Professional Documents
Culture Documents
SU KAYNAKLARININ GELTRLMES
Su kaynaklarnn gelitirilmesindeki ama;
toplumsal ihtiyacmz olan suyun gerektii miktarda ve
gerektii
yerde
toplumda
sunulmasdr.
Ana
hedefi
gerekletirirken, istenilen kalitede suyun zarar verecei
etkilerden korunmak gerekir.
Amalar;
stenilen kalitede suyun istenilen yerde
topluma sunulmas,(suyun ynetilmesi)
Suyun ykc etkilerinden korunma
ve
zamanda
Suyun Kalitesi
"Suda kalite" denildiinde suyun fiziksel, kimyasal ve
biyolojik zellikleri anlalmaldr.
Ekonomik Deerlendirme
Talep ile mevcut kaynaklarn karlatrlmas yolu ile
seeneklerin belirlenmesi.
Miktar ve Zamanlama
Talebin zamansal ve miktar olarak dalm
Su Kaynaklarnn zamansal ve miktar olarak analizi
Proje Kapsam
ok amal
Tek amal
n Planlama
Olabilirlik Fizibilite (Fayda ve Maliyet )
Uygulama Projesi
Son (Kati) Projeler
ay
Akarsu
Dere
Kkten
bye doru
sralan
Nehir
(rmak)
Ak Havza denir.
Akarsu Denize Ulamyorsa buna Kapal Havza Denir.
Problemler
Problem 1:
Alan 247 km2 olan bir havzada yllk ortalama ya 38mm ise, ak
katsaysn 0.4 alarak akarsu debisi hesaplaynz.
Q=.P.A
Q: Debi,
: Ak katsays
P: Ortalama Ya
A: Havza Alan
Q= 0.4x38x10-3x247x10-6= 3.75x106 m3/yl
Problem
2:
Dikdrtgen kesitli bir akarsuyun B=30m
S= 0.004 n= 0.028
= 2.65 t/m3
olduuna gre kesitten geen debi Q=100 m3/sn olarak verilmitir.
Kritik kayma gerilmesini ve taban malzemesinin ortalama apn
bulunuz?
h=1.26
m olarak bulunur. koulu salanmad, biz yine de
saland kabul ederek ilemimize geni kanal varsaym
yaparak devam edelim..
(:Kinematik Vizkozite =1*10-6)
h=R =1000*1,26*0,004=5.04kg/m2
Problem
3:
Bir akarsuyun debisi Q= 782 m3/sn S= 0.0008, trapez kesitin
en kesitinin ev eimi m=1/2 olup yatak malzemesinin %50 sini
geiren ap 32 mm, malzemenin zgl arl
olduuna
gre
kritik
kayma
gerilmesini
2.65t/m3 n=0.024
t=
esas
alarak
yatak
boyutlarn belirleyiniz.
(tabanda hareket olacak ekilde, geni kanal varsaym yapmaya
gerek yoktur.)
(geni kanal varsaym yok)
ise
ise
Kontrol
= 0.17m/sn
= = 5600 > 200 olduundan salanmtr.
R=3.96 m
A=A1+A2
A=2(=
= 3.96 (1. Denklem)
(2. Denklem)
b=45.4 m
h= 4.82 m bulunur.
(kg/m2 )
0.1
0.08
0.16
0.44
10
1.00
40
4.00
100
10.0
Buna Gre ;
Akarsu yata
V: kelme hz
C: Tabandan z mesafedeki ask maddesi konsantrasyonu
*z=0 ise c=
Btn kanaldan geen debi gz nne alnrsa;
ise
B deiken ise
Problem
4:
Bir akarsuda askda tanan malzemenin ortalama dane ap 0.0002
m , su derinlii 5 mdir. lm yaplacaktr. Tabandan a kadar
yukarda llen konsantrasyon Ca=270m3/106 dr. Parack kelme
hz V=2.5 cm/sn, suyun scakl 20 co , bu scaklktaki K=0.3 ,
malzemenin zgl arl k= 2.65 t/m3, S=0.0006dr. =0.2
olduu seviyede lm yaplacaktr. (Geni kanal varsaym
yaplacaktr.)
zm:
a)
bulunur.
Problem 5:
Trapez kesitli bir kanaldan taban genilii 40m, m=1/3 ve su derinlii
2mdir. Tabann ortal u noktalarnda hz ve ask maddesi
konsantrasyonu ortalama (deerler olarak) taban u noktalarnda 0.9
m/s ve 0.4 kg/m3 taban ortasnda 1.2 m/sn ve 0.6 kg/m3 olduuna
gre kesitten geen ask maddesi miktarn bulunuz.
zm:
bulunur.
