PASSIONES

A N I M
PER

RENATVM DES CARTES:

Galiice ab ipfiJ conflriptte, nunc autem in exterorum

grqtiam Latina ci7Jitate donat,e

Ab H. D. M.

I. V.

L.

AMSTELOD.A.Ml,

Apud Ludovicum Elzevirium,

Anno c I o I o C L.

I N

'"r E R PRE TIS

PRFATIVNCV LA
A D
~~~~frCA~~
_~

LEe TOR E ~f.

Ino vendibili , quod aiunr , Amice Le80r,

hederafufpensanonell:opus:~are
non
debes expectare ut mulra dicamvel in hu~ ,: jus rractarus Pathologici comrnendario~:} nern,vel in laudem Aurhoris. Ilium lege I
~ & huncluge, quem mots prrematuta orbi
litterato paucos ante mentes in Suecia eripuir. Sercniflillla Suecorurn Regina, Iummi Parentis non minor Filla,
qu~ tribus Coronis Cui Ilemmaris quartam jarndiu adjccit longe augufliorern, Ilupendz eruditionis , profunda
fapienria:, & Iiberalitatis magnifica: in eruditos cujufvis
conditionis, N obiliflimum Cartefium humaniffime ad fe
invitaverat, Vilis ipfius fcriptisPhilofophids cedro dignis,
& illecta .ut aiunt , hujus ipfius Tractatus de AffeCl:ibus
lectione & adrniratione. Sed vix in Sueciam pedem intUlerat, cum repentino morbo correptus, ex hac fiatione
ellligravir. QEanti eum vivum feciflet fapientiflimn Regina) armata Pallas Gonhicz gentis , etiarnIins lachryll1is .audito mortis ejus nuntio ) rellara dicitur, Tant~
Regina: de hoc viro judicium fufficit eIuendo quicquid
o!iltl zmulorum quorundam zelus ac fervor illi voluerar
adfpergere. Eorum nemo eft cui tam pretiofe unquam
P~rentabitl1r.
Nec powit non placere fummis Princius
p1b , qui talibus adverfariis dilplicuerar. Ea Iors VirtUtis & Eruditionis, ut illas 110n minus invidia comitecur
qUaltl fumus ignem. Quicunque femoris affectibus eius
opera Iegerir.tatebitur.illum magnam lucem Philotophi2
cis
. , " "

~,
I

en

.*

A D LEe

T 0

It E M.

cis Difciplinis Intulttle ; etfi ejus placica non admi[crint,

quibus poil: fruges repercas glande adhuc vefci "ofure
eft. Hie rpfe cractatus Pathologicus Iatisoflendic.non
nus illurn in Microcofmi cognirione , quam in Macro~
cofmi conrcmplatione profecifle. In n.ullius manus v~ ..
nier, etf diverfa (enciat,ut Iemper licuit inter bonos,qu1ll
ejus acumen, Iolertiarn , pertpicuirarem , ac [ubti!it3tC[1l
miretur ,& quod tam commode ad (olarn rationis faceJ1l
in iflius naruralis aurornati morus ornnes Inquirere potuerir, Contiderar enim hominem Philolophico 111 0rc ,
nee penetrat in nativam illius corruptionern.horurn J1l~(.
tuum anomalorurn & eccentricorurn in nobis frecundl ..
Iimam rnatrern , qure Theologicz en: difquifirionis- ~c
mireris veto, Bmeoole Ltllor, quod Ityli.quo noflra lio~ua
ufus ef] .nitorem Latino Iermone aJfequi non potl1cru~'

Debuiffet ipCe interpres fuHfe fuorum conCeptllum.5at1S

mihi fuir.eos quam potui fideliffime exprirnere.quod du J11
facio.eleganriz oblivifcor. Et aufim fanedicere, illos fl oll
potuifle ab alia quam ab hornine Gallo faris feliciter ~]C~
prirni. Id me movieut cum nomen Ajfei1rmm Lati n 1tl '
forte pollee ufarpari , maluerim ramen P4JfionNm vocc~
rerinere , quo Aurhoris ipfius prineiipiis magis inh:tfiC
rem. Nee initio aliis quam mihi (ali hane Metaphra![l~
adornabam , fed pofrea v iri magni, quorum authorlt~
c.
tern refugere religio mihi fuifler , aurhores fueru~t.1J
earn Typothete perrnirtcrern. Ei adjeci Epiflolas Ed!t!":
ni Gallicz przfixas aviro illo Doctulirno qui cam pC?
a/
curaverar. Fruere igitur noflra hac qualicunque opeO
Amice LeBor) &. ex illa difce Affetbbus tuis moderar.
Vale.

AMICVS

AVTHORIS

Ila LeB()rem.

<?R:quam hie tiber ad me miffus fuiffet aDomino Cartefio.cum

{) hbertate eum typis mandandi , & ipfi addendi quam Iuberet
Ura:fationem, mihi propofui , nullam aliamadjicere,quam eafdem
~te~asquas
an~ehac ad iP.cum dedi~ ut id ab ipfo cbtinerem , quia
t ~~nent
plurima, de quibus publicum przmoneriJ illius intcreffc
t1iUmo

"---------------_._-------

EPISTOLA PRIMA

b.

CAR T E S I V M.
o

s,
.lI.1.iht gratulahar,quodtevideremLuteti4(uperifJri h4C 4.f14te,
1~ !'4taham , teeo vtnijft comm'~tlndi
g~atitl, & q~d,cum ihi
~41t4 quam alibipoj/es eecOlZftqu" experlmenta qUlbm, teftatus
~ te egere adu!timam man""! tmponendam trailat/~eu
quos
~~1tzif'.fli
publico,jidem aa/am lIberalureu elfes , nofJue tllos bre~ 'lJi./uros.Perum hanc mihiletitiem Ildemifli cum rever(1I4 es in
itU41Zdiam; Nee poffi,m qui,~ ~ibi dico, me ~a~ue ~ibi iratt~~
r ) to quod nolueri ante difcejJum t/~um mth, cottam faeere
;cl1/lt1/4 de PtliJionibll4, quem IIte comp6Jitum audivi. Adde,
:.:cd , animum rejlellendo adverba .qu l~gi i~ !r~~tione
qu.e
"" :Ill fterat ante biennium verjiom Gal/lc Prmetptortlm t#o'%",,uihll& poftquamftccinc7e loquUI114fterd4 departibus phiphle qu adhue reperiri debent , antequam prciplli cjUJ
'* 3
[rUflflS
MIN

AMICVS

AVTHORIS

Ila LeB()rem.

<?R:quam hie tiber ad me miffus fuiffet aDomino Cartefio.cum

{) hbertate eum typis mandandi , & ipfi addendi quam Iuberet
Ura:fationem, mihi propofui , nullam aliamadjicere,quam eafdem
~te~asquas
an~ehac ad iP.cum dedi~ ut id ab ipfo cbtinerem , quia
t ~~nent
plurima, de quibus publicum przmoneriJ illius intcreffc
t1iUmo

"---------------_._-------

EPISTOLA PRIMA

b.

CAR T E S I V M.
o

s,
.lI.1.iht gratulahar,quodtevideremLuteti4(uperifJri h4C 4.f14te,
1~ !'4taham , teeo vtnijft comm'~tlndi
g~atitl, & q~d,cum ihi
~41t4 quam alibipoj/es eecOlZftqu" experlmenta qUlbm, teftatus
~ te egere adu!timam man""! tmponendam trailat/~eu
quos
~~1tzif'.fli
publico,jidem aa/am lIberalureu elfes , nofJue tllos bre~ 'lJi./uros.Perum hanc mihiletitiem Ildemifli cum rever(1I4 es in
itU41Zdiam; Nee poffi,m qui,~ ~ibi dico, me ~a~ue ~ibi iratt~~
r ) to quod nolueri ante difcejJum t/~um mth, cottam faeere
;cl1/lt1/4 de PtliJionibll4, quem IIte comp6Jitum audivi. Adde,
:.:cd , animum rejlellendo adverba .qu l~gi i~ !r~~tione
qu.e
"" :Ill fterat ante biennium verjiom Gal/lc Prmetptortlm t#o'%",,uihll& poftquamftccinc7e loquUI114fterd4 departibus phiphle qu adhue reperiri debent , antequam prciplli cjUJ
'* 3
[rUflflS
MIN

EPISTOLA

frue7tu co/ligi poffint; (} dixeres , te non adeo viribus t U~

diffidere ut non aufis fufcipere explicarionern cunad~
.
f'" .. 1,
rum, 11~ cornrnod itatern haberes experirnenra
aClcn
quCE requiruntur ad comprobandas was ratiocinati ones.
addis, ad id opus dIe maximis (umptibus.quibus privatllsJ
ut tu,par cile non pofler.nif publico juvaretur.Sed c~~
non videas te debere illam opem expectare , putare ,t~ ~
o
acquiefcendum deinceps in Iludiis privatis.pro infir.utb
ne tua fpeciali; & pofterirarern te excufaturam {i 111 POe
Ilerurn nullos pro ea amplius labores Iufcipias. r(~eortJ
jam reveravelis im/iderepltblieo rtJidllum tuarum inventl071"~~
nojq~e nihilunquam ate h~bitl ros,
Iipatiamur te arJimo 1110011
flqut. .2.!!,1propter decreui tepaululum hac epiJlola vextlr~
~ e~"
me ulc~fti ob denegatum tllum traBatum dePajflonibtU ,/~bl .
probrando libere neglige?;tiam, & alios defeCtue ql/os jndlcOlffl..
pedire quominue explices tatentl/'fli tuum quantumpuffts dJ: tefIC.~
ris , Bt revers nonpoffimcredere aliunde quam antglsgtP/};j,
tua,& qltodparum curesprodejft reliquis hominibue,idprifc~~ ..
quod nonpergttJ in tu PhyJiea. EtJi enimoptime eoncipiAf/J' IIi
tfJJ4
poj]ibile ejft ut ea"! perftcia:~
niji ~abettJ p'urim~
experiffJ IJ...
hlte debe~e fNmptt~as.
pltbllcesfieri , ~o quo~ a~ tp/um. tnorl ~JJ"
bomm .uttltt.u. re~tbt .,
nee bona pr!vat~
etreifujJicta~~;
~
mennnxcrediderim, td te remorsrt, qutaftcillime ab t# qfJ1J;"..
tuan) debonispublicu,pojfts obtinere quicquidin eumftl1(ffJO!f!.S
. repojfts , Ji dignareris ipJis rem exponere uti eJl, & froNt f~J
fac~/e , mo~o velles. ~ed vi/ genue quod[emper egiJlt , -:
/;ot/t
A
ffJ
hute conJilto contrartum , fit credendto relinqutfJ, te ell ?j1'"
a/ienam opem admittere, etJi tibiofJerretur : imere puft/A, eO
Ate
ritntem te excuflturam qltod pro ip/a noNs a.mpliue la.bor ;"",
quodftpponis, ii/am. 0fcmtibi eiftrteceffirtam., obt~fJer~
~!N~
nonpojfls. .f<..uod mthtargumentum Itbet cogttandt, r". r.l tibl
.
t: '
"IT;
fiorte ellam
. nonr/d,t IlrJtllJ
te ntmid
negttgen-tem
l.JJe, ve~um
ellAP/ ~\
fippetere adJ}erandllm complementllm eorum qu&t f~P
If

Ii".

tAD

D. C A It T ESt V

M.

equi tuftriptalegerunt ; & nihilomintu{atu tibi vttnitatufie.

pe~ejJe adperfUadendumpoj!eru, te in cftlpa non fiti./ft ,jed tuam
~;rt~/tem.
non aK.~itam
ut opor~ebat,
& de~~g4~a ti~i ~Ift {t/bji.4 Intuis conjittu . In quo video tu embitio!fierifatis; q110~'a~ ~ui 'Vijurifunt tuaflripta ,judicabunt, ex eo quod in lucan
ediflt ante duodecim annos , tejam reperiffi ab eo tempore id 0~e quod hucufiIue atep,:odiit ~ quod tibi ftpe~efl
in-uenien1i
, 11J quoad Ph)fteam, 'Ill/111M diffietle efle eo qu()d./am explicaJli:
rta .lItpotuifJes exinde nobi trndere quicquid expeitsri jJfJfejl a
~attocinatione
hltrJutna, quoad medicinam & alios u/Us hlljU4 l'l!t.
~::(z c~mmoditaffm
h~buijfts
experiment adid requifita fadenIt)~lItnimo
proculdubto eorumJIlm magnam re repeYl./ftpartem,
t~J".flam
indignationem ex ingrato bominum animo te impedi'lJijJe, quomineM inventa tua cum illijcammunicsres. Atquefie
~1f1,te deinceps quiefi~ndo
tantum. poJft acqu~rere
celcbritntis.sc
,::ultum lsborsres , tmoflrfe altqutd amplleM, cum ut pluri','J honum quodpoiJidetur) minorfiliteo quod 0ptatelr, aut
~m deJi.deratur : ftd tibi volo eripe~e hlmc rl ~ionem
[am
~,ue menta eonftquend~.
Et qUAmvu not; dubttem,_ te flire
dflzc70 opeufuijJet,ji IvoluiJlesJurz.:ari ap~blic~'v.0lo
t~men hie
, d deftribere, imocurabo hane rpiJlolam tmprtmt,ne tgnoranprtftexerepo.JJis , al/t teJup~r hoc pe~l~m
excu.(4re ,ftinrt:"~ n~bu 'pt~face~e
neglexeru: S~/(:U tgtturveltm" no~ .ftf i~
let ~ Ut altqtud d p~blt.co co.n:ft9uaru , td rz.:erbtelo & obiter '" r ~
tt:Ol-Jt cUjujdam ltb"jubtndtea(je,non 1tcendo exprejft,te td exo.,
-.:e & expeBare, nee expli~ando
rat~ones
~u p~ob~re
poffunt
i4t'.(o~um
te id mereri,ftd etlam. mttxtm~
~elpublle
tnte~eJft
ut
~ lb, conctdatur , & indemaxtmam uftlttatem expec1art debe~
~e'lt4 'Vulgo obtinet.amnes quiJibi imaginantltr,ft Illiquid 'Valee~ta
.
& tanta cum tmportuntJate
.
.
~
ntum ideoJlrepitum exeltare
,
r::;equodpertendunt , -. tal#um pr~mit ere
ultra i~ q:to~ pDf
7te" ' 1/,t ~um quunon loquttur deJe nifi , !o~ejle
, & mhtl It quo111 pettt, nee qttidpiamjidenterpromtttit, quodc,mque docu-

&.

;"'b

mt1'Jttlm

Ep

1ST 0 L A

'1

mentllm AlillnJe eaAIfU Arllm virillm, nul/A ejll4 hAheA/Nt rAl' ,

nee ae iUo e()gitetur.
FrJrU aices, indolem tU4m te Aa Aliquid petendMm nonft"'~
nee Ila loquendum aete ipfO magnifice, quill alterum viaetllf ~
je8iorem Ilnimum notAre,alterumftperbiorem:ftapertemlo~b
i~d~lem ejft corrigenaam, ceM nAtam pot~m exerrore &- 1-' "
&lllttate quam ex honejfopudore & modefttA. Nilm quod atlifll
petitiorJes, i!lllrllmfllarum pudere debet qu expropriA 111~"~.
indigmtill, & apud eos fiunt aqllibH4 nifl14 eft Aliquid eJtlgjp..
sedtllntum Abeft ut earumpuaere oporteat, qu /endunt pJ.tP /I_
tlltem & emolllmentum corum Ild quosfumt, ut econtrllflOg'I"
rill inde qu.eripojflt; prteftrtim ubijllm ipfis ea dlltlt jinJ qllJ'~
tiojUperIlnt quodpetitur. Mllgnifice vera loqui de ft ipP' ~~ Jt
demumftperbill ejllldmodum ridieulll & cllrpendll, cu11l qf/IJ f~
re ipfO (alflljllllat. Imo 'Vilnitad ejl. contemnenall,etiam CllfIJ ~
aicllntur , ubiper oftenlAlionem iafil, nuno Ila quemqllaf!l' rft
red~~nte
emolumento:Je.a cum il ~ tillia/unt , ut ll/ioru11l !~~,
eafetre, certum eft tscer nonpojJe npper hllmi/ililtem tV/~I'r tj1
qu.ej}ecies eftignavi & imbeci/litatu. MultNm llute1ll ~",d~
pllblici,iUudpr.emoneri de iM qu in fiientiM riperifti, Nt~,Jt
aiellns quid in illM Itdhuc poffis reperire , ineitetur tid ItlO"jill
conftrendum quodpoterit , ut te juvet , tllnquam /ld op~' Jtft~p~ eft. eo'!'mune b~num omni~m homi~um.
Etell I~~ IlIiJ
dijb , ntmtrum -uerttstes magm momentt qUI14 explteuij/ll tl.'"
flriptu, ineompllrItbiliterpretioJUperant qUicquiapuffts tsJ
I'

J,

r:

~~~

Dicere quoqllCpotes,tua operIlfitM loqui,nec Opll4 ~ lit " 'J &'

, promiffi &jll8llntil14. qu cumjitJt ordinllri.e eir&umft,AfJI~ire
ru(catoribm quidecipere 'Vo/unt, 'Videntur minime. &01J.~ ,,,roirahonejlo quifolam VerilAlemflllatur. reril non al&l), I f.J
pendi, quod res qUad dicuntfint TlZagn & bon,fta ItffJtutf}debeftrfl fint, nee tl14probllrepoffint. Cum ille qtut.1perte,;ao It, f.r j,
re de Ie dicere, tamVer4tJint & t4m eviaenterprobtltllJ1f' !/~

A n D. CAR T E S I ~ M.
1t.A. INa, Nt omms decori reguItt tibipermittant deilliJfldmttr /(Jf~l) & ex charitatcad id teneariJ, qlloniam aliorum interejl tM

{c,re. Etji enim tuafiriptafitis /oquAntJer , rej}ellu earto 'llli (a

t~~minRnt
diligenter, & intelligere poflUnt, attamen id nonfuf
fielt ad[copUTlJ quem tibi ve/impropoJitum ejJe; quonitlTlJjinguli
talegere .ne'lueunt, neefacile -tucare ii qllirempub/ieam sdmini]/rant. Evmitforte ut quiea legerint apud ipfts deii/is quando'lte meminerint: verum qaicquid itlis dicatur, cllmftiant ItP":
'lJU1n.f/repitum de te excitare,& njmi4jit ilia modeJIia quamftmperft~afli,eum
deteipfO loqueris,indefit ut animum adilia non
-141tum rejleBant. Imo quia{tepc /lpud iI/os adhibenturftrmones
tJcquiJitijJimi, aalaudmaos eo~ qui no~niJi
vA/de mediocres fUnt,
""""'m eaufim habentfUmenat laudestmmenfiU,qlU tibidtfinm'"rllbiUis qlli Ie norunt,pro veritatibH4 admodum certis ; con'r~rio cum quis deft loquitllr,& miranda & extraordinAriajibi
'r'buit) audittlr at1entim ; prttftrtimji vir}it preclero loco lUI, & quemflittlr non tjH4 tJIe indolj& autgenii'Ilt agyrtam ag~. Et fj1llJni,4mfl ridictdumprttbeTetIi talioccajifJne hyperboli. ell ~quutioni1m4
NteretUT) ejH4 verbafNmuntllr Ntijiman,t, &
ea credere no/unt , fltl/emflTNntllT fta vel curiojitate 'Vet
t",,,14lione aatxaminandum.anverajint. Idcireo cum certijfi~./it,
&publici intetfitfllre, milium unquamprttter te exti:
' :Ot in 1nundo (cujH4(altemflriptll habeamUd) quiretexerit've"4 Principia, & cognoverit,ri11l44 c4~ftU.
omn~m qMIt in natur.
~o~*,untur;
BtpoJlqutlmJIIm reddtatru r/lttonem ~x h~ Prin2'14 omnium quit apparent, & ~bft.r'Vantl ~
ft.eq~enttus
In me:
j}e&la/t~~bH4
. <lummodoegere te obftrvatt~ntbH4
lIt.. eodem modo rstiones omntllm.qutt hommtbH4. In hac .vitll
effi polJimt,& ita nPbisfuppedttandllm perft8iffimam noti:
~ ~atl r ~ omnium mineralium,virtutum omniumplant4rum,
p,,0przetatum animalium, &. ingenere om,nium qu inftrvire
'lJ~lZt
Medieinte & a/iis arttbH4; Et demque, cum httobjer4ltones nonpoj]int omnesfieri brevijJimo tempore ab/que maxi-

'*,

,.IIi"

**

mu

E P I S TO L A
mufUmptibllS debere omntspopulos terril eo collimare, & alaefi~
terconftrre tanquam in remlUmmi in orbe mamenti , &' qUI.
aaomnes ex af1eJPefiat; id, inquam, cum certiffirnumfit ,
poJflt filu prDbari exfiriptu quit jamtypu evulgafti, debeYes.~
tam clsre dicere, & promulgare tanta cum tur, & tam exprt.Jl.
edicere in omnibeu titum tuorum librorNm, ut deinceps nt~
,
pojftt deri qui id neflire~:
fic adminirnNm primo intuit~
'111.'
pel/eres multos Ila eXllminandum quiade 'illofit, &, quo in IdJ~~
ligentiIM incumbercnt, & attentiIM legerertt tuaftripta , eo ei'()l~
den:ius tognoflerent,te de rebus falJis gloriatum nonfitijfe.
Pr.e/ertim tris fUnt qUit opurim reBe fJmnibIM inellle"rt!.
Primum , injinita reperiend reJlare in phyficll, qltil IldfIJ~rbf1J
utili vit,e ellepojJim,t. Secundum, nonfine cauft invent10pe~
iI/arum rerum ate expdlllndllm ejft. Tertium, te eoplllYA rtpc,
rire poffi quo majorem commodita#em' mllitorum exptri,,!erJI6
rum habiturIM es. Rifert,hominespYmoneri deprimoj qUIA.1fI~
ximapdrs eorum non putllt, Illiquidpolft infiientii; repeYirSIl/~
liIM eo qllod Ab antiquis repertumfUit; imo quia plures nofJ '':,
cipiunt quidfit ~h~Jicl ,
vel cui ~ei inft~vire
Jojftt. Fllcile ~1I/~J'
cjf probare , mmtltm reverentlam qua duumur ergll a1JII~1I1
c'
tem , ejuftnodi ~rrorem
1ft quimu/tum obfit fti~ntiar~'"
If}'~,
mento: Na~ vtd~mIM~popu/~s
~udes Americe, & plllrtf/JOSAlld
que slios qut habttAnt In regtomblM minIM remati, ",lIlto! (11
ciores commoditates 'ad vitam habere qt/am nos: .fi11J~ tp!J ifl
originu ilque antiqult, & ilquepojfunt profittri,.? /lcqul9ie~e
iJ
fipimtiAporum Patrum, ne credere, qllenquampoJ!e.IlMi,.
melie doC(re.e~
quodjarll notum &-[a{fumfiit lib ,trtJO tnfe~tl '
EJlqlle hlte optmo. ~deo damno/a,ut .d~nec ex.l at14r,c~ftl r:
fi~I1AI'
lllm nfwamcogmttonempojft acqulrt. ~f'IJ
e;'iperte~/I I
C() ~io'
populos quiea msxim imbtttifunt,eoipft rudiore! & Ig11or~JCcil
respermanjifft. Et qrlia Adhucfitu freqllens eft Inter nos,j#Jet..
probando, nondum nos omnia fiirt qlliljCirepoffimtlS. ef!.!!o 'bfi&
tAm clare admodum frobATi potej/ ex p/urimi4 invent~7~J'

I!

l ~iliJlimu,ut

ADD.

CAR T E S I V M. -

(Unt ujeu pyxidunttlltic,ars imprimendi,tuhi optici,

o ftmilia, qttte nonniji ultimiJftcu/u, reperta [uere, qtJamvu vi.

deantur jamfatu faciliaiu qui e norunt. rerum nihil ejl in quo

-nzagu elucetlt neceJftttU acquirendi novtU notiones , quam in eo
q~od A1edicinamfje[fat. ,Etji enimnon dubiltlur, De/1m inJlru"iJ[e I]anc terramomnibUJ rebH4 qtl~ neceJJarittfitnt hominibUJ ad
fi In ilia corifervandos finos & vegetos ujque ad extremamftneUaln ) nihilquefit optabiliU4 in mundo eogni/ione hartlmrerum:
adeo tet olim [uerit prcipuumfturlillm Regum & flpientum: Experientia tame demonftrat,nos lib ilia tota adhuc ita rematos ejft,
IIIJtpe leBo affigttmur parvis .morhu quosflpientiores Medicicognojcert non poJ!unt,qul{que nihilaliud qttam exllerantfUure.1bediis, cum tOS depellere conantur, l~ quo difeBt/& ar~is
ipftrum
&neeejfittU ejtuperjicimd tam evidmter ajJp"ret)ut iisquinon
,co1Zcipiunt quidJtt PhJjica fUfftciat dicere, tam ejJejeientia11J qlt
docere debet rattonem cognoftendi sdeo eXtlBe naturtlm hominu,
do omnium qu ipji cedere pojJimt in /llime'lJtum autremedtto,

Il',)

Ilt per eamfizcife fit ilti omnia ~orborum

genera declinsre. N
~ttaceam
ejt alios 11i1J, hiejOteu fttiJ magnimomenti ejl,ad ob-

l,gandosjltfpidiores,ut[ali/cant eonfi/iis -oiri quijamprobavitper

t~ 'IUd! rcperit, non ftuJlr:t ab eo expec1anda ejft qu tldhue inve.~lendt!.
rejlttrtt in hac.fcientiae.
.
Verttm preiplteliiri 1ife~t.)
u ~llade te IpfOprobaJ!e,. & ~d id
~ecelft
eft ttt 'Vim aliqut1rn ttbt,'faCIM) & expellas ntmlam tl/am
~odefiiam
qUit Ie impediv# hue ufque dete & de./l/iis,dicerlid
~"od teneris. Nolo idcirco te commtttere cum Doel's hUJUJ flea/i.
4dpleroftue eorum quibll4 ii/lid rJOmen tribllitur, mjtljmodiflint
ilb quicolnnt qUt!J vu/g0v.0eamtu lit ~rtU
hum,aniores, C'"
cl1J1Zes lurisconfult;, nonj}eC~at
id qleod te dtcere. veltm.; lIt nee
dTheologos /lut Medicos, nijiquatentufUnt phtloftphl. Nam
Tbeologia nullo modo pmdet'a phyfica, nee itiam 0V1edicina eo
I'bodo quo bodie exercetur aDoBioribtu & Prudemioribtu in ilia
4I1e. lliisJufficitftqui regll/a! aut axiom~tlt
qu /ongaexperien-

z-

* *"

2..

tid

EPlSTotA.

ria docuit, nee-adeo par'Vifaciunt vitam hominum utfunden/liI-'

dicia [u, aquibeu{tpt ili4 pmdet ,jnper ratiocimztiones incerllfJ

PhilofOphiftho!aflic.e Soli ergo r1lant PhilofOphi; inur qlllS
omnes quippiuntjam tuifint, & !.etabuntur cum videbun~
Ie
itaproducere Yeri/atem, ut eam opprimere nequeat malign~/iI
Ptedagogorum: adeoque{oli demum P.tdagogipoterunt ojftndl e~
eo quod di8uras es. Sed cum &onlemnantur & ludibri~
ba!JtAfltur ab honejlioribUJ , non multum debes curare utipJis plltcelJ.
Adde quodjamfama lua cos tibiredditJit adeo infeflos , ut ,,!il!l
ejft nonpojfint. Et pro eo quod modeJlia lua ejficit utjamqutJ4"
ex iiJ non veTeantur te impele1'e, non dubito quirJJi Ie lan11lf'J
commendares ItC potes & tenem,adeo depreffis cosfUb te vide~e!J
tit melle-u flret 'fuem itJ'aggredi fJ{)npuderet. Nihiligitar t()~
quod temorari debetlt, quomineu in IllCem edlUfJUicquidJudlt.A"
'Verupolft tuu corlji!ii4 inftrvire; & nihiteoutilif,Hmihi t()iJe/~
quam u quod jamflripJiJli in epif/ola adR.P. Dinetum,quaffJ &~
rJtjli imprimi ante ftptennium dum ProvincialU leftitarll!" _
Gallia ejfet. Non ibi,ajebiU,loquendo de Speciminib1l4 qN"
eem ediderd4 quinque autfix anni1 ante,unam aut alter~tJh
~.
plus Iexcentas quefhones explicui,. quz Iic anullo ~ (.I
re ~e fuerant explicat~;
.ac qua~vis
multi ha6l:en us ~tJ9

pI:o

Icripta tranfverfis oculis inlpexerinr , modifque 0ll1 11.1 t11

l1
refurare conati Iinr.nemo ramen, quod Iciam, quiCqu _
t
non verum potuit in:iis reperire. Fiat enumerati o ~u (D"
Ilionum omniumquz in tor {:culis, quibus aliz Philo {11
phise viguerunr.ipfarum ope Iolune func,& forte neC
multz nee tamilluftres invcnientur. Q!!inimo p~ofi~
jO'
ne unius quidem quzflionis Iolutionern , ope prtl1CIPOll_
rum Peripaceticz Philofophiz pecuharium,
quamfuiile , quam non polIim demonfirare eire 1 qui"
mam & falfam. Fiat periculumi proponantur, nonltofl'J
dem ornnes , (neque enim oper~ pretium put~, [1ltJ fcl'~

:C'

nernporis ea. in re impendere,.) fed pauca: ahqu~iOl'eS'

Ao D.

CAR:TESIVM.

iiores ,l1:abo prorniflis &c~ Sic invitaoTllni tU4 modeJlM. vu

"Veri~l tiJ
te coegit ibi ftribere, It jllmexplicuijft inprimi: tuu
Spectminibfl4, qU4 tame -uix Illiud quam Dioptricam & s.
Itorll continent,p/f14 qUllm ftxcenttU qU4jliones phiioftphicttJ ,
'~tU nemo a1Jte It t4,.jO/ide explicarepotllerat. Ee quamvu plll"rJJi inJPexijftnt t~a flripta o~ulu malevoJu, & qU4Jivif
r~t Omni4 medie4 rej'utandi , ignorabtU tamen , IIHum Ildhue
fJ*icqullm potuijft in iUi1 deprehendere quod non effie verNm.
~ibl 4
addis,quodIi qllis vlluerie figiOatim enllmerare qU4jlioJJt~,
qupotuerunt rejOlvi peromnes alios philojOphAndi modos
,,,, vigueruntex quo Msndt/& eft ,/Ortenee tam multllJ nee Jam
1Iotatu digntU ttppttriturlU. '~i'fJimo
4ffirmIU ,nunqua'm reper~~1b j'uifle opeprincipiorllmpeeuliarium philojOphilt qllltArijlote.'tribuitur ,& qujOla hodieinftholis obl'wet,Iegitimam ali,ujlH
,*~pionis
flllltionem. Et exprejft prfJVoctU omnes qui cam dotitde.ftgnent aliqfl4m quam itA acclITate rifOlverint)ut nul/tr-~ errorcmi"eorllmIolutione".flenderepoJFs. Hec autem cum
Jptll fiijftm M,. Provincillfem leftilllr.m, .& in lMem edit4
"'eftptem Ilnnos & IlmpliH4') proeM/dubio quidamex c"pllciori"" in vttJIo hoc corpore conati ejftnt illa refttare, "ift omnino
~tt4 eJftnt, aNt Ji faltem fotuifftnt cum aliqutl rlltioniJ veriJimilitlkline impugnari. ~m etJi non magnum excites jlrepit~m
,
"'yque i:ovit, famam tllam jam sdeo celebrem ejft , & sdeo tpfoJr"1b referre vendicari q/~od docent, ut dicere nequeantfl id netl~~.
Seao1;-mes Eruditifit norunt,nihilin PhyJicaScholaJli'f4 tift qlNJd non./it dllbium, nee neftiunt,in iUis materiis dubium
; : -c:a1de II fa!fO difi/l ~;
q"laftientilt cert elftdebet .& demon 4tt'Va;adeo Nt mlrllTt no debeant tJIIod affir1llaveru;Phyficam
'.ro.ru'm nulliUJ qu4fionis ve,am [olutionem continert; Nihil
: - Illiud iaJigni(icat, niJi quod ~~ cont;nea~
demonftratio~m
'144 verit4ti5 qUAm ignorant aNt. EtJi qUid eorem examtna: :~ tuaftripta utea refute! , contrArio reperit, ea nihil aliua
-rr-..mere quam demonflrationes mate,iarNm qMte ante" ignora-

r;:n,

** ;

bAm.,

EPISTOLA

ba~tur. all omnibt/4 .Idcirco prud~n!es

cumfint &-Pfimus , "~
mtror tpfOs taeere;verum magis mtror tenondam trtampha/ft .,,'
eorum.filentio,cum nihilmagis exoptare que44,quO me/im COf}!:.~
qllid ab aliorum phyJicis tu diJlet. Etfine reftrt ,caram dl.Jl'"
renliam notari , atjiniflramde phil~phja
judieia'lJ , quo"plt~
ramquefieiunt qui rebteprte{Untftliciffimc , non impediat
minas tut!pretium cognoftant. Nec enim Nt plurimum jadtC~
de eo quod cventurum eft' nifiex iis,qultiam evenijft vidtrllf}l:
qui.'Z nurJquam viderunt. & quia nunquam viderllnt, aliuff/frt;
t7um ex philoflphill ftho/aflic//' Adp.blicU11J rediifft ' qatl11J,~
reddiderit plurimos homines Ptedagogos, imaginari non~'PI'
me/iorem ex tua expellandum,nifi ipJis oJIendatur,qllod;CllfIJ~~
omnino verijftma & elterfa!flJimo fit , earllmfru8tJJ fl(elpfJ
rio diderre debeant.. Bt re~era maximum argu~entum
eft
probe~lIr
~uUam -uerttstet Inrffi rhyfiCIf ftko'aft c~,ji
objtr'TJt~~
liddocenda&' omnes t'nventtones V1I utlles ,fJ .
quod tnDttJllaftt
J.
die"
tamenearum(etJi mulureperttefterint jilccejJUtemporis)prflg/IJ
ri~ op~ il i~
PhyfiCte, fed(Oltl,mmodo.fortun~
& 11ft ; Imt ji". II;"
fitent~a
q~~equam
c~n~ult ,
I:'a Adathefts flett, ceu uni~4 .t%
bt/4filenttts h!4manu,Inqua h"aenaspotues-unt repertrt qlll hi-ueritaes qllte in dllbium reuoceri nequetmt. SeifJ
rfits
loftphos eam veliepartemfacere {Ute Phyjie; jed qUill{ert 01fJ,p'e
ellm ignorant, & fa!fUm eftcam illiaspartem confiitllere,ell tfe
c~n~rariover4.PhyJica
Ji~pars M.athe~o~ ,id pro iis nIhil
pf)teft~
'Sed certttudo quJam agmtafutl InMalhrfi ,tfJIIIsI'fII. to
te facit. '1nt~ ~i~ ~ientia
""' certum eft te exeeflere ~ ~/:1f'
Adeojiepe,aftt t1Jvldtam, utqlll ~gre flyunt llUdes qll.t t . ttl
gerunturo{,'ali4! fiientilM ,jiJiell'fJt dicere te ctetero~
op11Jt~4,.j
hacfUperare ; qllo t~bi &onceden~es
laudem.qu in dubtllm
n~~p~t1l
; "eo minas call1mn~te
ftfPe81 }int , cu'". &~ /#ctifl
ttin'llltt&4 qulljiJam 4l1ftrre. 'Et In eo quod de Geo~trttt
t~ (,IS
eJidift!obftMJlltumeft" teit dete,mintlr~
omfJIa ad qU~jiJ.~
h'Nm~na ft11ttr'1lre po/eft ; ~ & qUlEjntftlutlones qlMjir;guf; e,;!-

v:

f:

tlil

-rr:

fAi,.,

I"

