viscerale,
ndr to: vv. hepaticae (nxjerrin prej mlis
gjakun q ka ardhur nga v. porta dhe a. hepatica), vv. renales, vv. suprarenales, vv. testiculares/ovaricae, etj.
Vena iliaca communis, n nivel t art.
sacroiliaca formohet nga bashkimi i v. iliaca
103
Anatomia e njeriut
externa dhe v. iliaca interna. Vena iliaca interna
mbledh gjakun nga organet dhe muret e
komblikut (rektumi, organet gjenitale, vezika
urinare). Vena iliaca externa sht vazhdim i v.
femoralis dhe kjo ven mbledh gjakun nga
gjymtyra e poshtme. Kufiri mes v. iliaca
externa dhe v. femoralis sht ligamenti
inguinal.
V. femoralis, mbledh gjakun nga gjymtyra
e poshtme. Venat e gjymtyrve t poshtme
ndahen n siprfaqsore dhe t thella. Gjaku
nga venat siprfaqsore t shputs s kmbs
kalon n v. saphena magna dhe v. saphena
parva. V. saphena magna derdhet ne v. femorale, kurse v. saphena parva derdhet ne v. poplitea. Venat e thella t gjymtyrve t poshtme i
shoqrojn arteriet me t njjtin emr. Venat e
nngjurit dhe mbigjurit jan nga dy pr do
arterie prkatse, kurse v. poplitea dhe v.
femoralis jan teke.
Fig. 6.25. Sistemi i vena portae. 1. V. portae hepatis, 2. V.
mesenterica superior, 3. V. mesenterica inferior, 4. V. splenica (lienalis), 5. V. gastrica sinistra, 6. V. gastrica dextra, 7.
V. cystica.
Sistemi i vena portae

Vena portae mbledh gjakun nga t gjitha
organet teke t kavitetit abdominal: lukthi,
zorra e holl, zorra e trash, pankreasi,
shpretka dhe fshika e tmthit.
Vena portae formohet nga v. mesenterica
superior, v. mesenterica inferior dhe v. lienalis.
Po ashtu, merr si kolaterale edhe v. gastrica
dextra, v. gastrica sinistra, v. prepylorica dhe v.
cystica. M pas v. portae n mli ndahet dhe
degzohet deri n lobulet e mlis dhe n
fund arrijn n vv. centrales, t cilat mblidhen
n vv. hepaticae, q derdhen n v. cava inferior.
Vena portae sht e gjat rreth 8 cm. dhe
ka nj diametr rreth 15 mm. T gjitha venat e
sistemit portal nuk kan valvula.
104
Anatomia e njeriut
Fig. 6.26. Arteriet e trupit t njeriut. 1. A. carotis interna, 2. A. carotis externa, 3. Truncus brachiocephalicus, 4. A. brachialis.
5. A. profunda brachii, 6. A. ulnaris, 7. A. interossea communis, 8. A. radialis, 9. A. femoralis, 10. A. profunda femoris, 11. A.
poplitea, 12. A. tibialis posterior, 13. A. tibialis anterior, 14. A. fibularis, 15. A. dorsalis pedis, 16. A. carotis communis, 17. A.
subclavia, 18. Arcus aortae, 19. Pars ascendens aortae, 20. Cor, 21. Pars abdominalis aortae, 22. Truncus coeliacus, 23. A.
mesenterica superior, 24. A. renalis, 25. Pars descendens aortae, 26. Bifurcatio aortae, 27. A. iliaca communis, 28. A. iliaca
interna, 29. A. iliaca externa.
105
Anatomia e njeriut
Fig. 6.27. Venat e trupit t njeriut. 1. V. jugularis externa, 2. V. jugularis interna, 3. V. brachiocephalica dextra, 4. V. axillaris,
5. V. cephalica, 6. V. basilica, 7. V. mediana cubiti, 8. V. cava inferior, 9. V. iliaca interna, 10. V. iliaca externa, 11. V. saphena
magna, 12. V. subclavia, 13. V. cava superior, 14. Vv. hepaticae, 15. V. portae hepatis, 16. V. splenica, 17. V. mesenterica
inferior, 18. V. mesenterica superior, 19. V. iliaca communis, 20. V. femoralis, 21. V. poplitea, 22. V. saphena parva, 23. V.
tibialis anterior, 24. V. tibialis posterior.
106
Anatomia e njeriut
Fig. 6.28. Sistemi limfatik. 1. Ductus lymphaticus dexter, 2. Ductus thoracicus, 3. Nodi lymphoidei cervicales, 4. Nodi
lymphoidei axillares, 5. Nodi lymphoidei abdominis parietales et viscerales, 6. Nodi lymphoidei pelvis parietalis et
visceralis, 7. Nodi lymphoidei inguinales, 8. Vasa lymphatica.
107
Anatomia e njeriut
Ductus thoracicus, sht duktusi kryesor,
me gjatsi rreth 40 cm, q mbledh limfn pothuajse prej gjith trupit. Ductus thoracicus
formohet nga bashkimi i truncus lymphaticus
lumbalis dexter et sinister dhe trunci intestinales. Ductus thoracicus derdhet n vendin
ku bashkohen vena subcla-via sinistra me vena
jugularis interna t po ksaj ane (sinistra).
Ductus lymphaticus dexter, sht i shkurt
dhe derdhet n kndin q formojn vena subclavia dextra me vena jugularis interna dextra.
Organet limfatike kryesore jan: shpretka (lien, splen), timusi (thymus), bajamet (tonsillae pallatinae), etj.
SISTEMI LIMFATIK (SYSTEMA

LYMPHATICUM)
Sistemi limfatik merr pjes n mbrojtjen e
organizmit, duke larguar nga qelizat dhe indet
materiet apo trupat e huaj, t dmshme pr to,
dhe duke siguruar nj rezistenc ndaj shum
smundjeve.
Sistemi limfatik sht i prbr prej enve
limfatike (vasa lyphatica), nyjeve limfatike
(nodi lymphatici) dhe organeve limfatike.
Limfa, sht nj lng i tejdukshm (i
bardhe apo i verdh), q prmban shum uj,
proteina e elemente qelizore (limfocite, monocite, eozinofile).
Ent limfatike, kan mur t ndrtuar nga
tri shtresa: tunica interna, media dhe adventitia. Kapilart limfatik, sikurse edhe ato arterial dhe venoz, kan vetm nj shtres nga endoteli. Ent limfatike kan valvula q e drejtojn
limfn vetm n nj drejtim, pr n qendr.
Nyjet limfatike, jan formacione t ndrtuara nga indi limfatik, t rrethuara me kapsul, q prbhet prej indi lidhor kompakt, me
fije muskulore t lmuara, q mundsojn kontraktimin e nyjs dhe largimin e limfs nga
nyja. Ent limfatike q hyjn n nyjen limfatike
quhen vasa lymphantica afferentia, kurse ato
q dalin nga nyja limfatike, quhen vasa lymphatica efferentia.
Nyjet limfatike shrbejn pr pastrimin e
limfs nga trupat e huaj (baktere, viruse, etj.)
dhe pasurimin e limfs me limfocite.
Limfa nga ent limfatike t gjith trupit
kalon n dy ent m t mdha limfatike: ductus
thoracicus dhe ductus lymphaticus dexter.
Fig. 6.30. Shpretka (lien/splen). 1. Margo superior, 2. Margo inferior, 3. Extremitas posterior, 4. Extremitas anterior,
5a. Facies visceralis, facies gastrica, 5b. Facies visceralis,
facies colica, 5c. Facies visceralis, facies renalis, 6. A. splenica (lienalis), 7. V. splenica (lienalis), 8. Facies diaphragmatica, 9. Hilum splenicum, 10. Pulpa splenica.
Fig. 6.29. 1. Splen (lien), 2. Hepar, 3. Vesica biliaris, 4.

Gaster (ventriculus), 5. Colon transversus.
108
Anatomia e njeriut
SHPRETKA (LIEN)
zvoglohet deri n pubertet, kshtu q n moshn mbi 20 vjee timusi sht vetm nj mbetje yndyrolidhore pa ndonj aktivitet fiziologjik.
Timusi ndodhet n pjest e siprme t
mediastinumit (mediastinum superior) pas sternumit, pjesrisht n qaf, para trakes.
Ndrtohet nga dy lobe: lobus dexter et
lobus sinister. Dimensionet e timusit jan: lartsia 3-5 cm, gjersia 2-3 cm. dhe trashsia 1012 mm. Pesha mesatare e timusit tek i posalinduri sht rreth 12 gr.
Vaskularizimi i timusit bhet nga a. thoracica interna, por shpesh her edhe nga a. thyrioide inferior dhe truncus brachiocephalicus.
Nervzimi i timusit bhet nga fijet simpatike t qafs ose edhe nga n. vagus dhe n.
phrenicus.
Shpretka (lien/splen) sht organi m i

madh limfatik i njeriut, i vendosur n hipokondrin e majt, midis brinjs s VIII dhe XI.
Ajo s bashku me mlin formon nj trsi
funksionale, sepse sht e ndrlidhur me an
t v. portae hepatis. N shpretk krijohen
limfocitet, kurse shkatrrohen qelizat e kuqe t
gjakut (eritrocitet). Shpretka po ashtu shrben
si rezervuar i gjakut.
Shpretka ka ngjyr t kuqe t errt dhe
konsistenc t but. Shum leht mund t
dmtohet (ahet) dhe t shkaktoj gjakderdhje
vdekjeprurse. sht organ intraperitoneal, q
sht e veshur krejtsisht nga peritoneumi visceral, me prjashtim t hilusit t saj, ku futen
ent e gjakut dhe nervat.
Shpretka ka formn e kokrrs s kafes,
me dimensione: gjatsia 12 cm, gjersia 7-8
cm. dhe trashsia 3-4 cm. Madhsia e shpretks i prgjigjet shuplaks s dors.
Te shpretka dallojm: dy faqe (facies diaphragmatica dhe facies visceralis), dy buz
(margo superior dhe margo inferior) dhe dy skaje
(extremitas anterior dhe extremitas posterior).
Faqja diafragmatike i prgjigjet diafragms,
kurse n faqen viscerale dallojm gjurmt e
organeve n t cilt sht e mbshtetur shpretka dhe emrtohen si: facies gastrica, facies colica dhe facies renalis.
N faqen gastrike e gjejm edhe hyrjen e
shpretks (hilum splenicum).
Brendia e shpretks sht e ndrtuar nga
shum zgavra t vogla ku sht e vendosur
parenkima e shpretks (pulpa splenica), q
sht e prbr prej pulps s bardh (pulpa
alba) dhe pulps s kuqe (pulpa rubra).
Shpretka vaskularizohet nga a. splenica,
deg prfundimtare e truncus coeliacus, kurse
nervzohet nga plexus splenicus (q del nga
plexus coeliacus).
TRUMZA (THYMUS)
Timusi (trumza) sht organ limfoid dhe
endokrin. Timusi rritet shum nga lindja deri
n moshn dy vjeare dhe pastaj gardualisht
Fig. 6.31. Thymusi tek nj adoleshent dhe nj fmij 2 vje.

1. Thymus, 2. Lobus dexter, 3. Lobus sinister.
109

MBI SISTEMIN TRETS
Sistemi i tretjes sht i prbr nga organe
gypore, mukozomuskulore, t lidhura ndrmjet, dhe dy organeve parenkimatoze, mlia
(hepar) dhe pankreasi (pancreas).
Funksionet kryesore t ktij sistemi jan:
tretja e ushqimit, resorbimi i materieve t tretura dhe largimi i materieve t patretura dhe t
panevojshme.
Sistemi i tretjes fillon me hapjen e gojs
(rima oris) dhe mbaron me vrimn anale
(anus).
Ky system prbhet nga:
- zgavra gojs (cavum oris),
- fyti (pharynx),
- kaprcelli (oesophagus),
- lukthi (gaster, ventriculus),
- zorra e holl (intestinum tenue) dhe
- zorra e trash (intestinum crassum).
Fig. 7.1. Organet e sistemit trets. 1. Cavum oris, 2.

Glandulae salivariae majores, 3. Oesophagus, 4. Hepar, 5.
Pancreas, 6. Colon transversum, 7. Colon ascendens, 8.
Ileum, 9. Caecum, 10. Appendix vermiformis, 11. Pharynx,
12. Gaster (ventriculus), 13. Duodenum, 14. Colon descendens, 15. Ileum, 16. Colon sigmoideum, 17. Rectum.

Paraqet pjesn fillestare, t zgjeruar, t
sistemit t tretjes. Merr pjes n prpunimin
mekanik t ushqimit dhe glltitjen, n artikulimin e zrit, n respiracion si dhe n kt
hapsir gjendet shqisa e shijes.
Zgavra e gojs ka dy hapje, edhe at: t
prparmen ose hapja e gojs (rima oris) dhe t
pasmen ose ngushtica e fytit (isthmus faucium).
Zgavra e gojs me an t harqeve dhmbore dhe gingivs, ndahet n dy pjes: paradhoma (vestibulum oris) dhe zgavra e vrtet e
gojs (cavum oris proprium).
Vestibulum oris nga jasht kufizohet me
buzt (labia oris) dhe faqet (buccae), ndrsa
nga brenda me harqet dhmbore dhe gingivat.
Zgavra e gojs prbhet prej katr mureve:

muri i siprm, i cili prbhet prej qiellzs (palatum), muret ansore, t cilat i prbjn faqet
(buccae), dhe muri i poshtm, t cilin e prbjn gjuha (lingua), dhe muskujt e dyshemes
s zgavrs s gojs.
Goja nprmjet t isthmus faucium komunikon me fytin (pharynx).
DHMBT (DENTES)
Dhmbt paraqesin organe t bardha dhe
t forta, t cilat shrbejn pr coptimin mekanik t ushqimit dhe pr artikulimin e fjalve.
111
Anatomia e njeriut
mes s zgavrs s gojs (cavum oris). Merr
pjes n przierjen e ushqimit, glltitjen dhe
prcjelljen e ushqimit deri n pharynx. Gjithashtu merr pjes n fonacion dhe njkohsisht
paraqet edhe organin e shijes.
Te gjuha dallojm tre pjes: majn (apex),
trupin (corpus) dhe rrnjn (radix). N mukozn e pjess s siprme t gjuhs dallojm papillat e gjuhs (papillae linguales), t cilat ndahen n: papillae fungiformes, foliatae, vallatae,
filiformes, conicae et circumvalatae.
Muskujt e gjuhs ndahen n muskuj t
vrtet t gjuhs (t brendshm), t cilt
fillojn dhe mbarojn n gjuh, dhe muskuj
skeletor t gjuhs (t jashtm), t cilt fillojn
nga kockat prreth dhe prfundojn n gjuh.
Fig. 7.2. Cavitas oris. 1. Palatum durum, 2. Palatum molle, 3.

Tonsilla palatina, 4. Uvula palatina, 5. Labium superius, 6. Dens
incisivus I, 7. Isthmus faucium, 8. Dorsum linguae, 9. Labium
inferius, 10. Vestibulum oris, 11. Rima oris, 12. Cavitas oris propria,
13. Pars oralis pharyngis.
Dhmbt i ndajm n dhmb t qumshtit (dentes decidui) dhe t prhershm (dentes permanentes). Dhmbt e qumshtit jan
njzet (20) dhe dalin ndrmjet muajit t gjasht dhe t nnt t jets. T prhershm jan
tridhjet e dy (32) dhe dalin n periudhn 6-18
vjeare t jets. Dhmbt jan t vendosur me
rrnjt e tyre ne alveolat e nofulls s siprme
dhe t poshtme, duke i formuar harqet e dhmbve (arcus dentalis superior et inferior).
do hark prbhet nga 16 dhmb, t cilt
ndahen n: 4 dhmb prers (dentes incisivi), 2
dhmb t syrit (dentes canini), 4 paradhmball (dentes premolares) dhe 6 dhmball (dentes molares). Te do dhmb dallojm: rrnjn
(radix), qafn (cervix) dhe kurorn (corona
dentis). do dhmb sht i ndrtuar nga substanca themelore ashtrore e quajtur dentin.
Dentini i kurors sht i mbshtjell me zmalt,
ndrsa qafa dhe rrnja e dhmbit me cement.
Fig. 7.3. Dhmbt (dentes). A. Arcus dentalis superior. 1.

Maxilla, proc. palatinus, 2. Os palatinum, lamina horizontalis, 3. Dentes incisivi, 4. Dens caninus, 5. Dentes premolares, 6. Dentes molares, B. Arcus dentalis inferior. 1.
Dens molaris III, 2. Dens molaris II, 3. Dens molaris I, 4. Dens premolaris II, 5. Dens premolaris I, 6. Dens caninus, 7.
Dens incisivus lateralis, 8. Dens incisivus medialis, 9. Foramen mentale, a. pamje orale, b. vestibulare, c. distale, d.
mesiale.
GJUHA (LINGUA)
Gjuha sht organ muskulor, i mbuluar me
mukoz, i cili merr pjes n ndrtimin e dyshe112
Anatomia e njeriut
Shtrihet prej bazs s kafks deri te rruaza
VI cervikale, i vendosur pjesrisht n kok dhe
pjesrisht n qaf. Duke shkuar prej lart-posht faringu sht i vendosur prapa zgavrs s
hunds, zgavrs s gojs dhe laringut, ndrsa
para pjess qafore t shtylls kurrizore.
Muri i faringut duke shkuar prej thellsis
n siprfaqe, prbhet prej: tunica mucosa, muscularis et adventitia. Shtresn muskulore e prbjn muskujt cirkular (muskujt shtrngues
t faringut) dhe muskujt longitudinal.
Pharynx ka tre kate, edhe at:
- kati i hunds (pars nasalis), komunikon
me hundn nprmjet hoaneve, ndrsa me veshin
e mesm nprmjet tuba auditiva (kanalit t Eustahut);
- kati i gojs (pars oralis), komunikon me
gojn me ndihmn e ngushtics s fytit (isthmus
faucium);
- kati i gurmazit (pars laryngea), komunikon me gurmazin me ndihmn e aditus laryngis.
Fig. 7.4. Ndrtimi i dhmbit. 1. Corona dentis, 2. Cervix

dentis, 3. Radix dentis, 4. Enamelum, 5. Dentinum, 6.
Cavitas dentis, pulpa dentis, 7. Cementum, 8. Canalis
radixis dentis, pulpa radicularis.
N hapsirn e gojs gjenden gjndra pshtymore t vogla dhe t mdha. Paraqesin gjndra ekzokrine dhe tajojn sekretin e tyre,
pshtymn (saliva) n hapsirn e gojs.
Gjndrat ndihmojn n njomjen dhe prpunimin kimik, fillestar t ushqimit. N gjndrat e vogla bjn pjes: glandulae labiales, buccales, linguales, palatinae. N gjndrat e mdha
bjn pjes:
- glandula parotis, e cila sht gjndra m
e madhe pshtymore, me pesh 30 gram. Sipas
karakterit t sekrecionit paraqet gjndr seroze dhe ka struktur lobulare.
- glandula submandibularis, paraqet gjndr me ndrtim tubuloalveolar dhe sipas sekrecionit sht gjndr e przier, seromukoze.
- glandula sublingualis, sht m e vogla
nga tjerat. Ka ndrtim tubuloalveolar dhe pr
nga sekrecioni sht gjndr e tipit mukoz.
FYTI (PHARYNX)
Fig. 7.5. Gjuha (lingua). 1. Papilla vallatae, 2. Papillae foliatae, 3. Papillae fungiformes, 4. Papillae filiformes, 5. Tonsilla palatina, 6. Radix linguae, 7. Sulcus terminalis, 8. Papillae conicae, 9. Dorsum lingua (corpus), 10. Sulcus medianus, 11. Margo linguae, 12. Apex linguae, 13. Zon e inervuar nga: n. vagus, 14. N. glossopharyngeus,
15. N. lingualis. Zonat e shijes, a. e hidhur, b. e thart, c. e njelmt, d.
e mbl (Shiko kapitullin 11!)
Fyti sht organ i prbashkt i sistemit t

frymmarrjes dhe digjestiv. sht i gjat 12-14
cm, dhe ka form tubi muskulor.
113
Anatomia e njeriut
Fig. 7.6. Fyti (pharynx). 1. Septum nasi, 2. Vestibulum nasi, 3. Maxilla, 4. Cavum oris, 5. Corpus linguae, 6. Vestibulum oris, 7. Uvula palatina,
8. Tonsilla palatina, 9. Radix linguae, 10. Epiglottis, 11. Aditus laryngis, 12. Cartilago thyroidea, 13. Plica vocalis, 14. Trachea, 15. Sella turcica, 16, sinus sphenoidalis, 17. Ostium pharyngeum tubae auditivae, 18. Pars nasalis pharyngis (epipharynx), 19. Pars oralis pharyngis (mesopharynx), 20 Pars laryngea pharyngis (hypopharynx), 21. Oesophagus, 22. Canalis vertebralis. * Vendi pr coniotomy dhe tracheotomy.
KAPRCELLI (OESOPHAGUS)
duke kaluar n hapjen ezofageale t diafragms (hiatus oesophageus).

Te ezofagu dallojm tri ngushtica: e para
n nivlel t cartilago cricoidea t laringut, e
dyta n vendin ku kryqzohet me aortn dhe e
treta n vendin e deprtimit n diafragm, te
hiatus oesophageus.
N qaf ezofagu prpara sht n raport
me traken, prapa me trupat e rruazave cervikale, ndrsa anash me a. carotis communis, v.
jugularis interna, n. vagus dhe me lobet e
gjndrs tiroide.
Ezofagu paraqet organ gypor, muskulor

me gjatsi prej afrsisht 25 cm, i cili prcjell
ushqimin pr n lukth. Vendoset midis faringut
dhe lukthit, edhe at nga niveli i unazs s VI
cervikale deri n nivelin e unazs s XII
torakale.
Duke shkuar prej lart-posht ai kalon para
shtylls kurrizore, s pari n qaf, dhe pastaj
n pjesn e prapme t medaistinumit, n kafazin e kraharorit. Kafazin e kraharorit e lshon
114
Anatomia e njeriut
Hapsira peritoneale e prfshin pjesn
m t madhe t zgavrs abdominale, ndrsa
hapsira retroperitoneale sht hapsir e
ngusht ndrmjet murit t prapm t
abdomenit dhe hapsirs peritoneale.
Mesa (peritoneum) sht nj cip seroze e
holl dhe e lmuar, e cila prve mureve t
zgavrs s barkut dhe t legenit, i vesh pjesrisht ose n trsi edhe organet e tyre.
Peritoneumi prbhet prej flets murore
(peritoneum parietale) dhe flets prbrendsore (peritoneum viscerale), ndrmjet t cilave
gjendet zgavra e mesit (cavitas peritonealis).
Organet e barkut n raport ndaj peritoneumit dhe zgavrs s tij peritoneale ndahen n:
organe brendamesore (intraperitoneale), organe
parsore prapamesore (retroperitoneale primare)
dhe organe dytsore prapmesore (sekondare retroperitoneale).
Fig. 7.7. Kaprcelli (oesophagus). Pamje ventrale dhe

laterale e djatht. 1. Trachea, 2. Arcus aortae, 3. Oesophagus, pars cervicalis, 4. Oesophagus, pars thoracica, 5.
Oesophagus, pars abdominalis, 6. Diaphragma, 7. Pars
thoracica aortae, 8. Glandula thyroidea, lobus dexter.
N kraharor ezofagu sht n raport me

pleurn mediastinale nga anash, ndrsa prapa
dhe n t majt me ductus thoracicus dhe me
bronkun e majt.
ZGAVRA E BARKUT (CAVITAS

ABDOMINALIS)
Zgavra e barkut gjendet ndrmjet zgavrs
s kraharorit (cavitas thoracis) dhe zgavrs s
komblikut (cavitas pelvis). Zgavra e barkut
ndahet me an t diafragms nga zgavra e
kraharorit, ndrsa me zgavrn pelvike komunikon nprmjet hapjes s siprme t saj (apertura pelvis superior).
Zgavra e barkut ndahet n zgavrn e mesit
(cavitas peritonealis) dhe n hapsirn jashtmesore (spatium extraperitoneale).
Fig. 7.8. Cavitas peritonealis. 1. Diaphragma, 2. Hepar, 3.

