Professional Documents
Culture Documents
VALERIO CATULO
POESIAS
TEXTO REVISADO Y TRADUCIDO
POR
MIGUEL DOL
4.a Edicin
ALMA MATER
COLECCIN DE AUTORES GRIEGOS Y LATINOS
CO N SEJO EDITORIAL
CSIC
ISBN 84-00-02579-0
D epsito legal: M. 37.601-1997
I mpreso
en
E spaa
P rinted
in
Spain
T aravilla.
INTRODUCCIN
I.
DATOS BIOGRFICOS
INTRODUCCIN
[x ]
INTRODUCCIN
[xi]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
58 V 100.
9; 12; 28; 47.
55; 45; 6; 12; 25.
11; 15; 16; 21; 23; 24; 26.
[xvii]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
fxix]
114;1
INTRODUCCIN
poco reserv Catulo, de rechazo, su mordacidad contra Pompeyo, heraldo del republicanismo, casado con Julia, hija de Csar:
segn su afirmacin, el yerno fue causa, tanto como el sue
gro, de la ruina universal, y su m ism a vida privada no queda
ba exenta de la acometida satrica1. Evidentemente, en esta
serie de epigramas no se transparenta la menor significacin
poltica definida; todo cuanto Catulo censura a Csar y a sus
criaturas es mera ancdota: adulterios, homosexualismo, gloto
nera, malversaciones; no hay una sola alusin al abuso del po*
der o a una falta de carcter realmente poltico. Lo que Catulo
no perdona a Csar es, en sus verdaderos alcances, su debili
dad por Mamurra; y a Mamurra no le perdona, si apuramos
las cosas, sencillamente porque la amante de Mamurra, Ameana, se haba negado a concederle sus favores y se envaneca ade
ms de ser ms hermosa que L esb ia2. He aqu cmo, hablan
do de Catulo, resulta casi imposible salirse del terreno de las
razones privadas. Su poesa no es la poesa poltica, sino la
poesa escandalosa, de la Roma de su tiem po; el poeta vivi,
com o antes de l Lucrecio, fuera del Estado y de la historia de
sus das; fue slo un otiosus para el arte y el amor. Esta apre
ciacin, que refleja elocuentemente la ruina del antiguo esp
ritu romano, no excluye, desde luego, el sentimiento de una
limpia romanidad en el poeta. Una vez reconciliado con el gran
Csar, el general sin par3, no dejar de hablar, con cierta al
tanera patritica, de las huellas que sus victorias han dejado
en las Galias, el Rin y B rtania4.
Rico y educado en un ambiente de buena sociedad provin1
2
3
4
29,
43,
11,
11,
24; 113.
7. Tal es el punto de vista d e J. P etit , ed . d e C., 20-21.
10; 54, 7.
9-10.
[xx]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
J
4
*
*
10, 9-19.
28, 7-15.
4. Vase, sin embargo, la nota a 4, 1.
Como se desprende del poema 31.
[]
INTRODUCCIN
1 68, 135.
2 5; 7; 51; 86; sin cluda, tambin 2 y 3, coxno ya lo adivinaba Mar
cial, 7, 14, 3; 14, 77.
s G. L afaye, ed. de C4., X-XI.
4 68,
146; 83.
s 36;
2, 8. Cf. 68,
73-132, donde,bajo el
disfrazde Laodamia,se re
realmente a Lesbia.
6 58;37, 11-16; 11, 17-20.
7 68,
131. 145146.
Ningunaraznslida,
a
nuestro enten
no reconocer a Lesbia en la mujer aludida en este poema.
37; 39; 40; 77; 82; 91.
Probablemente, del 62 al 59. Cf. 76, 13: longum amorem; 76, 5:
longa aetate.
Ixxivj
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
II.
LA OBRA
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
Episi.1,J9,23.
INTRODUCCIN
[x x x v i]
INTRODUCCIN
de poemas pertenecen, aunque escritos respectivamente en ga3iambos y en hexmetros, el 63 sobre la tragedia de Atis y el
64 sobre la boda de Tetis y Peleo. En estos cinco poemas Ca
tulo se nos sita bajo una luz completamente nueva: discpulo
de la escuela alejandrina, enamorado de la historia y los mitos,
de los relatos y las descripciones brillantes, afanosamente en
gastadas en com posiciones sabias, el poeta ejerce ahora, con
su dominio de los recursos tcnicos, una severa vigilancia sobre
su ingenio impulsivo; su estilo y su lengua, gracias a la fre
cuente insistencia sobre ciertos procedimientos favoritos, alcan
zan un primor rayano con el preciosismo. Lo ms sorprendente
es que estas composiciones, tan enlazadas con el arte alejan
drino, no pertenecen a un perodo distinto del que inspir las
obras lricas de Catulo; est comprobado que por lo menos
los poemas 65, 66 y 68 son contemporneos de algunas de las
mas bellas poesas dedicadas a L esbia1.
No se puede hablar, por tanto, de una evolucin que se
haya producido en el arte de Catulo, o de dos etapas que se
sucedan en sus gustos, de dos poetas, en suma, sino de dos
vertientes, la lrica y la docta, d una misma cumbre lrica, que
reflejan respectivamente elem entos conscientes y subconscien
tes2. Es evidente que en los cantos del segundo grupo ha ren
dido tributo, si bien con una habilidad que le singulariza ante
sus modelos, a una moda, la de los poetae noui; no son estos
poemas los que se han grabado ms hondamente en la memo
ria de los hombres, pero s los que le valieron sin duda el ape
lativo de doctus. Poco tiempo despus de su muerte, Cicern
se burlaba de los , los nuevos poetas, que slo tenan
1 Aos 62-60. No puede precisarse la fecha para los poemas 63 y 64.
2 J. P. E lder , Notes on some conscious and subconscious Elements in
Catullus Poetry, HSPh 60 ('51) 101-136.
[xxxvn]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
27-32.
[X L l]
in t r o d u c c i n :
fxLIl]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
[ xliv J
INTRODUCCIN
III.
EL TEXTO
INTRODUCCIN
[ x l v i]
INTRODUCCIN
I, XIV.
[ x L V l l]
INTRODUCCIN
[ x L V IIl]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
[L]
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
[un]
IXTRODUCCrX
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
INTRODUCCIN
[u x ]
INTRODUCCIN
BIBLIOGRAFA
Este breve repertorio solo aspira a completar, en sus aspectos ms interesantes
y generales, las citas bibliogrficas que aparecen a lo largo de este volumen, en
la introduccin y en las notas.
ESTUDIOS GENERALES
A vallone ,
des
Catuli, Philologus 102 ('58) 284-318.
B aum ann , J., De arte metrica Catulli, Progr. Landsberg a. W. 1881.
B eeck, A., Beitrage zur Syntax des Catuli,Progr. Bromberg
1889.
B ione , C.,Catullo poeta. Saggio critico, Palermo
1946.
B raga, D., Catullo e i poeti greci, Messina 1950.
B r u n e r , E ., De ordine et temporibus carminum Valeri Catulli, Acta
Soc. Scientiarum Fennicae 7 (Helsingfors 1863) 599-657.
C artault , A., Catulle, Vhomme et l'crivain, Pars 1899.
C a t n , L., Le roman de Catulle, BAGB 4 ('52) 22-54.
C lem ens , E., De Catulli periodis, Diss. Gottingen 1886.
C orte , F. D ella , Due studi catulliani, Gnova 1951.
C ouat , A.,
tude sur Catulle, Paris 1875.
Curr, T h ., Meter and diction in Catullushendecasyllabics, Chicago
1936.
D ebatin , F. M., Catullus, a pivotal personality, CJ 26 (30) 207-222.
D r e ssl e r , F., De troporum apud Catullum usu, Diss. Viena 1882.
E mperor , J. B., The catullian Influence in english lyric Poetry, circa
16004650, Univ. of Missouri Studies, 1928.
E rra n te , V., La poesa di Catullo. Saggio biografico-critico, Miln 1945,
2 vis.
[ lxi]
BIBLIOGRAFA
[l x ii]
BIBLIOGRAFA
N aecke ,
101- 111).
[ l x iii]
BIBLIOGRAFA
V accaro ,
[ l x iv ]
BIBLIOGRAFA
usc h e,
Frhner,
[ lxv]
BIBLIOGRAFA
Q u i c h e r a t , L .,
[ l x v i]
ABREVIATURAS
AAT = Atti dell'Accademia delle Scienze di Torino. Turin.
AC = L'Antiquit Classique. Wetteren.
AeR = Atene e Roma. Bollettino dlia Societ Italiana per la dif
fusione degli studi classici. Florencia.
Aeuum = Aeuum. Rassegna di Scienze filologiche, linguistiche e
storiche. Miln.
AHDE = Anuario de Historia del Derecho Espaol. Madrid.
AIV = Atti dellIstituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti. Venecia.
AJPh = American Journal of Philology. Baltimore.
Antiquitas = Antiquitas. Rivista trimestrale di Antichit Classica.
Salerno.
Athenaeum = Athenaeum. Studi periodici di Letteratura e Storia.
Pava.
BAGB Bulletin de lAssociation Guillaume Bud. Pars.
CIL = Corpus Inscriptionum Latinarum. Berln 1863 ss.
CJ = Classical Journal. Menasha Wise.
CLE = Carmina Latina epigraphica, ed. F. Bcheler. Leipzig 18951897.
CO = Classical Outlook.
CPh = Classical Philology. Chicago.
CQ = Classical Quarterly. Oxford.
CR = Classical Review. Oxford.
CW = Classical Weekly. Nueva York.
Emerita = Emerita. Revista de Lingstica y Filologa clsica. Ma
drid.
Eos = Eos. Commentarii Societatis Philologae Polonorum. Lwow.
GIF = Giornale Italiano di Filologa. Npoles.
GL = Grammatici Latini, ed. H. Keil, 7 vis. y supl. Leipzig 18553923.
[ l X v ii ]
ABREVIATURAS
Gnomon ~ Gnomon. Kritische Zeitschrift fiir die gesamte klassische Altertumswissenschaft. Munich.
Gymnasium = Gymnasium. Vierteljahrsschrift fr humanistische
Bildung. Heidelberg.
Hermathena = Hermathena. A Series of Papers on Literature,
Science and Philology. Londres.
Hermes = Hermes. Zeitschrift fr klassische Philologie. Berlin.
HSPh = Harvard Studies in classical Philology. Cambridge Mass.
JKPh Jahrbcher fr klassische Philologie.
JPh = Journal of Philology. Londres.
JS = Journal des Savants. Paris.
Latomus = Latomus. Revue d'tudes Latines. Bruselas.
Mnemosyne Mnemosyne. Bibliotheca Classica Batava. Leiden.
Orpheus = Orpheus. Rivista di Umanit Classica e Cristiana. Ca
tania.
Philologus = Philologus. Zeitschrift fr das klassische Altertum.
Leipzig.
Phoibos = Phoibos. Bulletin du Cercle de Philologie Classique et
Orientale. Bruselas.
RC = Revue Critique d'Histoire et de Littrature. Paris.
RC1 = Revista Clasica. Bucarest.
REC = Revista de Estudios Clsicos. Mendoza, Univ.
Nac. deCuyo.
REL = Revue des tudes Latines. Paris.
RFIC Rivista di Filologa e dIstruzione Classica. Turin.
RhM = Rheinisches Museum fr Philologie. Bonn, Francfort del
Main.
RIGI = Rivista Indo-Greco-Italica di Filogia, Lingua, Antichit.
Npoles.
RIL = Rendiconti dell'Istituto Lombardo di Scienze e Lettere.
Turin.
RPh = Revue de Philologie, d'Histoire et de Littrature anciennes.
Paris.
SIFC = Studi Italiani di Filologa Classica. Florencia.
SWM = Sitzungsberichte der philosophisch-philologischen und historischen Klasse der k. b. Akademie der Wissenschaften zu Mn
chen.
[ l x v ih ]
ABREVIATURAS
[ l x ix ]
SIGLA
CODICES
= L. Apuleius.
F o r t v n . = Atilius Fortunatianus (GL,
[lxx]
6 ).
SIGLA
Ave. = S. Augustinus.
A v so n . = D. Magnus Ausonius.
B o e t h . = Anicius Manlius Seuerinus Boethius.
C a e s . B a s s . Caesius Bassus (GL, 6 ).
C e n s . ~ Censorinus (GL, 6).
C h a r . = Flauius Sosipater Charisius (GL, 1).
Cic. = M. Tullius Cicero.
Diom. = Diomedes (GL, 1).
D on. = Ti. Claudius Donatus.
F est .
G ell .
Hor.
= Iunius Phxlargyrius.
= C. Plinius Secundus.
P l i n . = C. Plinius Caecilius Secundus.
P o r p h . = Pomponius Porphyrio, ed. Holder 1894.
P r i s c . = Priscianus Caesariensis (GL, 2-3, ed. Hertz).
Q v in t . = M. Fabius Quintilianus.
S e n . = L. Annaeus Seneca.
S en . M. Annaeus Seneca.
S e r v . Seruius.
S ve t . = C. Suetonius Tranquillus.
T e r . Mavr. Terentianus Maurus (GL, 6).
V a r r , = L . Terentius Varro Reatinus.
P h il a r g .
P l in .
V erg , =
P. Vergilius Maro.
[l x k i ]
C. VALERI CATVLLI
C A R MI N A
2-3
CARMINA
2a
3
B a s s. p. 260, 25
2, p. 16, 12 s s .; CLE 1504, 49
2 q u ic u m ] cu i c u m z 3 q u o i Cx
: qui
GODBLM
a d p e te n t i] a t p e t e n ti GO a c p e t e n ti z a p p e te n ti
Rax 6
carum
k a r u m GOz * lu b e t Baehrens : lib e t GOMxz iu b e t O' 8 u t turn
g r a u is a c q u ie s c a t a r d o r Guarirtus : u t c u m (q u o m ) g r a u is a c q u ie s c e t ar
d o r (a d q u ie s c e t G1) xz e t q u o g r a u is a c q u ie s c a t a r d o r Postgate e t c u m
g r a u is a c q u ie s c it a r d o r Ellis olim alii alia
Post 2,10 excidisse uidentur quaedam, uelut te c u m lu d e r e , s ic u t ip s a
lu d it (Ellis), sed interstiti uestigia non habent codices 3 q u o d ] q u id
z lig a ta m MABCDLahxz P r is c . : n e g a ta m GO ( a l lig a ta m G')
Cum 2 continuatum habent ilxz, nullo titulo nec spatio tituli
13]
POESAS
2-3
2
Pjaro, delicias de mi amada con quien ella se complace
en jugar, a quien tiene en su regazo, a quien ofrece, al pedr
selo, la punta del dedo, provocando sus agudos mordiscos,
5 cuando m i radiante amor gusta de entregarse a no s qu agra
dables solaces que alivien un tanto su tortura, a fin de calmar,
sin duda, m i rigurosa p asin 2: ojal pudiera, como ella, jugar
io contigo y disipar las tristes cuitas de mi corazn.
