Alminyumun tannmas;

ZELLKLER;
Alminyum, yumuak ve hafif bir metal olup mat gmms renktedir. Bu renk,
havaya maruz kaldnda zerinde oluan ince oksit tabakasndan ileri gelir.
Alminyum, zehirleyici ve manyetik deildir. Kvlcm karmaz. Saf alminyumun
ekme dayanm yaklak 49 megapascal (MPa) iken alamlandrldnda bu deer
700 MPa'a kar. Younluu, eliin veya bakrn yaklak te biri kadardr.
Kolaylkla dvlebilir, makinede ilenebilir ve dklebilir. ok stn korozyon
zelliklerine sahip olmas, zerinde oluan oksit tabakasnn koruyucu olmasndandr.
Uygulama alanlar ;
Dnyadaki kullanm, hem miktar hem de deer olarak demirden sonra gelir.Saf
alminyumun ekme dayanm dk olmakla birlikte,bakr ,inko ,magnezyum ,
manganez, ve silisyum gibi pek ok elementle alamlandrlarak mekanik zellikleri
gelitirilebilir. Yksek dayanm/arlk oranlarndan tr alminyum alamlar, uak
ve uzay aralarnn vazgeilmez bileenleridir.
Kullanm alanlarndan bazlar:

Ulam (otomobil, uak, kamyon , tren vagonlar, deniz aralar, vs.)

Ambalaj (alminyum kutular, folyolar, vs.)
Su artma
naat (cam, kap, duvar, bina, vs.)
Dayankl tketim aletleri (cihazlar, mutfak ara gereleri, vs.)
Elektrik iletim hatlar (alminyumun, elektrik iletkenlii bakra yakn olup onun
yar arlndadr ve fiyat da daha ucuzdur [1])
Makine imalat
Kendisi manyetik olmamakla birlikte baz eliklerin ve alnico mknatslarn
yapmnda alam olarak kullanlr.
Yksek safiyette alminyum (SPA, %99.98 - %99.999 Al) elektronik ve CD ler
de
Toz haline getirilmi alminyum boyalara gmms renk vermede kullanlr.
Alminyum pulcuklar (zellikle ahap boyamada), astar boyalarna da
katlabilir. Bylece kurumayla birlikte alminyum pulcuklar su geirmez bir
tabaka oluturur.
Anodize edilmi alminyumun oksidasyon direnci daha da yksektir ve inaat
sanayinin pek ok alannda kullanlr.
Kolay ekillendirilebilir oluu ve yksek s iletkenliinden tr, Elektronik
devre yariletkenlerin soutulmasnda alminyum kullanlr. Bakr soutucular
daha kk olmalarna karn daha pahal ve yapmlar daha zordur.

Alminyum oksit, doada corundum (rubi ve safir) halinde bulunur ve cam yapmnda
kullanlr. Sentetik rubi ve safir, lazerlerde koherent k yapmnda kullanlr.
Alminyumun ok hzl oksitlenme zellii, kat roket yakt olarak ve dier piroteknik
kompozisyonlarn retiminde kullanlmasna yol aar. Alminyum mutlak souklukta
bir sper iletkendir.

Tarihe ;
Eski Yunanllar ve Romallar, alminyumun tuzlarn, boyalarn renklerini
sabitletirmede ve kan durdurucu olarak kullanmlardr. Bu tuzlar gnmz tbbnda
hala kan durdurucu ve damar bzc olarak kullanlmaktadr.
Frideric Wehler'in, alminyumu, 1827de, susuz alminyum klorr potasyum ile
kartrarak ayrtran ilk kii olduu bilinirse de metal, o tarihten iki sene kadar nce,
Danimarkal bir fiziki ve kimyac olan Hans Cristian rsted tarafndan saf olmayan bir
formda retilmitir. Dolaysyla kimya literatrnde rstedin ad alminyumu bulan
kii olarak geer .Fransz Henry Ceint, 1846'da, Wehlerin metodunu, daha pahal
olan potasyum yerine sodyum kullanarak gelitirmitir.
Amerikal Charles Martin Hall'da, alminyumun elektrolitik bir prosesle eldesine ilikin
bir patent bavurusunda bulunmu, ayn yl, Hall'un bu buluundan tamamen
habersiz olmak zere Fransz Paul Heroult da ayn teknii Avrupa'da gelitirmitir.
Bu nedenle iki bilim adamnn ad verilen Hall-heroult prosesi, gnmzde
alminyumun cevherinden eldesinde btn dnyada kullanlan temel yntemdir.
Doada bulunuu ;
Yerkabuunda bol miktarda (%7,5 - 8,1) bulunmasna ramen serbest halde ok
nadir bulunur ve bu nedenle bir zamanlar altndan bile daha kymetli grlmtr.
Alminyumun ticari olarak retiminin tarihi 100 yldan biraz fazladr.
Alminyum ilk kefedildii yllarda cevherinden ayrtrlmas ok zor olan bir metal
idi. Alminyum rafine edilmesi en zor metallerden biridir. Bunun nedeni, ok hzl
oksitlenmesi, oluan bu oksit tabakasnn ok kararl oluu ve demirdeki pasn aksine
yzeyden syrlmaydr.
Alminyumun hurdalardan geri kazanm, gnmz alminyum endstrisinin nemli
bir bileeni haline gelmitir. Geri kazanm prosesi, metalin basite tekrar ergitilmesi
esasna dayanr, ki bu yntem metalin cevherinden retimine nazaran ok daha
ekonomiktir. Alminyum rafinasyonu ok yksek miktarlarda elektrik enerjisi
gerektirir, buna karlk geri kazanm prosesi, retiminde kullanlan enerjinin %5'ini
harcar. Geri kazanm prosesi 1900'l yllarn balarndan beri uygulanmakta olup yeni
deildir. 1960'l yllarn sonlarna kadar dk profilli bir faaliyet olarak devam eden
geri kazanm olgusu, bu tarihte iecek kutularnn alminyumdan yaplmaya
balanmas ile gndeme daha youn ekilde gelmitir. Dier geri dndrlen
alminyum kaynaklar arasnda otomobil paralar, pencere ve kaplar, cihazlar, ve
konteynerler saylabilir.
Alminyum reaktif bir metal olup cevherinden (alminyum oksit, Al2O3) kazanm ok
zordur. rnein, karbonla dorudan redksiyonu, alminyum oksidin ergime scakl
yaklak 2000C olduundan ekonomik olmaktan uzaktr. Dolaysyla, alminyum
elektroliz yntemiyle kazanlr. Bu yntemde alminyum oksit, ergimi Kriyolit iinde
zndrlr ve daha sonra saf metale redklenir. Bu yntemde redksiyon
hcrelerinin alma scakl 950-980C civarndadr. Kriyolit, Gruland adasnda

bulunan doal bir mineraldir fakat alminyum retimi iin sentetik olarak yaplr.
Kriyolit, alminyum ve sodyum florrlerinin bir karm olup forml Na3AlF6
eklindedir. Alminyum oksit (beyaz toz), yaklak %30-40 demir ierdii iin krmz
renkli olan Boksit rafinasyonu ile retilir. Bu ilemin ad Bayer prosesidir ve daha
nceleri kullanlmakta olan Deville prosesinin yerini almtr.
Whler prosesinin yerini alan elektroliz ynteminde her iki Elektrot da karbon
yaplmtr. Cevher bir kez ergimi hale geldikten sonra iyonlar serbeste dolamaya
balarlar. Negatif elektrotta gerekleen reaksiyon:
Al3+ + 3e- Al
olup alminyum iyonunun elektron alarak redklendiini gsterir. Alminyum metali
daha sonra hcrenin tabanna sv halde ker ve buradan sifonlanarak dar alnr.
te yandan, pozitif elektrotta oksijen gaz oluur:
2O2- O2 + 4eAnot karbonu bu oksijen ile oksitlenerek tkenir ve dolaysyla dzenli aralklarla
yenilenmesi gerekir:
O2 + C CO2
Katotlar elektroliz ilemi srasnda, anotlarn tersine, tkenmezler nk katotta
oksijen k olmaz. Katodun karbonu, hcre iinde sv alminyum ile rtlm
olduu iin korunmaldr. te yandan katotlar, elektrokimyasal prosesler gerei
erozyona urarlar. Elektrolizde uygulanan akma bal olarak, hcrelerin 5-10 ylda
bir tmyle yenilenmesi gerekir.
Hall-heroult prosesiyle alminyum elektrolizi ok fazla elektrik enerjisi tketirse de,
alternatif yntemler gerek ekonomik gerekse ekolojik olarak uygulanabilirlikten
uzaktrlar. Dnya genelinde, ortalama spesifik enerji tketimi, kg Al bana yaklak
150.5 Kw/h dir. Modern tesislerde bu rakam yaklak 12.8 kWh/kg dir. Redksiyon
hattnn tad elektrik akm, eski teknolojilerde 100-200 kA iken bu deer, modern
tesislerde 350 kA'e kadar km olup 500 kA'lik hcrelerde deneme almalar
yapld bilinmektedir.
Alminyum retim maliyetinin %20-40'n, tesisin bulunduu yere gre deimek
zere, elektrik enerjisi oluturmaktadr. Bu nedenle alminyum reticisi iletmeler
elektrik enerjisinin bol ve ucuz olduu blgelere yakn olmak eilimindedirler.
Kimyas ;
Oksidasyon kademesi 1 :

Alminyum Hidrojen atmosferi altnda 1500C ye stldnda AlH retilir.

