Euskal Herriko Lur Hegaztiak

EUSKAL HERRIKO
LuR HEGAZTIAK
EUSKAL HERRIKO
L UR H EGAZTIAK
A.D.E.V.E.
Egilea:
Fernando Pedro Prez
Liburu honek Eusko Jaurlaritzako Kultura

Sailaren laguntza jaso du.
IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK

DEFENDATZEKO ELKARGOA
Argitaratzailea: ADEVE
Argazkiak: Fernando Pedro Prez, Maite Legarra, Xabi Agirre,
Jon Uria, Kepa Zalakain. Diseiua: Cristina Urionabarrenetxea.
Lehen argitaldia: 2003ko iraila ISBN: 84-933471-0-8 Legezko gordailua: BI-2658-03
EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK
Galaperra (Coturnix coturnix).
Eper gorria (Alectoris rufa).
Giloia (Crex crex).
Basoiloko txikia (Tetrax tetrax).
Basoilarra (Tetrao urogallus).
Azpibeltza (Pterocles orientalis).
Atalarra (Burhinus oedicnemus).
Oilagorria (Scolapax rusticola).
Pagausoa (Columba palumbus).
Haitz usoa (Columba livia).
Lagopodo zuria (L. mutus)
Txoloma (Columba oenas).
Usapal turkiarra (S. decaocto).
Usapal (Streptopelia turtur).
Mozolo arrunta (Athene noctula).
Zingira hontza (Asio flammeus).
Urubia (Strix aluco).
Hontza zuria (Tyto alba).
Hontza handia (Bubo bubo).
Zata arrunta (Caprimulgus europaeus).
Kuku arrunta (Cuculus canorus).
Apo hontza (Otus scops).
Hontza ertaina (Asio otus).
Sorbeltz arrunta (Apus apus).
Argi oilarra (Upupa epops).
Erletxori arrunta (Merops apiaster).
Lepitzulia (Jynx torquilla).
Okil txikia (Dendrocopos minor).
Okil berdea (Picus viridis).
Okil beltza (Drycopus martius).
Okil handia (D. major).
Hegatxabal arrunta (A. arvensis).
Okil ertaina (Dendrocopos medius).
Txoriandre (C. brahydactyla).
Kalandria (M. calandra).
Kutturlio mokolaburra (G.theklae).
Enara azpizuria (D.urbica).
Pirripioa (Lullula arborea).
Uhalde enara (Riparia riparia).
Haitz enara (P. rupestris).
Enara arrunta (Hirundo rustica).
Uda txirta (Anthus trivalis).
Mendi txirta (Anthus spinoletta). Landa txirta (Anthus campestris).
Buztanikara zuria (M. alba).
Negu txirta (Anthus pratensis).
Larre-buztanikara (M. flava). Txepetxa (Troglodytes troglodytes).
Txantxangorri (E. rubecola).
Urretxindorra (L. megarhynchos).
Buztanzuri iluna (P. ochruros).
Pitxartxar nabar (S. rubetra).
Mendi tuntuna (Prunella collaris).
Errekatxindorra (Cettia ceti).
Pitxartxar burubeltza (S. torquata).
Buztanzuri beltza (O. leucura).
Tuntun arrunta (P. modularis).
Buztanzuri horia (O. hispanica).
Buztangorri argia.
Harkaitz zozo gorria (M. sexatilis).
Durdula (Turdus pilaris).
Buztanzuri arrunta (O. oenathe).
Harkaitz zozo urdina (M. solitarius).
Birigarro txikia (Turdus iliacus).
Birigarro arrunta (T. philomelos).
Garraztarroa (Turdus viscivorus).
Zozo papazuria (T. torquatus).
Zozo arrunta (Turdus merula).
Benarriz gorrizta (L. luscinioides).
Benarriz arrunta.
Ur-benarriza (A. paludicola).
Benarriz nabarra.
Ihi txoria (Cisticola juncidis).
Etze txinboa (Sylvia undata).
Baso txinboa (Sylvia borin).
Txinbo kaskabeltza (S. atricapilla).
Txinbo papargorrizta (S cantillans). Zozo txinboa (Sylvia hortensis)
Txio iberiarra (P. brehmii).
Txio lepazuria (P. bonelli)
Sasi-txoria arrunta (H. polyglotta).
Ezkal txinboa (S.conspicillata).
Txio arrunta (P. collybita).
Txio horia (P. trochilus).
Erregetxo bekainzuria .
Euli-txori beltza (F. hypoleuca).
Harkaitz-txoria (T.muaria).
Basoetako gerri txoria .
Mendi erregetxo (R. regulus).
Euli-txori grisa (M. striata).
Buztanluzea (A. caudatus).
Garrapoa (Sitta europaea).
Gerri-txori arrunta.
Urretxindorra (L. megarhynchos).
Dilindaria (Remiz pendulinus).
Kaskabeltz handia (Parus major).
Pinu kaskabeltza (Parus ater).
Amilotx urdina (Parus caerulus).
Elur txonta (M. nivalis).
Kaskabel txikia (Parus palustris).
Amilotx mottoduna (P.cristatus).
Etxe-txolarrea (P. domesticus).
Landa-txolarrea (P. montanus).
Harkaitz-txolarrea (P. petronia).
Negu txonta (F. montifringilla).
10
Txonta arrunta (F. coelebs)
Mendi-txirriskila (S. citrinella).
Txoka arrunta (C. cannabina).
Txirriskil arrunta (Serinus serinus).
Txorru arrunta (C. chloris).
Karbana (Carduelis carduelis).
Tarina (Carduelis spinus).
Mokokerra (Loxia curvirostra).
Gari berdantza (M calandra).
11
Mokolodia (C. coccothraustes).
Gailupa (Pyrrhula pyrrhula).
Zingir berdantza (E.schoeniclus).
Mendi berdantza (Emberiza cia).
Miarritza (Emberiza hotulana).
Hesi berdantza (Emberiza cia).
Berdantza horia (E. citrinella).
Elur berdantza (P. nivalis)
Antzandobi arrunta (L.. collurio).
12
Antzandobi handia (L. excubitor).
Antzandobi kaskagorria.
Mika (Pica pica).
Araba zozo pikarta (Sturnus vulgaris).
Arabako beltza (S. unicolor).
Belatxinga mokogorria (P. pyrrhocorax).
13
Eskinosoa (G. glandarius).
Belatxinga mokohoria.
Erroia (Corvus corax).
Belabeltza (Corvus corone).
Arrano txikia (H. pennatus).
Bele txikia (Corvus monedula).
Arrano beltza (Aquila chrysaetos).
Bonelli arranoa (H. fasciatus).
Arrano sugezalea ( C. gallicus).
Mirotz zuria (Circus cyaneus). Zingira mirotza (Circus aeroginosus). Mirotz urdina (Circus pygargus).
14
Miru beltza (Milvus migrans).
Zapeatz liztorjalea (Peris apivorus).
Ugatza (Gypaetus barbatus).
Miru gorria (Milvus milvus)
Gabiraia (Accipiter nisus).
Sai arrea (Gyps fulvus).
15
Zapelatz arrunta (Buteo buteo).
Aztorea (Accipiter gentilis).
Sai zuria (Neophron pernopterus).
Belatz handia (Falco peregrinus).
Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo).
Belatz gorria (Falco tinnunculus).
Nauman belatza (Falco naumanni).
Belatz txikia (Falco columbarius).
Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus).
16
GALIFORMEAK
(Galliformes ordena)
Ordena honek oiloak, indioilarra eta hainbat hegaz-
miskuak dira. Azken horietako arrak, ugal-sasoia
Gehienek tamaina ertaina dute (txikienak 13 cm
eta, emeak erakartzeko, beren burua nabarmen-
ti etxekotu hartzen ditu barne, besteak beste.

luze eta 45 g-ko pisua ditu eta handiena, indioila-
rra, 11 kg pisatzera hel daiteke, baina arruntena 40-
60 cm-ko luzera eta 500-2.500 g-ko pisukoa da)

eta gorputz lodikotea, hego labur eta biribilduak,
bularreko muskulu sendoak eta lau hatzez horniturako oin sendoak dituzte. Normalean, lurrean bizi
dira eta ez dute migratzen. Munduan berrogei

espezie inguru bizi dira eta Europan hamar. Euskal
herrian sei especie bizi dira.
EZAUGARRIAK: Galiformeek oso dieta zabala

dute eta nagusiki landare-atalak, fruituak eta
haziak jaten dituzten arren, sarritan ornogabeak
ere jaten dituzte. Azkar egiten dute hegan, baina

normalean aireratu eta segituan pausatzen dira.
Sarritan arrek oso kolore biziak dituzte eta emeak

ilunagoak dira.
BIOLOGIA ETA UGALKETA: Galiformeen ugalportaera oso anitza da. Batzuek bikotekide bakarra
izaten dute eta beste batzuk poligamoak edo pro-
17
heldutakotan, lek izeneko eremutan jartzen dira
tzen saiatzen dira, sarritan kantu eta dantzen

laguntzaz. Ar nagusiak lekaren erdialdean egoten
dira eta hainbat emerekin kopulatzen dute; ar ahu-
lenak, berriz, kanpoaldean egoten dira eta oso

gutxitan kopulatzen dute. Espezie gehienek lurrean
egiten dute habia eta aldakortasun handia dago
erundako arrautza-kopuruari dagokionez ere (zenbaitzuek
habia
bate
arte
jartzen
dituzte).
Gehienetan, emeak bakarrik inkubaten du eta txitoak arrautzatik irteen eta ordu gutxira oinez ibiltzeko
eta beren kasa jateko gai dira. Hala ere, emea, eta
batzuetan arra, txitoak hegan egiteko gai izan arte
gelditzen da beraiekin.
BANAKETA: Galiformeak ia mundu guztian bizi

dira (Antarktikan eta Hegoamerikako hego muturrean izan ezik) eta, eskualde epel eta tropikaletan,
ia lehorreko habitat guztiak kolonizatu dituzte.

Espezie hatzuk zirkulu polar arktiarra baino iparralderagop bizi dira eta beste batzuk goi-mendian.
GALIFORMEAK
GALEPERRA
(Coturnix coturnix)
DESKRIBAPENA: kolore arre-lurkaraz

jantzitako galinazeo txiki eta txaparra.
Bizkarreko partea, urkitu beltzez eta harea
argiz zenbait pintzeladez apaindutako
arre-lurkara kolorekoa da. Azpiko aldea
argiagoa da eta alboak marratuak dira.
Arrak kolore iluneko paparra eta idunekoa
aurkezten du, emearenak, marroi argiak
kolorekoak eta marratuak.
TAMAINA: luzera: 19 cm. Hego luzera: 36
cm
BIOLOGIA: landare-estalki sarria duten
tokietan egiten du habia, belarrez estalitako sakongune batean. Normalean 8-13
arrautza erruten ditu eta 18ren bat egunez
txitatu ondoren jaiotzen dira txitoak.
Hauek, handik gutxita, amari jarraitzeko
gauza dira.
Gelper arrunta apirilaren erdialdean iristen
da hemengo soroetara eta irailera arte
egoten da bertan. Migrazio jokabide oso
konplexua du, umetze aldian zehar sarritan
hara-honako mugimenduak eginez eta
eremu desberdinak okupatuz. Beste alde
batetik, azkenengo garaietan, Europako
galeperren migimendu-ohiturak modu
nabarian aldatzen ari da. orain dela gutxi
arte, gehienak Sahelen, Saharatik hegoaldera pasatzen bazuten negua, gaur egun
gero eta gehiago dira Afrikako iparmendebaldean gelditzen direnak negua pasatzeko; bertan, lehenengo errunaldi bat, goiztiarra, egiten dute eta haietako asko berriz
ere Europara pasatzen dira bigarren aldiz
umetzeko.
Marroko aldean ureztatutako lurren hedapenak, dirudienez, gero eta galeper gehiago Afrikan gelditzera bultzatzen ditu, ugaltzeko Europara migratu gabe.
Hegazti honen migrazio-ohituraren konplexutasunak eta populazioaren gora-beherek
haren kopuruaren bilakaera aztertzea oztopatzen badute ere, badirudi Europako
populazioak atzeraka jotzen duela.
Gutxiketa horren zergatien bila, nekazaritza ihardueren areagotzea, Saharaz bestaldeko negutegietako lehortea, eta gehiegizko ehiza (batez ere migrazio aldian)
aipatu behar dira.
ELIKADURA: funtsean bikorjalea da,
baina maiz xamar ornogabeak ere jaten
ditu.
HABITATA: mozteko soroetan eta ingurune zabal eta irekietan bizi da. Gutxiagotan
bada ere, atlantiar landazabaletako belardietan ere aurkitzen da.
HEDAPENA: ia Europa guztian (Britainia
Handiko iparraldean, Islandian eta
Eskandinavian bakarrik falta da), Asiako
erkialdean, Indian eta Afrikan zehar hedatuta dago. Iberiar Penintsulan Europako
populazioaren laurden bat biltzen da eta
alde guztietan banatuta dago. Urte batetik
besterako gora-behera handiekin ere,
Araban ohizko hegaztia da, batez ere zereal soroak ugari diren lautadetan. Europako
galeperrek negua Afrikako lurraldeetan
pasatzen dute, Saharatik iparraldera nahiz
hegoaldera, baina banako batzuk Uberiako
hegoaldean gelditzen dira urtaro horretan.
18
19
GALIFORMEAK
EPER GORRIA
(Alectoris rufa)
DESKRIBAPENA: eperrak gorputz biribildu eta sendoa eta hego labur eta zabalak
ditu. Normalean oinez edo korrika ibiltzen
da eta oso gutxitan egiten du hegan.
TAMAINA: 34-35 cm.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, sastraka edo belar azpian eta txitoak nidifugoak dira.
Oinez eta lasterka egiteko oso ongi hornitua dago, eta arriskuren batek behartzen
duenean bakarrik hegatzen da. Hala ere,
uzeneko hegaleran eperrak oso hegazti
lasterrak dira, orduko 80 km. Harrapatzen

dutelarik dira; eperak uda-hegaztiak dira;
eperrak, aldiz geldikortasun gogorragatik
bereizten dira.
ELIKADURA: haziz elikatzen da batez,
nahiz eta txitek portzentaia handi batetan
elikagai animala jan: zizare,barraskilo eta
matxinsaltoak, alegia.
HABITATA: zereal-soroak eta landa zabalak gogoko ditu.
Euskal Herrian, isurialde mediterraniarrean
soilik bizi dira.
GILOIA
(Crex crex)
DESKRIBAPENA: tamaina txikiko hegaztia

da, 30 cm izan daitekeena luzean.
Bizkarralde arrea ageri du, ilunez tindatua, ia
beltza. Hegoetan kolore uniformea du,
marroi-gaztaina. Beheko aldeak, berriz, grisak ditu. Haragi-kolorekoa du mokoa, puntailuna. Hankak arrosa samarrak ditu.
TAMAINA: luzera: 13 cm.
BIOLOGIA: bakartia da, iheskorra eta izua;
landaredi belarkara artean ezkutatuta egoten denez, hautemangaitza izaten da.
Ilunabarreko jarduna dagokio. Gauez migratzen du gehienbat. Landaredi artean egiten
du habia, lurrean ezkutatuta, belar lehorrezko plataforma eta guzti. Errunaldi bakarra
izaten du urtean; zortzi edo hamabi arrautza
erruten ditu orduan. Ale bakan batzuk baino
ez daitezke hauteman Euskal Autonomia
Erkidegoko kostaldeko zenbait zatitan; bitxia
eta urria den adierazgarri garbia. Europan,
bestalde, atzerakada handia jasaten ari da.
Europari dagokionez, ondoko arrazoiak

aipatu ohi dira atzerakada horren eragiletzat:
ingurunearen aldaketa; lurzoru hezeen drenatzea; eta nekazaritza-jardueren areagotzea, biodibertsitatearen kontserbazioarekin
bateraezinak diren usadioez baliatzen baita
sarri askotan.
ELIKADURA: intsektuak, moluskuak, zizareak, krustazeoak eta landareak ditu elikagaitzat.
HABITATA: bizilekutzat hautatzen ditu, besteak beste: belarrezko estalki joria ageri
duten eremuak; hezegune-bazterrak; basoetako soilguneak; ubideak dituzten istingadiak;
eta altuera apur bateko bazka-laboreak.
Euskal Herrian, udazkenean eta udaberrian
ageri ohi da, paseko hegaztien artean, eta
batik bat kostaldean zehar. Barrualdeko
zenbait hezegune ere aukera dezake topaleku gisa.
20
21
GALIFORMEAK
LAGOPODO ZURIA
(Lagopus mutus)
DESKRIBAPENA: Eper zuria leku hotzetan

bizitzeko moldatuta dago: gorputz sendoa
eta hego laburrak ditu; oinetan ere lumak
ditu eta oso lumaje trinkoa du. Udan bizkarralde arre-grisaska, sabelalde eta hego
ziriak eta itsas beltza ditu. Neguan zuria
izaten da guztiz.
TAMAINUA: luzera: 36 cm. Pisua: 420-440 g.
ELIKADURA: landareak (goroldia, likena eta belarrak) eta hainbat ornogabe jaten ditu.
HABITATA: Leku altu eta hotzak ditu atseguin. Euskal Herrian, Pirinioetan bizi da.
BASOILO TXIKIA
(Tetrax tetrax)
DESKRIBAPENA: basoilo txikia 40 cm luze

izateraino haz daiteke. Sexu-dimorfismo
nabarmena ageri duen hegaztia da. Arrek
okre-horixka dute bizkarraldea, ildaskatua,
eta zerrenda mehe beltzez marratua.
Zerrendatua ageri du isatsa ere, zeharkako
bandez estalia. Lepo beltza dauka, bi iduneko zuri eta mehe dituena hondo beltzean.
Hankak horixkak ditu. Emeak orbaneztatuagoa ageri du bizkarraldea; sabelaldea,
berriz, gorriztagoa.
Hautemandako ale bakanak, berriz, populazio kontinentaletatik eratorritakoak dira,

Frantziakoetatik ziur askorik; han ere nabaria da atzerakada, Iberiako Penintsulan
bezalatsu.
Gure lurraldean, esaterako, ehiza dute
mehatxuetako bat, hainbat heriotzaren eragile baita oraindik ere. Populazio egoiliarren
atzerakada, bestalde, nekazaritza-jardueren
areagotzeari zor zaio nonbait.
ELIKADURA: berdin elikatzen da landare,
belar eta haziez, zein animalia txiki, intsektu,
zizare eta moluskuez ere.
HABITATA: estepako soilguneetan bizi da,
eta zereal-lautadetan. Migrazio-garaian,
kostalde inguruko belardietan ageri ohi da.
HEDAPENA: Asia erdialde eta mendebaldean, Afrika iparraldean eta Europa hegoaldean ageri den espeziea da. Europan, Iberiako
Penintsulan du habitat nagusia. Euskal
Herria ez du ohiko bizilekutzat; alabaina,
kostaldean eta barrualdeko zenbait gunetan
ibili ohi da migrazio-garaian.
BIOLOGIA: izaera taldekoia du; talde txikiak

edo ertainak osatzen ditu. Arriskurik txikiena
sumatu orduko, landaredi artean ezkutatzen
da. Bizkor egiten du hegan; lurrean arin eta
bizi egiten du korri. Lurrean egiten du habia,
landaredi baxuko eremuetan, sakonune txiki
batean; ozta-ozta tapizatzen dio barrualdea
habiari. Urtean errunaldi bakarra dagokio;
hiruzpalau arrautza erruten ditu orduan.
Euskal Herian basoilo txiki gutxi dago.
22
23
GALIFORMEAK
BASOILARRA
(Tetrao urogallus)
DESKRIBAPENA: basoilar arra oso

hegazti handia da, oso lumaje iluna
eta haizemaile-itxurako isats handia
dituena. Emea txikiagoa da eta
orban beltzez jantzitako lumaje arregorriska du.
TAMAINUA: luzera: 86 cm arrak, 61
cm emeak. Pisua: 3.200-5.500 g
arrak, 2.300 g emeak.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du,
sastraka artean.
ELIKADURA: fruituak, landarekimuak, hostoak eta ornogabe txikiak jaten ditu batez ere.
HABITATA:
Euskal
Herrian,
Pirinioetako baso menditarretan bizi
da eta oso urria da.
AZPIBELTZA
(Pterocles orientalis)
DESKRIBAPENA: ganga
azpibeltza leku lehorretan
bizitzeko
moldatutako
hegaztia da. Lumaje kriptikoa du, hankak lumaz estaila eta oinetan plaka batzuk
ditu berotik babesteko.
Hegoak luzeak eta zorrotzak
ditu eta azkar egiten du
hegan.
BIOLOGIA: Dimorfismo sexual nabaria
dute, baina arrak zein emeak sabelalde
beltza dute.
ELIKADURA: Haziz elikatzen da batez ere.

HABITATA: Euskal Herrian, eskualde
mediterraniarreko lautada lehorretan soilik
bizi da.
24
25
KARADRIFORMEAK
KARADRIFORMEAK
(Chraradriiformes ordena)
Ordena honek kaioak eta zangaluzeak hartzen

ditu bere baitan. Ia guztiak itsasoan edo itsasertzean eta ur kontinentalen ertzean bizi dira.
Uretan bertan edo urertzean jaten dute.
Gehienek oso ongi egiten dute hegan (batzuek
hegoak indarrez astinduz eta beste batzuek
planeatuz); batzuek hegaztien arteko migraziorik luzeenak egiten dituzte. Ordenak hemeretzi
familiatan sailkatutako 320 espezie inguru ditu
eta horietatik hamarrek egiten dute habia
Euskal herrian.
EZAUGARRIAK: karadriformeek nahikoa
talde anitza osatzen dute. Batzuek, zangaluzeek, hanka eta moko luzeak dituzte sarrotan eta
urertzetik oinez doazela jaten dute. Kaio,
antxeta, txenada eta antzeko beste hainbat
espeziek,hego luzeak eta oin palmatuak dituzte eta lanpernamusu, pottorro eta martinak
gorputz lodikotea, hego laburrak eta oin lobulatuak dituzten hegazti itsastarrak dira.
Lumajean kolore zuri, grism beltz eta marroiak
dituzte eskuari eta sarritan kolore gorri eta
horiak dituzte mokoan eta hanketan. Gehienek
ornogabeak jaten dituzte eta askok oso elika-
dura espezializatua dute; baina badaude

ornodun txikiak (arrainak batik bat) jaten
dituztenak edo omniboroak direnak ere.
BIOLOGIA ETA UGALKETA: karadriforme
gehienek ugal-koloniak eratzen dituzte eta
arrautza gutxi erruten dituzte (2-4 bitartean),
baina espezie asko bakarka ugaltzen dira.
Habia normalean lurrean edo labarretako
zulo eta barrunbetan egiten dute eta oso
gutxitan zuhaitzetan. Zenbait zangaluzeespezietan arrak soilik inkubatzen du eta
berak zaintzen ditu txitoak. Espezie horietako emeak poliandrikoak dira eta beraiek izaten dira, eta ez arrak, kolore biziak dituztenak. Espezie askoren txitoak jaio eta segituan habia uzteko gai dira baina beste askok
habian gelditu beharra dute eta helduek elikatzen dituzte.
HEDAPENA: karadriformeak mundu guztian
bizi dira eta udan izotzik gabe gelditzen
diren eskualde polarretan oso arruntak dira.
Batik bat itsasoan eta kostaldean bizi dira,
baina badaude kontinenteen barrualdean
bizi diren espezieak ere.
ATALARRA
(Burhinus oedicnemus)
DESKRIBAPENA: atalarra hanka luzeak,

moko laburra, begi hori eta handiak eta lumaje
arre kriptikoa dituen hegazti handia da.
TAMAINA: luzera: 40 cm. Hego luzera: 80 cm.
BIOLOGIA: korrika egiten du ihes hegan egitekotan, lurretik gertu.
Lurrean txitatzen du eta txitoak nidifugoak dira.
Euskal Herria, nahikoa urria da. 60 bikote

baino gutxiagoko populazioa estimatzen da
Euskal Herrian
ELIKADURA: ornogabeak jaten ditu baitik bat,
baina batzuetan baita ornodun txikiak ere.
HABITATA: zuhaitzik gabeko lautadetan bizi
da.
26
27
KARADRIFORMEAK
OILAGORRIA
(Scolapax rusticola)
EZAUGARRIAK: Beraren plumaia, kolore

marroi, arre, okre, zurien nahastura handiz
izan ohi da, egin-eginean ere, orri lehor eta
baso argilunen artean ikustezin bilakatzen
duen itxura ematen diolarik.
Anatomia alorrean zerik bereziena 7 zm.
Inguruko moko luzea du. Hegazti hauen artean, mokolaburrak (3-4 zm.tako mokoa baino
ez dutenak), hegazti ia guztik zuriak edo
egiatan ia beltzak nahiz hainbatetan hegazti
griska edo marroiak izateak espezie barneko
aldagarritasuna frogatzen du, baina ezin da
esan espezie ezberdinik dagoenik.
Pisua 220 eta 420 gr. Artekoa izan ohi du,
batez bestekoa 310 gr. Ingurukoa izaten
dela.
Hamairu urterarte bizi izan diren oilagorren
berri izan dugu.
Halako gertaera bitxia alde batera utzirik,
oilagor gazte baten biziiraupena ez da 21
hilabetetatik gorakoa izaten. Heriotzarik ugarienak jasoten direneko lehen urtea igaron
ostean, beraren biziitxaropena 26 hilabetetarte heltzen da.
Oilagorra Europa eta Asiako zonalde epeletan banatuta aurkitzen diren aldeetan bizi ohi
da, Britania Irletatik eta Europako erdialde
eta iparraldetik Mongolia, Txina eta Ozeano
Bareko kostaldeetaraino.
Oilagorrek beren kumeak, era berean, Azore,
Madeira eta Kanaria Irletan eta Penintsula
Iberiarreko erdialdetik gorako iparraldean ere
ateratzen dituzte.
BIZILEKUA:Oilagorrak basoa behar du bitzitzeko; hainbat giro ezberdin izan ditzake:
sahastiak eta haltzadiak, hariztiak, pagadiak,

artadiak, pinadiak edo eukalipto basoak.
Hala ere, argi dago batez ere bertako zuhaitzak dituela gogoko.
Bi faktoreek dute eragina bizilekua aukeratzerakoan: landaretzaren egiturak nahiz
janari aberastasunak edo eta barietateak.
Lehenari dagokionez, oilagorrak nahiago izaten ditu erraz arineketan egiten utziko dioten
alde zerratuegiak ez direnak. Dena den, alde
batera uzten ditu baso garbiegiak eta berdinberdinak, halakoetan ez duelako babeslekurik aurkitzen.
ELIKADURA: Beraren. Janaria, batez ere
zizareek, intsektu kumekiek, har txikiek,
barraskilotxoek osotzen dute, horietaz gainera hazi eta orri batzuk jaten baditu ere.
Udazkenean eta neguan oilagorrak egunak
arboladietan ezkutatua igaroten ditu, arratsaldeetan janari bila belardi edo landeetara
joaten delarik.
Lehenago esan den bezala, hegazti honek
lotura handia izaten die urtero bisitatzen
dituen lekuei.
UGALKETA: Kumaldia martxotik uztailera
bitartean izaten da. Emeske den arrak
eskontza-hegaldiak egiten ditu ilunabarrean
eta egunsentian, baso gainean hegaz egiten
duen artean "krou-krou-krou" hots berezia,
tarteka "psitt-psitt" txandatzen duela, eginez.
Habia oso arrunta izaten du, bestelako zerik
gabe lurraren gainean eta oso zarratua ez
den basoko zonaldeetan jartzen duela.
Jeneralean 4 arrultze egiten ditu, baina bi
kume heltzen dira hegaz egitera.
28
29
KOLUMBIFORMEAK
KOLUMBIFORMEAK
(Columbiformes ordena)
Kolunbiformeen ordena nahikoa homogeneoa da eta bi familia soilik hartzen ditu

barne: kolunbridoena eta pteroklidoena. Ia
guztiek buru txikia, bularreko muskulu handiak, gorputz sendoa, hego luze eta zorrotzak, hanka txikiak eta moko laburra dituzte
eta hegalari onak dira.
Guztira 300 espezie inguru bizi dira munduan eta zortzi europan. Euskal Herrian
zazpi espeziek egiten dute habia.
EZAUGARRIAK
Kolumbido gehienek antzeko itxura dute
eta ez dute gorputz-egitura espezializaturik. Lurrean edo zuhaitzetan ibiltzen dira
janari bila eta beren paparo bereziari esker,
haziak eta landare-atalak soilik janez bizi
daitezke. Ura zurrupatuz edaten dute (gainerako hegaztiek, mokoan ura hartutakoan
burua atzerantz botatzen dute, ura eztarrian behera joan dadin).
Pteroklidoak antzekoak dira, baina basamortu eta estepetan bizitzeko moldaketa
ugari dute (lumaje kriptikoa, lumaz estalitako oinak, lumetan ura metatzeko gaitasuna,
etab). Haziak eta ornogabe txikiak jaten
dituzte eta edateko burua altxatu behar
dute.
Batzuk zein besteak taldekoiak eta migratzaileak dira sarritan.
30
BIOLOGIA ETA UGALKETA

Ugal-sasoiaren hasieran, arrek beren
lurraldea hartzen dute eta kantuz adierazten dute bereen jabetza. Beste arren bat
bertan sartuz gero, hura uxatzen saiatzen
dira.
Gehienetan habia egiten dute eta arrak eta
emeak inkubatzen dituzte arrautzak.
Kolunbidoek esnearen antzeko jariakin
batez elikatzen dituzte txitoak.
Esne hori paparoko paretek jariatzen dute
eta proteina ugari du. Horri esker, ez dute
animaliarik harrapatu behar txitoek proteina
asko behar dutenean, baina ordainetan,
ezin dute esnez elika ditzaketen baino txito
gehiago izan. Hori dela eta, arrautza bat
edo bi jartzen dute. Pteroklidoek lurrean
jartzen dituzte arrautzak (2-4 bitartean) eta
txitoek ia jaio orduko uzten dute habia. Ez
dituzte esnez elikatzen.
BANAKETA
Kolunbidoak ia mundu guztian bizi dira
(lurralde Arktiarrean, Antarktikan eta hainbat irlatan falta dira) eta ia lehorreko habitat
guztiak kolonizatu dituzte.
Pteroklidoak Eurasia eta Afrikako leku lehorretan (estepa eta basamortuetan) bizi dira.
Zenbait espezie etxekotu egin dira.
31
KOLUMBIFORMEAK
PAGAUSOA
(Columba palumbus)
DESKRIBAPENA: uso handia eta trinkoa

da. Burua, gorputzaren tamainarekin konparatuz, txikia da, eta buztana beltza du.
Ezaugarririk nabarmena, urrutitik ikus daitekeen hegoen gaineko mantxa zuri deigarria
da. Ale helduek, gazteengandik bereizten
dituzten mantxa zuri deigarriak ere badituzte. Bestela, lumajea gris-urdinska homogeneoa da. Hegan egiteko modua azkarra da,
hegoak astintzerakoan zarata berezia sortzen duelarik.
TAMAINA: luzera: 40-42 cm. Hego luzera:
72-76 cm
BIOLOGIA: arbola-adarretan egiten du bere
habia mengela. Ia beti arrautza erruten ditu
eta horien eklosioaren ondoan, lehenengo
egutean helduek paparoko jariakinekin elikatzen dituzte txitoak. Urtean behin edo birritan
erruten du.
Europako pagausoetako asko Pirineoen
mendebaldeko muturretik igarotzen dira
umatzen diren lekuen eta Iberiako erdialde
eta hegoaldeko dehesetako negutegien
arteko migrazio bidaian. Garai horretan, kalkulatzen da bost milioi hegazti inguru pasatzen direla, neurri handi batean Itsaso
Baltikoaren inguruko herrialdeetatik etorrita.
Ezteiondoko migrazioa urriaren eta azaroaren artean egiten da eta horretan pagauso
kopuru handiek zeharkatzen dute Arabako
lurraldea, batez ere herrialdearen ekialdeko
erditik. Pagauso ehiza oso sustraituriko ohitura da eta mendi lepo eta gailurretan kokaturiko ehundaka ehiztari egoten dira haien
pasearen zain. Ezteiaurreko migrazioa-kon-
trapasa- otsailean eta martxoan izaten da,

baina udazkeneko pasea baino ekialderago
dauden bideetatik egiten dute eta horregatik
Araban ez da hain nabaria.
Europako iparralde eta erdialdeko populazio
egoiliarrek gehikuntza nabarmena izan dute,
baina Pirinoetan zehar migratzen duten
pagausoen kopuruaren bilakaerak ez du
joera argirik agertzen. Nolanahi ere delarik,
espezie arrunta da, iraupen aldetik arazo
larririk ez duena. Hala ere, aipatu beharrekoa da ehizak haien populazioetan duen
eragina; Espainian, milioi bat hegazti inguru
hiltzen ditu urtero.
ELIKADURA: udaberrian, askotariko landareen haziak eta hostoak jaten ditu. Neguan,
berriz, neurri handi batean arte eta artelatz
ezkurrak jaten ditu haien ordez. Pagazi uzta
oparoa dagoen urteetan, beren migrazio
bidaietako geldialdietan fruitu txiki horiek
jatea atsegin zaie.
HABITATA: habia egiteko eremu arruntenak
artadiak, erkameztiak, pagadiak, ibar basoak, etab. dira. Neguan, Penintsulako hegomendebaldeko arte eta artelatz dehesa
zabalak nahiago ditu, eta gure lurraldean
gelditzen diren pagauso urriak batez ere
artadietan ikusten dira.
HEDAPENA: Munduko banaketa-eremuak
Europa guztia Asiako hegomendebaldea eta
Afrikako iparraldeko muturra hartzen ditu.
Iberiar Penintsulan nonahi agrtzen da, baina
neguan zehar batez ere hegomendebaldeko
laurdenean biltzen da. Euskal Herrian ondo
banatuta dago habigile bezala.
32
33
KOLUMBIFORMEAK
HAITZ USOA
(Columba livia)
DESKRIBAPENA: gurre herrietan etahirietako parketan bizi diren etxauso guztiak eta
haitz-usoak espezie berdinekoak dira:
Columba livia. Benetan gertatzen dena zera
da,etxausoak haitz-usoen
ondorengoak direla, eta
horietariko asko, koloraketa
eta lumajeagatik basausoren oso antzekoak dira,
berdinak ez esateagatik.
Ohituretan eta jokabidetan
berdinak direnez, oso zaila
gertatzen da zenbait etxauso-populazio erdi-basati
benetako
basatietatik
bereiztea.
Haitz-uso basatiak lur barneko harmal eta

itsas labarretan bizi dira gehienbat.
TXOLOMA
(Columba oenas)
DESKRIBAPENA: gure usoetatik

urriena da eta halaber, lumajean
orban zuri deigarrik ez duen bakarra. Txoloma lumaje gris iluna usoa
da. Etxe-usoa baino txikixeagoa da.
BIOLOGIA. habia zuloetan egiten
du, sarritan zuhaitzetan, baina baita
labar eta eraikuntzetan ere. Ugalsasoian, udaberrian, oso erraza izaten da bere kanta entzutea.
Sarritan taldeak osatzen ditu eta
elkarrekin aritzen dira janari bila.
ELIKADURA: hazi eta fruituak
jaten ditu.
34
35
KOLUNBIFORMEAK
USAPAL ARRUNTA
(Streptopelia turtur)
DESKRIBAPENA: usoaren antzeko hegazti txiki eta xehea da, baina azkar trebeki
sigi-saga hegan egiteko duen gaitasunak,
zulueta lerdenagoa ematen dio. Airean usapal turkiarrarengandik, bera baino txikiagoa
delako eta puntan banda zuria duen buztan
beltzagatik bereiz daiteke. Horretaz aparte,
lumajea gaztainkara-gorriska kolorekoa da,
alboetan mantxa beltzak dituelarik. Lepoan
marra transbertsal beltzak bereiz daitezke,
gazteek aurkezten ez badituzte ere.
52-55 cm.
BIOLOGIA: zuhaixka eta sastraketan egiten du habia. Emeak sakonera gutxiko plataforma bat egiten du, adaskaz, lurretik
metro baten eta bost metroren arteko altueran. Bi arrautza zuri distiratsu erruten ditu.
Bi gurasoak arduratzen dira txitaldiaz, 1314ren bat egunez, eta txitoen hazkuntzaz.
Hauek, nidikolak, jaiotzatik 18-20 egun igarota hegaldatzen dira. Jeneralean bi umaldi
egiten dituzte denboraldiko.
Usapalak apirilean eta maiatzean zehar
iristen dira beren umetze lekuetara. Afrika
tropikaleko negutegietaranzko ezteiondoko
migrazioa abuztuaren amaiera aldetik urriaren erdialdera arte izaten da.
80eko hamarkadaren erdialdetik aurrera,
iraupen-egoera desegokia detektatu da
haren populazioetan. Landatuko lurren
hedakuntza, soro arteko mugen, ibarbasoen eta basotxoen desagerpena ekarri
duena, herbiziden erabilpena -landaretza
erruderala suntsitzen duena-, gehiegizko
ehiza eta Afrikako negu aldeetako lehortea
dira egoera horren sortzaileak.

ELIKADURA: usapalek askotariko basahazi txikiak eta landutako bikorrak (garia,
garagarra, ekilorea eta beste batzuk) jaten
dituzte.
HABITATA: oru eta labore-lurrez inguratutako ibar-basoetan bizi dira normalean.
Erlaitz kantauriarrean, larre eta soroz inguratutako tamaina desberdinetako basoetan
topatu dugu. Baso hauek, zuhaizti sakabanatuak, haltzadiak eta baso mistoak, edo
artadiak izan ohi dira.
Negupasako eremuetan sabana zabaletan
biltzen dira, gramineo basa eta landuak
ugari diren tokietan.
HEDAPENA: usapal arruntaren habigintzaeemuak Europa gehiena (Islandia, Irlanda,
Britainia
Handiko
iparraldea
eta
Eskandinavia izan ezik), Asiako mendebaldeko erdia eta Afrikako iparraldea, Kanaria
uharteak barne direla, hartzen ditu. Iberiar
Penintsulako alde gehienean egiten du
habia, eremu menditsuenetan eta baso
sarrietan izan ezik. Negualdia Saharaz bestaldeko zerrenda zabal batean ematen du,
senegal eta Etiopiaren artean.
36
37
KOLUMBIFORMEAK
USAPAL TURKIARRA
(Streptopelia decaocto)
DESKRIBAPENA: kolore arre argiko uso

txikia. Azpiko parteetan kolorea larrosara
aldatuz doa, begien kolore gorria, eta
saman, ixtera heltzen ez den iduneko fina
nabarmentzen direlarik. Airean, usapal
arrunta baino handiagoa delako, eta azpitik
begiratuta, buztanaren oinarri beltzak eta
punta zuriak oso kontraste ikusgarria sortzen dutelako bereizten da.
55-58 cm.
BIOLOGIA: eremu txikiak aukeratzen dituen
hegazti lurraldekoia dugu hau. Ugalgaraia
martxoan hasi eta irailan bukatzen da,
batzuetan negukohilabetetan ere jarrai
dezakeelarik. Oso habia sinpleak eraikitzen
ditu, zuhaitzetan gehienetan, kaleargiak,
zuhaiskak, etab. ere erabiltzen dituelarik.
Normalean bi arrautza erruten ditu, inkubazio-aldia 14-16 egunetakoa delarik. 20 egun
inguru pasa ondoren, txitoek habia uzten
dute aitaren ardurapean geratzeko, emea
jadanik txitaldi berria inkubatzen baitago.
Dirudienez, hegazti gazte batzuek, gurasoengandik banandu ondoren sakabatzemugimenduei ekiten diete lurralde berriak
aurkitu nahian, nohizean behin, ugalgaraitik
kanpo, usapal-andanak beha daitezkelarik. Beste ale gazte batzuk
sedentarioagoak dira eta jaiolekutik hurbil dauden jaberik gabeko eremuak bilatuko dituzte.
ELIKADURA: usapalek askotariko basa-hazi txikiak eta landutako bikorrak (garia, garagarra, ekilorea eta beste batzuk) jaten
dituzte
HABITATA: lorategietan eta hiri-
gunetako parkeetan bizi baita batez ere.

Getxoko edozein lorategi edo parke basotuan topa daiteke usapal bikoteren bat.
Santa Anatik (Areeta) Azkorrira, espezie
honen behaketa arrunta dela esan daiteke.
Etxeetako antenetan, hari elektrikoetan,
zutoinetan, zuhaitzetan, etab. pausatu ohi
da, eta bertatik eremua seinalatzeko, arruma
kexatiaren antzeko zarata sortuz, kantu egiten du, goizean goiz eta gaueko azken
arduetan batez ere.
POPULAZIO BANAKETA: usapal turkiarra
Euskal Herrian 60. Hamarkadan agertu zela
uste da, Irunen eta Getxon finkatu zelarik.
Bertako koloniak hazi ahala, espeziea zabalduz joan zen, gaur egun, Euskal Herria
barreneko hiri eta herrietako lorategi eta parkeak okupatu arte. Getxoko populazioak
jokaera sedentarioa aurkezten du, hegazti
gazteek, lehenengo eta bigarren urtean,
sakabatze-mugimenduak aurkezten badituzte ere. Espezie honen populazioak oso gorakada nabarmena jasan du. Azkenaldian zenbait aleek, hiriguneetatik aldendurik, inguruetako nekazal guneak kolonizatzera ekin
diotela behatu da, hala nola Azkorriko pinudia, Bolue etab.
38
39
KUKULIFORMEAK
KUKULIFORMEAK
(Cuculiformes ordena)
kukuliformeen ordenak bi familia ditu: kukulidoena eta musofagidoena. Guztiek gorputz liraina dute eta askok oso isats luzea
(sarritan gorputza bezain luzea) dute.
Guztira 127 kukulido eta musofagido bizi
dira munduan. Europan zein Euskal Herrian
bizi diren bi espezieak (kukua eta kuku
mottoduna) kukulidoen familiakoak dira.
habiatik beste hegaztiaren arrautzak eta

horrela, beraiek soilik jaten dute horrek
ekarritako janaria. Beste espezie gehienek
beren habia egiten dute eta beren txitoak
elikatzen dituzte gainerako hegaztien
modura. Espezie gutxi batzuek habia
komunalak egiten dituzte. Hau da, habia
taldeko hainbat alek egiten dute eta bertan,
bi edo eme gehiagok jartzen eta inkubatzen
dituzte arrautzak. Txito jaio berriak taldeko
partaideen artean elikatzen dituzte.
EZAUGARRIAK
kukuliforme txikienek 15 cm inguruko luzera dute eta handienek 90 cm-ko luzera izan
dezakete. Batzuk zuhaitzetan eta beste
batzuk lurrean ibiltzen dira eta maiz abiadura handian egiten dute lasterka. Kukulido
gehienak bakartiak dira eta ugariak direnean ere oso gutxitan ikusten dira. Espezie
gehienek intsektuak jaten dituzte eta handienak ornodun txikiez ere elikatzen dira.
Askoran arrak oso kantu ozena du.
Musofagidoek taldeak osatzen dituzte eta
ikusten errezak dira sarritan, tamaina handia, kolore biziak eta ahots ozena dituzte
eta. Fruituak jaten dituzte nagusiki eta
espezie gutxi batzuek ornogabeak edo
ornodun txikiak ere jaten dituzte.
BANAKETA
Kukulidoak ia munduko eskualde epel edo
tropikal guztietan bizi dira. Espezie gehienek baso itxitak atsegin dituzte, baina asko
baso ireki eta landazabaletan ere bizi dira.
Lurrean ibiltzen diren espezieak landaredi
gutxiko
lekuak
atsegin
dituzte.
Musofagidoak Afrikako baso tropikal dentso, baso ireki eta sabanan bizi dira.

Kukuliforme asko (espezie guztien 2/5)
parasitoak dira, hau da, bestee hegaztien
habietan jartzen dituzte arrautzak (habiako
bat). Arrautza horiek beste espezieko
hegaztiak inkubatzen ditu eta txitoak ere
hegazti horrek elikatzen ditu. Espezie askorren txito jaio berriek bota egiten dituzte
40
41
KUKULIFORMEAK
KUKU ARRUNTA
(Cuculus canorus)
DESKRIBAPENA: tamaina ertaineko espeziea, usapal baten antzekoa, gutxi gora-behera. Gainetik kolore grisa du, hegoak eta buztana beltzak dira, eta bularraren beheko partea
zuria, zeharkako marra gris ilunez apainduta
(eme batzuek kolore arrea dute).
Bere ziluetak gabiraia edo belatz gorria dakarkigu burura, hegoak estu eta zorrotzagoak
dira, eta hegan egiteko modua lasaiagoa.
Bere kokapenerako, aski ezaguna den Peku antzeko soinu jarraia eta konstantea aipatu behar da.
TAMAINA. luzera: 34 cm. Hego-luzera: 59-61
cm. Pisua: 110-130 g.
BIOLOGIA: gure latitudetara apirilaren hasieran iristen den hegazti hau, Europako geografian bizitzen diren hegaztietan bitxiena eta ohitura arraroenak dituena da, seguraski; hain
berezia bait da bere alikadura, barrutikoitasun
eta batez ere ugalkera. Elikaduraz gehienbat
intsektujalea da, nahiz eta oso aldakorra izan;
eta honek egiten du habitat-mota guztien kolonikuntzarako ahalbide handia izan dezan.
Bere harrapakin ugarienak mota guztietako
intsektu-harrak dira eta batez ere beldarrak,
pinu-beldarrak, horiek dauzkaten defentsa
erresumingarriak direla eta, beste hegazti
gehienentzat liseriezinak gertatzen direnak.
Hartzen dituzten barrutiak espeziearen ugalohitura berezien funtzioan daude, eta kasu
honetan eme baten barrutiak hainbat arrenak
batera hartzen ditu.
Denok dakigun bezala, kukuak paseriformeen
habiak parasitatzen ditu, ez du habiarik egiten,
baizik eta beste hegaztien habietan egiten ditu
bere arrautzeak, errun alegia. Horretarako,
bere barruti bertako ar batek ernaldu duen
emeak, ugalketa lanean ari den hegazti txiki-
ren baten higidaruak zaintzen ditu; honela,

beste honek errun ondoren, kukuak, trebetasunez eta kontu handiz, arrautze bat kentzen
dio eta bere batez laster ordezten. Honela,
habiaz habia ibilia, 15-era arte parasita ditzakete, eta berezitasun batez egin ere: eme
bakoitzak beti hegazti-mota berdinaren habiak
aukeratzen ditu, urteetan zehar mesedegarri
izan zaion hegazti-mota harenak hain zuzen.
Kukuaren eta berak parasitatzen dituen espezieen arrautzeak biziki antzekoak dira, arrautzeen forma eta kolorea determinatzen dituena, emeari loturiko eta ametatik alabetara igarotzen den herentzi faktore bat dela dirudi.
Hautespen naturala izan da kuku-arraultzeak
eta hegazti parasitatuenen artean lortu den
antzaren erabakitzaile, zeren txorienaren
antzekoen diren kuku-arrautzeak bakarrik lortuko bait dute hegazti anfitrioiari iruzur egin,
eta ondorioz eklosionatzea, koskatzea.
Eklosionatu ondoren, kuku jaio-berriaren jaiotzezko joera bat dela bide, ordu gutxi barru,
inguruan duenm guztia kanpora botatzen du,
eta horrela, arrautze eta txita anaiordeak lurrera eroririk hil egiten dira.
Etxeko jaun eta jabe egin ondoren, jan-eske
hasten da oihukatzen atsedenik gabe; eta
egun gutxi barru, bere amaordea baino handiagoa izanen da; hiru aste geroago alde egingo du honen habiatik, eta ondoren, uztailaren
azkenetan, negu-tokitara abiatuko da, helduak
baino hilabeta t,erdi beranduago.
Kukuaren kantua ez da entzuten uztailetik
aurrera, garai honetan uzten baitituzte helduek gure basoak. Gazteek, helduekin inolako
loturarik ez dutelarik, beranduago ekiten diote
migrazioari, gehienek abuztuaren bukaeran
edo irailaren lehen hamabostaldian.
42
43
ESTRINGIFORMEAK
ESTRINGIFORMEAK
(Stringiformes ordena)
Estringiformeak hegazti harrapari gautarrak

dira. 13-70 cm bitarteko gorputz-luzera eta
30-200 cm bitarteko hego-luzera izaten
dute, baina espezie txikiak handiak baino
askoz arruntagoak dira. Guztiek buru handia, moko gakoduna, aurrera begira kokatutako begi handiak, hego luze eta biribilduak eta azkazal zorrotzez hornitutako
hanka sendoak dituzte. Munduan 133
espezie bizi dira guztira eta Europan
hamahiru. Euskal Herrian seis espeziek
egiten dute habia.
batzuek lurrean egiten dute edo beste

hegaztiren batek egindako habia erabiltzen
dute. Arrautzak egun bateko edo gehiagoko
tarteaz erruten dituzte, baina lehena errun
orduko hasten dira inkubatzen.
Errundako ordena berean irekitzen dira eta
ondorioz, txito batzuk besteak baino handiagoak izaten dira.
Harrapari-eskasia egonez gero, txito gazteenak hik egiten dira; zaharrenek, ordea,
bizitzeko aukera gehiago dute.
Jaio eta hainbat egunetara txitoek habia
uzten dute, baina inguruan gelditzen dira
eta helduek elikatzen dituzte.
EZAUGARRIAK
Estrigidoen artean oso garrantzitsua da
soinu bidezko komunikazioa eta maiz
entzun ohi dira beren kantuak. Ikusmen
binokular zorrotza dute eta begiak ezin
mugi ditzaketen arren, burua oso mugikorra
dute. oso entzumen fina dute, harrapakinak
gauez aurkitzeko egokia.
Animaloiak harrapatzen dituzte (intsektuak,
karraskariak, hegazti, etab.) eta eskuari
osorik jaten dituzte.
Ezin liseri ditzaketen zatiak (larruazala,
hezurrak, lumak, etab.) ahotik botatzen
dituzte egagropila deritzen pilotetan bilduta.
Oso isilik egiten dute hegan eta normalean,
denbora asko egoten dira pausatuta harrapakinak ikusteko zain.
BANAKETA
Estringiformeak Antarktika ez beste kontinente guztietan bizi dira eta ia habitat guztiak kolonizatu dituzte, baina irla ozeaniko
gehienetan falta dira. Zenbait espeziek,
hontza zuriak kasu, oso banaketa-esparru
zabala du. Normalean eguneko harrapariak
ugariagoak dira.