2 a
...Me es tan grato como cuentan que lo fue a la gil donce
lla 3 la manzana de oro que le hizo desatar la cintura tanto
tiempo ajustada.
3
Llorad, oh V en u s4 y Amores y todos vosotros, hombres sen
sibles a la belleza. Ha muerto el pjaro de mi amada, el pjaro,
3]
3-4
CARMINA
CLE 1504, 11
CLE
1512, 4, 7
1 habent
11; 8, 16;
18; Schol.
4 om. ABCLa 7 ipsam OGRxz : ipsa ABC ipse Postgate Issa Bergk
* 10 pipiabat marg. h Vossius ; pipiabat GOMxz pipilabat Da Ellis
11 tenebricosum h* : tenebrosum
POESAS
3-4
[4]
CARMINA
h ab en t
Char.
p . 252, 27-29;
Diom.
p . 344, 8-10;
Prisc.
p . 484, 2-5
POESAS
4-6
CARMINA
POESAS
4-6
6-7
CARMINA
POESAS
6-7
7
Me preguntas cuntos besos tuyos, Lesbia, me bastaran pa
ra estar satisfecho. Un nmero tal como los granos de arena,
en Libia, cubren el suelo de Cirene frtil en laserp icio3, entre
s el orculo del abrasado Jpiter4 y el sagrado sepulcro del an-
7-8
CARMINA
8
Miser Catulle, desinas ineptire,
et quod uides perisse perditum ducas.
Fulsere quondam candidi tibi soles,
cum uentitabas quo puella ducebat
amata nobis quantum amabitur nulla.
Ibi illa multa tum iocosa fiebant,
quae tu uolebas nec puella nolebat.
Fulsere uere candidi tibi soles.
Nunc iam illa non uolt; tu quoque, inpotens, noli,
nec quae fugit sectare, nec miser uiue,
sed obstinata mente perfer, obdura.
Vale, puella. Iam Catullus obdurat,
nec te requiret nec rogabit inuitam;
at tu dolebis, cum rogaberis nulla.
Scelesta, uae te; quae tibi manet uita!
5 oradum] oradum uel
ora dum Qx ora deum z * 6 Batti] beati
Oxz beati al' beari GRM
bati a 9 basia] basiei ORx basiei al' basia
GMC 10 est] om. z
8
1 ineptire] inaptire D
4 que*G2Mxz : quod GO - 6 tum] cum
O tam Scaliger 9 nunc] om. z inpotens noli Auantius edd. : impote Qx inpote O U obstinata] obstinatus a z * obdura] obdurat
z * 12 om. L * 15 uae te Balthazar Venator ne teiM ne ter tibi auae
Bodl.) ne quae x nec te z Phil, nocte Statius (nullam . . . noctem Vosstus) ne tu Palmer (coll. P lavt. Most. 562)
[8!
POESAS
7-8
8
Msero Catulo, deja de hacer locuras y lo que ves que se
perdi, dalo por perdido. Brillaron en otro tiempo para ti lu
m inosos das, cuando corras all donde te llamaba una mu5 chacha querida por n osotros2 como ninguna otra ser jams
querida3. En aquel tiempo no haba sino alegres solaces; todo
lo que t queras, no lo rehusaba tu amada. Brillaron, s, para
ti lum inosos das. Desde hoy ella ya no quiere; tambin t, dbil corazn, cesa de querer. No persigas a la que huye, no te
amargues la vida, antes, con obstinado nimo, resiste, tente
firme. Adis, amiga: desde hoy Catulo no cede, no ir a bus
carte, no te dirigir ruegos que t rechazaras. Pero t llor
is ras, cuando no te veas requerida. Ay de ti, m iserable! Qu
vida te espera! Quin se te acercar ahora? Quin te encon-
8-10
CARMINA
POESAS
8-10
9
Veranio, preferido por m a todos m is amigos, aunque fue
ran trescientos m il2, has regresado a tu casa, junto a tus pe
nates, a tus bien avenidos hermanos, a tu anciana madre? Has
regresado, i Oh noticias para m tan gratas ! Te ver sano y
salvo y te oir describir las comarcas de los iberos, su historia
y sus p u eb lo s3, como sabes hacerlo, y, abrazndote por el cue
llo, besar tu amable rostro y tus o jo s 4. Oh todos vosotros,
cuantos sois felices mortales, hay alguno m s contento o ms
feliz que yo?
10
Mi amigo V aro5, habindome encontrado ocioso en el foro,
habame llevado a visitar a su amor: una pellejuela, segn me
pareci de momento, no del todo desgarbada ni fea. Apenas
10
CARMINA
POESAS
10
is
20
25
10
[1 0 3
10-11
CARMINA
11
Furi et Aureli, com ites Catulli,
siue in extremos penetrabit Indos,
litus ut longe resonante Eoa
tunditur unda,
siue in Hyrcanos Arabasue molles,
seu Sagas, sagittiferosue Parthos,
siue quae septemgeminus colorat
aequora Nilus,
26 istos commoda nam : istos comodam nam O istos comenda nam h2
istos commodum enim Hand istos da modo: nam Munro istos commoda ;
eram (heram) uel commoneam coni. Ellis alii alia * Sarapim GDx : Serapim OG2MR Serapin z * 27 deferri G2DAC : deserti GOMRLx * mane
inquii Statius : mane me inquit Qx mane inquit me z (minime Aldina1 mi
anime Bergk meminei Munro) 30 Cinna est Gaius Beroaldus : Cuma
(Cuna z) est granuis Qxz * 31 ad me DaR{x : a me Qz 32 quam]
quod z pararim] paratis Statius 33 tu insulsa hxz : tu insula
tulsa O ac] et z uiuis] niuis O cuiuis Monse abibis Busche
34 neglegentem] negligentem Qx me negligentem z
2
penetrabit ed. 1473 : penetrauit Qxz 3 ut GOx : et h.2 ubi
cett. - longe] longa z * 5 arabasue Oh3 : arabesue z arabaesque
G arabesque Rx cum plerisque 6 seu sagas D siue sagax ( -s)
siue sagas z * sagittiferosue] sagittiferosque D Lachmann ( -que om. a)
8 aequora] Epra O corpora olim Eliis
POESAS
10-11
[1 1 ]
11-12
CARMINA
10 uisens] uissens h2 uidens ABCDz 11 horribilesque DGOh2x : hqrribiies RMACBLz *. 11/12 horribilesque ultimosque] horribiles inulti moxque z uana docti uiri coni. (u. EUis; Todd CR 1941, 10-73) * 13 feret]
fere Qz ferre x * 14 temptare OMz : tentare GRx 15 nuntiate]
nunciate Gxz * 22 qui BLDa : cui GORMChh2 quoi x cum z * 24
est] om. z
12
1 Marrucine Parthenius : Matrucine Qxz 2 ico x : ioco al' loco
BGRM loco O (in ioco uteris z) 4 salsum GO'M'R'z : falsum OMG2
ABCDLahh2 (ex corr. x)
[1 2 ]
POESAS
11-12
12-13
CARMINA
5 est] om. z
POESAS
1M 3
13
Cenars bien, querido Fabulo, en mi casa dentro de unos
das, si te ayudan los dioses y te traes una buena y abundante
cena, sin olvidar a una linda muchacha, vino, donaire y un
5 entero tropel de risas. Si, repito, te traes todo eso, encantador
amigo, cenars bien, que la bolsa de tu Catulo est llena de
telaraas4. Mas, en cambio, recibirs las pruebas de un sin-
13-14
CARMINA
Metal. 1, 24
POESAS
13-14
1 Cf. 3, 1, nota. El perfume, nico gasto del poeta en esta cena, es,
a su vez, un regalo de Lesbia. El uso de perfumes en los banquetes es
de origen oriental.
2 G. Licinio Calvo (cf. Ind. nom. s. u. L i c i n i u s ) . Durante las Sa
turnales (17 de. diciembre) era costumbre entre los romanos enviarse
mutuamente regalos; el gramtico Sula, cliente de Calvo, le haba man
dado, para cumplir, una antologa de poesa tan mala, que l, a su vez,
para divertirse, la transmite a Catulo.
3 Un odio digno del que Vatinio senta contra Calvo. G. Vatinio,
ambicioso agente de Csar, perseguido a menudo por Cicern, fue tam
bin acusado violentamente por Calvo ante los tribunales en tres ocasio
nes, en los aos 58, 55 y 54. Cf. 52, 3; 53, 2.
4 Un mal poeta es impo hacia las Musas, cuyo culto profana; es; en
realidad, un sacrilego. El pius poeta se convierte, en cambio, en sacerdote
de las Musas.
5 Irnico. Calvo ha defendido a Sula, y el miserable cliente ha re
compensado as su esfuerzo.
[4 ]
14*15
CARMINA
cf. M acr . S a t. 2, 1, 8
POESAS
14-15
14 a
Si por ventura leis m is majaderas y no os horrorizis de
acercar a m vuestras m a n o s...2.
15
Me encom iendo a ti, yo y mis amores, Aurelio. Te pido un
m odesto favor: si alguna vez en el fondo de tu corazn anhe
laste mantener puro e ntegro el objeto de tus deseos, presr5 vame honestam ente a este m uchacho3; no digo del pblico:
15-16
CARMINA
POESAS
1516
16
16-17
CARMINA
17
O colonia, quae cupis ponte loedere longo,
et salire paratum habes, sed uereris inepta
crura ponticuli arculeis stantis in rediuiuis,
me supinus eat cauaque in palude recumbat;
sic tibi bonus ex tua pons libidine fiat,
in quo uel Salisubsilis sacra suscipiantur;
munus hoc mihi maximi da, colonia, risus.
Quendam municipem meum de tuo uolo ponte
POESAS
16-17
sal y gracia cuando son licenciosos y descarados y saben exio citar el prurito, no slo de los muchachos, sino de los hombres
vellosos que ya no pueden mover sus entorpecidos lomos. Vos
otros, porque habis ledo en mi libro millares de b e s o s m e
consideris poco hombre? Yo os dar pruebas de mis com
pletas facultades viriles.
17
Oh colon ia2, que deseas solazarte en tu largo puente y es
ts dispuesta a danzar en l, pero temes las patas descoyun
tadas de ese puentecillo, que se sostiene sobre estacas de de
rribo, no sea que se desplome y vaya a recostarse en el fondo
s de tu marisma; ojal te lo reemplacen, a tenor de tus deseos,
por un slido puente en el que puedan ejecutarse los saltos
sagrados de los Salios ! 3. Pero ofrceme, colonia, un espectculo
de la mayor irrisin. Existe cierto paisano m o que deseo ver
precipitado desde este puente en el lodazal, de los pies a la
io cabeza, pero all donde la hoya de todo el lago y de toda tu
[17]
17
CARMINA
10 p u tid a e q u e ] p u d ic e q u e Qxz p u ic e q u e C p u n ic e q u e A 14 q u o i c u m
Scaliger : c u i (q u o i) io c u m . 1 5 e t ACh2 : u t Qxz - h a e d o ]
e d o GOM 16 a d se r u a n d a a ss e r u a n d a Gxz * 18 n e c se ed. 1473 :
n e c m e Qxz 19 su p p e r n a ta F est . : su p e r a ta GOMxz se p a r a ta BL *
21
n il u id e t] n ih il u id e t Qx 23 n u n c ] h u n c ACa eu m AC corr. D
cu m GRMBLz (q u u m x) ; 24 e x c ita r e z : e x ita re GORMBLx (quod tam
quam frequentaiuum uerbi e x ir e retinebat Traube) 25 d e r e lin q u e r e O
Par. : r e lin q u e r e a d e lin q u e r e cet. codd. * 26 m u la ] n u lla z
1 8 -2 0
Tria carmina priapea quae editores prisci post carmen 17 inseruerant
in codd. Catullianis desunt; carmen 18 idem ac fragmentum prim um ;
carmina autem 19 et 20 ti. in V ergili Epigr. 2, 3 Galletier * Numerorum
nihilominus ordinem qui traditur retinemus
POESAS
17
[18J
21-22
CARMINA
21
Aureli, pater esuritionum,
non harum modo, sed quot aut fuerunt
aut sunt aut aliis erunt in annis,
pedicare cupis m eos amores.
N ec clam; nara simul es, iocaris una,
haerens ad latus omnia experiris.
Frustra; nam insidias mihi instruentem
tangam te prior irrumatione.
Atque id si faceres satur, tacerem;
nunc ipsum id doleo, quod esurire,
a ! meme, puer et sitire discet.
Quare desine, dum licet pudico,
nei finem facias, sed irrumatus.
22
Suffenus iste, Vare, quem probe nosti,
hom o est uenustus et dicax et urbanus,
idemque longe plurim os facit uersus.
Puto esse ego illi m ilia aut decem aut plura
21
POESAS
21-22
211
Aurelio, padre de las ham bres2, no slo de las de hoy, sino
de cuantas fueron, son y sern en los aos venideros, quieres
pervertir a m i am or3. Y no en secreto, sino que ests con l,
5 os solazis juntos y, pegado a su flanco, ensayas todos los me
dios. Es intil: aunque me tiendas asechanzas, yo te har pro
bar antes m i virilidad. Y si por lo menos lo hicieras estando
io ahito, m e callara; pero lo que ahora me tortura es que mi
amor, ay, desdichado de m !, aprender a sufrir hambre y
sed. Desiste, pues, mientras puedes hacerlo decentemente, no
sea que tengas que dejarlo de todos modos, pero deshonrado.
22
Ese S u fen o 4 que conoces bien, Varo, es un hombre encan
tador, agudo y educado, y adems escribe muchos ms versos
que nadie. Yo creo que tiene diez mil o ms escritos de un
5 tirn, y no, com o suele hacerse, copiados en palim psesto : 5 pa~
1 Las piezas que en las antiguas ediciones catulianashasta Lachmannllevaban los nmeros 18, 19 y 20 corresponden, respectivamente,
al frag. 1 de Catulo (vase al final) y a los priapeos 2 y 3 de la Appendix
Vergiliana, que no figuran en los manuscritos de nuestro poeta. Res
petamos, sin embargo, como todos los editores, la numeracin tradicional
de los crmenes.
2 Aurelio, con su avaricia, hace nacer el hambre a su alrededor: la
expresin se contrapone al cenae pater o anfitrin de Horacio (Sai.
2, 8, 7).
3 Se refiere, sin duda, a Juvencio.
4 Cf. 14, 17, nota.
5 Los autores solan escribir los borradores de sus obras en tabli
llas enceradas (cf. 50, 2), y los copiaban luego en papiro o pergamino,
a veces en viejos pergaminos de los que se haba raspado el texto ante
rior (palimpsestos).
