ANKARA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

DOKTORA TEZ

ANKARA NVERSTES ZRAAT FAKLTES HAYMANA ARATIRMA

VE UYGULAMA FTLNN GNE ENERJS POTANSYELNN
BELRLENMES VE GNE ENERJSNDEN YARARLANABLME
OLANAKLARI

Levent YALIN

TARIM MAKNALARI ANABLM DALI

ANKARA
2010
Her hakk sakldr

ZET

Doktora Tezi
ANKARA NVERSTES ZRAAT FAKLTES HAYMANA ARATIRMA VE
UYGULAMA FTLNN GNE ENERJS POTANSYELNN BELRLENMES
VE GNE ENERJSNDEN YARARLANABLME OLANAKLARI
Levent YALIN
Ankara niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Tarm Makinalar Anabilim Dal
Danman: Prof. Dr. Ramazan ZTRK
Bu alma kapsamnda, Haymana Aratrma ve Uygulama iftliinin teorik, saha ve
teknik gne enerjisi potansiyeli belirlenmi, saatlik detayda yllk elektrik tketim veri seti
oluturulmu ve elektrik tketiminin 2 farkl iletim tipinde ve 3 farkl fotovoltaik yapda
simlasyonu yaplm, fotovoltaik g elektrii sistemleriyle karlanma durumu
deerlendirilmitir. Blgenin yllk toplam gnelenme sresi 2607 saat ve saha gne
enerjisi potansiyeli 1743 kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Yllk toplam teorik gne enerjisi
potansiyeli 2918 kWh/m2 olan bu tarmsal iletmede yatayda tam gneye bakan ve dikeyde
15 derece ayla yerletirilen fotovoltaik panellerle kurulacak bir gne elektrii retim
sisteminin teknik gne enerjisi potansiyeli 1891 kWh/m2/yl bulunmutur. Kurulu gc
400 kW olan iletmenin yllk elektrik tketimi 334 MWh olarak belirlenmitir. Bu yk
karlayabilecek, ebeke balantl tek kristalli silisyum yapda FV modl kullanlan sitemin
performans oran 0.85 iken oklu kristal silisyum FV modlde 0.83, ince film amorf
silisyum FV modlde 0.89; ebeke balantsz, akl, tek kristalli silisyum FV modll
sistemde performans oran 0.65, oklu kristal silisyum FV modlde 0.64 ve ince film amorf
silisyum FV modlde 0.65 olarak hesaplanmtr. ebeke balantl ince film amorf
silisyum FV modl kullanan FV sistemlerin, tarmsal iletme tketim davranlarna ve
evre artlarna en uygun donanm olduu sonucuna varlmtr.
2010, 207 sayfa
Anahtar Kelimeler: Gnelenme sresi, gne mas, gne enerjisi potansiyeli, tarmda
gne enerjisi kullanm, enerji denetimi, tarmsal iletmelerde enerji tketimi, FV gne
elektrii, FV sistem tasarm

ABSTRACT
Ph.D. Thesis
DETERMINATION OF SOLAR ENERGY POTENTIAL AND USING POSIBILITIES
FOR RESEARCH AND APPLICATION FARM OF AGRICULTURAL FACULTY OF
ANKARA UNIVERSITY IN HAYMANA
Levent YALIN
Ankara University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Agricultural Machinery
Supervisor: Prof.Dr. Ramazan ZTRK
In this study, both as theoretical, geographical and technical solar energy potential of
Haymana Research and Application Farm and as data set for annual hourly electricity
consumption of this farm were determined. Two operating types of photovoltaic systems,
each has three different structures of PV module were simulated to match the electricity
consumption of the farm. Total sunshine duration of the field is 2607 hours/year and
geographical solar energy potential of the field is 1743 kWh/m2. While the theoretical solar
energy potential of the field is 2918 kWh/m 2, technical solar energy potential of the field is
1891 kWh/m2/year in case of PV panels installed in the 0 degree to south horizontally and
in the 15 degrees vertically. HAVU has 400 kW of installed power and 334 MWh/year of
electricity consumption. Performance ratios of PV solar system interconnected to grid with
the PV modules of single crystalline silicon, multi crystalline silicon and thin film
amorphous crystalline silicon are 0.85, 0.83, 0.89 respectively. Performance ratios of
Autonomous PV solar system with the PV modules of single crystalline silicon, multi
crystalline silicon and thin film amorphous crystalline silicon are 0.65, 0.64, 0.65
respectively. PV solar system interconnected to grid with the PV modules of thin film
amorphous crystalline silicon is more suitable than others for electricity consumption
behavior of a agricultural enterprise and its environmental conditions.
2010, 207 pages
Key Words: Sunshine duration, solar radiation, solar energy potential, energy consumption
in agricultural farms, energy audit, application of solar energy in agriculture, PV solar
electricity, design of PV system

ii

TEEKKR

almam ynlendiren, aratrmalarmn her aamasnda bilgi, neri ve yardmlarn

esirgemeyerek akademik ortamda olduu kadar beeri ilikilerde de engin fikirleriyle
yetime ve gelimeme katkda bulunan danman hocam Sayn Prof. Dr. Ramazan
ZTRKe; almalarm sresince maddi manevi desteklerini esirgemeyen Tez zleme
Komitesinin deerli hocalar Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarm Makinalar
Blm retim yelerinden Sayn Prof. Dr. Ali hsan ACARa ve Ankara niversitesi
Ziraat Fakltesi Tarmsal Yaplar ve Sulama Blm retim yelerinden Sayn Prof. Dr.
M. Fatih SELENAYa teekkrlerimi sunarm. Aratrmam srasnda ihtiya duyduum
sosyal ve teknik konularda fiziki ve fikri karlksz desteklerini grdm bata Devlet
Meteoroloji leri Genel Mdrlndeki alma arkadalarm, Haymana Aratrma ve
Uygulama iftliinde grevli mhendis arkadalarm, EE Mhendisi smail KK,
PVSYST yazlm iin verdikleri destekten dolay Cenevre niversitesi Enerji Grubu evre
Bilimleri Enstits, teknolojik konulardaki katklarndan dolay Kamuran AKYILDIZ ve
Yusuf Salih EROLU ile tm bu sre dahilinde birok fedakarlk gstererek beni
destekleyen bata babam ve annem olmak zere btn yaknlarma ve sevgili eim Sevcan
YALINa en derin duygularmla teekkr ederim.

Levent YALIN
Ankara, Ekim 2010

iii

NDEKLER

ZET................................................................................................................................. i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
TEEKKR ................................................................................................................... iii
SMGELER VE KISALTMALAR DZN ................................................................. v
EKLLER DZN ..................................................................................................... viii
ZELGELER ............................................................................................................... xi
1. GR............................................................................................................................ 1
1.1 Dnyada Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi ..................................... 3
1.2 Trkiyede Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi .................................. 8
1.3 Tarmda Enerji ........................................................................................................ 13
1.4 Gne Enerjisi ve Potansiyeli ................................................................................. 14
1.5 Gne Enerjisi Trevleri ........................................................................................ 19
1.6 Gne Elektrii ........................................................................................................ 21
1.7 Trkiyede Gne Elektrii .................................................................................... 27
1.8 Fotovoltaik Gne Elektrii Sistemleri ................................................................. 28
1.8.1 Denge bileenleri................................................................................................... 35
1.8.2 Ekonomik durum ................................................................................................. 37
1.9 Gelecee Hazrlk..................................................................................................... 38
1.10 Yaplan almann Amac................................................................................... 39
2. KAYNAK ZETLER ............................................................................................. 41
3. MATERYAL VE YNTEM .................................................................................... 81
3.1 Materyal ................................................................................................................... 81
3.1.1 Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii ........................................................ 82
3.1.2 Meteorolojik veri .................................................................................................. 95
3.1.3 PVSYST yazlm ................................................................................................ 102
3.2 Yntem ................................................................................................................... 105
3.2.1 Gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi ...................................................... 105
3.2.2 Elektrik enerjisi tketim analizi ....................................................................... 107
3.2.3 Gne enerjisinin elektrik enerjisine dnm ............................................. 109
4. BULGULAR ............................................................................................................ 119
4.1 Gne Enerjisi Potansiyeli .................................................................................... 119
4.1.1 Teorik gne enerjisi potansiyeli ...................................................................... 127
4.1.2 Saha gne enerjisi potansiyeli.......................................................................... 128
4.1.3 Teknik gne enerjisi potansiyeli ...................................................................... 139
4.2 Elektrik Enerjisi Tketim Analizi ....................................................................... 139
4.3 FV Tasarm ............................................................................................................ 164
4.3.1 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm ........................ 166
4.3.2 Bamsz FV gne elektrii retim sistemi tasarm ..................................... 187
5. TARTIMA VE SONU ........................................................................................ 195
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 201
ZGEM ................................................................................................................. 207

iv

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

Azimut (yn as)

AA

Alternatif akm

Ah

Amper saat

ALESCO

Arap Birlii Eitim, Kltr ve Bilim Organizasyonu

AM

Hava ktlesi (air mass)

B$

Milyar ABD Dolar

BIPV

Binaya tmleik FV sistem (building integrated photovoltaic)

BOS

Denge bileenleri (balance of system)

cal/cm2-gn

Bir gnde santimetrekareye gelen kalori enerji

CBS

Corafi bilgi sistemi

CdTe

Kadmiyum tellr (cadmium tellur)

CIS

Bakr indiyum diselenit (cupper indium selenid)

DA

Doru akm

DM

Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl

DMT

Dnya

Meteoroloji

Tekilat

(World

Meteorological

Organization, WMO)
EE

Elektrik leri Etd daresi Genel Mdrl

EJ

Ekzajul (exajoule, 1018 jul )

ETSU

Dou Tenesi Devlet niversitesi (East Tennessee State

University)

FV

Fotovoltaik

GaAs

Galyum arsenit

GENSED

Gne Enerjisi Sanayicileri ve Endstrisi Dernei

GW

Gigavat

HAVU

Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii

HES

Hidro elektrik santrali

Hz

Hertz

Akm

I-V

Akm-gerilim

I0

Gne sabiti

IAM

Geli as deitiricisi (incidence angle modifier)

IEEE

Amerikan Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits

(Institute of Electrical and Electronics Engineering)

IMP

En yksek g akm (maximum power current)

Isc

Ksa devre akm (short circuit current)

Berraklk indeksi

kcal/cm2-ay

Aylk santimetrekareye gelen kilokalori enerji

KGK

Kesintisiz g kayna

kW/kii

Kii bana den kilovat g

kWh y-1

Bir ylda den kilovat saat enerji

kWh/gn/aile

Aile bana bir gnde den kilovat saat enerji

kWh/gn/kii

Kii bana bir gnde den kilovat saat enerji

kWh/kWp

Tepe kilovat bana kilovat saat

kWh/kWp/gn

Bir gnde tepe kilovat bana den kilovat saat

kWh/kWp/yl

Bir ylda tepe kilovat bana den kilovat saat

kWh/m2/ay

Bir ayda bir metrekareye den kilovat saat enerji

kWh/m /gn

Bir gnde bir metrekareye den kilovat saat enerji

kWh/m /yl

Bir ylda bir metrekareye den kilovat saat enerji

kWp

Tepe kilovat

kWp/hane

Hane bana den tepe kilovat

LPG

Svlatrlm petrol gaz (liquid propane gas)

2
2

MJ/m /gn

Gnde metrekareye den megajul enerji

Mtep

Milyon ton edeeri petrol

mV

Mili volt

NaS

Sodyum kkrt

NIST

Amerikan Standartlar ve Teknoloji Enstits (National

Institute of Standards and Technology)

nm

Nanometre

NOCT

Normal iletim FV hcre scakl (normal operating cell

temperature)

NOx

Azot oksitler

vi

NREL

Amerika Ulusal Yenilenebilir Enerji Laboratuar (National

Renewable Energy Laboratories)

OMG

Otomatik meteoroloji gzlem istasyonu

PbO

Kurun oksit

PR

Performans oran (performance ratio)

RES

Rzgar enerjisi santrali

SAM

Solar Advisor Model

SD

Standart deney artlar

Si

Silisyum

SNL

Amerikan Sandia Ulusal Laboratuarlar (Sandia National

Laboratories)

SOx

Kkrt oksitler

STC

Standart deney artlar (standard test conditions)

TEP

Ton edeeri petrol

TET

Ton edeeri takmr

UEA FVGS

Uluslararas Enerji Ajans Fotovoltaik G Sistemleri

VMP

En yksek g gerilimi (maximum power voltage)

Ak devre gerilimi (open-circuit voltage)

Voc
W/m

Metrekareye den vat saat g

Wh/m

Wh/m gn
2

Wm

-2

Metrekareye den vat saat enerji

Metrekareye bir gnde den vat saat enerji
Metrekareye den vat saat g

YEK

Yenilenebilir enerji kaynaklar

Zenit (gnein geli as)

vii

EKLLER DZN

ekil 1.1 Dnya elektrik retiminde yaktlarn pay ......................................................... 5

ekil 1.2 Gne enerji dengesi .......................................................................................... 7
ekil 1.3 2008 yl Trkiye birincil enerji kaynaklar arz ................................................ 9
ekil 1.4 Elektromanyetik tayf ........................................................................................ 16
ekil 1.5 Yn (A), ykseklik (h) ve geli (z) alarnn gsterimi .................................. 17
ekil 1.6 Gne enerjisi dalm ve kullanm ............................................................... 20
ekil 1.7 Fotovoltaik etki ................................................................................................ 22
ekil 1.8 Silisyum FV zinciri .......................................................................................... 22
ekil 1.9 Hcreler modl, modller dizeyi oluturur .................................................... 23
ekil 1.10 Bir hcrenin rnek akm-gerilim grafii ........................................................ 25
ekil 1.11 Tipik bir FV modl etiketi ............................................................................. 26
ekil 1.12 ebeke balantl FV sistem diyagram ......................................................... 29
ekil 1.13 Bataryal FV sistem diyagram ...................................................................... 30
ekil 1.14 Panel kurulumunda glgelemenin etkisi ........................................................ 31
ekil 1.15 Gnei ift eksende takip eden A. Sun Company FV dzenei .................... 32
ekil 2.1 Trkiye yllk nm iddeti haritas ................................................................ 42
ekil 2.2 Trkiye gne enerjisi alansal ve zamansal dalm ....................................... 43
ekil 2.3 llen ve ilikilendirilen kresel ve yaynk gne mas ........................... 44
ekil 2.4 Arap lkeleri aylk ortalama gnelenme sresi haritas ................................. 46
ekil 2.5 Arap lkeleri ortalama kresel toplam gne mas haritas ......................... 47
ekil 2.6 Al yerletirilmi gne toplaycsna gelebilecek saatlik ma ................... 48
ekil 2.7 Tek bir katmanda 5 sinir hcresi kullanan YSA mimarisi ............................... 49
ekil 2.8 Trkiye gne enerjisi potansiyeli Haziran tahmini ........................................ 50
ekil 2.9 Telefon hatl bilgisayarl su pompaj kontrol sistemi........................................ 58
ekil 2.10 FV sistem deikenlerinin deerlendirilmesi................................................. 59
ekil 2.11 FV su pompaj sistemi donanm dzeni .......................................................... 60
ekil 2.12 Tek kristalli silisyum FV modl iin llen ve tahmin edilen I-V erisi .... 63
ekil 2.13 Elektronik lm ve hidrolik sistem bileenleri ............................................ 68

viii

ekil 2.14 FV sistem diyagram ...................................................................................... 71

ekil 2.15 NIST ve SNLnin geli as-akm grafii ..................................................... 72
ekil 2.16 Yazlmn ve geleneksel yntemin FV tasarm ak emas .......................... 74
ekil 2.17 Lizbon ve Helsinki iin elektrik yk talebi ve FV retim seyri ..................... 75
ekil 2.18 1 kWp/hane dou-bat dorultulu yazlk ortalama tketim ve FV retim ..... 76
ekil 2.19 Aylk FV performans oranlar ........................................................................ 78
ekil 2.20 ngrlen iletim program deneme sonular .............................................. 79
ekil 3.1 HAVU genel grnm .................................................................................. 83
ekil 3.2 HAVU A paftas idari ksm genel grnm .............................................. 85
ekil 3.3 HAVU boyutlandrlm A paftas idari ksm genel grnm ................... 86
ekil 3.4 HAVU boyutlandrlm B paftas genel grnm ..................................... 87
ekil 3.5 HAVU boyutlandrlm C paftas iletmeler ksm genel grnm ........... 88
ekil 3.6 HAVU D paftas iletmeler ksm genel grnm ...................................... 89
ekil 3.7 HAVU boyutlandrlm D paftas iletmeler ksm genel grnm .......... 90
ekil 3.8 HAVU boyutlandrlm E paftas genel grnm ...................................... 91
ekil 3.9 HAVU organizasyon emas ......................................................................... 94
ekil 3.10 EE HAVU otomatik meteoroloji gzlem istasyonu .................................. 96
ekil 3.11 Kipp&Zonen marka CMP11 modeli piranometre ......................................... 97
ekil 3.12 Campbell-Stokes helyograf ............................................................................ 98
ekil 3.13 Solpos Calculator arayz ........................................................................... 101
ekil 3.14 PVSYST balang arayz ......................................................................... 102
ekil 3.15 PVSYST aralar arayz ............................................................................. 104
ekil 3.16 FV tasarm belirleyen ana ve alt unsurlar ................................................... 111
ekil 3.17 PVSYST yazlmnda yeni corafi mevki (HAVU) tanmlanmas ........... 115
ekil 3.18 Saatlik meteorolojik verinin girii iin PVSYST arayz ........................... 115
ekil 3.19 PVSYST yazlmnda albedo katsaysnn girilmesi .................................... 116
ekil 3.20 HAVU yllk saatlik elektrik tketim verisinin PVSYSTe aktarlmas ... 117
ekil 4.1 HAVU Gne yolu kart .............................................................................. 122
ekil 4.2 HAVU, Culuk, Etimesgut ve Ankara istasyonlar uydu grnts ............ 127
ekil 4.3 HAVU, Culuk, Etimesgut ve Ankara meteoroloji istasyonlar haritas ...... 128
ekil 4.4 Teorik gne enerjisi potansiyeli ve meteorolojik gne mas .................. 133

ix

ekil 4.5 HAVU fatural yllk elektrik tketim seyri ................................................ 158
ekil 4.6 FV tasarma esas yk talep verisi ile kresel gne mas grafikleri .......... 164
ekil 4.7 ebeke balantl ve bataryal FV sistem emas ........................................... 167
ekil 4.8 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm ....................... 168
ekil 4.9 Yaz mevsimi iin optimum FV panel as belirleme .................................... 168
ekil 4.10 Tm bir yl iin optimum FV panel as belirleme ..................................... 169
ekil 4.11 400 kW g talebi iin tek kristalli silisyum FV sistem donanm .............. 170
ekil 4.12 400 kW g ve saatlik tketim iin tek kristalli yapl FV elektrik retimi 171
ekil 4.13 ebeke balantl tek kristalli FV sistemde gne mas-enerji grafii ..... 172
ekil 4.14 ebeke balantl tekli kristal yapda FV sistem kayp ak emas ............ 174
ekil 4.15 400 kW g talebi iin oklu kristal silisyum FV sistem donanm ............ 175
ekil 4.16 400 kW g ve saatlik tketim iin oklu kristal FV elektrik retimi ......... 176
ekil 4.17 ebeke balantl oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii ... 177
ekil 4.18 ebeke balantl ok kristalli yapda FV sistem kayp ak emas ............ 179
ekil 4.19 400 kW g talebi iin amorf silisyum ince film FV sistem donanm ....... 180
ekil 4.20 400 kW g ve saatlik tketim iin ince film amorf FV elektrik retimi .... 181
ekil 4.21 ebeke balantl ince film amorf kristal FV sistemde ma-enerji grafii 182
ekil 4.22 ebeke balantl ince film amorf silisyum FV sistem kayp ak emas ... 184
ekil 4.23 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi ........... 188
ekil 4.24 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm .................................................... 188
ekil 4.25 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm ana sonular .............................. 189
ekil 4.26 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi ......... 190
ekil 4.27 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm ana sonular ............................ 190
ekil 4.28 Bamsz oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii ................ 191
ekil 4.29 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm yk talebi ve retilen enerji ..... 191
ekil 4.30 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem iin ak ve modl seimi ....... 192
ekil 4.31 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm ana sonular ............ 193
ekil 4.32 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm yk-enerji grafii ..... 193

ZELGELER DZN

izelge 1.1 Tre gre gerekleen ve beklenen dnya enerji talep art ......................... 3
izelge 1.2 Dnya sektrel enerji tketimleri ve deiim oranlar ................................... 4
izelge 1.3 Yenilenebilir enerji kullanm ve potansiyeli ................................................. 6
izelge 1.4 2007 itibariyle UEA FVGS yelerinin FV g kapasiteleri .......................... 8
izelge 1.5 Trkiyenin enerji hammaddeleri ve dorudan enerji ithalat ....................... 9
izelge 1.6 Trkiyede baz sektrlerin enerji tketim seyirleri..................................... 10
izelge 1.7 Trkiye'nin aylk ortalama gne enerjisi potansiyeli ................................. 12
izelge 1.8 Trkiye corafi blgeler gnelenme sresi ve gne mas..................... 12
izelge 1.9 Tarmda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm ................................. 14
izelge 1.10 FV dize performansna etki eden ikincil deikenler ve etkileri ............... 30
izelge 1.11 Tipik bir evsel FV sistemde donanmn toplam maliyetteki pay ve mr 37
izelge 2.1 Trk tarmndaki uygun fiziksel g kaynaklar .......................................... 54
izelge 2.2 Trk tarmnda tahmini fiziksel enerji girdisi .............................................. 55
izelge 2.3 Trk tarmnda gbre enerji girdisi .............................................................. 55
izelge 2.4 Yllk yataya ve al yzeye gnlk toplam ma ve enerji retimi .......... 57
izelge 3.1 HAVUdaki tesislerin yn alar ve boyutlandrmas .............................. 93
izelge 3.2 HAVU bitkisel retim seyri ...................................................................... 95
izelge 3.3 HAVU hayvansal retim seyri .................................................................. 95
izelge 3.4 Kipp&Zonen marka CMP11 modeli piranometre zellikleri ...................... 97
izelge 3.5 HAVU meteorolojik veriler .................................................................... 100
izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi ............................................................. 120
izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi .......................... 124
izelge 4.3 HAVU 2010 yl teorik gne mas ..................................................... 129
izelge 4.4 HAVU gnlk gnelenme sreleri ........................................................ 131
izelge 4.5 HAVU meteorolojik gne mas ortalamas ....................................... 132
izelge 4.6 HAVU yataya dorudan gne mas ................................................... 134
izelge 4.7 HAVU yataya yaynk gne mas ...................................................... 135
izelge 4.8 HAVU berraklk indeksi ......................................................................... 137
izelge 4.9 HAVU saha gne enerjisi potansiyeli.................................................... 138

xi

izelge 4.10 HAVU teknik gne enerjisi potansiyeli ............................................... 140

izelge 4.11 HAVUun kurulu gcn oluturan elemanlar ..................................... 141
izelge 4.12 Gece ve gndz enerji tketimine esas aylk sre dalm ..................... 142
izelge 4.13 HAVU enerji denetimi .......................................................................... 143
izelge 4.14 letmelerin gnlk ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay ........ 154
izelge 4.15 letmelerin gndz ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay ....... 155
izelge 4.16 letmelerin gece ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay ............ 156
izelge 4.17 HAVU yllk elektrik enerjisi tketimi ................................................. 157
izelge 4.18 HAVU elektrik tketimi enerji denetimi sonular ............................... 160
izelge 4.19 HAVU fatura bazl ortalama elektrik tketim ....................................... 161
izelge 4.20 Fatura, lm ve denetim sonularnn deerlendirilmesi ....................... 162
izelge 4.21 Tasarma esas tekil eden enerji tketim dnemi iin a seimi ............ 163
izelge 4.22 HAVU FV tasarma esas elektrik tketim verisi................................... 165
izelge 4.23 FV sistem donanm ve iilik cret tarifesi.............................................. 170
izelge 4.24 ebeke balantl tek kristalli sabit al FV sistem gstergeleri ............. 173
izelge 4.25 ebeke balantl oklu kristal sabit al FV sistem gstergeleri ........... 178
izelge 4.26 ebeke balantl ince film amorf kristalli FV sistem gstergeleri.......... 183
izelge 4.27 ebeke balantl merkezi evirici nitelikleri ............................................ 185
izelge 4.28 ebeke balantl FV sistem deikenlerinin karlatrlmas ................ 186
izelge 4.29 Bamsz FV sistem deikenlerinin karlatrlmas ............................. 194

xii

1. GR

erisinde bulunduumuz an zelliklerine bal olarak, tm dnyada olduu gibi, hzla

artan nfus ve sanayilemeden kaynaklanan enerji gereksinimi, lkemizin kstl
kaynaklaryla karlanamamakta, enerji retimi ve tketimi arasndaki ak hzla bymekte
ve enerjide da bamllk oranmz artmaktadr. Bu durumda, kendi z kaynaklarmzdan
daha etkin biimde yararlanmak giderek artan bir nem kazanmaktadr. Enerji talebindeki
hzl artn karlanmasnda, yenilenebilir enerji kaynaklarndan en etkin ve rasyonel
biimde yararlanlmas amacyla kamu ve zel sektr yatrmlarnn artrlmasnn yan sra
aratrma kurulularnn da bu alanda alma yapmalar yeni uygulama yntemleri
gelitirmek asndan yararl olacaktr.
Enerji i yapabilme kabiliyeti olarak tanmlanr. Enerjinin dnebilirliinin lm, ekserji
ile ifade edilmektedir. Ekserji, belirli termodinamik koullarda, belli bir miktar enerjinin
dier bir enerji biimine dntrlebilen en yksek miktardr. Herhangi bir deiime ya
da dnme urayp uramadna gre enerjiler birincil ve ikincil enerjiler olmak zere
ikiye ayrlrlar. Doadaki enerjilerin herhangi bir deiim veya dnm gstermemi
biimi birincil enerji; birincil ya da dier ikincil enerjilerin dntrlmesi sonucu elde
edilen tr de ikincil enerjidir. Birincil enerjiler gne, rzgar, hidrolik, petrol, kmr,
jeotermal, nkleer; ikincil enerjiler elektrik, termik, mekanik, kimyasal, elektromanyetik ve
k enerjileridir. Ayrca enerji trlerini allagelmi (konvansiyonel) ve yenilenebilir
enerjiler olarak snflandrabiliriz. Allagelmi enerjiler uzun zamandan beri kullanlan,
rezervi ksa srede yinelenemeyen, ounlukla fosil kaynakl petrol, kmr, ksmen elektrik
tr enerjilerdir. Yeni ve yinelenebilir enerjiler ise uzun sredir kullanmda olmakla birlikte
sistematik ve gelitirilmi tekniklerle kullanlan, rezervi ksa srede yinelenebilen gne,
rzgar, hidrolik, biyoktle, jeotermal tr enerjilerdir. Yine ham maddelerinin zgl enerji
ieriklerinin younluuna gre petrol, kmr, hidrolik ve atom enerjilerini youn enerjiler,
gne ve rzgar enerjilerini de youn olmayan enerjiler olarak snflandrabiliriz. Ayrca
kmr, petrol, atom enerjileri hammaddelerinden dolay tam depo edilebilir; doalgaz ve su
ksmen depo edilebilir; gne, rzgar, gel-git ise depo edilemeyen enerji trlerine
girmektedirler (Yavuzcan 1994).

Gnmzde, retimin en temel girdisi elektrik enerjisi olup, onu snma veya stma amal
fosil yaktlar takip etmektedir. Gemiten gnmze elektrik genellikle hidroelektrik
santraller vastasyla retilmektedir. Arazi yaps ve nehir potansiyeli uygun olmayan
lkeler ise termik santraller vastasyla elektrik ihtiyacn giderirler. Tm lkeler yine
snma ihtiyac iin kmr, doalgaz veya petrol kullanmaktadrlar. Dier taraftan enerji ve
yakt talebi srekli olarak artmaktadr. Dolaysyla hidrolik veya termik santraller
vastasyla ve kmr veya petrol kullanmyla enerji talebinin karlanamaz hale gelmesi
kanlmaz bir gelecektir. zellikle kmr ve petrol rezervlerinin snrl ve bir gn mutlaka
bitecek olmas gelecek enerji talebini planlayan enerji projeksiyonlarnca nemle
deerlendirilmektedir (nalan 2000).
Fosil yaktlar iindeki karbonun havadaki oksijen ile birlemesiyle CO2 (tam yanma
halinde) veya CO (yarm yanma halinde veya yanma havasnn az olmas durumunda)
gazlar ortaya kmaktadr. Yine yakt ierisinde eser miktarda bulunan kurun, kkrt gibi
elementler yanma scaklnda oksijen ile birleerek insan sal asndan nemli tehdit
oluturan bileikler (SOx,PbO, NOx...) oluturmaktadr. Bu yanma rnleri atmosfere
braklmakta ve atmosfer ierisinde birikmektedir. Fotosentez ve rme gibi tabii
dnmler bu birikime engel olabilse de, ar yakt tketimi ksa srede byk bir
birikime neden olmaktadr. Atmosfer iinde biriken yanma gazlar gne ve yer arasnda
doal olmayan bir katman meydana getirmekte, bu katman insan ve bitki hayat zerinde
negatif etkiye neden olmaktadr. Sera etkisi olarak bilinen bu etki ve buna bal olarak insan
sal, bugn nemle zerinde durulan olgulardr. Tabiatn ve tabii deerlerin korunmas
amal evreci dnceler toplumlarda nemini hissettirmektedir. Dolaysyla endstrinin
veya toplumun enerji talebi dnlrken, seilecek enerji trnn evre ve insana olan
etkisi de dnlmelidir. lave olarak, fosil yaktlarn ana maddesi olan karbon endstrinin
en temel malzemesi olan eliin de nemli bir elementidir. Gelecek nesillerin sanayisinde
retilecek plastik-sentetik kuma, solventler, yalar, karbon lifli rnler iin de mevcut fosil
yakt kaynaklarnn muhafazas gerekir. Kmr rezervlerinin yaklak 200 yl, petrol
rezervlerinin yaklak 30 yl dayanacak olmas alternatif enerji kaynaklarna olan ihtiyac
daha nemli klmaktadr (nalan 2000).

1.1 Dnyada Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi

Anonymous (2009a) raporuna gre Dnya 2006daki 6.5 milyar nfustan, yllk % 1 artla,
2030da 8.2 milyar nfusa doru gitmektedir. Dolaysyla insanlk refah dzeyi iin bir
gsterge kabul edilen enerji kullanm da hem bu nfus art, hem de yeni teknolojilerin
nda insan ve toplum davranlarndaki deiimin etkisiyle hzla artmaktadr. 2006da
18.921 TWh olan kresel elektrik retimi 2015de 25.000 TWhe, 2030da ise 33.000
TWhe ykselecektir. Son 25 yl iin yllk bazda enerji kaynaklarna olan talep deiimine
dikkat edilirse petrol (% 1) ve nkleerde (% 0.9) dier kaynaklara oranla bir talep azl
vardr. Yenilenebilir enerjide ise yllk art oran % 7.2 gibi olduka yksek bir deerdedir.
Toplam talepte yenilenebilir enerjinin pay hidrolik ve biyoktle ile birlikte 2000 ylnda
% 0.12 iken 2030 ylnda % 0.14e kmas beklenmektedir (izelge 1.1).

izelge 1.1 Tre gre gerekleen ve beklenen dnya enerji talep art

Kmr

1980,
Mtep
1788

2000,
Mtep
2295

2006,
Mtep
3053

2015,
Mtep
4023

2030,
Mtep
4908

Petrol

3107

3649

4029

4525

5109

1.0

Doal gaz

1235

2088

2407

2903

3670

1.8

Nkleer

186

675

728

817

901

0.9

Hidrolik

148

225

261

321

414

1.9

Biyoktle ve atklar

748

1045

1186

1375

1662

1.4

Dier yenilenebilir

12

55

66

158

350

7.2

7223

10034

11730

14121

17014

1.6

Enerji tr

Toplam

2006-30,
%*
2.0

*Ortalama yllk byme

Sektrel bazda baktmzda enerji tketimindeki en yksek talep art sanayi sektrnde
grnmektedir. Bu sektrde kmr hala ncln korurken, elektrikteki talep art
dikkate deerdir. Tamaclk sektrnde ise net bir ekilde biyoktle arz gerekecektir.
Tarm ve konut enerji tketiminde kmre olan ilginin azalmasnn yannda elektrik
enerjisini ciddi bir talep art (% 2.3) beklemektedir. Petrol rnlerinin de daha ok
motorlu tatlar tarafndan tketildii dnldnde tarm ve konut sektrnde enerji
tketiminin elektrik temelli olaca (elektrikte talep art yllk % 2.7, kmrde talep
d yllk % 0.5), dolaysyla CO2 salnmnda d beklenebilecei kanaatine

varlabilir (izelge 1.2). Anonymous (2009a) 2006 yl iin tm dnyada CO2 emisyonuna
sebebiyet veren enerji kullanmnn % 2sinin tarmsal amal kullanlan enerjiden
kaynaklandn aklamtr.

izelge 1.2 Dnya sektrel enerji tketimleri ve deiim oranlar (Anonymous 2009a)
Sektr /

1779

1879

2181

2735

3322

20062030,
%*
1.8

Kmr

421

405

550

713

838

1.8

Petrol

474

325

329

366

385

0.7

Doal gaz

422

422

434

508

604

1.4

Elektrik

297

455

560

789

1060

2.7

Dier

165

272

307

359

436

1.5

1245

1936

2227

2637

3171

1.5

1187

1844

2105

2450

2915

1.4

10

24

74

118

6.8

57

82

98

113

137

1.4

2006

2635

2937

3310

3918

1.2

Enerji kayna
Sanayi

Tamaclk
Petrol
Biyo dizel
Dier
Konut, hizmet,
tarm
Kmr

1980,
Mtep

2000,
Mtep

2006,
Mtep

2015,
Mtep

2030,
Mtep

244

108

114

118

100

-0.5

Petrol

481

462

472

493

560

0.7

Doal gaz

346

542

592

660

791

1.2

Elektrik

273

613

764

967

1322

2.3

Dier

661

910

995

1073

1144

0.6

Toplam

5378

7048

8086

9560

11405

1.4

*Ortalama yllk byme

Anonymous (2009a) raporuna gre tm dnyada 2006 ylnda kurulu bulunan gne
elektrii gc 6 GWtr. Bunun byk ksm Almanya (2.9 GW), Japonya (1.7 GW) ve
ABD (0.6 GW)de bulunmaktadr. Fotovoltaik (FV) 5500-9000 $/kWlk fiyat aralyla
hala en pahal kurulum maliyetli enerji retim teknolojisi olmasna karn bu tutarn 2030
ylnda 2600 $/kWa dmesi beklenmektedir. (http://www.solarbuzz.com/ sbqdata.htm,
2010) aratrma sitesi ise FV gne elektrii kurulu gcn tm dnyada 2009 yl itibariyle
7.5 GW olduunu hesaplam, 2010 tahminini ise 15.2 GW olarak aklamtr.

Dnya elektrik retiminde yenilenebilir kaynaklarn pay % 18.1 oranndadr. Yenilenebilir

enerji kaynaklarndan retilen elektrikte en byk pay % 16 ile hidrolik kaynaklara aittir.
Bunu atklar ve rzgr, gne, jeotermal, dalga vb kaynaklardan elektrik retimi
izlemektedir (ekil 1.1). Yenilenebilir enerji gnmzde dnyann birok lkesinde enerji
temin gvenlii, enerjinin eitlendirilmesi, enerjide ithalat bamllnn azaltlmas, iklim
deiiklii ile mcadele, istihdam yaratma gibi yararlar ile gittike daha fazla
kullanlmaktadr (Anonim 2009a).

ekil 1.1 Dnya elektrik retiminde yaktlarn pay (Anonim 2009a)

Yenilenebilir enerjinin en byk avantaj, nakil gereksinimi olmamas, dnyann her
yerinden eriilebiliyor olmasdr. stelik srdrlebilir olmas, iklimi ve evreyi
kirletmemesi, potansiyelinin tm insanln ihtiyacna yetebilir olmas dier avantajlardr.
Yksek teorik ve teknik potansiyeline karn yaygn kullanm olduu sylenemez (izelge
1.3).

izelge 1.3 Yenilenebilir enerji kullanm ve potansiyeli (Luque ve Hegedus 2002)

Kaynak

Halihazr
kullanm, EJ

Teknik
potansiyel, EJ

Teorik
potansiyel, EJ

Hidrolik

50

147

Biyoktle

50

>276

2900

Gne

0.1

>1575

3900000

Rzgar

0.12

640

6000

Dnya zerine gneten gelen 1.73x1014 kWlk toplam g, yllk olarak 1.9x1014 TEP (ton
edeeri petrol) karl 1.5x1018 kWhlik bir enerji anlamna gelmektedir (en 2007) ve bu
enerji dnyaya nmlarla ulamaktadr. Gnein sald toplam enerji gz nne
alndnda bu ok kk bir kesirdir. Ancak bu tutar, dnyada insanolunun bugn iin
kulland toplam enerjinin 15-16 bin katdr. Dnyaya gelen gne enerjisi eitli dalga
boylarndaki nmlardan oluur ve gne-dnya arasn yaklak 8 dakikada aarak
dnyaya ular (nmlar saniyede 300000 kmlik bir hzla yol alrlar). Havakrenin
(atmosfer) dna, gne nlarna dik bir metrekare alana gelen gne enerjisi, gne sabiti
(I0) olarak adlandrlr ve deeri 1373 W/m2dir. Bu deer, tanm gerei, yl boyunca
deimez alnabilir. Bu sabit lm yeri, zaman ve yntemine gre kk deiimler
gsterebilir. en (2007) gne sabitini 1367 W/m2 olarak vermektedir. nk dnyann
gne evresindeki yrngesi bir ember olmayp bir elips olduundan, yl boyunca bu
deerde % 3.3lk bir deiim sz konusudur. Dnya zerine herhangi bir zamanda gelen
ortalama gne mas (radyasyonu) deeri ise 340 W/m2dir (en 2007). Yer yzeyine
gelen ortalama gne mas ile enerjinin dalm yaklak ortalama deerlerle ekil 1.2de
karakterize edilmitir. Dnya ortalamas 4 kWh/m2/gn kabul edilir. Ortalama bir hesapla
ihtiya duyulan enerji iin ka m2 FV gerektii, FV veriminin % 10 verimle alt esas
alnarak hesaplanabilir. Yani her bir m2 FV modl 0.4 kWh/gn enerji retmektedir.
Gelimi lkelerde kii ba evsel elektrik tketimi 5 kWh/gn/kii, 4 kiilik bir aile iin ise
20 kWh/gn/ailedir. 20 kWh/0.4 kWh/m2den yola karak 50 m2lik bir FV sistem
standart bir ailenin elektrik ihtiyacn karlamaya yetecektir (Luque ve Hegedus 2002).

ekil 1.2 Gne enerji dengesi

Uluslararas Enerji Ajans FV G Sistemleri Grubu, 2008 ylnda zel ve kamu sektrnde
strateji gelitirenlere, elektrik ebekeleri iin orta lekli planlama yapanlara ve enerji
hizmeti reticilerine, enerji politikalar ve ulusal enerji planlamas yapan devlet adamlarna
yardmc olmak amacyla 40 W ve zeri FV sistemlere odaklanan bir rapor yaynlamtr
(Anonymous 2008). Bu raporda 2007 ylnda kurulan FV gcn, bir nceki yla oranla % 50
byyerek 2.26 GW olduuna ve toplam kurulu FV gcn de, % 73lk ksm Almanya ve
spanyada olmak zere, 7.8 GWa ulatna vurgu yaplmtr. Kayda giren FV gne
elektrii retim tesisleri bamsz ev, bamsz ticari, ebeke balantl datk ve ebeke
balantl merkezi tip olmak zere 4 snfta derlenmitir. Son dnem kurulan kapasitenin
byk ounluu ebeke balantl datk g retimi olarak tasarlanmaktadr (izelge
1.4).

izelge 1.4 2007 itibariyle UEA FVGS yelerinin FV g kapasiteleri

Bamsz FV
kapasite toplam, kW
lke
Evsel
ABD
Almanya
Avustralya
Avusturya
ek Cum.
Danimarka
Fransa
Hollanda
ngiltere
spanya
srail
sve
talya
Japonya
Kanada
Kore
Meksika
Norve
Portekiz
Tahmini
toplam

Ticari

ebeke balantl FV
kapasite toplam,
kW
Datk

Kurulu
toplam
FV g,
kW

Kii ba
Kurulu
toplam FV
g,
kW/kii

2007de
kurulan
FV g,
kW

14
0
23200
5500
65
39099
0
0
14353

830550
3862000
82491
27701
36200
3075
75232
53300
18090
655000
1819
6242
120200
1918894
25775
77601
20750
7992
17870

2.8
46.8
4.1
3.4
4.9
0.6
1.2
3.3
0.3
15.1
0.3
0.7
2.1
15.0
0.8
1.6
0.2
1.7
1.7

206500
1135000
12190
2116
6500
175
31299
1605
3810
512000
500
1392
70200
210395
5291
42868
1019
324
14454

2007de
kurulan
ebeke
balantl
FV g,
kW
151500
1131000
6280
2061
6300
125
30306
1023
3650
490000
0
1121
69900
208833
1403
42868
150
4
14254

1158557

7840732

2257638

2160778

Merkezi

134000
191000
35000
27713
38733
3224
3200
400
100
285
15881
6666
5300
420
1050
29800
1584
210
3878
688
5400
7700
1884
88266
8088
14776
983
4960
15487
4963
7450
410
2841

465000
3827000
15035
22721
30040
2690
52685
44500
16620
625200
11
1676
83900
1823244
2846
32559
300
132
676

265368

6019835

3696972

40500
1010
1756
2560
0
0
3500
0

1.2 Trkiyede Enerji, Yenilenebilir Enerji ve Gne Enerjisi

2008 yl Trkiye toplam birincil enerji kaynaklar arz 106.27 Mtep olup bunun kaynaklara
gre dalmlar ekil 1.3de verilmektedir. 2008 yl Trkiye toplam birincil enerji arznn
9.319 Mtepi (% 9) yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmaktadr. lkemizin orman,
bitki ve hayvan atklarndan oluan biyoktle kaynaklar ounlukla geleneksel yntemler
kullanlarak enerjiye dntrlmektedir. Bu miktar yllk birincil enerji arznn % 4.52sini
oluturmaktadr. Yenilenebilir enerji arznn % 51.64 biyoktle kaynaklar, % 32.2si
hidrolik ve jeotermalden elektrik retimi, % 0.72si rzgrdan elektrik retimi, % 10.8ini
jeotermal s ve dier s, % 4.5ini gne-s ve % 0.01ini biyo yaktlar oluturmaktadr.
lkemiz % 75 orannda enerjide da baml durumdadr (Anonim 2009a). Enerji
sektrnde hem enerji hammaddesi hem de dorudan enerji alm yapmak durumundadr.
Hem tm kalemlerdeki mutlak miktar hem de toplam ithalat ierisindeki enerjiye den
pay her geen yl art gstermektedir (izelge 1.5).

ekil 1.3 2008 yl Trkiye birincil enerji kaynaklar arz (Anonim 2009a)

izelge 1.5 Trkiyenin enerji hammaddeleri ve dorudan enerji ithalat

Maden kmr
ve linyit
Ham petrol ve
doal gaz
Kok kmr ve
rafine petrol
Enerji ithalat
Toplam ithalat
Enerji
pay, %

ithalat

2003,
Mil. $

2004,
Mil. $

2005,
Mil. $

2006,
Mil. $

2007,
Mil. $

2008,
Mil. $

2009,
Mil. $

929

1222

1579

1978

2570

3315

3055

7766

9366

14140

19220

21784

31109

16378

2833

3797

5507

7631

9492

13829

10437

11528

14384

21226

28828

33846

48252

29870

69340

97540

116774

139576

170063

201964

140775

16.6

14.7

18.2

20.7

19.9

23.9

21.2

2007 ylnda yurtii retimi ile d almn toplamndan d satm ktktan sonra kalan
Trkiye elektrik enerjisi brt tketimi, yllk % 8.8 art ile 190 Milyar kWh; 2008 yl iin
204 Milyar kWh olarak tahmin edilen brt elektrik tketimi, yl ortalarnda ortaya kan

ekonomik durgunluun etkisi ile azalma eilimi gstermi ve yl sonunda bir nceki yln
tketimine gre % 4.3 art gstererek 198.1 Milyar kWh olarak gereklemitir. Trkiye
net tketimi 2007 ylnda 155.0 Milyar kWh, 2008 ylnda ise 161.9 Milyar kWh olmutur
(Anonim 2009a). lkemizde elektrik enerjisi tketiminin baz sektrlerle birlikte tarm
sektrn de alacak ekilde dalm izelge 1.6de verilmitir. Youn ve mekanizasyon
arlkl tarmn yaygnlamasyla tarm sektrnn elektrik tketimi de art gstermekte,
toplam lke elektrik enerjisi tketimindeki pay % 3-4 aralnda seyretmektedir.

izelge 1.6 Trkiyede baz sektrlerin enerji tketim seyirleri (Anonim 2008)
2005,
GWh

2006,
GWh

27619

30935

34466

9582

10940

11661

13398

1023

1166

1182

1291

1335

Tarm

3490

3657

3895

4113

4441

Dier

66802

72166

77506

82263

89430

Tarmn
pay, %

3.39

3.27

3.22

3.16

3.1

Toplam

102948

111766

121142

130263

143070

Sektr

2002, GWh

2003, GWh

2004, GWh

23559

25195

Demir elik

8074

Ulatrma

Konut

GENSED (Gne Enerjisi Sanayicileri ve Endstrisi Dernei)in yapt enerji

aratrmasna gre Trkiyenin enerji durumu, 2015 beklentisi ve yenilenebilir enerji
potansiyeli u ekildedir:
Enerji retimi (2009)

: 198

TWh

Kurulu g (2009)

: 44.3

GW

Enerji ihtiyac (2015)

: 380

TWh

Olmas gereken kurulu g (2015)

: 84

GW

6 ylda ilave kurulacak g

: 39.7

GW

Yatrm maliyeti (konvansiyonel)

: 130

B$

Rzgar enerjisi potansiyeli

: 400

TWh/yl

10

Jeotermal enerjisi potansiyeli

: 16

TWh/yl

Bioktle enerjisi potansiyeli

: 1.58

TWh/yl

Gne enerjisi potansiyeli

: 500

TWh/yl

Hidro enerjisi potansiyeli

: 430-450

TWh/yl

Gne santrali enerji retimi

: 350

GW

Edeer kmr santrali retimi

: 74

GW

Trkiyede rzgr enerjisi bata olmak zere yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik
enerjisi retimi, 4628 Sayl Elektrik Piyasas Kanunu, 5346 Sayl Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun ve ikincil
mevzuat kapsamnda tevik edilmektedir. 5346 sayl Kanun ile YEK belgesine sahip
retim lisans sahibi tzel kiinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan rettii elektrik
enerjisi iin alm zorunluluu ile birletirilmi sabit fiyat sistemi uygulamas getirilmi ve
Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanununda satn alma fiyat iin alt ve st snrlar
belirlenmitir. Ancak yenilenebilir enerji kaynaklar trleri ve kullanlan teknolojiler
arasnda satn alma fiyatlar asndan bir farklla gidilmemitir. Bunun yannda
yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal kurulu gc en fazla 500 kW olan retim tesisleri
irket kurma ve lisans alma ykmllnden muaftrlar (Anonim 2009a).
Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinin Elektrik retimi Geliimi
ve 2023 Yl in Hedefler ksmnda yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimindeki
paynn asgari % 30 olaca planlanmaktadr. Gne enerjisi iin % veya miktar cinsinden
hedef konulmamakla birlikte, lke potansiyelinin azami lde deerlendirilmesinin
salanmas, teknolojik gelimelerin takip edilmesi ve uygulanmas, elektrik retimini
zendirmek zere yasal erevenin glendirilmesi kararlatrlm ve kamuoyuna
duyurulmutur (Anonim 2009b).
DM (Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl) ve EE (Elektrik leri Etd daresi
Genel Mdrl)nin 1983 ylnda 1973 petrol krizinden sonra tm dnyada balayan
alternatif enerji kaynaklarn aratrmaya ynelik almalar dorultusunda tespit etmeye
alt gne enerjisi potansiyeli, aylk olarak birim alana gelen enerji miktarn zamann
koullarna gre birim zamanda birim alana gelen kilokalori (kcal/cm2-ay) cinsinden

11

vermektedir. Gnmzde zellikle elektrikten bahsedilirken kWh birimini kullanmak daha

uygun olmaktr. Kalori birimi daha ok beslenme sektrnde kullanlr olmutur. Bu
sebeple veriler kWh birimine dntrlmtr (izelge 1.7). Corafi blgeler baznda
gnelenme sreleri ve gne mas iddetleri izelge 1.8de verilmitir. Karadeniz
Blgesi en dk gnelenme sresi ve gne masna maruz kalrken, Gneydou
Anadolu Blgesi en yksek gnelenme sresi ve gne masna sahiptir (Anonim 1983).

izelge 1.7 Trkiye'nin aylk ortalama gne enerjisi potansiyeli (Anonim 1983)
Aylk toplam gne enerjisi
(kcal/cm2-ay)
(kWh/m2-ay)
4.4
51.8
5.4
63.3
8.3
96.6
10.5
122.2
13.2
153.9
14.5
168.8
15.1
175.4
13.6
158.4
10.6
123.3
7.7
89.9
5.2
60.8
4.0
46.9
112.7
1311.0

Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Toplam

308.0 cal/cm2-gn

Ortalama

Gnelenme
sresi (Saat/ay)
103
115
165
197
273
325
365
343
280
214
157
103
2640

3.6 kWh/m2-gn

7.2 saat/gn

izelge 1.8 Trkiye corafi blgeler gnelenme sresi ve gne mas

Toplam gne enerjisi,
kWh/m2-yl

Gnelenme sresi,
Saat/yl

Gneydou Anadolu

1460

2993

Akdeniz

1390

2956

Dou Anadolu

1365

2664

Anadolu

1314

2628

Ege

1304

2738

Marmara

1168

2409

Karadeniz

1120

1971

Blge

12

1.3 Tarmda Enerji

Tarm, retim ve deerlendirmeye ilikin bir sektrdr. Bu kesimde tarmsal faaliyet

yaplrken eitli teknik aralardan yararlanlr. Bunlar birincil ve ikincil enerjileri mekanik
enerjiye dntren termik ve elektrik motorlar gibi g makinalar ve balant dzenleri
yardmyla g makinalarndan enerji alan, aldklar bu enerjiyle i yapan, direngen
makinalar ad da verilen sulama, tarmsal savam, hasat ve harman, yem hazrlama gibi i
makinalardr. Tarm sektrnde, i makinalarna mekanik enerji salayan g makinalar
elektrik, yakt, kmr, benzin, dizel, doalgaz, LPG ve biyoktle gibi dorudan enerjiler ile
insan i gc, hayvan i gc, makine, gbre, ila, tohum retimi ve su temini gibi dolayl
enerjileri kullanrlar (Yavuzcan 1994). Tarmsal faaliyetler iin yenilenebilir enerji
kaynaklarndan hangi tarmsal faaliyette yararlanlabileceinin zeti izelge 1.9da
sunulmutur. Tarmsal retimde enerji girdisinin miktar olarak en aza indirilmesi
abalarndan nce, enerjinin verimli kullanlmas, kayplarn giderilmesi, enerji tasarrufu
yntemlerinin iler hale getirilmesi ncelikli olarak deerlendirilmelidir.
Tarmda enerji kullanm etkinliinin artrlabilmesi iin:

letmelerin mekanizasyon alt yaps iin enerji verimlilii yksek olan

teknolojilerden yararlanlmaldr.