::"lllf

A D D. C A 'R T E S I V M.
lIallptariquetmt,ut vidcllru to/lim meJftmcoUegijJe,ulJ- ali~ qui IInte teftr!pftrun~
Il:ic,"- tttntum leg~~ lint. immaturItJ l
& 'JUt poft Ie ventur~/unt
nihilllllud quamfPtctlegtump0tenmt
.~e"cere}tlU
co/ligendo qutU dttla opera ipJis"eliqNeru.Adde qllod
':fl~i.Jli
exfilutione promptll &[ttcili omniumquttflionum,qulU
1top~iterant
quite tentar voluerunt , Methodum qua uuru in
h"tzcfinem sdeo inftUibilem 1ft, ut ejU5 (uhjidio nunquam non
'tperitU, quoad ell qutxpendu, quicquid abhumana mentereIt,j,.i poteft. Adtoque adcert perftadendtlm, tepojft PhyJicam
cdttmbiiicumperfieere ,fufficitprobes eam nihililliudelftquam,
~'tem
A1atheftos.Id -uerojam 'tlcl lent~r
probaJli in tuu Princip~, cumexplkando omnes qualitatesflnjibiles,fOlumconJider /lIU
'fbttgnitudiniblU,ftguru & motibt, oflendifli,hune mundum vifibi!em,qui totum objeilum phyjic, eft,nonnijipartemminimam
fo,lIm corporum ir#nitorum continere, de quibm,cBncipi potep,
fJlbnesiUorum proprietstes autqualitates in iilfilu rebtconfifle"e;cumobjellum Matheflos ett omnitt compleBatur.Idtmquoque
ItObllri poteft ~xperientil
,mnium flell10'IITII. ~4mviJenim
~ '7)0 multi fuerintftpiellUi1JNI oper"", n"va,."nt in dijquiJi'ione phyjid, nonpoeeJl diet uUum unqutlm. I,! ettaliquid t;lperif
It (ideftptrvenijfe adaliqullm verllmnottttam quottd naturam
'trum corporearum) ptr ali~uod fri~~ipium
.quod lidfWllthejim
fJon p~rtinetlt.Cum
econtrsrtopr"Jetptorum 1111114 opeJam rperI. {tnt inftnita utilij]imtl, nimi~um
ft~e qUicq~id
no~um eft. in
"lfit'onomia, in chirurgilJ , & tn omntbtU ttrttbUd Mechantcu;
"!ibusJi Illiquid ttmpliUd ineft quod nonperlineal adhttncflitn"""', ex ntilla alia dedullum eft ' redfilummodo ex urtiJ obftr1Jlltionht/& quarum ver~
cau/Ii ignoranttlT. .f!<!!.odexpendere
olam pojft ad
""ente nemoPOleft: quinptetttNr,per ~14llthejim
~nitionem
-uer phJjiC4perveniTi. EI qt/oniam non dubitlJtur
~'~ il/4 exeeUere,nihileftquod Ie circa hane expeflandum. no'!
4.ltamen ttdhu& ftrupllltl& reftatex eo l quod omnes qUI 111,ptr MlllhemattclU difCiplinll4 fizmamJibi4cquijiverurlt ,
n'tl
~lt4tibtU

!'' I'b

Ep

J S 1'0 L A

non ideo cap4ctS videntur aliquid inPhyJica rtptrimtli; e~1fI (I..

tam 1uldam exillil minUdpercipial'Jt ea qUit deiliaftrip
Jifh ,qM4fIJ.
qui nuUam antehac didicerefiientiam. .Perum adid refP.onJ:f'
potefl, etji,quianimum aptiorem babent concipiendiJ vert ~t bl S
Mathematicis ,faciliUdproem dub.io tuam Phyficam intelltgaIJ1,
quoniam omnes ratioeinationes illiUd exMatbeji deprompt,l/tnd,
non tsmeftmper cuemre eoftlem celebrsri ceu doaiores in 1Jf,'
theji;quia aJ"acquirendameaTIJfizmam opm eft libros eortnfJper"
luflrare quijam de iUa ftientiaftripftre ; quod mAXimA-parS~'
ftcit, & fipe) quieos evol'l,'unt )cum conanturobtiner taboret!
jludio quod vi ingeniiJUi conftqui nequeuntfatigant ni"Ji~ft~
tmttginationem, ima eam ldunt , & Jimulacquirunt multAp'f~ .. jlldicill: quaratione ifludifficiliUd ejlconcipereveritatesqtHfJlf1.
bu,quam haber;pro magnu Mitthematieu, quod tampAUet ~fI &
fiimtiitft addicant , fl.t fipe fint pli in magna aliqua ref,l,fII:
& quamvu quandoque (#a1 Illiipritter ipps fint , 1fJitgnMf!J. til"
hilom~~m. jlrepi~~m
excitant , q.uonja~
pa~um il/ud qNoJ At
magm ~11u conft~tzt.
Cit~erum
~n eft difficJle cocipere tpetP j..
qUM itUUd repertt: adtd ftffiettme,ntem habereiiberAfIJ I~e.
btuft!Jis pritjudiciiJ)eoque veUefUamattentionemfatiJ A!p/le~
Nec etiam valde difficile ejl quafdam reperire ab itliiJjtpAr"'ft~
utftcerunt DUm Tha/es) PJthagorl14, Ar.chimedts , 6' 1JoJI.~lJpe~,
cp/o GilbertUl,KeplerUd) GalilitUd, HervejUd,& quidllf ~ltl"rJI I
ni'1ue abfJue magnolablJre concpiPlJtejl cprptuPhilofDf.btll ~ e:4.
mo,!jl~uoJU.m,&
.nixu~ co~eEluriJ
~ero jimiliorjb~)\
1110 ~ 'Jd'
ftrptu ArijloteliJ educttur : quod ettamfallumfutt itqNtbt p1I'
hocftculo. Verumtaleeprptu philoflphicumforTlJllre, '1110 ~#,
nijiveritl tescontine~t
probttt/U per d~monflrAtiones
.If::;ct d
o
& cert.114 ecJUnt oenutes Mathemattc", res ejllll1e d'.j.r ji/tlS
r.t r~) u~ aqll!guagi'!t~
.fec~liJ quibUd m~ndUd jitmjl~e:;' t~t jic"
exttteruqn.tojlendi/lt fin/tM tNil te td conjicerePUJie,. rll,i"
Nt cum Architellm p~it
omniaftndamenta , d( eduxltp."J,
puos muros Jtti&ujtIJ pritgrttndis ~difici
) non dNbttalllr qN~",

ft.i-:

A D D.. C A It. TO E S 1 V M.

finern optatllm OpUS jUum dedu~ere

pojflt , eo quod difJicillimum
[ecerit: ita qui cum 4ttentione legerint 'ibr/~m
tuum de
~rtncipi &
) conjiderantes quomodo ibi pojiteris ftndamenta tottzu PhilofOphite naturalis) 6' quant fint corifequentite veritatum qJltU exi/liJ deduxifti ). dubitare non poflUnt quin Me~hod1U iUa qua uteris jUfficiat ) ut alljOlv44 reperire quicquid
In Phyjica reperiri po/eft; qtlia ell quJam explicuifti, .nimirum

JIl~

IZatura"" ,iW.agnetiJ) Ignis , . .Aeri, Aqu , Terre , 6' omnium

in calo 4pparent ) so videntur[acitjora iis qu adhuc defider ari poj]imt.

At/amen addi debtt , .4.rchiteEto qUllntumvu in fia srte
perito impofflbile e./ft abftlvere .tdiftcitlm captum , Ji deftituat,.,. materia qu adhiberi debet; Psriliter licet perft8aJit tua
Methodm) ejficere non poteft III ultra procedtU in exp/icatione
fau!4rum n/lturalittm, niJi habueris experimenta requiJita ad
rle.t~r nint ndos
earum effec1us. ~od ultimum eft ex tribm capt/tbm q1l4 prcipue explicanda credo; quoniam maxima pars
bD1inum non &flnelpit quam jint he experimenta l'J,eeeffiria,
'fNt q/~anti
fiJmptus lid t114 requirantNr. ~i intra fUurn Mu!Cum ctmjt/tenus, folo.fJ.ue .IUDS libros conftlmtes, de naturA
diffirere Aggrediantltr) pojJimt equidem dicere quo modoereaf
fint mundam , Ji Deu ipfts idin mandatu dedijftt, id eft ,
fi4nt defiribere chi~nr44
qlt 4que conveniant cum imbeci/li. ttlte mentis fie, ac admirabilis pulchritudo univerfi cum potentia iJ3finittt jui Authoris; fid Itb.fq/~e
ingmio reuers divi: nonpoffimt exft ipJis tale~ formare ideam rerum., vjimifif tlli quam Dera habUIt ad eM creandtt4. Et lice: INa MeI!:J;dl/4 promittat quidquid ab ingenio humano expeBaripotep,
'J1t.oad inquiJitionem veritatiJ inJcimtiis, non tamen artem di-'t,nandi pollicetur , ftd JOlummod~
deducen~i
exquibuJdam re,'114 d4tiJ omnes ceriutes qu.t ex tUU deduct pojJunt: & h res
Ib Pbyjica da/of nihila/iudpoJlUnt elfe.quJm experimenta. Imo
to ljllOd hc experimentaJunt duu", generum, qu~edam faciIi" J
,~

Por .

*"* *

EPISTOLA

lis , & qa non aliunde pendent, quam e reflexione /l~ fA

qu /ponte (eft flnJibtU offer/ent , alia rsriora & difJiciltorll '
ad qll abfque aliquo ftudio & impenfis non pervenitur:
ripot eft ,Ie jam inftruijft tuufcripti5 quicquidpotejl dedaci ex t~
li5 experimentu ftcilibm : imo & ex rsrioribus , qu ex t ~
bru luurire fotuifli. ~m pYterquam quod in illu expti~4/1
natiJram omnium qualitatum qu moventftnfru, & omn~lI!"
corporum qu communior funt in hac terra ) t~t ignis, aer#'
aqfltt, & quorundam aliorum ; reddidiJli quoque ration:'"
omniun: qu obftrvata huc riflJue [uerum in crrlu, omf1ll ~
propri~r!ttum
mtlgnetu, &pturimarum obftyvtltionum ChyTIl/A,
Ita tJ! nullo modoplura ate expefland" jim quoad phyjicatn.l.
donee plura habueri.( experiments quorum caufiu difquirere !OJ''Jis. Nee miror quod ilia non tentespropriis(amptibm. Scjoe"t~'
inquiJitionem rerum minimarum p'urimiconftare. MiJflS t"I"!
AlchJmiJlis , & "liilperetorum rtljpatoribtU, qaiJOlent of1JfllA
fila hoc modo dilapidare; audivi,filum magnetem plllJ ~tlJIf!
quinquaginta mille corontttu conflitifft Gilbert0 , quamviJf~'~
oirfllidifJimi ingenii, at tJjlendit itJ eo quod primm fuertl t~
reperis prcipu4J proprietstes huim lapidu. ridi quotJ.1Ie

fiauratione~

m~~na~

& NO~l1m

A~lantem

Bsconis : qltl mthl vldetur ommum qUI ante

fuiffi pri~ru,

cancfl l ~

1\

jirtpftrtJ

quihabuit optimlU cogitat~ones,

quoa~ pJelh~
dum Ildhtbendam ad colophonem perftfllonu phJJic tfIJ!otJt r"
dum. Veru"! rediu annui duorum aut tritonRegurn tolD
bepotentifflmorum nonftfficerent exequendu omnibllJ qlt.t I I ,
. eoe'r"
deJidera~
. Et ~a4mvu mJr} putem )te tot experimenteJ b ,ii
quo! fibl tmagmatur, quodpojfls multa jUpplere tU~.f.'o~tA"
jOlertia '. tum cognitione veri/atum 'lUlU jam ,refJ.eriJIt ; ~~".
men ubI confidero, numerum corporum pecultar!M"!! qll tJtJ
minanJa libi ref/ant ejftpre infinitum ; nullum ex 115 tj 211,1;
non hAbe.' .(Jtmu't~
pro!rietat~s,
IInde quetlntftef'lJO!~
m~ expWr.'tones) '1ulb1l4 .Impendt quclII totUT ternpf/4 1/11;

iiJ

ADD.

CAR toE S I V M.

Pl~rium
hominum ; juxtaregultU tu Mothodi opus ejJe expendijim"l omnia qll inter flft qUAndam ajfinitatem colent , ad
eor~m
differenti4j facilim expl(JrandM, &faciendtU enume"a~tones
certss in ql/';bU& acqouiefl~
; Poffi te hoc pa{lo uti/iter
tilt jirtJltl tot diverfis experimenti, quol lahore & indujlria
tIJ~ltorum
irJgenioftrur h~minum
jitppeditari poffint; Et den/que ii/os homines ingentofts IJaberc te non poj]e niJi mtlgna
pecuni vi, eo quodji quidam gratttittU opera-s hze addicere vel~ent, eo mil'Jeu injijlerent tteis preeptis ) & nil 1'Jiji iempeu
tnutiliter terendi tibi occajionem preberent, Vbi , inquam , il/4
''l'itnia conJidero ,facileconcipio-te abjOtvere digne non pojft quod
c~pifti
in tlJU Principiu , id eftexplicsre jjeciatim'omnia mine'41ia ,plant44 , enimsli, & bomine ) eodes modo quo lOam
explicuifli omnia clement terre , 6~ qujcqttid in ct2lis obftr'l/'at~r )ntji RCp'tblicaJumptus adid requifttosfitppeditante ; & qllP
IzIJeratieu i/litibi fitppeditabunttlr, tanto mclia: poteru exequi
t~tl

dejlinata.

~"0n.i~m
liNtem h4C e4d~m po~"t
et~am fiteile ah unoquo'lte conetpt, (7"" vera~nl HI.m dub/um re-ooceri non pO;
fint )"Jon dubtto qutn,ji ea tta reprttftntares ) ut pervenirent ad
'IJotitiam eorum qttib,u DcUtS cum imperio in pOfu/oS terre dedit quoque mumu omni conat promouend) bonum p'ublieum ~
'bul/IM ex il1is foret qui non 'V(IIet multum conftrre tn conjitia
'14", maniftjle uti/ta toti mundo. Et quamv~
GaUia nojlra,
r~ tu eft, Patria, fit Stat~s sdeopotens , tit vtd~atur
.fl.la poffi
'lzbt(Uppedttare ql/ eo requ/runtur) Ilttam.en qUIa ~~ alias c:
,.es non minus beej}eElant! conjido )flurtm44 ex Illufit gene.
oftU fire ut Patrie noJlr In hoc offiCIO no cedsnt , & nul/am
. "epertumiri tam barbaram qu il'i~ reipttrticeps effi IJolit.:Ve..
fi ~d omne quod Me ftripfi "" poteft effi.eere " animi tui
.fe"tentzam mtltes , te fitttem emxe rogo ut dtgneru trat7atum
'**In de Pajfionibeu ad memittere, & permittere ut illi pr4ig4fIJ Prtefationem cum qua imprimatur. Eam cffiMbor ita con-

:*nz

***

Jlrucre

RESP. AD EPIST.

flrllere , ut nihil contineat qllodpojfls improbltre, & ",ael &otl.veniatopinioni omnium qui ingenio po/lent, & virtute pr~
dili (unt, ut melleu fit [ut,"reu qui ubi eilm legerit , non venIAl
in partem uti quo ferueo pro incremento {cientiarum, 6' til

fim &c.

Datllm Luteti Parifiorum,

d Novembru, 164-8

----:------ --------------------

RES

o N S

Ad Prtcedentem Epiflolam.
0

M I N Ej

Inter injurias & exprobrationes quas reperio in pro-_

lixa epiflola quam dignarus es ad me Icribere, tarn [1lU~t: l
obfervo in ea pro me facientia, ut fi earn typis tnaoda~C:S:
ut fcribis te velle facere, vererer ne quidam Iibi i(I1~glJlalJ
rentur , inter nos majorem cere confenfum quam revCfp
efi,& me rogafle ut illi infereres multa 'lux decoru[1ln~a
Iinebar me iplo in publicum edi. ~a[e
hie ad o(1lI1~_
figillatim non refpondebo. Tib! Iolummodo duas (uggttl
ram rationes, qux ut judico te impedient quomilll.1S ea d
publices. Prima eft, me non putare, confilium illud -qu~_
videris habuifle earn Icribendo , poffe luccedere.. secL~l.
da , me nullatenus ejus efle indolis quam tibi fiog1S , Jl'pi
laque rne radurn iri indignatione & faftidio q.u od
auferat defiderium faciendi quicquid in me ent ut lOiJOd
viarn publico: cui me multum debere profite~r,
eo q bi~
Icripra qux jam in lucem ernili fuerint amultlS favor:ttcr

RESP. AD EPIST.

flrllere , ut nihil contineat qllodpojfls improbltre, & ",ael &otl.veniatopinioni omnium qui ingenio po/lent, & virtute pr~
dili (unt, ut melleu fit [ut,"reu qui ubi eilm legerit , non venIAl
in partem uti quo ferueo pro incremento {cientiarum, 6' til

fim &c.

Datllm Luteti Parifiorum,

d Novembru, 164-8

----:------ --------------------

RES

o N S

Ad Prtcedentem Epiflolam.
0

M I N Ej

Inter injurias & exprobrationes quas reperio in pro-_

lixa epiflola quam dignarus es ad me Icribere, tarn [1lU~t: l
obfervo in ea pro me facientia, ut fi earn typis tnaoda~C:S:
ut fcribis te velle facere, vererer ne quidam Iibi i(I1~glJlalJ
rentur , inter nos majorem cere confenfum quam revCfp
efi,& me rogafle ut illi infereres multa 'lux decoru[1ln~a
Iinebar me iplo in publicum edi. ~a[e
hie ad o(1lI1~_
figillatim non refpondebo. Tib! Iolummodo duas (uggttl
ram rationes, qux ut judico te impedient quomilll.1S ea d
publices. Prima eft, me non putare, confilium illud -qu~_
videris habuifle earn Icribendo , poffe luccedere.. secL~l.
da , me nullatenus ejus efle indolis quam tibi fiog1S , Jl'pi
laque rne radurn iri indignatione & faftidio q.u od
auferat defiderium faciendi quicquid in me ent ut lOiJOd
viarn publico: cui me multum debere profite~r,
eo q bi~
Icripra qux jam in lucem ernili fuerint amultlS favor:ttcr

C :E DEN T E M.

liter excepra. Nee antehac obi aliam ob caularn denc.

gaVi quod de Paffionibus fcripferarn , nif ut non tcnerer

fa ofiendere quibufdarn aliis qui nullum ex illis emoluenim ea non alio

mentum percepturi fuiflenr. ~oniam
fine compolucrarn quam ut Iegerenrur amagno Principe, cujus ingenium adeo fupra vulgus efb , ut abfque ullo
lahore concipiat quod viderur difficillimumnolhis Do&:oribus ) id Iolum in illis Iufceperam explicandum quod
tlovl1m efle arbitrabar. Et quo dictis fidem adhibeas.ribi
Polliceor, me revilirrum denuo hoc idem fcriptum Pat~Ologicutp)
eique addirurum quod judicavero necefla1'1Utn Ut intelligibilius reddatur, idque pofi:ea ad te miflurUIn, Ut cum eo facias quod libuerin fum enim &c.
Dllfum

Egmond,

4- De&ImbrH, J 648

*** ;

E P 1-

EPISTOLA SECVNDA

D.

DES CAR T E S.

DOMINE;
Tam diu expeilere meftcijlituum Trac7tttum de paJflo~ibtlh
ut incipiam de eo dejjerare, mihique imaginari, te eto a/J~~
non promiJifft niJi ut impedires quominU& typu mandareffJ t~
epiJlolam quam adte antehac dedero, Etenim)ujlam hpl~1
eat{amjuj}icandi , te molejle !atumm , ji dematur tibi exc~
quamprtexu ne phyficam tuam perjiciM. Eam tsme t tift.r~
ilia epiJlola intendebam, qtloniam rationes qUM protuli tl teiJIJ~
ut nonputem, aquoquam legi pojJe, cui aliquatenuo rirltP b..
HonorfUnt inprelio , quin mecum incitetur adoptttndUffJ' HI.~ ..
tineM apftb/ieo quod requiritur ad experimenta qu tibi1J/Cfj}:i
riaau; &j}erabam,utfacile incidere: in manuo quorumJapJ,ftJj
pojftnt hoc votumratum efficere,tum quod cum iu verft;Jt~f)
de bonupublieujltttufmt, tumetiam quodipjimet quoqtJt Je1~J
jlatuarJt. Sic mihipol!icebttr, te vel invitum httbiturll1lJ 1.,
ageres. Novi enim, teitagenerofUm ejft, ut redditurllJji~ (It..
cum frnore quiequid eo modo tibi datum foret, & id te /lb t .4 tJffI
gligentia proifm abduCiurum, euj1l4 non poj]Um flllne Ie re
non agere, etJi jim &c.

ft

DaM

s p o N s

.AdJecundam Bpifiolam.
IN E,

Plane extra culpam fum illius artiicii quo me ufiim

fUiffe pertendis, ad impediendurn ne prolixa illa epill:ola
qUam ad me fuperiori anna dedifti promulgaretur. Non

opus mihi fuit eo uti EtG enim nullatenus crediderim,

earn po{fe fortiri effectum iquem tibi fingis) non adeo
?tio me mancipavi, ut rnetus laboris quem fubire tenerer
In exami.ne plurimorum experimenrorum, fi apublico
Commodltatem ea faciendi accepiflem , poflir przvalere
Qefiderio quo flagro rnemet ipfum inflituendi , & in lu~m aliquid ernitrendi quod fit utile reliquis hominibus.
ec tam bene me excufare poflum ab ilIa negligentia
qUam mihi imponis. Fateor enim, me plus rernporis irnPendilfe in revidendo tractatulo quem ad Te mitto ,
qUam antchac ill eo cornponendo , licet nonnifi perpaubaeiaddiderim, &nihil.in~ylo
mutaverim.; .quitam
~ re\1is & fimplex efl:,.ut facile inde appareat?mlhl pr~poturn non fuiiTe explicate Pafliones Oratorio more) uno
Ile ql1idem inflar Philolophi moralis , fed folummodo
~ deCUit Phyficum. Ita pr<E(agit mihi animus.hunc tr~atUl1l non magis pro~pera
u[~ru~
fortuna qu~m ~ha
l1lea fcripta: & quarnvis forte ejus ritulus plures inviree
ad fUi lea:ionem , illis ramen folis qui dignabuntur cum
~~ll) cura exarninare poterit l~ltisfae:ere.
~aliscl1nql1e
) cUm in manus tuas do, sec.
D4tum 'Egmond~,

14

A.ugufl.

16 49.

PAS

PAS S ION E S,

AFFECTVS ANIM ;
PRIMA

PAR.s.

D EPA S 5 ION I B V SIN G ENE R E.

Et

ea occafione de tora hominis Natura.

ART I C V L V

Id, quod PajJio

I.

eft rej}e8uftbjeE1i unius,jemper tjft AO;,nem

rtj}eBu all(ri#l.

V L L A in re magis apparet quam mance& defi.