Estringiforme gehienek habia, zulo eta
barrunbe naturaletan egiten dute. Batzuek
eraikuntzak aprobetxatxen dituzte eta gutxi
44
45
ESTRINGIFORMEAK
MOZOLO ARRUNTA
(Athene noctula)
DESKRIBAPENA: Hontz txiki bat da.

Lumaje labarra du orbain zuriekin. Lumak
ugariak dira bularrean eta garandoruntz
luzatuak. Zilueta lodikotea, belarririk gabeko buru zapala; Bere bekain zuriak eta
begi hori ikusgarriak nabarmentzen dira.
60cm. Pisua: 140-200 g.
BIOLOGIA: harrapari hauek bikotean bizi
dira iraunkorki, eta bizitza osorako kolonizatzen dute beren umatze-lurraldea. Habia, normalean zuhaitz baten kofagunean, haitzarteko arrailetan edo aurri zaharretan kokatua,
animaliaren bizialdi osoan erabilia izango da.
Inoiz gutxitan egiten dute habia lurrean.
Araldia hasten denean, gure basoetan
neguaren amaieran, arrak etengabe kantatzen du, txio anitz eta melodikoak jaulkitzen
dituela, eta, aldi berean, habia egitear ekiten
dio, lehenbiziko aldiz umatzen badu, bestela
aurreko urtekoa konpontzea baino ez du egiten.
Errunaldia apirilean gertatzen da, eta, normalean, lau edo bost arrautzakoa da, baina zazpikoa izatera irits daiteke, arrautzak zuriak eta
oskol zimurtsu samarrekoak izaten direla.
Gainerako gaueko harraparien kasuan ez
bezala, txitaldia ez da hasten lehen arrautza
ipini eta gero, baizik eta azkenekoa errun arte
atzeratzen dela. Gehienetan emea da arrautzak berotzeaz arduratzen dena, eta bitartean
arrak elikatu egiten du.
Lau aste inguru dirauen denboraldi horretan,
emea hain emana dago inkubazioari, ezen
gizakiaren eskuaz hartua izaten uzten duela.
Txitoek, jaiotzerakoan, lumatxa zuri zetatsua
dute, egun batzuen buruan galtzen dutena,
helduenaren antzerako lumajea hartzen dutenean. Lehenengo bizi-egunetan emak ematen die jaten, axola handiz, arrak etengabe,
gau eta egun, dakartzan harrapakinekin. Aste
bi igarota, bikotea elkartu egiten da berriro,
are ehizan joateko ere. Txitoak habian geratzen dira hogeita hamabost egun, gutxi gorabehera, baina, gero, gurasoek elikatzen
dituzte beste hamabostaldi batean, oraindik
ez baitira beren kontura ehizan aritzeko
gauza. Elikagaiak lortzeko behar adinako
indar eta trebetasuna dituztenean, gurasoak
utzi eta basoan barrena barreiatzen dira
lurralde bila.
Emantzipatu berriak direla, mozolo gazteek
hilkortasun handia jasaten dute, tentsio altuko
kableetan pausatzeko joeragatik eta errepideetan kolpaturiko intsektuez elikatzera joateko ohituragatik.
Batzuetan, eguraldia faboragarria bada,
gurasoek bigarren habiagintza bat hasten
dute, baina, oro har, umaldia amaitutakoan,
bikoteko kide biek aldatzen dute lumaje zaharra beste batekin.
Hurrengo negu osoan, bikotea lotuta egongo
da, eta kideetako bat hiltzen bada soilik bilatuko du besteak ordezkoa.
ELIKADURA: txori txikiak mikrougaztunak
eta batez ere zomorro eta beste ornogabeak
jaten ditu
HABITATA: gune zabaletan bizi da, babestu
ahal izateko zuloetan (zuhaitz, baserri, labarretan). Euskal herrian aurki daiteke bai
Ebroko Haran eta Lautadako laborantza-eremuetan, bai kostaldeko landazabaletan ere.
urria izaten da mendi-eremuetan eta basohabitatean.
46
47
ESTRINGIFORMEAK
HONTZA ZURIA
(Tyto alba)
DESKRIBAPENA: harrapari gautar honek

azpialdetik kolore zuri bereizgarria agertzen du. Bizkarraldea eta hegoen gainaldea
urre-kolorekoak dira, grisez eta beltzek
zipriztinduta.
Bularrean, tonu eta orban ilunagoak edo
marroiagoak aurkez ditzake. Aurpegiko
disko deigarria marroi argia da, eta hau
inguratzen duten luma labur eta arrehoriskek bihotz-tankera ematen diote. Egitura
berezi honek, harrapakinek sortutako soinuak entzunbidera zuzentzen ditu, eta
entzumena askoz eraginkorrago bihurtzen
du. Begi beltzak ditu.
TAMAINA: luzera: 35-39cm. Hego-luzera.
90-95 cm. Pisua: 300-360 g.
BIOLOGIA: espezie sedentario hau ganbara eta teilategaletan bizi denez, sortzen
dituen zaratak zenbait izualdi ekarri ditu.
Honen ondorioz bere inguruan istorio ugari
asmatu da: adur txarreko txoria dela, eleizetako oiloa lapurtzen duela Ospe txar
hori dela eta, oraindik ere, ale asko hiltzen
da, nahiz eta nekazaritzarako lagungarria
izan. Izan ere, saguz, arratoiz,lursaguz, eta
bestelako ornogabez, eta narrastiz, anfibios, hegazti eta intsektu handiz elikatzen
da. Hegazti honek, gaueroko ehizaren
ondoren botatzen dituen egagropilak zabalduz, animalia hauen hezurrak erraz ikusiko
ditugu.
Teilategaletan, zuhaitzetako zuloetan edo
bestelako hutsuneetan, bere egagropilen
gainean, 4-7 arrautza erruten ditu.
Arrautza-kopurua momentu horretan dagoen elikagai-eskuragarritasunaren arberakoa da. 32-34 egunetan zehar luzatzen den
inkubazioaren ondoren txitoak jaiotzen dira.

Txitoek 60-64 egun emango dituzte habian,
eta beste bi edo hiru aste gurasoengandik
hurbil hegan egiten. Momentu horretan
beraien lurraldearen bila abiatuko dira. Urte
osoan zehar ugal daiteke, baina gehienetan, lehenengo txitaldia otsailak edo martxoak aldera izaten da, eta bigarrena udan.
ELIKADURA: gure latitudeetan Hontz
Zuriaren elikagai nagusia ugaztun txikiak
izaten dira (harrapakinen %70-100), eta
haien artean bereziki aipagarriak dira basasaguag eta satitsuak. Gutxiago bada ere,
kakalardoak, kilkerrak eta tamaina txikiko
hegaztiak ere harrapatzen dituzte.
HABITATA: animalia hau, jatorriz, gehienbat haitzetakoa zen, eta harkaiztegi, labar
eta kobazulo txikietan bizi zen; gaur egun,
ordea, gizakiaren bizigiroak kolonizatu ditu,
oro har. Izatez, gure Lurraldean, hegazti
eder hauetarik gehienek herrietako gizakiaren eraikuntzetan egiten du habia, eraikuntza horiek direla bihitegiak, bertan behera
utzitako etxe zaharkinak, hilerriak edo
baselizetako kanpandorreak, eta bizikide
dituela batzuetan saguzarrak. Alabaina, ez
da arraroa harkaiztegietan eta harrobietan
bizi diren hegaztiak aurkitzea.
48
49
ESTRINGIFORMEAK
APO HONTZA
(Otus scops)
DESKRIBAPENA: sasi-txoriaren tamainako hontza txiki honek zilueta lerdena du,

eta buruan belarri-itxurako luma tente eta
ikusgarriak ditu. Lumaje mimetikoa zuhaitzen azalaren kolorekoa da; grisetik arregorrira, tarteko edozein kolore ager dezake.
Euskal Herriko appo-hontzak, gehienetan,
grisaskak dira, Begiak hori argiak dira eta
ale gazteek ez dute "elarririk".
TAMAINA: luzera: 19-20. Hego-luzera. 4854 cm. Pisua 80
BIOLOGIA: martxoak aldera, hegoaldeko
negu-toki epeletatik dator. Handik gutxira,
bere kantua entzutea gertaera arrunt bilakatzen da. Arrak habia egiteko zenbait zulo
desberdin bilatzen ditu, eta emeak hauetako bat aukeratiko du, eguneko pausaleku
modura erabili ahal izateko. Gehienetan
hosto erorkorreko zuhaitz zaharrak aukeratzen ditu, baina hormetan, hustutako etxeetan, edo habiakutxetan ere moldatzen da.
Estai gabe dagoen hutsune horretan, 4-6
arrautza erruten ditu. Emeak arrautzak 2425 egunetan zehar berotuko ditu, eta gero,
arrak ehizatutako janariaz elikatuko ditu txitoak.
Aurrerago, txitoak habiaren inguruko adarretatik mugitzen hasiko dira, eta 7 asteren
buruan euren kabuz bizitzeko gai dira. Uda
ostean, penintsulako hegoaldera eta
Afrikara itzultzen dira negua pasatzera.
ELIKADURA: eguzkiaren argia gogaikarri
ez bazaio ere, nekez irteten da egunean
ehizan. Intsektuak ditu bere elikaduraren
%90en osagai, hala nola, gaueko tximeletak, matxinsaltoak, erlastarrak, kakalardoak
edo ipurtsardeak. Inoizka, txoritxoak,
sugandilak edo sagutxoak ere jaten ditu.
Harrapakinak jandakoan, egagropilo tipikoak goitikatzen ditu, bi zentimetro luze eta

bat zabaleko bolen eran, digeritu ez dituen
oskol kitinatsuen hondakinak, hezurtxoak
edo lumak biltzen dituztenak. Bola hauen
kolorea aldakorra da jan duenaren arabera,
eta lehortzen direnean erraz hausten dira.
Normalean, atseden-zuloetan utzi ohi ditu.
HABITATA: harrapari migratzaile hau goiztiarra da euskal mendietara iristen. Izan
ere, martxoaren erdi aldetik bertatik entzun
daiteke haren kantua, txantxikuarena gogorarazten duen ahots erritmiko batean oinarritua.
Hostogalkorren zuhaiztiak edo zuhaitzlerrokadak dituzten zelaiak aukeratu ohi
ditu habitat, enborretan ageri diren hutsuneetan ezkutatzeko, baita mendian bertan
behera utzitako baserri zaharrak ere.
50
51
ESTRINGIFORMEAK
ZINGIRA HONTZA
(Asio flammeus)
DESKRIBAPENA: lumaje arre argia aurkezten du, zuriz eta gorri-horiz zipriztinduta.
Sabelaldea arre argia da eta zerrenda gorrihoriak ditu.
Aurpegiko diskoak kolore arre argi bera agertzen du, eta begi hori argietako begizuloak
beltzak dira. Hontza ertainarekin erraz nahas
genezake, baina zingira-hontzak belarri txikitxikiak ditu.
Horretaz gain, hegan egiten ikusten badugu,
buru txikiagoa duela nabarituko dugu, eta
hego luze eta estuetako mutur eta ukondo ilunagoak bereiztuko ditugu.
TAMAINA: luzera: 34-41. Hego-luzera. 85100 cm.
BIOLOGIA: Hontza honek, egunean ekinkor
dagoenez gero, estrigiformeen ehiza-teknikak
konbinatzen ditu, hegada baxu eta isila, eguneko harraparien teknikekin, hegada gainera
bizkor eta biktimentzako ezustekoa menperatzen duela.
Neguko hotzak, udaberriaren etorrera geldiezinaren aurrean, epeltzen hasten direnean,
gure zazkardi eta landazabaletan negua eman
duten zingira-hontzek maitasunaren deia sentitzen dute eta hegadari ekiten diote azkar
asko, Europako erdi eta iparraldeko ugalketalekuetarantz.
Martxoa hasi orduko ekiten diote, isil-isil,
gaueko migrazioari, lurrak libratzen dituztela
beste harrapari habiagile batzuk etor daitezen.
Arina da itzulera bidaia, eta ozta-ozta bi astean badaude, beren habiagintza-lekuetan,
eztei-hegalaldietan arituta. Hegalaldi horietan,
hegan egiten dute, zirkuluan, beren lurraldea-
ren gainetik, hegoei indarrez eraginda eta

uhuketaren antzeko garrasi etengabe eta
monotonoak jaulkitzen dituztela: bu-bu-bu, ilunabarrean batez ere.
Zingira-hontza dugu habia lurrean egiten
duten gaueko harrapari gutxietako bat.
Etzaleku txikia adaxkez egindako kofagune
bat da, hezetasunez ondo isolatua, eta bertan
erruten ditu emeak 4 eta 7 arrautza bitartean,
maiatzean, batetik bestera bi eguneko tartea
uzten duela. Hala ere, oso aldakorra da geroko txitoen kopurua, zeren, gainerako gaueko
harrapariekin gertatzen den bezala, dagoen
elikagai-ugaritasunari baldintzaturik baitago.
Horrela, karraskariak ugari diren urte faboragarrietan, errunaldiak hamabi arrautzarainokoak izan daitezke.
Arrautza kopuru handiaren ondorioz, emeak
modu irregularrean txitatu ohi ditu lehenengo
egunetan, txitoen tamainan diferentzia handiak galarazi nahian edo, hilabeteko txitaldiaren ondoren hasten baitira jaiotzen. Hala eta
guztiz, lehenengo txitoen eta azkenekoen
arteko diferentziak ezinbestekoak dira, eta
ohikoa izaten da, bereziki harrapakin ugari
dauden urteetan, habia batean hegazti jaio
berri itsuak aurkitzea, habiatik lasai-lasai ibilkatzen diren ia hiru asteko eta ia lumaz beteriko beste batzuekin batera. Urte urrietan,
ordea, ez da harritzekoa txito nagusiek txikienak jatea.
Txitoak luzaro gabe independizatzen dira
beren gurasoengandik; izan ere, jaio eta bost
aste igarota, badira beren buruz elikatzeko
gauza.
52
53
ESTRINGIFORMEAKFIBIOAK
HONTZA HANDIA
(Bubo bubo)
DESKRIBAPENA: nahastezina gertatzen

dela bere tamaina handiagatik, bere gorputza
estaltzen duen lumaje okreagatik, aurpegian
bere begi laranja handitzarren gainean dituen
luma-moto luze tentekorrengatik eta bere
atzapar indartsuengatik, gauari loturiko bere
edertasun arraroa berehala nabarmentzen
zaio hegaztia adarren batean pausaturik ikusteko parada duen behatzaileari.
TAMAINA: luzera: 50 cm. Hego-luzera. 170
cm. Pisua: 1.500-2.000 g.
BIOLOGIA: hontza handia dugu araldian
aurrenik sartzen diren gaueko harraparietakoa. Abenduaren amaiera aldera edo urtarrilaren hasieran, negua hasi berria dagoela,
jaulkitzen dute arrek beren ulu indartsua, gau
luze hotzetan. Maitasunaren deiek burrunbatzen dute oihartzun ahaltsuaren antzean
hainbat kilometrotara dauden labarretan.
Bere kantu monotonoa gelditu egiten da erantzunaren zain, mezuak oihartzunik duen
egiaztatzeko. Erantzuna jasotzekotan, gauisiltasuna urratu egingo da dei-erantzun etengabeen trukaketa batez. Baina bikotea egitea
ez da soinu-trukaketa horretan soilik oinarritzen, baizik eta, eguneko harraparien kasuan
bezala, bikoteak hainbat goranzko hegada
eta planeo anitz egiten dituela neguko gau
betean. Zeremonia hori arraren dantzarekin
amaitzen da: arra, luze-luze eginda eta lumak
gorputzari batuta, emeari hurreratzen zaio,
jarraian, estaldura egiteko. Bikoteak, dagoeneko sendotuta, leku hurbilgaitza eta behar
bezala babestua bilatzen du errutea egiteko.
Leku hobetsienen artean ditu hainbat hamarreko metrotara dauden harkaitz-labarretako
haitzulo eta erlaitzak, eta beti gain-bisera

batez estaliak edo, batzuetan, landarezko
estaldura usu batez ezkutatuak.
Emeak lurrean zuzenean erruten ditu 3 edo 4
arrautza, bi egunetik lautarako bitarteak gordetzen dituela batetik bestera, eta inkubazioari ekiten dio lehenengo erruten duenetik. 35
egun inguru igarota jaiotzen dira txitoak, eta
emeak, oso arduratsua, arrak dakarren janaria hartzeko baino ez du habia uzten.
Elikagaia jaten du etzalekutik urrutiratu samar
dauden pausalekuetan, biktimen hondakinetan dagoen ile, luma edo hezur kantitate handiak agerian jar diezaiekeelako habiaren
kokalekua beste harrapari batzuei. Hala eta
guztiz ere, gurasoak hain dira fidagaitzak,
ezen, beren etxearen segurtasuna guztiz
bermaturik ez badago, beste leku batera eramaten dutela.
Txitoek, batzuen eta besteen artean denboratarte garrantzitsuak direla, jaiotzen direnek,
tamainako diferentzia handiak agertzen dituzte beren bizitzaren hasieran. Zer hori dela
bide, txito txikienak hilik gerta daitezke, gainerako kumeek edo gurasoek eurek mokokadez
hilik, aldean ehizaki urri egon edo eskasiako
urtea izanez gero, oso egoera latzetan indartsuenek biziraun dezaten. Ikusia da, aitzitik,
hontza handi helduek atxikimendu handia
dutela beren kumeekiko, eta jaten ematera
joaten dira haiek kenduak eta kaiolatuak izan
badira ere.
Txitoek, beren gurasoen aldetik hain ongi
zainduta daudela, oso hazkunde azkarra lortzen dute. Gainera, oso kume zoli eta ongi irakatsiak dira, eta edozein arrisku egonez gero,
54
55
ESTRINGIFORMEAK
uxatzeko taktika bat erabiltzen dute ustezko

harrapariaren aurrean: hanpatu eta harrotu
egiten dituzte beren gorputzeko luma guztiak,
hegoak ere erdirekitzen dituztela.
Era horretan, hirukoiztu egiten dute beren
tamaina, eta, aldi berean, kaskadak eta kriskitin-hotsak egiten dituzte mokoarekin, beldurtu egiten dutela, sarri askotan, sudurluze
ausarta, hain etsai eskergaren aurrean alde
egiten duena. Eta erasotzera ausartzen
denetan, hain denbora luzea hartzen du pentsatzeko, ezen, bitartean, txitoek ihes egitea
dutela.
Txito argitsuak saltoko ibilkatzeko gai dira
labarren artean, jaio eta ozta-ozta hiru aste
igarota. Hilabete bat geroago hasten dituzte
beren lehenengo hegada-ikasketak, eta, hilabete gutxitan, badira ugaltzeko gauza.
ELIKADURA: eguna igarotzen bada gorabeherarik gabe, ilunabarrean esnatzen da hontza handia, eta janari bila joaten da.
Bere janaria oso anitza da, itzelezko harraparia baita, mota guztietako ornodunak jaten
dituela: ugaztunak, hala nola, karraskariak,
urtxintxak, untxiak edo erbiak, mustelidoak,
hegaztiak horien artean, korbidoak, ahatekideak, usoak, narrastiak, urlehortarrak, arrainak edo intsektuak. Dena dela, saguzarrak
edo beraren familiako espezie txikiagoak,
esaterako, mozoloak, apo-hontzak, edo
zapelatzen tamainako eguneko harrapariak
ere izaten dira hontza handiaren joera harrapatzaile erasokorren gai. Ia ez dago atzera
egitera behartzen duenik, ezta kirikinoen
orratz babesgarriek ere.
Harrapakinak ezustean hartzeko helburuz,
hontza handiak eguneko harraparien berezko
taktikak erabiltzen ditu askotan; izan ere,
lurretik altuera txikian hegan egiten du saguak
edo untxiak, basoko agerruneetan, ezustean

harrapatzeko. Ehiza-aldiak ikusi dira, untxiak
sasitza artean ezkutaturik eta hontza handiek
beren hegoez adaxkak kolpaturik haiek ikaratzeko eta irtenarazteko.
Dena dela, gainerako gaueko harraparien
kasuan bezala, zelatan eta adi egotea da taktikarik erabiliena, gero harrapakinari isil-isil
hurreratzeko. Beraren hego zetatsuen konfigurazioak -ertzetan txirbilik gabe- hegada isila
ematen diote, eta biktimek ez dakite noiz
izango dira erasoaren gai. Gainera azkar
asko mugitzen da eta, harrapakinak nekez
itzurtzen zaizkie haren atzaparrei, oso animalia bizkorrak izanda ere.
HABITATA: izaera geldikorra du bere banaketa-alde Palearktiko osoan. Fideltasuna gordetzen die haitzarte malkartsuak dituzten
baso eta mendialdeei, bertan bizi daitekeela
are mila metro altitudetik gora. Leku horietan
erraz aurkitzen ditu bere jardueran aritu ahal
izateko behar dituen gordelekuak. Dena dela
ez ohi da altuera handietara bizi. Araban, esaterako, behe-altitudeko alde malkar eta menditsuetan, hau da, mendizerra inguruetako
haitzarte eta sakanetan.
Landaretza artean ezkutaturik eta, oro har,
harkaitz-horma hurbilgaitzetako haitzulo
basatietan kokaturik duen gordelekua, ehizan
aritzeko, uzten duenean, hegaketa gutxi
batzuk baino ez ditu egiten, eta badoa planeo-hegadan bere ehiza-lurralde zabalerantz.
Ehiza-lurralde horrek 15 eta 25 kilometro
karratuko azalera izan dezake, baina bere jarduerarik handiena gordelekuaren inguruetan
burutzen du, hiru kilometro karratu hartzen
dituen eragin-alde batean. Ehiza-esparruaren
azalera aldakorra izaten da beti, lurraldean
harrapakinak zein ugari diren
56
57
ESTRINGIFORMEAK
HONTZA ERTAINA
(Asio otus)
DESKRIBAPENA: udaberriaren hasieran,

gautu baino lehentxeago entzun daitezke,
Euskal Herriko ongi iraundako azken
basoen erditik, hontza ertainek jaulkitzen
dituzten soinu arraro eta kezkagarriak.
Maitasunaren deia, ju ahul errepikakor
hori da, udaberrian, hegazti partzialki
migratzaile hauen presentzia adierazten
duen bakarra; urtearen gainerakoan izugarri zuhurrak dira eta nekez ikus daitezke, bai beren kamuflaia bikainagatik, bai
beren gordelekuak gauean soilik uzten
dituztelako.
Hontza handia beren ahaide nagusiaren
miniaturazko kopia delarik, hontza ertainak, 200-340 gramorekin, pisu hamar
bidez txikiagoa du, eta hark bezala, lumaje kriptikoaz horniturik dago, eta bi aurpegi-motots ditu, bere silueta urratu eta egunez oharkabe gertatzeko baliagarriak.
Begi bistan, gainerako gaueko hegaztiak
baino zaluago eta lirainagoa dela dirudi.
ondoren, batak eta besteak ekiten diote

umatze-lurraldea zehatz-mehatz arakatzeari. Lurralde hori oso aldakorra da, 15 eta
70 hektarea bitartean egon daitekeela.
Lurraldea mugatutakoan, bikotea sakonean ezagutzeko aritzen dira buru-belarri,
eta bertan behera utzitako mika edo belearen habiaren bat aukeratzen dute habia
egiteko, bereziki gogokoak baitzaizkie,
edo zuhaitz-enbor baten kofagunea.
Lekurik egokiena aukeratutakoan, ez dira
egitura konplikatua egiteaz arduratzen,
eta beren lumez eta, batzuetan, hostoez
ere estaltzera mugatzen dira. Errunaldiko
arrautza kopurua aldakorra da elikagaiak
zein ugari diren, baina batez beste 3 eta 5
bitartean egon ohi dira, batzuetan 10etaraino ere iritsi daitezkeela, zuriak, ia biribilak eta batez beste 41 x 33 milimetroko
tamaina dutela.
Lehen arrautza errutean hasten da inkubazioaldia, 26 eta 28 egun bitartean dirauela. Arrautzak batetik bestera ia bi eguneko
tartea dagoela erruten dira, eta, beraz,
lehen txitoaren tamaina azkenaren bi halako izan ohi da, txitoen tamaina-mailaketa
ikusgarria gertatzen dela.
TAMAINA: luzera: 35-37 cm. Hego-luzera:

90 cm. Pisua: 220-340 g
BIOLOGIA: udaberrian hasten den ugalketa-garaian, gauti baino lehentxeago
entzun daitezke, basoaren erdian, bikotekide bila dauden araldiko arrek jaulkiten
dituzten soinu arraro eta kezkagarriak.
Eme bat hurbil egonez gero, erantzun
egingo du seguraski, eta orduan deiak
ugaritu egiten dira, bikotearen lokarriak
estutzen direla. Arra, ekimena hartuta,
bere kidearekin elkartzera hegan abiatu
ELIKADURA: saguak, lursaguak eta satitsuak.

HABITATA: habitat hobetsia dute pago,
haritz edo gaztainondoen baso hostogalkorrak, eta agerruneak dituzten edo zazkardi eta espazio irekietatik hurbil dauden
pinudiak ere.
58
59
ESTRINGIFORMEAK
URUBIA
(Strix aluco)
DESKRIBAPENA: espezie honek badu

xehetasun bitxi bat: luma bakoitzaren oinean
dauden muskuluek bide ematen diote aurpegiera sarri aldatzeko, eta ezaugarri bereziak
hartzen ditu aurpegierak araldian batez ere,
garai horretan hartzen aurpegierak oso atseginak direla gizakiaren begietara. Haserretua
edo zaputzak hartua egonez gero, aurpegiko
goi-lumak altxatzen ditu eta behekoak jaisten
ditu begiak estaltzeraino, haserre-aurpegiera
benetan barregarria hartzen duela.
Alderantziz, gogobeterik egonez gero, norabide berezia ematen die aurpegi-alboetako
lumei, aurpegiera samurtzen duela. Bikoteko
kideek garondo eta belarri-aldea leundu eta
harraskatzen diote, askotan, batak besteari.
90-95 cm. Pisua: 330-720 g
BIOLOGIA: argitik ihes egiten badu ere,
egun ilun lainotsuetan ekinkor ager daiteke
arratsaldeko azken orduetan.
Basoko zuhaitzik zaharrenak, goroldioz estalirik, azala erdi usteldurik eta zuloez beterik
daudenak dira bikotea egin nahi duten urubientzat gogokoenak.
Otsailaren gau hotzetan gertatzen da hegazti hauen araldia, eta gaueko isila urratzen
dute beren barre-algara baldresekin.
Osaturik daude barre-algara horiek soinu
txistukari eta oihu erlats txandakatuez, eta
euria edo haizea dagoenean soilik isiltzen
dira, sekulan ere ez, ordea, hotzarengatik,
tenperatura guztiz baxua izanda ere. Kantu
ahaltsuak, hainbat kilometrotara entzun daitekeenak, urubien jabetza iragartzen die
etsaiei eta haien presentzia jakinarazten dio
emeari. Erakargarri horrek asaldatu egiten
ditu arrak eta emeak, eta zuhaitz hutsik aur-
kitzen ez dutenak abiatu egiten dira bihitegietan, elizetako dorreetan, basoan bakandutako herri txikietako teilatuetako habe artean edo beleen habietan habia egitera. Dena
da baliagarri urubiaren bakartasuna hausteko, bere ezteiei ekiteko.
Eztei-jarduketa guztiz da sinplea: arra mugatu egiten da bere kideari opari txikiak eramatera, eta gero lumajea leuntzen diote elkarri.
Azkenik, arra arduratzen da bikoteak okupatuko duen lurraldea mugatzeaz, aurka egiten
diola edozein sudurluzeri, eta, bitartean,
emeak errunaldia egiteko lekua aukeratzen
du. Hegazti hauek habia egokia aurkitzen
badute eutsi egiten diote hainbat urtetan, eta
bertara joaten dira udaberri bakoitzean.
Ernaldutakoan, emeak arrautzak erruten
ditu, bat edo bi egunez behin, eta jarraian
berak bakarrik inkubatzeari ekiten dio.
Arrautzen kopurua harrapakinen ugaritasun
edo urritasunaren araberakoa da; horrela,
habia inguruetan karraskari ugari egonez
gero, txitaldian zortzi harrapari berri sortu ohi
dira, eta emeak berak bakarrik txitatzen ditu
hilabetez. Alabaina, hiru eta bost arrautza
inguru izaten da ohikoena.
ELIKADURA: ehiztari ausarta dugu urubia,
eta, bere atzaparren zabalari esker, arratoi
edo uso baten tamainako animaliak harrapa
ditzake. Saguek, lursaguek, satitsuek eta
intsektuek osatzen dute haren dieta, udan
bereziki. Neguan, karraskariak letargiatzen
direnean, hegaztiei ere erasotzen die, esaterako, zozoei eta Araba zozoei, eta narraz eramaten ditu haien oihuminei jaramonik egin
gabe.
HABITATA: laborantza-lurrak,landazabalak
eta hostozabal galkorren basoak.
60
61
KAPRIMULGIFORMEAK
KAPRIMULGIFORMEAK
(Caprimulgiformes ordena)
Ordena honek gauez edo iluntzean eta

egunsentian aktibo diren hainbat hegazti
(horien artean zatak) hartzen du bere baitan. Hegazti horiek 14-55 cm-ko tamaina
dute eta aho itzela, begi handiak, lumaje
leun eta oso kriptikoa, hanka laburrak eta
hego luzeak dituzte. Munduan 100 espezie
inguru bizi dira eta Europa et Euskal
Herrian bi espeziek soilik egiten dute habia.
emeak soililk inkubatzen dute, eskuarki

hemeretziren bat egunez. Beste espezie
batzuek zuhaitzetan edo zuloetan egiten
dute habia eta askoz arrautza gehixeago
(gehienez lau) jartzen dituzte. Askotan,
inkubazioa luzeagoa izaten da (35 egunekoa gehienez). Zaten txitoak jaio eta segituan dira ikusteko eta ibiltzeko gai eta egun
gutxira lasterka egiten dute. Hala ere, gurasoek (batzuetan biek, beste batzuetan
emeak soilik eta oso gutxitan arrak bakarrik) elikatzen dituzte eta hiruzpalau aste
geroago hegan egiteko gai dira. Beste
espezie askoren txitoek habian egon behar
izaten dute hainbat astez.
EZAUGARRIAK
Gehienak egunsentian edo iluntzean dira
aktiboak, baina argia egonez gero, gauez
ere aktibo izan daitezke. Gutxi batzuek ekolokaziorako gaitasuna dute eta haitzuloetako erabako iluntasunean ibil daitezke.
Espezie gehienak bakartiak dira, baina
migratzaile diren asko taldekoi bilakatzen
dira migrazio-garaian. Ia guztiek beren aho
handiaren laguntzaz airean harrapatzen
dituzten intsektuak jaten dituzte eta gutxi
batzuk fruituez elikatzen dira. Eskurari,
lurrean hartzen dute atseden, lumaje kriptikoak eskaintzen diren babesaz baliatuz. Eztarriaz zein
mekanikoki, soinu ugari egiteko gai dira.
BANAKETA
Oso banaketa zabala dute (Antarrtikan,
Zeelanda Berrian, Eurasian eta Amerikako
eskualde arktiarretan eta irla askotan falta
badira ere) eta ia habitat guztietan aurki
daitezke, leku irekietan ugarien agertzen
direlarik.

Kaprimulgiformeek
nhikoa
ugal-ohitura anitzal dituzte.
Zatek ez dute habiarik egiten
eta arrautzak (bat edo bi eta
oso kriptikoak) lurrean jartzen
dituzte. Arrak eta emeak, edo
62
63
KAPRIMULGIFORMEAK
ZATA ARRUNTA
(Caprimulgus europaeus)
DESKRIBAPENA: hegazti gautarra, beraz,

behatzeko zaila. Orbelarekiko mmimetikoa
den lumaiak, orban eta ildaska ilunez
apaindutako tonu gris eta arreak aurkezten
ditu.
Identifikatzeko orduan, bere zilueta lagungarriagoa da, gehienetan heganikusten
baita. Buztan eta hego luze eta fineko zilueta lerdenak, enara gautiar handi baten
antza ematen dio. Burua zertxobait biribildua da, begi haundiak eta moko imioa
bereizgarriak direlarik.
Ahotsak asko lagun dezake identifikatzeko
orduan. Goranzko eta beheranzko marmarra sortzen du, asko luza daitekeen trrr
bezalako soinua.
TAMAINA: luzera: 27 cm. Hego-luzera: 5256. Pisua: 75-100 g.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, basoertzeko eta argiuneetako orbelaren eta sastraken artean; errunaldi bakoitzean bi
arrautza lurraren gainean jartzen ditu. 17
egun inguru pasa ondoren, txitoak jaiotzen
dira. Hirugarren egunean korrika ibiltzeko
gai dira, eta 15 egunetan hegan egiteko
prest daude.
Egunean lurrean etzanda egoten da, haren
lumaldi kriptikoari esker ondo ezkutaturik.
Ilunabarrean hasten da mugitzen, eta sigasaga moduko hegalada bizkor eta ixilez
intsektuak harrapatzen ditu airean. Gauez
entzuten da bere abestia ere, gorabehera
txikiko zurrumurru luze eta monotonoa, 5
minuturainoko saiotan arituz. Armonia
gutxiko baina orijinala den abesti hau gaueko ixiltasunean oso urrundik entzun daiteke
eta espezie honen detektabide onena

zaigu.
ELIKADURA: hegazti intsektiboroa dugu
hau, eta bere ahoaren tamaina handiari
esker, tximeletak eta beste intsektu batzuk
hegan
doalarik
ehizatzen
ditu.
Nekazaritzaren aliatu garrantzitsua da,
baina arlo honetan erabiltzen diren pestizidek larriki kaltetzen dute. Iharduera gautarra aurkezten du, eguna lurrean edo adarren batean pasatzen duelarik.
HABITATA: egunean zehar, gehienetan
lurrean edo basoetako soiluneetan eta
zuhaiztietan, adarren batean atseden hartzen du, eta, gutxiagotan, otadi-iratzedietan. Zuhaitz ugariko lorategi handi eta
lasaietan ere ager daiteke. Gauean zehar,
intsektu ugari dagoen edozein nekazal
ingurunetan beha daiteke.
Bere habitata hauxe da: baso garbi, zuhaitz
gutxiko toki zabal-garbiak, landa eta mendi
ertain eta behetako larreak.
64
65
KAPRIMULGIFORMEAK
APODIFORMEAK
(Apodiformes ordena)
Ordena honetan itxura eta bizimodu desberdinak dituzten bi subordena bereizten

dira: sorbeltzena eta kolibriena. Kolibriak
oso txikiak dira (munduko hegaztirik txikiena mokotik isatsera 62 mm neurtzen dituen
kolibria da) eta sorbeltzek tamaina txiki edo
ertaina dute (Txikienek 5 g pisatzen dute
eta handienek 150 g inguru). Guztiak oso
hegalari trebeak dira eta hego-egitura bera
dute.
dituzte. Askok koloniak eratzen dituzte eta

beste asko bakartiak dira ugal-sasoian eta
taldekoiak gainerakoan. Habia zuhaitz-adarretan edo haitzetako zuloetan egiten dute
eta 3-6 arrautza erruten dituzte. Arrautzak
bi bikotekideek inkubatzen dituzte. Txitoak
biluzik jaiotzen dira eta hainbat astetan poikilotermoak izaten dira (gurasoek denbora
asko pasatzen dute intsektu bila eta poikilotermo izatea habian gertatzen diren tenperatura-aldaketei aurre egiteko moldaketa
dela dirudi). Kolibriak poligamoak dira.
Habia emeek egiten dute, zuhaitzetan normalean eta arrautzak (eskuari bi erruten
dituzte) berak inkubatzen ditu.
EZAUGARRIAK
Sorbeltzek intsektuak jaten dituzte eta horiek
airean harrapatu ahal izateko, hainbat moldaketa dute (ahohandia eta hego luze eta
zorrotzak, adibidez). Oso hanka labur eta
ahulak dituzte eta ez dira ia inoiz pausatzen.
Hegan doazela edaten dute, habia egiteko
lehengaiak hegan doazela biltzen dituzte eta
airean kopulatzen dute. Kolibriek oso lumaje
distiratsua dute normalean eta ez dira sorbeltzak bezala beti airean ibiltzen. Hala ere,
oso trebeak dira hegan eta airean geldirik
egoteko ado atzerantz hegan egiteko gai
dira. Nektarra jaten dute nagusiki eta horretarako moko berezia eta mihi
luze eta tutu-formakoa dute.
Batzuetan intsektuak ere jaten
dituzte. Tropikoez kanpoko sorbeltz eta kolibriak migratzaileak
dira eskuari.
BANAKETA
Kolibriak Amerikan bizi dira, bereziki,
Hegoamerikako eskualde tropikaletan.
Dena den, hainbat espezie tropikoez kanpoko eskualde epeletan bizitzeko gai da eta
beste hainbat mendi handitan bizi da.
Sorbeltzak ia Eurasia, Afrika eta Amerika
osoan bizi dira,baina tropikoetan ugariagoak dira.

Talde uniformea izan arren, sorbeltzak oso ugal-ohitura anitzak
66
MALKOR SORBELTZA
(Tachymarptis melba)
DESKRIBAPENA: tamaina handiko sorbeltza, 55 zentimetro hego-luzera lor dezakeena. Gainaldean kolore arre argia izaten du,
eta azpialdean zuria, arreak diren buztanpeko estal-lumak eta eztarria zeharkatzen
duen marra izan.
55 cm.
BIOLOGIA: malkar-sorbeltza espezie
migratzailea da, eta haren alerik goiztiarrenak apirilaren bukaeran ikus daitezke gure
mendietan. Udazkeneko migrazio-mugi-
menduak aldiz, abuztutik eta azaroaren

hasiera bitartean gertatu ohi dira.
16 edo 21 egunetako inkubazioa jasan
ondoren txitoak jaioko dira, eta sei asteren
buruan habia utziko dute, beraien kabuz
baliatzeko gai batira.
ELIKADURA: airean ehizatutako intsektuz
elikatzen dira.
HABITATA: espezie hau ohikoa izaten da
harkaitz beroetan eta Euskal Herrian ia
bakarrik aurki daiteke Arabako lurraldeko
hegoaldeko mendietan.
67
KAPRIMULGIFORMEAK
SORBELTZ ARRUNTA
(Apus apus)
DESKRIBAPENA: besteengandik handiagoa delako eta hegan egiteko moduagatik

bereizten da: bere hegaldi azkarretan norabidea zuzen mantentzen du bat-batean erabateko birak emateko.
Ziluetak, hego motz, luze eta kurbatuengatik eta buztan laburra, boomerang-a edo igitaia dakarkigu gogora.
Gorputz osoko lumajea beltza eta homogeneoa da, kokotx zuria salbu Altuera handian
hegan egiten du eta espezie honen ezaugarri nabari bezala, bata bestearen atzetik
ibiltzeko zaletasuna aipa daiteke; habia egiteko erabiltzen dituzten etxe eta teilatuen
artean elkarri jarraitzen dioten bitartean
oihu sarkorrak botatzen dituzte.
BIOLOGIA: hegazti hau ugalketarako,
inkubaziorako eta kumeak elikatzeko besterik ez da pausatzen. Bere bizitzako beste
iharduera guztiak airean burutzen ditu, hala
nola, elikadura, atsedena, estaldura
Negutokitik apirilaren
erdialdean edo maiatzean heldu ohi da,
eta azken hilabete
honen
bukaeran
jadanik urteko txitotalde bakarra sortzeko ernaltzen da. 15
edo 20 egunetako
inkubazioa
jasan
ondoren txitoak jaioko dira, eta sei asteren buruan habia
utziko dute, beraien kabuz baliatzeko gai

batira.
Giza inguruneko zaratara ohitu da, eta
nekazal inguruneetan ia da bikote habigilerik geratzen. Irailak aldera hurrengo udaberrira arte uzten gaitu.
ELIKADURA: airean ehizatutako intsektuz
elikatzen dira.
HABITATA: habigintzako zona hirigunea
da. Bere jatorrizko habitata labar harritsuetan badago ere, gaur egun badirudi ez dela
hiri eta herrietatik aldentzen, bertako teilatuak eta teilatu gabetako zuloak habia egiteko erabiltzen dituelariz. Hala ere
Bere azaugarri hiritarrak direla eta, hegazti
hau behatu ahal izateko ez dago lokatzez
zikintzeko beharrik. Edozein kaletan ikustea nahiko arrunta da, baina enara azpizuri
eta arruntarekin ez nahasteko kontu handia
jarri behar da. Sorbeltz arruntak altuera
handian hegan egiten du normalean, eta
modu zaratatsuan elkarren atzetik ibiltzen
ikustea oso normala izaten da.
68
69
KORAZIFOREMEAK
KORAZIFORMEAK
(Coraciiformes ordena)
Koraziformeen ordenak nahikoa espezie anitzak hartzen ditu bere baitan. Guztiak egunez
dira aktiboak eta 10-160 cm bitarteko tamaina
dute. Gehientsuenek, gorputz sendoa, lepo
laburra, buru handia, nahikoa moko luzea,
hanka txikiak eta nahikoa hego handiak dituzte. Isatsaren luzera oso aldakorra da eta zenbait espeziek oso luma luzeak ditu bertan.
Askok oso kolore biziak dituzte. Guztira 190
espezie inguru bizi dira munduan eta
Europan eta Euskal Herrian lau espeziek egiten dute habia, eta horietatik bat bakarrik urhegaztia da, martin arrantzalea.
sarrera itxi egiten dute inkubatzen hasi aurretik eta arrek eramaten diete janaria. Txitoak
jaiotakoa zuloa irekitzen dute. Normalean, 29 arrautza jartzen dituzte eta espezie tropikalak izaten dira arrautza gutxien jartzen dituztenak. Inkubazio-aldiak 18-22 egun irauten
du. Txitoak biluzik jaiotzen dira eta gurasoek
elikatu behar dituzte habian eta hori uzten
dutenean hegan egiteko gai dira.
Espezie askok (argi-oilarrak, adibidez) ez
dute habia garbitzen eta bertan uzten janarihondakinak eta gorotzak.
HEDAPENA
EZAUGARRIAK
Koraziformeak ia mundu guztiko eskualde

epel eta tropikaletan bizi dira, baina Afrika,
Asia eta Ozeaniako eskualde beroetan dira
ugarien. Oso habitat desberdinetan bizi dira
eta espezie gehienek oso habitat-behar konkretua dute, baina sarritan oso ugariak dira
habitat horietan.
Koraziformeen ordena oso antza da, bai gorputzaren itxurari dagokionez eta baita ekologia eta porterari dagokionez ere. Espezie
asko taldekoiak dira eta taldean dabiltza jaten
dute eta beste asko bakartiak dira. Ia denetarik jaten dute (arrainak, ornogabeak, ugaztunak, fruituak, etab.), baina espezie batzuek
oso elikadura espezializatua dute. Ia guztiak
dira kantatzeko edo soinuak egiteko gai,
baina gehienetan soinu desatseginak egiten
dituzte. Gehienak sedentarioak gutxi batzuek,
eskualde epeletakoek batez ere, migratu egiten dute.
Oro har, habiako lanak bikoteko bi kideek egiten dituzte. Habia zuhaitz, haitz edo ezpondetako zulo etabarrunbeetan egiten dute eta
askok (erlatxoriak, adibidez) koloniak eratzen
dituzte. Zenbait espezieren emeek habiaren
70
71
KORAZIFORMEAK
ARGI OILARRA
(Upupa epops)
DESKRIBAPENA: espezie nahastezina.

Nabariak dira gibelaldeko, buztaneko eta
hegoetako marra zuri-beltz deigarriak, gainerako gorputzaren kolore kanela arrosaxka eta
batez ere, moko luze eta makurra, eta punta
beltzeko gandor irtena dituen burua.
Hegazti polit honen ezaugarri askotatik bat
bere tximeleta antzeko hegalera da.
TAMAINA: luzera: 28 cm. Pisua: 55-80 g.
BIOLOGIA: herriaren eritziz, habiak darion
kirats jasanezinagatik, argi-oilarra animali
gorozkiz egiten du bere habia, behi eta zaldienaz. Baina usain honen jatorria ez da hori zeren argi oilarra ez du inolako materialik eramaten habira- baizik eta txiten uropigio delako
guruinetik jariatzen da.
Guruin hau buztangaineko
ipurkonkorrean dago, eta
ustezko
harrapakariak
urrun mantentzen laguntzeko sortzen dute giro
nardagarri hori.
Jantzi koloretsu eta moko
luze eta gakotuagatik
bereizten da.
Moko honen bidez ornogabeko harrapakin-mota
asko ehiza ditzake, hala
nola inurri, zizare, kakalardo, kirkir, etab. ia konpetentziarik batere gabe,
zeren hauek bere lurpeko
gordeleku sakon eta teoriz seguratan harrapa
ditzake.
Bizkaian umatzen diren
argi-oilar guztiak, uda-
hegaztiak dira, ugalgaraian bakarrik beha daitezkenak, migratzaile bait dira.