Alminyumun normal oksidi (Al2O3) Silisyum ile 1800C de vakum altnda
stldnda Al2O retilir.

Al2S3 n alminyum talalar ile 1300C de vakum altnda stlmas ile Al2S
retilir. Ancak hzlca balang maddelerine ayrr. ki deerlikli selenyum da
benzer ekilde yaplr.
deerlikli halojenrleri, alminyum ile stldklarnda -AlF- -AlCl- ve -AlBrgaz faznda elde edilebilir.

Oksidasyon kademesi 2

Alminyum tozu oksijenle yandnda alminyum alt-oksidinin (AlO) varl

gsterilebilir.

Oksidasyon kademesi 3

Fajans kural, basit bir deerlikli katyonun (Al3+) susuz tuzlarda veya Al2O3
gibi ikili bileiklerde bulunamayacan gsterir. Hidroksit zayf bir bazdr ve
karbonat gibi zayf baz olan alminyum tuzlar hazrlanamaz. Nitrat gibi
kuvvetli asit tuzlar kararl ve suda znrdrler. En az alt molekll hidratlar
olutururlar.
Alminyum hidrr (AlH3)n, trimetil-alminyum ve ar oksijen kullanarak
retilebilir. Havada patlayarak yanar. Alminyum klorrn eter zeltisi iinde
lityum hidrrle muamelesi sonucu da retilebilir. Ancak zcden
ayrtrlamaz.
Alminyum karbr (Al4C3) elementlerin oluturduu karmn 1000C nin
zerine stlmas ile retilebilir. Ak sar renkli kristallerinin kompleks bir kafes
yaps vardr ve su veya seyreltik asitle Metan gaz verirler. Asetilit (Al2(C2)3),
stlm alminyum zerinden asetilen geirmek suretiyle retilir.
Alminyum nitrr (AlN), elementlerinden 800C de retilebilir. Su ile hidrolize
olarak Amonyak ve alminyum hidroksit verir.
Alminyum fosfit (AlP), benzer ekilde yaplr ve fosfin vererek hidrolize olur.
Alminyum oksit (Al2O3), doada korundum olarak bulunur ve alminyumun
oksijenle yaklmas veya hidroksit, nitrat veya slfatnn stlmasyla elde edilir.
Kymetli ta olarak sertlii elmas, bor nitrr ve karborundumdan sonra gelir.
Suda hemen hemen hi znmez.
Alminyum hidroksit, bir alminyum tuzunun sulu zeltisine amonyak ilavesi
yoluyla jelatinimsi bir kelek eklinde elde edilebilir. Amfoteriktir; hem ok
zayf bir asit olup hem de alkalilerle alminatlar yapar. Deiik kristal
formlarnda bulunur.
Alminyum slfr (Al2S3), alminyum tozu zerinden hidrojen slfr geirerek
retilebilir. Polimorfiktir.
Alminyum florr (AlF3), hidroksitinin HF ile muamelesi sonucu veya
elementlerinden retilir. 1291C de ergimeksizin gaz fazna geen dev bir
molekl yapsna sahiptir. ok inerttir. Dier deerli halojenrleri dimerik ve
kpr benzeri yapdadrlar.
Ampirik forml AlR3 olan organa-metalik bileikleri vardr ve dev yapl
molekller deilse de en azndan dimerik veya trimetriktirler. Organik sentez
alannda (rnein, trimetil alminyum) kullanlrlar.
Almino-hidrrler bilinen en elektro-pozitif yaplardr. lerinde en kullanl
olan lityum alminyum hidrr'dr (Li[AlH4]). Istldnda lityum hidrr,
alminyum ve hidrojene paralanr ve su ile hidrolize olur. Organik kimyada

pek ok kullanm alan vardr. Almino-halojenrleri de benzer yapya

sahiptirler.
Gvenlik nlemleri ;
Alminyumun canl hcreler zerinde yararl bir ileve sahip olduu
gzlemlenmemitir. Baz kiilerde, alminyumun herhangi bir formundan
kaynaklanabilen temas dermatiti (deri iltihab), stiptik (kan durdurucu) veya ter
nleyici rnler kullanmyla birlikte ortaya kan kantl kzarklk, alminyum
tencerelerde pien yemeklerin yenmesiyle ortaya kan sindirim bozukluklar ve
besinlerin emiliminin durmas, ve Rolaids, Amphojel, ve Maalox gibi antasit (asit
giderici) ilalarn kullanmyla ortaya kan kusma vb. gibi zehirlenme belirtileri
eklinde alerjik reaksiyonlar yaratabilir. Dier kiilerde alminyum, ar metaller kadar
zehirli olmasa da ve alminyumdan yaplm mutfak gereleri kullanmnn (yksek
korozyon direnci ve iyi s iletkenlii nedeniyle tercih edilir), genelde alminyum
zehirlenmesine yol at kantlanmam olsa da, yksek dozlarda alndnda
zehirlenme belirtileri gsterebilir. Alminyum bileikleri ieren antasitlerin ar dozda
tketimi ve alminyum ieren ter nleyicilerin ar miktarda kullanm zehirlenme
nedeni olabilir. Alminyumun Alzheimer hastalna yol at iddia edilmise de o
aratrma, tam tersine, Alzheimer hastalnn neden olduu tahribatn, vcutta
alminyum birikimine yol at eklinde rtlmtr. zetle, eer alminyum
zehirlenmesi varsa bunun olduka spesifik bir mekanizma ile gereklemesi gerekir.
Zira insann yaam boyunca, toprakta doal kil mineralinin iindeki alminyum ile
olan temas zaten yeterince yksektir.
Alminyumun, onun hzla korozyona uramasna neden olan baz kimyasallarla
temas etmesinden kanmak gerekir. rnein, bir para alminyumun yzeyine
damlatlan ok kk bir miktar civa, koruyucu alminyum oksit tabakasn kolayca
deler ve birka saat iinde devasa yap kirileri bile nemli derecede zayflayabilir. Bu
nedenle, pek ok havayolu irketi, uaklarn yapsal iskeletinde alminyum nemli bir
yer tuttuu iin cival termometrelere izin vermemektedir.
Alminyum Ekstrzyon Profil zellikleri
Genel zellikleri :
Metaller, medeniyetin gelimesinde nemli grev yapmaktadr. Bu gelime srecinde,
alminyum kadar nemli rol oynayan az sayda metal bulunur. Alminyum kendine
has zellikleri ile, ok eski alardan beri bilinen, aa, bakr, demir ve elik gibi
birok malzemeden daha nem kazanm bulunmaktadr. 19. yzyln ikinci
yarsndan beri endstriyel apta retilen ok gen bir metal olmasna ramen, bugn
bakr ve alamlar, kurun, kalay ve inko gibi tm demir d metallerin toplam
kullanmndan daha ok miktarda kullanlmaktadr.
Alminyum'un genel zellikleri aada zetlenmitir :

Alminyum hafiftir. Ayn hacimdeki bir elik malzemenin arlnn

ancak te biri kadar arlktadr.

Alminyum, hava artlarna, yiyecek maddelerine ve gnlk yaamda

kullanlan pek ok sv ve gazlara kar dayankldr.

Alminyum'un yanstma kabiliyeti yksektir. Gmi beyaz renginin bu

zellie olan katks ile beraber gerek i gerekse d mimar iin cazibeli bir
grnme sahiptir. Alminyumun bu gzel grnm, anodik oksidasyon
(eloksal), lke maddeleri vs. gibi uygulamalar ile uzun mddet korunabilir.
Hatta, birok uygulamada tabii oksit tabakas bile yeterli olur.

eitli alminyum alamlarnn mukavemeti, normal yap eliinin

mukavemetine denk veya daha yksektir.

Alminyum elastik bir malzemedir. Bu nedenle ani darbelere kar

dayankldr. Ayrca, dayankl dk scaklklarda azalmaz. (eliklerin,
dk scaklklarda ani darbelere kar mukavemeti azalr.)

Alminyum, ilenmesi kolay bir metaldir. yle ki, kalnl I/100 mm.
den daha ince olan folyo veya tel haline getirilebilir.

Alminyum s ve elektrii bakr kadar iyi iletir.

Alminyum'a ekil vermek iin dkm, dvme, haddeleme, presleme,

Ekstrzyon, ekme gibi tm metotlar uygulanabilir.