Bursa omentalis, 4. Cavitas peritonealis, 5. Duodenum, 6.
Colon transversum, 7. Jejunum, 8. Omentum majus, 9.
Colon sigmoideum, 10. Ileum, 11. Rectum, 12. Oesophagus,
13. Pancreas.
115
Anatomia e njeriut
fiksuara pr murin e pasm t barkut me an
t fashs s Toldt-it.
LUKTHI (GASTER, VENTRICULUS)

sht segmenti m i gjer i tubit digjestiv, i
vendosur midis ezofagut dhe zorrs s holl.
Lukthi apo stomaku, gjendet n kavitetin abdominal, menjher nn diafragm, i vendosur n
pjesn m t madhe t tij, n hipokondrin e
majt dhe n epigastrium.
Lukthi paraqet organ intraperitoneal, dhe
n t fillon tretja e ushqimit nn ndikim t acidit klorhidrik dhe pepsins.
Te lukthi dallojm pjesn vertikale, e cila
prbhet prej kardies (pars cardiaca), fundi i
lukthit (fundus gastricus/ventricularis) dhe trupit (corpus gastricus/ventricularis); dhe pjesn
horizontale (pars pylorica).
Fig. 7.9. Lukthi (gaster). Pamje ventrale dhe pamje e

brendshme. 1. Oesophagus, pars abdominalis, 2. Incisura
cardialis, 3. Curvatura minor, 4. Incisura angularis, 5.
Duodenum, pars superior, 6. Duodenum, pars descendens,
7. Pylorus, 8. Fundus gastricus, 9. Corpus gastricum, 10.
Curvatura major.
N organe intraperitoneale bjn pjes:

lukthi, pjesa e siprme e duodenumit, jejunoileumi, mlia, shpretka dhe disa pjes s zorrs s trash (caecum, colon transversum et
sigmoideum). Kto organe gjenden n zgavrn
peritoneale t barkut, t veshur krejtsisht me
peritoneum visceral dhe jan t lvizshme.
N organe primare retroperitoneale bjn
pjes: veshkat, gjndrat mbiveshkore, uretert,
ent e mdha t gjakut, ent limfatike dhe nervat e barkut. Kto organe prej fillimit t zhvillimit embrional t tyre gjenden n hapsirn peritoneale.
N organe sekondare retroperitoneale bjn pjes: pankreasi, 2/3 e poshtme e duodenumit, colon ascendens, colon descendens.
Kto organe jan t palvizshme, sepse jan t
Fig. 7.10. Zorra dymbdhjetgishtore (duodenum). Pamje

ventrale dhe pamje e brendshme. 1. Gaster, pars pylorica, 2.
Pylorus, 3. Duodenum, ampulla (bulbus), 4. Duodenum,
pars superior, 5. Duodenum, pars descendent, 6. Duodenum, pars horizontalis, 7. Duodenum, pars ascendens, 8.
Jejunum. 9. Papilla duodeni major (Papilla VATER).
116
Anatomia e njeriut
Fig. 7.11. Zorra e holl (intestinum tenue). Ndrtimi histologjik. 1. Mesenterium, 2. Tunica serosa, 3. Tunica muscularis, 4.
Tela submucosa, 5. Tunica mucosa. A. villi intestinales.
Lukthi ka dy faqe, edhe at: t prparmen

(paries anterior), me an t s cils sht n
raport me murin e prparm t kraharorit dhe
t barkut, dhe faqen e pasme (paries posterior),
me an t s cils ka raport me shpretkn,
veshkn e majt, gjndrn mbiveshkore t
majt dhe pankreasin. Djathtas ka raport me
mlin, posht me colon transversum dhe
majtas me shpretkn.
Lukthi ka edhe dy buz: buza e djatht,
konkave (curvatura ventriculi minor) dhe buza
e majt konvekse (curvatura ventriculi major).
Te lukthi dallojm edhe vrimn zemrore
(ostium cardiacum), e cila paraqet hyrjen e
ezofagut n lukth, dhe vrima derruajtore
(ostium pyloricum), i prgjigjet vrims dalse
t lukthit, me an t s cils komunikon me
duodenumin.
Marrdhniet skeletotopike t lukthit prcaktohen n raport me skeletin e kafazit t
kraharorit dhe t shtylls kurrizore. N raport
me skeletin e kafazit t kraharorit shtrihet prej
nivelit t brinjs s V t majt, e cila i prgjigjet
piks m t lart t fundusit t lukthit, deri te
skaji i prparm i krcs s brinjs IX t majt,
ku projektohet pika m e ult e antrum pyloricum. N raport me shtylln kurrizore lukthi
projektohet prej rruazs X ose XI torakale deri
te rruaza e I ose II lumbale.
Lukthi ka tri shtresa edhe at: e brendshme (tunica mucosa), e cila ka epitel cilindrik,
e mesme (tunica muscularis), e cila ka fije mus-
kulore cirkulare dhe lognitudinale, dhe shtresa

e jashtme (tunica serosa), e cila paraqet fletn
viscerale t peritoneumit.
Inervimi i lukthit vjen nga plexus gastricus,
i cili sht grshetim eferent i plexus coeliacus.
Plexus gastricus formohet nga n. vagus dhe prej
fijeve simpatike aferente dhe eferente, q i prgjigjen segmenteve Th6-Th9 t palcs kurrizore.
ZORRA E HOLL (INTESTINUM

TENNUE)
Zorra e holl paraqet pjesn m t gjat t
sistemit digjestiv, e cila shtrihet prej pilorit
deri te ostium valvae ileocaecale. sht e gjat
rreth 6-7 m, dhe prbhet prej tri pjesve: zorrs dymbdhjetgishtore (duodenum), zorrs s
zbrazt (jejunum) dhe zorrs apokore (ileum).
Duodenumi n pjesn m t madhe sht i
palvizshm, ndrsa jejunumi dhe ileumi jan
plotsisht t lvizshm. N zorrn e holl bhet
digjestioni dhe resorbimi i materieve ushqyese.
ZORRA DYMBDHJETGISHTORE (DUODENUM)

Duodenumi paraqet pjesn fillestare, m t
shkurtr dhe m t gjer t zorrs s holl, e cila shtrihet prej pilorusit deri te lakesa dymbdhjetgishtohollore (flexura duodenojejunalis).
117
Anatomia e njeriut
Ka gjatsi rreth 25-30 cm. dhe ka funksione t
rndsishme, edhe at prve digjestionit vetiak (saccus entericus), n t derdhet bila dhe
lngu pankreatik.
Duodenumi sht i palvizshm, i ngjason
patkoit, me konkavitetin e kthyer n t majt
(ku sht e vendosur koka e pankreasit), dhe
prbhet prej ktyre pjesve: pars superior
duodeni, pars descendens, pars horizontalis
inferior, dhe pars ascendens duodeni. Ndrmjet
pars superior dhe pars descendens gjendet
flexura duodeni superior, ndrmjet pars
descendens dhe pars horizontalis inferior
gjendet flexura duodeni inferior, dhe n kalimin
e duodenumit n jejunum gjendet flexura duodenojejunalis.
Duodenumi, sa i prket marrdhnieve skeletotopike, gjendet n nivel t rruazave I-III
lumbale. Sa i prket marrdhnieve sintopike,
pars superior duodeni sht n raport me
mlin, pars descendens me veshkn e djatht,
pars horizontalis inferior prpara ka raport me
a. et v. mesenterica superior, nga prapa me a.
abdominalis et v. cava inferior, ndrsa nga
posht me ansat intestinale.
N duodenum, pankreasi e derdh lngun
pankreatik, nprmjet t dy kanaleve, ductus
pancreaticus dhe ductus accessorius, si dhe
hepari nprmjet t ductus choledocus. Ductus
pancreaticus dhe ductus choledocus hapen n
nivel t papilla duodeni major, ndrsa ductus
pancreaticus accessorius n nivel t papilla
duodeni minor. Kto sekrete (lngje) marrin
pjesn n digjestionin e yndyrave, proteinave
dhe karbohidrateve.
Duke shkuar prej brendie n siprfaqe, te
duodenumi i dallojm kto shtresa: tunica
mucosa (n t ciln gjenden glanduale
intestinales, plicae duodeni dhe villi intestinales), tunica submucosa, tunica muscularis
(sht i prbr prej shtress s jashtme, gjatsore - stratum longitudinale dhe t brendshme,
rrethore - stratum circulare) dhe tunica serosa
(t ciln e formon peritoneumi visceral, i cili e
mbshtjell faqen e prparme, ndrsa n faqen
e pasme fiksohet n peritoneumin parietal t
murit t pasm t barkut me fashn e Toldt-it).
Fig. 7.12. Zorrt e holla (intestinum tenue). 1. Jejunum, 2.

Ileum, 3. Colon transversum, 4. Colon ascendens, Caecum.
ZORRA E ZBRAZT (JEJUNUM)

Zorra e zbrazt (jejunumi) paraqet pjesn
e mesme dhe t lvizshme t zorrs s holl.
sht vazhdimsi e duodenumit prej te flexura
duodenojejunalis, ndrsa kalon n ileum pa
kufij t qart.
Jejunumi prbn 2/5 e siprme t pjess
mezenteriale t zorrs s holl, sht e gjat
rreth 2.5 m. Ansat e jejunumit jan t vendosura horizontalisht, dhe n pjesn m t madhe
jan t lokalizuar n gjysmn e majt t katit
nnmezokolik t hapsirs peritoneale.
Sa i prket ndrtimit t murit t jejunumit
sht gati i njjt me at t duodenumit, ve
dallon se ktu nuk ka gjndra duodenale, dhe
ka m shum pushla zorrore (villi intestinales).
Jejunumi ka aftsi t madhe n resorbimin e
materieve ushqyese.
ZORRA APOKORE (ILEUM)

Ileumi paraqet pjesn prfundimtare, t
lvizshme dhe m t gjat t zorrs s holl.
Paraqet vazhdimsi t jejunumit dhe shkon
deri te cekumi (pjesa fillestare e zorrs s
trash). sht e gjat rreth 4 m, dhe ansat e
ileumit jan t vendosura vertikalisht, edhe at
n gjysmn e djatht t katit nnmezokolik t
118
Anatomia e njeriut
hapsirs peritoneale. Numri i villi intestinales
sht i reduktuar, pr at edhe resorbimi i
materieve ushqyese sht m i dobt n
krahasim me jejunumin. Vendi ku ileumi kalon
n pjesn fillestare t zorrs s trash quhet
ostium ileocecale.
Zorra e trash prbhet prej tre pjesve:

zorra e verbr (caecum), zorra qarkjesore (colon) dhe zorra e drejt (rectum).
ZORRA E VERBR (CAECUM)

Paraqet pjesn fillestare, t zgjeruar t
zorrs s trash. sht e gjat rreth 6-8 cm,
dhe n t mbaron zorra e holl me an t
ostium ileocaecalis.
Zorra e verbr paraqet organ intraperitoneal, i vendosur n katin nnmezokolik t
hapsirs peritoneale, n fossa iliaca dextra. N
pjesn mediale t murit t pasm t cekumit
gjendet nj shtojc krimbore (appendix vermiformis), e cila sht e gjat rreth 7-8 cm, kurse
e gjer 5-10 mm, dhe gabimisht te popullata
quhet si zorra qorre.
ZORRA E TRASH (INTESTINUM

CRASSUM)
Zorra e trash paraqet pjesn prfundimtare t kanalit digjestiv, i vendosur n mes
ostium valvae ileocecalis dhe anusit.
Zorra e trash me pjesn m t madhe
shtrihet n katin nnmezokolik t zgavrs
peritoneale, kurse pjesa prfundimtare e saj,
rektumi, n pelvis minor
Gjatsia e zorrs s trash sht rreth 1.52 m, me kalibr m t madh n cekum (8-9
cm.). Kjo pjes e sistemit digjestiv merr pjes
n resorbimin e lngjeve dhe elektroliteve. Dallohet prej zorrs s holl jo vetm pr nga
volumi dhe funksioni, por edhe sipas karakteristikave t jashtme. N siprfaqen e jashtme
dallojm disa veori: shiritat gjatsor (taenie
coli), fryerjet e qarkjes (haustra coli), shtesat
rizore (appendices epiploicae).
ZORRA QARKJESORE (COLON)

Paraqet pjesn m t gjat t zorrs s
trash, dhe fillon prej cekumit deri te rektumi.
sht e prbr prej katr pjesve, edhe at:
koloni ngjits (colon ascendens), koloni gjersor (colon transversum), koloni zbrits (colon
descendens) dhe koloni sigmoid (colon sigloideum).
Fig. 7.13. Zorra e trash (intestinum crassum). 1. Caecum, 2. Appendix vermiformis, 3. Ileum, 4. Colon ascendens, 5. Flexura
coli dextra, 6. Colon transversum, 7. Flexura coli sinistra, 8. Taenia libera, 9. Colon descendens, 10. Appendices omentales,
11. Colon sigmoideum, 12. Rectum, 13. Haustra coli.
119
Anatomia e njeriut
Colon ascendens, paraqet vazhdimsi t
cekumit, dhe vazhdon me colon transversum
duke formuar kthesn, flexura coli dextra.
Shtrihet prej te fossa iliaca dextra dhe vazhdon
lart deri te faqja e poshtme e mlis (hepar).
Paraqet organ sekondar retroperitoneal.
Colon transversum, sht i vendosur
horizontalisht, dhe gjendet n mes flexura coli
dextra dhe flexura coli sinistra, ku vazhdon me
colon descendens. Shtrihet prej te faqja e
poshtme e mlis deri te buza e poshtme e
shpretks (lien), dhe sht i gjat rreth 50 cm.
Paraqet organ intraperitoneal.
Colon descendens, shtrihet prej te flexura
coli sinistra deri te colon sigmoideum. Paraqet
organ sekondar retroperitoneal, dhe sht i
gjat rreth 25 cm.
Colon sigmoideum, paraqet pjesn prfundimtare t kolonit, e vendosur n mes t colon sigmoideum dhe rectum. Shtrihet prej te
fossa iliaca sinistra deri n nivel t unazs s
tret sakrale. Lokalizohet n zgavrn pelvike
n mes t fshiks urinare (vesica urinaria) dhe
rektumit te meshkujt, ndrsa te femrat n mes
t mitrs (uterus) dhe rektumit. Paraqet organ
intraperitoneal, sht i gjat rreth 45 cm. dhe i
ngjason shkronjs S.
sht e gjat rreth 18 cm, dhe n t

dallojm: pjesn e siprm, t zgjeruar (ampulla recti) dhe pjesn e poshtme t ngusht
(canalis analis recti).
Rreth anusit gjenden dy muskuj rrethor
t cilt e mbyllin anusin: m. sphincter ani externus (i ndrtuar nga fije muskulore trthorovijore dhe i kontrolluar nga SNQ) dhe m. sphincter ani internus (i ndrtuar nga fije muskulore
t lmuara dhe i kontrolluar nga SNV).
MLIA (HEPAR)
Mlia (hepar) sht gjndra m e madhe e
trupit t njeriut (peshon rreth 1500 gram), e
cila u takon organeve t sistemit t tretjes.
Mlia sht e lokalizuar nn diafragm, n
katin mbimezokolik t zgavrs peritoneale t
barkut. Pjesa m e madhe e saj e mbush tr
zonn hipokondrike t djatht, kurse pjesrisht pjesn e siprme t epigastriumit dhe nj
pjes t vogl t zons hipokondrike t majt.
Mlia sht e mbuluar me kapsul fibroze
perivaskulare t fort, dhe karakteristikat e saj
jan: vaskularizim t pasur; aftsi pr metabolizim dhe depo t proteinave, yndyrave dhe
karbohidrateve, t cilat absorbohen nga ana e
sistemit digjestiv; aftsi pr detoksikim dhe
eliminim t materieve toksike, hormoneve dhe
barnave; prodhim t bils, e cila merr pjes n
digjestionin e yndyrave; sinteza e faktorve t
koagulimit; etj.
Mlia sht organ me konsistenc t but,
ka ngjyr t kuqrremt (kafe), dhe te ajo dallo-
ZORRA E DREJT (RECTUM)

Paraqet pjesn prfundimtare t organeve
t tretjes. Gjendet para sakrumit, n pelvis
minor, dhe shtrihet prej te colon sigmoideum
deri te vrima anale (anus).
Fig. 7.14. Mlia (hepar). Pamje ventrale dhe dorsale. 1. Lobus hepaticus dexter, facies diaphragmatica, 2. Lobus hepaticus
sinister, facies diaphragmatica, 3. Diaphragma, 4. Margo inferior, 5. Vesica billiaris, 6. Lig. falciforme, 7. Lobus quadratus, 8.
Lobus caudatus, 9. V. cava inferior, 10. Porta hepatis.
120
Anatomia e njeriut
dallojm:
- faqen e siprme (facies diaphragmatica), e cila sht konvekse, dhe e mbuluar me
diafragm. Nprmjet t lig. falciforme hepatis
ndahet n dy lobe, i djatht dhe i majt (lobus
dexter et sinister).
- faqen e poshtme (facies visceralis), e
cila sht e drejtuar kah organet e zgavrs
abdominale, me t cilat sht n marrdhnie.
Me ndihmn e dy brazdave sagjitale dhe nj
transversale, faqja e poshtme ndahet n katr
lobe: lobus dexter, lobus sinister, lobus quadratus et lobus qaudatus. Brazda transversale e
faqes viscerale t heparit paraqet, dern hyrse t heparit (porta hepatis). Nprmjet saj n
hepar hyjn: v. portae, a. hepatica propria, dhe
nervat; ndrsa dalin: ductus hepaticus dexter et
sinister.
- buza e poshtme (margo inferior), e
ndan faqen diafragmale prej asaj viscerale.
N ndrtimin e mlis marrin pjes: mbshtjellsi seroz, kapsula fibroze perivaskulare,
lobuluset e heparit, ent e gjakut, limfa, nervat
dhe ent biliare. N vaskularizimin e heparit
marrin pjes ent funksionale (v. portae hepatis) dhe nutritive (a. hepatica propria). Npr
hepar kalon rreth 1500 ml/min. gjak, dhe
paraqet nj ndr organet viscerale m t vaskularizuara.
Rrugt biliare jan gypa ekskretor t mlis, me an t cilave bila (vreri) prej qelizave
hepatike prohet deri n duodenum. Rrugt
biliare kryesore jan: ductus hepaticus dex. et
sin., t cilat kur bashkohen formojn ductus
hepaticus communis. Ductus hepaticus communis kur bashkohet me ductus cysticus (i cili del
prej tmthit) formojn ductus choledocus, i cili
pastaj derdhet n duodenum (papilla Vateri).
Inervimi i heparit rrjedh nga plexus hepaticus, i cili paraqet grshetim eferent t plexus
coeliacus.
N faqen e poshtme t heparit gjendet nj
grop, e quajtur fossa vesicae felleae, ku vendoset fshika e tmthit (vesica felleae). Prej saj
del gypi vreror (ductus cysticus), i cili si prmendm m lart, s bashku me ductus hepaticus communis formon ductus choledocus, i cili
derdh biln (vrerin) n duodenum.
Fig. 7.15. Qesja e tmthit (vesica biliaris). 1. Ductus

hepaticus dexter, 2. Collum vesicae biliaris, 3. Corpus
vesicae biliaris, 4. Fundus vesicae biliaris, 5. Ductus
hepaticus sinister, 6. Ductus cysticus, 7. Ductus choledocus,
8. Ductus pancreaticus.
TRMISHZA (PANCREAS)
Paraqet gjndr me tajitje t jashtme dhe
t brendshme (gjndr ekzokrine dhe endokrine).
Pjesa ekzokrine e tij tajon lngun pankreatik alkalin, q nprmjet t kanaleve ekskretore (ductus pancreaticus dhe ductus pancreaticus accessorius) derdhet n duodenum, edhe
at: ductus pancreaticus derdhet n papilla
duodeni major, ndrsa ductus pancreaticus
accessorius n papilla duodeni minor. Fermentet e ktij lngu bjn tretjen e karbohidrateve, proteinave dhe t yndyrave.
Pjesa endokrine e pankreasit prbhet nga
ishujt e Langerhans-it, t cilt prodhojn hormone q kan rol esencial n metabolizmin e
karbohidrateve, edhe at insulina e ul, ndrsa
glukagoni e rrit nivelin e sheqerit n gjak.
121
Anatomia e njeriut
Te pankreasi dallojm kto pjes:
- kokn (caput pancreatis), e cila paraqet
pjesn e tij t djatht t zgjeruar, e cila sht e
vendosur n konkavitetin e duodenumit. Nga
pjesa e poshtme e koks nis zgjatimi, procesus
uncinatus;
- trupi (corpus pancreatis), sht pjesa
qendrore e tij, dhe m e madhe; dhe
- bishti (cauda pancreatis), i cili paraqet
pjesn e tij t majt dhe t ngusht.
Te pankreasi dallojm tri faqe: t prparme, t pasme dhe t poshtmen; dhe tri buz: t siprmen, t prparmen dhe t poshtmen.
Pankreasi sht shum i vaskularizuar, posarisht pjesa e tij ekzokrine. Vaskularizimi
rrjedh prej degve t truncus coeliacus dhe t a.
mesenterica superior.
Inervimi vjen nga plexus pancreaticus, t
cilin e formojn degt e plexus coeliacus dhe
plexus mesentericus superior.
Fig. 7.16. Trmishza (pancreas). 1. Duodenum, 2. Ductus

pancreaticus accessorius, 3. Papilla duodeni minor, 4.
Papilla duodeni major, 5. Ductus pancreaticus, 6. Caput
pancreatis, 7. Cauda pancreatis, 8. Corpus pancreatis, 9.
Proc. uncinatus.
Pankreasi peshon rreth 70-90 gram, dhe

ka formn e ekiit ose shiritit gjatsor, t vendosur n rrafshin gjersor. sht i vendosur
prapa lukthit (gaster), n kthesn e duodenumit, ku edhe e derdh lngun pankreatik.
Pankreasi sht i ngjitur pr murin e
pasm t abdomenit, edhe at gati krejtsisht
sht i vendosur n katin mbimezokolik t
hapsirs peritoneale, dhe paraqet organ
sekondar retroperitoneal.
Fig. 7.17. Organet retroperitoneale.1. V. cava inferior, 2. Pa-ncreas, 3. Duodenum, 4. Ren, 5. Gl. suprarenalis, 6. A. et. V.
mesenterica superior, 7. Ureter, 8. V. mesenterica inferior.
122

ORGANET URINARE
Veshkat prbjn sistemin kryesor pr pastrimin e gjakut. Ata kontrollojn prbrjen e
gjakut duke hequr produktet e mbetura, shum
prej t cilave jan toksike, dhe ruajn substancat e dobishme.
Veshkat ndihmojn pr rregullimin e vllimit t gjakut dhe si pasoj luajn nj rol t
rndsishm n rregullimin e presionit t gjakut. Veshkat gjithashtu luajn rol thelbsor n
rregullimin e pH-shit t gjakut. Prafrsisht,
nj e treta e nj veshke, sht gjithka q sht
e nevojshme q t ruhet homeostaza. Edhe pas
dmtimit t tyre t gjer, veshkat akoma mund
t kryejn funksionet e tyre jet-mbajtse.
Sistemi urinar prbhet nga: dy veshka,
t cilat prodhojn urin, dy ureter, t cilt e
bartin urinn nga veshkat deri te fshika e urins, fshika e urins, e cila e mbledh urinn dhe
nj uretr, i cili e bart urinn nga fshika e urins dhe e nxjerr jasht trupit.
Veshkat jan organet kryesore sekretuese t trupit t njeriut. Lkura, mlia, mushkrit dhe zorrt largojn disa prodhime t
papunuara, mirpo nse veshkat dshtojn n
punn e tyre, kta organe t tjera sekretuese
nuk mund t kompensojn at n mnyr adekuate.
VESHKA (REN)
Vendndodhja dhe anatomia e jashtme
Veshkat jan organe ifte t kuqrremta n
form t kokrrs s fasules dhe jan t vendosura n hapsirn retroperitoneale.
Ata shtrihen prej nivelit t vertebrs torakale t XII, deri niveli i vertebrs lumbale III.
Veshka e djatht shtrihet pak m posht se veshka e majt.
Fig. 8.1. Organet urogjenitale. A. Mashkullore, B. Femrore. 1.

Ren, 2. Pelvis renalis, 3. Ureter, 4. Vesica urinaria, 5. Penis, 6.
Urethra masculina, 7. Glandula vesiculosa, 8. Ductus deferens,
9. Prostata, 10. Epididymis, 11. Ductus deferens, 12. Testis, 13.
Scrotum, 14. Tuba uterina, salpinx, 15. Ovarium, 16. Urethra
feminina, 17. Clitoris, 18. Labium minus pudenti, 19. Labium
majus pudenti, 20. Uterus, 21. Vagina.
123
Anatomia e njeriut
Faqja e prparme (facies anterior), sht e mbuluar me peritoneum parietal t murit
t pasm abdominal.
Faqja e pasme (facies posterior), shtrihet n pjesn lumbale t diafragms dhe n
muskujt e murit t pasm abdominal.
Buza laterale (margo lateralis), sht
konvekse.
Buza mediale (margo medialis), sht
konkave dhe n mes t saj ndodhet vrima hyrse (hilus renalis), e cila on deri te hapsira
renale (sinus renalis). Nprmjet hilus renalis
hyjn n veshk a. renalis dhe nervat, ndrsa
del v. renalis dhe ureteri. Sinus renalis sht hapsira e vendosur n qendr t veshks, n t
ciln jan vendosur kto elemente: n pjesn e
pasme jan calyces renales dhe pelvis renales
me pjesn intrarenale t saj, n pjesn e mesme jan degt e vens renale dhe n pjesn e
prparme sht vendosur arteria renale.
Poli i siprm (extremitas superior), sht m i gjer n krahasim me polin e poshtm
dhe n t sht e vendosur gjndra mbiveshkore (gll. suprarenalis).
Poli i poshtm (extremitas inferior),
sht m i holl dhe i zgjatur se sa poli i siprm.
Mbshtjellsit e veshks
Veshka sht e mbuluar me tre mbshtjells, duke shkuar nga siprfaqja e veshks n
periferi ato jan: kapsula fibroze (capsula fibrosis), kapsula adipoze (capsula adiposa) dhe
mbshtjellsi prej indit lidhor (fascia renalis).
Kapsula fibroze (capsula fibrosis), sht
nj shtres e holl e tejdukshme e cila e mbshtjell siprfaqen e jashtme t parenkims s
veshks.
Kapsula adipoze (capsula adiposa),
paraqet nj shtres t indit dhjamor, sht m
e zhvilluar n faqen e pasme dhe n buzn laterale t veshks. Ka funksion pr amortizimin e
goditjeve mekanike dhe mbrojtjen e veshks.
Kapsula fasciale (fascia renalis), sht
cipa e vendosur m n periferi, e cila e mbulon
veshkn s bashku me gjndrn mbiveshkore.
Fig. 8.2. Veshka (ren, nephros). 1. Glandula suprarenalis, 2.

V. renalis, 3. A. renalis, 4. Pelvis renalis, 5. Ureter, 6.
Capsula adiposa, 7. Capsula fibrosa, 8. Margo lateralis, 9.
Hilum renale, 10. Margo medialis, 11. Cortex renalis, 12.
Medulla renalis, pyramides renales, 13. Sinus renalis, 14.
Calyx renalis major, 15. Calices renales minores, 16. Basis
pyramidis, 17. Papillae renales, 18. Columnae renales.
Gjatsia e veshks prafrsisht sht 12

cm, gjersia 6 cm. dhe trashsia 3 cm. Pesha e
veshks sht 120-150 gram.
Veshka ka dy faqe: e prparme dhe e
pasme; dy buz: mediale dhe laterale; dhe dy
pole: i siprm dhe i poshtm.
124
Anatomia e njeriut
Ndrtimi i brendshm i veshks
S bashku, lnda kortikale dhe piramidat e

lnds medullare, formojn parenkimn ose
pjesn funksionale t veshks. N parenkim
jan t vendosura rreth nj milion njsi
funksionale elementare te veshks, t quajtura
nefrone.
Nefroni sht i ndrtuar nga dy pjes: Trupzat e Malpighi-t (corpusculum renis) dhe gypzat e veshks (tubuli renales).
Trupzat e Malpighi-t (corpusculum renis), prbhen nga dy pjes:
- Glomeruli (glomerulus renalis), i ndrtuar
nga kapilart e ens sjellse (vas afferens), q
degzohen n rete glomerulosis renalis dhe vazhdojn me kapilart e ens drguese (vas efferens).
- Kapsula e Bowman-it, e mbshtjell glomerulin dhe paraqet pjesn fillestare t tubulit
renal (tubulus renalis). Kapsula sht e ndrtuar nga dy flet: parietale dhe viscerale. N
mes fletve ka nj hapsir intrakapsulare (cavum capsulae Bowmani), n t ciln krijohet
urina primare.
N prerje frontale t veshks do t dallojm dy regjione t ndryshme: n periferi, zona

e kuqe e ndritshme e quajtur lnda kortikale
(cortex renis) dhe n mes zona e kuqe e errt,
lnda medullare (medulla renis).
Lnda medullare (medulla renis), paraqitet me piramida renale (pyramides renales),
n numr prej 10-12 t radhitura n tre shtresa frontale. Piramidat renale paraqiten me
ngjyr m t errt se lnda kortikale. Bazat e
piramidave jan t kthyera nga periferia, kurse
majat, t quajtura si papillae renales, nga ana e
sinus renalis. do papill shpohet me 10 deri
20 vrima (foramina papilaria), n t cilat hapen
kanalet ekskretore t veshks t ashtuquajtura
kanalet papilare.
Lnda kortikale (cortex renis), gjendet
n periferi dhe e mbshtjell medulln, futet n
mes piramidave renale n formn t kolumnave renale (columnae renales).
Fig. 8.3. Veshkat dhe raporti me organet tjera abdominale. Ngjyrat paraqsin organin me t cilin veshkat jan n kontakt. 1. V.
cava inferior, 2. V. renalis, 3. A. renalis, 4. Ureter, 5. Pars abdominalis aortae.
125
Anatomia e njeriut
Gypzat e veshks (tubuli renales), fillojn nga kapsula e Bowman-it, vazhdojn me
tubuli contortus t rendit t par, pastaj me
ansn e Henle-ut, vazhdojn me tubuli contortus t rendit t dyt, dhe derdhen n ductuli
recti.
fshikn e urins. Uretert jan me gjatsi prej

25-30 cm. dhe gjersi 5 mm.
Sipas vendit dhe lokalizimit uretert ndahen n dy pjes: pjesa abdominale, e gjat 1214 cm. dhe pjesa pelvike, e gjat 14-16 cm.
Kufiri n mes pjess abdominale dhe asaj
pelvike, gjendet n linjn kufizuese (linea
terminalis). N nivelin e linea terminalis,
ureteri formon nj kthes me kulmin e kthyer
nga muri i prparm abdominal.
Njejt si strukturat tjera tubulare edhe
muri i ureterve sht i ndrtuara nga tre
shtresa:
Shtresa e thell (tunica mucosa), sht
shtresa mukoze me ind epitelial t tipit kalimtar dhe lamina propria me ind lidhor fijeshkrift.
Shtresa e mesme (tunica muscularis),
sht e ndrtuar nga shtresa e brendshme me
fije muskulore t lmuara n form gjatsore
(longitudinale) dhe shtresa e jashtme me fije
muskulore t lmuara n form rrethore (circulare).
Shtresa e jashtme (tunica adventitia), e
ndrtuar nga indi lidhor fijeshkrift, prmban
en gjaku, en limfatike dhe nerva.
Ent e gjakut t veshks

Ent e gjakut t veshks (arteriet dhe venat)
paraqesin en funksionale dhe nutritive t gjakut.
Arteria renale (a. renalis), sht deg viscerale e aorts abdominale dhe furnizon veshkn
me gjak arterial.
Vena renale (v. renalis), e mbledh gjakun
venoz nga veshka dhe derdhet n v. cava inferior.
Rrugt urinare t veshks

Rrugt urinare t veshks i ndajm n:
kupat e veshks (calyces renalis) dhe kupaci i
veshks (pelvis renalis).
Kupat e veshks (calyces renalis), i ndajm si kupa t vogla dhe kupa t mdha.
Kupat e vogla t veshks (calyces renales
minores), n numr prej 7-13, paraqesin gypa
me form konike. N pjesn periferike t tyre
hapen majat e piramidave renale. Pjesa mediale e kupave sht m e holl, ato bashkohen
n mes veti dhe formojn kupat e mdha t
veshks.
Kupat e mdha t veshks (calyces renales
majores), n numr jan tre. Ato formohen me
bashkimin e 3-4 kupave t vogla. Calyces
renales majores derdhen n pelvis renalis.
Kupaci i veshks (pelvis renalis), sht
pjesa konike, e gjer dhe e shtypur e rrugve
urinare. N pjesn laterale t tij hapen kupat e
mdha t veshks (calyces renales majores).
Prej majs s pelvis renalis, e cila sht drejtuar medialisht dhe posht fillon ureteri.
UJHOLLRRJEDHSI (URETER)
Secili prej ureterve transporton urinn
prej pelvisit t veshks deri te fshika e urins.
Kontraksionet peristaltike t indit muskulor n
murin e ureterve, t ndihmuara nga graviteti
dhe shtypja hidrostatike, e shtyjn urinn n
Fig. 8.4. Ujhollrrjedhsi (ureter). 1. Gl. suprarenalis, 2.