[19]
22-23
CARMINA
POESAS
22-23
23
23
CARMINA
POESAS
lo
15
20
25
23
1
Expresin seguramente proverbial. El salero se usaba en los sacri
ficios y, por esto, deba guardarse con cuidado. Cf. Persio, 3, 25: purum
et sine labe salinum.
[21]
23-25
CARMINA
POESAS'
23-25
25-26
CARMINA
26
Furi, uillula uostra non ad Austri
flatus opposita est neque ad Fauoni
nec saeui Boreae aut Apheliotae,
uerum ad m ilia quindecim et ducentos.
O uentum horribilem atque pestilentem !
26
POESAS
25 26
26
Furio, vuestra pequea villa no est expuesta ni al soplo
del Austro ni al del Favonio, del temible Breas o del Afeliotes,
sino a una hipoteca de quince mil doscientos sestercios4. Oh
5 viento horrible y pestilente!
27-28
CARMINA
27
Minister uetuli puer Falerni,
inger mi calices amariores,
ut lex Postumiae iubet magistrae
ebria acina ebriosioris.
At uos quo lubet hinc abite, lymphae,
uini pernicies, et ad seueros
migrate; hic merus est Thyonianus.
28
Pisonis com ites, cohors inanis
aptis sarcinolis et expeditis,
Verani optime tuque, mi Fabulle,
quid rerum geritis? satisne cum isto
uappa frigoraque et famem tulistis?
ecquidnam in tabulis patet lucelli
expensum, ut mihi, qui meum secutus
praetorem refero datum lucello?
O Memmi, bene m e ac diu supinum
tota ista trabe lentus irrumasti!
27 1-4 habet Gell. 6, 20, 6; cf. Thes. gloss, p. 576 Gtz
27
:
ebriose acino Qxz ebriosa acina Parthenius Lachmann Haupt Eliis ebrio
so acino Mller Schwabe Munro Merrill 5 at] ad Oh quo lubet
Caes. : quod iubet Qxz
28
2 sarcinolis M : sarcinulis GOxz (apti sarcinulis et expediti Wake
field) 6 ecquidnam a : et quid nam Qxz ut quidnam A (post lucelli
signum interrog. habent GRMB)
inter 6 et 7 lacunam statuit
B. Schmidt * 9 O Memmi] O mem mi ORB omme mi z omnem mi
GMLDax ac diu] ad diu x
[24]
POESAS
27'28
27
28-29
CARMINA
e x ta n t a p u d Q v in t. 9, 4, 141; c f . S vet. Iu i. 73
36, 48
29
3 c f . P u n . N a t.
11 pari O G W R 1
: parum GMRz *fuistis z : fuisti GOD Phil, x *
12 uerpa DMlRl
: urpa OR uerba
GMxz cum plerisgue *14 uobis
GMR1 : nobis OG2MRlABz * di] dii GOMxz 15 obprobria GMR :
oprobia O oprobria z * Romulei GMx : romule O Romuli z
3 Mamurram] Mammurram C Nam murram GOMxz 4 ante Sta
tius : cum te Qxz uncti Faernus EUis * 5 uidebis] uidebitis z 6
nunc] non z 7 perambulabit] perambulauit Qxz corr. a omnium]
in omnium x
g Adoneus Statius : ydoneus GO idoneus MRxz Sillig 9 uidebis] uidebitis z 11 eone] eo z * 13 uostra diffututa
VB1 Caes. : nostra diffutura GOMxz defututa Lachmann
[25]
POESAS
28-2
29-30
CARMINA
[26 ]
POESAS
29-30
30-31
CARMINA
31
POESAS
30-31
31
271
3133
CARMINA
POESIAS
3133
33
Oh, el ms hbil de los ladrones de baos p b licos4, Vibenio padre, y t, el invertido de su hijo (pues si ms sucia es
Ja mano derecha del padre, ms voraz es la impudicia del hijo),
33-34
CARMINA
34
POESAS
33-34
34
Estamos bajo el amparo de Diana, doncellas y castos mu
chachos ; cantemos a D ianal, castos muchachos y doncellas.
5
Oh hija de Latona, alta progenie del supremo Jpiter, t a
quien tu madre dio a luz junto al olivo de D lo s2,
io
para que reinaras sobre los montes, sobre los verdes bos
ques, sobre los sotos m isteriosos y los sonoros ros,
15
t eres invocada como Juno Lucina por las parturientas en
sus dolores, t eres denominada Trivia poderosa y, por tu luz
prestada, L una3.
34-35
CARMINA
h abet C h ar. p.
134, 1
POESAS
34-35
35
A un tierno poeta, a mi compaero Cecilio, ve a decir, pa
piro, por favor, que venga a Verona, dejando los muros de
Como la N u eva3 y las riberas del Lario; porque quiero con5 fiarle ciertas ideas de un amigo suyo y tambin m o 4. Por esto,
si tiene juicio, devorar el camino, aunque su radiante amiga
le llame mil veces al marcharse y, echndole ambas manos al
io cuello, le ruegue que se quede, puesto que ahora, si son cier
tas las noticias que m e llegan, se muere por l de desenfre
nado amor. Desde que l nos ley sus primeros versos sobre
is la diosa del D ndim o5, la pobrecilla siente que secretas llamas
35-36
CARMINA
1311
POESAS
35-36
36-37
CARMINA
37
Salax taberna uosque contubernales,
a pileatis nona fratribus pila,
solis putatis esse mentulas uobis,
solis licere, quicquid est puellarum,
confutuere et putare ceteros hircos?
an, continenter quod sedetis insulsi
centum an ducenti, non putatis ausurum
me una ducentos irrumare sessores?
Atqui putate; namque totius uobis
frontem tabernae sopionibus scribam.
Puella nam mei, quae meo sinu fugit,
37
h ab et A t i l . F o r tv n . p. 293,
36-37
POESAS
37
Taberna indecente y vosotros que en ella os reuns junto
a la novena columna despus de los hermanos del gorro fri
g io 1, os figuris que slo vosotros sois realmente hombres,
que slo vosotros tenis el derecho de haceros vuestras todas
5 las mozas y de tratar como cabrones a los dems? Quiz,
porque os estis ah, sentados en fila, cin o doscientos im
bciles, creis que no osara demostrar de una sola vez mi
virilidad a doscientos gandules sentados? Pues s, creedlo, y yo
io cubrir de inscripciones2 indecentes toda la fachada de vues
tra taberna. Porque aquella muchacha que se escap de mi
seno, querida por m como ninguna otra ser jams querida3,
por quien yo libr tan grandes batallas, se sienta ah con vos-
de
37-38
CARMINA
POESAS
37-38
38
La desgracia3, Cornificio, abruma a tu amigo Catulo: la
desgracia, por Hrcules, y la angustia, ms y ms cada da,
cada hora. Y t, aun siendo una cosa tan sencilla y tan fcil.
5 con qu palabras le has consolado? Estoy enojado contigo.
As tratas m i cario? i Ea, una breve palabra, por lo menos,
de consuelo, ms hiriente que las lgrimas de Sim pnides4!
39
CARMINA
39
p.
574 Mai
19 cf.
A p v l.
POESAS
39
39
Egnacio, porque tiene la dentadura blanca, re en toda oca
s i n 1. Si han venido a ver un acusado en el banquillo, mien
tras el abogado excita las lgrimas, l re. Si se llora ante la
5 pira de un buen hijo, de un hijo nico, mientras la madre,
privada de este sostn, solloza, l re. Pase lo que pase, donde
quiera que se encuentre, cualquier cosa que haga, re; es su
'enfermedad, contraria, creo yo, al buen gusto y a la educa
cin. Tengo que darte, pues, una leccin, querido Egnacio. Si
io fueras de la capital, o de la Sabina o de Tbur, o un austero
umbro o un obeso etrusco, o un lanuvino moreno y de buenos
dientes o, para mencionar tambin a mis p aisan os2, un transpadano, o, en fin, de una comarca cualquiera donde se laven
is limpiamente los dientes, aun entonces yo no quisiera verte rer
continuam ente; pues nada hay ms necio que una risa necia.
Pero eres celtibero; en la Celtiberia, con lo que cada cual me,
suele por la maana frotarse los dientes y las encas enroje-
1
Cf. 37, 19; 42, 9. Esta incesante risa a fior de labios, tolerable en
una mujer, pero no en un hombre, ya haba sido ridiculizada por los
cmicos griegos y romanos. Cf. Plauto, Truc. 224.
1
De Verona. El Po (Padus) divida en dos partes la Cisalpina. Ve
rona, con relacin a Roma, se encuentra al otro lado del ro, en la regin
septentrional o Transpadana.
[34]
39-41
CARMINA
[35]
POESAS
39-41
42
CARMINA
42
POESAS
42
42
42-44
CARMINA
POESAS
42-44
Oh finca ma, sabina o tiburtina4 (pues te consideran tiburtina los que no tienen el propsito de daar a Catulo, mientras
los que lo tienen apuestan cualquier cosa a que eres sabina),
5 pero seas sabina o ms exactamente tiburtina, lo pas muy
bien en tu villa suburbana y arroj de mi pecho una prfida
3
Ante la ineficacia de los ultrajes, Catulo apela a la palinodia sar
cstica, ms insultante para una mujer difamada.
2 Mamurra (cf. 41, 4). Se trata, por tanto, de la misma Ameana.
3 Al parecer, la Cisalpina.
4 La granja de Catulo estaba situada en Tbur, pero en los confines
de'su territorio lindante con la Sabina; quiz cruzaba dichos lmites. El
poeta presuma de ser propietario en Tbur, estacin veraniega de la
aristocracia romana.
[3 7 ]
44-45
CARMINA
POESAS
44-45
45
[38|
45
CARMINA'
POESAS
45
4547
CARMINA
46
POESAS
45-47
25 pone sus delicias y sus placeres. Quin vio nunca unos mor
46
Ya la primavera vuelve a traer los das templados, ya en el
cielo el furor del equinoccio guarda silencio ante las dulces
brisas del Cfiro K Dejemos, Catulo, las llanuras de Frigia y
5 los campos feraces de la abrasada Nicea; volemos a las ciu
dades fam osas de Asia. Ya tu espritu tembloroso de impa
ciencia ansia ir errante, ya tus pies encuentran nuevas fuerzas
en su alegre arrojo, i Oh amables grupos de compaeros, adis !
io Para venir tan lejos salimos juntos de nuestros hogares; se
paradamente, por diversos caminos, volveremos a ellos.
47
Porcio y Socratin, las dos manos izquierdas de P isn 2, le
pra y hambre del mundo, sois vosotros los que habis sido
preferidos a mi pequeo Veranio y Fabulo por este Priapo
5 obsceno? Vosotros, precisamente, dais esplndidos y ruinosos
banquetes en pleno d a 3, mientras mis compaeros buscan in
vitaciones en una encrucijada?
48*50
CARMINA
48
48
POESAS
48-50
48
Si sobre tus ojos dulces como la miel, Juvencio, se me
dejara depositar continuamente m is besos, los besara hasta
trescientas m il veces y no me sentira nunca ahito, aunque fue5 ra ms apretada que la de las espigas maduras la cosecha de
nuestros besos.
49
Oh, el ms elocuente de los nietos de Rmulo, de cuantos
son y fueron, Marco T u lio 1, y sern en los aos venideros, res cibe las ms cumplidas gracias de Catulo, el peor de todos los
poetas, tanto el peor de todos los poetas cuanto t eres el me
jor de todos los abogados.
50
Ayer, Licinio, en mom entos de ocio, nos entregamos largo
tiempo en mis tablillas, como habamos convenido, a juegos
de in gen io2. N os divertamos cada uno de los dos escribiendo
5 pequeos versos, ora en un metro, ora en otro, y replicndo-
50-51
CARMINA
POESAS
50-51
51
51-52
CARMINA
POESAS
51-52
53-54
CARMINA
53
54
53
POESAS
53-54
53
Hzome rer, el otro da, no s quin que, en el corro de
un tribunal, cuando mi querido Calvo, con su m agnfico talen
to, haba expuesto sus acusaciones contra Vatinio l, grit, lleno
5 de admiracin y levantando las m anos: Grandes dioses, qu
elocuente puntita ! 2.
54
La cabeza de O tn3 es ms que chica; las piernas rsticas
de Herio, lavadas a medias; sutil y ligero, el pedo de Libn.
5 Todo eso, si no las personas enteras, quisiera que os desagra
dara a ti y a Fuficio, ese viejo recocido. He aqu que volvers
a indignarte contra mis yambos inocentes, general sin p a r4.
1 Parece que P. Vatinio fue acusado tres veces por Calvo: en e] 58,
a raz de una lex Licinia et Iutia; en el 55, de ambitu, la causa ms cle
bre (cf. Tcito, Dial. 21), a la cual alude probablemente este epigrama; en
el 54, de sodaliciis, aunque no es segura la participacin de Calvo en este
proceso.
2 Salaputtium es una palabra vulgar, muy expresiva, de sentido in
cierto, pero seguramente obsceno. Se refiere a la pequea estatura de
Calvo. Vase H. W. G arrod , Salaputtium disertum, CQ 8 (4) 8 ss.
3 Otn, Herio, Libn, Fuficio: personajes desconocidos, protegidos por
Csar. La expresin viejo recocido, proverbial entre los griegos
(; ) y sin duda tambin entre los romanos cultos, alude a la
fbula de Pelias, a quien Medea prometi rejuvenecer haciendo hervir su
cuerpo en una caldera. Cf. Cicern, Cat. M. 83.
4 Epteto irnico para designar (como en 29,11) a Csar, atacado a
travs de sus favoritos y directamente aludido, como destinatario del epi
grama, en el v. 5: tibi a ti.
[44]
55
CARMINA
55
55
POESAS
35
55
Te ruego que, si no te pesa, me reveles en qu tinieblas te
5 escondes. Te 'he buscado en el Campo Menor, en el Circo, en
10
13
a
5a
1 Abiertas bajo los prticos del Foro. Acerca de este poema, vase
Catuli C. 55 und 58a, Hermes 63 ( 28), 66-81.
1
En el Capitolio; el templo de la trada capitolina se incendi en el
83 y fue restaurado en el 69,
1
Es decir, en la porticus Pompeia, construida en el Campo de Marte
en el 55, que se convirti pronto, como antes el Circo Mximo, en paseo
favorito de las cortesanas y del mundo galante.
4 Talo, gigantesca estatua movible -de bronce, que Vulcano forj para
Minos, rey de Creta: el gigante daba diariamente tres veces la vuelta a la
isla para vigilarla. Esta fbula parece derivar de Apolonio de Rodas
(4, 16, 36).