Gure lurraldeotatik udaberri eta udazkenean
pasatzen dira, eta Penintsularen Hegoaldean
neguan zehar geratzen dira horietariko zenbait.
ELIKADURA: insektujalea da (kilkerrak eta
matxinsaltoak).
HABITATA: ibar eta ibai-ondoko zuhaitzetako
biztanle tipikoa da, bere habiak egiteko
zuhaitz kofadunak edo giza-eraikuntza egokiak daudenean behintzat.
Euskal Herrian oso urria da hegazti hau, lurralde honetan populazioek murrizte handia pairatu baitute.
72
73
KORAZIFORMEAK
ERLETXORI ARRUNTA
(Merops apiaster)
DESKRIBAPENA: erletxori arrunta seguraski Europako hegaztietan nabarrena da,

kolore hori, marroi, berde eta urdin bizietako lumajearekin. Araba-zozo baten anteko
tamaina duelarik, nabarmena da bere moko
luze kakkoduna,hegazti intsektujalea dela
adierazten duena.
BIOLOGIA: habia egiteko ibai eta erreka
bazterrak nahiago ditu, bertan hareazko
ezpondak aurkitzen baititu, bere habia izango den zuloa egiteko aproposak. 6 edo 7
arrautza inguru erruten ditu eta hogeiren
bat egunez txitatzen ditu.
Eguneko migratzaileak dira. Iberiar
Penintsulako
erletxoriek
Gineako
Golkoaren bazterretan pasatzen dute
negua; maiatzaren hasiera aldean iristen
dira Arabara, eta bertan irailera arte gelditzen dira. Ugaldu ondoren, erletxoriek erradiolaburreko mugimenduak egiten dituzten
multzokadak osatzen dituzte. Horregatik,
udako hilabeteetan, hegazti hauek umatzen
ez diren lekuetan aurki daitezke, Arabako
Mendialdean esate baterako.
Europako hegomendebalde osoan hedatze
aldian dagoen espeziea da. Beraz, ez dirudi haren iraupenak
inolako arazo aipagarririk duenik, salbuespen batekin, beharbada: migrazio aldian
Mediterraneoko
herrialde batzuetan
ehiztariengandik
jasaten duen jazarpen handia. Hala ere,
Arabako populazioak
74
bereziki minberak dira espezie honen umetze eremuaren iparraldeko mugan daudelako.
Beraz, garrantzitsua da ugaltze koloniak
jasotzen dituzten guneak zaintzea. Hori
dela eta interes berezikotzak jota dago
Arriskutan dauden Espezieen Euskal
Herriko Katalogoan.
ELIKADURA: intsektuak ia bakarrik, batez
ere erleak, erlastarrak eta liztorrak.
Banakera
HABITATA: erletxori arruntak haran zabalak
atsegin ditu, klilma mediterraniarreko aldeetan. Bertan koloniak osatuz umatzen da.
HEDAPENA: banakeraa-eremua mundu
guztian zehar hedatzen da. Umetze aldian,
Itsaso Meditrraneoaren inguruan eta Asiako
hegomendebaldeko estepetan biltzen da.
Gutxi gora-behera Europako erletxori populazioaren herenak Iberiar Penintsulan egiten du habia; ertako alde guztietan banatzen da, iparraldeko eskualde hezeetan
izan ezik.
Euskal Herian, ia Arabako Errioxan bakarrik
ugaltzen da. Eskualde horretan, ohizko
hegazti da, bakan batzuk Ebro ibaian gora
Puentelarraraino iristen direlarik.
75
PIZIFORMEAK
PIZIFORMEAK
(Piciformes ordena)
Piziforme txikienek 6 cm neurtzen dute eta handienek 60 cm baino gehiagoko luzera izaten
dute. Gehienak zuhaiztarrak diren arren, oso
bizimodu desberdina dute eta hori dela eta, baita
itxura ere. Dena den, ia guztiek oin-eredu berbera dute: aurrerantz kokatutako bi behatz eta
aterantz kokatutako beste bi. Ia denak intsektiboroak dira, batzuek fruituak eta haziak jaten
dituzte eta gutxi batzuek argizaria. Gehienak
sedentarioak dira. Guztira 370 espezie inguru
bizi dira munduan eta hamar Europan. Euskal
Herrian zazpi espeziek egiten dute habia.
biltzen dute. Bakartiak dira bait bat, baina zenbait

espezieren habiak oso gertu egon daitezke elkarrengandik eta gutxi batzuk kolonialak dira.
Normalean bikoteko bi kideek inkubatzen dituzte arrautzak eta gauez, emea soilik gelditzen da
habian. Txitoak biluzik jaiotzen dira eta bi gurasoek elikatzen dituzte. Espezie gutxi batzuk
parasitoak dira eta beste espezieen habietan jartzen dituzte arrautzak (arrautza bakarra jartzen
dute habiako). Gainera, sarritan zulatu egiten
dituzte bertan zeuden arrautzak.
BANAKETA
EZAUGARRIAK
Piziformeak Antarktikan eta Australian izan

ezik, mundujo gainerako leku gehientsuenetan bizi dira. Dena dela ordenak dituen sei
familietatik bakarrak (okilaren familiak) ditu
ordezkariak tropipkoetan.
Espezie askok, okilek bereziki, isatzeko

luma sendoak dituzte eta zuhaitzen enborretan gora igotzeko gai dira.
Okilek oso garezur gogorra, buruko muskulu sendoak, moko luzea eta mihi erretraktila dituzte, zuhaitzetan zuloak egin eta
horietatik intsektuak ateratzeko egokiak.
Oro har, aniztasun handia dago espezie
desberdinen mokoen artean (batzuk oso
espezializatuak dira), lumajean (espezie
askok oso kolore biziak dituzte eta gorpuzkeran. Kantatzeko gai dira eta zenbait
espeziek mokoaz enborrak joz ere egiten
dituzte soinuak.
Espezie gehienek beraiek egindako zuloetan
egiten dute habia, sarritan zuhaitzetan (batez
ere zur biguneko zuhaitz hiletan) eta hainbatetan ezpondetan. Gehienetan bikoteko bi kideek
egiten dute zuloa eta horretarako mokoa era-
76
77
PIZIFORMEAK
LEPITZULIA
(Jynx torquilla)
DESKRIBAPENA: pizidoen barnean, berezitasun handiko espeziea da, bai anatomiagatik, bai ere ohiturengatik; horregatik
benetako okilak biltzen dituenetik aparteko
azpifamilia bat osatzen du.
Kolorea guztiz arrea du, tonu ilunagokoaz
zerbait marratua egonik; eta honegatik
erraz berezi daiteke beste pizidoetatik,
zeren gainbegirada batez hauena baino
paseriformeen antza gehiago bait du.
Zilueta luzatua da, tente mantendu ohi
duen sama luzea duelarik. Udaberrian, landazabalean sarritan entzun daiteke bere
apeu bereizgarria, gueg, gueg, gueg,
gueg, antzeko soinu jarraia.
Bere ohiturengatik zera esan dezakegu: ez
dagoela basoari beste pizido guztiak
bezain lotua, zeren garbiunetako lurtzoruetan egoten bait da maiz horietako inurritegiak bilatzen, hauek bait dira bere elikagai
nagusi.
Habiaren egikeran ere arras berezia da
besteetatik: ez dute moko-kolpez hustutzen
arbola, baizik eta barrunbe natural edo okilen habi zaharretaz baliatzen dira. Han jaioko da bere ume-sail ugaria.
Hegazti honen berezitasun nabarmena
zera da: angeru harrigarrietan oker dezake
bere burua. Euskarazko izena, hain zuzen,
hortik datoriko. Baita ere honen migraziokaraktere transahariar gogorrak beste okil
egonkorretatik bereizten du.
Ohitura urgariak eta inola ere deigarria ez
den lumadia duenez, oharkabe gelditzen da
espezie hau. Halere, kantu ozena du Okil
Txikiarenarekin erraz nahas daitekeena.
Hori dela eta harrigarria da Aristotelesekk.a.ko IV. Mendean dagoeneko deskribapen aparta egin izana; honek agerian uzten
du greziar filosofo eta naturzaleak zuen
behatze-ahalmen izugarria. Bai latinezko
izenak (torquilla) bai euskarazko (lepitzulia)
eta gaztelaniazko (torcecuello) izen arruntek erreferentzia egiten diote arriskua
sumatzen duenean burua biratzeko duen
gaitasunari. Inurri-txori ere esaten zaio
(gaztelaniaz hormiguero), inurriak haren
dietaren zati nagusia baitira. Okil berezi
hauek martxoaren erditik dira ar heldu
berriek beren lurraldea aldarrikatzeko egiten dituzen lehen erreklamoak. Irailaren
bukaeran desagertzen dira, Europako
azken migratzaileek gure latitudeak zeharkatutakoan.
TAMAINA: luzera: 17-18 cm.
BIOLOGIA: arrak habia egiteko zuloak
dauzkan lurraldea aukeratuko du,bera ez
baita enborrak zulatzeko gai, eta ondoren
bere kantua etengabeki errepikatuz emeari
aukeratutako lekua erakutsiko dio. Emeak
7-8 arrautza errungo ditu, eta txitoak 12
egun inguru igaro ondoren jaioko dira.
Bikotea inkubatzen ari den bitartean (bai
arrak eta bai emeak hartzen dute parte
inkubazioan) arrotzen bat agertuko balitz,
bere izenarekin bat datorren jarrera erakutsiko du: lumak laztu, eta gorputza tente
mantentzen du, eta, burua atzera-aurrera
eragiten duen bitartean, lepoari ere itzuliak
ematen dizkio, modu erritmikoan mugitzeaz
78
79
PIZIFORMEAK
gain. Jarrera honekin sugearen antza hartzen du, eta honen aurrean etsaiak alde
egingo du edo, une batez zalantzan geldituz, ihes egiteko aukera emango dio.
Mugimendu hauek harraparien aurka edo
emea bereganatzeko erabiliko ditu.
Inurriz elikatzen da batez ere, beldarrak,
pupak ala intsektu helduak jaten dituelarik.
Afrikara uztailakedo irailak aldera itzultzen
dira.
HABITATA: lepitzuliak sakabanaturiko
zuhaizti hostoerokorrak dituzten eremu irekietan bizi dira. Zuhaitz zahar sakabanatuak dituen landazabalean bizi da. Haritzek,
haltzek, fruta-arbolek eratutako zuhaiztiak ere atsegin ditu, habia kokatzeko zuloak topa baditzake eta bertatik hurbil larreak
baldin badaude.z
Euskal Herrian 1.500 bikote ingurukoa bide
den populazioa estimatu da, eta horietako
gehienak kostaldeko landazabaletan banaturik bide daude. Edonola, atzeraka doa oro
har Europa osoko banaketa-eremuan eta
ziurrenik bai atlantiar Euskal Herrian ere;
izan ere, pentsatzekoa da bertan nekazari-
tzarekin loturiko paisaia basogintzari loturiko jardueren kausaz eraldatu izanak

hegazti honen populazioen endekapen
nabaria eragin duela.
OKIL BELTZA
(Drycopus martius)
DESKRIBAPENA: kasko gorria izan ezik

lumadi erabat beltza duen okila Belaeltz
baten tamaina du, lepo luzea eta ardatz
itxurako zilueta.
TAMAINA: luzera:45-48 cm. Hego luzera:
70-75 cm. Pisua: 300-350 g.
BIOLOGIA: Especie geldikorra da, baina
noizik behinka lekualdatze laburrak egiten
ditu.
Habia eraikitzeko, adar bat zulatzen du.
Ohiko baso-espeziea, zuhaitz helduak

dituzten basoetan aurkitu ohi dena. 4-5
arrautza erruten ditu eta okil gehienek
bezala, bere habiak zuhaitzak zulatuz eraikitzen ditu.
ELIKADURA: batez ere intsektuek elikatzen da, bereziki zura industen duten espezieen larbez.
HABITATA: ondo garaturiko basoetan bizi
da, bereziki pagadietan.
80
81
PIZIFORMEAK
OKIL TXIKIA
(Dendrocopus minor)
DESKRIBAPENA: okil txikia, ozta-ozta 1315 zentimetroko luzera duena, hau da, txolarrearen tamainakoa, Europan bizi diren
okiletan txikiena da.
Bizkarraldea beltziska du zerrenda zuriekin, eta sabela eta bularra kolore arrekoak,
ildo beltz finez estaliak.
TAMAINA: luzera: 13-15 cm. Pisua: 20 g.
BIOLOGIA: bere txikitasuna eta izaera
iheskorrarengatik, errazagoa izaten da
mokoka entzueta bera ikustea baino.
Sedentarioa da. Urtarrilaren hasiera aldetik
ekainera arte, bere mokoaren kolpe hotsak
entzun daitezke goizeko lehen orduetan.
Apiril aldean, araldian sartzen da eta bikoteak biltzen dira.
Arra argi bereizten da emearengandik
pileoa edo txapela kolore gorrikoa duelako, emearena zuria delarik.
Estalketa maiatzaren erdialdean egiten
da eta, ondoren, bikoteak bere kabia
prestatzen du enbor erdi ustelen baten
goiko aldean. Sarreran 3,5 zentimetro
diametroa duen zulo batean datza kabia.
Emeak bost edo sei arrauktze zuri jartzen ditu eta bi kideek 14 edo 15 egunez
inkubatzen dituzte.
Kumeak 20-30 egunez egoten dira
kabian, bitartean gurasoek jaten ematen
dietelarik. Uztailaren hasiera edo erdialdean dagoeneko kumeak hegan egiten
ikasi dute, baina gurasoekin geratzen
dira abuztuaren erdialdean beregain bizitzen hasi arte.
Txori hau gero eta bakanagoa izatearen
arrazoiak bi dira: alde batetik, baso zaha-
rren suntsitzea eta horien ordez konifero

sailak landatzea, habitat honi itzurtzen baitzaio hosto galkorreko basoetan tartekaturik ez badago; eta bestetik, nekazaritzan
pestizida gehiegi erabiltzea berak jaten
dituen intsektu eta landare-zorriak hiltzeko.
ELIKADURA: okil txikia ez da enbor-azaletan aztarrika ibiltzen: bere janaria adaburuetan bilatzen du, batez ere landarezorriek
jotako adarretan, horietara bere ahaideak,
okil handiak, ez baitira iristen. Landarezorriez gainera, inurriak, armiarmak, sitsak
eta euliak jaten ditu.
HABITATA: ohiko baso espeziea, zuhaitz
helduak dituzten basoetan aurkitu ohi dena.
82
83
PIZIFORMEAK
OKIL BERDEA
(Picus viridis)
DESKRIBAPENA: hegazti zurgin deritzatenetan ugariena eta ere berean, Euskal

Herrian beha daitezkeen hauetako handiena
dugu hegazti hau.
Nagusiki berde kolorekoa den okila, ipurtxuntxur horixka, begi-alor beltza eta kapirote
gorrimina dituena. Gainerako okilak bezala,
haien erreklamoak salatu ohi ditu, baina zailagoa da zuzenean ikustea.
TAMAINA: luzera: 30-33 cm. Pisua: 180-220 g.
BIOLOGIA: edozein urte-sasoitan entzun
daiteke bere irrintzi berezia, gehien bat udaberrian, barrutikoitasun handiko hegaztia bait
da.
Habia egiterakoan, ugalbikoteak zuhaitz hostogalkor bat aukeratzen du (gaztainondoa
dela, gereiziondoa edo haritzondoa) eta inoiz
ere ez pinurik, honek jariatzen duen erretsina
kaltegarri zaiolako, seguraski. Aukeratutako
zuhaitzean, eta bere moko indartsuaz baliaturik, zulo biribil batez kanpoarekin komunikaturik dagoen ganbara bat hondeatzen dute.
Txitak batez ere intsektu eta zizarez elikatzen
ditu, eta habiatik irtetzean helduak baino
lumaje arreago eta pikartakoa dute.
Horrelako hegaztien habiak elkarren jarraiko
urtetan erabili ahal dira ugaltzeko, eta neguan
aterpe bezala balio izaten diete basoko beste
espezie batzuei, hala nola, muxar grisei eta
saguzarrei.
ELIKADURA: oso hegazti lurtarra denez
gero, okil berdeak batez ere lehorrean harapatzen ditu gogozko inurriak. Intsektu xilofagoz ere (egurjaleak) neurri handian elikatzen
da, eta bere mihi luze, eranskorrez baliatzen
da haiek bere gordelekutik ateratzeko.
Honela, intsektu-mota hauek
ugaltzen ez utziz, zuhaiztientzat kaltegarri ez
izateko moduko mailan eusten laguntzen

dute.
HABITATA: espezie geldikorra da, eta mota
guztietako zuhaizdun eremuetan aurkitzen
da; edonola, haren haibtat motaren gogokoena habiak egiteko zuhaitz helduak dituzten
pasaia erdirekiak izaten dira.
Okil verdea oraindik arrunta da oihan eta sastrakatan, baina habia egiteko zuhaitz egokiak
gero eta gutxiago egoteak faktore mugatzaile
bezala jokatzen du, eta bere goraldian dauden populazioen handitzea eragozten.
Espeziaren ezaugarriak dira hegada uhindua
eta sarrera zirkularreko ohiko habia, zuhaitz
baten enborrean zulatua.
84
85
PIZIFORMEAK
OKIL HANDIA
(Dendrocopus major)
DESKRIBAPENA: lumaldia nagusiki zuribeltza duen okila. Gainera, nabarmenak dira

hegoen gainaldeko barne-ertzeko orban zuri
handia eta buztan azpiko kolore gorria. Ar
helduak erraz bereizten dira garondo gorriagatik, eta gazteak, kapirote osoa gorria dutelako udazkenaren erdira arte. Gazteek ere
gorria izaten dute kapirotera eta horrela irauten die azaroko muda arte.
Gazteek ere gorria izaten dute kapirotera
eta horrela irauten die azaroko muda arte.
BIOLOGIA: udaberiko hiletan entzungo
dugu batez ere, okil handiak hasten duen
komunikabidezko mekanismo landua: bere
mokoarekin adar lehor eta kofadun baten
kontra bizkor eta gogorki mailukatzen du,
oihan guztian zehar entzun daitekeen

danbolin-doinu berezia lorturik; basoan,
hain zuzen, seinale-akustikoak ikusmenezkoak baino eraginkorragoak dira.
Honela bere generokideak oharterazten
ditu, bere barrutiaz jabetu dela jakin araziz,
agerian jartzeak lekarkiokeen arriskurik
gabe egin ere.
Ugalohiturak okil berdea eta beste generokideen antzekoak dira, zuhaitzetan kofauenak hondeatzen ditu.
4-7 arrautza erruten ditu eta, okil gehienek
bezala, bere habiak zuhaitzak zulatuz eraikitzen ditu.
ELIKADURA: batez ere intsektuez ellikatzen da, bereziki zura industen duten espezieen larbez.
OKIL ERTAINA
(Dendrocopus medius)
DESKRIBAPENA: neurri txikiko moko arotz

honek 20 cm-ko luzera lortzen du eta batzutan Okil picapinos arruntarekin nahasten da.
Burua zuria da, txano gorri batekin. Sabela
arrosa da. Lepoa zuri motaduna. Eztarria eta
bularra zuri-zikin koloretakoak, sabelaldean
markakin. Bizkarraldea beltzarana da sorbalda-luma zuriekin. Erremige beltzak zuri hesolez hesiak. Isatsa beltza da kanpoko luma
zuriekin. Mokoa eta hankak zuriak dira.
BIOLOGIA: hegazti bakartia, iheskorra,
zuhaiztar bizitzakoa da. Oso bizkorra izaten
da enborretatik igotzerakoan, janariaren bila
mokokatzen. Bere hegalaldia uhindua da,
beste pizidoena bezalakoa. Zahar edo gaixo
dauden zuhaitzen enborretan egiten ditu
habiak, sarbide borobil batekin, tapizatu barik.

Urtean behin bakarrik jartzen du 4-8 arraultzeko errunaldi bat. 450 bikoteko populazioa
estimatzen da gutxi gora behera, Penintsula
Iberiarrean %20. Europako mendebaldearen
populazio osoa Penintsula Iberiarra kontutan
izanda ere, gutxitzen ari da. Gaur egun egiten
den basoko erabilera, habitata eraldatzen du
eta horren ondorioz elikatzeko baliabideak
eta habiak egiteko lekuak gutxitzen dira.
Kontserbaziorako neurriak, basoak irizpide
ekologikoekin ustiatzera helbideratu behar
dira, espezie honen eta beste basoko espezieen iraupena lortzeko.
ELIKADURA: batez ere intsektuak eta landare batzuk jaten ditu, fruituak eta haziak
adibidez.
86
87
PASERIFORMEAK
PASERIFORMEAK
(Paseriformes ordena)
Paseriformeena oso ordena ugari eta anitza da

eta taldearen bereizgarri den ezaugarri gutxi
dago, beraz. Dena den, gehienek oin-eredu berbera dute: ongi garatutako lau hatz (3 aurrera
begira eta atzera) elkarren artean independenteki mugitzen direnak eta gune beretik sortzen
direnak. Egungo hegazti gehienak ordena
horretakoak dira (guztira 5.100 paseriformeespezie inguru aurkitu da munduan eta beste
ordenetako espezieak 3.500 inguru dira).
Euskal herrian 100 espezie inguru bizi dira,
eta horietatik bost ur-hegaztiak dira. Ur zozoa,
buztanikara, benarriz gorrizta, Lezkari karratxina
eta lezkari arrunta.
batzuek koloniak eratzen dituzte eta habiaren

inguru hurbilena soilik defendatzen dute edo
habia komunalak egiten dituzte. Asko monogamoak dira eta gutxi batzuk poligamoak. Habia
oso leku desberdinetan eta itxura desberdinekoa egiten dute (adarretan, zuloetan, lurrean,
eraikuntzetan, etab.), baina ia beti belar, ile,
luma, eta abarrez osatutako egitura landua egiten dute. 1-14 arrautza jartzen dute txitaldiko eta
emeak bakarrik edo arrak eta emeak inkubatzen
dituzte.
Txito jaio berriak habian gelditzen dira hainbat denboraz eta gurasoek (emeak soilik
edo arrak lagunduta) elikatzen dituzte bitartean. Espezie askok txitaldi bat baino gehiago egiten du urtean.
EZAUGARRIAK
Paseriformeak hegazti lehortar txiki edo ertainak
dira. 7,5 eta 117 cm bitarteko batezbesteko
luzera dute, baina ia denek 12,5-20 cm eta 1530 gr inguru dute. Gehienek intsektuak jaten
dituzte nagusiki eta oso modu desberdinetan
harrapatzen dituzte nagusiki eta oso modu desberdinetan harrapatzen dituzte horiek. Beste
batzuek bestelako ornogabeak, arrainak, fruituak, hostoak, nektarra, ornodun txikiak eta
haziak jaten dituzte. Elikatzeko mudu desberdin
horiei aurre egiteko, hainbatek espezializazio
egokiak ditu moko eta hanketan. Gehienak kantatzeko gai badira ere, normalean arrak soilik
kantatzen du. Hala ere, emeak soinuak egiteko
gai dira.
HEDAPENA
Paseriformeak ia kontinente guztietan
(Antarktikan izan ezik) eta irla ozeaniko gehienetan bizi dira eta lehorreko habitat guztiak kolonizatu dituzte.

Oso ugal-ohitura anitzak dituzte. Gehienak
lurraldekoiak dira eta lurraldetik atera gabe ugaltzen eta elikatzen dira ugal-sasoian. Beste
Buztanzuri horia.
88
Mendi erregetxo.
Landa txirta.
89
PASERIFORMEAK
KALANDRIA
(Melanocorypha calandra)
DESKRIBAPENA: kalandria bizkarralde

arre kriptikoa eta sabelalde argia dituen
txori sendoa. Lepoan iduneko-itxurako
orban beltz nabaria du eta mokoa kono-formakoa eta sendoa du.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, belar
eta sastraka artean ezkutatua.
ELIKADURA: haziak eta ornogabe Txikiak

jaten du.
HABITATA: leku irekiak, soroak eta etzeak
atsegin ditu.
Euskal Herriak, leku lehor eta beroenetan
bizi da.
50 bikote baino gutxiagoko populazioa
estimatzen da Euskal Herrian
HEGATXABAL ARRUNTA
(Alauda arvensis)
DESKRIBAPENA: ertz argiko hego zabalak eta

buztanaren alde bakoitzean marra zuriak dituen
tamaina handiko alaudidoa dugu hau.
Ezaugarri bereizgarritzat buruko motots txikia
eta lurrarekiko mimetikoa den kolore lurkara
aipa daiteke; bizkarra arrea, bularra zerrendatua
eta sabalaldea argia direlarik. Txioka hegan egin
ohi du, eta beste alaudidoengandik bereizteko,
tamaina handiaga, ondo markatutako bekain
zuria, zerbait luzeagoa den buztana eta sabelaldea argiak kontutan hartu behar dira. Benetako
kalandria zertxobait handiagoa da, moko horia
du eta lepoaren alde bakoitzean bi orban beltz
dauzka, eta horretaz gain, hego-ertzaren atzealdean marra zuria dauka. Hegatxabala, saldo
handi eta jarraietan ikusi ohi da migraziogaraian
zehar.
TAMAINA: luzera: 17-18 cm.
BIOLOGIA: espezie lurtarra da, eta behin leku
batean finkatuz gero, es du aireratzeko zaletasunik agertzen, nahiago du ezkatatu eta makurtu zuzenean hegan egin baino.
Apirilak eta uztailak aldera behar lehorren artean eta lurreko sakonuneetaz baliatuz, habia
eraikitzen du. Belar lehorrez eta ilez egindako

piloaren gainean, emeak 3-4 arrautza erruten
ditu, 10-11 egun pasa ondoren txitoak jaioko
direlarik. Beste 11 egun habian eman ondoren,
txitoak hegan egiteko eta beraien kabuz elikatzeko gai dira, eta momentu honetan gurasoek
bigarren txitaldia burutzeko aukera probetxatzen
dute.
Udazkeneko pasea, irailaren bukaeratik azaroaren erdira arte gertatzen da, eta udaberrikoa
aldiz, otsailaren erditik martxoaren azken egunetara arte bestea bezain nabaria ez bada era.
ELIKADURA: udazkenean eta neguan haziz,
garauz eta kimu samurrez elikatzen da, baina
ugalgaraia hurbiltzerakoan, intsektujale bihurtzen da, armiarmak, harrak eta molusku txikiak
ere harrapatzen dituelarik.
HABITATA: ohikoa izaten da eremu irekietan.
Euskal Herrian oso ugaria da mediterranear isurialdean, batez ere, zereal-laborantzak eta larrediak dituzten eremuetan. Atlantiar lurraldean,
espezie honen populazioak mogaturik
daude 800 metrotik gorako txilardi eta larredietara.
90
91
PASERIFORMEAK
TXORIANDRE ARRUNTA
(Calandrella brachydactyla)
DESKRIBAPENA: neurri txikiko hegazti

honek, asko nabarmentzen ez dena, hamabost zm-ko luzera eskura dezake. Bere itxura
orokorra lur-antzeko argi kolorekoa da. Dortsal
kolorakate gorri nabar, marra edoildazka ilunekin. Buruko goialdea gorria da, pixka bat
zutituta egon ahal den harrapari-txanoaz.
Beheko aldeak zuri zikinak dira, albo eta bular
marradunekin. Lepoaren albo bakoitzean txikia baina nabargarria den mota beltz bi ditu.
Arre hegoak zuriz azpildutak. Moko horia eta
hanka nabarrak.
BIOLOGIA: ohitura taldekoiak dituen hegazti
honek baxu hegan egiten duten bandoak osatzen dute, eta aldi askotan oharkabetuta igarotzen dute lurrean. Zuhaitzetan eta zuhaisketan ia ez da auzatzen. Habia lurzoruko zokogune txiki batean egiten du, mulu batzuen babesean.
Kopa sakon baten itxura du hostoz, adarrez, lumaz edo ileaz
egindakoa. Urtero hiru edo bost
arraultzeko bi errunaldi izaten du.
Espezie honentzat estimatzen
den dentsitatea 0,4 indibiduo 10
hektarietan izaten da. Ez da ezagutzen jarraitzen duten jaidura,
baina populazio penintsularra
atzerantz doa.
Beste espezie estepario batzuei
gustatzen zaien bezala, gai diren
erdiguneen urritasuna alderdi
mugagarri bezala dugu Euskal
Herrian. Habitaten erabilgarritasunen beherakada praktika intentsi-
92
bozko nekazaritza dela eta, Penintsula

Iberiarrean dauden populazioen atzerakada
bortxatu du.
Kontserbaziorako neurriak Mediterraneo aldean okupatzen dituzten ingurugiroak mantentzera bideratu beharko lirateke, gaur egungo ustiaketa sistema mantenduz.
ELIKADURA: artropodoz eta haziz elikatzen da.
HABITATA: Mediterraneo inguruan banatzen
den espeziea da. Gure lurraldean, Arabako
Errioxan aurkitzen da, sakabanatutako beste
nukleoekin. Udako espezie bezala jokatzen
du. Baskaleku xerofiloak dituzten lursail alferretan eta mahastietan bizitzen da, orokorki
leku erdi idorretan eta estepetan.
93
PASERIFORMEAK
KUTTURLIO MOKOLABURRA
(Galerida theklae)
DESKRIBAPENA: hamabost zentimetrotako

luzerara heltzen ia ez den lurreko hegazti txikia.
Kutturlio arruntarekin konparatuz zaila da desberdintzea. Goiko partea arre grisa da luzerako
marraz eta mora ilunez. Gorri koloretako isatseko estalki lumak hego grisekin. Arre iluneko
lumazko gandorrarekin, oso berezia dena, altxatuta daramana. Eztarria argia, alboak gorrizkoz
zikindutak. Beheko parteak argi nabar, motarik
gabe, bularrean dituen ospetsu formadunak izan
ezik. Arre koloretako mokoa eta hankak dituzte.
BIOLOGIA: hegazti bakarti honek bikoteka edo
talde txikiak osatzen ikuzia izan da. Hegalaldia
apala da, uhindu, aldi askotan pausatzen.
Habian lurzoruko zokogune txiki batean kokatzen du, landarez, ilez eta luma egina; hiru edo
lau arraultzeko errunaldiak urtean bi edo hiru
alditan izaten dute.
50 bikote baino gutxiagoko populazioa estimatzen da Euskal Herrian.Penintsulan dagoen
populazioa atzerakadan dago.

Beste espezie estepario batzuei gertatzen zaien
bezala, gai diren erdiguneen urritasuna alderdi
mugagarri bezala dugu gure lurraldean.
Habitaten erabilgarritasunen beherakada praktika intentsibozko nekazaritza eta oihaneztapena
direla eta, Penintsula Iberiarrean dauden populazioen atzerakada bortxatu du.
Kontserbaziorako neurriak Mediterranealdean
okupatzen dituzten ingurugiroak mantentzera
bideratu beharko lirateke.
ELIKADURA: haziz eta artropodoz elikatzen da.
HABITATA: Afrikako Iparraldean sakabanatzen
den espezie honek zinta Atlantikarra izan ezik,
Penintsula Iberiar guztira iristen da. Gure inguruko lurraldeetan, Mediterraneoko lurraldeetatik
egoten da banaketa mugatuarekin.
Larre xerofiloko lurralde mistoetan bizitzen da,
ezkaia, romeroa eta karraska dauden zuhaiska
gutxi landutako aldeetan, eta harrietak ere erabiltzen ditu.
PIRRIPIOA
(Lullula arborea)
DESKRIBAPENA: aurrekoa baino txikiagoa

da eta isatsa motzagoa du. Hegatxabal arruntak baino leku arbolatsuagoak maite ditu:
zuhaiskak dituen eremu bat edo baso-ertzak,
esate baterako; elektra hariteriaren kableetan
kokatzea gustatzen zaio.
Lumaldia arrea duelarik, ez da erraza ikusten,
batez ere lurrean alde batetik bestera dabilenean haren elikagai nagusia diren intsektu eta
hazien bila. Errazago ikus daiteke zuhaixka
baten gainean pausatzen denean, edo airean
dagoelarik bere kantua egiten duenean.
Edonola, honen kantua ez da hegatxabal

arruntarena bezain ozen eta luzea.
BIOLOGIA: Euskal herrian eta Penintsulako
iparraldean ugaltzen diren pirripio gehienek,
ugaltze-eremuak uzten dituzte neguan, baina
ez dakigu zein diren haien negulurraldeak.Hegatxabal arrunta moduan, kantua, delikatu eta armoniotsua dauka eta gure
lurretan azken hau baino urriago da.
ELIKADURA: intsektuak eta haziak jaten
ditu.
94
95
PASERIFORMEAK
UHALDE ENARA
(Riparia riparia)
DESKRIBAPENA: enara familiako hegaztia.

Lucera: 13 cm artekoa. Arre kolorea. Eztarria
eta beheko parteak zuriak. Iduneko edo bularreko zerrenda arrea dauka. Isatsa, motza eta
gutxi muxarratua. Mokoa eta hankak arreak.
BIOLOGIA: hegazti migratzailea da. Saharaz
bestaldetik etortzen da eta uda hemen pasatzen du.
Apiriletik uztailra ugaltzen da.
Migratzaileak martxoaren erdialdetik maiatzaren hasiera bitartean agertzen dira, baina
baita abuztuaren azkenaldetik urriarenhasiera
bitartean ere.
Bere hegada azkarra, bihurria eta bizia da;
lurretik baxu edo eremu irekietan egiten du
hegan.
hondarrezko itsaslabar eta ezpondetan egindako galerietan hazten dituzte umeak.
Arrek eta emeek mokoka eta aztarrika 1m-ko
luzera duten galeriak egin ditzakete; galeriek
amaieran lumez, lastoz eta zainez egindako
ganbara izaten dute.
Ekaineko lehen egunetan emeak 4-5 arrautz
zuri jartzen ditu; arrautzak nola emeak hala
arrak zaintzen dituzte 12-16 egunez. Txitoak
gurasoek hazten dituzte; txitoek, bestalde, 20 bat egunen buruan uzten dute
habia.
ELIKADURA: urtetan zein ur inguruetan hazten diren diptero (euliak, moskitoak,), efimera eta beste edozein
intsektu hegalari asko jaten ditu.
HABITATA: ibar zabal eta irekietan bizi
da, hain zuzen ere ur bareak daramatzaten ibaiek ibaiertzetan eragiten
dituzten lur urratze eta jausien ondorioz
sortzen diren lurrezko ezpondetan.
96
Berez leku hazeak diren ezpondetan ere aurkitu da; gainera, ureztatzeko ur putzu, enbaltse eta ale-erauzketetako malkarrak aprobetxatzen ditu
HEDAPENA: Europa, Asia eta Iparramerikan
barrena zabalduta dago. Iberiar penintsulan
ere bai, Portugaleko eremu handi batean
izan ezik.
Euskadin txito-koloniak Arabako azpikantauriar zein mediterraniar zonetan daude, eta
Gipuzkoako Oria ibaiko bi gunetan ere bai.
Araban, hain zuzen toki hauetan daude:
Tumecillo ibaian eta Omecillo ibaiaren erdi
parean eta behealdean. Baias ibaian. Zadorra
ibaiaren erdi parean. Ega ibaian. Ebroren
ibaiertzean.
Uhalde enara Arriskuan Dauden Ezpezieen
Euskal katalogoan sartuta dago Kalteberen
kategorian, Eusko Jaurlaritzaren uztailaren
9ko 167/1996 Dekretuaren arabera.
Ondorioz, ez da onartuko: hegazti hau (kume
eta arrautzak barne) hil, harrapatu, jarraitu edo
zirikatzeko asmoz egindako baimendu gabeko
edozein ekintza; ezta ere,haren habitata,
habiak eta ugalketa, atseden edo elikadurarako guneak hondatzea.
97
PASERIFORMEAK
ENARA AZPIZURIA
(Delichon urbica)
DESKRIBAPENA: askotan, espezie hau enara

arruntarekin nahasten da, oso ezaugarri desberdinak baditu ere. Enara azpizuria txikiagoa
da, eta ipurtxuntxur zuriak, bizkarreko kolore
beltzaren ondoan eskaintzen duen kontrastea
hegan doanean bereizteko datu garrantzitsua
da, enara arruntarena, bizkar osoa bezala, beltza baita. Honetaz gain, enara azpizuriak ez du
tonu gorriskarik agertzen, ezta buztanari horren
forma urkilatua ematen dioten alboetako luma
luzeak ere.
TAMAINA: luzera: 13 cm. Hego-luzera: 26 cm.
BIOLOGIA: espezie udatarra da eta apirilaren
lehen hamabostaldian heltzen da Euskal
Herriko ugaltze-lurraldeetara. Habiak kolonia txikiak eratuz egiten ditu, batez ere giza eraikinetan kokaturik, edonola, oraindik ere aurki daitezke zenbait habi haren jatorrizko habitaten, ale-
gia, zenbait mendialde eta itsas labarretan.

Bola-itxura izaten du, eta landare-zuntzez elkarlotutako buztinezko bolatxoz egindako egitura
hau, barnetik lumez estalita egoten da. Urtero bi
errunaldi egoten dira, eta zenbait urtetan baita
hiru ere, aldi bakoitzean emeak 4-5 arrautza
erruten dituelarik. Inkubazioa 15-17 egunetan
zehar luzatuko da eta bai arrak eta bai emeak
burutuko dute. Txitoek 20-25 egun gehiago
emango dituzte habian, eta gero gurasoek aldi
batez airean elikatzen dituzte, hurrengo txitaldiak elikatzeko laguntzeko prest egon arte.
Ugaltze-sasoia bukatutakoan, enara azpizuri
gehienek Afrikako negu-lurraldeetara jotzen
dute.
ELIKADURA: hegan egiten duten bitartean
ehizatutako intsektuz elikatzen da: euliak,
eltxoak, tximeletak
HAITZ ENARA
(Ptyonoprogne rupestris)
DESKRIBAPENA: enara honek gainaldea arre

iluna du eta azpialde arre argia. Eztarria pikarta
du eta buztanaren goi-ertzean orban zuri txikien
zerrenda bat.
BIOLOGIA: kolonietan ugaltzen da eta buztinezko habiak eraiki eta itsas edo mendi-labar
baten arroka-irtenune baten azpiko horma bertikalean itsasten ditu. Halaber eraiki ditzake
habiak utzitako harrobietan edo eraikinetan,
hegalkinak baldin badituzte.
Mediterranear espeziea da eta Euskal Herrian
du bere banaketaren ipar-muga. Hori dela eta,
kolonien kokapena aldakorra den arren, hegoaldeko orientazioak nahiago bide ditu.
Haitz-enara da berez migratzailea ez den enara

bakarra. Edonola, oso iparraldera edo oso
goian kokaturiko lurraldeetako koloniak osatzen
dituzten hegaztiek, kostalderantz edo babesturiko haran jakin batzuetara jotzen dute neguan,
klima-baldintza
hobeen
bila.
Iberiar
Penintsulako hegazti batzuek Gibraltarreko
Itsasartea ere zeharka dezakete, negua
Afrikaren iparraldean emateko.
ELIKADURA: arrasean eta sigi-saga askorekin
hegan eginez, askotariko intsektu mordo bat
harrapatzen dute airean.
HABITATA: amildegi eta labar arrokatsuak.
98
99
PASERIFORMEAK
ENARA ARRUNTA
(Hirundo rustica)
DESKRIBAPENA: hegazti ezagun honen

ezaugarririk bereizgarriena hegaldi erraz eta
lirainetan zehar burutzen dituen iskin, erritmoaldaketa, planeatze eta zut jauziak dira.
Buztan luzearen puntan kanpoaldeko lumez
osotutako bi pintzel luze bereiz daitezke.
Gorputzean, distira urdinez zipriztindutako
kolore beltza da nagusiki, honen ondoan
bular zuriak kontraste ederra sortzen duelarik. Paparrean eta kopetan, berriz kolore
arre-gorriska agertzen du. Sorbeltz eta
enara azpizuriekin nahas daiteke, baina
lehenengoa ia erabat beltza den bitartean,
bigarrena, txikiagoa izateaz gain, ipurtxuntxur (bizkarreko beheko partea) zuria du.
Honetaz gain, bietako batek ere ez ditu kanpoaldeko lema-luma luzeak aurkezten, ezta
paparreko kolore gorriska ere.
BIOLOGIA: udaberriaren hasieran negutokitik, hau da, Afrika austral eta tropikaletik itzultzen da, urtero erabili ohi duen toki
beraren bila. Habia, baserri-atarietan, kortetan eraikitzen du, beti ere habia gainazal bertikal batean kokatuz, posible izatekotan, gainean sabaia duten lekua bilatuko
duelarik. Lurrean biltzen duen buztina listuarekin eta belarrarekin nahastuz, habiari
forma emateko erabiliko dituen bolatxoak
eratzen ditu.
Habia goiko partetik irekia da, eta barnaldea
lumez estalita dago. Emeak 4-5 arrautza
erruten ditu, eta 15 bat egunetan zehar inkubatuko ditu. Bi edo hiru aste igaro ondoren,
txitoek habiatik alde egiten dute, eta kumeen
bizitzako garai honetan zehar gurasoek

airean elikatuko dituzte, habiara atseden
hartzeko soilik itzuliko direlarik. Irailak
aldera Afrikarantz abiatzen dira berriro ere.
Orohar arriskutan ez dagoen arren, orain
dela zenbait urtetik hona badirudi Europan
habia egiten duten enaren kopurua gutxi
egin dela. Horren zergatiak, habia egiteko
lekuen galeran (herrietan kortak eta beste
instalazio ireki batzuk desagertzearen
ondorioz) eta intsektiziden erabilera kontrolgabean bilatu behar dira.
ELIKADURA: enaren elikadura airean ehizatutako ornogabeek osotzen dute.
Nekazaritzarako lagungarri bada ere, honek,
askotan, heriotza ekartzen dio, pestiziden
erabilera dela eta.
HABITATA: eremu zabaletara moldatutako
hegaztia da. Habia eraikuntzetan egin ohi
du, barnealdean, ahal badu. Nekazal inguruneko habitatak eta eraikuntzak nahiago
ditu etxe ugariz betetako hiriak baino,
azken hauek enara azpizuriaren gogokoak
direlarik.
Ehizatzeko garaian, soroetan, abereak
dauden belardietan eta putzetan ibiltzen
da.
HEDAPENA: enara arruntaren umetze
eremua Eurasia eta Ipar Amerika gehienean eta Afrikako iparmendebaldean hedatzen da, Iberiar Penintsulan eta Balkanetan
ohizko espeziea da, ia lurralde guztian
zehar banatuta dagoelarik.
Europako populazioek Saharatik hegoaldera, Afrikako erdialdean eta hegoaldean
pasatzen dute negua.
100
101
PASERIFORMEAK
NEGU TXIRTA
(Anthus pratensis)
DESKRIBAPENA: Txori hau kostaldeko landa

eta ibarretan ikustea arrunta izan ohi da, eta
neguan gure oinen aurrean hegan aterako da,
tsiik, tsiik, tsiik bezalako soinua sortzen duen
bitartean eta hegoak jarraiki astinduz hegaldi
lasaia burutu ondoren, zertxobait aurrerago pausatuko da. Arre kolorekoa da, marra beltzez
apaindutako bular arre argia agertzen duelarik.
Udatxirtarengandik bereizteko kolore argiagoa,
itxura nolabait lirainagoa, eta hanka ilunak kontutan hartu behar dira.
Pisua: 25 g.
BIOLOGIA: lehenengo negu-txirtak irailak aldera agertuz doaz, baina gehienak urriaren bukaeran edo azaroaren hasieran heltzen dira. Talde
nagusiaren etorrera bat-batean gertatu ohi da,
oso eguraldi hotza egon ondoren, hotz-boladetan zehar landazabala hegazti hauetaz erabat
bateta egoten delarik. Kostaldearen gertutasunaren ondorioz sortzen den eguraldi epelagoa
dela eta, lur-zoruaren ustiaketa abeltzantzara
zuzendu dela kontutan hartuta, kantauriar landazabalean neguan beraien iharduera mantentzen
duten intsektuen dentsitate altua dago.
ELIKADURA: intsektuz elikatzen da.
UDA TXIRTA
(Anthus trivalis)
DESKRIBAPENA: tamaianari begiratuta, txolarrearen antzekoa da, baina bere zilueta lerdena
eta xehea da. Bizkar arrea du, eta bularrean eta
alboetan marra arre ilun ugariz apaindutako
kolore horiska agertzen du. Begiaren gainean
bekain zuri-horiska agertzen du, eta buztaneko
kanpoaldeko lema-lumak argiak dira.
Euskal herrian jokaera negutarra aurkezten duen
negu-txirtarekin nahas daiteke, baina behaketagaraia alde batera utzita (udatxirtak neguan alde
egiten du), negu-txirta zertxobait handiagoa da
eta hanka argiak ditu (kolore arre argikoak).
Gainera, udatxirtak bularrean eta alboetan kolore ilunagoa agertzen du, eta bertako orbanak
markatuagoak dira.
BIOLOGIA: martxoak edo apirilak aldera agertzen da, eta maiatzean jadanik habia egiten
dabil. Habia lurrean egin ohi du, zuhaitz edo
zuhaiskaren baten ondoan. 4-6 arrautza erruten
ditu, eta emeak 15 egunetan zehar inkubatuko
ditu, urte batzuetan txitaldi bat baino gehiago

aurrera atera daitekeelarik. Lurraldekantua eta
hegaldia oso deigarriak dira: lurretik edo zuhaiskaren batetik, etengabeki kantatzen duen bitartean, goranzko hegaldia hasten du, eta bere pioa,
zeharka planeatuz berriro ere lurrean, adarren
batean edo zuhaiskaren batean pausatu arte
mantentzen da, jaitsieran, hegoak erdizka irekiz
eta buztana abaniko modura zabalduz abiadura
murrizten duelarik. Jaitsiera bukatzear dagoenean, txorrotxio-mordo bereizgarria sortzen du.
Abuztuaren bukaeratik urriaren erdialderarte
migrazio-mugimenduak hasten dira, eta txirta
honek, Saharako hegoaldean duen negu-tokiraino luzatuko den ibilbideari ekiten dio.
ELIKADURA: lurrean harrapatutako intsektuz elikatzen da.
HABITATA: zuhaitz eta zuhaiskak dituzten eremu
zabaletan bizi da. Batez ere, landazabala, kostaldeko otadi-iratzedia eta baso bakanetako soiluneak eta bazterrak gogoko ditu.
102
103
PASERIFORMEAK
MENDI TXIRTA
(Anthus spinoletta)
DESKRIBAPENA: mendi-txirta bizkarralde arregrisaska eta sabelalde zuriska dituen hegazti

liraina da. Moko iluna eta luzea, hanka ilunak eta
isats luzea ditu.
Udan, mendi-txirtek gibelaldea eta kapirotea arre
grisaxka kolorekoa dituzte, eta azpialdean aldiz
zuriak, bularra arrosaxka izanik; neguan, gainaldeak ilunagoak izaten dituzte eta bularra zirrintaduna. Bereziki migrazio-paseetan. Negu txirta
ugariarekin lagunduta azaltzen da. Edonola, ez
dira zailak bereizten: Mendi-txirta, Negu-txirta
baino handiagoa da, eta hanka beltzak ditu eta
bekain zuria markatuagoa du. Araldi-kantua

igortzen du airean gora doanean eta lurrera
itzuli arte.
TAMAINA: luzera: 16-17 cm. Pisua: 21-36 gr.
BIOLOGIA: Urkiola, Gorbea, Ordua,
etab.etako txilardegi nahiz belardi gisako barnealdeko zona altuetan soilik egiten du habia.
HABITATA: Euskal Herrian, goi-larredi eta
txilardietan aurki daiteke: atlantiar lurraldean, 700 m-ko altueratik gora eta Arabako
hegoaldeko mendietan aldiz, 1.250 metroko
altueratik.
LANDA TXIRTA
(Anthus campestris)
DESKRIBAPENA: hamabost zentimetrotako

luzerara heltzen ia ez den tamaina txikiko
hegaztia da. Arre-grisaska koloretza orekatu
dortsala, zurizko bekain nabarmenarekin.
Beheko parteak zuri krematsuak dira eta bularra eta alboak gaztain-gorrizkoak, arinki arraiadunak. Hego nabar albo horiekin lumetan eta
albo krematsudun arre isatsa. Arre moko ilun
eta hanka horiak dituzte.
BIOLOGIA: lurreko habitetan bizkor mugitzen
dira. Hegalaldi baxu eta uhindu. Migrazio epeetan talde txikiak osatzen dute. Lurzoruan
kokatutako zokogune batean landarezko hondakinekin egindako kopa antzeko kabi tapizatua eraikitzen du. Normalean lau edo bost
arraultzeko bi errunaldi urtero gertatzen dira.
Euskal Herrian 3500 bikote daudela estimatzen da. Penintsularen eta Europaren populazioek atzerakada jasaten ari dira.
Ingurugiro osoan egindako erabileran datza
populazioen banatzeko aldeen atzerakada,
hau da, baso-berritze naturala edo artifiziala