Ren, 3. Ureter dexter, 4. Vesica urinaria, 5. V. cava inferior,
6. Bifurcatio aortae, 7. Ureter sinister.
126
Anatomia e njeriut
Fig. 8.5. Fshika e urins (vesica urinaria). 1. Tunica muscularis, 2. Tunica mucosa, 3. Apex vesicae, 4. Ostium ureteris, 5.
Ostium urethrae internum, 6. Urethra masculina, pars prostatica, 7. Ureter, 8. Trigonum vesicae, 9. Prostata, 10. Corpus
vesicae, 11. Ductus deferens, 12. Fundus vesicae, 13. Gl. vesiculosa.
FSHIKA E URINS (VESICA URINARIA)
N bazn e fshiks gjendt nj fush n

form trekndshi (trigonum vesicae). Dy kndet e pasme t trekndshit prmbajn dy hapjet e ureterve. Kndi i prparm prmban hapjen e brendshme t uretrs.
Muri i fshiks s urins sht i ndrtuar
prej tre shtresave:
Mukoza (tunica mucosa), ind epitelial kalimtar dhe lamina propria me ind lidhor fijeshkrift.
Shtresa muskulore (tunica muscularis),
e ndrtuar nga tre shtresa: shtresa e brendshme gjatsore, e mesme rrethore dhe e
jashtme gjatsore.
Shtresa e jashtme (tunica adventitia), e
ndrtuar nga indi lidhor fijeshkrift, e cila
prmban en gjaku, en limfatike dhe nerva.
Fshika e urins (vesica urinaria), paraqet

pjesn e zgjeruar t rrugve urinare. Ajo gjendet n mes ureterit dhe uretrs.
Ndodhet e vendosur n kavitetin e pelvisit,
pas symphisis pubica, para rektumit te meshkujt, dhe para qafs s mitrs dhe pjess s
siprme t vagins te femrat.
Forma e fshiks ndryshon varsisht sa urin ka n t, kshtu q fshika e zbrazt ka
formn e trekndshit me maj t kthyer prpara dhe sipr kah simfiza. Fshika e mbushur
ka form sferike ose t dardhs. Kapaciteti i
fshiks sht 700-800 ml. dhe sht m e vogl
te femrat.
Te fshika e urins i dallojm kto pjes:
majn (apex vesicae), bazn (fundus vesicae),
trupin (corpus vesicae), dhe qafn (cervix
vesicae).
Maja (apex vesicae), sht e drejtuar kah
symphisis pubica dhe muri i prparm abdominal.
Baza (fundus vesicae), e drejtuar pas dhe
posht, ka formn e trekndshit me baz t
kthyer sipr.
Trupi (corpus vesicae), ndrton pjesn
m t madhe t fshiks, i vendosur n mes
majs dhe bazs.
Qafa (cervix vesicae), e prfaqson pjesn e prparme t trupit t fshiks s urins.
UJHOLLNXJERRSI (URETHRA)
Uretra paraqet nj gyp, q gjat urinimit e
largon urinn prej fshiks s urins jasht
trupi t njeriut.Dallojm uretrn fem-rore dhe
at mashkullore.
Ujhollnxjerrsi mashkullor (urethra

masculina)
Paraqet n t njjtn koh rrug urinare
dhe rrug spermatike. Ajo fillon me hapjen e
brendshme (ostium urethrae internum), deri te
127
Anatomia e njeriut
maja e penisit (glans penis), ku mbaron me
hapjen e jashtme (ostium urethrae externum).
Gjatsia e uretrs mashkullore sht rreth 1623 cm, me kalibr gjat urinimit prej 7-12 mm.
Sipas vendit ku kalon, uretrn mashkullore
e ndajm n 3 pjes:
Pjesa prostatike (pars prostatica urethrae), sht pjesa m e gjer e uretrs, n murin
e pasm t saj gjendet colliculus seminalis, n t
ciln gjenden tri hapje: dy t anshme q jan
hapjet e duktusve ejakulator dhe hapja e
siprme q t on n utriculus prostaticus.
Pjesa cipore (pars membranacea), sht
pjesa e saj q fiksohet n diafragmn urogjenitale. Ktu gjendet musculus sphincter urethrae
membranaceus.
Pjesa sfungjerore (pars spongiosa), gjendet n trupin spongjioz t organit gjenital
mashkullor. Mbaron me nj zgjerim q quhet
fossa navicularis.
Organet gjenitale i ndajm n: organe gjenitale mashkullore (organa genitalia masculina) dhe organe gjenitale femrore (organa
genitalia feminina).
Ujhollnxjerrsi femror (urethra feminina)

sht nj kanal cilindrik i gjat 3-4 cm, me
kalibr prej 7 mm. Uretra femrore fillon me
hapjen e brendshme, e cila gjendet n fshikn e
urins. Lshohet pjerrt posht dhe prpara
paralelisht me murin e prparm t vagins.
Mbaron me hapjen e jashtme, e cila gjendet pas
klitorisit.
Te uretra femrore dallojm dy pjes:
pjesa pelvike dhe pjesa perineale.
ORGANET GJENITALE (ORGANA

GENITALIA)
Organet gjenitale i definojn karakteristikat primare te mashkulli dhe femra. Ato e
ndrtojn sistemin reproduktiv te njeriu. N to
prodhohen dhe piqen qelizat riprodhuese mashkullore (spermatozoidet), dhe qelizat riprodhuese femrore (veza). Ato gjithashtu shrbejn pr koopulimin dhe fertilizimin e qelizs
vez.
Fig. 8.6. Organet gjenitale mashkullore. 1. Ren, 2. Ureter, 3.

Gl. vesiculosa, 4. Ductus deferens, 5. Ductus ejaculatorius,
6. Gl. bulbourethralis, 7. Caput epididymis, 8. Corpus
epididymis, 9. Testis, 10. Cauda epididymis, 11. Vesica
urinaria, 12. Penis, 13. Urethra masculina, 14. Glans penis.
128
Anatomia e njeriut
ORGANET GJENITALE MASHKULLORE

(ORGANA GENITALIA MASCULINA)
medialis), dy pole: i siprm dhe i poshtm

(extrimitas superior et inferior) dhe dy buz: e
prparme dhe e pasme (margo anterior et
posterior).
Testiset jan pjesrisht t mbuluara me nj
membran seroze e quajtur tunica vaginalis, e
cila rrjedh nga peritoneumi dhe formohet gjat
lshimit t testiseve. Nn membrann seroze
testiset jan t mbshtjell me nj shtres
fibroze, tunica albuginea. Prej saj nisen septa
testis, q e ndajn testisin n lobule (lobuli
testis). N brendsi t do lobuli, gjenden tubuli
seminiferi contorti, ku prodhohen spermatozoidet. Tubulat seminifere contorti bashkohen
n tubuli seminiferi recti, pr t formuar n
buzn e pasme rete testis, ku gjendet mediastinum testis. Nga mediastinum testis nisen
ductuli eferentes (10-15), kto formojn ductus
epididymis q vazhdon m tej me ductus deferens.
Sipas vendndodhjes ato ndahen n: organe

gjenitale t brendshme dhe t jashtme.
Organet gjenitale mashkullore t brendshme (organa genitalia masculina interna)

N organet gjenitale mashkullore t
brendshme marrin pjes: testisi, epididimusi,
duktusi deferens, vezikulat seminale, prostata
dhe gjndrat bulbouretrale (Cowperi).
Herdhja (testis)
Prfaqson gjndr riprodhuese mashkullore, n t ciln prodhohen qelizat riprodhuese mashkullore (spermatozoidet) dhe hormonet seksuale. sht gjndr ifte, ka form
ovale, dhe vendoset n scrotum. do testis
peshon 25-30 gr. dhe ka gjatsi rreth 4 cm. dhe
gjersi rreth 2.5 cm.
N secilin prej tyre dallojm dy faqe: e
jashtme dhe e brendshme (facies lateralis et
Mbiherdhja (epididymis)
Epididimusi paraqet pjesn fillestare t
rrugve spermatike. sht i vendosur n polin
e siprm dhe pjesn laterale t buzs s pasme
Fig. 8.7. Organet gjenitale

mashkullore (organa genitalia masculina). 1. Symphysis
pubica, 2. Urethra, 3. Corpus
spongiosum penis, 4. Corpus
cavernosum penis, 5. glans
penis, 6. Preputium penis, 7.
Ostium urethrae externum, 8.
Testis, 9. Scrotum, tunica
dartos, 10. Bulbus penis, 11.
Vesica urinaria, 12. Ostium
urethrae internum, 13. Prostata.
129
Anatomia e njeriut
t testisit. Paraqet rezervuar t sperms.
Epididimusin e ndrtojn kthesa t shumta
t kanalit epididimik.
Ka formn e presjes, me gjatsi 5-6 cm.
dhe trashsi 0,5 cm. N t dallojm tre pjes:
- kokn (caput epididymis),
- trupin (corpus epididymis) dhe
- bishtin (cauda epididymis).
Kan formn e konusit t zgjatur, t gjata

5-6 cm. dhe t gjera 6-7 mm. Me pjesn e
poshtme t holl vazhdojn me kanalin ekskretor, i cili bashkohet me duktus deferens dhe
formojn s bashku duktusin ejakulator, i cili
hapet n pjesn prostatike t uretrs.
Vezikulat seminale prodhojn nj lng t
trash alkalin, q prmban fruktoz, prostaglandine dhe proteine t koagulimit, ndryshe
nga ato q gjenden n gjak. Natyra alkaline e
lngut ndihmon pr neutralizimin e ambientit
acidik t uretrs mashkullore dhe taktit gjenital femror.
Gypi farnxjerrs (ductus deferens)

Paraqet kanal spermatik jashttestikular.
Fillon nga bishti i epididimusit (cauda epididymis) dhe shkon deri te baza e prostats, ku
bashkohet me duktusin ekskretor t vezikulave seminale dhe formojn duktusin ejakulator.
sht i gjat 55-60 cm. me diametr 3.5
mm, dhe n t dallojm disa pjes:
- pars epididymis,
- pars funicularis, shtrihet prej polit t
siprm t testikujve deri te hapja e brendshme
e kanalit inguinal.
- pars inguinalis, shtrihet prej hapjes s
brendshme t kanalit inguinal deri te linja
kufizuese (linea terminalis).
- pars pelvina, shtrihet prej linjs kufizuese deri te baza e prostats.
Fig. 8.8. Prostata. 1. Ductus deferens, 2. Gl. Vesiculosa

(vesicula seminalis), 3. Lobus prostatae dexter, 4. Basis
prostatae, 5. Urethra masculina, 6. Lobus prostatae
medius, 7. Lobus prostatae sinister.
Gypi farhedhs (ductus ejaculatorius)

N bazn e prostats, duktus deferens,
bashkohet me duktusin ekskretor t vezikulave seminale dhe vazhdon si duktus ejakulator.
Paraqet pjesn prfundimtare t rrugve
spermatike, sht i gjat 3 cm. me diametr 4
mm. Duktusi ejakulator mbaron me hapjen
ejakulatore n pjesn prostatike t uretrs
mashkullore.
Gjndra mbrojtse (prostata)

Prostata sht gjndr teke n formn e
gshtenjs, e gjer 4 cm. dhe e gjat 3 cm, e
vendosur n pelvis minor, posht fshiks s
urins, sipr diafragms urogjenitale, duke e
mbshtjell pjesn prostatike t uretrs.
N t dallojm: bazn (basis), t drejtuar
sipr, majn (apex), t drejtuar posht dhe t
fiksuar pr diafragms urogjenitale dhe dy
faqe: e prparme, n raport me simfizn pubike dhe e pasme, vjen n raport me rektumin.
Prostata prodhon lngun prostatik, q i jep
mjedis alkalin sperms pr t mundsuar lvizjen dhe jetgjatsin e spermatozoideve.
Fshikza e fars (vesicula seminalis)

Jan gjndra sakulare ifte, t cilat gjenden
n faqen e pasme t fshiks urinare, anash
ampulls s duktus deferens dhe para rektumit.
130
Anatomia e njeriut
Prostata ndryshon nga gjndrat e tjera,
prve epitelit gjndror prmban edhe fije
muskulore t tipit t lmuar si dhe ind lidhor
q formon stromn e prostats. Ajo sht e
mbuluar me nj kapsul (capsula prostatae), e
cila lshon n thellsi ndarse (septe) q kufizojn lobulet e prostats.
Ka form cilindrike dhe n t dallojm:

rrnjn (radix), trupin (corpus), dhe kokn
(glans).
Rrnja (radix penis), sht pjesa proksimale e ndrtuar nga bulbus penis. Bulbusi i
penisit sht i fiksuar pr muskujve t thell t
ans s poshtme t perineumit.
Trupi (corpus penis), sht i ndrtuar
nga tri trupa t gjat cilindrik, dhe t mbuluara
me nj ind fibroz, t quajtur tunica albuginea.
Dy trupat t vendosura n pjesn dorsolaterale
quhen si corpora cavernosa penis. Dhe trupi m
i vogl i vendosur n pjesn midventrale quhet
si corpus spongiosum penis, e prmban uretrn
spongjioze dhe e mban at hapur gjat ejakulimit.
Koka (glans penis), sht pjesa e prparme e corpus spongiosum penis. N t dallojm vrimn e jashtme t uretrs (orifitium urethrae externum). Koka sht e rrethuar nga
lkura, q quhet preputium, q lidhet me kokn
me an t frenulum preputii.
Gjndra qeporoujhollnxjerrse (gl. bulbourethralis)

Gjndrat bulbouretrale paraqesin gjndra
t forta n formn e bizeles, t vendosura n
ann e poshtme t diafragms urogjenitale pas
bulbus penis. Gypi ekskretor i gjat 4-6 cm. hapet n pjesn spongioze t uretrs mashkullore.
Gjndrat bulbouretrale prodhojn nj substanc alkalike q e neutralizon aciditetin e
uretrs dhe mbron spermn nga ajo.
Qesja (scrotum)
Ka formn e qeses, shrben si struktur
ndihmse e testiseve, ndodhet n vijn e mesme prapa penisit. Ktu vendosen testiset dhe
epididimusi. Me an t nj ndarse (septum
scroti) ai ndahet n dy gjysma simetrike.
Ndrtohet nga disa shtresa:
- lkura (cutis), e holl, me qime dhe e
rrudhosur. Prmban gjndra q prodhojn sekret me er karakteristike,
- tunica dartos, e veant pr do skrotum. Prbhet nga fije muskulore t lmuara.
- fascia spermatica externa,
- fascia cremasterica, vazhdim i fascia intercruralis, mbulon m. cremaster.
- fascia spermatica interna, vazhdim i fascia transversal.
- tunica vaginalis propria, e prbr nga
fleta parietale dhe viscerale.
Fig. 8.9. Organi gjenital mashkullor (penis). Prerje

transversale. 1. V. dorsalis profunda penis, 2. V. dorsalis
superficialis penis, 3. A. dorsalis penis, 4. Corpus
cavernosum penis, 5. Corpus spongiosum penis, 6. Urethra
masculina.
Organet gjenitale mashkullore t jashtme (organa genitalia masculina externa)

Organi gjinor mashkullor (penis)
Penisi sht struktur mbshtetse e organeve gjenitale mashkullore, i cili prmban
uretrn dhe shrben pr ejakulimin e sperms
dhe ekskretimin e urins.
131
Anatomia e njeriut
Vezorja (ovarium)
Vezorja sht organ gjinor femror ift, me
funksion t dyfisht, endokrin dhe ekzokrin.
Funksioni ekzokrin konsiston n at se n
vezore kryhet ovogjeneza, pjekja e qelizs seksuale femrore (ovum), kurse funksioni endokrin n prodhimin e hormoneve estrogjene
dhe progesteronit.
Vezorja sht e vendosur n katin peritoneal t komblikut (cavitas pelvis peritoneale), n gropn e saj (fossa ovarica), e cila
ndodhet anash nga mitra, para rektumit dhe
nn gypin mitror.
Vezorja ka formn dhe madhsin e bajames, me pesh 6-8 gram, gjatsi rreth 4 cm,
gjersi 3 cm. dhe trashsi 8 mm. Gjat kohs s
ciklit menstrual rriten dimensionet e vezores,
prderisa me ndrprerjen e ciklit menstrual
(menopauz) vezoret atrofohen. Siprfaqja e
vezores sht e lmuar deri n pubertet, pastaj
n t shihen ngritje vezikuloze me madhsi t
ndryshme, t cilat u prgjigjen folikulave n
stade t ndryshme t zhvillimit.
Te vezorja prshkruajm: dy faqe: laterale
dhe mediale, dy buz: e prparme dhe e pasme,
dhe dy skaje: i siprm dhe i poshtm.
Vezorja sht e fiksuar pr organet fqinje
dhe murin e komblikut me ndihmn e lidhseve prkatse. Lidhset e vezores lejojn lvizshmrin e saj, ka mundson q gjat shtatznsis ajo ta prcjell rritjen e mitrs.
N ndrtimin e vezores marrin pjes: epithelium superficiale, tunica albuginea dhe stroma ovari.
Stroma e vezores (stroma ovari) prbhet
nga: pjesa periferike ose korja e vezores (cortex ovarii) dhe pjesa qendrore ose palca e vezores (medulla ovarii). N koren e vezores jan t
vendosura folikulat ovariale n stade t ndryshme t zhvillimit t tyre.
Fig. 8.10. Organet gjenitale femrore (organa genitalia

feminina). 1. Ren, 2. Ureter, 3. Tuba uterina (salpinx), 4.
Infundibulum tubae uterinae, 5. Ovarium, 6. Lig. ovari
proprium, 7. Lig. teres uteri, 8. Vagina, 9. Gl. vestibulares
majores (Bartholini), 10. Urethra feminina, 11. Clitoris, 12.
Ostium vaginae, 13. Uterus, 14. Vesica urinaria.
ORGANET GJENITALE FEMRORE (ORGANA GENITALIA FEMININA)

Organet gjenitale femrore, sipas vendndodhjes, ndahen n organe gjenitale femrore
t jashtme dhe organe gjenitale femrore t
brendshme.
Organet gjenitale femrore t brendshme (organa genitalia feminina interna)
Gypi mitror (tuba uterina, Fallopi s. Salpinx)
Organet gjenitale femrore t brendshme

(organa genitalia feminina interna) jan:
vezorja (ovarium), gypi mitror (tuba uterina Fallopi), mitra (uterus) dhe kllfi (vagina).
Gypi mitror sht organ ift muskulomukozal, i cili shtrihet nga briri prkats i
mitrs (cornu uteri), e gjer te muri ansor i
komblikut, prkatsisht vezorja. Ka formn e
nj gypi cilindrik me gjatsi 10-15 cm.
132
Anatomia e njeriut
Gypi mitror ka katr pjes: pjesa mitrore
(pars uterina), ngushtica e gypit mitror (isthmus tubae uterinae), zgjerimi i gypit mitror
(ampulla tubae uterinae) dhe hinka e gypit
mitror (infundibulum tubae).
Gypi mitror n dy skajet e tij ka nga nj t
hapur:
- vrima mitrore e gypit (ostium uterinum tubae), gjendet n skajin medial t gypit
dhe prmes saj gypi hapet n zgavrn e mitrs,
- vrima barkore e gypit mitror (ostium
abdominale tubae uterinae), sht e vendosur n skajin ansor t gypit mitror, i prgjigjet
buzs s lir t hinks s gypit dhe sht e
rrethuar me fimbriae tubae. Prmes ksaj vrime
gypi mitror komunikon me zgavrn peritoneale (cavitas peritonealis). Zgavra peritoneale te

femrat, prmes gypit mitror, mitrs dhe
vagins, komunikon me ambientin e jashtm.
Funksioni i gypit mitror qndron n aspirimin e qelizs vez t pjekur, ushqyeshmrin
si dhe bartjen e saj gjer n zgavrn e mitrs.
Njkohsisht roli i tij qndron edhe n prcjelljen e spermatozoideve n drejtim t kundr, ku takohet me vezn dhe bhet fekondimi.
Pr shkak t marrdhnies s ngusht q
kan n mes veti, gypi mitror dhe vezorja, si
dhe pr shkak se smundjet e ndryshme, n t
shumtn e rasteve i atakojn t dy organet, n
klinik kto organe emrtohen me emr t pr-
Fig. 8.11. Organet gjenitale femrore t brendshme (organa genitalia feminina interna). 1. Ampulla tubae uterinae, 2. Ostium
abdominale tubae uterinae, infundibulum tubae uterinae, 3. Fimbriae tubae uterinae, 4. Ovarium, 5. Lig. latum uteri, 6. Ureter, 7.
Mesosalpinx, 8. Isthmus tubae uterinae, 9. Fundus uteri, 10. Ampulla tubae uterinae, 11. Corpus uteri, 12. Isthmus uteri, 13. Cavitas
uteri, endometrium, 14. Myometrium, 15. Perimetrium, 16. Vagina, 17. Tuba uterina, pars uterina, ostium uterinum, 18. Folliculi
ovarici, 19. Corpus luteum, 20. Stroma ovari.
133
Anatomia e njeriut
prbashkt, adnexa uteri.
Trupi i mitrs (corpus uteri), paraqet

pjesn e siprme t zgjeruar t saj, i cili duke
shkuar nga posht ngushtohet. N trupin e
mitrs dallojm: fundin e mitrs (fundus uteri),
faqet: e prparme dhe e pasme, dhe buzt: e
djatht dhe e majt.
Ngushtica e mitrs (isthmus uteri), paraqet kufirin n mes trupit t mitrs dhe qafs
s mitrs.
Qafa e mitrs (cervix uteri), paraqet pjesn e poshtme cilindrike t mitrs. Qafa e mitrs me ngjitjen rrethore t skajit t siprm t
vagins ndahet n dy pjes: n pjesn e siprme ose mbivaginale (portio supravaginalis
cervicis) dhe n pjesn e poshtme ose vaginale
(portio vaginalis cervicis).
N pjesn e poshtme t pjess vaginale gjendet vrima e mitrs (ostium uteri).
Mitra sht organ zgavror. Zgavra e mitrs
sht e ndar n: zgavra e trupit t mitrs
(cavitas uteri), kanali i ngushtics s mitrs
(canalis isthmi) dhe kanali i qafs s mitrs
(canalis cervicis uteri).
Trupi i mitrs sht normalisht i prkulur
ndaj qafs s mitrs dhe quhet anteflexio uteri.
Mitra (uterus)
Mitra sht organ gjenital femror tek, i
vendosur n katin subperitoneal t komblikut,
n mes dy gypave mitror dhe mbi vaginn,
prapa fshiks urinare dhe para rektumit.
Mitra ka pr detyr q ta pranoj qelizn
vez t fekonduar, ta fiksoj, ushqej dhe ta
mbroj at gjat zhvillimit t saj embrional dhe
s fundi me tkurrjet e saj, ta zhvendos dhe ta
hedh jasht gjat aktit t lindjes (partus).
Mitra ka formn e dardhs s shtypur nga
para pas, me maj t kthyer nga posht dhe pas
dhe me baz lart dhe prpara.
Forma dhe dimensionet e mitrs ndryshojn varsisht nga mosha dhe gjendja fiziologgjike e gruas. Dimensionet e mitrs te grat q
nuk kan pasur lindje jan: gjatsia 5 cm,
gjersia e pjess s siprme 4 cm, trashsia 2
cm. dhe pesha 30-40 gram.
Te mitra dallojm tri pjes: trupin e mitrs
(corpus uteri), ngushticn e mitrs (isthmus
uteri) dhe qafn e mitrs (cervix uteri).
Fig. 8.12. Organet gjenitale

femrore t brendshme (organa genitalia feminina interna). 1. Uterus, Myometrium,
2. Endometrium, 3. Perimetrium, 4. Vesica urinaria, 5.
Fundus uteri, 6. Facies intestinalis, 7. Facies vesicalis, 8.
Clitoris, 9. Cavitas uteri, 10.
Isthmus uteri, 11. Canalis cervicis uteri, 12. Ostium uteri,
13. Portio vaginalis cervicis,
14. Portio supravaginalis cervicis, 15. Vagina, 16. Labium
minus pudenti, 17. Labium
majus pudenti, 18. Ostium
urethrae externum.
134
Anatomia e njeriut
Mitra n trsi sht e prkulur ndaj
vagins dhe quhet anteversio uteri. Pra, pozita
normale e mitrs sht kur ajo gjendet n
ateflexio et anteversio uteri.
Mitrn n pozitn normale e mbajn: lidhset e mitrs dhe muskujt ngrits t pasdaljes (mm. levatores ani).
Mitra sht e ndrtuar nga tri shtresa q
duke shkuar nga siprfaqja n thellsi, jan:
vmesa seroze (perimetrium), vmesa muskulare (myometrium) dhe vmesa jargore (endometrium).
Skaji i siprm i zgjeruar i vagins fiksohet

n mnyr rrethore pr qafn e mitrs (portio
vaginalis cervicis).
Skaji i poshtm ose vrima e vagins (ostium vaginae) hapet n vestibulum vaginae dhe
mundson komunikimin e vagins me ambientin e jashtm. Te femrat e virgjra sht e
mbyllur me cipn virgjrore (himen).