cie~te~
fi?t.quas Veteribus.habem~s,
SC'Enti~J
quam ~n illis quz de Paflionibus fertpfere. Nam
eth talis ~z~ fit materia ~t. ejus cognitio admo.,
~r~ dum cunosefemper fuerie Jovefiigata J & primo
~ ~ obtuitu nirnium operofa non videatur ,eo quod
unoquoque eas in fe ipfo fentiente, non opus fit
\1lIam aliunde petiobfervationem ad naturam earum explorandam.
l\.ttamenea qua: de his doc~ere
Veter~s.tam
parvi mernenti fum,
&: lllaxima ex parte tam parum prob~b~lta,
~t fp~.rare
no?, d~beam,
~e adveritatem rei pervenAturum , nif planeab.l1s q~as mfhterunt
lilS receff'ero. Idcirco eo hie modo me oportebit Icribcre , acf tra~~r~l l de materia quam nemo ante me attig~flet.
Et ut dicendi
1nlt1um faciam, animadverto"idomne quod fit aut recenter accidir,
:e~e~aliter
aPhjlofophi~
ap~el.lari
p~Jfi,nem
refpcCtu fU?jetti cui
C~ldlt)
& AEtionem rcfpeCtu I1hus qUlIn caula eft ut contIngat. Ita
~ qUalllvis Agens & Patiens lint fa:penumero valdediverfa) Actio
Paffio ramen maneant una eadernque res, quz hec duo habeat
!lpOllli na ratione duorurn diverforum Iubjecccrum ad qure refcrri
Otefi.
~~~~~~~~

Aa TI-

E P A S S ION I B V'S

I I.
Ad cognoftendlU P4.ffiones Anim , tj'lUfunl1iones a&or-porufi4nc1ionibU& diflinguendM elft.
ART I C V L V

ronos non animadvertere ullum (ubjea~01

etiam confide
immediate qua
T Vm
dari , quod in animam noflram agat
per confequens cogitandurn illud ip{U:
aa eft,
magis

l11-

corpus cuijun
a
quod in ea paffio vocatur, in hoc vulgo ACtionem cife; ita ut nu
ul11 '
Pailion
um
nofirar
onem
cogniti
in
tutior detur via deveniendi
quam fi prius expendatur differentia quz eft inter animarn s: ,ot-pus, lit cognofcatur utri unaqureque fundio num qu~ in nobis runt
lit anribuenda.
&

ART I

~ali&

V L V

I I I.

regulA cum infinem fit ftquenda.

Va in re non magna reperietur diflicultas, fi animadvertat~r: ua

omne ~u0d experimur efle in nobis, & quod videmus e .
poffe1neffe corporibus planeinanimatis, foli noftro corpori trl
buendum efle, Et econtrario id omne quod nobis inelt I3l ql1i..
al1~
nullo modo concipimuspoffe alicui corpori convenire, noft ~

me tribuidebere,

I V.
CAlorem & motum membrorum ,procedere acorpore,
& cogitationes ab.anima.
e, l11eritO
.lnlUS corpus U11 0 rna d0 cogltar
ti~
non COnCJp
T a, qUia
ART I C V L V

I credimu.s omnes fpec~es

peratll
qua: nobis inf~nt
cogitat~onum
a0 1111 tt
10
a
corpor
dari
us
dubitam
non
quta
nere ad ammam, Et
fira
qua: fefe movere polEnt in tot irno plures modos quam no ~ ill
( quod experientia ~fieI11i~111
qua: habeant tantum aut plus ~aloris
& motus quam U pes
caloris
plus
multo
t
flamrna, qua:folahabe
~ 0111{o..
c;lor~m
omnem
us
debem
credere
ex nofiris:mern~ris)
ne,
tl0
acoglta
ndent
nonpe
us
qllaten
,
qUI nobis inlunt
~otus
". It 1 1
lius effe corporis.
4

It 1 MAP A R S.

ART I C V L V S

v.

'Erroneum effi credere animam dare motum & cslaret tsrpori.

QVa

ratione declinabimus errorem noratu digniffinlum, & in

quem plurimi lapfi Iimt.ita ut purern eum eife primamcaufam
quz impedi vit quo miAUS hue ufque bene explicaripotuerint Paf.
Ganes five Affecrus , & alia qua: ad animam pertinent. Is vera in
eo confifiit quod cum omnia cadavera motus ac proinde caloris
confpiciantur expertia , creditum fit abfentiam anime caufam elfe
ceffationis illius motus & caloris. Et fie immeriro perfuafere fibi
homines nofirum calorem naturalern , & omnes motus noflrorum
cO~porum)pendere
ab anima;Cum contrario cogitandum potius
~lh{fet,
anirnarn cum morimur non difcedere nif quia ille calorcefat) & organa qure inferviunt motibus corporis corrumpuntur,

V I.
dijferenliafit inter corptU vivens (} cadaver.
ART I C V L V S

~nam

T igitur vitemus hune errorem , confideremus mortem nunquam accide~e

vitio. animee , fed folummodo quod quedarn exPrin~ip.ali~l1s
p~rtl~Us
corpons cO,rrumpitur; ~ j~dicemus
corpus
homml~ vivenns dl~erre
tant~m
a corpore hom~ms mo~tui,
quantUlll differt horologium aut aliud automaton (Id eft alta tnachina
tj.u~ fponte movetur) cum reete difpofitum eft, & in fe habet prin..
tlp~um
corporate motu.u~
quoru~
gratia elaboratum eft , cum 0tnnlb~s
qure ad ejus acbone~
requlfit~
fu~t.,
ab eodem. horologio
elaha machina , cum rumpttur & pnncipium motus lpfius agere
Ceffat.

VII.
Brevis expltcati()parttam corporis, & de 'J.uibllfilam
i/li1l&[nnBionibm.
ART I C V L V S

\T
T
ia

intelligibilius hoc reddam, explicabo hicpaucis totum ordiOem quo machina noftri corporiscompofitaeft.Nemo eO: qui
In nefciat nobis indfe cor, cerebrum, fiomachum,tnufculos,nerA ~
VO~

DE

PASSIONIBVS

vos , artetiass venas ,& Iimilia. Cornpertum eft quoqne, a1irnel~a

qu~ comeduntur dc~cendere
in. ftomachum & in intcltina . un ~
eorurn Cuccus lucns In jecur & In ornnes venas ) Iefe mifcet fao.g u1
ni quem contincn.t ~ & e~ pa~o quantiratern i~lius .augcnt. I1hql1~
vel fando de Medicina qUlpplaln audiverunt.iciunt infuper qU0Il10 .
do cor fit compofitum, & quam facile ornnis Canguis vcnarl1n1
poilit ex vena cava Huere in dextrarn illius partem , & inde tran6r~
in pulmonem per vas quod vocatur vena arteriofa , & tum revert~
ex pulrnone in finifiram ejus partem,pcr vas quodnominat~r
art!: i
ria venofa,& tandem inde tranfire in magnam arteriam, cUJus ra111s
per totum corpus diffunduntur, ~n etiam nerno eorum , q\lo..
A uCl:oritas Veterum n~ndum
plane exccecavir, & qui ~culos
~pe e
rire voluerunt ad examinandam Hervai opmionem de clrculatlol1
fanguinis, dubitar.omnes venas & arterias corporis efle innar rif':
rum, per quos fanguis indetinenter manat , & quidem citilli111"
J1
curium f uum exorfus cavitatede xtra cordis per venam arterio(3 "
cujus rarm per totum pulmonem runt diffufi, & juncti ramis art.~
ria: venofa:,per quam tranfit ex pulmone in Iiniftrum latus ,ordlr~
tum inde fl~it in maJ:?namarteriam ~ cujusrami per re1iquaJ11 p{~
tem corportS Cr arfi, JunCl:l.funt r~mls vena:cava:, qui iteruJ11 deb~
runt eundem fanguJl1em 111 cavitatem dextram cordis: Ita IJt 111'"
duz caviraresIinr inltar catarrhaccarum, per quarum unattlQ1J3 b'"
que ~uit o~ni~ fanguis /ingulis circulationibus ~uas eer .corpUj:re:
folvir, Dein Icitursomnes membrorurn motus a rnufculis pell. ta"& hos mufculos ita fibi mutua opponi, ut cum quis eorum COil\,..
hitur, trahat Cecum partem earn corporis cui innedirur ; q~a!a~jO
ne mufculus illi oppofirus fimul extendirur. Tum fi accldat ttl
tempore, hune ultimum contrahi , efficitut primus extcndatlJbOs
ad fe trahat panem cui innexi Iimt. Tandem noturn eft,Ot ln~sf1Jl1t
motus mufculorum, ut & omnes Ienfcs , pendere anervis, qUI eS
initar renuium filamentorum aut inftar parvorum tuborurn qUIIJJ11
cerebro oriuntur; & continent, ut & ipfum cerebrum. cC~~ll~
quendam aerem aut ventum fubtiliflimum , qui fpirituUlll aIlI

lium nomine exprimitur,

P
A

It

RIM A

TIC

PAR S.

V L V S

V I I I.

cf<.uodnam fit principium harum omniumfunElionum.

V. ~rum
.ne[citur.vulgo quomodo hi fpirims animales hi nervi
inferviant
[enlibus,
quale fit aetionis eorurn
rnotibus &

&

&

Prl.nc!piu~
corporale.I~circo
.etfi ~liquid
de hac re arrigerim in aliis
fcrlptls , dicarn ramen hie Iiiccincte, calorem continuum quamdiu
"ivimus inefle cordibus noflris , (l.ui f~ec~e~
eft ignis-quem fanguis
\,enarllm nutrir, & hune 19nem efleprlnclplum corporale omnium
1l10tuum nolirorurn mernbrorum.
ART 1 C V L V

~omodo

sIX.

flat motus cordis.

, pRimus ejus eifeCl:us eft, dilatare fanguinem quo caviratcs cordis

replete runt. Inde fit ut cum hie fanguis debeat majorem occu~are locum, tranfeat cum irnpetu ex: cavitate dexsra in vcnam arteflOfam, & eIzva in magnam arteriam. Tum hac dilatatione cefTante, ftatim novus (anguisingreditur ex vena cava in cavitatern dextram cordis) & ex arteria venofa in finifiram. nam funt pelliculz
qu~daln
in orificiis horum quatuor vaforum fie difpofitz, ut efficiantne Ianauis poffitcor fubire nifi per duo pofieriora, vel egredi
tlC iI10 nif p~r duo priora, Novus fanguis cor ingreffus ftatim ibi
rarefit,eodem mode quo przcedens.Ee in hoc [010 confifiit pulfiis
cOrdis & arteriarum , ita ut hie pulfus reitererur toties, quoties novUs fanguis cor ingreditur. ~oe quoque folu~ en ~~od fanguini
ItlOtum dar, & cfficit ut fluar indefinenter & cltlffimeIn ornnes arterias & venas. Qua ratiene calorem.quern fibi in corde comparat,
~d rCliql10ls corporis parte,s defert, & earum nutrioni infervir,

SEd

R. T I C V L V S

x.

.!'<.!!omodoproducllrttur [piritus ,animllies in cerebra,

id magisnlc confidcrandu m efi,nempc vividiores& fl1btilio, resomnrs partes fanguinis) quas calor in corde rarefecit, ingredi
lIlde6nenter & maximacum copia cavirates cerebri, Ideo autem
A 3'
potius

co

G
DE P A S S 1 0 N I D V S
potius commeant quam ali0, quod omnisfanguis qui cordee.gr7
ditur p.er magnam arteriarn , dirigat fuum curfurn reCta linea 10 1 ..
lum locum; & cum non poffit toms ingredi , quia viz valde angUfi~ funt , partium ejus magis agitatse & fubtiliores tranlcant fol~,
dum reliquz [eCe diffundunt per omnes corporis partes. H~
tern part~s .ranguini~A
fub.tilif im~
compon~1Ot
fpiritus. animal~~
nee cum 10 finem alta ullaegent rnutatione 10 cerebro,mfiquod 1
Icparenmr ab aliisfanguinis partibus minus fubrilibus. Naill q~O~
e
hie nomina fpiritus, nil nificorpora funt , & aliamnullam proprl r
tatern habent nifiquod (tnt corpora tenuiffima, & qu~ movent~
celerrime , inftar partium Hamme ex face exeuntis ; ita ut nufq~a
;
c?nfifrant, ~.qua~diu
ingrediuntur quedam ex illis ~~ c~r~bn ':.
vitates , fiml11ter etiam egrediuntur aliaper pores qUl 10 dhus fL1 .
fubfiantia; qui pori ea deducunt in nervos, & inde in mufculOS:
hacque ratione corpus movent tot & tam diverfis modis quot 111
veri potefi.

au:-

It T I C

V L V S

X I.

c2..!!.omodojant mottu Muftulorum.

Ola enim caufa omnium motuum membrorum eO:, quod q~~;
Sdam
mufculi contrahantur , & qui ex adverfo refpondent l~S
L1

extendantur, ut jam dictum fuit, Et fola caufaquare hie lllufe JJ'"

potius contrahatur, quam qui illi opponitur, eft quod ad eul11 cJi
Ruant paulo plures cerebri fpiritus quam ad alium, Non quocllos
ritus qui immediateveniunt ex cerebra fufficiant Coli ad mo,,~11 hiS
hos mufculos, fed quia determinant alios fpiritus qui jalll 1':0 8'
duobus mufculis funr, ad celerrime egrediendum ex uno eor 1;0-tranfeundum in alium. Qua ratione is ex quo egrediunt~lr
t. Sa'"
gior & remiffior, & illequem ingrediuntur celerrime ab ~p6S~d
tus contrahitur , & fecum membrum cui inneditur trahtt.. aleS
facile concipi poteft, modo fdatur pauciffimos fpirituS an1(1l fc u'
eifequi perpetuo ex cerebra veniant verfusunumquemque (1lfclJlo,
lum ; fed effe femper plurimos alios indufos in ipfiffim~
~IJ ulu(1l
.qui in eo celerrime moventur : quandoque folummodo l~ Clre ettas
fe movendo in locoin quo funt, nimirum cum nullas viasap op'
per quas ex~ant,
reperiunt , & aliquandofluendo in mufcul~~utJ1,
pofitumjquia parvihiatus funt in unoquoque horum mufeu 0 pet

RIM A

PAR.

s.

per quos ill:i fpiritus Huere po1funt ex uno in aliurn , & qui fic difrunt) ut cum fpiritus qui veniunt ex cerebra verfusunum ex
l~IlS habent paulo majorem vim illis qui verfus alterum eunt , apeflantomnia orificia perqua: fpi~it~s
alterius mufculi poffunt in hone
tranGre,& fimul claudant ornrna illa per qure fpiritl1s hujus poffunt
tranfircin aliurn ; qua ratione omnes fpiritus antea contenti in his
duobus mufculis,confluunt celerrirnein unum eorum,& fie inflant
~ Contrahuntcum, dum alterextenditur & remittitur.

p~liti

.I.,

~omodo

X I I.
objeEla externa Ilgant inftnftum organa.
R ~T

C V L V S

~ '1 Ie refiat adhuc invefligarecaufis, qu:r dliciunt ut fpiritl1s non

femper fluant eodem modo ex cerebro in mufculos, & frepius

plures veniant ad hos quam ad illos, Nam prreter aaionem anime,
~u~ revera (ut dicarn inferius) in nobis eft una ex his caufis , funt
adh~c due alie , qua: pendent folum corpore, quas notare opera:
pretIum eft. Prima confifiit in varietate rnotuum , qui excitantur
111.~rganis
fenfuum per ipforum objecta, quam fatis late jam expli-

~11n

Dioptrica, Sed ne ii qui Iegent hoc fcriptum indigeanr aliis,

~onfideranda,
-nimirurn eorum me-

Ie repetam tria elfe ~n n~rvis

tlllUam five Iubfiantiam intenorern , qure fefe exrendie inll:ar tetlUium filamenrorum cerebra unde ariginem fuam habet, ufque
~d ~xtrernitate5
aliorum mernbrorum quibus here 61alllenta innetl:l1ntur: Deinde pelliculasqua: eos circumdant , & qurecum lint
tontil u~
cum iIlisqure cerebrum il~volvunt,
parvos t~bos
Ilunt quibus hec tenuia filamenta includuntur : Denique fplrltlls
~tf
. . tU?OS a'cere
b ro ufque a~
llllales , qui cum feranrur per has 1[05
Illufculos) efficiunt ut hac filamenta plane Iibera maneant , & tall
l 1~do extenfa ut vel minima res quremovet partem earn corporis,
Jl1S extremitati aliquod eorum innedirur , movere faciat Iimul
Gattel1l cerebri ex qua venit; ut cum extrema funiculi parte tracta,
111111 aliaei oppofira movetur.

;lI

ARTI-

DE

PASSIONIBVS

ART I C V L V S

X I I I.

Hanc objeaorum.exlernorum aE1ionem diverJimbdefpirit us

In muftulos deduccrepojft.

E Xperpl~cuiId [olum
et!am inDiopt~ica
quomodo omnia virusobjeCl:a ?obi~
C?mmUDlcentur quod localiter moveant , l~ter.-.

ventu co~porum
diaphanorum qua:inter nos &: ilIaIunt, tenU13 6
lamenta ncrvorum opticorum quz in fundo oculorum nofirorurn
funt, & confequenter partes cerebri unde hi nervi veniunt s quod
e~, il q~am)t~t
& tam diverfis modis moveantquoi: oftendun t noblSVar!~tates
10 rebus: Nee immediate motus qui fiunt in ocul0'
fed 61u11n cerebra peraguntur, animse hzc objecta repra:(entareCujus ad exemplum facile concipi porefl , fonos, adores, fapores,
calorem, dolorem, farnern, fitim, & in genere omnia objecta , ta~
aliorum nofirorum fenfuum externorum,quam noftrorum appetl.. .
tuum internorum, excirare quoque aliquem ~otum
in noflris net:...
vis, qui tranfit peripfos ufque in cerebrum. Et pra:terquam quod
hi diverfi rnotus cerebri in anima nofira excitantdiverfos fenfus J
pofluntetiam ablqne iliaefficere ut fpiritus fuum curlum diriganl:
verfus quosdam mufculos potius quam ad alios, & fie mo~ca~t
membra noftra, Quod hie [alum uno exemplo probabo : SI qU 1S
cito extenderit manum in oculos nofiros tanquam nos verbera t U",
rus , quamvis fciamus, eurn nobis amicum, & nonnifijoco idface..
Cll
re , abftentururnque ab omni malo nobis inferendo, vis taot 11
poffumus nos cohibere ab iIlis claudendis. Quod oftendit,~S
00
claudianima:noflrz oped, cum id fiatcontra voluntatern oofiraot,
qu~ [ola a~t [altem pra:cipua ilIius eft aaio : Sed quod machil1a 1l~:
firl corporisfie compolita lit, ut motUS il1ius manus ad oculo~
~Cl1s
firos, exciteraliurn motum in noftro cerebro qui deducit [plrl
animales in eos mufculos qui palpebrasdeprimunt.

X IV.
Yarittatem qu.e eft interfPirilus , eliampojft varitlre
ART I

C V L V S

CoYtem curJUs.

US

. qua:infervit deducendisdiverfimode (piritib

Ii .
A. Lreracaufa
rna ) bus In mufculos , eft inequalis agitatio eorum pI

ritUUI~"

a~

e:.:

RIM A

p.!'-

R S.

varieras partium quibus conflant.Narn cum quzdam ex.illis partlbus crafliores & concitatiores runt aliis, tranfeunt ulterius linea
reCta in caviratcs & paros cerebri,& fie deducuntur inalios mufculos, in quos non deducerentur fi minorern vim haberent.
~

ART' I

C V L V S

v.

Jint C4tl{ varJetatiJ iUius.

Tbushaccornpofiti
inzqualitas procedere potefr ex diverfis materiis ex quiE
funt ; 'ut in iis qui rnultum vini biberunt vide-
illiusvini ingredientes citiffimefanguinem,afcendere
l1l~s)vapores

ex corde ad cerebrum) ubi in Ipiritus convertunrur ; qui forriores

cum Iint & copiofiores iis qui ordinaria ibidem Iunt , corpus plurilllis miris modis poflunr movere.Hec inzqualiras fpiritl1urn potefi:
etiam procedereex diverfis difpofitionibus cordis, jecoris , llama.
chi, lienis , & aliarum omnium partiurn qure adeorpmproductionem aliquid conferunt, Nam pr~cipue
hie obfervandi funt parvi
C]uidam nervi inferti cordis bali, qui inferviunt explicandis & contrahendis orificiis concavitatum ejus; qua ratione fanguis illic [ere
plus aut minus dilatans ,fpiritus diverfimode difpofitos producir,
'Notandum quoque,quod etf fanguis qui ingreditur cor eo veniat
ex reliquis omn~bus.
corporis part~bus,f:rpe
tarne~~ccidit.
ut copioGus irnpellatur a qU1busd~m
p~rtlbus
quam ab ~ll S ,quia nervi &
lllufculiqui refpondent his partibus , eum magIs premunt vel agitant : & quod Iecundum partium varietatem quibus magis manar,
fere in cordc diveriimode dilatct,& confequcnter producat fpi_ritus
sui differentes qualitates h~be~t.
Sic, ex~rnp1i
~ratia,
is ~ui
parte
lnferiore jecoris venit, ubi fel eft , fefe dilatat alio modo In corde ,
!1uam qui ex liene venit, & hie a~io m~do ~uam ~ui ve.nit ex venis
brachiorum aut crurum , & denique hie aliter quam altmentorum
fuccus, cum recenter egrelfus ex fiomacho & inreilinis, tranfit celerrime perjecur ufque ad cor.

ARTI-

10

E P A S S ION I

X V I.
omnia membra pojJint moveri pty ob.ieaa ftnjilHfIJ ,
& per/piritus, abfiJue 8fer;' animtt.
ART. I C V L V S

~omodo

notandum eft machinam nofiri corporis ita

D Enique
Ctam effe , ut omnes mutationes qure accidunt motibus

conn~~'"
fplr~""

tuum, cfficere poffint ut aperiant quofdam poros cerebri mag~S

quam.alios ; ~ reciproce ut cum aliquis ex his paris paulo ma~lS
vel t?lnus Iolitoeft apertu5 per actionem nervorum qui fenlibus 10ferviunt , hoc muter aliquid in motu fpirituum, & efficiat ue dedL1~
cantur l~ mufculosqui inferviunt movendo corpori, eodem modo

quo ordinario movetur occafione talis actionis. Ita ut omnes rno.. .

tus qui nobis eveniunr , voluntate nofrra nihil ad eos conferen te
(ut f~pe evenit nos relpirare , ambulare', edere , & denique omnes
actionesfacere qua:nobis cum befliis communes funt ) non aliun"

de pendeant quam a conformatione noUror.um mem.brorum, &,

curfu quern fpiritus excitati per calorern cordis naturaliter fequuntur in cerebro, in nervis , & in mufculis : Eodem modo quo mo-

tus autornati producitur fola virtute rnanuclz & figura fuarum ro-

rularum,

ART I C V L V S

X V I I.

~4n~~j'tntjUnaionesanj~.

p adOflquam
ita conlideravimus omnes funCtiones qure pertinent
facile eft cognofcere ni~il
in n.obis ~eft~r~
folum corp~s,

quod debeamus tribuere noflra anime , cxceptls noflris cogltatl0

nib~s,
que precipue duum generum funt; qua:dam enirn f~nt
ACtiOnes anirne.alie ejus Pailiones five Affeaus.Quas ejus A~IO""
nes voco, funt omnes noftre voluntates, quia experimur eas d.l re'
8:evenire ab anima noltra , & videntur ab iliafo1a pendere- SI~l1t
econtrario poflunt in genere vocari ejus pailiones , omnes fpecl:S
perceptionum five cognitionum qua: in nobis reperiuntur; q111~
fepe accidir ut anima noflra castales non faciat.qualesfL1nt,& {e[1l
per eas recipiat ex rebus per illas reprefentatis-

RIM A

PAR.

ART I C V L V S.

De

rluntate.

s,

II

X VIII.

RVrfus noflre

voluntaees funt duplices, Nam quedam runt a

aiones anirne, qure in ipfa anima terminantur ; ficuti cum volunlus Deum amare,aut in genere. applicare nofiram.cogitationcm
alicui objecto quod non eft materiale : Alia: runtactiones qu~ terl11inantur ad noflrurn corpus; ut cum ex eo foIo quod habemus
a1llbulandi voluntatem , fit ut nofira crura movcantur & progrediamur.
ART I C V L V S

X IX.

De Perceptione.
nofira funt
PErceptiones
procaufa

etiarn duarum fpecierum, & quadam

anirnam
habent , alia corpus. E~ qua: animam pro
cauL1 habent.Iunt perceptiones noflrarum voluntatum,& omnium
Irnaginationum aut aliarum cogitationum qua: abea pendent.Nam
Certum eft nos non pofle quicquam velle , quin percipiamus fimuI
nos id velle, Et quam vis refpeGtu nofrrz animse lit Actio aliquid
~eIIe , potell: etiarn dici in ilIa efle Paffionem percipere quod velit
.t\ttamen quia hec perceptio & hac vo~~ntas.revera
idem fiinr, del ~lninatio
fempcr fit ab eo quod nobilius eft; & fie non folee appellari Paffio, fed folummode Actio.
ART I C V L V S

x.

De lmaginationibus & alii5 cogitationiiHs 'lHte per

Ani-mar firmantur.

Cnon
Vm anima noflra Cef.e ~pplicat
ad. Imaginandum a!iquid quo.d
efi,V.G.in conclplenda Bafilica quadam.Magica.aur Chi-

~ctra) vel etiarn cum {efe applicatin c,o.nfide.rati~~e

alicujus.rei q~~
'. IU1llmodo intcllisibilis eft,non vcro imaginabilis.Exempli gratIa,
111 confideranda [u~ ipfius natura, perceptiones quas habet illarum
. ~~rurn pendent pracipue avoluntate , C] uz efficie ut cas percipiae ;
1 e0que [alent potius confiderari ut actiones, quam ut paflionesB 2

ARTI-

I~

E P A S S ION I B V S

A !{ T I C V L V S X X I.
DeIrJ'Jtlginationibus qUit pro cau/a habentjOlum corp'Js.
perceptiones
oped producuntur maxima pars
I Nter
earum pender anervis ; fed quadam etiam runt qux ab il1is non
q~:rcorporis

pendent, & ql1~ nornmanrur Imaginationes,ut illz de quibus rno....

do locutus fum; quibus tarnen differunt in eo, quod volunras n~'"
fira in illisforrnandis.non occupetur; unde non poflunt reponi ~n

numero athol1um anirnserNecaliunde procedunt quam ex eo quod

fpiritus diverfimode agitati ,,& reperientes vefligia divcrfarum .itl1~
preflionum qure pr~cefferunt
in cerebra, curfum co dirigunt for.. .
t~ito
per quosdam pores potius quam per alios. Tales funt ~llu""
Iiones nofirorum fomniorum, &phanta!ire ql1re nobis vigilantlb uS
accidunt , cum cogitatio nofira negligQltcr vagatur, nulli rei {ere
addicens.Etf autern quzdam harurn Imaginationum lint Pa.J1ion es
five Affectu~
animz, fumpto ilIo vocabulo .in magis propria &.
fpecialiori fignificatioric, & poffint ita omnes norninari, fi in figni...
ficatu generaliori idem nomen fumatur ; atramen quia 110n habent
caufam tam notabilern & tam dererrninatarn ac perceptiones qu~s
anima recipit opera nervorum;& quia videntur earumtanturn eile
umbra & picrura, antequam poffimus eas commode difiinguere;

confideranda eft quz inter illas alias intercedit differentia.

ART I

C V L V S

X X I I.

De differentia qu eft inter alifU Perceptioses.

Mnes perceptiones quas nondum

veniunt ad anitn
O opera
nerv~rum,&
inter cashzc eft d'ifferentia;ql1od qu~sda~
explicui,

atl1

refcramus ad objecta exrerna quz fenfus nofiros feriunt, alIas a

nofirum corpus aut quasdam ejus partes, & denique alias ad nO'"
Itram animam,
ART IC V L V S.

X,X I I I.

De Ptrctptionibus qulU reftrimus adohjec7a qu jimt extrA rlOS.

-.
r. oJ" et ad.

ErCeptlones
qu:r referuntur ad res extra nos politas. l'llC
objeCta fenfuum noflrorurn , producuntur (faltern cum n~ ~a

oplOlO

RIM A

PAR S.

>

opinio falfa non eft) ab his objectis qu~ excitando quosdarn motus
In organis fenfuum externorurn , excitant quoque nonnullos motus opera nervorum in cerebra, qui efllciunt ut anima illa [entiat.
ficuti cum videmus lumen tedce, & audimus (anum campana= ,hie
Ionus & hoc lumen runt duse diverfe actio nes , qua: per id Iolum
quod excitant duos diverlos rnotus in quibusdanl ex noflris nervis
& eorurn ope in cerebra, dant anima- duas diHinctas fenfationes,
quas fie referimus ad Iubjeda ql1cr Iupponimus efle earum caufas.ut
putcmus , nos vidcre ipiam rcdam, & audire canlpanam ; non vero
Iolurn [entire motus qui ab ipfis proveniunt,
ART I

V S

X X IV.

De perceptilJnibtts qtliU ad corpus noflrttm reftrimus.

E rceptioncs
refcrimus ad corpus
Plius
partes) runt ere quas habernus afame ) afiri, & abaliis

noflrurn.aut quasdam

qUJS

n-

110-

firis appetitibus naturalibus ; quibus jungi poflunt dolor, calor, &

~li affeti:us quos fentirnus quafi in mernbris nofiris,& non ut in obJectis qu~ Iunt extra nos. Sic eadem tempore & opera eorundem
nervorurn Ientire poffumus frigiditatem noftrse manus, & calorem
flamrne ad quam accedit ; aut e contrario , calorem manus & frigus aeriscui cxponitur ; nulla animadversa differentia inter actiones quz efliciuntut fcntiamus calorem aut frigus quod in nofira
manu cit, & eas quer faciunt ut fentiamus id quod extra nos eft ;
nii quod unaharum actionum Iirccedentealteri.judicamus.primam
tam eKe in nobis, & fupervenientcm nondum adefie,fed in objeeto
a quo producitur.

XX v.
De Perceptionibus quttS ad animam noftram reftrimus.
ART I C V L

V S

pErceptiones qua: folummodo ad ~nim~m r.eferuntur, Iunt ille

quarum effeCt us fentiuntur quafi In anima Ip'fa,.& quarum 11111~ vUlgo cognofcitur caufa pr~xima
ad q~~m refer!! ~Omnt.
Tales
Unt Ienfus Lztirie , Ira , & aliorurn Iimilium, qUI aliquando excitantur in nobis per objeEta guCE movenmervos nofiros,& quandoqUe etiam per alias caufas. Etf autern omnes noflre perceptiones-

B 3

tarn

14

E P A S S ION I B V S .

tam ere qure ref~runtur

ad objecta qua:extra nos runt, quam qua:
referuntur ad diverlos affeCtus nofiricorporis.fine revera Paffion es
refpeB.u nofirre ani~a:,
cum hoc verbum in latiori ligni6catio ne
ufurpatur; attamen l.d Iolet refrringi ad eas dernum connotand~s
qure referunt~r
ad aOlm~m ipfam.Et has demum ultimas hic exph~
candas fufcept, fub ncmme Affeetuum vel Paffionum anime-

X X V I.
Im4ginationes qui(olumpendent amotuflrtuitojjirituum,polft
non minus verlU PaJflones effi ' quam !ereeptjones
qu pendent anerois.
ART I C V L V S

v perAeO: hie notan.dum, omnes eafdem res quas anima percipit

. opera nervorum, ipfi quoque polfe reprzfemari per curfcrn for..
tuiturn fpiritul1rn,abfque ulla alia differentia,nifi quod impreffio nes
qua: veniunt in cerebrum per nerves, foleant ~agis ~ivz &
Iiores efle illis quas fpiritlJsexcitant; quod fecit ut G1Cerem In articulo 2,'"} has efle inftar umbrre & pia:ur~
aliarum.No~andumetiam,
quandoque evenire hanc piCl:uram ita fimilem efle rei quam repra:fentat , ut poflit dccipi quis ab ea quoad perceptiones qux referuntur ad objecta qux funt extra nos, aut quoad cas, qua: refc:runtur
ad.quafdam partes nofiri corporis; verum nulli deceptioni locum
efle quoad pafliones ,quia tam propinqua: & intimz anima noftra::
eS
Iimt , ut ei fit impoffibile illasfentire ,quin revera fint tales qual
cas Ientit, fie fa'pe cum dormimus, imo quandoque vigilantes,
nobis tam vehernenter imaginamur quzdam, ut putemus ea ~ora(J1
videre aut Ientire in nofiro cQrporc, quamvis ei null~ modo 1DfiJ1~
oI11
Verume~~
d~r~iamus
ac fomniemus,triO:es nosmet ~pfos ~el c (J1
t1
motos altaahqua Paffione fentire non pofl"umus , qUill ven{lil11
fit animam in fe habere hane Paflionern.

ART I C V L V S

X X V I I.

Deftnitio P4Jlionum Animtt.

uam fieconfideratum fuit in quo Pafliones anim~.
clif er~~~
P. abOfiqomnibus
aliis ejus cogitationibus,mihi videtur easIn g~n

po{fe definiri, Perceptiones, aut [enfus, aut commotiones anl~lJ~

:t

RIM A

A It S.

I)

ad earn [peciatim referuntur , qu~que

producuntur, conferVantur & corroboranrur per aliquem rnotum fpirituum.

qu~

ART I C V L V S

X X V I I I.

Explicatto primparlu hUJ'us definitionuw

POtfunt

~ominari
~er,eptiones
,cum h~c vocabulum ufurpatur
generalius ad figntflcandas omnes cogltattanes qure non funt actiones anima aut volitiones: verutn non cum adhibetur dernum
ad 6gn!ficandas.notio~es
e!identes. nam experi.entia docer e~s qui
magis a Paflionibua [UIS agttantur, non melius I11as nofle quanl alii
~uas,eafque
eifeex numero perce~tionum
quas arttum fredus quod
Inter animam & corpus eft reddit confufas & obfcuras, Poffunt
ttuoque vocari fenfus five ftnfationes) quia in anima rccipiuntur eadem modo quo objcda fenfuurn externorum , nee aliter ab ea co~nofcuntur.
Sed adhuc melius dici queunt commotiones anime,
non [alum quia hoc nomen potefi tribui omnibus mutationibus
qu~ in ipfa hunt, id eft omnibus diverfis cogitationibus qux ip!i
obveniunt, fea Ipeciarirn quia ex omnibus fpeciebus cogitationum
~uas habere poeeft, nulla: alia: eam adeo agitant & quatiunt ac ifiz
Paffiones.
ART I C V L V S

X X I X.

Explictltio alteriuspartiJ.
A Ddo easfpeciatitn referri ad ~nim~~!ad
illas. difi ~guelldl1m
ab
~ aliis fenfationibus,quarum aliz rejrciuntur In objecta externa,

in noflrum corpus, ut fames, litis,

er .ql1endam
dOlor. Addo quoque ease~ci?nutriri,
&, corro~orar~
IltOt~m
fpirituunl, ad easd.Ifl:mguc.ndas a nofir~s
volitionibus, qua:
l:10tntnari pollimt commotiones an~ma: qucrad.dlam referuntur,[~d
~u~ ab ipfamet efficiuntur: Iicut enam ad explicandam earurn ulti~.~tn & magis propinquam caufam , qua: eas rurfusdiltinguit ab
11,fenfationibus.

\It adores, fonos, colores: aliz

ARTI-

16

E P A S S ION I

X X X.
COl1:junElim.
Ani1nam ef1e esnitam om'lJibus corporis ptlrtibl~S
A

SEdverau~ h~~

Il TIC V L V S

inrclligantur, oporte t Icirc.animarn eife reperfc~ius

ton corpori.nec pofle proprie dici earn effe in qua.. .
JUl1~am
ad alias: q uia id unum ell: , & quodarn"
dam p~rte. e~us ~ excl~five
mod? l.ndlVlfibtlc ratione dilpofirionis fuorurn organo rum, qult
omnia Ita ad fe mutua referuntur , ut quodam ex illisablaro redda~
ejus nat urtatum corpus mancum ac defeetivum : ~~ quoniarn i pra
ditnel1"
vel
,
cnem
turz eft quc.e nullam relationem habet ad cxrenti
fed (~~
,
conftat
Iiones, aut aliasproprietates materi a exqua corpus
liinde
vel
ut
:
ipfius
Iummodo ad .totam compagem organarum
e0!Iir,
concipi
modo
nullo
pars
quer.q uod anima dirnidia vel tertia
aut quam extenfionern occupet.Scquod minor non fit etiamn re(e~
cum compa.-o
cetur aliqua pars corporis, fed ab eo illtegrafcparetu~
ges organorum ejus diflolvitur,
/

ART I

C V L V S

X X X I.

Dsri glandulam in cerebro , in qua animajUas fimc1iones

fjecialius quam in aliupartibUJ exercest,
i!IO
Ciendum quoque .quod licet anima fit junCla toti corpori,i~
hd~
a
ecl
p
f
s
nctione
ramen ell: qucedam pars in qua exercet fuas'fu

quam in ceteris omnibus. 'Et vulga creditur. hanc partem eife ce

,
rebrum, aut forte cor; cerebrum, quia ad ipfum referuntur ~rgao:
u ll
fenu .
~en[uum ; & cor,' quo~iam tanquam i.n ipfo P~ffiones
oOV1
.....
cog
ter
evidcn
Sed remaccurate exarninando , mihi videor.
etlO
".uo
r..
'\
di
.

.
..
fll.
II
iuas
late
partcm earn corporis In quaanimaexercet imrne
0"
~
l
o
f
fed
m:
nes nullarenus efl"e cor, neque etiam totum cerebru
qu~darn g:11 fa
modo maxime intimarn partium ejusvq uz ~ll:.certa
& Ita fu(r lt1
iplius,
tlx
dula admodum parva.Iirain medio fubll:an
anterl~r~lt1i
cerebri
um
fupra canalem per quem fpiritus cavitat
ut mlo~lt1r
oris,
pofieri
us
communicationem habent cum fpiritib
ho [ui
cur[urn
dum
mutan
ad
motus qui in iliafunt multurn poffint
t cur
accidun
qua:
ones
mutati
fpirituum, & reciproce minim a
Ipirituum multurn inferviant mutandis motibus hujus glandula:.

flc ,

A. p.'t 1.-0

P
A
~Nomodo

RIM A

PAR

s,

X X X I I.
c()gnoftAtur, haneglandulam tf1e pr4cipN4m~

It TIC V L V S

anim ftdem.

Atio
me movet ut credam, animam non poffe habere in
R
toto
alium aliquem
bancglandulam.ubi
immediate exerceat fuas fun8:iones,hzc efi;q!Jod confiderem,alias
ql1Z

corpore

locum preter

omnes partes nofiri cerebri duplices efle, prout etiam habemus

duos oculos,duas manus, duas aures, & denique omnia organa nofirorum Ienfuum externorum funt duplicia, Et quia non nif unarn
& fimplicem cogita~io~em
uniusrei e~dem tempore habemus.necelI'ario opo~tet
d~rl aliquern Io~um
, .In.quo due Imagines qure a
duo.b~s
oculis ~enlunt,
aut d.u~ illz alia imprefliones , quz ab unico objecto vernunt per duplicia organa.aliorum fenfuum, poffint
convenire in unum antequam ad animam perveniant J ne ipli reprzfentent duo objeda loco unius. Et facile concipere efi,has imagines aut alias imprefliones uniri in hacglandula, opera fpirituum
qui replent cavitates cerebri;fed nullus locus alius in corEore eft in
quo ita poffint uniri, niG quatenus in hac glandula unita::fucrint.

It ,T I C V L V S

X X X I I I.

Sedcm 4jje8uum non 1ft incorde.

Voad fententiam eorum qui putantsanimam recipere fuas.Paf.

fionesin corde,nulla ratione admitti poteftjnam in eodemum
fqndatur quod Paffiones in illoexcitent quandam alterationem.Et
facile eft animadvertere, hane alterationem non fentiri tanquam in
torde, nif opera nervuli, qui ex cerebro ad iUuddefcendit; prout
dOlor fentitur quafi in pede opera ne~v?ru~
pedis, & aflra n?bis
apparent tanquam in ccelo ! opera luminis ~UI & nervorum opnco~Ul1l;
ita ut magisneceffarl.um non fit, anlm~m.
nofrra~
esercere
11lllllediate fuasfunttiones In corde , eo quad In illo fuas paffiones
f~Qtit,
quam.eam eire in ccelo ut ibi videat aflra,

ARTI-

D:E

18

PAS S ION I B V S

It T I C

~omodo

V- L V

XXXIV.

anima 6' corpus agant inft invicem.

On!piatnus igiturhie, animam habere fuam fedem

C lern
In glandula
eft in medio cerebri unde radios

pe~ r~liqu~m

qu~

etnittlt ~

c?rpus,' operHpiritUum, nervor~lm

& ipliusmet [an~
gUJn~s)qtll
part1~eps
impreflionum fpirital1m eosdefcrre pateO: per
ar~erlas
ad o~nla
membra: Et memores ejus quod Iupra diCtul11
fuit de machina nofiri corporis, nimirum quod tenuia filament3
nofirorum ~ervorum
ita dillribuunturper fingulas ejus partes, ut
o~~afione
~I~erforum
motuum qui ibi excitantur ab objettis [enfi~
blhbu.s~
apc.rlant va~ie poros cerebri, quod efficit ut fpiritus anima.. .
lesq 11I cont,mentur 10 cavitatibus illius , ingrediantur varie mu[c~~
los; qua ratione polfuntmovere membraomnibusillis variis modIs
quibus rnoveri poflimt : quin etiarn quod alia: omnes caufe qua:
poflunt diverfimode movere fpiritus, [ufficiant ad eosdeducendos
in varios mU,fculos. Addamus hlc,glandulam illarn qu~ ell: przcipua
fedes anime , ita fufpenfam e{fe inter cavitates qua: continent hos
fpiritus, ut poffit moveri ab illistot variis modis quot funt diverfi-

tares fenfibiles in objectis: Sed eriam polfe varie moveri ab anima,

qua: talis efi nature , ut in fe tor variasimpreffiones recipiat s id ell:

tot habeat variasperceptiones, quot accidunt varii rnotus in hac
glande : prout etiam reciprocc machinacorporis ita compofita e~,
ut hec glans,ex eo Iolum quod varie moveturab anima, aut quah~
cllnqu~
ali~ caufa, impellat fpiritus qui illam ambiunt ver~us po,~
cerebri, qUI eos deducunt per nerves in mufculos; qua ratione e .'
cit ut illimembra moveanr.
.

v.
Exemplllm modi quo imprejflones obje8orumfire uni/lnt ill
glande qu eft in medio cerebri.
ART I C V L V S

XX X

grati~, Ii videamus.aliquod animal ad nos,venire, I::