zuhaiska meheekin, abeltzantza estentsiboaren bertan behera uztea, eta nekazaritzarako
lur tradizionalen eraldaketa laborantza intentsibora bideratuz.
Kontserbaziorako neurriak habitaten erabilpen
ekologiko batera bideratu behar dira, artzaintza
eta heskai egon ahal den lekuak mantenduz.
ELIKADURA: lurzoruan harrapatutako artropodoz elikatzen da.
HABITATA: zuhaiska herrestariak edo larre
xerofiloak dauden erliebe leuneko eta ingurune
lehorreko zonalde desforestatuetan bizitzen
dira, eta hesiz inguratuta dauden barrazko
laboretan era bai.
Europan, Asian eta Afrikaren Iparraldean dagoen espeziea da. Gure lurraldean, behekantabriako erdi meridionala eta Mediterraneoko
zonaldeetara mugatzen da, populazio berreiatu batzuekin zonalde honetatik at. Saharatik
migratzen duen udako espezie bat da.
104
105
PASERIFORMEAK
BUZTANIKARA ZURIA
(Motacilla alba)
DESKRIBAPENA: ezaugarririk deigarriena,

lema-luma zuriz apaindutako buztan beltz luzea
da, lurretik dabilen bitartean etengabe gora eta
behera kulunkatzen baitu. Azpitik zuria da, eta
ipurtxuntxurrak, bizkar osotik zabaltzen den kolore
gris argi bera du. Zilueta lerden eta xehea du,
nolabaiteko dotoretasuna dariolarik. Bere taldearen bereizgarria den hegaldi uhinduan, buztaneko
kanpoaldeko lema-lumak nabarmentzen dira,
bitartean Txuiiit bezelako soinu laburra errepikatzen duelarik. Ez dago beste buztanikarekin
nahasterik, beste biek kolore horiak agertzen baitituzte.
TAMAINA: luzera: 19 cm. Hego-luzera: 30-32 cm.
Pisua: 20-27 g.
BIOLOGIA: Euskal Herrian sedentario modura
jokatzen du, neguan bere populazioa nabarmenki
handitzen delarik. Emeak habia hormetan, zubietan, teiletan eraikitzen du, ondoren 5-6 arrautza
errungo dituelarik. Inkubazioaldia 12-14 egunetan
zehar luzatzen da eta, eklosioaren ondoren, txitoek oraindik beste 15 egun emango dituzte habian.
Noramalean urtean bi txitaldi egoten dira.
Neguan zehar, etzalekuetan hamarnaka hegazti
ere elkartzen dira.
ELIKADURA: intsektuz elikatzen da, eta gehienetan lurrean harrapatzen baditu ere, airean ehizatzeko gai ere bada.
HABITATA: habitat guztietan aurki dezakegu, kostaldetik, landa, erreka, zabortegi,
herri eta beste hainbat lekuetaraino, bsoetan
izan ezik, eremu zabaletara moldatutako
txoria baita. Habitatak buztanikara-mota
desberdinen artean banatuko bagenitu,
honelako saikapena egingo genuke: buztanikara horia erreka, errekasto eta latsetan;
larre-buztanikara ingurune heze, padura eta
urasetutako beste hainbat eremutan; eta
zuria giza inguruneetan, bertan arrunt samarra denez, erraz beha daitekeelarik.
LARRE BUZTANIKARA
(Motacilla flava)
DESKRIBAPENA: tamaina ertaineko txori honek

pertikeraren antz handia du, baina lumajea horia
du. Tonu horiz jantzitako bi buztankaria-mota dago,
eta biak aurki daitezke Heuskal Herrian: larre-buztanikara eta buztanikara horia. Buztanikara horiak
bizkar urdin-grisaska eta buztan luzeagoa aurkezten du, eta arraren paparra, ugalgaraian, beltza da;
larre-buztanikarak bizkar berdeska eta papar zuriska agertzen du. Bestela, buztanikaren ohiko ezaugarri bereizgarriak aurkezten ditu: hegaldi uhindua,
egunaren parterik handiena lurrean ematea eta
buztana etengabe astintzea.
TAMAINA: Luzera. 16 cm. Pisua: 13-18 g.
BIOLOGIA: migratzailea da. Apirilean ugaltzen
dira. Habia lurrean egiten du, uretatik gertu eta
belarretan ezkatuta. 4-5 arrautza erruten dituzte,

eta emeak 12-14 egunetan zehar inkubatu
ondoren, txitoak jaioko dira. Habian beste 12
egun eman ondoren, honen inguruan 5 egun
inguru emango dituzte, tarte horretan helduek
elikatzen dituztelarik. Kumeak elikatzeko hegodun intsektuak (dipteroak eta kakalardoak).
harrapatzen dituzte.
ELIKADURA: intsektuz elikatzen dira, hauek buztana etengabe kulunkatzen duten bitartean batbatean abiadura handituz edo geldituz harrapatzen
dituztelarik, bai urbazterretan eta erreketako
harrien artean, bai kostaldean.
HABITATA: ingurune heze padura eta urasetutako eremutan.
106
107
PASERIFORMEAK
TXEPETXA
(Troglodytes troglodytes)
DESKRIBAPENA: tamaina imioko txoritxo honek arraseko hegaldi zuzen eta laburrak burutzen ditu, eta sastraka batetik bestera pasatzen denean, bere hegal laburrengatik eta goian eraman ohi duen buztanagatik ez balitz, sagutxo gorriskaren batekin
nahas genezke. Eztei-jantziak hosto lehorren tonuak dauzka: bizkarrean kolore
gorriska eta sabelaldean kolore argia, gorputza marra ilunez josita dagoelarik.
Buztana altxatuta eraman ohi du, eta bere
txioa, sastraken edo zuhaisken artetik datorren prrrrr antzeko soinua edo, adartxoren
baten pausatzen denean, doinu eztia izan
daitekeelarik. Ezkutaleku bezala erabiltzen
dituen heskai edo sastraketarantz bideratutako arraseko hegaldi azkarrak burutzen
ditu.
Ez da kobazuloekin harremanetan dagoen
hegaztia,
haren
izen
zientifikoak
(Troglodytes = kobazalea) pentsaratzen
digun bezala; izan ere, habia itxia eraikitzen du kumeak aurrera ateratzeko eta
beste generokide batzuekin batera neguko
gau hotzetan gordetzeko; horrexegatik
esleitu zitzaion aipaturiko izen zientifikoa.
TAMAINA: luzera: 9-10 cm. Hego-luzera: 14-15 cm. Pisua: 10 g.
BIOLOGIA: arra poligamoa da, eta eme
bakoitzarentzat habia bat eraikitzen du.
Hain berezkoa duen habiak etxetxu-itxura du, bi zulo uzten dituelarik, bat aurrealdean eta bestea gibelean, antzeko
irteera modura. Goroldioz, belarrez,
hostoz eginda dago, eta barrutik
lumez estalita dago. Emeak 5-10 arrau-
tza erruten ditu, eta beste 15 egunetan

zehar inkubatu ondoren; txitoak jaioko dira.
Kumeek oraindik ere beste 17 egun eman
beharko dituzte habian. Ar poligamoak
txito-talde guztiak zaindu eta elikatu beharko ditu bata bestearen atzean, honek ehizaiharduera etengabea eskatzen duelarik.
Espezie geldikortzat daukagun arren, goibaso eta sastrakadietan bizi diren txepetx
batzuek ugaltze-eremuak uzten dituzte
neguan, eta haran-hondoetara eta inguruko
eremu epelagoetara joaten dira.
ELIKADURA: era guztietako ornogabe eta
beldarrez elikatzen da.
HABITATA: oihanpean bizi ohi da, sastraka
eta zuhaisken artean, zuhaiska-geruzan finkatzen delarik. Ezkutatzeko beharrezkoa
duen sasitza daukan edozein habitatean aurki
daiteke: otadiak, pinudiak, haltzadiak, hondartzak, hiriguneetako lorategiak,landa eta
larreetako heskaiak edo ingurune hezeak.
Euskal Herriko hegazti ugarienetako bat
delarik, 100.000 -150.00 bikote ugaltzaileko
popoulazioa duela estimatu da.
108
109
PASERIFORMEAK
TXANTXANGORRI
(Erithacus rubecola)
DESKRIBAPENA: ezaugarririk bereizgarriena

kopetan, saman eta bularren agertzen duen
kolore laranja da. Bizkarra tonu oliba-arrez margotuta dago, eta sabelaldea, berriz, zuriska da.
Hegazti gazteen lumajean, tonu arre desberdinek bularreko kolore laranja ordezkatzen dute.
Zilueta potxoloa du, buru handia eta gorputz
zabala bereiz daitekeelarik. Adarretan edo bestelako esekitokietan kantatzen egoten da, tsiktsak errepikatua edo tsuik antzeko soinu desberdin ugari sortuz.
TAMAINA: luzera: 13-14 cm. Hego luzera: 22
cm. Pisua: 16-22 g.
BIOLOGIA: Euskal Herriko, neguko hazkundea
agertzen duen populazio sedentarioa da.
Udazkeneko pasea irailetik azaroa arte gertatzen
da, eta udaberrikoa otsailak edo apirilak aldera.
Ugalgarian oso txori lurraldekoi eta oldarkorra da.
Habia ia edonon eraiki dezake: hormetan, adarretan eta zuhaitz, zuhaizka edo gizaeraikuntzetako zuloetan. 5-7 arrautza erruten ditu, eta
emeak 14 egunetan zehar inkubatuko ditu.
Urtean bi errunaldi burutzen ditu.
Penintsularen iparraldeko beste goibaso batzuetan gertatzen den bezala, txantxangorri gehienek
Euskal Herriako basoetatik alde egiten dute
udazkenean, eta ez dira berriro azaltzen martxora arte. Negu-lurraldeen kokapena zein den ez
badakigu ere, badirudi txantxangorri hauetako
edo Mediterraneoaren inguruko lurralde epelagoetara jotzen dutela.
ELIKADURA: intsektujalea da, nahiz eta bestelako ornogabeak ere harrapatu, eta neguan
zehar haziak eta fruituak gehigarri modura jaten
ditu. Gizakiengandik horren hurbil mugitzen
denez, lur-zizareak eta larbak aitzurrak azelartu
ahala harrapatzen ditu, eta zenbait baserritan,
eguneroko mahaikide bihurtzen da.
HABITATA: sastrakadi eta oihanpe trinkoa duten
basoetan aurkitzen da batez ere, bereziki, hariztietan, erkameztietan amezti helduetan eta intsinis pinuko adineko landaketetan.
Baserrigiroko biztanleriarekin elkarbizitzen ikasi
ondoren, badirudi orain hirigunean gauza bera
gertatzen aro dela, belarra eta zuhaiskak dituzten parke ugaritan topatzea arrunt samarra baita.
MENDI TUNTUNA
(Prunella modularis)
DESKRIBAPENA: tutun Arruntaren antzekoa

baina tamaina handiagoa eta kolore gehiagokoa. Nabarmenak dira saihets gorriztak eta
eztarri zuria, orban beltz txikiak dituenak.
TAMAINA: luzera: 18 cm. Pisua: 23-35 gr.
BIOLOGIA: habia arrak eta emeak egiten
dute zulo edo arrakala txikietan. Habia goroldioz, belarrez eta sustraiz estalita dago eta
bertan emeak urtean bi errunaldi egiten ditu 4
edo 5an arrautzakoak.
ELIKADURA: bai intsektuz eta ornogabe txikiz bai haziz elikatzen da. Hortaz, intsektu eta
bikorjalea dugu.
HABITATA: goi-mendietako hegaztia da eta
Euskal Herrian 960 m-ko altueratik gorako
mendi-mazela arrokatsuetan baino ez da
aurkitzen.
Haitzeko zona malkartsuetan eta goialdeetan bizi da
110
111
PASERIFORMEAK
TUNTUN ARRUNTA
(Prunella collaris)
DESKRIBAPENA: txolarre emearen antz handia

du,baina buruan eta bularrean aurkezten dituen
tonu gris ilunei begiratuta bereiz daiteke. Marra
arrez zerrendatutako alboak eta bizkar gaztainkara aurkezten du, baina ezaugarri bereizgarrienak
zuhaiskageruzarako joera, moko intsektujale berezia eta buruko eta bularreko tonu gris ilunak dira.
BIOLOGIA: Euskal Herriako bikote habigileak
sedentario modura jokatzen dute, udazkenean eta
neguan, Europako erdialdetik eta iparraldetik datozen ale negutarren etorreraren ondorioz, populazioa handitu egiten bada ere. Neguak hotzak direnean, inguruetako mendietako aleak ere kostaldeko eremu epelagoetara hurbiltzen dira. Habigintza
apirilaren hasieran ematen da. Bi helduek habia
eraiki ondoren, emeak 4-5 arrautza erruten ditu,
hurrengo 12-13 egunetan zehar berak inkubatu-
ko dituelarik. Ondoren txitoak jaioko dira, eta

oraindik beste 15 egun emango dituzte habian.
Kukua (Cuculus canorus) espezie honen umeparasitoa da, tuntun arruntak erruten dituen
orbanik gabeko arrautza urdinak imitatzen espezializatuz. Hori dela eta, udaberrian, kukua espezie honetako bikoteren batengandik ihes egiten
ikustea arrunta izaten da.
ELIKADURA: intsektuz eta beste ornogabez elikatzen da batez ere, udazkenean eta neguan elikaduran haziak eta baiak ere agertzen direlarik.
HABITATA: askorik nabarmentzen ez den espezie urguria da, eta batez ere heskai eta sastrakadietan ezartzen da, bai landazabaletan nahiz
eremu irekietan, bai basoetan. Hezetasun altuko
inguruneak nahiago ditu, horregatik, pinudi eta
haltzadietako sastrakadietan, landazabaleko
heskai eta sastraketan hezean aurkituko dugu.
URRETXINDORRA
(Luscinia megarhynchos)
DESKRIBAPENA: urretxindorra txori liraina da,

bizkarralde marroia, sabelalde arre argia edo
zuriska eta isats arre-gorriska dituena. Bakartia da
eta ikusten oso zaila izaten da baina, aldiz bere
kantu ospetsua entzuten erraza izaten da.
lumaje apal, jokaera zaputz eta deigarriak ez diren
ohiturez horniturik egon arren, mundu guztiak daki
urrexindorrak kantu aparta duela.
Mila aldiz laudatuta eta mirestua izan den kantu
hau musikagileen eta olerkarien inspirazio-iturri
izan da. Eta, egiazki, ez da gutxiagorako ere.
Apirileko edo maiatzeko ilunabar batetan urretxindorraren kantua entzun ahal izan duten guztiek,
txunditurik geratu izan dira, barrutikoitasunaren
kominikazio landu honen aurrean.
Urretxindorrak, zein beste edozein hegaztik, ez du
gure atseginerako, ez eta udaberria ozen eta polit

bihurtzeko asmoz kantatzen, baizik eta, lurraldeak
jaberik baduela adierazteko eta honela lehiakideak urruntzeko. Eta, bide batez, eme bat erakarri
nahiean kantatzen du berarekin batera, sasi sakon
eta babesgarri baten azpiko lurrean bat edo bi txitaldi aurrera atera ahal izateko.Sastraka eta ibaibazterretan bizi den udako hegaztia da, eta nagusiki, orbel artean aurkitzen dituen intsektuz elikatzen da.
TAMAINA: luzera:16 cm. Pisua: 14-18 g.
BIOLOGIA: habia sasi eta zuhaiska artean egiten
du. Migratzailea da.
ELIKADURA:intsektuak eta ornogabeak jaten ditu.
HABITATA: Euskal Herrian, eskualde bero eta
lehorretan soilik da arrunta.
112
113
PASERIFORMEAK
ERREKATXINDORRA
(Cettia cetti)
DESKRIBAPENA: zuhaiska-geruzan ezkutatuta bizi den txori txiki honen kantu ozena bere
kokapenerako ezinbestekoa zaigu. Bat batean
sortzen duen nota altuen eztandak, tsi, tsip,
tsipi, tsipi, tsipi, tsiiip antzeko soinua, tamaina
handiagoko hegaztiari dagokiola pentsa zitekeen. Zuhaisken artean dagoelarik kantatu ohi du.
Gorputz osoa arrea da, gorriskagoa bizkarraldetik eta grisaskagoa azpitik. Buztan eta hego
labur eta borobilduak, eta zilueta potxoloa agertzen du, hurbileko sastraketarantz bideratutako
hegaldi labur eta zuzenak burutzen dituelarik.
Arrak, emeak baino nabariki txikiagoak izaten
dira, eta hauek baino %30eko pisu handiagoa
izaten dute.
BIOLOGIA: denboaren parte handiena zuhaiska-geruzan geldi ematen du, bere txinta bereizgarria kantatzen. Apirilak aldera, udaberria heltzerakoan, soinu hau gero eta setatiago bilakatzen da. Habia lurretik hurbil eraikitzen du, landarediari lotuta.
Emeak 4 arrautza erruten ditu eta 13 eguneko

inkubazioa burutu ondoren, arrarekin batera,
txitoak beste 15 egunetan zehar elikatuko ditu.
Momentu horretan txitoek habiatik alde egingo
dute, hurrengo bi astetan, inguruetatik hegan
egiten duten bitartean, gurasoengandik elikagaiak jasoko dituztelarik.
Sedentario modura jokatzen du, ia migraziorik
edo transumantzia-mugimendurik burutu gabe.
ELIKADURA: intsektiboroa da, baina neguan
zehar, ornogabe gutxi dagoenean, zenbait baita
eta hazi jaten ditu.
HABITATA: erreka eta ibaietako urbazterretako
sasi eta zuhaisketan bizi da, baita ingurune
hezeetako haltzadi eta sahastietan ere.
Landazabaletako bazterreko heskaiak, eta
pinudi eta bestelako basoetako sasiak kolonizatzeko saioak egiten ditu, baina hotz-boladarik
bada, lehengo habitatetara Itzuli behar da berriro ere.
Euskal Herriari dagokionez, batez ere kostaldean eta haran-hondoetan zehar banaturik dago.
BUZTANZURI HORIA
(Oenanthe hispanica)
DESKRIBAPENA: buztanzuri horiak ipurtxuntxurra zuria eta hegoak, isatsa, aurpegia eta lepoa beltzak ditu. Gainerakoa
zuriska du eta hankak eta mokoa beltzaak dira.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du.
114
ELIKADURA: intsektuak eta ornogabeak

jaten ditu
HABITATA: landaredi gutxiko leku harritsuetan
bizi da eta migratzaile da.
Euskal Herrian, klima lehor eta beroena dagoen lekuetan bizi da. 500 bikote baino gutxiagoko populazioa estimatzen da Euskal Herrian.
115
PASERIFORMEAK
BUZTANGORRI ILUNA
(Phoenicurus ochruros)
DESKRIBAPENA: izena adreilu-gorri koloreko

buztan deigarritik datorkio. Isatsa alde batera
utzita, arrek eta emeek lumaje desberdina
agertzen dute. Arraren kolorea beltzeska da,
ilunagoa gorputzean, buztaneko kolore gorriak
eta hegan egiten duenean agerian geratzen
diren hegoetako orban zuriek kontraste handiagoa eskaintzen dutelarik.
Emea eta gazteak hitsagoak dira, buztanean
salbu, kolore arre-grisaska agertzen baitute.
TAMAINA: luzera: 14 cm.Hego-luzera: 23 cm.
Pisua: 14-19g.
BIOLOGIA: txori artega dugu hau, eta urduri
dagoenean buztana etengabeki astintzen hasten
da. Hormetako zulo eta hutsuneetan egiten du
habia: itsaslabarretan, gizonak egindako egituretan, edo, horrelakorik aurkitzen ez badu, tutu eta
teilategaletan. Emeak habia eraikiko du, honetara-
ko goroldia, belar lehorrak, adartxoak eta landarezuntzak erabiliz, eta 4-6 arrautza errun ondoren 15
egunetan zehar berotuko ditu. Txitoek beste bi aste
emango dituzte habian. Ugalgaraia apirilaren
bukaeran hasten da, eta urtero bi edo baita hiru txitaldi ere egon daitezke. Sedentario modura jokatzen du, klima hotzagoetako ale bakan batzuk gure
kostaldean negutzen badute ere.
ELIKADURA: intsektuz eta bestelako ornogabez
elikatzen da, neguan fruitu eta haziak gehigarri
modura jaten dituelarik.
HABITATA: gehienetan zuhaitzitik gabeko eremu
arrokatsuetan bizi da, baina giza eraikinetan ere
aurki daiteke, eta askotan herri eta hirien gunean
bertan egiten ditu habiak.
Kostaldean itsaslabar arrokatsuetan bizi da, harrobiak, etxetzar eta baserriak, eleizak eta hiriguneko
etxebizitza bakan batzuk ere erabil ditzakeelarik.
PITXARTXAR BURUBELTZA
(Saxicola torquata)
DESKRIBAPENA: txori arrunta hau toki

garaietan pausatu ohi da, adarretan, zuhaisketan, hesietan, makiletan Zilueta potxoloan
badirudi proportzioak ez direla ondo gorde, oso
buru handia eta buztan luzea baitu. Arrak oso
lumaje deigarria du: burua eta bizkarra beltzak
dira, eta bularra, berriz, gaztainkara-gorriska,
saman, ipurtxuntxurrean eta hegoetako zerrendetan agertzen duen kolore zuriak kontraste
ederra sortzen duelarik. Emea antzekoa bada
ere, hitsagoa da: kolore beltza arre bihurtzen da
eta ez da ipurtxuntxur zuririk agertzen.
TAMAINA: luzera: 12-13 cm. Hego-luzera: 20
cm. Pisua: 14-17 g.
BIOLOGIA: bikoteen batasuna urte osoan
zehar mantentzen da, eta martxoak edo apirilak
aldera ugaltzen da. Habia lurrean egiten du,

sastraken edo harrien alboan kokatutako sakonuneetan. Soilik emea arituko da eraikintza
lanetan, eta ondoren 14 egunetan zehar arrautzak berotuko ditu. Beste bi aste pasatu direnean, txitoak habiatik alde egiteko prest egongo
dira. Urtero, urriaren erdialdetik azaroaren
hasierara arte, ale-kopuruaren hazkundea
nabaritzen da, baina egunak pasatu ahala hazkunde hau desagertuz badoa ere, udako populazioa ugariagoa mantentzen dela ikusi da.
ELIKADURA: harrapakinak talaietatik zelatatzen ditu, eta gero hauen gainera amiltzen da,
beraien atzetik hegan egin ondoren lurrean
harrapatuko dituelarik. Intsektuz eta bestelako
ornogabez elikatzen da.
116
117
PASERIFORMEAK
BUZTANGORRI ARGIA
(Phoenicurus phoenicurus)
DESKRIBAPENA: espezie honetako arrak

Heuskal Herrian aurkitzen diren hegaztietarik
deigarrienetakoak dira. Aurpegia, beltza izaten du, bekokia zuria, kapirotea eta gainaldeak grisak, eta azpialdeak eta buztana gorriak.
Emeak buztangorri ilunareren antzeko samarrak dira, baina askoz ere kolore argiagoa izaten dute.
Bere itxura eta ohiturek buztangorri iluna
(Phoenicurus ochruros) gogora erazten digute, izan ere, habitat ezberdinetan bizi da, baso
hostogalkorretako hegaztia bait da. Habia
batez ere, zuhaitz-zulogunetan egiten du,
baina ez ditu horregatik harkaitz eta etxetako
barrunbe eta zirrikituak arbuiatzen.
TAMAINA: luzera: 11,5 cm. Pisua: 12-19,5 g.
BIOLOGIA: emeak habia eraikiko du, honetarako goroldia, belar lehorrak, adartxoak eta
landare-zuntzak erabiliz, eta 4-5 arrautza
errun ondoren 14-15 egunetan zehar berotuko ditu. Txitoek beste bi aste emango dituzte
habian. Ugalgaraia apirilaren bukaeran hasten da, eta urtero bi edo baita hiru txitaldi ere
egon daitezke..
Hegazti hauek apirilaren erditik aurrera ikus
daitezke Euskal Herrian, orduan itzultzen baitira Afrikako negu-lurraldeetatik. Abuztuaren
bukaeran desagertzen dira, hegazti gehienek
migrazio-mugimenduei ekiten dietenean.
ELIKADURA: buztangorri iluna baino lagunartekoagoa da, eta bi hegaztiok nagusiki
dieta berdina daukate, txindurriz, matxinsaltoz, tximeletaz, koleopteroz eta beste zenbait
ornogabe txikiz osatua.
HABITATA: baso-hegaztia da hertsiki eta
zulo ugari dituzten baso helduetan egiten ditu
habiak.
Barudi hegazti eder hau azken urte hauetan
kopuru-beherkada aparta ari dela jasatzen,
pestiziden eraginaren ondorioz, seguraski.
Euskal Herrian oso uria da eta dauden ale
bakanak sakabanaturik daude artadi zaharretan eta baso hostoerorkorretan zehar.
Espezie hau arriskuan dagoelarik, lurralde
honetan duen populazioa 150-200 bikotetik
beherakoa bide da. Arriskuan dauden
Espezieen Euskadiko Zerrendak espezie
Kalteberatzak hartu du, eta zuhaitz helduen
mozketa bide da gure lurraldean buztangorri
hauek pairatzen duten mehatxu nagusia.
118
119
PASERIFORMEAK
PITXARTXAR NABAR
(Saxicola rubetra)
DESKRIBAPENA: espezie honek neurri txikikoa da, 13cm-ko luzerara heltzen da.
Dimorfismo sexuala egoten da. Arra, goikaldea arre-beltza koloretakoa dauka eta lumetan gaztain koloretako azpildurak dauzka.
Buruan bekain luze eta zuri bat dauka eta
begi behean marra beltzak. Hegoak, gikaldean arre ilunak dira eta barnealdeko estalkiak
mota zuri batekin. Isatsa arre koloretakoa da
eta oinarria zuria. Behekaldeak zuri-krema
koloretakoak dir, bularra eta lepoa gorrizkoak
dira eta eztarriaren alboetan marra zuri bat
dauka. Emea, bekain horitsua dauka eta gainetik argitsuagoa da, hegoak zuri gutxiagoak
dira eta eztarriko marrak arre koloretakoak
dira. mokoa eta isatsa, beltzak dira.
HABITATA: zonalde irekietan bizitzen da, ia
zuhaitzik ez dauden belardi eta alhagunetan
eta ez du 1000 metroko altitudea gainditzen.
Denbora luzea ematen du atseden hartzen
bere posaderoan, isatsa mugitzen. Bere
hegalaldia zuzena da eta lurrazaletik hurbil.
Paleartikotik banatuta dago. Gure lurraldean
Entzia, Aralar eta Salbadako mendiko altzoetan agertzen da, hala ere Arabar lautadako
berroetako ertzetan agertzen da. Udakoa eta
transahariar migratzailea da.
arraultzakoak. Basikoki begetazio artean

arrapatzen dituen edo lurzoruan topatzen
dituen artropodoak, moluskuak eta zizareak
jaten ditu. Euskal Herriko populazio ugaltzailearen kopurua 500 kidera heltzen dela estimatzen da. Especie honek atzerakada andia
jasan izan du, zakabanatzeko zonaldeak eta
populaziei buruz hitz egiten ba dugu; adibidez, hirurogeietan Gipuzkoaldean ugariak
ziren. Atzerakada
honek
Penintzula
Iberiarrean ere ematen den arren, Europako
populazioak oreka mantentzen dute atzerakada txikiekin.
Bere populazioek mugatzen dituzten faktoreak
erdigunean egindako aldaketan bilatu behar
dira, hau da, campia-tan eta landetan egindako baso-berritze foreztalak, praktika intentsibozko nekazaritza edo pastizaletan kokatzen
diren zuhaisken dezagerpena.
Kontserbaziorako neurria okupatzen dituzten
ingurugiroak mantentzera bideratu beharko
lirateke, habitaten kondizioak zaintzen edo
hobetzen.
BIOLOGIA: aktibitate krepuskularreko animali bakarti honek, udazkena eltzean kidetasuneko taldeak osatzen ditu. Begetazio artean
egiten du habia material begetadunekin, kopa
itzurazkoa eta barnetik tapizatuta; urtean bat
edo bi errunaldi izaten ditu bost edo sei
120
121
PASERIFORMEAK
BUZTANZURI BELTZA
(Oenanthe leucura)
DESKRIBAPENA: espezie honek neurri txikikoa

da, 19 cm-ko luzerara heltzen da. Dimorfismo
sexuala espezie honetan ez da oso nabarmena.
Arrak beltz-kedar koloretakoa da, erreflexu nabar
eta tindu batuekin hegoetan. Ipurtxuntxur eta estalki lumak zuriak dira. Isatsa erdian beltza eta alboetan zuria, muturreko marra beltzekin. Emeak arrebeltz koloretakoak erreflexu barik, beheko aldeak
nabar azpildutak.
BIOLOGIA: bakarti ohiturakoa da, baina bikoteak
sortzen du ugalketa epea denean. Harrietan sortzen diren zulo eta barrunbeetan egiten ditu habiak.
Hauek material begetalekin egiten ditu. Habia barnetik tapizatuta dago eta ekartzen dituen harriekin
inguratzen du. Jarrera honek oso bitxia da. Urtean
bi errunaldi ematen dira, 4-6 arraultzekoa bakoitza.
Oso populazio urria da eta oraindik ez da nabaritu
habiak egiteko saiaketarik, bere presentzia oso
egonkorra izan arren. Penintsula Iberiarreko populazioa gutxitzen ari da.
Espeziearentzat baldintza ekologiko aproposak ez

egotea, gure lurraldean bere presentzia murrizten
du. Penintsulako beste lurraldeetan bere keinadak,
ingurunean egiten ari diren aldaketengatik datoz.
Kontserbaziorako neurriak, okupatzen duen lurraldeen kontserbazio on bat lortzera helbideratu
behar dira.
ELIKADURA: basikoki artropodoak eta moluskuz
elikatzen da baina batzuetan narrasti txikiak edo
fruituak ere jaten du.
HABITATA: lautada eta ezponda harritsuetan kokatzen da, lurzoru biluziko gune erdiaridoetan edo batzuetan barrunbe aproposak
dituzten eraikinetan. Bere hegalaldia laburra
da eta sarritan isatsa mugitzen du.
Espezie honen banaketa Penintsula
Iberiarrean eta Afrikako iparmendebalderaino mugatzen da. Gure lurraldean mediterraneoaldean lurralde zehatzetan agertzen da
eta noizbehinka kostaldean.
HARKAITZ - ZOZO GORRIA

(Monticola sexatilis)
DESKRIBAPENA: hegazti hau, bere izenak

dioen moduan, harkaiztarra dugu, mila metrotatik
gorako mailatan egoten delarik, lumaje ederra
edukitzeagatik eta arroroa izateagatik presio zinegetiko handia jasan ondoren, hara izan bait da
zokoratua. Harkaitz altuetan eta inguruan belardi
eta sastrakak dituzten eta harriak lurrazaleratzen
diren lekutan bizi den hegazti urria eta izua da.
Leku horietan, bere harrapakin diren intsektu eta
harrak harrapatzen ditu.
Arrak kolore askodun lumadi ikusgarria du: ipurtxuntxur zuria, eztarri, buru eta bizkar urdin harbelkarra, eta laranja koloreko azpialdeak. Hala
ere, ez da erraza, ikusten, jokaera iheskor eta
bakartia baitu. Sarritan errazagoa izaten da

hegan ari den bitartean edo harkaitz baten puntatik botatzen duen xirula-noten antzeko txorrotxioaz jobetzea. Sahara zeharkatzen duen migratzailea da eta Penintsularen iparraldeko mendietara, apirilaren erdian heltzen da. Habia, arroka
arteko zulo batean egiten du, gehienetan zuhaixka gutxiko mendi-mazela larredidun arrokatsuetan. Euskal herriann 600 m-tik gorako altueretan
dauden harkaitzetan egiten ditu habiak, baina
uren banalerroko mendietako (Gorbeia, Salvada,
Aralar) ugaltze-lurraldeak 900 metroko altueratik
gora daude.Gure artean umatze-garaian bakarrik
egoten den uda-hegaztia da.
122
123
PASERIFORMEAK
BUZTANZURI ARRUNTA
(Oenanthe oenanthe)
DESKRIBAPENA: emeek eta arren lumajearen

arteko desberdintasun handietan isladatzen den
dimorfismo sexual argia dago. Arraren bizkarra
gris-irdinska da, eta hegoak, berriz, beltzak dira.
Buru grisaskan mokoaren oinetik ia garondoraino
eta samaraino zabaltzen den karatula-itxurako
orban beltza agertzen du. Emea ez da horren
ikusgarria: kolore arre-grisaska agertzen du, eta
karatula-itxurako orbana ez da ia markatzen.
Ezaugarririk deigarrienak ipurtxuntxur zuri-zuria
eta buztanaren bukaeran agertzen duen zerrenda
beltz zabala dira, banda honek, erdiko lumetatik
gorputzerantz zabalduz, T alderantzikatuaren
forma hartzen duelarik.
TAMAINA: luzera: 14-15 cm. Hego-luzera: 24 cm.
Pisua: 14-30 g.
BIOLOGIA: Afrika tropikalera doa negua pasatzera, eta apirilean ugaltokira itzultzen da berriro
ere. Habia lurrean egiten du, harrien azpiko hutsune eta zuloetan edo harrien artean. 14 egunetan
zehar 5-6 arrautza inkubatuko ditu, eta txitoek

beste bi aste emango dituzte habian.
Jokabide urduria agertzen du, alde batetik bestera korrika etengabean. Harri-multzo edo bestelako
muinoetatik tek, tek antzeko soinua sortu ondoren, berehala, arraseko hegaldian, inguruko beste
talaiaren baterantz abiatzen da.
ELIKADURA: lurrean, atzera eta aurrera korrika
eginez harrapatutako ornogabeak jaten ditu,
intsektuak, lurzizareak, moluskuak
HABITATA: eremu zabaletan bizi da eta ugaltoki
modura harrobi eta harriz.
Espezie hau ohikoa izaten da eremu irekietan,
baina oso banaketa aldakorra du euskal geografian zehar. Ugaria izaten da otalurretan eta mediterranear isurialdeko zereal-soroen eta mahastien
artean tartekaturik dauden landu gabeko lurretan;
atlantiar eskualdean 700 metroko altueratik gora
bakarrik ugaltzen da, eta beraz, nahiko hegazti
urria da.
HARKAITZ- ZOZO URDINA

(Monticola solitarius)
DESKRIBAPENA: Izaera mesfidati eta iheskorra
osoan zehar itsaslabar eta arroketan zehar korri-
nahiz eta lumaje eder eta deigarria izan.
bat somatzekotan, harrien atzean ezkutatzen
erakusten duenez, oso hegazti ezezaguna da,

Dimorfismo sexual nabarmena aurkezten du.
Arren gorputz osoak kolore urdin ilun bizia ager-
tzen du, hego eta buztan ilunagoekin, eta hanka
beltzetan ere tonu urdinak bereiz daitezke. Emea,

ordea, nabardura urdinak agertzen baditu ere,
orban argiz pikardatutako kolore arregrisaskaz

jantzita dago.
TAMAINA: luzera: 20 cm.Hego-luzera: 33-37 cm.
BIOLOGIA: hegazti honek tamaina handi samarra eta lumaje deigarria agertzen badu ere, bere
izakera iheskor eta mesfidatia dela eta gutxitan

ikusi ahal izango dugu. Sedentarioa da eta urte
ka, saltoka, arraseko hegalditan eta, arriskuren

beha daiteke. Zulo naturaletan, arrakaletan eta
erlaitzetan belarrez, sustraitxoz eta goroldioz
egindako habia eraikitzen du.
Espezie hau ohikoa izaten da ingurune arrokatsuetan, eta Euskal Herrian itsas labarretan eta
Arabako hegoaldeko mendietan banaturik dago
nagusiki. Gutxitan aurkitzen da uren banalerroko

mendietan, baina berriki zenbait bikote ugaltzaile
azaldu dira bertan.
HABITATA: harkaizti eta horma bertikaletan,

eremu arrokatsuetan eta penintsula barneko
horma eguzkitsuetan bizi da.
124
125
PASERIFORMEAK
DURDULA
(Turdus pilaris)
DESKRIBAPENA: garraztarroaren eta birigarro

arruntaren tarteko tamaina du. Ezaugarririk
bereizgarriena buruko eta ipurtxuntxurreko kolore gris iluna da.
Bestalde, bizkar gaztainkara eta buztan beltzeska erakusten du. Bular horigorriska orban ilunez
zerrendatuta agertzen da, eta hegoen azpialdea
zuria da. Hegan egiteko modua birigarro-mota
desberdinak bereizteko datu garrantzitsua da,
garraztarroak ibilbide uhindua daraman bitartean, durdulak hegazti zuzen eta zehatzagoa erakusten baitu.
TAMAINA: luzera: 26.
BIOLOGIA: nahiz eta paseko espeziea izan, oso
ale gutxi heltzen da penintsulara, gehienak iparraldean gertatzen baitira, Nafarroa eta Oporto
lotzen dituen irudizko marratik gora. Ekaitz gogorretan eta, batez ere, hotz-boladetan, ale askok
migraziogaraitik kanpoko ibilaldiak burutzen dituz-
te, Kantauri aldeko kostaldeko landazabala betetzeko adina txori etortzen delarik.
Udazkeneko pasea azaroan gertatu ohi da, baina,
intentsitate txikiagoan bada ere, otsailera arte jarraitzen du. Udakoa martxoan gertatzen da.
ELIKADURA: lur-zizarez, barraskiloz eta intsektuz elikatzen da batez ere, baina udazkenean eta
neguan naturak eskainitako fruituak, baiak eta
haziak probetxatzen ditu. Lur-zizareak harrapatzeko belar motzeko larre eta zelaietan pausatu
ohi da, jarrera mesfidati eta tentean itxaron ondoren, lur azpitik datozen hotsak entzuterakoan trebetasun handiz azaleratzen dituelarik.
HABITATA: hegazti migratzaile hau Euskal
Herrian pausatzen da. Gelditzen denean, larre
eta zelaien ondoko haltzadi eta baso mistoetan
atseden hartzen du. Hotz-boladetan espezie
honetako ale ugari etortzen da, eta zuzenean
landazabalera pausatzera doaz.
BIRIGARRO TXIKIA
(Turdus iliacus)
DESKRIBAPENA: birigarro txikia genero honetako
arrunta baino zertxobait beranduago. Negu-tokian fin-
utzita, gorputzaren alboetan eta hegoen azpialdean
zehatzak ezarri ohi ditu. Janlekuak fruitu eta baia uga-
europar espezierik txikiena da. Tamaina alde batera

agertzen duen kolore gorria, eta begiaren gaineko
bekain zuria, txori hau bereizten duten ezaugarririk
nabarienak dira. Beste zenbait espezie ez bezala,

neguko urtesasoian saldotan ibili ohi da. Hegan sortzen
duen Tsiiiip antzeko apeu laburra, udazkenean sarria-
gotan entzun daiteke, garai horretan birigarro txiki ugarik gure udalerriaren gainean hegan egiten baitu.
TAMAINA: luzera: 21 cm. Hego-luzera: 34 cm. Pisua:

60 g.
BIOLOGIA: mugimendu handiena eguneko lehen
orduetan eta gauean, argirik gabe ikustezinak badira

ere apeu bereizgarria entzun dezakegunean, gertatzen
da. Normalean, azaroak aldera heltzen da, birigarro
katzen denean janlekuen eta etzalekuen arteko ibilbide
riz hornututako toki basotuak dira, bertako landaredia

elorrio zuriek, legeltxorrek, huntzek, endalaharrek
osotzen dutelarik. Eskakizun horiek betetzen duen ere-
murik aurkitzen ez badu, larre,landa eta soroetan bazkatzera edo moluskuak eta lur-zizareak harrapatzera
abiatzen da. Hotz-boladek txori hauengan eragin han-
dia dute, eta horrelakoetan kostaldeko larreetan babe-
sa eta janaria bilatzen dute, durdulekin, hegaberak, txirriekin eta bestelako txoriekin batera.
ELIKADURA: fruituak, baiak, moluskuak eta lur-zizareak jaten ditu.
HABITATA: Europako iparraldekoizeidi eta mendiko
basoetan.
126
127
PASERIFORMEAK
BIRIGARRO ARRUNTA
(Turdus philomelos)
DESKRIBAPENA: tamari dagokionez zozoaren antzekoa bada ere, kolore gorri-hori eta
arrez margotutako birigarro arruntak, ez du
horren lumaje deigarririk erakusten. Orban
arre-beltzeskez pikardatutako bular arre argia
du, eta bizkarrean kolore arre homogeneoa
nagusitzen da.
TAMAINA: luzera: 23 cm. Hego-luzera: 35
cm. Pisua: 70-90 g.
BIOLOGIA: urriaren erdialdean lehenengo
ale mmigratzaileak beha daitezke, eta hauetako batzuek gure udalerria negu-toki modura
aukeratzen duten bitartean, beste batzuek,
ordea, bideari ekiten diote berriro ere.
Espezie honen migrazioa ez da birigarro txikiarena bezain ikusgarria, orokorrean gauez
eta talde txikitan edo banaka hegan egiten
baitute.
Otsailean, araldiari ekiten diote, eten laburrez
banaturiko ahapaldi labur eta aldakorrak errepikatzean datzan kantu ozena eginez.
Martxoan altuera txikiko zuhaitz eta zuhaisketan ugaltzen da. 13-15 egunetan zehar inkubatuko dituen 3-5 arrautza errun ohi ditu, eta
eklosiaren ondoren, txitoek beste 15 egun
emango dituzte habian, bertatik oraindik erabat garatuta egon gabe eta hegaldi traketsetan irteten direlarik. Normalean, urtero bi edo
hiru txitaldi egoten dira.
Irailaren erditik eta batez ere urrian eta azaroan, europar populazio migratzaileen udazkeneko pasea gertatzen da; horietako gehienak,
Eskandinavia, Alemania, Holanda eta
Britaniar Uharteetatik etortzen dira. Genero
bereko beste espezie batzuekin lagunduta
etortzen dira, bereziki, Birigarro Txikiardekin
eta Durdularekin, eta bai aipaturiko

Garraztarroaren iparreko populazioekin ere.
ELIKADURA: elikadura intsektu, lur-zizare
eta larbetan oinarritzen da. Barraskiloak txori
hauen gurarietako bat dira, mokoaren bidez
heldu ondoren harrien kontra botaz apurtzen
dituztelarik.
Sarritan, harri baten inguruan metatutako
barraskiloen oskol-multzoa ikus daiteke, harri
bera behin eta berriro erabiltzen baitute.
HABITATA: oso habitat desberdinetan topatuko dugu. Landazabalaren paisaia nahastua
nahiago du, bertan, elikatzeko behar dituen
landak eta soroak, eta ezkutatzeko eta ugaltzeko aproposak diren heskai eta zuhaiztiak
eskura baititu. Birigarro arruntak haltzadiarekiko harreman estua agertzen du, eta beraz,
baso hauetan oso ugaria da. Bestalde, haltzadi hauek larreen artean egon ohi direnez,
ugaltzeko eta negutzeko oso leku aproposak
dira.
128
129
PASERIFORMEAK
GARRAZTARROA
(Turdus viscivorus)
DESKRIBAPENA: bere generoko hegaztirik

handiena. Erraz bereizten da bigarro arruntetik, gainaldeen kolore grisaxkagatik eta
hegoen barnealdeko zuriagatik.
BIOLOGIA: hegazti goiztiarrenetakoa da
araldian sartzeko. Abenduan entzun daiteke
jadanik arrak zuhaitz baten adar irtenetik
ateratzen duen xirula antzeko kantua Euskal
Herriko pagadi eta hariztietan. Zenbait errute
otsailaren bukaeran gertatzen dira, eta
beraz, apirilaren hasierarako zenbait kumek
utzia bide dute habia. Sasoi honetan batez
ere intsektuek elikatzen bada ere, gainerakoetan ia fruituez bakarrik elikatzen da:
mihura, elorria, gorostia
Bertako garraztarroak geldikorrak direla dirudi baina goi-eremuetan ugaltzen direnek,

mugimendu laburrak egiten dituzte, eta
neguan haran-hondoetako eremu irekietara
jaisten dira. Bestetik, hegazti-talde handiak
ikus daitezke bai udaberriko migrazioan,
(Otsaila/martxoa), bai udazkenekoan (iraila/urria), ale hauek Iberiar Penintsulatik kanpokoak
bide
dira,
eta
ziurrenik
Eskandinaviatik eta Erdi Europatik etortzen
dira.
ELIKADURA: gainerakoetan ia fruituez
bakarrik elikatzen da.
HABITATA: ohiko baso-espeziea da, eta
gogoko ditu argiuneak eta baso-ertzak; ugariagoa izaten da goi-eremuetan.
ZOZO PAPAZURIA
(Turdus torquatus)
DESKRIBAPENA: antza handia du Zozo

Arruntarekiko, baina bularra zeharkatzen
dion marra zuri bereizgarria azaltzen du,
emearen kasuan kolore motelagoa duena.
TAMAINA: luzera: 24 cm. Pisua: 130 g.
BIOLOGIA: gure latitudeetan urritik maiatzaren hasiera arte ikus daiteke, goi-larredien
ondoan kokaturiko malda handiko harkaitzetan. Badirudi Kantauriar Mendilerroko edo
Pirinioetako ugaltze-lurraldeetatik datozen
hegazti transhumanteak direla, edota
Britaniar Uharteetatik datozen Iberiar
Penintsulatik kanpoko aleak. Euskal Herrian
egin den espezie honen kumaldiari buruzko
aipu bakarra izan da Gorbeian 1982an ikusi
ziren espezie honetako gazte hegadunena.
Hortaz, baliteke noizik behinka papazuria
parkean ugaltzea, baina azken urteetan ez

da horrelakorik detektatu.
Martxoan altuera txikiko zuhaitz eta zuhaisketan ugaltzen da. 14-15 egunetan zehar
inkubatuko dituen 4-5 arrautza errun ohi ditu,
eta eklosiaren ondoren, txitoek beste 15
egun emango dituzte habian, bertatik oraindik erabat garatuta egon gabe eta hegaldi
traketsean irteten direlarik. Normalean, urtero bi edo hiru txitaldi egoten dira.
ELIKADURA: elikadura intsektu, lur-zizare
eta larbetan oinarritzen da. Barraskiloak txori
hauen gurarietako bat dira, mokoaren bidez
heldu ondoren harien kontra botaz apurtzen
dituztelarik.
HABITATA: goi-larredien ondoan kokaturiko
malda handiko harkaitzetan bizi da.
130
131
PASERIFORMEAK
ZOZO ARRUNTA
(Turdus merula)
DESKRIBAPENA: Euskal Herriko lorategi

eta parkeetan oso arrunta da. Arra erabat
beltza da, mokoak eta begiro eraztunak
agertzen duen kolore hori eraztunak agertzen duen kolore hori edo laranja bizia alde
batera utzita.
Emea, berriz, marroi iluna da, eta mokoaren
kolore hori bizia arre bilakatzen da, begiko
eraztuna ere deagertzen delarik. Heldu bien
buztana luze samarra da. Gazteek emearen
antz handiagoa dute, kolore gorriskagoa eta
bular jaspeztatuagoa agertzen dutelarik.
Belarrean, zuhaisken edo sasien ondoan,
pausatu ohi dira, arriskuen bat somatzekotan
zuzenean landaredirantz sortu ohi duen txinta
aldakorra eta bereizgarria gauean ere entzun
daiteke. Ezustean harrapatzen badugu
tsua, tsua, tsua, tsua, tsa tsa bezalako soinua sortuz arin aireratzen da.
TAMAINA: luzera: 24 cm. Hego luzera: 38
cm. Pisua: 110-140 g.
BIOLOGIA: urtarrilaren erdialdetik aurrera
zozoaren lurralde-kantu eztia entzun daiteke.
Otsailaren bukaeran edo Martxoan habia
egiteko lanetan hasten da, honetarako
adartxoak, belar lehorrak eta goroldioak
erabiltzen dituelarik. Habia zuhaitz eta
zuhaisketan egiten du, eta barnealdea
lumez, hostoz eta ilez estalita egoten da.
Emeak 3-4 arrautza errungo ditu, eta 1215 egunetan zehar inkubatuko ditu.
Txitoek beste 15 egun emango dituzte
habian eta bertatik irteten direnean, arrak
beste bi astetan zehar elikatuko ditu,
emea hurrengo errunaldiarekin lanpetuta
baitabil dagoeneko.
132
Neguan zehar Europako zozo ugari etortzen

da Kantauri aldera eguraldi bortitzetik alde
egiten nahian. Udazkeneko migrazioa urrian
hasten da, eta udaberrikoa otsailean eta martxoan.
ELIKADURA: lur-zizareak gogoko ditu, baina
barraskilo eta intsektuak ere jaten ditu.
Udazkenean eta neguan belarjale bihurtzen
da, mazustak, pikuak, sagarrak eta bestelako
baiak jaten dituelarik.
HABITATA: berezko habitata zelaien bazterretan, ibaietan eta erreketan zegoen, bertako
urbazterreko basoetan eta zuhaiska-geruzan.
Gaur egun, ordea, giza inguruneetako lorategi eta parkeetara modu bikainean moldatu
da, eta arrunta kontsidera dezakegu.
133
PASERIFORMEAK
BENARRIZ GORRIZTA
(Locustella luscinioides)
DESKRIBAPENA: bizkarraldean kolore arre

uniformea du bereizgarri; burua apur bat ilunxeagoa du. Bekain motz bat eta kokots zuria
ditu. Arre-koloreak dauzka hegoak. Isats
zabal eta zerrendatua du. Beheko aldeak
argiak ditu; saihetsaldeak eta paparraldea,
tindu ilunxeagokoak. Arre-olibak dauzka
mokoa eta hankak.
TAMAINA: luzera:14 cm.
BIOLOGIA: jarduera handiko hegaztia da,
harat-honat etengabean dabil beti eremu
zingiratsuetako landaredi artean. Lezka artean egiten du habia; lezka-zurtoinetan oinarritzen du habia, uretatik altuera gutxira. Katilueitea ematen dio habiari; landareez baliatzen da habia egiteko eta barrualdea tapizatu egin ohi dio. Urtean errunaldi bakarra
dagokio; lauzpabost arrautza erruten ditu
orduan.
Benarriz gorrizten populazioak mehatxu larri
baten pean bizi dira: hauskortasun-arrisku
latza pairatzen dute, giza-jarduerek euren
habitatean eragindako aldaketa eta kalte
sarriak tarteko.
ELIKADURA: batik bat intsektuez elikatzen da.
HABITATA: habitat oso zehatzean bizi ohi
da eskuarki: eremu hezeetako lezkadietan,
giza-jardueretatik urrun kokaturikoetan bereziki. Migrazio-garaian, zuhaixken eremuetan
ere ageri da, baita uretatik aldenduta daudenetan ere.
Banaketa-eremu zabaleko espeziea da
Europan. Euskal Autonomia Erkidegoan,
baina, kostaldeko bi herritan bakarrik ageri
da. Hegazti migratzaile udatiarra da.
BENARRIZ ARRUNTA
(Acrocephalus schoenobaenus)
DESKRIBAPENA: bizkarralde arre-oliba du

bereizgarri, kolore ilunez ildaskaturikoa.
Arre-ilunak ditu isatsa eta hegoak; beheko
aldeak zurixkak ditu, baina paparraldea
gorriztagoa ageri du. Hankak gris-argiak ditu.
TAMAINA: luzera:14 cm.
BIOLOGIA: sastrakadi, belar garai eta heskaietan egiten du habia, uretatik hurbil nahiz
urrun daudenetan. Lurzoru gainean eraikitzen du habia, katilu-erakoa. Urtean errunaldi bakarra dagokio; bospasei arrautza erruten ditu orduan.
Benarriz arrunten populazioen atzerakada,
berriz, zingiradietako habitatetan jasandako

aldaketen eta narriaduraren ondorio da; ugalaldian pairatzen dute, bereziki, horien erasana.
ELIKADURA: intsektuez elikatzen da
gehienbat; alabaina, ez die muzinik egiten
beste zenbait artropodo txikiri ere.
HABITATA: habitat oso berezia du bizilekutzat: alegia, eremu hezeak inguratzen dituzten lezka-mendelak. Jarduera biziko hegaztia da; landaredi artean mugitzen da, baina
lurzoruan ere ibili ohi da.
134
135
PASERIFORMEAK
UR BENARRIZA
(Acrocephalus paludicola)

da, 13 cm inguru izango dena luzean.
Bizkarraldean base-kolore krema-argia edo
olibakara du bereizgarri, baina beltzez zeharo marratua. Buruan bekain okre bat dauka,
gainean lerro ilun bat ageri duena; kaskoaren erdialdea argia du. Beheko aldeak arreargiak ditu. Moko-beltza da, eta arrosa-koloreak ditu hankak.
egiten ostera ezkutura. Ihitokietan egiten du

habia, lurzorutik altuera gutxira. Katilu-erako
habia osatzen du, belar, armiarma-sare eta
biloez baliaturik; barrualdea tapizatu egiten
dio. Urtean errunaldi bakarri dagokio; bospasei arrautza erruten ditu orduan.
Oso bakanak dira Euskal Autonomia
Erkidegoan
hautemandako
aleak.
Europako populazioa berebiziko atzerakada jasaten ari da.
Ur-benarrizaren populazioaren atzerakada
ondoko eragileek sorturikoa da: habitataren
narriadura, habia-lekuetan; eta baliabide trofikoen galera, pestiziden neurriz gaindiko
erabileraren ondorioz.