1-
Du-boys Denklemi:
2- Schaklitsch
=
Denklemi:
s: eim
s: 0.0004-0.02 arasnda
4- Einstein-Brown Denklemi
Problem
6:
Taban genilii 60m (B=60m), hidrolik eim 0.005 olan bir
akarsudan 65 m3/sn olan debi ylda
120 gn tekrarlanmaktadr.
Hidrolik yap ap 0.95 m ortalama dane apna gre bulunan Duboys katsays ( olduuna gre;
birim genilikten geen srnt debisini,
bir ylda sz konusu su debisinin geirecei srnt maddesi
miktarn bulunuz?
(dir.)
byk
nem
tamaktadr.
Bu
bakmdan
yatak
malzemesini
toplayan aletler.
kazarak
kopararak
veya
pistonla
emerek
ayn
olmas
gerekir
edeer
kre
ap
arlk
Takn Kontrol
Taknlar yzey sularnn en nemli unsurlarndan birisidir. Ksacas su
kaynaklar mhendislii yzey sularndan yararlanma sulama enerji retimi
gibi ve suyun zararlarndan koruma yani takndan koruma amal
gelitirilmitir. Taknlar genel olarak akarsu boyunca suyun akarsu yatann
tamas ile etrafa zarar vermesi ekline ve akarsu azlarnda deltann su
altnda kalmas eklinde oluabilir. Delta taknlar genel akmn yaval ,
gerekirse hayati riskleri asndan daha az kritik olup akarsu yata boyunca
oluan taknlar zerinde oluan stnde akmlar genelde her yl iinde
oluan olaylardr. Bir akarsu yatanda kademeli kesit dnlebilir.
1-Minimum debi kesiti
2- Ortalama debi kesiti
3- Maksimum debi kesiti
Taknlarn Olumas
Taknlar oluturan sebepler genel olarak ;
1-Yamur
2-Kar Erimesi
3-Buz Ylmas
4-Buzun krlmas
5-Toprak kaymas
6-Baraj yklmas
7-Deniz kabarmas
8-Dier yapay sebepler(insan faktr)
Taknlarn Snflandrlmas
Kk apta taknlar ok sk oluabilir. Yllk en byk debinin
oluturduu takna yllk takn, yaz yamurlarndan kaynaklanan ve yaz ile
birlikte dalk blgelerdeki kar erimesinden kaynaklanan taknlara yaz
taknlar, bitki rtsnn seyrek olduu klk blgelerde k yalarndan
kaynaklanan taknlara k taknlar denir. Bunlarda ok fazla zarar sz
konusu deildir.
akma
gzlenmi
en
byk
takn,
akarsu
okum
Takn Zararlar
Proje Riski
Herhangi bir su kaynaklar projesinde belli bir tekerrr aralna
bal bir takn olaynn projenin ekonomik mr boyunca meydana
gelme riski proje riski denir.
Tekerrr aral T olan bir takn iin ekonomik mr N
olan bir projede proje riski (r);
olur.
Problem
7:
Problem
8:
Bir proje blgesi iin elde mevcut yllk en byk akm
deerleri 17 yl iin aadaki ekilde verilmitir.
106m3 34-38-29-30-32-28-26-25-27-19-24-31-35-37-40-36
(Kk hacim
500-1000 yl tekerrr
aral
1000-10000 yl tekerrr
Yap
Tekerrr Aral
Toprak barajlar
15000 yl
10000 yl
Beton Barajlar
1000 yl
250 yl
100yl
Batardolar
25 yl
f: srtnme faktr
rnek 9:
ekilde gsterilen trapez kanaln s=0.0016 (hidrolik eim)
n=0.0241 (manning katsays) olduuna gre; bu kanaldan geecek
maksimum debiyi hesaplaynz? Takn halinde kanaldan geecek
debi, maksimum debinin 2 kat olduuna gre; kanal kylarna
yaplmas gerekli olan dik sedde duvarlarnn yksekliini
hesaplaynz?