G kaynana uygun kapasitede alet ve donanm kullanlmaldr.

letme iin gerekli g optimizasyonu salanmaldr.

Tarm alet ve makinalar tam ykte ve verimli olarak altrlmaldr.

Istma, soutma ve iklimlendirme uygulamalarnda s transferi asndan etkinlik

artrlmaldr.

Is yaltm standartlara uygun olarak yaplmaldr. Is reten, datan ve kullanan

tm niteler etkin bir ekilde yaltlarak, s kayplar en aza indirilmelidir.

Atk s geri kazanm uygulamalar yaygnlatrlmaldr.

Elektriksel g tketiminde kayplar nlenmelidir.

Elektriin i ve sya dnmlerinde etkinlik artrlmaldr.

Otomatik kontrol uygulamalar ile insan faktr en aza indirilmelidir

13

izelge 1.9 Tarmda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm (ztrk 2005)

Yenilenebilir
Enerji Kayna

Teknoloji

Uygulama Alan
Doal aydnlatma

Aydnlatma giderleri
azalr.
retim art salanr.

Fotovoltaik

Elektrik retimi

Gne nm
engellenmemelidir.

Elektrik gereksinimi
karlanr. Bina
tasarmna veya atya
yerletirilebilir.

Ortam stma

Ortam stma

Ortam
stma/topla

n stma ve stma

Su stma

Scak su

Jeotermal s
pompas

Sera stma
Hayvan barnaklar
Balk iftlikleri
Toprak stma
rn kurutma
Mantar retimi
Toprak slah

Yatay veya dey

kuyular iin yer
gereklidir.
Jeotermal akkann
kimyasal yaps
nemlidir.

Is deitiriciler ile
yaplan stma ve
soutma uygulamalarnda
yaam koullar iyileir.

Biyoenerji
yaktlar

Elektrik retimi
Ortam stma ve
soutma
Su stma ve
soutma
Biyodizel yakt

Tarm ve orman
atklarndan srekli
olarak salanlan
organik materyal
gereklidir.

Atk kontrol salanr.

evreye olan olumsuz
etkiler nlenir.
letme giderleri azalr.
Yedek g salanr.

Gne Enerjisi

Biyoktle Enerjisi

Yararlar

Tarmsal yaplar
doal aydnlatmaya
uygun olarak
tasarlanmaldr.

Aydnlatma

Jeotermal Enerji

Gereksinimler

Zeminden stma
yapmak gereklidir.
Duvarlarn gne
grmesi gerekir.
Gne nm
engellenmemelidir.

Rzgar Enerjisi

Rzgar trbini

Elektrik retimi
Mekanik g

Belirli hzda esen

rzgar gereklidir.

Hidrolik Enerji

Hidroelektrik

Elektrik retimi

Gvenilir su akm
gereklidir.

Yaam koullar iyileir.

Hava kalitesi iyileir.
Scak su gereksinimi
karlanr.

Gelien teknoloji ile

birlikte enerji birim
maliyetleri dmektedir.
Da bam deildir.
evre dostudur.
Yaplan yatrm sadece
enerji iin deil sulama
ve takn amal
kullanlabilir.

1.4 Gne Enerjisi ve Potansiyeli

Sanayileme ile birlikte artan enerji talebi ile geleneksel kaynaklardaki kstl ve evreye
zarar veren enerji arz yenilenebilir enerji kaynaklarna olan ilgiyi artrmtr. Gne bazl
rzgr, dalga, biyoktle, jeotermal gibi yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan
yararlanabilmenin temel koulu mevcut potansiyelin doru bir ekilde belirlenmesidir.
Gne enerjisinin kullanlabilir ekle dntrlmesi iin gerekli dntrclerin teknik
14

zellikleri ve fiziksel byklkleri ve bu enerji kaynann ilgili blge iin yl boyu

gereki saysal ifadesinin yaplmas arttr. Gne enerjisinin zaman boyutundaki saysal
byklnn sylenebilmesi iin tahmin yntemleri, uydudan uzaktan eriim, corafi bilgi
sistemleri, modelleme, hesaplama ve dorudan lm yntemlerinden en az birisine ihtiya
vardr. Tartlmaz bir gerektir ki hibir tahmin yntemi gerek lmlerin yerini
tutamayacaktr. lm haricinde gelitirilen yntemler, gzlem ve lmn dorudan
yaplamayaca artlarda bilgi ihtiyacn karlamaya yneliktir. Tm tahmin yntemleri ya
istatistiki hesaplamalar gibi eski lmlere, ya Angstrm formlasyonu gibi anlk fakat
farkl bir deikene ait lme, ya uydu verilerinin gerek lmlerle salamas yaplm
grnt ileme tekniklerine ya da corafi bilgi sistemleri gibi nceden tanmlanm
algoritmalara dayanmaktadr.
DMT (Dnya Meteoroloji Tekilat) 8 sayl rehberinde meteorolojik deikenleri, lm
yntemlerini, lm araln, birimleri ve kullanlacak hesaplamalar tarif etmitir.
Gnelenme lmleri kapsamnda meteorolojik olarak gnelenme sresi, dorudan ma,
yaynk ma, albedo ve toplam gne mas deikenlerinin llmesini salk vermitir.
Tm bu ma lmleri yer yzeyine paralel bir dzleme gelen gne nm (irradiance)
iddetini lme ilkesine dayanmaktadr. Toplam gne mas deikeni gneten hi bir
engele maruz kalmadan gelen dorudan nm ve atmosferde muhtelif unsurlarca yansyan
yaynk nmn bir toplamdr. Yatay yzey kastedildii iin yeryznden tekrar
gkyzne yanstlan albedo (aklk) mas bu toplam ierisinde yer almaz.
Gnelenme sresinin dorudan lm kresel bir cihaz olan helyograflar vastasyla,
gnein zerinde saat aralklar bulunan grafik kadna cam kre mercekle odaklanmas
sonucunda yakmasyla llmektedir. Ima yani radyasyon lmleri ise genel anlamda
radyometre denen nlerlerle yaplr. Mekanik olarak alan nlerlere aktinometre
veya kayt edicili manasna, aktinograf; elektronik olarak alanna ise piranometre veya
pirhelyometre isimleri verilir. Mekanik aktinograflar cal/cm2-dakika cinsinden enerji
lm yaparken, elektronik radyometreler W/m2 cinsinden gne nm iddetini birim
alana gelen nm gc olarak lerler. Yine DMTnn tavsiyesi dorultusunda en az 120
W/m2 nm gcnn llebildii an, gnelenme gereklemi sonucuna varlr ve bu
iddetin grld zaman aral saylarak gnlk gnelenme sresi dakika veya saat

15

olarak ifade edilir. Piranometre her ne kadar toplam gne masn lyor olsa da,
dorudan gne masn srekli engelleyecek bir ember ile evrilen piranometreler
sadece yaynk may lerler ve pirhelyometre olarak adlandrlrlar.
lkemizde gnelenme sresi ve gne mas lm ve rasatlar 1936 ylnda yaplmaya
balanmtr (Anonim 1983). Meteoroloji istasyonlarnda dzenli olarak yaplan gne
nm, gnelenme sresi ve bulut kapall gzlem ve lmleri yaplmaktadr. Bu
rasatlarla birlikte gemite gzlemi ve lm yaplan bulanklk (turbidity) verisi
rasatlarn, DMT yeterli dorulukta bulmad iin, daha doru bir yntem veya lm
teknii gelitirilene kadar durdurmutur (Alnaser vd. 2004).
Her hangi bir noktadaki gne enerjisi potansiyeli, aklk dahil, genel olarak yzeyin tipi,
yzeyin gnee olan geometrik asal durumu, gne masnn tayfsal (spectral) dalm
gibi topografik ve morfolojik etkenlere baldr (en 2007). Gne tayf (spectrumu) (ekil
1.4), mutlak hava ktlesi (absolute air mass), youabilir su ierii (precipitable water
content), bulanklk, bulutlar, atmosferdeki partikllerin dalm, partikllerin cinsi ve
yerden yansma gibi faktrlerden etkilenir (Myers ve Emery 2002).

ekil 1.4 Elektromanyetik tayf

16

Yeryznn herhangi bir noktasnda, yln herhangi bir gn ve gnn herhangi bir
zamannda gnein gkyzndeki yerini syleyebilmek iin yn (azimuth, A), ykseklik
(altitude, ) ve geli as (zenit, z) deerlerini bilmek gerekir (ekil 1.5). Pusula
derecelendirmesinden ayr olarak gne yolunu hesaplarken gney 0 kabul edilir. Douya
gidi +, batya gidi derecelerle ifade edilmektedir. Ykseklik as ise gnein dnya
zerinde dz bir yzeyde ufka olan asdr ve gnein dou ve bat annda 0dir. FV
sistemlerin kurulumunda glgeleme etkisini hesaplamak iin bu zaman boyutundaki asal
deerlerden faydalanlr. Gnein tam gney dorultulu ve gn ierisinde gkyznde en
yksek noktada olduu gne lesi (solar noon) ise sanldnn aksine 12:00 deil, yerel
olarak gne dou ve bat zamanlarnn tam orta noktasdr (Anonymous 2009b). Bu
alara ek olarak, saat asndan bahsedilebilir. Gne doudan batya doru 15 derece/saat
(360 derece/gn) hzla hareket etmektedir. Gne lesinde saat as 0 derecedir ve o gn
iin gkyzndeki en yksek noktadadr. Bir baka deyile, leden nce saat ve azimut
alar eksi deerliklidir. Gnein ekvatora yapt deklinasyon asndan, daha ok uzay
aratrmalarnda faydalanlr. Gne lesinde ekvator zerine gnein dik geldii an,
deklinasyon as 0dr ve bu durum ilkbahar ile sonbaharn ilk gnlerinde meydana gelir
(Messenger vd. 2007).

ekil 1.5 Yn (A), ykseklik (h) ve geli (z) alarnn gsterimi

17

Gne nn younluu veya birim alana gelen gne gc miktar nm (irradiance

yada radiant flux) olarak ifade edilir ve birimi W/m2dir. Yazn gnein dik geldii anda
deniz seviyesinde yeryzne ulaan nm 1000 W/m 2dir. Bu nm tam gne yada
tepe gne olarak adlandrlr ve FV modl deerlendirmesinde ve denemelerinde
standart olarak kullanlr (Anonymous 2009b).
Yer yzeyine gelen kresel gne mas (global solar radiation) ile dnya d gne
mas (extraterrestrial radiation) arasndaki iliki atmosferik effaflk (transparency)
ltn verir ve berraklk indeksi (clearness index) olarak adlandrlr. Berraklk indeksi
sadece gne masnn atmosferde katettii, hava ktlesi (air mass) olarak tanmlanan
fiziksel yolla ilgili deil, ayn zamanda atmosferin gaz bileimi ve bulutluluuyla da
ilgilidir. Bir yerin gne iklimini doru karakterize edebilmek iin berraklk indeksinden
yararlanlr. Bu zellik eimi belli bir yzeye muhtemel gelecek gne mas tahminine
temel tekil etmektedir. FV modller yatay dzleme belli bir ayla yerletirildikleri iin,
modl yzeyine gelecek ma meteorolojik lmlerin hesaplamaya tabi tutulmasyla elde
edilir (Luque ve Hegedus 2002).
Gne enerjisinden yksek verimli faydalanabilmek iin belirtilen yeri ve zaman araln
temsil edecek doru ve uygun gne enerjisi bilgisine ihtiya vardr. Gemi dneme ait
uzun sreli gnlk ve hatta saatlik bazdaki gne mas lmlerinden elde edilen
ortalamalar zellikle bamsz FV sistem tasarmnda uzun dnem iin doru bir ngr
salar. FV gne elektrii retim sistemlerinin boyutlandrlmasnda, enerji retim
tahmininde, glgeleme etkisinin belirlenmesinde, eim as optimizasyonunda da bu saatlik
veya gnlk gne mas lmleri esas tekil etmektedir (Luque ve Hegedus 2002). Her
gne enerjisi uygulamas, kendine has gne mas elemannn lm ve bilgisinden
yararlanr. Bu elemanlarn en kabul grmleri unlardr:
Aylk olarak gnlk gnelenme sresi ortalamas ve yl ierisindeki seyri.
Aylk olarak gnlk kresel toplam gne mas ortalamas ve yl ierisindeki seyri.
Aylk olarak gnlk yaynk gne mas ortalamas ve yl ierisindeki seyri.
Aylk olarak gnlk dorudan gne mas ortalamas ve yl ierisindeki seyri (Alnaser vd.
2004).

18

Gne enerjisi potansiyelinden kapsaml ekilde sz edebilmek iin teorik, saha, teknik ve
ekonomik potansiyellerini incelemek gerekir. Teorik gne enerjisi potansiyeli dnya
zerindeki bir noktann enlem ve boylamna, yln gnne ve gnn saatine bal olarak
deiir. Inmsal ak yeryzne ulaana kadar atmosferde maruz kald yansma, salma
ve emilmelerden dolay kayplara urar. Gelen nmn yanstlarak uzaya tekrar gnderilen
ksmna albedo denir. Kresel ortalamas yaklak % 30-35 oranndadr (en 2007). Teorik
gne enerjisi potansiyeli, arazi kullanm kstlar, dnm verimlilii, depolama
gereksinimi gibi konulardan bamszdr (Luque ve Hegedus 2002).
Corafik veya blgesel potansiyel olarak da bilinen saha gne enerjisi potansiyeli, yerel
koullara gre FV sistem kurulumuna uygun karasal yzey zerine gelen yllk gne
masn kWh y-1 birimiyle ifade eder. Teknik gne enerjisi potansiyeli, gne
enerjisinin saha potansiyelinin elektrik enerjisine dntrlmesi srasnda oluan
kayplardan sonraki halini kWh y-1 birimiyle yllk olarak verir. Ekonomik gne enerjisi
potansiyeli ise gne enerjisinin teknik potansiyelinin, mevcut yatrm ve iletim durumlar
gzetilerek ekonomik olarak elektrik enerjisi retilebilecek ksm iin kullanlr. Ayrca
ekonomik gne enerisi potansiyelinin byk ksmn oluturan yatrm finansman, altyap,
estetik kayglar, mevzuat destei ve kstlardan ibaret olan bir uygulama gne enerjisi
potansiyelinden de bahsedilebilir (Hoogwijk 2004).

1.5 Gne Enerjisi Trevleri

Gne nlar atmosfere girdikten sonra bir ksm dorudan yeryzne ularken kalan
ksm emilme, yansma ve sramalara maruz kalr ve enerji dnmleri doal olarak
balar. Bugn yenilenebilir olarak tanmladmz enerji trlerinin tamamnn kkeni
gnetir. Beeri hayatla birlikte ilkel yollarla, amzda ise teknolojik mdahalelerle n
enerjisinden, s ve elektrik enerjisine dntrlerek yararlanlr (ekil 1.6).

19

ekil 1.6 Gne enerjisi dalm ve kullanm (en 2007)

Gne enerjisi s enerjisine ve yar iletkenler kullanlarak dorudan elektrik enerjisine
dntrlebilir. Isya dntrerek yararlanma alanlar scaklk snrlarna gre blme
ayrlr:

Dk scaklklarda: 150 Cden dk scaklklar

o Kullanma suyunun stlmas
o Bina stma ve havalandrma
o Tarmda rn kurutma, seraclk
o Su damtm, tuz retimi

Orta scaklklarda: 600 Cye kadar olan scaklklar

o Sulama iin su pompalar
o Kk motorlar, gne tencereleri
o Buhar jeneratryle elektrik retimi

20

Yksek scaklarda: 600 Cnin zeri scaklklar

o Gne frnlar
o Elektrik eldesi
o Madde ayrtrlmas
o Egzotik (yabancl) maddeler yapm, seramikler.

1.6 Gne Elektrii

Gn elektrik, gne elektrii, fotovoltaik ve FV birbirlerinin yerine ve dierlerine gnderme

yaplmakszn kullanlabilmektedir. Fotovoltaik Yunanca k veya n anlamna gelen
photo ve gerilimin birimi olan volt kelimelerinden tretilmitir. Fotovoltaik g
teknolojisi birka santimetrekare byklndeki yar iletken hcreler (dilim (wafer))
kullanr. Her bir hcre yaklak 1 W gcndedir. Hcre temel anlamda st yzeye yakn
pozisyonda yerletirilmi geni yzey alanl p-n diyotudur. Gne bu maddeler
tarafndan emildiinde elektronlar atomlarndan ayrlarak madde ierisinde serbest kalrlar.
Serbest kalan elektronlar balant blgesinde potansiyel bir fark yaratp, elektrik alan
altnda hzlandrlrlar ve harici bir devreye doru akm olarak gnderilirler. In bu
ekilde elektrie dnmesine fotovoltaik etki ad verilir (ekil 1.7). Fotovoltaik etki
sonucunda ortaya kan bu g dorultularak elektrie dntrlr. Fotonlarn elektrie
dntrlemeyen gc hcrenin scakl iin s enerjisi aa karr. Bu bilgi nda
FV hcrenin ar snmas enerji dnm veriminde kayp olduunun bir gstergesi olarak
deerlendirilebilir.

21

ekil 1.7 Fotovoltaik etki (Patel 1999)

FV hcreler silisyum (Si) galyum arsenit (GaAs), bakr indiyum diselenit (CIS) ve
kadmiyum tellr (CdTe) bileikleri gibi belli baz yariletkenler ve elementlerden
retilmektedirler (Messenger vd. 2007). Piyasa artlarnda yaygn olarak kullanlan tm
FVlerin % 90 kadar silisyum retimidir. Silisyum tabiatta asla serbest halde
bulunmamasna karn oksijenden sonra gezegenimizde en bol bulunan elementtir (ekil
1.8).

ekil 1.8 Silisyum FV zinciri (Luque ve Hegedus 2002)

22

Birden fazla hcrenin korunakl bir yap ierisinde seri ve paralel devreler olarak
balanmasyla ihtiya duyulan gc retebilecek modller (panel) elde edilir (Patel 1999).
Modllerin paralel ve seri balanmasyla dizeler (array) oluturulur (ekil 1.9).

ekil 1.9 Hcreler modl, modller dizeyi oluturur (Patel 1999)

ou FV sistem 0.1 m2 yzey alanda 5-10 W g retir. Bu g farkl teknoloji eitliliine

ve farkl FV rn verimliliine bal olarak deiebilir. Tipik bir 2 kW FV sistem 18-37 m2
serbest alana gereksinim duyar (Anonymous 2001). Genel kabul olarak FV hcreler, 20-45
Vluk bir ak-devre gerilimini retebilmesi ve 12 Vluk bir aky doldurabilmesi amacyla
genellikle her biri 0.5 V gerilim retebilen (alma artlarnda toplam 15 V) seri balanm
36 veya 72lik seri diziler halinde gruplandrlrlar. 1990larda 35-75 W gcnde modller
retilirken gnmzde 100-200 W gcndeki modller daha yaygnlamtr (Anonymous
2009b). Bir FV dizinin arl 15-20 kg/m2 kadardr (Anonymous 2001). Fotovoltaik
sistemler en fazla silisyum arlkl tek kristalli (mono-crystalline), oklu kristal (polycrystalline) ve son yllarda amorf kristal ince film (thin film veya amorphous-crystalline)
teknolojileriyle elektrik enerjisi retmektedirler.
Tek kristalli yapdaki hcreler mkemmel bir kristal yapya, yksek safla ve dolaysyla
en yksek verime sahiptirler. Ancak bu hcrelerin oluturulmas iin ok yksek scaklk
gerektiinden maliyetleri de yksek olmaktadr. ok kristalli yapdaki hcre dilimleri
23

dkme metoduyla, eriyik haldeki silisyumun bir kalba dklmesiyle retilirler. Dkme ii
maliyeti drr ancak kristal yapdaki mkemmellikten uzaklald iin verim de
dmektedir. Amorf silisyum ve ince film hcreler kolay kme ve balanma, inaat
malzemelerine ve erevesine kolay yerleme, ktle retiminin kolay oluu ve geni
uygulamalara yksek uyumluluk gibi bir ok avantaja sahiptirler. Ancak dier kristal
yapdaki hcrelere gre verimlilikleri dktr (Soto 2004).
Fotovoltaik hcrenin k gc, k younluu, hcre scakl, panel yerleimi ve ebatyla
dorudan ilintilidir. Ik younluu daha ok akm retimini etkilerken, hcre scakl
gerilim retiminde ncelikle etkilidir. Hcre scakl arttka retilen akm ayn kalmasna
karn gerilim retimi der, dolaysyla k gc azalr (Soto 2004). Modl herhangi bir
yke bal olmadnda (akm vermediinde) ak-devre gerilimi oluur. Eer modller seri
balanrsa, aklerde olduu gibi, gerilimler toplanr ve istenilen gerilim seviyesine ulaana
kadar seri balanan modl says arttrlr. Eer modller paralel balanrsa, yine aklerde
olduu gibi, istenilen akm seviyesine eriilene kadar paralel balanan modl says arttrlr
(Anonymous 2009b).
Blgesel artlar ve iklim deikenleri FV elektrik retimine dorudan etki eden gnelenme
iddetini ak ekilde etkilemektedir (Paatero ve Lund 2006). FV modller, dorudan gne
masyla beraber bulutlarn da nlar yanstmasyla bulutlu bir gnde, gneli bir gne
gre beklenen deerin zerinde bir retim yapabilirler (Paatero 2009). Panel ynelimi
(orientation), toplam ma, tayfsal ma, rzgar hz, hava scakl, topraklama ve sistemle
ilgili dier kayplar FV sistem k performansna etki eden unsurlardr. FV Hcre
scakl, modl dorudan gne na maruz kaldnda ortam scaklndan 20-30 derece
daha yksek scaklkta olabilir (Luque ve Hegedus 2002). FV bir modlde akm ve gerilim
modln scaklna bal olarak deikenlik gsterir. FV modl k gerilimi panel
scakl dtke artarken, modl k akm nm ile doru orantl artar. Kristal yapl
FV modller scaklk arttka akm ok az artarken gerilim yaklak her bir derece iin %
0.4 der. Dolaysyla FV modller en dk scaklkta en yksek gerilim ve gc retirler
(Anonymous 2009b). Scaklkla modl veriminin dne karlk rzgar etkisiyle
modllerin serinlemesi dolaysyla verimdeki art bir arada deerlendirildiinde her iki etki
de hesaplamalarda ihmal edilebilir (Hoogwijk 2004).

24

Hcre elektrik performansn aklarken kullanlan en nemli ve yaygn iki deiken ak

devre gerilimi (open-circuit voltage, Voc) ve ksa devre akm (short circuit current, Isc)dr.
Akm-gerilim (I-V) grafii de hcrenin elektriksel karakteristiini gsterir (ekil 1.10)
(Patel 1999). deal bir gne hcresinin ksa devre akm ve ak devre gerilimi
olabildiince yksek ve doluluk arpan (fill factor) olabildiince 1e yakn olmaldr. FV
panel verimi ise FV k gcnn, FV panel alannn panel yzeyine gelen toplam gne
masyla arpmna orandr (Luque ve Hegedus 2002). Bunun yannda FV paneller
birbirleriyle kyaslanabilmeleri adna standart anma koullarndaki en yksek g, ksa
devre akm, ak devre gerilimi, en yksek g noktasndaki akm ve gerilim grafii,
normal iletim FV hcre scakl (NOCT) ve ksa devre akm ile ak devre gerilimi iin
scaklk katsaylarndan (ekil 1.11) yararlanlr (Soto 2004).

ekil 1.10 Bir hcrenin rnek akm-gerilim grafii

25

ekil 1.11 Tipik bir FV modl etiketi (Brooks 2009)

FV modl maliyeti evrensel kyaslamalar yaplabilmesi asndan birim en yksek g

(peak Watts) bana para birimi (TL) yani TL/Wp olarak ifade edilmektedir. En yksek
FV g ise yeryznde deniz seviyesinde herhangi bir noktaya gnein nlarnn kesintisiz
geldii ak bir gnde FV modln elektrik enerjisi retebilme gcn ifade etmektedir. En
yksek FV g, standart deney artlar (SD) (standard test conditions, STC) olan 25 C
scaklk, 1000 W/m2 nm ve 1.5 hava ktlesi (AM 1.5) artlarnda hesaplanr ve FV
modllerin kapasitesini anlatr. Hava ktlesi, atmosferdeki emilimin, yeryzne ulaan
gne nmnn younluu ve tayfsal ieriine etkisinin lmdr (Hava ktlesi = 1/cos
(ma as)). Greceli olarak optik hava ktlesi barometrik basnla arplp deniz seviyesi
basncna blnmek suretiyle dorulanr. Atmosfer dnda hava basnc deerleri sfr
olduundan, mutlak hava ktlesi srekli sfrdr. FV modl deerlendirmesi ve
denemelerinde standart kabul edilen deney artlarndan biri olan hava ktlesi, Florida-Cape
Canaveralda gne lesinde 21 Mart tarihinde yeryzne ulaan gne nn kat ettii
atmosfer miktardr ve AM 1.5 eklinde ifade edilmektedir (Anonymous 2009b).
26

1.7 Trkiyede Gne Elektrii

Fotovoltaik sistemler mstakil konut, toplu konut, alveri merkezi, spor tesisi, endstriyel
iletme, enerji santrali ve tarmsal iletmelerde elektrik ihtiyacnn tamam veya bir
ksmnn

karlanmas;

ebekedeki

arza,

kesinti

ve

gerilim

dalgalanmalarndan

etkilenmemesi; enerji retip elektrik datm irketlerine ticari olarak satmak amacyla
kurulmaktadr.
lkemizde FV gne elektrii sistemleri, ounluu Orman Gzetleme Kuleleri, Trk
Telekom haberleme istasyonlar, deniz fenerleri, niversite ve kurumlar bata olmak zere
baz yerlerde kk glerin karlanmasnda ve aratrma amal, otoyol ve park
aydnlatmasnda, su pompalama ve su artma sistemlerinde kk glerde atlarda veya
binaya tmleik (BIPV) olarak kullanlmaktadr. Halen kullanlmakta olan gne pili
sistemlerin toplam kapasitesi 3000 kWtr (Anonim 2009a).
Binaya tmleik ebeke balantl gne elektrii uygulamalar kk lekte baz
sistemlerde kullanlmakta olup bu sistemlerin toplam gc yaklak 1500 kWtr. FV gne
elektrii sistemleri uygulamalar:

Toyota Trkiye Sakarya Fabrikas giriinde (14 kWlk ebeke balantl sistem,
176 adet x 80 W FV panel),

Mula niversitesi Rektrlk Binas cephe kaplamas (40 kWp, 210 adet 140 Wp,
10 adet 75 Wp binada, 64 Wp kulelerde),

Mula niversitesi Yerlekesinde (Toplam 94 kWp g ile elektrik enerjisi

ihtiyacnn % 3.5i karlanmaktadr),

Trk Telekomun toplam 28 deiik ildeki 324 SDH merkezinde (Toplam 300 kW
gcnde gne enerjili sistem),

Cep telefonu ebekesi aktarm istasyonlarnda (eme GSM istasyonu vb),

DM havza ya ve kar lm istasyonlarnda (Anonim 2009a) aktif olarak

kullanlmaktadr.

27

1.8 Fotovoltaik Gne Elektrii Sistemleri

FV aygtlarn en byk avantaj ebekeden bamsz olarak microvattan megavata kadar

geni bir yelpazede elektrik retebilecek ekilde kullanlabilmeleridir (Messenger vd. 2007).
Alternatif akm elektrii salayan gne elektrii retim sistemleri daha ok bamsz
(zerk), ters besleme, ebeke balantl, adal, ayrk ve ebeke d iletim olarak
yaygnlamlardr (Ongun vd. 2009). Kurulu g olarak ebeke balantl sistemler enerji
depolama gereksinimi olmadndan dolay daha byk apta kurulabilmektedirler. Sistemi
oluturan donanm setleri ise ebekeyle balant ilikisine bal olarak farkllk gsterir.
Uluslararas Enerji Ajans (IEA)na ye lkelerin 2008 verileriyle 7841 MW kurulu
fotovoltaik gcnn 7178 MWlk ksm ebeke balantl, 663 MWlk ksm ebeke
balantszdr (Anonymous 2008).
ebeke balantl FV sistemlerin (ekil 1.12) tasarmnda yl boyu maksimum elektrik
retimine gre planlama yapmak en optimum sonucu vermektedir. Doru akm (DC)
pompaj tesisleri iin tasarlanan FV sistemlerde baz alnacak dnem, mevsimsel sulama
programdr. Bamsz sistemlerde (ekil 1.13) ise gne masnn en dk geldii k
dnemine gre tasarm yapmak ykn karlanmasnda nem arz etmektedir. Ancak
Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii gibi tarmsal iletmelerde bu genel kannn aksine
gne masnn en yksek geldii dnem, iletmenin de elektrik yk talebinin en yksek
olduu dnemdir. Bu anlamda FV sistemlerin tarmsal iletmeler iin ayrca bir uyumluluu
sz konusudur.
Resmi istatistikler 500 bini Avrupa Birlii'nde olmak zere yaklak 2 milyar insann
elektrik ebekelerine dorudan eriimlerinin olmadn tahmin etmektedirler. Bamsz FV
sistemler krsal ve uzak yerleim alanlar iin en uygun ve evre dostu bir elektrifikasyon
zmdr (Kaldellis vd. 2004).
Bir FV sistemin ak devre gerilimi, panellerin ak devre gerilim deerleri ile panel
saysnn arpmna, sistemin ksa devre akm da paralel balanm dizi saysyla panel ksa
devre akmnn arpmna eittir. FV modl retici el kitaplarnda yazan Isc, Voc ve
SDndaki en yksek g ile normal hcre alma scakl verileri kullanlarak verimlilik

28

tahminleri yaplabilir (Luque ve Hegedus 2002). Enerji retimi tahmin edilmek istendiinde
tm bu girdiler gz nnde bulundurulmaldr (Soto 2004).
ebeke balantl FV sistem performansnn deerlendirilmesi amacyla gelitirilmi birden
farkl yntem vardr. Bu yntemlerin her birinin kendine has kriterleri olsa da baz kabul
grm deikenlerde birlik salanmtr. Bir ksm ma, scaklk gibi etkileri n plana
karrken, bir ksm da deiik sistem kayplar ile ma geli as ve tayfsal etkileri esas
alrlar (izelge 1.10) (Mayer vd. 2008).
Genel anlamda farkl uygulamalardaki FV sistem verimliliinin karlatrlmas iin
performans oran (PR) kullanlmaktadr. Performans oran:
PR (%) = FV sistem verimi (kWh/gn) / FV panele gelen gnlk ortalama gne
mas (kWh/gn)
ile hesaplanmaktadr (Gillet vd. 1991).

ekil 1.12 ebeke balantl FV sistem diyagram (Brooks 2009)

29

ekil 1.13 Bataryal FV sistem diyagram (Brooks 2009)

izelge 1.10 FV dize performansna etki eden ikincil deikenler ve etkileri

Etki

Oran, %

Scaklk

1-10

Geli as

1-5

Tayfsal dalm

0-3

reticinin anma deerlerindeki belirsizlik

0-5

Yalanma (ekonomik mr boyunca)

Uygunsuzluk

Tozlanma

0-15

Kar

Yere bal

Glgelenme

Yere bal

Diyotlar ve kablolama

30

FV g elektrii sistemleri tasarlanrken karar verilmesi gereken bir dier unsur da FV

panellerin yerleimi ve ynelimidir. Her ne kadar yn asn gneye 0 veya 0a yakn bir
deer semek genel ilkeyse de, yl boyu glgelenme etkisinde kalmamak adna yn asnn
0 derece olmasndan taviz verilebilir (ekil 1.14). Uygun bir ayla sabit bir ekilde
yerletirilen paneller gzergah deien gneten gelen may srekli farkl ayla alrlar.
Dolaysyla elektrik g retimleri srekli deiim gstermektedir. FV sistem donanmlar
boyutlandrlrken bu deiim ierisindeki olabilecek en yksek deerler esas alnr.

ekil 1.14 Panel kurulumunda glgelemenin etkisi (Anonymous 2009b)

Gnein gn ve yl ierisindeki gzergah hesaplamayla bulunabildii veya en yksek k

noktasn fark edebilen hassas alglayclar kullanlabildii iin, gnei srekli takip eden
FV modl mesnetleri de FV g elektrii retim sistemlerinde kullanlabilmektedir. Gn
ierisinde gnei takip eden sistemler gne gnn uzattklar iin elektrik retimini
artrrlar. Yazn bu art sabit sistemlere oranla % 30lara eriirken, kn bu fark gnein
gkyzndeki kat ettii mesafenin ksalmasndan dolay % 15 civarnda olmaktadr. Takipli
sistemler bulutluluun az olduu sahalarda ok daha verimli olurlar. Tek eksenli takip
dzenekleri 40 derece enlemlerinin altnda daha uygunken, ift eksenli takip dzenekleri
(ekil 1.15) 40 derecenin st enlemlerde daha ekonomik olurlar (Anonymous 2009b).
Bulut gnei kapatt zaman zerindeki sensrlerin etkisiyle en parlak noktaya dnme
ilkesi dorultusunda gne nn szd bulut kenarna doru dnerler ve bulut
ekildikten sonra tekrar gne n en parlak grecekleri pozisyonlarn alrlar (Patel
1999).
31

ekil 1.15 Gnei ift eksende takip eden A. Sun Company FV dzenei (Patel 1999)

FV sistemlerin avantajlar:

Dnyadaki en yksek elektrik retim potansiyeline sahiptir ve srdrlebilir bir

yolla, radyoaktif atk ve emisyon olmakszn tm dnyann elektrik enerjisi talebini
karlayabilir.

FV endstrisi ve pazar gelitirildii ve geniletildii takdirde ok yksek bir

maliyet d potansiyeline sahiptir.

32

Kk el aletlerinden ok byk endstrilere kadar her lekte kullanma uygundur.

Sadece lman kuakta deil, dk gne mal blgeler dahil tm dnyada

uygulamas yaplabilir.

Krsal blgelere elektrik ulatrmann en pratik yoludur.

ok dk bakm ihtiyacyla ok uzun yllar gvenilir ekilde alabilir.

Enerji ithalatn en aza indirerek bamll azaltr.

Ulusal ve yerel ekonomiyi canlandrr, yeni i olanaklar sunar (Hipp vd. 2008).

Yeni bir retim tesisi tasarlamak, kurmak ve altrmak iin tedarik sresi ksadr.

Modler yapda olduundan byklk tesis planlamasnda bir kst deildir.

Hareketli para bulunmadndan bakm gerektirmez ve ses yapmaz.

Birim arlk bana g retimi yksektir.

Hafif malzeme olduundan tanabilirlii ve kurulumu kolaydr (Patel 1999).

Yakt tketmediinden iletim maliyeti yok denecek kadar azdr.

Yksek scaklk gerektirmez, gvenlidir.

Paslanma ve korozyon olumaz.

Yeni ve kurulu tesislere monte edilebilir (Luque ve Hegedus 2002).

FV sistemlerin dezavantajlar:

Gne dk younlukta bir enerjidir.

lk kurulum maliyeti yksektir.

Denge bileenleri elemanlarnn (balance of system, BOS) verimlilii dktr.

Henz ticari olarak geni kitlelerce kabul grmemitir.

Ekonomik enerji depolama etkinlii yoktur (Luque ve Hegedus 2002).

Buna ek olarak yk talebinin dk olduu dnemde FV retim yksek olursa, datm ve

iletim ebekesinde yksek gerilim problemleri olumas da kanlmazdr (Paatero 2009).
Bu avantaj ve dezavantajlarn yan sra ekonomik mr boyunca bir FV modln mekanik
olarak balca 13 muhtemel ypranma durumu sz konusudur:

33

Hcre blmlerinden bir ksmnn balantsnn kesilmesi,

Hcrelerin ksa devrelenmesi,

Balantlarda kopmalar,

Kademeli olarak hcrenin gcnde ypranma,

Modl kasasnn optik ypranmas,

n yzeyin kirlenmesi,

Camn krlmas,

Modl kablolamasnda kopmalar,

Modl hcrelerindeki scak nokta zrleri,

By-pass diyotlarnn ksa devrelenmesi,

ereveye ya da topraa ksa devrelenme,

Modl kaplamasnn paralanmas,

Ekonomik mrde azalma (Luque ve Hegedus 2002).

Ev ve iyeri kullanclar iin gn ve yl iinde en yksek g talebinin olduu zamanlar

gne enerjisi potansiyelinin en dk olduu zamanlardr. Oysa tarmsal iletmelerde
faaliyetlerin zellikle bahe ve tarla tarm iin, en youn olduu dnem yaz aylardr. Bu
ilerin daha ok gndz vakti yapld dnldnde, tarmsal iletmelerin enerji
tketiminin ve yk talebinin yaz mevsiminde ve gndz saatlerinde en yksek seviyede
olduu sylenebilir. Gnelenme sresinin ve gne masnn yaz aylar ve gndz
vakitleri tepe deerlere ulamas FV gne elektrii uygulamalarnn tarm sektrne dier
kullanm alanlarndan daha fazla uyumlu olduu sonucunu dourur. Ayrca azimut as,
ufki ve beeri glgeleme unsurlar, kurulum alan, uygulama gl, gvenlik endiesi gibi
tasarm, uygulama ve iletim aamalarnda karlalmas muhtemel kstlar tarmsal
faaliyetin yrtld krsal kesimde birer kst olmaktan uzaktr.
Tasarm aamasnda gne masnn en dk ve yk talebinin en yksek olduu gnler
esas alnmaldr. Detayl bir bamsz FV sistem donanmn boyutlandrabilmek iin
gemi gne mas verisiyle hesaplanm tahmini deerler kullanlr (Luque ve Hegedus
2002). 387 adet byk lekli FV gne elektrii retim santralinin maliyet analizine
baktmzda % 55lik pay FV modl, % 10luk pay evirici (inverter) ve kalan % 35lik

34

pay da denge bileenleri almaktadr (Anonymous 2007). FV gne elektrii retim tesisi
ekipmanlarnn boyutlandrlmas iin u drt admn doru tanmlanmas gerekir:

Sahann detayl gne mas lmnn salanmas,

Gnlk gne mas dizilerinin hazrlanmas,

Yatay gne mas dizilerinin ihtiya duyulan aya uyarlanmas,

FV sistem donanm davranlarnn simule edilmesi (Luque ve Hegedus 2002).

1.8.1 Denge bileenleri

FV modl DA (doru akm) gerilimi retirken, FV sistemin tamamlanmas iin zemin

hazrlama, mesnet yaps, kurulum, dizi kablolamas, sigortalar, topraklama elemanlar,
devre kesiciler, kontrol birimi, eviriciler ve akler ile mhendislik hizmetlerinden oluan
denge bileenlerine ihtiya vardr (Luque ve Hegedus 2002, Brooks 2009). FV bir sistem
iin belirleyici unsur eviricinin tipi ve elektriksel byklk deerleridir. FV modllerin
evirici elektriksel byklklerine gre seri ve paralel balant kombinasyonlar ve saylar
belirlenir.
Evirici tasarlanrken, yk talebinin en yksek olabilecei durum esas alnarak evirici k
gc belirlenir. Tasarmda ncelikle talep edilecek yk karlayabilecek evirici belirlenir,
daha sonra bu eviricinin giri eiklerine uygun FV diziler oluturulur. Bir eviriciyi
karakterize ederken giri ve k gerilim eiklerine, giri ve k akm eiklerine, dalga
ekli tipine (waveform type), iletim modlarna ve anma gcne baklr (Anonymous
2009b). FV dizi ak devre gerilimi, evirici en yksek giri geriliminden % 25 daha dk
olmaldr (Messenger vd. 2007). Eviricide gerekleecek % 1lik bir enerji kayb tm
sistemde % 10luk bir kayba sebep olabildiinden evirici tasarmna zen gsterilmelidir
(Gillet 1991):
Evirici k gc = Dizi gc (W) x Inm faktr x Kaak ve toz faktr x Dizi
scaklk faktr x Kablolama verimlilik faktr x Evirici verimlilik faktr

35

Dizi gc

: SD deerleri,

Inm faktr

: Genel kabul olarak % 70 alnr,

Kaak ve toz faktr : Genel kabul olarak % 10 alnr,

Dizi scaklk faktr

: Referans deerlerde verilir,

Kablolama

: % 3 alnr,

Evirici

: % 90 zeridir (Anonymous 2009b).

ebeke balantl, bamsz ve kesintisiz g kayna (KGK) eklinde alan tip evirici
vardr. IEEE (Amerikan Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits)nin 929.
standardna gre ebeke balantl bir dntrc, ebekenin gerilimini srekli olarak izler
ve eer ebeke gerilimi izin verilen limitlerin altna derse balanty keserek ebekeye
verdii akm durdurur. Bamsz sistem dntrcs bir gerilim kayna gibi
davranrken, ebeke balantl evirici bir akm kayna olarak alr. KGK ise her ikisinin
grevini stlenebilir, ebeke balants kesildiinde bamsz evirici olarak almaya
devam eder (Messenger vd. 2007).
Eviriciler ayrca FV donanma balant zelliklerine gre de modl evirici, dizi evirici ve
merkezi evirici olmak zere e ayrlrlar. Merkezi eviricide verim yksek, maliyet
dktr. Ancak glgeleme etkisi olmas durumunda serinin tamamnda enerji retimi
durur. Bu sebeple merkezi evirici glgelemenin kesinlikle olmayaca yerlerde tercih
edilmektedirler.
Bamsz bir FV sistem sz konusu olduunda denge bileenlerinin ana donanmlarndan
birisi de enerji depolama dzenei olan ak bankalardr. Bamsz FV sistemde tm
ekonomik mr boyunca maliyetin % 30undan fazlasn ak bankas oluturmaktadr.
ebeke balantsz FV gne elektrii retim sistemlerinde enerji depolamasndan, sadece
gece saatlerinde deil, gnein bulutlanmadan dolay uygun olmad ve 3-4 gn sreklilik
arz edebilecek bu durumda da yararlanlr. Seri balanan akler dizileri (string), paralel
balanan akler ak bankasn olutururlar. Ak arj denetleyicisi, yksek gerilimi ve ar
dearj nler, ak mrn uzatr; hibrit sistemlerde aklerin dengeli dolmasn ve reticiler
arasnda yk dalmn salar (Luque ve Hegedus 2002).

36

1.8.2 Ekonomik durum

FV modl fiyat 1968de 90 $/Wp, 1974de 70 $/Wp 1976da 51 $/Wp dolaylarnda

seyretmitir. Dnya petrol kriziyle birlikte 1980lerde 30 $/Wpe den sistem maliyetinin
10 $/Wplik ksm FV modle, 20 $/Wplik ksm denge bileenlerine aitti (Harmon 2000).
1980lerin ikinci yarsnda petrol fiyatlarnn dyle yatrmlar ve geliimi azalan FV
sistemler, 1990larda dnyada kresel snma, iklim deiiklii, CO2 emisyonu,
srdrlebilir yaam vb konu balklarnn n plana kmasyla birlikte yeniden n plana
kmtr. 1996da bamsz FV sistem maliyeti 100-500 Wp iin 14-28 $/Wp, 1-4 kWp iin
10-15 $/Wp; ebeke balantl FV sistem maliyeti ise 7-15 $/Wp seviyelerine inmitir.
1998de ebeke balantl FV sistem maliyetinde FV modln pay 3.5 $/Wp, denge
bileenlerinin pay 2.5 $/Wp olmak zere toplam maliyet 6 $/Wpe gerilemitir (Harmon
2000). Srasyla 2006, 2007, 2008 ve 2009 yllarnda 125 W ve zeri iin perakende sat
fiyatlar 4.88, 4.83, 4.85 ve 4.31 $/Wpdir (http://www.solarbuzz.com/Moduleprices.htm,
2010). nmzdeki 10 ylda 1 $/Wp olaca tahmin edilmektedir (Messenger vd. 2007).
Her ne kadar para birimi/kWh birimi yatrmc iin nemli bir tarif ve kriter olsa da,
yaygn olarak kabul grm ifade biimi para birimi/Wp eklindedir. Yani retim
santralinin muhtemel maruz kalaca yk karlama oran olarak ifade edilebilir. Evsel bir
FV sistemin donanm dalm ve yatrm maliyetindeki paylar izelge 1.11de verilmitir
(Luque ve Hegedus 2002).

izelge 1.11 Tipik bir evsel FV sistemde donanmn toplam maliyetteki pay ve mr
Fiyat, $

Fiyat, %

Ekonomik mr

200

47

>20

Ak (70 Ah)

40

Ak arj denetleyicisi

35

10

Kablolama, anahtarlama

35

Nakliye, kurulum, satc kar

75

18

Harlar ve vergiler

40

10

425

100

Ekipman
FV modl (53 W) ve destei

Toplam

37

1.9 Gelecee Hazrlk

Gnmz elektrik retim ve iletim sisteminin ana alma ilkesinin vazgeilmez unsuru
olan natif akm, dntrlebilirliin ve iletimin mucidi Teslann 1883 ylnda yaynlad
dizayn esaslarna gre tasarlanm; merkezi retim, talep kontrol ve tek ynl iletim
sistemlerini ieren ve bugne kadar ciddi bir deiiklie ihtiya duymadan ilerliini
srdren bir yntemdir. Ancak zellikle yenilenebilir enerji kaynaklarnn sisteme dahil
edilmesi ve yk merkezlerinin farkllamas sonucu gnmz ihtiyalarn karlayamama
durumu olumaktadr (etinkaya 2009). Gnmz elektrik datm, merkezi devasa retim
santrallerinden salanan elektriin uzun ve youn bir ebeke trafiinden sonra tketiciye
ulatrlmasyla yrtlmektedir. Bu yap serbest piyasa artlarnda esnek olmamas, tek
ynl oluu, eitli ve yksek kayp oran, dolaysyla maliyetteki art ve idaresinin
gl sebebiyle gn getike verimsizlemekte ve yenilenmek zorunluluundadr (Luque
ve Hegedus 2002). Datk retim (distributed generation) datk ebekeye veya ebekenin
mteri tarafna bal elektrik g retimi iin kullanlan bir ifadedir. Trkiyede henz
balamam olsa da muhtemel yasal dzenlemeyle hayatmzn bir paras olacak ve ebeke
ykn hem retim hem iletim anlamnda rahatlatacaktr. Akll retim ve iletim
ebekesinde, akmn tek ynl olmasndan kaynakl ebeke yk ve hatalar azalacak;
ebeke arzalar ebekenin kalan ksmndan ayr tutulabilecek adalar/bloklar eklinde tespit
edilip genel kesintiye gerek kalmadan giderilebilecektir. Datk retim tesislerinin fazla
enerjisi ebekede gerekli dzenleme yaplmadysa ters ynl akmdan kaynakl sorunlar
yaratabilir (Paatero 2009).
Enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki
yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas amacyla enerji kaynaklarnn ve enerjinin
kullanmnda verimliliin artrlmasn amalayan 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu
yaymlanm, bu kanuna ilikin usl ve esaslar dzenleyen Enerji Kaynaklarnn ve
Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik ise yrrle
girmitir. Bahse konu ynetmelik toplam inaat alan en az 10.000 metrekare veya yllk
toplam enerji tketimi 250 TEP ve zeri olan kamu kesimi binalarnn ynetimleri, enerji
yneticisi grevlendirme veya irketlerden veya enerji yneticilerinden hizmet alma
zorunluluu getirmektedir. Bylece enerji tasarrufu, verimlilii, ynetimi ve denetimi

38

konularnda yasal alt yap olarak zm retilmeye allmtr. 2010-2020 yllar arasnda
Avrupa lkeleri iin enerji verimlilii ekonomik potansiyelinin % 15-20 orannda olduu
tahmin edilmektedir (Messenger vd. 2007). lkemizde, bina sektrnde %30, sanayi
sektrnde %20 ve ulam sektrnde %15 olmak zere nemli dzeyde enerji tasarruf
potansiyeli olduu tespit edilmitir (http://www.enerji.gov.tr/index.php?sf=webpages&b=
enerjiverimliligi, 2010).

1.10 Yaplan almann Amac

Haymana Aratrma ve Uygulama iftliinin gne enerjisi potansiyelini belirlemek ve

gne enerjisinden yararlanma olanaklarn aratrmak, iftlikte mevcut enerji tketicilerin
dnemsel olarak enerji tketim deerlerini belirlemek, tketilen enerjinin gne enerjisi
teknolojileri ile karlanabilme dzeyini ortaya koymak ve bu konuda uygun politikalar
gelitirmek bu almann amacn tekil etmektedir. Bu ama dorultusunda konu edilen
tarmsal iletmenin, bulunduu corafyada maruz kald gne enerjisi potansiyeli
belirlenmi; kullanll ve toplam maliyetteki oran ykseklii asndan ne kan elektrik
enerjisine ait yk talep veri seti oluturulmu; potansiyeli belirlenen enerji kayna ile yk
belirlenen bu enerji tketiminin birbirini karlama olana FV zelinde aratrlmtr.
ebekeyle olan balant ilikisi ve FV modl eitlilii asndan farkl kombinasyonlarda
FV gne elektrii retim sistemleri tasarlanm, davransal ve elektriksel byklkleri
karlatrlmtr. Elektrie dnebilecek teknik gne enerjisi potansiyeli ile tarmsal
iletmenin yk talep seyrinin olduka paralel gittii tespit edilmitir. Tarmsal iletmedeki
retime ve/veya hizmete ynelik elektrik dndaki enerji tketimleri almaya dahil
edilmemitir. Ayrca gne enerjisinin sl ve biyokimyasal dnm de bu almann
kapsam dnda kalmaktadr.