BIOLOGIA: habiagintza-eremuetan, bizilekutzat aukeratzen ditu, besteak beste: zingiradiak; istingadiak; eite-baxuko belar-eiteko
landaredi zingiratarra ageri duten ur-ibilguak. Migrazio-garaian kostaldeko paduretan eta urtegietan ere ageri ohi da. Ohitura
bakarti eta zuhurrak dagozkio; denbora franko ematen du landaredi artean. Aise ibili ohi
da lurrean, eta korri ere egin dezake.
Hegaldi laburrekoa da; hasi eta berehala
ELIKADURA: intsektuez elikatzen da.

HABITATA: espezie migratzaile urria da
Euskal Herrian: kostaldean ageri ohi da,
Txingudi aldean batik bat; barrualdeko hezeguneetan ere ikus daiteke noizean behin.
BENARRIZ NABARRA
(Locustella naevia)
DESKRIBAPENA: benarriz nabaria txori

txiki eta izua da, normalean sastraka eta
belar artean ibili ohi dena. Bizkarraldea
arre-nabara, sabelaldea zuriska eta hankak
arrosak ditu.
BIOLOGIA: Habia lurrean edo lurretik gertu

egiten du. Migratzailea da.
HABITATA: Euskal Herrian, isurialde atlantikoan soilik bizi da.
ELIKADURA: Intsektuak eta ornogabe txikiak jaten ditu.
136
137
PASERIFORMEAK
IHI TXORIA
(Cisticola juncidis)
DESKRIBAPENA: kolore arreko txori imio honek tonu horiskez eta beltzez apaindutako bizkar zerrendatu nabarmena agertzen du.
Ezaugarririk deigarrienak apeua eta hegan
egiteko modua dira: buztana erabat zabalik
daramala, goranzko eta beheranzko mugimenduz lurraldearen gainean hegan egiten
duen bitartean, tsip, tsip, tsip, tsip etengabe eta sarkorra sortzen du.
Zeregin honetan denbora luzean ihardun
ondoren, une batez pausatu eta berriro ere
lan berdinari ekiten dio. Ikusten dugunean,
zabalik daraman buztanaren hegal argiak,
bizkar zerrendatua, tamaina txikia eta hegaldi berezia direla eta ezagutuko dugu.
Benarrizekin nahas genezake, baina hauek
baino txikiagoak dira eta bekain zuria agertzen dute.k
BIOLOGIA: Euskal Herrian sedentario
modura jokatzen du. Bizitza osoa landaredi
murritzean ematen du, lurraren arrasean,

altuera eskaseko landare belarkara tenteetan, batez ere.
Boila-itxurako habia imioa, zurtoinak amaraunez elkarlotuz eraikitzen du. 4-6 arrautza
erruten ditu eta bi astetan zehar inkubatuko
ditu. Txitoek habiatik alde egin arte beste
horrenbeste denbora pasatuko da. Urtean bi
edo hiru txitaldi egoten dira.
Ihi-txoria oso sentikorra da tenperatura
baxuekiko eta haren populazioek hilkortasun
handia izaten dute oso negu latzak suertatzen direnean.
ELIKADURA: intsektuz elikatzen da,
neguan zehar haziak gehigarri modura kontsumitzen baditu ere.
HABITATA: Euskal Herrian landazabaletako belazeei eta zenbait hezeguneren landaredi zuhaixkarari loturiko espeziea da.
Goi-eremuak saihesten ditu eta ugariagoa
izaten da negu leunagoak dituen kostaldeko eskualdean.
BASO TXINBOA
(Sylvia borin)
DESKRIBAPENA: baso-txinboa kolore arregrisaska uniformea, nahikoa moko sendoa

eta hanka urdinskak dituen txori txikia da.
Nahikoa izua da eta ia beti sasi edo sastraka
artean ibili ohi da
BIOLOGIA: habia zuhaitz eta zuhaisketan

egiten du. Migratzailea da.
ELIKADURA: intsektuak, ornogabe txikiak
eta fruituak jaten ditu.
HABITATA: Euskal herrian, zuhaitz eta
zuhaiska gutxi dagoen leku hehorretan
salbu, edozein lekutan egeri da.
138
139
PASERIFORMEAK
SASI-TXORIA ARRUNTA
(Hippolais polyglotta)
DESKRIBAPENA: txori hau ere ikusteko

zaila sa, ia beti sasi eta zuhaisken artean
baitago. Bizkar arre-berdeska eta bular
horiska agertzen du, hego laburrak eta buztana ilunagoak direlarik. Lezkariengandik
bereizteko kolore berdeagoak eta horiagoak
aurkezten dituela kontuan hartu behar da,
eta txioekin ez nahasteko, tamaina handiagoari eta buruko bekoki zapalari begiratu
behar zaio. Espeziearen izenak beste txorien txintak antzeratzeko duen gaitasuna
isladatzen du, adartxoetatik berezkoa duen
txioa eta beste txoriei entzundakoa etengabe nahasten baitu.
Kantuka dabilen bitartean, mokoaren beheko parte horia beha daiteke.
lurraldeetatik ondo bereiztua egoten da, oso

portaera lurraldekoia erakusten baitute.
Habia zuhaiska arantzatsuetan edo tamaina
handiko sasietan kokatzen dute. Emeak,
berak inkubatuko dituen 4-5 arrautza erruten
ditu, 12-14 eguneko inkubazioaren ondoren,
txitoek habiatik alde egingo dutelarik.
Afrika tropikaleko negutokietatik uztailaren
erdialdean itzultzen hasten bada ere, intentsitate handieneko mugimendua abuztuan
ematen da, eta hegazti atzeratuenek irailean
ekingo diote bideari.
ELIKADURA: sasien arte harrapatutako
intsektu eta beldarrez elikatzen da.
HABITATA: eremu erdirekietako sastrakadietan, eta basoetako argiune eta ertzetan
bizi da, baina goi-lurraldeetan kokaturiko
eremuak saihesten ditu. Euskal Herrian
ohikoa izaten da kostaldeko padura eta
landazabaletan, landaturiko pinudien
ertzetan, ibai-basoetan eta zereal-laboreen
eta mahastien artean tartekaturiko heskaietan.

BIOLOGIA: udako espezie honetako lehenengo aleak apirilak edo maiatzak aldera
heltzen dira.
Garai horretan, arrek adartxoren batetik sortutako lurralde-kantua entzun daiteke.
Bikote bakoitzak aukeratutako eremua beste
ETZE TXINBOA
(Sylvia undata)
DESKRIBAPENA: espezie intsektujale

honek elikargia lurrean bilatzen du bereziki.
Era berean, fruituz eta haziz elikatzen da,
neguan batez ere.
Apirilean hasten da ugaltzeko aldia. Emeak
bi errunaldi egin ditzake, 4-5na arrautzak

osatuak. Sastraka eta txibizi den ota txinboa, arregorriska koloreko bularra duena,
eta bere buztan luzea beti tente eramaten
duena.
140
141
PASERIFORMEAK
TXINBO KASKABELTZA
(Sylvia atricapilla)
DESKRIBAPENA: gorputzeko kolore arregrisaska, bizkarrean hauts-koloreko eta sabelaldean tonu zuri zikin bilakatzen da. Arrak
aurretik begirano eta atzetik garondoraino
heltzen den buruko pileoa agertzen du.
Emeek eta gazteek pileo berdina agertzen
dute, baina honen kolorea gaztainkaragorriska da. Txinbo kaskabeltzaren eta
zozo-txinboaren pileoa antzekoa da, baina
bada bi txinbo hauek bereizteko ezaugarri
baliagarrik: txinbo-kaskabeltzak begia
estali arte zabaltzen den kasketa du, eta
gainera begien eta begiko eraztunaren
kolorea gorria da.
TAMAINA: luzera:14-15 cm. Pisua: 15-20
g.
BIOLOGIA: lurralde hotzagoetako populazioek jokabide migratzailea agertzen dute,
negutokia penintsulan edo Afrikan dutelarik. Kantauri aldean urte osoan zehar beha
daitezke, baina neguan poppulazioak
beherakada nabaria jasaten du, hegazti
askok migrazioari ekiten baitiote.
Bikoteak sastraka edo zuhaiskaren batean
eta lurretik hurbil, habia latza eraikiko du,
bertan, emeak 5 arrautza errungo dituelarik. 12-13 egunetan zehar luzatuko den
inkubazioa ere bi helduek burutuko dute,
eta txitoek, jaio et 10 egunetara habiatik
alde egingo dute. Oraindik ere bi astetan
zehar gurasoen ardurapean egongo dira.
ELIKADURA: gure Euskal Herria negutokitzat aukeratzen duten txinboak fruituz
elikatzen dira. Udan zehar intsektujaleak
dira, fruituak erabat baztertu gabe.
HABITATA: oso espezie arrunta Euskal
Herrian, eta mota guztietako zuhaizdun
eremuetan bizi da, nolabaiteko garapena

duen oihanpea dutenetan behintzat.
142
143
PASERIFORMEAK
EZKAL TXINBOA
(Sylvia conspicilliata)
DESKRIBAPENA: txori txikia da, 13 cm-ko

luzera lortzen du. Bizkarraldekoa arregorrizka koloretakoa da eta burua griserrautsa, mokoaren ertzetan beltzarana.
Hegoak arre koloretakoak dira eta lumen
alboak argitsuak. Isatsa grisa iluna da eta
errektrize argitsu kanpokoekin. Eztarria zuri
ospetsua, bularra arrosatxoa eta beheko
aldeak argitsuagoak. Emeak arrak baino
diseinu gutxiago kontrastatuta dauka,
marroi-grisa. Mokoa beltza da eta hankak
arre ilunekoak.
BIOLOGIA: oso bizikorra da eta landaretza artean mugitzen da eten barik.
Hegalaldia baxua eta laburra izaten
da; arriskuan dagoenean sastraken
artean ezkutatzen da. Landaretza
artean, lurretik hurbil habia egiten du,
landaretzaz egindako habiak argitsu
barnetik tapizatuak egiten ditu.
Euskal Herriko populazio aktiboa 20
bikotekoa baino handiagoa ez dela
estimatzen da. Europan zehar,
Penintsula Iberiar eta Penintsula
Italiarratik banatutako populazioak
egonkor mantentzen direla dirudi.
Bere populazioek mugatzen dituen
faktorea, bai dentsitatea bai distribuzio
zonaldeari buruz hitz egiten, giro erdilehor edo zuhaiska-formako estepen
gabezia izaten da.
Kontserbazio neurriak espezie honek
populatzen dituen habitataren iraupe-
144
na lortzera helbideratu behar dira.

ELIKADURA: fruituaz eta artropodoz elikatzen da.
HABITATA: ipuru eta txilar otalurretan bizitzen da eta karraskadun eguteratan. Larre
xerofilodun muinoetan eta material mediterranear mehea dagoen lekuetan presente
dago ere. Orokorrean leku hauen lurzoru
biluzien portzentaia garaia izaten da.
Mediterraneo ingurualdetik banatuta dago.
Gure lurraldean bakarrik agertzen da
Arabako bi herrietan
145
PASERIFORMEAK
TXINBO PAPARGORRIZTA
(Sylvia cantillans)
DESKRIBAPENA: oso txori txikia da eta

nekez ailegatzen da 12 cm-ko luzera neurtzera. Arrak oso kontraste polita erakusten
du, bizkarraldekoa grisa-urdina eta beheko
aldeak gorritxu edo gaztain koloretakoak,
zurbilagoak sabelaldean. Hegoak arre-grisak dira isatsa bezala. Isatseko kanpokaldeko errektrizeak argitsuak dira. Bizar-kutsua
zuria da eta oso deigarria den eraztun gorria
dauka.
Emeak arrek baino tonu ilunagoak ditu hain
bereizgarri diren mota barik baina bizarkutsu zirriborroekin. Mokoa grisa koloretakoa da eta hankak arre-horiak.
Mediterraneo ingurunean banatzen da.
Gure lurraldean, eragin mediterraneoarko lurralde batean agertzen da, Ebroko
ibarreko ingurunean. Udako hegazti
migratzailea da eta udazkenean neguterako transahariako koarteletara helbideratzen da.
BIOLOGIA: oso ekintsua da eta eten
gabe aritzen da landaretza artean hegalaldi laburrak zabaltzen. Sarrasken artean
kopa itxurako habia egiten du, barnetik
tapizatuta. Urtean bitan jartzen du hiru
edo lau arraultze.
Euskal Herriko populazio aktiboaren
kopurua ez dela 500 kide baino handiagokoa estimatzen da. Zonalde batzuetan
espezie honen dentsitatea 0.4 kide 10
hektarietarako da. Gertakin honek tendentzia egonkorra adierazi lezake,
Europa osoko populazioarekin bat.
Hegazti honen populazioen dentsitatea
eta antolaketa murrizten duen faktorea,
espeziea behar duen ekologikoki aproposak

diren enkalbeen urritasuna da.
Mediterraneoaldera sarraskaz beteta dauden lekuetan, faktore batzuen oreka mantentzera zuzendu beharko lirateke kontserbaziorako neurriak. Faktore hauek abeltzainrzaren presioa, birpopulaketa, landaretzaren segida naturala eta suagatik sortutako atzerakada dira.
ELIKADURA: basikoki artropodoak eta fruituak jaten du.
HABITATA: karraska lehorrak dauden
zonaldeetan bizi egiten da zuhaiska txikiak
dauden lekuetan, eta sastraka altuak edo
uniformeak dauden lekuak sahiestatzen ditu.
146
147
PASERIFORMEAK
ZOZO TXINBOA
(Sylvia hortensis)
DESKRIBAPENA: neurri txikiko txoria da

baina beste txinboak baino handi eta sendoagoa, 15 zm-ko luzera lortzen. Arrak kukurutxo-txano grisa-beltza koloretakoa du begi
behetik zabaltzen. Bizkarraldekoa, arre-grisa
uniforme koloretakoa da. Hegoak ilunak dira,
ia beltzak, ertze zuri batzuekin. Isatsa grisa
da kanpoko alde zuriekin. Behealdean argitsua da, bularra eta hegalak krema koloretakoak. Emeak kukurutxo-txano arre-grisa koloretakoa du eta bularra eta hegalak arre koloretakoak. Moko beltza eta hankak grisak.
BIOLOGIA: oso ekintsua da eta gelditu barik
mugitzen da enbor altu eta landaretza artean.
Zuhaitz eta zuhaisketan habia egiten du,
kopako itxurazko habiak eginez barnetik tapizatuak. Urtean behin edo bitan jartzen du 4-5ko errunaldiak.
Populazioa, 100 bikotekoa baino handiagoa
ez dela estimatzen da. Europan, populazio

batzuen atzerakada jakina da.
Populazioen atzerakada ingurunearen aldaketagatik izaten da, batez ere basoko guneen
galtzeagatik. Galtze hau basoko sute eta
nekazari-areagotzeagatik ematen da.
Kontserbaziorako neurriak habitaten iraupena
lortzera helbideratu beharko lituzke, lurraren
erabilpen intentsiboak saihesten.
ELIKADURA: intsektuak, artropodoak eta
fruituak ere jaten ditu.
HABITATA: zuhaizti ingurunetan bizitzen da,
karraska degradatuetan eta Aleppo pinuko
pinudietan.
Mediterraneo ingurutik banatuta dago. Gure
lurraldean Araban egoten da eragin mediterreneako alde batean. Udakoa eta migratzaile izakera du eta udazkena heltzen denean,
Afrika sahariar beheko koarteletan hibernatzen du.
148
149
PASERIFORMEAK
TXIO ARRUNTA
(Phylloscopus collybita)
DESKRIBAPENA: lumaje homogeneo

samarra duen txoria dugu hau. Bizkarreko
lumak oliba-berdean dira, ilunagoak buztanean eta hegoetan.
Bularrean eta sabelaldean ukitu horiskez
margotutako tonu zuriska agertzen du, besapean abardura hori hauek ilunagoak direlarik. Begiaren gainean gutxi markatutako
bekain horiska agertzen du.
Txio horiarengandik bereizteko modu bakarra kantatzen entzutea da, nahiz eta zenbait
xehetasun fisiko egon: bekain markatuagoa
eta hanketako kolorea, iluna txio arruntean
ara argia txio horian.
TAMAINA: luzera:11 cm. Hego-luzera: 1718. Pisua: 7-9 g.
BIOLOGIA: bertako txio habigileek hegoalderantz negu
epelagoen bila abiatzen diren
bitartean, gure larreetara
europar jatorriko txio-kopuru
oraindik altuagoa heltzen da.
Badirudi heldu berriak collybita subespeziekoak direla, eta
urriak, azaroak eta baita
abenduak aldera ere, heltzen
dira, apirilean berriro alde egiteko. Ale habigileek lurretik
hurbil dauden zuhaiskak
aukeratzen dituzte bolaitxurako habia eraikitzeko, baina ez
lurraren arrasean daudenak,
hauek txio horien gustokoak
baitira. 5-7 arrautza artean
erruten dituzte eta emeak 1315 egunetan zehar inkubatu-
150
ko ditu. Habian beste 13-15 egun eman

ondoren, txitoak hegan egiteko gai dira.
ELIKADURA: intsektu txikiz, hauen arrautzez, beldarrez eta larbez elikatzen da soilik.
Zurtoin, hosto eta loreeen artean bilatuko
ditu, edo bestela, hegaldi laburretan harrapa
ditzake.
HABITATA: habia egiteko era guztietako
basoak aukeratzen ditu, zuhaiska-geruzan
finkatzen delarik. Pinudi eta haltzadiak
nahiago ditu, baina lorategi eta parke
zuhaiztuak eta heskai handiz inguratutako
landazabaleko eremuak ere gogoko ditu.
Neguan eta migrazio-mugimenduetan zehar
edozein habitatean behatzea arruntagoa da,
hondartzetako berdeguneak barne.
151
PASERIFORMEAK
TXIO IBERIARRA
(Phylloscopus brehmii)
DESKRIBAPENA: gainalde berdexka eta

azpialde hori argia duen hegaztia, hanka
beltzexkak dituena. Zaila da beste txioetatik
bereizten,
bereziki
Txio
Arruntetik
(Phylloscopus collybita); izan ere, bi hauek
elkarrekin aurki daitezke Euskal Herrian.
Bereizteko modu bakarra, baina ez erabatekoa da kantauri adi egotea: Txio Arruntak
chif-chaf moduko hots errepikakor eta monotonoa ateratzen du eta Txio Iberiarraren ahotsa aldiz, beheranzko sip-sip-sip-sip gisakoa
da.
BIOLOGIA: 4-7 arrautza artean erruten
dituzte eta emeak 14-15 egunetan zehar
inkubatuko ditu. Habian beste 13-14 egun
eman ondoren, txitoak hegan egiteko gai
dira.
Txio hauek gehienak migratzaileak dira eta
ugaltze-lurraldetik irailaren inguruan alde

egiten dute. Neguan, zenbait ale ikus daitezke, ziurrenik Britaniar Uharteetatil,
Frantziatik edo Herbeheretatik etorritako
txio arruntak. Udaberriko pasea, otsailaren
erditik apirilaren bukaera arte gertatzen da,
eta hasieran, bakarrik txio aurrentez osaturik egoten da. Martxoaren hasieratik aurrera entzun daitezke Txio Iberiarraren lehen
kantuak.
ELIKADURA: intsektu txikiz, hauen arrautzez, beldarrez eta larbez elikatzen da soilik
HABITATA: Txio Iberiarra Euskal Herriko
zuhaizdun eremu gehienetan aurki daiteke,
bai eta landazabaletan eta ibai-basoetan
ere. Edonola, Txio Arrunta Atlantiar isurialdeko baso eta landazabaletan bizi da nagusiki,
batez ere kostaldeko haranetan.
TXIO LEPAZURIA
(Phylloscopus bonelli)
DESKRIBAPENA: zaila izaten da beste txioespezie batzuetatik bereizten: gibelaldea eta

burua apur bat grisaxkagoa, eta azpialdeak
argiagoak. Are zailagoa da kantuaren bidez
bereizten, nota bakar bat errepikatzen baitu txio
geldo eta laburra eginez.
Penintsulako iparraldeko ugaltze-lurraldeetara

martxoaren bukaeran heltzen da, eta uztailaren
bukaeran edo abuztuaren hasieran alde egiten.
TAMAINA: luzera:11,5 cm. Pisua: 7-9 g
HABITATA: espezie hau ohikoa izaten da baso

eta sastrakadi supramediterranearretan eta
bereziki ugaria da ameztietan.
BIOLOGIA: espezie migratzailea delarik,
152
ELIKADURA: intsektu txikiz, hauen arrautzez,

beldarrez eta larbez elikatzen da soilik
153
PASERIFORMEAK
TXIO HORIA
(Phylloscopus trochilus)
DESKRIBAPENA: txori honek oso txikia da

eta nekez 11 cm-ko luzera eskuratzen du.
Bizkarraldean, hegoak eta isatsa, olibaberde koloretakoak dira. Bekain argitsua
eta horitsua. Behealdean, bularra eta eztarria hori-ilunak dira eta bestea zuri zikineko
kolorekoa. Mokoa arre kolorekoa. Txio
Arrunta eta Txio Horia oso itxura parekoak
dira, baina Txio Horiak, Txio Arruntak baino
tonu horitxuagoak erakusten ditu eta hankak argitsuagoak ditu (haragi koloretakoak). Bi espezie hauek hegalpe formularen
xehetasun batzuetan desberdintzen dira
ere.
BIOLOGIA: orokorrean animali bakartia da
baina talde txikiak osatu ahal du. Lurzoruan
egiten du habia, landare baten oinaldean.
Habiak borobilak dira, landaretzaz eginak
eta barnetik tapizatuak. Urean bitan
jartzen du 6-7
arraultzeko errunaldiak.
Euskal Herriaren
populazio ugaltzailea 50 bikotekoa
baino
txikiagoa
dela
estimatzen
da.
populazioen
dentsitate
eta
banaketa gutxitzen
doa espezierako
behar diren enklabe ekologikorik ez
daudelako.
Kontserbaziorako
154
neurri moduan, espezie honek okupatzen

dituen lurraldeak ondo mantentzeak, bere
populazioen iraupena ziurtatuko du.
ELIKADURA: basikoki, artropodoak,
intsektuak, araknidoak eta fruituak jaten
ditu.
HABITATA: ingurune irekietan bizitzen da,
sastraketan, elorri zuriko otalurretan, urrondoetan eta birsorkuntzen ari diren haritzak
daudenean. Hala ere ibai ertzeko basoetan
bizitzen da. landaretza artean asko mugitzen da eta hain hegalaldi laburra dauka
mugitzerakoan, salto txikiaz egiten ari dela
dirudi.
Oso banatuta dago paleartikotik baina
mediterranear ingurutik ausente. Gure
lurraldean Atlantiko aldetik kokatuta dago.
Migratzailea eta udakoa da, eta Afrika
Subsaharianean hibernatzen du.
155
PASERIFORMEAK
ERREGETXO BEKAINZURIA
(Regulus ignicapillus)
DESKRIBAPENA: erregetxoak Europako txoririk txikienak dira. Bizkar oliba-arrea eta hego
eta buztan zuriak agertzen ditu, bularrean tonu
zuri zikina nagusitzen delarik. Arrek buru
erdian bi marra beltzez inguratutako orban
hori eta laranja aurkezten dute, eta emeek,
berriz, orban horia dute. Gure Euskal Herrian
negutarra denmendi-erregetxoa eta erregetxo
bekainzuria, sedentarioa, bereizteko, azken
honen begia zeharkatzen duen marra ilunaren
gaineko azaleko zerrenda zuriari begiratu
behar zaio. Oso txinta deigarri eta bereizgarria
sortzen du, gero eta arinagoa den tsi-tsi-tsitsi-tsi antzeko soinu jarraia.
TAMAINA: luzera: 8-9 cm. Hego-luzera: 1516. Pisua: 6-7 g.
BIOLOGIA: espezie sedentario hau neguan
eta udazkenean ugariagoa da, iparraldetik
dato
zen hegaztien etorreraren ondorioz.
Habia bi adarren artean zintzilik egoten da, gogokoen
duen zuhaitza pinua delarik.
Habia, likenez, goroldioz eta
belarrez egiten du, adarrari
lotzeko amaraunak erabiltzen
dituelarik.
Txitaldi bakoitzean 11 arrautza ere jartzen ditu, eta urtero
bi txitaldi egon daitezke.
Negu bortitzetan espezie
leun honetako ale ugari hiltzen denez, jaiotze-tasak hilkortasun-tasa altu hau konpentsatu behar du. Emeak 15
egunetan zehar inkubatuko
ditu arrautzak, eta hurrengo
156
17 egunetan, bikotea txitoak elikatzeko lanean

arituko da. Ondoren, kumeek habia utziko
dute.
Hegazti zaratatsu eta soziablea da, eta
neguan zehar beste paridoekin batera ikus
daiteke.
ELIKADURA: intsektu txiki ugariz eta beste
zenbait ornogabez elikatzen da, hauek adarren artean etengabe harrapatuko dituztelarik.
HABITATA: basoetako adar eta adartxoen
artean elikagai bila aritzen da. Konifero-basoak nahiago ditu, eta Pinus insignis koniferoen
bipopulaketetara horren ondo moldatu denez,
gaur egun habitata baso hauetan duela esan
dezakegu.
Erregetxo bekainzuriaren kontserbazioaren
estatusa aldiz, aldekoa dela dirudi, zeren mota
guztietako basoetan aurkitzen baita eta ziurrenik Euskal Herrian populazio ugaltzaile handiena duen hegazti-espeziea baita.
157
PASERIFORMEAK
MENDI ERREGETXO
(Regullus regulus)
DESKRIBAPENA: erregetxo Bekainzuriarekin (Regulus ignicapillus) batera, Europako

hegaztirik txikiena da. Bekainzuritik bereizten
da ez bekain zuririk eta ez begi-zirrinta beltzetik ez duelako. Gainera, Erregetxo Bekainzuria
zuhaizdun eremu guztietan oso ugaria den
bitartean, Iberiar Penintsulan Mendi-erregetxoa goi-basoetan baino ez da aurkitzen. Ez
bata, es bestea ez dira oso ezagunak baserriinguruetan; izan ere, adar eta hostoen muturretan bizi diren intsektuak harrapatzeko espe-
zialdu dira eta beraz, ez dira ikusten errazak

zuhaitzen nahaspilaren barruan.
TAMAINA: luzera. 9 cm. Pisua: 5-7 g.

ELIKADURA: Intsektujalea da.
HABITATA: mendi-erregetxoak oso populazio
txikia du Euskal Herrian, eta 600 metroko

altueratik gora dauden Pinu Gorriko basoetan
eta adineko konifero-landaketa batzuetan
baino ez da aurkitzen.
EULI-TXORI GRISA
(Muscicapa striata)
DESKRIBAPENA: euli-txori hau erraza da

identifikatzen, batez ere ehizarako duen
jokaeragatik: pausaleku egoki batetik, hegaldi labur bat egiten du intsektu hegodunak
harrapatzeko eta ondoren, pausaleku berberera itzultzen da. Sexu bien lumaldia grisaxka izaten da gainaldean eta zurixka azpialdean, eta zirrinta mehe ilunak dituzte bekkokian eta bularrean.
BIOLOGIA: Euskal Herrian arrunta izan
arren, ez da ugaria, ez eta ere hegazti geldikorra. Apirilaren amaieran heltzen da gure
latitudetara, eta maiatzaren erdialderako
aurki daitezke zenbait bikote habia egiten.
Bere lumajea ez da ipar euli-txori arrarena
bezain ikusgarria eta ez dute dimorfirmo
sexualik.
Beste hegaztietatik bereizten duen partikulitate bat azaltzen dute lehenengo arraunlumak, alderantzizka berritzen dituela, gorputzetik urrutien daudenetatik hasiz alegia.
ELIKADURA: intsektuz elikatzen da.
HABITATA: espezie honek, bere ahiade den
ipar euli-txoriaren ohitura ezberdinak izaten
ditu fruita-arbola inguru garbitan ibiltzen bait
da maiz. Habia fruita-arbolek dituzten zulogune-sarreretan habilki eraikitzen du.
Banaketa irregularreko espezie urria da, eta
oro har, altuera txikiko luraldeetan aurkitzen
da, gehienetan 600 m-ko altueratik behera.
Nagusiki koniferoeta hostozabal-baso helduen argiune eta ertzetan bizi da, baina baita
landazabaletan ere, eta orduan baserrien
eta bestelako giza eraikinen inguruetan ikus
daiteke.
158
159
PASERIFORMEAK
EULITXORI BELTZA
(Ficedula hypoleuca)
DESKRIBAPENA: txolarre bat baino tamaina txikiagokoa da. Oso berezia da arrak
araldian erakusten duen lumadiaren kolorea:
gainaldea beltza eta azpialdea aldiz, zuria,
eta hego-zerrenda zuri bat eta orban zuri bat
bekokian. Udazkeneko mudaren ostean,
arrek emeek eta gazteek izan ohi dutenaren
antzeko lumadia hartzen dute: azpialde
zuria, eta gainalde arrea, hego-zerrenda zuri
batekin. Euskal Herrian azken itxura hau
ikusten diogu gehienetan, oso euli-txori ugaria eta nabarmena baita udazkeneko pasean
(abuztua/urria). Urtesasoi honetan non-nahi
aurkitzen dugu, zutoin, hesi, zuhaixka eta
zuhaitzetatik bere fruit moduko hots bereizgarria etengabe egiten. Edonola, haren
populazio habiagilea oso urria da Euskadin;
izan ere, gogokoena duen habitata osatzen
duten adineko harizti eta ameztiek gure
lurraldean oso eremu txikia estaltzen dutelarik, ehun bikote baino gutxiago ugaltzen bide
dira bertan.
Behar dituen berezko hutsuneen ordezko
moduan, habi-kaxak ipintzea euli-txori beltzarentzat guztiz onuragarria gertatu da toki
askotan. Beste alde batetik, berarengan eragin oso kaltegarria duen faktore bat legez
kanpoko ehiza da, Mediterraneoko herrialdeetan, migrazio aldietan.
TAMAINA: luzera: 12,5 cm. Pisua: 13-14 g.
BIOLOGIA: habia arboletako hutsuneetan
egiten du, eta habi-kaxak ere erabiltzen ditu.
Seiren bat arrautza erruten ditu, urteko errunaldi bakar batean.
Euli txori beltza, seguraski, migrazio bidaietan gure lurraldea zeharkatzean gehien
nabarmentzen den hegazti paseriformea da.
160
Abuztuaren erdialdetik irailaren azkenaldera

arte, hegazti hauen benetako inbasio bat
hedatzen da alde guztietan, Europako iparralde eta erdialdetik mendebaldeko
Afrikarako bidaian. Aipatzekoa da garai
horretan hegazti guztiek emearen berezko
lumaje arreska ageri dutela, baita ar helduek
ere, dagoeneko lumaz aldatu eta udaberriko
beren kolore ikusgarriak galdu baitituzte.
Ezteiaurreko pasea udazkenekoa baino
ekialderago dauden bideetatik egiten daarrazoi horregatik askozaz ere gutxiago
ikusten da gure lurraldean-, eta batez ere
apirilaren hondorretan eta maiatzaren lehenengo hamabostaldian izaten da.
ELIKADURA: intsektujalea da. Intsektuak
harrapatzeko ohizko teknika pausaleku
batetik harrapakinak begiztatu eta haiengana oldartzean datza. Udazkenean zenbait
fruitu eta hazi ere jan ditzake.
HABITATA: migrazio aldietako paseetan,
edozein motatako inguruneetan ikus daiteke
-batez ere baso bazterretan eta hesiguneetan-, baina umetze aldian beren habitateskakizunak askozaz zorrotzagoak dira.
Arbola zaharrak, habia egiteko zuloak dauzkatenak, eta intsektuak harrapatzeko eremu
irekiak dauden basoetan finkatzen da.
Araban ohizkoa da ameztietan, baina dehesa-antzeko erkameztiak eta bestelako basoak ere okupatzen ditu. Negupasako lekuetan, oihanaren eta sabanaren arteko aldeetan bizi da.
HEDAPENA: batez ere Europan, udaberrian. Araban ugaltzaile bezala bakana da,
baina udazkeneko migrazioan edonon agertzen da.
161
PASERIFORMEAK
BUZTANLUZEA
(Aegithalos caudatus)
DESKRIBAPENA: txori honen ezaugarririk

bereizgarriena ertz zuriko buztan beltza da,
honen neurria gorputz osoa baino luzeagoa,
7,5-9 cm. artekoa, izan baitaiteke. Buru zuria
zeharkatzen duen bekain beltza du.
Gorputzak kolore zuri bera agertzen du, buztan beltza eta albo ilunak salbu.
Ezinegon handia erakusten du eta taldeka
behatu ohi da. Zuhaitzez zuhaitz ibiltzen da
hegaldi labur eta ezbaikorretan.
TAMAINA: luzera: 14 cm. Hego-luzera: 17.
Pisua: 8 g.
BIOLOGIA: migrazio-mugimenduetan zehar,
urriaren bukaeran, ugari samarra da, atseden
hartzeko pausatzen diren edo hegan pasatzen diren hegazti-saldo handiak, modu
jarraian ikusi ahal izango ditugularik. Neguan
saldotan biltzen dira, baina talde hauek otsailaren bukaeran desegingo dira, eta bikote
bakoitzak bere habia eraikiko du. Hiru aste
inguru emango dituzte lan honetan. Izan daitekeen bola-itxurako habiak, ehundura kotoikara du, eta liken eta goroldioz estalita dago, materiale hauek eransteko
amaraunak, beldar-zeta eta landarezuntzak erabiltzen dituelarik. Habia,
lurretik hurbil edo zuhaitzetako goiko
partean koka dezake, bai adarren
artean bai urkila batez lourik.
Barnealdea oilategietan edo lumatze-lekuetan bildutako lumez bete ohi
du (1000-2000 luma erabiltzen ditu).
Emeak 8-12 arrautza erruten ditu,
eta ia 15 egunetan zehar inkubatuko
ditu.
Txitoek 14-18 egun inguru emango
dituzte habian eta oraindik beste 15
162
egun beharko dituzte beraien kabuz bizitzen

hasteko. Denbora horretan zehar, eta baita
habiaren eraikuntzan ere, helduek, txitaldia
galdu edo bikoterik lortu ez duten txori baten
edo biren laguntza jasotzen dute.
Kumatzearen ostean, buztanluzeek familiatalde trinkoak eratzen dituzte, eta basoan zehar
ibiltzen dira nora ezean beste hegazti txiki
batzuekin batera, batez ere amilotx eta kaskabeltzekin.
ELIKADURA: ornogabez elikatzen dira, pinubeldarraren lehen larba-aldiak eta bestelako
izurriteen eragileak harrapatzen dituztelarik.
HABITATA: Euskal Herriko zuhaizdun eremu
guztietan aurkitu ohi den baso-espeziea da;
edonola, nahiago izaten ditu baso hostozabalak, neguan nahiz ugaltze-sasoian. Hala ere,
ez da oso espezie ugaria, eta haren agerpena nabariki baldintzatzen du nolabaiteko
oihanpea egoteak, askotan erabiltzen baitu
substratu hau harrapakinak bilatzeko eta
habia kokatzeko.
163
PASERIFORMEAK
GARRAPOA
(Sitta europaea)
DESKRIBAPENA: hegazti potoloa; gainaldea gris urdinska kolorekoa du, begiak zeharkatzen dituzten zirrinta beltz banarekin, eta
azpialdeak, gorriztak edo okre antzekoak.
Espezie hau, ia erabat zuhaiztarra delarik,
deigarria da enborretan zehar buruz behera
jaiseko duen trebetasuna; izan ere, ez okilak
ez gerri-txoriak ez dira honelako balentriarik
egiteko gauza.
kiak itsatsiz; hauxe da zalantzarik gabe espezie honen jokaeraren ezaugarririk bereziena.
ELIKADURA: zuhaitz hostoerorkorreen
enbor eta adar lodietan elikatzen da nagusiki,
eta, neurri txikiagoan bada ere, zorua eta
zuhaitzen adaburuak ere miatzen ditu.
Konifero-basoak eta baso hostozabal gazteak
saihesten ditu; hori dela eta, espezie honen
kontserbazioa, beste espezie troglodita
batzuena bezala, estuki lotuta dago baso
hostozabal helduen kontserbazioarekin.

BIOLOGIA: ugaltze-sasoian ezinbestekoak
ditu habia egiteko zuloak dituzten adineko
zuhaitzak. Harrapatzaileen arriskua murrizteko, txikiago egiten du habiaren sarrearen diametroa, bere listuaz bustitako buztin-bola txi-
HABITATA: hostogalkorren basoak oso gustuko ditu.

Euskal Herrian, eskualde mediterraniarrean
ez beste lekuetan bizi da.
HARKAITZ-TXORIA
(Trichodroma muraria)
DESKRIBAPENA: espezie nahastezina.

Kolore grisaxka eta hego gorriak dituelarik,
haren hegaldiak tximeletena gogorarazten
ditu.
daitezke. Sakabanaturiko hegazti hauek ikus

daitezke noizik behinka gure mendietan
urriaren bukaeratik martxoaren bukaera arte.

Neguan, mendien goialdetik haranetara jaisten da.

BIOLOGIA: hegazti hau Kantauriar
Mendilerroko eta Pirinioetako malkarretan
kumatzen da, 1.800 metroko altueratik gora.
Ugaltze-sasoiaren ostean, ale asko sakabanatu eta askoz ere beherago jaisten dira, bai
eta kostaldeko harkaitz batzuetaraino ere hel
ELIKADURA: ornogabeak jaten ditu.