5 Los caballos de Reso, capturados por Ulises y Diomedes, eran r
pidos como el viento (II 10, 438).
s Provistos .de talares prodigiosos, como Mercurio y los vientos Zetes
y Calais, o de alas fabricadas, como Ddalo.
K . B a r w ic k , Zu
[45]
55-56
CARMINA
POESAS
55-56
57-58
CARMINA
57
58
57
[47]
POESAS
57-58
57
58
59 61
CARMINA
59
Collis o Heliconiei
cultor, Vraniae genus,
qui rapis teneram ad uirum
uirginem, o Hymenaee Hymen,
o Hymen Hymenaee,
59
POESAS
59-61
59
61
CARMINA
8 flammeum] flameum {1 12 concinens ACD : continens Qx concinensque z * 14 manu] manuque z - 15 pineam] spineam Parthenius
16 Iunia GORCM : uinia Dz iullia BL iulia x Manlio] Mallio Qz
25 nutriunt humore Qxz : nutriuntur honore Maehly nutriere liquore Ri
chards nutriuere cruore Web er
[49]
POESAS
10
is
20
25
61
61
CARMINA
POESAS
61
CARMINA
46*47 esi ama- / tis Bergk Merrill Lafaye Lenchaniin : amatis / est
Qxz ancsiis / est Eliis Petit-Vergs ac magis est Guarinus alii alia
48 quem] cum z Inter uersus 49 et 50 Compararier ausit inserunt Q
(quis huic deo comparier ausit x), quod correctum est in hh2 50 o
Hymen Hymenaee] o hymen hymenee hymen GOMACRxz 51 suis tre
mulus ed. 1473 : sui si remulus GOMRBACh suas si romulus x 55 ma
ritus] maritos Qxz * 60 o Hymen] om. Qz 61 nil G'Mx : nihil
M'ABLz nichil GOR 62 fama] flamma z
[51]
POBSAS
so
ss
60
65
61
1 Los vv. 46-75 contienen un elogio del dios, que ha cedido a los ruegos
del coro, y una enumeracin de las ventajas sociales del amor consagrado
por las iustae nuptiae, opuesto al amor simplemente sensual.
2 Los amantes pagados con amor recproco.
3 El pabre ya anciano, que se siente prximo a su fin y desea ardien
temente ver casados a sus hijos, especialmente a sus hijas.
4 De la zona, smbolo de la virginidad, que era desatada, al concluir la
ceremonia, con cierta solemnidad.
5 El novio, aguardando impaciente al cortejo que debe conducir la
novia a su casa, puede temer que algn incidente imprevisto demore su
felicidad.
[51]
61
CARMINA
66-70 w. x * 66 Quit
Quid G * 68 mtiei . Bonon, Auantius : uitxes O uicier GMRLC uincier DAz iungier Scaliger 70 com.pararier] compararles O 77 ades Schrader Lachmann Lafaye : adest
iixz uulgo 78 Post hunc u. lacunam quattuor uersuum cum plerisque
statuo 83 tardet Qz : tardat x tradet h1
152]
POESAS
61
CARMINA
POESAS
90
95
oo
ios
61
61
CARMINA
106 lenta sed O : lentaque GMxz lenta quin Merrill lenta qui Eliis
lenta quei Scaliger * 109 abit] abiit Qz * 111 Post hunc u. lacunam
trium nersuum statuit EUis 116 ero] hero GOMxz uulgo
gau
dia] gaudiaque 11$ nocte] nocteque * 119 abit] abiit Qxz 121 O suppi, ed. pr. : om. Qz 122 flammeum] f3am(f]amm- Ojineum
Q flamineum x 123 post 125 ponunt codd. 125 om. Oz Hy
menaee] hymenee io GMx; item in uersibus 150, 155, 160, 165, 170, 175,
ISO, 185, 190
54}
POESAS
61
61
CARMINA
POESAS
61
No se calle ya por ms tiempo la chanza procaz de los ver130 sos fescenninos; no niegues nueces a los nios 1 el favorito al
or que ha perdido el amor de su dueo.
Da nueces a los nios, intil favorito; bastante tiem po ju135 gaste con las nueces; te toca ahora servir a T alasio2. Favori
to, da nueces.
Te asqueaban las campesinas, favorito, ayer, hoy m ism o 3;
140 ahora el peluquero va a raparte la cabeza. Desgraciado, i ay!,
desgraciado favorito, da nueces.
Se dice que renuncias de mala gana, marido perfumado, a
145 tus depilados am igos4; pero renuncia. lo , Himen Himeneo,
io I < lo , Himen Himeneo ! >
1 Los nios, en Roma, jugaban con nueces, as como hoy juegan con
canicas. A lo largo del trayecto que recorra el cortejo nupcial se es dis
tribua esta golosina, como hoy se tiran confites en los bautizos.
2 El esclavo favorito del novio, hasta entonces inactivo o intil,
tendr que ponerse a trabajar, en su nueva condicin de vida, al servicio
del dios del matrimonio.
3 Locucin proverbial. El concubino, cuando el seor le llevaba a su
uilla, desdeaba las caricias, demasiado rsticas para l, de las esclavas
del campo. Ahora tendr que ir solo a la granja y deber cortarse, como
los dems esclavos, la cabellera, que antes llevaba larga, rizada y per
fumada.
4 Eran cuidadosamente depilados los jvenes esclavos que ejercan la
funcin de pueri delicati, a fin de darles un aspecto femenino.
[55]
61
CARMINA
146-155 om. z .* 146 scimus haec tibi quae] simus hec tibique O 151
tuus] tuis GDM * 152 neges] deneges Owen 153 ni GODRah : ne
MRABLACh2x 158 sine seruiat Bern. Pisanus : sine seruit (se ruit A) 2
sine fine seruit Dz solae seruit x sine fine erit Auantius bene seruiet Giri
(quo tibicina fert uiam Eliis coni.) 159*160 om. z 162 anilitas cod.
Vicentinus ann. 1460 : an(n)Uis etas Qxz annulis etas B Phil.
[56]
POESAS
61
61
CARMINA
166 omine] omnia z * 168 subi] sibi Qxz 171 intus Statius : unus
GOMxz uulgo imus Fruterius unctus Barth udus Heinsius 173 Post
hunc u. unam stropham excidisse censet EUis 177 uritur] urimur x
182 puellulae] puelle (-ae) Q.xz 183 adeat Oz : adeant GMx
[57]
POESAS
170
175
wo
185
61
61
CARMINA
POESAS
61
61
CARMINA
206 Africei Lachmann edd. : ericei Q eritei h2x erithrei z eruti Quicherat 208 subducat] subducit z * 209 uostri Scatiger : nostri
Qxz (uostra qui Landor) * uolt Calp. 1481 : uolunt 210 milia]
millia Qz ludei Scaliger : ludi ed. antiquissima saec. XV ludere
Qxz * 211 ludite ut lubet Parthenius : et ludite et (ut z) lubet Qxz
214 indidem] in diem z 220 semihiante Scaliger : sed mihi ante
Qxz semhiante Mller * 222 Manlio GMRx : Maulio O
Mallio Az *
inscieis Lachmann : insciis z
insciens Qx 223 omnibus Qxz : obuieis
Pleitner 224 et Qxz :sic Hermann suae Calp. 14S1 : suam
Qxz suo a Baehrens cum plerisque edd. rec.
[59]
POESAS
210
215
220
225
61
1 Cf. 7, 3.
2 La familia de los Manlii Torquati (Ind. nom. s. u. M a n l i u s ) era
patricia y se contaba entre las ms antiguas de Roma. Segn Cicern
( Suit 8, 24), Manlio Torcuato se senta muy orgulloso de su prosapia,
3 Estrofa universalmente admirada, considerada por la crtica como
el ms gracioso tierno episodio que nos dej la romanidad acerca de
los nios. A pesar de la depravacin de costumbres, la autoridad paterna,
tan a menudo subrayada por la literatura, saba suavizarse con el ms
puro lenguaje.
4 Muchos poetas antiguos, a partir de Hesodo, expresan el sentimien
to de satisfaccin que experimenta un padre al reconocer la propia fiso
noma en la de los hijos. En Catulo el pormenor est an ms justificado
ante la relajacin de costumbres. Tambin Horacio (Carm. 4, 5, 21), alu
diendo a la lex lulia de adulteriis, felicita a Augusto porque nullis pollui
tur casta domus stupris... laudantur simili prole puerperae.
[59]
61-62
CARMINA
[60]
POESAS
61-62
62
CARMINA
8 sic certest Haupt : siccer tes .i. T sic certe si GO sic certe G2Mxz *
9 canent quod uincere par est Passeratius : canent quod uisere par est T
Vossius uulgo canent (canent L, manent z) quo uisere (uiscere x ut utd.)
parent Qxz canent quos uincere par est B. Guarinus canent quo uincere
par est Auantius canent quod uespere par est Venator 11 nobis] nobi
lis T aequalis] aequales Lachmann 12 innuptae ... requirunt] innup
te secum ut meditata requirunt (requaerunt D) TD innupte que secum ut
meditare querunt innuptae questum ut meditare quaerunt x nuptae q
secum ut meditata requirunt z * 14 seruauit solus T; spurium putauerunt
Scaliger Naeke Lachmann1 15 nos] non T 16 uincemur] uincemus
Z ' 17 nunc Tx : non conuertite T :
committite Qxz ; 20
qui : quis T fertur] potuit A patuit Bergk 21 possis] pos
ses x
POESAS
62
[ L a s d o n c e lla s ] .
Hspero, hay, entre los astros que atravie
san con sus fuegos el cielo, otro ms cruel que t? T puedes
arrebatar a una hija de los brazos de su madre, arrebatar de
los brazos de una madre a la hija que la oprime, y entregar al
62
CARMINA
2 5 Hym en... H ym enaee] Kim eno kym enee kymenades o kym enee T;
item in uersibus 31, 38, 48, 66 2 6 Hespere] Hespero x * qui Qxz :
quis T * iocundior] iocondior iucundior T (fertur crudelior z}
2 7 firm es] fines T signes Palmer : conubia Tx : connubia *
28 quae T : quo Qxz quod h2 * 29 iunxere] uinxere O 3 0 a] om.
T * 32 aequalis T : equales GORZ equalem G1Mx aequalem en Giri
Post hunc u. excidisse nonnulla iam uidit Auantius 34 latent] latens
z saepe T : mane Froehlich * 35 comprendis OG2x : com pre
hendis GMz comperendis T Eous Schrader : eosdem Qxz uulgo eospem T 3 6 at lubet] at libet Qxz adlucet T at licet Petit-Vergs
te] ne z 3 7 quid turn] quittum T quod tamen GA4 quid tamen G2
quem D : quema T quam
[ 62 ]
POESAS
62
de n osotras3...
[Los j v e n e s ], ...pues tu salida pone siempre a los vigilantes
en guardia4. La noche oculta con su sombra a los ladrones,
35 pero t, Hspero, les sorprendes a menudo al volver con tu
nombre cambiado en E o s 5. Maldgante enhorabuena las don
cellas con sus falsas quejas. Qu te importa, si te zahieren,
cuando tcitamente sus corazones te ansian? j Himen, oh Hi
meneo, ven, Himen, oh Himeneo!
62
CARMINA
54-55 om. Da 54 c o n iu n c ta ]
c o m ita ta z
m a r ito ] m a r ita T
56 d u m in c u lta s e n e s c it ] tu m in
c u lt a s e n e s c it T d u m in n u p ta m a n e t Weber
[63]
POESAS
62
[ L a s d o n c e l l a s ].
Como una flor, al abrigo del recinto de un
40 jardn, crece ignorada del rebao, no tocada por arado alguno;
las auras la acarician, la robustece el sol, la nutre la lluvia l;
m uchos jvenes, muchas doncellas la desearon; pero cuando,
cortada por la punta de la ua, se marchit, ya no hay jvenes
45 ni doncellas que la deseen : as, mientras perm anece intacta una
virgen, es querida por los suyos; mas cuando, mancillado su
cuerpo, perdi la flor de la castidad, ya no agrada a los jvenes
ni es querida de las doncellas. Himen, oh Himeneo, ven, Hi
men, oh Himeneo!
que el planeta Venus poda en un mismo da ser lucero del alba y lucero
de la tarde; el error se originaba en el hecho de que en su rbita el pla
neta aparezca durante una poca del ao antes de amanecer y durante
otra poca antes de ponerse el sol. Esta concepcin, ignorada por Safo,
acusa, ms que una fuente helenstica, un lugar comn repetido a menu
do por los poetas.
1 Despus del v. 41 sealan algunos editoras la cada de un verso.
2 Cf. 61, 107.
[63]
6263
CARMINA
POESAS
62*63
63
CARMINA
POESAS
63
amplio, aplicndolo tanto a la Trada como a Bitinia (cf. 46, 4), que se en
cuentra al norte de Frigia. Entre el mar y los bosques del Ida hay
una distancia considerable, pero el poeta condensa en su breve pincelada
la extensin de tiempo y espacio.
1 Un cuchillo de pedernal, conforme al rito tradicional tan obstinado
en las religiones, era usado por los sacerdotes de Cbele para practicarse
la mutilacin.
2 Desde este momento, Atis ha perdido su sexo, ha dejado de ser
hombre; el poeta, intencionadamente, le asigna unas veces el gnero mas
culino y otras el femenino, para indicar su naturaleza equvoca.