zm:
ise;
TAKIN TELEMES
AV Dh LKS
rnek
10:
Bir akarsuyun zerinde inaa edilen sel kapan, akarsu norma
debisinin zerinde gelen ve ekilde gsterilen takn hidrografn
teleyecektir. Sel kapannn hacim- ykseklik ilikisi;
zm:
t
h(m)
2.4
0.996
2.2
0.88
2.55
1.088
3.17
1.492
12
3.62
1.808
15
3.785
1.929
18
3.727
1.886
21
3.51
1.729
24
3.16
1.485
)
(
24
60
64
48
30
18
22.36
21.41
23.05
25.70
27.46
28.08
27.87
27.04
25.66
-0.2
0.116
0.58
+0.36
0.208
0.59
+0.62
0.404
0.64
+0.45
0.316
0.703
0.165
0.121
0.734
-0.058
0.042
0.735
-0.22
-0.157
0.722
-0.35
-0.244
0.697
t=0
saat iin; h=2.4 m
(soruda verilen)
t=6
saat iin;
h=2.55m olduunu varsayalm.
=-119.656
rnek:
Yaklak gen kesit kabul edilen bir kanalda su derinlii 2m iken,
yzey genilii 120m olup akarsu debisi Q=105 dir. Takn
durumunda yzey genilii 600m olduuna gre yaklak takn
debisini hesaplaynz?
AKARSU DZENLENMES
Takndan korunma kat maddeyi hareket ettirme takndan
korunmadr. Bir akarsu dzenlemesi btn havza gz nne alnarak
en yksek yarar salamak ve akarsu zararlarn en aza indirmek
amacyla yaplr. Dzenleme almalar ile havzadaki yerleim alanlar
emniyete alnr. Sudan enerji sulama vs. amalarla yararlanma imkan
arttrlr. Ve akarsu da kararl bir taban salanarak erozyon ve tanan
kat maddenin istenmeyen yere birikmesi engellenir.
Soru
:
Soru :
lk hareketin balamas srtnmeyi yenmelidir. Du-boys formlne
bakarak;
Tabana yle bir malzeme sermelidir ki taban kayma gerilmesine (kritik
kayma gerilmesi byk olan malzeme sererek o malzemeye harekete
gemez ve tabandaki srnt malzemesi engel olur) formllere gre
yorum yap
*Proje riskinde;
Not:
Dzenleme Gzergah
Akarsuyun getii yerlere gzergah denir. Dzenleme gzergah doal
gzergah esas alr. Fakat akarsuyun gemesi art olan baz noktalar
(meskun yerler, liman akarsu kava gibi) ve kat madde tanm,
kvrmlanma ve eim artlar gz nnde tutulur. Bunlara dikkat
edilmedii taktirde, akarsuda kum ynlar ortaya kmas gibi
istenmeyen durumlar oluur. Kvrmlarda dz ksmn uzunluu
geniliin en az 2 kat olmaldr.(2 kvrm arasnda dz ksm var.)
Dzenleme Eimi
Dzenleme Enkesiti
Bir akarsuyun belirli bir kesiminin dzenlemesinde kullanlan en kesitle verilen isimdir.
En kesit akarsu debisiyle birlikte geirebilmenin kk orta ve yksek akmlara uygun
su derinlii olumal akarsu tabannda kabul edilebilir dzeyin altnda erozyon ve
birikme salanmal kvrmlarda anma ve ylma sz konusu olmamaldr.
1- Anraman
Yatan erozyondan korunmas iin serilen talardan olumu bir
rtdr.
2-Kaplama
Akarsu kanaln erozyondan korumak zere dzenli bir ekilde yaplan
kaplama ilemidir. Tatan yani kagir beton asfalt ve ya im olabilir.
Geimli veya geimsizdir.
3- Dal Demetleri
Birka metre uzunluundaki dallar 10-20cm demetler halinde
balanr. Yatakta apraz kazklar arasna enine yerletirilir.
4-Batrma Demetleri
Dal demetlerinin ortasnda ar ta kaya paralar bulunur. Bunlar
kydan suya atlarak dibe kertilir.
5-Batrma Sallar
Dallar veya ahap malzeme ile yaplan muhtelif byklkteki sallar
zerine ylan ta akl malzemesi ile arlatrlarak batrlr.
6-Dal Paketleri
Paketler halinde 30-40 cm kalnlnda yatay dal tabakalar arasnda
ta akl moloz yerletirilerek yaplr. Tespit kazklar kullanlr.
7-itler
itler dzey kazklar arasnda dallarn it gibi rlmesiyle oluan ev
diplerinin emniyete alnmas amal kullanlr.