2- Alminyum Ekstrzyon Profil :

Belli bir kesite sahip olan, (bu kesitin ekli dz veya amaca uygun deiik ekilde
olabilir) ve kesit/boy oran kk olan, baka bir deyile, boyu eninden ok daha fazla
olan ekillendirilmi malzemeler "profil" olarak tanmlanr. Profil retimi iin birok
metal gibi alminyum da haddeleme (ekme) veya Ekstrzyon metodu ile ilenir.
Ancak, karmak ekilli profiller iin en ok kullanlan metot "ekstrzyon"dur.
Ekstrzyon ile retilen alminyum profillerin kullanma sahalar :

Nakliye aralar (otomobil, gemi, tren, metro, uak ve uzay aralar),

Mimari uygulamalar ve inaat sektr (binalarn cephe kaplama

sistemleri ,pencereler, kaplar, eitli konstrksiyonlar,

Elektrik endstrisi,

Makine ve ekipman imali,

Kimya ve gda endstrisinde,

3- Alminyum Alamlarnn Kimyasal Yapsna Gre Snflandrlmas :
Alminyuma eitli zellikler vermesi iin eitli metaller kartrlr. lave edilen
metallere gre snflandrma yaplr. Bir alam 4 rakamdan oluan notasyon ile
tanmlanr. Birinci rakam, alminyum ilve edilen esas metali gsterir. A.B.D
normlarna gre ;
1XXX
2XXX
3XXX
4XXX
5XXX
6XXX
7XXX
8XXX
9XXX

:
:
:
:
:
:
:
:
:

Alamsz alminyum
Bakr'l alminyum alam
Manganezli alminyum alam
Silisyum'lu alminyum alam
Magnezyum'lu alminyum alam
Silisyum ve magnezyum'lu alminyum alam
inko'lu alminyum alam
Demir ve Silisyum'lu alminyum alam
Yeni bulunan alamlar (rnek: Lityum'lu alamlar)

4-Alminyum Alamlarnn Isl lem Durumuna Gre Snflandrlmas :

Alminyum yar mamul veya mamuller retildikten sonra belirli fiziksel zelliklere
sahip olmalar iin baz ilemlerden geirilirler. Genel olarak alminyum alamlar iki
gruba ayrlrlar :
1Isl lem uygulanabilir alamlar
2Isl lem uygulanamayan alamlar
Her iki grup iin, tatbik edilen ilemleri tanmlamak amac ile kullanlan notasyonlar
mevcuttur.
5-

Mimari uygulamalar iin retilen profiller:

Tm Dnya'da, mimari ama iin retilen profiller, genellikle 6XXX alamlarndan,

ekstrzyon yntemi ile retilir ve grnmlerinin bozulmamas, yllarca korunmas iin
anodik oksidasyon (eloksal) ile renkli veya renksiz olarak kaplanrlar. Bu alamlar
arasnda da en yaygn kullanlanlar, birbirlerine son derece yakn kimyasal bileime
fiziksel zelliklere sahip olan 6063, 6060 veya AlMgSi0,5 alamlardr.
5.1. 6xxx serisi alminyum alamlarnn genel zellikleri:
6XXX serisi alamlar, magnezyum (Mg) ve Silisyum (Si) ihtiva ederler. Bu
elementlerin ve iindeki dier empritelerin (Fe, Cu, Mn, Zn, ti gibi) belirli snrlar
iinde farkl deerlerde olmalar, alamlarn kullanlma yerine gre farkl zelliklerde
profil retimini salarlar.
Demir (Fe) miktar 0,20 % veya daha dk olan 6XXX serisi alamlarda, profil
polisaj yapldnda parlak yzey elde edilir. Fe miktarnn bu deerden yksek
olmas durumunda, profilin rengi grilemeye balar, parlaklk donuklar. Mat yzey
elde edilmesi iin de Fe miktar en az 0.18 % olmaldr. Fe miktar ykseldike o
lde rahat ve cazibeli mat yzey elde edilir. Fe miktarnn %0.30'dan fazla olmas
ise eloksal sonrasnda donuk bir grnme neden olaca gibi, ekstrzyon prosesini
de zorlatrr.
Mg ve Si miktarlarnn, profilin termik ilemi sonras sertliinde byk nemi vardr.
Ancak, sl ilem sonras maksimum sertlik temini iin bu elementlerin st snrlarda
olmas ise, retimin dk hz ile yaplmasn gerektirir. nk kullanlan alminyum
ktk (billet) de ayn oranda serttir.
Sonu olarak, profillerin kullanlma yerine gre, mmkn olduu lde amaca uygun
alam ile retim yaplmas faydaldr. Profilin bir zelliinin iyi olmas istenirken, dier
bir zelliinden fedakrlk edilmesi gerekmektedir.
Aada tipik 6XXX alamlar olan EN-AW 6060 ve EN-AW 6063 alamlarnn
kimyasal bileim limitleri gsterilmitir.(EN 573-3 , Tablo:6 dan alnmtr)

Element
Si
:
Mg :
Fe

Cr

Cu

EN AW 6060 EN AW 6063
0,30 - 0,6
0,20 - 0,60
0,35 - 0,6
0,45 - 0,90
0,35
(en
0,10 - 0,30
fazla)
0,10
(en
0,05
fazla)
0,10
fazla)

0,10

Dier :

(en

0.05 % max. 0.05 % max.

herbiri
herbiri
toplam 0.15 toplam 0.15
% max.
% max.

6XXX serisi (AlMgSi) alamlar iinde en ok kullanlanlar 6060, 6063, 6082 (EN ve
yeni TS notasyonunda) ve AlMgSi0.5 (DIN ve eski TS notasyonunda) alamlardr.
Bunlarn kimyasal bileimleri genelde ayn olup, alt ve st limit deerlerinde nans
gsterirler.
ALMNYUM EKSTRZYON PROFLLER MEKANK ZELLKLER (EN 755-2)
EN AW 6063 (AlMg0,7Si)
Temper
T4
T5
T6

T64
T66

Boyutlar, Kopma dayanm

e (mm)
Min
Max
=<25

T4
T5
T6

T64
T66

Min.

Max.

A
Min.

130

65

14

=<10
215
10<e=<25 195

170
160

8
8

=<3
175
10<e=<25 160
=<15

180

=<10
245
10<e=<25 225

EN AW 6060 (AlMgSi)
Temper

Akma dayanm

Boyutlar, Kopma dayanm

e (mm) Min
Max
=<25

130
110

120

200
180

Akma dayanm
Min.

Max.

8
7

(%) A50mm
(%) Min

16

=<3
190
3<e=<25 170

150
140

8
8

=<15
=<3

180

215

120

160

6
6

A
Min.

8
10

60

120
100

6
5

10

12

12

120

=<5
160
5<e=<25 140

(%) A50mm
(%) Min

8
8

12

6
8

14
6
6
6
6

10
6

3<e=<25 195

EN AW 6082 (AlSi1MgMn)
Temper

Boyutlar,
(mm)

(Ak
Profil)
T5
T6

=<25
=<5

=<5
5<e=<25

i bo
profil
=<5
T5
T6

=<5
5<e=<25

Rm:
Kopma
kg/mm2 = 10 Mpa

150

e Kopma dayanm
Min
Max

Akma dayanm
Min.

Max.

A
(%) A50mm
Min.
(%) Min

160

110

14

12

205

110

14

12

270

230

--

290
310

250
260

8
10

6
8

270

230

290
310

250
260

8
10

6
8

Et
0, H111 kalnlklarnn Tm
T4

dayanm

Rp0,2:

Akma

dayanm

Alminyum profil ve levhalarn temperleri ve mekanik zellikleri termik pensi ile ile
kolay ve pratik bir ekilde anlalabilir. Akma ve kopma dayanmlarnn deerlerini
grmek iin standartlarda belirtildii ekilde numune hazrlanarak ekme Testi
yaplmaldr.
5.2. Alminyum profillerin ekstrzyon ile retimi:
Alminyum profillerin ekstrzyon yntemi ile retimi iin 3 esas gerekir.
a- Alminyum ktk
b- Ekstrzyon pres
c- Ekstrzyon kalp
Genel olarak, ekstrzyon, alminyum billetin, presin salad byk kuvvet ile, kalp
ierisinden geirilerek, kalbn ekline sahip olan profilin elde edilmesi olarak
tanmlanabilir.
Alminyum ekstrzyonu scak olarak yaplr ; billetler 400-470C, kalplar 400-450C
, Kovan 380-450C stlm olmaldr ve pres'ten kan profilin scakl 500C nin
zerindedir.
Ekstrzyon, ayn zamanda, bir kesit drme ilemidir. Alminyum billetin kesiti,
alminyum profilin kesitine dntrlmektedir. Bu nedenle, kullanlan billetin kesiti,
retilecek profil kesitine yzey lm olarak ne kadar yakn ise, ilem o kadar kolay
olur. Bu gerek, profil kalplarnn dizaynna, retim yaplan presin seimine