[651
63
CARMINA
[6 6 ]
POESAS
63
63
CARMINA
POESAS
63
Pero, apenas el Sol de rostro de oro recorri con sus radian40 tes ojos el ter blanquecino, la tierra dura, el mar salvaje, y ex
puls las sombras de la noche ante los pasos resonantes de sus
vigorosos corceles, entonces Atis recobr sus sentidos, el Sueo
huy de l con raudo vuelo y lo acogi la diosa Pastea en su
seno palpitante. As, al salir del dulce descanso que haba des45 vanecido los mpetus de su furor, cuando Atis record en el
fondo de su pecho sus actos y vio claramente lo que haba per
dido y dnde se encontraba, con el alma hirviente volvi sus
pasos hacia la ribera. All, contemplando los anchos mares con
sus ojos llenos de lgrimas, dirigi a sil patria, con voz lasti
mera, estas dolientes palabras:
so
Oh patria, que me diste la vida, oh patria, madre ma, a
quien he abandonado, msero de m, como los esclavos fugitivos
abandonan a sus dueos, para dirigir mis pasos hacia dos bos
ques del Ida, para vivir en la nieve y en las heladas guaridas
de las fieras, y para recorrer enfurecida todos sus escondrijos,
55 dnde ests, patria ma, en qu lugar debo buscarte? Esfurzanse, por s solas, m is pupilas en dirigir hacia ti sus miradas
[67]
63
CARMINA
ginnasiis GMR
gimnasiis Cx gymnasiis z uulgo (u. Eliis*) 61 a C : ha OBz ah
GRMLx 62 figurae est] figuraest Lachmann figura est Qx non
quod obierim Statius : non quid abierim non quod habuerim Sca
liger (adierim coni. Eliis) 63 mulier GRxz : muliens O puber Scaliger
iuuenis Rossberg miles Palmer nam uir Postgats 64 gymnasei Eliis :
gymnasti Q, gimnasii x gymnasii z * 66 corollis] corolis Calpurnius
1481 circulis Qxz * 67 linquendum] liquendum GORCM sole] solo
Qxz * 68 ego nunc Sontem : ego nec ego ne Bodl. z ego non a
egone ut Bentley . ferar] ferarum 7 0 niue Calpurnius 1481 :
nene * 7 1 columinibus Bodl. p : columnibus collibus x colum
nis z culminibus Bentley 73 egi] om. z iam iamque] iam iam x
[68}
POESAS
63
63
CARMINA
74 huic pz : hinc hic B entley * sonitus citus abiit Eliis edd. plerique : sonitus adiit Qx palam sonitus adiit z sonitus citus adiit B entley
Spengel sonitus uagus abiit Ahlw ardt sonitus abiit celer Lachmann alii
alia * 75 ad auris] adauris O ad aures Q.tz (ad aures deorum D)
76 ihi] ubi Qx 77 pecoris] peotoris xz 78 i suppi. Scaliger fu
ror] furoribus z agitet add. ed. Cantrabig. 1702 (animet coni. EUis)
79 uti Lachmann : ut Qx ut hunc z * 80 libere] liber x * 8 1 age
G2xz : a G
terga Oh : tergo uerbera Calpurnius 1481 : uerum
uera * 84 Cybelle] Cibelle O Cibele Gz Cybele Mx 85 ipse]
om. z adhortans Atdina 1515 : ad horta lis G ad ortalis R ad hora
si talis z adortalis OAM ad (spatio relicto) x 86 refringit] infringit
x 87 litoris] litioris O * 88 teneramque Lachmann : tenerumque
uulgo marmora p z Calpurnius 1481 : marmorea Qx * pelagei
Eliis : pelagi p pelago Qxz 89 facit Calpurnius 1481 : ficit O fecit
foecit x illa Lachmann :
ille
Qxz uulgo
[69]
POESAS
75
80
85
90
63
1
Cbele era representada a menudo en un carro tirado por leones.
Aguija el de la izquierda como ms feroz, porque el lado izquierdo era
considerado de mal agero segn la concepcin griega, opuesta a la disci
plina augural romana.
3
Este adjetivo se usa en la poesa antigua para sugerir la superficie
rizada de espuma del mar y el centelleo de la luz del sol sobre las olas.
Cf. Homero, II. 14, 273; Ennio, Ann. 384; Virgilio, Aen. 7, 28.
[69]
63-64
CARMINA
64
64
POESAS
63-64
64
[70J
64
CARMINA
171]
POESAS
64
64
CARMINA
28 Nereine Haupt Merrill Lenchantin Lafaye : neptunnine Dz Ricard nepitine GlBL nectine GOAC neptim x (spatio post tenuit relicto) nectine
marg. neptine al' neutne al neptimine R Neptunine Eliis Nerinarum
Alien 29 Tethys] Thetis Qxz * 30 om. x * 31 optatae finito a Lafays : optato finitae (-e) O Eliis optata finito D optato finito cet.
codd. 32 aduenere apz : ad(at B al AC^lenire Qx 33 Thessa
lia G'Mz ; Thesalia GOx * 35 Scyros] sciros AC schyros Bz syros
Qx Cieros Meinske * 36 Crannonisque Victorius : Graiunonisque Gx
Grauinonisque ORDAC Graiugenasque z * moenia Larisaea p : micenis arisea z nicenis alacrisea Sx * 37 Pharsalia] Pharsalum Lach
mann tecta] tota z * 43 at C : ad Qxz * quacumque] quaecum
que x quascumque z 46 gaudet] splendet x (ex sq. splendida)
[72]
POESAS
64
64
CARMINA
[73]
POESAS
so
55
60
65
*4
1
Versos 50-266: con el pretexto de describir las figuras del cobertor
del puluinar, el poeta narra en este largo episodio la historia de Ariadna,
seducida y luego abandonada por Teseo, que haba ido a Creta para com
batir con el Minotauro. En ciertos momentos (por ej., v. 60) parece que la
descripcin de Catulo se ha inspirado en obras de arte.
3
La isla de Da, antiguo nombre de Naxos (c. Calimaco, frg. 163),
estaba consagrada a Baco. Segn una tradicin, fue este dios, enamorado
de Ariadna, quien hizo que Teseo, despus de haber desembarcado en
Naxos, se olvidara de la princesa y reembarcara solo.
[731
64
CARMINA
POESAS
70
75
so
85
64
64
CARMINA
POESAS
64
vea crecer entre los tiernos brazos de su madre, como las aguas
del Eurotas dan vida a los m irlos o la brisa primaveral hace
abrir las flores de m il matices, no apart de l sus ardientes
ojos antes de que la llama prendiera en todo su cuerpo, abra
sndola ntimamente toda hasta los tutanos. Oh t, que infli
ges con duro corazn el tormento de tales delirios, divino nio \
que mezclas con cuitas ios goces de los hombres, y t, diosa
que reinas en Golgos y en el frondoso Idalio, j en qu tempesta
des habis agitado el inflamado corazn de esta virgen, cuando
su rubio husped le arrancaba tantos suspiros! Cuntos temo
res rindieron su desmayado pecho! jCuntas veces palideci
ms que los reflejos del oro, cuando, ansioso de combatir con
tra el monstruo feroz, Teseo iba a buscar o la muerte o una
gloriosa victoria! No fueron baldas, con todo, ni hostiles a los
dioses las ofrendas que prometi y los votos que formul con
labios cerrados. Porque as como, en la cumbre del Tauro, una
encina que agita sus brazos, o un pino de frutos cnicos y do
rezumante corteza, son retorcidos por el soplo del indmito hu
racn que acaba descuajando su tronco, y el rbol arrancado
de raz cae lejos, hacia adelante, rompiendo en su derredor todos
1
Eros o Cupido, dios del amor; era hijo de Venus o Afrodita, la diosa
venerada en sus famosos templos de Golgos e Idalio, localidades de
Chipre.
64
CARMINA
76J
POESAS
64
64
CARMINA
125 e
: ex O om. x
327 in z : om.
POESAS
64
1
Movimiento instintivo y necesario para correr por el agua; Ariadna
recoge los pliegos del ^.
[77]
64
CARMINA
143 nunc iam B. Guarirtus : tum iam . hinc iam Froehlich 144
fidelis O : fideles Qxz * 151 dessem] d/essem M dassem (suprascr. e) p
deessem Qxz * 153 iniacta Schwabe : intacta * tumulabor] cu
mulabor D 156 Scylla xz : scilla O silla GRML rapax] ferox z *
158 conubia ABC : connubia GOMRxz 160 uestras] nostras O 163
consternens] consternes x 164 sed] si O nequiquam] nec quicquam GORBCz conquerar Q : conqueror px - aureis Baehrens :
aures O auris ex aures G auris
[781
POESAS
64
[78]
64
CARMINA
M acr .
Sat. 6, 1, 42
POESAS
64
64
CARMINA
184 litus] colitur Palmer * 185 patet GODx : pater RMBLACz * 189
om. x 190 multam z Mller : mulctam Qx muletam O 191 com
precer ap : comprecor Qxz 192 multantes] mulctantes xz 196-207
om. z * 196 misera Qx: miserae D uulgo 198 uerae] uere
x *
200 quali solam corr, ap : qualis sola Qx 201 funestet] f un escet x
203 factis] fatis x 204 inuicto B Auantius : inuito in uoto D
POESAS
64
1
Jpiter. Cuando Jpiter toma una decisin, ante su invencible ademn
todo el universo se conmueve. Cf. Homero, II. 1, 528.
64
CARMINA
205 quo motu Heyse : quom tunc GOR quomodo tunc ACMx quo moto
Fleischer quo tonuit Riese quo nutu et Fea * contremuerunt] contruftiuere D contremuere Rossbach 207 mentem] mente i k mentis suspic. Eliis 208 consitus] conscius z * 211 Erechtheum Vossius : erec
tum B ereptum Qxz * 212 classi] classem A moenia] moenico
x * 213 concrederet Auantius : cum crederet Qz quom crederet x *
Aegeus] egeus Mz egens GOx 214 mandata] mandate x 219 quoi
Schwabe ; quem G cui OGzMz quui x
[81]
POESAS
64
64
CARMINA
POESAS
64
64
CARMINA
247 Minoidi corr. R : Minoida minoia z : 248 immemori] immemoris z 249 quae tum prospectans h Merrill Lafaye : que ta
men prospectans O quem tamen prospectans G que tamen aspectans
G'Dxz 251 parte AC : pater '2*2 252 cum] tum O 253 te
G'xz : et O Ariadna] adriana P.xz Post hunc u. lacunam statuit
Bergk quem secunlur plerique edd. ; ego cum Lenchantin post u. seq.
lacunam unius uersus coni. 254 .quicum Baehrens Lenchantin : qui
Ium U.z quae tum Bergk * 255 euhoe ... euhoe x edd. : euoche ...
euohe G'BL euche ... euche GOMACD heu ohe ... heu ohe z 256 ha
rum Qxz : horum a - 257 e diuolso] est diuulso z * 261 aliae Qxz :
aliei Lachmann * 263 multis ed. Trine. : multi ilxz efflabant ah :
efflebant ilxz
[83]
POESAS
64
64
CARMINA
POESAS
265
64
[84]
64
CARMINA
POESAS
64
confusas, y toda la casa se ri acariciada por su delicioso peres fu m el. Sin tardar acude P en o2 desde la verde Tempe, desde
Tempe ceida por bosques que la dominan por encima; ha
dejado las Peneidas3 animndolas con sus danzas dorias; no
vino con las manos vacas : ha trado, arrancadas de cuajo, al290 tas hayas, laureles de tronco recto y erguido, sin olvidar
el pltano de cima cimbreante ni el rbol flexible donde vive la
hermana de Faetonte devorado por las llam as4 ni el areo ci
prs; entrelaz sus ramas en amplio espacio alrededor de la
vivienda, para que su ligero follaje cobijara el vestbulo con
un velo de verdura. Tras de l sigue Prometeo, de agudo in295 genio, llevando los mitigados vestigios5 del antiguo castigo que
sufri en otro tiempo, cuando su cuerpo fue encadenado a una
roca y suspendido de lo alto de un precipicio. Despus lleg
el padre de los d io ses6 con su santa esposa y sus hijos, dejn1 Segn Pndaro (Nem. 3, 56), fue Quirn quien facilit la boda de
Peleo con Tetis. En la versin homrica (11, 16, 143), el regalo de Quirn
a Peleo, en vez del gentil homenaje de flores, consiste en una lanza de
fresno del Pelion, tan pesante y maciza, que slo Aquiles puede blandira.
2 E l dios del roi hom n im o.
3 Palabra restituida por conjetura. Las Peneidas seran las hijas del
Peno (o Peneo), las ninfas del ro; parece que sus danzas se llaman do
rias por su carcter de mlica coral que se origin entre los dorios como
una combinacin de poesa, msica y danza.
4 El chopo. Las hermanas de Faetonte e hijas del Sol, las Heladas,
cuando su hermano fue fulminado por Jpiter por haber dejado desbocar
los caballos del Sol, provocando el incendio del mundo, fueron transfor
madas por el dolor en chopos y quedaron llorndolo a las orillas del Po.
5 Como recompensa de importantes servicios que le hizo, Jpiter libr
de las cadenas a Prometeo, pero, en recuerdo del castigo que le haba
infligido, le oblig a seguir llevando una corona y un anillo de hierro:
la expresin catuliana extenuata uestigia puede aludir a estos smbolos;
otros creen que se trata de las cicatrices, ya casi cerradas, dejadas en su
cuerpo por las ataduras que le encadenaron a la pea del Cucaso.
6 Con arreglo a la versin seguida por Catulo, Jpiter asiste a la boda
con su esposa y con todos sus hijos, a excepcin de Febo o Apolo, impla
cable enemigo de los Ecidas, y de Diana, la unignita habitante del
[85]
64
CARMINA
299 aduenit, caelo Muretus : aduenit caelo uulgo * 300 Idri ACz : ydri
GOM irim x 301 Pelea Gxz : Palea Q Pallada Da 307 his] hic
uestis Parthenius : questus Qxz cestus Orelli * 308 purpurea] purpureaque x talos ed. Iuntina 1503 : tuos Qxz 309 at roseo niueae
(uinee O) Qjcz : at roseae niueo Ah Guarinus Lenchantin ambrosio Vulpius 319 custodibant ODz : custodiebant 3 2 O haec Qxz ' hae
uulgo pellentes il xz : uellentes Fruterius pectentes Statius plecten
tes Hertzberg pauientes Owen
POESAS
64
Idro. Segn Homero (II. 24, 63) y Pndaro (Nem. 5, 41), en cambio, Apolo
particip en ia fiesta.
1 Tronos blancos como la nieve: de marfil. Cf. 64, 45, nota.
2 La intervencin de ias Parcas en la boda de Tetis y Peleo slo se
registra en este carmen y, entre sus representaciones plsticas, en el. ci
tado vaso Franois.
3 La cabeza de cada unade las Parcas est iluminada por una aureola,
atributo de las divinidades a] aparecerse a los
mortales.
186]
64
CARMINA
327
h a b e t M acr. S a t. 6, 1, 41
324 tutamen] tu tamen AChz, corr. GRBM tutum OLx opis G2MDapz
opus GORz ' clarissime Dap : carissime Qxz (Opis carissime nato Housmann Lenchantin) 326 oraclum ODapz : oraculum Qx secuntur
ODz : sequuntur GMx * 327 ducentes] ducenti M a c r . subtegmina
O : sub tegmina GMx sub tegmine z M a c r . * 330 om. O - flexanimo
mentem perfundat amore Muretus Lafaye : flexo animo mentis perfundat
amorem unde flexanimo mentis perfundat amorem uulgo (qua te
flexanimo mentis perfundat amore Lachmann) 33i somnos xz : sonos
* 334-337 om. BLDapz Phi. 334 umquam tales Qx : tales um
quam Aldina1 a * contexit : conexit Lachmann
[87]
POESAS
64
[87J
64
CARMINA
POESAS
64
64
CARMINA
POESAS
64
1
Este bustum de Aquiles haba sido identificado en la antigedad con
una altura del cabo Sigeo (cf. Homero, Od. 24, 80), que Catulo quiz haba
visitado. All fue inmolada Polxena inmediatamente despus de la des
truccin de Troya, como botn de Aquiles.