(organa genitalia feminina externa)
(organa genitalia feminina externa) si trsi
quhen pudendum femininum s. vulva.
N pudendum femininum bjn pjes: ngritja mbivehtore (mons pubis), buzt e mdha
t turpit (labia majora pudendi), buzt e vogla
t turpit (labia minora pudendi), paradera e
kllfit (vestibulum vaginae), vrima e kllfit
(ostium vaginae), organet erektile t femrs n
t cilat bjn pjes: kathici (clitoris) dhe qeporja e paraders (bulbus vestibuli), gjndrat e
mdha t paraders (gll. vestibulares majores)
dhe gjndrat e vogla t paraders (gll. vestibulares minores).
Kllfi (vagina)
Vagina sht organ gjenital femror tek, q
shtrihet nga qafa e mitrs e gjer te paradera e
kllyfit (vestibulum vaginae).
Vagina sht organ, i cili shrben pr
kryerjen e aktit seksual, pr nxjerrjen e gjakut
menstrual si dhe pr kalimin e frytit gjat aktit
t lindjes.
Vagina ka formn e nj gypi muskulomukozal t shtypur nga para pas. Te femrat e
rritura, gjatsia e vagins sht rreth 8-10 cm.
dhe lumen 3 cm.
Vagina ka dy mure: i prparm dhe i pasm,
dy buz: e djatht dhe e majt dhe dy skaje: i
siprm dhe i poshtm.
Fig. 8.13. Organet gjenitale femrore t jashtme (organa

genitalia feminina externa). 1. Mons pubis, 2. Clitoris, 3.
Ostium urethrae externum, 4. Ostium vaginae, 5. Labium
majus pudendi, 6. Labium minus pudendi, 7. Hymen, 8.
Perineum, 9. Anus.
135
9. ANATOMIA E SISTEMIT NERVOR

(SYSTEMA NERVOSUM)
MBI SISTEMIN NERVOR
Sistemi nervor qendror prbhet prej

trurit (encephalon), i cili sht i vendosur n
zgavrn kraniale dhe palcs kurrizore (medulla spinalis), e cila sht e vendosur n kanalin
spinal. Sistemi nervor periferik prbhet nga
nervat (nervat kafkor, nn. craniales dhe kurrizor, nn. spinales, si dhe prej ganglioneve t
tyre), t cilat e lidhin sistemin nervor qendror
me t gjitha pjest e trupit t njeriut.
N prbrje t trurit (encephalon) hyjn:
truri i prparm (prosencephalon), truri i mesm (mesencephalon) dhe turi rombik (rhombencephalon).
Truri i prparm (prosencephalon) ndahet
n: trurin e madh (telencephalon) dhe trurin e
ndrmjetm (diencephalon).
Truri rombik (rhombencephalon) prbhet
nga: truri i vogl (cerebellum), palca e zgjatur
(medulla oblongata) dhe ura (pons).
Sistemi nervor paraqet nj trsi morfologjike dhe funksionale, me diferencim t lart, i

cili i kontrollon dhe i rregullon funksionet e t
gjitha organeve n organizmin e njeriut.
NDARJA DHE VEORIT FUNKSIONALE

T SISTEMIT NERVOR
Pr qllime didaktike, sistemi nervor n
aspekt morfologjik ndahet n: sistem nervor
qendror (systema nervosum centrale) dhe sistem nervor periferik (systema nervosum periphericum). Sistemi nervor autonom, i cili sht
pjes prbrse e sistemit nervor qendror dhe
periferik, paraqet trsi t veant funksionale
t sistemit nervor.
Fig. 9.1. Ndarja e sistemit nervor qendror.
137
Anatomia e njeriut
Trungun truror (truncus cerebri) e formojn: palca e zgjatur (medulla oblongata), ura
(pons) dhe truri i mesm (mesencephalon).
Veori funksionale e sistemit nervor sht
ngacmueshmria, gjegjsisht aftsia e pranimit
dhe e prcjelljes s ngacmimeve. Ngacmimet
fizike dhe kimike nga ambienti i jashtm dhe
nga brendsia e trupit pranohen me an t
organeve t specializuara, t ashtuquajtura receptor. Kto ngacmime shndrrohen n impulse nervore, t cilat drgohen n sistemin nervor qendror me an t rrugve aferente. N tru
bhet regjistrimi, integrimi, perceptimi dhe
reagimi ndaj ktyre ngacmimeve n form t
impulseve motorike, t cilat me an t rrugve
eferente drgohen deri te efektort. Organet
efektore (muskujt trthorovijor, muskujt e lmuar, muskuli i zemrs, qelizat e gjndrave,
etj.) reagojn ndaj impulseve t pranuara duke
siguruar harmonizim t organizmit me ambientin e jashtm, si dhe koordinimin e funksioneve t organeve t organizmit.
N aspektin funksional, sistemi nervor mund t ndahet n: sistemi nervor somatik (systema nervosum somaticum) dhe vegjetativ ose
sistem nervor autonom (systema nervosum autonomicum).
Sistemi nervor somatik i pranon ngacmimet nga ambienti i jashtm dhe reagon ndaj
tyre, duke ndrlidhur organizmin me ambientin e jashtm. Ky sistem sht nn ndikimin e
vullnetit dhe t vetdijes s njeriut.
Sistemi nervor autonom, s bashku me
gjndrrat endokrine, e bn rregullimin dhe koordinimin e funksioneve t caktuara n brendsi t organizmit d.m.th. i pranon ngacmimet
q vijn nga organet e brendshme dhe ent e
gjakut dhe i drgon drejt organeve tjera ose
drejt t njjtave organe. Ky sistem vepron
jasht vullnetit dhe vetdijes s njeriut, edhe
pse deri n nj far mase jan nn kontrollin e
trurit dhe palcs kurrizore. Ky sistem rregullon
funksionimin e organeve t brendshme pr
mbajtjen e jets, metabolizmin, qarkullimin e
gjakut, frymmarrjen, tretjen, sekretimin e
gjndrave t djerss, riprodhimin, diametrin e
enve t gjakut, lirimin e hormoneve dhe mbajtjen e temperaturs trupore.
Sistemi nervor autonom prbhet nga: sistemi simpatik (torakolumbal) dhe sistemi
parasimpatik (kraniosakral).
Sistemi nervor qendror e rregullon aktivitetin e t gjith organeve t trupit duke e harmonizuar at n nj trsi biologjike dhe koordinon interaksionin n mes organizmit dhe
ambientit t jashtm. Sistemi nervor qendror
kontrollon aktivitetin e gjithmbarshm motorik, funskionet viscerale dhe neuroendokrine,
si dhe bn analizn e informatave sensitive dhe
sensorike. Pjesa m e ndrlikuar e sistemit
nervor qendror padyshim q sht lvorja e
trurit (cortex cerebri), ku bhet analiza e ndrlikuar dhe integrimi i informatave q vijn aty.
PRBRJA E SISTEMIT NERVOR

Sistemi nervor prbhet nga dy lloje qelizash: neuronet dhe neurogliet. Ndrsa indi truror prbhet nga lnda e prhime (substantia
grisea) dhe lnda e bardh (substantia alba).
Neuroni
Neuroni (neuron) sht njsia themelore
morfologjike dhe funksionale e indit nervor t
sistemit nervor. Neuroni paraqet qelizn me
diferencim m t lart n organizmin e njeriut.
Neuroni prbhet nga trupi (perikaryon)
dhe zgjatimet (dentriteve dhe aksonit), t cilat e
formojn neuronin.
Fig. 9.2. Qelizat e sistemit nervor. 1. Neuroni, 2. Nucleus, 3. Dentrite, 4. Astrocyte, 5. Axon, 6. Oligodentrocyte, 7. Axone terminale.
138
Anatomia e njeriut
Trupi i qelizs nervore ka madhsi t ndryshme, mund t ket form t yllit, t boshtit,
piramids, etj.
Zgjatimet e qelizs nervore jan zgjatimet
dendritike apo dendritet dhe zgjatimi aksional
apo aksoni. Kto zgjatime i shrbejn qelizs
nervore pr ta lidhur me qelizat tjera fqinje.
Dendritet jan zgjatime t drejtprdrejta
t citoplazms s trupit qelizor dhe i prcjellin
ngacmimet n drejtim t qelizs.
Zgjatimi aksonal apo aksoni sht dukshm m i gjat se dendritet dhe do qeliz nervore ka vetm nj akson, rrall her dy apo m
tepr. N skajin e vet prfundojn me degzime prmes t cilave lidhet me dendritet e neuronit t ardhshm. Aksoni e prcjell ngacmimin prej qelizs n drejtim t periferis.
N baz t numrit t zgjatimeve dallojm
qeliza unipolare, bipolare dhe multipolare.
ceptori, sistemi prcjells (q prbhet nga fijet

aferente, t cilat vijn nga receptort dhe fijet
eferente, q prfundojn n organin efektor)
dhe organi efektor.
SISTEMI NERVOR QENDROR

Sistemi nervor qendror paraqet lndn m
komplekse dhe m t prsosur n botn e gjall. Sistemi nervor qendror e rregullon aktivitetin e gjith organeve t trupit, duke mundsuar harmonizimin e funksioneve t tyre n nj
trsi biologjike, si dhe koordinon interaksiionin ndrmjet organizmit dhe ambientit t jashtm.
Substanca trurore sht e ndrtuar nga:
- lnda e prhimt (substantia grisea), e
ndrtojn trupat e qelizave nervore, zgjatimet
e shkurtra dendritike, pjest prfundimtare
dhe fillestare t aksoneve dhe sinapsat. Ajo
sht e organizuar n form t lvores s trurit
t madh dhe t vogl, si dhe n form t brthamave t vendosura thell n brendsi t mass s bardh. Prjashtim bn lnda e prhimt e palcs kurrizore, e cila sht e vendosur
n brendsi e rrethuar nga lnda e bardh.
- lnda e bardh (substantia alba), formohet nga aksonet e qelizave ganglionare t
mielinizuara.
- formacioni rrjetzor (formatio reticularis), e ndrtojn neuritet.
- substanca xhelatinoze (substantia gelatinosa), e ndrtojn qelizat gliale.
Neuroglia
Qelizat neurogliale jan qeliza specifike, t
cilat sigurojn ushqimin dhe mbrojtjen e neuroneve, ndihmojn regjenerimin e indit truror,
ndihmojn n mbajtjen e mjedisit optimal dhe
ruajn marrdhniet mes neuroneve dhe pjesve t veanta t sistemit nervor. Pr dallim prej
neuroneve, kto kan aftsi t shumzohen.
N sistemin nervor qendror i gjejm kto
qeliza neurogliale: astrocitet, oligodentrocitet,
qelizat mikrogliale, qelizat ependimale.
N sistemin nervor periferik qelizat neurogliale jan: qelizat e Shwann-it dhe qelizat satelite.
Sinapsa
Lidhja e qelizave nervore bhet me an t
ashtuquajturs sinaps. Sinapsa paraqet lidhjen ndrmjet neuroneve ose ndrmjet neuroneve dhe organeve efektore, e cila realizohet
n mes t dendriteve t njrs qeliz nervore
me aksonet e qelizs tjetr.
Harku refleksiv
Mekanizmi baz n baz t t cilit funksionon sistemi nervor sht refleksi. Harku
refleksiv prbhet nga tre pjes themelore: re-
Fig. 9.3. Substantia grisea (1) dhe substantia alba (2).
139
Anatomia e njeriut
PALCA KURRIZORE (MEDULLA SPINALIS)

Palca kurrizore (medulla spinalis) sht
pjes e sistemit nervor qendror, e vendosur n
kanalin vertebral, duke u shtrir nga foramen
magnum deri te vertebra II lumbale, ku ngushtohet n form t konit (conus medullaris),
nga i cili niset fija fundore (filum terminale),
deri te vertebra II sakrale, ku e shpon dura
mater dhe vazhdon si filum terminale externum, q shtrihet deri te maja e ashtit koksigeal.
Palca kurrizore ka form cilindrike, e cila
ka dy trashje n skajet e saj, dhe at: trashja
qafore (intumescentia cervicalis) dhe trashja
ijore (intumescentia lumbalis), nga ku dalin nervat pr inervimin e gjymtyrve t siprme dhe
t poshtme. Nga trashja qafore del n. phrenicus,
i cili inervon diafragmn, prandaj lndimet e
palcs kurrizore n kt nivel shkaktojn vdekjen.
Palca kurrizore ka katr faqe: t prparmen, t pasmen dhe dy ansore.
Ndrtohet nga lnda e bardh, e cila gjendet n periferi dhe lnda e prhimt, e cila
gjendet n brendi t palcs kurrizore.
N prerje gjersore, lnda e prhimt ka
formn e germs H ose t fluturs krahhapur, ku dallojm brirt e prparm (cornu
anterius), m t shkurtr dhe t gjr, si dhe
brirt e pasm (cornu posterius), m t gjat
dhe t ngusht. Briri ansor (cornu lateralis),
gjendet prej segmentit t VIII qafor deri te segmenti i II belor (C.VIII - L.II) si dhe prej segmentit t II deri te i IV krbishtor (S.II-S.IV).
Ndrsa n prerje gjatsore q t tre brirt
paraqiten n form t tri shtyllave t prhimta.
Shtylla e prparme e palcs kurrizore prbhet nga brthama motorike pr inervimin e
muskulaturs s trupit dhe gjymtyrve.
Shtylla e pasme prmban qeliza q paraqesin qendra sensitive, ndrsa shtyllat ansore
prmbajn brthama t sistemit nervor autonom, ashtu q pjesa torako-lumbale paraqet
qendr simpatike, ndrsa pjesa e poshtme
sakrale qendr parasimpatike.
Lnda e bardh, e cila e rrethon lndn e
prhimt, sht e organizuar n form t tri li-
Fig. 9.4. Palca kurrizore (medulla spinalis). Pamje dorsale.
tartheve: i prparm, i pasm dhe ansor (funiculus anterior, posterior et lateralis), npr t
cilat kalojn rrugt nervore eferente dhe aferente.
140
Anatomia e njeriut
N aspektin funksional ajo sht kryqzim
i shum rrugve nervore si dhe e lidh palcn
kurrizore me pjes t tjera t trurit. N t gjenden brthamat e nervave kranial (IX, X, XI, XII),
jan t vendosura edhe qendrat e funksioneve
vegjetative si ajo pr frymmarrje, kollitje, vjellje, qendra vazomotore etj., prandaj lndimet e
saj jan vdekjeprurse.
Lnda e bardh e medulla oblongata vazhdon n lndn e bardh t medulla spinalis dhe
prbhet nga tufa t shumta t fijeve nervore
n kuadr t rrugve nervore eferente dhe aferente.
Ura (Pons)
Ura (pons) shtrihet n mes trurit t zgjatur
dhe trurit t mesm, ndrsa faqet ansore t tij
me an t kmbzave t trurit t vogl (pedunculus cerebellaris) lidhet me trurin e vogl.
Ponsi sht i vendosur n gropn e pasme trurore, me faqen e prparme shtrihet n gjysmn
e siprme t klivusit, kurse faqja e pasme mbulohet nga truri i vogl .
Lndn e prhimt t ponsit e ndrtojn
brthamat e nervave kranial (V, VI, VII, VIII),
formacioni i rrjetzuar (formatio reticularis),
ku ndodhen qendrat reflektore pr marrjen
dhe prpunimin e ushqimit, pr prtypje dhe
thithje, si dhe kalojn rrug ascendente dhe
descendente, si dhe lnd t reja t prhime ku
bjn pjes brthama q lidhen me fije t
shumta me formacionin retikular t trungut
truror.
N tegmentum t ponsit kalojn rrug projektuese sensitive, rruga akustike dhe rrug t
sistemit ekstrapiramidal motorik.
Ndrsa, n lndn e bardh kalojn rrug
aferente dhe eferente si edhe rrug gjrsore
q mundsojn lidhjen n mes lvores s trurit
t madh dhe t trurit t vogl.
Fig. 9.5. Palca kurrizore (medulla spinalis). Prerje transversale.

1. Cornu anterius, 2. Cornu posterius, 3. Cornu lateralis, 4.
Funiculus anterior, 5. Funiculus posterior, 6. Funiculus lateralis, 7. Substantia gelatinosa, 8. Formatio reticularis.
Nga palca kurrizore dalin 31 ifte t nervave shpinor (nervi spinales) dhe at: 8 qafore
(nn. cervicales), 12 kraharore (nn. thoracici), 5
ijore (nn. lumbales), 5 krbishtore (nn. sacrales) dhe 1 bishtor (n. coccygeus).
Njsia funksionale dhe morfologjike e palcs kurrizore sht segmenti, i cili i prgjigjet
nj ifti t nervave spinal me pjesn prkatse
t lnds s prhimt. do segment shrben si
prcjells i impulseve sensitive dhe motorike
ndrmjet trurit dhe nervave periferik.
TRUNGU TRUROR (TRUNCUS CEREBRI)

Trungu truror prbhet nga: palca e zgjatur (medulla oblongata), ura (pons) dhe truri i
mesm (mesencephalon).
Palca e zgjatur (Medulla oblongata)
Truri i mesm (Mesencephalon)
Palca e zgjatur (medulla oblongata) shtrihet ndrmjet palcs kurrizore dhe urs, prpara turit t vogl. Pjesa e saj e poshtme shtrihet n kanalin kurrizor, ndrsa pjesa e siprme
sht e vendosur n zgavrn e kafks, e mbshtetur n shpatin (clivus) e ashtit zverkor.
Truri i mesm (mesencephalon) sht pjesa e siprme e trungut truror, i vendosur n

mes t urs (pons) dhe trurit t ndrmjetm
(diencephalon). Ai prbhet nga dy pjes kryesore:
141
Anatomia e njeriut
- kmbza e trurit (pedunculus cerebri), e cila prbhet nga pjesa e prparme, kmbzat e trurit (crura cerebri) dhe pjesa m e
madhe, pjesa kurrizore (tegmentum), dhe
- atia e trurit t mesm (tectum mesencephali), q paraqet pjesn e pasme m t
vogl. Kufirin mes tyre e prbn ujsjellsi
truror (aquaductus mesencephali Sylvii).
N tegmentum jan t vendosura brthamat e nervave kranial (III, IV), formacioni retikular dhe brthamat rele: lnda e zez (substantia nigra) dhe brthama e kuqe (nucleus
ruber).
atia e trurit t mesm (tectum mesencephali), prbhet nga katr gungza, dy t
siprme (colliculus superior) dhe dy t poshtme
(colliculus inferior). N lndn e prhimt t
colliculus superior sht vendosur qendra
refleksive e t parit, kurse n colliculus inferior
qendra refleksive e t dgjuarit.
nii posterior), prapa trungut truror, nga i cili

ndahet me barkushen e katrt trurore (ventriculus quartus), nn lobet okcipitale t trurit t
madh, nga i cili e ndan dyfshimi dural, adra e
truthit (tentorium cerebelli).
Truri i vogl lidhet me trungun truror me
an t tre ifteve t kmbzave: t poshtmet
(pedunculus cerebelli inferior), q e lidhin me
palcn kurrizore dhe trurin e zgjatur, t mesmet (pedunculus cerebellli medius), e lidhin me
urn dhe t siprmet (pedunculus cerebelli superior), e lidhin me trurin e mesm.
Truri i vogl sht i ndrtuar nga dy hemisfera (hemispherium cerebelli), e djathta dhe e
majta, t cilat n mes jan t lidhura me an t
krimbit (vermis).
Lnda e prhimt e trurit t vogl prbhet nga pjesa periferike siprfaqsore, t
ciln e prbn: lvorja e truthit (cortex cerebelli) dhe brthamat ifte, t vendosura n
brendsi t mass s bardh t truthit.
Lnda e bardh prbhet prej rrugve nervore projektuese, t cilat hyjn dhe dalin nga
truthi me an t kmbzave t truthit, duke e
lidhur at me pjest tjera t sistemit nervor
TRURI I VOGL (CEREBELLUM)

Truri i vogl (cerebellum, truthi) sht i vendosur n gropn e pasme t kafks (fossa cra-
Fig. 9.6. Medulla oblongata

dhe ponsi. Pamje inferiore n
prerje frontale. 1. Ventriculus lateralis, 2. Pons, 3. Medulla oblongata, 4. N. hypoglossus (XII), 5. N. accessorius (XI), 6. Chiasma opticum, 7. N. oculomotorius
(III), 8. N. trochlearis (IV), 9.
N. trigeminus (V), 10. N. abducens (VI), 11. N. facialis
(VII), 12. N. vestibulocochlearis (VIII), 13. N. glossopharyngeus (IX), 14. N. vagus (X), 15. Cerebellum.
142
Anatomia e njeriut
Barkushja e katrt trurore (Ventriculus

quartus)
Barkushja e katrt trurore (ventriculus quartus) sht zgavra qendrore e rombencefalonit, si zgjerim i siprm i kanalit qendror t
palcs kurrizore, e mbushur me lng truroshpinor (liquor cerebrospinalis). Nga lart ajo
vazhdon me barkushen e tret trurore me t
ciln komunikon me an t ujsjellsit truror,
(aquaductus mesencephali Sylvii).
Murin e prparm t saj e formojn faqet e
pasme t trurit t zgjatur dhe t urs, anash
kufizohet me kmbzat e siprme (lart) dhe
kmbzat e poshtme (posht) t trurit t vogl,
ndrsa nga prapa e ndrton pjesa e mesme e
faqes s prparme t trurit t vogl.
Fig. 9.7. Mesencephalon. 1. Crus cerebri, 2. Tegmantum

mesencephali, 3. Tectum mesencephali, 4. Aqueductus
mesencephali, 5. Nucleus ruber, 6. Substantia nigra,
7.Colliculus superior, 8. Colliculus inferior, 9. Gl. pinealis
(epiphysis).
TRURI I NDRMJETM (DIENCEPHALON)
qendror dhe rrugt shoqruese, t cilat lidhin

pjest e ndryshme t vet trurit t vogl.
Truri i vogl sht prgjegjs pr mbajtjen
e drejtpeshimit dhe rregullimin e tonusit muskular. N t gjenden qendrat pr rregullimin
automatik t lvizjeve t dshiruara dhe atyre
refleksive.
Truri i ndrmjetm sht i vendosur ndrmjet hemisferave t trurit t madh dhe trurit
t mesm. N diencefalon gjenden qendrat sensitive t tr trupit si edhe qendrat e larta vegjetative.
Diencefaloni prbhet nga: fjetorja (thalamus) dhe nnfjetorja (hypothalamus), ndrsa
talamusit n skajin e pasm i shtohen edhe dy
pjes m t vogla mbifjetorja (epithalamus)
dhe pasfjetorja (metathalamus).
Zgavrn qendrore t diencefalonit e prbn barkushja e tret trurore (ventriculus tertius), e cila e ndan diencefalonin n dy pjes
simetrike.
Thalamus
Thalamus paraqet qendrn kryesore subkortikale sensitive, sepse t gjitha rrugt sensorike dhe speciale, prve rrugs olfaktore,
kalojn npr talamus, prej ku vazhdojn pr
n koren e trurit t madh.
Epithalamus
Fig. 9.8. Truri i vogl (cerebellum). 1. Hemispherium

cerebelli, 2. Clivus, 3. Pedunculus cerebellaris superior, 4.
Pedunculus cerebellaris medius, 5. Lingula cerebelli, 6.
Ventriculus quartus, 7. Medulla oblongata, 8. Cortex
cerebelli, 9. Corpus medullare cerebelli.
Epithalamus sht pjesa m e vogl e trurit t ndrmjetm, ku ndodhet gjndra endokrine epifiza.
143
Anatomia e njeriut
Metathalamus
TRURI I MADH (TELENCEPHALON)
Metathalamus prbhet nga trupi gjunjak i

jashtm (corpus geniculatum laterale), q paraqet brtham subkortikale t rrugs optike,
si dhe trupi gjunjak i brendshm (corpus geniculatum mediale), q paraqet brtham subkortikale t rrugs auditive.
Truri i madh (telencephalon) sht pjesa

m e zhvilluar n aspektin funksional dhe morfologjik nga pjest tjera t sistemit nervor qendror. Ai koordinon punn e t gjitha organeve
dhe sistemeve organike, duke harmonizuar
marrdhniet e organeve n organizm dhe
marrdhniet e organizmit ndaj ambientit t
jashtm. N lvoren e trurit t madh jan t
vendosura funksionet m t larta intelektuale.
Truri i madh me an t plass gjatsore,
(fissura longitudinalis cerebri), ndahet n dy
hemisfera (hemispherium), t majtn dhe t
djathtn. T dy hemisferat jan t lidhura me
an t prngjitjeve ndrhemisferike (commissura). Siprfaqja e hemisferave sht e prbr nga dredhat (gyri cerebri), t cilat jan t
ndara n mes veti me an t hullive truror
(sulci cerebri).
N do hemisfer dallojm pes vriguj (lobi
cerebri), dhe at: vrigulli ballor (lobus frontalis), vrigulli muror (lobus parietalis), vrigulli
tmblor (lobus temporalis), vrigulli zverkor
(lobus occipitalis) dhe ishulli (insula). Te do
hemisfer dallojm tre faqe: faqen e siprme
ansore (facies superolateralis cerebri), faqen e
brendshme (facies medialis cerebri) dhe faqen
e poshtme (facies inferior cerebri). N faqen e
siprme ansore dallojm tre hulli kryesor q
shrbejn pr orientim dhe pr ndarje n lobe
t trurit, dhe ato jan: hullia qendrore (sulcus
centralis), e cila e ndan lobin frontal nga ai
parietal, hullia ansore (sulcus lateralis), e cila
e ndan lobin temporal nga lobi frontal dhe
parietal, dhe hullia murozverkore (sulcus parietooccipitalis), q e ndan lobin parietal nga ai
okcipital.
Lndn e prhimt t trurit t madh e
formojn: lvorja e trurit t madh (cortex
cerebri) dhe brthamat subkortikale.
N varshmri nga lokalizimi i funksionit,
lvorja e trurit t madh ndahet n: fusha motore, sensitive dhe senzoriele, n t cilat jan t
vendosura qendrat prkatse. Ndrsa n aspektin e ndrlikueshmris mund t ndahen n:
qendra primare, sekondare dhe asociative.
Hypothalamus
Hypothalamus ndodhet n pjesn e poshtme t diencefalonit, dhe sht i lidhur me an
t hinks (infundibulum) me hipofizn (gjndr endokrine). Hipotalamusi sht i rndsishm pr rregullimin e shum aktiviteteve
vegjetative dhe t sjelljes, ai merr pjes n
rregullimin e temperaturs trupore, marrjen e
ushqimit, metabolizmin e ujit, rregullimin e
gjumit, sjelljen emocionale dhe seksuale.
Barkushja e tret trurore (Ventriculus

tertius)
Barkushja e tret trurore paraqet zgavrn
qendrore t diencefalonit, e cila nga prpara
komunikon me barkushen ansore (ventriculus
lateralis) me an t vrimave ndrbarkushore
(foramen interventriculare), ndrsa nga prapa
komunikon me barkushen e katrt me an t
aquaductus cerebri.
Fig. 9.9. Barkushja e katrt trurore (Ventriculus quartus),

trutui i ndrmjetm (diencephalon) dhe barkushja e tret
trurore (ventriculus tertius 1. Ventriculus tertius, 2. Thalamus, 3. Hypothalamus, 4. Tegmentum mesencephali, 5. Hypophysis, 6. Pons, 7. A. basilaris, 8. A. vertebralis, 9. Corpus
callosum, 10. Tectum mesencephali, 11. Aqueductus mesencephali, 12. Cerebellum, 13. Ventriculus quartus.
144
Anatomia e njeriut
Fig. 9.10. Truri i madh (telencephalon). A. Pamje superiore dhe inferiore. 1. Fissura longitudinalis cerebri, 2. Polus frontalis, 3. Gyrus frontalis superior, 4. Gyrus
frontalis medius, 5. Gyrus precentralis, 6. Gyrus supramarginalis, 7. Lobulus parietalis superior, 8. Gyrus angularis, 9. Lobulus parietalis inferior, 10. Polus
occipitalis, 11. Sulcus parietooccipitalis, 12. Sulcus cinguli, 13. Sulcus frontalis superior, 14. Sulcus frontalis inferior, 15. Sulcus precentralis, 16. Sulcus centralis, 17.
Sulcus postcentralis, 18. Sulcus intraparietalis, 19.Sulci orbitales, 20. Gyri orbitales, 21. Hypophysis, 22. Gyrus parahippocampalis, Uncus, 23. Gyrus
occipitotemporalis lateralir, 24. Pons, 25, N. hypoglossus (XII), 26. Vermis cerebelli, 27. Tractus olfactorius, 28. N. opticus (II), 29. N. oculomotorius (III), 30. N.
ophtalmicus (V/1), 31. N. maxillaris (V/2), 32. N. trigeminus (radix motoria), 33. N. mandibularis (V/3), 34. N. trochlearis (IV), 35. N. abducens (VI), 36. N. facialis
(VII), 37. N. intermedius, 38. N. vestibulocochlearis (VIII), 39. N. glossopharyngeus (IX), 40. N. vagus (X), 41. N. accessorius (XI), 42. Hemispherium cerebelli, 43.
Medulla spinalis. B. Lobet e trurit. 1. Lobus frontalis, 2. Polus frontalis, 3. Sulcus centralis, 4. Fossa lateralis cerebri, 5. Polus temporalis, 6. Sulcus lateralis, 7. Lobus
temporalis, 8. Lobus parietalis, 9. Sulcus parietooccipitalis, 10. Lobus occipitalis, 11. Polus occipitalis. C. Truri madh, prerje horizontale, pamje superiore. 1. Fissura
longitudinalis cerebri, 2. Insula (lobus insularis), 3. Putamen, 4. Thalamus, 5. Corpus callosum, splenium, 6. Corpus callosum, genu, 7. Ventriculus lateralis, 8.
Septum pellucidum, 9. Capsula externa, 10. Fornix, 11. Capsula interna, 12.Vantriculus lateralis. D. Truri madh, prerje vertikale, pamje dorsale. 1. Ventriculus
lateralis, 2. Putamen, 3. Ventriculus tertius, 4. Hypothalamus, 5. Corpus mamillare, 6. Ventriculus lateralis, 7. Hippocampus, 8. A. basilaris, 9. Pons, 10. Corpus
callosum, 11. Capsula externa, 12. Capsula interna.
145
Anatomia e njeriut
Qendrat elementare motorike prfshijn
gyrus precentralis dhe 2/3 e prparme t lobulus paracentralis t korteksit t lobit frontal
dhe jan prgjegjse pr rregullimin e lvizjeve
elementare t dshiruara t tr trupit, q do
t thot se nga kto fusha nisen rrugt direkte
motorike.
Qendrat sekondare kortikale jan t shprndara prreth qendrave primare, n t cilat
vijn informatat nga qendrat primare dhe nga
qendrat subkortikale (talamusi).
Fushat asociative shrbejn pr prpunimin, integrimin, analizn dhe koordinimin e
informatave t ndryshme q vijn aty.
Qendrat elementare sensitive prfshijn
gyrus postcentralis dhe 1/3 e pasme t lobulus
paracentralis. Ktu prfundojn rrugt pr sensibilitet t vetdijshm siprfaqsor dhe t thell. Ndrsa n qendrat asociative realizohet
analiza, sinteza dhe integrimi i informatave q
vijn aty.
Qendrat sensoriele jan: qendra e t pamurit (area striata), e vendosur n faqen e brendshme t lobit okcipital; qendra e t dgjuarit,
e vendosur n gyri temporales transversi n lobin temporal; qendra pr shije dhe qendra pr
nuhatje.
Brthamat subkortikale t ashtuquajtura.
ganglione bazale, jan: trupi i vijzuar (corpus
striatum), klaustrium (claustrium) dhe trupi
bajamngjashm (corpus amigdaloideum).
Corpus striatum ndahet jo plotsisht me
an t crus anterior t capsulae internae n b-
rthamn e bishtzuar (nucleus caudatus) dhe

brthamn thjerrzake (nucleus lentiformis).
T dy kto brthama i takojn sistemit ekstrapiramidal motorik. Claustrium dhe corpus amigdaloideus i shtohen rrugs olfaktore dhe sistemit limbik.
Lnda e bardh e trurit t madh mbush
brendin e hemisferave dhe gjendet n mes t
lvores s trurit t madh dhe brthamave
subkortikale. At e formojn: kapsula e brendshme (capsula interna), kapsula e jashtme (capsula externa) dhe kurora rrezore (corona radiata). Npr capsula interna kalojn rrug t rndsishme projektuese dhe gjakderdhjet e vogla
n t do t shkaktojn rregullime n levizje.
Barkushja ansore (Ventriculus lateralis)