39

40

2. KAYNAK ZETLER

Anonim (1983) tm Trkiye iin gne enerjisi potansiyeli belirleme almasn derli toplu
ilk yapan aratrma olmutur. O tarihten sonra da bu kapsamda bir almaya
rastlanlmamtr. Aratrma genel olarak lmlerin eitli istatistiki yntemlerle analiz ve
ayklanmas; lkemiz gnelenme sresinin zamansal ve alansal dalmnn belirlenmesi ve
buna bal olarak nm iddeti lmlerinin analizi ile hatal lmlerinin ayklanmas ve
sonu olarak da lkemiz gne enerjisi potansiyelinin zamansal ve alansal dalmnn
belirlenmesi konularn kapsamaktadr. Bu kapsamda aylk ve yllk Trkiye gne enerjisi
haritalar izilmi ve bu haritalar planimetrelenerek enerjinin alansal dalmlar
ekillendirilmitir (ekil 2.1). almada DM istasyonlarndan gnelenme sresi ve
iddeti lm yapan 54 tanesinin lm verilerinin kullanlabilir olduu tespit edilmi,
kalan 32 istasyon iin Angstrm yntemiyle veri tretilmesine gidilmitir. Sonu olarak
Trkiye gnelenme sresi 2640 saat/yl, yllk ortalama nm iddeti 308 cal/cm2-gn,
yllk toplam gelen gne enerjisi miktar 1.25x1011 TET ve kullanlabilir yllk toplam
gne enerjisi miktar da 37.5 106 TET olarak tespit edilerek zamansal ve alansal dalm
karlmtr (ekil 2.2).
Aksoyun (1996) aktinograf ve pirhelyometre verilerini karlatrd aratrmasnda 2
yllk gnlk bazda kresel gne mas verisini yeterli bulmutur. Bu aratrmaya gre
gnelenme iddeti (gne mas) lm iin tm dnyada uzun yllar kullanlan
aktinograf cihazlar lmlerinde yllk bazda % 14.7, aylk bazda % 42.1 oranlarna ulaan
hatal deerler olabildii saptanmtr. Aktinograf hassas ksmlarnn (sensr) mekanik
aksamnn scaklk duyarll dzenli olarak kalibre edilemediinden dolay, elde edilen
lmler yeterince gvenli deildir. Bu gerekeyle gnelenme sresi ile gne mas
arasndaki ilikiye dayanarak gelitirilen baz ikinci dereceden denklemler vastasyla gne
mas deerleri tahmin edilmeye allm, ulalan sonular ile allan nokta iin
llen piranometre deerleri karlatrldnda yllk bazda sadece % 4lk bir hata pay
tespit edilmitir.

41

ekil 2.1 Trkiye yllk nm iddeti haritas, cal/cm2-gn (Anonim 1983)

42

ekil 2.2 Trkiye gne enerjisi alansal ve zamansal dalm, 107 TET (Anonim 1983)
Diner vd. (1996) TBTAK MAM'da yapt almalarnda, hava scaklyla kresel ve
yaynk gne mas arasndaki bantya dayanarak bir gne mas tahmin modeli
nermektedirler. Bu balamda 1990-92 yllar arasnda Gebzede kresel gne mas ve
yaynk gne mas cinsinden llm gnelenme verisi ile hava scakl arasnda bir
iliki kurulmutur. 1990-92 yllar arasndaki gnelenme verisi bu yntemle tahmin edilmi
ve 0.95'lik bir regresyon katsaysyla gerek lmlerle arasnda doru bir iliki tespit
edilmitir (ekil 2.3). Ancak ilikideki bu yksek oran her ne kadar gne mas
tahmininde kullanlabilir olsa da, hava scakl verisinin gne masyla arasndaki
ilikinin dorusal bir kant olarak alglanamayacan vurgulamlardr.

43

ekil 2.3 llen ve ilikilendirilen kresel ve yaynk gne mas, Nisan

Torul vd. (2000) Trkiyede aylk gnlk ortalama kresel gne mas tahmini iin ak
gkyz masnn kullanlabilirliini aratrmlardr. Aylk ortalama gnlk gnelenme
sresinin, o ay iin olabilecek teorik en yksek gnelenme sresine oranndan yola karak
yazlk ve klk olmak kaydyla, farkl regresyon analiz eitlikleri gelitirmilerdir. alma
Ankara, Aydn, Antalya, zmir, Adana, Elaz ehirlerinde Kipp Zonen CM11
piranometresinden alnan lmlere dayanarak yaplmtr. ehir baznda ok baarl
olmasa da Trkiye geneli iin bu yntemle kresel gne masnn tahmin edilebilecei
sonucuna varlmtr.
Trabea ve Shaltout (2000) Msr'da 5 farkl meteorolojik art temsil edecek, seilmi 5
nokta iin yatay yzeye gelen kresel gne mas, gnlk ortalama en yksek scaklk,
gnlk ortalama nispi nem, gnlk ortalama deniz seviyesine indirilmi basn, gnlk
ortalama buhar basnc ve gnelenme sresi verilerini tablo ve grafikler vastasyla
dzenlemi ve incelemilerdir. Bu 5 noktada kresel gne mas lmleri ile
meteorolojik deikenler arasndaki ilikiyi gstermek adna bir bant ortaya

44

karmlardr. Bu bantya ulamak iin ilk olarak 1988de Gopinathann gelitirdii bir
tahmin modeli, ikinci olarak 1994 ylnda ayn modelden Abdallann Bahreyn iin
dntrerek oluturduu tahmin modeli ve nc olarak da bu alma iin gelitirilen
yeni bir tahmin modeli kullanlmtr. Sonuta elde edilen korelasyon, regresyon ve standart
hata katsaylarndan yararlanlarak Msr'n tamam iin gne mas tahmini MJ/m 2/gn
cinsinden yapabilmek adna, ncelikle konu edilen her bir nokta iin zel modeller
tretmilerdir. Kahire iin tretilen model % 99 ile en yksek korelasyon katsaysn
vermitir. Tm Msr iin korelasyon katsays % 89-99 ve tahmin hatas % 1-4 arasnda
km ve modellerin uygulanabilir olduu sonucuna varlmtr.
Kahire kresel gne mas tahmin modeli:
G/G0 = 0.179 + 0.021(S/S0) + 0.008T + 0.01V 0.002R + 0.002P
G

: Kresel gne mas, MJ/m2/gn,

G0

: Dnya d gne mas, MJ/m2/gn,

S/ S0

: Gnelenme sresi,

: En yksek scaklk, C,

: Su buhar basnc, hPa,

: Nispi nem, %,

: Ortalama deniz seviyesine indirilmi basncn su buharna oran eklinde

formlletirilmitir.
Alnaser vd. (2004) aratrmalarnda 1998 senesinde Arap Birlii Eitim, Kltr ve Bilim
Organizasyonu (ALESCO)nun Arap dnyas iin yapt gne mas atlas almasn
anlatmaktadrlar. Bu atlas aylk ortalamalardan oluan, gnelenme sresi (ekil 2.4),
kresel gne mas (ekil 2.5) ve yaynk ma haritalarndan ibarettir. Atlasn oluumu
iin 19 Arap lkesinden farkl yksekliklerdeki 280 meteoroloji istasyonunun verisinden
yararlanlmtr. Gnelenme sresi lm iin tm dnyada yaygn olarak kullanlan ve
DMTnn referans cihaz olarak kabul ve tavsiye ettii Campbell Stokes helyograflar Arap
lkelerinde de tercih edilmitir. Gne mas lmleri iinse farkl tip ve markalarda
muhtelif piranometreler kullanlmaktadr. lmlerin depolanmas, kontrol ve analiz

45

edilmesi, ilenmesi MS Excel program vastasyla yaplmtr. lm eksik olan

istasyonlar iin komu istasyon veri amprik metotlarla uyarlanmtr. Gnelenme sresi
lm yapp gne mas lm yapmayan istasyonlar iin Angstrm yntemiyle veri
tretmesine gidilmitir. Meteoroloji istasyonlarnda daha yaygn olarak kresel toplam
gne mas lm yapldndan dolay, dorudan ve yaynk gne mas deerleri
iin Liu ve Jordan formlasyonu kullanlmtr. Ayrca 16 Arap lkesindeki 207 ehir iin
gnelenme sresinin yannda, dorudan, yaynk ve kresel toplam gne malar aylk
tablolar da oluturulmutur. 10 yllk kresel toplam mann en yksek olduu Arap
kentleri 6.7 kWh/m2/gn ile Moritanyann Nouakchott ve 6.6 kWh/m2/gn ile Cezayirin
Tamenraset olurken; en dk kresel toplam ma 4.1 kWh/m2/gn ile Irakn Musul
kentinde gereklemektedir. Arap dnyasnda en uzun gnelenme sresi 10.7 saat ile
Msrn Asuan; en dk gnelenme sresi ise 7.5 saat ile Tunus'un bakenti Tunusta
olmaktadr.

ekil 2.4 Arap lkeleri aylk ortalama gnelenme sresi haritas, saat/gn

46

ekil 2.5 Arap lkeleri ortalama kresel toplam gne mas haritas, kWh/m2/gn

Tiba vd. (2004) yaptklar almada sabit al veya tek ya da ift eksende gnei izleyen
tipte kurulacak FV gne gc sistemlerinin tasarmnda FV panellerin zerine gelebilecek
gne masnn hesaplanabilmesine yardmc olmak amacyla Brezilya Gne Kayna
Atlas CD'si hazrlamlardr. alma kapsamnda Brezilyaya gelen gnlk, aylk, yllk
gne

mas

deerlerini,

kullanlan

veri

ileme

ve

haritalama

yntemlerinin

aklamalaryla birlikte renkli haritalara aktarmlardr. 1978-1990 yllar arasnda

gnelenme sresi lmleri iin helyometrik, gne mas lmleri iin aktinometrik ve
piranometrik lm yapan istasyonlar koordinatlaryla haritalara yerletirilmitir. Eksik veri
tamamlamak ve ma lm yaplmayan istasyonlara gne mas deerleri tretebilmek
iin Angstrm ve benzeri modeller kullanlmtr. CD toplamda 567 adet Brezilya ve snr
komu meteoroloji istasyonlarnn verilerini ieren bir veri bankasna sahiptir. Veri bankas
araclyla belli bir merkez sorgulanabilmekte veya haritadan herhangi bir nokta ya da
blge seilebilmektedir. Bylece hem gnelenme sresi, hem de gne mas ve trevleri
iin aylk ve yllk olmak zere her bir deiken iin birimi MJ/m 2/gn olan 13 adet harita
oluturulabilmektedir. zel bir yazlm kuzey gney yerleimi verilen ve eimi belli olan
bir yzeye gelebilecek gne mas tahmininin yannda, Markov's Transition Matrixes
temelli bir retimle tek veya ift eksenli gne takip sistemlerinin zerine gelebilecek gne

47

mas tahminini de yapabilmektedir (ekil 2.6). Tm dnyada olduu gibi Brezilyada da

ekonomik, sosyal ve corafik artlar sebebiyle dzenli saylamayacak bir lm ebekesi
sz konusudur ve bu program sayesinde veri younluunun yetersiz olduu yerler tespit
edilebilmi ve yeni kurulumlar iin bir fizibilite oluturulmutur.

ekil 2.6 Al yerletirilmi gne toplaycsna gelebilecek saatlik ma, Wh/m2

Szen vd. (2004) meteorolojik ve corafik veri kullanan yapay sinir alar (YSA)
araclyla Trkiyenin gne enerjisi potansiyelini tahmin etmeye almlardr. Bu
amala Trkiyede bulunan 17 meteoroloji istasyonun yllk meteorolojik verisinden
yararlanmlardr. YSAda girdi olarak enlem, boylam, ykseklik, ay, gnelenme sresi ve
ortalama scaklk verileri kullanlmtr. kt olarak ise gne mas verisi elde edilmitir.
YSA genellikle girdi katman, baz gizli katmanlar ve kt katmanndan olumaktadr
(ekil 2.7). En yksek ortalama mutlak hata yzdesi % 6.7den dk, mutlak deiim
yzdesi deerleri ise % 99un zerinde kmtr. Bu gerekeyle YSA araclyla elde

48

edilen ve aylk deerler olarak haritalanan gne mas deerleri gne nm lm

yaplmayan blgeler iin gne enerjisi almalarnda kullanlabilir sonucuna varlmtr
(ekil 2.8).

ekil 2.7 Tek bir katmanda 5 sinir hcresi kullanan YSA mimarisi (Szen vd. 2004)

49

ekil 2.8 Trkiye gne enerjisi potansiyeli Haziran tahmini, W/m2 (Szen vd. 2004)
Hepbal (2001) almasnda, enerji verimlilii asndan enerjinin, modern sanayi
toplumunun bir payandas olduunu vurgulayarak, genel anlamda, toplam kalite felsefesini
oluturan PUK (Planla, Uygulama, Kontrol et ve nlem al-dzelt) evriminin tekrarna
dayanan mantkl ve etkin bir ekilde, belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm
etkinlikleri ieren enerji ynetimini, evresel zmn anahtar olarak sunmaktadr. Hangi
enerji kaynan kullanrsak kullanalm, enerji verimlilii ve buna giden etkin yol, enerji
ynetimidir.
letmelerde enerji tasarrufu almalarn gerekletirebilmek iin, ncelikle Enerji
Ynetim Sistemlerinin doru anlalp, iletmeye en st derecede yarar salayacak ekilde
uygulanmas gerekmektedir. Enerji Ynetim Sistemlerinin en nemli iki konusu elektrik
ynetimi ve s ynetimidir. Enerji tasarrufu olanaklarnn karllnn ok ynl olmasna
karn, yine de nlemler gerektiince alnamamaktadr. Maliyetlerin fiyatlara hemen
yansd piyasa ekonomilerinde bile, sanayi ve dier sektrlerde, enerji tasarrufu
yatrmlar olduka yava uygulanmaktadr. Bu yavalk az gelimi lkelerde daha da
fazladr ve bu durumun balca nedenleri u ekilde ifade edilebilir:

50

Fiyat deimelerine olan tepkinin yava olmas ve mevcut iletmelerin verimli

alt kansnn hakim olmas,

Enerji tasarrufu yatrmlarnn karmak oluu, nerilen yeni donanmlara tam

gvenilmemesi ve gerekli revizyonlar nedeniyle retimin aksamasnn istenmemesi,

Enerji tasarrufu yatrmlarnn, ok sayda kk yatrmlardan olumas,

Son yllarda, ekonomik artlarn arlamas nedeniyle yeni yatrmlara yeterli

kaynak ayrlamamas,

Verimin iyiletirilmesinden ok retim artna nem verilmesi ve st ynetimlerin

enerji tasarrufuna yeterince ilgi gstermemesi.

Bu nedenlere ek olarak, tesis baznda, uygun teknik imkanlarn bilinmemesi, enerji

ynetimi konusunda uzman kadrolarn bulunmay, l ve kontrol aletlerinin eksiklii gibi
faktrler de teknik engelleri oluturmakta ve enerji tasarruf almalarn geciktirmektedir.
Ayrca sermaye ktl, yksek faiz oranlar ve enerji tasarrufu donanmlar iin orta vadeli
basit finansman imkanlarnn bulunmay da mali engeller olarak karmza kmaktadr.
Enerji taramas, enerji analizi, enerji deerlendirmesi ve enerji denetimi olarak da bilinen
enerji tasarrufu etd, enerji tasarrufu potansiyelini belirlemek iin enerji yneticisinin veya
enerji komitesinin elinde bulunan en nemli teknik aratr. Enerji tasarrufu ettleri,
yzeysel gzlemlerden en detayl mhendislik almalarna kadar, birok ekilde
uygulanabilir. Bu erevede, enerji tasarrufu etdnn kullanm amalar aada
belirtilmitir:

Enerji gider artlarn ynetime bildirmek ve gideri kontrol altna alan bir nlem
olarak bir enerji tasarruf programnn yaplmas iin motivasyonu salamak,

Akll tasarruf nlemlerinin planlanabilmesi iin, tesisin enerji kullanm

karakteristiklerini mhendislik almas yapanlara bildirmek,

Enerji tasarruf nlemlerini ieren akll yatrm kararlarnn alnmas amacyla,

ynetime gerekli olan bilgiyi salamak,

Alternatif yaktlarn planlanmas ve kurulmas iin temeli oluturmak,

Gelecee ynelik enerji tketimlerinin kyaslanabildii enerji tketim verisini

vermek,

51

Mevcut Ynetim Bilgi Sistemlerine (YBS) entegre edilebilen srekli Enerji Bilgi
Sistemi (EBS) iin temeli salamak,

Enerji ve gider tasarruflarn her zaman verebilmek iin kolayca aresi bulunabilen
yetersiz sevk ve idare uygulamalarn aa karmaktr.

Enerji tasarrufu etd, zellikle mteri ve mavirler arasnda yanl anlamalardan

kanmak iin, genellikle etkinlik dzeyinde snflandrlr. Baka bir deyile, aamal
olarak yaplr. Bunlar, n enerji tasarrufu etd, tesis taramalar (veya mini-enerji tasarrufu
etd) ve detayl enerji tasarrufu etd (veya maksi-enerji tasarrufu etd) olarak
saylabilir. Enerji tasarrufu etdnn tm enerji tasarrufu ettleri iin geerli olan detayl
yntemleri:

Enerjiyle ilgili gemi kaytlarn gzden geirilmesi,

Esas enerji kullanan bileenleri belirlemek, enerji tasarrufu etd takmyla prosesin
genel enerji ve malzeme aklar arasnda iliki kurmak ve nemli enerji atk
kaynaklar ortaya koymak iin tesisin planlanmas,

Veri ihtiyalarnn detayl tanmlanmas,

Enerji ve ktle aklarnn hesaplanmas, enerji kayplarnn tahmin edilmesi,

Enerji Tasarruf Olanaklar (ETO)nn ayrntl listesinin karlmas,

Her ETO iin enerji tasarruf potansiyelinin tahmin edilmesi,

ETOnn yrtlmesi iin gider ve kar potansiyelinin belirlenmesi,

ETOnun yrtlmesi iin nem srasna gre nerilerin oluturulmas,

Esas enerji kullanm sistemleri iin srekli izleme abasnn oluturulmas eklinde
sralanmaktadr.

zkan vd. (2004) almalarnda, 1975-2000 yllar arasnda Trk tarm sektrnde enerji
kullanmn irdelemilerdir. statistiki veriler TSE'nin Trkiye statistik Yll'ndan ve
DPT'nn zelletirme Komisyon Raporlarndan alnmtr. Daha nce yaplan tarmda enerji
analizi almalar ve aratrmalarndan da yararlanlmtr. Girdi-ktnn enerji oran,
retilen ana rnlerin verimleri ile retim iin harcanan girdilerin enerji edeerleri
kullanlarak hesaplanmtr. Buday, eker pancar, ttn, pamuk, ayiei, kays, elma,

52

fi, portakal gibi 36 tarmsal rnn tahmini kt enerji deerleri dikkate alnmtr. Girdi
olarak da insan ve hayvan gc, makine, elektrik, motorin, gbre ve tohum deerlerinden
yararlanlmtr. Tarmsal enerji girdisi tahmini iin, iftilerin ylda 210 gn, gnde 8 saat
altklar ve hayvanlarn ylda 360 saat altklar kabul edilmitir. Enerjinin tarmsal
retimde kullanm veya makina onarmnda kullanmn hesaplamak iin:

ME = (G x E) / (T x Ca)
ME

: Makine enerjisi, MJ/ha,

: Traktrn arl, kg,

: Sabite, traktr iin 158.3 MJ/kg,

: Traktrn ekonomik mr, yl,

Ca

: Verimli arazi kapasitesi, ha/h,

Ca = (S x W x Ef) / 10
W

: alma genilii, m,

: alma hz, km/s,

Ef

: Arazi verimlilii formllerinden yararlanlmtr.

Aktif tarmsal nfus, alma periyodunun balangc olan 1975deki 11.7 milyondan 25
ylda 7.1 milyona dmtr. Ayn ekilde tarm sektrndeki toplam insan gc 1975de
10.5 milyon BG iken 2000de 6.4 milyon BGe gerilemitir. Bylece aktif nfus ve toplam
igcndeki d % 39 civarnda gereklemitir (izelge 2.1).

53

izelge 2.1 Trk tarmndaki uygun fiziksel g kaynaklar (zkan vd. 2004)
Tarmsal
igc

G, BG

Eek, milyon

G, BG

kz, BG

G, BG

Sr, milyon

G, BG

hayvan
Toplam
gc, milyon BG

Traktr, bin

G, BG

Toplam fiziki g,
milyon BG

11.7

0.9

10.5

0.9

3.8

1.8

1.5

13.8

1.9

1.1

5.7

38.1

243066

38.5

58.0

1980

11.1

0.9

10.0

0.8

3.8

1.6

1.5

15.9

1.9

1.0

5.7

41.6

436369

49.4

73.1

1985

12.1

0.9

10.9

0.6

3.8

1.4

1.5

12.5

1.9

0.6

5.7

31.2

583974

51.3

72.1

1990

12.5

0.9

11.3

0.5

3.8

1.2

1.5

11.4

1.9

0.4

5.7

27.5

692454

54.1

76.2

1995

8.6

0.9

7.7

0.4

3.8

0.9

1.5

11.8

1.9

0.3

5.7

26.8

776863

57.4

79.1

2000

7.1

0.9

6.4

0.3

3.8

0.6

1.5

10.8

1.9

0.1

5.7

23.2

941835

58.7

84.9

G, BG

1975

Yl

Say, milyon

At, milyon

Mekanik igc

igc,
Toplam
milyon BG

Hayvan igc

Tarmda teknolojinin kullanmndaki arta paralel olarak, hayvan gc kullanm 25 ylda

38.1 milyon BGden 23.2 milyon BGe hzl bir d gstermitir. En yksek insan gc
kullanm 1990da 11.3 milyon BG ve en yksek hayvan gc kullanm 41.6 milyon BG ile
1980 ylnda olmutur. Periyot boyunca hayvan gc kullanm % 39 azalmtr. Tarmsal
mekanizasyon enerji tketimi hesaplamasnda sadece traktrler dikkate alnmtr. 1975
ylnda 243000 olan traktr says 2000 ylnda 942000e kmtr. Bu almada ortalama
traktr gcnn 38.5 BGden 58.7 BGe kt grlmektedir. Tarm iin kullanlan toplam
fiziksel g 25 ylda 58 milyon BGden 85 milyon BGe ykselmitir. Ayrca enerji
girdisinde makine gc, elektrik ve motorinin pay artarken, insan igc ve hayvan
gcnn pay dmektedir. Fiziksel enerjinin girdi deeri 1975de 131.1x1015 J olarak
tahmin edilirken, bu deer 2000 ylnda 338.2x1015 Je ulamtr. Bu art bize tarmsal
endstride kullanlan fiziksel girdinin son 25 ylda % 158 arttn gstermektedir. Elektrik
ve motorinin toplam tketimdeki pay srasyla % 30.8 ve % 54.2 olmutur (izelge 2.2).
Tarmsal retimde enerji girdisi olarak gbre kullanmna baktmzda, son 25 ylda N
3.75, P2O5 1.94 ve K2O 5.19 kat artmtr. Tarmsal retimdeki toplam gbre enerji girdisi
1975de 135765.1x1012 J iken 2000 ylnda 467997.6x1012Je ykselmitir (izelge 2.3).

54

izelge 2.2 Trk tarmnda tahmini fiziksel enerji girdisi (zkan vd. 2004)

Yl

nsan yllk
igc,
1015 J

Hayvan yllk Traktr Elektrik,

igc, 1015 J enerjisi
1015 J

Petrol, Toplam fiziksel

1015 J enerji girdisi, 1015
J

1975

45.2

34.0

1.41

3.2

47.3

131.1

1980

42.9

36.9

1.48

7.8

84.9

174.0

1985

46.8

28.6

1.55

13.4

113.6

204.0

1990

48.3

25.4

1.64

24.7

134.8

234.8

1995

33.2

25.0

1.57

65.0

151.2

276.0

2000

27.4

21.9

1.56

104.0

183.3

338.2

izelge 2.3 Trk tarmnda gbre enerji girdisi (zkan vd. 2004)
Yl

N, 000 ton N enerjisi

P2O5,
000 ton

P2O5
enerjisi

K2O,
000 ton

K2O
enerjisi

Toplam enerji N edeeri,

girdisi, 1012 J
106 kg

1975

1750.2

112712

1909.8

22841

31.6

211.9

135765

2108.2

1980

3038.6

195684

2839.9

33966

89.0

596.2

230245

3575.2

1985

4383.7

282308

2800.1

33489

67.8

454.3

316251

4910.7

1990

5711.6

367827

3671.1

43906

126.8

849.6

412583

6406.6

1995

5016.6

323069

3405.4

40729

134.2

899.1

364697

5663.0

2000

6563.3

422676

3697.4

44221

164.2

1100.1

467998

7267.0

Meder vd. (2007) herhangi bir blgede, binalarn at yzeylerine gelen gne masnn
deerlendirilmesi iin topografya temelli kresel gne mas deerleri; bulut kapall ve
iklim temelli kresel gne masna etki eden gkyz geirgenlii; yaynk may
belirleyen yer sramas ve yansmasn esas alan albedo; belirli zaman ve periyotlarda
ekilmi hava fotoraflarndan salanan arazide glgelenen alanlarn lmne dayanan
glge katsays, yine hava fotoraflarnn analizine gre hazrlanm toplam at yzey

55

alanlar, grsel analizle tespit edilmi at eim, tip ve ynelimleri ile derlenen bu verilerden
elde edilen toplam bina at ma potansiyelini kapsayan bir yntem gelitirmilerdir. Bu
uygulama ile toplam gne mas potansiyelini deerlendirmiler ve binalara
uygulanabilecek FV g retim potansiyelini belirlemilerdir. Mapunapuna blgesinde
seilmi alanlar iin bilgisayar ortamnda alan gne masndan gne elektrii
potansiyelini hesaplayabilen bu gne mas modelleme program, arazinin topografik
olarak glgelenmesi, at yzeylerinin alan, eimi, ynelimi ve geometrisini ileyerek aylk
ve yllk gne mas potansiyeli ve bu ma potansiyeline dayanan elektrik enerjisi
retim

potansiyelini

hesaplayabilmektedir.

almada,

mann

sl

enerjiye

dnmndeki kompleks ilikiler sebebiyle, gne sl sistemleri deerlendirilmemitir.

Gne enerjisi potansiyelini tarif ederken, gne elektrii retimine esas olan potansiyeli
kastetmilerdir.
Ik (2007) almasnda gne enerjisinden faydalanma yollarn inceleyerek, bir konutun
scak su ihtiyacnn karlanmas ve k konumunda gne enerjisinden elde edilebilecek
scak su miktar ile kalorifer kazanndan yllk olarak salanabilecek enerji tasarrufunu
aratrmtr. Aratrma konutunda gne enerji destekli stma sisteminin kurulmas ve
klasik stma sistemiyle salanan enerji tasarrufunun simlasyonunu yapmak amacyla
T*SOL Pro 4.4 programn kullanmtr. Kurulan sistemin dokuz yl ierisinde ilk kurulum
maliyetini karlad sonucuna varlmtr.
Abdulkarem (2008) almasnda gne enerjisinden yararlanarak Ankara artlarnda
demeden stma sisteminin projelendirilmesini ve sl konfor artlarn incelemitir.
Aratrmada toplam 4 m2 alanda dzlem plakal toplalar kullanlarak gne enerjisi
kazanm elde edilmi ve scak su depolanmtr. Istlan su 200 litre hacminde bir tankta
depolanmtr. -12 C atmosfer scaklnda yerden stma iin 50 C gidi suyu scaklna
ihtiya vardr. Ankara artlarnda 1000 W/m2 olan gne mas kn yetersiz kalmakta ve
depo ierisinde 2 kW gcnde bir elektrikli stc takviyesi gerektirmektedir. almada
Fanger yntemi kullanlarak sistemin sl konfor artlar deneysel olarak incelenmitir. Bu
yntemde sl konfor artlarn etkiyen deikenler, evresel ve kiisel deikenler zel
retilen bilgisayar yazlmnda girdi olarak kullanlm ve gne enerjisi kullanlarak stlan

56

suyun zemin demesi altnda dolatrlmasyla stlan ortamlarn daha homojen dolaysyla
daha ekonomik sndklar sonucuna varlmtr.
Pontoriero vd. (1998) Arjantinnin San Juan ehrinde ebekeden uzak 14 krsal ev tipi gne
elektrii retim sisteminden gc, tketicileri ve yk talep davranlar birbirlerinden farkl
tanesini esas alarak yaptklar almada gerekleen sonularn, FV sistem ekipman
reticilerinin referans olarak verdikleri teknik niteliklerle, ekonomik mr boyunca tutarl
olup olmadn, ksa sreli bir temsil periyodunda denetlemilerdir. Tasarm aamasnda
detayl bir potansiyel talebi almas, donanm kalite ve tip seimi; sistemin iletim ve
bakmnn dzenli ve doru yaplabilmesi iin kullanc eitimi uygulamalar yaplmtr.
Sistem oluturulurken gne enerjisi arz ve yk talebi ngrlmeye allmtr.
Gerekleen deerlerin tahminlerden az da olsa yksek kmas gne potansiyeli olarak
kullanlan verinin o noktaya deil de komu blgeye ait olmasndan kaynaklanma
olaslna dikkat ekmilerdir (izelge 2.4). Ekipmanlarn ve sistem btnnn verimlilii
meteorolojik deikenlere, ekipman kalitesine ve yk talep davranlarna gre deikenlik
gsterse de, tasarm aamasndaki beklentiyle rtt tespit edilmitir.

izelge 2.4 Yllk yataya ve al yzeye gnlk toplam ma ve enerji retimi

Deiken

Tahmin edilen, Wh/m2 /gn

llen, Wh/m2 /gn

Fark, %

Yataya gne mas

5095

5420

-7

Al panele gne mas

5374

6035

-13

Enerji (kullanlan)

2289

2571

-11

11447

12856

-11

Enerji (modl k)

Benghanem vd. (1999) Cezayir'de krsal kesimde altrlan FV su pompaj dzeneklerini

incelemilerdir. almalarnda FV g elektrii reteci boyutlandrmasndan kaynakl
yksek gerilim ve teknik personel kaynakl ngrlemeyen bakm sorunlar tespit
etmilerdir. FV su pompaj dzeneklerinin her birinden veri toplama iinin kurulum ve
bakm yksek maliyet gerektirdiinden, dk maliyetli mikro sunucu gibi davranan
merkezi bilgisayar tabanl gerek zamanl, kolayca eriilebilen ve uygun donanmdan ibaret
evrensel uzman bir veri toplama sistemi gelitirmilerdir (ekil 2.9). Bu veri toplama

57

sistemi ile FV su pompaj dzenekleri analiz edilmi, sistemin donanm ve yazlm mimarisi
ile performans test uygulamas irdelenmitir. Gelitirilen yntemle analiz ve performans
testinin yaplabilmesi iin uzun yllar gne mas verisine ihtiya duyulmu, ancak
Cezayirde gne mas lmleri yeterli sklkla yaplmadndan gne mas lmleri
ile scaklk lmleri elektronik cihazlarla proje kapsamnda yaplmtr. FV modllerin
kalibrasyonu piranometre ile Wh/m2 cinsinden llen kresel gne mas deerleri ile
FV panel kndan alnan mA cinsinden ksa devre akm deerleri kullanlarak
yaplmtr. Bu sayede elektronik bir ykten yararlanlarak FV panelin performansn
deerlendirebileceimiz akm-gerilim erisine ulalmtr. Tekrarlamal uygun bir
yazlmla sistemin en yksek g noktas tespit edilmitir. Pompann ve FV panelin I-V
grafiindeki kesiim noktas pompaj dzeneinin alma noktasdr. ou kaytta bu
kesiim noktas FV panelin en yksek g noktasndan farkl kmtr. llen gne
masndaki deiimi, FV sistem akmnn birebir izledii grlmtr (ekil 2.10).

ekil 2.9 Telefon hatl bilgisayarl su pompaj kontrol sistemi (Benghanem vd. 1999)

58

ekil 2.10 FV sistem deikenlerinin deerlendirilmesi (Benghanem vd. 1999)

Al-Ali vd. (2001) FV gne elektriinin otomatik sulama sisteminde kullanmn
incelemilerdir. Belli bir sreyle, haftann belli gnleri ve saatlerinde araziyi sulayacak
sistem, arj kontrolr, kontrol vanalar, 2 adet FV panel, 2 adet ak ve sensrlerden
olumaktadr (ekil 2.11). Sistem sulamay tanmlanan aralklar haricinde toprak nem
seviyesindeki de ve su ihtiyac olan rnn beklentilerine bal olarak yapmaktadr.
Bylece dzenli sulamann yannda su tasarrufu da yaplmaktadr. Suudi Arabistann su
ihtiyac ky blgelerindeki deniz suyu arndrma istasyonlarndan temin edilmektedir. Bu su
retimi ve iletimi pahal olduundan sulama suyu olarak kullanlamamaktadr. Bu sebeple
sulama suyu ihtiyac iin yer alt sular kullanlmakta, dolaysyla pompaj tesislerine ihtiya
duyulmaktadr. Suyu verimli ve etkili kullanabilmek iin otomatik sulama sistemleri
tasarlanmtr. Suudi Arabistan gnlk ortalama 8.89 saat gnelenme sresi ve 5591
Wh/m2 gne masna sahip olduundan, FV su pompaj sisteminin enerji ihtiyac gne
elektrii ile karlanmtr. Gnlk kapasitesi 40-100 m3 olan pompalar ile 13 ayr kuyuda
bu sistemler altrlmtr. Sistem elle kontroll, programl, sensrl ve acil olmak zere 4
ayr durumda sulama yapabilmektedir. Sulanacak iki tarla iin iki ayr vana tahsis edilmi,
elle kontroll ve programl durumlar haricinde vanalar tarlalara yerletirilen toprak nem
sensrleriyle kontrol edilmilerdir.

59

ekil 2.11 FV su pompaj sistemi donanm dzeni (Al-Ali vd. 2001)

Spanos ve Duckers (2004) almalarnda ngiltere ve Yunanistan iin binaya tmleik
kurulan FV reteler vastasyla retilen elektrik maliyetini incelemilerdir. Bina trleri her
iki lke iin orta lekli 4 kiilik bir ailenin yaad evler ve kk iyerleri ile
Yunanistanda bunlara ek olarak kk otellerdir. Bunlar yeni, yenilenen veya halihazrdaki
yaps FV kuruluma msait olan binalardr. Tm analizler PVSYST yazlm araclyla
yaplmtr. PVSYST ok fazla trde FV sistem zellii seme ans tanyan ve FV sistemin
hemen tm donanm iin detayl bir veri bankasn bnyesinde bulunduran iyi tasarlanm
bir aratr. altrd algoritmalar, s ve rzgar etkisini, omik ve nm geli asndan
kaynakl kayplar, albedo ve ufuk deerlerini hesaba katmaktadr. ETSU niversitesinin
ngiliz Sanayi ve Ticaret Bakanl iin hazrlad raporda FV sistem deerlendirme
aratrmalar iin kuvvetle tavsiye edilmitir. at eim alar ve panel alar her iki lkede
de 30 derecedir. Modl verimi % 12.7, sistem verimi % 9.8 olarak belirlenmitir.
Yunanistan iin % 70 ve ngiltere iin % 80 devlet destei girdi olarak alnmtr.
Karlatrmalar mevcut atya kurulum, yeni binaya tasarm aamasnda dahil etme ve dz
yzey kaplamas tiplerinde olmak zere ayr ayr yaplmtr. Maliyetler 25 yllk bir FV
ekonomik mrn esas almaktadr. Maliyet girdilerinde FV donanm fiyatlar ngilterede
daha ucuzken, iilik maliyeti Yunanistanda daha ucuzdur. ebeke ve FV elektrik fiyatlar

60

ise srasyla ngilterede 0.13 /kWh ve 0.25 /kWh; Yunanistanda 0.07 /kWh ve 0.18
/kWhdir. Gne mas Birmingham iin 1000 kWh/m 2/yl iken bu deer Atina iin 1500
kWh/m2/yldr. ngilterede kurulum maliyeti 13855 avro olan bir FV sistemin yllk
elektrik retimi 2894 kWh/yl iken, Yunanistanda ayn donanm ve kapasiteye sahip
sistemin kurulum maliyeti 17323 avroyu bulmakta ancak yllk elektrik retimi 4562
kWh/yla ulamaktadr. Bylece birim elektrik maliyeti ngilterede 0.25 /kWh olmasna
karn % 25 yksek kurulum maliyetli Yunanistanda elektrik maliyeti 0.19 /kWh
kmtr. Ayrca FV elektrik fiyat ile ebeke elektrik fiyat arasndaki iliki de nmzdeki
on yl iin hassasiyetle deerlendirilmitir. Asl aranan sonu FV gne elektrik fiyatlarnn
standart kullanclar iin ne zaman uygun olacan tahmin etmektir. Bu hassas analiz
muhtemel senaryolar zerine odaklanmtr. FV kurulumunun verimlilik arz edebilecei
tarih gereki bir yaklamla 2007-2011 aras olarak tahmin edilmektedir. Bu periyotta
ngiltere'de binaya tmleik FV sistem kurulumu Yunanistan'dan daha nce uygun duruma
geecektir. Muhtemel gelebilecek evresel vergi ve yaptrmlara dayanan en iyi, normal ve
en kt artlara gre hazrlanan senaryolar iin:

En iyi senaryo

: FV sistem maliyeti yllk % 7.5 decek, FV sistem verimi

yllk % 7.2 artacak, 2013e kadar FV elektrik fiyatlar ebeke fiyatlarndan daha
dk olacaktr.

Normal senaryo

: FV sistem maliyeti yllk % 5 decek, FV sistem verimi

yllk % 5 artacaktr.

En kt senaryo

: FV sistem maliyeti yllk % 2.5 decek, FV sistem verimi

yllk % 5 artacaktr.

Beise (2004) makalesinde FV enerji dnmne dayanarak lkelerin etkin biimde yeni
teknoloji iin nc bir pazar yaratabilirliklerini aratrmtr. Gne enerjisi dnmnn
petrol ve nkleer enerjiye bir alternatif olarak insanlar ve politikaclar umutlandrdna
dikkat ekerek FV hcrelerin gne masn dorudan elektrie dntrlebilmesinin
kefinden bu yana gne enerjisinin pek yaknda youn bir pazar olaca beklentisine vurgu
yapmaktadr. Bol gnei, dz ve bo arazileri ve elektrie a ve yksek gelirli nfusuyla
ABD gne enerjisi iin nc pazar grnmnde olmasna karn gne enerjisine ok
daha az uygun olduu bilinen Japonya ve Almanya yksek devlet destekleriyle youn bir

61

gne enerjisi dnm pazar oluturmaya kalkmlardr. Almanya ve Japonyada geni

kampanyalarla desteklenen farkl yenilenebilir datk g retimleri dzenli olarak geliim
gstermektedir. Bu aratrma neden dier lkeler arasnda bu iki lkenin lokomotif rol
aldklar sorusuna yant aranmtr. Geleneksel olarak yeniliklerin uluslar aras yaylm
mekanizmalar incelendiinde grlecektir ki, bu ekilde yerel pazarlar oluturulsa bile bu
FV iin uluslar aras bir baary garanti etmemektedir. Byle bir baar iin FV sistem
adaptasyonunun devlet destei olmadan yaygnlaabiliyor olmas art vardr. FV hcrelerle
enerji retim maliyetinin yakn gelecekte bilinen yollarla retilen elektrik maliyetine
beklenilmedik bir ekilde yaklap yaklamayaca bir gne enerjisi deneme pazar olarak
grnen ABDde cevap bulabilecektir.
Sotonun (2004) almasna gre FV hcre kullanm son yllarda retim maliyetlerinin
dmesiyle ve insanlarn enerji tketimiyle ilgilenmeye balamalaryla birlikte art
gstermitir. Tasarmclar FV teknolojisinin binaya uyumlu olup olmadna karar
verebilmek adna, binaya tmleik FV panellerin enerji retimlerini tahmin edecek gvenilir
aralara ihtiya duymaktadrlar. Bu amala gelitirilmitir enerji retim tahmin modelleri
bulunmaktadr. Ancak bu modeller tasarm aamasnda temin edilemeyecek eitlilikte
girdiye ihtiya duymaktadrlar. Bu aratrmada incelenen 5-Parameter Model FV modl
reticilerinin aktard referans verilerini ve yar amprik bant eitliklerini kullanarak
iletim artlarnda, seilmi hcre deikenleri araclyla enerji retimini tahmin
etmektedir. Bu kapsamda American Standartlar ve Teknoloji Enstits (NIST)'nde kurulu
binaya tmleik FV tesisten elde edilen verilerle 4 farkl tip hcre teknolojisi denenmitir.
Bu veriler enerji retim tahmini doruluunun salamasn yapmak iin kullanlm ve bu
almada nerilen model uygun bulunmutur. Model, 4 farkl tip hcre teknolojisi iin
irdelenmi, sadece reticilerden temin edilen az miktarda referans veriyi girdi olarak
kullanmasna karn, daha ok girdiye ihtiya duyan modellerle (Kings Model 43 eit veri
istemektedir) hemen hemen ayn, hatta bazen daha da iyi sonular reterek, enerji tahmini
iin kullanlabilir bir ara yz olmutur. FV panelleri bina yzeyine dik olarak kaplamak
gne masn zellikle daha dik geldii yaz aylarnda uygun olmayan bir ynelimle
almasna sebebiyet verdii iin enerji retiminde dler yaanmaktadr. 1 Ocak ile 31
Aralk arasnda tam bir yllk sreyle dikey yerletirilmi drt farkl tip FV dizenin k
akm ve k gerilimi ile meteorolojik lmler de bu almada veri olarak kullanlmtr.

62

FV paneller yaygn olarak bulunabilen, tek kristalli, oklu kristal, ince film ve amorf
silisyum trlerinden seilmilerdir. NIST, reticilerden farkl olarak, FV paneller
hakkndaki en yksek g, ksa devre akm, ak devre gerilimi, en yksek g
noktasndaki akm-gerilim, normal iletim FV hcre scakl, ksa devre akm ve ak
devre gerilimi iin scaklk katsays, en yksek g noktasnda ksa devre akm ve ak
devre gerilimi iin scaklk katsays, serideki hcre says, bant aral enerjisi ve ksa devre
akmndaki akm-gerilim erisi ile g retimini belirlemek iin kullanlan Kings Model
sabitleri gibi detayl bilgileri de vermektedir. Hcre scakl ve gne mas biliniyor ise
5-Parameter Model ok yksek dorulukla akm-gerilim erisini tahmin edebilmitir (ekil
2.12). Bylece mteriler para ve zaman harcamadan herhangi bir panel iin fikir sahibi
olabilmektedirler. Tutarllk yzdesi tek kristalli, oklu kristal ve ince film iin % 5, amorf
silisyum iin % 10 (Kings Model % 15) kmtr. Bu tip modller iin daha fazla
aratrma yaplmas gerektii sonucuna varlmtr.

ekil 2.12 Tek kristalli silisyum FV modl iin llen ve tahmin edilen I-V erisi

63

Karabulut vd.nin (2004) yaptklar almaya gre enerji ynetimi, enerji datm
merkezleri ve elektrik irketleri tarafndan istenen bir teknik gerekliliktir. Enerji
pazarlamasnda mterinin doru bir ekilde beslenebilmesi ve arz talep dengesinin verimli
bir ekilde kurulabilmesi iin gvenilir bir enerji ynetimine ihtiya vardr. Yk tahmini
enerji ynetimi iin olmazsa olmaz arttr. yi bir yk tahmini gvenilir bir planlamay
dourur. zellikle uzun dnem yk tahmini elektrik kurulumu ve alt yap planlamasnn
bakm iin uygun bir rehber niteliindedir. Bu nedenle g sistemi mhendisleri ve elektrik
retim-datm irketleri, gvenilir ve gncel tahmin yntemlerine byk nem verirler.
Yk tahmin analizleri ksa vade, orta vade ve uzun vade olmak zere e ayrlr. Orta ve
uzun dnem tahminler haftalk, aylk, mevsimlik ve yllk tahminlerdir. Ksa vade yk
deiimleri saatlik ve dakikalk ksa sreli lmlere ve deiimlere dayal olduundan
dorusal olmayan yapdadr. G sistemi planlayclar bakm, yatrm, geliim, datm
programlar iin 1-10 yl gibi sreleri kapsayan uzun dnem tahminleri esas alrlar. Klasik
yk tahmin teknikleri istatistiksel yntemlere gre alrlar. Stokastik (raslantya dayal),
otoregresyon (her deer bir ncekiyle ksmen ilintili), parametrik olmayan regresyon
modelleri de yk tahmininde kullanlmaktadr. Trkiyede orta lekte bir ehrin uzun
vadeli elektrik g tketimini tahmin etmek amacyla genetik programlama yntemi
kullanlarak yaplan bu almada, gemi yllara ait yllk veriler kullanlarak sembolik
regresyon araclyla gelecek yllar iin tketim verisine ulalmtr. Bilinmeyen bir
fonksiyonu rnek veriyle tahmin etmek iin, fonksiyon eri uydurma denen yntemle
rnek

veri

noktalarna

yakacak

ekilde

yaplandrmaktadr.