1
Las murallas de Troya fueron construidas por Posidn (Neptuno) y
Apolo. Cf. Eurpides, Troad. 4.
[89]
64
CARMINA
376-378 om. z
377 hesterno] esternq O externo GRMBLAx
378 spurium iudicauit Bergk, uncis inclusit Mller 379-381 om.
O 380 secubitu] se cubitu BRMa 383 cecinere e pectore Baeh
rens : cecinere pectore cecinerunt pectore Dahpz uulgo 385
heroum et /. B. Sigicellus (1492-1560) : Nereus Qxz * 386 Post hunc
u. uersus 21 carminis 67 sequitur in Qxz * 388 cum h : dum Qxz
uenissent Dhpz : uenisset diebus] duobus z 389 conspexit
Qx : prospexit Da terra] Creta Wakefield * procumbere GORMACD
ax : procurrere Lhp prorumpere Wakefield * tauros Aldina1 currus
Qxz * 391 Thyiadas Mx : Tyadas GRBL- Thiadas OACz euantis]
ouantes x euahntis z
[90]
POESAS
64
alianza; sea entregada la esposa al marido que tan largo tiem375 po la ha deseado. Girad tirando de los hilos; girad, husos.
64-65
CARMINA
POESAS
6465
65
CARMINA
192]
POESAS
65
frutos de las Musas no pueden brotar en mi espritu, tan fuer5 tes son las tormentas que lo agitan, pues poco ha la onda que
fluye en el abismo leteo ba los plidos pies de m i hermano
arrebatado a mis ojos por la tierra troyana que pesa sobre sus
restos junto a la costa retea2te dirigir la palabra, nunca
10 ms te oir contar tus <hechos>nunca ms, hermano ms dulce
que la vida, te podr ver; pero por lo menos te amar siempre;
siempre compondr en la soledad cnticos entristecidos por
tu muerte, sem ejantes a los que bajo las espesas sombras del
ramaje entona la D aulia3, lamentando la m uerte del devorado
is ttilo. Aun as, pese a tan gran dolor, rtalo, te envo, tradu
cidos por m, estos versos del descendiente de B a to 4, para que
no creas que tus palabras, abandonadas intilm ente al capricho
de los vientos 5, se han escapado de m i memoria, com o una
manzana, presente furtivo enviado por su prom etido6, se es20 curre del regazo de una casta doncella, cuando, sin recordar
que la haba escondido bajo su tnica blanda, la pobrecilla,
65-66
CARMINA
66
Omnia qui magni dispexit lumina mundi,
qui stellarum ortus com perit atque obitus,
flammeus ut rapidi solis nitor obscuretur,
ut cedant certis sidera temporibus,
ut Triuiam furtim sub Latmia saxa relegans
dulcis amor guro deuocet aerio,
idem me ille Conon caelesti in lumine uidit
e Beroniceo uertice caesariem
fulgentem clare, quam m ultis illa deorum
leuia protendens bracchia pollicita est,
qua rex tempestate nouo auctus hymenaeo
uastatum finis iuerat Assyrios,
6 6 2 cf
66
Apv l .
Socr. 120
POESAS
65-66
Aquel que enumer todos los luceros del cielo inmenso, que
descubri la salida y el ocaso de las constelaciones, que sabe
cm o se obscurece la resplandeciente llama del sol rpido,
s cm o desaparecen los astros en mom entos fijos, cmo, dejando furtivam ente. a Trivia bajo los peascos del Latmos, un
dulce amor la desva de su areo curso, aquel mismo, Conn,
en medio de la luz celeste, me vio, trenza cortada de la frente
io de Berenice, arrojando vivos resplandores, despus que esta
reina me hubo prometido a muchos dioses tendiendo hacia
ellos sus torneados brazos, en aquel tiem po en que el rey, cuya
gloria se vea realzada por un reciente himeneo, haba mar-
1
El original de esta composicin fue escrito por Calimaco en honor
de Berenice, mujer de Ptolemeo III Eurgetes, rey de Egipto (247-221 a.
de C.). Habiendo emprendido este monarca, poco despus de su boda, una
campaa de represalia y venganza contra Seleuco II, rey de Siria, Bere
nice prometi una trenza de su cabellera a Venus Zefirtide o Arsnoe para
conseguir que su marido regresara felizmente de -la guerra. Cumplido el
voto, despus de la victoria, la trenza desapareci del templo. Para con
jurar la consternacin general, Conn, el clebre astrnomo del Museo,
declar que haba descubierto el o rizo en el cielcn, convertido
en constelacin, como si lo hubieran hurtado los dioses (cf. Higino, Astr.
2 24). Slo conservamos fragmentos del original griego; a travs de ellos,
puede verse que la traduccin de Catulo es propiamente, como sola su
ceder entre los antiguos, una adaptacin. Vase C. N ig r a , La chioma di
Berenice, traduzione e commento^ Miln, Hoepli, 1891, Sobre la contri
bucin que aporta a la crtica de este canto un fragmento del IhpvHxr,'
de Calimaco recientemente descubierto: E. F r aenk el , Kallimachos
und Catull. Zu den neuesten Funden, Gnomon 5 ('29) 265-268; G. A l b i n i ,
II carme 66 di Catullo e il nuovo frammento di Callimaco, Rendic. Accad.
[93]
66
CARMINA
26 memorat
profert
y g in .
15 anne p Palladius * at que codd. idque Eliis ( emendarunt an quod auentum Munro an quod amantum Owen atque maritum Schmidt Post gate Pal
mer) 17 intra] inter z limina D : lumina * fundunt} fren
dunt x 18 diui Dah : diu (meque diu x) iuuerint : iuerint
Z ed. antiquissima saec. XV
21 et OBLh : et al' at GRM at z
luxti] iusti x 22 discidium Oz ' dissidium - 23 quam Bentley :
cum quom z 24 ut tibi] ut ibi Gx tunc OG2 : nunc GMx non
z - sollicitae] sollicitet 25 at te ego Auantius : et ego GOR
MACDa atque ego BLh aut ego z * 26 magnanimam Da : magnanima
Qx 27 anne] atne BL * quo Muretus : quam quom Faernus *
adepta es Lachmann1 : adeptos O adeptus 28 quod] quo Dah
Muretus - fortior] fortius Muretus ausit Nicettus : aut sit
[94]
POESAS
is
20
25
30
66
[94]
66
CARMINA
POESAS
66
66
CARMINA
[96]
POESAS
66
66
CARMINA
70 om. z a u te m Dp : a u t * *. T e th y i Atdina1 : th e ti te th i x
r e s tit u it Lachmann : r e s titu e m
x (lu x a u fe r t ... r e s titu e n s coni, EUis)
*
:
[97]
POESAS
66
[97]
66-67
CARMINA
67
O dulci iocunda uiro, iocunda parenti,
salue, teque bona Jupiter auctet ope,
ianua, quam Balbo dicunt seruisse benigne
olim, cum sedes ipse senex tenuit,
quamque ferunt rursus uoto seruisse maligno,
postquam es porrecto facta marita sene.
84 sed quae se] seque se D sed quae si h Br. * 85 sic Statius : illius
a mala leuis bibat dona irrita puluis codd. (dona om. z) 86 indignis
LDAk : indignatis O indigetis GACx Laur. indigetis ai' indignis al' in
dignatis RM indigenis z * 87 uostras] uestras px nostras Qz 91
sanguinis Qxz : unguinis Bentley Lafaye * siris Lachmann uulgo : uestris Qxz (unguinis expertem uestri noli esse tuum me coni. Eliis)
tuam Auantius : tuum Qxz tuei Fleischer 92 largeis M : largis
Qxz uulgo affice p Scaliger : effice Qxz * 93 corruerint Lachmann '
cur iterent Qxz cur retinent? Markland Merrill cur haerent? Nigra
cursum iterent Lenchantin utinam] iterum Markland
94 Hydro
choi ed. pr. : idrcchoi uel id rochoi Q idrochoi x ad Rhochoi z
67
Inter 66 et 67 interstitium non est in codicibus 5 maligno Qxz : ma.
ligne Oh Munro 6 es Aldina1 : est Qxz * porrecto] proiecto z *
facta] facte x marita Da : marite
[98]
POESAS
66-67
67
CARMINA
[9 9 ]
POESAS
67
is
No
[ C a t u l o ].
No basta que lo digas con una sola palabra; es
preciso que lo hagas comprender y ver a todo el mundo.
[ C a t u l o ].
[ P u e r t a ].
Pues bien, ante todo, cuando se dice que nos con20 fiaron una doncella, es falso. No fue el marido el primero que
la toc; su arma, que pende ms blanda que la acelga tierna,
jams le lleg a la m itad de la tnica; pero se cuenta que fue
el padre de este marido quien viol su lecho y manch con un
25 crimen esta casa infortunada, sea porque su alma impa arda
[99]
67
CARMINA
3 1 sic Da (h o c om . Gx) h o c
d ic it se O se (sed z) d ie t h o c BCAz h o s c e d ic i t h o c Bodl.
* 32
C ycneae su p p o sita speculae Vossius : c h in ea su p p o situ m specula C hi
n e a s u p p o s ita s p e c u la Eliis C y cn eae s u p p o s itu m sp e c u la e K lo tz (RhM
1931, 342-356) 3 3 M ella] m elo O m ello cet. codd. * 3 5 P o stu m io ]
p o sth u m io GOMR n a rra t] a m a t x * 3 7 qui Aldina : q u id (quod L)
uulgo istaec] istec (iste GO). ista x 3 9 heic Schwabe : hec
GMxz hic Dap hoc h Laur. 4 2 solam cum ancillis S tatius : so la cu m
(om. Da) conciliis (conciliis O) codd. 4 3 quae] quem x 4 4 sp e re t
M DCxz : sp e re n t Oh s p e re n t a l s p e r e t GR sp e ra re t C alpu rn iu s
[100]
POESAS
67
1 V. Ind. nom. s. u. C y c n e u s ,
2 Segn este pasaje, no reforzado p o r o tro testim onio, B rixia debi
de ser, en tiem pos m uy rem otos, la m etrpoli de Verona*.
[100]
67-68
CARMINA
68
Quod mihi fortuna casuque oppressus acerbo
conscriptum hoc lacrimis m ittis epistolium,
naufragum ut eiectum spumantibus aequoris undis
subleuem et a mortis lim ine restituam,
quem neque sancta Venus m olli requiescere somno
desertum in lecto caelibe perpetitur,
nec ueterum dulci scriptorum carmine Musae
oblectant, cum mens anxia peruigilat,
id gratum est mihi, me quoniam tibi dicis amicum,
muneraque et Musarum hinc petis et Veneris ;
POESAS
[101]
68
CARMINA
POESAS
68
[102]
68
CARMINA
POESAS
68
[6 8 a ]
CARMINA
[68 a]
Non possum reticere, deae, quam Manlius in re
iuuerit aut quantis iuuerit officiis,
nec fugiens saeclis obliuiscentibus aetas
illius hoc caeca nocte tegat studium;
sed dicam uobis, uos porro dicite multis
milibus et facite haec carta loquatur anus,
notescatque magis mortuus atque magis,
nec tenuem texens sublimis aranea telam
in deserto Alii nomine opus faciat.
Nam, mihi quam dederit duplex Amathusia curam,
scitis, et in quo me corruerit genere,
cum tantum arderem quantum Trinacria rupes
lymphaque in Oetaeis Malia Thermopylis,
maesta neque assiduo tabescere lumina fletu
cessarent tristique imbre madere genae.
68 a
[104]
POESAS
[68 a]
No puedo pasar en silencio, diosas *, cunto m e ayud Man
lio en tal ocasin, cunto me ayud con sus grandes servicios;
el tiempo que huye, en el curso de los siglos olvidadizos, no
podr cubrir con ciegas tinieblas esta abnegacin suya. Pero
45 os l o . dir a vosotras ; vosotras decidlo, por vuestra parte, a
muchos millares y haced que esta hoja,' ya envejecida, lo siga
proclam ando2 ........... . que crezca su reputacin cada da ms
despus de su muerte y que la araa, que teje en lo alto su
so ligera tela, no cumpla su tarea sobre el nombre abandonado de
Alio. Pues, qu tormento me hizo sufrir, en su doblez, la diosa
de A m atunte3, ya lo sabis, y en qu suerte de amor m e arrui
n, cuando yo me abrasaba tanto como la montaa de Trina
c r ia 4 o como la fuente M alaca5 de las Termopilas, prximas
55 al Eta, cuando mis ojos afligidos no cesaban de derretirse en
un llanto incesante ni de baar mis mejillas con su triste llu-
CARMINA
1105]
POESAS
65
70
75
CARMINA
POESAS
Trag. Graec. Frg., p. 563; Higino, Fab. 103). Catulo, al comparar a Lesbia
con Laodamia, se siente tambin expuesto al castigo y teme la venganza
de Nmesis, la virgen de Ramnunte. Vase L. P epe , II mito di Laodamia
nel carme 68 di Catullo, GIF 6 ('53) 107-113.
1 Slo las Parcas saban cundo deban quebrar la vida del hroe.
[ 106 ]
CARMINA
POESAS
100
ios
110
us
1
Hrcules, hijo de Jpiter y de Alcmena, esposa de Anfitrin. Sus
hazaas fueron pruebas que deban hacerle digno de la apoteosis; al ser
recibido en. el Olimpo, se le dio por esposa a Hebe, diosa de la juventud.
Una de sus hazaas consisti en desecar, cuando serva a Euristeo, seor
de Micenas ( = duefio detestable), las marismas de Pneo o Fneo (v. Ind.
nom. s. u. P e n e u s ) ; otra, en limpiar el Estinfalo de las terribles aves
que devastaban la regin y se alimentaban de carne humana.
[1 0 7 ]
CARMINA
117 barathro] baratro 9,xz 118 tum te domitam Friedrich Lafaye Petii-Vergs : tuum domitum GOMxz tunc te indomitum D actutum do
mitum Eliis tantum indomitan Statius tunc indomitan Conr, de AUio
durum domitam Lachmann tamen indomitam Heyse Munro tum te in
domitam Riese tandem indomitum Owen tantum domitam Lenchantin
te iam domitam Merrill * docuit] potuit z 119 nec tam OD : nec
causa * neque tam a Laur. EUis * carum confecto] parum confecta
x 124 suscitat a] suscitata suscitat et Da (scusata cano uoltarium x) 128 quam quae Vossius uulgo : quamquam Qx quam cum
Eliis 129 tu horum]tuorum * horum D om. z * 130 es flauo
Da : efflauo O eflauo e flauo x (semele flauo z) 131 tum Muretus : tu Q;tz 133 hinc illinc] huc illuc Da * 136 uerecundae] uerecundo x
POESAS
120
125
130
las
CARMINA
POESAS
[68 a]-69
CARMINA
69
POESAS
[68 a ] -69
[110]
70-72
CARMINA
70
[ill]
POESAS
70-72
70
Dice la mujer que
sino ponmigo, ni aun si
pero lo que una mujer
birlo en el viento y en
[111 i
72-74
CARMINA
72
73
7 quod Dz : quam Q
POESAS
72-74
75-76
CARMINA
75
Hue est mens deducta tua, mea Lesbia, culpa,
atque ita se officio perdidit ipsa suo,
ut iam nec bene uelle queat tibi, si optuma fias,
nec desistere amare, omnia si facias.