Barkushja ansore (ventriculus lateralis),
sht zgavr qendrore e trurit t madh q ka
form t patkoit t hapur nga prpara dhe
posht, q me konkavitetin e saj prfshin
talamusin dhe brthamn e bishtzuar (nucleus caudatus) dhe ndodhet e vendosur n pjest
e poshtme mediale t secils hemisfer.
N do barkushe ansore dallojm pjesn
qendrore (pars centralis) dhe tre brir: bririn e
prparm (cornu anterius), q shtrihet n lobin
frontal, bririn e pasm (cornu posterius), q
shtrihet n lobin parietal dhe bririn e poshtm
(cornu inferius), q shtrihet n lobin temporal.
Barkushet ansore, e majta dhe e djathta
nuk komunikojn mes veti, por nprmjet ba-
Fig. 9.11. Barkushet e trurit (ventriculi encephali). 1. Lobus frontalis, 2. Ventriculus lateralis, cornu frontale, 3. Foramen interventriculare, 4.
Ventriculus tertius, 5. Lobus temporalis, 6. Lobus parietalis, 7. Ventriculus lateralis, pars centralis, 8. Lobus occipitalis, 9. Ventriculus
lateralis, cornu occipitalis, 10. Aqueductus mesencephali, 11. Ventriculus quartus, 12. Ventriculus lateralis, cornu temporale, 13. Pons, 14.
Medulla oblongata, 15. Canalis centralis, 16. Cerebellum.
146
Anatomia e njeriut
rkushes s tret me t ciln komunikojn me
an t foramen interventrikulare.
ndryshme t trurit t madh t t njjts

hemisfer.
- rrug nervore projektuese (tractus
nervosi projectiones), q lidhin lvoren e
trurit t madh ose lndt e prhime subkortikale t trurit t madh me pjes t tjera t
sistemit nervor qendror. Ato ndahen n rrug
nervore motorike, sensitive dhe sensoriele.
Truri nuhator (Rhinencephalon) dhe sistemi limbik

Truri nuhator (rhinencephalon), te njeriu
sht i zhvilluar dobt. N skajin e prparm
sht i lidhur me organin nuhator, i cili sht i
vendosur n regjionin olfaktor t mukozs s
hunds.
Prve rndsis q ka n funksionet nuhatse, zbulimet m t reja tregojn se disa
pjes t tij marrin pjes edhe n disa funksione
vegjetative, si dhe n funksione t larta nervore. Dredha limbike dhe intralimbike, q jan
pjes t hemisfers s rhinenecephalon-it, jan
t lidhura me pjes t ndryshme t lvores s
trurit t madh (lobi frontal, parietal dhe temporal), disa lnd t prhime t diencefalonit
(talamusit, epitalamusit dhe hipotalamusit), si
dhe mesencefalonit, n kuadr t t ashtuquajturit sistem limbik.
Sistemi limbik sht nj sistem mjaft i ndrlikuar, i cili merr pjes n rregullimin e shum
funksioneve vegjetative, endokrine, sjelljes
emocionale, t msuarit, memories etj. At e
ndrtojn pjes t lvores s trurit t madh, t
faqes s brendshme, e pjesrisht t faqes s poshtme t tij, ndrsa struktura m e rndsishme e tij sht formacioni hipokampal (formatio
hypocampi).
Rrugt motorike
Rrugt motorike jan rrug zbritse (eferente) q i prcjellin ngacmimet motorike nga
truri i madh deri te brthamat motorike t
nervave shpinor dhe nervave truror.
Ato i ndajm n: rrug direkte motorike,
kortikale (t vetdijshme) dhe indirekte, subkortikale ose ekstrapiramidale (t pavetdijshme).
Rrugt kortikale nisen nga qendrat motorike t lvores s trurit t madh dhe prfundojn n brthamat motorike t palcs kurrizore dhe t nervave kranial. Kjo rrug kontrollon lvizjet e vullnetshme t ekstremiteteve,
sidomos t gishtrinjve.
Sistematizimi i lnds s bardh t trurit t madh
Fig. 9.12. Palca kurrizore. Skematizimi i rrugve ascendente

(ngjitse) me ngjyr blu dhe rrugve descendente (zbritse)
me ngjyr vjollc. 1. Tractus corticospinalis lateralis, 2.
Fasciculus gracilis, 3. Fasciculus cuneatus, 4. Tractus
spinocerebellaris posterior, 5. Tractus spinothalamicus
lateralis, 6. Tractus spinocerebellaris anterior.
Varsisht nga drejtimi, rndsia dhe se

cilat pjes t sistemit nervor i lidhin, rrugt
nervore ndahen n:
- rrug nervore bashkuese (tractus nervosi commissuralis), q lidhin ndrmjet vete
pjest simetrike t dy hemisferave t trurit t
madh. Ktu bjn pjes: trupi kallor (corpus
callosum), harku (fornix) dhe prngjitja e
prparme (commissura anterior cerebri).
- rrug nervore shoqruese (tractus nervosi associationes), q lidhin pjes t
N kto rrug bjn pjes:

- tractus corticospinalis s. pyramidalis, ndrtohet nga fije motorike, t cilat i prcjellin
ngacmimet motorike nga fusha primare motorike e lvores s trurit t madh drejtprdrejt
n brthamat motorike t palcs kurrizore.
Prej aty, impulsi nervor prcillet n rrnjt e
prparme motorike t nervave shpinor dhe
147
Anatomia e njeriut
pastaj arrin n muskujt prkats t strijuar t
trungut dhe ekstremiteteve, duke shkaktuar
kontraktimin e tyre.
- tractus corticonuclearis, sht rrug direkte motorike q bn lidhjen e lvores s trurit
t madh me brthamat motorike t nervave
kranial.
Rrugt subkortikale ose ekstrapiramidale jan rrug motorike indirekte, t pavetdijshme, t cilat fillojn nga brthamat motorike subkortikale. Kto rrug n harmonizim
me korteksin e trurit t madh, palcn e zgjatur
dhe palcn kurrizore, rregullojn lvizjet e komplikura automatike dhe tonusin muskular.
bjen dhe temperaturn. Sensibilitetin e thell e

prbjn receptort q gjenden n eshtra, kapsula nyjtore dhe n muskuj q perceptojn
propriocepcionin, prekjen epikritike, shtypjen
dhe dridhjen.
T gjitha rrugt sensitive kalojn n talamus n mnyr direkte apo indirekte, respektivisht pas kalimit npr trurin e vogl, prandaj
rrugt sensitive i ndajm n:
- rrug sensitive direkte, q prcjellin sensibilitetin e vetdijshm drejtprdrejt n talamus. Ktu bjn pjes:
- tractus spinothalamicus, prcjell sensibilitetin siprfaqsor t vetdijshm t trungut
dhe ekstremiteteve me an t tractus spinothalamicus anterior et lateralis, dhe
- fasciculus gracilis - Golli dhe fasciculus cuneatus - Burdachi, prcjellin sensibilitetin e thell t vetdijshm t trupit dhe t ekstremiteteve si edhe sensibilitetin e prgjithshm t
koks dhe t qafs.
- rrug sensitive indirekte, e prcjellin
sensibilitetin e pavetdijshm nprmjet korteksit t trurit t vogl pr mbajtjen refleksive
t drejtpeshimit t trupit si dhe rregullimin e
tonusit dhe sinergjizmin e muskujve. Ktu bjn pjes: tractus spinocerebellaris anterior dhe
tractus spinocerebellaris posterior.
Rrugt sensitive
Rrugt sensitive prcjellin impulse nervore nga receptort prkats t trupit dhe t
koks deri te qendrat prkatse n trurin e
madh.
Kto rrug prcjellin: sensibilitetin siprfaqsor nga lkura ose sensibiliteti eksteroceptiv (q shkaktohet nga ngacmimet jasht trupit), dhe sensibilitetin e thell proprioceptiv (q
rrjedh nga indet e thella t trupit).
Sensibiliteti siprfaqsor, lkuror, prbhet prej receptorve, t cilt perceptojn dhim-
Fig. 9.13. Calvaria dhe

meningjet. Prerje frontale. 1.
Os parietale, 2. Sinus sagittalis
superior, 3. Dura mater, 4.
Arachnoidea mater, 5. Pia
mater, 6. Cortex cerebri, 7.
Substantia alba, 8. Sutura
sagittalis, 9. Cutis, 10. Galea
aponeurotica, 11. Calvaria,
lamina externa, 12. Calvalia,
diplo, 13. Calvaria, lamina interna, 14. Spatium subarachnoideum, 15. Falx cerebri.
148
Anatomia e njeriut
Rrugt sensoriele
q mendohet se ndodhet n incus gyri parahyppocampalis.
Kto rrug prcjellin ngacmimet fizike dhe

kimike nga ambienti i jashtm, me an t receptorve t vendosur n organet shqisore dhe i
drgojn deri te qendrat prkatse n lvoren
e trurit t madh. Ktu bjn pjes:
- rruga e t pamurit (optike), i prcjell
ngacmimet e drits t pranuara nga fotoreceptort e retins, t cilt reagojn ndaj drits
dhe ngjyrave, me an t nervit optik, kryqzimit optik (chiasma opticum) dhe tractus opticus, deri te trupi gjunjak i jashtm (corpus
geniculatum laterale), prej ku niset rrezatimi
optik (radiatio optica), i cili prfundon n fushn primare optike (area striata), q ndodhet
n faqen mediale t lobit okcipital t trurit t
madh.
- rruga e dgjimit (akustike), i prcjell
ngacmimet e zrit q pranohen nga organi
spiral (i Kortit) i vendosur n pjesn membranore t veshit t brendshm (ductus cochlearis), me an t pars cochlearis n. vestibulocochlearis, deri te brthamat cochleare n trungun truror. Prej tyre niset lemniscus lateralis, i
cili prfundon n brthamat e colliculus inferior t mesencefalonit, prej ku nis rrezatimi
akustik (radiatio acustica), i cili prfundon n
fushn primare akustike, e vendosur n gyri
temporalis transversi t lobit temporal t trurit
t madh.
- rruga vestibulare, i prcjell ngacmimet
nga pjesa vestibulare e pjess membranoze t
veshit t brendshm, prmes pars vestibularis
n. vestibulocochlearis dhe brthamave vestibulare t trungut truror, deri n lvoren e trurit
t vogl, prej ku impulset shprndahen deri n
lvoren e trurit t madh dhe lndn e prhime
t palcs kurrizore. Kjo rrug prcjell informacione pr drejtpeshimin statik dhe kinetik, koordinimin e muskujve pr mbajtjen e drejtpeshimit dhe orientimin n hapsir.
- rruga e shijes, i prcjell prshtypjet e
shijes nga papillat e gjuhs deri te qendra gustative n gyrus postcentralis t lobit parietal.
- rruga e nuhatjes (olfaktore), i prcjell
ngacmimet nuhatore nga mukoza olfaktore e
hunds, deri te qendra kortikale pr nuhatje,
Fig. 9.14. Arteriet e trurit. 1. A. carotis interna, 2. A. vertebralis, 3. A. basilaris, 4. A. cerebri anterior, 5. A. cerebri
media, 6. A. cerebri posterior, 7. Insula (lobus insularis).
CIPAT TRURORE (MENINGES)

Palca kurrizore dhe truri jan t mbshtjella me cipa t ndrtuara nga indi lidhor, t
quajtura cipa trurore (meninges), t cilat kan
rol mbrojts dhe metabolik.
Cipat trurore jan: cipa e fort (dura
mater), cipa e merimangt (arachnoidea) dhe
cipa enore (pia mater). Cipat trurore pasi
mbshtjellin palcn kurrizore nprmjet foramen magnum hyjn n zgavrn kraniale, ku e
mbshtjellin trurin. Ndrmjet dura mater dhe
arachnoides ndodhet hapsira nncipore, (cavum subdurale), kurse arachnoidea dhe pia
mater ndahen me an t hapsirs subarahnoidale (spatium subarachnoideum), e cila sh149
Anatomia e njeriut
t e mbushur me lngun truror (liquor cerebrospinalis). Liquor cerebrospinalis vazhdimisht tajohet nga grshetimet enore t barkusheve trurore dhe resorbohet prmes sinuseve venoze t dura mater.
Konsiderohet se ky lng ka rol n metabolizmin e sistemit nervor qendror.
N baz t veorive funksionale t fijeve t

tyre nervore, nervat kranial ndahen n katr
grupe: nerva motorik, t przier, shqisor dhe
nerva q prmbajn fije parasimpatike.
- Nerva motorik jan: III, IV, VI, XI dhe XII.
- Nerva t przier jan V, VII, IX dhe X.
- Nerva shqisor jan I, II dhe VIII.
- Nervat q kan fije parasimpatike jan III,
VII, IX dhe X.
ENT E GJAKUT T SISTEMIT NERVOR

QENDROR
I. Nn. Olfactorii
N vaskularizimin e palcs kurrizore marrin pjes degt e arteries kurrizore (a. vertebralis). Ndrsa gjaku venoz derdhet n venat
ndrbrinjore t pasme dhe n v. azygos.
Trurin e vaskularizojn dy arterie: arteria
kurrizore (a. vertebralis) dhe arteria e brendshme gjumore (a. carotis interna). Kto dy arterie ndrmjet vete ndrlidhen n faqen e poshtme t trurit duke formuar rrethin arterial t
trurit (circulus arteriosus cerebri).
Venat e trurit ndahen n vena siprfaqsore dhe t thella, t cilat derdhen n sinus
durae matris.
Nervat nuhator (nn. olfactorii) fillojn me

zgjatimet periferike nga mukoza olfaktore e
zgavrs s hunds, kurse zgjatimet qendrore
kalojn npr lamina cribrosa t ashtit etmoidal dhe mbarojn n qeporen nuhatore (bulbus olfactorius).
II. N. opticus
Nervin pamor (n. opticus) e formojn
zgjatimet qendrore t qelizave ganglionare t
retins, i cili pasi e lshon orbitn futet n
zgavrn kraniale, deri te chiasma opticum, ku
bhet kryqzimi i pjesrishm i fijeve t tij prej
ku vazhdon si tractus opticus n kuadr t
rrugs optike.
SISTEMI NERVOR PERIFERIK
III. N. oculomotorius
Sistemi nervor periferik prbhet nga nervat dhe nyjet nervore (nervi et ganglia neurium). Nervat ndahen n: nerva shpinor (nervi
spinales) dhe n nervat e koks (nervi craniales), ndrsa nyjet nervore ndahen n nyje
shpinore (ganglia spinalia) dhe nyjet sensitive
t nervave t koks (ganglia sensoria neurium
cranialium).
Sistemi nervor periferik bn ndrlidhjen e
sistemit nervor qendror me t gjitha indet prkatsisht organet e trupit t njeriut.
Nervi sylvizor (n. oculomotorius) sht

nerv q me fijet motorike i nervzon t gjith
muskujt e strijuar t kokrdhokut t syrit, prve m. obliquus superior dhe m. rectus lateralis,
ndrsa me fijet parasimpatike i nervzon dy
muskuj t lmuar t syrit, m. ciliaris dhe m.
sphincter pupillae.
IV. N. trochlearis
Nervi ikrikor (n. trochlearis) sht nerv
kryekput motorik q nervzon m. obliquus
superior t kokrdhokut t syrit dhe sht i vetmi nerv kranial q e lshon trungun truror
nga faqja e tij e pasme.
NERVAT KOKS (NERVI CRANIALES)

Nervat e koks (nervi craniales) jan 12
ifte nervash, t cilt dalin nga trungu truror
dhe jan t dedikuar pr nervzimin e koks,
ndrsa me an t n. vagus bhet nervzimi
edhe i organeve t qafs, kafazit t kraharorit,
zgavrs abdominale dhe t komblikut.
V. N. trigeminus
Nervi trinjak (n. trigeminus) sht nerv i
przier, sensitiv dhe motorik. Fijet e tij motori150
Anatomia e njeriut
Fig. 9.15. Nervat kranial (nervi craniales). I. Fila olfactoria, II. N. opticus, III. N. oculomotorius, IV. N. trochlearis, V. N.
trigeminus, VI. N. abducens, VII. N. facialis, VIII. N. vestibulocochlearis, IX. N. glossopharyngeus, X. N. vagus, XI. N.
accessorius, XII. N. hypoglossus.
151
Anatomia e njeriut
ke nervzojn muskujt prtyps, ndrsa fijet
sensitive nervzojn lkurn e fytyrs, mukozn e zgavrs s hunds dhe t gojs, mukozn
e gjuhs, sinuset paranazal, mukozn e syrit
dhe disa pjes t cips s fort t trurit. Ai jep
tre deg prfundimtare, dhe at: n. ophtalmicus, n. maxillaris dhe n. mandibularis.
sekretor t gjndrs pranveshore (glandula

parotis).
X. N. vagus
Nervi endacak (n. vagus) sht nerv i przier, i cili ka fushn m t gjer t nervzimit.
Me fijet e tij motorike nervzon muskujt e strijuar t fytit, t qiellzs s but dhe t laringut.
Fijet sensitive nervzojn lkurn e murit t
poshtm t pasm t kanalit t jashtm dgjimor, mukozn e fytit, ezofagut, laringut dhe
trakes. Ndrsa fijet parasimpatike nervzojn muskujt e lmuar t organeve dhe gjndrat
e organeve respiratore dhe digjestive si edhe
zemrn.
VI. N. abducens
Nervi largues (n. abducens) sht nerv motorik i cili nervzon m. rectus lateralis q e bn
largimin e syrit nga jasht.
VII. N. facialis
Nervi fytyror (n. facialis) sht nerv i przier, i cili prbhet nga rrnja motorike dhe
senzoriele, ashtu q me fijet e tij motorike i
nervzon muskujt e fytyrs, m. stapedius, m.
stylohyoideus dhe venter posterior m. digastrici.
Rrnja senzoriele e formon n. intermedius. Me
fijet sensorike gustoreceptore prcjellin ngacmimet e shijes nga papillat e gjuhs, me fijet
sensitive merr ngacmimet e dhimbjes, temperaturs dhe t prekjes nga lkura e kalimit t
jashtm dgjimor, ndrsa fijet parasimpatike
nervzojn gjndrat e lotit, gjndrat e qiellzs
dhe t mukozs s hunds, si edhe gjndrat
nnnofullore dhe nngjuhore t pshtyms.
XI. N. accessorius
Nervi shtesor (n. accessorius) sht nerv
kryekput motorik. Ai ka dy deg dhe at:
- dega e jashtme prfundimtare (r. externus), e cila nervzon m. trapezius dhe m. sternocleidomastoideus;
- dega e brendshme (r. internus), e cila i bashkngjitet nervit vagus duke i sjell fije motorike pr nervzimin e muskujve t qiellzs s
but, fytit dhe laringut.
XII. N. hypoglossus
VIII. N. vestibulocochlearis
Nervi nngjuhor (n. hypoglossus) sht nervi i fundit kranial dhe kryekput motorik, i cili
i nervzon t gjith muskujt e gjuhs, prve m.
palatoglossus.
Nervi dgjimor (n. vestibulocochlearis) sht nerv sensoriel, i cili prbhet nga pjesa parakthinore (pars vestibularis), q prcjell informatat pr drejtpeshimin dhe orientimin n
kuadr t rrugs vestibulare dhe pjesa krmillore (pars cochlearis), q i pranon dhe i prcjell ngacmimet e zrit me an t rrugs akustike.
IX. N. glossopharyngeus
Nervi gjuhofytor (n. glossopharyngeus)
sht nerv i przier, i cili me fijet e tij motorike
nervzon muskujt e qiellzs s but dhe t fytit, me fijet sensitive nervzon mukozn e 1/3
t pasme t gjuhs, t fytit, t qiellzs s but,
t bajames qiellzore dhe t veshit t mesm;
dhe me fijet parasimpatike bn nervzimin
Fig. 9.16. Nervat spinal (nn. spinales). 1. Medulla spinalis,

2. Radix posterior, 3. Radix anterior, 4. Truncus nervi
spinalis.
152
Anatomia e njeriut
NERVAT SHPINOR (NERVI SPINALES)
(Th1). Me degt ansore i nervzon muskujt

dhe lkurn e regjionit t shpatulls, ndrsa
me degt prfundimtare nervzon lkurn dhe
muskujt e ekstremitetit t siprm.
Nervat shpinor (nervi spinales) dalin nga

palca kurrizore, prkatsisht hyjn n t npr
tr gjatsin e saj dhe jan gjithsej 31 ifte t
nervave spinal, q varsisht nga pjesa e palcs
kurrizore nga ku dalin, gjegjsisht hyjn, ndahen n: 8 nerva t qafs, C1-C8 (nn. cervicales),
12 nerva t kraharorit, T1-T12 (nn. thoracici), 5
nerva t belit, L1-L5 (nn. lumbales), 5 nerva
krbishtor, S1-S5 (nn. sacrales) dhe 1 nerv
bishtor, Co1 (n. coccygeus).
Nervi shpinor prbhet nga rrnjt, trungu
dhe degt.
do nerv shpinor ka dy rrnj: rrnjn e
prparme (radix anterior), e cila prmban fije
motorike q dalin nga palca kurrizore dhe t
pasme (radix posterior), q prmban fije sensitive q hyjn n palcn kurrizore. Kto dy rrnj bashkohen n foramen intervertebralis duke formuar trungun e nervit spinal, prej t cilit
ndahen degt e nervit spinal, q jan: dega e
prparme, dega e pasme, dega e cips trurore
dhe degt bashkuese.
Degt e prparme t nervave spinal bashkohen n mes veti dhe formojn grshetime
nervore (plexus nervorum spinalium) dhe at:
Grshetimi i qafs (Plexus cervicalis)

Grshetimi i qafs (plexus cervicalis) formohet me bashkimin e degve t prparme t
katr nervave t siprm cervikal (C1-C4). Nga
ky grshetim dalin degt siprfaqsore sensitive, t cilat nervzojn lkurn e pjess s
prparme dhe ansore t qafs, pjesn e siprme t kafazit t kraharorit dhe nj pjes t
koks, si edhe n degt e thella motorike, prej
t cilve m i rndsishm sht nervi diafragmal (n. phrenicus).
Grshetimi i krahut (Plexus brachialis)

Grshetimi i krahut (plexus brachialis) formohet me bashkimin e degve t prparme t
katr nervave t poshtm cervikal (C5-C8) dhe
degs s prparme t nervit t par torakal
Fig. 9.17. Nervat shpinor (nervi spinales).
153
Anatomia e njeriut
Grshetimi i krbishtit (Plexus sacralis)

Grshetimi i krbishtit (plexus sacralis) formohet me bashkimin e degve t prparme t
tre nervave t siprm sakral (S1-S3), si edhe t
trungut lumbosakral. Me degt ansore nervzon muskujt e veant t femurit dhe lkurn e
ans s pasme t kofshs. Deg prfundimtare
e ktij grshetimi sht n. ischiadicus, i cili
sht nervi m i gjat dhe m i trash i trupit t
njeriut dhe shtrihet prgjat faqes s pasme t
kofshs duke nervzuar muskujt e atij regjioni
dhe n fossa poplitea ndahet n dy deg prfundimtare: n. tibialis dhe n. peroneus communis, t cilt nervzojn lkurn dhe muskujt e
nngjurit dhe t shputs.
Grshetimi bishtor (Plexus coccygeus)

Grshetimi bishtor (plexus coccygeus) formohet nga bashkimi i degs s prparme t
nervit t pest sakral dhe t nervit koksigeal.
Fig. 9.18. Plexus cervicalis, plexus brachialis.
Nervat e kraharorit (Nervi thoracici)

Nervat e kraharorit (nervi thoracici) jan
12 ifte t nervave spinal (Th1-Th12), t cilt
dalin nga pjesa torakale e palcs kurrizore.
Degt e prparme t 11 ifteve t siprme t
nervave torakal pasi q kalojn npr hapsirat
ndrbrinjore, quhen nerva ndrbrinjor (nn.
intercostales). Kto nerva nervzojn lkurn
dhe muskujt e mureve t kafazit t kraharorit
dhe t barkut.
Grshetimi i belit (Plexus lumbalis)

Grshetimi i belit (plexus lumbalis) formohet me bashkimin e degve t prparme t katr nervave t par t belit (L1-L4). Degt ansore t ktij grshetimi nervzojn disa muskuj
t murit t barkut dhe t femurit. Degt fundore nervzojn pjesn e poshtme t murit abdominal dhe pjesn mediale dhe t prparme t
kofshs.
Fig. 9.19. Plexus lumbalis, plexus sacralis, plexus coccygeus.
154
Anatomia e njeriut
Raporti i dominimit simpatikus-parasimpatikus ndryshon individualisht, por edhe n
periudha t ndryshme t jets. P.sh. te fmijt
mbizotron tonusi i simpatikusit, kurse te pleqt tonusi i parasimpatikusit.
Sistemi nervor autonom funksionin e tij e
realizon sikurse sistemi nervor somatik, prmes harkut refleksiv.
Pjesa parasimpatike ndahet n pjesn kraniale (pars cranialis) dhe pjesa krbishtore
(pars sacralis).
Pjesa kraniale parasimpatike sht e vendosur n trungun truror dhe prbhet nga brthamat parasimpatike t nervave kranial, dhe
at t n. oculomotorius, n. facialis, n. glossopharyngeus dhe n. vagus, si edhe nga ganglionet
parasimpatike t koks dhe fijet nervore preganglionare dhe fijet nevore postganglionare.
Pjesa sakrale parasimpatike sht e vendosur n brthamat parasimpatike n brirt
ansor t palcs kurrizore, nga segmenti i dyt
deri te segmenti i katrt sakral i palcs kurrizore (S2-S4).
SISTEMI NERVOR AUTONOM S.