(kuvvetine, kovan apna) gibi birok teknik alternatifi ortaya karr. Sonu olarak,
ince ve kk kesitli profillerin retimi iin kk lde billet ve dolays ile ona
uygun kuvvette pres gereklidir. Byk profiller iin de byk llerde kalp, billet ve
pres gereklidir. Kk profiller, byk preslerde, byk biletler kullanlarak retilmek
istendiinde, zaman ve enerji kaybna, verim dklne neden olunur. Buna
karlk, byk kesitli profiller ise kk preslerde, kk billetler ile ou zaman hi
retilemez.
Ekstrzyon presinden kan profil, soutulur, souk germe ilemi yaplr ve istenen
boyda kesilir. Daha sonra aada detaylar verilen sl ilemeler (sipari zelliine
gre) tatbik edilir. (Bu notasyonlardan T iaretli olanlar kullanlr)
Alminyum profilin scak halde presten ktktan sonra yzeyinin zarar grmemesi ve
eloksal sonrasnda siyah/gri souma lekelerinin grlmemesi iin ekstrzyon pres
konveyrlerinde ahap malzeme veya grafit yerine zel sya dayankl tekstil rnleri
kullanlmas tavsiye edilir.
Hangi ldeki profillerin, ekil ve l toleranslarna sahip olaca eitli
standartlarda belirtilmitir. Standartlarda gsterilen llerin dnda retim yapmak,
mteri ile retici arasndaki anlamaya baldr. Ancak, standartlardan ok daha dar
toleranslar ile profil retmenin maliyetinin her zaman normalden ok daha fazla
olduu unutulmamaldr.
5.3.Alminyum profillerin anodik oksidasyonu (Eloksal)
Mimari amala retilen alminyum profillerin grn bakmndan cazibeli olmalar
tercih edilir. Kullanm yerinde uzun yllar grnmnn ve renginin bozulmamas
istenir. Gerekte,
alminyumun kendi tabiat icab var olan tabii oksit tabakas,
alminyumu hibir ileme gerek kalmadan yllarca korozyona kar korursa da,
bu tabakann (ki 1-2 mikron kalnlktadr)
kalnlnn daha da arttrlarak (10-25 mikron) grnmn korunmas garantiye alnr.
Bu ilem, ingilizce kkenli "anodik oksidasyon" (anodizing, anodic oxidation) veya
Almanca kkenli "eloksal" (eloxal) olarak tannr. Bu yazmzda, her iki ifade de ayn
ekilde kullanlmaktadr.

Anodik oksidasyon yaplmas elektrolitik bir ilemdir ve birok metotlar vardr.

Prensipte, alminyum profiller, asitli bir elektrolit iine anot olarak daldrlrlar. Anot ile
katot arasna belli bir gerilim (doru akm) tatbik edilir. Elektrolit znmeye urar ve
profilin yzeyinde bir oksit tabakas oluur. Bu tabaka cam gibi saydamdr.
Alminyum, korozyondan koruyan bu tabakadr.
Mevcut olan birok anodik oksidasyon metodu iinde, yeryznde en yaygn olarak
kullanlan "Slfrik Asitli Doru Akm Metodu" dur. Alminyum eloksal tesisleri
5.3.1. Profillere Anodik Oksidasyon ncesi Yaplan lemler :
Anodik oksit tabakas saydam olduundan, profil yzeyini gsterir. Yzeyin mat veya
parlak olmas isteniyor ise anodik oksidasyon ncesi bu ilemler yaplmaldr.

5.3.1.1. Parlatma (Polisaj) lemi :

Profillerin yzeyinin parlatlmas iin zel bezlerden imal edilen fralar yzeye zel
cilas ile tatbik edilerek parlatma yaplr. Eer yzeyde ar izgi var ise, parlatma
fralar bunlar temizleyemediinden, parlatma ncesinde zel sisal fra veya bant
zmpara ilemi ile izgiler giderilir, sonra parlatma yaplr.
5.3.1.2. Zmparalama lemi (Keeleme) :
Zmparalama ileminin iki amac olabilir :

Parlatma ncesi, yzeyde olan izgileri gidermek

Deiik tip zmparalar kullanlarak, yzeye

yerletirmek.

5.3.1.3

zel

desenli

izgiler

Satenaj:

Satenaj ilemi; mat grnm, fiziksel metot ile vermek iin, yzeyi zellikle ok
sayda izgi ile donatmakta kullanlr. Satenaj makinesi ile yapld gibi, Scotchbrush
olarak tannan zel daire fralar ile de tatbik edilebilir. (Her iki tip frann makinesi
ayrdr.) Kullanlan fralarn zelliklerine gre yzey grnm deiik olabilir.
5.3.1.3.1 Kumlama:
Gene alminyum yzeyine mat grnm vermek iin kullanlmaya balanan bir
metottur . nce sert kum taneciklerinin alminyum yzeyine youn ve hzl bir ekilde
pskrtlmesiyle yzeyde kadifemsi mat bir grnt elde edilir. Satenaja gre
avantaj, yzeyden tala kaldrlmad iin metal kaybna neden olmaz. Ayrca eloxal
sonras gzlenen siyah veya beyaz yapsal izgilenmeler bu yzey ilemi ile olduka
azaltlabilmektedir.
5.3.1.4. Endstriyel Eloksal :
Bu yzey grnm iin, eloksal ncesi hibir mekanik (fiziksel) ilem yaplmaz.
Profil, dorudan eloksal tesisine gelir, sadece kostik banyosunda belirli sre tutularak
bir matlk temin edilir. Elde edilen bu matlk, ounlukla yzey izgilerini yok etmekte
yeterlidir. Maliyeti dk olduundan ou Bat lkelerinde tercih edilen yzey tipidir.
5.3.2.

Anodik oksidasyon:

Profiller, anodik oksidasyon elektrolitine daldrlp enerji verilmeden nce bir dizi
kimyasal ilemlerden geirilirler. Bu ilemler :
a) Ya alma : Profillerin yzey temizliini temin iindir.
b) Kostikleme : Ya alma ileminde temizlenemeyen pislik ve yalarn temizlenmesi
ve gereinde yzeye matlk vermek iin uygulanr.
c) Ntralizasyon : Kostik ileminde oluan reaksiyon amurunu temizler.
d) Anodik Oksidasyon (Eloksal) : 5.3. maddesinde aklanan ilem ile koruyucu oksit
tabakas yzeyde oluturulur. Oksit tabakasnn da uzun mrl olmasn temin
etmek iin "tespit ilemi" yaplr.

e) Tespit lemi (Sealing) : Profiller, PH deeri ayarlanm kaynar su banyosunda

veya zel bir kimyasal bileim ieren zel bir emprenye banyosunda belirli bir sre
bekletilir. Bu ekilde eloksal tabakasnn gzenekleri hacmen byr ve gerek fiziksel
gerekse de kimyasal etkilere kar dayankll artar.
Yukarda zetlenen tm ilemler arasnda, profiller ykanarak, ilemin kaliteli olmas
ve kimyasallarn birbirlerine karmamas temin edilir.
5.4. Alminyum profillerin renklendirilmesi:
Alminyumun gmi beyaz renginin yan sra, eitli renklerde hazrlanm profiller
mimari ve dekorasyon sahalarnda kullanlmaktadr.
Genel olarak renklendirme birbirine alternatif olan iki metot ile yaplr.
5.4.1. Boyama :
Boyama ilemi, aa, demir-elik ve dier malzemelere yaplan boyama gibidir.
Alminyum profillere, kimyasal konversiyon (kromatlama veya hafif eloksal) ilemi
yaplr ve sonra "toz boya statik boya ile istenen renklerde boyanr.
5.4.2. Eloksall Alminyum Renklendirilmesi :
Eloksall alminyumun renklendirilmesi, en yaygn olan yntemdir. nk, eloksal
tabakas, bugn iin bilinen tm alminyum koruma metotlar iinde en iyi, en
dayankl olandr.
Alminyum profillerin eloksal ile renklendirilmesi de birbirine alternatif olan iki yntem
ile yaplabilir :
5.4.2.1. Tek-Etapl Renklendirme :
Bu yntem, Entegral Anodik Renklendirme (Integral Colour Anodizing) olarak
tannr ve daha ok A.B.D. de kullanlr. Eloksal banyosu ayn zamanda
renklendirme banyosu iini
grr. Bu banyonun elektroliti, normal eloksal banyosuna gre deiiktir ve ayrca
ok daha yksek voltajda altrldndan daha ok enerji sarf eder. Ayrca, elde
edilebilen renk profilin alamna bal olduundan kstl artlar altnda allr. Tm
bu nedenler ile A.B.D. firmalar da iki-etapl renklendirme yntemine gei
yapmaktadrlar.
5.4.2.2. ki-Etapl Renklendirme :
sminden anlalaca gibi, anodik oksidasyon ve renklendirme iin iki ayr banyo
kullanlr. Profilin nce anodik oksidasyon yaplmas arttr. Daha sonra profil ykanr
ve renklendirme banyosuna girerek, istenen renk tatbik edilir. Bu yntemle
renklendirme ikiye ayrlr :