76
Siqua recordanti benefacta priora uoluptas
est homini, cum se cogitat esse pium,
nec sanctam uiolasse fidem, nec foedere nullo
diuum ad fallendos numine abusum homines,
multa parata manent tum in longa aetate, Catulle,
ex hoc ingrato gaudia amore tibi.
Nam quaecumque homines bene cuiquam aut dicere
[possunt
aut facere, haec a te dictaque factaque sunt;
omniaque ingratae perierunt credita menti.
Quare cur te iam amplius excrucies?
quin tu animum offirmas atque istinc teque reducis
et deis inuitis desinis esse miser?
75
POESAS
75-76
75
76-77
CARMINA
77
POESAS
76-77
77
1
Alrededor de cinco aos haba durado este amor; la poesa corres
ponde; al parecer, a los ltimos tiempos de la unin con Lesbia (cf. It).
Slo la pieza 58 puede ser considerada posterior.
[114]
77-78 a
CARMINA
POESAS
77*78 a
insinuarte en m y, abrasndome las entraas, arrebatarme, des5 dichado de m, toda mi felicidad? S, me la arrebataste, ay!,
cruel veneno de mi vida, i ay!, peste de mi cari o1.
78
Galo tiene dos hermanos: uno de ellos tiene una esposa
hermossima, el otro un hermoso hijo. Galo es un hombre re
finado: gracias a l, se efecta una dulce unin, pues con el
refinado mozo se acuesta la refinada muchacha. Galo es un
estpido y no se da cuenta de que est casado, este to que
ensea el adulterio a costa de un to 2.
78 a
...Pero lo que ahora me atorm enta3, es que los puros labios
de una muchacha pura hayan sido mancillados por tu inmunda
saliva. Por lo menos no escapars al castigo, porque todos los
siglos te conocern y la fama, cuando sea anciana, dir todava
quin eres.
79-81
CARMINA
79
79
POESAS
79-81
79
[1163
81-84
CARMINA
84 epigr.
m e m o r a t Q v in t. 1, 5, 20
* 6 et
9.XZ : ei Lafaye quod pz : quid Qx (u. Eliis9)
82
Cum 81 continuant *, nullo spatio relicto; seiungit z * 1 tibi uis]
tribuis x 3 et 4 om. BLa
83
Cum 82 continuant Sx, nullo spatio relicto; seiungit z 3 mule O :
muile Qxz uindicante Umpfenbach (Philologus 34, 1875, 234) ex prouerbio
T tcm
POESAS
81-84
1 Cf. 3, 5; 14, 1.
2 Es decir, su amada, seguramente Lesbia. Puede creerse, por tanto,
que Quintio haya sido un rival del poeta en el amor de esta mujer.
i
Las injurias de Lesbia, segn la teora de Catulo, slo intentan en
cubrir su amor para engaar mejor al marido.
4
El poeta se mofa, personificndola en Arrio, de la moda, que em
pez a generalizarse a mediados del siglo il a. de C de pronunciar aspi
radas, a la manera griega, ciertas vocales y an consonantes en voces
tomadas de esta lengua; pero la aspiracin pedante y abusiva se exten
di, entre las personas de cultura superficial que deseaban hablar con
delicadeza, a voces indgenas que jams la haban tenido. Se trata de una
f u e r t e corriente plebeya o dialectal, despus hiperurbanstica, que se infil
t r en Roma desde Etruria. Vase A. J. B e l l , Note on Catullus 84, CR 29
(15) 137-139; H. J o r h n k a , Miszellen: zu Catuli C. 84, WS 38 (16) 179 ss.;
N. I. H e r e s c u , Autour de lironie da Catulle, RC1 13-14 (41-42) 128-137.
[1 1 7 ]
84-86
CARMINA
4 cf. Q v in t . 6, 3, 18
POESAS
84-86
86
Quintia es para muchos hermosa: para m es blanca, alta,
derecha. Que tiene uno por uno estos encantos, lo reconozco;
pero que en su conjunto sea hermosa, lo niego, pues no hay
ninguna gracia en este cuerpo tan esbelto, ni un solo grano
86-89
CARMINA
87
Nulla potest mulier tantum se dicere amatam
uere, quantum a me Lesbia amata mea es.
Nulla fides nullo fuit umquam in foedere tanta,
quanta in amore tuo ex parte reperta mea est,
88
Quid facit is, Gelli, qui cum matre atque sorore
prurit et abiectis peruigilat tunicis?
Quid facit is, patruum qui non sinit esse maritum?
ecquid scis quantum suscipiat sceleris?
Suscipit, o Gelli, quantum non ultima Tethys
nec genitor Nympharum abluit Oceanus;
nam nihil ets quicquam sceleris quo prodeat ultra,
non si demisso se ipse uoret capite.
89
Gellius est tenuis; quid ni? cui tam bona mater
tamque ualens uiuat tamque uenusta soror,
87
88
89
6 omnis
POESAS
86-89
87
Ninguna mujer puede decir que ha sido tan sinceramente
amada como t, Lesbia, lo has sido por m. Jams ningn ju
ramento ha sido respetado con tanta fidelidad como yo he
mostrado, por mi parte, en tu amor *.
88
Qu hace, Gelio, el que sacia su prurito en su m ad re2 y
su hermana y pasa, con las tnicas fuera, noches enteras en
su compaa? Qu hace el que no deja ser verdadero marido
a su to? Es que o sabes qu gran dlito comete? Tan grande
s lo comete, oh Gelio, que no lo lavan Tets, lm ite del mundo,
ni el O cano3, padre de las Ninfas ; pues no puede ir m s all
en el camino del delito, aunque, bajando la cabeza, se devo
rara a s mismo.
89
Gelio est flaco: cmo no? Si vive con una madre tan atrac
tiva y tan gallarda, con una hermana tan guapa, con un to tan
89-91
CARMINA
90
Nascatur magus ex Gelli matrisque nefando
coniugio et discat Persicum aruspicium:
nam magus ex matre et gnato gignatur oportet,
si uera est Persarum impia religio,
gratus ut accepto ueneretur carmine diuos,
omentum in flamma pingue liquefaciens.
91
Non ideo, Gelli, sperabam te mihi fidum
in m isero hoc nostro, hoc perdito amore fore,
quod te cognossem bene constantem ue putarem
aut posse a turpi mentem inhibere probro;
sed neque quod matrem nec germanam esse uidebam
hanc tibi, cuius me magnus edebat amor.
* ma-
POESAS
89-91
atractivo, en una casa tan rebosante de muchachas de su familia, cmo dejar de estar flaco? Aunque no tocara sino lo
que es impo tocar, te explicaras con abundantes razones por
qu. est flaco.
90
91
No, Gelio, si yo esperaba que me fueras leal en mi desdi
chado amor, en este amor sin esperanza2, no era porque te
conociera bien y te considerara fiel y capaz de alejar de tu pen5 samiento una vergonzosa infamia, sino porque vea que no era
ni tu madre ni tu hermana aquella cuyo inmenso amor me
9-94
CARMINA
92
Lesbia mi dicit semper male nec tacet umquam
de m e; Lesbia me dispeream nisi amat.
Quo signo? quia sunt totidem mea; deprecor illam
assidue, uerum dispeream nisi amo.
93
Nil nimium studeo, Caesar, tibi uelle placere,
nec scire utrum sis albus an ater homo.
94
Mentula moechatur. Moechatur Mentula? certe,
hoc est quod dicunt, ipsa olera olla legit.
92 de h oc epigram m ate
93 2 cf. Q vint. 11, 1, 38
92
94
(u. Eliis9)
Cum 93 continuant Qxzt nullo spatio relicto
punxit Postgate : m entula certe uulgo 2
[12 1]
POESAS
91-94
92
Lesbia me maldice constantem ente y no deja de hablar con
tra m: que me muera, si no me quiere. En qu me fundo? En
que mis pruebas son las m ism as: la cubro sin cesar de opro
bios, pero que m e muera, si no la quiero *.
93
No me preocupo demasiado, Csar, en procurar agradarte,
ni en saber si eres un hombre blanco o negroV
94
Mntula se pervierte. Se pervierte Mntula? No hay duda.
Es lo que suele decirse: el puchero recoge por s mismo las
legum bres3.
95-96
CARMINA
95
Zmyrna mei Cinnae nonam post denique messem
quam coepta est nonamque edita post hiemem,
milia cum interea quingenta Hortensius uno
Zmyrna cauas Satrachi penitus mittetur ad undas,
Zmyrnam cana diu saecula peruoluent.
At Volusi Annales Paduam morientur ad ipsam
et laxas scombris saepe dabunt tunicas.
Parua mei mihi sint cordi monumenta < sodalis >
at populus tumido gaudeat Antimacho.
96
Si quicquam muteis gratum acceptumue sepulcris
accidere a nostro, Calue, dolore potest,
quo desiderio ueteres renouamus amores
atque olim m issas flem us amicitias,
95 1 memorant
95
122]
POESAS
95*96
95
96-97
CARMINA
9 7 6 m e m o r a t Q v in t. 1, 5, 8; h a b e t
97
F e s t . p . 260, 2 s s .
POESAS
96-97
1
El poeta acaba de leer sin duda la coleccin de elegas, hoy perdidas,
que G. Licinio Calvo, el amigo de Catulo, haba dedicado a la
muerte de su mujer Quintilia. Cf. Propercio, 2, 34, 89.
1
Un recuerdo del pas natal de Calulo: el vocablo ploxenum, de pro
bable origen celta, proceda de las mrgenes del Po. Cf. Q uintiliano,
1, 5, 8.
3 . Infligindole un castigo como a los peores esclavos: dar vueltas a la
muela del molino o vigilar al asno que las daba sin descuidar los duros
servicios inherentes al funcionamiento de la mquina. Sobre las terribles
condiciones de estos esclavos, cf. Apuleyo, Met. 9, 12.
[123]
98-99
CARMINA
98
[124]
POESAS
98-99
98
Contra ti, que lo mereces ms que nadie, puede decirse, he
diondo Vectio, lo que se dice a los charlatanes y a los necios i
con iing lengua como la tuya podras, si fuera necesario, lamer
traseros y sandalias de labriego. Si quieres hacernos morir a
todos a la vez, Vectio, abre la boca; logrars absolutamente lo
que intentas.
99
Te rob, en medio de tus juegos, m elo so 1 Juvencio, un be
sito ms dulce que la dulce ambrosa. Pero mi hurto no qued
sin castigo; por ms de una hora estuve, lo recuerdo, como
clavado en lo alto de una cruz, cuando m e excus ante ti, sin
poder calmar con todas mis lgrimas siquiera un poquito tu
clera. Apenas com etida mi falta, secaste con todos tus dedos
las abundantes gotas que cubran tus labios, para que no que
dara en ellos ninguna mancha de mi boca, como si se tratara
de la sucia saliva de una ramera indecente. Adems, no has
cesado de invocar sobre mi desdichada persona los rigores del
Amor y de atormentarme de m il maneras, tanto que, despus
5
Delicioso, encantador; expresin honesta del lenguaje familiar. Cf. 3,
6, nota.
99-101
CARMINA
100
Caelius Aufilenum et Quintius Aufilenam
flos Veronensum depereunt iuuenum,
hic fratrem, ille sororem. Hoc est, quod dicitur, illud
fraternum uere dulce sodalicium.
Quoi faueam potius? Caeli, tibi; nam tua nofois
perspecta egregie est unica amicitia,
cum uesana meas torreret flamma medullas.
Sis felix, Caeli, sis in amore potens.
101
POESAS
99-
muchos ma
restos, para
dirigir unas
fortuna me
101-103
CARMINA
103
[1 2 6 ]
POESAS
101-103
104-107
CARMINA
104
[127]
POESAS
104-107
104
107-109
CARMINA
POESAS
107-109
108
Si e l pueblo, Com inio2, tuviera que decidir la muerte que
merece tu cana vejez, manchada por impuras costumbres, no
dudo de que, ante todo, te hara cortar esa lengua, enemiga
de la gente honesta, para darla a la avidez de un buitre; se te
s arrancaran los ojos y un cuervo los engullira en sus negras
fauces; te devoraran los perros los intestinos; los lobos, los
otros miembros.
109
i 10-112
CARMINA
110
Aulena, bonae semper laudantur amicae;
accipiunt pretium, quae facere instituunt.
Tu, quod promisti, mihi quod mentita, inim ica es;
quod nec das et fers saepe, facis facinus.
Aut facere ingenuae est, aut non prom isse pudicae,
Aufilena, fuit; sed data corripere
fraudando effectu est plus quam meretricis auarae,
quae sese toto corpore prostituit.
111
Aufilena, uiro contentam uiuere solo,
nuptarum laus est laudibus ex nimiis ;
sed cuiuis quamuis potius succumbere par est,
quam matrem fratres ex patruo < parere >.
112
Multus homo es, Naso, neque tecum multus homo est qui
descendit; Naso, m ultus es et pathicus.
Cum 109 continuant Qx, nullo spatio relicto; seiungit z 1 et 6 Au
lena] Auffilena GORM Auphilena z aut fillena
O *3 promisti z Bodl.:
promisisti ilx 4 et fers B. Guarinus edd. plerique : nec fers codd.
Eliis * 5 promisse Parthenius : promissa codd. * 7 effectu est Heyse : efficit effeci z effectis Eliis est facinus Friedrich alii alia
8 toto Daxz : tota totam Westphal
111
Cum 110 continuant , nullo spatio relicto; seiungit z * 1 Aufilena]
Auffilena GMR Auphilena z aut fillena O Aufilenam x * contentam]
contestas Scaliger Lachmann * 2 ex nimiis Baehrens : eximiis Qxz
3 cuiuis] cui x par Dz : pars passa x . 4 parere su ppi Doering
Schmidt (post fratres supplerunt efficere Bodl. et ed. pr. suscipere Heyse
concipere Rossbach)
112
Cum 111 continuant 9.xz, nullo spatio relicto 1 es Aldina1 : est
Qxz * neque tx : nec Dz nam p Scaliger homo est Scaliger :
homo sed Dz homo GOx Eliis qui Scaliger : que RMACLx om. GOz
cum Parthenius * 2 descendit : descendat a te scindit Haupt de
scendis Parthenius - es OM : est Gx (descendit naso es x cet. om.)