HABITATA: mendi handietako labarretan
bizi da eta harkaitzetan gora edo behera

ibiltzeko gai da.
Euskal Herrian, Pirinioetan soilik bizi da.
164
165
PASERIFORMEAK
GERRI-TXORI ARRUNTA
(Certhia brachydactyla)
DESKRIBAPENA: txori honen lumajeak,

kolore arre, zuri, beltz eta gorri-horiak nahasten ditu, zuhaitzen azala gogora dakarkigularik. Bularra, paparra eta masailak tonu zuri
zikina agertzen dute, azaleko zerrenda arre
batez apainduta.
Ezaugarririk bereizgarrienak beherantz okertutako mokoa eta aurkezten duen jarrera dira.
Zuhaitzen enborretik gora bueltak ematen
igotzen da, buztan gogorra eustarri modura
erabiliz eta atzaparren bidez enbora helduz.
TAMAINA: luzera: 12-12,5 cm. Hego-luzera:
33-37. Pisua: 8-12 g.
BIOLOGIA: neguan hazkunde txikia agertzen
duen espezie sedentarioa dugu hau.
Zuhaitzetan egiten du habia, azalik gabeko
arrakaletan, gehien bat. Habia goroldioz,
belarrez egin ohi du, bertan errundako 6-7
arrautzak 15 egunetan zehar inkubatuko
dituelarik.
Txitoek habian 16-17 egun emango dituzte,
eta ondoren gurasoekin denboraldi bat igaro-
ko dute, familiaren batasuna negu osoan

zehar ere manten daitekeelarik.
Zuhaitzetan zenbait paridorekin batera bizi
direnez, eremua honela banatzen dute: amilotx urdinak kanpoko aldeetan, hau da, adartxoetan, hostoetan eta zurtoinetan ehizatzen
du; kaskabeltz handia barrualdean aritzen
da; eta gerri-txoria enborrean.
ELIKADURA: zuhaitzen azalean ezkutatua
bizi diren ornogabez elikatzen dira, mokoa
animalia hauek ehizatzeko moldatu dutelarik.
Ehizatzeko atzapar sendoen bidez zuhaitzetik
zeharkako norabidean igotzen da, zirrikituetatik harrapakinak bilatzen dituen bitartean.
Zuhaitz baten inguruan nahikoa buelta eman
duenean bestearen oinarrira pasatzen da,
berriro ere espiralean igotzen hasteko.
HABITATA: oin zabal zaharrak dituzten basoetan arrunta da.
Euskal Herrian, intsinis pinuko landaketa helduetan nertu dira dentsitaterik handienak, eta
apur bat txikiagoak pagadi eta hariztietan.
URRETXORIA
(Oriolus oriolus)
DESKRIBAPENA: urretxoriak lumajean

dimorfismo sexuak nabaria ageri du. Arrak
hegoak eta isatsa beltzak eta gainerakoa
hori bizia du.
Emeak bizkarraldea hori berdeska du,
sabelaldea grisaska da.
BIOLOGIA: habia zuhaitz handien goiakdean egiten du. Migratzailea da.
ELIKADURA: intsektuak eta fruituak jaten

ditu.
HABITATA: Euskal Herrian, isuarialde

mediterraniarrean soilik bizi da.
166
167
PASERIFORMEAK
BASOETAKO GERRI TXORIA

(Certhia familiaris)
DESKRIBAPENA: oso txori txiki eta fina da

eta gutxi gora behera 13 zm-ko luzera du.
Gainetik gastain-gorrizko koloretakoa da,
okre eta zuritxo zinta luzerakoekin. Buru
marradun, bekain zuriekin. Hegoak nabarrak
dira marra okreekin, eta isatsa arre-gorrizko
koloretakoa da luma mardulekin, enborretan
finkatzeko erabilgarriak. Beheko parteak
zuriak dira. Mokoa eta hankak arre koloretakoak. Oso saila da Gerri-txori Arrunt eta
Basoetako Gerri-txoria desberdintzea baina
ahotsaz eta xehetasun morfologiko batzuez
baliatuz posiblea izaten da.
BIOLOGIA: oso igokari ona da eta zuhaitzen enborretatik mugitzen da eten barik
goitik behera kiribil moduan miatzen.
Hegalaldia laburra eta uhindua da. Animali
bakartia da baina udazkena eta negua
denean beste basoko txoriekin talde mistoak
osatzen du. Habiak bai zuhaitzetan, zartaduretan edo enborrazal artean egiten ditu.
Habiak kopako itxurakoak dira eta material
landaretsuekin eginak, barrutik tapizatuak.
Urtean bitan jartzen du 5-7 arraultzeko errunaldiak.
Gure lurraldean dagoen populazioa oso
urria da. Europako populazioak jaidura desberdinak nabaritzen dute, batzuk handitzen
doaz eta beste batzuk ordean gutxitu egiten
ari dira.
Espezieak bere lurraldearen banaketaren
muturrean dago, hau dela eta, baldintza
ekologikoak faktore mugatzaile natural
moduan jokatzen dute espezie honen aurrerapenerako. Atzerakadaren arrazoien artean
arboladi zaharrekiko baso helduen urritasu-
168
na seinalatzen da.
Kontserbazio neurri moduan, arboladi helduko masa mantendu behar da eta basoko
ustiapenak antolatzerakoan irizpide ekologikoak kontutan izanda behar dira.
ELIKADURA: basikoki miatzen diten zuhaitzen enborrazalean harrapatzen dituen artropodoaz elikatzen da.
HABITATA: paleartikotik zabaltzen da.
Euskal Herrian, zonalde medizkor bateko
herri batean, baso heldu batean presente
dago. Pagadi helduak eta baso koniferoetan
bizitzen da.
169
PASERIFORMEAK
DILINDARIA
(Remiz pendulinus)

da, 11 cm luze izateraino haz daitekeena.
Sexu-dimorfismoa ageri du. Arrak grisak
ditu burua eta lepoaren atzealdea, eta
mozorro beltz zabal bat dauka; gaztainagorrizta du bizkarraldea, eta hegoak orban
arredunak eta ertz zuridunak ditu, isatsa
bezalatsu. Emeak kolore arrea du; mozorro
txikia dauka eta garondo grisaxkagoa ageri
du; mokoa eta hankak beltzak dauzka.
TAMAINA: luzera. 11 cm.
BIOLOGIA: izua da izatez, eta landarediaren goiko aldean garatu ohi du
bere jarduna. Bakartia da; alabaina
talde txikiak eratzen ditu udazkenean eta neguan. Zuhaitzetan egiten
du habia, oro har makal edo sahatsetan; adar meheren baten muturra aukeratu ohi du. Poltsa zintzilikari baten antzeko habia bitxi bat
egiten du, tunel labur gisako sarrera bat duena albotik; bilo, zuntz eta
ileez baliatzen da, eta tapizatu egiten dio barrualdea. Errunaldi bakarra dagokio urtean; bost edo zortzi
arrautza erruten ditu orduan.
Dilindarien populazioak urria behar
du izan, eskueran ditugun adibideei jaramon egitera. Gure lurraldean, hain zuzen, oraindik orain gertatu da kolonizazioa eta goraka
doa ezari-ezarian. Europan, bestalde, hedapen-prozesu nabarmenean dago; alderdi bakan batzuetan
bakarrik nabari da atzeranzko
joera.
Gorakadaren eragozle dira, esate
170
baterako, ondo garaturiko eta kontserbaturiko basorik ez izatea ibaiertzetan, hala

nola ibai mediterraneoen ingurumarietan;
izan ere, ibaiertzak dira aldaketarik handienak pairatzen dituzten inguruneak.
ELIKADURA: artropodo, hazi eta fruituak
ditu elikagaitzat.
HABITATA: ibaiertzak, makaldiak eta ibarbasoak ditu bizilekutzat.
Euskal Herrian eremu mediterraneoan
baino ez da ageri: Ebro ibaian eta bere
ibaiadarretan zehatz-mehatz.
171
PASERIFORMEAK
KASKABELTZ HANDIA
(Parus major)
DESKRIBAPENA: tamaina aldetik txolarrearen antzekoa da, baina lerdenagoa, eta jokaera bizia eta geldiezina agertzen du. Buru beltza masail zuriak eta bularretik luzatzen den
paparreko kolore beltza, nabarmentzen dira.
Orban beltz hori, arren kloakaraino luzatzen
da, emeen eta gazteen kasuan, horren markatua ez izateaz gain, laburragoa delarik.
Bere kantu bereizgarriak, txi-txi-pin antzeko
soinu errepikatuak, gure udalerrian pe-petxin izena ekarri dio.
Pisua: 19 g.
BIOLOGIA: sedentarioa da, neguan eta
udazkenean bere kopurua handitu egiten
delarik. Fruta-arboletako eta beste hostozabaletako zulo eta hutsuneetan, hormetan eta
harresietan egiten du habia, kaleargi, gutunontzi eta habia-kutxak erabiltzen baditu ere.
Habian goroldioa, ileak, belarrak eta lumak
bilduko ditu, eta emeak 8-13 arrautza errungo ditu. Emeak berak arrautzak 13-14
egunetan zehar inkubatuko ditu, arrak
bere bikotearentzako elikagaiak lortzen dituen bitartean. Txitoek 20 egun
betetzen dituztenean, hegan egiteko
gai dira, eta oraindik beste horrenbeste egun emango dituzte gurasoen
ardurapean.
Ugalgaraian zehar bikoteko ale bakoitzak berarentzat eta txitoentzat bildutako elikagai-kopurua, bere pisuaren
%130ekoa da, urtean zehar kontsumoa %40ra jaisten delarik. Beraz, urtero, bikote bakoitzak 5 kg. Intsektu kontsumitzen ditu. Datu hauetan paridoek
172
izurriteen aurkako borrokan egiten duten lan

handia isladatzen da, sarritan, beraien elikadurak heriotzera bultzatzen baditu ere, pestiziden eragina dela eta.
Neguan nabariki murrizten dira Euskal Herriko
goi-basoetan, eta horrek pentsaratzen digu
nolabaiteko garrantzia duten transhumantziamugimenduak gertatzen direla egokiagoak
izan daitezkeen negu-eremuetara.
ELIKADURA: Pinu-beldar ugariz elikatzen
da, eta basoetako izurriteak eragiten dituzten
beste hainbat espezie xilofago eta defolianteen beldar, pupa eta larbak ere jaten ditu.
HABITATA: Euskal Herrian, espezie arrunta
da mota guztietako zuhaizdun eremuetan,
baina baso hostozabalak ditu gogokoen.
Konifero-landaketetan urriak izaten dira,
honelakoetan baso naturalen bereizgarriak
diren zuhaitz eta zuhaixka gutxi baitaude eta
habiak kokatzeko zulo gutxi aurkitzen baitituzte.
173
PASERIFORMEAK
PINU KASKABELTZA
(Parus ater)
DESKRIBAPENA: pinu-kaskabeltza, pinudian

sartzerakoan adarren artean mugitzen ikus eta
entzun dezakegu, eta une batez gure parean
pausatu ondoren, segituan adartxo eta pinaburuen artean desagertzeko aireratuko da. Tonu
grisaska agertzen du: oliba-grisa bizkarretik eta
arre argia bularretik.
Hobeto ezagutu ahal izateko beste bi ezaugarri
berezi ditu: hego bakoitzean dituen bi marrak
eta buruaren itxura. Buru beltzean masail zuriak
eta, garondoko orban zuri bereizgarria nabarmentzen dira.
BIOLOGIA: bere bizimodua basoekin erlazionatuta dago, baina habia egiteko koniferoak
nahiago ditu. Ugalgaraia datorrenean, enborren
artean zuloren bat bilatzen du, baina, basoustiapenerako landaketetan honelako hutsune
gutxi aurkitzen duenez, pinukaskabeltz askok
habia-kutxetan, inguruetako zuhaitzetan edo
hormetako zuloetan egingo dute habia. Zuloa
goroldioz eta lumez bete ohi du , eta bertan 7-9
arrautza errungo ditu. Emeak 14-18 egunetan
zehar inkubatuko ditu. Beste 16-19 egun igaro

ondoren, txitoak habia uzteko prest daude,
gurasoek hurrengo bi asteetan zehar elikatuko
dituztelarik.
Beste kaskabeltz eta amilotx batzuk bezala,
Pinu-kaskabeltza geldikorra da, baina udazkenneguetan beste espezie batzuekin elkartzen da
eta lurraldean zehar joan-etorriak egiten dituzten
taldeak eratzen ditu.
ELIKADURA: adarretan, enborrean eta hostoetan harrapatutako intsektuz eta armiarmez elikatzen da. Pinu-beldarrak jaten ditu, baita beste
zenbait espezie xilofago ere, modu honetara
basoetako izurriteak kontrolatzen laguntzen
duelarik.Udazkenean eta neguan hainbat espezietako koniferoen haziak ere jaten ditu, eta dentsitate handiak lortzen ditu uzta oparoko urteetan.
HABITATA: basoetan bizi da, batez ere konifero-basoetan. Pinus radiata eta Pinus pinaster
pinuen landaketetara bikain moldatu da, neurri
txikiagoan, hostozabalen basoetan ere agertzen
delarik, baita haltzadi eta sahastietan ere.
KASKABELTZ TXIKIA
(Parus palustris)
DESKRIBAPENA: gainaldean kolore arrea

eta beealdean kolore zuria azaltzen duen kaskabeltza, kapirotea eta paparra kolore beltz
distiratsukoa izaten dute.
TAMAINA: luzera: 11,5 cm. Pisua: 11 g.
BIOLOGIA: zuhaitz-zulogunetan egiten du
habia eta fidelki behin eta berriz berberetara
itzultzen da.
Nagusiki geldikorra den baso-txoria da, eta
neguan transhhumantzia-mugimenduak egi-
ten dituelarik, taldeak eratzen ditu sarri askotan erregetxoekin, oikilekin, gerri-txoriekin eta
bere familiako hegaztiekin.
ELIKADURA: urtesasoi honetan, elikatzeko
lurreko goroldioak eta orbela, eta zuhaitzen
alderik urrunenak miatzen ditu.
HABITATA: parido hau, bere familiako gainontzeko guztiak bezala, baso hostogalkor
nahiz koniferoenetara hertsiki lotuta dago,
nahiz eta lehenengoak nahiago izan.
174
175
PASERIFORMEAK
AMILOTX MOTTODUNA
(Parus cristatus)
DESKRIBAPENA: garai guztietan agertzen

duen eta maiz altxatzen duen mottoak ematen
dio izena eta xarma arras intsektujalea den parido honi.
TAMAINA: luzera: 11,5 cm. Pisua: 11 g.
BIOLOGIA: generalean, zuhaitz lehortutako
zulogunetan egiten du habia, zenbaitetan berorrek egiten duelarik zuloa.
Gainerako paridoak bezaka, espezie geldikorra
da, eta udazken-neguan Euskal Herriko basoetan nora ezean ibiltzen diren hegazti txikien tal-
deetan parte hartu ohi du.

ELIKADURA: intsektuez ata beste artropodo
batzuek elikatzen da, eta horretarako zorua miatzen du batez ere, baina sarritan zuhaitzen
enborra et adar txikiak ere miatzen ditu.
HABITATA: gure basoetan urria den hegaztia;
pinu asko den inguru garaietan izaten da batez
ere,baina baita harizti eta bagadietan ere.
Euskal Herian basoetan ere, pinudietan detektatu ohi dira dentsitaterik handienak, bai berezkoetan bai landatutakoetan.
AMILOTX URDINA
(Parus caeruleus)
DESKRIBAPENA: txori txiki eta eder honek

buru, garondo, hego eta buztan urdinak agertzen ditu.
Aurpegia zuriska da, begia zeharkatzen duen
marra batez apainduta, iduneko beltzal bular
horiaren hasiera markatzen duelarik. Bizkarra
berdeska da, abardura urdinak badiru ere.
Zuhaitzeko kanpoko aldeetan, adartxo finen
artean, intsektu, larba eta beldarrak etengabe
bilatzen dituen bitartean behatzea arrunta izaten da.
Pisua: 9-10 g.
BIOLOGIA: Euskal Herrian jokabide sedentarioa agertzen du neguan zehar, iparraldetik
datozen txorien mugimendu erratiko eta migrazioen ondorioz, populazio-tamainak hazkunde
nabaria agertzen badu ere.
Zuhaitzetako zuloetan egiten du habia, horrelakorik ez topatzekotan, helburu horrekin jarritako habia-kutxak ere gogoko dituelarik. Zuloa
goroldioz eta belarrez betetzen du, etaondoren
lumez estaltzen du. Emeak 7-12 arrautza

errungo ditu, eta 15 egunetan zehar inkubatuko ditu. Txitoek bertan 16-21 egun eman ondoren, hegan egiteko gai dira, eta, zenbait espezieren kasuan ikusi dugun bezala, gurasoek
beste bi astetan zehar elikatuko dituzte, ian
honek bikotearen iharduera belarjale etengabea eskatuko duelarik.
Espezie geldikor gisa jokatzen du, baina joanetorriak egiten ditu beste hegazti batzuekin
batera, udazkenean eta neguan.
ELIKADURA: elikadura beste paridoena
bezalakotsua da, hau da, basoetako izurriteak
sortzen dituzten ornogabez elikatzen da
(pupak, larbak edo beldarrak), hauek harrapatzeko adarretatik korrika ibiltzen delarik.
HABITATA: hostozabalen basoetan bizi da
batez ere, zuhaitz zaharrak nahiago dituelarik,
baina fruta-arbolen landaketak ere erabiltzen
ditu.Argi eta garbi saihesten ditu konifero-basoak, eta beraz, haren populazioak atzeraka
doaz Euskal herriko atlantiar isurialdean.
176
177
PASERIFORMEAK
ETXE-TXOLARREA
(Passer domesticus)
DESKRIBAPENA: denon ezaguna den

etxe-txolarrea Euskal Herriko parke eta kale
guztietan agerten den txori arrea da.
Orokorrean, arraren bizkarra gorriskagoa
da. Bestalde, paparrean eta bularreaan
orban beltza agertzen du eta garondoa grisaska da.
Emearen lumajea hitsa eta homogeneoa da:
bularrean ez da orban beltzik agertzen eta
garondo grisaska ere desagertu da.
TAMAINA: luzera: 14,5-15 cm. Hego-luzera:
25. Pisua: 22-31 g.
BIOLOGIA: espezie sedentario hau hiri eta
herrietan arrunta da. Hegazti taldekoia da:
udan landa eta soroetan elikagaiak bilatzeko
saldotan elkartzen dira, eta udazkenetik
aurrera etzaleku bero eta babestuetan lo
egoteko bilduko dira.
Ugalkoloniak landare igokariz estalitako edo
zuloz betetako etxe eta hormetan kokatzen
dira sarritan, eta teilategal, tutu eta zuhaitze-
178
tan ere aurki ditzakegu. Ugalgaraia oso goiz,

otsailaren bukaeran, hasten denez, urtero
hiru errunaldi ere egon daitezke, Bikoteak 47 arrautza berotuko ditu eta inkubazioa 1112 egunetan zehar luzatukoda. Handik 15
egunetara txitokiek habia uzten dute, eta
ugaltokiaren inguruan hegaldatzen duten
saldoak osotuz elkartuko dira.
Gizakiaren bidelagun bilkatu da, eta modu
horretan, gero eta ingurune gehiago kolonizatuz doa: Australia, Zeelanda Berria
Hegoafrika eta Amerika.
ELIKADURA: jaio eta gero, lehenengo egunetan intsektuz elikatuko da, baina aurrerago orojale bihurtzen dira, ornogabez, haziz
edo fruituz elikatuko baitira.
Hbaitata: inguruan etxebizitzarik duen edozein ingurunetan bizi daiteke. Gogoko dituen
hiriguneen artean, parke eta berdegune
ugari dituztenak eta biztanle gutxikoak aipatu behar dira.
179
PASERIFORMEAK
LANDA- TXOLARREA
(Passer montanus)
DESKRIBAPENA: exe-txolarrea baino txikiagoa eta lirainagoa da, baina bere lumajea
etxe-txolarrearenaren antzekoa da. Buruko
diseinua dela eta desberdintzatzen da batez
ere. Txanoa eta garondoa gaztainkaramarroiak ditu, ez dauka gris kolorerik, eta
orban beltza du masailetan. Landa-txolarrearen paparreko orban beltza gai nera, txikiagoa
eta motzagoa da.
Pisua: 22-27 g.
BIOLOGIA: espezie sedentarioa da.
Zehaztasunik gabeko joanetorriak egiten ditu neguan,
eta bere populazioaren zati
batek, ziurraski, benetako
migrazioa burutuko du.
Taldean ibiltzen da, eta landazabalean dauden baserri
edo bestelako eraikuntza
hutsetan egiten du habia,
taldekoekin batera. Habia,
belar, ile, goroldio eta abarrekin estaliko duen tarteren baten egiten du, eta
bertan 5 edo 6 arrautza jartzen ditu. Arra eta emea,
biak, 12-14 egun bitartean
egongo dira txitoak berotzen, eta azken horiek jaio
eta 16-18 egun barru habia
utziko dute. Urtean zehar,
bi edo hiru txitaldi egoten
dira.
Bikotea, bizi guztia egongo
da elkarrekin, eta ezustekorik ez badago behintzat,
180
urte askotan erabiliko dute kolonia berbera

eta gune berbera habia egiteko.
ELIKADURA: elikadurari dagokionez, etxetxolarreak baino intsektu gehiago jaten ditu,
eta nahiago ditu basoko baia eta haziak, landatutakoak baino.
HABITATA: nekazak inguruetan bizi da eta
etxe txolarreak ez bezala, basoak oso gogokoak ditu.
Euskal herrian, herriguneen inguruko laborantza-eremuetan bizi da, nagusiki altuera
baxuetan.
181
PASERIFORMEAK
ELUR TXONTA
(Montifringilia nivalis)
DESKRIBAPENA: txontak dimorfismo sexual

argia agertzen du. Arra askoz argiagoa da:
burua, masailak eta bularra gorri argiak dira,
buruaren goiko partea eta garondoa grisak,
eta bizkarra gorria da. Emearen lumajea
homogeneoagoa da: burua, bularraldea eta
bizkarraldea oliba-arreak dira. Hegan egiten
duenean hegoak apaintzen dituzten bi mara
zuriak eta buztaneko albo zuriak argi ikus daitezke.
Pisua: 19-24 g.
BIOLOGIA: nahiz eta espezie hau sedentarioa izan, neguan ugariagoa da, espezie
bereko hegazti migratzaile ugari heltzen baita
Europatik. Dirudienez emeek eta gazteek
sarriagotan migratzen dute eta ar gehienak
sedentarioak dira. Urritik aurrera jokabide taldekoia agertzen dute, eta saldo berriek landazabalean eta bestelako inguruneetan elikagai
bila ibiliko dira.
Ugalgaraian, arrak aurreko urteko lurraldeetara
itzultzen dira eta kantuaren bidez mugatuko dute.
Lurralde-kantuek erakarrita hurbildu den emeak
adar batean eraikiko du
habia, eta 3-5 arrautza
errun ondoren, 12-13
egunetan zehar inkubatuko ditu. Bien bitartean,
arrak bere lurraldea
mugatzen jarraituko du,
inongo arrotza sar ez
dadin, baina arrautzen
182
eklosioa gertatu eta gero, emearekin batera

elikagai bila arituko da.
Txitoek beste 3 aste emango dituzte habian,
eta ondoren arraren ardurapean geratuko
dira, emeak hurrengo errunaldia prestatzen
duen bitartean.
ELIKADURA: espezie belarjalea dugu hau,
eta haziz, kimuz, fruituz elikatzen bada ere,
usaberrian ornogabe txikiak ere harrapatzen
ditu.
Neguan, txontek basoetatik alde egiten dute
eta eremu irekietara abiatzen dira, batez ere
laborantza-eremuetara, sasoi honetan batez
ere hegazti hazijale modura jokatzen baitute.
HABITATA: oikoa izaten da Euskal Herriko
zuhaizdun ingurune gehienetan, eta Intsinis
Pinuko landaketetan lortzen ditu dentsitate
handienak. Euskal Herriko espezie habiagilerik ugarienetakoa da.
183
PASERIFORMEAK
HARKAITZ-TXOLARREA
(Petronia petronia)
DESKRIBAPENA: harkaitz txolarreak

lumaje arre-grisaska du eta etxe-txolarre
emearen antza du, baina hura baino zertxobait handiagoa eta sendoagoa da.
TAMAINA: luzera: 15-16 cm.Hego luzera: 29-30 cm.
BIOLOGIA: habia harkaitz eta eraikuntzetako zuloetan egiten du.
ELIKADURA: haziak, fruituak eta ornogabe txikiak jaten ditu.
HABITATA: Euskal Herrian, isurialde
mediterraniarrean bizi da eta herrietan
ere bizi den arren, etze sastraka eta
soroetan arruntagoa da.
NEGU TXONTA
(Fringilla montifringilla)
DESKRIBAPENA: txonta arruntaren antzekoa, batez ere negu-lumaldia duenean.

Edonola, erraz bereizten da aurrekotik ipurtxuntxurra zuria duelako.
BIOLOGIA: eskandinaviako herrialdeetatik
datozen txonta hauek, urria eta apirila bitartean ikus daitezke gure latitudeetan, neguko
hilabeteetan eta hotz-bolada bortitzak gertatzen direnean apur bat ugariagoak izanik.
Sarritan txonta aurruntarekin batera azaltzen
dira.
Udaberria eta, berorrekin batera, ugaltze-
garaia hurbiltzean, txoritxo hau lurraldekoago

bihurtzen da: taldeak bereizten dira umetzeko
bikoteak osatzeko.
Emeak habia egiten du zuhaitzen baten adarrean edo urkilan, eta bertan 3-5 arrautza
uzten ditu.
Ar-eme biek elikatzen dituzte txitoak.
ELIKADURA: ugaltze-sasoian, dieta mistoa
izaten dute: bai artropodoak, bai haziak jaten
dituzte.
HABITATA: laborantza-eremuetan eta larredietan aurkitzen dira, eta batez ere pagadietan, bereziki pagatxa-uzta oneko neguetan.
184
185
PASERIFORMEAK
TXONTA ARRUNTA
(Fringilla coelebs)
DESKRIBAPENA: txontak dimorfismo

sexual argia agertzen du. Arra askoz argiagoa da: burua, masailak eta bularra gorri
argiak dira, buruaren goiko partea eta bizkarra gorria da. Emearen lumajea homogeneagoa da: burua, bularraldea eta bizkarraldea
oliba-arreak dira. Hegan egiten duenean
hegoak apaintzen dituzten bi marra zuriak
eta buztaneko albo zuriak argi ikus daitezke.
TAMAINA: luzera: 15 cm. Hego luzera: 26.
Pisua: 19-23 g.
BIOLOGIA: nahiz eta espezie hau sedentarioa izan, neguan ugariagoa da, espezie
bereko hegazti miogratzaile ugari heltzen
baita Europatik. Dirudienez emeek eta gazteek sarriagotan migratzen dute eta ar gehienak sedentarioak dira. Urritik aurrera jokabide taldekoia agertzen dute, eta saldo berriek
landazabalean eta bestelako inguruneetan
elikagai bila ibiliko dira.
Ugalgaraian,
arrak
aurreko urteko lurraldeetara itzultzen dira eta
kantuaren bidez mugatuko dute. Lurralde-kantuek erakarrita hurbildu
den emeak adar batean
eraikiko du habia, eta 35 arrautza errun ondoren, 12-13 egunetan
zehar inkubatuko ditu.
Bien bitartean, arrak
bere lurraldea mugatzen
jarraituko du, inongo
arrotza sar ez dadin,
baina arrautzen eklosioa
gertatu eta gero, emea-
186
rekin batera elikagai bila arituko da.

Txitoek beste r aste emango dituzte habian,
eta ondoren arraren ardurapean geratuko
dira, emeak hurrengo errunaldia prestatzen
duen bitartean. Normalean urtean bi errunaldi izaten ditu. Ar-eme biek elikatzen dituzte
txitoak.
ELIKADURA: Espezie belarjalea dugu hau,
eta haziz, kimuz, fruituzelikatzen bada ere,
udaberrian ornogabe txikiak ere harrapatzen
ditu.
HABITATA: ohikoa izaten da Euskal herriko
zuhaizdun ingurune gehienetan, eta intsinis
pinuko landaketetan lortzen ditu dentsitate
handienak.
Neguan, txontek basoetatik alde egiten dute
eta eremu irekietara abiatzen dira, batez ere
laborantza-eremuetara, sasoi honetan batez
ere hegazti hazijale modura jokatzen baitute.
187
PASERIFORMEAK
TXIRRISKIL ARRUNTA
(Serinus serinus)
DESKRIBAPENA: arrak, bekokia, garondoa,

bularra eta ipurtxuntxurra kolore hori-berdeska bizikoak ditu. Hegan doanean ikusten zaizkion hegaletako lerro deigarri biak ere kolore
berekoak dira. Ugalgaraian agertzen duen
jarrera berezia, nabarmena da; zuhaitz baten
puntan kantuan dagoela, eta kantuari utzi
gabe, hegalak astiro astinduz eta balantzaka
hegan egiten du, saguzaharren antzera,
azkenean zuhaitz berean edo besteren batean pausatuz. Bere kantua, giltzen talkak egiten duen soinu zorrotzaren antzekoa da.
Sexu bietan agertzen den kolore horiko ipurtxuntxur nabarmena ikusita berehala ezagutuko dugu.
TAMAINA: luzera: 11-11,5 cm. Hego-luzera:
23. Pisua: 9-14 g.
BIOLOGIA: dirudienez, habia
hemen egiten dutenek, neguan
eguraldi hobeagoko lurraldeetara
migratzen dute. Zenbait alek
Gibraltarreko itsasertea ere
zeharkatzen dute negua Afrikaren
iparraldean igarotzeko.
Iparraldeko populazioen parterik
handiena migratzailea da, eta
azaroan hauen presentzia nabarmena izaten da gure itsasertzean. Batzuk Kantauri aldean pasatzen dute, uda, baina gutxienak
dira. Apirilaren erdialdean habia
enborretik urrun dauden adarretan egiten dute, eta 3 edo 4 arrautza jartzen dituzte. Emea 13 edo
15 egunetan egongo da arrautzak
berotzen, eta bien bitartean arrak
ematen dio jaten. Txitoak, 15
188
egun habian eman ondoren, hegan hasten

dira, eta hurrengo hamar egunetan helduek
ematen diete jaten. Bikotea txitoak egiten
saiatuko da berriro ere.
ELIKADURA: Soilik gramineoen, plantainen
eta karduen hazi txikiz elikatzen direla esan
genezake, baina urrian, ortuetara joaten dira
barazkien hazi bila, eta noizean behin, ornogabe txikiak ere jaten dituzte.
HABITATA: espezie hau arrunta izaten da
Euskal Herrian, bereziki kostaldean eta mediterranear isurialdean.
Urriagoa egiten da geografia menditsuagoa
eta habitata basotsuagoa den heinean.
Sakabanaturiko zuhaitzak eta zuhaixkak
dituzten ingurune irekietan aurkitzen da, eta
bai baso-ertzetan eta argiuneetan.
189
PASERIFORMEAK
TXORRU ARRUNTA
(Carduelils chloris)
DESKRIBAPENA: txolarrearen antzeko

hegazti mardul honek graniboroen moko
bereizgarria aurkezten du, sendo eta zabala.
Bizkarra oliba-berdea da eta sabelaldea
berde-horiska. Hankak eta buztana ilunagoak
dira, eta hauen alboak horiz margotuta
daude.Emeak lumaje hitsagoa agertzen du.
Ezaugarri bereizgarrienak buztanaren oina
eta hegoen alboak apaintzen dituzten zerrenda horiak dira, hegan egiten duenean oraindik
ikusgarriagoak baitira.
25-27. Pisua: 25-31 g.
BIOLOGIA: espezie sedentario horren udaberriko pasea apirilak edo martxoak aldera
gertatzen da, eta udazkenekoa urrian edo
azaroan. Bertako aleak ezin dira benetako
migratzailetzat hartu, elikagai bila abiatzen
direnean oso ibilbide laburrak burutzen baitituzte. Europako erdialdeko txorruek bide
luzeagoari ekiten diote,
eta urtearen arabera,
klima epelagoetara bideratutako
migrazioak
burutzen dituztela esan
daiteke. Zuhaitzetako
urkiletan egiten du habia,
eta, esaten denez, lehenengo errunaldian koniferoak aukeratzen ditu,
eta bigarrenean, berriz,
hostozabalak. 4-5 arrautza erruten ditu, eta
emea 12-15 egunetako
inkubazioan aritzen den
bitartean, arrak elikagaiak eramango dizkio.
Txitoak jaio eta gero, amak oraindik egun

gutxi batzuk emango ditu habian, eta arrak
familia osoarentzako elikagaiak biltzen jarraituko du. 13-15 egun igaro direnean, txitoek,
hegaldi traketsetan habiatik alde egingo dute.
Familiaren batasuna uda osoan zehar mantentzen da, eta negua heltzerakoan beste txolarreekin batera saldo handiagotan bilduko
dira hurrengo udaberria arte.
ELIKADURA: graniboroak dira, eta beraz,
haziz eta garauz elikatuko dira,
Txitoak elikatzeko, paparrean bildu dituzten
elikagaiak berriro ere kanporatuko dituzte,
erdiliserituta.
HABITATA: baso eta zuhaizti bakanetako
bazterretan bizi da,landa eta labore-lurretatik
hurbil.
Giza ingurunetik gertu dauden basoak ere
gogoko ditu.
Euskal Herrian ugariagoa da altueea baxuetan.
190
191
PASERIFORMEAK
MENDI-TXIRRISKILA
(Serinus citrinella)
DESKRIBAPENA: kolore berde horixkako fringilido txikia; nabarmenak dira buruaren eta
gibelaldearen kolore grisa, bi hego-marra horixka eta kolore bereko ipurtxuntxurra.
Arrak emeak baino kolore argiagoak ditu.
BIOLOGIA: habia zuhaitzetan egiten du.
ELIKADURA: nagusiki konifero eta grammineo-haziez elikatzen bada ere, kumaldian
insektu ugari ere harrapatzen ditu. Udazkenean
hegazti honen talde handiak ikus daitezke
Gorbeiako goilarredietan gramineoez elikatzen.
HABITATA: txirriskil arruntaren tamaina txori hau goimenditako tipikoa da,
gehietan mila metroz goitik
bizi dena.
Espezie hau ohikoa izaten
da mendialdeetako baso
irekietan, munduan toki
bakan batzuk baino ez direnak: Alpeak, Frantziako
Mazizo Zentrala, Corcegako irla Iberiar Penintsulako
mendiak.
Azken hauetan munduko
populazioaren zatirik handiena bizi delarik, milioi
laurden bikote ingurukoa
dela estimatu da. Basoertzetan edo bakanduriko
basoeremuetan aurkitzen
da, beti ere goi-larredietatik
hurbil.
Euskal Herrian uren bana-
lerroko mendietan bizi da batez ere, 600

metroko altueratik gora, eta haren populazioa 5.000 bikote ingurukoa dela estimatu da.
Pagadi eta pinu-landaketen (Gorria, Intsinis
eta Larizio) ertzetan eta bakanduriko eremuetan bizi da; edonola, hurbil larrediak,
behar dituelarik, normalean oso sabanaturik
egoten da. 0,21-2 hegazti/10 hektareako
dentsitateak neurtu dira Intsignis Pinuko goilandaketetan eta 1,5 hegazti/10 hektareako
dentsitateak uren banaleroko mendietan
kokaturiko pagadietan.
192
193
PASERIFORMEAK
KARNABA
(Carduelis carduelis)
DESKRIBAPENA: txori ezagun hau gure

landetan ugaria da. Hegan, hegoetako
marra hori eta beltz bereizgarriak erakusten
ditu, eta pausatzen denean, berriz, lumaje
deigarria nabarmentzen da. Buruan, mokotik begiaren atzeraino zabaltzen den orban
gorria agertzen du. Samaren aurrealdea eta
masailak zuriak dira, eta garondoa eta burugaina beltzak. Gorputzean berriz, marra
luze zuriz apaindutako buztana, bizkarreko
goiko parte gaztainkara eta beheko parte
zuri zikina aipa daitezke.
Bularra zuria eta marroia da. Arraren biboteitxurako egitura beltza emean zuri bilakatzen da, eta arretan beltz-beltza den oina,
hauts-koloreko. Gazteen buruak ez du kolore beltzik edo gorririk agertzen.
Pisua: 14-17 g.
BIOLOGIA: bertako hegaztiek jokabide
sedentarioa agertzen dute,
nahiz eta udazkenean eta
neguan elikagaiak urriak
izatekotan, ibilbide laburrak burutu. Urtesasoi
honetan Europako iparraldetik eta erdialdetik datozen neguko eta paseko
karnaba ugari hurbiltzen
da. Hegazti kanpotar
hauen tamaina bertakoena
baino zertxobait handiagoa da.
Habia egiteko, eremu
zabaletan edo hauen bazterretan
kokatutako
194
zuhaitz edo zuhaisken urkilak erabiltzen

dituzte. Arraren lan bakarra bere familia elikatzea izango da. Emeak habia egiten du,
eta 4-6 arrautza errun ondoren, inkubazioa
eta txitoen ardura bere gain hartuko du.
Txitoak handitzen direnean emea ere elikagaia bila hasiko da. Txitoek habian 15 egun
eman eta gero hegan egiten hasten dira.
Urtero bi edo baita hiru erunaldi ere burutzen
ditu. Uztailak aldera, landetan zehar mugitzen diren familiak ikus daitezke, eta neguan
saldo handiagoetan bilduko dira.
ELIKADURA: hazi txikiz eta garauz elikatzen da, bere gogokoenak karduak badira
ere.
HABITATA: urte osoan zehar landazabalean
ikus daiteke, batez ere gramineo eta kardu
ugariko landetan. Zuhaiska garaietan egiten
du habia, larreetako edo hauen ondoko
zuhaiztietako bazterretan.
195
PASERIFORMEAK
TARINA
(Carduelis spinus)
DESKRIBAPENA: txirriskil arruntaren

antzekoa, baina mokoa luzeagoa du eta
buztanaren oinarriaren bi aldeetan orban
horiak ditu. Arra erraz bereizten da brugain
eta kokots beltzengatik
Intsinis Pinuko landaketetan. Zenbait urtetan

gertatzen den negu-oparotasunak noizik
behinkako ugaltzearen aldekoa izan baliteke
ere, orain arte ez da bikote habiagilerik aurkitu Bizkaian.
ELIKADURA: udatik kanpo, haltz, alertze
eta altzifre formazioetan zehar nora ezean
dabiltzan talde joriak eratzen ditu, zuhaitz
hauen hazietan datzalarik tarinen udazken
neguko dietaren zatirik garrantzitsuena
TAMAINA: luzera. 12 cm. Pisua: 12-18 g.

BIOLOGIA: oso noizik behinka eta oso gutxi
ugaltzen da Euskal Herrian, batez ere
TXOKA ARRUNTA
(Carduelis cannabina)
DESKRIBAPENA: arrak buru grisa eta bizkarralde arre iluna dauzka; udaberritik udazkenera bularrean eta kopetan emearengan ez
diren pikardura gorriskak sortzen zaizkiolarik.
Sexi biek isats-hegaletan orban zuri nabarmena edukitzen dute.
TAMAINA: luzera. 13,5 cm. Pisua: 15-21 g.
BIOLOGIA: hegazti honen habitat tipikoa
estepa izan arren, Euskal herrian habi egile
da baina urria; sasi, txilar eta epuru ugari den
lur soiletan egoten da.
Martxoan, jadanik, habia eraikitzen hasten da,
altuera baxuan, lurrazalean bertan ere bai,
sasi eta sastraka artean ezkutatuz. Txitak
intsektuz eta haziz elikatzen ditu.
Txoka arrunta gazteen bidaiak abuztu ingu-
ruan hasi arren, samaldan egiten duten

migrazioa irail-amaieran hasten da.
Gure eskualdean leku anitz badugu, topografia bereziari esker, txokaren eta gainerantzeko
fringilidoen pase ikusgarria ikusteko.
Jokaera migratzailea edo behintzat transhumantea bide duten hegaztiak dira; izan ere,
goiko ugaltze-eremu hauetatik alde egiten
dute udazkenaren hasierako egunetan.
ELIKADURA: intsektuz eta haziz elikatzen
ditu.
HABITATA: zuhaitz eta sastraka-estalki
murritzeko eremu soilduetan aurkitzen da.
Euskal Herrian, arrunta da mediterranear
inguruneetan eta goi-larredi eta txilardietan,
baina urriagoa da atlantiar isurialdean.
196
197
PASERIFORMEAK
MOKOKERRA
(Loxia curvirostra)
DESKRIBAPENA: buru lodiko eta moko indartsuko hegazti mardula. Arra gorri argia izaten
da, eta emea eta gazteak aldiz, berde olibakara kolorekoak. Gazteak oso zirrintatuak izaten
dira gainera.
Masailen parakuntza gurutzatua da haien
ezaugarririk bereizgarriena; izan ere, pinu,
alertze eta izeien konoen haziak ateratzeko
moldaturik daude. Horretarako, fruitua zuhaitzetik askatu eta ondoren, egokitzat jotzen
duten adar batera eraman, eta haziak ateratzen dituzte hanken bitartez estuki heltzen dioten bitartean.
BIOLOGIA: ugaltze-sasoitik kanpo, oso espezie ugaria izaten da konifero-eremu guztietan,
batez ere udazkenean eta neguan, orduan
ikus baitaitezke ehunka alez osaturiko taldeak.

Kumaldia aldakorra bada ere, eta haien elikagai nagusia diren konifero-hazien uztaren araberakoa den arren, mokokerrak habiagile goiztiarrak dira eta urte askotan, gazteak independizaturik egon daitezke apirilaren hasierarako,
eta orduan ekiten diiiote sakabanaketari.
ELIKADURA: pinu, alertze eta izeien konoen
asiak.
HABITATA: Euskal Herrian, Arabako hegomendebaldeko Pinu Gorriko basoetan baino
ez da habiagile arrunt etaerregulara; honelakoetan 3,7 hegazti/10 hektareako dentsitateak
neurtu dira. Konifero-landaketetan ere ugaltzen da, bereziki, uren banalerroko mendietan
kokaturik daudenetan, baina banaketa irregularragoa du eta urriagoa izaten da.
GARI BERDANTZA
(Miliaria calandra)
DESKRIBAPENA: gari-berdantzak lumaje

arre-nabar eta kriptikoa du bizkarraldean eta
orban arrez apaindutako sabelalde argia du.
Berdantza potola , kolore arre uniformea eta
marra ilunak. Oso fidakorra. Hegaldian eskegita mantentzen ditu hankak sarritan.
BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, belar
artean ezkutatuta eta haziak, fruituak eta
intsektuak jaten ditu. Leku irekiak atsegin
ditu, batez ere zerealak landatu diren soroak
Garai-berdantza hauek bisitari udatiar beza-
la jokatzen dute, eta ziurrekin nolabaiteko

lekualdaketak giten dituzte laborantza-eremuetara (Laudata eta Errioxa), bertan negupopulazio garrantzitsuak mantentzen baitituzte.
HABITATA: altuera baxuetan kokaturik dauden soilduriko inguruneetako espeziea delarik, Euskal Herrian mediterranear laborantzetan (zerealak, mahastiak) eta kostaldeko
landazabaletan aurkitu ohi da batez ere.
Euskal Herrian, isurialde mediterraniarreko
lautadetan arrunta da eta isurialde atlantikoan urria.
198
199
PASERIFORMEAK
MOKOLODIA
(Coccothraustes coccothraustes)
DESKRIBAPENA: hegazti lodi-potoloa,
neguan hori matea den oso moko handia
duena. Haren lumaldia arrea izaten da
nagusiki, orban zuri zabala duten hego
beltzak,buztan zuria eta leopa papar beltza inguratzen dituen iduneko grisaxka
izan ezik.
TAMAINA: luzera. 16-18 cm. Pisua: 4865 g.
BIOLOGIA: nagusiki baso-hegaztia da,
baina ez dakigu zein den Euskal Herrian
duen ugaltze-estatusa; edonola, zalantzarik gabe oso urria da lurralde honetan.
Hori dela eta Interes Berezikotzat hartu

du
Arriskuan
dauden
Espezieen
Euskadiko Zerrenda.
Zuhaitz egiten du habia. 4-6 arrautzak
osatuta dago errunaldia. Txitoek sortu eta
bi astetara egiten dute habiatik alde.
ELIKADURA: bere elikadura, funtsean
landare-jatorrikoa dena, baiek, ernamuinek eta haziek osatuta dago, baina hark
intsektuak jaten ditu, gainera, ugaltzeko
aldian.
HABITATA: baso hostozabaletan, bereziki pagadietan.
GAILUPA
(Pyrrhula pyrrhula)
DESKRIBAPENA: erraz identifikatzen den

espeziea: moko beltza eta lodia, ipurtxuntxur zuria eta kapirote beltza.
Potxoloa da eta portaera lasaia agertzen
du. Nekez ikusten da lurrean. Izan ere, bertan ez da eroso egoten. Trakets ibiltzen
delako.
Arra emea baino askoz deigarriagoa da eta
ezin nahas daitekeenlumajea agertzen du:
kasko, isats eta hego beltzak, bizkar grisa
eta bular gorriska. Emearen bularra tonu
arre neurritsukoa. Gazteak emeen antzekoak izaten dira baina ez dute kapirote beltzik
eta mokoa argia izaten dute.
TAMAINA: Luzera. 14-15 cm.
Pisua: 21-27 g.
BIOLOGIA: sastrakadi eta zuhaitz txikietan
egiten du habia. 4-5 arrautzak osatuta dago

errunaldia. Txitoek sortu eta bi astetara egiten dute habiatik alde.
Espezie honen berezitasun bat zera da:
neguan nahiz uda berrian, ar-emeak parekatuak aurki daitezkeela. Beraz, haien
dimorfismo sexual nabaria behaerraza da.
ELIKADURA: gailuparen elikadura, funtsean landare-jatorrikoa dena, baiek, ernamuinek eta haziek osatuta dago, baina hark
intsektuak jaten ditu, gainera, ugaltzeko
aldian.
HABITATA: Euskal Herriko zuhaizdun habitat gehienetan bizi da, baina normalean ez
du 1 hegazti/10 hektareako dentsitatea
gainditzen eta arraroa izaten da mediterranear tankerako basoetan.
200
201
PASERIFORMEAK
ZINGIR BERDANTZA
(Emberiza schoeniclus)
DESKRIBAPENA: neurri txikiko txoria da

eta 15 cm-ko luzera lortu dezake. Burua,
eztarria eta bularra beltzaranak dira, eta
bibote fin zuri bat dauka. Bizkarraldekoa
arre-gorrizka koloretakoa da marra beltzekin. Ipurtxuntxurra grisa da eta hegoak arrebeltz eta okre koloretakoak dira. Isats nabar
eta iluna, kanpokaldeko errektrize zuriekin.
Behekoaldeak zuriskak dira, alboetan
marradunak. Mokoa arre-beltza da eta hankak ilun nabarrak dira. Emeak ez dauka
arrak daukan kapelera beltza baina neguko
lumajea daukatenean oso antzerakoak izaten dira.
BIOLOGIA: paleartikotik sakabanatuak
daude. Gure lurraldean bakarrik egoten dira
kostaldeko eta barrutiko alde zingiratarretan.
Udakoa eta migratzaile partzial bezala jokatzen du.
Neguan taldekoia da kide asko bildu daitez-
keen etzalekuak erabiltzen dituenean.