5.4.2.2.1. Daldrma ile Boyama :

Renklendirme banyosu (Boyama Banyosu), eitli firmalarn pazarlad zel
bileimli boyann sulu bir zeltisidir. Bu yntem ile boyamada, renk verici pigmentler,
eloksal tabakasnn gzenekleri arasna emilir ve tabakann stnden bir miktar altna
kadar tabakaya nfuz ederler.
Boya banyosundan kan profile, ykandktan sonra tespit ilemi uygulanr.
5.4.2.2.2. Elektrolitik Renklendirme :
Bu yntemde, renklendirme banyosu, baz metal tuzlarnn sulu bir zeltisidir ve
elektroliz yolu ile renklendirme yapldndan elektrotlar bulunur. Profil banyoya
konur ve profil ile elektrotlar arasndan alternatif akm geirilir. zelti iindeki metal
iyonlar harekete geerek, eloksal tabakasna nfuz ederler. Bu yntemde,
absorpsiyon yerine elektriksel g kullanldndan, renk verici pigmentler, tabakann
en derin snrna, profil yzeyi ile eloksal tabakas ara snrna kadar inerler. Bylece,
elektrolitik yntem ile elde edilen renkler, daldrma yntemi ile elde edilen renklere
oranla, fiziksel ve kimyasal etkilere kar ok daha dayankldr.
Elektrolitik renklendirme iin, ok sayda ticari kimyasal mevcuttur. Bunlardan en
eskisi Alcan Aluminium lisans ile yaplan ANOLOK yntemidir. ANOLOK 54X
prosesinde Kobalt (Co) metalinin tuzunun kullanlr. Burada, renk verici pigment Co
elementidir ve gerek laboratuar, gerek ise endstriyel uygulamalarn gsterdii
netice, Kobalt ile elde edilen renklerin, dier metal tuzlar (kalay-bakr, nikel vs.) ile
elde edilen renklere gre her bakmdan daha uzun mrl ve daha iyi kaliteli
olduudur.
Bununla birlikte, Co prosesinin balangta lisansl bir proses olmas ve Co
fiyatlarnn stabil olmamas yznden, Kalay (Sn) bileiklerini kullanan yntemler,
dnyada en yaygn kullanlan yntem olmulardr.
6. Kalite
Mimari ama ile kullanlacak bir alminyum profilin kalitesini aadaki faktrler tayin
eder :
6.1. D Grn
Bu muayene gz ile yaplr. Profil yzeyinde, derin izgiler, yaralar, entikler,
ezilmeler gibi gze ho gelmeyen unsurlar bulunmamaldr.
6.2. Profil lleri :
Alminyum profil, retim sonrasnda, mteri ile nceden kararlatrlan ve anlalan
resim l ve toleranslarna uygun olmaldr. Bu kontroller, kumpas, mikrometre,
terazi, termik pensi, gnye , profile zel aparatlar gibi aletler ile yaplr.

6.3. Profilin Fiziksel zellikleri :

Mimari amala kullanlan alminyum profillerin sertlik deeri (60-75 BHN) genelde
dier fiziksel zellikleri asndan (kopma mukavemeti, uzama oran vs.) iyi bir
gstergedir. Sertlik, pratik olarak termik pensi ile llebilir. malat sanayisinde
kullanlan, 2xxx, 7xxx, 5xxx serileri gibi deiik alamlarn malzeme kontrol testleri
daha byk nem tar ve bu testlerin yaplmasnda zel ekipmanlar kullanlr.
6.4. Profilin Eloksal / Boyama Kalitesi :
zellikle, mimari amala kullanlacak alminyum profillerin eloksal sonras renk ve
yzey kalitesi ok nemlidir. Profil beyaz veya renkli de olsa, numunesi ile uygunluk
gstermelidir. Yzeyin parlaklk, matlk durumu da ayn ekilde nemlidir. Bugn iin
bu kontrol gz ile yaplmakla beraber, yeni uygulanmaya balanan "reflektometre
cihaz" iyi netice ve kolaylk vermektedir. Alminyum eloksal balant elemanlar
Alminyum dorama sistemlerinde, birok profil bir arada alrlar. Genelde, deiik
zamanlarda retilen bu profillerin numuneye e grnmde olmas esas hedef
olmakla beraber, iletme artlarnn her zaman ayn kalmamas, bazen byk bazen
kk farkllklar ortaya karr.
Mteriye esas renk numunesi ve standart alt ve st renk tonu farkllk numuneleri ile
anlama yaplr. retilen profiller anlalan toleranslar arasnda bulunmaldr.
Toleranslar ne kadar dar aralkl olursa o kadar yksek maliyetli rn olaca
unutulmamaldr.
Bir ok bat lkelerinde, d cephelerde bulunan profillere 3 m. uzaktan, i
sistemlerde kullanlan profillere 1 m. uzaktan baklarak gz kontrol yaplmaktadr.
6.5.

Anodik Oksidasyon Tabaka Kalnl ve Tespit Kalitesi Kontrol :

Anodik oksidasyonun tabaka kalnl ve tespit kalitesi ok nemlidir. nk, renksiz

veya renkli olsun profilin grnmnn dayanklln bu iki faktr tayin eder.
6.5.1. Eloksal Kalnl Tayini :
ncelikle eloksal kalnl, mterinin talep ettii kalnlk altna inmemelidir.
Bat lkelerinde, bina i ksmlarnda kullanlan profiller en az 10 mikron, bina d
ksmlarnda kullanlan profiller en az 15 mikron eloksal kalnlnda istenirler. Ancak,
bu kalnlklar mteriye gre daha az veya ok olabilir. Baz lkelerin standartlar bu
konularda balaycdr.
Eloksal kalnln lmek iin eitli metotlar mevcuttur. Bugn iin en yaygn ve
pratik olan, eloksal tabakasnn yaltkan olmasndan istifade edilerek kullanlan
metottur. Bu yntemde, PERMASCOPE olarak tanmlanan elektronik bir cihaz
kullanlr ve lm yaplr.

6.5.2. Tespit Kalitesi Tayini :

Eloksal kalnl standartlara uygun olsa bile, eer tespit kalitesi uygun deil ise,
eloksal tabakasnn mr ksa olur. Bu nedenle en son ve nemli kalite faktr tespit
kalitesidir.
Tespit kalitesi tayini iin eitli metotlar mevcuttur. Bu metotlar ve genel uygulama
alanlar aada zetlenmitir :
Metod Ad
Uygulanmas
1) Boya Lekesi Metodu (ISO Naturel renkli eloksal tabakasna
2143)
2) Empedans - Metodu (Anotest Naturel renkli eloksal tabakasna
cihaz ile) ISO 2931
ve renkli eloksal tabakasna
3) Arlk Kayb Testi ISO 3210 Naturel renkli eloksal tabakasna
ve renkli eloksal tabakasna
Tm metotlar iin, en shhatli netice veren (ancak tatbiki de daha zaman alc ve
tahribatl olan) Arlk kayb testi metodudur.
Alminyum alamlar iin temper (sl ilem/kondisyon) gstergeleri
Dkm veya biimlendirilmek suretiyle elde edilen, Alminyum ve alminyum
alamlarnn sl ilem durumlar, ilave edilen bir veya birka harf ile tanmlanr.
Esasen 4 tr sl ilem gstergesi kullanlmaktadr. Bunlardan (O) tavl.
(F) fabrikasyondan sonraki hali ; (H) rekristallizasyon temperatrnn altndaki
scaklklarda yaplan plastik ekillendirme sonucu sertlik ve mukavemetin artn. (T)
sl ilem halini gstermektedir. (W) solusyona alma sl ilemlnden sonraki kalc
olmayan yapy gstermekle beraber, ayet zaman verilmi ise o takdirde belirli bir
sl ilem ifade edilmi olmaktadr.
eitli sl ilemlerin niteliklerine ait aklamalar aada verilmitir.
0: Tavl, rekristallize olmu hali :
Biimlendirilebilen alminyum alamlarnn en yumuak halidir.
F : Fabrikasyondan sonraki hali (retildii gibi)
Bu hal; Mukavemet veya sertliini deitirmek amacyla hibir ilave ilem
yaplmakszn, iml edildikten sonraki fiziksel yapsn belirtmektedir. Biimlendirilen
alminyum alamlarnn mekanik zelliklerinin hibir garantisi yoktur. Dkm hali
iin, rnein 43-F iareti kullanlmaktadr.
H: Genellikle, yass rnler (levha/sac) iin kullanlan bir notasyondur. Souk
biimlendirme
(Rekristallizasyon
temperatrnn
altnda
yaplan
plastik
ekillendirme) sonucu ve ksmi bir yumuama elde etmek zere ilave sl ilemin