110
[12 9 ]
POUSAS
110-112
110
Aufilena siempre se alaba a las amigas leales : cobran el
precio aquellas que deciden entregarse. Pero t que, despus
de prometer, has faltado a tu palabra, eres mi enemiga; pues
to que tomas tan a menudo y no acuerdas nada, com etes un
5 delito. Cumplir es de mujer leal; no prometer hubiera sido,
Aufilena, de mujer decente; pero arramblar con lo que te dan,
estafando a la gente, es hacer algo peor que una ramera avara,
que prostituye toda su persona.
111
112
Mucho hombre eres, Nasn, pero no es mucho hombre quien
baja al foro contigo. Nasn, eres un molido, un invertido3.
113-115
CARMINA
113
113
POESAS
113-115
113
114
115
115-116
CARMINA
POESAS
115-116
superar en riquezas a Creso, aquel que, en una sola finca, po5 see tantos bienes distintos, prados, campos, cultivos, enormes
bosques, cotos y marismas hasta el pas de los hiperbreos y
el mar Ocano? Todas estas posesiones son grandes, pero l
tiene en s mismo la mayor de todas; no es un hombre, sino
una gran vara amenazadora.
116
A menudo, a intencin tuya, he buscado con el paciente es
pritu de un cazador la fo r m a 1 en que pudiera enviarte versos
del descendiente de B a to 2, para calmar tu alma y para im
pedirte que lanzaras venenosos dardos contra mi cabeza. Pero
5 veo ahora que en vano me he tomado ste trabajo, Gelio, y
que de nada han servido mis ntimas plegarias. Estos dardos
que disparas contra m, los evito slo con m i manto; pero t
sers traspasado por los m os y sufrirs tu castigo.
FRAGM ENTA
1
Hunc lucum tibi dedico consecroque, Priape,
qua domus tua Lampsaci est quaque < le g e y Priapi.
Nam te praecipue in suis urbibus colit ora
Hellespontia, ceteris ostriosior oris.
T er. M avr.
2755-2758
2
...de meo ligurrire libido est.
N on. p. 134 Mueller
3
At non effugies meos iambos.
Po r p h .
habent
Cabs. B a s s .
p . 260, 13; A t i l . F o r t v n . p .
C e n s . p . 615, 12.
292, 14;
M a r . V ic t . p .
2 quaque lege Priapi Bilcheler : quaque Priape Ter. Mavr. quaque sil
ua Priape Itali
FRAGM ENTOS
1
Te dedico y consagro este bosque, Priapo, segn el rito por
que se rige tu morada de Lmpsaco y de Priapo. Porque a ti
principalmente venera en sus ciudades la costa del Helesponto, ms rica en ostras que ninguna.
Terenciano Mauro, 2755-2758.
2
...te complaces en gustar lo que es mo.
N onio Marcelo, p. 134 Mueller.
[132]
INDEX
NOMINVM
A c h i l l e s . Aquiles, hijo de Pe
del Helicn, monte de Beocia.
leo y Tetis. 64, 338.
61, 30.
A c h i u u s . Aqueo, griego. 64, A l f e n u s . Alfeno, probablemen
366.
te el jurista P. Alfenus Varus,
A c m e . Acme, mujer de origen
de Cremona, jurisconsulto y
griego, quiz una liberta, per
consul suffectus el ao 39. 30, 1.
teneciente al mundo galante. A l i i u s . Alio, amigo de Catulo;
45, 1. 2. 10. 21. 23.
quiz Manlio Alio (cf. M a n
A d o n e u s . Adonis, hijo de Cl i us ) . 68, 50. 150.
niras, rey de Chipre; amado A l p e s . Los Alpes, 11, 9.
por Venus y divinizado des A l p i s . Alpe. 68, 59.
pus de su muerte; smbolo del A m a s t r i s . Amastris, ciudad
joven irresistible y objeto de
del Asia Menor, en la frontera
un culto apasionado entre las
del Ponto y de Bitinia, situada
mujeres de todos los pases
a los pies del C y t o r u s . 4, 13.
orientales. 29, 8.
A m a t h u s . Amatunte, ciudad
A d r i a t i c u m . El mar Adriti
de Chipre (h. Palaeo-Limisso),
co. 4, 6.
donde Venus tena un templo
A e e t a e u s adj. De Eetes, rey
famoso. 36, 14.
legendario de la Clquida. 64, 3. A m a t h u s i a adj. De Amatun
A e g e u s . Egeo, rey mtico de
te; epteto de Venus. 68, 51. Cf.
Atenas, padre de Teseo. 64, 213.
Venus, Erycina.
A e g y p t u s . Egipto. 66, 36.
A m e a n a . Ameana, nombre de
A e m i l i u s . Emilio, personaje
mujer, probable deformacin
desconocido, sin duda rival del
dialectal de Ammiana; amante,
poeta. 97, 2.
al parecer, de M a m u r r a .
A e t h i o p s adj. Etope. 66, 52.
41, 1.
A f r i c u s adj. De Africa, afri A m o r . El Amor divinizado. 45,
cano. 61, 206.
8. 17; 99, 11. Cf. C up i d o .
A g a n i p p e . Aganipe, fuente A m p h i t r i t e . Anfitrite, divi[133]
INDEX NOMINVM
[134]
INDEX NOMINVM
j de la virilidad y, divinizado,
se consagr eternamente a su
servicio. 63, 1. 27. 32. 42. 45. 88.
A u f i l e n a . Aufilena, descono
cida. 100, 1; 110, 1. 6; 111, 1.
A u f i l e n u s . Aufileno, descono
cido. 100, 1.
A u r e l i u s . Aurelio, un desco
nocido duramente tratado por
Catulo. 11, 1; 15, 2; 16, 2; 21, 1.
A u r o r a . La Aurora divinizada.
64, 271.
A u r u n c u l e i a . Aurunculeya,
segundo nomen gentilicio de
I u n i a . 61, 86-87.
A u s t e r . El Austro, viento del
Sur. 26, 1.
B a l b u s . Balbo, un habitante
de Verona desconocido. 67, 3.
B a t t i a d e s . Apelativo del poe
ta griego Calimaco, nacido en
Cirene hacia el 310 a. de C.;
pretenda descender de B a t
t u s , rey legendario de esta
ciudad. 65, 16; 116, 2.
B a t t u s . Bato, prncipe griego,
probablemente un hroe legen
dario, presunto fundador de Ci
rene a mediados del siglo vil
a. de C, 7, 6.
B e n a c u s . Benaco, el actual la
go de Garda. (4, 24?; 31, 13).
B e r e n i c e . Berenice, mujer de
Ptolemeo III Eurgetes, rey de
Egipto. (66, 9. 19 ss.).
[135]
INDEX NOMINVM
B e r o n i c e u s . adj. de Bereni
ce. 66, 8.
B i t h y n i a . Bitinia, provincia
del Asia menor, sobre el mar
Negro. 10, 7; (46, 4). Cf. T h y
nia.
B i t h y n u s (o Bithunus) adj. De
Bitinia. 31,5.
B o n o n i e n s i s adj. De Bono
nia, ciudad de Italia (h. Bolo
gna, Bolonia). 59, 1.
B o o t e s . Constelacin del Bo
yero. 66, 67.
B o r e a s . El Breas, viento del
Norte. 26, 3.
B r i t a n n i a . Britania, la Gran
Bretaa. 29, 4. 20; 45, 22; (29,
12).
B r i t a n n u s adj. Habitante de
la Gran Bretaa, britano. 11,
12.
B r i x i a . Brixia, ciudad de la
alta Italia (h. Brescia). 67, 32.
34.
C a e c i l i u s . Cecilio, un amigo
de Catulo, domiciliado en Co
mo, autor de un poema sobre
Cbele. 35, 2. 18.
C a e c i l i u s . Cecilio, propieta
rio de una casa en Verona en
tiempo de Catulo, por otra par
te desconocido. 67, 9.
C a e l i u s . Celio, confidente y
quiz compatriota de Catulo.
Segn algunos, se trata de M.
Caelius Rufus, el ilustre orador
[136]
INDEX NOMINVM
[13 7]
INDEX NOMINVM
C y b e l e . Cbele, la Gran Ma
dre de los dioses, diosa frigia
cuyo culto arraig oficialmen
te en Roma en el ao 204 a. de
C. 63, 12. 68. 76; (35, 18).
C y b e l l e (con alargamiento de
la segunda slaba, por exigen
cia mtrica). 63, 9. 20. 35. 84.
91. Cf. D i n d y m u s .
C y c l a d e s . Las islas Cicladas,
en el mar Egeo. 4, 7.
C y c n e u s adj. De Cieno, hijo
del rey lgur Estnelo (Sthene
lus), que, segn el pasaje inse
guro de Catulo, se debi de es
tablecer en los tiempos mti
cos sobre la ciudadela que do
mina Brescia. 67, 32.
C y l l e n e u s adj. Del Cilene,
monte de Arcadia. 68, 109.
C y r e n a e . Cirene, colonia grie
ga de Africa sobre el Medite
rrneo. 7, 4.
C y t o r i u s adj. Del Citoro, mon
te de Paflagonia, en el Asia
Menor, sobre la costa del mar
Negro (h. Arud-dagh). 4, 11.
C y t o r u s . El monte Citoro. 4,
13.
D a r d a n i u s adj. De Drdano,
rey legendario de Troya. 64,
367.
D a u l i a s adj. fem. Daulia, de
Dulida, regin denominada
ms tarde Fcida, patria de Fi-
[138]
INDEX NOMINVM
INDEX NOMINVM
[ 140 ]
INDEX
[1 4 1 ]
INDEX NOMINVM
[ 142]
INDEX NOMINVM
12
[143]
INDEX NOMINVM
[144]
INDEX NOMINVM
M e m m i u s . Memmio : C. Mem
mius, gobernador de Bitinia, a
quien acompa Catulo en el
57-56. 28, 9; (10, 13).
M e m n o n . Memnon, rey legen
dario de Etiopa, hijo de Titono y de Eos. 66, 52.
M e n e n i u s . Menenio, un des
conocido. 59, 2.
M e n t u l a . Mntula, apodo obs
ceno de M a m u r r a . 29, 13;
94, 1; 105, 1; 114, 1; 115, 1.
M i d a s . Midas, rey legendario
de Frigia, que converta en oro
cuanto tocaba. 24, 4.
M i n o i s . La hija de Minos,
Ariadna. 64; 60. 247. Cf. A r i a dna.
M i n o s . Minos, rey legendario
de Creta. 64, 85.
M i n o t a u r u s . El Minotauro,
monstruo nacido de los amo
res de Pasfae, mujer de Mi
nos, con un toro; tena cabeza
de toro y cuerpo de hombre.
Encerrado por Minos en el La
berinto, fue vencido por Teseo.
66, 79; (64, 110. 150. 181).
M o e c i l l a . Mecila, diminutivo
que designa, al parecer, a Moecia o Muda, tercera mujer de
Pompeyo; la tom por esposa
en el ao 80 y la repudi, a
causa de sus costumbres es
candalosas, en el 62, 113, 2.
M u s a . La Musa. 35, 17; 65, 3;
68, 7. 10; 105, 2; (1, 9; 68, 41).
[145]
INDEX NOMINVM
N a s o . Nasn, un desconocido.
miento de Dioniso-Baco y el
origen de su culto. Localiza
cin incierta: en la poca de
Catulo, se la crea situada en
la India, de donde habra sa
lido el dios para conquistar el
mundo griego. 64, 252.
112, 1. 2 .
N o c t i f e r . La estrella de la
tarde. 62, 7. Cf. H e s p e r u s ,
Vesper.
N o n i u s . Nonio : al parecer,
Nonius Asprenas, elevado a una
magistratura curul y, ms tar
de, lugarteniente de Csar en
Africa y en Espaa. 52, 2.
N o u u m C o m u m . Como la
Nueva. 35, 3. Cf. C o m u m No
uum.
N y m p h a . Ninfa, diosa de las
aguas. 61, 29; 64, 17; 88, 6.
N y s i g e n a adj. De Nisa, ciu
dad en que se situaba el naci
O a r i o n . Orin, la constelacin.
66, 94.
O c e a n u s . El Ocano. 61, 89;
64, 30; 66, 68; 88, 6.
O c e a n u s adj. Del Ocano,
115, 6.
O e t a e u s adj. Del monte Eta,
entre Tesalia y Fcida (h. Katavothra). 62, 7; 68, 54.
O l y m p u s . El Olimpo, monte
de Tesalia. 62, 1.
O r c u s . El Orco : entre los ro
manos, la muerte, el dios de la
muerte, o la sede de la muerte,
esto es, el Infierno. 3, 14.
O r t a 1u s . rtalo : sin duda, Q.
Hortensius Ortalus, el rival y
amigo de Cicern, defensor de
Verres y, a veces, poeta. Aun
que llevaba treinta aos a Ca
tulo, le sobrevivi; quiz sus
relaciones no fueron siempre
amistosas. 65, 2. 15. Cf. H o r
tensius .
O t o . Otn, un desconocido.
54, 1.
P a d u a . Padua, una de las bo
cas del Po (Padus), o, quiz,
[146]
INDEX NOMINVM
[147]
INDEX NOMINVM
l l 48]
INDEX NOMINVM
INDEX NOMINVM
S a l i s u b s i l i (leccin incier
ta). Los salios, cofrada de
sacerdotes danzantes. 17, 6.
S a p h i c u s adj. Sfico, de Sa
fo, la poetisa griega de la isla
de Lesbos. 35, 16.
S a r a p i s . Sarapis (o Serapis),
dios greco-egipcio, cuyo culto
se extendi en Roma en el si
glo i a. de C., especialmente
entre la sociedad elegante, de
[150]
INDEX NOMINVM
[1 5 1 ]
INDEX NOMINVM
[152]
INDEX NOMINVM
V a t i n i a n u s adj. Vatiniano,
de Vatinio. 14, 3; 53, 2.
V a t i n i u s . Vatinio: P. Vati
nio, agente de Csar, atacado
a menudo por Cicern, cont
tambin a G. Licinio Calvo (cf.
L i c i n i u s ) entre sus adver
sarios. 52, 3.
V e c t i u s (grafa incierta). Vec
tio, un desconocido. 98, 1. 5.
V e s p e r . Vspero, Venus, la
estrella de la tarde, que apa
rece por la maana bajo el
nombre de L u c i f e r . 62, 1.
Cf. H e s p e r u s , N o c t i f e r .
V i b e n n i u s . Vibenio, padre e
hijo, desconocidos ambos. 33, 2.
V i c t o r . Vctor, un desconoci
do. 80, 7.
V i r g o . La Virgen, constela
cin. 66, 65.
V m b e r adj. Umbro, de la Um-
[153]
INDHX NOMINVM
o ta a d ic io n a l
[154]