Normalean landaretza zingiratsuaren goialdetik mugitzen ikusita izaten da. Hegalaldi
uhindu eta baxua erakusten du. Bai lurraren
arrasean bai landaretzan habiak egin dezake. Landaretzaz eginak eta material finuz
eta ileekin forratutak, kopa itxurazko habiak
egiten ditu, barnetik tapizatuak. Urtean bi
edo hiru aldiz jartzen ditu 4-5 arraultzeak.
Euskal Herriko populazio ugaltzailearen
kopurua 50 kidera heltzen dela estimatzen
da. Populazioen atzerakada, okupatzen
duen ingurunearen eraldaketagatik ematen
da, batez ere alde hezeetako lezkadien ezabapenagatik. Espezie honen kontserbazioa
lortzeko, berroak eta landaretza zingiratsua
hobetu behar dira.
ELIKADURA: basikoki haziak jaten du, artropodoak, moluskuak eta zizareak baita ere.
HABITATA: zingiradun zonaldeetako espeziea da eta lezkadietan egiten du habia.
MENDI BERDANTZA
(Emberiza cia)
DESKRIBAPENA: gaztaina-koloreko ipurtxuntxurra eta kanpoko lema-lumak zuriak

izaten ditu. Edonola, azpialdeak gorrixkak
izaten dira, eta eztarria, bularraren goialdea
eta burua, grisak; gainera, burua aurpegiirudi nahastezina eratzen duten hiru zerrenda beltzez apainduta dago.
BIOLOGIA: mendi berdantza Urkiola,
Gorbeia eta Durangaldeko harritza eta
bagadi-ertzetan ugaltzen da, zeren eta
alderdi horietako negu-klima ez baita da

hegazti hau beherantz eragiteko adinako
gogorra.
ELIKADURA: bai intsektu bai haziz elikatzen da. Hortaz, intsektu eta bikorjalea
dugu.
HABITATA: egizkiaren pean dauden
zuhaixka-formazioetan ohikoa izaten den
espeziea. Mendi-berdantza urri samarra
Euskal Herrian, eta lortzen dituen dentsitate
maximoak 1 hegazti/10 hektarea izaten dira.
202
203
PASERIFORMEAK
MIARRITZA
(Emberiza hortulana)
DESKRIBAPENA: txori txikia da eta 17 cmko luzera lortzen du. Burua, lepoa eta bularra
oliba-berde
koloretakoak
dira.
Bizkarraldekoa arre koloretakoa da ildaska
beltzekin eta ipurtxuntxur nabarra da.
Hegoetako lumak horiaz eta arrez aspilduta
daude. Isatsa arre-beltza da kampoko errektrize zuriekin. Eztarria, biboteak eta begieraztuna horia koloretakoak dira. Mokoa eta
hankak arrosak dira. Emearen koloreak arrenak baino gutxiago kontrastatuta daude.
BIOLOGIA: oso izaera iheskorrerakoa da eta
ikus daiteke enbor altu eta kable telefonikoetan. Talde txikiak osatzen
du. Lurrean habia egiten du
landaretza belarkara artean.
Kopako itxuraz egite du
habiak luma eta material
finuz tapizatuak. Urtean
bitan 4-6 arraultzeko errunaldi egiten du.
400 bikoteko populazio ugalduna estimatzen da Euskal
Herrian.Penintsula
Iberiarrean gero eta kide
gutxiago daude eta Europako
herri batzuetan ere.
Nekazaritzaren areagotzea,
abeltzaintzaren uzte estentsiboa eta ekintza oihaneztapenagatik, habitat naturalak
gutxitzen ari dira eta horren
ondorioz populazioak.
Txori honen kontserbaziorako paisaje abeltzainaren
aniztasuna
mantendu
behar da, hesiak mantendu behar dira eta

pestiziden erabilpen masiboa saihestu.
ELIKADURA: basikoki artropodoak jaten du
baina haziak, zurtoinak eta egin berriko
horrien kimuak ere jaten du.
HABITATA: lurralde lehor eta desforestatuetan bizitzen da, alferrikako eta itxura gutxiko
mediterraneoko sastrakak bezala.
Espezie honek oso zabalduta dago paleartikotik. Gure lurraldean bakarrik egoten da
mediterraneoko menpean dagoen zonalde
arabar batean. Udakoa eta migratzaile
moduan aritzen da eta transahariar zonaldean hibernatzen du.
204
205
PASERIFORMEAK
HESI BERDANTZA
(Emberiza cirlus)
DESKRIBAPENA: hesi-berdantzak berdantza horiaren antza du, baina lumaje beltza, arrea eta gris du. Arrak lepoaren aurrealdea beltza eta marra beltzez apaindutako
buru grisa ditu eta bularrean marra berdaska bat du. Emeak eta gazteek ez dituzte
arraren ezaugarri horiek.
BIOLOGIA: habia lurrean edo sastraka
artean ezkutatuta egiten du..
ELIKADURA: hazi eta fruituak jaten ditu
nagusiki
HABITATA: Euskal Herri guztian bizi da,

baina erdialdean ugariagoa da.
Berdantza horia eta hesi-berdantza ibar,
sastraka eta belardi sasitsuen inguruetan
bizi dira, bien artean hesitarra izanik arruntena. Bere kantu monotonoa, ia beti, adar
ageri batetik botatzen du. Espezie biak oso
antzeko ohitura habiagileak dituzte nahiz
eta lehenengoak lurrean maizagotan egin.
Emeak oso berdintsuak dira: horiaren ipurtxuntxurra olilba-kolorekoa da eta hesitarrena gaztain-kolorekoa.
BERDANTZA HORIA
(Emberiza citrinella)
DESKRIBAPENA: gaztaina-koloreko ipurtxuntxurra eta buztanaren kanpo-luma

zuriak dituen Berdantza. Arra oso ikusgarria da, burua eta azpialdekoak hori distiratsuak baititu; emea antzekoa da baina
kolore mateagoa eta marra gehiago ditu.
BIOLOGIA: Euskal Herriko mendietan
udaberrian eta udan bizi diren berdantza
horiek, ugaltze-lurraldeetatik alde egiten
dute urrian, eta agian, hurbileko haranhondetara joaten dira, edo bestela, negua
emateko klima leunagoa duten luraldeetarako migrazio laburrak egiten bide dituzte.
ELIKADURA: bai intsektu bai haziz elikatzen da. Hortaz, intsektu eta bikorjalea
dugu.
HABITATA: espezie arrunta da eremu irekietan, eta gure geografian banaturik dago
atlantiar landazabaletan, basoen argiune

eta ertzetako sastrakadi batzuetan, eta
sastrakadi-estaldura txikiko larredietan.
206
207
PASERIFORMEAK
ELUR BERDANTZA
(Plectrophenax nivalis)
DESKRIBAPENA: lurralde honetan ikusten

diren aleek negu-lumadi berezia azaltzen
dute: gibelalde arrea marra beltzekin, eta
kasoa, aurikularrak eta bular-alboetako orbanak laranja kolorekoak. Hegaldian, udako
lumadiaren hego-irudi zuri-beltz bereizgarria
mantentzen du.
ELIKADURA: intsektuak jaten ditu.
HABITATA: poloen ingurutik datorren espeziea da, eta Euskal Herrian kostaldean ikusten da batez ere, urritik urtarrilera arte.
ANTZANDOBI ARRUNTA
(Lanius collurio)
DESKRIBAPENA: dimorfismo sexual nabarmena aurketzen du. Arra deigarriagoa da,eta

beraz, errazago topatuko dugu, talaia,
zutoin, zuhaiska edo makilen gainean pausaturik egoten baita. Buru eta ipurtxuntxur
grisa, sama zuria eta bular zuri-gorriska du.
Bizkarraldeko partean, berriz, kolore gaztainkara-gorriska aurketzen du, eta buztan
beltza kanpoaldeko lema-luma zuriz apaindua dago. Buruan, begien partea estailiz,
antzandobien bereizgarria den karatula-itxurako orban beltza aurketzen du. Emeak,
orban beltz bera badu ere, ez du horren
lumaje deigarririk, bizkarraldean tonu arreak
eta, sabelaldean, orban arrez pikardatutako
kolore arre argia agertzen duelarik.
BIOLOGIA: udako espezie hau Afrika tropikaleko negu-tokitik maiatzaren hasieran heltzen hasten da, abuztuak edo irailak aldera
berriro ere alde egiten duelarik.
Uztailaren hasieran, habia zuhaiskaren
batean eraikitzen du, pasadan urtekoa konpontzen ez duenean. 5 edo 6 arrautza erru-
ten ditu, emeak modu jarraian, 15 egunetan

zehar inkubatuko dituelarik. Arrak, bitartean, emearentzat elikagaiak bilduko ditu.
Txitoek oraindik 15 egun gehiago emango
dituzte habian.
Antzandobi arrunta hegazti migratzailea da,
eta negu-lurraldeak Afrikaren hegoaldeko
herrialdeetan ditu.
ELIKADURA: intsektuz, kilkirrez, matxinsaltoz, kakarraldoz elikatzen da, mikrougaztunak, sugandilak eta txoriren bat ere
harrapa ditzakeelarik. Ehizarako talaiaren
batean pausatzen da, bertatik harrapakin
posibleak zelatatu ahal izateko.
Behar duena baino gehiago ehiza dezakeenean, harrapakinak, despentsa modura
erabiltzen duen zehaisken arantzetan edo
burdin hariren batean trabatuz gordetzen
ditu.
HABITATA: sastraka eta heskaiz inguratutako larre eta labore-lur ugariko landazabalak
gogoko ditu. Larreetatik hurbil kokatutako
baso bakanak eta berreskuratze-prozesuan
daudenlanda erreak ere erabiltzen ditu.
208
209
PASERIFORMEAK
ANTZANDOBI HANDIA
(Lanius excubitor)
DESKRIBAPENA: antzandobi handiak bizkarraldea eta burua grisak, sabelaldea arrosa

edo ziriska, hegoak eta isatsa beltzak eta
begiak estaltzen dizkioten orban beltz bana
ditu.
BIOLOGIA: antzandobiak ezagunak dira
zenbait harrapakin zuhaixken arantzetan edo
alanbre arantzadunetan iltzatuz jaki-gordailuak sortzeko duten ohituragatik.
Uztailaren hasieran, habia zuhaiskaren batean eraikitzen du, pasadan urtekoa konpontzen ez duenean. 5 edo 6 arrautza erruten
ditu, emeak modu jarraian, 15 egunetan

zehar inkubatuko dituelarik. Arrak, bitartean,
emearentzat elikagaiak bilduko ditu. Txitoek
oraindik 19 egun gehiago emango dituzte
habian.
ELIKADURA: intsektu handiak eta ornodun
txikiak jaten ditu eta, sarritan harrapakinak
zuhaisketako arantzetan ziztatuta metatzen
ditu.
HABITATA: sastraka duten landazabalak ditu
gustukoen eta Euskal Herrian, isurialde atlantikoan ez da ageri. 250 bikote baino gutxiagoko populazioa estimatzen da Euskal Herrian.
ANTZANDOBI KASKAGORRIA
(Lanius senator)
DESKRIBAPENA: antzandobi kaskagorriak bizkarraldea, hegoak eta isatsa beltza

eta salabaldea eta lepoa zuriskak ditu.
Kopeta eta begien ingurua eta beltzak ditu
eta burua eta garondoa gorriskak.
BIOLOGIA: arruntaren ohitura antzekoak
ditu; migratzailea da hau ere, eta ehizaten
dituen harrapakinak arantza edo burdinhari ezkutuetan sartuz, jakitokiak egiten
ditu.
Antzandobiek harrapatzen dituzten animaliaz benetako jakitegiak eratzen dituzte,
horretarako elorri -arantza ezkuetan sartuz.
Uztailaren hasieran, habia zuhaiskaren
batean eraikitzen du, pasadan urtekoa konpontzen ez duenean. 4 edo 5 arrautza erruten ditu, emeak modu jarraian, 16 egune-
tan zehar inkubatuko dituelarik. Arrak,

bitartean, emearentzat elikagaiak bilduko
ditu. Txitoek oraindik 19 egun gehiago
emango dituzte habian.
ELIKADURA: antzandobi honen dietaren
%90a intsektuezosaturik dago, baina
narastiak, saguak eta hegazti txikiak ere
harrapa ditzake. Maizekik harrapatzen
dituen intsektuak dira kakalardoak, oropteroak (kilkerrak eta matxinsaltoak) eta himenopteroak (inurriak, erleak eta liztorrak).
HABITATA: baso irekiak atsegin ditu eta
Euskal Herrian, leku epel eta beroetan bizi
da. 300 bikote baino gutxiagoko populazioa
estimatzen da Euskal Herrian
Mediterraneo aldeko antzandobi tipikoa
dugu hau, eta beraz, gure eskualdean ez
da ugaria.
210
211
PASERIFORMEAK
ESKINOSOA
(Garrulus glandarius)
DESKRIBAPENA: basoetako korbido tipiko,

oso zaratatsua, zerbaitek izutzen duenean
batez ere.
Bere hegaletako zirrinda urdinek, ipurtxuntxur zuriak eta mototsa tente ipintzeko duen
ohiturak bereizterraz bihurtzen dute.
BIOLOGIA: bereziki arretatsua da eta gizakiaren eta balizko beste harrapatzaile
batzuen presentzia salatzen du alarma-oihu
zalapartariak eginez; era honetan ahartarazten ditu basoko gainerako biztanleak.
ELIKADURA: dieta orojalea eduki arren,
batipat ezkurrez, pinaziz eta bagatxaz elikatzen da, lurpean pilatuz. Ohitura honek
garrantzi ekologiko handia ematen die,

zeren zuhaitzen barreiadura mesedetzen
bait dute.
Lumaje bereizgarria du, beraren familiako
hegaztienean ohikoa ez dena. Bereziak dira
hegopeko luma urdin txiki eta marradunak
eta bibote-kutsu beltza. Hura ikustea erraz
samarra da. Are ohikoagoa da hari bera bizi
den baso-inguruetara kanpotarrik joanez
gero bere alerta-seinalea entzutea.
HABITATA: Euskal Herrian haritz ugari
dituzten Intsinis Pinuko landaketa helduetan
eta Haritz Kandugabeez, ametzez eta erkametzez osaturiko basoetan lortzen ditu dentsitaterik altuenak.
MIKA
(Pica pica)
DESKRIBAPENA: nahastezina den korbido zuri-beltza, oso buztan luzea duena.

TAMAINA: luzera: 40-45 cm. Pisua: 200250 g.
BIOLOGIA: oro har espezie geldikorra da,
lekualdaketa laburrak baino egiten dituena;
lekualdaketa horiek neguan egindako
transhumantzia-mugimenduak bide dira.
Leku irekiak ondo doazkion korbido bat da.
Basoen mozketak eta soro eta laborelurrez ordezkatzeak espezie honen mesederako izan da.
Ekintza hauekin batera, elikadura-espektro
zabal bat edukitzeak eta hegazti honen
etsaienganako persekuzio irrazionalak,
harraparienganakoa alegia, mika izurrite
bihurtu dute leku askotan. Euskal Herrian,

zona oihantsu ugari denez gero, ez da
espezie ugaria.
ELIKADURA: haren elikagai nagusiak dira
artropodoak (kilkerrak, kakalardoak, inurriak, armiarmak) eta landare-materia,
batez ere, zerealak. Neurri txikiagoan bada
ere, hegazti txikiak eta ugaztunak (saguak,
lursaguak) ere jaten ditu.
HABITATA: erdisoilduriko eremuetan bizi
da, bereziki heskaiekin edo sakabanaturiko
zuhaitzekin tartekaturik dauden laborantzaeremuetan.
Euskal Herrian espezie arrunta da lurralde
gehienean, baso hutseko eta mendiko eremuetan izan ezik.
212
213
PASERIFORMEAK
ARABA-ZOZO PIKARTA
(Sturnus vulgaris)
DESKRIBAPENA: bere lumajea urtean zehar

aldatu egiten da. Euskal Herrian, neguan ugariagoa da, eta garai honetan agertzen duen jantzia beltz distiratsua da. Buruan distira berdeskak eta moreak erakusten ditu eta sabelaldea
orban zuriz apainduta dago. Orban hauek emearen lumajean ugariagoak dira. Udako koloreak, orokorrean, distiratusagoak dira, baita buruko abardurak ere, baina sabelaldeko orbanak
desagertu egiten dira.
Mokoa eta kolorez aldatzen da, orain horiska
baita. Garai honetan araba-zozo beltzarekin
nahas daiteke, baina hau mediterranear klimako ezaugarriak agertzen dituzten eremuetako
herrietan bizi da.
TAMAINA: luzera: 18-22 cm. Hego luzera: 3740 cm.
BIOLOGIA: arboletako eta etxeetako zuloetan
egiten du habia. Urteran bi errunaldi egiten ditu,
horietako bakoitzean bost-zazpi arrautza erruten dituztelarik.
Europako Araba-zozo pikartak irailetik aurrera
iristen dira kopuru handitan negua pasatzera
etamartxora arte gelditzen dira gure lurraldean.
Ehundaka alez osotutako saldo handi eta
nahasiak eratzen dituzte. Jokaera taldekoi hau
defentsarako teknika da, izan ere, belatz handiren batek erasoko balu, talde osoa bildu eta
estutu egingo litzateke, gorputz bakarra bailitzan, eta belatzak, honen kontra joteko beldurrez, alde egingo luke.
Tiro hotsen aurrean jarrera berdina zuenez txori
ugari hiltzen zen, baina berriki kontrakoa egiten
ikasi du, hau da, sakabanatzen. Eleiza eta
baserritako zuloetan kokatutako. Eleiza eta
baserrietako zuloetan kokatutako koloniatan
ugaltzen dira. 4-5 arrautza erruten ditu eta

12-14 egunetan zehar inkubatzen ditu.
Txitoek beste 20-22 egun emango dituzte
habian.
ELIKADURA: hegazti orojalea da, bai ornogabeak bai hazi eta fruituak ere jaten dituena.
Umetze aldian animaliak ditu janari nagusia,
eta landare-gaiak udazkenean eta neguan.
HABITATA: habigile buzala, batez ere
Atlantiko aldeko zelaietako zenbait gunetan
aurkitzen da, bertako larre eta belardietan
elikatzen delarik. Negualdian, alde guztietan
banatzen da, baina ugariagoa da sega-larreetan eta Arabako Errioxako soroetan.
Bertan, batzuetan multzokada izugarri handiak osatzen ditu, mahastietan mahats-biltzearen ondoren geratzen diren mahatsak
ustiatzen dituztenak. Gaua pasatzeko talde
handiak osatzen ditu; hauek, sarritan, hirien
erdialdean kokatzen dira, harrapariengandik
itzurtzeko eta hiriguneko tenperatura altuagoa aprobetxatzeko.
HEDAPENA: bere jatorrizko banakera-eremuak Europa eta Asiako mendebaldea hartzen zituen, baina gizakiak hegazti hau toki
askotan sartu izatearen ondorioz, bere moldakortsuna dela medio, populazio ugariak
daude Ipar Amerikan, Hego Afrikan eta
Ozeanian. Europako hegaztiek kontinente
horren hegoaldean eta Afrikako iparraldean
ematen dute negua. Hamar milioiren bat
hegaztik pasatzen dute neguan Iberiar
Penintsula guztian banaturik, baina
Katalunian eta Kantabriar isurialdearen
ekialdeko muturrean, Araba barne, bakarik
egiten du habia.
214
215
PASERIFORMEAK
BELATXINGA MOKOHORIA
(Pyrrhocorax graculus)
DESKRIBAPENA: belatxingak erroien familiako hegazti beltz batzuk dira, ipar-bleak

baino handitxoagoak, eta mendi multzoetan,
altuera handian, koloniatan bizi direnak.
Belatxinga mokohoria eta bere ahaide mokogorriaren arteko desberdintasunik nabariena
mokoan datza: lehenengoak motzagoa eta
horia dauka, besteak luzea eta gorria.
Halaber, mokohoria pixka bat txikiagoa da:
38ren bat zentimetroko luzera izaten du eta
mokogorriak, ordea, 40 zentimetroak gainditu ditzake.
BIOLOGIA: belatxingek koloniatan egiten
dute kabia, iritsi ezinezko harkaiztegien gainean, zirrikitu eta hutsuneetan.
Kabia belar eta sustrai askorekin estaltzen
dute.
Mokohoriak bizitza guztian bikotean bildurik
bizi dira. Arra oso maitekorra da eta emea
igurtzi eta leunkiro mokokatzen du eta bere
apeuak ere eskaintzen dizkio emaro.
Bi espezieotako emeek apirila eta maiatza
aldean jartzen dituzte arraultzeak 3 eta 5
artean- eta 18-19 egunez inkubatzen dituzte.
Kumeei bi gurasoek ematen diete jaten
kabian dauden denboran, beregain bizitzen
hasi arte 30en bat egunez belatxinga mokohoriaren kumeak eta 40en bat egunez mokogorriarenak.
Dato kurioso hau eman dezakegu: batzutan,
saiek arreek habia egindako barrunbe beretan kokatzen dute hauek berea.
Aintzina hegazti hauek mendi multzoetako ia
harkaiztegi guztietan aurkitzen ziren.
Nekazaritzan erabilitako pestizidak dira haien
atzerakadaren zergatia.
ELIKADURA: bi espezie hauek planeatzaile
trebeak dira eta multzoa hegan egiten dute,

labarren gainetik, eta harrapakinen bat
begiztatzen dutenean goitik behera oldartzen
dira. Batez ere, intsektuak, barraskiloak
-oskola eta guzti-, harrak, haziak eta baiak
jaten dituzte.
HABITATA: belatxinga biak aurkitu ohi dira
mota bereko habitetan, baina Mokohoria
900-1.000 metroko altueratik gorako eremuetara mugaturik dago euskal mendietan.
Hortaz, ez da oso espezie ugaria, eta haren
populazioa 300-320 bikote ugaltzaile baino
gutxiagokoa bide da.
216
217
PASERIFORMEAK
ARABA ZOZO BELTZA

(Sturnus unicolor)
DESKRIBAPENA: Araba zozo beltzak lumaje beltz distiratsua eta moko hori-beltza izaten
du ugal-sasoian. Gainerakoan, tita argiz jantzitako lumaje beltz-grisaska eta moko beltza
izaten ditu.
TAMAINA: luzera: 21cm. pIsua: 38-39 g.
BIOLOGIA: nagusiki eraikinen arrakala eta
zuloetan egiten ditu habiak
Taldetan ibiltzen da eta sarri ikusten da leku
altuetan pausatuta.
Gure latitudeetan ugaltzen diren Araba

zozoak, geldikorrak dira nagusiki.
ELIKADURA: ornodun txikia eta fruituak
jaten ditu eta habia eraikuntzetako zuloetan egiten du.
HABITATA: haren habitat gogoena,
herrien inguruko laborantza-eremuak izaten dira.
HEDAPENA: Euskal Herrian, isurialde
mediterraniarrean bizi da
BELATXINGA MOKOGORRIA
(Pyrrhocorax pyrrhocorax)
DESKRIBAPENA: beste zenbait korbidorekin, hala nola, belabeltza eta bele txikiarekin maiz nahastuak izan arren, nahiko errazak izaten dira bereizten, mokoaren eta
hanken koloreari esker, eta lirainagoa delako gainera.
Belatxinga mokogorriak beltz distiratsua du
lumadi osoa, etamokoa eta hankak aldiz,
gorriak.
Aire-akrobata trebeak izanik, gure harmalhorma basatienetan ibiltzen dira, mendizale
eta eskalatzaileentzat gozagarri direla
haien itzulipurdi zoragarriak.
BIOLOGIA: Iberiar Penintsulan itsas labarretan nahiz mendi-harkaitzetan egiten ditu
habiak, abere ugaridun larrediekin lagunduta badaude. Euskadiko lurraldean ez du
habiarik egiten itsas labarretan, eta kolonia
gehienak kostatik urruneko malkarretan
kokaturik daude, 800 metroko altueratik
gora. Habiak zuloetan, zartadura eta kobazulo irisgaitzetan egiten ditu, koloniala
nahiz bakarka.
Belatxinga mokogorria zein mokohoria oso
espezie taldekoiak dira ugaltze-sasoitik
kanpo, eta askotan bi espezieetako aleak
dituzten talde handiak eratzen dituzte.
Hura bizi den itsaslabarretako arrailetan eta
erlaitzetan umetzen zaigu. Belar eta landare-hondakinezko habian emeak 3-5 arrautza uzten ditu, berak txitatuko dituenak.
ELIKADURA: belatxingak, hegazti insektujaaleak dira oro har, baina bien dietan da
garrantzitsu samarra landare-zatikia.
Intsektuen artean aipatzekoak dira tximeleta eta euli-larbak zein pupak, eta batez ere,
kakalardoak.
HABITATA: harrizko amilburuak eta malkarrak nahiago bizitzeko. Sedentarioak dira.
Euskal Heriko populazio ugaltzailea 200400 bikote ingurukoa dela estimatu da.
218
219
PASERIFORMEAK
ERROIA
(Corvus corax)
DESKRIBAPENA: 62 zentimetro handiera

eta 1,25 zentimetro hegozabalera duelarik,
erroia benetako erraldoi bat da, bera barne
hartzen duen eta lorategi eta zalduetako
txori txikiek osatzen duten paseriformeen
ordenaren barruan.
Askotan jendeak beste korbido batzuekin
konfunditzen du, hala nola beleekin edo
ipar-beleekin. Horietatik guztietatik bereizten
da hainbat ezaugarritan: bere tamaina handiagoa, bere eztarriko luma latzak, solte eta
tenteak, mokoa, sendoagoa eta zorrotzagoa, eta ahotsa grrak edo rok antzeko
soinu sakon eta errepikatua.
Bai lumaia, baita mokoa, hankak eta begiak,
ere, beltz-beltzak dituelako ezaguna da
hegazti hau. Bera protagonista izan duten
elezahar eta mito ugariek asturu gaitzeko
txori bihurtu dute eta, arrazoi honegatik,
gizakien gupidagabeko jazarpena jasan izan
du hainbat eta hainbat urtez. Hala ere, bere
aparteko adimenari eta moldatzeko duen
gaitasun izugarriari esker, irautea lortu du,
bere populazioak, aintzina ugariak, nabarmen murriztu badira ere.
Izaeramesfidati eta iheskorra erakusten duenez, oso hegazti ezezaguna da, nahiz eta
lumaje eder eta deigarria izan.
Dimorfismo sexual nabarmena aurkezten
du. Arren gorputz osoak kolore urdin ilun
bizia agertzen du, hego eta buztan ilunagoekin, eta hanka beltzetan ere tonu urdinak
bereiz daitezke. Emea, ordea, nabardura
urdinak agertzen baditu ere, orban argiz
pikardatutako kolore arregrisaskaz jantzita
dago.
Hegazti honek tamaina handi samarra eta
lumaje deigarria agertzen badu ere, bere
izakera iheskor eta mesfidatia dela eta gutxitan ikusi ahal izango dugu.
125 Pisua: 800-1.500 g.
BIOLOGIA: bizitza guztian bikoetan bizitzeko joera duten hegaztia da.
Multzokadatan ikusten diren erroiak heldugabeko gazteak edo bikoetan bildu gabeko
helduak izaten dira.
Urte hasieran arrek hegada akrobatikoak
egiten dituzte emeak bereganatzeko. Inoiz
ere uzten ez duten lurralde batean bikote
bakoitzak hainbat kabi ditu, noiz bata noiz
bestea erabiltzen dutelarik, kumeak aurrera
ateratzeko.
Zulo naturaletan, arrakaletan eta erlaitzetan
belarrez, sustraitxoz eta goroldioz egindako
habia eraikitzen du.
Otsailaren erdialdean, haietako bat okupatu
eta konpontzen dute; estalketa egin eta aste
batzuk geroago emeak 3-6 arraultze jartzen
ditu. Hogei egunez, horiek inkubatzen dituen
bitartean, arrak ekartzen dio janaria.
Txitoak dituztenean, lurraldetasun handiko
hegaztiak dira, eta habiara hurbiltzen den
beste edozein erasoko dute.
Amak kumeei laguntzen die arraultza apurtzen eta gero jan egiten du. Kabian bost edo
sei astez egon eta gero, erroikumeak hegan
egiten hasten dira, baina gurasoekin geratzen
dira udazkena heldu arte. Une horretatik
aurrera, jaio direneko lurraldea behin-betikoz
uzten dute eta alderrai ibiltzen dira beretzat
aukeratutako lurralde batean finkatu arte.
Bizitza luzeko hegaztiak dira: hirurogei urteetara ere iritsi daitezke.
ELIKADURA: orojaleak dira: bere dietaren
%50 haratustela eta bestelako hondakinak,
220
eta gainontzekoa ornogabeak, narrastiak,

mikrougaztunak, txori txikiak, zenbait arrautza, eta fruitu eta haziak.
HABITATA: harkaizti eta horma bertikaletan, eremu arrokatsuetan eta penintsula
barneko horma eguzkitsuetan bizi da.

Euskal Herrian eremu irekietan bizi da
nagusiki, batez ere itsas labarren eta
mendi-harkaitzen inguruan,baina ugaria da
baita zabortegien inguruan ere.
221
PASERIFORMEAK
BELABELTZA
(Corvus corone)
DESKRIBAPENA: erroiaren antzeko izan

arren, azken hau baino ugariago eta txikiagoa
da; isatsa erroiaren modukoa eduki beharrean, kuniformea alegia biribilduna dauka.
BIOLOGIA: espezie geldikorra da, eta
neguan lekualdaketa laburrak egiten dituzten
ale ugariko taldeak eratzen ditu.
Arkitekto trebeak dira zuhaitzetan habia egiterakoan. Habia hau abandonatzen dutenean
beste hegazti batzuek erabiltzen dute, harrapariek. Nahiz batzuetan habiak elkarrengandik
gertu egon, ez da hegazti kolonial bat, barrutikoitasun argia agertzen bait du.
ELIKADURA: haren elikadura artropodoetan
oinarriturik dago, bereziki intsektuetan, eta
zerealetan.
HABITATA: arrunta da Euskal Herri osoan;
mika bizi den inguruneen antzekoetan bizi da,
baina basoetako argiune eta ertzetan ere

aurki daiteke; izan ere inoiz baso barruan ere
ugal daiteke.
BELE TXIKIA
(Corvus monedula)
DESKRIBAPENA: uso baten tamainakoa

da bele txikia, 33 cm ingurukoa; kolore
iluna ageri du eta begi grisak dauzka.
Bizimodu taldekoia egiten du zeharo.
Intsektuak, zizareak, eroritako frutak eta
haziak ditu elikagai.
Udaberrian dagokio ugalaldia, apiriletik
maiatzera bitartean. Habian jarritako arrautza-multzoa 4-6 ingurukoa izaten da;
emeak bakarrik txitatzen ditu arrautzak 1820 egunetan.
Txitek aho ikaragarria daukate, gorri-gorria

eta ertz zuri potoloez inguraturikoa.
Guraso ar-emeek elkarrekin elikatzen
dituzte txitak; ekain aldera, hegan egiteko
gai dira eta alde egiten dute habiatik.
Urtebete egin orduko parekatzen da, baina
ez da ugaltzen hiru urte bete arte.
Bele txikiak udazkenean emigratzen du,
beste hainbat kiderekin batean maiz;
eskualde beroagoetara jotzen du, negua
han igarotzeko asmoz.
222
223
FALKONIFORMEAK
FALKONIFORMEAK
(Falconiformes ordena)
Falkoniformeak eguneko harrapariak dira.

Tamaina handi edo ertaina dute (Txikienek 35
g inguru pisatzen dute eta espezie handienek
14 kg-ko pisua eta 3 m-ko hego luzera izaten
dute ia) eta guztiek moko sendo eta gakoduna eta azkazal handi eta kurbatuak dituzte.
Oso latitude altuetan bizi direnak izan ezik, ez
dute migratzen. Guztira 286 espezie bizi dira
munduan eta 35 Europan. Euskal Herrian 21
espezie bizi dira.
EZAUGARRIAK
falkoniforme gehienek beste animaliak harrapatzen dituzte jateko eta gutxi batzuk sarraskijaleak dira. Lehenek hanka sendoak eta
azkazal luze eta gakodunak dituzte eta bigarrenek, saiek, hanka ahulagoak dituzte.
Guztiek oso ikusmen eta entzumen ona dute.
Espezie batzuek hego luze eta zabalak dituzte eta planeatuz egiten dute hegan. Beste
batzuek, belatzek, hego estu eta zorrotzak
dituzte eta hegoak astinduz egiten dute
hegan.
Basoko espezieek hego labur eta biribilduak
dituzte, maniobra azkarrak egiteko egokiak.
Guztiak hegalari trebeak dira.
da, baina ez da ugaltzen eta sarritan oso

migrazio luzeak egiten ditu eta lumaje berezia
du. Azken fasean ugaldu egiten da, gehienetan bikotekide berberarekin bizitza guztian.
Horretarako, espezie gehienek habia egiten
dute eta arrautza bat edo bi jartzen dute
(gehienez lau) hainbat egunetako tarteaz.
Arrautzak errundako ordena berean irekitzen
dira eta ondorioz, txito batzuk besteak baino
handiagoak izaten dira. Janari-eskasia egonez gero, txio gazteena hil egiten da, baina
zaharrak bizitzeko aukera gehiago izaten du.
BANAKETA
Falkoniformeak ia mundu guztian eta latitude
guztietan bizi dira (Antarktikan eta hainbat
irlatan soilik falta dira) eta leku irekietan
(basamortuak barne) zein basoetan aurki daitezke, baina eskualde bero edo epeletako
leku irekietan dira ugarien.

Falkoniformeen bizi-zikoan lau fase bereiz
daitezke.
Lehenean, txitoa habian egoten da eta gurasoek elikatzen dute. Bigarrenean, kumea
habiatik gertu ibiltzen da, hegan egiteko eta
ehizarako trebatzen, eta gurasoek elikatzen
dute. Hirugarrenean, kumea bere kasa bizi
224
225
FALKONIFORMEAK
ARRANO BELTZA
(Aquila chrisatos)
DESKRIBAPENA: gaitz da arrano beltza gainerako arrano espezieren batekin nahasten, zeren
oso handia izateaz gainera (emeak arrak baino
handiagoak) gorputzeko lumak hain dira ezberdinak heldu eta gazteen artean ezen behinola bi
espezie ezberdin zirela pentsatu baitzen.
Helduen lumajea eraberekoa da, marroi argia,
zenbait zuriunerekin hegalen azpian, arraunlumen oinarrian zehazki. Garondoa eta hegalen
aurrealdeko ertza urre kolorekoak dira, eta horregatik herrialde batzuetan urre-arranoa esaten
diote. Mokoa beltza da eta atzapar zorrotzak sei
zentimetro luze izan daitezke. Tartsoak, gorrixkak,
lumaz guztiz jantzita ageri dira atzetaraino.
Inbididuo gazteak, aldiz, ilunagoak dira, zuriune
handiak dituzte hegalpeetan eta isatsa zuria da,
muturrean zerrenda beltz zabala duela. Hegan
egiten hasi berri diren arrano beltzen lumen kolorea aldatzen-aldatzen egoten da urteko mudan
zehar, apiriletik azaroa bitartean, alegia.
Bizitzako bigarren urtean gazteen lumak argitu
egiten dira tartsoetan eta isatseko zerrenda beltza
ez da izaten heldutan edukiko dutena bezain
zabala. Hurrengo urtean, hegalen aurrealdeko
ertzak eta garondoa urre koloreko jartzen hasten
dira eta isatseko zuriari zerrenda urdinak gehitzen
zaizkio. Laugarren urterako ia-ia helduak bezalakoak dira, oraindik ere hegalpeko lumak zertxobait
zuriagoak badira ere. Azkenik, bosgarren urterako
helduen lumaje bera izaten dute.
TAMAINA: luzera: 79-87 cm. Hego luzera: 200220 cm. Pisua: 3-6,6 kg.
BIOLOGIA: izaera sedentarioko harrapakari
ez dute ere beren lurraldetik aldegiten.
Monogamoak dira eta bikotea bildu eta gero
bizitza guztian elkarrekinn jaraitzen dute. sarritan emeak eta arrak urte guztian zehar elikarrekin aritzen dira ehizan.
Goizean goiz hasten da ehizan,altuera apalean hegan eginez eta lurraren gora-beherei
gertutik jarraituz, modu honetan bere harrapakinak -hegaztiak, ugaztunak eta narrastiakustekabean harrapatzeko, edo animalia handien gorpuak.
Arrano beltzei neguan etortzen zaie araldia.
Urtarrilaren amaiera aldean, bikoteek beren
eztei-hegadak egiten dituzte eta kabia egiteko
leku bat aukeratzen dute. Martxoaren hasieran estalketa egiten da eta apirila aldean
emeak bi arrautze jartzen ditu. arrak eta
emeak 43 egunez inkubatzen dituzte.
Lehenengo jaiotzen den arranokumeak bere
anaia txikia kabitik botoa ohi du, edo bestela
mokoka hiltzen du, gurasoek bera hobeto zain
dezaten. Jaio eta 80 egunera, hegan egiteko
gauza da.
ELIKADURA: arrano beltzaren dieta harrapakin mota ugariz osaturik dago, gehienak lurrean harrapatzen dituen ugaztunak eta tamaina
ertaineko hegaztiak badira ere. Sarraskiaz ere
elikatzen da, batez ere neguan.
HABITATA: aintzina Euskal Herriko mendi
multzo eta mendizerra handietan aurkitzen
zen arren, harrapakiren errege honek atzerakada nabarmena jasan du azkenengo berrogei urteetan. 1960 eta 1990 artean, kabia egiten zazpi bikote desagertu zirela adierazten
duten datuak badaude.
Gaur egun, bere kopurua Euskal herrian 15
bikoteren artekoa dela jotzen.
Gizakien eraginak, bere aldaera guztietan,
habitaren suntsiketa -baso soilketa- nahiz plagiziden gehiegizko erabilera direla medio, eta
jaten dituen animaliak ehizaren ondorioz etengabe galtzeak desagertzeko zorian jarri dute
arrano beltza.
226
227
FALKONIFORMEAK
ARRANO TXIKIA
(Hiartus pennatus)
DESKRIBAPENA: anatomiari bagagozkio,

argi dago ehiztari ahaltsu eta askotarikoa
dela, buru handia, hegal luzeak eta hanka
laburrak baititu, eta hanketan atzamar lodiak
eta atzapar oso zorrotz eta makurxeak; hain
da trebea, ezen ugaztunak, hegaztiak zein
narrastiak ehizatzen baititu. Lumaje oso
dotorea du, baina adinaren arabera hain
ageri da ezberdin, ezen ez dakienari indibiduo gaztea eta zaharra bi espezie ezberdinekoak direla begitandu ahal baitzaio. hau
ez da batere bitxia harraparien artean; izan
ere, espezie berean zail izaten da aurkitzen
erabat berdinak diren bi indibiduo, bakoitzak
taiu bereziko lumak ditu eta.
Arrano txiki gehienak, %80tik gora, kolore
argikoak dira, eta goitik begiratuta gorputza
eta buztana zuri ikusten zaizkio eta arraunhegalen muturrak beltz.
Ostera, fase ilunean dauden indibiduoen
lumajea are-txokolatea da; horregatik, bizkarrari arretarekin begiratu ezean, bi faseetan
ere oso bereizgarri baita, miru beltzarekin
nahas daiteke.
120 cm. Pisua: 0,7-1,2 kg.
BIOLOGIA: arrano txikiak beren umetze
lurraldeei izugarri atxikiak dira eta urterourtero aurreko urtean beren hazi zituzten
kabi berberera bueltatzen dira.
Apirilean arrek pirueta ikusgarriak egiten
dituzte hegaz eta emearekin biltzen dira.
Kabia egin eta gero, emeak bi arrautze jarri
ohi ditu. 35en bat egunez inkubatu ondoren,
lehenengo arranokumea jaiotzen da eta bi
egun geroago, bigarrena. Adin diferentzia
honek, gehienetan, txikienaren heriotzara
eramaten du, handienak bereganatu ohi
duelako amak eramaten duen janari guztia.

Kumea zazpi aste inguru egoten da kabian,
eta bere lumaia arrano helduenaren antzekoa da. Emeak ez du behin ere bertan behera uzten eta arreta handiz zaintzen du. Jaio
denetik 40 egun bete arte, erdi jandako
harrapakinak ematen dizkio. 50 edo 52 egun
dituelarik kabia utzi egiten du, baina ondoan
gelditzen da bere lehenengo hegaldatze
praktikak egiten dituen bitartean.
ELIKADURA: goizean goiz, harrapakin
baten bila hasten da. Airetik erraz harrapatzen ditu ustekabean karraskariak, untxiak,
muskerrak eta hegaztiak, batez ere handiera txiki eta ertainekoak.
HABITATA: hosto galkorreko basoak dira
harrapakari honen bizilekua eta ehizalekua.
Arrano txikien kopurua nabarmenki murriztu
da azkenengo hamarkadetan. Horren arrazoia, bera bizi den ingurunean gizakiak sortzen duen eragin kaltegarria da, bertan sartu
eta haren elikabideak suntsitzen baititu.
228
229
FALKONIFORMEAK
BONELLI ARRANOA
(Hieratus fasciatus)
DESKRIBAPENA: bonelli arranoa kolore marroi iluna
tatu orduko, asaldura handia nabaritzen da bere porta-
tsetan eta sabeleraino, hau-hemenka sakabanaturiko
bizian. Azaroan araldia etortzen zaie hegazti hauei eta
du bizkarraldean, eta kolore zuri dirdaitsua bular-saiheorban ilunekin.

Pisua: 1,6-2,5 kg.
BIOLOGIA: harrapari hauek oso sedentarioak eta

beren lurraldeari atxikiak dira eta neguaren gogortasu-
nak behartzen dituenean bakarrik joaten dira ehiza
asko dagoen eremu urrunagoetara Belatz baten abia-
dura, aztorearen trebetasuna eta bizkortasuna eta

atzaparretan arrano beltzaren indarra duen arrano hau,
ehiztari bikaina da. Bere ehiza-lurren gainetik astiro

egiten du hegaz, altuera erdian. Harrapakin bat begiz-
eran eta goitik behera oldartzen da harengana ziztu

orduan eztei-hegadak, kabiak eta estalketak egiten
dituzte. Emeek, egun bateko aldearekin, bi arrautze jartzen dituzte -oso gutxitan hiru-, eta 38-40 egunez inku-
batzen dituzte. Bitartean, arrak kabia babestu eta bere

lagunari jana ekartzen dio. Apirilaren hasiera aldean
jaiotzen dira arranokumeak. Hauek, hilabete egin arte,

ez dira hasiko beren lehenengo hegaldatze ariketak
egiten. Bi hilabete dituztenean, beren janaria lortzeko

gauza dira eta abuztu aldean kabia behin-betiko uzten
dute.
ELIKADURA: hegaztiak bere elikaduraren %75 dira.
ARRANO SUGEZALEA
(Circaetus gallicus)
DESKRIBAPENA: arrano sugezalea begi handiak
BIOLOGIA: janadik martxoan, arrano sugezale biko-
ditu, buruaren aurrealdean kokaturik, eta horregatik
tea bere barruti gainean ikus dezakegu. Harrapari
harraparienaren aldean; itxuraz hontza txikiarena
ren, eta inguruan ehize-leku irekiak dituen baso
beraren burua oso handia da gainerako eguneko
ematen du. Behetik begiratuta zuria da eta orbain

arreak ditu, eta bizkarraldea, berriz, ilunagoa da.
Lepoa eta paparra arreak dira, eta horregatik soinean
txanoa duela iruditzen du. Hegalak kolore oso argiko-
ak dira eta lehen eta bigarren mailako lumak arrez eta
beltzez zipristinduta ditu. Isatsean argi ikusten zaizkio

zeharretarako hiru zerrenda. Mokoa nahikoa txikia da
gorputzerako; beltz-urdina da eta muturrean argizari

argia du. Hankak luzeak dira, gris argiak, lumak gabe
ezkata handi eta gogorrak dituzte, sugeen haginkaden
babesgarri. Hatzak laburrak dira, eta atzaparrak laburrak eta makurrak.

Pisua: 1,5-2,2 kg.
handi hauek Afrikatik itzuli dira, han negua pasa ondo-
babestu batetan instalatzen dira, bertan habia eginez.

Hegazti honek erakatzeko duen trebetasuna harrigarria da. Hegalak ia higitu gabe, hankak maiz zintzilik
dituelarik, lurrera adi-adi begiratzen du narraztiren bat
aurkitu nahiean.
Apirilean hegoaldeko mendihegalaren batetan dagoen
zuhaitz baten adaburuan egina izango duten habia
txiki eta ezkatuta amaitzen dute, han emeak gero

tamaina handiko arrautzen bakar bat errunez. Txito,
abuztuaren hasieraraino geratzen da habian eta bere
hazkuntzak ditauen bitartean, gurasoek eguneko bizpahiru suge ekartzen dizkiote.
ELIKADURA: haren dieta nagusiki narrastiez osaturik

dago, batez ere, ofidioez.
230
231
FALKONIFORMEAK
MIROTZ ZURIA
(Cirus cyaneus)
DESKRIBAPENA: tamaina ertaineko harraparia, gor-
Abuztuaren bukaera aldean, bai Euskal herrian jaiota-
errauskara da goialdean, beltzak diren lehenengo
muak utzi eta hegoalderagoko iberiar lurraldeetara
putz lirainekoa eta hego eta buztan luzekoa. Arra gris

arraun-lumak eta zuria den ipurtxuntxurra izan ezik.
Azpialdean, nabarmena da lumadiaren kolore zurixka,
hegoen muturretako beltza izan ezik. Emeek ez dute

kolore grisik, eta horietan nagusi dira kolore arrexkak,
ipurtxuntxurraren kolore zuri deigarria izanik.
TAMAINA: luzera: 43-59 cm. Hego luzera: 102-109

cm. Pisua: 290-550 g.
BIOLOGIA: eztei-hegaldiak apirilaren hasieran hasten
dira, eta hilabete honen bukaerarako bikote gehienek
egin dute errutea. Hiru eta sei arrautza bitartean erruten dituzte eta lurrean eraikitzen duten habian koka-
tzen dituzte. Handik bi astera txitoak lumazturik daude

eta landareen artean ezkutatzen dira jatekoaren zain.
ko aleek, bai mirotz zuri heldu gehienek, ugaltze-erejotzen dute negua igarotzera. Hegazti hauek poliga-
moak izaten dira, ar bakar batek bizpahiru eme batera hartzen dituelarik bere ardurapean. Egoera hau,
inguruan dauzkan elikadura-baliabidez erregulatuta
dagoela pentsatzen da, janaria ugaritzen den heinean

poligamia maizago eginez.
Zenbait hegazti-populaziotan polimagia hautespen
naturalak baltzatzen duela ez dago dudarik, zeren

hegazti-talde hauetan lagun bakoitzak aurrera atera-
tzen duen txiten batazbestekoa altuagoa izaten bait da

bikote monogamozkoetan baino. Gainera, bide batez,
zenbait hegaztiren ugalketarik ezaren arriskua baztertzen du.
ZINGIRA MIROTZA
(Circus aeroginosus)
DESKRIBAPENA: liraintasunean mirotz

guztietan azkena da zingira-mirotza, eta
tankeraz mirotz urdina eta mirotz zuria baino
sendoagoa da. Halaber, ez du haien ipurtxuntxur zuria. Arraren lumajea arrea da,
isatsa eta hegal zuriekin; emeak, aldiz, luma
zurixkak ditu buruan eta garondoan.
120 cm. Pisua: 400-800 g.
BIOLOGIA: martxo amaiera eta apiril hasiera bitartean itzultzen dira zingira-mirotzak
neguko bizitokietatik; heldu eta berehala
habia egiteko lurraldearen bila hasten da.
Lurraldearen azalera aldean bizi diren mirotzen kopuruaren araberakoa da, baina
gutxienez 170 eta 270 metro bitarteko erradioa izan behar du. Espezie bereko mirotzen bat eremu horretan barneratuz gero,
jabeak ez du dudarik batere egingo eta bor-
tizki erasoko dio, harik eta kanpora egotzi

arte.
Ohiko jarrera hautsita, arrek garrasi biziak
egiten dituzte beren hegaldi eta jauzi guztietan, behin eta berriro etengabea, padura
inguruetako emeak erakarri nahiz. Emeen
eztei-lumajea, berriz, arrena baino askoz
motelagoa da, ia goitik behera txokolate
kolorekoa, sorbaldetan eta buruan argiuneak baditu ere.
Arrak emea erakartzea lortzen duenean,
erakusketako hegaldiak areagotzen ditu:
hasieran hegalei astiro eta era irregularrean
eragiten die, baina ondoren zeruan gora eta
behera hasten da bat-batean, goitik izugarrizko azkartasunarekin amiltzen delarik.
Emea lagun izaten du eztei-hegaldian;
haren atzetik jazartzen ibili ondoan, halako
batean arrak emea harrapatzen du atzaparrez eta lurrera jausten dira biak. Erritu hori
amaitutakoan arrak emea estaltzen bide du.
232
233
FALKONIFORMEAK
MIROTZ URDINA
(Circus pygargus)
DESKRIBAPENA: mirotz urdinen arrek kolore grisa
rrien lekuko.
eurrez barraturik dago eta hegoek, punta beltzez amai-
egiten du lurrean belarrak, lezkak edo gramineoen zur-
agertzen dute, behealdean zuritzen zaiena. Isatsa

tuta, zerrenda beltza dute luma sekundarioen parean.
Ezaugarri horrek eta ipurtxuntxurraren abardura grisak
bereizten dituzte mirotz zuriaren arrarengandik, berare-
kin antz handia baitute. Emeek tonu marroiak dituzte bizkarraldean, marradura argidun sabelaldean argitzen
zaizkienak. Isats barratua dute, eta ipurtxuntxurraren

tonu ilunak bereizten du mirotz zuriaren emearengandik.