SIc~en, exempli
reflexum ab ejus corpore pingit duas illius imaglnes,li~g
as
ant.

las in fingulis notlris oculis; & he due imagines efforrn

alias opera nervorum opticorum in fuperfide interiori cereb~~~at

L1

RIM A

PAR. S.

19

peaat ejus concavitates ; tum inde opera fpirituum quibus h~ ca-

Vitates plena:' [unt, her imagines ita radios fuos ernittunt verfus
glandulam qUJm hi fpiritus arnbiunr, ut motus qui quodlibet punctum cornponit unius harum imaginum, tend.it verfus idem pun'"
ctum glandis, verfus quod rendit motus qui format punctum alterius imaginis , qui reprxfentat ea?dem partem hujus anirnalis, qua
ratione arnbz inlagines qurefunt In.cerebro,unicam duntaxat componunt fuper glandcrn; qua: agens Immediate in anirnarn, oflendit
ipfi figuram hujus animalis,

X X X V I.
ExemplNm modi quo Pafflones excita1'Jtttr in Anima.
ART I

V L V S

fi hzc figura fit valde inuf tara & horrenda , id ell: n

E T prretereaIimilitudinis
habcat cum rebus
fuerunt nomulturn

qua: ante

xire corpori, excitat in anima Paflionem Metus , & confequenter

Audacire vel Terroris & Pavoris , [ecundum varium tcmperamentum corporis aut robur animz , & prout quifque antea [efe munierit defenfione vel fuca contra res noxias, quarum prafens imprefGo fimiIitlldinem rerert. Nam id reddit cerebrum ita dilpofirum in
quibusdam hominibus , ut ipiritus reflexi ab imagine fie forrnata
fuper glandem, indefefe confera~t
par~im
in nerves illos qui infer'Yiunt vertendo tergo & movendis cruribus a~ fug~m. capeffendam,
&: partim in eos qui dilatant aut contrahunt Ita orificia cordis, aut
!1~i agitant ita aliasparte~
ex quibus fanguis ad ip(uln ~i~titur
, ut
111e fanguis, rarefaCtus alto .modoquam folet, mittat .fplrltus ~d
tebrum qui apti funt nutriende & fovendz Paffio~l
Terroris ; id
en: qui idonei runt ad apertostenendos , aut ad aperiendum rurfus
nerves", Nam eo ipfo
poroscerebri, qui illos deducunt In eosde~
~uod hi fpiritus ingrediuntur.h~s
p~ros,e~cltant
f~eclalem
motum
In hacglande,qui anatura a~ id inftitutus c:fi)~lt
a~lma hanePaffio:
pr~cl~~ue
ad .ner~ulos
qUI
,elll [entiat. Et quia hi pori referunt~r
lnferviunt dilatandis vel contrahendis orificiis cordis, lode fit ut
tatn animafentiat pr:tcipue, tanquamin corde,

%,

2,0

E P A S S ION I

X X X V I I.
.!'<!!.omodo Itppareat,e,u omnes 1ft'; aquodam motujjiritltNffJ.
A

It T I C V L V S

quippiam accidit in omnibus aliis Paffionibas,

E. Tni~irumquia fimile
in
qu~d principaliter oriantur aIpiriribus
conten tis

cerebri, quatenus curfum fuum dirigunt verfiisnervO S,

rum cordis, aut
qUI inferviunt dilatationi vel contrac tioni orificio
irnpellendo variead ipfum fanguini qui in aliispartibus eft.aue qUO'"
cunq uealia modo fovende eidern Paffioni; Hine clare intelligi poc--eft, quare !uperius pofuerim in iUarum definitione, cas produci pet
motum abquem fpecialem fpirituum.
ca~l.tatlb~s

X X X V I I I.
Exemplum motuumcorporiJ qui ,()miIAnlll' P"jfiOTHS, & JJ
anima nonpendent.
ART I

C V L V S

i Eter Um eadem modo quo curfus quem capiunt hi fpiritus

dandum moturn glandulre, per

C verfus nervos cordis, fufficirfieadetiam
perid[alum, quod qui-

quem Terror anima: inducitur ;

dam fpiritus eadem tempore tendunt verfus nerves, qui inlerviunt
movendiscruribus ad fugiendum, efficiuntalium motum in eadem
c
glande,cujus ope anima fentit & deprehendie hane fugam; qua:ho
a
-.
organ
tionem
modo excitari poteft in corpor e, per folam difpofi
rum ejus, abfque ulla opeanime,

X X X I X.
tllaem.caNjit pojflt excitsr diver[M p4jflO1Jes i"
variis homirJib#4.

ART I C V L V S

~omoao

EAde m impreffio quam prefenria objeeti rerribiliseflicitin gJaJl

pot~d
h~minibus,
. de, ~ q~~ ind.ucit Terrorem in qUib~sda~

Ii '.

q~ 0'"
In alus Animurn & A udaciam: cujus ret rano h;r~ eft,
exc1t~re
1~~111
quod
&
modo,
rn
raeode
diipofi
tint
non
omma cerebra
tus glandis qui in quibusdam excitat rerrorem.efficiar in aliis at pl.
ql Usl
ritus fubeant poros cerebri, qui cos deducant partim in ner~os.
0
11
In

b
.
.
r

unt mam Ull movendis ad fefe tuendum, & parulI1 lIui

InlerVl

It I M A P A R S.

2,

q.ui agitant & impellunt [anguinem verfus cor, eo modo qui requirl~ur ad producendos fpiritus aptos continuande huicfui defenfi
oru, & retinende illius volunta ti,

R. T I C V L

V S

X L.

cf<!!.yfit prcipuU4 affiC1H4 P4Jflonum.

"'r enim obfervandum, przcipuum

E
mnium Paflionum eife, quod incitent
mas

efteClum in horniaibus o& difpon ant eorum ani.

ad volend um ea quibus fua corpora przpar ant: Ita ut fenfus
terroris earn ad voluntatem fugiendi incitet , audacie vera ad voluntatem certandi, & fic Gte aliis.

A
~

R. T I C V L

V S

X L I.

fitpotentia anim reJjcltN corporu.

as adeo libera ell: fua natura , ui nunquam poffit cogi;

SEtEdexvolunt
duabus fpeciebus cogitationum quasin anima diilinxi.qua..

rum alia:funt ejus acciones,nimirum ejus voluntates.aliz ejus paffiones; fumendo illud vocabulum in lariori ilia ligni6c atione qure
comple ctirur omnia percep tionum genera ; prima: funt abfolute in
illius poteflate , nee poffun t nifi indirect~
mutari acorpor e; ut e
Contrario ultimz abfolute pendent ab aCtl0nibus quz eas produ~unt,
nec poffunt aliter quanl indir.ede ~uta~i
ab.anima , nifi cum
Jpfamet earum caufa eft : Et ornrns aCtIo anime In hoc confiftit J
'tOod eo ipfoColo quod vult ali quid.effici t urglandula cui arc9:iffime
juntta efi,fe moveat modo convenienti ad producendum effeetum
~ui huic voluntati refpondeate
ART I C V L V S

X L I I.

.f!(14D11IIJUreperiltml/& inmemoriaea qUIJrum reminifti volumll4.

Sglans
Ieeum anima vult recordari alicujus rei, hec voluntas efficit ut

CeCe inclinans fucceffive horfum. & illor(u.m, impellat fpiri-

to s ad varias partes cerebri , ufque dum mvenennt eam ~n qua funt

'efi:~gia
quz reliqui t objeCtum cujus v~lumus
.recordarI. Nal11 illa
\Jefhgia nihil aliudfunt quam quod pOri cereb~l,
per quos fpiritus
~ntea ccperunt fuum curfum, propter przfeotlam hujus objetti ac-

C 3

quili-

2t2

E P A 5 S ION I B V S

quifivcrint eo paCta facilitatem majorem quam alii, Cere rurfus ap~"

riendi eadem modo fpiritibus qui ad fe veniunt : Adeo ut hi (plrltus, repcrienres illos poros,eos facilius Iubeant quam alios: qua r~~
tione excitant motum fpecialem in glande,qui reprzfenrat anim Idcrn obJeeturn)& ipfi indicat,idcmillud effecujus recordari volebat.
ARTICVLVS

~omodo

XLIII.

anima poJftt imaginari, attendere , & movere corpMS.

cum imaginari volumus aliquid quod nunquam vidimus , ~~c

SIcvoluntas
vim habet movendi glandem modo convenienti ad rrn-

pellendos fpiritus .verfus ees poras cerebri quorum aperrione h~c

potefi reprafenrari. fie cum quis fuam attentionem fifiere vult III
~ol1fideratione
~nius
objecti per aliquod rernpus.hec voluntas per
illud tempus rennet glandem inclinaram in eandern partem. Sic de"
nique cum incedere volurnus, aut alia modo movere noftrum cor~
pus, hzc voluntas eflicit ut glans impellat fpiritus ad mufculos qU1
huic rei inferviunt.
ART

C V L V S

X L I V.

Pnamquamquevolunttttfm natuYaliterjunc7am ejft cuidam mOltii

glandu ,ftd vel indujlria vel habitu cam alii; pojflJ'ungi.
non Iempervolunras excitandi in nobis aliquern Ina'"
A Ttamen
tum,
alium
effeccum,efficerepotefi:ut eull1
aut

quendam

citemus;fed mutatio in eo contingit prout natura vel habitus var1C:

unicuique cogitationi unumquemque motum glandis conjl1n~e:
rint. fie, exempligratia, fi quis velit di{ponere ocuJosfuos ad~::
tuendum objectum remotiffimum , hec voluntas efficie ut pupt a.
{e dilatet ; & fi velit eos difponere ad inruendum objectum vaI~e
propinquum, hac voluntasfacit ut fe contrahat : fed fi [olum c~gl:
tetur de pupilladilatanda.nihilproderit ejus rei habere voluntatT'
nee enirn ideo dilatabitur , quia natura non junxit motum glan IS,
qui infcrvit irnpellendis {piritibus verfus nervum opticum modo
c?nvenienti dilatandz vel contrahenda pupille.cum voluntate.ea~
dilatandj vel contrahendi; fed dernum cum volunrate intuendl 0 .
jecta remota vel proxima. Et cum inter loquendum folum cog1'"
ramusde fenfu illius rei quam dicere volumus , id facit ut movea. .
mus Iinguam & labra Ionge celerius& rnelius quam fi cogitarern~:

It.

I M A P A R S.

2, ;

ea movere omnibus modis req uifitis ad proferenda eadem verba.

~a habitus quem acquilivimus cum difeeremus loqui, effecit ut

junxerimus actionem anima, que operaglandis potelt movere lin~uam & labia, cum fignificatione verborum qua: ex his motibus
{equuntur, potius quam cum motibus ipfis.
ART I

C V L V S

XLV.

fit animpotejltU rej}eBu Paffionumfiltrum.

Affi ones noflrz nequeunt etiarn dire6te excitari vel auferri per
actionem nofira voluntatis, fed demum indirecle per reprrefentationem rerum qure (alent jungi paffionibus quas habere volu-nlUS,& 'luz contrariz runt iis quas volurnus rejicere. fiead excitandam in fe audaciam, &. meturn aufercndum, non fuffieit ejus rei
habere voluntatem; fed incumbendum eft conliderationi rarionurn,
objectorum, aut excmplorurn, qu~ perfuadenr.periculum non efle
magnum; plus femper Iecuritaris eflein defenfione quam in fuga;
glorianl & gaudium oriri exvictoria , ex fuga vero nihil prtEter
gritudinem & pudorem, ac Iirnilia.
ART I

.f2.!!:id impcdiat qflomin~

X L V I.
animapoUlt ~mnino dejHu

V L

V S

Pa1Pontbus~atuerc.
~ T fane datur ratio fpecialis qu~

impedit quominus anima pof-

C fit cito mutare vel Gfiere fuas Pafliones , propter quam fupra

pafui in earum definitione, quod non falum producerenrur, fed et1~11l confervarentur & confirmarent~r
ab aliquo mot~ fpeciali fpi~
l'ltuum: hzc vero ratio eft, quod fere fempcr eas comrtetur aliqua
. tO~motio
qure fit in corde s & per confequens e~iam in toto fan.
gUlne& fpiritibus; ita ut donee ceflet hac commo.tlo, prrefen~e~
ih:t cogitationi maneant,. eodemmodo quo objecta fenfibilia illi
pr~fentiafunt,dum
agunt In organa nofiro~um
fen[u~m:Et
quemadrnodum anima, cum valde atrenta eft cuidam alteri rei, porefl fc
GOhibere ab audie~do
parvo Ilrepitu '. aut p~rvo d?lore fentien~oJ
.ed non potefl parI ratione eflicere gUIn audiat tonitru , vel Ientiae
Iglle l1l qui comburit manum; fie facile potefr fllperare minores
Paffiones, fed non vehemantiores velfortiores,nifi pofiquam com ..
Itlotio fanguinis & fpirituum fedata fuerit, Id quod voluntas ad

fum-

'-4

E P A S S ION I B V S

fummum facere potell.dum viget hzc commotio.eft non confenti~e

illius effectibus , & cohibere plurimos ex motibus ad quos difponl t
corpus: Exempligratia;fi ira cfficiat ut manus erigatur adpercutiendum,voluntas ordinaria eam continere potefi;fi metus inciter crura
ad fugam ca peflendam, voluneas ilIa fiftere potefi, & fiede aliis-

X L V I I.
In quo confifltlnt conftic1eu quos VNlgO ilfJllgintlntur inter parte",
inferiorem &luperiorem Anim~ .
ART I C V L V S

NEe in alio quam in repugnantia.que eftinter motus qUOS coranimaper fuam voluntatem, limut
. pus ~er fuos ~piritus,&
citare annituntur In glande, confiflune omnes conflidus quoS vul
go imaginantur inter partem inferiorern anime , quz fenfitiva no.. .
minatur, & fuperiorem quz rationalis efi,aut inter appetitus nat~"'.
rales & volunratem. Nobis enim non nifi una ineft anima, qu~ 111
fe nullam varietatern partium habet: eadem qua: fenfitiva efi,efi: et....
iam rationalis, & omnes ejus appetitus volitiones fune. Error per
quem ei imponuntur quafi in Icena diverfe per[ona:,qu~
fere fernper fibi mutua contrarie lint, inde [olum proceflit, quod non ben~
difiintta:fuerint ejusfunCtiones fundionibus corporis, cui fo1t
tribuendum eft id omne quod in nobispatell oblervari repug nare
noflre rationi : Adeo ut nulla hie alia lucta fit, nifiquod.cum ~lan"'"
dula qua: eft in medio cerebri, poffit impelli ex una parte abanlit
& ex alia afpiritibus animalibus , qui nil nif corpora Iiint , ut upra dixi ,fa:pe eveniat ut ha: due impullioneslim contraria- 8l tit
fortior impediat effec9:um alterius.Poflimt auterndiftingui dua: fpc;
..
des motuum.excitatorumd fpiritibus in glande; alii repra:fep~a:
anima objecta qure moventfenfus,aut impreffiones qu~ re~~rlU
"
tur in cerebro, & nulla vi utuntur in ejus voluntatem j aill. \'e~i
utunrur, nimirum illiqui efficiunt paffiones velmoms corportS qi..
eas comitantur, Et quoad primos.etfi frepe impediant aCtionesa~ii
rna: , aut impedianturab illis, attamen quia non dire8:ccontrao:
fimr, nullain illisobfervatur tuCta; feddemum inter ultimos 8l" e1'
luntates qua: iIIis repugnant: exempli gratia J inter conatu~l
a~
quem fpiritus impelluntglandem ad inducendumanima: cup It tC
tern cujusdam rei, & ilium per quemanimacamrepdlit voIUPt~ ..
qua vulteandem rem fugere : Et id pr;rcipue hanclucbrn dCft~at'

ex:

Pn.

M A P A It

s.

2.

firat, quod cum.voluntas non habeas poteflatem direcle excitandi

paffiones,utjam dictum fuit, cogatur uti arte,& (eCe applicare fuc~effive
confiderationi variarum rerum: unde fi accidat, aliquam ex
illis habere vim mutandi ad momentum curfum fpirituum, contingere potefl, ut quz fequitur ea vi careat,& curfum Iirum illico refurnant , quia difpofitio qure preceflie in na-vis, in corde , & in fan~uine
~ non. eft mutata; quo fit ut anima eodem ferme tempore fe
lrnpelh [entiat ad eandem rem appetcndarn & fuglendam. Et inde
fumpta fuit occafio imaginandi in illa duas potentias qu;e inter fe
pugnent. Attamen potefl adhuc quidam conflidus concipi, in eo,
quod f~pe eadem caufa, qua: exciratin anima aliquam Paffionem,
excitet etiam quosdam motus in corpore,ad quos anima nihil coofert,& quosfifrit aut fifiere conaturquamprimum eos obiervat. Vt
ex.p~rie~tia
co?fiat, cum id C!Juod.e~citat.metum,
efficit quoque ut
fplrltus ingredianrur mufculos qUllnferVlunt movendis cruribus ad
fugiendurn, & ut voluntas audaciz exercende cos fifrat.
ART' I C V L V S

In

X L VI I I.

quo cognoflatur robur velimbecillittfU animarum;& quodmlm

Ex

injirmilJrNmjiJ vitiNm.

eventuautem horum confli6l:ullm quifquepot"eCl: cognofcere robur aut debilitatern fua: animz r nam illi in quibus naturaliter voluntas facilius potell vincerePafliones.S;fifiere motus corporis qui eascornitantur.proculdubio habent anim~s fortio:es. fed
l10nnulli funt qui nunquam poflunt explorare ~~~s vlr~s) qUIa nunSuam pugnare faciunt fuam voluntatem proprus ar~ls , fed [Oluln
liS 9 ure ipf przbcnt aliqui affetl:us ad refifiendum quibusdam aliis.
~hi propria ejus arma dicuntur, Iudicia 6rm~ & determinars de
" tOgnitione bani & mali, [ecundum qure decrevit aCtiones VJt~ fuz
dirigere. Et anima: omnium maxime imbecilles Iunr, quarum vo..
Iltntas non ita fedeterminat adfequenda certa quzdam Iudicia, fed
femperabduci prrefentibu.s a~ea:ibus
; qui cum perfa:pe
fe ~atitur
~l:)l mutuo contrarii fint , earn per vices 10 partes flus trahunt ) &,
lpfa Utentes ad ipfammet debellandam, in deploratiflimo fiatu anilllalll conftiruunr.fic cum Metus reprzfentat marten) ut funlmum
~alum , & quod vitari l1~n P?teft nifi fuga, fi am.bitio ab alia pane
epr~fentct
infamiam hujus tugre , ut malum pejus morte ; hi duo
D
affe-

D EP A S S ION I B V S
~6
affectus agitant varie volunratem , qure obtemperans modo buj~,
modo illi, fibi i pfi perperuo repugnat , & fie animarn Iervam & miferrimam reddir,
ART 1 C V L V S
o

X L I X.

Anim vim nonfitfficere abfque &()gnitione veritatii.

VEru m efl.paucos darihominestamimbeeilles & ha:fitabundos~
ut nihil velint nif quod rua przfens paffio iplis dittat: plurit111
deternlinata,fecundum qu~ eomponunt partem (ua--habent ~udicia
Ee quamvis fzpe hac judicia fint falfa, imo
rum a~lonum.
ibus,a quibus voluntas antea patfa eftfe VI0--paffion
t~r qUtbUSQ .alll
quoniam ea fequi pergit , etiam cum abell:
n
attame
(1 aut fedu~l'
, confiderari poflun t ut propria illius arma,
it
produx
illa
quz
Paffio
& cogitari, animas robuliiores vel imbecilliores effe, prout po{fu~t
przfen tt -plus vel minus hrec judicia fequi, & refiflere paffionib~s

bus qua: illis contrarise Iimr, Verum tamen ma~~a differen tia eft
inter decreta qure procedunt ex falfa quadam 0ptnl0 ne, & ea qu~
nonnifi cognitione veritatis nituntur : quia ultima hzc fequentes

nunquam procul dubio iflius confilii pcenitentia vel dolor Iubibir,

cum econtrario femper pcenirentia fequatur priora,poftquam eo.. .
rum error retedu s eft.
ART I C V L V

L.

NuUam tamimbecillem ejft animam, tjll nonpojftt cum bene Jirigitur tlcquirere poteftatclIJ abfo/lltam infUlU paJftoncs.

Rodeft vero hie feire , quod ut jam Cupra di&um fuit, et6 unaJl1
Pquifque
motus glandula: videatur connexus eife per natur

1lS';

1inguJis ex noflris cogitationibus ab initio noflre vita: , aliis tameD

per habitum jungi poffint: Vt experienria oftendit in verbisql1~
111
excitant morus in glande , q U~ Iecundum inftitutionern natur~ tur
hi! animz rcprzfenrant prater fuurn[onum cum voce proferun ,
aut .6guram fuarum lirerarum cum fcribunrur , & quz t:llnefl ~~
habltum 'lui fuit acquilitus cogitando de eo quod figni6cant, pO
quam auditus fuerie eorurn fonus ' aut eorum literse inlipeCt%'J"[alent
ra.. .

Jr.
iatur hac fignificatio potius quam ogura Jt:~JJl
ut conclp
emcere

s.

~7
rum aut Conus fyllabarum. Prodeft etiam fcire , quod etf motus
tam glandisquam fpirituum & cerebri, qui reprafentant anima;
certa quzdarn objecta.Iint naruraliter juncli cum iis qui excitantin
illaquasdamPaffiones , poffinttarnen per habitum inde Ieparari, &
jungi aliisvaldedifferentibus; IlDo quod hie habitus poffitacquiri
per unicamactionem, neelongum ufum pofhrlet. Sic cum reperi...
tur ex inopinata res qu.zda~
vald~ fordida~n
cibo qui magna cum
appetitu comedebatur,tnOploatus die ~afu.s It~ p~teft
m~tare
difpofitionem cerebri, tit poftea nequeat videri tails cibus nifi cum horrore, cum antea comederetur cum delectatione, ~n idem in befriis potefi obfervari : nam ctfi r~ti~ne
careant & .fort~ om~i cog.itatione, omnes ramen metus fplIltuum & glandls qUI excitant In
nobis Pafliones s in illis quoque funt, & inferviunt confervandis &
con6rmandis, non ut in nobis, AffeB:ibus, fed motibus nervorum
& mufculorum qui eos comitari [alent. Siccum canis videt perdicern, naturaliter fertur ut in cam incurrat ; & cum auditfclopetum
difplodi, ille Itrepitus naturaliter eum ad fugam incitat; attamen
ordinario ita inflituuntur canesvenatici, ut visa perdiceIubfiflanr,
& ad difplofionis Itrepitum.quem pefleaaudiunr, ad earncurrant.
hIzc autem Icire referr, ut quifque contendat regereIiiosAffeC1:us:
Nam cum haud ita magna induftria mutari poffint motus cerebri in
animalibus ratione deftitutis, evidenseft, id melius in hominibus
poffe fieri, & eos ipfos qui imbecilliores animas habent polfe acqUirere imperium abfGluti~m
~m in omnes.r~as
Paflionesjfi fatin.
'duftria: adhiberetur adeosinitituendos Be dirigendos,
RIM A

PAR

'p A S-

18

PAS S ION E SAN I M.;

SEC V N D A

PAR S.

De numero & ordine Paffionum, & explicatio

[ex Primitivarum.

ART I

.f<.!!~nam

~J:~~~\0~~:~~'
.'8~~~l.91l\\

C V L V

L I.

Jint prim P"jflonum catlft.

, Onflar ex fuperioribus , ultimam & proxim~111

caufam Paffionum animre , non aliam eife quaOl
\l agitationem qua fpiritus moventgJanduJam qu~
eft in media cerebri, Verum id non fufllcit eis a[e
mutua difiingucndis:Inquirendllin in earum ori-gines, & examinanda funt prime illarum cauf%~mvis

autem quandoque poffint efficiab a-

aione animz fe dererminamis ad hac vel illa objeda concipienda;

quin etiam folo corporis temperamento , aut impreffionibus qu~
cafii occurrunt ill cerebro; ut accidit cumnos ita vel trifles vel1%""
tos fcntimus, ut caufam hujus trifiitire aut lretitiznequeamus ~tIi:

gnare: A pparet ramen ex prredittis, eafdem omnes pofle exclt~rj

ab objeCtis quz movent fenfus, & hec objccta eife carum caulaS
frequentiores& magisprincipales. Vndefequiturquod ,adeas~:
mnes reperiendas , fufficiat confiderare omnes effectus horurI1 0 ,
jeaorum.
'
.

~in4m

A R. T I C V L V s L I I.
fit carum ufas & quomodo enumerari po/ftfJf.

A Dhecobfervosobjeda qure movent fenfus,non excitare in nO"

. bis variosAffetl:us ratione omnium varietatumquas habt

tfe
fed fohlm ratione variorum modorum quibus nobis velpro .f Jt1
vel nocers, autin gencre ad nos fp~ctare
poffunt:Et ufum omD1L1
. Paffionum in eo [0]0 confiflere , quod difponant animam :1d reS
cas ~x petendas, q uas natura nobis didat dreutiJes,& perfiftendtJ~

SEC Y N D. A

PAR

s,

2.9

in ea voluntate , prout edam eadem agitatio fpiritull1n J qu~ rolet

eas producere, difponit corpus ad motus qui inferviunt earundern
rerum exccutioni. Ideo qui illas enumeraturus eft, debet duntaxat
ordine exarninare quat variis modis, qui ad nosfpedent , .poflint
nofiri fenfus moveri a uis obj.eCtis. Hl~ igitur. enumerabo przcipuas Pafliones, fecundum ordinem quo Ita poflunt reperiri,

Ordo a,j enumeratio PafJionum.

s

ART 1 C V L V

L I I I.

Admiratio.
Vamprimum nob~s ~ccurrit
aliquod iI~(o1itum
objcdum ,
quod novum effe judicamus , aut valde differens ab eo quod
antea noveramus, velfupponebamus effe debere , id cfficit ut illud
admiremur & eo percellamur, Et quia hoc contingere potefi: antequam ullo modo cognofcamus num illud objectum fit nobis conveniens neene , Admir4tio mihi videtur eife prima omnium Paffionum, Nee habet contrarium ; quia fi objectum quod fefe offerr, nihil in fe habeat infoliti, eo nullo mo de commovemur , & illud abfque Paffione confideramus.

& .

ART I C V L V s

L I V.

Exifiimatio & Contemptus , GeneroJitrU aut Superhi4,

(7 Humilit,u aut Abjec1io.
D mirationijunB:aell: .Exifl;m4ti~

vel rna-

Eodemque
A gnitudinem vel.parvltatem objedi admiramure
ll1odo pofliimus nofmet ipfosvel exiftimar~
vel contem?e~e
; ~nde
ve~ cont~mpt~prout

oriuntur Paffiones, & confequenter Habitus MagnAnlmltatu aut

8uper!Ji, & Humilitatu vel Abjectianis.
ART I C V L V

renertttio & DeJje8us.

L V.

cum magnifacimus vel parvifacimus aliaobjecra, qua:

V Erum
confideramus ut liberas caufas capaces bene vel male agendi,

ahExifiimatione procedit Yener At;', & afimplici parvi zftimatione

DtJPeltUl.

D 3

ARTI-

30

E P A S S ION I B V S

ART I C V L V

Amor(} odium.

L VI.

Mnes autem prrecedentes P affiones poffunt ita in nobis exei~

tari.ut nullo modo ~eprchendamus
utrum objedum , quod
cas excitat, bonum fit vel malum. Verum cum aliquid ut bonum
refpetlu nofiri, id ell ut nobis conveniens, nobis reprzfentatur, id
firi Amorem excitat , Et cum nobis offertur ut malum aut noxiuJD,
id nos Ilimulat ad Odium.
ART I C V L V

CupiditlU.

L V I I.

B eadem co~lider~tione
boni & mali nafcuntur cztera: Paffio~
nes; fed eas In ordinem redacturus difiinguo tempera, & con'"
fiderans easmulto magis nosferre infuturi,quam przfentis vel pra:.teriti conliderationem , ordior CupiditAte. Non Calum enim cUl11
appetitur acquilitio bani quod adhuc abeft, aut evitatio.mali qu~d

judicatur evenire potfe,fed cum etiam [alum exoptatur confervatl0

cujusdam boni aut abfentia cujusdam mali, quo demum extendi

hec Palliapotefi,liquet, eam femper futurum relpicere,

A'

s L V I I I.
Spes, Meteu, Ze/otypi4, Securitt, (} Dej}erlllio.
R TIC V L V

cogitare,acquiGtionem boni vel fugam malipoflibilem ef..

SVfficitilliuscupiditasexci.tetur;fed
cum przterea confideraeur
fe,ut

nu~

facile veldifficile lit remcupitamobtinere.id quod nobis magna.1ll re~

confequendz facilitatem reprefentat.excitae Spem;& id quod eJUs~e
poriundz difficultatem reprzfemar excitat 'timorem, cujus zel,tJPI~
fpecies eft. Et cum [pes fumma eft, mutat naturam,& vocatur se,~
rit4s, five Fid14,ia; prout econtrario extrernus metus fit Defperat"
ART I C V L V

L I X.

Animi fllll1uatio, Animofitll4, './ludtlci4 ~ iEmulatio, p~ ..

jiUanimjt~,
(} Confternatio.
Tque fie poffumus fperare & metuere , liceteventusrei expe:
a:at~ anobis nullo modo pendear,Vcrum ubi offertur ue peo
dens nobis, difficultas fubeffe potefl in eledione mediorUll1 au~
in executione.A prima procedit AnimiflulluAti'1qua difponilnur a
.
de l1...

P R. I M A P A R. s.
3I
deliberandum & confultandum: Vltima fefe opponit AnimojitlU
five Audeci, cujus lEmu/atttJ Ipecies eft. Et PufiOanimitM contraria
Animofitati eft, ficut Terror aut CDnftern4tio Audacie,
ART I

C V L V

L X.

Synterefis.
Bi vera quis fe determinaverit ad quampiam aCl:iooem,

V
, dum Animi fluduatione five

000-

depofita, id producit
SJntereftn five confcientie morfum, qui non refpicit futurum ut affectus precedenres, fed prrefens aut prateritum.
h~litatione

LXI.

ARTICVLVS

Gaudium & TriJlitia.

E Ientis
T c.onfid~rati?
przfentis boni excitat in nobis G"u~iutl ;
przmalt, Trifttttam ; cum bonum vel malum nobis proponi-

tur cellad nos fpeCi:ans.

R. TIC V L V

L X I I.

Invidia, Comm!firtltio.
Ed cum nobis proponitur ut pertinens ad alios homines, eosdignos vel indignos illius exiilimare poffumus: Vbi digni illius a
nobis reputantur , id nullam in nobis aliam paffionem przter Lztitiam excitar.quatenus nobis volupe ell: videreres cvenire ut convenit: folummodocum hac differentia, quod Letitia quz venit exbono feria fit; earn vera quz venit ex malo cornitetur irrifio, Sed fi
eosindignos alterutriusexiftimaverimus, ~onu~
~~citat
I~vidi~m
,
&- malum Commiftrationem, quz funt fpecles Triflitie. QUID etiam
obfervandum, eafdem Paffiones quz referuntur ad bona vel mala
przft:ntia, poffe.fzpe etiam referriad futura, quatenus p~zconcepta
opinio de eorum futuritione ilIarzprefenrat ut prefentia,
r,rtfiq.~

:R TIC V L V S.

L XI I I

.Acquieftenti4 in ft ipjIJ, (} P~nitentia.

p<?lfumus quoq~e.con(jderare
caufa~ bon! a~t mali,tam
tIS quam pr~terltl.Et
bonum quodanobis Ipfis pradlitum fuir,
dat

32,

E P A S S ION I B V S

dat nobisacquielcentiam interiorem.que omnium aliarum PalUo.num dulciffima eft; Cum econtrario malum exciter PtZnitenti"m,
quz omnium amariffima eil.

s L X I V.
Favor (} Gratitud,.

ART I C V r, V

Ed bonum quod prrefiitum fuit ab aliis,efficit ut illos

Sfequamur,
quamvisid nobis factum non fit : At fi nobis

Fal10re pro:

jungimus GrAti animiofficium.

n, T I C V L V

favo r1

LXV.

lndignatio (} Iril.
Imili ratione malum ab ~li s patratum, cum ad nos non refertur,
Sellicit{alum
illis lndignemur; fed cum refertur ad nos, move

etiam IrAm.

ut

ART I

V L

V 5

Gloria 6' Puaor.

L X V I.

Onuminfuper quod eftvel quod fuit in nobis, fi referatur 3.d

Bopinionem
quam aliide eo concipere poflunt, excitatsn nobis
Gloriam; & malum, PudfJrenz.

ART I C VOL V S

L X V I I.

Faj/idium,oDefideriNm, & Hilaritt4.

?ura~io
bon~ gignit
five F41;t1ja"'r~
E "\cumquan~oque
malt duratio mmuat TTiftitiam. Denique ex bono
S4t".IAtem

pr~te

ito nafcitur DefidcriunJ , quod fpecies Trifiitiz eft ; & ex malo pr~
terito H;/ar;ttU,qu~
eft fpeciesLztitiz.

L XV I II.
Cur hlte ennTlleratio pajflonuTII difftrttt ab ett qN '1Jnlgo
ART I C V L V

reee!ta eft.

mihi videturoprimusenumerandis Paffioni~lIS;

E inCcequoordononquinefcio
me recedere ab opinionc eorum omnll ~
ql1

SEC V N D A

PAR

s.

3)

qui de illisanrehac fcripferunt ; fed non abfque fon~icacaufa:

Nam
derivant fuam enumerationem cxeoquod difiinguunt in partefenfitiva anima duos appetitus, quorum unum vacant concupijiibilem,
alterum Ira(cibilem. Et quoniam nullamin anima agnofco diflin-

ttionem partium , ut fupra dixi, id mihi videtur nihil aliud fignificare9uam q ~od habeat du~~ faculrates, unam concupifcendi , aleeram irafcendi : fed cum Iimiliter habeat facultatesadmirandi, amandi, fpcrandi, metuendi, atque fie in fe recipiendi fingulos alios Affeaus, aut ea agendi ad qure hi Affectus earn impellunt, non video
cur voluerint eas omnes referre ad Concupifcentiam vel Iram. Adde quod eorum enumeratio non comprehendit omnes precipuas
Pafliones, ut hane meam credo facere. De przcipllis [alum loquor,
quia plurcs alie fpecialiores adhuc poflent diftingui: & earum numerus indefinitus eft.

L X I X.

ART I C V L V s

Non dari niJifix PrimitivtU Pajftones.

Erum numerus fimplicium & primitivarum non ell: adeo rnaV
gnus. fi enim percurramus eas omnes quas enumeravi, facile
poterit obferv.ari ,
Admirationem,
fex t~n.tum

nimirum

tales c~~,

Amorem, Odium, Cupiditatem, Letitiam & Meerorem, & caiteras

omnes cornponi ex quibusdam harum [ex, aut earum eIfe fpecies.
Idcirco ne earum multitude intricet Ledores , tractabo hie feparatim de his[exPrimitivis , & poflea oftendam quomodo cetera 0mnesab illisoriginemtrahant,

1\

II TIC V L V

LXX.

De Admiratione,
Ejus deftnitio

&

Ctlltfl

n miratio eft fubitanea a~ima: accupati~

,. ql~S fertur in conGderationeln attentam objcctorum qure tpfi videntur rara exA
traordinaria. Sic autern primum produci~ur
ab impreffione qure:
&

eXtat in cerebra, qua:qu~

r~pra:fentat
~bJeaum
ut r~rum,
& pe~
Confequens dignum maxima confideratl~ne
; tum deinde per mo...
tUtn Ipirituum qui difpofiti funt ab hac impreflionc , ut olagna ,vi

ten-

34

E P A .S S ION I

tendant verfuslocum cerebriin quo efl.adeam ibi corrobofandam

& confervandam; prour quoque ab ipfa difponut1tur ad tranfeun..
dum inde in muiculos , qui inferviunt retinendis organis fen[uul11
in eodem fitu in quo Iiint , ut ab il1is infuper conlervetur , fi modo
per illos fermata fuerit,

s L X X I.
Nullam mutatiofJ,(m accidere in corde velinftnguine
in hlle Pajflone. .
ART I C V L V

T huic Paffioni hoc fpeciatim convenit , quod obfervari ne.. .

E.ql1eat,
ull~m mutationem in corde in Ianguine, in aliis af
on
&

lit

feCtlbl1s everut, eam comitari. Cujus rei ratio eft, quod C111n n.
habeat bonum vel malum pro objeeto , fed folumrnodo coanin o '"
nem rei quam rniramur, nullam etiarn relationern habcat Cl1~ cor'
de & fanguine, quibus pender ornne bonum corporis, fed foll1rnmodo cum cerebro , in quo funt organa fenlilum qua: inferviunt

huic cognitioni.

ART I C V L V

s L X X I I.

Inquo conJiftat viJ AdmirationiJ.

impedit quominus rnagnam vim habear.proprer
I D quod nonoccuparionem,
id
adventum Iubiraneum
pentinam

eft,

& ino~l""

naturn impreffionisqui murat rnotum fpirituum: qu~ occupat.l.0

repentina, propria & fpecialis eft huic Paffioni; adeo ut,CUID in abJ5

reperitur, q uemadmodum folet reperiri fere in omnibus, & caS augere, id ideo eveniat quod illisAdmiratio juntta fit. Ejus auteIl1
vis pendet ex duabus rebus, nimirum novitate , & quod !notUS
quem efl1cit fit ab initio Cv oti!.~i,
feu omne fuum robur hab~at

.Nam certurn efi,talem motum efficaciorem effeiis qui, cum prlIno

debiles tint, nee crefcant nifi paulatim, poflune facile averti: certU~
quoque eft, objeceaIenfuurn qux funt nova, tangere cerebru~
to
quibtisdampartibus.in quibus tangi non folet: qure partes
~es cum Gnt aut minus firrnse iis QU3S agitatio frequens in~~raYlt,
id .a~g~t a~ea:us
motuum quos ibi excitant. <:!uod incredlbJle .ne~
mini videbitur , fi confideretur , parellleKe ranonern , qua:faclt U
cum plante nofirorum pedum afluere fint tadui fatis afpero, .ob
.
gravlta-

:E C V N D A

35

A It S.

gravitatem corporis quod portant, parum Ientiamus hunc taCtllm

cum incedimus , cum contrario alius longe rnollior & Ienior quo
titillantur , nobis fermc intolerabilis fit, ideo Iolurn quia nobis ordinarius non eft.

s L X X I I I.
fit Stupor.

ART I C V L V

~id

repentina tantum poteetad efficiendum , ut

E T hac Occupatio
qui funt in cavitatibus cerebri, fuoscurfuscapianr verfpiritus,

[us locum in quo eftimpreffioobjeeti quod miramur,ut eosomnes

ade.o lint occupati in confcrquandoque eo irnpellae., & e~ciat.u.t
vanda hac imprelflOne, lit alii nulli inde 10 mufculos tranleant, aut
ullo modo defleCtant aprimis veiligiis qure fequuti funt in cerebra:
uncle fit ut totum corpus immobile maneat inftar Iiatue, & nonnifi
prima qu~ [c obtulerar objecti facies poffit obfervari-, neque per
canfequens acquiri fpecialior ejus cognitio, Atque iflud eft quod
vulgo dicitur {fuptre vel atton;tum effi; Efique Stupor exceflus Admirationis, qui nunquam nif malus efe potefl.
ART I

V L

L X X I V.

Cui ufUi inftrviant omnes pttffiones, & &lli nOC(4nt.

Acile autern efi cognofcere exiis
fupra dida fuerunt ,
Flitatern
omnium Paffionum in eo dernurn confiftere,
qu~

utiquod con-

filment & perfeverare faciant in anima cogitationes quas ei bonum

eft confervare,& qure alioquin facile poffent oblitcrari: prout etiam
Omne malum quod eflicere .po~unt
in eo fit?m eft, ~uod confirlllent & confervent has cog1tatlones plus quam expedit , aut alias
confirment & conferventquibus immanere bonum non eft.

L X X v.
Ad quidJPecitlliter inftrvial Admiratio.

ART I C V L V

A C fpeciatim de Admiratione paten dici, earneife utilem in eo

-n quod efficit ut difcamus & retinearnus in memoria nofira ea

qu~ antea ignoravimus. Nihil enim miramur nif quod nobis videtur rarum & extraordinarium, Et nihil nobis tale poteft videri nif
E 2,
quia

36

E P A S S ION I

-quia id ign",oravi~us,aut
etiam q~ia ~iffert
~b iis qua fcivimus: nam
ex hac differentta fit ut extraordinariurn dlcatur. Q!lamvis autem
id quodaneea nobis ignotum erat , fe ree-nter offerat nollro Intel.. .
ttui, aut nofiris fenfibus , non ideo ramen illud in noflra Inemoria
rerinernus, nifi Idea guam rJUS habcrnus corroborerur in noftro cerebra per aliquam Pa11ionem , aut ctiarn per applicationem nofiri
Intellettus,quem voluntas nofira detcrminat ad artenrioncrn & reflexionem fpecialeln. Er alia Pafliones eo facere poflunr, ut ea obferventur quz apparent bona vel mala; fed Cola illa adrnirarnur qua:
rara videntur. Quare vidernus.eos.qui nulla inclinatione naturali ad
hanc Paflionem feruntur, vulgo valde indoctos efle,

L X X V I.
In quo ilia nacere polflt. Et quomodo ejHJ difec1HJ pojftt
jitppteri, & corrigi excej[lU.
ART 1 C V L V S

miremur
SEd fxpius evenitnonue potius nimisvelfere

& perc..ellarnur, iis

rebusobfervatis qua: vel nullam

nuJlam confiderationem
merentur,quam,ut
fatis admiremur:Quod fane omnino poreft

auferreaut pervertereufumrationis. Idcircoetf prclir.natum efic

cumaliqua inclinatione ad hane Paflionern , quod fie difponamu~

ad acquifitionem fcientiarum, debemus ramen pofimodum conart

earn excutere quantunl ill nobis eft. .Nam facile ell: Iiipplere ejUS