yaplp yaplmamasna ramen biimlendirilebilen alminyum alamlarnda elde

edilen mukavemet ve sertlik artn ifade eder.
(H) dan sonra ekseriya iki veya daha fazla rakam vardr. lk rakam, esas ilemleri
ifade eder. Daha sonraki rakamlar, plastik ekillendirme snrlar iindeki nihai fiziksel
zelliklerini belirtir.
Bu rakamlarn ifade ettii zellikler aada belirtilmitir :
H 1 : Plastik ekillendirme snrlar iinde sadece ekil verilmitir. kinci rakam,
yaplan souk ilemi ifade etmektedir. yle ki ; 8 rakam eriilebilen en sert hali ifade
eder. Bylece (H18) Bu sonucu gsterir. En sert ile yumuak arasndaki orta sertlik
(H14) eklinde ifade edilir. Ayn ekilde drtte bir sertlik ise (H12) eklinde belirtilir.
nc rakam, ekseriya ayr zellikleri belirtmek iin kullanlr.
yle ki ; (H141), (H14) salad ayn minimum zellikleri vermekle beraber
maksimum deerler Standard deerlere daha ok yakndr. nc rakam, (H14) den
daha farkl deerleri ifade etmekle beraber (H13) veya (H15) in yerine kaim olacak
lde deildir. ok sert zellikler, nc rakam olsun veya olmasn, ikinci rakam
olarak (9) kullanld zaman belirtilirler. (H112) iareti "kontroll" olarak, F-sl ilem
halinin garanti edilmi mekanik zelliklerini gsterir.
H 2 : Plastik ekillendirmeden sonra ksmi tav halini ifade eder. Alamn plastik ekil
alma sonucu belirli bir mukavemet ve sertlik saladktan sonra ksmen tav yaplarak
bu deerlerin istenen snrlar iine indirilmesi demektir. Bu durum, ilk rakamn 2
olarak yazlmas ile belirtilir. stenen kalc mukavemet ve sertlik (H1) de olduu gibi
ikinci rakam ile belirtilir. rnein : H28 tam sert, H24 yar sert'i ifade eder. Oda
scaklnda yalanma yumuamas salayan alamlarn H2 hali H3 n fiziksel
zelliine eit olmaktadr. Dier alamlar bahis konusu olduunda, H2 hali yaklak
olarak H1'in fiziksel zelliklerine eit olmakla beraber, uzama kat says biraz daha
fazladr.
H 3: Plastik ekillendirme ve bilahare stabilizasyon hali. Magnezyum ihtiva eden
alminyum alamlar dk temparatrlerde stlmak suretiyle stabilize edilerek
mukavemetleri biraz azaltlrken onlarn ekil alma zellikleri artrlmaktadr. Bu ilem
yaplmaz ise, bahis konusu deiiklik oda scaklnda ok uzun srede meydana
gelir. Bu ilem (H) dan sonraki nc rakam ile ifade edilmektedir. Plastik
ekillendirme ilemi de (H) dan sonraki iki veya ilk rakam ile ifade edilir.
W : Solsyona alma sl ileminden sonraki kalc olmayan yapy ifade eder. Bu hal
doal yalanmadan (natural aging) tr, yalanma sresinin verilmesi ile belirtilmi
olur. rnein 2024 W (1/2 saat), 7075 W (2 ay) vb.
I : F,O,H halleri dnda, yapda stabilizasyon salanmas amacyla uygulanan sl
ilemleri belirtmektedir. Bu harf plastik ekillendirme yaplsn veya yaplmasn
yapnn stabil hale gelmesi iin uygulanacak sl ilemi ifade eder. T harfinden sonra
2'den 9'a kadar rakam eklenebilir. Bu rakamlar uygulanacak belli bal ilemleri
gsterirler. 6061-T6 rumuzu alndnda, bahis konusu alam iin esas ilem'e ilave

olarak deiik zellikleri salayacak ekilde ayr ilemlerin uygulanmas istendiinde

bu esas rumuza ilaveler yaplmaktadr. yle ki ; 6061-T62'de olduu gibi.
Oda scaklnda tabii yalanma, esas sl ilemler yaplrken veya yapldktan sonra
uygulanabilmektedir. Sre, metalrjik adan nem tayorsa o zaman kontrol edilir.
Fakat aksi halde belirtilmemi olur.
T
: T notasyonu, sl ilem yaplarak elde edilen temperleri ifade eder. Isl
ilemlerinin deiik trleri, aadaki harf ve rakam gstergeleriyle ifade edilmektedir.
T1 : Scak ilemden sonra soutulur ve doal yalanma ile kararl duruma getirilir.
T2 : Scak ilemden sonra soutulur, souk ilemden geirilir ve doal yalanma ile
kararl duruma getirilir.
T3 : Solsyona alma sl ilemi uygulanr, souk ilemden geirilir, ve doal yalanma
ile kararl duruma getirilir
T4: Solsyona alma sl ileminden geirilir, doal yalanma ile kararl duruma
getirilir.
T5: Scak ilemden sonra soutulur ve yapay yalanma ile sertletirilir (Termik sl
ilemi)
T6: Solsyona alma sl ileminden geirilir ve yapay yalanma ile sertletirilir (Termik
sl ilemi)
T7: Solsyona alma sl ileminden geirilir ve yapay ar yalanma yaplr.(Termik
sl ilemi)
T8: Solsyona alma sl ileminden geirilir, souk ilemden geirilir, ve yapay
yalanma yaplr (Termik sl ilemi)
T9: Solsyona alma sl ileminden geirilir, yapay yalanma yaplr (termik sl ilemi)
ve souk ilemden geirilir.
T10: Scak ilemden soutulur, souk ilemden geirilir ve yapay olarak yalandrlr
(Termik sl ilemi).
Notlar:
Solsyona alma sl ilemi: Alminyum alam bnyesindeki alam
elemanlarn kat zeltiye almak iin malzemenin 520 derece C veya zerinde
belirli bir sre tutulup ani olarak soutulmas. Baz alminyum alamlarnda
(rnein 6060/6063/AlMgSi0.5) ekstrzyon gibi scak bir prosesten sonra
malzemenin hava ya da su ile ani soutulmas, solsyona alma sl ilemi
sonucunu verir..

Doal yalandrma:
Alminyum alamnn oda scaklnda bekletilmesiyle, kat zelti iindeki
alam elemanlarnn kat zeltiden ayrlp kelerek "kelme sertlemesi"
mekanizmas ile malzemenin sertliinin artmas.
Yapay yalandrma:
Doal yalandrma ile elde edilemeyecek kadar yksek sertlik deerlerinin bir
Termik frnda belirli scaklk , sre ve hava sirklasyonu altnda yaplmas.
(rnek: 6060/6063/AlMgsi0.5 alam iin 180 derece santigrat scaklkta 5
saat ).
Termik: Alminyumun yapay yalandrma sl ilemine Trkiye Ekstrzyon
sektrnde verilen addr.
EKPMANLARIN TANINMASI:
a)pres
a-1) Ana silindir
a-2) yan kol
a-3) konteynr
a-4)makas
a-5)zmba ve tapa (dummy blok)
b)bilet tavlama
b-1) ykleme
b-2) fralama
b-3) frn
b-4) s lm termokupullar
c) scak kesme
d) konveyr
d-1)pullur
d-2)k sehpas
d-3) soutma sehpas
d-4) germe hatt
d-5)kesim sehpas
e)termik frn
e-1)termik arabas
e-2)profil sepeti
e-3)araba ekme redktr
f) kalp tavlama frn
g) kalp tama vinci

hesaplamalar:
Pres gcnn hesaplanmas:
Metrik ton veya US ton olarak ifade edilir. pres gc, ana ve yan kollarn silindir
alanlarnn toplamnn maksimum basn ile arpmndan elde edilen deerdir.
Buradan da anlalaca zere pres gc deien silindir alan veya basn ile
deikendir. Presler maksimum basn ile hesaplanan gleri ile anlrlar.
rnek:
Ana silindir ap
: 850mm
Yan kol silindir ap : 200 mm
Maksimum basn : 210 bar
Olan presin gc nedir?
A1=(850X850X3,14) / 4 =567162 mm2 /100=5671,62 cm2
A2=(200X200X3,14) / 4 =31400 mm2 /100 =314 cm2
At=A1+A2+A2= 5671,62+314+314 = 6299,62 cm2
Pres gc= 6299,62 X 210 = 1 322 920 kg
1322,92 metrik ton veya 1322,92X1,1= 1455 US ton
Pres hznn hesaplanmas:
mm/sn olarak ifade edilir. Pres ana ve yan kol silindirlerinin 1mmlik stroktaki
hacimlerinin pompa debisine olan orandr.
rnek:
Ana silindir ap
: 850mm
Yan kol silindir ap : 200 mm
Toplam debi
: 1000 lt/dk
Olan presin maksimum bask hz nedir?
A1=(850X850X3,14) / 4 =567162 mm2 /100=5671,62 cm2
A2=(200X200X3,14) / 4 =31400 mm2 /100 =314 cm2
At=A1+A2+A2= 5671,62+314+314 = 6299,62 cm2
Hacim = alan arp X Strok =6299,62 X 0,01 =62,99 litre
Bask hz=Pompa debisi / hacim=1000 / 62,99 = 15,87 mm/sn maksimum hzdr.
Buradan elde edilen deer presin maksimum gidi hzdr. Ancak Ekstrzyon presin
maksimum hznda yaplamaz. Hz , kalba ,hammaddeye,yzey kalitesine ve tm
slara gre deiken olarak ayarlanmas gereken bir parametredir. Bu yzden
presler hz deitirilebilir ekilde dizayn edilirler. Yukardaki rnekte pres 0 ila 15,87
mm/sn hz aralnda hareket etmektedir.
Profil hznn hesaplanmas:
Mt/dk olarak ifade edilir. Hzn bilinmesi kalp mr, yzey kalitesi,imalat maliyetleri
imalat program gibi iletme artlarnn kontrol altna alnmas iin olduka nemlidir.
Profil hz temasl dzenekler ile llebildiinden, direk lmler profile zarar
verebilecei ve pratik olmad iin kullanlmamaktadr. Bunun yerine pres gidi hz
temel parametre kabul edilerek teorik olarak hesaplanabilir. Bu hesaplamada havan
ap ,pres hz, profil arl ve figr saysnn bilinmesi gereklidir. Buna gre profil
hz yle hesaplanabilir.