Eri

uydurmann

enterpolasyon ve regresyon bata olmak zere farkl yntemleri de vardr. Bu almada g

tketim verisi MATLAB yazlm vastasyla hem bilinen regresyon analiz tekniiyle hem
de genetik programlama tekniiyle ilenmi ve sonular incelenmitir. Regresyon iin
MATLAB curve fitting (eri uydurma) arac, genetik programlama iin de yine
MATLABn GPLAB Toolboxndan yararlanlmtr.
Paatero ve Lund (2004) Finlandiya artlarnda, evsel amal, tm tketim detaylarn ieren,
bir elektrik tketim veri profilinin, yk modeli araclyla oluturulabilirliini
aratrmlardr. Elektrik kurumlarnn tipik ev elektrik tketimi hakknda detayl bilgi
sahibi olmas, iletimin doas gerei ok zordur. Buna karn kiisel bazda tketim bilgisi
olmadan toplu tketim bilgileri edinilebilmektedir. Kiisel bazda elektrik tketimindeki

64

dalgalanma ancak simlasyon modelleriyle retilebilir. Bu amala 1970'lerden bu yana

birok tahmin yntemi gelitirilmi ve uygulanmtr. En gncel olanlar bulank mantk ve
genetik algoritmaya dayanan modellerdir. ok az verinin toplanabildii durumlarda ise
yaygn ekonometrik modeller tercih edilmektedir. Bu tarz modellerde, hane halk veya
onlarn kiisel cihazlarndan ibaret olan birincil yk elemanlar talep edilecek yk
meydana getirirler. Bu almada basitletirilmi, birka haneden binlerce haneye kadar
deiebilen geni bir yelpazede, saatlik bazda ev elektrik tketim verisi oluturabilen bir
model hazrlanmtr. Bu model kiisel ev elektrik yk profilini karabilmek adna, tm
elektrik tketici ve tketici gruplarnn yk taleplerini, resmi raporlar, referans deerleri
girdi olarak kullanp saatlik bazda detayl tketim analizleri oluturmaktadr. Temsili
evlerden lmle toplanm iki ayr veri seti, istatistik analiz, model eitimi ve dorulama
iin kullanlmtr. Analizler oluturulan yk profillerinin gerek veriyle uyumlu olduunu
gstermitir. Modele girdi olmas asndan, Finlandiya iin iki ayr ev elektrik tketim veri
seti oluturmak amacyla toplu konut blgelerinde, birinci veri seti 2002 ylnda 365 gn
702 hanede saatlik; ikinci veri seti birinciyi de kapsayan 1082 hanede 143 gn saatlik
eklinde oluturulmutur. Evlerde standart ev tketimlerinin yan sra iklimlendirme
cihazlar, su ve kiisel sauna stclar da bulunmaktadr. Orijinal gnlk elektrik tketimi
5.12 kWh/gn llmken, yllk bazda hafta sonu ve tatil gnleri gz ard edilerek
ortalama gnlk elektrik tketimi model vastasyla 5.16 kWh/gn olarak belirlenmi ve
almaya referans tekil etmitir. Model 10000 hane iin altrlm, oluturulan elektrik
tketim verisinin dorulamalardan sonra gerek deerlerle uyumlu kt grlmtr.
Model bundan sonraki benzer almalarda da kullanlabilecektir. Ancak modelin
endstriyel sahalarda kullanlabilmesi iin, veri toplama glnden ve standart tketim
eilimleri olmadndan dolay, modelin bu duruma gre gncellenmesi gerekecektir.
Ylmaz vd. (2005) almalarnda, Gebze Yksek Teknoloji Enstits kampsnn gnlk
ve mevsimsel elektrik talep deiimlerini, Talep Ynetimi Metodu ile analiz ederek
kampsn ekonomik adan yenilenebilir enerji potansiyelini deerlendirmilerdir. Elektrik
datm irketlerinin sunduu elektrik tarifeleri, tketicileri Talep Ynetimi Metodunu
uygulayarak temiz ve ucuz enerji elde etmeye ynlendirmektedir. Trkiyede, bir gn iinde
farkl zaman aralnda uygulanan elektrik tarifesi, tketicilerin talep ynetimi
tekniklerini kullanmalarna olanak vermektedir. En yksek fiyata sahip olan 17.00-22.00

65

saatleri, kamps elektrik talebinin de yksek olduu bir zaman periyodunu iine almas
sebebiyle, kamps iin bir talep ynetimi planlamasn gerekli klmtr. Kamps iin
yaplacak olan bu planlama, kampsn saatlik elektrik talep deerlerinin bilinmesini
gerektirmektedir. Baz olarak alnan bir haftann, saatlik elektrik taleplerinin bir talep ler
ile belirlenmesinin ardndan, llen deerlerin ortalama haftalk talebe oranlanmasyla,
yln her haftas iin saatlik elektrik talep verisi elde edilmitir. Bununla birlikte, ehir
ebekesinden ekilen elektrik enerjisinin, zellikle yksek tarifeye sahip zaman
aralklarnda, baka alternatif enerji kaynaklaryla karlanmas da talep ynetimi
sistemlerinin bir konusudur. Talep Ynetimi Metodu, fotovoltaik ve rzgar enerji
sistemlerinin oluturduu hibrit sistemin elektrik ebekesi ile btnletirilmesini
kapsamaktadr. Hibrit sistemi oluturan yenilenebilir enerji sistemleri iin hesaplanan
maliyet fonksiyonlar ve kampsn elektrik talebi, talep ynetimi sistemi ierisinde analiz
edilerek kamps iin optimum yerel enerji sistemi belirlenmitir. Ayrca, gelecek yllarda
fotovoltaik sistemin verimindeki muhtemel iyiletirmelerin sistemin toplam elektrik
maliyetine etkisi de aratrlmtr. Optimum yerel enerji sistemi tasarm yapabilmek iin
ilk olarak eit veri toplanmtr. Toplanan verilerden iki tanesi yerel karakteristie bal
olan yenilenebilir enerji potansiyeli ve yllk enerji talebi ile ilgili verileridir. nc veri
ise yenilenebilir enerji sistemlerinin yatrm ve iletim giderleri ile ilgilidir. Kamps iin
saatlik gne nm younluu verisi, literatrde geen ampirik formller ile retilmitir.
PV toplalardan alnan etkin gne nm younluu iin hesaplar, % 14 verime sahip olan
ve optimum iletim iin belirlenen a ile yerletirilen fotovoltaik toplalar temel alnarak
yaplmtr. Kamps elektrik maliyetini minimize etmek amacyla, yenilenebilir enerji
kaynaklarnn tasarm parametreleri, grid arama yntemi ile optimize edilmitir.
Kullanlan algoritma, bu almada talep ynetimi sistemi ierisinde kullanlan 1 kW ile 50
kW arasnda kapasiteye sahip yenilenebilir enerji kaynaklarnn btn kombinasyonlar iin
saatlik iletim maliyetini, saatlik enerji retimini, saatlik artan enerjiyi ve toplam sistem
maliyetini hesaplayabilmektedir. Hesaplama ilemi bir nceki yln saatlik rzgar hz,
saatlik gne nm younluu ve saatlik kamps talep deerlerine dayandrlmtr. Azami
anma gc, gne ve rzgar enerji sistemleri iin kampste kullanlabilecek alann kstl
olmas gibi sebeplerden dolay 50 kW olarak seilmitir. Toplam maliyet minimize
edildiinde, optimum sistemin, 120556 $/yl maliyete ve 14435 kWh/yl fazla enerjiye
neden olan 50 kW kapasiteye sahip rzgar enerji sistemi ile gerekletirildii

66

grlmektedir. Kamps talebi sadece konvansiyonel ebekeden salandnda ise toplam

yllk enerji maliyeti 123091 $/yl olmaktadr. Bundan dolay talep ynetimi sisteminin
uygulanmasyla birlikte yllk olarak yaklak 3000 $ tasarruf edilecei aktr. Fotovoltaik
sistemin kapasitesi arttrldka yllk toplam maliyette de art gzleneceinden, fotovoltaik
sistemlerin, kampsn konumu asndan bakldnda pahal bir alternatif enerji kayna
olduu sonucuna varlmtr. Dier yandan, rzgar enerji sistemi kapasitesi 25 kW
atnda maliyeti daha dk bir alternatif olarak karmza kmaktadr.
Yeilata vd. (2006) almalarnda kk lekte su teminine ynelik birebir bal prototip
bir FV panel dalg pompa sistemini deneysel olarak analiz etmilerdir. Elektrik
ebekesinden uzak blgelerde yer st ve yer alt su temininde, klasik enerji kaynaklarna
nazaran FV destekli su pompalar daha ekonomik ve gvenli olabilmektedirler. Tarma
dayal ekonomik yaps bulunan GAP Blgesinde sulama amal tketilen elektrik
enerjisinin, toplam elektrik tketimindeki pay % 20-40 gibi yksek deerlere ulamaktadr.
FV destekli su pompalar DA motor-pompa ikilisinin panellere hibir ara dzenleyici
olmadan dorudan baland sistemlerdir. Gn boyu nm iddetinin gsterdii sinzoidal
deiime bal olarak deien deerlerde kan gerilim ve akm, motora direkt olarak
verildiinden, sistemin almas ancak ihtiya duyduu gc salayan gerilim ve akm
deerlerinin temini ile mmkn olmaktadr. Sistemde amorf-silikon hcreli FV panellere
birebir bal mono-blok bir konvansiyonel DA motor-merkezka dalg pompa ikilisi
kullanlmtr. FV panellerin uzun sreli performanslarn tespit etmek amacyla ok sayda
parametrenin lmne olanak salayan bir elektronik lm dzenei kurulmutur. Bu
gerekeyle sisteme toplam gne nm iin panellerle ayn eim asnda yerletirilen
piranometre, FV panellerin gerilim ve akmn lmek iin kullanlan gerilim ve akm
terminalleri; panel yzey scakl iin scaklk sensr; veri kart ve verilerin aktarld
bilgisayar dahil edilmitir. DA motor-dalg pompa ikilisinin hidrolik sistemi iki adet 750
litre hacimli su deposu, balant hortumlar ve bir debi lme dzenei iermektedir. Debi
lm iin bir su sayac ve kronometre kullanlmtr (ekil 2.13). FV panellerin eimi,
kendi tasarladklar sehpa vastasyla deneylerin yapld ay iin geerli optimum aylk
eim asna denk gelecek ekilde ayarlanabilmektedir. 2005 yl Temmuz ay iin optimum
panel eimi anlurfa ilinde 0 derece olarak alnmtr. alma sonucunda, dinamik
atmosfer koullar nedeniyle temel sistem parametrelerinin anlk deerlerinde nemli

67

dalgalanmalar tespit edilmitir. Gne nm deeri FV panel akmn doru orantl, panel
scakl ise gerilim deerini ters orantl olarak etkilemitir. Pompalanan ortalama su debisi
anlk deerlerdeki dalgalanmalardan etkilenmemitir. FV panel parametrelerinden panel
k gc kullanlarak, debi tahmininde bulunulabilmitir. FV pompa sisteminin ilk yatrm
maliyeti yksek, sistem toplam verimi (salanan hidrolik g/gne nm gc) dk
kmtr. Toplam verim % 2 seviyelerindedir. Gnlk 4.1 ton su 5 m ykseklikte kullanma
hazr hale getirilebilmitir. Bu somut deeri yeterli bulan kullanclar dnda FV pompa
sistemleri srekli elektrik bulunan blgeler iin avantajl grnmemektedir.

ekil 2.13 Elektronik lm ve hidrolik sistem bileenleri (Yeilata vd. 2006)

Paatero ve Lund (2006) yaptklar almaya dayanarak FV kurulumundaki u anki seyrin

daha fazla yaygnlamasnn, zellikle gne masnn tepe noktada ve ev tketiminin orta
seviyede olduu le vakitlerinde ebekede yksek gerilim sebebiyle sorunlarn kaca
uyarsnda bulunmaktadrlar. Gnmzdeki bu muhtemel soruna kar alnabilecek nlem,
fazla enerjinin ncelikle depolanmas, daha sonra retimin dt zamanlarda tekrar yk
beslemeye geerek, sorunun faydaya dntrlmesi eklinde olmaldr. Datm
ebekesine depolama birimlerinin eklenmesi ebeke topolojisini dzenlemeyi, FV
kapasiteye gre depolamann boyutlandrlmasn ve depolama kontrol stratejilerini
gerektirmektedir. Bunlarn yannda ebeke kalite ve gvenliini ilgilendiren geici gerilim
deiimleri, ebeke geriliminin armonik bozulmas ve datk retimin datm ebekesine

68

muhtemel olacak tm dier etkileri bu almann konusu dnda kaldndan gz ard

edilmitir. Bilgisayarl dinamik bir metotla byk lekli FV tasarmlarn bal olduklar
ebekede enerji depolamann etkisini inceleyen toplam 11 rnek olay datk retim ve
depolama modelleriyle g ak hesaplamalarn birletiren bir simlasyon arac
kullanlarak hesap edilmitir. Modele farkl depolama tasarmlar, FV boyutlandrma ve
iklim blgeleri dahil edilmitir. alma her bir kWp iin 1 kWhlk depolama kullanmann
duruma bal olarak yksek gerilim ihtimalini % 30-100 arasnda drdn gstermitir.
Gney iklimlerinde, gne gc kts ile yk arasndaki kaybn yksek olduu kuzey
blgelere gre bu fayda daha net biimde grlmektedir. FV birimler ebekeye dikkatli bir
ekilde yerletirilirse, benzer faydalar depolama uygulamadan da salanabilir. Bu faydal
durum FV sistemlerin gl bir ebeke altyapsnn olduu blgelerde kurulmasyla
salanabilirken zayf ebekelerde bu denemelerden saknlmaldr. almada g datm
sistemi Helsinki Teknoloji niversitesi tarafndan gelitirilen DESIGEN simlasyon arac
uygulanarak modellenmitir. Program g ak hesaplamalarn, datk g retim
modellerini, depolamay ve zel yk verisini bir arada kullanmaktadr. Model FV dizelerin
k gcn u formlle hesaplamaktadr:
PFv = AFv x I x
AFv

: Toplam dize alan, m2,

: Gelen gne mas, W,

PFv

: FV sistemin dnm verimlilii,

: Sistem verimi.

Gne mas dorudan ve yaynk olarak iki ayr trde standart formllerle hesaplanmtr.
Sistem verimlilii ise modl verimlilii ve scaklk ilikisi ile kablo kayplar dahil DA-AA
(doru akm alternatif akm) dnm verimlilii gibi deikenlere baldr. Ayrca
glgeleme gibi etkiler bekleniyorsa bunlar da hesaba katlmaldr. Tketici yk verisi de
model vastasyla oluturulmutur. Ortalama elektrik tketim orann haftalk bazda
mevsimsel olarak ieren veri, cihazlarn gnlk tketim profillerine, kullanm sklklarna,
g seviyelerine ve beklemedeki tketimlerine ihtiya duymaktadr. Bylece ortalama
gnlk tketimleri ifade edilebilmektedir. Yaklak ev says da bilindii takdirde, blgenin

69

zamansal olarak elektrik tketimi hesaplanm olur. Lizbon iin standart bir evin yllk
elektrik talebi 2360 kWh, Helsinki iin 1859 kWh olarak benzer bir yaklamla
belirlenmitir. almann bir dier amac fazla retilen elektrii depolayp talebin artt
zamanda arz ederek FV kapasitesini dk tutmaktr. Depolama kapasitesini belirlemek
iin:

Qkapasite,yl = maxyl (Qkapasite,gn)

Qkapasite,gn =

AFv x Ile - Wle

Tle

Qkapasite,gn

: Gn ortas retim kapasitesi, kWh,

maxyl

: Yllk en yksek gnlk fazla enerji, kWh,

Ile

: Ima younluu, kW,

AFv

: Toplam dize alan, m2,

: Sistem verimi

Wle

: Gn ortas yerel tketim, kWh formlnden yararlanlmtr.

Blgesel iklim etkilerinin FV elektrik retimine dorudan etkisi olan gnelenme iddetini
ak ekilde etkiledii tespit edilmitir.
Chokmaviroj vd. (2006) almalarnda Taylandda gerekletirilen PHA BONG FV
projesinin 500 kWplik pilot santralinin ilk sekiz ayn incelemilerdir. Taylandn kuzey
batsndaki krsal blgenin yerel ann geniletilemiyor olmas sebebiyle 1680 modll
(140x12lik dizi; 300 W/modl) bir FV sistem kurulmutur. Sisteme iki adet 200 kVAlk
evirici ile 280 adet toplam 560 V, 1200 Ahlik ak bankas dahil edilmitir (ekil 2.14).
Referans deerlere gre SDnda % 13 olarak beklenen FV verimi, proje saha artlarnda
% 9 % 12, performans oran 0.7 0.9 aralnda seyretmitir. Hava scaklnn 32.4 C
iken, modl scaklnn 59.0 C olmas verimdeki % 2-4lk kaybn sebebi olarak
gsterilmitir. Gne nm deerleri 0-1080 W/m2 aralnda llmtr. lk sekiz ayda
383274 kWh elektrik retimi gereklemitir. Elektrik retimi 1453 kWh/gn ile 2042
kWh/gn aralnda ve ortalama 1696 kWh/gn olmutur. Gnlk mann 2.0 kWh/m 2
olduu gnler iin performans oran en yksek deer olan 0.81e ulam, baz gnler

70

gnlk mas 6.38 kWh/m2 olmasna karn performans oran, sistemin ebekede arzaya
yol amasn nlemek amacyla otomatik kapatlmas sebebiyle 0.70lerde kalmtr.

ekil 2.14 FV sistem diyagram (Chokmaviroj vd. 2006)

Fanney vd. (2006) ekonomik kararlar alabilmek iin FV sistemlerin enerji retim tahminini
yapan bilgisayar simlasyon aralarn incelemilerdir. Bu aralar farkl alma ve evresel
artlar altnda modl performansn karakterize eden deikenlere ihtiya duymaktadr.
Simlasyon modelinin karmak yaps sebebiyle istenen girdi deikenleri FV modl
etiketinde snrl yer alan bilgilerden, ok detayl veri setlerine bir deiim gstermektedir.
Bu bilgiler genelde kapal ortamlarda gne simlatrleriyle veya d ortamda doal k
altnda llmlerdir. ABDde bu konularda alan iki laboratuardan NIST ve SNL
(Amerikan Sandia Ulusal Laboratuarlar)'de d ortamda test amal llen FV modl
performans deikenleri karlatrlmtr. Denenen modlden ikisi tek kristalli silisyum
ncs ise balantl amorf silisyumdur. llen deerleri, uygulanan deneme
prosedrn ve performans deikenlerini kullanan bilgisayar simlasyonu, tahmin edilen

71

enerji retimlerindeki farkllklarn, her bir modln elektrik performansn etkileyen geli
asn, hava ktlesini ve modl scakln dikkate almaktadr. Her iki laboratuardan alnan
veriler birbiriyle ok uyumludur. Sadece, geli asnn 75 dereceyi getii durumlarda,
geli as deitiricisi etkisinde iki laboratuar arasnda bir uyumsuzluk tespit edilmitir.
Tek kristalli silisyum modln NIST ve SNL tarafndan farkl geli alarnda tahmin edilen
akmdaki deiimi gsteren nm geli as ve akm grafii olduka paralellik
gstermektedir (ekil 2.15). NIST ve SNL laboratuarlarnda yaplan lmlerde scaklk
katsaysnn % 2-17 arasnda deimesine karn, bu farklarn denenen tm modl
performanslar zerindeki etkisi, % 2 civarnda kmtr. Bir yllk sresi ierisinde FV
hcre scakl -13 ila 75 C, hava ktlesi 1.02 ila 30, gne mas 0 ila 600 W/m 2 ve geli
as 27 ila 90 derece aralklarnda deiim gstermitir. SNL, FV sistemlerin yllk elektrik
retimlerini tahmin etmek iin corafi konum, bina ynelimi, FV hcre teknolojisi bilgisini
kullanan ve farkl FV modllerin yllk elektriksel ktlarn llen deerlerden % 5 hata
ile ortaya koyan PV Design Pro isimli bir bilgisayar program da gelitirmitir.

ekil 2.15 NIST ve SNLnin geli as-akm grafii (Fanney vd. 2006)

72

Infantes vd. (2006) spanyann Ciudad Real kentindeki Endstri Mhendislii Lisesinde
2004-2005 yllar arasnda yrtlen projede elektrik yk talebi tahmin etmi, FV paneller
iin uygun yer tespiti yapm, merkezin ihtiyalar dorultusunda parasal konular dahil tm
ilgili verileri toplamlardr. Bu kapsamda ebeke balantl bir FV kurulumun tasarm iin
elektriksel, finansal ve ekonomik tm bilgileri girdi olarak kullanan bir bilgisayar program
hazrlamlardr. Bylece tasarm iin harcanacak zaman ksaltlm ve birden fazla zm
nerisi iin karlatrma ans domutur. Elektrik tketimi iin, lisenin aktif ve reaktif
elektrik tketimleri ile mevsimsel ve mevsim harici 2000-2004 arasnda llen deerleri
kullanlarak, merkezi ve merkez-d 6 nokta hareketli ortalamalar modeli yardmyla 2005
yl iin bir elektrik tketimi tahmininde bulunulmutur. Gne mas girdisi olarak
spanya Gne Imas Atlas yerine yaklak % 7 daha dk deerler veren NASA Yer
Meteoroloji ve Gne Tablosu deerleri kullanlmtr. FV kurulum iin finans kst da
gzetilerek, piyasada FV retecin ve eviricinin gcn esas alan yaygn sistemler yerine
performans, retim, fiyat, uygun destekleme, elektrik cretlendirme, cretlendirmeyi
etkileyen vergiler ile faturaya uygulanan indirimleri de dikkate alan daha esnek bir yntem
salayan bilgisayar yazlm faydal olmutur. Bylece 60 ayr deiken ilenebilmi, g,
alan, ynelim, elektrik retimi ve karllk gibi deikenler ayarlanabilmi, farkl senaryolar
iin hzl tasarmlar oluturulabilmi, yazlm gncellenebilir bir veri bankasyla ilintili
altndan FV panel ve eviricilerdeki deiiklikler annda yanstlabilmitir. Gelitirilen
yazlmn tasarmn ana unsurlarn oluturan ak ekil 2.16de ematize edilmitir.
Enlem ve boylam dikkate alarak aylk dnemlerde elektrik retimini hesaplamak iin:

Eay = Panma (Getkili / G*) x Fglge x Fetkili [kWh/ay]

Eay

: retilebilecek aylk enerji, kWh,

Panma

: FV panel anma gc, kW,

Getkili

: FV panele gelen etkili yllk gne mas, kW,

G*

: En yksek g iin gne mas, kW,

Fglge

: FV panel zerindeki glgeleme faktr,

Fetkili

Evirici

kayplarn

ieren

verimlilik

yararlanlmtr.

73

faktr

( 0.7-0.9)

algoritmasndan

Bu ekilde yaplan hesap dorultusunda 2005 ylnda tketimin % 29unu karlayabilecek

ayn sistem 2000 ylnda olsayd % 43n, 2001de % 42sini, 2002de % 35ini 2003de
% 32sini karlayabilecei sonucuna varlmtr. Ortalama kWp bana elektrik retimi
1207 kWh hesaplanmtr. Bu deer retici referans deerlerinin 1300-1500 kWh/kWp
arasndaki retim hesaplamalarnn fazla iyimser olduunu gstermektedir.

ekil 2.16 Yazlmn ve geleneksel yntemin FV tasarm ak emas (Infantes vd. 2006)

Paatero ve Lund (2007) almalarnda Helsinki ve Lizbon iin son kullanc tarafnda
byk lekli datk FV g retiminin orta gerilim datm ebekesindeki etkilerini
DESIGEN simlasyon aracyla modelleyerek incelemilerdir. Model iin ilk olarak bir yl
ierisindeki ortalama elektrik tketim oran verisini ve mevsimsel haftalk deiimli
ortalama yk verisini girdi olarak kullanmlardr. Kamuoyunun FV teknolojileri
desteklemesi ve artan pazar pay, zellikle elektrik datm ebekesi ve mteri tarafnda
ebeke balantl FV uygulamalarn artmasna neden olmaktadr. Odak noktalar gerilim

74

dmesi, ebeke kayplar ve ebeke kazanlarn ieren statik davranlardr. Kiisel FV

sistemler tketici noktalarnda datk ekilde datm ebekesine balanmaktadrlar.
Datm ebekesi simlasyonu kullanlarak 150 farkl rnek durum iin FV sistemlerin
ebekeye bu ekilde balanlarnn etkileri hakknda detayl bilgiye ulalmaya
allmtr. Bu rnek durumlar iki farkl corafik konumda, yk belirleme yntemiyle
belirlenen toplam farkl evsel elektrik tketim profilinden olumaktadr. Be farkl
ebekeye balant seviyesi ve drt farkl gne paneli ynelim stratejisi de analiz edilmitir.
Toplam yllk elektrik tketimi verisi iin, o yla ait tahmini nfus, cihazlarn (elektrik
tketiciler) tercihen hafta ii ve sonu olarak detaylandrlm referans g deerleri,
kullanm

sklklar,

gnlk

tketim

profilleri

ve

beklemedeki

tketimlerinden

yararlanlmtr. FV modllerin ynelimi ve yerel iklim artlarnn, FV elektrik retimi

deikenlerini ve yk karlama orann dorudan etkiledii gzlemlenmitir (ekil 2.17).

ekil 2.17 Lizbon ve Helsinki iin elektrik yk talebi ve FV retim seyri, 1kWp/hane

75

Lizbon ve Helsinki iin FV panel ma alar srasyla 30 ve 45 seilmitir. Helsinki

kuzey ikliminde olduundan dolay yllk bazda Lizbon'dan % 50-60 daha dk FV k
vermektedir. FV k seyri Lizbon'da olduka dzgn giderken, Helsinkideki meteorolojik
artlar nedeniyle olduka dalgal olmaktadr. Saatlik tepe g deerlerine her iki iklimde de
ilkbaharn ilk gnlerinde ak ve serin havada ulalabilmitir. FV panel yneliminde doubat durumu, ortalama gcn en yksek olduu durum olmasna karn toplam enerji retimi
dktr. Dier ynden srekli gney durumunda, en yksek toplam enerji retimine
ulalrken, FV erinin ekli tm durumlarda en dik halini almaktadr. Gney-bat ve gneydou-bat durumlar biraz daha ortalama deerler vermektedir (ekil 2.18).

ekil 2.18 1 kWp/hane dou-bat dorultulu yazlk ortalama tketim ve FV retim

Sonular FV retimle evsel elektrik tketimi arasndaki farkn FV panellerin ynelimini

deitirerek kapanamayacan gstermektedir. FV panellerin dou-bat ynelimindeki
d le vakti FV tepe deerini Helsinkide % 30 Lizbonda % 10 drmektedir.
Akamn erken saatlerinde evsel tketim tepe olduunda FV retim yetersiz kalmtr. FV
sistemi elektrik ebekesine balantl olarak altrmak sadece gerilim destei
salamamakta, ayn zamanda sistem kayplarn da en aza indirmektedir. FV sistem
balants olmakszn, Helsinkide toplam ykn % 0.74, Lizbonda % 0.80i ebeke
kaybdr. Ancak 1 kWp/hanelik bir FV sistem ebekeye balandnda kayp oran ak
ekilde dmekte, 2 kWp/hanelik bir sistem balandnda ise Helsinkide % 1.7,
Lizbonda % 1.9 oranna ykselmektedir. ncelenen tm ebeke tipleri 1 kWp/hane

76

byklndeki FV sistemlerle problemsiz alabilmitir. En iyi performans ise tarak tipi

ebekeler gstermilerdir.
Miwa ve Matsuno (2008) FV sistem donanm referans deerleri ile gerekleen deerler
arasndaki dorulama ilikisini aratrmlardr. Japonya Yeni Enerji ve Sanayi Teknoloji
Gelitirme rgt (NEDO) 2006 ylnda Japonyann en kuzey kenti olan Wakkanai ehrini
byk lekli FV g retim santralleri altran bir ebekenin kararllnn dorulamas
iin, dorulama merkezi semitir. Birinci etab srdrlen projede 80 kW FV sistem iin 1
yl akn sreyle veri toplanmtr. Ayrca 2008 ylnda 2 MW ve 500 kW NaS (sodyumkkrt) ak sistemi devreye alnm ve FV k dalgalanmas incelenmitir. Proje 2010
ylnda 5MWa ulaarak tamamlanacaktr. Bu kapasitede kurulacak bir FV g elektrii
santrali iin en uygun FV modle karar vermek adna ilk etapta adedi tekli kristal
silisyum, adedi ok kristalli silisyum, iki adedi amorf silisyum, bir adedi yeni model katl
(tandem) tip ve bir adedi de yeni model tmleik yariletken (CIS) tip olmak zere 5 ayr
teknolojiden 10 tr FV modl kurulmu ve sonular kyaslanmtr. Bu kyaslamada ana
kriterler maliyet analizi, performans oran (PR), scaklk karakteristikleri ve kar etkisi olarak
belirlenmitir. Deerlendirmede esas alnan kriter performans orandr (ekil 2.19):

PR = Ep /(Pas *Ha / Gs)

PR

: Performans oran,

Ep

: FVden retilen toplam enerji, kWh,

Pas

: FV anma kurulu gc, kW,

Ha

: FV yzeyindeki toplam ma miktar, kWh/m2,

Gs

: Referans nm, kW/m2.

77

ekil 2.19 Aylk FV performans oranlar (Miwa ve Matsuno 2008)

Performans oran Aralk-ubat aras dnemde FV panel yzeyleri karla kapland iin ok
dk kmtr. Kristal silisyum FV panellerde k mevsimi hari performans oran % 90
gibi ok yksek deer verirken, sadece k mevsiminde altrlm olan amorf silisyumum
performans oran % 15de kalmtr. Ancak performans oranlar yaz mevsimiyle birlikte
hzl bir ykselie gemitir. Mevsimsel bu farkn ana sebebi olarak kn scakln ok
dk olmas gsterilebilir. Bu konuda gzlem ve almalar srmektedir. FV retim k
ok dalgal bir seyir izledii iin zayf ebekelerde sorun yaratabilmektedir. Bu sebeple NaS
akleri kullanlarak kn dzgnletirilmesi salanmaktadr. Bununla birlikte asl
hedeflerden biri programl bir FV retim yapmaktr. Bu ama dorultusunda gelecek gnler
iin gne mas tahmin edilerek FV retimin ne kadar olaca ve NaS aklerin dolmaboalma durumlar hesaplanarak programlanmtr. Gne mas ve hava durumu tahmini
iin ayrca bir saysal model ve doruluunu srekli iyiletirmek iin farkl yntemler
gelitirilmitir. ekil 2.20de grlecei zere 9-18 saatleri aras 500 kWlk, sonras iinse
0

kWlk

bir

beslemesi

programlanm ve

uygulanabilmitir.

78

ngrlen

program

baaryla

ekil 2.20 ngrlen iletim program deneme sonular (Miwa ve Matsuno 2008)

Paatero (2009) almasnda zellikle yenilenebilir enerji retiminin yaygnlamaya

balad gnmz artlarnda, orta lekli datk rzgar trbini ve FV santrallerin byk
lekli datm ebekelerine entegrasyonu, destei ve muhtemel sorunlarn aratrmtr.
stenmeyen ar gerilim retimi srasnda, enerjinin depolanmas, ebeke topolojisinin
uygun kullanm ve FV panel klarnn baka yere ynlendirilmesini irdelemitir. Enerji
depolamak, retimdeki ani deiimlerden kaynaklanan dzensizlikleri gidermenin yan sra,
arz talep dengesi kurmada ve ar gerilim tehdidine kar da kullanl bir yntemdir.
Ayrca zaman boyutunda fiyat farknn olduu dnemlerde ekonomik olan seme ans
tanmaktadr. Depolanan enerjinin ksa ve uzun vadede yk beslemesini dengelemek amal
kullanmn salamak amacyla farkl depolama kontrol stratejileri uygulanmtr. Bu
gerekeyle detayl bir tketici yk belirleme modeli ve Helsinki Teknoloji niversitesi
tarafndan gelitirilen DESIGEN isimli datm ebekesi g ak simlasyonu
kullanlmtr.

79

Finlandiyadaki FV g retim santrali hesaplamalar iin meteorolojik girdi olarak,

Helsinki Havaalanndaki meteoroloji istasyonuna ait 10 yllk gne mas lm
kullanlrken, Lizbon iin proje kapsamnda lm yaplmtr. ehirde seilmi bir
blgenin FV potansiyeli tahmin edilmek istendiinde, bina yzey ve at alanlarnn
uygunluu, blgesel meteorolojik veriler ve bina konumlar kullanlarak atlar iin toplam
yzey alann yars verimli alan olarak alnmaktadr. Enerji tketim verisini istatistiki olarak
kullanabilmek amacyla yllk, haftalk ve gnlk periyotlarda veri toplanmtr. Bu veri
skl elektrik tketimini tespit etmekte gvenilir kabul edilmektedir. Yk belirleme iin
girdi olarak standart bir evin elektrikli aletleri ve kiisel ihtiyalarn veren bu istatistiksel
verilerden yararlanlmtr. Elektrik datm irketleri yk talebini belirlemek adna, evde
yaayan kii saysna veya elektrik tketicilerine gre farkl tketim snflar iin tketim
bilgilerini toplayp ve bu bilgileri hazrladklar modellerde ileyerek geleneksel tahmin
yntemlerinden daha detayl bilgilere ulamaktadrlar. Ancak bu detay hibir zaman her bir
ev iin yaplan veri toplama almasndan daha aklayc olamamaktadr. Elektrik tketim
tahmin yntemleri ayn zamanda sosyal ve mhendislik tipleri olarak iki snfa ayrlabilir.
Sosyal tip tahmin yntemlerinde yaplan iin yan sra cihazlarn (elektrik tketiciler)
kullanclarnn davranlar, alma tarzlar gibi kriterler baz alnrken, mhendislik tipi
tahmin yntemlerinde cihazlarn referans deerleri, yk altndaki tketimleri gibi teknik
verilerden yararlanlmaktadr. Sonu olarak hem gney ikliminden Lizbonda hem de kuzey
ikliminden Helsinki'de aile bana 0.5 kW'lk ebeke balantl FV retecin devreye
alnmasnn ebekede herhangi bir arzaya sebebiyet vermeden uygulanabilecei
belirlenmitir. Depolama seenei bulunan sistemlerde ise bu g aile bana 1 kW'a kadar
kabilecektir. Simlasyon sonucuna gre binaya entegre FV reteler orta lekli datm
ebekelerinde nakil kayplarn % 34 drmektedir. Fotovoltaikler ve kk rzgar
santrallerinin evsel ihtiyalar seviyesine kadar inmi olmas, farkl ve datk g
retimlerindeki art, datm ebekesinde yeni mhendislik almalarn da gerekli
klmaktadr.

80

3. MATERYAL VE YNTEM

3.1 Materyal

Bu alma Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Haymana Aratrma ve Uygulama

iftliinde yrtlmtr. almann anlatmn kolaylatrmak adna Haymana Aratrma
ve Uygulama iftlii isimli iletmemiz bundan sonra metinde ba harflerinden esinlenilmek
ve tarmsal bir rn artrmas bakmndan HAVU olarak adlandrlmtr. HAVU,
asli grev tanm olarak Ziraat Fakltesi bnyesindeki retim yeleri, retim grevlileri,
uzmanlar ile yksek lisans ve doktora rencilerinin aratrma ve denemelerini
yapabilmeleri iin uygun teknik alt yap ve destei salamaktadr.
Bitkisel ve hayvansal tarm faaliyetin yannda, iletmedeki marangozhane, motor ve kaynak
atlyeleri gibi hizmet birimlerinde ofis mobilyalar retimi ile iftliin ve Ankara
niversitesi Ziraat Fakltesinin baz onarm ve bakm ihtiyalar da karlanmaktadr.
Ayrca Ziraat Fakltesinin eitim mfredat dorultusunda lisans rencilerine mesleki
uygulama dersleri verilmekte, yaz dneminde ise staj programlar uygulanmaktadr.
renciler bu dnemde sosyal tesislerde konaklama, temizlik, beslenme ve dinlenme
ihtiyalarn gidermektedirler.
Aratrmamzn ana materyallerinden biri de gnelenme lmleri bata olmak zere ilgili
meteorolojik deikenlerdir. Bu ksmda gne enerjisi potansiyeli hesaplamasnda
yararlandmz meteorolojik gzlem ve lmler ile elde edilme yntemleri de
aklanmtr.
Gneten gelen enerjinin son kullancya yarayl hale dntrlmesi iin planlama,
tasarm ve karar verme aamalarnda arayz tekil eden paket program hakknda bilgi
aktarm da bu blm kapsamndadr.

81

3.1.1 Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii

Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi bnyesinde 4 adet tarmsal aratrma ve uygulama

iletmesi bulunmaktadr. Bu iletmeler kkten bye doru, 2200 m 2 havuz alan ile
ifteler Su rnleri Aratrma ve Uygulama letmesi, 8 da kullanm alanyla Kalecik
Baclk Aratrma ve Uygulama letmesi, 150 da byklndeki Aya Bahe Bitkileri
Aratrma ve Uygulama letmesi ve almamza konu olan 4200 da alanyla Haymana
Aratrma ve Uygulama iftlii (HAVU)dir.
HAVU, Sakarya Akarsuyu Havzasnda, Ankara-Haymana karayolunun 42. km'sinde,
Glba lesine 15 km mesafede, 1060 m rakml kizce Mevkisinde 1983 senesinde
kurulmutur. ekil 3.1de HAVU iletmesinin uydu fotorafndan genel grnm tesisler
baznda A, B, C, D ve E eklinde 5 ayr paftaya ayrlarak sunulmaktadr. letmenin tamam
39 34 kuzey enlemleri ile 32 40 dou boylamlarnda, +2 saat diliminde bulunmaktadr.
En yksek kotu 1085 m, en dk kotu 1030 mdir. Dikkat edilecei zere iletmeler ve
tesisler yerlekenin yksek kotlu snr blgelerinde ina edilmilerdir. Paftalar haricinde
kalan arazi bahe ve tarla tarm iin kullanlmaktadr. Bylece sert karasal iklim koullar
gzetilmi tarla ve bahe tarmna ayrlan arazinin nispeten dk kotlarda kalmas
salanmtr. Bu alann 3200 da tarla tarm, 130 da bahe tarmna tahsislidir. Bahe
tarm haricindeki peyzaj aalandrmas idare ve sosyal tesis binalar dolaylarnda
younlamaktadr. Binalar ve aalar dnda iletme dahilinde glge oluturabilecek
herhangi bir engel bulunmamaktadr.
Tua ve Torunlar (2007) ekolojik kriterlere gre hcresel analiz metodu kullanarak,
HAVU ile ayn mevkide bulunan Tarla Bitkileri Merkez Aratrma Enstits arazilerinin
tarmsal arazi kullanm uygunluunu belirledikleri aratrmalarnda CBS tekniklerini
kullanmlar, her bir arazi kriteri iin toprak, topografya ve sulama koullar oluturmular
ve sonu olarak arazinin tarmsal uygunluk indeksi ile tarmsal uygunluk snflarn
belirlemilerdir. Buna gre arazinin % 7.15ni glet, bataklk ve kayalk alanlar
oluturmaktadr. Arazilerin FAOnun uygunluk snflandrmasna gre tarmsal uygunluk
bakmndan % 16.24 ok uygun, % 34.30u uygun ve % 30.27si az uygun arazilerdir.
Arazinin % 12.04nn ise tarmsal kullanm ynnden, toprak zelliklerinin uygun
olmadn belirlemilerdir.

82

ekil 3.1 HAVU genel grnm

83

ekil 3.2 veekil 3.3de arlkl olarak idare binalarnn; yemekhane, kantin gibi dinlence
yerlerinin; depo, atlye, garaj gibi destek birimlerinin dzenli bir ekilde yerletii ynetim
yerlekesini grmekteyiz. Motopomp tesisi ile nizamiye binas ise iletmenin ana giri
blgesindedir (ekil 3.4). HAVUda uzun yllar iin uygulanacak muhtemel rn
eitlilii ve retim tekniklerinin ihtiyalarn karlamak amacyla tasarlanm bu hizmet
binalar kendi aralarnda uygun bir dzene ve uyuma sahip olmasna karn ynelim olarak
gneye 10-120 derece sapmayla yerletirilmi olmalar nemli bir eksikliktir. Binalarn
pencere gibi aklklar, avlu gibi kullanm alanlar ve at konstrksiyonlar gibi eimli
yzeyleri gnein n, k ve s enerjisinden en yksek fayday elde etmekten uzaktr.
Benzer durumun ekil 3.5de gsterilen C-005 kodlu sera iin de 57 derecelik sapmayla
geerli olmas, planlama ve uygulama aamasnda gneten optimum yararlanmay
hedefleyen mimari yaklamn dikkate alnmadnn bir gstergesidir.
Hindi kmesi, zgaral besi ve sera tarmsal iletmenin gney bat ksmnda
konulandrlmtr (ekil 3.5). ekil 3.6 ve ekil 3.7deki yerlekenin gney ksmn
kapsayan D paftasnda, bykba-kkba hayvanclk ve kmes hayvancl tesisleri ile
silaj, ot sundurmalar ve padoklar gibi destek birimlerin bir araya topland dzenli bir
yerleim deseni sergilenmektedir. Tarmsal iletmenin bu ksm toprak yaps asndan
bataklk tr olmas sebebiyle tarla ve bahe tarmna en elverisiz arazi yapsndan
ibarettir.
ekil 3.8deki E paftas ykseklik itibariyle yerlekenin en yksek ksmnda, araziye hakim
bir blgeyi gstermektedir. dari ve teknik personelin ikamet blgesi ve sosyal tesisler
yerlekenin en kuzey ucu olan bu blmde konulandrlmtr. me ve sulama suyu
salayan su deposu ve sulama havuzu da yksek kot sebebiyle bu ksmda yer almaktadr.
Dier tarmsal ve idari binalar iin sz konusu olan gneye ynelim problemi lojmanlar iin
geerli deildir. 3 adet lojman blou 10 derece gibi kk bir gneyden sapmayla ina
edilmilerdir.

84

ekil 3.2 HAVU A paftas idari ksm genel grnm

85

ekil 3.3 HAVU boyutlandrlm A paftas idari ksm genel grnm

86

ekil 3.4 HAVU boyutlandrlm B paftas nizamiye ve motopomp genel grnm

87

ekil 3.5 HAVU boyutlandrlm C paftas iletmeler ksm genel grnm

88

ekil 3.6 HAVU D paftas iletmeler ksm genel grnm

89

ekil 3.7 HAVU boyutlandrlm D paftas iletmeler ksm genel grnm

90

ekil 3.8 HAVU boyutlandrlm E paftas sosyal tesis ve lojman ksm genel grnm

91

izelge 3.1de HAVUdaki tm yaplar boyutlar, ynelimleri ve at tipleriyle

verilmektedir. letme sahasna tesis edilmi 38 adet bina toplam 14500 m 2 kapal alan
oluturmaktadr. Binalar gneye ynelim anlamnda 10-240 derece arasnda geni bir
aralkta yerletirilmilerdir. Tm binalarda ortak olmak kaydyla beik at uygulanmtr.
at kanatlar blgesel genel kabule uygun olarak yaklak 30 derece eimlidir. at
izdm alanlar en yksek olan iki yap yaklak 900 m2 alan ile D-004 kodlu stlk ve
E-001 kodlu sosyal tesis binalardr. Isl ve fotovoltaik amal toplalarn at
uygulamalarnda, izdm

alannn yars

kullanl

alan olarak kabul

edildii

dnldnde, yaklak 7500 m2 toplam gne enerjisi kullanm alanndan sz edilebilir.

ekil 3.9daki HAVU organizasyon emas iletmenin hem idari organlarn hem de
teknik birimlerini birbirleriyle olan ilikileri anlamnda gstermektedir. Corafik ve
iklimsel artlara uygun hemen her trl bitkisel ve hayvansal retimin yapld iletmede,
ana balklar altnda olmak zere yeterli uzman mhendis (7 adet), veteriner (1 adet) ve ii
(38 adet) istihdam edilmektedir. HAVUun bu anlamda teknik ve ticari ynden de retim
srecindeki muhtemel ihtiyalarn karlayabilen, kendi kendine yetebilen rnek bir
profesyonel yaplanma olduu sylenebilir. letmede retilen hayvansal gbrenin bahe ve
tarla tarmnda; yetitirilen yoncann hayvanclk iletmelerinde girdi olarak kullanlmas
gibi rnekler gz nnde bulundurulduunda, retime etki eden enerji girdi analizlerinin
allagelmi yntemlerden farkl ilemesi gerektii aktr. nk bir retim srecinde
enerji kts olarak gsterilen deiken, bir dierinde enerji girdisi olarak tekrar yeni bir
retim srecine dahil edilmekte, bylece elde edilen fayda en yksek seviyede olmaktadr.
HAVUda 2003-2008 yllar arasnda tarla tarm trnden dzenli olarak retimi yaplan
msr, eker pancar, yonca, kuru fasulye, buday ve arpann retim seyri piyasa koullarna
gre oluan bitki deseninin ve iklim artlarnn, dorudan verimi etkilediini
gstermektedir. (izelge 3.2)de dikkat edilecei zere tarm politikalarndaki eilim
dorultusunda eker pancar retimi 2008 yl itibariyle yaplmamtr.

92

izelge 3.1 HAVUdaki tesislerin yn alar ve boyutlandrmas

Say
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38

Bina
kodu
A-001
A-002
A-003
A-004
A-005
A-006
A-007
A-008
A-009
A-010
A-011
A-012
A-013
A-014
A-015
A-016
B-001
B-002
C-001
C-002
C-003
C-004
C-005
D-001
D-002
D-003
D-004
D-005
D-006
D-007
D-008
D-009
D-010
E-001
E-002
E-003
E-004
E-005

Bina ad
dare Binas
Kantin Teras, Kantin
Marangozhane
Kaynak Atlyesi
letme Jeneratr KK Binas
Makina Garaj -Eski Selektr
Makina Garaj - Tahl Ambar
Yeni Selektr
Motor Atlyesi, Tamirhane
dari Oda
Deme Atlyesi
Yemekhane
Depo
Gbre Hangar
13 nolu Hangar
Yem Hangar
Nizamiye
Motopomp
Besi - Depo
Hindi Kmesi
Sulama naat Deposu
Izgaral Besi Ahr
Sera
Ak Besi Padoku
Stlk - Gen Hayvanlar
Samhane
Stlk
Sap Balyas Sundurmas
Silaj ukurlar
Ot Balyas Sundurmas
Broyler Kmesi
Yumurta Kmesi
Stlk - Ak Padok
Sosyal Tesis
Kk Ev
Lojman 1
Lojman 2
Lojman 3
Kesimhane

Yn as,
derece
60
150
150
150
150
240
240
30
30
240
240
30
30
30
60
30
68
38
33
33
33
33
57
36
36.1
57
32.3
33
33
33
33
33
33
25
50
10
10
10
50

Toplam izdm alan, m2

93

at tipi
Basit krma
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Dz
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik, cam
Beik
Beik
Beik
Beik
Sundurma
Sundurma
Beik
Beik
Sundurma
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik
Beik

En,
m
10
7.5
7.5
11
8
16
11
10
11
6.5
6.5
13
15
15
15
20
5
7.5
9
9
9
12
12
8
13
21
23
15
15
15
12
12
8
13
10
11
11
11
15

Boy,
m
25
25
16
12
13
56
19
24
17
5
5
21
16
24
40
42
8.5
10
28
28
28
35
30
87
50
25
39
40
40
40
46
48
98
70
15
26
26
26
20

at izdm
alan, m2
250
187.5
120
132
104
896
209
240
187
32.5
32.5
273
240
360
600
840
42.5
75
252
252
252
420
360
696
650
525
897
600
600
552
576
784
910
150
286
286
286
300
14455

ekil 3.9 HAVU organizasyon emas

94

izelge 3.2 HAVU bitkisel retim seyri

rn /
Yl

Msr,
ton

.pancar,
ton

Yonca, ton

K.fasulye,
ton

Buday,
ton

Arpa,
ton

2003
2004
2005
2006
2007
2008

1363280
1458000
742000
1180000
613000
40000

438301
721000
515757
500000
208104
YOK

459505
377600
363500
459000
210000
53000

900
2350
yok
yok
yok
yok

322825
360380
319820
203680
151360
94080

169110
73250
139520
130000
21220
51120

6 yllk hayvansal retim toplamlar herhangi bir rndeki retim miktarnn dzenli olarak
art veya azalna iaret etmemektedir. letmede mevcut kapasite, evresel etkenler ve
piyasa talebi dorultusunda retim yaplmaktadr (izelge 3.3).

izelge 3.3 HAVU hayvansal retim seyri

rn /
Yl

St,
ton

Doan buza,
adet

2003
2004
2005
2006
2007
2008

402
500
467
455
447
426

71
92
90
90
77
83

retilen yumurta,
viyol
27740
49803
25224
42586
14089
36908

Doan kuzu,
adet
492
441
127
227
350
97

3.1.2 Meteorolojik veri

lkemizde 3254 sayl kanunla meteorolojik faaliyetleri yrtme grevi DMne verilmitir.
DM de, bu faaliyetlerin banda gelen meteorolojik deikenlerin lm grevini, tm
dnyada bir standart oluturulabilmesi amacyla tek elden dzenleyen ve ayn zamanda
yesi olduu DMT kstaslarna gre yapmaktadr. DM yannda baz kamu kurulular,
niversiteler ve zel sektr firmalar da kendi ihtiyalar dorultusunda meteorolojik lm
yapabilmektedirler. Nitekim 2819 sayl kanunla kurulan EE lkenin elektrik enerjisine

95

dnebilir doal kaynaklarndan sorumlu klnmtr. Bu kapsamda her iki kurulu da

sorumluluk

sahalarnda

farkl

byklk

ve

kapsamda

meteoroloji

istasyonu

altrmaktadrlar.
Bu almada ihtiya duyulan tm meteorolojik veriler bu iki kamu kuruluunun altrm
olduu meteoroloji istasyonlarndaki gzlemler ile mekanik ve elektronik aletlere
dayanmaktadr. EE Ankarann hidrolojik etdn yapt proje kapsamnda HAVU
sahas ierisine, HAVUa 20 km mesafedeki Culuk Kyne ve 15 km mesafedeki
Glba lesine proje sresi boyunca lm yapacak meteoroloji istasyonlar kurmutur
(ekil 3.10). HAVU ve Culuk Kyndeki istasyonlar scaklk, basn ve nem gibi ana
deikenlerine ek olarak kresel gne masn len Kipp&Zonen marka CMP11 modeli
piranometre cihaz da iermektedir (izelge 3.4 ve ekil 3.11).

ekil 3.10 EE HAVU otomatik meteoroloji gzlem istasyonu

96

izelge 3.4 Kipp&Zonen marka CMP11 modeli piranometre zellikleri

Tayfsal aralk
Hassasiyet
Tepki sresi
Yn hatas (nm=1000 W/m, < 80)
Scaklk duyarll (-10 C ila +40 C)
alma scakl aral
En yksek gne nm
Gr as

285 - 2800 nm
7 - 14 V/W/m
5s
< 10 W/m
1%
-40 C to +80 C
4000 W/m
180

ekil 3.11 Kipp&Zonen marka CMP11 modeli piranometre

DM Ankara il merkezinde, Etimesgut lesinde ve kizce Kasabasnda meteoroloji
istasyonuna sahiptir. kizce Meteoroloji stasyonu 2003 ylnda faaliyetini durdurmutur.
Buna karn HAVU blgesinin iklim karakteristiini ifade edebilecek en uzun soluklu
lm ve rasatlar bu istasyona aittir. kizce Meteoroloji stasyonu kk klima tarznda
olduu iin gnelenme sresi ve gne mas lm yapmamtr. Bu sebeple Culuk
Ky ve HAVUdaki kresel gne mas lmlerinin yannda, gne enerjisi
potansiyeliyle ilgili yaplacak deerlendirmeye katk salamak amacyla blgeye en yakn

97

gnelenme sresi lm yapan istasyon olan DM Etimesgut Meteoroloji stasyonu ve

DM Ankara Meteoroloji stasyonunda helyograf aletiyle (ekil 3.12) yaplm olan
gnelenme sresi lmleri kullanlmtr. Gnelenme sresinden kast, her ne kadar
ayrlamaz olsalar da dier dalga boylarnda yan enerjiden daha ok grnr madr.
zel bir cam kre vastasyla gne nlarnn belli bir odaklamayla zel siyah bir kad
yakabildii durumlarn gn ierisindeki toplam sresi gnelenme sresi olarak kabul edilir.
1880de Campbell-Stokes gnelenme kaydedicisi iin ilk kez bu tarif yaplm ve kk
standardizasyon tarifleriyle Campbell-Stokes helyograf halen gnmzde kullanlmaya ve
referans alet olarak kabul edilmeye devam etmektedir. Meteorolojik amal kresel gne
mas lm yapan piranometrelerle de hesaplama yoluyla gnelenme sresi llebilir.
DMT yatay yzeye gelen toplam gne nm gcnn 120 W/m 2yi gemesi durumunu,
gnelenme olduunun kabul olarak standart ilan etmitir.

ekil 3.12 Campbell-Stokes helyograf

98

izelge 3.5de 1985-2004 yllar arasnda altrlm DM kizce Kk Klima

Meteoroloji stasyonunda llm ortalama ve u meteorolojik deerler aylk ve yllk
bazda verilmitir. Buna gre HAVU iin yllk ortalama scaklk 10 Cdir. Kaydedilen en
dk scaklk -19.0 C ile Aralk aynda, en yksek scaklk 38.3 C ile Temmuz aynda
gereklemitir. lk don tarihi 30 Ekim (2003) ve son don tarihi 2 Mays (1988) olarak
tarihlenmitir. Kn ortalama % 82lere ulaan, yazn ise ortalama % 63lere gerileyen nispi
nemin en dk deeri % 12, yllk ortalamas ise % 73 oranndadr. Havann 10 dilime
ayrld kabulyle yllk ortalama bulutluluk (hava kapall) 3.4/10 oranndadr.
Gkyznn tamamen ak olduu gn says k aylarnda 3-5 gn/ay iken, yaz aylarnda
20 gn/aya uzamaktadr. Ortalama yllk toplam ya ise karasal iklim artlarna paralel
olarak kn yksek yazn dk olmak kaydyla yllk ortalama 80 yal gnde 400 mm
olarak hesaplanmtr. Ortalama rzgar hz yl boyu homojen bir seyir izlemektedir; 3.2
m/slik srekli bir orta seviye rzgardan bahsedilebilir. Rakmnn yksek oluu sebebiyle
blge iklimi evresine gre yazlar daha serin, klar ise daha sert gemektedir.
Tm yenilenebilir enerji kaynaklarnda olduu gibi gne enerjisinde de her ne kadar ana
girdi gne mas olsa da, hava scakl, rzgar hz, bulutluluk, hava kapall gibi
deikenler de kresel gne masna ve gnelenme sresine dorudan etki etmektedirler.
Bu deikenler ayrca FV gne elektrii retim tesislerinin ana teknolojisi olan FV hcre
performansnn da ana etkileyicileridir.
Dnya zerinde enlem ve boylam bilinen bir nokta iin yln herhangi bir annda gnein
azimut, zenit ve ykseklik alar ile gkyzndeki pozisyonunu belirlemek olasdr. Bu
amala hazrlanan SOLPOS CALCULATOR, Amerika Ulusal Yenilenebilir Enerji
Laboratuar (NREL) lm ve Aletler Veri Merkezi tarafndan gelitirilmi, internet tabanl
alan ve gnein gkyzndeki pozisyonunu ve younluunu koordinat ve zamana gre
hesaplayan bir uygulamadr. 1950-2050 yllar iin +/- 0.01 belirsizlikle almaktadr
(ekil 3.13) (http://www.nrel.gov/midc/solpos/solpos.html, 2010).