Yap Eleman
im
1.5-3.0
1.0
1.5
5.0
Ta kaplama
16
ri Talarla Anraman
24
60
Ta sandklar
150
2-Daraltma Yaplar
Sabit Daraltma Yaplar (mahmuz)
Hareketli Daraltma Yaplar
Taban Koruma
Bir akarsuda taban korumas iin sz konusu kesimde akm zelliklerinin
bilinmesi gerekir. Taban anmas aadaki sebeplerle oluabilir;
Taban kaplamas :
Taban
D:
n=-1+
Ky Koruma Yaplar
Ky koruma nlemleri;
Ky ev yzeyini daha yatk yapmak
Su yzeyinin eimini azaltmak
Akm kesini byterek akm hzn drmek
Kvrmlarda erilik yar apn bytmek
Ky yzeylerini korumak
Kydaki zemin zelliklerine gre ev eimleri belirlenir. Yksek su
seviyesi zerinde kalan blge genellikle im eklenerek korunur. Su
seviyesi altnda kalan blge anraman, ta kaplama ve ta sandklar
ile oluturulan zellikle de ev dibini emniyete alacak ekilde korunur.
Su altnda ev yzeylerinde koruyucu tabakalarn ta boyutlar taban
kayma gerilmesi ev eimine bal bir katsay ile arplarak;
Daraltma Yaplar
Daralma yaplar akarsu gzergahnn ve en kesitinin belirlenmesinde
nemli rol oynar. Akarsu en kesit zellikleri;
Daraltma yaplar mahmuzlarla paralel yaplar olarak 2 eittir.
mahmuzlar da;
Dik mahmuzlar
Mansapa eimli mahmuzlar
Membaya eimli mahmuzlar
Paralel yaplar
Balanma
Akarsu zerinde genel olarak vadiyi kapatan ve nemli bir depolama
hacmi oluturan barajlar, sadece akarsu yatan kapatan ve amac
akm kontrol ile birlikte memba tarafnda bir kabarma elde etmek
olan balamalar ve tabanda srekli olarak su altnda kalan taban
eikleri ina edilerek akm deiik llerde irdelenir.
*Balamalarn amalar;
1- Memba blgesinde suyu kabartarak istenilen seviyeden su almak
2-Su yzeyi deiimlerini dzenlemek
3-D ykseklii elde etmek
4-letim kanal ksaltmak
5-Akarsu kesitindeki hz azaltacak ky ve taban anmasn nlemek
6-Ulam iin gerekli su derinlii salamak
7-Yeralt su seviyesini ykseltmek
8-Srnt maddesi ve askdaki kat maddeleri tutmak
9-Akarsuyun havalandrma yoluyla kendini temizlemesini salamak
10-Snrl bir depolama yoluyla akmlar bir miktar dzenlemek
Balamalarn Snflandrlmas
1-Byklklerine gre
2-Yapsal olarak
Dolu gvdeli
Hareketli balamalar
Balamalarn Snflandrlmas
Balamalar iin uygun yer seimi, yapl amacna uygun olarak
belirtilen blgenin topografik yapsna, akarsu yata zellikleri ve
zemin zelliklerine bal olarak kararlatrlr.
Tasarm Esaslar
Balama zerindeki statik ve dinamik kuvvetler dikkate alnarak;
Kaymaya kar,
Devrilmeye kar,
tahkik yaplr
Savak Kapasitesi
c: Savak katsays
1-Q
2
3-
Tasarm Esaslar
Devrilmeye Kar
Kaymaya Kar
Momentum
Denklemi Gerei;
Kaymaya Kar;
Burada;
V: dey kuvvetleri, H: yatay kuvvetleri ve k: srtnme
katsaysn gsterir.
*Depremden dolay gelen etkinin paydada yer almas daha
uygundur. Paya koymak daha byk olur ve o kadar uygun olmaz.
* Don etkisi yzeysel ve izgisel yk olarak gelir. Birim genilik
t/mdir.
2-Hareketli Balama
Problem
11:
zm:
B=12m
Problem
12:
Debisi olan bir akarsuda yaplan sabit balama kret kotu 372m, savak
genilii 30 m dir. Balamada su alma kanalna aktarlmakta ve
savak katsays c=2 olduuna gre, memba tarafndaki kabarma
kotunu bulunuz.? (savak genilik etkisi ve yaklam hz etkisi kontrol
edilecektir. Savak yk ve akarsuyun genilii 3m ve 50 m alnabilir.)
Savaktan inen suyun savak nndeki yksekliini ve sramadan
sonraki yksekliini hesaplaynz.?