defectum per reflexionem & attentionem fpecialem , ad quam
Juntas nofira femper paten obligare intellectum nofirum, 'Cl1l!! JU--dicamus rem q11~ fefe offertid exigere, Sed nulIum aliud rem~dllJJI1
eft przvertende nimiz admirationi , quam acquirere cognitJOIlCl11
plurirnarum rerum,& Cefe exercerein Theoria omnium earut11 qu~

rariores & magis inufitate pofluntvideri.

~od

A R. TIC V L V s L X X V I I.
neeflupidiores, nee ao8iores in .Admirationcrn
mtlgiJ ftrantur.

C
lEter~m .etfi foli hehc:tes & fiu.pidi no~ fe~antur.
. .Admtrattonem, non inde feqUttur, faplentlOr~s

naturalit~~~~

e~m pr fint
fed id maxime iis contingie , qui et~ ~ngC'nlo
~on/
deflituti, non tamen magnifice nimis de fua erudmone feJl~~:
't I-

vlO~es

~{fe:

10

SEC V N D A

PAR

S.

37

LXXVIII.
Ejus excej]Um poffi abire inHabitum,ttbi ejus corredio negligitttr.
ART I C VL V S

Tfi vera hac Pa~o vidca~ur

t1f~ minui, quia quo plura occurrunt rara qu~ miremur, eo magis affuefcimus definere ea mirari , & cogirare cetera omnia qu~ pofimodum offerri po{funt cife
ut fifiatur attentio in Covulgaria; Attamen cum excedir, & effiei~
la prima imagine objectorurn qua: [ere obrulerunt , nulla ulteriori
cognitione eorum cornparata , poll: fe relinquit habitum , qui difponit animam ad fubfifiendum eadem modo in omnibus aliis ob;
jeais qua:fefe offerunr, ~ ~odo ei aliquantulum nova appareanr.
Atque id eft quod fovet diutius morbum eorum qui ccece curiof
funt, id eft, qui inquiruntin rara eo [alum fine ut ea mirentur, non
ut ea cognofeant; nam paulatim ita fiunt miriones, ut nullius momenti res non minus poffint eos detincresquam ille quarum inquilitio Ionge utilior foret.

L X X I X.
Dejinitjones Am()TU & odi;.
s

ART I C V L V

~ l. o r eft commotio anima, produda motu fpirituum, qui earn

incitatadIevoluntatejungendum objectis qure ipli convenien_
tia videntur. Et odium ell: commotio produda afpiritibus, qua:
animam ad id incitat ut velit feparari ab objeccis qu~ illi offeruntur
ut noxia, Dico, has commotiones productas elfe afpiritibus, quo
difiinguam ~more~
& Odi~m.
~u~ funt P~ffiones
& pcnde.nt
Corpore, tam a Iudiciis.q uz enarn eo ferunt all1ma~
ut fe utt~o ~ un~.fe feparetab eis qu.a~ eXlfi~mat
gat rebus quas exiilimat ~on.as,
~alas
, quam aCommotl0nlbus illis quashac fola Iudicia excitant
In anima.

ART I C VL V

.f<.ttidfit , fi jt~rJgere

LXXX.

velfiparare volNntate~

.tEterum voce Voluntati6 non hie intelligo Cupiditatem,qu~

ea
C
. fpecialis Paflio, futurum refpicit, fed confenfU1l1) per quem
&

nos confideramus ceujamjunctos rei amatre)concepto quodam veE 3

luti
o

38

E P A 5 S ION I

Iuti toto, cujus nos nonnif partem unam eife arbitremur , & rem
amatam alterarn- Vt econtrario in odio nos confideramus foIos ut
toturn, penitus feparatum arequam averfamur,

L X X X I.
De dijlifJBionelolitafieri inter Amarem conclJpijCentitl.
& Beneoolemi.
ART

C ,V L

D Ifiinguunt auternhenevolentite,id
vuTgo duas fpedes Amoris: Q.uarum prima
ell.qui incitat

.. vacatur Amor
adbene volendu~
rei q.uam amamus; Altera vacatur Amor concupiflenti, id en, q~l
efficlt ut rem amatam cupiamus, Sed mihi videtur h~c diftinCtlO
re~piccre
fol.um effeetus Amaris, non ejus eflcntiarn. Narn quam
prlmum qUlS fe voluntate junxerit cui dam objccto , cujufcunqU:
dernum natura fuerit, benevolenns quoque fertur in illud, id efi,e~
quoque voluntate adjungit res quas ipf convenientes credit : qUI
unus eft ex prarcipuis Amaris effectis. Et, Ii judicctur bonum fore
illud poffidere, aut ipJiaffociari alia modo quam voluntate , appetitur:quod etiarn inter frequentiores Amaris effectus cenferi debet.

s L X X X I I.
PajftorJes 'Va/de dijferentes cOrJvmiant in eo quod

ART I C V L V

~omodo

.AmoriJ participt'sfUnt.

Ee etiam opus ell:difiinguere tot fpecies Amoris, qU?t fU J1

varia objecta qu~ polfunt amari. Nam , exempli gratia, et 1
Paffiones quibus ambitiofus fertur ad gloriam. avarus ad ope~,
ebriofus ad vinum, libidinofus ad mulierem quam vult col1l prlmere. vir honefius ad amicum [num vel fuam,amafiam, & b onu
pater ad fuos liberos , inte.rfe multum diiferant, ~amen in eo qU~J1
ex Amore particIpant fimJles fimr.Sed quatuor pnor~m
Am o;. n ur
aliud fpeCtat quam polleffionem objectorurn ad 'lure Ipforu~.
ert IJ1
Pallio, nihi!,que habe~~
Am~ri~
pro obj~a~sipfis,
fed ~upldlt ~1J1
~umaxat
quibusdarn aliis fpeclahbus paalo~lbus
c0':llmlxt3mo ue comrario Amor quo fertur bonus parens to fuos liberos ade Per.us fi~. u~ nihil ab iplis confequi c~pia4
~ec eos ali,terpo~df::
Itt quam Jam habet; vel illis jungi arctius quam ,am eft, {i pm
conlidcrans tanquam alios fe ipfos , quzrit eorum bonum ur ;ro-

;05

SEC

N D A

39

PAR S.

propriurn, quin etiarn majori cum cura, utpore cum concipiat, [e &
illos unl1~
totum conitituere, cujus melior pars ipfc non fit , f~pe
corurn utilitatern fucr przfcrt , nee meruit {e perdcre ut cos fervet.
Dilectio qua honefti viri profequuntur fuos arnicas ejusdem eft na ..
turz , .etf raro ejusdem per~e~iol1is
.. ~a quoque qua erga Iuarn
Amafiam ferunrur multum lUtUS partlclpat, fed etiarn aliq uantulum alterius,
ART I C V L V

L X X X I I I,

De dijJerentia qll eft interJimplicem Benevolentiam ,

Amici/jam, & Devotionem.

POtefi,' me? j.l1dic!o,

m~liori
cum ratione difiingui Amor , Cecundum exiftimationern In qua fit res arnata, ipfiusmet amantis
refpettu. Nam cum minoris fit quopiam objectum amoris feip[o,
firnplex eft Propenfio vel Benevolesti, cum amans illud reque ac fc
exillimar.id vocatur Ami,it;a. & cum majoris facit, illaPaffio potell:
nominari tievot!. Ita poteft arnari Hos , avis, cqUl1S; verum nifi
mens plane lzva fuerit , Amicitif nemo niii erga homines Ferri poteR: qui adeo .funt ob~eaum
huju.s Pa1lioni~,.
~t nemo ita. imperfeflus detur qUln cum Ipfo perfetttlIimre armcrnse nexu vinciri nequear alrer.qui puuverit.fe ab.ipfo arnari, ~ an~mal~
ve~~ D?bilem
& generofam habuerit ; juxta id quod explicabitur inferids 111 Art.
XS4 & 156. Quod artinet Devotionem,ipfius principale objedum
procul dubio ell: fupremum Numen,erga quod non potefl non effc
devotus qui illud ut oportet cognoverir. Sed potefi quoque De"Otio Ferri in Principern.in Patriam, in Civitatern ubi habitat, imo
in privatum quempiam, quem quis pluris quam fe ipfum fecerir.
:Differentia aurern ql1re ell: inter has tres fpecies Amoris J apparee
pr~cipue
ex eorum effeetibus. Cum enim in fingulis amans fecon6deret ut juncturn & unitum rei amara.Iemper paratus eft deferere
rninimam partem rorius quod cum illaconftituir, ad confervandam
alteranl.Vnde fit ut in fimpliciBenevolentia femper arnans [e ipfiirn
pr~ferat
rei arnara ; Sed econtrario in Devotione adeo femper fibi
pr~fert
rem amararn.ut non rnetuat mori ejus confervandz filldio.
CUjus frepe viCa fuerunt exempla in iis qui Cefe ultro expofuerullt
Illo rti cerra pro defenfione fui Principis aut fua: Civitatis) imo ali~Uando pro privatis hominibus quibus fefpeciati~
devoverant.

ARTI-

40

E P A S S ION 1 B V S

s L X X X I V.
Non tot cjft oaitj}ecies quot Amoris.

ART I C V J.. V

Odium directe opponatur Amari J tamen

In tot fpecies, eo quod non ita obfervatur
differentia .qua: eft Inter mala q uibus voluntate feparamur, quanl
ea qux eft Inter bona quibus jungimur.
E t e r ~ m. qua~vis.
C... lnon.
dlfilngul~l1r

ART I C V L V

LXXXV.

De Comflaccntia 6' Horrore.

V nica.m
tanrum difiinCl:ionem notatu dignam reperio , qu~ ftt
par In utroque.Confifhe
objecta tam Am oautern in eo quad

ris quam Odii, polfunt reprafentari anima: per fenfus externos, aut

per internos J & propriam fuam rationem, Narn vulga vocamUS

bonum aut malum,quod fenfus noilri interni aut ratio nol:ra conveniens nobis effe judicat, vel contrarium noflrz natura; fed vocamus pulchrum aut deforme , quod ita nobis rcprzfentatur per fenfus nollros cxternos , pracipue per viliim , quifolus hac inre pr~:
~ollet
ceteris, Vnde nafcunrur duz fpecies Amoris, is nempc qUI

fertur in res bonas , & is qui fertur in pulchras, cui nomen

centie dari potefl, ne cum alia confundatur, veletiam cum CUpld1.. .
tate, cui nomen Amoris fzpe tribuitur.Et inde nafcuntur eodeII1
modo duo genera Odii, quorum alterum refertur ad mala, alterul11
ad deformi~;
& hoc'difiinCl:ionis ergo poteft appellari Horror aa~
. ~verfio.
Veru.m hie inpr~mis
n.otandum, has P~ffi0ne~
COll1plac~ris
tlZ

& Horroris Iolere violentiores efle czteris fpeclcbus j\~

aut Odii ,quia quod ad animamvenirper feofus, cam magis a~clt:

quam quod illi reprefentarur a ratione; licet ut plurimurn 01111~
habeant veritatisjadeo ut hz ex omnibus Paffionibus magis fallan ,
& diligentius cavenda lint.
ART I C V L V S

,L X X X V I.

DejirJitio cupidil,!tiJ.

Affio C.upiditatu eO: agitatio animre produda afpiriti~US,

r;~
IJ quam
dlfponitur ad volendum in futurum res quas fibi refen..

SEC V N D A PAR. s.
41
fentat convenientes, Ita, non folum appetitur przfentia bani abfentis , fed etiam confervatio przfentis: ~nimo
abfentia mali ,

tam ejusquod jam habetur , quam illius quod creditur .po{fc in fu.
turum evenirc,

L X X X V I I.
Cupiditlltcm effi PajJionem 'lUte non habet contTarium.
ART I

C V L V

Cio equidem , vulgo

Sbonum,
qure Iola

in fcholis opponi Paffionem .qua: tendit in

nominarur cupidittU vel Defider!l4m, ei qua:
tendit ad fugam mali, quz vocatur Averjio. Sed cum nullum detur
bonum cujus privatio malum non fit, nee ullum malum, ceu quid
cu)~s.privatio
non.~t
bonum; & cum quzpofitivi confide!atun~\,
rendo , exempli gratIa,. divitias , neceffarlo fugiatur pa.upertas, ac
fugiendo morbos.quzramr [aniras.S; fie de aliis;mihi videtur, eundem femper efle motum , qui firnul fert ad profecutionem bani &
ad fugam mali quod ipfi contrarium eft. Obfervo folummodo in
illishanc differentiam, quod cupiditarem ,
tendit ad aliquod
bonum, cornitentur Arnor , tum' Spes & Lztitia: fed cum eadem
Cupiditas inrendit fugam mali huic bono conrrarii, illarn comitanrur Odium, Metus & Triftitia; unde fie ut earn nobis contrariarn
efle j udicemus: fed fi confideretur cum zqualiter refcrtur eadem
tempore ad quoddam bonum ut illud qu~rat.,
& a~ .malu~
oppoIitum.ut illud vitet , evidenter apparere poterlt,unlearn efle Paffio&

cum

nem' qua:prreftat utrumque.

L X X X VI I I,
fint cjus diverf JPecies.

It T I C V L V

~tt

Reflaree potius difiingucre Cupiditarern in tot diverfas fpccies,

Pquot
variafunt objecta qure
Nam c,xempli gratia

quzrun.tl~r.
CuriojiJtU, qua= nihil aliud eft quam cupiditas cognoleendi ) d\ffert
multurn cupidirate gloritf; & hac V;tldi{fte apperitu: & fie de aliis,
Sed fuffi~it
hie [eire, tot illius elfc fpecies, quot Iunt Amaris aut
Odii; & notatu digniorcs ac validiores easelfc q 11~ nafCUl1tur ex

Complacentia &. Horrore,

ARTI-

III

4~

E P A S S ION I B V'

1l T I C V L V

~atu

fit ,upj,dit~

s-

L X X X IX~

'lUte t X Horrore

nttfCitur.

tantum fit cupiditasquz tendit ad profecueioE Ttl

nem bonl,& fugam mali ipfi conerarii.ut dictum fl1it,non ideo
una

aute~

tamen ca quz nafcitur ex Cornplacentia, minus differt ab ilia qu~

oritur ex Horrcre. Nam hzc Cornplacentia & hie Horror, qua:
revers contraria fimt.non funt illud bonum & malum quz pro ob...
J~ais
funt hiscupiditatibus,fed folummodo duzcommotionesani..
me, quz earn difponunt.ad querendum duas res valdedifferentesScilicet Ho~ror.a
natura inflirutus eft ad reprefentandam anime
mortem fubltane~m
& inopinatam;adeo ur quamvisaliquando vel
folus taCtus vermiculi, aut firepitusfolii tremuli , aut umbra nofira
Horroremincutiat, prime obtututaneum commotionis fentiamus,

acli quoddam periculum evidens morti~

fef~ fenfi~~s
offerret; .
~od producit f abita agitationem" qure efficie u~ ~nlma explicet
emnes fuas vires ad vitandam tam prrefentem pernlclem: hsecfpe-
cies ea eft cupiditatis quz vulgo appellatur,-,Fuga aut.A verfio.

X c..
fit il14 'lU,4ftitur ex.complacentia.

ART, I C V L V S

~1l1i6

Ontra
,cit
C fentandam
frUitIon-em

!pecialitcr i~fiituta
aNatura ad
arridet , ut Iummum bonv"
rum qure adhominem pertinent; quod efficit ut fa fruitio enixe cupiatur,Verum eft dari varias Complacenrie.Ipecies.nec cupiditatel~
omnes'ql;1~'ex
illis nafcuntur effe ~qualiter
potentes. Nam exe~P 1
gratia; pulchritude florum nos Iolummodo ad eos inruendos 10citat, & fruccuum ad eos comedendos; fed przcipua eft qure pro venit aperfeCtionibus quas quis imaginatur in aliqua perfona quall1
credit polfe fieri alterurn fe ipfum;nam cum diicrimine fexus, q~all1 .
natura inter-homines ut inter animalia brura pofuir.quasdam etlat1l
collocavit imprefliones in cerebra, qua:. faciunt ut certa quad all1
~tate,&
cerro quodarn tempore)nos confideremus ut imperfett~s,
& cell nonnifi mediam parternconftituenees unius eorius , CL1~US
perfona alteriusfexus dcbearefle altera pars; ita ut acquilitio h~JuS
Compla~~nt;a

CJUS quod

media parris confuse reprefentetur Natura ut maximum omniUm

. -

qq~

SEC V "N D A

43

A ItS.

quz excogitari poffuntbonorum. Et quamvisconfpiciantur plures

alia: perfonz illius alterius Iexus.non ideo tamen exoptantur plures
eodem ternpore., quia Natura non facit imaginari, plus una media
parte opus elfe ; fed ubi obfervatur aliquid in una, quod magis ar..
rider qnam quz deprehenduntur eodem tempore in aliis , id deter.minatanimam.ut [entiat pro illafola pmnem inclinationem, quam
. Natura ipfi dat ad quarendum bonum illud quod ipfi reprefentat
ut maximum quo frui poflir, Et hac inclinatio aut .luEc.cupiditas
'qu~ fie nafcitur ex Complacentia, nomine Amarisfrequentius exprimitur, quam ille ipfe AffeCl:us Amoris, quifuprafuit defcriptus:
.habetetiam infolcntiores effeCtu:s; & is eft qui fuppeditat preci.puammateriamFabulonibus & Poetis,
ARTIC'VLVS

.X:CL

Definitio Letiti.

eft jucundacommotio animz, inqua confiflie poffeffio

L JEtitiaquod
impreffiones cerebri eireprzfentant ut fuum. Dico,
boni

in hac commotione confifiere poffeffionem'boni; nam revera ani-

ma nullum alium fruaum percipit omnium bonorum qu~ poffi-

det , & dumnullam ex il1is capit Latitiam , .dici poreft quod illis
non magis fruatur quam (i ea non poflideret. Addo etiam, etfe bonum quod impreffiones cerebri ipfi rcprzfentant utfuum, ne con-

fundatur hac Lztitia qua Paffio eft , cum letitia pure intelleduall,
qua animam fubit per folam aCtionem animse , & quampoflumus
dicereefle Iucundam commotionem excitatam in illa femet ipfa,
in qua conGfiit poffeffio bani quod ejus intelledus ipfiue fuum reprefentae. Revera ramen quamdiu anima .jaoCi:a eft corpori , vix
potefl fieri quin hzc lretitia intellectualis eam comitem habeat quz
Pallia ell.Namquam primu.~
intellectusnofler ~bfervat
nos po.ffidere aliquod bonum, etft dlu~ bo?um .ade~ differat a~ O~Ol ~o
Cluod pertinet ad corpus,ut omnmo l~~glnabde
non fit,tmaglnatlo
tamen Itatim aliquam i~ cer~bro
fa~l~ impreflionem, exqua fequitur rnotuslPirituum, qUI excitat l~tltlZ
affeCtum.

F,.

ARTI-

44

E P A S S ION I B V S

ART I C V L V S

X C I I.

Deftnitio TriJIiti.

quo eonfifiitincommoditas
T Rij1itia. eft J,anguoringratus,indefectu

qu~
cerebri
iones
imprefl
quem
obvenit ammz ex malo aut
.
lpfi reprzfenrant ue filUm.Datur quoque Triflitia intellectualis.qua
non eft Affettus, fcd cum femper fere fibi adjuncturn habet.
ART I C V L V S

X C I I I.,

.f<gte jint cauf harum dsarum Paj]ionum.

C Vm autern

Latiria vel Trifiiti a intellectualis fic earn excitat

qua' Paffio eft, earurn caufa fatis eviden s eft. Quin conflat e"
delinirionibus earurn, Iztitiam oriri ex opinione pofleffi onis alicujus boni, & Triftiriam ex opinione adhzlionis alicujus mali vel deetU
fetl:us. Sed fzpe evenit ue quis vel lzturn vel trifiem fe fent~at,
id
quo
ex
malum
vel
tam diftine te neql1eat obferva re bonum
cedat; nimirum cum illud bonum' vel malum imprefliones fuas fa-

cit in cerebro abfque opera anima: ; quandogue quod nonnif ad

corpus pertineat,& guandoque etiam quod licetfpeact ad anirnam,
non conlideretur ramen ab eaut bonum vel malum, fedfub aliqua
o'"
aliaforma ~ cujus impreffio in cerebra cum boni & maliirnpreffi
ne j l1ncra eft.

X C I V.
.f<...uomodo hi AJJeflus txcitentur 4honiJ & m4liJ qu.e nil nij(Of
ART I C V L V S

pus[peBllnl ; 6' in qtJD c6nfiftllt 'I'iti'Itttio 6' Dolor.

Ie cum plenafruimur fanitate, & eu~ eoslum folito (erenius ell,

a nulla intellech15
Sin nobis fentimus aliquam hilarira
tem
odo ab impreffionibus quas ~ott1S
qUa?

funB.ione provenir, fed folumm

nU9
modo nostrif tcs fentll
fpirituum in cerebra excitar, Et eodem
"d 1 r. habere..
.
.
1 ~~ e re 010'"
c~m .C?rpU5 non bene habet, quamvls ne[Cla~us
Lztiria , &. d
SIC tlttllationem fenfuum adeo prope infequl tur
.ant. ~tt::de;
difiingu
non
ea
s
homine
e
ut pleriqu
rem Trifi:it~a,
r
fufbne
gaudlo
cum
poffint
do
aliquan
ut
,
n]
rantopere differu
propt:,
caufa
Verum
ant.
difiplice
quz
i
excitar
oncs
lores, & titiIIati quau

SEC V N D A

PAR.

s,

45

quam ut plurimum lztitia ex ritillatione Iequirur, eft, quod ornnis

lie diCta titill.atio,autjueunda fenfatio, confifiit in eo quod objecta

{~n[uu~
e.x~ltant
aliquem motum in nervis.qui poffetipfisnocere,
nif fatis vinum haberenr ad rcfiftcndum illi , aut nif corpus bene
difpolitum e{fet ; quod efficit in cerebra impreflionem , 'lure cum
inftituta fit aNatura ad eontefiandam hane bonam difpolitionern
& robur , earn anirne ~xhibet
ut bon?~
quod a~ ipfam pertincr,
<}uatenus cum corpore juncta eft, & Ita In ea excrtat Iretitiam, Eadem fere ratio eft propter q uarn naturaliter volupe eft fentire fe
commoveri ad ornnes fpecies Paffionum, imo ad Triftitiarn & odium , quando non aliunde orti funt illi AffeCtus , quam J variis eventibus qui in Theatris exhibenrur.aur ab aliis fimilibusIubjectis,
quz cum nobis nullo modo no cere poflint , videntur ritillare noftram animam,eam tangendo. Ideo vera dolor ordinaria producit
T'riflitiam , quod [eofus qui dolor dicitur, oriacur Iernper ab aliqua
aaione tam violenta ut lzdat nervos; adeo ut , cum aNatura infiitutus fit adfignificandum anima damnum quod patitur corpus per
hane actionem, & ejus imbecillitatem, in eo quod refiftere illi non
poruerit , ipli reprzfentet utrulllque ceu mala fibi femper ingrata ,
nifi cum ea producunt bona quz pluris facir.

A It T I C V L V S XCV.
eP<uomodo etiampoffint exciur! bonu & maw quI, anima non
obftrvat, tti4mJiadippmpertineant; Nt volupt44, qu oritur
ex eo quod quu ft jrJ periculNm conjecerit , aut matiprterili
meminerit.
.

Ic voluptas.quam
capiunt juvenes difficilia quzdam aggreSdiendo
, & fe maximis periculis objiciendo , etf nullam inde vel
f~pe

oritur. ex e~ ~ogitatione
qu?d res
utilitatem vel gloriam f~ere~~,
quam aggrediuntur fit dJfb:ll.1S. Id enim facit Impreffionem.ln corum cerebro, Q!!z juri~a
1l~1 quam f~e
polfent ,.6 ~ogltar~nt
bonum eifeIe [entire Iaris anirnofos , Iarisfelices, Iaeis Indufirlos
aUt fatis fortes ad talia pericula adeunda , ill caufa eft ue illis delcctentur.Et voluptas qua fruuntur Ienes,cum recordantur malorum
<Ju~ paffi Iunt , inde proccdit , quod fibi reprzfentent bonum ali- .
quod efle, potuifle nihilominus in illis fubfiftere.

F 3

4.6

PAS S I 0 N I B 'V

-s

'X C VI.
fine motlUflngllinis &fjiritNUT qui pr,dll&Nm

ART I ,CV LV S

~inam

P":!flO1lCS.

qujnqu~pr&edentes

Vinque
qu.as ccepi hie explicare.adeo veljunOtz runt
vel
fibi invicem , ut facilius fit easfimul confiderare
Q
.q uarn de fingulis figillatim. diflerere,prout de Admiratione feorum
Paffion~~
oppofite

tradatum.fuit. Earum vera caufa non eft ut Admirationis in [010

.cerebro, fed etiam incorde , inliene, in jeeore,& ill omnibus aliis
pa~tibus
corporis , 9.uaten~s
inferviunt produdioni fanguini~,
&:
deinde fPl~ltuum.
Etfi enim omnes vena: deducant fangulne111
,qu~m ~Ol1t~ne?t
ad c~r,evcnittamen
aliquando ut quarunda~.
fan~
gUlS eo major! cum VI propellatur.quam reliquarum ;-,& acciditetiam ut orificia perquz cor fubit, aut per quz ex ilia egreditur, fint

.quandoque vellatiora veLfiriaiora., quam alias.

A R. T l .C 'l L V S X C V I I.
prciplIA experimentA qu inftrvillnt hu motibus cog"'.

ftendu .inAmore.

Olllideralldo autem varios motus quos

C nofl:ro

esperientia prodit ill

corpore, dum anima noftra variisPaffionibus agitatur,
obfervo, in Amore eumfolus efl , id cft:cum eum non comitatut'
quzdam vehemens Letitia aut Cupiditas , aut Trillitia , pulfu l1l
zqualem effe,&intenfiorem robuftioremque folito, fentiri dulcel11

calorem in pectore,& concodionem ciborumpromptefieri in tlo~

macho, adeo ut hie Affectus fit utilis valetudini.

II T I C V L V S

X C VI IL

In odi,.
ntra obfervQ, inOdio pulfum efl'e inzqualem& debile~'
C OfrepcHrequentiorem
ac vermiculantem s fentiri frigora

UlCt
II
e

nefcic quo calore afpero & pLtngente in peCl:ore; 0:0 machum ,e{fa ..
ab o.fficio, & proclivem eKe adnaufeam & evornendos cibos affu fllO$
ptos, aut [altem.ad coscorrumpendos & convertendos in praf

bumores4

A'A rr .l'

S" E

C V' N D A

P .A

ART I C V L V S

R S.

X C I X.

In Llili4.

pulfum effe zqualem folito frequentiorem, nee ta.;.

I Nmen zque intenfum
ac fortem ut In Amore, & Ientiri calorem
&.

Lztitia~

gratum, qui non falum in peCtoreefr,fedqui diffunditur etiam per

omnes exteriores corporis partes, cum fanguine qui eo affiuere copiofe cernitur; & interea proflratum quandoque appetitum eife,

quia.digeftio minusbene procedit quam alias.

It T: I

In

C V L V S

c..

TriJlitia.

~ Trifiitia pu.lfum eire debilem & l~n.tum.&

9uafi vincula fentiri '
circa corquz illud coardant , ac frlrlas quzillud congelant J &

fuam communicant frigiditatem relique corpori j & nihilominus

quandoque vigere appetitum, & fentiri fiomachumnon ceffare ab '
officio, modo nihil odii cum Triftitia mixtum fit.

A,

R TIC V' L: V S:

In

C I~

cupiditAte.

}) Enique obfervo hocfpeciale in Cupiditate, quod agitet cor

violentius quam ulla atiaPaffio, & fuppeditet cerebra plures
~iritus,
quiindetranfeuntes in mufculos , omnesfenfus reddune
l\btiliores, &omnes partes corporis mobiliores.
ART, I C- V L' V S ~

MOltu flnguinis

CLl,

(}jj.irilNsm in Amore;

~ "T obfervationes acplures a~ire,.

quas.fcribere proli~um

foret, .

t.~occa{jonem
rnihi dederunt judicandi , quod cum mtelleCtus
~i reprOlfentat aliquod objedmrn Amoris.impreflio quamhzc eo-

tttatio facit incerebro deducar fpiritus animales per nervos fextz

COnjugationis ad mufculos qui circa lnteflina & fiomachum runt, .

I11Qdo convenieatiad efficiendum lit fuccus clbcrum qui converti-

tur

48

E P A 5 S ION I ,

V S

tur in novum fanguinem, ltranfeat celerrime ad cor, nee fubfiftat

in jecore , & eo propulfus majorivi , quam qui eft in aliis corporis
partibus, illud ingrediatur copiofius, ibique exciter fortiorem calorem, quia craffior eft eo qui jam frepius rarefactus fuit circulaodo
per cor: Vnde fit ue mittat quoque ad cerebrum fpiritus, quorum

partes crafliores & agitatiores folito lunt; & hi fpiritus corroboran"

res impreffionem quam fecit prima cogitatio objecti amabilis, '0...
gunt animam imrnorari in illa cogitatione. Atque in eo conlitl!'
AffeetusAmaris.

R. T I C V L V

Ontra in Odio,
C deducit
fpiritus qui

sCI I I.

In odio.

prima cogitatio objeCti quod averfarnur , ita

funt in cerebra ad mufculos fiomachi fJ,
inteflinorum , ut impediant ne [UCCltS ciborum fe cum fanguin e
milceat , coarctando omnia ofiiola per qua: Ioler
fluere; & ita
quoque dcducit cos ad.~arvos
nervos lienis.&: infi~z
p'arti.s jecoris
ubi eft receptaculum bilis , ut partes fangulnls qUI verfus illam regionem (alent rejici , inde excant & Huant , cum illo qui eft in ra-

co

mis vena cavz.adcor:quod cfl1cit multum inzqualitatis in ejus ca'"

lore; quia fanguis qui ex liene venit nonnili regrc calefit& rarefit ;
& e contrario isqui venit ex parte inferiorcjecoris, ubi Iemper fel
eft, ardct & fe dilatat citiflime, ~ocirca
fpiritus qui adeunt cere'"
brum, habent quoque partesvalde inzquales.Sc motus valde c~~ra"
ordinaries. V nde fit ut ibi corroborent Ideas Odii, quas jam Ullpreffas reperinnt,& difponamanimamad cogitationes plenas :I,er-:
bitatis & amaroris,
ART I C V L V

In

sCI V.

L~tjti4.

I N Lztitia non tam agunt nerviLienis. Iecoris,Stomachi, ~l1t

~U;

t~~inorum
) quam qui funt in reliq uo corpore, & fpecia.h~l'r
I ~l
qUI clr~a orificia cordis eft, qui ea aperiens & dilatans, facI11ta t '.'1_
fuppedirae fa.oguini quem aliinervi ex venis propellunt ad c~'
]u~ fl1b~l1ndl
& ex illo egrcdiendimajori copiafoliro- Et qUI:! .3 11 _
gUIS qUi tum cor Cubit:J jam forpius illud pemanfivit:J vetlledO

E. C V N D A

49

A It S.

do ex arteriis in venas , ideo fe facile dilatae , & producie fpiritus a

partes CU~ ~nt valde ~quales
& ~ubtiles,
aptre funt formandis & firmandlslmpreffionlbus cerebri, qure dane anime cogirationes letas & tranquillas.
quor~m

ART 1 C V L V S

In'Triftitia.

C v.

ntra in Triflitia orificia cordis valde contrahuntur per nerC Ovulum

quo circumdantur.nec ullo modo fanguis venarum agi-

tatur. Quod efficit ut ex eo parum admodum cor adeat ; & interim

viz per quas fuccus ciborum fluit ex ftomacho & ex inteftinis ad jecur,apertz manent; unde appetitus manet imminutus, nifi cum O-

dium, quod fzpe Trifiiti~

jundum eft, eas claudir,

ART 1 C V L V S

In

C V I.

cupiditate.

Enique Cupiditatis Paffioni id proprium efl , quod voluntas

D
.
obtinendi
fugiendi aliquod malum
aliquod bonum, aut

transrnirtat celerrime fp!rit~s

cere,bri ad. 0?1 nes par~es. corporis:
qure infervire poflunt adionibus eo requifitis, & fpectaltter ad cor,
& partes qu~ ipli plus fanguinis fuppeditant.quc ejus majorem fa.
lito copiam recipiendo , emittat majorem fpirituum quantitatem

ad cerebrum, tam ad confervandam & canfirmandam in eo Ideam

hujus voluntatis , quam ad tranfeundum inde in omnia organa fenruum, & omnes mufculos qui poffuntadhiberi ad obtinendum
quod defideratur,
ART I C V LV S

.f<!t. fit CtlNfl horum '/fJOIMUm

C V I I
in Amore.

autem rationeshorum omn.ium ex!is qua: fuperius diD Educo

aa runt, nempedaritalemnexum InteraDlman:' corpus, ut
~

\1bi femel junximus aliquam aCtionem corpoream alicui cogieationi)altera deinceps fe nobis non offerat qui~ alia fe pariter exhibear.
Vt videm us in iis qui crgri pharmacum aliquod hauferu nt magna

cum

50

E P A S S ION 1 B V S

cum averfione , eos non pofle quippiam po fleavel bibere vel edere
ejusdem fere faporis, quin rurfus eandemhabeant averfionem : nee
Iimiliter po{fc cogitarc de averfione , haberi Iolira circa pharrnacas
quin idem fapar ipfis in.mentern redear, Vidctur enim mihi , pri:
mas Pafliones quam anima nofira Icnfir,cum ccepitnoflro corpor!
jungi, inde ortas effe,quod/aliquando fanguinis vel alius fuccus qui
ingrediebatur cor, erat alimentum folito convenientius confervando ibi ealori qui principium ell: vitz e quod in caufa erat ut anima
libi voluntate conjungeret hoc alirnenturn, id eft illud amare ; &, 6.mul fpiritusfluebantexcerebra ad mulculoseosqui poterant com'primere vel agitare partes ex quibus venerat ad cor, ut ipfi adhuc
amplius ejusdem generis fubmitterent. He vera partes erant Ilomachus & inteftina , quorum agitatio auget appetitum ,aut etiarn
jecu~
~ pulme , quem. rnulculi diaphragmatis premere poffunt. Id.eo hie Idem rnotus fplrltuum femper deinceps comitatus eft Atfc

CtumAmoris.

ART I C V L V S

C V I I I.

odio.

econtrario veniehat quidam peregrinus fuccus ad

A Liquando
cor, qui nee erat aptus confervandoejus calori.vel etiam ilium

extinguere poterat, unde fiebat ut fpiritusafcendentes ex corde a.d

cerebrum excitarent in Anima affectum Odii.Et fimul etiamhi {plritus progrediebantur ~x cerebra ad nerves, qui poterant propelle~
re fanguincln ex licneJ & ex parvis venis jecoris ad cor, ad
diendum ne fuccus ille noxius illud ingrederetur ; & deindead eO S
qui poterant repellere hunc eundemfuccum ad inreflina, & adflo"
machum , aut etiam aliquando cogere ftomaehuln eum evorn~re.
Vnde fit ut iidem motus foleant comitari Affectum Odii. Et "ldere ad oculum,dari in j ecore plurimas venasaut canales fatis latO S,
per quos fuccus ciborum tranfire paten: ex vena porta in venal11 ,a:
vam , & inde in cor, nullatenus immorando in jecore; fed & dart
quoque infinitasalias minores, in quibus fubfiftcre potcft, quJ:
fe~per continent aliquid refiduifanguinis , ut etiam lien; qUI {all:
gU1s ~um craffi9r fit eo qui in aliiscorporis partibus eft,poteft Gam..
medius cederein alimentum ignisqui in corde eft, quando fiol11 3
chus & intefiina illud non fuppeditant.

en

a:

SEC V N D A

PAll

s.

5[

sCI X.

ART I C V L V

in utitia.

Ontingit quoque aliquanda rub initium noflre

C contentus
venis eflet alimentum Iatis

vit~, ut fanguis
conveniens ad confervandurn cordis calorem, & tali quantitate eum ibi contineri , ut is
calor aliunde alimentum fuum arceffere opus non haberer s Q!!od
excitavit in Anima affeCtum Lztiti~,&
efficit fimul ut orificia cor.
dis feCe folito magis apcrirent , & ut fpiritus abunde luerentex ce,
rebro , non [alum in nervas qui inferviunt aperiendis his orificiis,
fed etiam in genere in omnes alios qui propellunt fanguinem venarum ad cor, & irnpediunt ne eo recens veniat ex jecore, liene, intefiinis & fiomacho. ~re iidem motus cornitantur Letitiam.

in

sex.

ART I C V L V

In Triftititl.

contra evenit corpus opus habuerit nutrimento ;

A Liquando
atque id ell:quod primam Animz Triftiriarn fentiendam pra:ut

here potuir, faltem earn qu~ non junCta Euit Odio, Id ipfum etiam

effecit ut orificia cordis fefe contraxerint , quia parum fanguinis recipiebant, & ut pars magna hujus fanguinisvenerit ex liene , quod

cit infiar ultimz cella ex qua cordi [uppeditari potefl, cum aliunde
non fatis copiofeilluc commeat, Idcirco motus Ipirituum & ner"arum qui inferviunt ita contrahendis orificiis cordis, & ad eo deducendum fanguinem lienis,ccmieantur femper Triflieiam.

cxi

ARTICVLVS

In cupiditau.

tAndem primz Cupiditates que animampotuerunr (ubire;culn

recens junda e{fet corpori,fuere,recjpiendi res ~~i conveniente~ & repellendi noxias. In hunc aute~ finem Ipiritus cceperunt
~lnde
movere ornnes mufculos & omrna organa (eo{uum, ornni~s modis quibus moveri poflimt. Quod in caufaeft ut nunc, cum
'ltl1tna aliquid cupit , totum corpus fiat agilius & magis dilpofimm
~fc tnovcndum, quam alias Iolet : Et cum aceidit infuper, corpus

2,

fic

5t

E P A S S ION I B V S

fie difpofitum eife,id redditanima cupiditates validiores & ferven

tiores,

A
~4

R. TIC V L V

sex I I.

fin-t figna externa harum PtlJflonum.

v o d hie pofui , fatis aperit caufam ditferentiarum pulfus, 8 omnium aliarum proprieratum quas Cupra vindicavi his Pa{lio.-.
nibus, ue non fit opus ultra imrnorari in illis magis explicandis- fed
quia [alum obfervavi in fingulis quod obfervari potefl , ubi uo.a
qUCEque illarum fola eft, & infervit cognofcendis motibus fanguin~S
& fpiritl1um ~ui eas producunr.iirperell adhuc ut dicam de pluril1US
Jignis exterrns que cas comitari Iolent , & quz melius obfervantur
cum plures fi~11Ul funt mixee, ut vulgo obtinet , quam cum fepara.-.
tz Iunt.Precipua horum fignorum runt actiones oculorum,& vul.-.
ms, mutationes coloris,tremores, languor, Ieipothymia , rifus, lachryme, gemitus, fufpiria.

ART I C V L V 5

C X I I I.

De aBionihw oculorum d~ vutttU

Vila eft Paffio quam'non fpecialis
aCtio
N
indicet;
palam
quibusdamsue etiam
fiu~
pidiffimipoffint ex oculis Cui hcri obfervare , num in fe iratUS fit
& hoc tam

eft in

quadam

ocul~ru1tl
[erv!

nee nee Verum etf percipiamus facile has oculorum aCtioneS, ~

fciamusquid fignificent)non ideo facile eft easdefcribere,quia Ull aquzque cornpofitaellex plurimis mutationibns qua: acciduJ1t rn o'"
tui & figurz oculi, que adeo particulates & parva: funt ut earu~
unaqua:q ue feparatimdeprehendi non poffit,etfi id quod ref?ltat Cll:
earum conjunctione obfervarefit facillimum. Idem fere die. pot~1ll
de ~aionibus
vulcus,qua: :a~ones
quo.que cornirantur ; ~t~ elJlC"
majores lint oculorum actionibus, difficile ramen eft cas dIftlllgU ...
e
reo Et tam parum differunt, ut dentur homines qui eunde~
oft 8-c:
tanr vultum cum plorant ac alii cum rident. Verumefi ahquas e li
fads notabiles ,ut funt ruga: frontis in Ira, certi quidam motUS o~
& labiorum in Indisnatione & Irrifione; fednon videntur effe ta1
naturales quam voll~ntaria:.
Et in genere omnes actiones tUIt1I'lUr;
t11S. tum oculorum poflimt ab anima mutari ,cum volens o"uf~:[1l

SEC V N D A

P.A

s.

13

fuam paffionem, fibi fortiter imaginaturcontrarium; ita ut poffint

zque adhiberi ad diffimulandos Affectus,ac adiIlos declarandos,
ART I C V L V

sex I V.

De mutlltioniblls eolaris.

Erubefcentia aut Pallor ,cum

quia hz murationes
non pendent nervis & mufculis, at prrecedentcs, fed proveniunt
magis recta & immediate corde.quod fons Paffionum dici poeeft,
quatenus prreparatfanguinem & fpiritus ad eas producendas. Certum autem eft colorem vultus non nili ex fanguine venire.qui con-.
tinuo fluens ex corde per arterias in omnes venas , & ex omnibus
venisin cor, plus minusve faciem colorar, prout plus vel minus replet par vas venas quz funt verfus fuperficiem ipfius,

n ita facile potefl: impediri

N Oqu.edam
Paflio difponit ad alrerutrum ,

It T I C V L V S e x v.

cf<Nomodo Ltitia inducat ruborem.

T aLetitia reddit colorem magis vivum & purpureum, quia apeI riens
ut
citius fluat in omnes vecordis catarractas cfficit

fanguis

nas, & calidior fubtiliorque factus inflet mediocriter omnes vultus

partes; quo facies ferenior & letior rcdditur,
ART I C V L V S
~()morJ()

C XVI.

Triftitiapa/lefterefaciat.

Riftitia contra contrahendo orificia cordis

T fluat
lentius
&
&

effici~
ut fanguis
in venas ,
frigidior craffior factus minus loci
debeat occupare.ira ut (efe recipiens ad latiores quz funt cordi pro-

ximiores , delerat magisremoras ;. quarum vifibiliores cum lint in

vultu,' ratione apparet pallidus & ernaciatus, prsecipue cum Trifiitia magna efl , aut cum fubito advenit , u~ in Confiernatione vidernus, cujusinopinatus adventus al1get adionem qua: cor Contrahit.

ea

G 3

54

E P A S S 10 N I

ART I C V L V

~om()do

sex V I I.

trifles fepe fuhcant.