99

izelge 3.5 HAVU meteorolojik veriler (1985-2004 kizce Meteoroloji stasyonu)

Meteorolojik
elemanlar

Ay

Ortalama scaklk,
C
Ortalama yksek
scaklk, C
Ortalama dk
scaklk, C
En yksek
scaklk gn
En yksek
scaklk yl
En yksek
scaklk, C
En dk scaklk
gn
En dk scaklk
yl
En dk scaklk,
C
Ortalama bal
nem, %
En dk bal
nem, %
Ortalama
bulutluluk, 07:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk, 14:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk, 21:00
(0-10)
Ortalama
bulutluluk
(0-10)
Ortalama ak gn
(bulutluluk
0.0-1.9)
Ortalama bulutlu
gn (bulutluluk
2.0-8.0)
Ortalama kapal
gn (bulutluluk
8.1-10.0)
Ortalama toplam
ya miktar, mm
Gnlk en ok
ya miktar, mm

- 1.5

- 0.2

3.8

2.5

4.4

- 5.2

11

12

Yllk

10

9.4

13.7

17.9

21.5

21.3

17.0

11.7

5.1

0.5

10.0

9.2

14.9

19.5

24.3

28.4

28.5

24.1

17.9

10.3

4.1

15.7

- 4.4

- 1.4

3.7

7.5

10.8

13.9

14.1

10.1

6.0

0.5

- 2.9

4.4

30

28

27

11

28

27

30

13

17

30

2001

2004

2001

1998

1994

1996

2000

2002

1994

2003

2004

1985

2000

14.1

16.3

24.2

27.8

29.9

34.9

38.3

36.9

33.8

30.0

22.2

15.8

38.3

24

11

20

19

27

30

27

27

27

1992

1992

2000

1997

1988

2000

1985

1987

1992

2003

1995

2002

2002

-18.0 -18.9 -14.0 -10.9

- 2.0

1.9

5.0

6.2

1.1

- 5.70 -16.1 -19.0 -19.0

79

78

78

76

73

70

63

63

67

73

78

82

73

25

33

12

18

20

16

19

16

17

17

24

19

12

5.6

4.7

4.1

4.2

3.1

2.1

1.1

1.1

1.5

3.2

4.3

5.8

3.4

5.1

4.8

4.8

5.0

4.6

3.6

2.6

2.5

2.5

3.7

4.4

5.7

4.1

4.3

3.8

3.3

3.4

2.8

2.0

1.2

1.2

1.2

2.5

3.2

4.7

2.8

5.0

4.4

4.1

4.2

3.5

2.6

1.6

1.6

1.7

3.1

4.0

5.4

3.4

4.4

5.5

6.6

5.3

7.3

11.8

19.5

19.6

17.3

11.1

6.8

3.3

118.5

22.3

20.0

22.7

23.8

23.2

18.1

11.5

11.4

12.8

19.0

21.3

22.7

228.8

4.3

2.8

1.7

0.9

0.5

0.2

0.1

0.1

0.9

2.0

4.3

17.8

35.7

33.2

40.2

47.0

46.6

29.7

14.7

13.8

15.7

29.4

38.9

53.8 398.7

38.4

20.1

36.0

26.2

29.9

33.4

27.5

20.2

39.7

29.1

36.4

39.4

100

39.7

izelge 3.5 HAVU meteorolojik veriler (1985-2004 kizce Meteoroloji stasyonu), (devam)
Meteorolojik
Ay
elemanlar
Ortalama kar
yal gnler
says
Ortalama sisli
gnler says
Ortalama dolulu
gnler says
Ortalama kral
gnler says
Ortalama rzgar
hz, m/s

5.3

5.7

5.1

1.4

0.3

0.1

4.3

1.5

0.4

0.4

0.1

0.2

0.2

0.5

0.1
5.6

4.7

4.6

2.2

0.3

3.23

3.42

3.42

3.42

3.23

ekil 3.13 Solpos Calculator arayz

101

0.5

3.23

0.1

3.23

11

12

Yllk

0.1

1.7

4.3

23.0

0.4

2.3

4.6

13.8

0.1

0.1

0.1

1.7

0.1

2.5

7.5

4.8

31.9

3.23

3.23

3.23

3.23

3.23

0.1

3.23

10

3.1.3 PVSYST yazlm

PVSYST, her ynyle FV sistem boyutlandrmasn ve veri analizini yapan bir yazlm
paketidir. FV sistemlerin ve ilgili donanmn geni bir yelpazede detaylandrlarak tutulduu
veri bankalarndan oluur. Bnyesindeki algoritmalar (ilemsel sreler) scaklk ve rzgar
gibi meteorolojik deikenlerin yan sra, kablo omik kayplar, geli as deitiricisi
(incidence angle modifier, IAM) kayplar, albedo, glgelenme ve ufuk izgisi etkilerinin
tmn dikkate alr. ebeke balantl, bamsz, su pompaj ve DA ebekeli FV sistem
trlerinde uzmanlam gne enerjisi aralarnn yan sra, gelimi meteoroloji ve FV
sistem donanm veribankalarna sahiptir. Yazlm mimarlar, mhendisler ve aratrmaclar
iin bu anlamda ideal bir ara ve grntleme arayzdr. Eitim amal yardmc materyal
olarak da kullanm tavsiye edilmektedir (ekil 3.14) (http://www.pvsyst.com/5.2/
index.php, 2010).

ekil 3.14 PVSYST balang arayz

102

PVSYST, FV sistem almasn taslak tasarm, proje tasarm ve llm veri analizi
olmak zere aamada deerlendirir. Taslak tasarm aamasnda, aylk ortalama veriler ile
sistemin

genel

birka

karakteristii

veya

deikeni

kullanlarak,

taslak

verim

deerlendirmesine ulalmaktadr. Yine detayl olmamak kaydyla, bir sistem maliyeti de

karlabilir. Bu aamada asl sistem bileenleri tanmlanmamaktadr. ebeke balantl
sistemler iin uygun kullanm alan, modl geirgenlii, modl rengi gibi FV teknoloji
trleri ile g talebi ve yaplacak yatrm ierecek ekilde teknik ve ekonomik zellikler
tamaktadr (http://www.pvsyst.com/5.2/index.php, 2010).
PVSYST ayn zamanda bamsz sistemler iin, girilen yk profiline gre talep edilen FV
g ve ak kapasitesini belirlemeye yarayan bir arayzdr. Pompaj sistemleri ksmnda,
baz sistem tasarmlar davran ve verimlilik analizleriyle test edilebilir ve birbirleriyle
karlatrlabilir. Sonular aylk, gnlk ve saatlik olarak grntlenebilen ve hatta baka
programlarda da kullanlabilecek ekilde birka dzine kadar simlasyon deikeni ierir.
Kayp diyagram zellikle sistemin zayflklarn gstermesi asndan kullanldr. Her
simlasyon altrmas, ilgili tm deikenleri ve ana sonular ieren bir mhendislik
raporu eklinde baslabilir. Program kts olarak gerek bileen fiyatlar, ek maliyetler ve
yatrm artlar kullanlarak detayl bir ekonomik deerlendirme de yaplabilmektedir
(http://www.pvsyst.com/5.2/index.php, 2010).
llm veri analizi ksmnda, bir FV sistemin altrlmasyla elde edilecek performans
tablo ve grafikleri grntlenir; simle edilmi deikenler karlatrlr ve daha nce
llm verinin yazlma eklenmesi salanr. Aralar ksm ise birka farkl kaynaktan
meteoroloji veya gne mas verisinin yazlma aktarlmasnn; bu verinin tablo ve
grafiklerle grntlenmesinin; ak gn modeli altnda gne mas, glgelenme altnda
FV dize davran veya modl kayplar, ynelim ve gerilim optimizasyonu ile birlikte
meteoroloji ve FV bileen veri bankalarnn ynetiminin yapld blmdr (ekil 3.15).

103

ekil 3.15 PVSYST aralar arayz

104

3.2 Yntem

HAVUun gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi ve gne enerjisinden yararlanabilme

olanaklar kapsamnda blgenin sahip olduu gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi,
enerji tketim davranlarnn sosyal adan ve mhendislik asndan ortaya konmas ve
elektrik tketiminin gne enerjisi ile karlanabilirliinin aratrlmas almalar
yaplmtr.

3.2.1 Gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi

Gneten gelen nm iddeti atmosfer dnda gne sabiti ile ifade edildii zere 1367
W/m2 ile sabittir. Dnyann yatk oluundan kaynakl yl ierisinde; dnyann dnnden
dolay da gn ierisinde gne nlarnn geli as srekli deimektedir. Bu asal
deiim, gne nlarnn atmosferde katettii yolun mesafesini ksaltp uzatt iin, nm
iddetini de dorudan etkilemektedir. Bu sebeple zaman boyutunda asal deiimin
bilinmesi, gne nm iddetinin de n grlmesine, dolaysyla gne masnn
tahminine yardmc olacaktr. Belli bir noktann belli bir anda azimut, zenit ve ykseklik
alar astronomik formlasyonlarla hesaplanabilmektedir. Bu amala hazrlanm
yazlmlardan SOLPOS Calculator HAVU iin oluturulan 2010 yl azimut, zenit ve
ykseklik alar izelgesi iin kullanlmtr. Bu hesaplamann bir rn olarak gnein yl
ierisinde gkyzndeki seyrini gsteren noktasal gne yolu kartlar hazrlanabilmektedir.
Belli bir yatay ve dikey ayla yerletirilmi FV panellerin birbirlerinin veya etraflarndaki
beeri ve doal engellerin glgeleme etkisinde kalp kalmayacaklar bu ekilde
ngrlebilmektedir. HAVUa ait gne yolu kart PVSYST yazlmn ek aralar
vastasyla hazrlanmtr.
Yine 2010 yl iin gnden gne deien gne dou ve bat saatleri ile gn sresi
matematiksel hesaplamalarla izelgelere aktarlmtr. Bu amala hazrlanan arayzlerden
Norve merkezli Time and Date AS firmasnn www.timeanddate.com adresindeki
internet tabanl yazlmndan yararlanlmtr (http:// www.timeanddate.com, 2010).

105

Gnein gkyznde bulunma alar, gzergah, dou ve bat zamanlar ile ma

sresine ulaldktan sonra, atmosfer etkisi yok saylmak ve gne nm iddeti sabit kabul
edilmek kouluyla, teorik olarak yer yznde yatay bir platforma saatlik, gnlk ve aylk
gelecek gne mas miktar hesaplanmtr.
Atmosferin bulanklk, geirgenlik, bulutluluk kaynakl emme, sratma ve yayma etkisi
sebebiyle teorik hesaplanan bu gne mas tam olarak ancak anlk nlerlerle tespit
edilebilir. alma blgemiz iin gne mas lmleri meteorolojik ve hidrolojik
amalarla kurulmu lm istasyonlar ile yaplmtr. Elektronik lm yapan cihazlar
hassas olduklar meteorolojik elemandaki deiime uygun mV, darbe ve frekans reterek bu
deerleri veri toplama ve ileme birimlerine tanmlanan sre dahilinde gnderirler. Format
tarif edilmi izelgelerde zamana dayal derlenen bu veriler sunucu bilgisayarlarna aktarlp
veri bankalar oluturulur veya kiisel bilgisayarlara aktarlarak MS Excel gibi hesaplama
programlaryla uygun ekle dntrlp ilenirler. Bylece lm yaplan sahay temsil
edecek ilenebilir ve yorumlanabilir yapdaki gne mas deerleri elde edilir. Bu
deerler corafik veya blgesel olarak da ifade edilebilen saha gne enerjisi potansiyelini
vermektedir.
FV gne elektrii retim sistemlerinin FV panel yzeyleri blgenin koordinatlar, arazinin
veya kurulum yaplacak yapnn baks, hedef ykn gn ve yl iersindeki talep seyri ve
projelendirme amacna gre hesaplanan ayla yerletirildiklerinden, saha gne enerjisi
potansiyeli FV tasarm iin tek bana yeterli bir ifade biimi olmaz. FV modln referans
performans deerleri ve scaklk etkisi katsaylar gz nnde bulundurularak oransal olarak
hesaplanacak bir FV modl verimi, saha gne enerjisi potansiyeline katsay olarak
uygulanp teknik gne enerjisi potansiyeline ulalmaktadr.
Dier potansiyel tanmlarndan ayr olarak, ekonomik potansiyel tarifinde farkl enerji
kaynaklarnn durumu da dikkate alnmaldr (Hoogwijk 2004). Burada dier konvansiyonel
ve yeni teknoloji enerji kaynaklaryla bir kyaslamaya gidilmedii iin, HAVU iin
ekonomik ve hatta uygulama gne enerjisi potansiyelinden bahsedilmeyecektir. lkenin
yasal, teknolojik, kltrel, ekonomik ve bilimsel alt yapsna bal olarak bu iki ifade iin
ayrca alma yaplabilir.

106

3.2.2 Elektrik enerjisi tketim analizi

HAVU iletmesi tarmsal bir iletme olarak tarla ve bahe bitkileri trnde bitkisel retim;
besi ve st srcl, kkba hayvanclk, hindi, etlik pili ve yumurta tavukuluu
trnde de hayvansal retim yapmaktadr. Bu ana hedefler yannda idari, sosyal ve lojistik
iler de iletme bnyesinde yrtlmektedir. letmede kullanlan enerji trleri: motorin,
benzin, dkme propan, LPG, odun, kmr ve elektriktir. Bu sebeple bu tarmsal iletmenin
enerji analizinden bahsederken balca enerji trleri olan motorlu aralarn motorin ve
benzin yakt, zellikle stclarn dkme propan, LPG, kmr ve odun yakt ile birden
fazla araca kaynaklk eden elektrik enerjisi tketimleri birlikte konu edilmelidir. izelge 3.2
ve izelge 3.3deki yllk retimlerin bu balamda deerlendirilmesi doru olacaktr. Tez
gerekemiz dorultusunda odaklandmz enerji tr gne enerjisi olduundan, her ne
kadar sl ve biyokimyasal dnmleri mmkn olsa da, gneten gelen bu enerjinin
elektrik enerjisine dnm olanaklar, dolaysyla iletmenin elektrik kullanm davranlar
ve tketim analizleri zerine odaklanlm, dier enerji trleri bu almann kapsam
dnda tutulmutur.
Elektrik enerjisi kullanm gnmzde stclardan, pompalara, aydnlatmadan, elektrik
motorlarna geni bir yelpazedeki alet/ekipman tarafndan kullanlmaktadr. Bunlarn
tmne birden elektrik tketiciler denebilir. HAVUun halihazrdaki elektrik tketicisi
veya tketici grubu, iletme veya bina, hizmet veya retim temelli elektrik tketimi
incelenmitir. Bu yaklamla ncelikle iletmede ne tip ve ka adet elektrik tketici
alet/ekipman olduu sorgulanm, iletme kaytlar, idareci ve personel mlakatlar ile
bizzat tm iletme dolalarak her bir biriminde kullanlan veya kullanlmaya hazr elektrik
tketici kapsamna giren alet/ekipman dkm karlmtr. Bu ksmi envanter almas
srasnda tm tketiciler kodlanarak numaralandrlm, 2 veya 3 adan fotoraflanm,
hazrlanan kayt defterine cinsi, markas, modeli, ya, referans deerleri kaydedilmi;
kullanclarna hangi amalarla, hangi sklkta, ne kadar sreyle, hangi kademede bu
alet/ekipman kullandna dair sorular sorulup, her bir tketici iin kullanm davran ve
zamansal tketim bilgisine ulalmtr.

107

Bu ekilde HAVU yerlekesi ierisinde bulunan tm elektrik tketiciler kullanm

davranlar ve referans g deerleriyle, kodlanarak ve fotoraflanarak bir elektrik enerjisi
tketicileri veri bankas oluturulmutur. Bir yl iin bu davranlar ve g deerlerinden
yararlanlarak tme varm yntemiyle HAVU iletmesinin saatlik, gece ve gndz,
gnlk, haftalk, aylk, mevsimlik ve yllk elektrik tketim verisi oluturulmutur.
HAVU tarmsal iletmesi Bakent Elektrik Datm Anonim irketi (Bakent EDA)nin
elektrik datm ebekesine 10099007870 ve 10099007880 mteri numaralaryla iki adet
abonelikle baldr. Elektrik tketim tarifesinde Nisan 2009a kadar 10710 tarife koduyla
resmi hayr kurumlar statsnde iken bu tarihten itibaren 10770 tarife koduyla resmi
niversite, yksek okul, kltr balkl, kmes hayvancl mteri grubuna dahil
edilmitir. letme kendi bnyesinde konulandrlm bir orta gerilim trafosu ve datm
istasyonuna sahiptir. ki adet Makel marka T300 modeli kombi tipi fazl drt telli aktif
ve reaktif elektronik elektrik sayac, kullanlan aktif enerjiyi TSE standartlarnda Snf 1,
reaktif enerjiyi Snf 2 doruluunda lmektedir.
letmenin elektrik tketimini faturalara dayanarak karmak amacyla her iki abonelik iin
1 Ocak 2004 ila 31 Aralk 2009 tarihleri arasndaki tm faturalar nce taranarak bilgisayar
ortamna, daha sonra da ilenebilirlik salamak adna MS Excel saysal hesap tablolarna
aktarlmtr. Bakent EDA tam bir yl 12 ayr fatura dnemine ayrmakta, her ayn ilk
gnleri, geen tam bir aylk periyot iin faturalandrmada bulunmaktadr. Faturaya esas bu
tketimler tmden gelim yntemiyle nce aylk bazda, daha sonra gnlk bazda ilenmitir.
Sosyal enerji denetimi diye adlandrabileceimiz saym, anket ve mlakatla elde ettiimiz
tketici kullanm davranlar ve mhendislik enerji tketim analizi; referans deerler
yardmyla tme varmla elde ettiimiz elektrik tketim verisi ve tmden gelimle elde
edilmi elektrik tketim verisi bir arada ilenerek, HAVU iin tketici baznda;
iletme/bina baznda; saatlik, gece, gndz, gnlk, haftalk, aylk, mevsimlik ve yllk
bazda detayl bir elektrik enerjisi tketim verisi elde edilmitir.

108

3.2.3 Gne enerjisinin elektrik enerjisine dnm

Gne enerjisi gnmzde biyokimyasal, sl ve fotovoltaik yntemlerle kullanlabilir

enerjiye dntrlebilmektedir. Biyolojik rnlerin fotosentezle enerji dnmleri
bitkisel rnleri ve biyodizel yaktn meydana getirmektedir. Gnein s enerjisine
dntrlmesiyle ilkel kullanmnn haricinde, akc bir madde araclyla mekanik enerji
veya odaklaycl sistemler araclyla yksek s kazancna ulalarak termik yolla elektrik
enerjisi elde edilebilir. Gneten elektrik elde edilmesi sz konusu olduunda gnmz
teknik ve ekonomik artlar yaygn olarak fotovoltaik ilkeyle gne nlarnn elektrik
enerjisine dnmn iaret etmektedir. FV gne elektrii retim sistemlerinin kurulum
ve kullanm alanlar DA ile alan bamsz su pompaj dzenekleri, AA beslemesi yapan
bamsz akl FV sistemler, ebeke balantl binaya tmleik FV sistemler ile ebeke
balantl merkezi FV sistemlerden ibarettir.
HAVU tarmsal iletmesinin hem gne enerjisi potansiyeli hem de elektrik enerjisi
tketim seyri bir yl iin saatlik olarak belirlenmitir. Elektrik enerjisine kaynak tekil
edecek gne enerjisi potansiyeliyle talep edilen elektrik yknn karlanabilmesi
amalanmaktadr. FV retim sistemlerinde birden fazla iletim tarz ve donanm eitlilii
bulunduundan, alma sahasnn corafik, teknik ve altyap durumuna uygun iletim tarz
ve donanm zelliklerinin belirlenmesine ihtiya vardr. Bu amala HAVU teknik
altyapsna uygun iletme tarzlarndan ebeke balantl sabit al FV panelli ve bamsz
sabit al FV panelli olmak zere iki tip FV gne elektrii retim sistemi tasarm
gelitirilmitir.
FV gne elektrii retim sistem donanmnn ana unsuru olan FV modller ilke olarak
benzerlik gsterse de retim tarz ve yapsal zellikler bakmndan farkllk arz etmektedir.
Dnyada en yaygn kullanm alanna sahip ve piyasa gvenirlii kazanm FV modllerden
ilk olan tek kristalli silisyum, oklu kristal silisyum ve ince film-amorf silisyum seimli
olarak snanmtr. FV bir sistem tasarlanrken, girdi olarak kresel gne mas verileri
kullanlr. Her ne kadar kresel gne mas dorudan gne mas ve yaynk gne
masndan ibaret olsa da, al yerletirilen FV paneller iin bunlara ek olarak albedo etkisi
de dikkate alnmaldr. Albedo zemin yaps, rengi, bitki rts gibi unsurlardan dorudan

109

etkilendiinden srekli deimekle birlikte genel olarak 0.33 katsays ile ifade
edilmektedir. Elbette kresel gne masnn yaklak 1/3nn yerden yansd anlamna
gelen albedo deeri, FV panel yzeyine sadece FV panel eim asnn bir fonksiyonu
olarak yabildii akldan karlmamaldr.
FV sistemler bina yzeyi, at yzeyi, yol kenar ve eimli arazilere kurulabilir. Dz ve ak
arazilerde sabit sistemlerin gney bakl kurulmas esastr. Fakat yln herhangi bir
dneminde

glge

etkisinden

saknabilmek

adna

FV

sistemler

gney

bakl

kurulamayabilirler. Byle durumlarda sabit FV panellerin dikey alarnn yannda, gney

referansl + veya deerli azimut alar da nem arz eder. HAVU gibi olabildiince
beeri yaplamadan uzak, krsal kesimde yerleimli bir blge iin bu yn asnn gney
referansl kurulabilmesi nemli bir kst deildir. Eer HAVU bnyesinde bulunan
yaplarn yzey veya at alanlarna FV panellerin yerletirilmesi dnlseydi, yn asnn
yl boyu olacak etkisinin de tasarm aamasnda dikkate alnmas gerekecekti. Bu
aklamayla da grld zere FV sistemlerin ehir yerleimlerinden ziyade krsal
kesimlerde kurulumlarnda gney referansndan sapma kst gz ard edilebilir durumdadr.
Yine geni arazi uygulama frsatndan dolay evresel etkenlerin glgeleme etkisi de krsal
kesimde en az olacaktr.
FV hcreler her ne kadar tayfsal maya duyarl olsalar da bu durum FV mhendisliinde
nem arz etmeyecek derecede kk olduu iin, FV modl zerine gelen toplam mann
tayfsal dalm gz ard edilmitir (Luque ve Hegedus 2002). letim srasnda FV hcre
scaklndaki art ksa devre akm ve ak devre gerilimi iin kk oranda verim kaybna
sebep olmaktadr. Bu kayplar iin aklanan scaklk katsaylar da FV sistem
tasarmlarnda hesaba katlmamtr.
FV gne elektrii retim sistemi tasarmnda blgenin gne iklimini karakterize edecek
12 aylk kresel gne mas yannda, FV modllerin standart deney artlarndaki
elektriksel karakteristikleri ve denge bileenleri elemanlarnn anma artlar ile en yksek ve
en dk retim durumlarndaki davran zellikleri asgari olarak gereklidir (Luque ve
Hegedus 2002). FV sistem tasarm yaplrken dikkat edilmesi, temel alnmas gereken ana
ve alt unsurlar srasyla ekil 3.16de verilmitir.

110

ekil 3.16 FV tasarm belirleyen ana ve alt unsurlar

111

Tropik blge dnda kalan enlemlerde, k artlarna gre tasarlanan bamsz sistemler iin
en iyi panel as enlem derecesine 15 derece eklenmesiyle elde edilmektedir. Eer tasarm
yaz artlarna gre yaplacaksa enlem derecesinden 15 derece karlarak en iyi panel
asna ulalr (Anonymous 2009b). FV panel dikey eimi, talep edilen ykn yl ierisinde
hangi dnemde en fazla olduuna bal olarak gnei optimum artlarda dik veya dike
yakn grecek ekilde belirlenir. ebeke bal sistemlerde, retimin yl boyu en yksek
olmas en faydal durum olacandan dolay, yllk bazda; ebeke balantsz bamsz
sistemlerde ise retimin yk karlamas esas alndndan, yk talebinin en yksek olduu
dneme gre FV panel dikey eiminin tasarlanmas uygun olacaktr. Gzetilmesi gereken
bir dier husus da al panel yzeyine gelen gne masnn, yataya gelen gne masna
oran olan aktarm faktrnn (transposition factor) en yksek, sistem kayplarnn da en
dk olaca bir optimum ann seilmesidir.
FV panel dikey eimi esas alnan tketim aralna gre sabit al olarak yerletirilmesinin
yannda, gnei gn ierisinde ve yl ierisinde otomatik olarak takip edebilen sistemler
zerine de yerletirilebilirler. Ayrca elle as deitirilebilen altlk dzeninde de paneller
yerletirilebilir. Bu durumda yllk panel a takvimi oluturulmaldr.
Karlamakla sorumlu olduu yk, iletim, ebeke ilikisi ve donanm eitlilii asndan
ok fazla girdinin olduu bir durumda FV tasarma basit hesaplarla ulamak kolay deildir.
zellikle talep edilen elektrik yknn ve girdi olarak yararlanlacak gne mas
deerlerinin zamansal olarak standart olamamas FV sistem tasarmn olduka kompleks
bir yapya sokmaktadr. Bu gerekelerle dnyada farkl niversite, enstit veya zel irkete
ait, farkl girdileri kullanarak, farkl amalar n plana karan FV sistem tasarm yazlmlar
hazrlanmtr. Bunlardan NREL Sandia Ulusal Laboratuarlar (Sandia National
Laboratories) tarafndan gelitirilen SAM (Solar Advisor Model), Amerikan Homer Energy
irketi tarafndan gelitirilen HOMER ve Cenevre niversitesi Enerji Grubu evre
Bilimleri Enstits (Institute fort the Science of the Environmental Group of Energy,
University of Geneva) tarafndan gelitirilen PVSYST paket programlar en yaygn
olanlardr. SAM Amerikan Enerji Bakanlnn siparii zerine hazrlanm bir paket
programdr. FV, odaklaycl FV, parabolik oluk, g kulesi ve evsel scak su sistemleri
tasarmna olanak vermektedir. FV tasarmda teknik zelliklerden ziyade Amerikada gne

112

enerjisine verilen mali destekler ve alm garantileri zerine uzmanlamtr. HOMER paket
program gne enerjisi retim sistemleri yannda, rzgar ve dizel jeneratr boyutlandrmas
ile teknik ve ekonomik analizini yapabilmektedir.
PVSYST 5.21 srm FV tasarm paket program, ebeke balantl ve bamsz FV
sistemler zerine uzmanlamtr. Bir FV sistemde bulunabilecek tm donanm
elemanlarnn detaylca en gncel haliyle tutulduu veri bankalarna sahiptir. letim
srasnda ortaya kabilecek sorunlar ngrebilmek adna tasarm aamasnda donanmlar
aras uyumluluk yoklamas yapmaktadr. 1200 akn donanm karakterize eden tm
teknik bilgiler reticilerin aklad ekilde veri bankasnda tantlmasnn yannda, svire
FV Donanm Test Enstits (TISO) ve Alman Photon Magazine tarafndan gerek artlarda
denenen ve lm yaplan bu donanmlara ait elektriksel karakteristikler de veri
bankalarna eklenmektedir.
PVSYSTin nemli bir zellii de kiisel lmle elde edilmi, saatlik hassasiyetteki gne
mas lmlerini ve elektrik tketim veri setini programa girdi olarak kabul etmesidir.
Bylece yaplan tasarmlar ve ulalan sonular, gerek ve lme dayal hassas veriye
dayandrlm olmaktadr. Yazlm, bnyesinde bulunan algoritmalar araclyla gne
mas ve yk talebi dorultusunda hazrlanan taslak tasarmlar simle ederek, simlasyon
verisi oluturmaktadr. PVSYST simlasyonlarndan salanan elektriksel deerler,
performanslar, verimlilikler ve sistem kayplar iletim artlarnda elde edilen gerek
lmlerle kyaslandnda aralarnda ancak +/- % 5lik bir fark kmaktadr.
HAVU elektrik tketim verisine esas tekil eden kurulu g 400 kWtr. Bu 400 kWlk
gce hizmet edecek bir FV sistem orta lekli (kk lekli < 10 kW, byk lekli >
1000 kW) ticari bir elektrik santrali olarak kabul edilir (Hipp vd. 2008). Bu lekte bir
elektrik santralinin tasarm ve boyutlandrmasnda detaylar nem arz etmektedir.
Tasarmdaki kk girdiler, arpanlar byk olduu iin ktda byk deerli sonulara
neden olabilmektedir. Bu sebepten dolay bir eviricinin giriine balanm tm modl
dizileri homojen olmal yani ayn modllerden olumal, seri bal modl saylar ayn
olmal, ynelimleri ayn alarla yaplm olmaldr (http://www.pvsyst.com/5.2/index.php,

113

2010). Ayrca seilen evirici ile modl dizilerinin gerilim ve akm klar birbirleriyle ve
ilikili olduklar donanmla u artlarda uyumlu olmaldr:

En dk scaklk artlarnda (60 Cdeki Voc) dizinin retecei en dk gerilim,

eviricinin giri gerilim aralnn en kk deerinin altnda olmamaldr.

En dk scaklk artlarnda (20 Cdeki Voc) dizinin retecei en yksek gerilim,

eviricinin giri gerilim aralnn en yksek deerinin zerinde olmamaldr.

Ak devrede (-10 Cdeki Voc) dizinin retecei en yksek gerilim, eviricinin

giriindeki en yksek gerilim kapasitesinin zerinde olmamaldr.

Ak devrede (-10 Cdeki Voc) dizinin retecei en yksek gerilim, FV modl iin
belirlenmi izin verilen en yksek sistem gerilim seviyesinin zerine kmamaldr
(http://www.pvsyst.com/5.2/index.php).

almada ncelikle ebeke balantl, merkezi eviricili, sabit al, en yksek enerji
tketilen mevsimin esas alnd; tek kristalli silisyum, oklu kristal silisyum ve amorf
silisyum ince filmden oluan ayr FV yapda sistem tasarm yaplm ve birbirleriyle
kyaslanmtr. Bylece tm artlar ayn olmak kaydyla, farkl FV yapdan hangisinin
tezimize konu iletmemiz (HAVU) zel ve corafik artlarna uygun olduu ortaya
konmutur. Yazlmda HAVUa ait saatlik meteorolojik lmler ve saatlik enerji tketimi
verisi girdi olarak kullanlmtr.
PVSYST yazlmna ncelikle corafi konum tanmlanmtr. Kendi veri bankasnda
alma sahamz kabaca temsil edebilecek Ankara yerleimi bulunmasna karn,
almann zgnl ve hassasiyeti bakmndan proje blgemiz HAVU ismiyle
koordinatlar, ykseklii ve saat dilimi ile yeni bir corafi mevki olarak tantlmtr (ekil
3.17).
HAVU corafi mevkisinin saatlik bazda yllk kresel gne mas W/m 2, hava scakl
C ve rzgar hz m/s cinsinden PVSYST yazlmna girilmi ve yazlmn alabilecei
formata dntrlmtr (ekil 3.18). Ayrca PVSYST, lmlerin yerel saate gre mi,
yoksa ulusal saate gre mi yapldn veri girii aamasnda seme ans tanmaktadr.

114

ekil 3.17 PVSYST yazlmnda yeni corafi mevki (HAVU) tanmlanmas

ekil 3.18 Saatlik meteorolojik verinin girii iin PVSYST arayz

115

FV gne elektrii retelerinin ana unsuru olan paneller gnei gn ve yl boyu en verimli
grebilecek ayla yerletirilirler. Bylece meteorolojik olarak lm yaplan yatay
dzleme gelen toplam gne mas deerlerine ek olarak, panel asna bal olarak
deiim gsteren al yzeye gelen toplam gne mas miktar ve yerden yansyan,
albedo deerlerinin de hesaba katlmas gerekmektedir. Yazlmn bu ksmnda yanstma
zelliklerine gre farkl zeminler iin albedo katsaylarn seme ans bulunmaktadr.
Mevsimsel ve yerel artlar gzetilerek ilgili yere 0.33 byklnde genel bir albedo
katsays girilmitir (ekil 3.19).

ekil 3.19 PVSYST yazlmnda albedo katsaysnn girilmesi

letim srasnda karlalabilecek nemli bir sorun da panellerin glgelenmesidir. Daha
ok ehirde ve inasndan sonra FV sistemlerin entegre edildii binalarda karlalan bu
sorun, HAVU gibi aalk ve beeri yaplarn bulunmad krsal blgelerde gz ard
edilebilir. Yalnzca dikkat edilmesi gereken, sistemin sahaya uygulamas aamasnda
panellerin birbirini gn ve yl ierisinde glgelemeyecek aralkta yerletirilmesidir.

116

Glgelenmenin sorun olmad, aklk bir krsal blgede FV panel yerleiminde yn as 0

derece alnr.
FV gne elektrii sistem tasarmna esas tekil edecek HAVU yl boyu saatlik elektrik
enerjisi tketim verisi kWh cinsinden PVSYST yazlmna karlanacak yk olarak
girilmitir (ekil 3.20). Yazlm 8760 adet/yllk veri setinden en yksek tketim zaman
aral ile toplam ve ortalama elektrik tketim deerlerini hesaplayp, tasarm ve
boyutlandrma simlasyonlarnda kullanmtr.

ekil 3.20 HAVU yllk saatlik elektrik tketim verisinin PVSYSTe aktarlmas

117

118

4. BULGULAR

HAVU iin gne enerjisi potansiyelinin belirlenip, bu potansiyelin faydalanlabilir

enerjiye dntrlerek mevcut tketimin ikame edilmesinin saysal ifadeleri bu ksmda
verilmektedir. Bu sonular, iletmenin enerji tketim davranlar, verimlilii ve
ynetiminin

ekillendirilmesi

ile

alternatif

olarak

gne

enerjisi

kaynann

deerlendirilmesi giriimlerine geni bir veri seti ve uygulanabilir yntemler sunmaktadr.

4.1 Gne Enerjisi Potansiyeli

Gne enerjisinin maruz kalnan miktarndan bahsedebilmek iin ncelikle, gnein yl

ierisinde en erken dou ve en ge bat saatleri (03.00-20.00) genel zaman aral olmak
kaydyla, 12 ay iin gnein saatlik olarak gkyzndeki pozisyonunu veren zenit, azimut
ve ykseklik alar SOLPOS Calculator araclyla hesaplanmtr. HAVU iin asal
konum bilgisini veren izelge 4.1, her ayn 15. gn ierisinde bulunduu ay temsil edecek
ekilde dzenlenmitir.
izelge 4.1de zenit asnn en yksek olduu ay 63 ile Aralk, en dk olduu ay 16 ile
Hazirandr. Zenit asnn dk oluu gne nlarn olabildiince dik geldiinin bir
gstergesidir. Zaten 21 Haziranda kuzey yarmkrede 2327 enleminden geen yenge
dnencesine dik a ile gelen gne nmlarnn doal olarak 3940 enleminde bulunan
HAVUa, 3940- 2327 = 1613 ile gelmesi beklenen bir durumdur.
Azimut alar da kuzey 0, dou 90, gney 180 ve bat 270 olduu kabulyle gne
nlarnn geldii ann derecesini gsterir tarzda sunulmaktadr. Dikkat edilecei zere
12:00daki azimut alar gne nlarnn tam gneyden geldiini 180li derecelerle
vererek gstermektedir. Gne dou ve bat saatlerini bildiimiz bir gn iin, gnein
gkyznde ka derecelik bir yay takip ettiini kolayca syleyebiliriz. rnein izelge
4.2den 15 Mart iin gne dou zaman 06:00 ve gne bat zaman 17:55 olarak alnp,
ayn gn iin 06:00da azimut as 92, 17:55deki azimut as 269bulunur. Gne 15
Martta gkyznde 269 - 92 = 177lik bir yay izecektedir. Aralk ay iin bu yay
120yi gememektedir.

119

Ykseklik alar da yine beklenecei zere 15 Haziranda ~74 ile en yksek, Aralk
aynda ise ~27 ile en dk deerdedir. Bu noktada zenit ve ykseklik alarnn dik a
iin birbirlerinin tamamlaycs olduklarn hatrlatmakta fayda vardr. Bylece Aralk
aynn 27lik ykseklik as ile 63lik zenit alarnn toplam 90yi vermektedir.
Bu a bilgisine dayanarak yllk gne yolu kart hazrlanmtr. Gne yolu kartnda
gnein bir yl ierisindeki gnlerinde ayn saatte ekilen fotoraflarndan elde edilen 8
eklindeki gnsekizleri (analemma) de izlenebilmektedir (ekil 4.1). Bylece blgenin
glgelenme potansiyeli hakknda da bilgi sahibi olunaca iin tasarm aamasnda sistem
yneliminde ve yerleiminde evre ve ufki engeller ile panellerin birbirini glgelememesine
dikkat edilebilmitir.

izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi (15. gnler temsil gndr), 1/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00

Ocak, derece
ubat, derece
Mart, derece
Nisan, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
110
-9
99
99
-9
99
86
-9
99
70
-9
99
110
-9
99
99
-9
99
85
-9
99
70
-9
99
110
-9
99
99
-9
99
85
-9
93
74
-3
99
110
-9
99
99
-9
91
-1
82
84
8
92
92
116
-2
87
109
3
80
101
10
70
93
20
82
125
8
77
119
13
69
112
21
59
104
31
74
137
16
67
130
23
58
124
32
48
116
42
67
150
23
60
144
30
50
139
40
38
133
52
62
164
28
54
160
36
44
158
46
32
156
58
60
180
30
52
179
38
41
180
49
30
185
60
62
196
28
54
197
36
44
202
46
33
212
57
67
211
23
58
214
32
50
221
40
41
233
49
74
223
16
66
228
24
58
236
32
51
248
39
82
235
8
75
240
15
69
248
21
62
260
28
92
244
-2
86
250
4
80
259
10
74
270
16
99
250
-9
97
260
-7
91
-1
85
279
5
269
99
250
-9
99
261
-9
99
275
-9
97
289
-7
99
250
-9
99
261
-9
99
275
-9
99
291
-9

120

izelge 4.1 HAVU iin asal konum bilgisi (15. gnler temsil gndr), (devam)
2/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00

Mays, derece
Haziran, derece
Temmuz, derece
Austos, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
57
-9
99
50
-9
99
52
-9
99
63
-9
97
58
-7
94
55
-4
97
55
-7
99
63
-9
87
68
3
84
64
6
86
65
4
91
70
-1
76
77
14
74
73
16
76
74
14
80
80
10
64
86
26
62
81
28
64
82
26
69
89
21
53
96
37
51
90
39
53
91
37
57
99
33
41
107
49
39
101
51
41
102
49
46
111
44
31
124
59
28
116
62
31
117
59
36
127
54
23
150
67
19
142
71
22
142
68
28
151
62
21
189
69
16
188
74
18
183
72
25
183
65
26
223
64
22
228
68
22
222
68
29
214
61
35
244
55
32
249
58
32
245
58
37
236
53
46
258
44
43
263
47
43
259
47
48
251
42
58
269
32
54
272
36
54
270
36
59
263
31
69
278
21
66
281
24
66
279
24
71
272
19
80
287
10
77
290
13
77
287
13
82
282
8
91
296
-1
87
299
3
88
296
2
93
291
-3
99
304
-9
97
308
-7
98
306
-8
99
296
-9

3/3
2010
Saat
03:00:00
04:00:00
05:00:00
06:00:00
07:00:00
08:00:00
09:00:00
10:00:00
11:00:00
12:00:00
13:00:00
14:00:00
15:00:00
16:00:00
17:00:00
18:00:00
19:00:00
20:00:00

Eyll, derece
Ekim, derece
Kasm, derece
Aralk, derece
Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk. Zenit Azimut Yk.
99
78
-9
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
99
78
-9
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
97
80
-7
99
94
-9
99
106
-9
99
113
-9
85
5
90
100
0
97
108
-7
99
113
-9
90
74
100
16
80
110
10
86
118
4
91
119
-1
63
110
27
69
121
21
76
128
14
82
129
8
52
123
38
60
134
30
68
140
22
74
141
16
44
140
46
53
150
37
62
154
28
67
154
23
38
161
52
49
168
41
58
170
32
63
168
27
36
186
54
48
188
42
58
187
32
63
184
27
40
210
50
52
207
38
61
203
29
65
199
25
47
229
43
58
223
32
67
218
23
70
213
20
57
243
33
67
236
23
75
230
15
77
225
13
68
255
22
77
248
13
84
241
6
86
236
4
79
265
11
88
258
2
95
250
-5
96
245
-6
91
-1
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9
275
99
281
-9
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9
99
281
-9
99
266
-9
99
253
-9
99
247
-9

121

ekil 4.1 HAVU Gne yolu kart

122

izelge 4.2de yln her bir gn iin gnein hangi saatte doaca, ka saat gkyznde
kalaca ve hangi saatte bataca detayl bir ekilde verilmitir. Buna gre gnein
gkyznde bir gnde en uzun kalaca sre 15sa:01da:12s ile 21 Haziran gn, en ksa
kalaca sre ise 09sa:19da:27s ile 21 Aralk gn gerekleecektir. HAVU iin 2010
ylnda 4454 saat 6 dakika 4 saniye gne gkyznde grlecektir. Gnelenme sresi
potansiyelin en yksek olduu ay 455sa:25da:19s ile Temmuz aydr. Mevsim itibariyle
hava kapallnn da en dk olduu ay olmas itibariyle, gne enerjisinden faydalanmak
iin yln en uygun zaman olduu sylenebilir. Aralk ay da 290sa:53da:32s ile gnein
gkyznde en az sreyle kalaca aydr. Bu ksa sreli teorik hesaba iklim, dolaysyla kar,
yamur, bulutluluk ve hatta sis gibi meteorolojik hadiselerin de dahil olaca
dnldnde bu bilgiler nda gne enerjisi asndan en fakir ay Aralk olarak
gzkmektedir. Ancak Temmuz gibi aylk ortalama scakl 21.5 C olan bir dnemde
panel scakl da 50-60 Clere ulaacak ve rzgar hznn da dk olduu gnlerde FV
modl veriminde yaklak 30C x % 0.4 = % 12ye varan kayplar oluacaktr. Yl
ierisinde herhangi bir zaman aralnda gnein aydnlatma, sl ve FV etkisinden
yararlanlmak istendiinde, tm bu bilgiler gz nnde bulundurularak, HAVU
iletmesinin tasarm ilerinin ve i planlamalarnn bu programa gre yaplmas gne
enerjisinden optimum faydalanmak adna uygun olacaktr.
ekil 4.2de ilenmi uydu grnts ve ekil 4.3de haritalanm halde sunulan alma
blgesi, 104x159 kmlik bir dikdrtgen olarak alndnda yaklak 16.5 km 2lik bir
corafya grntlenmi olur. 1/588000 lekli bu haritalarda verisinden yararlandmz
DMnin Ankara ehir merkezinde ve Etimesgut Havaalannda; EEnin Culuk Kynde
ve HAVUda altrd kresel gne mas len meteoroloji istasyonlar birbirlerine
ve evre yerleimlere olan mesafeleri ve konumlar ile gsterilmektedir.

123

izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi, sa:da:s

Ocak, gn

2010
Gn

ubat, gn

Mart, gn

Nisan, gn

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

07:10

16:34

09:23:09

06:57

17:07

10:09:48

06:22

17:40

11:17:33

06:33

19:12

12:39:24

07:10

16:34

09:23:52

06:56

17:08

10:11:57

06:21

17:41

11:20:09

06:31

19:13

12:42:01

07:11

16:35

09:24:39

06:55

17:09

10:14:08

06:19

17:42

11:22:46

06:30

19:14

12:44:38

07:11

16:36

09:25:30

06:54

17:11

10:16:21

06:18

17:43

11:25:22

06:28

19:15

12:47:15

07:11

16:37

09:26:24

06:53

17:12

10:18:35

06:16

17:44

11:28:00

06:27

19:16

12:49:51

07:11

16:38

09:27:22

06:52

17:13

10:20:50

06:15

17:45

11:30:37

06:25

19:17

12:52:27

07:11

16:39

09:28:24

06:51

17:14

10:23:07

06:13

17:46

11:33:15

06:23

19:18

12:55:03

07:10

16:40

09:29:29

06:50

17:16

10:25:26

06:12

17:47

11:35:53

06:22

19:19

12:57:38

07:10

16:41

09:30:37

06:49

17:17

10:27:45

06:10

17:49

11:38:31

06:20

19:20

13:00:13

10

07:10

16:42

09:31:48

06:48

17:18

10:30:06

06:08

17:50

11:41:10

06:19

19:21

13:02:47

11

07:10

16:43

09:33:03

06:47

17:19

10:32:28

06:07

17:51

11:43:48

06:17

19:23

13:05:21

12

07:10

16:44

09:34:21

06:45

17:20

10:34:51

06:05

17:52

11:46:27

06:16

19:24

13:07:54

13

07:09

16:45

09:35:43

06:44

17:21

10:37:15

06:04

17:53

11:49:06

06:14

19:25

13:10:27

14

07:09

16:46

09:37:07

06:43

17:23

10:39:40

06:02

17:54

11:51:45

06:13

19:26

13:12:59

15

07:09

16:47

09:38:34

06:42

17:24

10:42:06

06:00

17:55

11:54:24

06:11

19:27

13:15:30

16

07:08

16:48

09:40:05

06:40

17:25

10:44:34

05:59

17:56

11:57:04

06:10

19:28

13:18:01

17

07:08

16:49

09:41:38

06:39

17:26

10:47:02

05:57

17:57

11:59:43

06:08

19:29

13:20:31

18

07:07

16:51

09:43:14

06:38

17:27

10:49:31

05:56

17:58

12:02:22

06:07

19:30

13:23:01

19

07:07

16:52

09:44:52

06:37

17:29

10:52:00

05:54

17:59

12:05:02

06:05

19:31

13:25:29

20

07:06

16:53

09:46:33

06:35

17:30

10:54:31

05:52

18:00

12:07:41

06:04

19:32

13:27:57

21

07:06

16:54

09:48:17

06:34

17:31

10:57:02

05:51

18:01

12:10:20

06:02

19:33

13:30:24

22

07:05

16:55

09:50:04

06:32

17:32

10:59:34

05:49

18:02

12:12:59

06:01

19:34

13:32:50

23

07:04

16:56

09:51:52

06:31

17:33

11:02:06

05:48

18:03

12:15:39

05:59

19:35

13:35:16

24

07:04

16:58

09:53:44

06:30

17:34

11:04:40

05:46

18:04

12:18:18

05:58

19:36

13:37:40

25

07:03

16:59

09:55:37

06:28

17:35

11:07:13

05:44

18:05

12:20:57

05:57

19:37

13:40:03

26

07:02

17:00

09:57:33

06:27

17:37

11:09:47

05:43

18:06

12:23:35

05:55

19:38

13:42:25

27

07:02

17:01

09:59:30

06:25

17:38

11:12:22

05:41

18:07

12:26:14

05:54

19:39

13:44:47

28

07:01

17:02

10:01:30

06:24

17:39

11:14:57

06:39

19:08

12:28:52

05:53

19:40

13:47:07

29

07:00

17:03

10:03:32

06:38

19:09

12:31:31

05:51

19:41

13:49:25

30

06:59

17:05

10:05:35

06:36

19:10

12:34:09

05:50

19:42

13:51:43

31

06:58

17:06

10:07:41

06:35

19:11

12:36:46

Toplam

300:41:19

299:19:42

370:29:58

4454

124

398:10:07

izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi, sa:da:s, (devam)
Mays, gn

2010
Gn

Haziran, gn

Temmuz, gn

Austos, gn

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

05:49

19:43

13:54:00

05:22

20:11

14:49:21

05:23

20:21

14:58:15

05:46

20:03

14:16:08

05:48

19:44

13:56:15

05:21

20:12

14:50:29

05:24

20:21

14:57:37

05:47

20:01

14:14:08

05:46

19:45

13:58:29

05:21

20:12

14:51:33

05:24

20:21

14:56:57

05:48

20:00

14:12:07

05:45

19:46

14:00:42

05:21

20:13

14:52:34

05:25

20:21

14:56:13

05:49

19:59

14:10:04

05:44

19:47

14:02:53

05:20

20:14

14:53:32

05:25

20:21

14:55:26

05:50

19:58

14:07:59

05:43

19:48

14:05:03

05:20

20:14

14:54:27

05:26

20:20

14:54:35

05:51

19:57

14:05:53

05:42

19:49

14:07:11

05:20

20:15

14:55:18

05:26

20:20

14:53:41

05:52

19:56

14:03:45

05:41

19:50

14:09:17

05:19

20:16

14:56:06

05:27

20:20

14:52:44

05:53

19:55

14:01:36

05:39

19:51

14:11:22

05:19

20:16

14:56:51

05:28

20:19

14:51:44

05:54

19:53

13:59:25

10

05:38

19:52

14:13:25

05:19

20:17

14:57:32

05:28

20:19

14:50:41

05:55

19:52

13:57:13

11

05:37

19:53

14:15:27

05:19

20:17

14:58:10

05:29

20:19

14:49:34

05:56

19:51

13:55:00

12

05:36

19:54

14:17:26

05:19

20:18

14:58:44

05:30

20:18

14:48:25

05:57

19:50

13:52:46

13

05:35

19:55

14:19:24

05:19

20:18

14:59:15

05:30

20:18

14:47:12

05:58

19:48

13:50:30

14

05:34

19:56

14:21:20

05:19

20:19

14:59:42

05:31

20:17

14:45:57

05:59

19:47

13:48:13

15

05:33

19:57

14:23:14

05:19

20:19

15:00:06

05:32

20:16

14:44:38

06:00

19:46

13:45:55

16

05:32

19:58

14:25:05

05:19

20:19

15:00:26

05:33

20:16

14:43:17

06:01

19:44

13:43:36

17

05:32

19:59

14:26:55

05:19

20:20

15:00:42

05:33

20:15

14:41:53

06:02

19:43

13:41:15

18

05:31

19:59

14:28:42

05:19

20:20

15:00:55

05:34

20:15

14:40:27

06:03

19:41

13:38:55

19

05:30

20:00

14:30:27

05:19

20:20

15:01:04

05:35

20:14

14:38:58

06:03

19:40

13:36:33

20

05:29

20:01

14:32:10

05:19

20:21

15:01:10

05:36

20:13

14:37:26

06:04

19:39

13:34:10

21

05:28

20:02

14:33:50

05:20

20:21

15:01:12

05:37

20:13

14:35:52

06:05

19:37

13:31:46

22

05:28

20:03

14:35:28

05:20

20:21

15:01:10

05:37

20:12

14:34:15

06:06

19:36

13:29:21

23

05:27

20:04

14:37:04

05:20

20:21

15:01:05

05:38

20:11

14:32:36

06:07

19:34

13:26:56

24

05:26

20:05

14:38:37

05:20

20:21

15:00:56

05:39

20:10

14:30:55

06:08

19:33

13:24:30

25

05:25

20:06

14:40:07

05:21

20:21

15:00:44

05:40

20:09

14:29:11

06:09

19:31

13:22:03

26

05:25

20:06

14:41:35

05:21

20:21

15:00:28

05:41

20:08

14:27:25

06:10

19:30

13:19:35

27

05:24

20:07

14:42:59

05:21

20:21

15:00:08

05:42

20:07

14:25:37

06:11

19:28

13:17:07

28

05:24

20:08

14:44:22

05:22

20:21

14:59:45

05:43

20:07

14:23:47

06:12

19:27

13:14:38

29

05:23

20:09

14:45:41

05:22

20:21

14:59:18

05:44

20:06

14:21:55

06:13

19:25

13:12:09

30

05:23

20:10

14:46:58

05:23

20:21

14:58:48

05:45

20:05

14:20:01

06:14

19:24

13:09:39

31

05:22

20:10

14:48:11

05:45

20:04

14:18:05

06:15

19:22

13:07:08

Toplam

446:13:39

449:01:31

455:25:19

125

425:10:03

izelge 4.2 HAVU 2010 yl gn doumu ve batm ile gn sresi, sa:da:s, (devam)
Eyll, gn

2010
Gn

Ekim, gn

Kasm, gn

Aralk, gn

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

Do.