Pisua: 250-430 g.
BIOLOGIA: martxoaren amaiera aldera, lehenengo

mirotzak Euskal Herrira iristen direnean, arabar lautada
zabalak, zelaiak eta lur irekiak izaten dira, beste urte

batean, haien kulunka-hegada eta itzulinguru miraga-
Eztei-hegaldiak amaitutakoan, emeak habia sinple bat
toinak erabilita. Trebeki kamuflaturik aurkitzen da beti

labore-soroetako galburuen artean edo larre hezeetako
belar altuen artean. Bertan uzten ditu apirilaren amaieran
eta maiatzaren hasieran 4 edo 5 arrautza, eguneko bat
erruten dituenak. Arrautzak zuriak dira, baina tonu berde
urdinxka xehea agertzen dute, batzuetan marroiez

orbanduta egon daitekeena. Txitaldiak hilabete irauten
du gutxi gorabehera, txitoak jaio artean, eta emea soilik

arduratzen da eginbeharraz, arrak jaten ematen dion
bitartean. Arra berandutzen bada eta goseak jota badago ere, emea ez da irteten habiatik harrapakin bila; arrari, berriz, bide erdira hurbiltzen zaio mokoan janaria
dakarrenean.
MIRU BELTZA
(Milvus migrans)
DESKRIBAPENA: Euskal Herrian ikus daitezkeen bi
topa daitezkeelarik.
na aurkilatutako buztana da.
urriek, ugaltokia bakarka bilatu ohi dute.
miruen, beltzaren eta gorriaren ezaugarririk nabarme-
Miru gorriaren buztanak ezaugarri hau markatuagoa
aurkezten du eta luzeagoa da, eta bestalde, miru beltzak kolore ilunagoa du, hegoetan alde argi mehe
bakarra duelarik. Hegazti planeatzaileei dagokien
bezala, ziluetak hego eta buztan luzeak aurkezten

ditu, eta hegan egiteko modua planeatze xehe eta arinetan oinarrituta dago, hegoak oso gutxi astinduz.
TAMAINUA: luzera: 55-60 cm. Hego-luzera: 160-180

cm. Pisua: 600-1.000 g
BIOLOGIA: espezie migratzaile honen ugalketa

Iberiar penintsulako barnealdean arrunta da, baina
kantauriarrean eskasa. Habia egiteko urbazterreko

basoak gogoko ditu, eta zenbait aldetan jokaera talde-
koia agertzen du. Taldekatzeko joera hau neguan

zehar nabariagoa da, etzaleku batzuetan hamarnaka
Euskal Herriko erlaitz kantauriarreko bikote habigile

Habia zuhaitzen erlaitz adarretan kokatutako eta hon-
dakinez, plastikoz, paperez betetako plataforma

zabala da. Emeak apirilak aldera 2 edo 3 arrautza
erruten ditu, eta 32 egunetan zehar batez ere berak

inkubatuko ditu.
Hasieran, txitoak txikiak direnean, arrak ehizatzen du

eta emea habian geratzen da, baina txitoak hazterakoak bi helduak arituko dira elikagai bila. Arrautzatik
irtetzen direnetik 6 aste pasatzerakoan txitoek habia

utziko dute.
ELIKADURA: espezie oportunista dugu hau, eta ehi-
zarako nahiko traketsa kontuan hartuta, harrapatzen

dituen ornodun txiki eta intsektuez gain, zabortegira
eta isurtegietara egiten dituen bisita ugarietan lortutako hondakinez eta haratustelaz elikatzen da.
234
235
FALKONIFORMEAK
MIRU GORRIA
(Milvus milvus)
DESKRIBAPENA: itxuraz miru beltzaren
denean, eta inoiz hiru arrautza ere erruten
goa eta lumaje argiago eta gorrixkagoa duela.
kara ugari dituzte. Inkubazioa emearen kontu-
antzerakoa dugu miru gorria, baina handixea-
Espezie zaurgarritzat jotzen da Euskal Herriko

Espezie Mehatxatuen Katalogoan, atzeraldi
etengabean dagoela. Munduan galzori larrienean dauden 43 espezieen zerrendaren
barruan katalogaturik dago, eta beraz iraungipen
bidean,
Hegaztien
Babeserako
Nazioarteko Kontseiluaren iritziaren arabera.
TAMAINA: luzera: 59-65 cm. Hego luzera: 180

cm. Pisua: 780-1.100 g.
BIOLOGIA: apirilaren erdi aldera iristen dira
miru migratzaileak gure basoetara, eta orduan
dituzte; arrautzak zurixkak dira eta izpil marroira doa, 15 eta 35 minutu bitarteko alditxoetan
izan ezik, hauetan bere kideak ordezkatzen
baitu. Txitaldia lehenengo arrautza erruteare-
kin batera hasten da eta hilabete irauten du

(30-32 egun). Alabaina, arrautza bakoitza hiru
eguneko tartean erruten du, eta beraz, hiru

arrautza erruten dituenean, txitaldiak 36-38 bat
egun irauten du.
ELIKADURA: mikrougaztunak, karraskariak,

narrastiak eta intsektuak.
HABITATA: ugaltze-sasoian, eremu irekietatik
gertatzen dira eztei-jarduerak.
hurbil dauden basoetan bizi da, eremu horietan
batzuetan txito bat bakarra ere izaten da abian,
harrapakinak diren karraskariak, narrastiak eta
Emeek bi arrautza errun ohi dituzte, baina

normalean emea lehenbiziko aldiz parekatzen
aurkitzen baititu garai horretan maizenik bere

zenbait hegazti eta intsektu.
ZAPELAITZ ARRUNTA
(Buteo buteo)
DESKRIBAPENA: nahiko tamaina handia eta

hegaldi astuna duen hegaztia. Gainetik arre
iluna da, azpitik ikusita tonu argiak nagusiki
direlarik.
Koloraketa-fase desberdinak aurkezten ditu,
zuritik hasita oso tonu ilunetaraino, baina edozein kasutan, ukondo ilunagoak eta hegoen
punten azpialde argiak mantentzen dira. Buztan
eta hego zabalek eta gorputzari oso lepu laburrez lotzen zaion buruak ziluetari arrano-antza
ematen diote. Bidertzeko telefono-zutoinetan
ikusi ohi da. Identifikaziorako beste ezaugarri
baliagarria ahotsa da, edozein urtarotan entzun
daitekeen piiiiou antzeko marraoa, berau
altuera handira goratzekoan sortzen duelarik.
TAMAINA: luzera: 55-56 cm. Hego-luzera: 130-
160 cm. Pisua: 600-1.400 g
BIOLOGIA: hostolazabal handietan eta pinuetan erailitzen du habia. Apirilak akdera bere plataforma zaharrera edo belabeltzen habia
hutsen batera itzultzen da eta bertan, emeak, 26 arrautzez osotutako urteko arrautza-multzo
bakarra errungo du. 34 egun igaro direnean txitoak jaioko dira, lau astetan hegan egiteko prest
egongo direlarik. Txitoen kopurua urte horretako mikrougaztunen ugaritasunaren araberakoa
. Zapelatzaren elikadura ornodun txikietan oinarritzen da, batez ere mikrougaztunetan, baita,
sarraskiak eta intsektuak ere.
ELIKADURA: mota askotako animaliez elikatzen da, tamaina ertaineko ugaztunetatik intsektuetaraino.
236
237
FALKONIFORMEAK
ZAPELAITZ LIZTORJALEA
(Peris apivorus)
DESKRIBAPENA: zapelatz liztorjaleen lumajearen
baino ilunagoa da, eta sabelaldekoa aldakorra da
tara, eta, izatez, ornitologoek hamabi barietate
TAMAINA: luzera: 52-60 cm. Pisua: 400-1.000 g
kolorea oso aldakorra da hegazti batzuetatik bestebaino gehiago zehaztu dituzte.
Oro har, bizkarraldea tonu marroi ilunezkoa izan ohi
da, sabelalderantz argitzen dena. Liztorjale batzuk
miruak bezain ilunak dira, beste batzuk, ordea,

arrano
sugezaleak
bezain
argitsuak
dira.
Aldakortasun handia dagoen arren, txitaldi bereko
txitoen artean ere gertatzen dena, tonu batzuk

gurasoengandik kumeengana aldatzen dira aldaketarik izan gabe.
Zapelatz liztorjaleak antz handia du zapelatz arrun-
tarekin, baina burua txikiagoa da, bere hegoak luze
eta meharragoak eta bere isatsa handiagoa, itxura

lirainagoa hartzen duela.
Heldu gabeen bizkarraldeko lumajea helduena
heldutasunean zein tonu hartuko duen, argi ala ilun.

BIOLOGIA: Sahara zeharkatzen duen espezie
migratzailea da, negua Afrika tropikalean ematen
duena; eta zenbait ale Ekuatoreko lurralderaino hel-
tzen dira. Lehen aleak martxoaren bukaera inguruan ikusten badira ere, gehienek apirilaren bukae-
ran eta maiatzean zehar betetzen dituzte ugaltzelurraldeak. Gainerako baso-harrapariak bezala,
Litorjaleek habia zuhaitz baten gainean erakitzen
dute eta bertan erruten dute maiatzean. Errutea 13 arrautzakoa izaten da eta hilabetean berotzen
dute. Kumeak erabat independenteak izaten dira
hiru hilabeteren buruan, eta orduan prest egon
beharko dute Afrikarako lurraldeetaranzko lehen
migrazio-bidaiari ekiteko.
GABIRAIA
(Accipiter nisus)
DESKRIBAPENA: adarrarteko benetako iratxoa
Espezie honetan ere, nabaria da sexuen arteko
Alabaina, baditu ezaugarri bereizgarri batzuk,
eta bere bikotekidearen pisuaren bikoitza eduki
den gabiraia, egia esan, miniaturazko aztorea da.
esaterako, begi horiak, bere ahaide nagusiarenak
laranja kolorekoak diren bitartean; gabirai arren
kasuan, gainera, kolore laranja nabarmena dute
sabelaldean, aztore arrek ez dutena. Halaber,

xeheagoak eta hanka-luzeagoak dira, hanketan
behatz izugarri luze eta finak dituztela, baina

behatz hauek, izatez, beren elikatze-erregimenari
moldatzearen ondorioak dira, basoko txoritxoetan

batez ere oinarritzen baita.
Urtebetea gainditu ez duten gabirai gazteen lumajea helduenaz nabarmenki bestelakoa da; izan
ere, arren lumajeak tonuera arrexka agertzen du,

izpil arre-gorriztekin, eta adin berdintsuko emeen
izpilak txikiagoak eta grisak dira.
tamaina-aldea. Emea, askoz ere handiagoa da

dezake; izan ere, gabirai arrak gure geografian
aurki daitezkeen harraparirik txikienak direla esan
daiteke.
TAMAINA: luzera: 30-40 cm. Hego luzera: 61-79

cm. Pisua: 140-320 g.
BIOLOGIA: habiak hondo garaturiko edozein
motatako eskualde basotsuetan jartzen dituzte,

baina ehizarako, beharrezkoa dute basoetatik
hurbil argiuneak edo laborantzak egotea.
Harrapari askotan gertatzen den moduan, txitak
atera eta zaindu emeak egiten du. Bitartean arra,

tamainaz emea baino txikiagoa izanik, ehizaz
arduratzen da; emeak ere laguntzen dio txitok

handitzen direnean.
238
239
FALKONIFORMEAK
AZTOREA
(Accipiter gentilis)
DESKRIBAPENA: bere lumajearen itxura nahas-
120 cm. Pisua: 0,6-1,2 kg.
tzia da. Sabelaldea eta hegoen azpialdea zizare-
zaila, araldian izan ezik, aro honetan basotik gora
tezina da, basoan kamuflatzeko diseinaturiko janantzeko pikardadura beltzez jantzita daude hondo
gris perlaren gainean, nagusi duela azken kolore
hori beren anatomian, eztarritik isatseraino, burua

eta bizkarraldea marroi ilunagoz dituela.
Isatsaren sorreran luma-motto handia du, baina

hori ez da nortasun handiena ematen diona; izan
ere, bere nortasuna ematen diote iris gorrimin edo

laranjadun begiek eta bere moko eta atzaparrek,
proportzioz, handienak baitira harrapari guztien
artean.
Aztorea basorako jaioa da, hosto galkorrezko
zuhaitz eta koniferoen artean bizitzeko, eta, beraz,

Eurasian eta Iparramerikan banaturik dago.
TAMAINA: luzera: 48-61 cm. Hego luzera: 100-
BIOLOGIA: harrapari zaputza da eta behatzeko

egiten du igotze-hegaldian, hegoak zabalik eta
buztana haizemailea bailitzen paraturik.
Baso apartatuan bizi ohi da, zuhaitz handi baten

adaburu gainean bere habia eginez. Han bizpahiru
txito hazten ditu, eta uda heltzen denerako independizatu egiten dira, guraso bernerek barrutitik
botatzen dituztelarik.
ELIKADURA: tamaina ertaineko eta txikiko hegaztiek elikatzen da nagusiki, baina ugaztunak ere
harrapa ditzake, esate baterako untxiak eta urtxintxak.
HABITATA: zuhaitzak dituzten edozein motatako

eremuetan bizi da, baina nahiago izaten ditu gizakien eraginetik urrun dauden baso helduak.
UGATZA
(Gypaetus barbatus)
DESKRIBAPENA: lumaje nabarmena agertzen du,
dun eta amaieran beltz baten gainean nabarmentzen
duena. Eztarriko lumak eta papar eta sabelaldekoak
Bizkarraldea eta isatsa gaua bezain ilunak diren arren,
gainerako hegazti sarraskijaleengandik bereizten
gorriztak dira, eta kontraste bizia egiten dute buruan

dituen zuri-horixkekin. Begietatik mokorainoko alde-
an inguru-xingola beltza du, maskara baten antzean.

Mokoan, inguru-xingola beltz hori zurda-sorta bihur-
tzen da, behe-barailatik hedatu eta, bizar antzean,

horren azpian erori eta gailentzen dena. Hortik
hegazti honen izen zientifikoa, Gypaetus barbatus,

sai-arrano bizarduna adiera duena.
Buru gainean luma tentekor batzuk agertzen ditu,

asaldaturik dagoenean zabaltzen dituenak, arranoek
egiten duten bezala. Azpian, begi horixka eta esklerotikako zirkulu gorrimin batez inguratuek begirada
mehatxagarria ematen diote, moko grisa luze, kako-
dena.
luma bakoitzak lerro zurixka agertzen du erdian, hego-
ei distira metalikoak ematen dizkiena. Hanketako tartsoak lumaz jantziak dira eta atzazalak luzeak.
Ugatza dugu Europako harraparirik handiena.
TAMAINA: luzera: 120-140 cm. Hego-luzera: 275

cm. Pisua: 6-8 Kg.
BIOLOGIA: hegazti geldikorrak ditugu ugatzak, eta

lurralde propioa dute bizitza osorako, bikote-kideare-
kin konpartitzen dutena. Lurralde horretan badira leku
batzuk garbi mugaturik daudenak, esaterako, habiagintza-lekua, habia inguruko aldea eta bikotearen
eragin-aldea, beste bikote batzuen lurraldeei gainezar dakiekeena.
240
241
FALKONIFORMEAK
SAI ARREA
(Gyps fulvus)
DESKRIBAPENA: sai arrearen anatomian bereizgarri
BIOLOGIA: ugaltze-sasoia, aireko gortaiatzeekin
lumatxa motz batez estaliak baina. Gorputzaren gai-
tatzen direnak. Lehen erruteak urtarrilean gertatzen
dira buru eta lepo lumarik gabeak, krema kolorezko
hasten da, batez ere abenduan eta urtarrilean ger-
nerakoan lumajeak kolore marroia agertzen du,
direnak. Lehen erruteak urtarrilean egiten dituzte
lehoiak duenaren antzerakoa, hortik bere izen arrunta,
eta arrautza bakarraren berotzeak ia bi hilabete
bizi den harkaiztegietan ikusia ez izateko baliagarri
irauten du. Eklosioaren ondoren, kumea habian
zaiona.
gertatzen da lau hilabete inguru, hots, erabat gara-
Lepo oinean, sorbalda gainean, luma zuri ugari atera-
tzeko behar duen denbora-tartean.
tzen zaizkio, iduneko gisa, eta papar gainean bi soilu-
ELIKADURA: bere berezitasunik garrantzitsuena,
ne edo lumarik gabeko alde ditu, kolore gorri, urdin eta
guztiontzat ezaguna, elikera da, sarraskijale bait da
zuri bizikoak, hegaztiak nahita agerian jartzen dituenak
erabat.
generokideei bere emozio egoera erakusteko.
Saiek sabelbete handiak egin ohi dituzte, eta,
Hego luze-zabalen puntetako lumak, primarioak, txirbi-
batzuetan, oturuntza oparo baten ondoren, nekeza
lik gabeak eta beltzak dira, hego-erpin biribildua era-
gertatzen zaie hegan egitea, eta batzuek, haize
tzen dutela. Isats iluna laburra eta karratua da.
boladak aprobetxatuz, ozta-ozta hegan egiten
duten bitartean, besteak hainbat ordutan geratu
Pisua: 6,5-8,2 Kg.
behar dira gorpuaren ondoan, janaria digeritu arte.
SAI ZURIA
(Neophron pernopterus)
DESKRIBAPENA: sai espezie honek lumaje zuri-bel-
arekin batera egiten dute habia, harmal-ormetako
aurpegi soila eta moko mehe dabileneko siluetan
besterik ez da iristen hegan egitera, eta lumaje arres-
tza du, amiamoko batenaren antzekoa, kolore horiko
hego zorrotzak eta ziri-itxurako buztana nabarmentzen dira.
Hugo Van Lawick-ek Afrika-n egin estudioak, hegazti

honen jokabidearen berezitasunik ezagunena azaldu
digu, beharbada. Ikertzaile hau zeraz ohartu zen: sai

zuriak harriak tresna moduan erabiltzen dituela, ostruken eta flamenkoen arraultzeak hautsi eta haien eduki
preziatuaz jabetu ahal izateko. Arrazoin honegatik,
gizonarekin batera, tresnak arabiltzeko gai diren beste
zenbait animalien talde barnean sailkatu ohi dira.
TAMAINUA: luzera: 58-70 cm. Hego-luzera: 1,60 cm.

Pisua: 1.600-2.400 g
BIOLOGIA: sai zurien bikoteek bakarka edo sai arre-
kofaunetan bi arraultze errunez. Generalean txita bat

ka berezi batez jantzita, lagun helduari dagozkion
koloreak sei urteren buruan hartzen ditu.
Sai zuriak gutxi gora-behera martxoaren erdialdean
iristen dira Euskal Herriko , eta azkenengo banakoak

irailean abiatzen dira hemendik. Saharaz bestaldeko
Afrikan pasatzen dute negua, baina banako batzuk

Iberiar penintsulako hegoaldean gelditzen dira urtaro
horretan.
ELIKADURA: elikadura aldetik nahiko moldakorra

izanik, gehienbat gorpuak jaten ditu, baina hondaki-
nak eta etxaldeetako hondarrak ere bai, eta animalia
txikiak, hala nola untxikumeak eta narrastiak, jateko

gai da.
242
243
FALKONIFORMEAK
BELATZ HANDIA
(Falco peregrinus)
DESKRIBAPENA: tamaina ertaineko harraparia,
erruten du: 3-4 arrautza.
bakoitzean agertzen diren bibote-antzeko egitura dei-
katzen da batez ere eta ia modu esklusiboan.
emea arra baino handiagoa delarik. Aurpegiaren alde
garriak alde batera utzita, bizkarraldetik gris iluna da,
eta azpitik, zeharkako marrez apainduta, kolore argia
agertzen du. Gazteek, orokorrean, tonu arreagoak

aurketzen dituzte. Airean dagoenean, belatz handia-
ren zilueta bereizgarria erraz ezagu daiteke: buztan
luzea eta hego luze eta zorrotzak dituen gorputz trinkoa aurkezten duen hegazti honek, hegoak arin eragi-
nez hegan egiten du, sakonki astindu gabe, han

hemenka planeatu eta zut amiltzen delarik.
TAMAINA: luzera: 38-50 cm. Hego-luzera: 83-113 cm.

Pisua: 600-1.000 g
BIOLOGIA: ez du habiarik egiten eta beste espezie

batzuen habiak erabiltzen ditu. Martxoan eta apirilean
ELIKADURA: tamaina ertain eta txikiko hegaztiz eliEhizatzeko bi teknika desberdin erabili ohi ditu:
batzuetan, pausalekutik hegaztiren baten hegaldia
zelatatzen du, gero atzetik joan eta bizkarretik atzaparren bidez harrapatzeko; bestela, altuera handian planeatzen ibiltzen da, eta harrapakin posiblea ikustera-
koan, itzelezko abiaduran bere gainera amiltzen da,

eta belatzaren herpe zorrotzek txoria, normalean
buruan, koplatzen dute.
HABITATA: belatz handia eremu zabaletara moldatutako ehiztaria dugu, bertan abiadura altuena erabil bai-
tezake. Habia egiteko labar arrokatsuak, harrobiak,

etab. erabiltzen ditu, eta ehizarako, ordea, landazabala, kaiak, hondartzak, hiriguneak
ZUHAITZ BELATZA
(Falco subbuteo)
DESKRIBAPENA: buztan laburreko eta hego luze
den baso eta zuhaiztietan egiten dituzte habiak.
denean, hegoak atzerantz apur bat okerturik man-
utzitako habiak erabiltzen dituzte. Erruteak maiatza-
eta punta zorrotzeko harrapari txikia. Hegan ari

tentzen dituelarik, haren ziluetak sorbeltzena gogorarazten digu.

Pisua: 155-340 g.
BIOLOGIA: hau belatz guztietan arinena eta liraine-
na dugu. Gure artean umatze-garaiean bakarrik

egon ohi da, negua African ematen bait du. Apirilean
heltzen da gure lurretara baina araldia eta errutea
maiatzaren amaieran edo ekainean izan ohi dira.
Ugalketak duen atzerapen handi honek badu expli-
kaziorik: zuhaitz-belatzak txori txiki eta intsektu

hegalari handiz (burruntzi eta arkameluen moduko-
ez) bereziki elikatzen ditu bere umeak. Animalia

horiek uztailean eta abuztuan askoz ugariagoak iza-
ten direnez zuhaitz-belatz gazteek ehizean bere

kabuz ikasi ahal izango dute. Zuhaitz-belatzek ehi-
zatzeko behar dituzten eremu irekietatik hurbil dau-
Kumaldirako, korbidoek edo beste harrapari batzuek

ren bukaeran egiten dituzte et bizpahiru arrautzako-
ak izan ohi dira. Arrautzak arre horixkak eta orban

arre gorriska txikiez baterikoak izaten dira. 28 egun
igaro ondoren jaiotzen dira kumeak, eta hilabetez
geldituko dira habian erabat lumaturik eta beren

lehen hegaldiak egiteko prest egon arte.
ELIKADURA: Hegalera zuzenean hegazti azkarre-
netako bat dugu; maiz hain azkarrak diren sorbeltz

eta azpizuriak harrapatzea lortzea nahiko froga
bada. Ugaltze-sasoian, kumeak hegaztiek (enarak,
sorbeltzak, hegatxabalak) batez ere elikatzen

ditu; edonola, intsektu ugari ere harrapatzen ditu,
esate baterako, burduntziak, kakalardoak eta inurriak.
HABITATA: zuhaitz-belatza soilgune zabalak dituzten

baso-aldeetan ezarri ohi da, edo baso eta landazabal,
zuhaizti, lertxundi edo makaldietako ertzetan.
244
245
FALKONIFORMEAK
BELATZ GORRIA
(Falco tinnunculus)
DESKRIBAPENA: belatzen familiako harrapari
inkubatuko dituelarik. Handik hilabete batera, txito-
arre-gorriska da. Arra emearengandik buruko eta
denboraldi bat igaro ondoren, abuztuak aldera
txiki hau espazio zabaletan arrunta da. Lumajea

buztaneko kolore urdin-grisaska dela eta bereizten
da, arrak buztanaren bukaeran marra beltz zabala
aurkezten duelako. Ziluetan hego zorrotzak eta

buztan luzea nabarmentzen dira. Baina denetan
ikusgarriena hegan egiten duenean, harrapakina
ikustatzeko, buztana abaniko moduan zabalduz
eta hegoak gogor astinduz, airean orekan mantentzeko duen gaitasuna da.
TAMAINA: luzera: 31-38 cm. Hego-luzera: 70-78

cm. Pisua: 140-290 g
BIOLOGIA: ugalgaraia, eta ohiko eztei-hegaldiak,
martxoak edo apirilak aldera hasten dira. Ez du

habiarik erakitzen, eta harkaitzaren gainean 4-5
arrautza erruten ditu, emeak 20 egunetan zehar
ak hegan egiteko gai izango dira, eta gurasoekin
burujabetzen dira. Hegazti gazte hauek ez dituzte

inguruetako lurraldeak bizileku modura aurkera-
tzen, alderantziz, beraien lurraldea izango dena
aurkitu arte, ehundaka kilometrotakoak izan daitezkeen ibilbideak jarraituz sakabanatzen dira, distantzia kasu bakoitzaren arabera aldatzen delarik.
Ugalgaraian zehar arrotzen bat habiara gehiegi
hurbiltzen bada, tamaina handiakoa izanda ere,
gurasoak era sutsuan oldartzen dira, uxatu arte

etengabe jarraituz.
ELIKADURA: intsektuz eta mikrougaztunez (arratoiak, saguak, lursaguak) elikatzen dira batez
ere, eta neurri txikiagoan, sugandilez, muskerrez
eta, aldizka txori txikiz ere bai.
NAUMANN BELATZA
(Falco naumanni)
DESKRIBAPENA: naumann belatz arrak bakarrik
kasu, Kantauriar erlaitzean izan ezik, taldeka
ez dutelako bizkarraldeko lumaje gorriztan, eta
aroko murruetako... hormatzarretan. Leku horie-
bereizten dira belatz gorriengandik pikarda beltzik
bibote hedatsuagoa dutelako. Kasu honetan,
emeak eta gazteak ia berdinak dira, xehetasun

batean izan ezik: atzazaletan; Naumann belatze-
nak zuriak dira, eta belatz gorrienak, ordea, beltzak.

Pisua: 125-150 g
BIOLOGIA: belatz izaeraz taldekoi honek ez du

gizakiaren beldur handirik, eta haren hurbil bizi
da Marokkotik Txinarainoko herri askotan.
Beraz, gizakiaren presentzia toleratzeaz gainera, habia egiteko haren eraikuntzez baliatzen
den harrapari gutxietakoa da. Izan ere, habia

egin ohi duen lekuetan Iberiar penintsulan
246
egin ohi du labarretan eta eraikinetako, erdi
tan bizi da uso, txolarre edo bele txikiekin batera.

Bikoteek ez dute habiarik egiten, eta bikotea eratutakoan harkaitz-labarretako arrail edo haitzuloren bat bilatzen dute.
ELIKADURA: intsektuak ditu, batez ere, bere

elikaduraren oinarri, esaterako, txitxiburduntziak,
matxinsaltoak edo kakalardoak, baina ugaztun
txikiak, narrastiak eta urlehortarrak ere harrapa

ditzake.
HABITATA: naumann belatza dugu otsailaren

amaiera aldera eta martxoaren lehen egunetan
Iberiar penintsulara iristen den belaztxo migratzaile bat.
247
FALKONIFORMEAK
BELATZ TXIKIA
(Falco columbarius)
DESKRIBAPENA: belatz txikia dugu Europako
ere ubideetatik hurbil. Habitat hobetsi berbera dute
beherako hegazti gazteek bezala, tonu arre iluna
ohikoenak.
belatzetan txikiena. Emeek, ordea, urtebetetik

dute bizkarraldean, eta gorrizta sabelaldean. Hego
luzeak ditu, eta isats laburra, zerrenda beltz zabal

batean amaitzen dena.
Bereizgarri du belatz honek hegada sutsu eta irre-
gular bat, hegoen astintze bizkorrak bultzatuta,

azelerazio ahalmen handia lortzen duela.

Pisua: 1500-300 g
BIOLOGIA: belatz honek leku ireki edo erdi baso-
tsuak aukeratzen ditu habia ezartzeko. Klima

hotzetako bizilaguna denez gero, Europan, tundra
tipiletatik turbategi inguruan dauden koniferoen
basoetara bitarteko alde batean ezartzen da, beti
belatz txikiak eta negu-txirtak, haren harrapakinik

Normalean, lurrean egiten du habia, iratze eta txilardi artean, lurrean egindako zulotxo bat besterik
ez baita, adaxka batzuez estalia. Batzuetan, zuhaitzetan egiten du habia, edo korbidoek bertan
behera utzitakoak erabiltzen ditu.
ELIKADURA: harrapakinen tamaina txonta batenaren eta uso batenaren bitartean egoten da.
Neguan, txolarreak, hegatxabalak, zozoak, txontak

eta zangoluzeak.
Enarak eta sorbeltzak harrapatzen ditu, zuzenbeherako oldarraldi zorabiagarriak egin eta gero,
eta txitoak ere harrapatzen ditu lur-arrasean

hegaztien txitaldiak aurkitzen dituenean.
ARRANO ARRANTZALEA
(Pandion haliaetus)
DESKRIBAPENA: arrantzalearen hegoak, arrano
arrano arrantzaleek beren afrikar negu-pasako
bere gorputzaren tamainaren aldean. Isatsa labur
tara iristen direla apirilaren hasieran.
sugezale baten tamainakoak, izugarri luzeak dira
eta zuzena da, burua txikia eta luma zuriez estalia,

eta bere gorputza gaztainkara ilun kolorekoa da
bizkarraldean eta zuria sabelaldean. Masailen
alboetan bi zerrenda ilun ditu, lepoaren atzealdean

elkartzen direnak.
Moko txikia eta makurra du, gris urdinxka kolorekoa, eta bere hankak, arrantzari guztiz ongi moldatuak, oso indartsuak dira, eta lumarik gabeak.
Era berean, bere behatz indartsuen oinzolak lixa-
antzekoak dira, arrain labainkorrei itsasteko, eta,

gaueko harrapariek bezala, kanpo-behatz mugiko-
rra dute. Behatz guztiak oso atzazal zorrotz kurbatuetan amaitzen dira.
TAMAINA: luzera: 55-70 cm. Pisua: 1,2-2 Kg.
BIOLOGIA: martxoaren erdi aldera uzten dituzte
aldeak, eta Europako iparraldera jotzen dute, berAraldian, arrak, bere lurraldea markatzeko, hegan
egin ohi du altuera handian, zirkuluak taxutuz eta
garrasika, zuzen-behera jaitsi eta berriro ere
hegan gora ekiteko. Gero, habian pausatzen da,
txio ezti luzeak jaulkitzen dituela, eta estaldura

aurretiko erritualari ekiten dio, hots, hego erdirekiak
astintzeari, burua gora eta behera mugitzen duen
bitartean, emea estaldurarako prest egon arte.

Batzuetan, emearen jarkiera gainditzeko, arrak
arrainen bat eskaintzen dio.
ELKADURA: esana denez, arrain pelagikoak

dituzte itsasoan elikagai nagusi, hala nola, korro-
koiak, muxarrak edo txitxarroak; laku eta urtegie-
tan, berriz, ziprinidoak, karpak, bremak, katxoak,

edo exozidoak, esaterako, lutxoak edo perzidoak.
248
249
AURKIBIDE
GALLIFORMEAK (Galliformes ordena) .........................................
Galeperra (Coturnix coturnix) ...........................................................
Eper gorria (Alectoris rufa)...............................................................
Giloia (Crex crex)..............................................................................
Lagopodo zuria (Lagopus mutus) ...................................................
Basoilo txikia (Tetrax tetrax)............................................................
Basoilarra (Tetrao urogallus)............................................................
Azpibeltza (Pterocles orientalis).......................................................
KARADRIFORMEAK (Charadriformes ordena) ............................
Atalarra (Burhinus oedicnemus).......................................................
Oilagorria (Scolapax rusticola).........................................................
KOLUMBIFOREMEAK (Columbiformes ordena) ..........................
Pagausoa (Columba palumbus) .......................................................
Haitz usoa (Columbia livia) ..............................................................
Txoloma (Columba oenas) ...............................................................
Usapal arrunta (Streptopelia turtur) .................................................
Usapal turkiarra (Streptopelia decaoto) ..........................................
KUKULIFORMEAK (Cuculiformeak ordena) .................................
Kuku arrunta (Cuculus canorus)......................................................
ESTRINGIFORMEAK (Estringiformes ordena) .............................
Mozolo arrunta (Athene noctula) .....................................................
Hontza zuria (Tyto alba) ...................................................................
Apo hontza (Otus scops) .................................................................
Zingira hontza (Asio flammeus).......................................................
Hontza handia (Bubo bubo).............................................................
Hontza ertaina (Asio otus) ...............................................................
Urubia (Strix aluco)...........................................................................
KAPRIMULGIFORMEAK (Caprimulgiformes ordena) ..................
Zata arrunta (Caprimulgus europaeus)............................................
APODIFORMEAK (Apodiformes ordena) .........................................
Malkor sorbeltza (Atachymarptis melba).........................................
Sorbeltz arrunta (Apus apus) ..........................................................
KORAZIFORMEAK (Coraciiformes ordena)..................................
Argi oilarra (Upupa epops) ..............................................................
Erletxori arrunta (Merops apiaster) .................................................
PIZIFORMEAK (Piciformes ordena)...............................................
Lepitzulia (Jynx torquilla) .................................................................
Okil beltza (Dryocopus martius).......................................................
Okil txikia (Dendrocopos minor) ......................................................
Okil berdea (Picus viridis) ................................................................
Okil handia (Adendrocopos major) ..................................................
250
17
18
20
20
22
22
24
24
26
26
28
30
32
34
34
36
38
40
42
44
46
48
50
52
54
58
60
62
64
66
67
68
70
72
74
76
78
80
82
84
86
Okil ertaina (Dendrocopos medius) .................................................

PASERIFORMEAK (Paseriformes ordena)....................................
Kalandra (Melanocorpha calandra) ..................................................
Hegatxabal arrunta (Alauda arvensis).............................................
Txoriandre arrrunta (Calandrella brachydactyla) ............................
Kutturlio mokolaburra (Galerida theklae).......................................
Pirripioa (Lullula arborea).................................................................
Uhalde enara (Riparia riparia)..........................................................
Enara azpizuria (Delichon urbica)....................................................
Haitz enara (Ptyonoprogne rupestris) ..............................................
Enara arrunta (Hirundo rustica) .......................................................
Negu txirta (Anthus pratensis) .........................................................
Uda-txirta (Anthus trivalis)................................................................
Mendi txirta (Anthus spinoletta) .......................................................
Landa txirta (Anthus campestris).....................................................
Buztanikara zuria (Motacilla alba) ...................................................
Larre Buztanikara (Motacilla flava)..................................................
Txepetxa (Troglodytes troglodytes) ..................................................
Txantxangorri (Erithacus rubecula) .................................................
Mendi tuntuna (Prunella modularis) ................................................
Tuntun arrunta (Prunella modularis)................................................
Urretxindorra (Luscinia megarhynchos) .........................................
Errekatxindorra (Cettia cetti) ...........................................................
Buztanzuri horia (Oenanthe hispanica)...........................................
Buztangori iluna (Phoenicurus ochruros)........................................
Pitxartxar burubeltza (Saxicola torquata) .......................................
Buztangorri argia (Phoenicurus phoenicurus) ................................
Pitxartxar nabar (Saxicola rubetra) ................................................
Buztanzuri beltza (Oenanthe lecura)...............................................
Harkaitz-zozo gorria (Monticola sexatilis) .......................................
Buztanzuri arrunta (Oenanthe oenanthe) .......................................
Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius) .....................................
Durdula (Turdus pilaris) ....................................................................
Birigarro txikia (Turdus italicus).......................................................
Birigarro arrunta (Turdus philomelos) .............................................
Garraztandoa (Turdus viscivorus) ...................................................
Zozo papazuria (Turdus torquatus)..................................................
Zozo arrunta (Turdus merula) ..........................................................
Benarriz gorrizta (Locustella luscinoides) .......................................
Benarriz arrunta (Acrocephalus schoenobaenus)...........................
Ur benarriza (Acrocephalus paludicola)...........................................
Benarriz nabarra (Locustella naevia) ..............................................
Ihi txoria (Cisticola juncidis) .............................................................
251
86
88
90
90
92
94
94
96
98
98
100
102
102
104
104
106
106
108
110
110
112
112
114
114
116
116
118
120
122
122
124
124
126
126
128
130
130
132
134
134
136
136
138
Baso txinboa (Sylvia borin)..............................................................

Sasi-txoria arrunta (Hippolais polyglotta).......................................
Etze txinboa (Sylvia undata) ............................................................
Tinbo kaskabeltza (Sylvia atricapilla) ..............................................
Ezkal txinboa (Sylvia conspicillata)..................................................
Txinbo papargorrizta (Sylvia cantillans) .........................................
Zozo txinboa (Sylvia hortensis) .......................................................
Txio arrunta (Phylloscopus collibita)................................................
Txio iberiarra (Phylloscopus brehmii) ..............................................
Txio lepazuria (Phylloscopus bonelli) ..............................................
Txio horia (APhylloscopus trochilus)................................................
Erregetxo bekainzuria (Regulus ignicapillus) .................................
Mendi erregetxo (Regulus regulus) .................................................
Euli-txori grisa (Muscicapa striata)..................................................
Euli-txori beltza (Ficedula hypoleuca) .............................................
Buztanluzea (Aegithalos caudatus)..................................................
Garrapoa (Sitta europaea)................................................................
Harkaitz-txoria (Trichodroma muraria).............................................
Gerri-txori arrunta (Certhia brachydactyla) .....................................
Urretxindorra (Oriolus oriolus) .........................................................
Basoetako gerri txoria (Certhia familiaris) ......................................
Dilindaria (Remiz pendulinus) ..........................................................
Kaskabeltz handia (Parus major) ....................................................
Pinu kaskabeltza (Parus ater) .........................................................
Kaskabeltz txikia (Parus palustris) ..................................................
Amilotx mottoduna (Parus cristatus) ..............................................
Amilotx urdina (Parus caeruleus)....................................................
Etxe-txolarrea (Passer domesticus).................................................
Landa-txolarrea (Passer montanus) ................................................
Elur txonta (Montifringilia nivalis) .....................................................
Harkaitz-txolarea (Petronia petronia)...............................................
Negu txonta (Fringilla montofringilla) ...............................................
Txonta arrunta (Fringilia coelebs)....................................................
Txirriskil arrunta (Serinus serinus)..................................................
Txorru arrunta (Carduelis chloris) ...................................................
Mendi txirriskila (Serinus citrinella) .................................................
Karnaba (Carduelis carduelis) ..........................................................
Tarina (Carduelis spinus)..................................................................
Txoka arrunta (Carduelis cannabina) ..............................................
Mokokerra (Loxia curvirostra) ..........................................................
Gari berdantza (Miliaria calandra) ...................................................
Mokolodia (Coccothraustes coccothraustes) ...................................
252
138
140
140
142
144
146
148
150
152
152
154
156
158
158
160
162
164
164
166
166
168
170
172
174
174
176
176
178
180
182
184
184
186
188
190
192
194
196
196
198
198
200
Gailupa (Pyrrhula pyrrhula) ..............................................................

Zingir berdantza (Emberiza schoeniclus)........................................
Mendi berdantza (Emberiza cia)......................................................
Miarritza (Emberiza hortulana) .........................................................
Hesi berdantza (Emberiza cirlus).....................................................
Berdantza horia (Emberiza citrinella) ..............................................
Elur berdantza (Plectrphenax nivalis)..............................................
Antzandobi arrunta (Lanius collurio)...............................................
Antzandob ihandia (Lanius excubitor) ............................................
Antzandobi kaskagorria (Lanius senator) ......................................
Eskinosoa (Garrulus glandarius)......................................................
Mika (Pica pica) ................................................................................
Araba zozo pikarta (Sturnus vulgaris) .............................................
Belatxinga mokohoria (Pyrrhocorax graculus) ...............................
Belatxinga mokogorria (Pyrrhocorax pyrrhocorax) ........................
Arabako zozo beltza (Sturnus unicolor) ..........................................
Erroia (Corvus corax) .......................................................................
Belabeltza (Corvus corone)..............................................................
Bele txinga (Corvus monedula) .......................................................
Falkoniformeak (Falconiformes ordena).......................................
Arrano beltza (Aquila chrisatos) ....................................................
Arrano txikia (Hiaeratus pennatus)................................................
Bonelli arranoa (Hieratus fasciatus) ..............................................
Arrano sugezalea (Circaetus gallicus).............................................
Mirotz zuria (Circus cyaneus) ..........................................................
Zingira mirotza (Circus aeroginosus) ..............................................
Mirotz urdina (Circus pygargus) ......................................................
Miru beltza (Milvus migrans) ............................................................
Miru gorria (Milvus milvus)...............................................................
Zapelaitz arrunta (Buteo buteo).......................................................
Zapelaitz liztorjalea (Pernis apivorus) .............................................
Gabiraia (Accipiter nisus) .................................................................
Aztorea (Accipiter gentilis)................................................................
Ugatza (Gypaetus barbatus).............................................................
Sai arrea (Gyps fulvus).....................................................................
Sai zuria (Neophron percnopterus) ..................................................
Belatz handia (Falco peregrinus).....................................................
Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo) ....................................................
Belatz gorria (Falco tinnunculus) .....................................................
Nauman belatza (Falco naumanni)..................................................
Belatz txikia (Falco columbarius).....................................................
Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus) ..........................................
BIBLIOGRAFIA.................................................................................
253
200
202
202
204
206
206
208
208
210
210
212
212
214
216
218
218
220
222
222
224
226
228
230
230
232
232
234
234
236
236
238
238
240
240
242
242
244
244
246
246
248
248
253
BIBLIOGRAFIA
CRAMPS, S., SIMMONS, K., et al., 1977-1983: Handbook of the Birds of Europe the
Middle East and North Africa. The Birds of the western Paleartic. Vol. I, II, III y IV.
Oxford University. Oxford.
DIF, G., 1982: Les Oiseaux de Mer dEurope. Arthaud. Paris.
ELOSEGUI, J., 1980: Influencia de las repoblaciones de conferas en la avifauna.
Estudio Ecolgico y Econmico de las repoblaciones de Conferas Exticas en el Pas
Vasco. Tomo II. Caja Laboral Popular. Mondragn. 767-836.
ELOSEGUI, J., et al., 1985: Navarra; Atlas de Aves Nidificantes (1982-1984). C.A.N.
Pamplona.
FITTER, R., FERNANDEZ-CRUZ, M., 1972: El libro de las Aves de Espaa.
Selecciones del Readers Digest. Madrid.
GALARZA, A. y FERNANDEZ, A., 1980: Gure Hegaztiak-Nuestras Aves. Petronor.
Bilbao.
GEROUDET, P., 1951: Les Passereaux. Ed. Delachaux & Niestl. 3 vols. Neuchtel.
GEROUDET, P., 1959: Les Palmipdes. Delachaux & Niestl. Neuchtel.
GEROUDET, P., 1965: Les Rapaces diurnes et nocturnes dEurope. Delachaux &
Niestl. Neuchtel.
GEROUDET, P., 1967: Les Echassiers. Delachaux & Niestl. Neuchtel.
HARKNESS, R. AND MURDOCH, C., 1971: Birds of Prey in the field. Wittherby.
London.
HARRISON, C., 1977: Gua de Campo de los nidos, huevos y polluelos de las Aves
de Espaa y de Europa. Omega. Barcelona.
HEINZEL, H. y TUCK, G., 1980: Gua de Campo de las Aves Marinas de Espaa y del
Mundo. Omega. Barcelona.
HEINZEL, H., FITTER, R. y PARSLOW, J., 1975: Manual de las Aves de Espaa,
Norte de Africa y Prximo Oriente. Omega. Barcelona.
JUANA, E. de, 1980: Atlas Ornitolgico de la Rioja. Biblioteca de Termas Riojanos.
Logroo.
MAYAUD, N., 1951: Observation sur la migration dans le Pays Basque. Alauda, 19
NOVAL, A., 1965: Panorama de migracin primaveral en Guipzcoa, ao 1965.
Munibe, 17: 87-90.
NOVAL, A., 1967: Estudio de la Avifauna de Guipzcoa. Munibe, 19: 5-78.
NOVAL, A., 1975: El libro de la Fauna Ibrica. Naranco, Oviedo.
PETERSON, R., MOUNTFORT, G. y HOLLOM, P. A. D., 1967: Gua de Campo de las
Aves de Espaa y dems pases de Europa. Omega. Barcelona.
PORTER, R.F., et al., 1974: Flight Identification of European Raptors. Poyser. Calton.
PURROY, F.J., 1973: Avifauna pirenica; ecologa y distribucin Tesis doctoral.
Indita. Univ. Complutense. Madrid.
PURROY, F.J., 1974: Fauna navarra en peligro de extincin. Ediciones y Libros.
Pamplona.
SAEZ-ROYUELA, R., 1980: La gua de INCAFO de las Aves de la Pennsula Ibrica.
INCAFO. Madrid.
SHARROCK, J.T.R., 1976: The Atlas of Breeding Birds in Britain and Ireland. The
British Trust for Ornithology. Tring.
TELLERIA, J.L., 1978: Introduccin a los mtodos de estudio de las cmunidades nidificantes de aves. Ardeola, 24: 19-69, Madrid.
VOOUS, K.H., 1960: Atlas of European Birds. Nelsosn. Londres.
YEATMAN, L., 1976: Atlas des Oiseaux Nicheurs de France. Societ Ornithologique
de France. Paris.
254
ernando Pedro Prez naturalista eta argazkilari bilbotarra da;

hamabost urtetik gora eman ditu Euskal Herriko fauna autoktonoa ikertzen.
Galzorian dauden Espezieen Defentsarako Elkartearen sortzailea eta
lehendakaria da; naturaren babeserako euskal elkarte hori 1990. urtean
sortu zen eta 1996. urtean herri onurakoa zela adierazi zen. Haren buru
dela, Fernandok, kazetariak, herpetologo eta naturalista taldea zuzentzen eta koordinatzen du landa-azterlanak egiten; horrez gainera elkarteak zoologia eta naturaren babesari buruzko euskal aldizkari bakarra
argitaratzen du. Naturaren ahotsa: bi hilez behin plazaratzen da 1992az
geroztik. Fernando Prezek liburu batzuk argitaratuak ditu (E. H.
Marrazoak eta Arrainak, Euskadiko Anfibioak, E. H Ugaztunak, E.
H. Sugeak, E. Muskerrak, Sugandilak eta Apoarmatuak, E.
Hondartzak, Urkiolako Parke Naturala, Fauna eta Flora, Urdaibaiko
Itsaspeko Fauna eta Flora, Biotopo Babestuak eta E. Gaueko
Harrapariak, E.H. Eguneko Harrapariak,E. H. Interes Bereziko
Espezieak, Euskal Herriko Zuhaitzak, E. H. Ur Hegaztiak, E.H. Lur
hegaztiak, Valderejoko Parke Naturala, Izkiko Parke Naturala, eta
Pagoetak Parke Naturala. Egilea eguneroko lanera eta bizitzera bultzatzen duena Euskal Herriko fauna ezagutarazi nahia da, euskaldunek
maite izan dezaten eta iraunarazten lagun dezaten.
255
-Euskal Herriko Kostaldeko Marrazoak eta Arrainak.
-Euskadiko Anfibioak.
-Euskadiko Gaueko Harrapariak.
-Euskal Herriko Sugeak.
-Euskadiko Muskerrak, Sungadilak eta Apoarmatuak.
-Euskadiko Hondartzak.
-Euskal Herriko Ugaztunak
-Euskal Herriko Biotopo Babestuak.
-Urdaibako Itsaspeko Fauna eta Flora.
10
-Gorbeiako Parke Naturala, Fauna eta Flora.
11
-Euskal-Herriko Eguneko Harrapariak.
12
-Urkiolako Parke Naturala, Fauna eta Flora.
13
-Euskal-Herriko Zuhaitzak.
14
-Euskal Herriko Interes Bereziko Espezieak.
15
- Euskal Herriko Galtzeko Arriskuan Dauden Espezieak.
16
- Euskal Herriko Ur Hegaztiak
17
- Valderejoko Parke Naturala, Fauna eta Flora.
18
- Izkiko Parke Naturala, Fauna eta Flora.
19
- Pagoetako Parke Naturala, Fauna eta Flora.

256

A.D.E.V.E.
IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK DEFENDATZEKO ELKARGOA
A.D.E.V.E.

Euskal Herriko Lur Hegaztiak

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Euskal Herriko Lur Hegaztiak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EUSKAL HERRIKO

Fernando Pedro Prez

Liburu honek Eusko Jaurlaritzako Kultura

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK

Jon Uria, Kepa Zalakain. Diseiua: Cristina Urionabarrenetxea.

Lehen argitaldia: 2003ko iraila ISBN: 84-933471-0-8 Legezko gordailua: BI-2658-03

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Galaperra (Coturnix coturnix).

Eper gorria (Alectoris rufa).

Giloia (Crex crex).

Basoiloko txikia (Tetrax tetrax).

Basoilarra (Tetrao urogallus).

Azpibeltza (Pterocles orientalis).

Atalarra (Burhinus oedicnemus).

Oilagorria (Scolapax rusticola).

Pagausoa (Columba palumbus).

Haitz usoa (Columba livia).

Lagopodo zuria (L. mutus)

Txoloma (Columba oenas).

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Usapal turkiarra (S. decaocto).

Usapal (Streptopelia turtur).

Mozolo arrunta (Athene noctula).

Zingira hontza (Asio flammeus).

Urubia (Strix aluco).

Hontza zuria (Tyto alba).

Hontza handia (Bubo bubo).

Zata arrunta (Caprimulgus europaeus).

Kuku arrunta (Cuculus canorus).

Apo hontza (Otus scops).

Hontza ertaina (Asio otus).

Sorbeltz arrunta (Apus apus).

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Argi oilarra (Upupa epops).

Erletxori arrunta (Merops apiaster).

Lepitzulia (Jynx torquilla).

Okil txikia (Dendrocopos minor).

Okil berdea (Picus viridis).

Okil beltza (Drycopus martius).

Okil handia (D. major).

Hegatxabal arrunta (A. arvensis).

Okil ertaina (Dendrocopos medius).

Txoriandre (C. brahydactyla).

Kalandria (M. calandra).

Kutturlio mokolaburra (G.theklae).

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Enara azpizuria (D.urbica).

Pirripioa (Lullula arborea).

Uhalde enara (Riparia riparia).

Haitz enara (P. rupestris).

Enara arrunta (Hirundo rustica).

Uda txirta (Anthus trivalis).

Mendi txirta (Anthus spinoletta). Landa txirta (Anthus campestris).

Buztanikara zuria (M. alba).

Negu txirta (Anthus pratensis).

Larre-buztanikara (M. flava). Txepetxa (Troglodytes troglodytes).

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Txantxangorri (E. rubecola).

Urretxindorra (L. megarhynchos).

Buztanzuri iluna (P. ochruros).

Pitxartxar nabar (S. rubetra).

Mendi tuntuna (Prunella collaris).

Errekatxindorra (Cettia ceti).

Pitxartxar burubeltza (S. torquata).