fzpeevenit lit trifles non pallefcant: fed contra nibeantA TQuod

debet aliisAffeetibus qui fe T rifiiticr jung!lot ,
trib~i

llimirum Arnori, aut Cupidirau, & quandoque etiam Odio. Nam

ha: Pa~one~
calefacientes aut agitaRtesfanguinem qui venit ex je'"
core, ~ntelhnis
aliifquepartibus interioribus , eum propellunt ad
cor,& lodeper magnam arteriamad venas faciei,Trifiitia, qua: coot~ahit
ab omni p~rte orificiacordis, id neequicquam im pedi.ent~
,
nif cum profunddIimaeft: fcd quantumvis fit duntaxat medlocrls,
ea impedit facile ne fanguisqui ita ad venasvultus devenit, defcen.. .
dat verfus cor, dum Amor, Cupidiras, aut Odium eo alium ex par...
tib.l1s interioribus propellu?t .. Idcirco. hie fanguis f~bfi~ens.
~i~ca
faciern earn rubenrem reddir, rmo rubicundiorern quam In Lztlua;
quia color fanguinis eo magis apparet quo minus ceJ.eriter ~uit ~ ~
~ uoniam infupe~ major.i copi! con~regari
lie poteft J~n vents faciei,
quam cum orificl.a cordis.~unt magts aperta. Id pa~et In Pudor~,qw
componitur partlm ex fut Jpfius amore, & defiderio urgente virandi pr~fentem
infamiam ; qua ratione adducitur fanguis expartibus
interioribus ad COf, & inde per arterias adfaciem; partim ex mediccri Triflitia , qua:impedit ne idem HIe fanguisad eor redeat. Idem
apparet etiam ordinaria cum ploratuqnam.ut poflea dicam, Amo r
junctus Triftirie producit lachrymarum maximam partem.Et ide~
apparet in Ira, in qua frepe Iubitavindida; cupido mifcctur Amorl,
Odio, & Triftitie,
.

R TI C V L V

sex VI I I.

De TremfJribm.

T. aliquando
Remores duas diverfas caufas habent- Q!!.arum altera efr,quod
nimis pauci Ipiritus vcniant ex cerebra in nervos ,

& alteraquod aliquando nimis multi veniant ad reCle claudenda o-

ili?la mufculorum; qua:juxta id quod di8:um fuit artie. x I. deben

cfle claufa, ut deterrninentur motus membrorum. Prima cau[a afparct in T rifiitia & in Metu.ut etiam eum frigus tremorem induClr.
Nam hre-Paffiones,a:que.ae frizus aeris, ficpolfunt condenfa~efan~
b
oUlnem,
~

SEC V N D A
PAR. S.
S' S
gulnem, ~t cerebra non fuppeditet fat fpirituum quosinde in ner-

vos immltt~re
quear, Altera caufa ~pparet
f~pe in iis qui aliquid
fcrvide CUplunt, aut ex ira valde ~fi:uant,
ut & in illis qui ebrii funt,
Nam hre due Paffiones requeac vinum aliquando tot fp~ritus
ad ce,
rebrum mittunt, ut inde ordine non poffint deduciin mufculos,
ART I C V L V

sex I X.

De Languore.

Anguor ell: difpofitio ad relaxationem & celfationem omnis

L motus,
qure fentitur inomnibus mernbris. Provenit ficut tre-

mor ex eo quod non fat multi fpiritus nerves ingrediantur; fed modo diverfo; nam caufa Trem~rls
~fi, .quod non fatis fit fpirituum
cerebro ad parendum determinationihm glandis cum eos propellic
ad aliquem mufculum; at Languor provcnit ex eo, quod glans eos
non determinat ad influendum potius iri hos mufculos quam in
illos,

in

A
,~MfJm()titJ

R. T I C V L V

!'lJdM&4tN' 4b .A1II()r~

sex x.

&- CNpiditate.

Affio autem queconflantius producithunceffedum en Amor,

PjunB:us
Cupiditati rei cujusacquilitio non concipitur poffiUt

bilisin przfenti. .Nam amor adeo occl:1pat animam in conlideratio,

ne objeB:i amati, ut adbibeat omnes fpiritus qui funt in cerebro,ad
ejus imaginem fibi reprzfentandam , & fifrat omnes motus glandis
qui non inferviunt huic effeB:ui. Ac obfervandumde Cupiditate,
proprietatem quam eiattribuireddenditatum corpus mobilius,ipfi
non convenire nificumdelideratum objeB:um taleconcipieur ut illo ipfo tempore poffit aliquid fieri quod ei acquirendo inferviat.
Nam fi econtrario concipiatur, impoffibile tum eife quicquam faCere quod eo conferat,omnis agitatio c~piditatis
ma~et in cerebro,
QuIlo 'modo tranfiensin nervos; & penltus occupata In conf rmanda Idea objeC'ti defiderati~refiduum
corpus languidum relinquir,

ARTI-

f6

EP A S S 1 0

I(

I l' V

A R. TIC V L V sex X I.
EumpoJ!e cttttm projicijii ab Itliid PaJfloniblif.

~rum quide.m efi,Odium, Triflitiam ac ipfammet Letitiam et-'

lam pofle aliquem Languorem inducere ,cum adrnodurn vio.. .
animam in confideratione Cui ob ...
lentz Iimr.quia occupantpe~itus
jetti, prrefertim ubi rei alicujus cupiditas, cui acquirendz nihil contribui po~efi inprafcntiarum ,illis adjungitur. Sed quoniam magis
attenditur ad ea objeda qure quifque fibi voluntate conjungit ,
ex
9uat:? ad ilia qua: fefeparat, .aut ulla alia, nee languor pende~ Ur
,reperlt
ur
forrnet
at
looP.ln.ato occurfu, fcd eget aliquo tempore
magis In Amore quam in aliis omnibus AfteCtibus.

It TIC V L V

De

sex X I I.

Lipothymi4.

non multum ~ifiat.

am?rte :

mia fiye animi

L Ipothy
morimur enim cum JgnlsqUI In corde eft plane exungu ltur;
us cum ita fuffocatur ut adhuc aliquid
.De~iqui~~

fed in lipothymiam incidim

refid ui caloris maneat,quo pofiearurfus accendi potefl.Sunt autem

plures affeetiones corporis qure efficere polfunt ut ita in liP?~hy""

miamincidatur,Verum inter Pafliones obfervatur nonnif l~tltJall1
extremarn id pofle. Modusvero quo credo earn hunceffecturn producere, eft, quod aperiens extraordinarie orificia cordis.fanguis (fi~
narum illud fubit tanto impetu & ea quantitate, ut ibi non po It
rarefieri fat cito acalore.ad removendas peUiculas fivevalvulas qd~
clauduntoftia harum venafum ; qua ratione fuffocat-ignem , que
confervare folet cum cor non fubit nifiad menfaram,
ART 1 C V L V

Cu~

sex X II I.

Deliquium animi ex Trijlitia non ftqNAINr.

enit,
. ato adv

. [11
d em magnam T nftitram,
1110pJn
d qUI
Ietur
quz ex .
e
debere fie contrahere orificia cordis, ut ejus quoque JgnCC1.....
poffit extinguere; ramen non obfervamus id accidere , aut f:t
dat , rariffimum eft: cujusrei hanc credo effe rationem , qUO n~t

po

SEC V N D A

A Jl

s,

57

poffit tam parum fanguinis ineffe cordi quin fuffic"iat ad ejus confervandum calorern , cum illiusorificia ferme claufa funt.

CXXIV.

s
De RifN.

ART I C V L V

Ifus confiftit in eo
fanguisqui venit ex ca,itate dextra
R
. cordis per venam arteriofam, inlans Iiibito
iteratis vicibus, eflicitat aer quem continent cogatur exire cum
quod

pulmones &
irnperu
per afperamarteriam , in 'qua format vocem inarticulatam & fonoram; & tam pulmones fefe inflando, quam hie aer exeundo, impelIunt omnesmufculos diaphragmatis, peceoris, & gutturis ; qua ra-

tiene movent mufculosvultus qui aliquam cum illis connexionem .

habent, Atque hac [ala vultus adio J cumilla voce inarticulata Be
fanora, Rifus nuncupatur.

It T I C V L V S

CXXV.

eNr non &omitettlr maximd4 LtitilU.

TG
Rifus
ex
lign!s Lztitiz,
E
eum ramen producere non
mediocris
fuerit , aliquid habueritadmirationis vel odii admixtum.
autem

videatur unum
przcipuis
pateft filii demum ubi

&
Nam
experientia confiat, quod in Iummo gaudio nunquamejuscaufa
cfficiat ut in cachinnos prorumpatur, imonequetamfacile eo tunc
invitari poflumus ab aliqua aliaeaufa,quam ubi triflesfumus; Cujus rei ratio efr,quod in maximislztitiis pulmo adeo femper plenus
fit fanguine ut amplius per vices iteratas inflarineq ueat,
ART I C' V L V

sex X V I

.f<!!.fintejNspr4Cipu C4Uft

Onnifi autem duas

caufas qua:ita
in..
Njundus
Bent
occurfusAdlnlratl0nis,
Lztitiz tam cito aperire potefi: orificiacordis.ur magna
?bferv~re

~?{fum

pulmonern.Prima eft mopinatus

~ui

~ubi~o

Copia fanguinis ingrediens fimulejus dextrum lat~s per venam ca"am ibi rarefiat, & tranfieas inde per venam arteriolam infler pullllonem.Alteraeftcommixtio cujusdam liquoris qure auget rarefactionemfanguinis. Nee magis idoneam ad id rcperio , q uam fluiII
diorenl

58

E P A S S ION I D V s
qu~ exlien~ venit; ~uz pars .~anguinis

diorem partem il~us

ubi ad
cor propulfa fuerit ab aliqua levicornmonone Odu,quam juvat inopina~us
~dmira~!onis
occ~rfus,~
[erein eo mif~~erit
cum fangui..
ne qUI venit ex,a1.115 corporis partibus, quem Letitia abunde intro
ducir, poteft efficere .utHIe fanguis ibi dilatetur multo magi~ Iolito~ode~
m~do qU? vlde~us
rnultos alios Iiquo~es
igni impofitos
Inflarl fubito , cum vaf In quo funt parum acen infunditur. Nal11
fluidior pars fanguinis , qui ex licne venit) natura fimilis eft aceta.
Experientia quoque nobis oflendit, in omnibus occafionibus, qu~
poffunt producere hune rifum folutum qui ex pulmone venit, fernper fubeffe aliquamleviorem caufamOdii , aut faltern Admiratic"
sis. Ac illi quorum lien non admodum fanus efi,obnoxii funt non
folum majo.r~
Trifiitirequam.czteri,fedetiam per dilucidaintervaUa
majori Latitiz & Rifui: queniam lien emittit duplicem fang~ine(l1
ad cor, unum valde craffum & denfum qui producit Trifiitiam, at...
rerum valde fluidum & fubtilem qui Lztitiam excieat, Et fcpe paft
multum Rifirm naturaliter propendemus ad Trifiitiam, quia cum
fluidior pars fanguinis ex liene exhauftaeft, altera cramor eam rerfus cor fubfequitur.

ART I C V L V S e x X yT

~4

I I.

fit iUiNS caufl in InaignAtione.

oad Rifum qui aliquando comitatur Indignationem, ut pluQ. vrimum

eft artificialis fiaus; fed ubi naturalis eft,
&

videtU~

oriri ex Letitia inde concepta , quod videamus nos ab eo malo CUI

indignamur non poffe effendi, & infuper quod nos occupatos [eO'"
tiamusnovitate inopinataillius mali, Adeo ut Letitia , OdiulIl &
Admiratio ad eum producendum concurrane-Attamen credere'10'"
10.poffe etiamproduci abfque aliqua Letitia. Colo motu A ver~o"
nis, qui mittit fanguinem exlienead cor, ubi rarefir, & prope1htU~
inde in pulmonem , quem facile inflae, ubi eurn ferme vacuum re
perit, Et in genereomne id quod fubito poten inflare ~ul~one(11
hoc modo, eflicit aCtionem externarn Rifus, nif cum Trlftltla eadl.
mutarin aCl:ioncmgemituum & ejulatuumqui lachry~as
COlIlitad~
eur. ~m ad rem defe ipfo Vivesfcribitlib.l. de ~D1m~, capi, t
Ri~u? ubi diutius jejunusfUia:et, prima[ruLla qua:In os .1nger~:0
fib! rlfum excuffiffe; cujus rei caufa potcrat etfe quod eJus pu US

vacU

S E CV N D A PAR S.
J.9
vacuus fanguine, propterdefectum nutrimenri.celeriter inBabatur
primo fucco qui tranfibatex fiomacho ad cor, & quemCola comedendi Imaginatio eo poterat deducere , antequam fuecus ciborum
quos comedebat co perveniffer.

TIC V L V

sex XV I I I.

De origine La,h,ymllrsm.
Rifus nunquam oritur ex maximis Gaudiis, ita nee LachrySIcut
me promanant ab extrema Triflitia , fed [olum amediocri ,
&

quam cornitatur velfcquitur aliquis Cenfus Amaris aut etiam Letitiz. Vt vero bene intelligaeur earum origo, obfervandum eft,quod
etf continuo multi vaporcs prodeant ex omnibus nofiri corporis
partibus, null~ ta~en {it ex qua plures egrediantur quam ex oculis,
propter magnitudinem nervorum opticorum, & multitudinem
parvarum arteriarum per quas eo veniunt: Ac ficuti Iiidor Iolis
conflat vaporibus.quicumegrediunturexaliis partibus.convertun,
tur in aquam in illarum fuperficie , ita lachrymz fiuntexvaporibus

qui egrediuntur exoculis,

ART 1 C V LV

CXXIX.

.!?<!Jomodo Yapores in IlQUAI1J mNlentNr.

explica~do
quomodo "':' apores
Id inde evemre quod lintmlnU5 agitati,au t Iolite copiofiores;ita credo.eos qui exeunt ex corpore, cum
~ . u .t autem fcripliin ~eteo~is.,
S Iaens
mutenturm pluviam

folito minus funt agitati, etfitam copiofi non lint, tamen converti
in aquam ; unde fiunt fudores frigidi, qui quandoque ex debilitate oriuntur cum zgrotamus. Exiflimo itidern , cos cum multo
copiofiores funt , modo infuper non magis agitenrur , pariter etiam in aqualn converti; id quod cum producir fudorem qui exercitium comitatur.Ac tunc oculi non fudant,quia inter corporis exercitia, maxima parte fpiritul1m ingrediente mufculos qui ei movendo inferviunt, minus ex illis per nervum opticum it ad oculos.De- .
nique eadem eft omnino materiaex qua fit fanguis dum eft in venis aut in arteriis; & fpiritus cum eft in cerebro, in nervis, aut in
l11ufcuJis; & va-pores J cum inde prodit inltar aeris ; & denique firH 2,
dor

60

P.t\.

S S ION J B V S

dor autlachryme , cum inaquam condenfatur infuperficie corpo

risvel oculorumART I C V L V

~omodo

sex X x.

id quod oculo dalarem tldftrt eum adlachrymandum excitet.

nonnif duas caufas obfervare poffum qure faciant ut vaPOrro

pores qui ex oculis prodeunt mutentur in lachrymas ; Prima eft

cum figura pororum per quos tranfeunt irnrnutatur ex quocunque

accidenti e hoc enim retardans motum iftorum vaporunl , & ordinem eorum rnutans, efficere potef] ur in aquam abeant: Sic vel fefiuca qua: i~ oculum inciderit fufficiet quibusdarn lachrymis ex illo
exprimendis , ~uoniam
in eo dolorem excitando mutat difpofirio"
nern pororum ipfius, adeo.ut no~~ullis
angufiioribus faais )parve
vaporum partes p~r e~s ~mus c~to tranfeant? & pro c~ quod antea
exibant zqualiter a fe mvrcern dIllantes, & Ita feparatl manebant,
Iibi mutua occurranr, quia ordo horum pororum turbatus eft, qua
ratione fe una jungunt, & ita in lachrymas convertuntur,

R. TIC V L V S e x X

X I.

cf<..uomodtJlr Trifliti4, 14chrymemNr.

caufaeft Trifiitia, quam fequitur Amor , aut Lztiti3
A Ltera
velin genere quelibet caufaquz effieit ue cor propellat mul-J

tum fanguinisper arterias. Triflitia requiritur , quia refrigeranS

omnem fanguinem contrahit oeulorum poros. Sed quoniam eoS
contrahendo diminuit pariter quantitatem v~porum
quibus tran6tum dare debent, id non fufficit adeliciendas lachrymas, nifi quao'titas horum vaporum eadem tempore augeatur ab aliqua alia
fa. Nihil vera eft quod eam magisaugeat quam fanguis qui el111t titur verfus cor in Paffione Amoris.Sic videmus,eos qui trifles ruJJ t
non jugiter lachrymari, fed Iolum per intervalla , cum aliquam 11~
vamrefiexionemfa<:~Lll1t

vcrfusobjeaa quz colunt,

SEC V N D A

PAR

s.

61

s CXXXII.
De Gemitiuus qui comitantur lachrymfU.

ART I C V L V

TVne vero pulmones

quandoq mornento inflantur copia fanfubit ,&
inde
coniineue

. guinis qui cos

qui
expellit aerern quem
bant " qui per guttur egredicns gignit gemitus, & clamorcs qui (olent cornirari lachrymas;Et hi clamores ordinaria acutiores Iimt illis qui cornirantur rilum, etfi fere eadem modo producantur ; quoniam nervi qui inferviunt dilatandis aut contrahendis organis vocis) ad earn magisgravem vel acutarn five graciliorem reddendarn,
junB:i cum illis qui aperiunt orificia cordis in Latitia , & ea can...
trahunt in Triftitia , efficiul1t ut hzc organa dilatentur aut contra-

hantur eodem tempore.

C X'X X I I I.
Cur infanlCS & pnesfacile lach'ymentur.
R' TIC V L V S

Nfantes & fenes ad lachrymandum magis propendent quam qui

funt media araris, fed diverfis de caufis.Senes lzpe lachryrnantur

ex Amore & Gaudio; nam hi duo Affectus limul jUD8:i multum

fanguinis propellunt ad cor eorum, & inde multos vapores ad oculos; & agitationem horum vaporum frigiditas illorum naturalis adco remoratur , ut facile in lachrymas convertantur , etfinulla Trifiitia preceflerit. ~od fi quidam fenesetiam facile lachrymentur
pra: t~dio
vel ira, ad id non tam temperamento corporisIui quam
animi difponuntur ; Et id accidit iis folis qui tam debiles funt , ut fe
patiantur penitus fuperari parvis doloris caufis , metus , aut commilerationis.Idem evenit infantibus.qui raro ex Letitia lachrymantur, fzpius ex Trifliria, etiam quam Amor non comitatur : femper
enim fatfanguinis habent ad producendos multos vapores.qui cum
Corum motum Triltiria remoratur abeunt in lachrymas.

CXXXIV.
cer Ali'1uiinftntesPO#1I4pa!leant qNam Jach,ymentN'.
ART I C V L V

Vnt ramen nonnulli qui potius pallent quam lachrymantur,cum

Siratifunt;
quod indicio in pfis effe poteftjudicii & anlmotitaj

H 3

tis

6~

EPA S S ION 1 B V s

tis exrraordinarie: fcilicet cum id inde oritur quod confiderant magnitu.dinem mali, & fead fortem refifrentiam pararn, eadem modo
quo ztate provectiores. Verumfrequentior nota efi: pravz indolis, nimirum cum id inde fit quod ad Odi urn proclives tintaut ad
Metum. nam ifti affectus imminuunt materiam lachryrnarum, Et
contra videmus eos qui facile plorant propenfos efle ad Amorem &

ad Commiferarionem,

ARTIe V L V S

CXXXV.

De Sufjiriu.

acaufa lachrymarum valde ditfert, etiamli

C Aufa Sufpiriorum
uehz Triflitiam, Nam pro eo quod impellunprz~upponant

tur hO(~ll.nes

ad lach~y~andum

cum pu!mones plenifunt fanguine,

ad fufplrla ducenda incitantur cum fere co deftituuntur , & qu~'"

dam imaginatio Spei aut L~titire
ape~it
orificium a~teriz
venofz.,

quod Trifritia centraxerat, Tum ernm paullulu~

illud fanguiOls
quod reftabat in pulmonibus, decidens momento In Izvumcordis
latus per hane areeriam venofam, eoquc impulfum cupiditare perveniendi ad illam Lztitiam.que eodemtemporeagitaromnes muf.,
culos diaphragmatis & pedoris, aer celerrime per os propellitur ~n

pulmones , ad replendum locum quem deferit ille fanguis ; Et Id

ef] quod diciturfulPirare.
.
ART I C V L V

sex X X VI.

rnde veniant efJelieu P4Jfionum 'lN4 qlliImfJarN /JQmimbMS

pccNli4res[Nnl.

ut fuppleam hie paucisomne id quod poffet ~ ~r~

C 1Eterum
cavarios effea:us autdiverfas caufas Affcetuum ~ mibi fOIUCl~

11;

repetere Principium cui omnia qua: de illis fcrip6inniU1~tur

j
mirurn talem nexum inter Animam & nofirum corpus efle, ut c~
femel junximus quandam attionem corpoream cuidam cogitatlO:
ni , neutra earum unquam fe poftea offerat, quinalrera fe q~~~
<tue ~xhi~eat;
rrecfernper eafdem etfe affionesq~a:
j~sdem.cog~
rionibus ruogunrur. lei enim fufficit reddenda: ranom omJU~sn r's
rum qua: unusquifque pott:ftobfervare fpecialia vd in [e V~lln a ~~
circahane mater!am, qua: hie explicata non fuerint. Etenll11 eSC pH

SEC V N D A

PAll S.

63

pli grati~J
facile eft cogitare, miras quorundam averfioncs.per quas
neq ueunt Ferre odorem rofarum , aut prefentiam felis, aut fimilia,
non aliunde proficifci quam quod ab initio fua: vita valde fuerint
l~fi afimiliblls quibusdam objectis , aut quia compaffi funt fenfui
matrurn Iuarum , .qure gravida: cum eflent , atalibus l~fz fuerint.
, Certum enim eft relationem dari inter omnes Marris mot us , &
rnotus Infantis quem gefiat in utero, ita ut quod uni contrarium
eft, alreri etiarn noceat, Et odor rofarum potuit Infanti magnum
capitis dolorem attulifle cum adhuc in eunis effet, aut Felis potuit
eum valde perterrefecifle nemine animadverten~e,
ac ipfo nullam
ejus rei memoriam poflea confervante; quamvis idea averfionis
quam tum pro illis rofisaut pro illofele conceperat , impreffa manferit ejus cerebro ufque ad vitz finem.
D~

A :R T I C V L V S e x X X V I I.
VJU quinque PaJflonllm hi, explicatarllm,prolll lid corpus
rtftrsnlur.

R o . p ~ ~ ti s d'efinitio.ni~~s
Am~ris)
Odi~,
Cl1piditati~,
Lz~itiz,
P Triltitie
, & explicatis omnibus motibus corporeis

qUi has
AffeCtus producunr aut comitaneur-folus eorum ufus fuperefl: con-

fiderandus. De quo obfervandum eft, quod fecundum inftitutum

Natura referanturomnes ad corpus, nee anime imputentur nifi
quatenus corpori juncta ell:; adeo ut eorum ufus naturalis fit, incitare animarn, ad confentiendum & contribuendum iis aCl:ionibus
quz infervire poffunt confe~vando
corpori aut illi aliquatenus perfeetius reddenda. Eo vero Cenru Triftitia & Letitia prima: adhibentur: Anima etenim non aliter immediate monetur de rebus
quz corpori Docent, quam ferifu doloris, quem producit in ipfa J
primum Paflio Trifliriz , & tum Odium ejusquod hunc dolorern
excitat, & tertia loco Cupiditas fe ab illo liberandi: prout etiam
anima non immediate edocetur de rebus corpori utilibus , aliter
quam [pecie quadam titillationis, quz in ea escitansLztitiam, deinde producit Amorem illius rei quz ejus elfe caufa creditur, & de..
nique Cupiditatern id acquirendiquod efficere potef] ut in hac Latitia continuer, aut adhuc poflea fimili fruatur. Vndecan fiat illas
Omnes quinque utiliflimas effe refpeClu corporis ,~ima
Triftitiam
quadantenus priorem & magis neceflariam effc L~titia
, & Odium
Amore;

64

E P A S S ION I

Amore; quia magisrefert repellere ql1re nocenr & deflruere poffunr, quam ea aequirerequa:aliquam perfettionem addunr, qua tamen carere poflumus.

ART

C V

L V Sex X X V I I I.

De corum deftBibus, & mediulJ.uihm eorrigalltllr.

d quamvishie ufus Paffionum fit maxime naturalis, neeomnia
S.Eanimalia
bruta dirigant vitam fuam aliter quam per corporeo
S

motus , fimiles iis qui [alent in nobiseas fequi, & ad quibus canfentiendum noflram animam incitant; non femper tamen bonus
efl, cum m~lta lint corporinoxia , quz nullam ab initio producunt
T~i~itiam,
1m?qu~ aliquam Letitiam przbent ; & alia demur ip6
utilia , quamvls prImo Qbfbtu incommoda & triftia Iint. Prz,tcrea
ferefemperofiendunttam bona quam mala quz reprefentanemulto majora & majoris momenti quam reve~a f~nt;
ita ut nos incitent ad illa quserenda & hec fugienda ~aJorl
cum.f~.rvore
& cura
quam parefi;prollt etiam vide?1~s,befi:la~
~~pe ~eclpt
per.cream, &.
ad vitanda minora mala prreclpttes ferri in majora. Idcirco expc:rientia uti debernus & ratione, addifiinguendum bonum malo,
& eorumjuftum valorem cognofcendum , ne unum proaliafumamus, aut quidpiamcum exceflufectemur.

ART I C V

sex. X XIX.

De NjU tarunaem PaJflonum qll4tenm pertinent adAnimA"'Et primo de Amore,

nihil prz~er
corpus haheremus,~ut
ipCL: .
meborem noftri partem conflitueret s verum quornarn nO . .
parsminimaeft, debemus przcipue confiderare Paffiones q~ate ...
nus adAnimampertinent, rcfpeClu cujusAmor & Odium orIUJ1:e
tur ex notitia, & precedunr Latitiam acT riftitiam,niu cumha: doJ11
ultima tenent locum cognitionis, cujus & fpecies funt. ~t coC'"
illacognieio vera (:ft, id eft cum resad quas amandas nos inelta~
rt
v1ta
Id
vera b one {junt , & revera 11. l
z rna
re a quarum 0 diiurn nos in er,
A mor eft multo melior Odio , neque nimiusdfe paten, & (~lIlP
producir LlEtitiam.Dico,hunc Amorcm valde bonum effc;qUla : ;

T q ~ e id fuf ice~et.fi

PAn. s.

SEC T N D A

6)

bisvera bo?a jungens nos tanto perfeCtiores reddit. Dicoquoque

nimiurn efle non poffe: ad fummum enim intenliffimus Arnor ni;

hil amplius efficere potef], quaDl ut nos tam perfeB:e his bonis jun-

gat, ut arnor quo fpeeiatim in nos ipios ferimur nullam in eo ponat

difiinetionem: quod credo nunquam malum eifepofle. Eum neceflarioIequitur Letitia, quia nobis reprzfentat id quod amamus,
ue bonum quod ad nos pertinet.

R. T I C V L V

sex L.

De odiD.

econtrariotam remHfum eife nequit quin nocear , &

O Dium
nunquam fine
eft.
parvum aut remiffum

Triftitia
Dico nimis
eWe non poffe, quia ad nullam actionem incitamur ex Odio mali,
ad quam lange melius non poflimus incitari ab Amore bani cui
contrarium eft, faltern ubi hot:bonum & hoc malum fatisnota
funt. Concede enim odium mali quod Colo dolore innotefcit neceffarium etfe refpeC1:u corporis; fed hie folum loquor de co quod
ex clariori cognitione procedit , quodque ad folam animam refero,
Dico quoque nunquam illud fine Triflitia etfe , quia cum malum
nil nifi privatio fit, concipi non potefi abfque aliquo fubjetto reali
cui infie , & nihil reale eft quod in fe non habeat aliquam bonitatern; Atque adeo Odium quod nos abducit ab aliquo malo , nos
fimul removet bono cui junctum eO:; & cum privatio hujus bani
reprafentatur anime infiar dcfeCtus ad earn pertinentis,in illaexcitat 'Trifliriarn. Exempli gratia, Odium quod nos alienat cujufdam malis moribus, nos Iimul ab ejus eonverfatione removet , in
qua alias poflemusreperire aliquod bonum, quo privarinos male
habet. Et fie in aliis omnibus Odiis obfervare poffumus aliquam

Trifiitia: caufam,

ART 1 C V L V

sex L I.

De cupiditlltc, Ltiti4, & TriJIitia.

v od ad Cupiditatem , liquet earn cum procedit exvera l10titia

.
malam effe nequire.ti modum non excedat, & ab eadem notitia dirigatur. Evidcns quoque eft Letitiam non pofle non bonam
eire, & Triflitiam malam , relpectu anime ; quoniamin Trifiitia
I
confi-

66

E P A S S ION' I B V S

conGfiit ornnis incommoditas quam anima patitur malo, &. in

La:titiaomnis po{feilio bani quod ad ipfam pertinen Ita ut,niti corpus habere~~s,
aude~e~
dicere, no~ non po~e ~i~is indulgere A~
mori & Letitia, vel mrms vuare Odium & Triftiriam, Verum motus corporei qui hos AffcEtus cornitantur , poflunt ornnes nocere
valetudini cum valde violenti Iimt, & contra ipfi utiles efle fi mo.. .
dcrati fuerinr,

R. T I C V L V

sex L I I.

De Ltitia, & Amore, comparatu cum TriJlitia & odio.

C lEterum quandoquidem
Odium & Trifritia debent rejici ab
a
procedunt.debent igitur
an~ma~.c~ia~

mul...

cum v.eranotitia

to magis reJlcl cum ab ahqua falr~ opinione proveniunt, VerUal

dubirari potefi num Amar & LCltltl~
fi.ntA~eaus
bani nee ne.curn
ita malum habent fundamentum: mihique Vl~etur,
eas, ubi precife
tanturn coniiderantur in fe ipfis ~ rc(peetu arnrnse , poLfe dici quod,
etfi Lretitia fit minusfolida, & Amor minus utilis.quam ubi melius
fundamentum habent, nihilorninus tamen preferri debeant T rifliti~ & Odio male fundatis. Adeout in eventibus hujus vitz in quibus vitare nequimus periculumdeceptionis.Iemperpreflet inclinare
verfus Affectusqui tendunt ad bonum, quam verfus cos qui refpiciunt rnalum , etf folius illius virandigratia id faciamus: Imo fzpe
falfa Letitia, melior eft Triltitia , cujus caufa vera efl. Sed idem de
Amoredicerenonaufim refpcctu Odii, cum enim OdiumjufiulI1
eft, 110S Iolum removet afubjecco, quod continet malum; quo Ieparari , bonum eft: at Amor qui injufius eft nos jungit rebus qu:t:
nocere poflunt , aut falternqure non merentur adeo nobis tant~"
pere ~ftimari
: qua"ratione vilefcimus & deprimimur,

ART

I C VL V

sex L I I I.

De iifdcm AfftCJihtu quatenIU reftruntur ad Cupiditatcm.

Portet vero cxaae obfervare, id quod modo dixi de his qua~

tuor Affet1:ibus, non habere locum nif cum confidcrant Ur
-r: In
ie
r: fi
.
On
nUS
prxcue
Ip IS, neque nos ferunt ad ullam aCtIonem. ~3te
enimexcitant in nobis cupiditatern, cujus interventu dirigunt n~

firo s

SEC V N D A

PAR.

s.

67

i1:ros mores, certum eft omnes eos quorum caufafalfa ell: polfe nocere, & contra omnes eos quorum caufajufia eft pofle prodeffe.
Imo cum CEq ualirer malum habent fundamentum , Lztitiam ordinario nocentiorern eife Trifiitia; quia hzc ingenerans moderationern & meturn, difponit quadantenus ad Prudentiam; ilIavera imprudenres & temerarios efliciteos qui fe illi perminunt.
ART I C V L V S

C'X L IV.

De CttpiditatibH4 quarHm c'&JcntlH rJollniji " nobi 4pendet .

j

quia hre Paffiones nos ad ullas aCtiones Ferre nequeunr

V Erum
nif per Cupiditatem quam excitant, illam ipfam Cupiditatern

dirigere fpeciatim fiudendum eft, & in eo confiflir pracipua Ethicz urilitas. Prout autern modo.dixi earn femper bonam eflecum veram fequitur notitiam , ita non poreit non mala effe cum alicui errori innititur, Error, autem ut mihi videtur , qui frequentius obtinet in Cupiditaribus , in eo titus eft, quod non fatis ditlinguantur
res quz pcnitus anobis pendent, ab aliis. Nam quoad res quC ex
nobis Colis pendent, id eit ex nofiro Libero Arbitrio , fuflicit {eire,
cas efle bonas, ut non poffint nimis fervidc defiderari, eo quod virtutern feCtari fit res.bonas facere qure anobis pendent.nee poffit nimis fervide Virtus defiderari : ut taceam quod,cum non poffit non
bene fuccedere, utpote nobis Iolisdependens , quod ita appetimus , femper inde percipiamus omnem illam quam expectabarnus

me

vulgo committitur non in eo confatisfaetionem. fed error qui

fifiit quod nirnis, fed tanturn in eo quod non fatis appctatl1r. Sum.
mum vera contra id remedium eft, liberare animum quoad fieri
potefi omnibus aliis cupiditatibus minus utilibus s tum anniri clare
confiderare bonitatern illius rei qua:
cognofcere & cum att~ntione

appetenda venit.

ART I C V L V

sex L V.

Deiis quit nonniji ab alih Ctlufts pendent: Et quidfit Fortun.

Vod ad ea
9ucant eile,
Q
quia poffunt non evenire ,
~ure

nullo modo ~obis pendent,quantumvis bona

nunquam fervide appetenda funt; non [alum
& ita nos eo magis cruciare quo veheI 1.
men-

D EPA s

68

S lOoN I

B V S

rnenrius ca concupivcrirnus , verum prrecipue quia occupando no...

firas cogitationes, abducunt fiudium nofirum arebus aliis q uarU111
acquilitio pender nobis. Sunt aurem duo remedia generalia contra has vanas f:l1piditates: Primum en Generofitas.de qua pofteaSecundum eft, quod f~pe debemus reflefrere animurnad Providentiarn divinam,& cogitare impoflibile efle aliquid evenire alia modo
quam ab zterno determinavit hz c Providentia; ita ut fit infiar fati
vel immutabilis Necefliratis qure opponenda eft Fortune , ad earn
fubruendam, ut Chimzram quz non aliunde quam ex errore intelIectus noflri provenit.Nec enim quicquam appetere poflumus nili
id aliquo modo poffibile cenfeamus, Nee polfumus exiltirnare po(Iibilia quz anobis non pendent, nifi quatenus cogitamus ea aFortuna pendere, id eft qurejudicarnus evenire pofle , & fimilia alias
contigiffe.Illa autem opinio non aliunde provenit quam ex eo quod
--110n novimus omnes caufas, quz ad fingulos effeCi:usconcurrunc.
Cum enim non fucccdit res quam c_en~~imus
pendere afortuna.indicio id eft quandam ex caufis n~cefarl1s
ad ~am pro~ucendam
defecilfe.& per conf~'l~ens
~am fullfe a~folute
tm~~ffibdem-:
~c nunquam fi.mile~
acct~t~e,
id efi.ad<u]lIs productionem fimilis C~llra
defucrit ; adeo ut nif id antea Jgnoralfemus, nunquam earn exifti-

maflemus poflibilern, nee perconfequens earn appetiviflemus,

ART 1 C V L V

sex L VI.

De iiJ '111 ~' nobis & ab a/iis pendent.

R tunam,

Ejicicllda igirur penitus ell: vulgaris opinio.extra nosdari For:

qu~ efficiat ut res centinganj vel non contingant ut e1

Iuber, & fciendum omnia dirigi aProvidentia divina , cujus decretum zternum, adeo infallibilc & immutabile eft, lit exceptis i soqu~
idem Decretum voluit penderc ex noflro Arbitrio , eogitare opor'
teat refpectu nofiri nihil evenire quod neceffarium non fit, &qU~'
dantenus fatale; adeout abfque errore cupere non poffimus ut ah-ter eveniat, Sed quia major pars cupiditaturn noflrarum fe exteo'
dit ad res qu-z tote nobis non pendent, nee totz ab aliis, debem~s exade difiinguere in illis id quod nonnifi nobis pendet, ut
adid ~olum nofiram cupiditatem protendamus.Er quoad r~liduUIJ1~
etfi ejus fucceffum cenfere debeamus fatalem & immutabtlem ,. 11
eircailludfeoccupet noftracupiditas.confideranda tameD fu~t ra-

tl0n cS

SEC V N D A

PAR.

s.

69

riones ex quibus plus vel minus Iperare poffit, ut inferviant dir.igendis noftris actionibus: Nam exempli gratia, fi nobis quid fit
alicubi negotii,quo queamus per duasdivcrfas vias pervcnirc, quarum una Ioleat multo tutior altera haberi , etfiforte decretum Providentia fit, ut fi earn viam [equamur quam tutiorcm arbitramur ,
infallibiliter in latrones incidamus, omni periculo per aliam defuneturi,nOll ideo debemus nos indifferenter ad-alterutram.eligendum
habere, vel acquiefcere in fa-tali immutabilirare hujus decreti; fed
ratio exigit ut eligamus viam qua: tutior effe folet; & Cupidiras
nofira in eo debet cxpleri cum earn Iequuti fuerimus,quicquid inde
mali nobis obvenerit; quia cum hoc malum fuerit refpectu l10firi
inevitabile, nulla fubfuit caufa exoptandi ut ab illo eximercmur ,
fed folummado id faciendiquod optimum intellectus nafier potuit
cognofcere, ut [uppano nos fecilfe. Et fane cum ita nos exercemus in difiinaione fad afortuna, afluefcimus facile in dirigen..
dis noftris cupiditatibus tali modo, ut quaniam eorum irnpletio
nonnif anobis pendet , femper nobis plenam fatisfadionern dare

poflint..

ARTICVLVS

CXLVII.

De CommotionibH4 internis Anim.

unicam confiderationem adjiciam, quia
H Ietumadhuc
infervire videtur ad irnpediendum quominus aliquidab
nofiris
fcilicet nollrum bonum
nlihi mul-

Affeetibus
incornmodi patiamur,
&
malum pendere przcipue acommationibus internis, qua: inanima
nonnif ab ipfa anima excitantur: in quibus differunt ab his Paffionibus quz femper pendent aquodam motu fpirituum. Quamvis
autern ha commotiones anima fzpe jungantur Paffionibus quibus
fimiles Iunt , f~pe eriarn poffunt reperiri cum aliis , imo nafci ex
plane contrariis, Exempli gratia, cum maritus deflet uxorem fuam
mortuam, quam (ut quandoque fit) zgre videretreflitutarn vita ,
potefl fieri ut ejus cor Trinitia contrahatur quam.apparatus exequiarurn & abfentia pcr[on~
cujus converfatiani afluetus erat in
ipfo excitant. Quin fieri poteft ut reliquiz quedam Alnoris vel
ob~erfantes
~liciant
ex iplius
Commiferationis ejus imagin~tia~i.
oculis veras lachrymas; quam VIS nihilorninus [entiat Letitiam occulram in animo, cujuscommotio tantum virium habet, ut TriI 3
Ilitia

ea

70
D EPA S S ION I n V S
flitia & lachrymz qureeam cornitantur nihil ex cjus viribus imminuere poflinr. Etcum legimus trag'cos aut inutiratos caius ) vel
cum cos repralentari vidernus in Theatre, id iplum in nobis quandoque excitat Triftitiam , quandoque Latitiam, aut Amorern, aut
Odium, & in genere omnes Affeetus, prout diverfa objecta fe nofirz imaginatieni offerunr, fed infuper clanculum gaudemus quod
eos in nobis excitari fentiamus: Ellque hzc ipfa voluptas Letitia
inrellectualis , qU(E zque facile ex Triftitia oriri potefi ac ex ceteris
omnibus Affeetibus.
ART I C

V L V

sex L V I I I.

ExercitiN1n virtutufilmmiJm ejJe remedium contra Paffionts.

v oniam autem hz interne commotiones nos propids tangunt,

& perconfequens amplius in nos poflunt quam AffeCtus aquibus dlfferunt , quiquecum illis reper.iuntur ,certum e~ o~ncs eumultus qui aliunde veniunt nullam vim habere nocendi anima nofir~,
modo fatis femper habeat apud fe unde contenta fit, fed patius augere ejus Lztitiam,. eo quod obfervans f~ ab ill.is lzdi non
pofle , id ei ad Iuam perfcdionemcognofcendam inferviat. Vt auternanima noflra ita contenta fit, nihil aliud debet qUJm virrutern exacce feCl:ari. Quicunque enim ita vixit ut confcientia fua expro.. .
brare ei nequeat ipfum unquam neglexHfe ea facere quz ~eli~ra
eKe judicavit , (quod hie voco fe8:ari virtutem) inde percipit fatts"
fattionem, que tam potens eft ad cum felicem reddendum, ue
violentiores motus AtfeCl:uum nunquam fat habeant virium ad
turbandam tranquillitatem anima ipfius.

p A S-

7'1.

PASSIONES A N I M}.,
PAR S

T E R T I A.

De Paffionibus Particulariblls.
ART I C V L V

sex L I X.

De Exijlimatione & DeJl!ec7H.

fex primitivis Affedibus, qui fe habent