Bat.

Sr.

06:16

19:20

13:04:37

06:44

18:31

11:46:53

06:17

16:46

10:29:08

06:51

16:24

09:32:52

06:17

19:19

13:02:05

06:45

18:30

11:44:17

06:18

16:45

10:26:49

06:52

16:23

09:31:38

06:18

19:17

12:59:33

06:46

18:28

11:41:40

06:19

16:44

10:24:32

06:53

16:23

09:30:28

06:19

19:16

12:57:00

06:47

18:26

11:39:04

06:21

16:43

10:22:15

06:54

16:23

09:29:20

06:20

19:14

12:54:27

06:48

18:25

11:36:28

06:22

16:42

10:20:01

06:55

16:23

09:28:16

06:21

19:12

12:51:54

06:49

18:23

11:33:52

06:23

16:41

10:17:47

06:56

16:23

09:27:15

06:21

19:11

12:49:20

06:50

18:22

11:31:17

06:24

16:40

10:15:35

06:57

16:23

09:26:18

06:22

19:09

12:46:46

06:51

18:20

11:28:42

06:25

16:39

10:13:25

06:57

16:23

09:25:24

06:23

19:08

12:44:12

06:52

18:18

11:26:06

06:26

16:38

10:11:16

06:58

16:23

09:24:34

10

06:24

19:06

12:41:37

06:53

18:17

11:23:32

06:28

16:37

10:09:08

06:59

16:23

09:23:48

11

06:25

19:04

12:39:02

06:54

18:15

11:20:57

06:29

16:36

10:07:03

07:00

16:23

09:23:05

12

06:26

19:03

12:36:26

06:55

18:14

11:18:23

06:30

16:35

10:04:59

07:01

16:23

09:22:26

13

06:27

19:01

12:33:51

06:56

18:12

11:15:49

06:31

16:34

10:02:57

07:02

16:23

09:21:50

14

06:28

18:59

12:31:15

06:58

18:11

11:13:16

06:32

16:33

10:00:57

07:02

16:24

09:21:19

15

06:29

18:58

12:28:39

06:59

18:09

11:10:44

06:33

16:32

09:58:58

07:03

16:24

09:20:52

16

06:30

18:56

12:26:03

07:00

18:08

11:08:11

06:34

16:31

09:57:02

07:04

16:24

09:20:28

17

06:31

18:54

12:23:27

07:01

18:06

11:05:39

06:36

16:31

09:55:08

07:04

16:24

09:20:08

18

06:32

18:53

12:20:50

07:02

18:05

11:03:08

06:37

16:30

09:53:16

07:05

16:25

09:19:52

19

06:33

18:51

12:18:14

07:03

18:03

11:00:38

06:38

16:29

09:51:27

07:06

16:25

09:19:39

20

06:34

18:49

12:15:37

07:04

18:02

10:58:08

06:39

16:29

09:49:40

07:06

16:26

09:19:31

21

06:35

18:48

12:13:01

07:05

18:01

10:55:38

06:40

16:28

09:47:55

07:07

16:26

09:19:27

22

06:36

18:46

12:10:24

07:06

17:59

10:53:09

06:41

16:27

09:46:12

07:07

16:27

09:19:27

23

06:37

18:44

12:07:47

07:07

17:58

10:50:41

06:42

16:27

09:44:32

07:08

16:27

09:19:30

24

06:38

18:43

12:05:10

07:08

17:56

10:48:14

06:43

16:26

09:42:55

07:08

16:28

09:19:38

25

06:39

18:41

12:02:33

07:09

17:55

10:45:48

06:44

16:26

09:41:20

07:08

16:28

09:19:49

26

06:39

18:39

11:59:57

07:10

17:54

10:43:22

06:46

16:25

09:39:48

07:09

16:29

09:20:05

27

06:40

18:38

11:57:20

07:12

17:53

10:40:57

06:47

16:25

09:38:19

07:09

16:30

09:20:24

28

06:41

18:36

11:54:43

07:13

17:51

10:38:33

06:48

16:25

09:36:53

07:09

16:30

09:20:47

29

06:42

18:35

11:52:06

07:14

17:50

10:36:10

06:49

16:24

09:35:30

07:10

16:31

09:21:15

30

06:43

18:33

11:49:30

07:15

17:49

10:33:48

06:50

16:24

09:34:10

07:10

16:32

09:21:46

06:16

16:48

10:31:27

07:10

16:33

09:22:21

31
Toplam

373:37:26

345:24:31

299:38:57

126

290:53:32

4.1.1 Teorik gne enerjisi potansiyeli

Enlemi ve boylam belli bir noktann dnya d gne mas (extraterrestrial radiation)
deerleri hava ktlesi (air mass), geirgenlik (transparency), berraklk (clearness), bulut
kapall gibi atmosfer etkileri olmakszn sabit bir deer olarak hesaplanmtr. izelge
4.3de HAVU iin gnlk uzaysal gne mas deerleri, blgenin teorik gne enerjisi
potansiyeli olarak verilmitir. En dk gne mas deeri bir metrekareye 3899 Wh ile
beklendii zere en ksa gn olan 21 Aralkta, en yksek gne mas deeri de
metrekareye 11657 Wh ile en uzun gn olan 21 Haziranda gereklemektedir. Bir yl
boyunca gne mas deerlerinin katna kp (4 kWhten 12 kWhe) te birine
dyor olmas, planlama ve tasarm aamasnda girdi olarak kullanlan gne mas
deerlerinin stabil ve homojen olamayacann bir gstergesidir. Aylk olarak en dk
toplam 123.1 kWh/m2 ile Aralk ay, en yksek toplam da 350.2 kWh/m2 ile Temmuz
aydr. Blgenin yllk toplam teorik gne enerjisi potansiyelinin 2918 kWh/m 2 olduu
hesaplanmtr.

ekil 4.2 HAVU, Culuk, Etimesgut ve Ankara meteoroloji istasyonlar uydu grnts

127

ekil 4.3 HAVU, Culuk, Etimesgut ve Ankara meteoroloji istasyonlar haritas

4.1.2 Saha gne enerjisi potansiyeli

letme blgesine en yakn byk klima meteoroloji istasyonu olan DM Etimesgut

Meteoroloji stasyon Mdrlnde uzun yllar rasatlar tarafndan lm, gzlem ve
rasat bir arada yapld iin gnelenme sresi verileri bu istasyondan temin edilmitir.
1994-2008 yllar arasn kapsayan 15 yllk bir zaman aralndaki saatlik verilerden
ortalama gnlk toplamlar elde edilmitir. Gnelenme sresi yllk toplam 2607 saat/yl,
gnlk ortalama 7.1 saat/gn ile Anonimdeki (1983) Trkiyede 2640 saat/yl toplam yllk
ve 7.2 saat/gn ortalama gnlk deerlere ve Anadolu Blgesinde 2628 saat/yl deerine
paralel kmtr. ehir merkezinde kalan DM Ankara stasyonu verilerine gre ise yllk
toplam 2511 saat/yldr (ekil 4.3). En dk ortalama gnelenme sresi 24 Aralkta 1.0
saat/gn, en yksei ise 19 Temmuzda 12.8 saat/gndr. Teorik olarak 4454 saat/yl
olarak hesaplanan gnelenme sresi atmosfer etkisiyle % 41 kayba urayarak 2607
saat/yla dmtr (izelge 4.4).

128

izelge 4.3 HAVU 2010 yl teorik gne mas, Gnlk toplam, kWh/m2
Gn
/Ay
1

3.990

5.060

6.846

8.929 10.543 11.494 11.597 10.824

9.389

7.494

5.509

4.181

4.006

5.116

6.913

8.994 10.587 11.511 11.586 10.784

9.331

7.426

5.454

4.153

4.023

5.173

6.981

9.058 10.630 11.527 11.574 10.747

9.273

7.358

5.399

4.126

4.042

5.231

7.048

9.122 10.672 11.543 11.561 10.709

9.213

7.290

5.345

4.100

4.062

5.290

7.115

9.185 10.713 11.557 11.548 10.670

9.153

7.221

5.291

4.076

4.084

5.349

7.181

9.246 10.753 11.570 11.533 10.631

9.092

7.152

5.238

4.053

4.106

5.409

7.248

9.308 10.793 11.582 11.517 10.591

9.030

7.083

5.186

4.031

4.130

5.470

7.314

9.368 10.831 11.594 11.501 10.550

8.968

7.014

5.134

4.011

4.155

5.532

7.380

9.427 10.868 11.604 11.483 10.508

8.905

6.945

5.083

3.992

10

4.181

5.594

7.446

9.486 10.905 11.614 11.465 10.465

8.842

6.876

5.032

3.975

11

4.208

5.657

7.512

9.544 10.940 11.622 11.445 10.425

8.778

6.807

4.982

3.962

12

4.237

5.720

7.577

9.601 10.974 11.630 11.425 10.383

8.713

6.738

4.933

3.950

13

4.267

5.784

7.642

9.657 11.008 11.637 11.404 10.342

8.648

6.669

4.885

3.939

14

4.297

5.848

7.706

9.713 11.040 11.642 11.382 10.299

8.584

6.600

4.838

3.929

15

4.329

5.913

7.770

9.767 11.072 11.647 11.359 10.255

8.524

6.535

4.791

3.921

16

4.362

5.978

7.834

9.821 11.102 11.651 11.334 10.211

8.463

6.470

4.745

3.914

17

4.397

6.044

7.897

9.874 11.132 11.654 11.309 10.166

8.402

6.405

4.700

3.908

18

4.432

6.109

7.964

9.926 11.160 11.656 11.284 10.119

8.340

6.340

4.656

3.904

19

4.468

6.176

8.033

9.977 11.188 11.657 11.257 10.073

8.278

6.276

4.613

3.901

20

4.505

6.242

8.104 10.027 11.215 11.657 11.229 10.025

8.215

6.211

4.571

3.900

21

4.543

6.309

8.175 10.076 11.243 11.657 11.200

9.976

8.152

6.147

4.530 3.899

22

4.583

6.376

8.247 10.124 11.270 11.655 11.171

9.927

8.088

6.084

4.490

3.901

23

4.623

6.443

8.317 10.172 11.297 11.652 11.140

9.877

8.024

6.022

4.452

3.903

24

4.664

6.510

8.388 10.219 11.323 11.649 11.109

9.826

7.959

5.964

4.414

3.907

25

4.709

6.577

8.457 10.264 11.348 11.644 11.076

9.774

7.893

5.906

4.377

3.912

26

4.756

6.644

8.527 10.309 11.372 11.639 11.043

9.721

7.828

5.849

4.341

3.919

27

4.804

6.712

8.595 10.358 11.394 11.632 11.009

9.668

7.762

5.791

4.307

3.927

28

4.853

6.779

8.664 10.406 11.416 11.625 10.974

9.614

7.695

5.734

4.274

3.936

29

4.903

8.731 10.452 11.437 11.617 10.937

9.559

7.628

5.677

4.241

3.946

30

4.953

8.798 10.498 11.457 11.608 10.901

9.503

7.561

5.621

4.211

3.958

31

5.005

8.864

10.863

9.446

350.2

11.476
343.2

348.4

5.564

3.971

Top.

136.7

165.0

243.3

292.9

315.7

254.7

201.3

144.0

123.1

Ort.

4.409

5.894

7.848

9.764 11.070 11.614 11.297 10.183

8.491

6.493

4.801

3.971

HAVU meteoroloji rasat park ierisine 2003-2006 ve Culuk Kyne 2000-2006

yllarnda EE tarafndan kurulan otomatik meteoroloji gzlem istasyonu (OMG)
bnyesindeki piranometre ile elde edilen saatlik gne mas lmleri ile yaplan alma
sonucunda srasyla 4 ve 6 yllk Wh/m2 cinsinden ortalama gnlk kresel gne mas
(global horizontal radiation) izelgesi oluturulmutur. Her iki istasyona ait veriler ortak

129

kullanlarak almaya temel olan veri setine ulalmtr. Elde edilen bu deerler HAVU
proje blgesi iin meteorolojik gne enerjisi potansiyelini ifade etmektedir. En dk
deer 962 Wh/m2 ile 7 Aralka, en yksek deer de 8467 Wh/m2 ile 11 Temmuza aittir.
Aylk ortalamalarda da Temmuz ay 7752 Wh/m2 ile ilk srada, Aralk ay 1905 Wh/m2 ile
son srada yer almtr. HAVU iin saha gne enerjisi potansiyeline baktmzda gnlk
bazda 11 Temmuzdaki 8467 Wh/m2, aylk bazda da yine Temmuz ayndaki 240.3 kWh/m 2
en yksek deer olarak grnrken; 7 Aralktaki 962 Wh/m 2 gnlk, yine Aralk ayndaki
59.1 kWh/m2 de aylk en dk deer olarak grnmektedir. Yllk toplam saha gne
enerjisi potansiyeli 1743 kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Teorik potansiyel izelgesinde
Temmuz ay Aralk aynn 3 kat iken saha potansiyelinde 4 katna kmtr (izelge 4.5).
Anonimde (1983) 1966-1982 yllarn kapsayan aktinograf lmleri ve Angstrm
tretmeleri ile elde edilmi Anadolu Blgesi iin yllk gne mas deeri olan 1314
kWh/m2-yldan % 33 yksek bir deer, 1743 kWh/m2-yl kmtr. Bu farkn kmasnda
en nemli etken, gncel olan bu verinin elektronik ve kalibrasyonlu piranometre cihazyla
yaplm olmasdr. Ayrca Aksoy (1996) aktinograf cihazlaryla alnan lmlerde % 15-42
hata pay bulunabileceini belirtmitir.
izelge 4.3deki teorik gne mas ve izelge 4.5deki meteorolojik gne masnn yl
boyu deiimi ekil 4.4de grafie aktarlmtr. Atmosfer ve meteorolojik olaylarn
etkisiyle srekli deiim gsteren atmosfer artlarnn meydana getirdii krkl hatt
karakterize eden 10. dereceden denklem MATLAB program ile ilenerek meteorolojik
gne mas ile teorik gne mas arasndaki paralellik ortaya konmutur.

130

izelge 4.4 HAVU gnlk gnelenme sreleri, saat*

M
4.4 5.7
3.1 5.7
2.8 5.1
2.8 6.2
4.2 5.8
2.9 5.5
4.0 6.3
6.1 5.0
5.9 5.7
3.8 5.0
5.2 4.1
4.9 6.3
2.9 5.8
4.3 5.5
3.6 6.7
4.2 6.4
4.3 5.1
3.7 4.1
4.4 4.9
4.2 5.7
4.4 4.6
5.1 4.8
4.4 4.8
5.2 5.6
6.5 6.5
5.5 5.7
5.4 6.8
4.1 5.7
5.2 5.3
6.4
5.6

1994-2008
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

O
3.1
2.7
1.9
1.5
2.4
1.6
2.1
3.0
3.9
3.0
3.2
3.0
2.8
2.9
2.5
1.7
2.8
2.6
2.1
2.6
2.3
3.3
3.8
3.6
3.2
4.4
4.1
1.9
4.3
2.8
3.8

K
6.9
6.3
5.4
6.0
5.6
5.3
4.5
5.6
5.8
5.5
5.8
5.6
3.8
5.0
4.2
5.3
5.0
4.0
4.6
2.8
3.9
3.7
4.0
4.4
3.8
4.1
2.9
3.4
4.0
4.1

A
3.0
2.5
2.6
4.2
2.9
3.6
1.2
2.1
3.1
3.8
3.0
2.1
2.2
2.2
3.2
1.6
2.8
3.0
2.6
2.1
3.6
2.6
2.8
1.0
2.0
2.1
1.6
2.5
2.7
2.6
3.1

Toplam
(2607)

89.1 127.5 172.5 200.1 282.6 323.0 367.4 341.7 275.6 205.8 141.3

80.1

Ortalama
(7.1)

2.9

4.4

5.6

N
4.7
4.8
6.6
6.9
6.5
7.1
6.5
6.1
7.5
8.0
6.7
6.6
5.1
5.1
7.6
7.7
7.0
3.8
4.3
7.8
6.5
5.4
4.9
7.9
9.1
8.1
8.6
6.5
7.2
9.7

6.7

M
8.6
7.7
7.0
7.9
8.3
9.0
9.2
9.0
9.3
10.5
11.1
9.1
8.2
9.2
8.9
9.1
9.6
10.2
11.1
8.5
9.3
9.5
10.0
9.3
9.4
7.6
9.8
10.5
9.4
8.2
8.3

9.1

H
9.0
10.1
10.3
9.6
10.6
9.2
10.4
9.5
8.7
10.3
10.5
11.0
11.5
10.5
11.0
11.6
11.5
10.4
10.6
11.4
10.6
12.2
12.4
11.7
11.7
12.0
11.3
10.7
10.7
11.8

10.8

T
12.4
12.2
11.4
12.4
12.3
12.4
11.7
11.9
12.2
12.4
12.3
11.5
11.3
11.1
11.3
10.6
10.8
11.3
12.8
12.4
12.2
12.6
11.8
10.9
12.1
12.1
11.5
12.1
12.1
11.6
11.5

11.9

* Veriler DM Etimesgut Meteoroloji stasyon Mdrlne aittir.

131

A
10.7
11.1
10.9
12.1
11.7
11.3
11.6
11.9
10.9
10.9
10.8
11.2
11.2
11.7
11.7
11.5
11.3
10.8
11.4
10.7
11.4
11.3
11.0
10.4
9.7
10.8
10.4
9.5
10.7
10.8
10.3

11.0

E
10.1
10.1
10.8
10.0
9.6
9.9
9.8
10.3
9.9
10.1
10.0
9.6
9.9
9.6
9.7
9.0
8.9
9.6
9.0
8.4
7.7
8.1
7.8
7.5
8.1
9.2
8.6
8.5
7.7
8.0

9.2

E
7.6
7.6
8.2
8.3
8.9
8.8
8.6
7.8
7.4
7.1
6.5
7.0
5.9
6.3
6.4
7.5
6.3
6.4
7.7
5.7
5.9
5.9
5.3
5.0
4.9
5.6
5.6
3.8
6.2
5.9
5.7

6.6

4.7

2.6

izelge 4.5 HAVU meteorolojik gne mas ortalamas, gnlk toplam, kWh/m2
Gn/Ay

1.409 2.271 3.426 4.657 6.230 6.165 8.296 6.270 6.161 4.161 3.252 1.527

1.375 2.466 3.497 3.861 5.403 6.497 8.283 6.931 5.949 4.268 3.795 1.389

1.713 1.922 2.647 5.405 5.532 6.998 6.913 6.613 5.860 4.739 3.280 2.079

1.070

2.097 3.364 4.970 6.425 7.338 7.827 7.296 5.257 5.127 3.435 2.161

1.920 2.517 3.666 5.274 6.376 7.610 7.244 7.151 4.856 4.824 3.437 1.292

1.439 2.547 3.731 5.798 5.348 7.417 8.452 7.567 5.466 4.642 3.390 1.717

1.850 2.787 4.391 5.491 6.067 7.862 7.907 7.215 6.096 4.436 3.004 0.962

1.908 3.415 3.627 4.959 7.438 7.839 7.828 7.296 6.249 4.097 2.753 1.940

2.777 3.388 3.808 6.266 7.218 7.049 8.441 6.780 5.724 3.512 2.828 2.281

10

2.490 2.532 3.822 6.322 7.207 8.069 8.319 7.129 5.686 4.471 2.887 2.186

11

2.192 3.153 3.314 6.034 7.000 7.956 8.467

12

2.547 3.295 4.738 5.511 6.672 8.381 8.075 7.039 5.620 4.617 3.313 2.349

13

2.493 2.235 4.045 5.303 6.092 7.863 7.802 7.281 5.640 3.842 2.942 2.697

14

2.247 2.559 4.020 4.284 6.203 7.495 8.194 7.363 5.638 4.357 2.891 1.586

15

1.740 2.871 4.064 5.630 7.107 7.672 7.304 7.283 5.424 4.177 1.690 2.355

16

1.235 2.820 3.825 6.253 6.987 8.063 6.481 7.182 4.483 4.046 2.705 2.547

17

2.470 2.789 4.529 5.947 6.257 7.656 7.125 7.123 4.335 3.477 2.304 2.239

18

2.004 2.642 4.222 3.137 6.966 7.475 7.470 6.509 5.676 3.792 3.226 2.463

19

1.882 3.303 3.978 3.711 7.734 7.579 7.755 6.940 5.729 3.785 3.498 2.330

20

2.525 2.953 4.683 5.274 6.187 7.636 8.080 6.407 5.736 2.995 1.545 1.738

21

1.603 3.538 4.496 4.641 6.602 7.535 7.868 6.745 5.820 3.642 1.850 2.219

22

1.591 3.777 5.749 4.420 6.977 7.950 8.044 7.079 5.564 3.793 2.230 1.857

23

2.151 3.636 4.380 2.588 7.749 7.824 7.755 6.965 5.295 3.442 2.973 1.886

24

2.916 3.273 4.731 5.164 7.006 7.459 7.876 6.720 5.604 3.146 1.974 1.959

25

1.762 4.007 5.073 5.676 7.147 7.355 7.868 6.578 5.326 3.171 1.729 1.613

26

2.602 3.651 5.306 6.762 5.095 8.301 7.626 6.346 5.319 3.424 2.340 1.590

27

2.656 3.193 4.406 6.402 6.055 7.886 7.090 6.462 5.161 3.826 1.967 1.752

28

1.914 3.301 5.212 5.992 6.424 7.553 7.472 5.829 5.020 2.607 2.480 1.796

29

2.825

4.952 5.521 6.855 6.526 7.441 6.507 4.890 3.550 2.355 1.386

30

2.164

5.300 6.147 6.226 7.519 7.487 6.566 4.696 3.234 1.627 1.688

31

2.186

Toplam
Ortalama

63.7

4.891

6.712

6.610 5.848 4.674 2.497 1.701

7.531 6.644

2.926

82.9 131.9 157.4 203.3 226.5 240.3 212.4 164.1 120.8

1.785
80.2

59.1

2.053 2.962 4.255 5.247 6.558 7.551 7.752 6.852 5.471 3.897 2.673 1.905

132

ekil 4.4 Teorik gne enerjisi potansiyeli ve meteorolojik gne mas, Wh/ m2

Dz bir yzey zerine gelen toplam gne mas, dorudan gne nm ve yaynk gne
nm deikenlerinden olumaktadr. Dikkat edilecei zere, aylk ortalamalarda
dorudan ma Mays-Kasm arasnda yaynk madan daha yksek, Aralk-Nisan
aralnda ise yaynk ma dorudan madan daha yksektir (izelge 4.6 ve izelge 4.7).
Bu durumun gne nlarnn Aralk-Nisan aylarnda yeryzne yatk ayla gelmesinin
yannda, gnelenmeye ksmen veya tamamen mani olan o dnemki atmosfer bulutluluu
ve bulut cinsinden kaynakland da sylenebilir. Dorudan gne mas yllk toplam
gne enerjisi potansiyeli 1032 kWh/m2, yaynk gne mas yllk toplam gne enerjisi
potansiyeli de 711 kWh/m2dir. Dikkat edilecei zere her ikisin toplam kresel gne
masna ait yllk toplam gne enerjisi potansiyelini (1743 kWh/m 2) vermektedir. Proje
alanna ait yaynk ma deerleri, yaynk mann toplam maya oran ile berraklk
indeksi arasndaki tek deikenli banty esas alan ve genel kabul grm Liu ve Jordan
bants (1960) yardmyla elde edilmitir (http://www.pvsyst.com/5.2/index.php).

133

izelge 4.6 HAVU yataya dorudan gne mas, Gnlk toplam, kWh/m
Gn/Ay

0.161 0.570 1.346 2.022 3.521 2.659 6.399 3.289 4.151 1.975 1.793 0.230

0.255 0.794 1.282 0.894 2.078 3.234 6.375 4.512 3.854 2.193 2.838 0.135

0.425 0.271 0.383 3.110 2.214 4.084 3.878 3.937 3.710 3.124 1.933 0.895

0.048 0.401 1.045 2.284 3.758 4.746 5.567 5.241 2.717 3.853 2.279 0.939

0.694 0.771 1.487 2.717 3.614 5.211 4.577 4.988 2.028 3.388 2.313 0.107

0.294 0.848 1.575 3.646 1.931 4.826 6.673 5.729 3.097 3.148 2.267 0.465

0.533 1.168 2.703 3.075 2.995 5.635 5.752 5.169 4.323 2.833 1.674 0.034

0.549 2.116 1.319 2.106 5.427 5.593 5.603 5.337 4.633 2.263 1.295 0.639

1.948 2.033 1.503 4.401 5.003 4.132 6.664 4.445 3.759 1.283 1.402 1.205

10

1.396 0.671 1.530 4.434 4.956 5.944 6.495 5.101 3.701 2.987 1.599 1.118

11

0.868 1.551 0.971 3.905 4.568 5.771 6.726 4.244 4.058 3.419 0.948 0.467

12

1.459 1.745 2.951 2.884 3.938 6.523 6.128 5.010 3.676 3.363 2.371 1.349

13

1.342 0.367 1.691 2.657 2.995 5.565 5.625 5.468 3.758 1.972 1.724 1.920

14

1.032 0.672 1.654 1.119 3.057 5.000 6.353 5.621 3.816 2.989 1.675 0.389

15

0.339 1.037 1.676 2.982 4.671 5.258 4.798 5.523 3.477 2.692 0.180 1.394

16

0.076 0.840 1.328 4.043 4.523 5.944 3.317 5.406 1.889 2.502 1.444 1.718

17

1.185 0.806 2.395 3.489 3.050 5.253 4.444 5.317 1.746 1.601 0.849 1.158

18

0.552 0.594 1.827 0.240 4.304 4.866 5.134 4.253 4.089 2.195 2.417 1.618

19

0.476 1.464 1.359 0.483 5.710 5.100 5.667 5.062 4.206 2.216 2.840 1.363

20

1.252 0.961 2.504 2.275 2.980 5.199 6.249 4.124 4.274 1.011 0.143 0.514

21

0.231 1.768 2.096 1.369 3.667 5.006 5.910 4.778 4.473 2.056 0.377 1.147

22

0.171 2.133 4.275 1.086 4.239 5.730 6.215 5.422 4.056 2.342 0.776 0.594

23

0.623 1.889 1.927 0.099 5.633 5.522 5.746 5.241 3.644 1.732 2.094 0.687

24

1.787 1.293 2.356 1.925 4.334 4.822 5.989 4.864 4.244 1.338 0.589 0.755

25

0.242 2.447 2.903 2.656 4.555 4.665 5.979 4.638 3.798 1.459 0.315 0.330

26

1.262 1.821 3.284 4.588 1.392 6.390 5.580 4.238 3.831 1.886 1.140 0.331

27

1.285 1.112 1.742 3.899 2.570 5.669 4.663 4.516 3.603 2.636 0.593 0.524

28

0.368 1.137 3.027 3.177 3.190 5.066 5.338 3.477 3.392 0.718 1.366 0.581

29

1.487

2.530 2.388 3.919 3.234 5.314 4.691 3.244 2.220 1.147 0.157

30

0.520

3.089 3.344 2.836 4.986 5.426 4.834 2.944 1.760 0.278 0.453

31

0.528

2.303

Toplam
Ortalama

23.4

33.3

62.1

3.620

5.549 5.005

77.3 115.2 151.6 174.1 149.5 108.2

1.234
70.4

0.499
42.7

23.7

0.754 1.189 2.002 2.577 3.718 5.054 5.617 4.822 3.606 2.271 1.422 0.765

134

izelge 4.7 HAVU yataya yaynk gne mas, Gnlk toplam, kWh/m
Gn/
Ay
1

1.248

1.701

2.080

2.635

2.709

3.506

1.897

2.981

2.010

2.186

1.459

1.297

1.120

1.672

2.215

2.967

3.325

3.263

1.908

2.419

2.095

2.075

0.957

1.254

1.288

1.651

2.264

2.295

3.318

2.914

3.035

2.676

2.150

1.615

1.347

1.184

1.022

1.696

2.319

2.686

2.667

2.592

2.260

2.055

2.540

1.274

1.156

1.222

1.226

1.746

2.179

2.557

2.762

2.399

2.667

2.163

2.828

1.436

1.124

1.185

1.145

1.699

2.156

2.152

3.417

2.591

1.779

1.838

2.369

1.494

1.123

1.252

1.317

1.619

1.688

2.416

3.072

2.227

2.155

2.046

1.773

1.603

1.330

0.928

1.359

1.299

2.308

2.853

2.011

2.246

2.225

1.959

1.616

1.834

1.458

1.301

0.829

1.355

2.305

1.865

2.215

2.917

1.777

2.335

1.965

2.229

1.426

1.076

10

1.094

1.861

2.292

1.888

2.251

2.125

1.824

2.028

1.985

1.484

1.288

1.068

11

1.324

1.602

2.343

2.129

2.432

2.185

1.741

2.366

1.790

1.255

1.549

1.234

12

1.088

1.550

1.787

2.627

2.734

1.858

1.947

2.029

1.944

1.254

0.942

1.000

13

1.151

1.868

2.354

2.646

3.097

2.298

2.177

1.813

1.882

1.870

1.218

0.777

14

1.215

1.887

2.366

3.165

3.146

2.495

1.841

1.742

1.822

1.368

1.216

1.197

15

1.401

1.834

2.388

2.648

2.436

2.414

2.506

1.760

1.947

1.485

1.510

0.961

16

1.159

1.980

2.497

2.210

2.464

2.119

3.164

1.775

2.594

1.544

1.261

0.829

17

1.285

1.983

2.134

2.458

3.207

2.403

2.681

1.806

2.589

1.876

1.455

1.081

18

1.452

2.048

2.395

2.897

2.662

2.609

2.336

2.256

1.587

1.597

0.809

0.845

19

1.406

1.839

2.619

3.228

2.024

2.479

2.088

1.878

1.523

1.569

0.658

0.967

20

1.273

1.992

2.179

2.999

3.207

2.437

1.831

2.283

1.462

1.984

1.402

1.224

21

1.372

1.770

2.400

3.272

2.935

2.529

1.958

1.967

1.347

1.586

1.473

1.072

22

1.420

1.644

1.474

3.334

2.738

2.220

1.829

1.658

1.508

1.451

1.454

1.263

23

1.528

1.747

2.453

2.489

2.116

2.302

2.009

1.724

1.651

1.710

0.879

1.199

24

1.129

1.980

2.375

3.239

2.672

2.637

1.887

1.856

1.360

1.808

1.385

1.204

25

1.520

1.560

2.170

3.020

2.592

2.690

1.889

1.940

1.527

1.712

1.414

1.283

26

1.340

1.830

2.022

2.174

3.703

1.911

2.046

2.108

1.488

1.539

1.200

1.259

27

1.370

2.081

2.664

2.503

3.485

2.217

2.427

1.946

1.558

1.190

1.374

1.228

28

1.546

2.164

2.185

2.815

3.234

2.487

2.134

2.352

1.628

1.889

1.114

1.215

29

1.338

2.422

3.133

2.936

3.292

2.127

1.816

1.646

1.330

1.208

1.229

30

1.644

2.211

2.803

3.390

2.533

2.061

1.732

1.752

1.474

1.349

1.235

31

1.658

Toplam
Ort.

2.588

3.092

1.982

1.639

40.3

49.7

69.8

80.1

88.0

74.9

66.2

62.9

55.9

50.4

37.5

35.4

1.299

1.774

2.253

2.670

2.840

2.497

2.135

2.031

1.865

1.626

1.251

1.140

135

1.692

1.286

Berraklk indeksi toplam kresel mann dnya d maya orandr, K ile gsterilir.
Berraklk indeksi sadece mann atmosferde katettii fiziki yolla ilgili deil, ayn zamanda
atmosferdeki bulut ierii ve yapsyla da dorudan ilintilidir. Liu ve Jordan bants da
enlemden bamsz olarak gnlk toplam mann dorudan berraklk indeksi
parametresine bal olarak deitiini ortaya koymakta ve bu parametre al yzeylere
gelebilecek ma tahmininde kullanlmaktadr (Luque ve Hegedus 2002). Berraklk indeksi,
hava ktlesi, atmosferik basn vb etkenlerden dolay izelge 4.8deki oransal fark
domaktadr. izelge incelendiinde Temmuz ay berraklk indeksinin ortalama 0.684 ile
en yksek, Ocak ay berraklk indeksinin de 0.465 ile en dk oranda olmasna karn,
gnlk bazda en dk deer olan 0.266 ile 4 Ocak gibi beklenen bir tarihte karken, en
yksek deer beklenenin aksine 0.764 ile 19 Kasmda olumutur. Berraklk indeksi yllk
ortalamas 0.577 olarak hesaplanmtr.
FV panellerin yerletirildii yatay ve dikey ann oluturduu eimli yzeye gelen gne
mas, albedonun da devreye girmesiyle meteorolojik lm iin esas alnan yer yzeyine
paralel yzeye gelen gne masndan yksek olacaktr. Bu alma kapsamnda HAVU
iin en uygun yatay a gnei yl boyu en uzun sreli grebilecek 0 derece azimut as ve
15 derece dikey konumlanma asdr (izelge 4.21). Verilen bu asal eim ve
konumlanma iin blgenin saha gne enerjisi potansiyeli izelge 4.9de verilmitir. Gne
enerjisi potansiyelinin en dk olduu aylar 77.4 kWh/m2 ile Ocak ve 75.2 kWh/m2 ile
Aralk aylar, en yksek olduu ay 241.7 kWh/m2 ile Temmuz aydr. Yllk toplam saha
gne enerjisi potansiyeli 1891kWh/m2 olarak tespit edilmitir.

136

izelge 4.8 HAVU berraklk indeksi

Gn/Ay

0.356 0.448 0.504 0.524 0.591 0.536 0.714 0.575 0.655 0.556 0.593 0.367

0.346 0.481 0.510 0.431 0.510 0.564 0.714 0.638 0.636 0.575 0.699 0.336

3
4

0.428 0.371 0.382 0.600 0.521 0.606 0.596 0.611 0.630 0.645 0.611 0.507
0.266

0.401 0.481 0.548 0.602 0.635 0.676 0.676 0.569 0.704 0.646 0.530

0.475 0.476 0.519 0.577 0.595 0.658 0.626 0.665 0.529 0.669 0.653 0.319

0.354 0.477 0.523 0.630 0.497 0.640 0.731 0.706 0.600 0.650 0.652 0.426

0.452 0.516 0.609 0.593 0.562 0.678 0.685 0.676 0.673 0.627 0.583 0.240

0.464 0.626 0.499 0.532 0.687 0.676 0.679 0.686 0.695 0.584 0.540 0.486

0.671 0.614 0.519 0.668 0.664 0.607 0.733 0.641 0.641 0.506 0.560 0.574

10

0.597 0.454 0.516 0.670 0.661 0.694 0.724 0.676 0.641 0.650 0.578 0.553

11

0.522 0.559 0.443 0.635 0.640 0.684 0.738 0.630 0.664 0.686 0.505 0.432

12

0.602 0.579 0.628 0.577 0.607 0.720 0.705 0.673 0.643 0.685 0.677 0.598

13

0.585 0.388 0.531 0.552 0.553 0.675 0.682 0.699 0.650 0.575 0.607 0.689

14

0.523 0.440 0.523 0.443 0.561 0.644 0.717 0.710 0.654 0.659 0.602 0.407

15

0.402 0.488 0.524 0.579 0.641 0.659 0.641 0.706 0.634 0.638 0.356 0.605

16

0.283 0.474 0.489 0.639 0.628 0.692 0.570 0.699 0.528 0.624 0.574 0.657

17

0.561 0.464 0.574 0.604 0.561 0.657 0.627 0.697 0.515 0.542 0.494 0.578

18

0.452 0.435 0.530 0.317 0.623 0.641 0.659 0.640 0.679 0.597 0.698 0.637

19

0.420 0.539 0.496 0.373 0.690 0.650 0.686 0.686 0.691 0.602 0.764

20

0.559 0.476 0.578 0.527 0.551 0.655 0.716 0.636 0.697 0.481 0.341 0.451

21

0.352 0.565 0.551 0.462 0.586 0.647 0.699 0.673 0.713 0.592 0.411 0.576

22

0.346 0.597 0.699 0.437 0.618 0.682 0.717 0.710 0.687 0.622 0.500 0.482

23

0.463 0.569 0.528 0.255 0.685 0.672 0.693 0.702 0.660 0.571 0.673 0.490

24

0.622 0.507 0.566 0.506 0.618 0.640 0.705 0.682 0.704 0.527 0.451 0.508

25

0.373 0.614 0.602 0.553 0.629 0.632 0.707 0.671 0.675 0.537 0.398 0.418

26

0.545 0.554 0.625 0.656 0.447 0.713 0.687 0.651 0.680 0.586 0.543 0.412

27

0.550 0.479 0.515 0.618 0.531 0.678 0.640 0.666 0.665 0.662 0.460 0.453

28

0.393 0.491 0.604 0.576 0.562 0.649 0.677 0.605 0.653 0.456 0.584 0.464

29

0.574

0.570 0.528 0.599 0.561 0.676 0.679 0.642 0.627 0.559 0.357

30

0.435

0.605 0.586 0.543 0.647 0.682 0.689 0.622 0.578 0.389 0.434

31

0.435

0.554

Ortalama

0.584

0.688 0.701

0.528

0.604

0.458

0.465 0.503 0.542 0.540 0.592 0.650 0.684 0.670 0.644 0.598 0.557 0.485

137

izelge 4.9 HAVU saha gne enerjisi potansiyeli, kWh/m

Gn/Ay

1.507 2.577 3.867 5.004 6.467 6.146 8.255 6.350 6.685 4.696 4.076 1.676

1.527 2.866 3.926 4.001 5.537 6.493 8.255 7.119 6.465 4.875 5.035 1.462

2.002 2.046 2.756 5.914 5.635 6.997 6.865 6.792 6.368 5.588 4.178 2.648

1.090 2.287 3.698 5.342 6.650 7.390 7.779 7.534 5.642 6.167 4.479 2.767

2.351 2.894 4.135 5.690 6.590 7.611 7.211 7.354 5.156 5.783 4.517 1.353

1.613 2.940 4.206 6.338 5.457 7.355 8.399 7.832 5.918 5.527 4.483 2.031

2.200 3.328 5.167 5.944 6.227 7.876 7.836 7.485 6.731 5.261 3.794 0.977

2.285 4.409 4.015 5.264 7.670 7.792 7.775 7.575 6.937 4.781 3.381 2.391

3.978 4.310 4.246 6.857 7.401 7.027 8.419 7.040 6.308 3.923 3.544 3.084

10

3.376 2.834 4.253 6.891 7.376 8.027 8.298 7.446 6.284 5.399 3.710 2.965

11

2.756 3.846 3.580 6.544 7.188 7.934 8.449 6.897 6.515 5.740 2.997 2.039

12

3.458 4.056 5.526 5.885 6.788 8.307 8.088 7.365 6.247 5.684 4.510 3.269

13

3.334 2.384 4.504 5.653 6.225 7.852 7.815 7.629 6.295 4.514 3.866 3.951

14

2.860 2.838 4.443 4.413 6.272 7.545 8.205 7.735 6.319 5.347 3.807 1.828

15

1.936 3.303 4.492 5.987 7.252 7.606 7.366 7.664 6.070 5.098 1.782 3.297

16

1.267 3.184 4.155 6.702 7.181 7.983 6.521 7.584 4.851 4.920 3.494 3.733

17

3.211 3.115 5.103 6.343 6.302 7.624 7.133 7.540 4.680 4.054 2.809 3.141

18

2.337 2.883 4.663 3.134 7.048 7.411 7.522 6.859 6.470 4.575 4.558 3.544

19

2.166 3.879 4.298 3.732 7.892 7.565 7.786 7.361 6.559 4.581 5.066 3.236

20

3.251 3.317 5.249 5.521 6.263 7.590 8.144 6.766 6.596 3.384 1.622 2.093

21

1.720 4.220 4.969 4.777 6.665 7.497 7.975 7.177 6.734 4.412 2.063 3.023

22

1.680 4.577 6.632 4.510 7.014 7.876 8.152 7.558 6.422 4.692 2.738 2.278

23

2.503 4.312 4.794 2.569 7.841 7.732 7.842 7.456 6.094 4.148 4.161 2.350

24

3.919 3.736 5.227 5.325 7.100 7.352 7.979 7.194 6.533 3.685 2.319 2.481

25

1.885 4.846 5.662 5.897 7.244 7.305 7.968 7.049 6.191 3.768 1.911 1.861

26

3.269 4.275 5.952 7.115 5.105 8.230 7.765 6.788 6.207 4.198 3.023 1.827

27

3.332 3.564 4.741 6.705 6.027 7.798 7.249 6.957 6.020 4.897 2.349 2.106

28

2.099 3.696 5.786 6.238 6.481 7.515 7.636 6.215 5.846 2.918 3.318 2.200

29

3.587

5.423 5.697 6.903 6.496 7.595 7.059 5.689 4.485 3.085 1.487

30

2.438

5.861 6.378 6.206 7.467 7.674 7.131 5.443 4.014 1.807 1.990

31

2.452

5.302

Toplam
Ortalama

77.4

6.727

7.749 7.242

3.480

96.5 146.6 166.4 206.7 225.4 241.7 223.8 184.3 144.6 102.5

2.129
75.2

2.496 3.447 4.730 5.546 6.669 7.513 7.797 7.218 6.143 4.664 3.416 2.426

138

4.1.3 Teknik gne enerjisi potansiyeli

Teknik potansiyel, saha potansiyelin sistem verimi ile arplmas ile elde edilmektedir.
Hoogwijk (2004) ve Anonim (2009c) dnyada mevcut teknolojiyle FV sistem veriminin
ortalama % 10.5 olduunu ifade etmektedirler. HAVU iin teknik gne enerjisi
potansiyeli hesab da lm ve hesaplamayla elde edilmi gnlk bazda HAVU saha
gne enerjisi potansiyeli verisinin % 10.5i alnarak hesaplanmtr. Bu hesaplama
sonucunda HAVU sahasna kurulacak ortalama bir FV gne elektrii retecinin 1
metrekareden evirici knda AA olarak elde edebilecei yllk elektrik enerjisi miktar
177 kWhtir. Yl ierisinde en dk retim Aralk aynda 6.1 kWh, en yksek retim ise
Temmuz aynda 23.7 kWh iken yllk metrekare bana elektrik retimi yl boyunca 0.2-0.8
kWh/gn aralnda kalmtr (izelge 4.10). Teorik olarak gne enerjisi potansiyeli 2918
kWh/m2 hesaplanmasna karn bu deer saha gne enerji potansiyeli olarak 1743
kWh/m2ye ve teknik gne enerjisi potansiyeli olarak da 177 kWh/m2ye dmektedir.
HAVU iin gnlk teknik gne enerjisi potansiyelinin 483 Wh/m2 olduu sylenebilir.

4.2 Elektrik Enerjisi Tketim Analizi

HAVUun elektrik enerjisi tketimini zaman boyutunda ve iletme bazl ortaya

koyabilmek iin kurulu gcn oluturan elektrik tketici elemanlar referans g
deerleriyle birlikte derlenmitir. Derleme srasnda elektrik tketicilerden oluan bir teknik
fotoraf albm de olumutur. Bu albmde hemen her tketici veya tketici grubuna ait
farkl alardan grseller ve referans deerler iletme/bina bazl kodlanarak kayt altna
alnmtr. zellikle elektrik motorlarnda anma gc olarak cos dahil edilmemise,
Trkiye artlar iin bu deer 0.80 olarak alnm ve g hesabna dahil edilmitir (izelge
4.11). Enerji tketim hesab ve enerji yk talebi karlama almalar yaplrken bu referans
g deerlerinden yararlanlmtr. Toplam 400.83 kWlk bir kurulu gce sahip olan
HAVU iletmesi orta lekli bir elektrik retim tesisinin gcne sahiptir. Kurulu gc
oluturan 334 kWlk 81 adet elektrik motorlarn en bykleri B-002: motopomp binasnda
kurulu olan her biri 44 kW gcndeki 4 adet sulama pompas, 33 kWlk selektr ve 18
kWlk byk kaynak makinalardr. letmede ayrca aydnlatma amal 110 adet cival
sokak lambas ile 74 adet akkor ve 287 adet floresan lamba bulunmaktadr.

139

izelge 4.10 HAVU teknik gne enerjisi potansiyeli, Wh/m2

2000 2006
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Ortalama
Toplam

O
146
136
174
112
202
151
194
193
288
261
226
259
258
236
179
127
257
210
192
242
164
167
226
306
185
268
277
198
297
222
230
212
6584

234
252
202
220
264
257
292
355
356
266
329
339
226
269
301
294
289
273
347
306
365
388
382
342
416
383
335
340
355

356
363
277
351
382
392
451
373
382
387
346
492
421
408
419
385
457
418
418
465
453
579
441
475
516
537
457
541
498
556
493
310 435
8976 13490

N
467
388
562
502
533
583
552
494
632
636
600
553
533
437
583
636
602
322
384
552
482
464
267
535
582
688
638
608
580
633

645
551
556
656
637
549
612
740
723
717
714
679
634
621
703
710
652
701
803
624
653
707
785
709
711
501
629
662
672
621
660
534 662
16027 20537

637
641
687
729
750
744
792
773
727
781
782
814
762
720
744
803
748
731
743
767
742
790
769
780
756
827
778
746
637
730

809
806
674
760
700
808
757
759
830
808
825
786
768
805
716
656
713
784
795
796
771
789
765
786
780
762
709
746
733
758
747
748
765
22427 23702

621
687
673
760
714
750
730
751
690
719
664
711
739
736
720
709
706
664
695
634
682
708
696
668
656
635
645
579
663
656
663
688
21325

615
599
596
523
480
563
622
623
572
580
590
584
566
564
540
470
455
596
602
602
611
584
556
589
559
559
542
527
514
493

437
448
498
538
506
488
466
430
369
469
491
485
403
457
439
418
358
405
386
309
381
393
358
330
328
554
392
272
365
333
307
562 413
16873 12814

K
340
397
341
358
361
365
311
285
294
302
261
345
305
299
175
284
238
339
367
162
194
234
312
202
182
245
205
257
244
171
279
8373

A
160
146
218
223
136
180
97
204
240
225
177
244
278
158
247
263
232
257
243
178
229
191
185
203
166
167
184
185
142
175
182
197
6114

Gece ile gndz arasnda yl ierisindeki sre deiimi gnlk olarak deimektedir. Enerji
denetimi ile elde edilen HAVU enerji tketim dalmn gece ve gndz saatlerinde
hesaplayabilmek iin, aylk bazda izelge 4.12deki sreler esas alnmtr. HAVU enerji
denetimi, her bir tketicinin hangi retim veya hizmete ait olduunu ve yln hangi
zamanlar gnn hangi saatlerinde ne younlukta altnn bir dkmn vermektedir
(izelge 4.13).