VEGJETATIV
Sistemi nervor autonom sht pjes e sistemit nervor qendror dhe atij periferik, i cili pa
vullnetin dhe vetdijen e njeriut kontrollon funksionimin e organeve t brendshme dhe t
gjndrave, q kan rndsi vitale pr mbajtjen
e jets, si jan: frymmarrja, qarkullimi i gjakut, tretja, metabolizmi, lirimi i hormoneve,
mbajtja e temperaturs konstante etj.
N aspektin funksional, sistemi nervor autonom ndahet n: pjesn simpatike (pars sympathica) dhe parasimpike (pars parasympathica), t cilat jan antagoniste njra ndaj
tjetrs. Ndrsa n aspektin morfologjik ndahet
n pjesn qendrore dhe periferike.
Pjesa simpatike (Pars sympathica)

Pjesa simpatike (pars sympathica) sht e
lokalizuar n pjesn torakolumbale t palcs
kurrizore dhe bn shpejtimin e puns s zemrs, zgjeron bronket, shpejton frymmarrjen,
rrit presionin e gjakut, zgjeron bebzat e syrit,
rrit proceset metabolike, etj.
Pjesa parasimpatike (Pars parasympathica)

Pjesa parasimpatike (pars parasympathica) sht me lokalizim kraniosakral. Ndikon n
ngadalsimin e puns s zemrs, ngushton
bronket, ngadalson frymmarrjen, proceset
metabolike, ul presonin e gjakut, ngushton bebzat e syrit etj.
Koordinimi i funksioneve t simpatikusit
dhe parasimpatikusit sht kusht pr punn
normale t organeve dhe organizmit n prgjithsi, sepse prishja e ktij koordinimi sjell
deri te rregullime t ndryshme t funksioneve
t organizmit. Gjat dits mbizotron funksioni
i simpatikusit, prandaj njeriu sht m i kthjellt dhe m aktiv, ndrsa gjat nats dominon
parasimpatikusi, prandaj njeriu sht m i plogsht dhe m pasiv.
Fig. 9.20. Sistemi simpatik (gjelbr) dhe sistemi parasimpatik (vjollc).
155
Anatomia e njeriut
Pjesa simpatike sht e vendosur n brthamat simpatike, n brirt ansor t palcs
kurrizore, nga segmenti i tet cervikal deri te
segmenti i dyt lumbal (C8-L2).
Prve ktyre qendrave t sistemit nervor
autonom, n kuadr t tij bjn pjes edhe grshetimet autonome dhe ganglionet autonome.
Grshetimet ganglionare jan t vendosura
n muret e organeve t brendshme duke iu
mundsuar organeve t brendshme funksionimin autonom edhe pas prerjes t nervave t
tyre vegjetativ.
Grshetimet autonome t kraharorit jan:
grshetimi i zemrs (plexus cardiacus), grshetimi mushkror (plexus pulmonalis), grshetimi
i kaprcellit (plexus oesophagealis) dhe grshetimi aortal i kraharorit (plexus aorticus thoracicus).
Grshetimet autonome t barkut jan: plexus coeliacus, plexus aorticus abdominalis et
plexus hypogastricus superior.
Grshetim autonom i komblikut sht plexus hypogastricus inferior (plexus pelvicus).
156

MBI GJNDRAT ENDOKRINE
Gjndrat me tajitje t brendshme jan:

hipofiza (hipophysis), epifiza (epiphysis), gjndra tiroide (glandula thyroidea), gjndra paratireoide (glandula parathyreoidea), timusi (thymus), pankreasi (pancreas), gjndra mbiveshkore (glandula suprarenalis) dhe gjndrat seksuale (ovarium, testis).
Produktet e ktyre gjndrave quhen hormone. Fjala hormon sht me prejardhje greke
dhe do t thot ngacmim. Sipas ndrtimit kimik
i ndajm n:
- proteina (hormonet e adenohipofizs),
- polipeptide (insulina, hormoni i neurohipofizs),
- steroide (hormonet e kors s gjndrs
Gjndrat endokrine, apo gjndrat me tajitje t brendshme, nuk kan kanale dalse,
prandaj produktin e tajitjes (hormonet) e derdhin drejtprsdrejti n gjak ose n limf. Gjndrat prbhen nga qelizat solitare (t vetmuara), nga grupe qelizash (ishuj) dhe nga grupe
m t mdha t qelizave t specializuara, t
bashkuara n organe (gjndra). Ndrmjet qelizave gjendet rrjet kapilarsh q mundson
ushqimin dhe futjen m t leht t hormoneve
n gjak.
Fig.10.1. Organet e sistemit endokrin tek meshkujt dhe femrat.
157
Anatomia e njeriut
mbiveshkore, hormonet seksuale) dhe
- derivatet e fenolit (katekolaminat).
Hormonet mund t jen me veprim lokal
(acetilkolina, sekretina) dhe me veprim t prgjithshm (hormoni i rritjes, tiroksina).
Shumica e gjndrave jan t kontrolluara
prej t ashtuquajturave stimuline ose hormone
trope, t cilat i rregullon vrigulli i prparm i
hipofizs. Gjndrat e tajojn hormonin e tyre
nn ndikimin e hormoneve trope (stimulineve).
Nse niveli i hormonit n gjak ulet, kjo
paraqet sinjal pr hipofizn q t prodhoj stimulinin gjegjs, i cili nga ana e tij, shkon deri te
gjndra prkatse dhe e stimulon t prodhoj
m tepr hormone. Rritja e nivelit t hormonit
prkats e ndalon tajitjen e stimulinit. Ky mekanizm quhet feedback mekanizm.
Hipofiza (dirigjenti i gjndrave endokrine)
sht ngusht e lidhur me hipotalamusin, e ai
sht i lidhur me qendrat e larta t sistemit nervor qendror (SNQ).
Prqndrimi i ndonj hormoni mund t jet:
i zvogluar (hipofunctio), normal ose i zmadhuar (hyperfunctio).
Hormonet marrin pjes n proceset e rritjes, pjekuris seksuale, shumimit, proceset
trofike t organizmit, n metabolizmin e sheqernave, yndyrave, proteinave, ujit dhe t elektroliteve; me nj fjal hormonet marrin pjes
n mirmbajtjen e homeostazs.
N kt kapitull do t prshkruajm anatomin e disa gjndrave, kurse disa gjndra
tjera endokrine, q kan edhe funksione tjera
sistemike (p.sh. pankreasi, timusi, ovariumet,
testiset) do ti gjeni n kapitujt tjer prkats.
Fig. 10.2. Hypophysis. 1. Hypophysis, 2. Hypothalamus, 3.

Pons, 4. Medulla oblongata, 5. Cerebellum, 6. Infundibulum, 7. Adenohypophysis, 8. Neurohypophysis, 9. Sella turcica, fossa hypophysalis, 10. Sinus sphenoidalis.
Hipofiza prbhet prej dy pjesve kryesore, edhe at: adenohipofiza dhe neurohipofiza, si dhe segmentit t mesm pars intermedia.
Anash hipofizs jan t vendosura sinuset
kavernoze (sinus cavernosus), ku kalojn struktura t rndsishme vaskulare dhe nervore,
edhe at: n. oculomotorius, n. trochlearis, n. abducens, degt e n. trigeminus (n. ophtalmicus
dhe n. maxilaris), si dhe a. carotis interna. Mbi
hipofizn gjendet chiasma opticum dhe ventriculus tertius (barkushja e tret e trurit).
Adenohipofiza, paraqet pjesn e prparme (lobus anterior) dhe m t madhe t hipofizes (prbn 4/5 t hipofizs). Prbhet prej
tre llojeve t qelizave: acidofile, bazofile dhe
kromofobe. Adenohipofiza nuk ka vaskularizim
direkt, ajo vaskularizohet nprmjet hipotalamusit, me an t a. hypophysialis superior.
Hormonet t cilat i tajon adenohipofiza jan: hormoni i rritjes (somatotropin - STH), hormoni adrenokortikotrop (ACTH), hormoni tireotrop (TSH - hormoni tireostimulues), prolaktina, hormoni folikulostimulues (FSH), hormoni
luteinizues (LH).
Tajitja e hormoneve t adenohipofizs
sht nn kontroll t hipotalamusit nprmjet
t mekanizmit feedback.
HIPOFIZA (HYPOPHYSIS)
sht e vendosur n sella turcica t os
sphenoidale. Peshon prafrsisht 0.5 gram. Dimenzionet e hipofizs jan: gjersia 12 mm.,
gjatsia 10 mm. dhe lartsia 8 mm. Gjat pubertetit ajo zmadhohet, posarisht te femrat.
Ndrsa m s shumti zmadhohet gjat shtatznis. do rritje n lartsi m tepr se 12 mm.
duhet t konsiderohet si patologjike.
158
Anatomia e njeriut
Neurohipofiza, paraqet pjesn e prapme
(lobus posterior) dhe prbn 1/5 e hipofizs.
Neurohipofiza nprmjet t infundibulumit
sht e lidhur me hipotalamusin. N hipotalamus gjenden qendra, t cilat e rregullojn punn e hipofizs.
Vaskularizimi i neurohipofizs bhet nprmjet t a. hypophysialis inferior. Neurohipofiza nuk ka gjndra dhe pr at nuk mund t
tajoj hormone. Ajo shrben si rezervuar i dy
hormoneve, t cilat tajohen n hipotalamus dhe
me an t aksoneve transportohen deri te neurohipofiza. Ato hormone jan: hormoni antidiuretik (ADH) dhe oksitocina.
GJNDRA TIROIDE (GLANDULA THYROIDEA)

Gjndra tiroide paraqet gjndrn m t
madhe t lokalizuar n qaf me tajitje t brendshme. sht e vendosur n pjesn e prparme t qafs, dhe sht e ngjitur me an te
fijeve fibroze pr ann e prparme dhe ant
ansore t larignut dhe trakes. Pr at shkak
gjat glltitjes dhe t folurit ajo lviz s bashku
me to.
Te gjndra tiroide dallojm dy vringuj, t
djathtin dhe t majtin (lobus dexter et sinister),
ndrsa n mes tyre gjendet nj pjes e ngusht,
e cila quhet isthmus. Pesha normale e ksaj gjndre sht 30-60 gram. T dy lobuset jan asimetrike, i djathti sht m i madh se i majti.
Kan formn e piramids triansore me majn
t orientuar sipr.
Faqja e jashtme e lobuseve sht konvekse
dhe e mbuluar me m. sternothyroideus.
Faqja e brendshme sht konkave, dhe n
pjesn e prapme t saj kalon n. laryngeus recurrens.
Faqja e prapme e lobuseve me pjesn laterale sht n raport me a. carotis communis.
Gjndra tiroide sht e mbshtjellur me dy
mbshtjells, edhe at:
- mbshtjellsi i jashtm ose fascial, i cili
paraqet pjes t lamina pretrachealis t fascies
s qafs, dhe
- mbshtjellsi i brendshm ose fibroz
(capsula fibrosa).
Fig. 10.3. Glandula thyroidea. 1. Glandula thyroidea, lobus

dexter, 2. Isthmus glandulae thyroideae, 3. Os hyoideum, 4.
Cartilago thyroidea, 5. M. cricothyroideus, 6. Glandula
thyroidea, lobus sinister, 7. Trachea.
N prbrje t gjndrs tiroide hyn ind

lidhor dhe ind gjndror.
Vaskularizimi i gjndrs tiroide bhet nga
a. thyroidea superior et inferior. Inervimi i gjndrs bhet nga degt e n. vagus, edhe at n.
laryngeus superior et n. laryngeus recurrens, si
dhe nga pjesa qafore e simpatikusit.
Gjndra tiroide tajon dy hormone: trejodtironina (T3) dhe tiroksina (T4).
Hormonet tiroide jan prgjegjs pr rritjen normale dhe formimin normal t skeletit.
Gjithashtu ato marrin pjes n rregullimin e
metabolizmit dhe funksione tjera me rndsi
pr organizmin.
GJNDRAT PARATIROIDE (GLANDULAE

PARATHYROIDEAE)
Paraqesin gjndra t vogla epiteliale me
tajitje t brendshme. Tajojn hormonin e qua159
Anatomia e njeriut
jtur parathormon, i cili ka rol t rndsishm
n metabolizmin e kalciumit dhe fosforit.
Jan katr n numr dhe jan t vendosura
n faqen e prapme t lobuseve t gjndrs
tiroide, lateralisht nga n. laryngeus recurrens.
Kan madhsin e kokrrs s fasules, dhe lokalizimi i tyre sht variabl.
Vaskularizimi dhe inervimi i gjndrave
vjen nga t njjtat en gjaku dhe nerva si te
gjndra tiroide.
GJNDRA MBIVESHKORE (GLANDULA

SUPRARENALIS)
Fig. 10.4. Glandulae parathyroideae, pamje posteriore. 1.

Glandulae parathyroideae, 2. Glandula thyroidea.
Kto gjndra jan dy n numr (e djathta

dhe e majta) dhe jan t vendosura mbi polet
(skajet) e siprme t veshkave. Peshojn s bashku 10-12 gram. Gjndra e djatht sht n
form t trekndshit, ndrsa e majta n form
t gjysmhns.
Jan t ndrtuara nga dy pjes:
- korja (cortex), e cila i tajon kto hormone: mineralokortikoide (aldosteroni), glukokortikoide (cortisoli) dhe hormone androgjene
dhe estrogjene.
- palca (medulla), ka prejardhje simpatogjene, dhe tajon hormonet: adrenalin dhe
noradrenalin.
Fig. 10.5. Glandula suprarenalis. 1. Cortex, 2. Medulla, 3. V.
centralis.
160

(ORGANA SENSUUM & INTEGUMMENTUM COMMUNE)
ORGANET SHQISORE
Organet shqisore (organa sensuum), paraqesin organe t veanta, t cilat i perceptojn
ngacmimet kimike dhe fizike nga ambienti i
jashtm dhe i brendshm i trupit, me an t
receptorve (qeliza specifike ndijore).
Ngacmimet e pranuara nga receptort, me
an t nervave periferik prkats dhe rrugve
nervore prkatse i prcjellin deri te qendrat
prkatse n lvoren e trurit t madh, ku bhet
prpunimi, integrimi dhe analiza e prbr e
ktyre informatave, si dhe prgjigja ndaj tyre.
do shqis prbhet nga: receptori, sistemi
prcjells, dhe qendrat n koren e trurit t madh.
Shqisat n organizmin e njeriut jan:
- shqisa e t parit,
- shqisa e dgjimit dhe baraspeshs,
- shqisa e nuhatjes,
- shqisa e shijes dhe
- shqisa e prekjes.
Fig. 11.1. Syri (oculus). 1. Iris, 2. Pupilla, 3. Supercillium, 4.

Palpebra superior, 5. Tunica conjuctiva bulbi (sclera), 6.
Palpebra inferior.
pn kokrdhokore, n pjesn e prparme t

saj, m afr murit t jashtm sesa ndaj mureve
tjera. Kokrdhoku i syrit prbhet prej tri cipave:
- vmesa e jashtme fibroze (tunica fibrosa bulbi),
- vmesa e mesme ose vaskulare (tunica vasculosa bulbi) dhe
- vmesa e brendshme ose rrjetza (tunica interna bulbi).
Vmesa e jashtme fibroze (Tunica fibrosa bulbi)
SHQISA E T PARIT OSE SYRI

(ORGANUM VISUS S. OCULUS)
Shqisa e t parit (organum visus) ose syri
(oculus), sht organ ift i vendosur n gropn
kokrdhokore (orbita). N prbrje t tij marrin pjes:
- kokrdhoku i syrit (bulbus oculi),
- nervi i t parit (n. opticus), dhe
- organet ndihmse t syrit (organa oculi
accessoria).
Vmesa e jashtme fibroze e kokrdhokut

t syrit paraqet vmesn m t fort lidhore, e
cila prcakton formn dhe madhsin e bulbusit, e mbron at, i bn rezistenc presionit
intraokular si dhe shrben pr fiksimin e
muskujve t kokrdhokut t syrit.
Vmesa fibroze prbhet nga pjesa e prparme e tejdukshme, brisa (cornea) dhe pjesa e
pasme e bardh (sclera).
KOKRDHOKU I SYRIT (BULBUS OCULI)
Brisa (Cornea)
Kokrdhoku i syrit sht pjesa m e rndsishme e organit t t parit, e vendosur n gro-
Brisa (cornea) paraqet pjesn e prparme

m t vogl t tejdukshme t cips fibroze t
161
Anatomia e njeriut
kokrdhokut t syrit. Ka formn e thjerrzs
konveksokonkave, m konvekse n faqen e
prparme dhe nuk ka en t gjakut dhe en
limfatike. Buza periferike e kornes (limbus
corneae) futet n pjesn e prparme t sklers
ku edhe fiksohet.
Roli i kornes sht prthyerja e rrezeve t
drits.
venoz i t bardhs s syrit, prmes t cilit

bhet evakuimi i lngut ujor (humor aquosus)
nga dhoma e prparme e syrit n qarkullimin
venoz t gjakut.
Vmesa e mesme ose vaskulare (Tunica

vasculosa bulbi)
Vmesa e mesme, vaskulare, e kokrdhokut t syrit bn vaskularizimin e kokrdhokut
t syrit, tajon lngun ujor si dhe merr pjes n
akomodimin e tij.
Prbhet nga tre pjes: pjesa e pasme, enore (choroidea), pjesa e mesme, trupi qerpikor
(corpus ciliare) dhe pjesa e prparme, ylberthi
(iris).
E bardha e syrit (Sclera)

E bardha e syrit (sclera) paraqet pjesn e
pasme t vmess fibroze t kokrdhokut t
syrit. Ka formn e topit, ashtu q pjesa e prparme e saj mungon sepse aty futet cornea, n
eljen rrethore t sclers (rima cornealis sclerae).
Sklera ka shum vrima q shrbejn pr
kalimin e enve t gjakut dhe nervave. Medialisht nga poli i pasm i saj gjendet vrima npr
t ciln kalon nervi optik q njihet si lamina
cribrosa sclerae. Ndrsa n pjesn e prparme
t sklers gjendet sinus venosus sclerae, gjiri
Cipa enore (Choroidea)

Cipa enore (choroidea) formon pjesn e
pasme t cips s mesme t kokrdhokut t
syrit, e cila shtrihet nga ora serrata deri te vrima e n. opticus. Npr t kalojn shum en t
Fig. 11.2. Kokrdhoku i syrit

(bulbus oculi). Prerje horizontale. 1. Cornea, 2. Limbus
corneae, 3. Sinus venosus
sclerae, 4. M. ciliaris, 5. Corpus ciliare, 6. Zonula ciliaris,
7. Lens, 8. Ora serrata, 9.
Camera vitrea bulbi, Corpus
vitreum, 10. Choroidea, 11.
Sclera, 12. Lamina cribrosa
sclerae, 13. Axis internus
bulbi, 14. Axis opticus, 15.
Camera anterior bulbi, 16.
Iris, 17. Camera posterior
bulbi, 18. Retina, stratum
pigmentosum et stratum
nervosum, 19. Macula lutea,
Fovea centralis, 20. N. opticus, 21. Discus nervi optici.
162
Anatomia e njeriut
gjakut dhe nerva. Ent e gjakut formojn disa
grshetime q shrbejn pr ushqimin e pjess
m t madhe t kokrdhokut t syrit, sidomos
t retins.
jashtme, e pigmentuar (stratum pigmentosum)

dhe shtresa e brendshme, rrjetza (stratum
nervosum, retina).
Rrjetza (retina)
Trupi qerpikor (Corpus ciliare)
Rrjetza (retina), sht pjesa m e rndsishme funksionale e syrit e cila ka aftsi q ti

pranoj rrezet e drits me an t qelizave
neuroepiteliale, shkopinjve, t cilt reagojn
ndaj drits dhe konet, t cilt jan t ndjeshm
n ngjyra.
Me an t ora serrata, retina ndahet n dy
pjes: pjesa e prparme ose e verbr e retins
(pars caeca retinae) dhe pjesa e pasme ose
pjesa e t parit e retins (pars optica retinae), e
cila sht pjesa fotoreceptive ku bhet pranimi
i rrezeve t drits.
N pjesn e pasme t retins dallojm dy
struktura t rndsishme, dhe at disku i nervit t t parit, discus n. optici, dhe njolla e verdh, macula lutea.
Npr discus n. optici kalon vet nervi optik
s bashku me a. et v. centralis retinae. N diskun e nervit optik nuk ka qeliza neuroepiteliale.
Njolla e verdh, macula lutea, paraqet
pikn e t parit qart, sepse te personat me
shikim normal, rrezet e drits prthehen pikrisht n kt pik (fovea centralis).
N ndrtimin e retins marrin pjes tre
shtresa funksionale me qeliza ganglionare prej
ku fillon nervi optik.
Trupi qerpikor (corpus ciliare) sht i

vendosur n mes t choroidea-s dhe iris-it. Ka
fromn e unazs prizmatike trifaqsore, ndrsa n prerje ka formn e trekndshit. Ka tre
faqe: faqja e prparme, e cila i prgjigjet irisit,
faqja e jashtme, e cila mbshtetet n skler dhe
faqja e brendshme, e cila sht n raport nga
prpara me dhomn e prparme t syrit dhe
nga prapa me corpus vitreum. Nga faqja e brendshme dalin shume zgjatime rrethore meridionale, zgjatime qerpikore (processus ciliares)
t pasura me rrjet kapilaresh nga ku vazhdimisht prodhohet lngu ujor (humor aquosus), i
cili mban konstant presionin intraokular.
N trupin ciliar ndodhet edhe muskuli qerpikor (m. ciliaris), i cili mundson akomodimin
e syrit, gjegjsisht procesin e prthyerjes s
rrezeve t drits me rritjen e konveksitetit t
thjerrzs dhe aftsin e syrit pr t par n
afrsi deri n 6 metra.
Ylberthi (Iris)
Ylberthi (iris) sht pjesa e prparme e vmess vaskulare t kokrdhokut t syrit, e cila
sht e vendosur ndrmjet kornes dhe lensit.
N pjesn qendrore ndodhet bebza e syrit
(pupilla), prmes s cils bhet komunikimi n
mes t dhoms s prparme dhe dhoms s
pasme t syrit.
N stromn e irisit ndodhen dy muskuj: m.
sphincter pupillae, i cili ngushton diametrin e
pupills dhe m. dilatator pupillae, i cili zgjeron
diametrin e pupills. Poashtu, nga sasia e
pigmentit q ndodhet n stromn e irisit varet
edhe ngjyra e syve.
Vmesa e brendshme ose rrjetza (Tunica interna bulbi), Retina

Vmesa e brndshme e syrit (tunica interna bulbi) prbhet nga dy shtresa: shtresa e
Fig. 11.3. Irisi dhe pupilla. 1. M. ciliaris, 2. Choroidea, 3.

Lens, 4. Iris, 5. Pupilla.
163
Anatomia e njeriut
PRMBAJTJA E KOKRDHOKUT T SYRIT
Lensi sht i lidhur me trupin qerpikor

(corpus ciliare) me an t fijeve t zonula
ciliaris. Kontrakcioni, respektivisht relaksimi i
muskulit ciliar, e rrit, respektivisht e zvoglon
diametrin anteroposterior t thjerrzs duke
ndikuar n aftsin e thjerrzs pr prthyerjen e rrezeve t drits dhe aftsin e syrit pr
t par m qart n afrsi, respektivisht n largsi.
Prmbajtjen e kokrdhokut t syrit e

formojn: dhoma e prparme dhe e pasme e
syrit (camera anterior et posterior bulbi),
thjerrza (lens) dhe trupi qelqor (camera
vitreum).
Dhoma e prparme e syrit (Camera anterior bulbi)

Dhoma e prparme e syrit (camera anterior bulbi) sht nj hapsir q ka prpara
kornen dhe nga prapa irisin e mbushur me
lngun ujor, humor quosus. N pjesn periferike ngushtohet n t ashtuquajturin kndin
iridokorneal (angulus iridocornealis), prmes
t cilit bhet evakuimi i lngut ujor nga dhoma
e prparme e syrit n sinus venosus sclerae.
Dhoma e pasme e syrit (Camera posterior bulbi)

Dhoma e pasme e syrit (camera posterior
bulbi) sht hapsira, e cila rrethon buzn ekuatoriale t thjerrzs, nga prpara ka irisin, nga
prapa corpus vitreum, nga jasht processus
ciliares dhe nga brenda buzn periferike t
thjerrzs.
Lngu ujor (Humor aquosus)

Lngu ujor (humor aquosus) sht lng i
tejdukshm, i cili i mbush t dyja dhomzat e
syrit dhe q vazhdimisht prodhohet nga processus ciliares dhe evakuohet prmes angulus
iridocornealis n sinus venosus sclerae dhe prej
aty n qarkullimin venoz t orbits.
Thjerrza (Lens)
Thjerrza (lens) sht thjerrz bikonvekse
e tejdukshme, elastike, q shtrihet n mes t
irisit dhe trupit qelqor (corpus vitreum). Lensi
shrben pr akomodimin e syrit.
Fig. 11.4. Muskujt e syrit (mm. bulbi). 1. M. rectus medialis,

2. M. rectus inferior, 3. M. obliquus superior, 4. M. obliquus
inferior, 5. M. rectus superior, 6. M. rectus lateralis.
164
Anatomia e njeriut
Trupi qelqor (Corpus vitreum)
SHQISA E DGJIMIT DHE BARASPESHS OSE VESHI (ORGANUM

VESTIBULOCOCHLEARE, AURIS)
Trupi qelqor (corpus vitreum) sht substanc xhelatinoze, e tejdukshme e cila e mbush dhomn qelqore, camera vitrea. Rndsia e
tij qndron n faktin se e mban t puthitur retinn pr choroidea-n, duke penguar kshtu
rrudhjen dhe shkolitjen e retins (ablatio retinae).
Organi i dgjimit dhe i baraspeshs (organum vestibulocochleare) prmban n vete dy

shqisa t ndryshme: shqisn e dgjimit dhe
shqisn e baraspeshs.
Shqisa e dgjimit pranon, sintetizon dhe
diferencon sinjalet akustike.
Shqisa e baraspeshs sht e vendosur n
veshin e brendshm dhe shrben pr mbajtjen
e ekuilibrit dhe orientimin e trupit n hapsir.
Veshi (auris), sht i ndrtuar nga kto
pjes: veshi i jashtm (auris externa), veshi i
mesm (auris media) dhe veshi i brendshm
(auris interna).
NERVI I T PARIT (N. OPTICUS)

(Lexo n sistemin nervor periferik!)
ORGANET NDIHMSE T SYRIT (ORGANA OCULI ACCESSORIA)

Organet ndihmse t syrit jan:
- muskujt e syrit, mm. bulbi (muskujt e drejt
t syrit: m. rectus sup., inf., med. et lat., si dhe
muskujt e pjerrt: m. obliquus sup. et inf.),
- fasha e kokrdhokut t syrit (fascia bulbi),
- ndarsja kokrdhokore, (septum orbitae),
- trupi dhjamor i orbits, (corpus adiposum
orbitae),
- kapakt e syrit (palpebrae),
- vmesa lidhore (tunica conjuctiva),
- vetullat (supercili) dhe
- aparati i lotit (apparatus lacrimalis).
VESHI I JASHTM (AURIS EXTERNA)

Veshi i jashtm (auris externa) prbhet
nga kto pjes:
- llapa e veshit (auricula),
- kanali i jashtm i dgjimit (meatus acusticus externus) dhe
- cipa lodrore (membrana tympanica).
Fig. 11.5. Veshi (auris). 1.