Kovan ap
Pres hz
Profil gr/m
Figr says

: 175mm
: 9 mm/s
: 400 gr
:2

Bu rnekte hesaplama ak ekilde yaplp sonu olarak ampirik forml elde

edilecektir.
Buna gre adm adm hesaplama yapalm:
Bir dakika iindeki, pres hzna ve kovan apna bal ekstrze edilen hammadde
miktar bulunur ve profil arlna blnrse mt/ dk hesaplanr.
Kovan apna skm 1mmlk alminyum arl:
(175X175X3,14) / 4= 24040,62X 2,7 = 649 gr/cm X0,1 =64,9 gr/mm
Bir dakikada ekstrze edilen hammadde miktar:
Pres hz X gr/mm X 60= 9 X 64,9 X 60 = 35046 gr/dk
Profil arl:
Gr/m X figr says= 400 x 2 = 800 gr /m
Mt/dk = 35046 / 800 = 43,8 mt/dk olarak hesaplanr.
letme ortamnda bu kadar uzun hesaplama kullanlamayacandan formlleri
ampirik hale getirelim;
Pres hz X gr/mm X 60= Pres hz X 64,9 X 60 = 3894 x Pres hz(mm/sn)
3894 X pres hz (mm/sn)
3894 x 9
mt/dk = --------------------------------------- = ------------------------ = 43,8 mt/dk
Gr/m X figr says
400 x 2
eklinde pratik olarak hesaplanabilir.
Du kat saysn hesaplanmas:
Du kat says kovan alannn profil alanna olan orandr. Bilindii gibi Ekstrzyon ;
deformasyona bal bir kesit indirgeme ilemidir. Daha ak ifade edilirse
hammaddenin deformasyona uratlarak profil kesitine indirgenmesi olarak ta
tanmlanabilir. yleyse bunu bir deer aral iimde olmas gereklidir. kesit ok
kk olursa indirgeme sresi artacaktr dolaysyla Ekstrzyon zorlaacak maliyet
ve yzey kalitesi asndan olumsuz etki oluacaktr. ok byk olursa da yeterli
sktrma salanamayacak profilde mekanik ve termik problemlerinin kmasna

neden olabilecektir. Du kat says 40ila 90 arasnda ideal olarak tespit edilmitir.
Minimum du katsays 12 dir. 12 altndaki bir Ekstrzyon ileminde hammaddenin
kristal yaps deiemeyeceinden profilin Ekstrzyon sonras termik tutmas
mmkn olmayacaktr. 12 ila 20 arasnda azot gazl soutma ile termik tutma ilemi
gerekleir. 20 ila 40 arasnda profil k ss 500 dereceyi bulacak ekilde billet
scakl arttrlmal soutma hzna ( 95derece/dk )gereken nem verilmelidir. Du
says 90 dan fazla olan profillerin imalat sresi ve maliyetini arttracaktr. Pres
hidrolik sistemi srekli yksek basnta kalacandan daha ok elektrik tketimi
gerekletirecektir. Birim zamanda retilen profil miktar azalacandan iilik maliyeti
artacaktr. Ayrca pres hidrolik sisteminde ekstra s art meydana gelecek bu snn
soutulmas iinde gene enerji kullanlacaktr. Bu ekilde srekli zorlanarak alan
bir pres yaps mekanik yorulmalara daha abuk urayacak ayrca hidrolik sistem
mr de daha ksa srede dolacaktr.
Kovan ap : 175mm
Profil gr/m : 350 gr
Figr says :2
Du= Kovan alan / profil alan
Kovan alan= (175X175X3,14) / 4= 24040,62 mm2
Profil alan =( gr/m X figr says ) / 2,7 = (350 x 2 ) / 2,7 = 259,25
Du= Kovan alan / profil alan=24040,62 / 259,25 =92,7 olarak bulunur.
Bu rnekteki kalp Ekstrzyon uygun deildir. Eer kalp figrl olarak yaplsayd;
Profil alan =( gr/m X figr says ) / 2,7 = (350 x 3) / 2,7 = 388,8
Du= Kovan alan / profil alan=24040,62 / 388,8 =61 olarak bulunur Ekstrzyona
uygundur.
ekil faktrnn hesaplanmas:
Profil kesit evresinin (cm ) arlna (kg/m) olan orandr. Bu deer 2 ila 75 arasnda
olmaldr. Deer azaldka Ekstrzyon kolaylaacak arttka zorlaacaktr. 75 deerin
zerindeki oranlarda mutlaka et kalnl arttrlarak ekil faktr oran 75 ve altna
indirilmelidir.
rnek:
60 x 2 lamann ekil faktrn hesaplayalm.
Arl
evresi
Oran

= 60x2x,7= 324 gr/m

= 0,324Kg/m
= 60+60+2+2= 128mm
=12,8 cm
= 12,8 / 0,324 =39,5 uygundur.

60 x 0,8 lamann ekil faktrn hesaplayalm.

Arl
= 60x0,8x2,7= 129 gr/m = 0,129Kg/m
evresi
= 60+60+0,8+0,8= 121,6mm
=12,16 cm
Oran
= 12,16 / 0,129 =94,4 uygun deildir. 60lk lamann et kalnl faktr
maksimum 75 olacak ekilde hesaplanmaldr.
Dipik kalnlnn hesaplanmas:
Hammaddenin d yzeyinde gerek dkm esnasnda gerekse billet tav frnnda
stlrken oksidasyon ve karbon oluumu meydana geldii iin d kabuk i yapya
gre ok daha sert molekllere sahiptir. Ekstrzyon srasnda bu tabakann bol
olduu d yzey kalp ierisine giderse profil yzeyinde ar bozulmalar meydana
gelir. Ayrca oksit ve karbon tabasnn kalp yzeyinde oluturaca zmpara etkisi
normal alminyumdan ok daha fazla olduundan kalp gei yzeylerinin ksa
srede izilmesine yol aacaktr. Byle bir bask kalbn ksa srede bozulmasna
neden olacaktr. Bilindii zere hammadde kovanda sktrld zaman kovan i
eperinde srtnme etkisiyle billetin ortas daha hzl akarken d yzeye yaklatka
akkanlk azalr. Bu durumda billet dndaki oksit ve karbon tabakasnn byk bir
blm yava yava geriye doru toplanmaya balar. Bu da tabakann kalba daha
az gitmesi ynnde avantaj oluturur. Bu sebepten dolay bask sonunda bir miktar
alminyum makas ile kesilerek atlr. Bu para araii veya dipik olarak adlandrlr.
Dipik miktar normalden fazla seilirse gereksiz maliyet artna, gereinden az
seilirse de kalplarn bozulmalarna ve yzey kalitesini dmesine neden olur.
Dipik boyu oksit tabakasnn kalnlna gre belirlenir. Oksit kalnl neyse billet
boyunun dipie oran da yaklak odur. Genelde 600 mikron = 0,06 cm civarndadr.
Buna gre dipik boyu billet boyunun yzde alts olarak seilir.
Billet boyu : 700 mm
Dipik boyu= 700 x 0,06 = 4,2 cm dir
Billet boyu :500 mm
Dipik boyu= 500 x 0,06 = 3 cm dir
Azalan billet boyunda dipikte teorik olarak azalacaktr. Ancak billet apnn %2
sinden daha kk dipik kullanm presin kalba riskli yaklam olarak kabul
edildiinden asla bu orandan daha kk dipik boyunun altna inilmemelidir.
Billet ap
: 168 mm
Dipik boyu= 168 x 0,02 = 3,36 cm dir. Bu apta bu dipik miktarnn altna inilemez.
Billet arlnn hesaplanmas:
Bir cismin arl hacmi ile zgl arlnn arpmna eittir. Alminyumun zgl
arl 2,7 Gr/cm3 dir.
Billet ap