140

izelge 4.11 HAVUun kurulu gcn oluturan elemanlar

erii
Sulama Pompas
ekili deirmen ve kartrma
ekili deirmen ve kartrma
Helezon
Kk yem makinas
Ykleme band
Seyyar kompresr
Redresr (Ak arj)
Boru bkme makinas
Talama
anta kaynak makinas
Termosifon
Diki makinas
Byk kaynak makinas
Punto kaynak makinas
anta kaynak makinas
Sabit Matkap
Hava Kompresr
Talama
Krc
El matkab (Makita)
Dekupaj
El matkab (Bosch)
Ba kesme makinas
Krlang makinas
Bak bileme
Yatar daire testere
Komple planya
erit testere
Tank zmpara
Sam makinas
Soutma fanlar
St soutma tank
Scak su pompas
Scak su kazanlar
Yem datm
Yem datm
Gbre toplama
Temizleme dzeni
Helezon
Et buzdolab
Et buzdolab
Sebze buzdolab

Tr
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru

141

Adedi
4
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
2
3
2
2
4
1
2
2
1
2

G, kW

Toplam G, kW

44
2.4
2.4
2.4
6
0.8
1.782
2.2
0.396
0.9
3.2
1.98
0.5
18.2
8.0
3.2
0.8
1.2
0.2
1.2
0.7
0.7
0.7
0.6
0.9
0.3
2.4
2.4
8.8
1.0
3.4
1.5
1.5
2.4
2.4
0.4
0.4
0.6
0.6
1.2
0.3
1.8
0.3

176
2.4
2.4
4.8
6
0.8
1.782
2.2
0.396
0.9
3.2
1.98
0.5
18.2
8
3.2
0.75
1.162
0.2
1.2
0.72
0.72
0.72
0.6
0.85
0.3
2.4
2.4
8.8
0.95
6.8
1.5
1.5
4.8
7.2
0.8
0.8
2.2
0.55
2.4
0.6
1.8
0.6

izelge 4.11 HAVUun kurulu gcn oluturan elemanlar (devam)

Sebze buzdolab
Derin dondurucu
Byk buzdolab
Standart buzdolab
Bulak makinas
Kyma makinas
Hindi kesme
amar makinas
Kurutma makinas
Skma makinas
Brlr (116)
Brlr (116)
Hidrofor
Devirdaim pompas
Devirdaim pompas
Scak su pompas
Sirklasyon pompas
Selektr

Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru
Elektrik motoru

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
1
1
1
81

TOPLAM
erii

Tr

Sokak lambas
Floresan lamba
Akkor ampul

Adedi

Aydnlatma
Aydnlatma
Aydnlatma

1.8
0.4
0.3
0.2
0.9
2.4
1.6
0.9
0.9
0.9
1.2
1.2
0.6
0.2
0.2
0.1
0.1
33.0
G. kW

Toplam G. kW

0.125
0.04
0.075

13.75
11.48
5.55
30.78

110
287
74
471

TOPLAM
Tr

1.8
0.4
0.3
0.2
0.9
2.4
1.6
0.9
0.9
0.9
1.2
1.2
0.6
0.555
0.555
0.06
0.06
33
333.61

Toplam G. kW

Adedi

Elektrik motoru
Aydnlatma
Dier

81
471

333.61
30.78
36.44
400.83

TOPLAM

izelge 4.12 Gece ve gndz enerji tketimine esas aylk sre dalm, saat
Yaklak sre, saat

Gece

14

13

12

12

11

10

10

11

12

12

13

14

Gndz

10

11

12

12

13

14

14

13

12

12

11

10

142

Adet

143

261

522

2088

0.0

5.2

5420.9

15.1

Tketim Sresi, gn/yl

Tketim Sresi, saat/gn

Tketim sresi toplam,

saat/yl

Toplam sre (tm), saat/yl

G, kW

Birim Tketim, kWh

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

20.9

20.9

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

Toplam Tketim, kWh/yl

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

360

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

1 Ocak

Dier

Tr

Tketim Balang

Bilgisayar

erik

Enerji Tketici, letme

/ Bina

Pafta kodu

Sokak
Lambas

77.8

77.8

4.3

0.0

1944

108

108

150

30 Ekim

18

5400.0

0.0

0.5

77.8

540.0

0.1

43200

4320

12

360

360

1 Ocak

10

Aydnlatma

Floresan
Lamba

dare binas

A-001

78.3

78.3

39.2

0.1

1044

522

261

360

1 Ocak

125.3

125.3

20.9

0.0

3132

522

261

360

1 Ocak

52.2

52.2

52.2

1.0

52.2

52.2

.2

261

360

1 Ocak

31.3

31.3

15.7

0.0

1044

522

261

360

1 Ocak

Su stcs

Dier

Floresan Mikrodalga
Lamba
frn

Aydnlatma

Akkor
Lamba

1879.2

1879.2

1879.2

0.3

6264

6264

24

261

360

52.2

52.2

52.2

0.1

522

522

261

360

1 Ocak

Elektrik
motoru
1
1 Ocak

Aspiratr

Buzdolab

Kantin

A-002

52.2

52.2

52.2

0.1

522

522

261

360

1 Ocak

Tost
makinas

13.1

13.1

13.1

0.1

130.5

130.5

.5

261

360

1 Ocak

Rezistans

Izgara

52.2

52.2

6.5

2336.0

52.2

0.1

522

522

261

360

1 Ocak

ay oca

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi

Adet

144

501.1

501.1

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

Toplam Tketim, kWh/yl

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

11.9

11.9

220.0

220.0

60.0

60.0

60.0

36.0

36.0

36.0

2.4

15

15

0.6

25

360

1 Ocak

0.5

0.5

0.5

0.3

1.6

1.6

0.1

16

360

1 Ocak

4.3

4.3

4.3

0.9

0.2

25

360

1 Ocak

3.2

3.2

3.2

0.6

0.2

25

360

1 Ocak

28.1

28.1

28.1

0.7

39

39

0.3

130

360

1 Ocak

18.7

18.7

18.7

0.7

26

26

0.2

130

360

1 Ocak

37.4

0.7

52

52

0.4

130

360

1 Ocak

El matkab
(Makita)

37.4

37.4

2.6

220.0

2.4

25

25

25

360

1 Ocak

Dekupaj

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

11.9

8.8

25

25

25

360

1 Ocak

Elektrik motoru

Yatar daire Bak Krlang Ba kesme El matkab

testere
bileme makinas makinas
(Bosch)

921.2

83.5

Birim Tketim, kWh

1.0

12.5

12.5

0.5

25

360

1 Ocak

Tank
Komple
erit testere
zmpara
planya

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

0.0

G, kW

12528

Toplam sre (tm),

saat/yl

Tketim Sresi, saat/gn

2088

261

Tketim Sresi, gn/yl

Tketim sresi toplam,

saat/yl

360

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

1 Ocak

Aydnlatma

Tr

Tketim Balang

Floresan
Lamba

Marangozhane

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

A-003

Pafta kodu

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 2/11)

Adet

145
12288

Toplam sre (tm),

saat/yl

491.5
491.5

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

Toplam Tketim, kWh/yl

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

9.6

9.6

4.8

4.8

208.0

208.0

728.0

728.0

728.0

8.0

91

91

0.7

130

360

1 Ocak

364.8

18.2

20

20

100

360

1 Ocak

364.8

364.8

5.0

208.0

3.2

65

65

0.5

130

360

1 Ocak

Punto kaynak Byk kaynak

makinas
makinas

Elektrik motoru

anta kaynak
makinas

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

4.8

0.2

20

20

0.5

40

360

1 Ocak

Talama

1806.7

9.6

1.2

0.2

40

360

1 Ocak

Krc

Kaynak atlyesi

A-004

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

81.9

2048

Tketim sresi toplam,

saat/yl

Birim Tketim, kWh

Tketim Sresi, saat/gn

0.0

256

Tketim Sresi, gn/yl

G, kW

360

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

1 Ocak

Aydnlatma

Tr

Tketim Balang

Floresan
Lamba

erik

Enerji Tketici, letme /

Bina

Pafta kodu

32.0

32.0

1.5

523.5

2.0

0.0

800

50

50

360

1 Ocak

16

Aydnlatma

Floresan
Lamba

Makine
garaj

A-006

0.0

0.0

0.0

0.0

360

1 Ocak

pompa

Temiz su derin
kuyu pompas

0.0

0.0

0.0

0.0

1 Ocak

Dier

Trafo

Selektr (108)

A-008

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 3/11)

146

4800

0.0

24.0

Toplam sre (tm),

saat/yl

G, kW

Birim Tketim, kWh

letme/ Bina
Toplam Tketim,
kWh/yl
letme/ Bina Gnlk
Tketim, kWh/gn

192.0

192.0

Toplam Gndz
Tketim, kWh/yl

Toplam Tketim,
kWh/yl

Toplam Gece
Tketim, kWh/yl

600

7.5

7.5

7.5

0.5

15

15

15

150

360

360

Tketim sresi
toplam, saat/yl

Tketim Sresi,
saat/gn

Muhtemel alma
Sresi, gn/yl
Tketim Sresi,
gn/yl

1 Ocak

237.6

237.6

237.6

2.0

120

120

1.2

100

360

1 Ocak

0.4

3.4

144.0

54.0

54.0

54.0

1232.5

144.0

54.0

0.9

60

60

30

144.0

3.2

45

45

0.5

90

360

1 Ocak
149

17.8

17.8

17.8

0.4

45

45

0.5

90

360

1 Ocak

1 Ocak

1 Mays

Tketim Balang

633.6

633.6

633.6

2.2

288

288

12

24

360

1 Ocak

Adet

Elektrik motoru

Aydnlatma

Tr

anta kaynak
Boru bkme Redresr
Floresan Diki
Termosifon
Talama
Lamba makinas
makinas
makinas (Ak arj)

Motor Atlyesi

A-009

erik

Enerji Tketici,
letme / Bina

Pafta kodu

26.7

26.7

0.4

26.7

26.7

1.8

15

15

0.5

30

60

20 Temmuz

Seyyar
kompresr

273.0

273.0

3.2

1168.7

18.2

0.0

6825

455

3.5

130

360

1 Ocak

15

Aydnlatma

Floresan
Lamba

6.0

6.0

6.0

0.1

60

60

.5

120

120

1 Haziran

Dier

Sebil

637.0

637.0

637.0

1.4

455

455

3.5

130

360

1 Ocak

258.7

258.7

0.1

6.0

258.7

2.0

130

130

130

360

1 Ocak

Bulak
Su stcs
makinas
Elektrik
Rezistans
motoru

Yemekhane

A-012

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 4/11)

54

Adet

147

8
1680
90720

Tketim Sresi, saat/gn

Tketim sresi toplam,

saat/yl

Toplam sre (tm),

saat/yl

48.0

11340

11340

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

0.4

Toplam Tketim, kWh/yl

54

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

48.0

12.0

0.1

480

120

120

120

1 Haziran

Dier

stirahat Evi

48.0

11340

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

A-014

Floresan
Lamba

162.0

162.0

1.4

162.0

27.0

0.1

2160

360

120

120

1 Haziran

104.4

104.4

10.4

0.0

2610

261

261

360

1 Ocak

10

Aydnlatma Aydnlatma

Akkor
Lamba

Gbre hangar

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

210.0

Birim Tketim, kWh

0.1

210

Tketim Sresi, gn/yl

G, kW

210

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

30 Mart

Aydnlatma

Tr

Tketim Balang

Sokak
Lambas

Depo

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

A-013

Pafta kodu
Nizamiye

B-001

104.0

104.0

104.0

0.8

130

130

130

360

1 Ocak

576.0

576.0

576.0

6.0

96

96

12

12

1 Ocak

7516.8

7516.8

3758.4

2.4

3132

1566

261

360

1 Ocak

Elektrik motoru

1872.0

1872.0

1872.0

2.4

780

780

130

360

1 Ocak

1248.0

1248.0

31.7

11421.2

1248.0

2.4

520

520

130

360

1 Ocak

Dier

0.0

0.0

0.6

360

0.0

0.0

0.0

0.0

1 Ocak 1 Ocak

pompa

Ykleme Kk yem
ekili deirmen ve Motorin
Helezon
Kantar
band
makinas
pompas
kartrma

Yem Hangar

A-016

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 5/11)

148
27.0

27.0

66000

132000

1080.0

1080.0

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

733

Toplam Tketim, kWh/yl

3.0

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

132027

132000

44.0

3000

3000

20

150

180

1 Mays

66000

1080.0

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

13.5

0.1

360

180

180

180

1 Mays

Sulama
Pompas
Elektrik
motoru

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

540.0

0.1

G, kW

Birim Tketim, kWh

8640

Toplam sre (tm),

saat/yl

12

Tketim Sresi, saat/gn

4320

360

Tketim Sresi, gn/yl

Tketim sresi toplam,

saat/yl

360

1 Mays

Akkor
Lamba

Aydnlatma

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

Adet

Tr

Sokak
Lambas

Motopomp

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

B-002

Pafta kodu

576.0

576.0

3.8

576.0

48.0

0.0

14400

1200

150

150

1 Austos

12

C-004

Sokak
Lambas

7560.0

7560.0

21.0

7560.0

540.0

0.1

60480

4320

12

360

360

1 Ocak

14

10

1074.0

1074.0

107.4

0.1

14320

1432

179

179

572.8

572.8

9.2

1646.8

57.3

0.0

14320

1432

179

179

19.2

19.2

0.1

19.2

4.8

0.0

480

120

120

360

1 Kasm 1 Kasm 1 Ocak

10

Sera

C-005

62.6

62.6

0.2

62.6

10.4

0.0

1566

261

261

360

1 Ocak

Aydnlatma

41.8

41.8

0.1

41.8

10.4

0.0

1044

261

261

360

1 Ocak

Floresan Floresan Floresan Floresan

Lamba Lamba Lamba
Lamba

Aydnlatma

Akkor
Lamba

Gbre,
sulama, Izgaral Kapal besi
bahe depo

C-003

Aydnlatma Aydnlatma

Floresan
Lamba

Hindi
kmesi

C-002

4660.5

4660.5

19.5

4660.5

358.5

0.1

37284

2868

12

239

239

1 Nisan

13

Aydnlatma

Sokak
Lambas

Ak besi
padoku

D-001

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 6/11)

149

12
4320
34560

Tketim Sresi, saat/gn

Tketim sresi toplam,

saat/yl

Toplam sre (tm),

saat/yl

75.6

3456.0

Toplam Tketim, kWh/yl

7.6

0.0

1890

189

21

60

75.6
2592.0

Elektrik
motoru
8

5280.0

2640.0

2640.0

89.3

5355.6

5280.0

33.0

160

160

20

60

864.0

864.0

108.0

0.1

11520

1440

360

360

Stlk - Samhane

D-004

806.4

806.4

57.6

0.0

20160

1440

360

360

1 Ocak

14

15552

15552

5184.0

2.4

6480

2160

360

360

1 Ocak

6912.0

6912.0

3456.0

2.4

2880

1440

360

360

1 Ocak

3240.0

3240.0

3240.0

1.5

2160

2160

360

360

1 Ocak

Elektrik motoru

3240.0

3240.0

3240.0

1.5

2160

2160

360

360

1 Ocak

9676.8

9676.8

111.9

40291.2

4838.4

3.4

2880

1440

360

360

1 Ocak

Floresan Scak su Scak su St soutma Soutma Sam

Lamba kazanlar pompas
tank
fanlar makinas

Aydnlatma

Akkor
Lamba

20 Temmuz 20 Temmuz 1 Ocak

10

Aydnlatma

Selektr

Stlk

D-003

Floresan
Lamba

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

3456.0

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl
2592.0

16.8

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

172.8
6048.0

324.0

0.0

86400

4320

12

360

360

1 Ocak

20

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

Birim Tketim, kWh

0.1

360

Tketim Sresi, gn/yl

G, kW

360

1 Ocak

Floresan
Lamba

Aydnlatma

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

Adet

Tr

Akkor
Lamba

Gen hayvan

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

D-002

Pafta kodu

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 7/11)

24
7200

Tketim Sresi, saat/gn

Tketim sresi toplam,

saat/yl

150
8640.0

Toplam Tketim, kWh/yl

8640.0

633.6

316.8

4320.0

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

4320.0

316.8

4320.0

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl
4320.0

49.8

316.8

0.4

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

288.0

0.0

1440

720

360

360

1 Ocak

17913.6

540.0

0.1

216000

7200

24

300

360

1 Ocak

30

Yem
datm
Elektrik
motoru

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

Birim Tketim, kWh

G, kW

115200

300

Tketim Sresi, gn/yl

1 Ocak

16

360

Toplam sre (tm),

saat/yl

Floresan
Lamba

Aydnlatma

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

Adet

Tr

Akkor
Lamba

Broyler kmesi

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

D-008

Pafta kodu

156.0

156.0

78.0

1.2

130

65

.5

130

360

1 Ocak

Helezon

143.6

143.6

143.6

0.6

261

261

261

360

1 Ocak

Elektrik motoru

Temizleme
dzeni

633.6

633.6

316.8

0.4

1440

720

360

360

1 Ocak

Yem
datm

Yumurta kmesi

D-009

15034

15034

44

15967

259.2

0.0

375840

6480

18

360

360

1 Ocak

58

Aydnlatma

Flresan
lamba

360

360

1 Ocak

20

1080.0

1080.0

54.0

0.1

14400

720

Floresan
Lamba

2073.6

2073.6

8.8

3153.6

172.8

0.0

51840

4320

12

360

360

1 Ocak

12

Aydnlatma

Akkor
Lamba

Koyunculuk

D-010

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 8/11)

151
417.6

792.0

Toplam Tketim, kWh/yl

792.0

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl
417.6

14.9

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

41.8

0.0

10440

1044

261

360

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

891.0

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

19800

Toplam sre (tm),

saat/yl

19.8

495

Tketim sresi toplam,

saat/yl

Birim Tketim, kWh

11

Tketim Sresi, saat/gn

0.0

45

Tketim Sresi, gn/yl

G, kW

60

15 Haziran 1 Ocak

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

40

Adet

10

Aydnlatma

Frn

99.0

99.0

99.0

0.2

495

495

11

45

60

0.0

0.0

0.0

0.6

360

0.0

0.0

0.0

1.6

10

360

192.0

192.0

192.0

2.4

80

80

10

360

1 Ocak

0.0

0.0

0.9

261

360

1 Ocak

2073.6

1036.8

1036.8

2073.6

0.2

8640

8640

24

360

360

1 Ocak

2764.8

1382.4

1382.4

2764.8

0.3

8640

8640

24

360

360

1 Ocak

Et buzdolab

3456.0

1728.0

1728.0

3456.0

0.4

8640

8640

24

360

360

24

360

360

24

360

360

0.3

1.8

0.3

17280

8640

24

360

360

2557.4

2557.4

15206 5115 15206 5114.9

7603 2557 7603

7603 2557 7603

137.6

49546.6

15206 2557 15206 2557.4

1.8

8640 17280 8640

8640 8640 8640

24

360

360

1 Ocak 1 Ocak 1 Ocak 1 Ocak 1 Ocak

Elektrik motoru

Hindi Kyma
Bulak Standart Byk
Derin
Sebze
kesme makinas makinas buzdolab buzdolab dondurucu buzdolab

15 Haziran 1 Ocak 1 Ocak

Rezistans

Floresan
Su stcs
Lamba

Tr

Floresan
Lamba

Sosyal tesis (Mutfak)

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

E-001

Pafta kodu

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 9/11)

152
384.0

9180

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

9180

26

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

Toplam Tketim, kWh/yl

9180

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

48.0

384.0

540

Birim Tketim, kWh

0.0

9600

1200

10

120

120

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

0.1

G, kW

73440

Toplam sre (tm),

saat/yl

12

Tketim Sresi, saat/gn

4320

360

Tketim Sresi, gn/yl

Tketim sresi toplam,

saat/yl

360

0.0

0.0

0.0

0.1

120

150

0.0

0.0

0.0

0.1

120

150

249.8

249.8

83.3

0.2

1350

450

150

150

1 Ocak 1 Haziran 15 Kasm 15 Kasm 15 Kasm

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

17

Adet

Aydnlatma

Tr

Sokak Floresan Sirklasyon Scak su Devirdaim

Lambas Lamba
pompas pompas pompas

Brlr
(116)

Skma Kurutma amar

makinas makinas makinas

1998.0

1998.0

666.0

0.2

10800

3600

24

150

150

0.0

0.0

0.0

0.6

150

150

86.4

86.4

86.4

1.2

72

72

24

150

230.4

230.4

17.1

2564.6

230.4

1.2

192

192

24

150

169.0

169.0

169.0

0.9

192

192

24

120

169.0

169.0

169.0

0.9

192

192

24

120

337.9

337.9

8.8

1059.8

337.9

0.9

384

384

16

24

120

15 Kasm 15 Kasm 15 Kasm 15 Kasm 1 Haziran 1 Haziran 1 Haziran

Brlr
(116)

Elektrik motoru

Devirdaim
Hidrofor
pompas

Sosyal tesis (amarhane) (Kaloriferhane)

Enerji Tketici, letme /

Bina

erik

E-001

Pafta kodu

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 10/11)

153
0.9

Toplam Tketim, kWh/yl

345.6

0.9

345.6

Toplam Gece Tketim,

kWh/yl

0.4

0.0

22

11

11

30

1 Aralk

Toplam Gndz Tketim,

kWh/yl

1.0

0.0

G, kW

letme/ Bina Gnlk

Tketim, kWh/gn

8640

Toplam sre (tm),

saat/yl

345.6

4320

Tketim sresi toplam,

saat/yl

letme/ Bina Toplam

Tketim, kWh/yl

12

Tketim Sresi, saat/gn

172.8

360

Tketim Sresi, gn/yl

Birim Tketim, kWh

360

1 Ocak

Muhtemel alma Sresi,

gn/yl

Tketim Balang

Adet

Akkor
Lamba

0.00 deeri grnmektedir. Bu durum, o tketicinin ya o (gece/gndz) periyotta

0.0

0.0

0.0

0.9

0.0

10

30

1 Aralk

Rezistans

Istc

Kmes hayvan
kesimhane

Aydnlatma Aydnlatma

Floresan
Lamba

erik
Tr

Bahe

Enerji Tketici, letme /

Bina

Pafta kodu

1.9

1.9

0.0

1.9

1.0

0.0

48

24

24

360

1 Ocak

Aydnlatma

Akkor
Lamba

Bykba
kesimhane

50

1 Ocak

10

50.0

50.0

0.1

50.0

5.0

0.1

500

50

Floresan
Lamba

20.0

20.0

0.1

20.0

2.0

0.0

500

50

50

360

1 Ocak

10

Aydnlatma

Floresan
Lamba

324209

160659

163550

324209

100.0

49.6

50.4

letme jeneratr KK
Toplam Oran, %
Binas

izelge 4.13 HAVU enerji denetimi (devam 11/11)

Bylece iletme/bina ve hatta tketici bazl o aya ait gnlk (izelge 4.14), gndz (izelge

4.15) ve gece (izelge 4.16) ortalama yk talepleri belirlenmi, elektrik beslemesi yapacak

ebeke, ak veya dorudan retim gibi muhtemel kaynaklarn tasarmna esas tekil edecek

zamansal elektrik yk veri seti oluturulmutur. zellikle gndz ve gece tketim verisi

incelendiinde, ilgili tketicinin toplam tketimdeki pay % 0.01den kk olanlar iin

0.06
0.17
0.14
31.73
0.96
3.00

A-013: Depo

A-014: Gbre hangar

A-015: 13 numaral hangar

A-016: Yem hangar

B-001: Nizamiye

B-002: Motopomp

154
0.01
0.00
8.76
0.00
0.00
514.6

stirahat evi

Koyunculuk

Kmes hayvan kesimhane

Sokak lambas

TOPLAM. 341671

E-001: Sosyal tesis mutfak

Bykba kesimhane

180.23

D-009: Yumurta kmesi

21.00

44.35

D-008: Broyler kmesi

Bahe

49.76

D-004: Stlk

0.00

111.92

D-002: Gen hayvan

E-002: Kk ev

0.00
16.80

D-001: Ak besi padoku

0.12

3.25

A-012: Yemekhane

9.20

3.42

A-009: Motor atlyesi

C-005: Sera

0.00

A-008: Selektr (108)

C-004: Izgaral kapal besi

0.09

A-006: Eski selektr ve bier ambar

0.05

5.02

A-004: Kaynak atlyesi

C-003: Sulama ve kmr hangar

2.56

A-003: Marangozhane

0.00

6.49

C-002: Hindi kmesi

15.58

A-002: Kantin

A-001: dare binas

letme veya bina (Gnlk)

514.6

0.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

180.23

44.35

49.76

111.92

16.80

0.00

0.12

9.20

0.05

0.00

3.00

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.58

514.6

0.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

180.23

44.35

49.76

111.92

16.80

0.00

0.12

9.20

0.05

0.00

3.00

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.58

587.6

54.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

180.23

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

9.20

0.05

0.00

3.00

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1295.2

54.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

163.13

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

0.00

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.79

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1320.7

54.00

0.00

8.76

0.40

0.01

21.00

1.35

186.81

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

0.00

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

3.79

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1410.4

54.00

0.00

8.76

0.40

0.01

21.00

1.35

186.81

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

0.00

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

89.26

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1414.2

54.00

0.00

8.76

0.40

0.01

21.00

1.35

186.81

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

3.84

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

89.26

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1399.4

54.00

0.00

8.76

0.40

0.01

21.00

1.35

171.96

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

3.84

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

89.26

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

1298.7

54.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

163.13

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

0.00

0.05

3.84

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.06

538.0

0.00

0.00

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

180.23

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

9.20

0.05

3.84

3.00

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.58

518.5

0.00

0.03

8.76

0.00

0.01

21.00

0.00

180.23

44.35

49.76

111.92

16.80

0.00

0.12

9.20

0.05

3.84

3.00

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

15.58

1441.1

54.00

0.03

8.76

0.40

0.01

21.00

1.35

203.91

44.35

49.76

111.92

16.80

19.50

0.12

9.20

0.05

3.84

736.48

0.96

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

89.26

0.09

5.02

2.56

6.49

15.58

100

3.38

0.93

0.01

2.24

0.05

18.72

4.73

5.3

11.92

1.79

1.39

0.01

0.48

0.01

0.17

39.82

0.1

3.38

0.01

0.02

0.01

0.35

0.39

1.65

0.01

0.53

0.27

0.69

1.63

Pay, %

izelge 4.14 letmelerin gnlk ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh

0.17

A-014: Gbre hangar

155
86.60
0.00
0.00
0.01
0.00
0.00
0.00
0.00
280.1

E-002: Kk ev

Bahe

Bykba kesimhane

stirahat evi

Koyunculuk

Kmes hayvan kesimhane

Sokak lambas

TOPLAM: 175628

280.1

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

86.60

3.10

24.88

E-001: Sosyal tesis mutfak

0.00

0.00

3.10

0.00

D-002: Gen hayvan

24.88

0.00

D-001: Ak besi padoku

0.00

D-009: Yumurta kmesi

0.00

C-005: Sera

0.00

0.05

D-008: Broyler kmesi

0.00

C-004: Izgaral kapal besi

0.00

0.00

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

111.92 111.92

0.05

C-003: Sulama ve kmr hangar

0.58

D-004: Stlk

0.00

C-002: Hindi kmesi

0.00

0.06

A-013: Depo

B-002: Motopomp

3.25

A-012: Yemekhane

0.00

3.42

A-009: Motor atlyesi

B-001: Nizamiye

0.00

A-008: Selektr (108)

0.14

0.09

A-006: Eski selektr ve bier ambar

31.73

5.02

A-004: Kaynak atlyesi

A-016: Yem hangar

2.56

A-003: Marangozhane

A-015: 13 numaral hangar

6.49

A-002: Kantin

O
0.58

letme veya bina (Gndz)

A-001: dare binas

280.1

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

86.60

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

0.00

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.58

279.5

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

86.60

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

0.00

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

660.1

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

69.50

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

397.30

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.79

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

703.0

0.00

0.00

0.00

0.40

0.01

0.00

1.35

79.98

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

427.87

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

3.79

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

748.7

0.00

0.00

0.00

0.40

0.01

0.00

1.35

79.98

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

427.87

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

45.25

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

718.1

0.00

0.00

0.00

0.40

0.01

0.00

1.35

79.98

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

397.30

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

45.25

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

685.9

0.00

0.00

0.00

0.40

0.01

0.00

1.35

78.33

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

366.74

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

45.25

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

629.2

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

69.50

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

366.74

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.06

280.1

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

86.60

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

0.00

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.58

280.1

0.00

0.03

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

86.60

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

0.00

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.25

3.42

0.00

0.09

5.02

2.56

6.49

0.58

735.7

0.00

0.03

0.00

0.40

0.01

0.00

1.35

97.08

3.10

24.88

111.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.05

0.00

397.30

0.00

31.73

0.14

0.17

0.06

3.30

4.23

45.25

0.09

5.02

2.56

6.49

0.58

51.40

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

0.00

0.05

8.51

0.33

2.65

11.92

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

21.40

0.00

3.38

0.01

0.02

0.01

0.35

0.39

0.83

0.01

0.53

0.27

0.69

0.03

100.00

0.00

0.00

0.00

0.03

0.00

0.00

0.09

16.55

0.64

5.16

23.20

0.00

0.00

0.00

0.00

0.01

0.00

41.62

0.00

6.58

0.03

0.04

0.01

0.68

0.76

1.62

0.02

1.04

0.53

1.34

0.06

Toplam,% Gndz,%

izelge 4.15 letmelerin gndz ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh

0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.96
3.00
0.00
0.00
9.20
0.12
0.00
16.80
0.00
24.88
41.25
93.63
0.00
21.00
0.00
0.00
8.76
0.00
0.00
234.6

A-002: Kantin

A-003: Marangozhane

A-004: Kaynak atlyesi

A-006: Eski selektr ve bier ambar

A-008: Selektr (108)

A-009: Motor atlyesi

A-012: Yemekhane

A-013: Depo

A-014: Gbre hangar

A-015: 13 numaral hangar

A-016: Yem hangar

B-001: Nizamiye

B-002: Motopomp

C-002: Hindi kmesi

C-003: Sulama ve kmr hangar

C-004: Izgaral kapal besi

C-005: Sera

D-001: Ak besi padoku

D-002: Gen hayvan

D-004: Stlk

D-008: Broyler kmesi

D-009: Yumurta kmesi

E-001: Sosyal tesis mutfak

E-002: Kk ev

Bahe

Bykba kesimhane

stirahat evi

Koyunculuk

Kmes hayvan kesimhane

Sokak lambas

TOPLAM: 166044

O
15.00

letme veya bina (Gece)

A-001: dare binas

156
234.6

0.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

0.00

0.12

9.20

0.00

0.00

3.00

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

234.6

0.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

0.00

0.12

9.20

0.00

0.00

3.00

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

308.1

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

9.20

0.00

0.00

3.00

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

635.1

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

0.00

339.18

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

617.7

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

106.84

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

0.00

308.62

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

661.7

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

106.84

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

0.00

308.62

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

44.01

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

696.1

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

106.84

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

3.84

339.18

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

44.01

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

713.5

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

3.84

369.74

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

44.01

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

669.5

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

0.00

0.00

3.84

369.74

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

257.9

0.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

9.20

0.00

3.84

3.00

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

238.4

0.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

93.63

41.25

24.88

0.00

16.80

0.00

0.12

9.20

0.00

3.84

3.00

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

705.3

54.00

0.00

8.76

0.00

0.00

21.00

0.00

106.84

41.25

24.88

0.00

16.80

19.50

0.12

9.20

0.00

3.84

339.18

0.96

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

44.01

0.00

0.00

0.00

0.00

15.00

48.60

3.38

0.00

0.93

0.00

0.00

2.24

0.00

10.21

4.39

2.65

0.00

1.79

1.39

0.01

0.48

0.00

0.17

18.42

0.10

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.81

0.00

0.00

0.00

0.00

1.60

100.00

6.96

0.00

1.92

0.00

0.00

4.60

0.00

21.02

9.04

5.45

0.00

3.68

2.87

0.03

1.00

0.00

0.35

37.91

0.21

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

1.67

0.00

0.00

0.00

0.00

3.29

Toplam,% Gece,%

izelge 4.16 letmelerin gece ortalama elektrik tketimi ve toplamdaki pay, kWh

almadn, dolaysyla elektrik tketmediini ya da tketiminin bu izelgede yer alacak

kadar byk olmadn gstermektedir.
Gnlk toplam tketimlerde sadece Mays-Ekim aras 6 ay alan B-002: motopomp
tketicisinin % 39.82 gibi yksek bir payla tm iletmede nce ktn grlmektedir. Bir
baka yksek tketimli iletme olan D-004: stlk, tm tketimini (111.9 kWh/gn)
gndz yapmaktadr ve yl ierisine homojen bir dalm sergilemektedir. A-008: selektr
iletmesi yalnzca yaz aylarnda 24 saat boyunca elektrik tketmektedir. Bahe tketicisi yl
boyu ancak sadece gece, D-001: ak besi padoku tketicisi de sadece yaz ve bahar
aylarnda gece elektrik tketmektedir. D-008: Broyler kmesinin gnde 24 saat ve yl boyu
elektrik tketimi kaydedilmitir.
Enerji denetimiyle elde edilen iletmenin 341671 kWh/yllk toplam elektrik tketiminin
(izelge 4.14) % 51.4lk ksm olan 175628 kWh/yl gndz (izelge 4.15), % 48.6lk
ksm olan 166044 kWh/yl gece tketimi (izelge 4.16) olarak gereklemektedir.
ekil 4.5de son 6 yllk dnem iin yllk elektrik tketimleri ve iletmeye maliyeti
karlmtr. Ayrca elektrik tketimindeki ve birim fiyatlardaki ykseli veya d de
izelgeden izlenebilmektedir. 2004 ylndaki yksek tketim son 6 yllk tketim
ortalamasn yukar ekmektedir. 2004 hari tutulduunda yllk ortalama tketim yaklak
% 10 orannda dmektedir. Yine 2004n yksek tketim etkisi yllk seyirde son 5 yllk
deiimde % 5.7lik bir d ortaya koymaktadr. 2004 hari tutulduunda elektrik
tketiminde her yl % 2.7lik bir art gzlenmitir. Birim fiyatlarda da 2005 ylna % 18.8
gibi yksek bir art oranyla balanm daha sonra yllk art oran % 5lerde seyretmitir.
2009da tekrar % 18.2lik bir fiyat art gzlenmitir. Son 5 ylda, yllk birim fiyat art
oran % 10.4 km, lke enflasyon oranna paralellik gstermitir.
ekil 4.5 (a)da HAVUun son 6 yllk inili kl elektrik tketim seyri; (b)de son 5
yllk, ortalamas dzgn grnen ancak tketim miktarlar dalgal olan tketim seyri; (c)de
son 4 yllk, azalma eiliminde bir tketim seyri; (d)de ise son 3 yllk fazla dalgal
olmayan dzenliye yakn bir elektrik tketim seyri grntlenmektedir.

157

izelge 4.17 HAVU yllk elektrik enerjisi tketimi (faturadan), kWh/yl

Yllk tketim
(kWh)

Yl
2004

483899.33

2005

294418.80

2006

Tketim art
oran, %

Yllk tketim,
(TL)

Fiyat art
oran, %

Birim fiyat,
TL/kWh

78384.37

0.16

-39.2

57197.12

0.19

18.8

372043.18

26.4

75329.85

0.20

5.3

2007

295489.71

-20.6

62685.76

0.21

5.0

2008

252505.05

-14.5

56360.29

0.22

4.8

2009

301644.57

19.5

77866.87

0.26

18.2

67970.71

0.20

Ortalama (2004-09)

333333.44

Ortalama (2005-09)

303220.26

-5.7

65887.98

0.22

10.4

Ortalama (2006-09)

305420.63

2.7

68060.69

0.22

8.3

Ortalama (2007-09)

283213.11

-5.2

65637.64

0.23

9.3

Ortalama (2008-09)

277074.81

2.5

67113.58

0.24

11.5

2009

2008

(b)

200,000

200,000
2007

(d)

ekil 4.5 HAVU fatural yllk elektrik tketim seyri, kWh/yl

158

2009

300,000

2009

300,000

2008

400,000

2007

400,000

2006

Elektrik tketimi,
kWh

500,000

2008

Elektrik tketimi,
kWh

500,000

(c)

2006

2005

2009

200,000

2008

200,000
2007

300,000

2006

300,000

2005

400,000

2004

400,000

(a)

Elektrik tketimi,
kWh

500,000

2007

Elektrik tketimi,
kWh

500,000

HAVUta sosyal davranlar ve mhendislik asndan elektrik tketim davranlarn

belirlemek, dolaysyla bu davranlar btn sayesinde iletmenin muhtemel elektrik yk
talep verisini ortaya koymak amacyla bir enerji denetimi uygulanmtr. Elde edilen alansal
ve zamansal yk talebi, enerji ynetimi ve verimlilii iin nemli olmakla birlikte,
ebekeden dolaysyla kurulabilecek bir elektrik retim tesisinden de nasl bir g beklentisi
olacan ortaya koymaktadr. Enerji denetimiyle elde edilen elektrik enerjisi tketim
verisine gre k dneminin toplam tketimdeki paynn % 34, yaz dneminin toplam
tketimdeki paynn % 66 olduu grlmektedir (izelge 4.18). 6 yllk (2004-2009)
fatural lmlere dayanan ortalama elektrik enerjisi tketimleri zamansal olarak
izlendiinde de k periyodunun toplam tketimin % 37sini, yaz periyodunun da % 63n
oluturduu grlr. Elektrik tketimi en dk 18.0 MWh/ay ile Nisanda, en yksek 45.3
MWh/ay ile Austosta gereklemitir. Ortalama gnlk tketim Nisan aynda 600 kWh
iken Austos aynda 1461 kWh olmutur. Ekim-Nisan aras ortalama gnlk tketim 697
kWhte kalrken, Mays-Eyll arasnda 1210 kWhe ulamaktadr (izelge 4.19). Gnlk
tketimin en yksek olduu zaman aral enerji denetimine gre Austosun ilk yarsnda
iken fatura veri setine gre Austosun son haftasnda grlmtr. Yine enerji denetimine
gre HAVU iin en dk yk talebinin olaca gnler genel olarak k aylar olarak
karken, fatura kaynakl veri setine gre Nisan aynda olmaktadr. Bu farkllkta, enerji
denetimi srasnda alanlarn verdikleri bilgi esas alndndan, alanlarn bizzat
altrdklar tketiciler haricinde, otomasyonla veya program dahilinde alan tketiciler
hakknda bilgi sahibi olmamalar bir etken olabilir.
Enerji denetimi ve faturaya dayal iki ayr elektrik tketim verisi oluturulmasnn ardndan,
dorulama yapmak amacyla gnn belirli saatlerinde saya zerindeki tketimler kayt
edilerek 2009 ylnn ikinci 6 ay iin gnlk bazda yeni bir veri seti elde edilmitir. Bu veri
seti ile enerji denetimi ve faturaya dayal tketim verisi bir arada kullanlarak tketim
analizi detaylandrlmtr (izelge 4.20).

159

izelge 4.18 HAVU elektrik tketimi enerji denetimi sonular, kWh

Gn/Ay
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Toplam,
MW (342)
Ortalama

O
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515

515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515

M
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515
515

N
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
588
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571
571

M
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295
1295

H
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321

T
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1321
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410
1410

A
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1414
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399

E
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1399
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310
1310

E
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299
1299

K
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
521
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538
538

A
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519
519

16.0

14.4

16.0

17.4

40.2

39.4

42.0

43.6

41.1

40.3

15.9

16.1

515

515

515

579

1295

1314

1355

1407

1369

1299

530

519

160

izelge 4.19 HAVU fatura bazl ortalama elektrik tketim (2004-2009), kWh
Gn
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Toplam,
MW
(334)
Ortalama

O
755
755
755
755
755
782
782
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
723
709
709
709

709
653
572
572
572
667
667
667
667
667
667
667
716
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
795
777
955

M
712
712
712
712
699
590
590
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
599
615
615
580
580
580

N
573
573
573
576
540
540
540
540
540
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
562
971
969
969

M
969
973
945
945
945
945
945
945
945
945
992
992
992
992
992
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
1106
858
858
896
896
896
896
896

H
896
983
983
983
983
983
1158
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1223
1244
1244
1244
1244
1158

T
1289
1289
1292
1292
1306
1306
1306
1306
1306
1306
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1370
1417
1417
1417
1417

A
1222
1222
1222
1222
1222
1195
1195
1195
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1550
1561
1561
1561
1561
1561
1561
1561
1506
1506
1506

E
1464
1464
1464
1464
1464
1464
1486
1486
896
930
930
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
949
930
930
918
918
918
918
918

E
918
918
918
756
756
758
758
758
758
758
758
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
736
679

K
654
654
654
654
663
663
663
663
617
611
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
664
652
652
652
652
717
717

A
717
766
768
768
768
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
782
808
808
808
808
808
780
780

22.7

21.3

19.0

18.0

30.6

35.1

42.0

45.3

32.4

23.5

19.8

24.2

731

735

616

600

987

1171

1353

1461

1078

757

661

782

Genel toplamlara baktmzda bu veri setinden denetimle yllk 342 MWh/yl, faturayla
334 MWh/yl ve bizzat lmle yaklak 320 MWh/yl elektrik tketimi hesaplanmtr.
Genel toplamdaki % 98 gibi yksek oranl paralellie karn, aylk toplamlarda zellikle
Aralk, Ocak, ubat ve Mays aylarnda denetim ile fatura arasnda % 25ten fazla fark
kmtr. Temmuz ve Austos aylar ise % 100e yakn oranda denklik tespit edilmitir.
2009 yl Temmuz-Aralk arasn temsil eden dorulama verisi ile fatura verisi arasnda

161

Kasm ve Aralk aylarnda olduka yksek paralellik olmasna karn, Temmuz, Austos ve
Eyll aylarnda % 30dan fazla sapma tespit edilmitir. Denetim ile dorulama verisi
arasndaki ilikiye baktmzda yeterli bir paralellik tespit edilememitir. +/- % 30 gibi
yksek oranda bir sapma sz konusudur. Toplamda ise tutarllk % 80de kalmtr. Ancak
burada dikkat edilmesi gereken husus enerji denetimi ile elde edilen verinin mutlak
deerinden ziyade oransal olarak iletme/bina veya gece/gndz gibi alansal ve zamansal
tketim analizini detaylandrmasdr. Bu karlatrma izelgesindeki tketim veri
setinden denetim verisinde k aylar toplam tketimin % 5i, yaz aylar % 12-13 iken;
fatura verisinde k aylar % 5-7, yaz aylar % 9-14; dorulama verisinde ise k aylar
% 6-7, yaz aylar % 9-11 karak makro dzeyde genel bir uyumluluk gstermilerdir.

Veri

izelge 4.20 Fatura, lm ve denetim sonularnn deerlendirilmesi

Yllk

Fatura

lmden
sapma, %

Dorulama
lmleri

Ort.

137.5

131.2

146.9

79.6

97.4 106.6

117.2

99.8

103.9

78.8

58.3

124.8 150.8

97.6

Denetimden
sapma, %

142.0 148.0 119.6 103.7

Aylk tm
gn, kWh

22657 21327 19082 18014 30608 35126 41950 45297 32355 23471 19844 24239 333970

Toplamdaki
pay, %

6.8

6.4

5.7

5.4

76.2

9.2

89.1

12.6

13.6

9.7

7.0

Denetimden
sapma, %

72.6

79.2

53.6

73.2

Aylk tm
gn, kWh

30517 34539 22030 29469 20384 22731 159670

10.5

Toplamdaki
pay, %
Aylk tm
gn, kWh

Enerji denetimi

9.5

10.8

6.9

9.2

5.9

7.3

100.0

128.2 141.4

80.3

6.4

7.1

49.9

15954 14410 15954 17372 40151 39412 42017 43603 41084 40258 15900 16074 342190

Aylk
8682
gndz, kWh
Aylk gece,
7272
kWh
54.4
Gndz, %
45.6
Gece, %
Toplamdaki
4.7
pay, %

7842 8682

8130 20463 21066 22340 22234 20119 19505

8162

8683 175908

6568 7272

9243 19687 18347 19677 21369 20964 20754

7738

7391 166282

54.4 54.4

46.8

51.0

53.4

53.2

51.0

49.0

48.4

51.3

54.0

51.4

45.6 45.6

53.2

49.0

46.6

46.8

49.0

51.0

51.6

48.7

46.0

48.6

5.1

11.7

11.5

12.3

12.7

12.0

11.8

4.6

4.7

100.0

4.2

4.7

162

Bu bilgi nda HAVU elektrik enerji ykn karlamay hedefleyen bir FV sistemin,
tketimin en ok olduu yaz dnemi baz alnarak tasarlanmas gerekmektedir. HAVU
corafyasnda yaz dneminde asal deiim faktrnn (transition factor) en yksek ve
kayplarn en dk olduu FV eim as PVSYST a optimizasyon aralar araclyla
15 derece olarak bulunmutur. FV tasarma esas tekil eden optimum FV panel as, tm
bir yllk dnem iin asal dnm faktrn 1.15, kayplar % 0.0 ve yzey masn
1999 kWh/m2 yapan 33 derece; k dnemi iin asal dnm faktrn 1.50 kayplar %
0.0 ve yzey masn 800 kWh/m2 yapan 55 derece ve yaz dnemi iin asal dnm
faktrn 1.03 kayplar -% 0.1 ve yzey masn 1241 kWh/m2 yapan 15 derece olarak
tespit edilmitir. Tasarmda hedef elektrik retip satmak ise bu durumda asal deiim
faktr ve kayp yzdesi tm bir yl iin deerlendirilir (http://www.pvsyst.com/5.2/
index.php) (izelge 4.21).

izelge 4.21 Tasarma esas tekil eden enerji tketim dnemi iin a seimi (PVSYST)

FV
eim
55

40

33

30

15

Yl (Ocak-Aralk)

Asal dnm
faktr, Ft
1.09

Yaz (Nisan-Eyll)

0.90

-14.2

1037

K (Ekim-Mart)
Yl (Ocak-Aralk)

1.50
1.15

0.0
-0.5

800
1933

Yaz (Nisan-Eyll)

1.00

-4.8

1152

K (Ekim-Mart)

1.47

-2.3

781

Yl (Ocak-Aralk)
Yaz (Nisan-Eyll)

1.15
1.02

0.0
-2.7

1999
1177

K (Ekim-Mart)

1.44

-4.3

765

Yl (Ocak-Aralk)

1.15

-0.2

1940

Yaz (Nisan-Eyll)

1.04

-1.2

1195

K (Ekim-Mart)

1.40

-6.9

745

Yl (Ocak-Aralk)

1.08

-2.5

1889

Yaz (Nisan-Eyll)
K (Ekim-Mart)

1.03
1.20

-0.1
-15.3

1241
648

Tasarma esas dnem

163

Optimum eime
gre kayp, %
-5.4

Yzey mas,
kWh/m2
1839

ekil 4.6da grlecei zere gne enerjisinin yksek olduu yaz periyodunda, elektrik
tketiminde de ak bir ykseli izlenmektedir. Mart ve Nisan aylarndaki tketim
dkl haricinde, elektrik tketim seyri yl boyu kresel gne mas seyriyle bir
dorusallk gstermektedir.

ekil 4.6 FV tasarma esas yk talep verisi ile kresel gne mas grafikleri

4.3 FV Tasarm

FV gne elektrii retim tesisi kurulumunda en nemli kriter, karlanmas istenen yk

talebidir. zellikle bataryal, ebeke destei olmadan almas planlanan bir tesiste emniyet
pay yksek tutulmak kaydyla yk talebinin belirlenmesi gerekir. ebeke balantl bir
tesiste ebeke yedek g reteci gibi davranabildiinden dolay karlanamayan bir yk sz
konusu olmaz. Her durumda ykn FV g reteci vastasyla karlanmasnn temini iin
hesaplanan muhtemel elektrik yk talebinin % 25 artrldktan sonra tasarm ve
boyutlandrlmaya geilmelidir. HAVU iin FV g retim tesisine esas tekil edecek

164

zamansal elektrik yk talebi verisi yl boyu saatlik olarak karlm ve gnlk toplamlar
halinde izelge 4.22de verilmitir.

izelge 4.22 HAVU FV tasarma esas elektrik tketim verisi, kWh

Gn/
Ay
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
416
Ort.

944
944
944
944
944
978
978
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
904
887
887
887

887
816
715
715
715
834
834
834
834
834
834
834
895
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
994
971

889
889
889
889
874
738
738
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
749
768
768
725
725
725

716
716
716
720
675
675
675
675
675
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
702
1214
1211
1211

1211
1216
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1181
1240
1240
1240
1240
1240
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1382
1072
1072
1120
1120
1120
1120
1120

1120
1229
1229
1229
1229
1229
1448
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1529
1555
1555
1555
1555
1447

1612
1612
1615
1615
1632
1632
1632
1632
1632
1632
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1712
1771
1771
1771
1771

1528
1528
1528
1528
1528
1494
1494
1494
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1938
1951
1951
1951
1951
1951
1951
1951
1883
1883
1883

1830
1830
1830
1830
1830
1830
1858
1858
1120
1162
1162
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1187
1163
1163
1147
1147
1147
1147
1147

1147
1147
1147
945
945
947
947
947
947
947
947
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
920
848

818
818
818
818
829
829
829
829
771
763
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
831
815
815
815
815
897
897

897
958
960
960
960
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
977
1010
1010
1010
1010
1010
975
975

28322 25464 23853

22517

38260

43907

52438

56621

40444

29338 24805 30299

914

751

1234

1464

1692

1826

1348

946

909

769

827

977

FV tasarma esas HAVU elektrik tketim verisinin homojen olmad, yl ve ay ierisinde

dalgalanmalar gsterdii; yaz aylarnda k aylarnn iki kat kadar tketim olduu
gzlenmektedir. En yksek hafta olarak gnlk tketimin 1951 kWh/gne ulat Austos

165

aynn son gnleri ne kmaktadr. Aylk toplam tketimde de yine toplam 56621 kWh/ay
ve ortalama 1826 kWh/gn ile Austos ay ilk sradadr. Tm bir yl iin beklenen toplam
tketim 416 MWh/yldr (ekil 4.6).

4.3.1 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm

Bu tip iletimde FV sistem sorumlu olduu ykleri karlayabilmek iin kendi retimini
kullanr, ebekeden elektrik eker veya kendi retimine paralel olarak ehir ebekesinden
destek alr. FV elektrik retiminin ykten fazla olduu durumda ise elektrik datc
kurumun ters besleme iletimine izin vermesi durumunda ebekeye elektrik ak olabilir.
Luque ve Hegedusa (2002) gre, ebeke balantl FV sistemler yl boyunca en yksek
retimi yapacak ekilde tasarlanrlar. ebeke balantl FV sistemlerde yedekleme ebeke
tarafndan saland iin, belirli bir yk karlayacak ekilde tasarlama zorunluluu
yoktur. Sistem sadece ebekeyle veya hem ebekeyle hem de ak bankasyla yedeklenebilir
(ekil 4.7). Ancak yine de almann amacna uygun olarak iletmenin yl boyu elektrik
tketiminin gn ve yl ierisindeki dalm gzetilerek tasarm yaplmtr.
FV gne elektrii retim sistemi tasarmlar PVSYST program yardmyla yaplmtr. Bu
dorultuda HAVU blgesinin fiziki ve corafi bilgileri ile meteorolojik lmlerinin
yannda elektrik tketim verisi de retecei simlasyonlara ve tasarmlara girdi olmas
bakmndan saatlik (8760 adet/yl) detayda programa girilmitir. Corafik mevkisi,
meteorolojik elemanlar, glgelenme kstlar ve elektrik yk dalm belirlenmi olan
HAVUun FV g santralinin tasarm iin ncelikle iletim tarznn seilmesi
gerekmektedir (ekil 4.8).
Tasarmda karar verilecek dier bir nemli husus FV panellerin yerleiminin sabit mi,
hareketli mi olacadr. Sabit ise hangi ann amacmza en uygun pozisyon olaca
seilmelidir. Gnein gn ve yl ierisinde deiken gzergh izlemesi ve gkyznde kal
sresinin yazn ka gre daha uzun olmas sebebiyle elektrik yk talebinin yksek olduu
yaz dnemine gre FV panel as hesabnn yaplmas asal deiim katsaysn ve
dntrme kayplarn dorudan etkileyecektir (ekil 4.9). Eer amacmz sadece HAVU
iletmesinin elektrik yk talebini karlamak deil de, ayn zamanda ebekeye elektrik

166

satmak da olsayd, ilk yatrm maliyetini arttrmay gze alarak dikeyde optimum FV panel
asn yllk gne masna gre yapmamz gerekirdi (ekil 4.10).

ekil 4.7 ebeke balantl ve bataryal FV sistem emas (Anonymous 2009b)

letim tarz, hedef sezon ve optimum FV panel asna karar verdikten sonra yaplmas
gereken FV gne elektrii retecek donanmn seimidir. Bu aamada ilem sras ncelii
eviricinindir. Kurulu g, zaman boyutundaki elektrik enerjisi yk talebi, yk talebinin en
yksek olduu gn ve gne mas girdisi belli olduundan, k deerleri bu arz ve talebi
karlayabilecek bir adet veya bir grup evirici seilecektir. Bu projeksiyonda merkezi evirici
kullanmay tercih ettiimizden dolay tm FV dizi ve alt dizilerin toplam k gcne
cevap verebilecek bir adet evirici tayin edilecektir. Tasarmmzda 400 kW gcnde, 50-60
Hzde 300-600 V aralnda giri gerilimine sahip bir adet SMA marka evirici seilmitir
(ekil 4.11).