Auricula, 2. Meatus acusticus
externus, 3. Membrana tympanica, 4. Ossicula auditus, 5.
Cavitas tympani, 6. Labyrinthus vestibularis, 7. Labyrithus cochlearis, 8. Tuba auditiva, 9. Proc. masdoideus, 10.
Proc. styloideus.
165
Anatomia e njeriut
Kanali i jashtm i dgjimit (Meatus acusticus externus)

Kanali i jashtm i dgjimit (meatus acusticus externus) shtirhet nga hapja e jashtme e
dgjimit (porus acusticus externus) deri tek
daullja e veshit (membrana tympanica). Ka nj
gjatsi rreth 25-30 mm.
Kanali i dgjimit prbhet nga dy pjes:
pjesa kartilagjinoze dhe pjesa kockore. Nga
brenda kanali veshet me lekur, e cila prbn
vazhdimin e lkurs s llaps s veshit.
Lkura n pjesn kartilagjinoze sht m e
trash dhe e pasur me gjndra yndyrore, t
cilat prodhojn nj lloj dylli, q quhet cerumen,
me ane t disa gjndrave, t cilat quhen glandulae ceruminosae. N kt pjes gjenden dhe
qime (tragi) t cilat pengojn futjen e pluhurave n thellsi t veshit.
Qimet dhe gjndrat mungojn n pjesn
kockore .
Fig. 11.6. Auricula. 1. Helix, 2. Antihelix, 3. Scapha, 4.

Tragus, 5. Antitragus, 6. Lobulus auriculae.
Llapa e veshit (Auricula)
Cipa lodrore (Membrana tympanica)
Llapa e veshit (auricula) prbehet nga pllaka kartilagjinoze, e cila z 2/3 e saj, lkura dhe
indi dhjamor zne 1/3 e saj. Pjesa kartilagjinoze ka formn e hinks, e cila sht e drejtuar nga meatus acusticus externus.
Buza e jashtme e aurikuls duke u prkulur nga brenda formon prdredhjen (helix).
Nj tjetr e ngritur, e cila shkon paralel me
helix-in sht kundrprdredhja (antihelix), q
posht do t prfundoj me kundrcjapin (antitragus). Brazda e cila ndan helix dhe antihelix,
quhet lundr (scapha). N pjesn e prparme
t auriculs gjendet cjapi (tragus), i cili kur
shtypet bllokon plotsisht meatus acusticus
externus. N skajin e poshtm t aurikuls
gjendet vrigullthi i veshit (lobulus auricularis), i
cili paraqet dyfishim t lkurs, q nuk prmban krc, por ind dhjamor dhe mbaresa nervore aurikulare.
Funksioni i aurikuls sht q t mbledh
sa m shum tinguj zri. Tek njeriu mund t
konsiderohet rudiment, ndrsa tek kafsht ky
organ sht jetik pr to dhe kjo sht arsyeja
q sht m shum i zhvilluar.
Cipa lodrore, daullja e veshit (membrana

tympanica), paraqet kufirin n mes veshit t
jashtm dhe t mesm, e cila ndodhet n fundin e kanalit t jashtm t dgjimit. Kjo ka nj
trheqje n form hinke nga ana e veshit t
mesm. Nga jasht veshet me lkur, por pa
qime dhe gjndra, kurse nga brenda veshet me
mukozn e veshit t mesm.
Tek membrana dallojm dy pjes: pjesa e
tendosur (pars tensa) dhe pjesa e varur (pars
flaccida).
Fig. 11.7. Membrana tympanica. 1. Pars tensa, 2. Pars flaccida.
166
Anatomia e njeriut
VESHI I MESM (AURIS MEDIA)
- muri i siprm (paries tegmentalis),

- muri i prparm (paries caroticum),
- muri i pasm (paries mastoideum),
- muri i poshtm (paries jugularis),
- muri medial (paries labyrinthicus) dhe
- muri lateral (paries membranaceus).
Nprmjet dy hapjeve t labirintit, si jan
fenestra vestibuli dhe fenestra cochleae, kaviteti
timpanik komunikon me vestibulumin e pjess
kockore t labirintit.
Veshi i mesm (auris media) prbhet nga

kto pjes: zgavra lodrore (cavitas tympanica)
n prbrje t s cils hyjn tre kockat e
dgjimit (ossicula auditoria): yzengjia (stapes),
ekii (malleus) dhe kudhra (incus); nga gypi
dgji-mor (tuba auditoria, kanali i Eustahut);
dhe shpells thimthake (antrum mastoideum).
Veshi i mesm gjendet n pars tympanica
t ashtit temporal.
Kockat e dgjimit (Ossicula auditus)

Zgavra lodrore (Cavum tympani)
N kavitetin timpanik gjenden tre kockat e

dgjimit (ossicula auditoria) t cilat jan: ekii
(malleus), kudhra (incus) dhe yzengjia (stapes).
Kto kocka jan t lidhura nprmjet dy
artikulacioneve: art. incudomallearis, q lidh
inkusin dhe malleusin, si dhe art. incudostapedialis, q lidh inkusin dhe stapedin.
Zgavra lodrore (cavum tympani) sht nj

hapsir pneumatike me formn e nj kubi.
sht veshur me mukoz dhe prmban kockat
e dgjimit, t cilat prcjellin lkundjet e tingujve pr n veshin e brendshm. Ky kavitet
formohet nga gjasht mure:
Fig. 11.8. Veshi i mesm (auris

media) dhe muret e zgavrs
lodrore (cavum tympani). 1-2.
Cavum tympani, 3. Incus, 4.
Malleus, 5. Stapes, 6. Meatus
acusticus externus, 7. Membrana
tympanica.
167
Anatomia e njeriut
Gypi dgjimor (Tuba auditoria, Kanali i

Eustahut)
Gypi dgjimor (tuba auditoria, kanali i
Eustahut) niset nga kaviteti timpanik dhe
hapet n nazofaring, duke balancuar kshtu
presionin e ktij kaviteti me at t ambientit
rrethues (shtypjen atmosferike).
Shpella thimthake (Antrum mastoideum)
Fig. 11.9. Paries labyrinthicus, cavitas tympani. 1. Antrum

mastoideum, 2. Cellulae mastoideae, 3. Proc. mastoideus, 4.
Proc. styloideus, 5. Fenestra vestibuli, 6. Fenestra
cochlearis.
Shpella thimthake (antrum mastoideum)

gjendet n procesin mastoid t kocks temporale dhe komunikon me an t murit t
pasm t kavitetit timpanik (aditus ad antrum).
Ajo pjes sht e rrethuar me qelizat thimthake (cellulae mastoideae), t cilat jan t
mbushura me ajr.
Kto kocka shprndajn vibracionet nga

membrana timpanike pr n veshin e brendshm.
VESHI I BRENDSHM (AURIS INTERNA)

Veshi i brendshm (auris interna) sht i
vendosur n brendi t piramids s ashtit temporal. Tek veshi i brendshm ndodhen receptort e dgjimit dhe t ekuilibrit, t cilt nprmjet n. statoacusticus prcjellin sinjalet pr n
tru.
Pr shkak t forms s ndrlikuar t tij, veshi i brendshm quhet labirint, dhe ndahet n
dy pjes: labirintin kockor (labyrinthus osseus)
dhe labirintin cipor (labyrinthus membranaceus).
Labirinti kockor (Labyrinthus osseus)

Labirinti kockor (labyrinthus osseus) prbhet nga parakthina (vestibulum), krmilli
(cochlea) dhe kanalet gjysmrrethore (canales
semicirculares).
Parakthina (vestibulum) ka form ovale
dhe sht pjesa qendrore e labirintit, ku prpara saj gjendet krmilli (cochlea) dhe prapa
kanalet gjysmrrethor (canales semicirculares). N murin lateral gjenden: fenestra vestibuli dhe fenestra cochleae.
Kanalet gjysmrrethore (canales semicirculares) nisin nga pjesa e pasme e vestibulumit
Fig. 11.10. Kockat e dgjimit (ossicula auditus). 1. Malleus,

2. Incus, 3. Stapes.
168
Anatomia e njeriut
dhe formojn nj zgjerim q quhet ampullae
osseae. Jane tre kanale gjysmrrethore: kanali
gjysmrrethor i prparm, pasm dhe jashtm
(canalis semicircularis anterior, posterior et lateralis).
Krmilli (cochlea) gjendet n pjesn e prparme t vestibulumit dhe formohet nga rrotullimet q bn kanali kockor. Te cochlea dallojm: themelin (basis cochleae) dhe kuben e
krmillit (cupula cochlea). Cochlea sht e prbr prej tri pjesve: strumbullarit (modiolus),
kanalit spiral (canalis spiralis cochleae) dhe
pllaks spirale ashtrore (lamina spiralis ossea).
Labirinti cipor (labyrinthus membranaceus)

Labirinti cipor (labyrinthus membranaceus) sht nj hapsir e mbyllur, e cila sht
e veshur me epitel dhe e mbushur me endolimf. sht e vendosur n labirintin kockor
dhe ndrmejt t dyjave formohet nj hapsir
(spatium perilymphaticum), e cila sht e
mbushur me perilimf.
Labirinti membranoz ndahet n: pars statica (labyrinthus vestibularis), e cila prgjigjet
pr mbajtjen e ekuilibrit dhe pars auditiva
(labyrinthus cochlearis), prgjegjse pr dgjim.
- Labyrinthus vestibularis prbhet nga:
saculus, utriculus, ductus reuniens, ductus utriculosaccularis, t cilat jan t vendosura n
vestibulum, ductus semicirculares, t cilat jan
t vendosura n canales semicirculares ossei,
ductus endolymphaticus et saccus endolymphaticus.
- Labyrinthus cochlearis, ktu sht i vendosur Organi i Kortit, i cili prgjigjet pr dgjimin. Organi i Kortit sht i mbuluar me nj
membran (membrana tectoria). Nga Organi i
Kortit fillon nervi i dgjimit, prmes t cilit
sinjalet do t prcillen pr n tru.
Si prfundim mund t themi q n vesh
dallojm dy rrug, at t prcjelljes s tingullit,
ku bn pjes veshi i jashtm dhe veshi i mesm, dhe rrugn e perceptimit t tingullit, ku
bn pjes veshi i brendshm.
Fig. 11.11. Labirinti kockor dhe cipor (labyrinthus osseus

et membranaceus). 1. Cochlea, 2. Canalis semicircularis
anterior, 3. Canalis semicircularis posterior, 4. Canalis
semicircularis lateralis, 5. Ampulla ossea anterior, 6.
Ampulla ossea posterior, 7. Fenestra cochleae, 8. Fenestra
vestibuli, 9. Cupula cochleae, 10. Basis cochleae, 11. N.
vestibulocochlearis (VIII), n. cochlearis, 12. N. vestibulocochlearis (VIII), n. vestibularis, 13. Cavitas tympani, 14.
Ductus semicircularis lateralis, 15. Utriculus, 16. Sacculus,
17. Ductus semicircularis anterior.
169
Anatomia e njeriut
n kontakt t drejtprdrejt me ambientin e
jashtm. Trashsia e saj sillet nga 1-4 mm,
pesha 18-20 kg. dhe siprfaqja 1.7 m2. N
hapjet (vrimat) natyrore lkura kalon n mukoz; sht mjaft elastike dhe n vende t
ndryshme formon pala ose rrudha q mundsojn lvizjen apo zhvendosjen e pjesve t caktuara t trupit.
SHQISA E T SHIJUARIT
(ORGANUM GUSTUS)
Receptort e shijimit (caliculus gustatorius) ndodhen t vendosur n faqen dorsale
t trupit t gjuhs (lingua). Mukoza e gjuhs
prmban puprri (papilla), t njohura si papillae
linguales, q jan perceptuesit e shijes (gustacionit) dhe gjuhs ia japin pamjen e kadifes.
Kto papilla paraqesin zgjatime t lamina propria t mukozs s gjuhs, t cilat jan t mbuluara me epitel shumshtresor t shesht. N
baz t forms s tyre dallojm 5 lloje papillash t gjuhs: papillae vallatae, papillae foliatae, papillae fungiformes, papillae filiformes
dhe papillae conicae.
Ekzistojn katr lloje baz t shijes: e
mbl, e njelmt, e hidhur dhe e thart. Pjes t
ndryshme t gjuhs jan t afta t perceptojn
shije t caktuara, p.sh. n majn e gjuhs
perceptohet m mir shija e mbl dhe e
njelmt, n pjest ansore e tharta, kurse n
pjesn e pasme t trupit t gjuhs perceptohet
shija e hidhur.
Ngacmimi kimik i receptorve t shijes
shkakton impuls nervor, q prohet pr n
qendrn e shijimit nprmes n. glossopharyngeus dhe n. facial (nga degt: n. lingualis dhe
chorda tympani).
SHQISA E NUHAJES
(ORGANUM OLFACTUS)
Fig. 11.12. Gjuha (lingua). 1. Papilla vallatae, 2. Papillae foliatae, 3.

Pa-pillae fungiformes, 4. Papillae filiformes, 5. Tonsilla palatina, 6.
Ra-dix linguae, 7. Sulcus terminalis, 8. Papillae conicae, 9. Dorsum
lingua (corpus), 10. Sulcus medianus, 11. Margo linguae, 12. Apex
lin-guae, 13. Zon e inervuar nga: n. vagus, 14. N. glossopharyngeus, 15. N. lingualis. Zonat e shijes, a. e hidhur, b. e thart, c. e
njelmt, d. e mbl (Shiko kapitullin 7!)
Receptort pr shije jan t vendosur, n

mbaresat nervore t nn. olfactori, n mukozn
e murit t siprm t zgavrs s hunds, concha
nasalis superior dhe n pjesn e siprme t
murit ndars t hunds (septum nasi).
LKURA ME ADNEKSET E SAJA

(INTEGUMENTUM COMMUNE)
LKURA
Fig. 11.13. Shqisa e nuhatjes (organum olfactus). 1. Nn. olfactorii,
2. Tractus olfactorius, 3. Bulbus olfactorius, 4. Concha nasalis media
et inferior, 5. Vestibulum nasi.
Lkura (cutis) sht organi m i madh i

trupit t njeriut, q e mbshtjell at dhe sht
170
Anatomia e njeriut
Ngjyra e lkurs ndryshon n varsi t
sasis s pigmentit (melanin) dhe qarkullimit
t gjakut n t.
Lkura ndrtohet nga tri shtresa:
- epidermis (mbilkura), sht shtresa siprfaqsore, me trashsi prej 0.4-1.2 mm. dhe
n t nuk ka en gjaku dhe en limfatike. Epiderma ka pes shtresa (nga posht-lart): stratum basale, stratum spinosum, stratum granulosum, stratum lucidum dhe stratum corneum.
- dermis (corium, cutis propria, lkura e
vrtet), paraqet shtresn m t trash t
lkurs me trashsi 1-3 mm. Ndrtohet nga dy
zona: stratum papillare dhe stratum reticulare.
- hypodermis (tela subcutanea, subcutis,
nnlkura), prbhet nga indi dhjamor dhe ai
lidhor. Te njerzit e shndosh indi yndyror
sht i grumbulluar n shtresa t trasha (panniculus adiposus). Hipodermn e prshkojn
en gjaku, en limfatike dhe fije nervore.
pit dhe kanalit, i cili prfundon me nj vrim t

rrumbullakt t quajtur pore (porus sudoriferus). Kemi gjndra t mdha dhe gjndra t
vogla t djerss. Kapaciteti maksimal sekretor
pr 24 or sht 600-900 cm3 (afr 10 l.)
djers n dit.
Shprndarja e gjndrave t djerss nuk
sht e njjt n gjith siprfaqen e lkurs;
gjndrat e mdha t djerss jan m t shumta
n regjionin e nnsqetulls, rreth organeve gjenitale, n regjionin perianal, n areoln e gjirit,
mjekr, qerpik, vetulla etj.; kurse gjndrat e
vogla jan t shprndara n gati gjith trupin,
sidomos n shuplaka dhe shputa.
Gjndrat yndyrore (glandulae sebaceae),
kan ndrtim alveolar, trupi i tyre prbhet
prej shum lobesh dhe kanalit kryesor, npr
t cilin kalon yndyra. Kto gjndra ndodhen t
vendosura n kllfin e qimes. Jan t shprndara n gati gjith lkurn, prve n regjionin e shuplaks dhe shputs. M shum gjenden n kok, n gjoks dhe organet gjenitale.
Yndyra e lkurs (saebum cutaneum)
prodhohet n sasi m t madhe n moshn e
pubertetit, kurse zvoglohet n pleqri (si
pasoj e atrofizimit t gjndrave).
GJNDRAT E LKURS
Lkura sht e pasur me gjndra t djerss
(gll. sudoriferae) dhe gjndra yndyrore (gll.
sebaceae).
Gjndrat e djerss (glandulae sudoriferae), kan form tubulare, prbhen prej tru-
Fig. 11.14. Lkura (cutis). 1.

Epidermis, 2. Dermis, 3.
Hypodermis, 4. Nn. cutanei, 5.
Fascia, 6. Musculus.
171
Anatomia e njeriut
QIMET (PILI)
do qime ka: majn (apex pili), trupin
(scapus pili) dhe rrnjn (radix pili).
Rrnja e qimes gjendet n kllfin e qimes
(folliculus pili). Pjesa fillestare e rrnjs s qimes, e ngulur thell n derm, ka formn e koks (bulbus pili). N kt vend ndodh rritja e
flokut. Qelizat e bulbusit t qimes, q mbshteten n papilln e qimes, jan qeliza amze
(matrix pili). do kllf i qimes sht i rrethuar
nga disa gjndra dhjamore. Tkurrjet e m. arrector pili shkaktojn ngritjen e qimeve.
N prerje transversale t qimes, dallojm:
medulla, cortex dhe cuticula.
Qimet (pili) jan t shprndara gati n tr

siprfaqen e lkurs, me prjashtim t shuplakave dhe shputave, buzve, vendeve t fleksionit t ansive, anve laterale t gishtave, etj.
Qimet, varsisht vendndodhjes s tyre,
marrin edhe emrtim specifik: flokt (capilli),
mjekra (barbae), qerpikt (ciliae), vetullat (superciliae), qimet e vrimave t hunds (vibrissae), t vrimave t veshve (tragi), t nnsqetullave (hirci) dhe regjioneve perigjenitale (pubes - te meshkujt, crines te femrat).
Gjat periudhs embrionale, qimet jan t
shprndara n gjith trupin n form t pushit
(lanugo).
Fig. 11.15. Qimet (pili) dhe lkura (cutis).
172
Anatomia e njeriut
Tek femrat, zhvillimi intensiv i tyre fillon
nga koha e pjekuris seksuale. Gjat ksaj
periudhe n tubulat glandulare t gjndrs s
gjirit fillojn t dallohen pjest sekretore, alveolat (acinuset).
Gjiri sht gjndr me konsistenc t but
dhe elastike me pesh q sillet nga 150-200
gram, kurse tek nnat q ushqejn fmij n
gji, kjo pesh dyfishohet.
N mes t gjirit, n hapsirn e IV ndrbrinjore, ndodhet nj e ngritur n form konike
(papilla mammae), n t ciln hapen 10-15 vrima t vogla (porus lactiferus) ku hapen kanalet
e qumshtit (ductus lactiferi).
Fig. 11.16. Thonjt (ungues). 1. Corpus unguis, 2. Lunula, 3.

Margo liber, 4. Eponychium, 5. Hyponychium, 6. Matrix
unguis, 7. Phalanx distalis.
THONJT (UNGUES)
Thonjt jan t vendosur n pjesn dorsale
t majave t gishtave. Pllaka e thoit (corpus
unguis) mbulon shtratin e thonit (lectulum,
hyponychium). Thoi rritet nga rrnja e thoit
(radix unguis, matrix unguis) dhe mbaron me
majn e thoit (apex unguis, margo liber).
Mbi skajin proksimal t pllaks s thoit
gjendet nj brez i holl i tejdukshm (eponychium), kurse n pllakn e thoit, n afrsi t
rrnjs s thoit, vrehet nj fush e bardh si
gjym hnze (lunula). Kjo duket mir sidomos n thoin e gishtit t madh.
GJIRI (MAMMA)
Gjiri (gjndrat e gjirit, gl. mammae) sht
organ ift, i vendosur n siprfaqen e prparme t m. pectoralis major, pjesrisht n m.
serratus anterior, midis brinjs s II e deri tek
brinja e VI apo ndonjher edhe e VII.
Gjiri sht nj gjndr, q nga ana funksionale sht e lidhur ngusht me sistemin
gjenital t femrs. Tek meshkujt kjo gjndr
sht rudimentale.
Fig.11.17. Gjiri (mamma). 1. Areola mammae, 2. Papilla

mammaria, 3. Glandulae areolares, 4. Sinus lactiferus, 5.
Ductus lactiferi, 6. Lobuli glandulae mammariae.
173
Anatomia e njeriut
Papilla shtrihet n qendr t nj zone
rrethore t pigmentuar, t quajtur areola mammae, n lkurn e s cils ndodhen 15-20 tuberkula n form t majs s gjilprs, t quajtuara glandulae areolares.
Gjndrn e gjirit e formojn 15-20 lobule
(lobi mammae), q prfundojn me kanale t
veanta, t quajtura ductus lactiferi. Kto kanale para se t hapen n papill, formojn nj
zgjerim (sinus lactiferus), q shrben si rezervuar i grumbullimit t qumshtit t krijuar n
alveolat e gjndrs s gjirit.
174
12. SHTOJCA
1. REGJIONET E TRUPIT (REGIONES CORPORIS)

-
Regjionet e trupit (pamje ventrale)

Regjionet e trupit (pamje dorsale)
Regjionet e koks dhe qafs
Rrafshet dhe boshtet anatomike
Vijat e orientimit anatomik
2. ATLAS RADIOGRAFIK I ANATOMIS

-
RTG
CT
MRI
175
Anatomia e njeriut
Fig. 12.1. Regjionet e trupit (regiones corporis). 1. Regio sternocleidomastoidea, 2. Reg. clavicularis, 3. Reg. deltoidea, 4. Reg. pectoralis, 5.
Reg. mammaria, 6. Reg. brachii anterior, 7. Reg. cubitalis anterior, fossa cubitalis, 8. Reg. antebrachii posterior, 9. Reg. antebrachii anterior,
10. Dorsum manus, 11. Reg. femoris anterior, 12. Reg. genus anterior, 13. Reg. cruris posterior, 14. Reg. cruris anterior, 15. Dorsum pedis,
16. Reg. cervicalis anterior, 17. Reg. cervicalis lateralis, 18. Reg. presternalis, 19. Reg. epigastrica, 20. Reg. hypochondriaca, 21. Reg.
umbilicalis, 22. Reg. abdominalis lateralis, 23. Reg. inguinalis, 24. Reg. pubica (hypogastrium), 25. Trigonum femoris.
176
Anatomia e njeriut
Fig. 12.2. Regjionet e trupit (regiones corporis). 1. Regio occipitalis, 2. Reg. deltoidea, 3. Reg. scapularis, 4. Reg. axillaris, 5. Reg. brachii
posterior, 6. Reg. cubitalis posterior, 7. Reg. antebrachii anterior, 8. Reg. antebrachii posterior, 9. Reg. glutealis, 10. Palma (vola), 11. Reg.
femoris posterior, 12. Reg. genus posterior (fossa poplitea), 13. Reg. cruris posterior, 14. Dorsum pedis, 15. Calx (reg. calcanea), 16. Reg.
cervicalis posterior, 17. Reg. vertebralis, 18. Reg. infrascapularis, 19. Reg. lumbalis, 20. Reg. sacralis, 21. Reg. analis, 22. Planta.
177
Anatomia e njeriut
Fig. 12.3. Regjionet e koks dhe qafs (regiones capitis et colli. 1. Regio frontalis, 2. Reg. temporalis, 3. Reg. zygomatica, 4. Reg. buccalis, 5.
Reg. mentalis, 6. Reg. sternocleidomastoidea, 7. Fossa supraclavicularis minor, 8. Reg. orbitalis, 9. Reg. nasalis, 10. Reg. infraorbitalis, 11.
Reg. oralis, 12. Reg. cervicalis anterior, Trigonum submentale, 13. Trigonum submandibulare, 14. Trigonum caroticum, 15. Trigonum
omotracheale, 16. Reg. cervicalis lateralis, 17. Trigonum omoclaviculare.
Fig. 12.4. Regjionet e koks dhe qafs (regiones capitis et colli. 1. Reg. frontalis, 2. Reg. orbitalis, 3. Reg. nasalis, 4. Reg. infraorbitalis, 5. Reg.
oralis, 6. Reg. buccalis, 7. Reg. mentalis, 8. Trigonum submandibulare, 9. Trigonum caroticum, 10. Trigonum omotracheale, 11. Fossa
supraclavicularis minor, 12. Reg. parietalis, 13. Reg. temporalis, 14. Reg. zygomatica, 15. Reg. occipitalis, 16. Reg. parotideomasseterica, 17.
Reg. sternocleidomastoidea, 18. Reg. cervicalis posterior, 19. Reg. cervicalis lateralis, 20. Trigonum omoclaviculare, 21. Reg. deltoidea.
178
Anatomia e njeriut
Fig. 12.5. Rrafshet (planet) dhe boshtet (akset) anatomike. Rrafshi sagjital (ngjyr e kaltr), Rrafshi transversal
(ngjyr e verdh), Rrafshi frontal (ngjyr e kuqe). 1. Rrafshi sagjital, 2. Rrafshi median sagjital, 3. Rrafshi frontal, 4. Rrafshi
transversal, 5. Boshti sagjital, 6. Boshti transversal, 7. Boshti longitudinal.
179
Anatomia e njeriut
Fig. 12.6. Vijat e orientimit anatomik. Pamje ventrale (anteriore) dhe pamje dorsale (posteriore). 1. Linea axillaris
anterior, 2. Linea medioclavicularis, 3. Linea parasternalis, 4. Linea sternalis, 5. Linea mediana anterior, 6. Proximalis, 7.
Distalis, 8. Lateralis, 9. Medialis, 10. Cranialis (superior), 11. Caudalis (inferior), 12. Linea mediana posterior, 13. Linea
paravertebralis, 14. Linea scapularis, 15. Linea axillaris posterior.
180
Anatomia e njeriut
Fig. 12.7. Kafka (cranium). Radiografi posteroanteriore dhe laterale.
181
Anatomia e njeriut
Fig. 12.8. Sinuset paranazal (sinus paranasales). Radiografi posteroanteriore me rreze orientuar occipitalo-oral, me goj
hapur.
182
Anatomia e njeriut
Fig. 12.9. Nyjtimi tmblonofullor (art. temporomandibularis). Radiografi laterale me goj mbyllur (me injektim kontrasti n
nyje, artrography) dhe me goj hapur.
Fig. 12.10. Radiografi e nofulls s siprme dhe t poshtme (maxilla, mandibula). Panoramic radiography.
183
Anatomia e njeriut
Fig. 12.11. Nyjtimi i krahut (art. humeri). Radiografi anteroposteriore.
184
Anatomia e njeriut
Fig. 12.12. Nyjtimi i brrylit (art. cubiti). Radiografi anteroposteriore dhe laterale.
Fig. 12.13. Dora (manus). Radiografi posteroanteriore (PA).
185
Anatomia e njeriut
Fig. 12.14. Unazat qafore (vertebrae cervicales). Radiografi laterale.
186
Anatomia e njeriut
Fig. 12.15. Unazat e belit (vertebrae lumbales). Radiografi laterale dhe anteroposteriore.
187
Anatomia e njeriut
Fig. 12.16. Thorax. Radiografi posteroanteriore.
188
Anatomia e njeriut
Fig. 12.17. Kombliku i mashkullit (pelvis). Radiografi anteroposteriore (AP).
189
Anatomia e njeriut
Fig. 12.18. Nyjtimi i kofshs (art. coxae). Radiografi anteroposteriore.
Fig. 12.19. Nyjtimi i gjurit (art. genus). Radiografi anteroposteriore dhe laterale.
190
Anatomia e njeriut
Fig. 12.20. Nyjtimi ashikokrcior (art. talocruralis). Radiografi anteroposteriore.
Fig. 12.21. Nyjtimi ashikokrcior (art. talocruralis). Radiografi laterale.
191
Anatomia e njeriut
Fig. 12.22. CT e kraniumit (Computed Tomography). Cranial CT - Axial.
192
Anatomia e njeriut
193
Anatomia e njeriut
Fig. 12.23. MRI e kraniumit (Magnetic Resonance Imaging).