~~~=.;-l2J.f~~Xplicatis

~
, \, infiar generum quorum czteri funt fpecies , hie
__,'(,t;!.; ')~~ fuccinCl:e obfervabo quid infit fingulare in uno-

'w ~ ,

quoque ifiorum. f~rvato

eo ordine juxta quem
ieosfupraenumeravl. Duoprimi.funt E~ifti~atio
eJt~~~~I;~~
~ & DefPeaus. Nam etfi hac nomina ordinario fa-las notent opiniones.que citra Paffionem habentur de uniuscujufque rei pretia, attarnen quiafcrpe ex his opinionibus nafcuntur Affectus quibus nomina Ipecialia indira non fuere,
hac ipfa illis attribui polfe videntur, Exiftilnatio vera quatenus PaffioJefiinclinatio anima: ad fibi reprsefentandum valorem rei zftima..
tz ) qu~ inclinario producitur a motu fpec'iali fpirituum , ita deduCtorum in cerebrum ut in eo confirment impreffiones que huic
rei inferviunr. Vt econtrario , DefpeEtus eft inclinatio quam animahabet ad confiderandam vilitatern aut renuitatem ejus quod conte,
rnnit, producta motu fpirituum qui confirmat Ideam hujus tenuitatis,
.
~

~!

:".

ART I e . V L V S

C L.

BtU dHtU Pafflones nilniftj}ecies Admirationu effi

T que fie hz duz Paffiones ni?ilfunt aliud 9uar:n Admiration~s

[pecies. Cum eni~ non a~mlramur

m?gnltudl.ne~
aut parVltatem cujufdam objeCtl, nos illud nee plurisnee rnmons faclffiUS,
quam ratio nobis dicl:at dcbere fieri, ita ut illud tum exifiimemus
vel contemnamusabfque Paffione: & quamvis frepe exifiimatio in
nobis excitetur ab Amore, & Dclpectus ab Odio, illud univerfale
non eft; nee aliunde provenit , quam ex eo quod plus vel minus
propendcamus ad confiderandum magnitudincm vel tenuitatem
alicujus objecti, quia plus vel minus illud dihgamus.
ARTI-

7~

PAS S ION I B V S

eLI.
Etiam poffi quemft ippmexiflimare veldejjictrt,'
ART 1 C V L V S

v am~is

aut~m hOE dU3: PaPiones poffint in genere referri ad

quelibet objecta , ramen przcipue obfervantur cum ad noS
ipfos referuntur , id eft cum proprium nollrum meritum vel exi...,
fiimamus veldefpicimus. Atque tunc motusfpirituurn quo funt,
adeo eft in propatulo , ut muter ipfum vultum , gefius, incelfUll1,
& in genere omnes aCtiones eorumqui fublimius vel fequius foli-:
to de fe ipfisIentiunt,

ART I C V L V S eLI I.
.Propter '1MA1 '"tlfI''' ,,()S .eJlim4repojfll1JfI&.

Voniam vera ex fapientia: partjbu~

hzc una ~ I?rzcipua eft,
notre quomodo & qua de cauraqUlfque fe exiftimare aut defpicere debeat, conabor & de eo meam mentem hie ap~rire.
V num
duntaxat in nobis obfervo quod jufiam caufam nobis poffit fuppedirare nosmet ipfos exitlimandi.nempe legitimum ufum liberi ncfiri arbitrii , & imperium quod in nofiras voluntates exercem us
Nam prOEter folas aCl:iones pendentes ex ifio arbitrio,nihil eft uode
poffumuscum rationelaudari vel vituperari,illudque nos quod al11....
modo reddit Deo Iimiles, nos noflri dominos faciendo, modo per
ignaviamnon amittamusjura quz nobis confers.
ART I C V L V S

eLI I I.

In qNO con(iflat GCllCro{itM.

et

Ic credo veram Generofttatem; quz efficit ut homo fe e:'l'll'm

1 d
quantum potefi legitime, in eo folum conlifiere, partJ01 qooll1
norit nihil revera fuum efle , excepri hclibera dif~olit~one
fu~r~Ua
voluntatum , nee cur debeat laudari vel vitupe~arl
, nlfi qUO onbene vel male utitur ; panim quod fentiat in fe ipfo firmum 1upt
& C ate
n
.
di1.vora eife:
l ;an~
~rop?fitum
bene uten?l, id efl:.nu~qu.am
ca~en
fufclpJendl & exequendi omrna '1 uz id Judu;avem mebo
quod eft perfecte fequi virtutem.

ea

T
A a

E .R. T I A

PAR S.

v.

7J

eLI
Eam impedire 'fie contemnantur alii.
TIC V L V S

fe norunt & fentiunt, fibifacile perfuadent,lingulos

Q Vialioshocde
homines idem de fe ipfisfentire , quoniam in eo nihileft

quod ab alio pendeat, Idcirco neminern unquam contemnunt , &

quamvisfrepe videant , alios ea adrnittere fphalmata qu~ ofiendunt
ipforum imbecillitatern, funt ramen proniores ad eos excufandos
quam carpendos, & ad credendum.eos patius ex notitiz quam bona voluntatis defeCi:u peeeare. Ac prout non fe putant multo inferiores iis qui plura bona aut honores poffident J aut qui ingenio ,
eruditione , formave preEpollent, vel alias czterosfuperant in aliis
quibusdam perfettionibus, ita nee fe multo fuperiores exiflimane
iis quos fimiliter precellunt J quod hec omnia ipfis videantur haud
magna confideratione digna, preE bona ilIa voluntate ex qua- fola fe
exiltimanr, & quam fupponunt quoque eife autad minimum potre
eflein fingulis aliishominibus.

C L V.
In quo cfJnfij/at HMmi/itM honefta.

ART I C V L V S

T que fie Generofiores[alent quoque Humiliores efle, & HuA militM

honefia confifiit folum in ea reflexione quam facimus

fuper infirmitatem noftre naturz , & errores quos olim potuimus

commifilfe, autdeinceps poffumus committere , qui non minores

funt iisqui ab aliis committi poffnnt; efficitque ut nos nemini,praferamus, reputantes, pariliter c~teros
qui pollent nobifcumfuo Iihero Arbitrio, a:que bene ac nos illo potTe uti.

~4

It T

C V L V S

C L V I.

Jintproprietates Gcncro!itatis ,6- qNomodo meMatNr txor..

bit4tionihH4 omnium ptifflonum.

hoc modo Generof Iune, naturaliter ad magna patranda

Q Viferuntur;ficramen
utnihil fufcipiant cujus non fe capaces fen..

tiane, Et quoniam nihil majus reputant quam bene f~er,e

aliis hoIllinibus, & proprium commodum ideo contemnerc , femper per-

feCCe

74
D E 'P ASS ION. I B V s
fcae humani ,affabiles & ofliciofi erga llnumquemque funt. Ac

pr<lterea abfolute dorninantur Iuis Affectibus, fpecialiter Cupiditatibus, Zelotypi~,&

Invidiz: quod repl1tenr, nihil cujus acquilitio
J (e non pendcat tanti valere ut multum debeat exoptari; & Odio
crga homines, quia cos omnes exifiimant; & Metui , quod fiducia
propria virtutis fiant fecuri ; & dcnique Ira, quod parvi pendentes
qu~cunque
pendent ex aliis , nunquam tanrum concedant fuis adverfariis ut (c ab illislefos agnofcant.
ART I C V L V S

C L V I I.

De.Su!(rbi4.
v otquot ,vera bonam opinioncm de fe ipGs concipiunt quacunque
vera
tanQ
tum turgido fafiu, qui femper
eo
quo
aha de caufa , non pollent
Generofitare , fed
valde vitiofus eft, etfi
magis
caufa propria exillimarionis injl1ftior fuerie, Omnium vero inju-

Iliflima eft, fuperbireabfque caufa, id .e~ cun:' quis eti~m nihil coO'itat Iibi inefle meriti propter quod eXlfilmarl debear, folummodo
g~oriam
nihil
quia meriturn non mag?ifacit , fibiq.ue imagin~n~o,
aliud eife quam ufiirpationern , credit, eos qUI ejusfib! plus arrogant, ejus quoque plushabere. Efique hoc vitium ita irrationale
& abfurdum,utvix crederem dari homines qui illi fe prolliruerent,
Ii nemo unquam injufie laudaretur: Sed affentatio tam late domi:
natur , ut nullus fit ita imperfectus , qui non fe videat fzpe laudarl
propter res qure nullam laudern merentur , imo quz vituperio funt
digniffirnz; quod occafionemprabet fiupidioribus in hanc fuper...
bie fpeciem incidendi,

C L V I I I.
EjfeE1t/4 ejU& contrarios tffi effei1ibu-s Generofitatu.
ART I C V L V S

quzcunque fit caufaproprie.exiftimationis, fi diverfa~u~rit

SEd
avoluntate quz fentitur bene femper utendi[uo libero Arbltrid'

u~~e dixi manare Generofirarern, producit femper fafrUIl1 "aet

vitiofum, & qui adeo differt ab hacvera Generofitate ut habeat
feCtus abfolute contraries. Cum enim alia bona, ut ingeniU~'
pulchrit.udo, di~itire,
honores &c. eo magisfoteantreftimari qU'bJ~
aucioribus
extant,
imo
fine ferme omnia fJUS naturz ut plurt U
P

,0111'"

E R T

PAR.

75

s.

communicari non pofline , id efficit ut fuperbi conentur cZteros

omnes deprirnere, & fuis cupiditatibus mancipatihabeant animam

.indcfinenter agitatam ab Odio, In vidia, Zelotypia, aut Ira.
ART '1 c V L V S

eLI X.

De Humi/itate 7)jtioflt.

Voad AbjeEtionem aut Humilitatcln vitiofam , ea confifiit przcipue in eo quod quisfeimbecillumfenti~t

aut parum conltantem)& quafi deflitutus ufujureque liberi fuiarbitrii nequeat ea non
facere quor~m
tamen debet pofteaipfum pcenitere ; tum etiamin
eo quod credit, fe non pofle per femet ipfum fubfifiere aut carere
pluribus rebus quarum acquifitio pender ab alia. Atque fie direeto
opponitur Generolitati. Et fzpe evenitut illi qui ingenium abje8.ius habenr , fint arrogantiores & fuperbiores: ut generofiores,
funt modefliores & humiliores. Sed cum illi qui mente forti & generofi przditi funt, animum non rnutent ob profpera vel adverfa
quz ipfis accidunt, qui econtrario abjedo & infirmo funt animo,
[ala fortuna diriguntur; nee eos profperitas minus inflat quam defr~~it
adv~rli~as.lmo
f~pe videas ut fe de~ittant
turpiter apud eos
a quibus aliquid vel boni expeCtant vel mall metuuntjac Iimul infolenter fe efferant.fupra eos dquibus nihilfperant vel timene.

C L X.
fit mltlU./pirilNuTIJ in his Pttjflonibm.

ART I C V L V S

~aliJ

terum inde facile cognofcitur , Superbiam Abjcetioncm

C
. non Iolum vitiaeife , fed etiam Pafliones , quod eorum commotio valdefe prodit extrinfecus in illis
vel inflantur
&

quifubito

vel

dejiciunrur ex nova quadam occafione, Sed dubitari potefl: num

Generofitas & Humilitas, quz virtutes Iimt, poffintetiam eife PaCIiones quia eorum motus minus confpicui funt,~
nee videtur ita
virtuti cum Paffionibus convenire ae vitio, Attamcn non video
qui idem motus fpirituum,qui infervit confirmand.~
cuidam cogitationi cujus fundamentum malum en, nequeat fimiliter earn confirmare cum jufio niritur fundarnento. Ee quoniam Superbia & Generofiras in propria exiflimatione confitlunt , acin co falum ditferl111t quod ea Cui exiftimatio vel inj1.1fl:a fit vel jufla , rnihi videntur
K 2,
pofJ

E P A S S ION I B V S
pofle referri ad unam eandemque Pallionern , que excitatur motu
compofito ex motibus Admirationis, Latitie, & Amaris, tarn ejus

76

quo quis fe ipfum amat , quam illiusqui habetur pro re ea qure efficit ut fe ipfum exiitirnet ; tlcut econtrario motus qui excitat Humilitatern , five honefiam five vitiofam, compofitus eft ex moribus
Admirationis, Triftiria, & Arnoris proprii, mixti cum Odio defectuum quiefliciunt ut aliquis fe defpiciar, Nihilque differentie in his
motibus obfcrvo , nifi quod motus Adrniratianis duas habet proprieratcs , prime quod inopinata occupatio cum reddatvchementiorem ab initio; deinde quod fit requalis in fito progreffu) id eft,
fpiritlls continucnt fe movere eadem tenore in cerebra. ~arum
proprietaturn prima magis reperitur in Superbia & AbjeCiione
quam in Gcnerofirare & Humilitate honefia, & contra ultima melius ob[e~v~tur
in ~is quam in illis, Cujus ratio
quod vitium
vulgo ex Ignorantia nafcatur, & illi qui minus fe norunt facilius
fuperbiant, aut fe demitta~t.plus.
quam decet ;. quia quicquid ipfis
recenter accidit eos offendit lnoplnato, & efficlt ut dum id Iibi tribuunt fe ipfos admirentur, & de fe bene judicent vel (equius, prout
exifiimant illud quod accidit in fuumcoms:n odum cedere velfecus,
Ver.urn quoniam fa:pe poft rem ex qua fuperbierant fequitur alia
qllre eos deprimit , ideo rnotus Paffionum quibus agitantur varius
eft. Sed contrario nihil eft in Generofitate quod non queat convenire cum Humilitate honefta , nee quicquam alibi quod eas immurare poilit: Vnde earurn motusfunt firmi, conflantes & femper
fibi ipfis valde fimiles: fed non ita ex inopinata occupatione procedunt, eoquod qui fe ita exiftimant,(atis norint caulas propter quas
fe exillimenn Attamen potefl dici,has caufas adeo miras effe (ne~""
pe facultatem fuo utendi libero Arbitrio, ex qua quis fe ip[u[11 .est..
ftirnat , & infirrnirates fubjetti cui inefi hzc facultas; qua; efliClunt
ut non nimisfe e,~et)
ut quoties de novo menti occLlrrunt,[el11per novam Admirationem excitent,

en,

C L X I~
acquiri pojJit.

ART I C V, L V S

.f<!!omodo GeneroJit~

Vin notandum en, Virtlltes,

fie dici folitas ,
Q
differal1t ab
cogitationibus) ut tamen

vulgo
eKe habit:
in anima qui earn adcertas cogitationes. difponuot, ita ut !G
illis
& cas producere & reCI"

prace

E R T

I A

PAR

s.

71

prace ab illi.s produci poflint, Obfcrvandum quoque.has cogiranones prod~~l

polfe ab anima Cola, fed frepe evenire ut infiiper aliquis

motus fptrltuum eas confirmet; atque tum limul (unt actiones virtutis & P ~iliones
animz r lie etf nulla fit virtus cui magis praclara
natalia conferre videantur ) quam ea per quam nemo fe ultra fuum
jufium valorem exiftimarjS; credibile fit,omnes animas quas Deus
indit corporibus nollris , non requc nobiles & fortes elfe; (quapropter hane virtutern nominavi Gel'lerojitatem fecundum ufum noltrz
lingua Galliea:,po~us
quam Magnanilnitatem fecundum ufum fchoIz,in qua parum eognofcitur) certurn eft tamen.bonam Inflirurionem rnulturn infervire ad corrigendos natalium defect us; & eum
qui f~pe fe occuparit in attenta conlideratione Iiberi arbitrii , &
quantum emolumenti fitum fit in firmo propolito.eo bene utendi) &ab alia parte quam vane & inutiles lint omnes cur~ <]11~ ambitiofos excrucial1t)poffe excitare in fe P aflionem, & exinde acquirere virtutem Generolitaris: quz cum fit quali clavis omnium aliarum virtuturn , & remedium generale omnibus AffeCtullm vitiis,
videturhac confiderario eife digna qure obfervetur.
ART I C V L V S

C L X I I.

De Vencrationc.

Eneratio live cultus ell: inclinatio animz , non folum ad exifti- .

V
- mandum objectum quod veneratur , fed etiam ad fe illi
ciendum
tirnore,
favoris demerendigratia.

fubjialiquo
ejus
Adeoque non veneramur niG caufas '1ibcras, quas pQife nobis vel bene
vel male facerc judicamus , etiamfi nefciamus utrum tint factl1rcr.
Amore & Devotione profequimur porius quam fimpliei Venera-:
tione eos aquibus nil nifi bonum expectamus ; odimus vera eos a
quibus nil nifi malum przfi:olamur : Et nifi judicaverirnus , caufam
hujus boni vel mali Iiberam eife, illi nofmet ipfos non fubjicilnus
ad ejus favorem nobis conciliandum.Siccurn Ethnici Venerationc
profequebantur fyIvas, fonres , aut montes, non proprie illasmortuas res venerabantur , fed Numina quz illis prcrelfe putabanr, Et
rnotus fpirituum qui excitat hunc Affectum, componitur turn ex
eo qui Admirationem excitat,tum ex eo'qui excitat Timorem. de
quo pofiealoquar.
CUll?

K l

ARTI-

DE

PASSIONIBVS

C L X I I I.
De Dcdignatione.

ART I C V L V S

Ta quod vulga dicimus Dedignationem, eft inclinatio anima ad

I fpernendam
caufam liberam.judicando.eam.etfi.naturd fU3 capax

fit bene vel male faciendi) ramen adeo infra nos effe ut nobis neu-

trurn facere poflir, Et morns fpirituum qui earnexcitat, componi..

tur exillis qui excitant Admirationem J & Securitatern five . A
. udaciam.

ART I C V L V S C L X I V.
De Vj'U harum duarum PtlffiorJNm.
Enerofitas vero & Imbecillitasanimi five Abje8:io determinant
Gbonum
& malum uiiim harum duarum Paffionum.
enirn

~o
anima nobiJior & generofior fuerie ,
major inefl ei inclinatio
reddendi cuique quod fuum eft: Atque fie non folum profundifli..
rna adell: Humilitas refpectu Dei, fed etiam abfque repugnantia
prrefiatur omnis Honor & Cultusqui hominibus debetur, unicui-

eo

que fecundurn ordinem & authoritareai quanl in mundo obtiner,

& nihilpra:ter vitium contemnitur.Contra vera qui funt animi abjedi & imbecillis, folent per excefliim peccare, quandoque cum
reverentur & timent res [010 contemptu dignas,& quandoque cu~

dedignantur infolenter casquz plus reverentiz merenrur. Eff~pe

celerrime tranfeunt ab extremaimpietate ad fuperfiitionem, & iterum fuperfritionc ad impietatem.iea ut nullum fitvitium nullaqu e
inordinatio animicujus capaces non lint.
.

C LXV.
De Spc & Metu.

A R T I C V' L V S

en

Pes difpolitioanima: adfibi perfuadendum.ideventurum quod

~ cupir, qu~ producitur m~tu fpeciali fpirituumJconflato ex ~otU
L~titire
& Defiderii inter fe perrnixtis. Et It!etus eft alia anlrn~
difpofitio, qua:ipli perfiiadet, id ipfum non eventurum- Ac obfe'i
vandum, has duas Pafliones, licct fibi contrarias, tamen pQifc ti~u
alicuiinefle , nimirum ubi fimul objiciuntur menti divcrfa: ratiO"
nes,

E R T I A

PAR 5.

79

nes , quarum quzdam fuadent, cventum Cupiditatisfacilcm efle,

alia difficilem eum reddunt,

1t

I'C V L V S

C L X V I.

DeSecNritate 6' DeJPeratione.

V nquam autem altera harum Paffionum cornitatur CupiditaN tern

quin altcri quendarn locum relinquar, Cum enirn spes

fatis ita firma eft , ut planeexpelJat Mecum, mntat naturam, & vocatur SecuritM five Fiduc;A : Et cum quis perfiraderur.id quod cupit,
evcnturum,&,6 continuet velle ut eveniat, definit ramen agitari abo
Affeau cupiditatis , quz ejus eventum exquiri faciebatcum inquietudine , ficut~ cum ~etMs adeo extremus ell:, uc omnis fpes decollet; Iefe convertit in Defperationem , & hac Defperatio exhibens
rem lit impoflibilem ,extinguit plane Cupiditarem, qua: nonnifi in

poilibilia fertur.

ARTICVLVS

CLXVII.

De zelotypia.

E l o tJ ~ j a eft Ipecies Me~us-qui

fpe~at

Capiditatem li~i

center-

vandi pofleflionern cujusdam boni , nee tam procedie ex virationurn , qure judicarefaciunt , illudamitti pofle, quamex magno
refiimio in quo eft; quod cfficit ut examinentur vel minima: filfpicioniscaufe, & fumantur plO rationibus maximi momenti.

C L X V I I I.
In quo h~c PIlJflo honefla ejft folfil.

ART I C V L V S

T q UOnia111 major
E quCE
quam quz
honefta

habend~
ell: cura confervando~um
b.onorum
majora,
minora (not, hec Paflio In qnibusdam
& jufia eife poteft. fic exempli gratia Militiz
occafionibus
Dux qui urbern maximi m~~enti
.fervat, jure ~o~etur
~~lotypia
pro ipIa,id efl: meruit omnia illaquibus ?CCUpa~1
& mtercrpi potTet:
nee honefta mulier vituperaturquod [Ul honoris fit zelotypa, id eft
non Iolum malefaciendo abftineat, fedquoque fiudiofe vitet vel
hlinimas obtreCt3tionis caufas,

ARTI-

80

E P A S S ION I

qNO

CLXIX.

ARTICVLVS

I'll

vitioft.

St
Zelotypiaducitur pro fuo Thefauro,id
A
eft,cum tilt oculis incubar.nec ab
unquam recedere
quis fum furetur: nee enim pecunia meretur tanta cura aflervariridet~r

~ var~ls~cum

illo

vulr.ne

Et contemnimus virum qui fuz uxoris zelotypus eft, cum indicio

fit, earn ab ipfo non'amari uti par erat,quod vel de fe vel de illa male opinetur. Dico quod illam non recte diligat: nam fi vera Amo-

re earn profequeretur , nullaratione ad fequius de illa fufpicandum

propenderet; Acproprie non cam amat , fed Iolurnmodo bonum,
quod in eo fitum arbitratur ut folus eam poffideat: nee metueret
jaCturamhujus bani, niG eo fe indignum aut fuam uxorem infide.lem etfe judicaret. Ceterum hzc Paffio nonnifi ad fufpiciones Be
diffidentias refertur: proprie e~im no.~ eO: Zelotypia, conari aliquod malum vitare.cum ejus metuendi Juna caufafubefr.
ART

C LXX.
De Animi fluc1utltione.

i C V L V S

Ninti flulluatio eft quoque fpecies

Q.ure dumretinet
A
Animam quafi in dubia lance inter pluresaCtiones quas facere
potcft, in caufaeO: ut
exequatur, fie habcat tempus ad
Metus.

nullam
&
eligendum antequam fedeterminet , In quo reverahabet quenda~
ufum qui bonus eft : Verum cum ulterius durat quam par eft, & 11Iudtempus deliberationi impendit.quod requirebatur ad agen~Ur11,
peffimaeft.Dico aurem, eam eifefpeciem Metus; quamvis acc1dc:dr:
poffit, cum datur optio plurimarum rerum, quarum bonitas val e
zqualis apparet, ut incerti & fluCtuatites hareamus.etfi nulluspro.. .
pterea fubfitMetus. Hzc enim fpecics fluCtuationis procedit (alum
fubjeCto quod fe offere , non autern ulla commotione fpirit~ul11
Quare Affedus non eft. nifiin quantum metus errandi in e1etbonc
ejus auger incertitudinem. Verum hie metus tam ordinarius &. tant
vehemens eft in quibusdam,ut fa:pe, etfi nihiloccurrat e1igendulll:
nee nifiunica res fefe offerat vel fumenda vel omittenda, COS ~a
lS
men detineae, & efficiat ue inutiliter fubfifiant in aliis exquirend :
Et tum eft exceflus Fluduationis) ortus ex nimio Defiderio

bC'di

ageD

E R T I A

PAR S.

8I

agendi,& imbecillitate Intellcctus , qui deflitutus notionibus perfoicuis & difiincris, nonnif multas confufas habet. Quare reme-

dium contra hunc exccffirmcrir.aflucfcere fornlandis judiciis certis

& deterrninatis de omnibus rebus qucr [efe offcrunt, & cenlendo

fempcr, officium pr~fiari,

cum fit quod melius cfle judicarur, etfi

forte peflirnc judicctur.

ART I

C L X X I.

C V L V S

De .AnimoJitat~

& Altdacia.

Affectus eO: , non habitus vel inclinatio natuA Nimofirascum

ralis.cft certus quidam
five
difponit animarn
calor

agitatio qu~

ad agendum viriliter in executione rerum quas mcditatur , cujuscunque natura: lint. Eftque Audsci Animoliratis fpecies , qucr dif..
ponit animam ad res eas exequendas qux plus periculi habuerint,

C L X X I I.
De iEmulatione.

ART I C V L V S

E poteft C111m

Stque .A?,!lulat;o.pariliter ejus qured~m

fpccies, fcd alia fenfl1 :
Anirnofitas confiderari utgenus, quod dividirur
in tot fpecies qU0t extant divcrfi objccta, & in tot alias quot caulas

habet: Priori modo Audacia ej us fpecies eft, pol:eriori iEmulatio. Hac vera nihil aliud cil: quam calor qui dilponit anirnarn ad
fufcipicndas res quas ubi fucceflinas fperat, quia aliis cas bene fuccedere vider, atquc fie eil fpccies AnimoGtatis, cujus caufi externa
exemplum eft. Dieo caufam externam ; quia infuper debet Iernper
alia quredam inrerna fubefle, qUCE in eo fira ell: quod corpus ita tit
di~1ofitum,
ut Cupiditas & $pes majorern vim habcant in fanguinc
copiofo ad cor propellcndo, quam Mctus aut Dclperacio in eo impediendo.

C L X X I I I.
Attdacia aSpe pendeat.

ART I C V L V S

~omodo

enim ,
NOtandurn
vulgo fequitur

Iicct objecium Audacie fit difliculras

Mews aut eriarn Defperatio , ita' ur in
rebus periculofioribus & dcfperatioribus plus Audaciz & AnilnoI quam

~od

Iitatis

82

E P A S S ION I B V S

fitatis adhibeatur, debeatramen (perarivel etiamcerro credi finem

qui intenditur Iucceffiirum , ut fortiter occurrentibus difficultatibus refifiatur. Verum hie finis differt ab illo objeCio : nee enim limul potell dariCerritudo & Defperatio ejufdem rei eodem tempore. Sic cum Decii in confertos holies irruebant , & currebant ad
mortem certam , objecrum Audaciz ipforum erat difficultas confervandz vita in hac aEtione ,pro qua diflicultare nil nif Defperationem habebant , mori certiffimi : Sed corum finis erat animarc
militesfuo cxernplo , & ipfis eonfequl victoriam quanl fperabant;
aut etiam finis eorum erat gloriam poft mortem confequi, cujus
certi erant.

CLXXIV.

,l\RTICVLVS

De Puftllanimitate, & Confternatione.

direde Animofitari
PVfillanimitas
five frigus
impedit
ne feratur. ad
faceret fi illo
Et

opponitur. efique languor

~a peragen~a
qua:
co~flernat'o,
qu~ conrrana
eft Audacie , non folum fngus eft, fed enam perturbatio & Itu por
quod

anima~
Affetl:i1 c~reret.

anima, qui ipfi aufcrt Iacultatem refificndi malis qU(e proxima eiTc
putat.
ART I C V L V

CLXXV.

De PjU PuJillanimltlltis.