1-Kabarma
Kotunu Bulalm:
ise ise h=1.625m bulunur.
2 h1 iin
Enerji denklemi;
h2 iin;
Momentum denklemi;
Problem
13:
Beton gvdeli sabit balama kesiti ekildeki gibi kabul edilerek, bir
nceki problemdeki akm durumu iin, tabanda kayma tahkiki yapnz.
k: Tabanda ortalama srtnme katsays
m: Boluk suyu basn kuvveti hesaplanrken kullanlan
kltme katsays
fu: Boluk suyu basn kuvveti
k=0.85
Problem
14:
zgl
Enerji, Kritik akm, nehir ve sel rejimi
Bir kesitten birim zamanda geen birim arlktaki
akkan enerjisi olarak ifade edilir. Karlatrma dzlemi
kanal tabanna alndnda;
v=Q/A
+y
=1
A=By
B=T
E=
=1.5
Kritik
Aslnda
Hidrolik Srama
Kritik st hzlarda akm enerji denklemi gerei, dzgn bir
geile yava akma dnemez. Kritik st hzdaki bir akmn yava
akma dnmesi ancak hidrolik srama ile olur. Fakat, yava
akmdan hzl akma dnme srasnda hidrolik srama olmaz. O
halde hidrolik srama olmas iin gerekli art V>Vc yani; Fr>1
olmaldr. Hidrolik srama srasnda srama kademesindeki
karmadan dolay enerji kayb oluur. Olayn analizi enerji denklemi
ile yaplamaz, momentum denklemi kullanlr.
Momentum Prensibi
Seilen bir kontrol hacminde herhangi bir yndeki
momentum deiimi o yndeki bileke kuvvete eittir.
mpuls-Momentum Denklemi
Enerji Kayb
Problem
15:
A-
T(y)=b+2my=b+4y A(y)=by+my=by+2y
b)
11.3=
Q=V*A ise
C-
y=2.19m
Problem
16:
zm:
AB-
R=1.321688m
C-
m/sn
m/sn
Dikdrtgen
Kesit:
by=2
b=2y
gen kesit
rnek 17:
Trapez kesitli bir kanaln taban eimi s=0.001, manning kat says
n=0.025 kanal kesitinin taban genilii b=6m, normal akm ykseklii
3m , yan kenarlarn eimi olduuna gre bu kanaldan geecek
zamanla deimeyen dzenli akm debisini hesaplaynz.
P=2x+6=19.42 m
R=1.85m
A-
R=y/2
=853.815
y=2.334m A=8.558m
Elde edilir.
2-
3Kesi
t
rnek
18:
Trapez kesitli bir kanalda verilen kesitte kanal taban; 1. kesite gre
0.08 m yukarda olup, Bu kanalda
rnek
19:
rnek20:
S=0.0024
S-=-0.004
rnek21:
ekilde gsterilen alann taban eimi s=0.0025 n=0.023 olduuna
gre normal akm artlarnda kesitten geecek maksimum debiyi
hesaplaynz.
-Bu debi iin kritik derinlii ve kritik eimi bulun
- Normal akmda kanaldan geecek debinin1.5 katna kmas iin
kanal tabannda yaplacak h derinlii ne kadardr?
Q=
ise
=3.35m
S=0.00174 bulunur.
c)
=19.31+2h
A=8h+48
R=
191.18*3/2= ise h=2.34m bulunur.
20.10.2009/CUMA
(I.RETM)
Soru 1:
Bir takn geciktirme havzasnda dip savak 200m, f=0.015, havuza
giren ortalama debi , su yksekliinin olmas iin dip savak ap ne
olmaldr?
zm:
alnr.
ise
(A1 koymadan arp)
(A2koymadan arp)
d=6.1m
Soru
2:
zm:
Soru
3:
Genilii 48m ve su derinlii 2.5m olan dikdrtgen kesitli bir
kanalda taban eimi 0.0012, tabandan 0.05mden llen
konsantrasyon Dane kelme hz 3.8cm/sn, tabandan 1.8m
ykseklikte alnan 1600 m3 su iindeki
A- kat madde miktarn hesaplaynz.?
(k=0.4
zm:
b/2
b/2
Soru 4:
Bir proje iin mevcut 80 yllk gzlenmi veriden onar yllk sreler
iinde en byk yllk akmlar 15-20-24-21.5-19.5-25-25-26.5
olduuna gre tekerrr aral 100 yl olan debiyi bulunuz?(ekonomik
mr 25 yl olan bir projedir.)