Cranial MRI - Axial
194
Anatomia e njeriut
Fig. 12.23. MRI e kraniumit

(Magnetic Resonance Imaging).
Cranial MRI - Sagittal
195
Anatomia e njeriut
Fig. 12.24. CT e toraksit (Computed Tomography).

Thorax CT - Axial.
196
Anatomia e njeriut
Fig. 12.25. CT e abdomenit (Computed

Tomography). Abdomen CT - Axial.
197
FJALOR I TERMAVE T ANATOMIS*
A
areola lmth
articulatio ky, nyj
ascendens ngjits
asper i ashpr
atlas atlas (rruaza e par e qafs)
atrium parabarkushe, treme (e zemrs)
auditivus dgjimor
auditus dgjim
auricula veshore
auris vesh
axilla sqetull
axis bosht
abdomen bark
abductor largues
accessorius shtesor
acetabulum fole (e koks s femurit)
acromion zgjatim shpatullor
adductor afrues
aditus hyrje
afferens sjells, prurs
ala flet, krah
albicans i bardh
alimentarius ushqimor
alveolaris hojzor
alveolus hojz
ampulla zgjerim
amygdala bajame
anastomosis bashkgojzim
ancon brryl
angiologia angjiologji
angulus knd
ansa lak
antebrachium parakrah
anterior i prparm
anthelix kundrprdredh
antitragus kundrcjap
antrum shpell
anulus unaz
anus dalje e pasme, pasdalje
aorta aort
apertura hapje
apex maj
apicalis major, i majs
aponeurosis lapr
apparatus aparat
appendix shtojc
aquaeductus ujsjells i trurit
aquosus i ujshm
arachne merimang
arbor dru
arcuatus i harkuar, harkor
arcus hark
area lm, hapsir
arteria arterie
arteriola arterz
B
barba mjekr
basis themel, baz
bicipitalis dykrersh
bicornis dybrirsh
bifurcatus bigzim, dyfurksh
bilis tmth, tmbl
brachium krah
branchia verz
bronchiolus bronkiol
bronchus bronk
bucca faqe
buccina buri
bulbus qepore
bursa qesk
C
caecum zorr e verbr
calcaneum ashti i thembrs
caliculus kupz
calix kup
calvaria kapak i kafks
calx thembr
kallosus kallor
camera dhom
canaliculus kanalth
canalis kanal
199
Anatomia e njeriut
cancellus kangjell
capillaris kapilar
capilli flok
capitalis e koks
capitulum kokz
capsula kapsoll
caput kok
cardiacus zemror
carina karin
carneus i misht
caroticum gjumor, karotik
carpus tejtrin e dors
cartilago krce
cauda bisht
caudalis bishtor
caverna shpell
cavum zgavr
callula qeliz
centralis qendror
centrum qendr
cerebellum truth, tru i vogl
cerebralis tru
cervicalis qafor
cervix qaf
chiasma kryqzim
choanae derdhse
chorda tejz
choroidea cip enore
chylus lng qumshtor
ciliaris qerpikor
cilium - qerpik
cingulum brez
circulus rreth
circumflexus rrethues
circumferentia perimetr
cisterna stern
claustrum garth
clavicula kularth
clitoris kathic, thumb
clunes vithe
coccyx kock e bishtit
cochlea krmill
collateralis bashkansor
colliculus kodrz
collum qaf
colon qarke, zorr e trash
columna shtyll
comes bashkvajts
commissura prngjitje
communis i prbashkt
compactus i ngjeshur
concha guall
condylaris nyellor
conjugata konjugat
conjuctivus lidhs
conus kon
convoltus i mbshtjell
cor zemr
corium (dermis) lkur
cornea bris, cip brinore
corniculatus i brirzuar
cornu bri
corona kuror
corpus trup
corpusculum trupth
cortex lvore, kore
costa brinj
cotyla kup
coxa kock e legenit
cranialis kafkor
cranium kafk
crena arje
cribriformis shoshak
cribrosus shoshor
cricoideus unazor
crista kresht
cruciatus kryqak
cruciformis kryqak
crus kmbz
crus krci
cubitalis brrylor
cubitus brrylor
cuneatus pykor
cupula kube
curvatura kthes
cuspis kanat
cuticula lkurz
cutis lkur
D
decidua cip rnse
deciduus rns
decussatio kryqzim
deferens drgues, shpns
delta delt
dens dhmb
denticulatus i dhmbzuar
dentinum dentin
descendens zbrits
dexter i djatht
diameter diametr
diaphragma diafragm
diaphysis diafiz (mes i ashtit)
diencephalon tru i ndrmjetm
digitalis gishtor
digiti manus gishta t dors
200
Anatomia e njeriut
digiti pedis gishta t kmbs
digitus gisht
discus disk
distalis largsor, i largt
diverticulum fryerje
dorsalis kurrizor, shpinor
dorsum kurriz, shpin
ductus gyp
ductulus gypth
duodenum dymbdhjetgishtore (zorr)
dura cip
durus fort
femur kofsh (ashti i kofshs)

fenestra - dritare
fetus fryt
fibra fije
fibula shtiz
filamentum penjz
filum fije
fimbria thek
fissura plas, e ar
flexor prkuls
flexura lakes
folia gjethe
folium fletz
folliculi shakuj
fonticulus but i koks, ujth
foramen vrim
forceps mash
formatio formim
fornix kube, hark
fossa grop
fovea grop
frenulum freth, peth
frons ball
frontalis ballor
fundus fund
funiculus litarh
fuscus i murrm
fusiformis boshtak
E
efferens nxjerrs
elasticus elastik
ellipsoideus elipsoid
embryo embrion
eminentia ngritje
enamelum smalt
encephalon tru
endocardium cip e brendshme e zemrs
endolympha endolimf
endothelium endotel
entericus i zorrve
ependyma ependim
epicardium pllak prbrendsore
epicondylus mbinyell
epidermis epiderm
epididymis mbiherdhe
epigastrium mbilukth, mbibark
epiglottis mbigurmaz
epiphysis epifiz
epigastricus mbilukthor
epiploticus rizor
epithalamus mbigung
epithelium epitel
epoophron shtojc e vezores
ethmoidalis shoshor
excavatio xhep, thellim
extensor shtrirs
externus i jashtm
extremitas skaj, gjymtyr
G
galea ksul
ganglion nyj
gastricus i stomakut, stomakor
gelatinosus xhelatinor
genesis prejardhje
geniculum gjunjz
genu gju
gingiva mish i dhmbve
glabella lule e ballit
glandula gjndr
glans kokz
globus rruzull
glomerulus lmshz
glomus lmsh
glottis aparat i zrit
gluteus ndenjsor
gomphosis ngulje
gracilis i holl
granulatio kokrrzim
gyrus dredh
F
facies faqe, fytyr
falx drapr
fascia fash
fascialis fashor
fasciculus tufz
fauces gryk
201
Anatomia e njeriut
intima vmes e brendshme
introitus hyrje
intumescentia trashje
iris ylberth, irid
ischiadicus ndenjsor
ischium ashti i ndejs
isthmus ngushtic
H
hallux gishti i madh i kmbs
hamatus i grepuar
hamulus grepth
haustra fryerje
helicotrema vrim e krmillit
helix prdredh
hemisphaerium gjysmrruzull
hepar mli
hiatus hapje
hilus der
hippocampus kaldeti
hirci qime t nnsqetulls
humerus krah, ashti i krahut
humor lngth
hybrida hibrid
hymen cip vajzrore (virgjrore)
hyoideus - nngjuhor
hypogastrium nnbark
hypoglossus nngjuhor
hyponychium shtrat i thoit
hypothenar breg i gishtit t vogl
J
jejunum zorr e zbrazt
jugularis zgjedhor
jugulum zgjedh
junctura lidhje
L
labium buz
labia oris buzt e gojs
labrum buz
labyrinthus labirint
laceratio grisje
lacrima lot
lacrymalis lotor
lacuna pellg
lamina pllak
lanugo push
larynx gurmaz
lateralis ansor
latus ije, skaj, an
latus i gjer
lemniscus lak
lens thjerrz
levator ngrits
lien shpretk
ligamentum lidhse
limbus kind, skaj, an
limen prag
linea vij
lingua gjuh
lingula gjuhz
liquor lng
lobi vrigull, vriguj
lobulus vrigth
longitudinalis gjersor
longus i gjat
lucidus i ndritshm
lumbricus krimb
lumbus bel, mes
lunatus gjysmhnor
lunula hnz
lympha limf
lymphaticus limfatik
I
ileum apokore, zorr apokore
iliacus apokor
ilium ashti i apokut
impressio shtypl
incisivus prers
incisura gdhends
incus kudhr
index gisht tregues
inferior i poshtm
infrasternalis nnparzmor
infundibulum hink
inguinalis vetjesor
insula ishull
integumentum mbules
interarticulare ndrkyor
intercalatus i ndrvn
intercondylaris ndrnyellor
intercostalis ndrbrinjor
intermediarus i ndrmjetm
internus i brendshm
interosseus ndrkockor
intersectio ndrprerje
interstitium ndrmjetsir
interventricularis ndrbarkushor
intervertebralis ndrruazor
intestinalis i zorrve
intestinum zorr
202
Anatomia e njeriut
nephritis veshkor
nervosus nervor
nervus nerv
nodus nyje
nodulus nyjz
nucha zverk
nuchalis zverkor
nucleus brtham
nutricius ushqyes
M
macula - njoll
malleolus nok
malleus eki
mamma gji, sis, gjndr e qumshtit
mandibula nofull (nofulla e poshtme)
manubrium dorz
manus dor
marginalis zgripor, buzor
margo buz, zgrip
masticatorius prtyps
mastoideus thimthak
mater cip trunore
matrix am
maxilla fulqi (nofulla e siprme)
meatus kalim
medianus medial, qendror, i mesm
mediastinum mesmuror
medius i mesm
medulla palc
medullaris palcor
membrana cip
meninx cip trurore
meniscus menisk
mentalis mjekror
mentum mjekr
mesencephalon tru i mesm
mesenterium mezenter
mesometrium mesmitr
metacapus trin e dors
metatarsus trin e kmbs
metencephalon tru i pasm
modiolus strumbullar
molaris dhmball
mollis i but
mons pubis ngritje mbivehtore
motorius lvizs
mucosus jargor
mucus jarg
multifidus i shumndar
muscularis muskulor
myelencephalon tru shtesor
myocardium muskuli i zemrs
myologia shkenca mbi muskujt
O
obliquus i pjerrt
obturatorius mbylls
occipitalis prapakokor, zverkor
occiput prapakok, zverk
occultus i fshehur
oculus sy
oesophageus ezofag, kaprcell
olecranon zgjatim brrylor
olfactorius nuhator
oliva ulli
omentum riz
omphalus krthiz
operculum kapak
ophthalmicus i syrit, synor
opticus pamor
ora rrethoj
orbicularis rrethor
orbita grop e syrit
organum organ
orificium vrim
oris goj
os, ossis asht, kock
osseus ashtror, kockor
os breve asht i shkurtr
os longum ashti i gjat
os planum ashti i shesht
osteologia shkenca mbi eshtrat
ostium vrim
oticus veshor
ovalis vezak
ovarium vezore
ovum vez
pallium pelerin
palma manus pllmb e dors
palmaris pllmbor
palpebra qepall
pancreas pankreas, trmishz
papilla puprri
naris vrim e hunds

nasalis hundor
nasus hund
nates vithe
navicularis lundrak
203
Anatomia e njeriut
par ift
parametrium shtroj rrethmitrore, paramitr
parasympathicus parasimpatik
parenchyma parenkim
paries mur
parietalis muror
pars pjes
patella gashtell, kup e gjurit
pectinalis krehror
pectus kraharor, gjoks
pediculus kmbz
pedunculus kmbz
pellis lkur
pellucidus i tejdukshm
pelvis legen, komblik
penicilli brushz
penis organ mashkullor
pericardium rrethzemrore
perichondryum rrethkrce
pericranium periost i kapakut t kafks
perilympha perilimf
perineum nnvete
periodontium rrethin e dhmbit, periodont
perionyx fund i shtratit t thoit
periosteum periost
peripheria periferi
peritoneum mes, periton
peronalis shtizor, mbrthyesor
perpendicularis pingul
pes kmb
petra gur
phalanx falang
phallus organ mashkullor
pharynx fyt
pia cip
pigmentum pigment
pilus qime
pinea bo
pinna pend
piriformis dardhak
pisiformis bizelak
pius i but
placenta shtrat i fmijs
plantaris shputor, tabanor
planus i sheshte, i rrafsht
platysma muskul nnlkuror i qafs
pleura pleur
plexus grshetim
plica pal
pollex gishti i madh
polus pol
pons ur
poples grop e gjurit, back
porta - der
portio pjes
porus por
posterior i pasm
preputium lafsh
princeps kryesor
prisma prizm
processus zgjatim
projectio projektim
prominens spikats
promontorium kep
prosencephalon tru i prparm
prostata prostat, gjndr mbrojtse
protuberantia gung
proximalis i afrt, afrsor
pterygoideus fletak
pubes mbivete
pulmo mushkri
pulpa palc
pulvinar jastk
punctum pik
pupilla bebe e syrit
putamen lvozhg
pylorus dero e stomakut
pyramis piramid
Q
quadrangulum katrkndsh
quadratus - katror
R
radialis rrezor
radiatio rrezatim
radius rrezor
radix rrnj
rami deg
ramus deg
raphe qepje
recessus xhep, thellim
rectum zorr e drejt
rectus i drejt
recurrens i kthyer
reflexus refleks
regio zon
ren veshk
respiratio frymmarrje
rete rrjet
reticulum rrjetz
retina rrjetz (e syrit)
retinaculum mbajts
retroflexus i prapaprkulur
rhombencephalon tru rombik
204
Anatomia e njeriut
rhomboideus rombik
rima el
rostrum sqep
ruber i kuq
rudimentum pjes e pazhvilluar
ruga rrudh
stapes yzengji
sternalis parzmor
stratum shtres
stria vijz
striatus i vijzuar
stroma strom
stylus biz, fndyell
substantia lnd
succus lng
sudor djers
sulcus hulli
supercillium vetull
superficialis siprfaqsor
superior i siprm
supinus i kthyer lart
sura pulp (e kmbs)
suspensorius vars, mbajts
sutura qepje
sympathicus simpatik
symphysis bashkngjitje
synchondrosis bashklidhje krcore
syndesmologia shkenca mbi nyjet
syndesmosis lidhje e kocks me ind lidhor
synostosis bashkngjitje e kockave
synovia lng sinovial
systema sistem, aparat
S
saccus qese
sacrum krbisht, kock e krbishtit
sagittalis shigjetor
saliva pshtym
sanguis gjak
scala shkall
scapha lundr
scaphoideus lundrak
scapula shpatull
scapus krcell (i qimes)
sceletus skelet
scrotum trast (e herdhes)
sebaceus yndyror
sectio prerje
segmentum segment
sella shal
semen far, sperm
sensorius shqisor
sensus shqis
septum ndarse
serotinus i vonshm
serratus i dhmbzuar
serum serum
sesamoides kock sezamoide
sigmoideus n trajt S
sinciput mbiball
singularis i vetm
sinister i majt
sinus gji
solitarius i vetmuar
solum truall, dysheme
spatium hapsir
sperma far, sperm
sphenoidalis pykor
sphericus rruzullor
spina gjemb, kurriz
spinalis kurrizor, gjembor
splanchnicus prbrendsor
splanchnologia studimi i prbrensave
splenium trashje
spondylus rruaz
spongiosis sfungjeror, shpuzak
spurius i rrem
squama lusp
T
tactilis preksor
taenia shirit
talus ashik
tarsus tejtrin e kmbs
tarsus ind lidhs i qepallava
tectorius mbulues
tectum ati
tegmen atiz
tegmentum mbules
telencephalon tru fundor
temporalis tmthor
tempus tmth (pjes e koks)
tendo dell, tendin
tentorium shator, tend
tenuis i holl
terminalis fundor
terminatio mbares
testis herdhe
thalamus gung pamor
theca mill
thenar breg i plqerit
thorax kafaz i kraharorit
thymus trumz (gjndr)
thyroideus tiroid
205
Anatomia e njeriut
tibia fyell
tonsilla bajame
trabecula trath
trachea skrfyell, trake
tractus rrug
tragi (pili) qime t veshit
tragus cjap
transversalis gjersor
trigonum trekndsh
triticeus grurak
trochanter grrem
trochlea ikrik
trochlearis ikrikor
truncus trung
tuba gyp
tuber gung
tuberculum gungz
tuberositas gungsi
tubulus gypth
tubus gyp
tunica vemes
tympanicus lodror
tympanum lodr
ventriculus barkushe
venula venz
vermis krimb
vertebra unaz, rruaz
vertex kulm
verticalis kulmor
vesica fshik
vesicalis fshikor
vesicula fshikz
vestibularis parakthinor
vestibulum parakthin
vestigium gjurm, mbres
vibrissae qime t hunds
villus fijz
villi push
visceralis prbrendsor
viscera prbrendsa
vitreus qelqor
vola pllmb
vomer plor
vortex vorbull
vulva vulv (organ i jashtm femror)
xiphoideus thikngjashm
ulna brrylori
umbilicus krthiz
uncinatus i grepzuar
uncus grep
unguis thua, thonj
ureter ujhollrrjedhs
urethra-lis ujhollnxjerrs
urina urin
uterus mitr
utriculus kacek
uvula njerith
Z
zona zon, brez
zonula brezth, zonz
zygomaticus - mollzor
V
vagina kllf, vagin
vagus endacak
vallecula lugin
valva kllap
valvula kllapz
vas en
vascularis enor, enzor
vastus i gjer
velum perde
vena ven
venosus venoz
venter bark
ventralis barkor
_________________________________________________
* Termat e ktij fjalori jan huazuar nga Fjalor i termave
t anatomis, Akademia e Shkencave e RPS t Shqipris,
Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis, Tiran, 1985.
206
LITERATURA
LITERATURA:
Freudenrich C., Tortora G. Visualizing Anatomy and Physiology,
Wiley, BBS, 2011
Gashi A., Vela A., Osteologjia, Universiteti i Prishtins, 1985

Vela A., Nuraj B. Anatomia e njeriut, koka dhe qafa, Universiteti i
Prishtins, 1999
Jovanovic S. Anatomija oveka, glava i vrat, Medicinska Kniga,

Beograd 2000
Nuraj B. Anatomia e njeriut, Sistemi nervor periferik, Universiteti i

Prishtins, 1997
Jelii N., Radonji V., Dragani V., orevi L., Pejkovi B.

Anatomija oveka, prirunik, 2007
Vela A., Bexheti S., Anatomia e njeriut, sistemi nervor qendror,

Universiteti i Prishtins, 1997
Bokovi M. Anatomija oveka, Nauna KMD, 2003
Gashi A. Anatomia e njeriut, kafazi i kraharorit, Universiteti i

Prishtins, 1993
Filipovi B. Anatomija centralnog nervnog sistema, NNK

International, 2007
Vela A. Anatomia e njeriut, abdomeni, Universiteti i Prishtins,

2000
Jaloevec D. Sustavna i topografska anatomija ovjeka, kolska

knjiga, Zagreb, 2005
Dauti H., Nuraj B. Anatomia e njeriut, kombliku, Universiteti i

Prishtins, 1993
Paji D. Anatomija oka, sa prilogom za anatomiju iz podruja

neurooftalmologije, 2007
Qiriazati K., Minga Gj., Andoni R., Fjalor latinisht-shqip i

mjeksis, Sh.B. 8 Nntori, Tiran, 1975
Jovanovi S. Ona upljina i organ vida, Nauc na knjiga, Zagreb

1989
A.SH.SH., Fjalor i termave t anatomis, shqip-latinisht-frngjishtrusisht, A.SH.SH. Instituti i gjuhsis dhe i letrsis, Tiran, 1985
Haines D., Cunningham K., Schenk P. Neuroanatomy: An Atlas of

Structures, Sections and Systems, Edition 7, Lippincott Williams &
Wilki, June 2007
Llanga K., Ylli A., Agolli M., Osmanlliu D., Papadhopulli P., uli
S., Anatomia normale e njeriut tekst pr studentt e mjeksis,
SHBLU, Tiran, 1983
Foley N. Peripheral Nervous System. Anatomy and Physiology,

Audio Course [Audiobook] 2006
Jarmey Ch., The atlas of musculo-skeletal anatomy 2004
Gabrani S., Osmanlliu D., Qamirani S., Hafizi A., Mitrushi A.,
Gorenca F., Leka N., Xhepa G. Bazat e anatomis s njeriut,
Tiran, 2002
Theodore D., John Q. Anatomy of the moving body, a basic course

in bones, muscles and joints, Second edition, 2008
Totozani D., Qamirani S. Anatomia normale e njeriut I&II,

Tiran, 2001
Gray H. Anatomy of the human body, 20th ed., thoroughly rev. and
re-edited by Warren H. Lewis, 2000
Haxhihamza K. Anatomia pr shkollat e mesme t mjeksis,

Prosvetno Dello, Shkup 2006
Ellis H. Clinical Anatomy, a revision and applied anatomy for

clinical students, Tenth edition, 2002
Dauti H. Anatomia funksionale e njeriut, Universiteti i Prishtins,

Fakulteti i Kulturs Fizike, Prishtin, 2005
Patrick T., Thomas G. Atlas of Anatomy Lippincott Williams &

Wilkins, 1st Edition, 2009
Gashi A. Nomenklatura anatomike latinisht-shqip, Universiteti i

Prishtins, 1989
Putz R., Pabst R. Sobotta, Anatomie des menschen, Urban &

Fischer, 22.Auflage, 2007
Jovanovi S., Lotri N. Deskriptivna i topografska anatomija

oveka, Centralni nervni sistem Nauna knjiga, Beograd,1989
Lippert H. Anatomie, text und atlas, Urban & Fischer, 4.Auflage,

1983
Boskovic S. M., Anatomija oveka, Medicinska Knjiga BeogradZagreb, 1986
Netter F., Atlas der Anatomie des Menschen 1-3, Urban & Fischer,
3.Auflage, 2004
Moore K., Dalley A., Agur A. Anatomia me orientim klinik,

Tabernakull, Shkup, 2011
Rohen J., Yokochi Ch., Lutjen-Drecoll E. Anatomie des Menschen,

Fotografischer Atlas, Schattauer, 5.Auflage, 2002
Ross M., Pawlina W. Histologji tekst dhe atlas, Tabernakull,

Shkup, 2010
Feneis H., Dauber W. Pocket Atlas of Human Anatomy, Thieme,

4th edition, 2000
Marieb E. Human Anatomy, 6th ed, 2012

Tortora G., Nielsen M. Principles of Human Anatomy , 2012
207
PRMBAJTJA
1. HYRJE N ANATOMI
19
25
49
4. ANATOMIA E MUSKUJVE (MIOLOGIA)
61

(SYSTEMA RESPIRATORIUM)
79

89

111

123
9. ANATOMIA E SISTEMIT NERVOR

(SYSTEMA NERVOSUM)
137

157

(ORGANA SENSUUM & INTEGUMMENTUM COMMUNE) 161
12. SHTOJCA
175
FJALOR I TERMAVE T ANATOMIS
199
LITERATURA
207

Anatomia e Njeriut - N. Behxhet, S. Cerkezi, A. Muca, Me Bp.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anatomia e Njeriut - N. Behxhet, S. Cerkezi, A. Muca, Me Bp.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

p

Prof. Dr. Sadi Bexheti

Dr. med. Hasim Saliu

Doc. Dr. Nasir Behxheti

Dr. med. Selim erkezi

Dr. med. Argjent Mua

Dr. med. Meriton Ballazhi

Dr. med. Valvita Rei

Dr. med. Rita Alili

Mjeke e Prgjithshme, Reparti i Pediatris,

Dr. med. Blerim Ademi

Dr. med. Abdije Bilalli

Mjek n specializim, Klinika e Neurologjis,

Mjeke n specializim, Klinika e Gjinekologjis,

Dedikuar studentve tan!

Student, do t mbani mend vetm dika nga t gjitha ato q dgjoni,

Anatomia e njeriut sht ndr lndt m

2. ANATOMIA E ESHTRAVE (OSTEOLOGIA)

T DHNA T PRGJITHSHME MBI ESHTRAT

Eshtrat e kafks (ossa cranii)

Eshtrat e fytyrs (ossa faciei)

Eshtrat e kafazit t kraharorit

ESHTRAT E GJYMTYRS S SIPRME

Skeleti i pjess s lir (skeleton membri sup. liberi)

ESHTRAT E GJYMTYRS S POSHTME

Skeleti i pjess s lir (skeleton membri inf. liberi)

3. ANATOMIA E NYJEVE (SYNDESMOLOGIA)

Llojet e lvizjeve q realizohen n nyjtime

NYJTIMET E GJYMTYRS S SIPRME (ARTT. MEMBRI SUP.)

Nyjtimet e pjess s lir t gjymtyrs s siprme

NYJTIMET E GJYMTYRS S POSHTME (ARTT. MEMBRI INF.)

4. ANATOMIA E MUSKUJVE (MYOLOGIA)

MUSKUJT E KOKS (MUSCULI CAPITIS)

Muskujt e thell ose t prtypjes (musculi masticatorii)

MUSKUJT E QAFS (MUSCULI COLLI)

Muskujt e faqes s pasme t qafs

Muskujt e shtress s par

MUSKUJT E GJYMTYRS S SIPRME

MUSKUJT E GJYMTYRS S POSHTME

5. ANATOMIA E SISTEMIT T FRYMMARRJES

RRUGT E POSHTME T FRYMMARRJES

6. ANATOMIA E ZEMRS DHE ENVE T GJAKUT

Pamja e brendshme e zemrs

Vaskularizimi dhe inervimi i zemrs

ENT E GJAKUT (SYSTEMA VASORUM S. ANGIOLOGIA)

SISTEMI LIMFATIK (SYSTEMA LYMPHATICUM)

7. ANATOMIA E SISTEMIT T TRETJES

ZORRA E TRASH (INTESTINUM CRASSUM)

8. ANATOMIA E SISTEMIT UROGJENITAL

Vendndodhja dhe anatomia e jashtme

ORGANET GJENITALE (ORGANA GENITALIA)

Organet gjenitale femrore (organa genitalia feminina)

SISTEMI NERVOR QENDROR

Palca kurrizore (medulla spinalis)

Truri i vogl (cerebellum)

Truri i madh (telencephalon)

Cipat trurore (meninges)

SISTEMI NERVOR PERIFERIK

Nervat shpinor (nervi spinales)

SISTEMI NERVOR AUTONOM OSE VEGJETATIV

Pjesa simpatike (pars sympathica)

10. ANATOMIA E GJNDRAVE ENDOKRINE

11. ANATOMIA E ORGANEVE SHQISORE DHE LKURS