. Vamvis
autem mihi perfuadere nequeam, Naturarn indiditre
ullum AffeCtum qui femper vitiofus fit,
Qhominibus
bonum laudabilem
conjicere pofful11
nul1u[11qu~

ufum
&
habear.tamen vix
C~l
bono hi duo queam infervire. Mihi folummodo videtur pu~l1a~t
mitaternquendam ufum habere.cum homines eximit fufciplen IS
laboribus ad quos ferendos incitari poflent verifimilibus qUibu~da~
rationibus , nifi alia: certiores rationes ex quibus inutiles jU~lca~_
tur,excita{fent hunc Affectum.Nam przterquam quod eXlmt t aO _
roam ab his laboribus , infervit quoque corpori in eo , quod ret~t
data motu Ipirituum, impedit quominus ejus vires diffi.pentur. .,.
vulgo & ut plurimum admodum noxius eft, quia abducit volunta
ternabactionibus utilibus.Quoniam veronon oritur aliunde qua~ e~ ..

T .E

R T I A

PAR

83

s.

ex eo quod non fatis habetur Spei aut Cupiditatis, illicorrigendo

fufllciet,hos duos Affectus in fe ipfointcndiffe & auxifle,

C L X X V I.
De uJU Confternationu.

ART I C V L V S

Vod attinet Conflernationem , non videoqUI unquam laudabilis vel utilispoffiteife: nee Affeftus fpecialis eft ted merus
exceffus Pulillanimitaris , Sruporis & Metus , qui femper vitiofiis
ell:; ficuti Audaciaesceffas eft Animofitaris, qui femper bonus habetur, modo finisqui intenditur fit bonus. Et quia przcipua caufa
Confiernatianis eft inopinatusincurfus, nihil melius eft illi przcavenda quam uti przmeditadcne, fequead omnes cos eventus
parare quorummetus eum producere potefc,
J

R. TIC V L V S

C L X X V I I.

De MOrfU con:ftienti~.

orfus Confcientiz eft fpecies Triflitie ortz ex dubiratione

M
five
fit velfactum eft bonum fit,
fi
fcrupulo qui injicitur num id quod
nee nee Et neceflario przfupponit dubitationem : Nam

planeconflaret.idquod fit,malumeffe,ab eo faciendo abftineretur,

quoniam voluntasnon fertur nif in ea quz aliquam bonitatis fpeciem prz fe ferunt. Et fi conflaret, id quod jam faCtum eft malum
efle, ejus pcenitentia qui fecit tangetetur non fimplici morfu. Vfus
autern hujus .AfFeCtus efl , quod efficiat ut expendatur num res de
qua dubitatur fit bona nee ne , & irnpediatne fiat alia vice, quamdiu non conflat bonam eife: fed quia malum pr~fupponit
, preflaret nunquam ejus fentiendi caufam dari :ac prreveniri potefi iifdem
mediis quibus Pluduatio poteft excuti,

C L X X V I I I.
IrriJione.

ART I C V L V S

De

!Rrift"o eft [pedes Letitiz mixtz cum Odio.qua: inde oritur,quod

deprehendatur levealiquod malumin perfona q U~ eo digna puta-tur: odio habetur illud malum, & gaudetur in illo reperiri qui co
dignus ell.Et cumexinopinata idaccidir, repentinaoccupatio Ad.
L ~
mim-

84

E P A S S ION I B V S

rnirarionis caufa cO: cachinnorum .juxta ca qua: dicta tucrunt fuprl

de natura Riius. Vcrurn illud malum lcviculurn (ill: debet, fi cnirn
mJgnuln fuerit , crcdi non potefi eum quiillud patitur eo divnurn
cflc , nih tirnus pravre adrnodum indolis , aut ipfum maximo Odio
prolcquamur.

C L X X I X.
CItY Imperfec7ijflmi quiqueflleant maximiIrrifores effie
ART I

C V L V S

Vin videmus, eos qui defcCtus habent perinfignes, exempli

. . gratia qui claudi Iunt , monoculi, gibboti , aut qui aliqua conturnclif velinfami publicc affeeti Iunt , fpecialiter proclivcs ad irritioncm eife; Cum enim cupiant czteros omnes in pari gradu videre , lztautur ob mala qua: ipfis eveniunt , & cos illisdignos exiItimant-.
'

ART I

-c V L V s
De

C LX X

rjU loci.

x.

attinet locum modeftum, qui reprehendit utiliter vitia ,

Q .eav odridieula
reprzfentando, jocantibus ipfis interea nee ridenti-

bus nee ullum Odium teftantibus in perlonas , Affectus non eft.,

fed qualitas honefti viri.quz indolis ejus alacritatern denotat & 6101"
rnz tranquillitatern , qurenote virtutis (unt; & l~pe quoque desteritatem ingenii , in eo quod poffit dare fpeciem aliquarn jucun
dam rebus quasirrider.
ART I C' V L V S

C L X X X I.

De rJU RifU4 in loco.

-N Ecpoflimr,
turpe eO: ridere cum jocos audimus aliorurn: imo tales e!'e
ut morofitatis nirniz foret, de illis non ridere. Ver

u ll1

cum ipf jocamur, magis decet abftinere rifu, ne videantur derepente & inopinata occurrere res quas dicimus, vel nos ipfi videa01U r
mirari dexteritatem noflram in illis inveniendis: Quin ita fit) ut CO
magis ex inopinata occl1pent Auditores.

T
.A~

PA

E R T I A

R TIC

V L

R S

C L X X X I I.

De lnvidia.

vulga dicitur invidu , eit vitiurn litum in pcrverfitatc indolis , qu fit ut q uidarn dolcant die bono quod evcnire vidcnt
aliis horninibus. At hie utor ilIa voce ad Iiguificandarn P ~lffioncln
qux [cmpcr vitiofa non eft. Invidia igitur quatenus Aft"'et1:us , fpc..
cics eft Tnftitia' mixtz Odio.qua; indc procedit quod vidernus bonum accidcrc iis quos eo indignos arbitrarnur. Quo d de folis fortuna Donis cum ratione putari poteft, Nam quod artinet bona vel
anima: ) vel ctiam corporis, quatenus ea nativitate habentur , fatis
videtur habere is ad illa dignitaris, qui ea accepit Dco antcquanl
ullius mali perpetrandi capax efler,
\ 72

ART I C V L V 5

~uomodo

C L X X X I I I.

lujla vellnjufta ejft pofJit.

cum fortuna alicui bonafubmittitquibus reveraindignuseft,

SEd
nee ideo Invidia in nobis excitatur , nili quod naturaliter aman-

tes Iufiitiam , indignamur, earn non obfervari in difiributione horum bonorum, zelus eft excufabilis ; prafcrrirn cum bonum quod
aliis invidetur , ejus eft natura ut in malum abire poflir in eorum

rnanibus, ut fi fuerit aliquod munus vel officium in cujus cxercitio

male verfari poffint. Imo cum quis fibi ipf appetit idem bonum )
nee potefi illud confequi quod ab aliis qui illo indigniores funt pof,
fideatur , ita rcdditur hec Paflio violentior, nee ramen ideo dcfinir
excufabilis efle , modo odium quod continet [alum refpiciat pravam diftributionem bani quod invidetur,& non perfanas qu~ illlid
poflident aut diftribuunr. Sed pauci admodum adeojufii & generof (unt, out nullo Odio profequantur eos , aquibus prreveniuntur
in acquifitione bani quod pluribus comrnunicabilenon ell, quodque fibi exoptaverant, etf qui illudacquifiverunt illo lint ~que digni vel etiarn digniores. ~od vero frequentius invidetur, gloria
ell: quamvis enim aliorum gloria non impediat quomilll1S ad earn
poilimus adfpirare, ejus ramen acceflum difficiIiorcm reddie, & intendit pretiurn.

L 3

.86

E P A 5 S ION I B V S

s CLXXXIV.
J/nde fiat tit lnvidi plerumquc fint colore livido.
ART I C V L V

nullum en virium quod

oblit felicitati
G }terum
ac Invidia- Nam
quod qui ea laborant fe ipfosexhumane

~ql1e

pr~terquam

cruciane ,' conturbant infuper quantum poffunt voluptatem aliafum. Et ut plurimum coloris funt lividi.id eli: pallidi, mixti flava &
nigro, & quafi contufo fanguine; unde fit ut Invidia Larine vocetur
LivtJr. ~d optime convenit cum iis quz fupra dicta funt de motibus fanguinisin Trifiitia & Odio. Nam hoc efficit ut flava bilis
qure venit ex parte inferiori jecoris, & arra quz venit ex liene , fere
diffundant ex corde per.artcrias in ornnes venas; & illafacit ut fanguis venarum minus habeat caloris & lentius fluat folito; quod fuf.,
ficit faciendo colori livido.Sed quia bilis tam flava quam atra poteft
quoque fubmitti in venas ab aliis plurimis caufis , nee Invidia illas
eo propellit fatiscopiose ad mutandum.vultus colore~ ~ ~ifi f~erit
intenfiffima & diuturna , non cenfendi funt omnes dl110 quibus
ifl:e color apparet ad eam procli ves eife.
ART I C V L V S

C LXX XV.

De Commiftratione.
efl: fpecies Trifiitire, Amari mixtz aut benevoC omnliftratio
erga illos quos aliquidmalipati videmus, quo eos indilentie

goos judicamus. Atque fie contraria eftInvidizjratione fui objedi,

& Irrifioni.quia illudaliomodo confiderat,
ART I C V L V S

~i

C L X X X VI.

fint maxime MiflricfJrdes.

qui fe valde debiles fentiunt & obnoxios adverfe

I Lli
videntur aliis propenfioresad hunc AffeCtum; quia fibi

fortun~,

rant alienum malum ceu quod fibi quoquequeat evenire , & fie ad
Mifericordiam moventur magisex Amore fui quam aliorum..

E R T 1 A

ART I C V L V S

PAR S.

C L X X X VI I.

:euomodo Generofiores hoc .Ajfea/~

8'~

tangan/ttr.

T t a ~ e ~ Generoliores & qui Iimt ani~o

fo~tiori,
ita ut nihil
malt fib! metuant, & [e fupra fortun~
ImperIum Ilatuant .non

carent Commiferatione, cum vident infirmitatern aliorum hominurn, & eorurn querelas audiunt. Pars enim eft Generofitatis, bene
velle unicuique, Verum hujus Commiierationis Triftiria amara
non eft , fed inflar ejus quam producunt cafiis tragici qui in Theatro reprzfentari videntur , magis eft in exteriori & in fenfu, quam
in ipfa anima.qua interim fruitur fatisfaetiollc cogitandi fedefungi
fuo officio dum cornpatitur affiiCl:is. Atque in hoc differt, quod
cum vulgus milereatur eorurn qui queruntur, quia putar.mala qua:
patiuntur valde gravia efle, przcipuurn contra objectum Commiferationis maximorurn virorum fit imbecillitas eorurn quos queri
vident; quia cenlenr.nullum accidens pofledari quod tam grave fit
malum at Pufillanirnitas eorum eft qui id Ferre non poflunt confianter; & quamvis odio habeant vitia , non ideo ramen oderunt
cos quos illis vident obnoxios, fed folum eorum miierentur,

C L X X X V I I I.
Mifericordia non t tngttnt~r.

ART I C V L V S

~inam

O li dernum homines maligni Invidi , quique naturaliter odio

Shabent
omnes alios, aut qui adeo fiupidi Iimt ,
ita exccecari
&

vel

prclperirate fortuna: , aut defperabundi ex adverfitate , ut non pu...

tent, aliquid amplius malifibi evenire polfe, nulla Commiferatione
tanguntur.

C L X X X I X.
Cur hc Paffio ltd !acrymandum excitet,

ART I C V L 'V S

Ererum facile in hoc A4feCtu lacrymz emittuntur , quod AC

propellens multum fanguinis ad
efficiat ut ex oculis
prodeant , frigus
rerardans
multi
mar
cor,
vapores
&
Triftitie
agitatione~
horurn vaporum, faciat ut in lacrymas mutentur , juxta id quod

fupra dictum fuir.

88

DE

PASSIONIBVS

C X c.
De Satuftclionejive Acqllieftt'ntia i,}ft ipfO.
ART I C V L V 5

inft ipfis,ql1am femper illi confequunSAtufaCtio

tur qui conllanter inliltunt virturi , eft habitus in eorum anima
~veAcqll;efttntia

qui vacatur Trantluillitas & Quics Conicicntian fed ea qux de novo comparatU'r ubi recenter aliquid factum eft quod bonum putatur , eft Paflio, nempe Ipecies Letitia, quam omnium eire dulciflimain arbitror , quia ejus caula non aliunde qualn nobis pender.
Atramen ubi ilia caula julia non eft, id eft, cum actiones ex quibus

multum fatisfattionis obtinetur non funt magni momenti, vel etiam vitio[~
Iunt , ridicula eft , & nonnili Iuperbia & ablurdz arroganti~
producen~~
inlervit. ~d
Ipecialiter obfervari poref] in
iis qui, cum fereligiofos putent , hypocrit~
demum & fuperftitiofi
'funr, id eft, qui eo quod f~pc frequentent te~pla
) mulras recitent
preces) capillos tonlos habeant~,
j~jun.e~lt
, clce~~(y~~s
lar&iantur,
ie plane per.feCtos putant, & Iibi Imaglnantur lc Ita In gratia apud
Deurn cife, lit nihil ficere queant quod ipti dilpliceat , & omne

quod ipfis fUJ Paflio fuggerit, bonum zelum efle; etfi quandoque
fuggerat maxima criminaqux in homines cadcre pollint, ut prodere Vrbes, trucidare Principes , exterminarc integros populos ob id
{o!um quod fuas opiniones non fcquantur,

R. T I C V L V

sex C I.

De Panitenti.

.. oenitenti eft direcle contraria Satisfadioni

five Acquie(cen
P
; in fc ip[o, clique Ipccies Trillitise,
procedit ex eo quod cr:-

t iX

qt1~

dimus aliquid mali nos pcrpetrafle. Eft aurcrn valde amara , qUI,J
ejus caufa non aliunde quam nobis eft. Quod ramen non i mped lt
quominus utiliilima fit19uando actio cujus nos pcenitet revcra mala eft) ejufque certarn habemus notitiarn, quia ad alias melius age~:
dum nos incitat. fed f~pe evenit ut imbecilliores animi p~nit.cntla
ducantur eOIL1n1 qux feccrunr, eriamf ea mala e!fe cerro nc[clan t ,
ac [olum id ita fibi perfuadeut quia rnetuunt , & fi contrariu~
ciffcnt, ejus Iimiliter ipfos pceniterct , qua: in illis imperfeCtlO C
t
commiferatione digna. RCI1H.'dia vero huic defeCtui eadem fun
qua: inlcrvlunr Fluctuationi tollcndz.

fa

E R T

I A

PAR.

R. TIC V L V

s.

sex C I I.

De Ftlvore.
videndi bonum evenire ei ergaquem
Fbonaproprleeftcupiditas
ferimur voluntate , fed hie utor ina vocabulo ad hane 6Avor

gnifica~dam.
v?lunt~tem,
quatenus in nobis excitatur bona quadam aCtl0ne illius CUI bene volumus- Propendemus enim naturaliter in arnorem forum qui res patrant quas exillimamus bonas ,
etiamf ex illis nihil bani ad nos redeat. Favor in illafignifieatione
eft fpecies Amoris, non Cupiditatis, etiamfi cupiditas videndi bene
efle ei cui favetur cum femper comitetur; & ordinaria jungitur
Commiferationi, quia adverfa quz miferis evenire videmus efficiune ut magis ad forum merita mentem reflectamus.
ART I C V L V

De

sex C I I I,

GrlZtitl/dine.

Amaris Ipecies excitata in nobis aliG Ratus quoque animus eft fertur,
quaque credimus eum nobis
qua aa:ione ejus in quem

benefecifle, aut faltern benefacere in animo habuifle. Ita continet

idemquod Favor, & id amplius , quod innitatur actioni qua: nos
tangit , & de qua etiam gratias referre defideramus; Idcirco longe
majorern vim habet, prafertim inanimis vel tantillum nobilibus
& generalis.

'

ART I C V L V

De

sex C I V..

ITtgratiludine.

Vod attinet In,~ratjtudintm,

ea Paffio non eft; n~tura
enim
, nullurn in nobis pofuit fpirjtu~m
~ot~m'Ju?
excitetur , fed
oppofiturn Gratitudini , quatenus hac
merum eIt viriurn ,dirc~e
femper honefia en , & unum .expr:lcipuis.vinculisIocietatis
I1Z. Idcirco hoc viuum proprlum eft hominum brutorurn & Itolide
Iirpcrborum , qui put ant, omnia fibi deberi ; aut fiupidorum , qui
nullam faciunt reflexionem animi ad beneficiaquz accipiunt; aut
imbecilliontm & abjeciorum , qui ubi Ientiunt infirrniratem &
egeflarcm Iuam , delniffe ql1~runt
auxilium aliorum; quod ubi
M
funt

90

i"

P"A

S S I

.o

N I I

V S

funt confequuti, eos ~dio profequuntur, quia ~el:it~ti

voluntate
paria referendi,aut fe id poffe defp~rantes
, &.6~1 ingent~s
omnes
omnino fecumvenales & mercenanos efle , nihilque bani fieri nifi
cum remunerationis fpe, cos fedecepiffe arbitrantur,
ART I C V L V 5

C XCV.

De lndigntttione.
ell: fpecics Odii aut Averfionis, quz naturaliter fertur
I inNdignatio
eos qui aliquid malifaciunt, qualecunque illud fit. Sepe qui-

dem Invidiz commifcetur aut Mifericordie , fed ramen objedum

habet valdediverfum.lllis enim folis indignamur qui bene vel male
faciunt indignis ; fed invidemusiis qui illud benum eonfequuntur,
& rniferet nos eorum qui illud malum patiuntur, Revera ramen

poffidere bonum quo indignus fueris)eit quadantenus malefacere,

Qure caufa eifepotuitArifioteli ejufque f~~aaciblls,fupponentibusJ
Invidiamfemper vitium eife;earnqua: vitiofa non eft, Indig1JAtionif
nomine expr~mendam.
.
ART I C V L V

sex C VI.

Cur quandoque juna", fit Commiflrationi,

que Irrifioni.

& quando-

iam malefacere ell: quodammodo malum pati: unde fit

E Tquidam
jungant
Indignationi Commiferationem , quifl1z

&

ut

dam Irrifionem , prout feruntur bona vel mala voluntareerga ill?!

quos errare vident: Atque fie rifus Democriti & fletus Heracb tJ
potuerunt procedereab eadem caufa,
ART I C V L V
~od

sex C V I I.

pfe cam comitetuy Aamirlltio) nequc incompll i~

biltJfit cum Letiti:
.

1Epe <Juoque Indignationem cornitatur Admiratio: fotcoill$

Senim
fuppcnere, omnes res futuras eo modo quo judicall1US de-

here fieri, id eft, co modo .quem bonum ccnfemus; idcirco c~~

quid aliter evenit ) id nobis inopinatum eft) & admirationem N:~

T .~

.R. T I ,A.. PAll

Nee ctlat? ~~m Lztltla In~ompatlbdlS

s.

.91

eft, etf frcquentius conjun-

gaturTrlfbtla-. Cum enimmalum dequo indignamur, nobis J10cere non potcft , & cum confideramus, nos nihilfin1ile velie defignare, id nobisaliquam prebet DeleClationetn : Efrqueforte una
c~ caulis ri[us;qui quando que comitarur hunc Affc6l:um.
ART I C V L V

C.addicti virtun.quam
lEt~ru,m.Indj~natio

sex C V I I I.

De EjllS" 1JN.

~~~iso~fervatur

inillisqui malun~

10115 qUI reveratales funt. ~uam

vidcri

VIS enim

qui amant Virtutem ncqueant videre abfquealiqua averfione aliorum vitia~ tamen nonnifiagravioribus & extraordinariis comma..
ventur, Morofi eft & difficilis J indignarimultum ob resparvimom~nti;
Inj~fti,
indignari ~b res quz vituperari non poffunt; & inept! abfurdique , non reflringere hune AffeCtum ad aCiiones humanas, & eumextendere ufquead opera Dei aut Nature , ut faciunt
illiquinunquam [UJ conditione fuave fortuna contenti.audent carpere diredionem mundi & arcanaProvidentiz,
A

R.

TIC

V L 'V

De Ira.

sex C"I X.

Ra .eft.etiamIpecies Odii aut Averfionis, quafl.1 habernus ergaeos

ahquodmalum fecerunt , aut qUI conan Iunt nocere, 'non

indifferenterquibusvis J fed Ipeciatim nobis. Atque fie idem continet quod Indignatio, & hoc amplius quod fundamentum habeat
in adione qu~ nos fpe8:at,&cujus ulcifccndz Cupiditate tenemur,
Hec enim Cupiditasillam fere fempcrcomitatur.acdirec5teopponiturGratitudini, ut Indignatio Favori, Verum incomparabiliter
vehementior eft aliis hifce tribus AffeCtibus,quia CupiditasrepelIendiresnoxias& Cefe ulcifcendi eft omnium urgentiffim.um e.Hzcque Cupiditatis junCta Amari fui ipfius,Irz (up~editatomnem
fanguinisagitationem quam ~ni~ofitas
& ~~dacla
e~ce!e
po~untj
& Odium eflicitut hane agltatlonem fufclptat prreclpue[anguls bi!iofus qui ex liene venit, & ex parvis venis jeco~i~
, & ingreditur in
<or) in quo propter ipfiuscopiam & naturam bilis ~uam admixtam
habet, excitat calorem lange afperiorem & ferventiorem eo qui
poteft excitari abAmore aut Letitia.
~1 %,
A R TIqUI

92

E P A S S ION I B V

ART I C V L V

~tt'C

sec.

mint/4 metMendi qui ex Ira erubeftNnt quam qui pa/lent.

nt autem ligna externahujus Paffionis diverfa,fecundum varia

Svtemperamenta
perfonarum , & varietatern aliarum
Paffion~m

ex quibus componitur aut qu~ illijunguntur. fie nonnuUi videntur

pallefcere aut trernere cum irafcuntur , & alii erubefcere vel etiam
lachrymari. Et vulgo cenfetur Ira eorurn qui pallent magis metuenda, quameorum qui erubefeunt. Cujus rei ratio eft, quod ubi
nolumus aut non poflumusnos aliter ulcifci qnam vultu & verbis.
explicamus omnem noflrum calorem omnemque nollram vim ab
initio ipfius commotionis ; unde rubor: & quandoque deiderium
& eommiferatio nofit:i ipfius, quad aliter nos ulcilci nequeamus,
in caufa eft ut lachrymemur.At qui e contrario fe fervant & determinant majori ultioni ,trines fiunt , eo quod putent ad id fe teneri
actione ob quam irafcuntur; quandoque etia~
metuune mala
qure fequi poflunt ex confilio fufcepto; quod. primo' obtutu eos
reddit pallidos , frigidos, & tre!Dentes ; ALlubt poflea fuam ultionern exequuntur ,
magis incalcfcunt quo frigidiores ab initio
fuerant; fiCllt videmus, febres qu~
frigore incipiunt lit plurimum
vehementiores eife.

ea

eo

ARTICVLVS

cct

Dari dUIl4 Ir4lPecies, 6' optimos quifquepriori magiJ

eJfl obnosios.

de ,monemur duas Ipecies Irz polfe difiingui, quarum una

I Nprornptiflima
eft, valde fe prodit foris , fed ramen parum pta:-

&
fiat, & facile fedari paten; altera qllZ non ita ab initio apparet- fed
magis corrodit , & quz effeCtus periculofiores habet. ~J mul-

tum Boniratis & Amaris habent, priori funt magis obnoxii, Non
eni~
oritur ex profundo odio,fed ex fubitanea A verfionc qua: eo S
der~pen[e
occupa.~
; 'quia cum
propendeant ut imaginentur 0mrna debere eo modo procedere quem optimum judicanr, qu~rn'"
primurn aliter evenir, id mirantur, & inde offenduntur, f~pe eual1l
etfi res eo! fpeciatim non {pettet; quia cum mulrurn dilig~nt,
aU'"
fam eorum quos amant eo animo fufcipiuDt acfi fua foret:. 8.: 6
qUO

eo

E R. T I A

PAR

s.

93

quod nihil nili materia indignationis in aliis elfet , ipfis abit in caufam ire. Et quia inclinatio qua propendent ad amandurn eflicit Ut
femper habeant multum caloris & multum fanguinis in cordc , ncquit averlio qu~ eos derepente occupat tam parum bilis eo propellere , quin Itarim id exciter magnam commotionern in illo fanguinee Verum hec commotio parl1m durat ) quia vis inopinatz averfionis non continuar; & quamprimum deprehendunr.rern ob quam
irati funt non debuiffe cos tantum commovere , illius pcenitentia
ducuntur,
ART I C V L V

sec I I.

AnimlU imbecilles & abjeflfU altera magis abripi.

Ire fpecies, in qua predominantur Odium & Triflitir,
A Ltera
non ita prirno obtutu apparer, oifi forfan in eo quod pallorem

inducat faciei : fed CJUS vis paulatirn augetur 3gitatione quam fervens vindicta; Cupiditasexcitat in fanguine,qui perrnixtus bili qu~
propellitur ad cor ex parte inferiori jecoris & lienis , in eo excitat
calorcm afperumadmodum & pungentem. Et ficuti generoliores
funt anima; illz quz plus gratitudinis habenr.ira ilIa: runt fuperbiores & viiiores infirmioresque quz fe magis abripi patiunrur ab hac
fpecie Ira : Eo enim injuria majores apparent, quo fuperbia facit ut
quis [e ipfum magis xfiimet; quin etiam quo pluris fiunt bona qure
auferunr.quz eo.magis refiimanturquo animaimbecillicr & abjeaior fuerir, quoniam ab aliis pendent.
ART ICY L V S e c I

I I.

GeneroJittltem e(JCproremedio contrs lre excejJlU.

Affectus utilis.fit.
nobis viC .tEterunl,etfi
neceflariurn propulfandis InJurus, n ulli ramen cxcef-

hi~
a~ ~~ppeditaJ~d111n
gorcln
~l1S ~ajori
cura vitandiveniunt , quod p~rturbantes
jud~cium
f~pe
In ea inducant errata quorum pofiea prenltere oportet ; irno qtfandoque irnpedianr ne tam ~ene repcllantur hse injuria -quam alias
fieri pofler, fi minus adeflet commotionis. Verurn fiCllt nihil eft

quod Iram magis inrendat.quam Iuperbia.ira credo GeneroGratclu

illius exceflus ; quia dum facit ut
optimum eife remedium cont~a
parvipendantur omniabona quz poffuntaufem, & contra maximi
M 3
fiat

94

E P A S .S' ION 1 :B V S

nat Iibertas & imperium abfolutum in femet ipfum.quod perit ubi

ab alio ledi pofliimus, efficit ut conternptufolo aut ad iummum
indignatione ulcifcamur casinjurias ex quibus alii folent effendi.
ART 1 C V L V

sec I V.

De Gloria.
indigire,
QVad hienomine alios.obtinende
:

G[ori
eO: (pedes La:titire fundata
fuper Amorem fui ipfius , & quz oritur ex opinione aut [pe
concepta Iaudis apud
Atque fie differt afatisfaaione interiori , quz nafcitur ex opinione quod aliquam bonarn
actionem fecerimuse quandoque enim homines laudantur propter
res quas ipfinon credune bonas,& vituperantur ob eas quas melio ..
res arbitrantur; fed ambz zque funt fpecies propriz exiftimationis
ac Lzririe. Caufaenimeft fe ipfum exillimandi, ubi videris te a;fii..
mari ab aliis.

ART I

C V L V"

De

PNdore.

sec V.

rdor econtrario eftfpecies Trifiitire, fundata quoque Cuper APmorem

fuimet iplius,
qui procedit ab opinione vel meru

&
vituperii: Et infuper fpecies Modefiie aut Humilitatis, & propria:
diffidentier Cum enim quis co ufque feipfum exifiimat ut nequeat
imaginari fe ab ullo conternni, non facile poteft pudore IuffundiART 1 C V L V

sec V I.

De rjU h",rllm duarum PajflorJum;-

autem & Pudor eundem ufum habent , in eo quod

G Loria
ad virtutem incitent , illafpe, hzc metu ; Iolummodo infitu
no~

debet judicium de iis quz revera digna funt vituperio vel laude,ne
pudor obrepat ex bene faB:is, autgloria exvitiis; ut pluribus e~e~
nit. At non convenit penitus exuere has AffeCt us , ut olim facIe.. .
bant Cynici: Etfi cnim populus peffime judicet, attamen quia hne
i pro vivere non poffumus, & noflra refert ab illo zfiimari, [~pe de...
bemus ejus opiniones fequi potius quam noflras, quoad extc:rl1 a
nofirarum actiollurn.

TEn. T I A

PAR. S.

sec V I I.

ART I C V L V

95

De Impudentia.

Mpudentia live InVlrecundi" qua: Pudoris contemptus -n,

Ietiam
non eft Paflio; quia
nullus
moms fpeGloria,

nobis

inefl

& f~pe

cialisfpirituum qui eam excitet; fed vitium eft oppofitum Pudori

ficut Ingratitudo
atque etiam Gloriz , quatenus utraque bona
opponitur Gratitudini, & Crudelitas Commiferationi. Przcipua
vera Impudentiz caufa oritur ex gravibus contumeliis quibus aliquis f~pe affectus fuerit, Nemo cnim dum juvenis non putat
laudern bonum effe , & infamiam malum, majoris momenti ad vitam quam pollea experientia liquet nonnullis , ubi pan: paflas infigoes quasdam contumelias honore fe vident penitus deflitutos &
fpretos ab omnibus. quare illiimpudentes fiunt & inverecundi.qui
bonum & malum ex commoditatibus corporeis rnetientes , vident
fe illas (Ique poffidere pail has contumelias ac ante; imo etiam aliquando melius , quod exonerentur multis neceflitatibus ad quas
honor ipfos obligabat; & quod fi jacturabonorum fuo infortunio
junB:a fit, extentperfonz piz aquibus in eo Iiibleventur,

en :

en

sec V I I I.

ART I C V L V

De Faflidio.

caufiorte
FAjlidillm eft Ipecies Triflitie , ex eadem
fumus, ut

ex qua ante
Letitia proceflit, Ita enim conflituti
plereque ornnes
res quas poflidemus , bone non lint noflri refpectu nif ad tempus,
& poflea fiant incommoda.Quod prefertim apparetin efu & potu,

qui non funt utiles nifi quamdiu viget appetitus;fed fiunt noxii ubi
ceffat; & quia tum ceflant Gufiui grati effe , hec Paffio Gallice dicta fuit DesgDu{f.
ART 1 C V L

D rem In eoeft

sec I X.

De Defiderio.

qu~ fpecialcm
fit cuidam Defperationt,
& Recordation! Delectationis quam nobis attulcrat Fruitio. NunEfide~;um

quoque fpecies T~Htitiz,

~abet-quo~
fe.mper Jt1na:~

cuam
1

EPA S S ION I B V S
quamenimDcfiderio afficimur nif ex bonis quz quondam pofledi..
96

mus , & quzita perierunt ut nulla[pes fuperfit ea recuperandi eo

tempore & modo quo nos illa defideramus.
ART I

C V L V

sec x.

De Hilsritste.

qure mihi dicitur nueu, fpecies en

, quz id
D.Enique
habet fpeciale quod ejus dulcedo allgetur recordatione
Lztiti~

013-

lorum przteritorum , ex quibus homines fe ita Iublevatosfentiunt

ac {j grave aliquod onus quod diu bajulaflent ex fuis humeris rernotum feneirenr. Nihil autern video in his tribus Paflionibus obfervatione valde dignum, nee etiam alia de caufaeas hie polui, quam
ut Cequerer ordinem enumerationis fupra faa:~.
Sed mihi videtur
hane enurnerationern fuifle utilern adoftendendum nos nullarnex
iisomifilfc q ue digna Foret fpeeiali aliqua confideratione,

A R. T I C V L V sec X 1.
RemediNm Genersle contra PalJiones.

rN tuenda funt quam antea, Videmus enim.eas omnes natud fuas

Vncautem pollquam eas omnesnovimus, multo minus me-

bonas efle, nihilque nobis vitandum ex illis pr~ter

earurn pravo
ufus aut cxcelfus: contra quos remedia qu~ propofui fufficere
poflent , {i quifque fat cure haberet ilia ufurpandi. Sed q_uonia~
inter ilia remedia pofui premeditarionem , & induftriam qua qu~s
corrigere poffit defectus fucr indolis, [efe exercendo in feparandl~
motibus fanguinis & fpirituum in fe,a cogitationibus quibus jUllgt
folent ; fatcor, paucos dariqui fe fatis praparaverint eo modo, adverfus omncs impetus; & hos motus in fanguine excitatos ab objcctis AffeCtuum, fequi tam prOlnpte ex Colis impreffionibus q.u~
in cerebro fiunt , & difpofitione organorum, edi eo anima nihil
plane conferar , ut nulla fit fapientia humana que poffit illis re~
fierc, cum quis non fatis fead id paraverir. Ita plures ncqueunt e
rifu conrinere cum titillantur, etfi titillatione nors deleCtentU~.
Nam irnpreffio Laritiz & fubitanea occupationis qu~ aliasillis r~ ...
fum movit eandern ob caulam, excitatain eorurn phantafiae~clt
ut ipforum pulmo quantumvis invitis infletur fubito fanglune

quem

E R T I A

PAR

s.

97

quem ad eum cor rnittir, Sic qui natura fua valde propendenr ad

commotiones Lztiriz, aut Commilerationis.aut Terroris, aut Ir~,

abflinere vix poflune aDeliquio animi aut lacrymis, aut tremore,
aut commotione fanguinis,acfi febri laborarent, cum eorum phantafia vehernenter pulfatur ab objecto alicujus ex his Paffionibus.
Sed quod eo cafu femper fieri potefi, quodque putem hie po{fe po11i ut remedium.generalius & obfervatu facilius contra ornnes exceflusAffec9:uum eft; quod ubi fentitur ea fanguinis .commotio I
przmoneri & merninifle oporteat , omnia qure fe imaginationi of.terunt non alia fpettare qU"am ~d anima deceptionern, eique perfuadendum,rationes quz inferviunt commendando objecto Paffionis fuz longe firmiores elfe quanl revera lint, & contrario debiliores qua: eidem improbando ferviunr, Et cum Paffio ea dernum
perfuadet quorum executio aliquam dilationem patitur , abltinendum aferendo de illis externplo judicio, & alia avertende funt cogitationes, donee tempus & quies plane fedaverint commotionem

quz eftin Ianguine. Et denique tum incitat adaetiones in quibus

neceffarium eft confilium fumi in arena, debet przcipue volunras
fcrri in confiderandis & fc'Ctandis rationibus qure contrariz funt iIlis quas Paffio profert, etiamfi minus validz appareant. Ita cum ex

inopinata infurgit & impetit aliquis adverfarius, occafio ea non

perrnittit tempus infumi deliberationi, Sed id mihi videntur hie
femper pofie qui Iolent animum rcfle8:ere fuper aetionibus fUis,ut
nempe ubi fe metu occupatos fentiunt conentur avertere cogitationem fuam pcriculi confideratione, attendendo rationibus pro..
ptcr quas multo major ell fecuritas & honor in refifientia, quam in
fuga: Et contrario ubi fentiunt vindicte cupiditate & Ira fe incitari ad incurrcndurn pracipitanter in iUos quibus impetuntur,meminerint cogitare,imprudentiam effe,fefe perdere,cum (alus abfque
infamia potefl obtineri ; & ubi impares admodum fuerint vires)
przftarc honefte canere receprui , aut in deditionem confelltire ,
quam fe morebelluino exponcre certe morri,

ARTI-

98

D EPA S S I l) N. T

E R T..

A,

sec X I I.

R. T l e v L V

p'. A R 5'.,

Ab illiJ(otu pendere omne harJum &malum hujus vi/fl.' .

. Eterum
anima quidem fuas Delectationes feparatim habere'
C
paten; fed quod attinet easquCE ipfi cum corpore communes
funt, illa pendent plane ab Affeetibus ,adeo ue ii 'luos magis movere poffimt, magis gufiare poffint hujus vita dulcedines ; prout
etiarn in ea poffunt acerbiffima & amaraquzque experiri, cum illis
reae uti nefciunt,& ubi ipiis fortunaadverfatur.fed fapientia prre~
eipue hue confert, quod nos doceatIic illisimperare, & tam dextre
cas difpenfare ut tolerabilia lint mala qua: producunt ;) & ex omnibus Letitia percipiatur.

FIN I S.