: 168mm

Billet boyu : 700 mm

Billet arl nedir?
Hacim = ap x boy = ((16,8 X 16,8 x 3,14) / 4 ) X 70,0 =15509 cm3
Arlk= hacim X zgl arlk = 15509 x 2,7 =41874 gr olarak bulunur.
Profil arlnn hesaplanmas:
Profil arl da billet arl gibi hesaplanr. Eer profilin hacmi biliniyorsa
alminyum zgl arl ile arplarak arl hesaplanabilir. Basit ekilli profillerin
hacmi kolay hesaplanabilirken karmak ekilli profiller genelde cad izim
programlarnn zelliinden yararlanarak otomatik olarak hesaplanmaktadr. Bu
hesaplar teoriktir. Sapmalar tasarm ile uygulama farkllklarndan kaynaklanr ancak
teorik arlk genelde dorudur. Gerek arlk profilin testinden sonra alnacak
1metrelik numunenin tartlmas sonucu kesin olarak belirlenir.
rnek:
40 x10 lamann metre arl nedir? Birimleri cm ye evirerek alyoruz,
Arlk = 4 X 1 X 100 x2,7 = 1080 gr/m dir.
25lik ubuun arl nedir?
Arlk= 2,5X2,5x0,785x100x2,7=1324,6 gr/mdir
30 x 10 borunun arl nedir?
(3x3x0,785x100) - (1x1x0,785x100) x 2,7= 1695 gr/mdr.
Billet boyu ve gramaja gre imalat verilerinin hesab:
malat program hazrlanrken en az fire ile profilin hangi boydaki billet ile baslaca
alnacak boy miktar, metraj, germe pay, billet adedi, saatlik bask miktar, bask
veriminin bilinmesi gereklidir. Bu hesaplamalar imalat programnn belirlenmesi iin
temel parametrelerdir. Baskya balamadan nce bu konuda ne kadar ok veri
bulunursa imalat o kadar kontroll gerekletirilir.

Metraj hesab:
a) Belirli boylarda kesilmi billet boylarndan en uygun olan seilir ve imalat program
bu billet boyundan kan verilere gre belirlenir. Billet boyundan dipik pay dlr
kalan miktar arlk olarak profilin gramajna blnr kan deer o billet boyu iin
ekstrze edilen metrajdr.
rnek;
Billet ap
Billet boyu
Gr/m

:168 mm
: 550mm
:450gr

Figr says :2
Tezgah boyu :38 metre
Metraj nedir?
Net billet boyu= billet boyu x0,94= 550 X 0,94 =517 mm ( yzde 6 dipik dld)
Billet arl= 168x 168 x 0,785 x 51,7 x 2,7 = 30927 gr (dipik dlm billet
arl)
Metraj = 30927 / (450 x 2)= 34,4metre olarak bulunur.
Metraj tezgah boyunu amayacak ekilde hesap edilmelidir. Aksi halde profil
Ekstrzyon srasnda blnmek zorunda kalnr. Bu ekildeki iletimde profillerin
zedelenme riski artar ayrca kesme ilemi srasnda pres yavalatlacak veya
durdurulacak olursa l zamanlarn artna neden olacaktr. Ayrca metrajn
blnmesi iki eit boy eklinde yaplamazsa germe hattnda iilik olduka artacaktr.
Kesik billet sisteminde allrken her billet boyu iin metraj hesaplamak gereklidir.
Hatal yaplacak bir hesap imalatn yksek fireler ile olumasna neden olaca iin
hesaplamalar ok dikkatli yaplmaldr.
b) Billetler uzun boy olarak stlr. Uygun olacak billet boyu hesaplanr ve scak
kesmede her seferinde belirlenen boyda kesilerek imalata alnr. malat verileri de
hesaplanan bu billet boyuna gre oluturulur. Bu sistemde en nemli avantaj
hesaplama veya kalptaki deiiklik nedeniyle oluacak hatann fark edildii an billet
boyu deitirilerek dzeltilebilmesidir.
rnek1:
Aadaki verilere gre uygun billet boyunu hesaplayalm.
Billet ap
Max billet boyu
Gr/m
Figr says
Germe pay
Tezgah boyu
Profil kesim boyu

:168 mm
:700mm
:450gr
:2
:1 metre
:38 metre
:6 metre

Profil kesim boyu 6 metre olduu iin metraj 6x6+1=37m , 6x5+1 =31m gibi
dnlerek hesaplanacaktr.
1cm billet arl=16,8 x16,8 x 0,785 x 1x 2,7 = 598 gr/cm
Toplam arlk=(37 x 450 x2 )/ 0,94 = 35425 gr (0,94 e blerek %6 dipik ilave edildi)
Billet boyu= 35425 / 598 = 59,2

59 cm billet kullanlabilir.

rnek 2:
Aadaki verilere gre uygun billet boyunu hesaplayalm.
Billet ap
Max billet boyu

:168 mm
:700mm

Gr/m
:1250gr
Figr says
:1
Germe pay
:1 metre
Tezgah boyu
:38 metre
Profil kesim boyu :6 metre
Profil kesim boyu 6 metre olduu iin metraj 6x6+1=37m , 6x5+1 =31m gibi
dnlerek hesaplanacaktr.
1-Billet boyu =(37 x 1250 x1 )/ 0,94 = 49202 / 598= 82,2 billet boyu 70cmden fazla
2-Billet boyu =(31 x 1250 x1 )/ 0,94 = 41223 / 598= 68,9 billet boyu uygun
3-Billet boyu =(25 x 1250 x1 )/ 0,94 = 33244 / 598= 55,5 billet boyu uygun
Yukarda hesaplamalar incelendiinde 2. sradaki billet boyunun uygun olduu
grlmektedir. 69 cm olarak kullanlmas uygundur.
Tezgah boyuna sabilecek en uzun billet boyunun seilmesin nedeni uzun billet
boyunda %firenin azalmas ve saatlik kg/h miktarnn artmasdr. Uzun billet ile bir
saate 30 billet deitirdiimizi varsayalm bu 30 adet l ve hzlanma zaman
demektir. Ksa billet ile 36 billet deitirdiimiz zaman buda bir saate 36 l ve
hzlanma zaman demektir. 6 l ve hzlanma zaman toplam bir saat iinde daha
fazla kullanlaca iin saatlik imalatn azalmasna neden olacaktr. Bu farklar az gibi
grnse de aylk dilimlere gre dnldnde ciddi tonajlara denk gelir. Bu
ayarlamada dikkate alnacak bir hususta yzey kalitesidir. Uzun bilet kullanmnda
havan ii srtnme boyunun fazlal bask sonuna doru daha artan bir s
oluturacaktr. Bu s art haliyle profil yzeyinde kaliteyi olumsuz etkileyecektir.
Yzeyi hassas olan profillerde yzey kalitesi ile billet boyu arasndaki iliki gz
nnde bulundurularak seim yaplmaldr.
Teorik %firenin hesaplanmas:
Profillerin gramaj ve kesim boyularnn farkl oluundan dolay hep ayn boyda billet
ile imalat yaplamaz. Billet boyunun uygun olan en az fire ye gre ayarlanmas
gereklidir. % fire ne kadar az olursa imalat o kadar az maliyetle gerekletirilmi olur.
Belirli boylarda kesilmi billet sistemine gre alan sistemlerde imalat sonu %16
civarnda , scak kesme sistemine gre alan tesislerde ise imalat sonu %12
civarnda fire ideal olarak kabul edilir. Kaln profillerin basks yzde olarak daha fireli
olurken ince profillerin basksnda fire oranlar aaya der. Teorik fire her zaman
uygulama firesinden daha dk bir deerdir. Uygulamada hatal kan her fire
orann arttr. Hesaplama yaplrken ne kadar profilin imalat srasnda fire verecei
bilinemeyeceinden imalat sonu
%fire miktar ancak imalat bittikten sonra
hesaplanabilir.
rnek:
Aadaki verilere gre uygun billet boyunu hesaplayalm.
Billet ap
Max billet boyu
Gr/m
Figr says

:168 mm
:700mm
:450gr
:2

Germe pay
Tezgah boyu
Profil kesim boyu

:1 metre
:38 metre
:6 metre

Profil kesim boyu 6 metre olduu iin metraj 6x6+1=37m , 6x5+1 =31m gibi
dnlerek hesaplanacaktr.
1cm billet arl=16,8 x16,8 x 0,785 x 1x 2,7 = 598 gr/cm
Toplam arlk=(37 x 450 x2 )/ 0,94 = 35425 gr (0,94 e blerek %6 dipik ilave edildi)
Billet boyu= 35425 / 598 = 59,2
Buna gre % fire nedir?

59 cm billet kullanlabilir.

Billet arl = 598 x 59 = 35282 gr

Profil arl = 12 x 450 x6 =32400 gr
%fire
= (35282 32400 ) / 35282 = % 8,1 teorik olarak hesaplanr.
Bu rnekte toplam 100 billet bastmz ve toplamda da 1150 boy profil aldmz var
sayalm. Buna gre imalat sonu fire nedir?
Billet arl = 100 x 35,282 =3528,2 kg toplam hammadde kullanlm.
Profil arl = 1150 x 6 x 0,45=3105 kg net profil alnmtr.
%fire
= (3528,2 3105 ) / 3528,2 = % 11,9 olarak hesaplanr.
malat sonunda ne kadar ok profil salam olarak alnrsa teorik fireye o kadar
yaklalacaktr.