167

ekil 4.8 ebeke balantl FV gne elektrii retim sistemi tasarm

ekil 4.9 Yaz mevsimi iin optimum FV panel as belirleme

168

ekil 4.10 Tm bir yl iin optimum FV panel as belirleme

Sradaki aama FV modl seimindedir. almann banda bahsedildii zere tekli kristal
silisyum, ok kristalli silisyum ve ince film-amorf silisyum yapsnda ayr tip FV modl
denenecek ve iletme blgemizin corafya, iklim ve yk talebi artlarna uygunluu
kyaslanacaktr. Bu projeksiyonda her biri 200 Wp gcnde, 22 V k gerilimine sahip
Yocasol marka tekli kristal silisyum FV modl seilmitir (ekil 4.11).
FV sistem tasarmnn ekonomik olarak deerlendirilebilmesi amacyla Trkiye pazarnda
yaplan fiyat aratrmas sonularna gre izelge 4.23 FV sistem donanm ve iilik cret
tarifesi (vergisiz) hazrlanmtr.

169

ekil 4.11 400 kW g talebi iin tek kristalli silisyum FV sistem donanm

izelge 4.23 FV sistem donanm ve iilik cret tarifesi (vergisiz) (Polatkan 2010)
Donanm

Tekli kristal
silisyum

ok kristalli
silisyum

nce film
silisyum

2.4 (1.73 SB*)

2.1 (1.41 SB)

2.0 (0.79 SB)

ebeke balantl evirici, /Wp

0.6 (0.3-0.9)

0.6

0.6

zerk sistem evirici, /Wp

1.2 (0.6-1.8)

1.2

1.2

1.5

1.5

1.5

FV modl, /Wp

Tasarm, tayc sistem, iilik, izleme vs, /Wp

* SB: www.solarbuzz.com

170

FV elektrik retime etki eden unsurlardan bazlar, panel scakl, panele gelen gne
mas, etkili gne mas, panel elektrik retimi, ebekeye verilen elektrik retimi, panel
verimlilii ve sistem verimliliidir (ekil 4.12).

ekil 4.12 400 kW g ve saatlik tketim iin tek kristalli yapl FV elektrik retimi

ekil 4.13de toplam gne masna karlk zaman boyutunda deimekle birlikte
paralellik gsteren bir kullanlabilir elektrik retimi izlenmektedir.
Tasarmn muhtemel sistem gstergeleri izelge 4.24de gsterilmektedir. Aylk ortalama
rzgar hz, hava scakl ve yataya gelen piranometre lm ile elde ettiimiz kresel
gne mas deeri tasarm aamasnda girdi olarak programa saatlik bazda verilmitir.
Teknik gne enerjisi potansiyeli olarak asal dnm faktrnn zellikle k aylarndaki
olumlu etkisiyle panele gelen toplam gne mas deeri ykselmitir. FV panellerin yl
boyu farkl byklklerde 4264 saat retim yapmas beklenmektedir. Teorik gnelenme

171

sresinin 4454 saat/yl ve llm gnelenme sresinin 2607 saat/yl olduunu

hatrlarsak, dorudan gnelenme olmadan da FV sistemlerin yaynk ve yansyan mayla
retim yapabildikleri sonucuna varabiliriz. Sistemin yk karlanma oran hep 1 olacak
ekilde tasarlandndan, toplamda 416 MWh enerji tketimine karlk, tm gnlerde yk
karlayabilmek adna, 643 MWhlik bir retim sz konusu olmutur. kWp bana elektrik
retimi Temmuz aynda en yksek olup (6.24 kWh/kWp/gn), Aralk aynn (2.23
kWh/kWp/gn) neredeyse 3 katna ulamtr. Ykn karlanma oran yllk bazda 1.5 gibi
yksek bir oran, dize ve sistem verimi de % 12 ile hemen hemen dnya standartlarnda
kmtr.

ekil 4.13 ebeke balantl tek kristalli FV sistemde gne mas-enerji grafii

172

izelge 4.24 ebeke balantl tek kristalli sabit al FV sistem gstergeleri

Aklama

Yl

Rzgar hz,
m/s

2.70

3.40

3.90

3.10

2.80

3.10

3.10

2.90

2.80

2.60

2.60

2.50

3.00

Hava scakl,
C

-1.45

1.13

5.66

10.12

13.08

19.14

21.60

22.08

16.70

12.53

5.78

0.67

10.64

Yataya kresel
gne mas,
kWh/m

63.7

82.9

131.9

157.4

203.3

226.5

240.3

212.4

164.1

120.8

80.2

59.1 1742.7

Panele gelen
toplam ma,
kWh/m

77.4

96.5

146.7

166.4

206.7

225.4

241.7

223.8

184.3

144.6

102.5

75.2 1891.2

Asal
dnm
katsays

1.216

1.164

1.112

1.057

1.017

0.995

1.006

1.053

1.123

1.197

1.278

1.273

1.085

Dize FV retim
sresi, saat

291

281

362

378

429

420

434

418

355

339

281

276

4264

Dize gerilimi,
V

7.8

4.5

5.3

8.3

4.0

16.2

2.7

5.2

11.1

1.2

7.7

1.8

6.3

Dize akm,
kAh

690

869

133

151

189

206

221

205

168

132

922

670

1721

Yk talebi,
MWh

28.3

25.5

23.9

22.5

38.3

43.9

52.4

56.6

40.4

29.3

24.8

30.3

416.3

Evirici
kndaki
retim, MWh

28.7

35.6

52.6

58.1

70.5

73.5

77.4

71.4

61.4

49.5

36.4

27.6

642.6

Sistem hasad,
kWh/kWp/gn

2.31

3.18

4.24

4.84

5.69

6.13

6.24

5.76

5.12

3.99

3.04

2.23

4.40

Referans dize
verimi, %

13.00 12.89

12.54

12.22

11.93

11.40

11.19

11.18

11.65

11.97

12.44

12.88

11.89

Referans
sistem verimi,
%

12.7

12.6

12.3

12.0

11.7

11.2

11.0

11.0

11.4

11.7

12.2

12.6

11.7

Performans
oran

0.926

0.922

0.896

0.873

0.853

0.815

0.800

0.798

0.833

0.855

0.889

0.919

0.850

Ykn
karlanma
oran

1.012

1.397

2.203

2.580

1.843

1.675

1.475

1.262

1.518

1.687

1.469

0.912

1.544

173

FV sistemde dikkate alnmas gereken nemli bir dier etken de sistem kayplardr. ekil
4.14de detayl bir ekilde verilen FV panel ve denge bileenleri kayplar, sistem verimlilik
orann ve kullanlabilir elektrik enerjisini dorudan etkilediinden tasarm srasnda
mutlaka dikkate alnmaldr.

ekil 4.14 ebeke balantl tekli kristal yapda FV sistem kayp ak emas

Bata elektrik yk talebi ve evresel artlar olmak zere, denge bileenlerinin de ayn
kald durumda FV modl yaps oklu kristale deitirildiinde sistem donanm ekil
4.15deki gibi elektrik retim durumu ekil 4.16daki gibi olacaktr.

174

ekil 4.15 400 kW g talebi iin oklu kristal silisyum FV sistem donanm
K aylarnda her ne kadar yk talebinde bariz bir azalma grlse de, gne mas
deerlerindeki azalma daha byktr. K aylarnda yk talebinin tam karlanabilmesi iin
sistem boyutlandrmas yksek tutulmutur. Sistemin byk boyutlandrlmas yaz
aylarndaki yksek gne masyla birlikte yk talebinden 1.5 (izelge 4.25) kat daha
fazla retim yaplmas sonucunu dourmutur (ekil 4.17).

175

ekil 4.16 400 kW g ve saatlik tketim iin oklu kristal yapl FV elektrik retimi

ok kristalli silisyum FV panellerin yl boyu dk performansla bile olsa 4265 saat retim
yapmas beklenmektedir. HAVU iletmesinde Temmuz aynda 120 W/m 2yi geecek
gne mas yani muhtemel gnelenme sresi 367 saat iken, paneller 434 saat retim
yapacak, yani gnein yeterince grnmedii zamanlarda da elektrik retimine devam
edecektir. Sistemin yk karlanma oran hep 1 olacak ekilde tasarlandndan,
toplamda 416 MWh enerji tketimine karlk, tm gnlerde yk karlayabilmek adna,
toplamda 629 MWh/yllk bir retim sz konusu olmaktadr. oklu kristal silisyum FV
panellerde kWp bana elektrik retimi (4.30 kWh/kWp/gn) aylk bazda tek kristalli
silisyum FV panellere gre (4.40 kWh/kWp/gn) az da olsa dktr. Performans oran ise
0.80 ile 0.88 arasnda yl ierisinde deikenlik gstermektedir.

176

ekil 4.17 ebeke balantl oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii

Meteorolojik olarak yatay dzleme gelen toplam gne masna ek olarak, gne
panellerinin dikey ayla durularndan kaynakl % 8.5 orannda bir art sz konusudur. Bu
art geli as deitiricisi, FV panel ve evirici kayplar izlemekte, kalan kullanlabilir
enerji yk talebini karlamakta kullanlmaktadr. Fazla enerji eer elektrik kurumu ile
yaplan szleme uygunsa ebekeye verilebilecektir (ekil 4.18).

177

izelge 4.25 ebeke balantl oklu kristal sabit al FV sistem gstergeleri

Aklama

Rzgar hz,
m/s

2.7

3.4

3.9

3.1

2.8

3.1

3.1

2.9

2.8

2.6

2.6

2.5

3.0

-1.5

1.1

5.7

10.1

13.1

19.1

21.6

22.1

16.7

12.5

5.8

0.7

10.6

Hava scakl,
C

Yl

Yataya kresel
gne mas,
kWh/m

63.7

82.9

131.9

157.4

203.3

226.5

240.3

212.4

164.1 120.8

80.2

59.1

1742.7

Panele gelen
toplam ma,
kWh/m

77.4

96.5

146.7

166.4

206.7

225.4

241.7

223.8

184.3 144.6

102.5

75.2

1891.2

Asal
dnm
katsays

1.216

1.164

1.112

1.057

1.017

0.995

1.006

1.053

1.123

1.197

1.278

1.273

Dize FV
retim sresi,
saat

291

281

363

378

429

420

434

418

355

339

281

276

4265

Dize gerilimi,
V

6.8

3.8

4.1

7.3

3.5

14.2

2.3

11.4

10.1

1.0

6.7

1.6

6.0

Dize akm,
kAh

75.0

94.3

144.2

164.0

204.2

222.8

239.3

221.8

182.0 142.2

99.9

72.8

1862.3

1.085

Yk talebi,
MWh

28.3

25.5

23.9

22.5

38.3

43.9

52.4

56.6

40.5

29.3

24.8

30.3

416.3

Evirici
kndaki
retim, MWh

27.4

34.1

50.8

56.5

69.0

72.7

76.9

71.0

60.4

48.2

35.1

26.4

628.7

Sistem hasad,
2.21
kWh/kWp/gn

3.05

4.10

4.70

5.56

6.05

6.20

5.72

5.03

3.88

2.92

2.13

4.30

Referans dize
verimi, %

12.8

12.8

12.5

12.3

12.1

11.6

11.5

11.5

11.8

12.0

12.4

12.7

12.0

Referans
sistem verimi,
%

12.5

12.5

12.3

12.0

11.8

11.4

11.3

11.2

11.6

11.8

12.1

12.4

11.8

Performans
oran

0.884

0.883

0.866

0.848

0.834

0.806

0.795

0.792

0.818

0.832

0.856

0.877

0.830

Ykn
karlanma
oran

0.967

1.340

2.130

2.510

1.805

1.657

1.467

1.254

1.492

1.643

1.416

0.872

1.510

178

ekil 4.18 ebeke balantl ok kristalli yapda FV sistem kayp ak emas

nce film amorf silisyum FV modller yapsal olarak tek kristalli ve oklu kristal yapdaki
modllere oranla silisyumun ilenii ve modln retimi asndan daha kaba retim
metotlarna dayanr. Bu sebeple birim alan verimlilii dk olmasna karn kWp bana
maliyeti dktr. Meteorolojik veriler ve elektriksel yk talebi girdileri ayn kalmak
kouluyla, ebeke balantl sabit al FV sistemin yalnzca FV panelleri ince film amorf
silisyum yapsna deitirilerek yeni bir sistem tasarlanmtr. Sistemin donanm zellikleri
incelendiinde modl yzey alannn ve modl gcnn 288 Wp olduu grnr. Toplamda
kristal yapdaki modllerle (2814 m2) ayn gc retebilmek iin 2.5 kat daha fazla modl
alanna (6592 m2) ihtiya duyar (ekil 4.19).

179

ekil 4.19 400 kW g talebi iin amorf silisyum ince film yapl FV sistem donanm
Kurulu g bana elektrik retimi, ebeke balantl sabit al ince film amorf kristalli FV
panelli tasarmda tm bir yl iin 1689 kWh/kWp/yl ile tek kristalli (1607 kWh/kWp/yl) ve
oklu kristal (1570 kWh/kWp/yl) FV panellerden daha yksek olmaktadr. Sistem kayplar
tip FV panelde de 0.09 kWh/kWp/yl iken, dize kayplar en dk 0.46 kWh/kWp/yl ile
ince film panellerde (tek kristal: 0.69, oklu kristal: 0.79 kWh/kWp/yl) olmutur (ekil
4.20).

180

ekil 4.20 400 kW g ve saatlik tketim iin ince film amorf kristal FV elektrik retimi
nce film amorf kristal silisyum FV panelli tasarmda kurulu gcn Aralk ve Ocak
aylarndaki dk performans telafi etmek iin yksek tutulmas, yl iinde 2.7 katna
ulaan ar retime neden olmakta, maya karlk elektriksel retim grafiindeki ara
almaktadr (ekil 4.21).
Performans orannn 0.87 ile 0.92 arasnda deitii bu tasarmda, toplam elektrik retimi
yl ierisinde bir homojenite salanamad iin toplam tketim verisinin 1.62 katna
ykselerek 674 MWhe ulamtr. Referans deerlere dayanan dize ve sistem verimi her ne
kadar % 5-6 gibi dk deerlerde olsa da kurulu g bana den retim 4.63
kWh/kWp/gn ile tek kristal (4.4 kWh/kWp/gn) ve oklu kristal (4.3 kWh/kWp/gn)den
yksektir. Dizelerin FV retim sresi ise kristal yapdakilerden 87 saat daha dktr
(izelge 4.26).

181

ekil 4.21 ebeke balantl ince film amorf kristal FV sistemde ma-enerji grafii
Meteorolojik olarak yatay dzleme gelen toplam gne masna ek olarak, gne
panellerinin dikey ayla durularndan kaynakl % 8.5 orannda bir art sz konusudur. Bu
art geli as deitiricisi, FV panel ve evirici kayplar izlemekte, kalan kullanlabilir
enerji yk talebini karlamakta kullanlmaktadr. Fazla enerji eer elektrik kurumu ile
yaplan szleme uygunsa ebekeye verilebilecektir (ekil 4.22).
HAVU iletmesi elektrik ykn karlayabilecek ebeke balantl FV gne elektrii
retim sistemi iin merkezi alan, 400 kW gc ile HAVUun kurulu gcnn yk
talebini karlayabilecek, % 98.2 gibi yksek verimlilik oranyla hizmet veren, 50-60 Hz ve
220 V ile lkemiz ebeke altyapsna uygun, Trkiye pazarnda bulunabilen bir evirici
seilmitir (izelge 4.27).

182

izelge 4.26 ebeke balantl ince film amorf kristalli sabit al FV sistem gstergeleri
Aklama

Rzgar hz, m/s

2.7

3.4

3.9

3.1

2.8

3.1

3.1

2.9

2.8

2.6

2.6

2.5

3.0

Hava scakl,
C

-1.5

1.1

5.7

10.1

13.1

19.1

21.6

22.1

16.7

12.5

5.8

0.7

10.6

Yataya kresel
gne mas,
kWh/m

63.7

82.9 131.9 157.4 203.3 226.5 240.3 212.4 164.1 120.8

80.2

59.1

1742.7

Panele gelen
toplam ma,
kWh/m

77.4

96.5 146.7 166.4 206.7 225.4 241.7 223.8 184.3 144.6 102.5

75.2

1891.2

1.216 1.164 1.112 1.057 1.017 0.995 1.006 1.053 1.123 1.197 1.278 1.273

1.085

Asal dnm
katsays

Yl

Dize FV retim
sresi, saat

274

280

355

368

419

420

434

405

352

334

273

264

4178

Dize gerilimi, V

16.8

4.4

8.6

12.5

9.1

13.6

2.3

11.5

11.4

3.9

11.4

8.6

9.5

Dize akm, kAh

71.7

91.5 141.5 163.2 204.0 224.5 241.7 223.5 181.1 139.7

96.2

69.1

1847.6

Yk talebi,
MWh

28.3

25.5

23.9

22.5

38.3

43.9

52.4

56.6

40.5

29.3

24.8

30.3

416.3

Evirici
kndaki
retim, MWh

28.2

35.6

53.6

60.7

74.5

79.5

84.5

77.9

65.1

51.2

36.5

27.1

674.4

Sistem hasad,
kWh/kWp/gn

2.28

3.18

4.34

5.06

6.02

6.64

6.83

6.30

5.43

4.14

3.05

2.19

4.63

Referans dize
verimi, %

5.7

5.7

5.7

5.6

5.6

5.5

5.4

5.4

5.5

5.5

5.5

5.6

5.5

Referans sistem
verimi, %

5.5

5.6

5.6

5.5

5.5

5.4

5.3

5.3

5.4

5.4

5.4

5.5

5.4

Performans
oran

0.913 0.924 0.916 0.913 0.902 0.884 0.875 0.872 0.885 0.887 0.893 0.901

0.893

Ykn
0.996 1.397 2.248 2.694 1.946 1.811 1.611 1.376 1.609 1.746 1.473 0.893
karlanma oran

1.620

183

ekil 4.22 ebeke balantl ince film amorf silisyum yapda FV sistem kayp ak emas
FV panelleri sabit al yerletirilmi, yazlk tketim seyri baz alnarak tasarlanan ve denge
bileenleri sabit kalmak kouluyla, ayr ayr simlasyonlar altrlp elektriksel ve
davransal zellikleri izlenen; tek kristalli silisyum, oklu kristal silisyum ve ince film
amorf silisyum yaplarndaki farkl FV modln karlatrmalar yaplmtr (izelge
4.28). Tek kristal ve oklu kristal yapdaki modller 200 Wp, ince film modl ise 288 Wp
gcndedir. Kristal yapdakilerin modl alanlar hemen hemen ayn (~1.5 m 2) iken ince
filmin modl alan ~ 5 m2 kadardr. Bu sebeple toplamda kristallere gre 2.5 kat fazla alan
(6600 m2) kaplayan ince film modl says kristallerin (~2000) 2/3 kadardr (1386).
ebeke balantl FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.85, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1608
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.23 /kWh; oklu kristal silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.83, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1570
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.22 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl
184

kullanm performans oran 0.89, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1689
kWh/kWp/yl ve birim maliyet 0.20 /kWh kmtr.

izelge 4.27 ebeke balantl merkezi evirici nitelikleri

Marka

SMA

Model

Sunny Central 400 LV-11

En dk giri gerilimi, V

300

En yksek giri gerilimi, V

600

FV anma gc, kW

409

FV en yksek g, kW

450

FV en yksek akm, A

1400

Frekans, Hz

50-60

ebeke gerilimi, V

200

AA anma gc, kW

400

AA anma akm, A

1155

En yksek verimlilik, %

98.2

Boyutlar (en, derinlik, ykseklik), cm

Arlk, Kg

280 x 85 x 212
1700

185

Ana sonular

Evirici
giriinde

FV sistem

FV modl

izelge 4.28 ebeke balantl FV sistem deikenlerinin karlatrlmas

Deiken
Panel marka
Panel model
Panel eitmi, derece
Azimut as, derece
Albedo
P (anma gc), W
I (ksa devre, SD), A
I (en yksek g noktas), A
Scaklk katsays, % / C
V (ak devre), V
V (en yksek g noktas), V
Serideki hcre says
Modl says
Toplam alan, m2
Modl alan, m2
Evirici says / tipi
FV anma gc, kWp
FV en yksek g, kWp
AA anma gc, kWAA
V (en yksek g noktas, 60 C), V
V (ak devre, -10 C), V
Modl serisi
Dizi says
Performans oran
I (en yksek g noktas, SD), A
I (ksa devre, SD), A
I (ksa devre, en yksek), A
En yksek iletim gc, kW
V (en yksek g noktas, 60 C), V
V (en yksek g noktas, 20 C), V
V (ak devre, -10 C), V
Sistem retimi, MWh/yl
zel retim, kWh/kWp/yl
Performans oran
Gnlk retim, kWh/kWp/gn
Dizi kayplar, kWh/kWp/gn
Sistem kayplar, kWh/kWp/gn
Yatrm maliyeti, /Wp
Birim maliyeti, /kWh

186

Tekli kristal
FV
Yocasol
PCA 200
15
0
0.33
200
8.68
7.78
0.05
32.8
25.7
54
2000
2916
1.46
1
400
373
400
20.8
37.3
16
125
1
1058
1085
1180
373
333
416
597
643
1608
0.85
4.41
0.69
0.09
5.31
0.23

ok kristalli nce film FV

FV
Kyocera
Parabel
KC 200 Uniflat 288
GHT2
15
15
0
0
0.33
0.33
200
288
8.21
10.6
7.55
8.72
0.04
0.05
32.9
46.2
26.5
33
54
44
1995
1386
2814
6592
1.41
4.76
1
1
400
399
383
413
400
400
22.6
31.5
36.7
49.6
15
11
133
126
1
1
1075
1152
1092
1335
1184
1450
383
399
339
347
407
398
551
545
627
674
1570
1689
0.83
0.89
4.3
4.63
0.79
0.46
0.09
0.09
4.96
4.84
0.22
0.20

4.3.2 Bamsz FV gne elektrii retim sistemi tasarm

Bamsz (ebeke balantsz veya bataryal) FV sistem tasarmnda birincil koul talep
edilecek ykn belirlenmesidir. Yk talebinin aylk, haftalk, gnlk veya saatlik ifade
edilmi olmas, enerji depolama kapasitesinin doru boyutlandrlmasna olanak salar.
Enerji tketimi belirli tketicilerin dzenli bir program dahilinde almalar sonucunda
oluabilecei gibi, muhtemel tketicilerin dzensiz olarak altrlmalar sonucunda sabit
olmayan bir ekilde de olabilir.
Zamansal yk dalm (enerji tketimi) ifade edildikten sonra, FV modl ve batarya
sisteminin tarif edilmesine geilir. Bamsz sistemlerde yksek scaklk altnda ak dolma
ve boalma, en yksek g izleyici (MPT-maximum power tracer) ve kablo kayplarn
karlayabilmek adna, 1.25 faktr toplam yk iin arpm olarak kullanlr (Messenger vd.
2007). ekil 4.23de 4 gn enerji kayna olmadan (autonomy) yk talebini karlayacak bir
ak bankas tasarlamak amacyla her biri 12 V 100 Ah, dizileri 480 V kl, toplam
kapasitesi 20000 Ah olan ve 340 kWp anma gcnde ak seti seilmitir (ekil 4.23).
Akl FV gne elektrii retim sistemlerinde FV panellerden gelen dzensiz voltaj
depolanabilir ekilde dzenlemek amacyla bir arj dzenleyiciye ihtiya vardr. arj
dzenleyici FV panellerden gelen gerilimin en yksek noktasn izleme yeteneindedir.
Bylece sistem kayplar en aza indirgenmi olur. Saatlik olarak girilen elektrik tketim
talebini karlayabilecek depolama birimi 40 x 200lk dizilerden oluan 8000 adetlik bir
ak bankas oluturur. Ykn karlanamamas durumu iin yedek bir elektrik reteci
sisteme dahil edilebilir (ekil 4.24).
Sistemin muhtemel retecei toplam elektrik enerjisi 565 MWh/yldr. Dikkat edilecei
zere ebeke balantl sistemden ok daha kk boyutlarda (2000 yerine 1722 adet
modl) tasarlanmtr. Bylece elektrik yk talep verisine yakn bir sonuca ulalmtr.
Birim g bana retim 3.38 kWh/kWp/gnlk bir byklkle ebeke balantl tasarm
alternatiflerinden (~4.5 kWh/kWp/gn) dk bulunmutur. Bunun nedeni ise sistemin
depolama biriminden dolay dolma-boalma kayplarnn artm olmasdr (ekil 4.25).

187

ekil 4.23 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi

ekil 4.24 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm

188

ekil 4.25 Bamsz tek kristalli FV sistem tasarm ana sonular

Mevcut elektrik yk talep verisi, meteorolojik girdiler ve depolama birimi ile denge
bileenleri donanm zellikleri ayn kalmak kaydyla FV modl teknolojisi oklu kristal
silisyuma dntrlerek tasarm yeniden simule edilmitir. 23 x 75 gruplar halinde 1725
adet modl 345 kWplik bir FV dize gc oluturmaktadr. Dize gerilimi ve dize akm
evirici giri eiklerine uygun olarak srasyla 546 V, 564 A olarak belirlenmitir (ekil
4.26).
Toplam sistem retimi 567 MWh/yl, birim kurulu gten elde edilecek elektrik miktar da
3.40 kWh/kWp/gn kmakta, toplam maliyetse 2 milyon 600 bin avroyu gemektedir.
retilen elektriin birim maliyeti 0.33 /kWh olarak bulunmutur. Sistem performans oran
da 0.63lere dmekte, ebeke balantl sistem seeneklerinin (0.85-0.92) ok altnda
kalmaktadr (ekil 4.27). Gne mas ve retilen enerji arasndaki iliki incelendiinde
dier tasarmlara gre en uygun iliki bu bamsz oklu kristal seeneinde elde edilmitir
(ekil 4.28). Aralk ve Ocak ak beslemesiyle karlanm olsa da Austos-ubat aras yk
talebine yakn bir retim ortaya kmaktadr (ekil 4.29).

189

ekil 4.26 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi

ekil 4.27 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm ana sonular

190

ekil 4.28 Bamsz oklu kristal FV sistemde gne mas-enerji grafii

ekil 4.29 Bamsz oklu kristal FV sistem tasarm enerji yk talebi ve retilen enerji

191

Mevcut elektrik yk talep verisi, meteorolojik girdiler ve depolama birimi ile denge
bileenleri donanm zellikleri ayn kalmak kaydyla FV modl teknolojisi ince film amorf
kristal silisyuma dntrlerek tasarm yeniden simule edilmitir. 17 x 69luk gruplar
halinde 1173 adet modl 339 kWplik bir FV dize gc oluturmaktadr. Dize gerilimi ve
dize akm evirici giri eiklerine uygun olarak srasyla 555 V, 585 A olarak belirlenmitir
(ekil 4.30).

ekil 4.30 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm iin ak ve modl seimi
Toplam sistem retimi 617 MWh/yl, birim kurulu gten elde edilecek elektrik miktar da
3.37 kWh/kWp/gn kmakta, toplam maliyetse 2 milyon 450 bin avroyu bulmaktadr.
retilen elektriin birim maliyeti 0.28 /kWh olarak bulunmutur. Sistem performans oran
da 0.65lere dmekte, ebeke balantl sistem seeneklerinin (0.85-0.92) ok altnda
kalmaktadr (ekil 4.31). Aralk ve Ocak aylar ak bankas araclyla takviye
beslemesiyle enerji yk talebi karlanabilmekte, Mart-Austos aras da retim talebin ok
zerinde olmaktadr (ekil 4.32). seenek karlatrldnda kk farkla da olsa
performans orannn yksek (0.65), dizi kayplarnn dk (1.27) ve yatrm maliyetinin
(7.24 /kWp) ve birim fiyatn (0.28 /kWh) dk olduu modl ince film amorf silisyum
FVdir (izelge 4.29).

192

ekil 4.31 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm ana sonular

ekil 4.32 Bamsz ince film amorf kristal FV sistem tasarm yk-enerji grafii

193

izelge 4.29 Bamsz FV sistem deikenlerinin karlatrlmas

Deiken

Tekli kristal FV

nce film FV

Trina solar

Kyocera

Parabel

Panel model

TSM200T05

KC 200 GHT2

Uniflat 288

15

15

15

Panel eitmi, derece

Azimut as, derece

FV modl

ok kristalli FV

Panel marka

Albedo

0.33

0.33

0.33

P (anma gc), W

200

200

288

I (ksa devre, SD), A

8.21

10.6

I (en yksek g noktas), A

7.55

8.72

Scaklk katsays, % / C

0.04

0.05

V (ak devre), V

32.9

46.2

V (en yksek g noktas), V

26.5

33

54

44

1725

1173

Serideki hcre says

Modl says

1680

Toplam alan, m2
Modl alan, m2

1.41

4.76

Modl serisi

21

23

17

Dizi says

80

75

69

531

546

559

Evirici says / tipi

FV anma gc, kWp

FV sistem

FV en yksek g, kWp
AA anma gc, kWAA
V (en yksek g noktas, 60 C), V
V (ak devre, -10 C), V

Performans oran
I (en yksek g noktas, SD), A
I (ksa devre, SD), A
I (ksa devre, en yksek), A

Evirici
giriinde

En yksek iletim gc, kW

V (en yksek g noktas, 60 C), V
V (en yksek g noktas, 20 C), V
V (ak devre, -10 C), V

Ana sonular

Sistem retimi, MWh/yl

565

567

585

zel retim, kWh/kWp/yl

1682

1644

1825

Performans oran

0.65

0.64

0.65

Gnlk retim, kWh/kWp/gn

3.38

3.3

3.37

Dizi kayplar, kWh/kWp/gn

1.28

1.38

1.27

Sistem kayplar, kWh/kWp/gn

0.52

0.51

0.54

Yatrm maliyeti, /Wp

7.74

7.61

7.24

Birim maliyeti, /kWh

0.33

0.33

0.28

194

5. TARTIMA VE SONU

Bu alma kapsamnda, amaland zere Haymana Aratrma ve Uygulama iftlii

(HAVU)nin teorik, saha ve teknik gne enerjisi potansiyeli belirlenmi, saatlik detayda
yllk elektrik tketim veri seti oluturulmu ve elektrik tketiminin 2 farkl iletim tipinde
ve 3 farkl fotovoltaik yapda simlasyonu yaplm, fotovoltaik g elektrii sistemleriyle
karlanma durumu deerlendirilmitir.
Gne HAVU tarmsal iletmesine yl boyu en yksek 74 derece ayla Haziran aynda
gelmekte ve gkyznde en uzun kald sre 15sa:1da:12s ile 21 Haziranda olmaktadr.
Gnein en dk geldii a 27 derece ile Aralk aynda hesaplanm, 21 Aralk da
9sa:19da:27s ile gnein gkyznde en ksa sreyle kald gn olmutur. Yine bu
bilgilere paralel olarak gnein gkyznde en uzun katettii yay as 22 Haziranda 240
derece, en ksa katettii yay as da 22 Aralkta 120 derece olarak bulunmutur.
HAVU iin teorik gnelenme sresi bir ylda toplam 4454 saat 6 dakika 4 saniye iken,
% 41ini kaybederek saha artlarnda gerekleen ortalama yllk toplam 2607 saate,
ortalama gnlk toplam da 7.1 saate dmektedir. Bu deer Anonim (1983)nin 2628
saat/yllk Anadolu Blgesi gnelenme sresi lmne yakn bir deerdir. En uzun
gnelenme sresi 19 Temmuzda 12.8 saat/gn, en ksa gnelenme sresi de 24 Aralkta
1.0 saat/gn olarak hesaplanmtr. Aylk toplamda teorik hesapla gnelenme sresi
455sa:25da:19s ile en yksek olan Temmuz aynn saha toplam 367.4 saat, 290sa:53da:32s
olan Aralk aynn saha toplam ise yine en dk deer olan 80.1 saat olarak
gereklemektedir.
Hesaplamayla elde edilen HAVU iin gnlk teorik gne enerjisi potansiyeli en yksek
11657 Wh/m2 ile 21 Haziranda, en dk 3899 Wh/m2 ile 21 Aralkta olmaktadr. Yllk
toplam teorik gne enerjisi potansiyelinin 2918 kWh/m 2 bulunduu HAVUda, aylk
teorik gne enerjisi potansiyelinde 350.2 kWh/m2 ile Temmuz ay ne karken, 123.1
kWh/m2 ile Aralk ay en dk deerde kalmtr.

195

HAVU iin saha gne enerjisi potansiyeline baktmzda gnlk bazda 11 Temmuzdaki
8467 Wh/m2, aylk bazda da yine Temmuz ayndaki 240.3 kWh/m 2 en yksek deer olarak
grnrken; 7 Aralktaki 962 Wh/m2 gnlk, yine Aralk ayndaki 59.1 kWh/m2 de aylk
en dk deer olarak grnmektedir. Yllk toplam saha gne enerjisi potansiyeli ise 1743
kWh/m2 olarak hesaplanmtr. Anonimin (1983) Anadolu Blgesi iin hesaplam
olduu 1314 kWh/m2-yllk gne enerjisi potansiyelinden % 33 daha yksek kmtr.
Yllk saha gne enerjisi potansiyelini oluturan iki unsurdan, dorudan gne masnn
yllk toplam 1032 kWh/m2, yaynk gne masnn yllk toplam da 711 kWh/m2dir. En
dk deeri 4 Ocakta 0.266 ve en yksek deeri 19 Kasmda 0.764 bulunan berraklk
indeksinin yllk ortalamas 0.577 olarak hesaplanmtr.
FV panellerin optimum asnn 15 derece ile sabit tutulduu bir sistem iin teknik gne
enerjisi potansiyeli en dk Aralk aynda 75.2 kWh/m 2 ve en yksek Temmuz aynda
241.7 kWh/m2 hesaplanmken, yllk toplam 1891kWh/m2 bulunmutur. Bu deer
optimum panel as 30 derece olmak kaydyla Birmingham/ngiltere iin 1000 kWh/m2/yl
ve Atina/Yunanistan iin 1500 kWh/m2/yldr (Spanos ve Duckers 2004).
HAVU iin FV amal teknik gne enerjisi potansiyeli ise, FV sistem veriminin % 10.5
olduu durum iin, 177 kWh/m2/yl olarak ortaya kmaktadr. Beklendii zere en dk
deer 6.1 kWh/m2/ay ile Aralk ay toplam, en yksek deer 23.7 kWh/m 2/ay ile Temmuz
ay toplamdr. Ortalama gnlk teknik gne enerjisi potansiyeli HAVU iin 0.5 kWh/m 2
olarak belirlenmitir.
HAVU tarmsal iletmesi 81 farkl boyutta elektrik motoru, 110 adet sokak lambas, 74
adet akkor ve 287 adet floresan lamba ile 400.83 kWlk bir kurulu elektrik gcne sahiptir.
Bu kurulu gcn son 6 yllk elektrik tketim ortalamas yllk 334 MWhtir. En dk
elektrik tketimi 18.0 MWh/ay ile Nisanda, en yksek elektrik tketimi ise 45.3 MWh/ay
ile Austosta gereklemitir. Ortalama gnlk tketim Nisan aynda 600 kWh iken
Austos aynda 1461 kWh olmutur. Ekim-Nisan aras ortalama gnlk tketim 697
kWhte kalrken, Mays-Eyll arasnda 1210 kWhe ulamaktadr. Bylece ebekeden
ekilen elektriin % 37si k periyodunda, % 63 yaz periyodunun tketilmektedir.

196

Faturalardan elde edilen yllk elektrik tketimi 334 MWh iken, ayn deer enerji denetimi
yntemiyle 342 MWh, bizzat llerek de 320 MWh bulunmutur. Bu ayr yntemle %
98e varan paralellikte kan elektrik tketim deerleri aylk bazda % 30lara varan
sapmalar gstermitir. Buna karn mevsim itibariyle bakldnda, kn her bir ayn toplam
tketimdeki pay enerji denetimiyle % 5, fatura bilgisiyle % 5-7, lm verisiyle % 6-7
iken; yazn her bir ayn toplam tketimdeki pay enerji denetimiyle % 12-13, fatura
bilgisiyle % 9-14, lm verisiyle % 9-11 oranlarnda kmtr.
FV tasarma esas tekil eden optimum FV panel as, tm bir yllk dnem iin asal
dnm faktrn 1.15 yapan 33 derece iken; k dnemi iin asal dnm faktrn
1.50 yapan 55 derece en uygun ve yaz dnemi iin de asal dnm faktrn 1.03 yapan
15 derece en uygun a olarak seilmitir.
ebeke balantl FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl
kullanm performans oran 0.85, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1608
kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 5.31 /Wp ve birim maliyet 0.23 /kWh; oklu kristal
silisyum yapda FV modl kullanm performans oran 0.83, sistem kayplar 0.09
kWh/kWp/gn, zel retim 1570 kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 4.96 /Wp ve birim
maliyet 0.22 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl kullanm performans
oran 0.89, sistem kayplar 0.09 kWh/kWp/gn, zel retim 1689 kWh/kWp/yl, yatrm
maliyeti 4.84 /Wp ve birim maliyet 0.20 /kWh kmtr.
Bamsz FV sistem simlasyonunda tek kristalli silisyum yapda FV modl kullanm
performans oran 0.65, sistem kayplar 0.52 kWh/kWp/gn, zel retim 1682
kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 7.74 /Wp ve birim maliyet 0.33 /kWh; oklu kristal
silisyum yapda FV modl kullanm performans oran 0.64, sistem kayplar 0.51
kWh/kWp/gn, zel retim 1644 kWh/kWp/yl, yatrm maliyeti 7.61 /Wp ve birim
maliyet 0.33 /kWh ile ince film amorf silisyum yapda FV modl kullanm performans
oran 0.65, sistem kayplar 0.54 kWh/kWp/gn, zel retim 1825 kWh/kWp/yl, yatrm
maliyeti 7.24 /Wp ve birim maliyet 0.28 /kWh kmtr.

197

Performans oranlar ebeke balantl FV sistemde % 83-89 orannda karak, Miwa ve

Matsunonun (2008) Japonyadaki almalarnda kristal silisyum FV panellerle, k
mevsimi hari, ulatklar % 90 performans orann tm bir yl ortalamasnda yakalamtr.
Hem ebeke balantl hem de bamsz FV sistem iin kWp bana yllk elektrik retimi
1570-1825 kWh aralnda karak Infantes vd.nn (2006) spanyada elde ettikleri 1207
kWh/kWp/yllk deerin ok zerinde kmtr.
Tarm sektr ve tarmsal iletme ynetimleri elde edilen bu sonular dorultusunda gne
enerjisi ve yararlanma olanaklar hakknda aklayc ve rnekleyici bilgiye ulama
imkanna kavumutur. Bylece konuya ilgi duyan tarm ii ve d aratrmaclara baz
tartmal durumlar hakknda karlatrmal sonular sunulmutur. Bu ve benzer
almalarn tasarmdan te uygulanabilmeleri iin teknik bilgi birikimi ve alt yapnn
yannda yasal dzenlemelerin de yaplmas gerekmektedir.
5346 sayl YEK kanununda, yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retiminin
desteklenmesinde kaynaa gre farkl fiyat uygulamasnn bulunmay ve kanunla verilen
tevikli tarifenin maliyetleri olduka yksek olan gne elektrik enerjisi retimi iin uygun
olmamas imdiye kadar gne santrallerinden elektrik enerjisi retimine olanak
tanmamtr. Halihazrda sektrn giriimleri sonucunda, 5346 sayl kanunda deiiklik
yaplmasna dair teklifin yenilenebilir enerji kaynak tr, kullanlacak teknoloji ve farkl
lekte reticilere gre farkl fiyat nerisi iermesi, tm kesimler tarafndan memnuniyet ve
heyecanla karlanmtr. Bu durum imdiden baz yatrmclar gne elektrii sistemleri
retecek fabrikalar kurmaya ynlendirmitir. Ktahyann Tavanl ilesinde, AYT Grup ve
Alman Sitizin ortakl ile temeli atlan ve 2010 yl Haziran aynda retime gemesi
planlanan gne fabrikasnn kurulmas ile Anel Grup ve nci Holding arasnda 20 MW
gcndeki gne elektrii retim santrali kurmak ve iletmek amacyla iyi niyet szlemesi
imzalanmas bu giriimlere rnekler tekil etmektedir (Anonim 2009a).

198

neriler:

Gne mas bata olmak zere blgede meteorolojik lmlere devam edilmesi,

HAVUa yeni ina edilecek binalarn gne enerjisinden doal aydnlatma, ortam
stma, scak su ve elektrik retimi amal yararlanabilecek ekilde tasarlanmas,

Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair

Ynetmelik gerei enerji ynetiminin kurulmas ve enerji yneticisinin atanmas,

Enerji tasarruf etd almas yaplarak, tketim izleme, kayp belirleme, atk
kaynaklarn tespiti, tasarruf potansiyelinin tahmin edilmesi ve enerji tasarruf
olanaklarnn ayrntl karlmas,

Bu kapsamda HAVUda grevli idareci, mhendis ve iilerin bilgilendirilmesi,

Ksa, orta ve uzun vade iin elektrik yk tahmin analizlerinin yaplmas,

Bu almayla retilen FV sistem simlasyonlar da dikkate alnarak HAVU

elektrik tketiminin en azndan bir ksmnn FV gne elektrii ile karlanmas,

almada elde edilen bilgiler nda HAVUun gne enerjisinden sl ve

biyokimyasal ynden yararlanma olanaklarnn da belirlenmesi,

HAVU iin rzgar ve biyoktle bata olmak zere dier yenilenebilir enerji
kaynaklarnn potansiyellerinin aratrlmas ve bu kaynaklardan yararlanma
frsatlarnn ifade edilmesi salanmaldr.

199

200

KAYNAKLAR

Abdulkarem, A. 2008. Ankara artlarnda gne enerjisi ile bir ortamn demeden
stlmas ve sistemin sl performansnn belirlenmesi. Yksek Lisans Tezi.
Gazi niversitesi, 88 s., Ankara.
Aksoy, B. 1996. Estimated monthly average global radiation for Turkey and its comparison
with observations. Renewable Energy, 10 (4), 625-633., Ankara.
Al-Ali, A.R., Rehman, S., Al-Agili, S., Al-Omari, M. H. and Al-Fayezi, M. 2001. Usage of
photovoltaic in an automated irrigation system. Renewable Energy, (23), 17
26., Dhahran.
Alnaser, W. E., Eliagoubi, B., Al-Kalak, A. and Trabelsi, H. 2004. First solar radiation atlas
for the Arab world. Renewable Energy, (29), 10851107., Isa Town.
Anonim. 1983. Trkiye gne enerjisi potansiyeli - zamansal ve alansal dalm. DM, (83
- 29), 83 s., Ankara.
Anonim. 2008. Trkiye statistik Yll 2007. TK, 373 s., Ankara.
Anonim. 2009a. Trkiye Enerji Raporu 2009. DEKTMK, (0013/2009) 98 s., Ankara.
Anonim. 2009b. Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Stratejisi Belgesi. DPT, 11 s.,
Ankara.
Anonim. 2009c. Dnyada ve Trkiyede Gne Enerjisi. DEKTMK, (0011/2009) 246 s.,
Ankara.
Anonymous. 2001. A Guide to Photovoltaic (PV) System Design and Installation. CEC, 40
p., California.
Anonymous. 2007. Cost and Performance Trends in Grid-Connected Photovoltaic Systems
and Case Studies. IEA, Report IEA-PVPS T2-06:2007, 54 s.
Anonymous. 2008. Trends in photovoltaic applications: Survey report of selected IEA
countries between 1992 and 2007. IEA, Report IEA-PVPS T1-17, 40 s.
Anonymous. 2009a. World Energy Outlook 2008., IEA, 578 s., Paris.
Anonymous. 2009b. Study guide for photovoltaic system installers. NABCEP, 77 s., ABD.
Beise, M. 2004. The international adoption of photovoltaik energy conversion. Kobe
University, 24 s., Kobe.

201

Benghanem, M., Arab, A.H. and Mukadam, K. 1999. Data acquisition system for
photovoltaic water pumps. Renewable Energy, (17), 274-285., Algiers.
Brooks, B. 2009. Inspecting photovoltaic (PV) systems for code-compliance.
Chokmaviroj, S., Wattanapong, R. and Suchart, Y. 2006. Performance of a 500 kWP grid
connected photovoltaic system at Mae Hong Son Province, Thailand.
Renewable Energy, (31); 1928.
etinkaya, H.B. 2009. Akll ebeke teknolojisi smart grid. Gnee Dernei, 10 s.
stanbul.
Diner, ., Dilma, ., Tre, .E. and Edin, M. 1996. A simple technique for estimating solar
radiation parameters and its application for Gebze. Energy Conversion, 37 (2);
183-198., Kocaeli.
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2010. Web sitesi. http://www.enerji.gov.tr/
index.php?sf=webpages&b=enerjiverimliligi. Eriim tarihi: 01.08.2010
Fanney, A.H., Davis, M.W., Dougherty, B.P. and King, D.L. 2006. Comparison of
photovoltaic module performance measurements. Journal of Solar Energy
Engineering, 128 (152), ABD.
Gillet, W.B., Hacker, R.J. and Kaut, W. 1991. Photovoltaic demonstration projects. CEC
Directorate-General

Telecommunications,

Information

Industries

and

Innovation. Luxembourg.
Harmon, C. 2000. Experience curves of photovoltaic technology. Interim Report IR-00-014,
Laxenburg.
Hepbal, A. 2001. Enerji ynetim sisteminin altn anahtarlar: Enerji denklii ve enerji
tasarrufu etd. V. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, zmir.
Hipp, G.S., Chrometzka, T. and Knaack, J. 2008. Photovoltaics: Solar electricity for a
sustainable energy supply. German Solar Industry Association, 28 s., Berlin.
Hoogwijk, M. 2004. On the global and regional potential of renewable energy sources.
Universiteit Utrecht, 256 s., Utrecht.
Infantes, A.F., Contreras, J. and Agustin, J.L.B. 2006. Design of grid connected PV systems
considering electrical, economical and environmental aspects: A practical case.
Renewable Energy, (31), 20422062., Ciudad Real.

202

Ik, M.A. 2007. Gne enerjisi destekli mahal stma sisteminin Van ilinde salad enerji
tasarrufunun incelenmesi. Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi, 67 s.,
Van.
Kaldellis, J.K., Koronakis, P. and Kavadias, K. 2004. Energy balance analysis of a standalone photovoltaic system, including variable system reliability impact.
Renewable Energy, (29), 11611180., Atina.
Karabulut, K., Alkan, A. and Ylmaz, A.S. 2008. Long term energy consumption
forecasting using genetic programming. Mathematical and Computational
Applications, 13 (2); 71-80., zmir.
Luque, A. and Hegedus, S. 2002. Handbook of Photovoltaic Science and Engineering. John
Wiley & Sons Ltd., 1179 s., Madrid.
Mayer, D., Wald, L., Poissant, Y. and Pelland, S. 2008. Performance prediction of gridconnected photovoltaic systems using remote sensing. IEA PVPS Task 2
Report IEA-PVPS T2-07, 47 s., Paris.
Meder, S.E., Pennetier, O.A., Ansberry, D.M. and Brunner, M.I. 2007. Assessment of solar
energy potential on existing buildings in a region. US 7305983, (10), Honolulu.
Messenger, R., Goswami, D. Y., Upadhyaya, H.M., Razykov, T.M., Tiwari, A.N., Winston,
R. and McConnell, R. 2007. Photovoltaics fundamentals, technology and
application. Handbook of Energy Efficiency and Renewable Energy, 23, 1510
s., Taylor & Francis Group.
Miwa, S. and Matsuno, N. 2008. Wakkanai mega-solar project 1-year result. 23rd European
Photovoltaic Solar Energy Conference, Valencia.
Myers, D.R. and Emery, K.E. 2002. Terrestrial solar spectral modeling tools and
applications for photovoltaic devices. 29th IEEE PV Specialists Conference,
(NREL/CP-520-31407), Louisiana.
NREL, 2010. Web sitesi. http://www.nrel.gov. Eriim tarihi: 01.02.2010
Ongun, ., Kazandr, B., Pelit, A. ve Bykhelvacgil, T. 2009. Fotovoltaik Gne Elektrii
Enerji Sistemleri Terimler, Tarifler ve Semboller. TSE (baslmam), tst
CLC/TS 61836, 78 s., Ankara.
zkan, B., Akaz, H. and Fert, C. 2004. Energy inputoutput analysis in Turkish
agriculture. Renewable Energy, (29); 3951., Antalya.

203

ztrk, H.H. 2005. Tarmda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm. III. Yenilenebilir
Enerji Kaynaklar Sempozyumu Bildirileri. ukurova niversitesi., Mersin.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2004. A model for generating household electricity load
profiles. International Journal of Energy Research, 30 (5); 273-290.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2006. Impacts of energy storage in distribution girds with high
penetration of photovoltaic power. International Journal of Distributed Energy
Resources, 3 (1); 31 - 45.
Paatero, J.V. and Lund, P.D. 2007. Effects of large-scale photovoltaic power integration on
electricity distribution networks. Renewable Energy, (32); 216234.
Paatero, J. 2009. Computational studies on variable distributed energy systems. Ph.D.
thesis. Helsinki University of Technology, 86 s., Espoo.
Patel, R. 1999. Wind and Solar Power Systems. CRC Press, 350 s., New York.
Polatkan, D.S. 2010. Szl grme. Motif Proje naat Ltd. ti., Ankara.
Pontoriero, D., Bilasco, I. and Hoese, A. 1998. Efficiency analysis on solar home PV
systems in rural areas. Renewable Energy, (15); 602-605.
PVSYST,

2010.

Web

sitesi.

http://www.pvsyst.com/5.2/index.php.

Eriim

tarihi:

15.01.2010
Solar Buzz, 2010. Web sitesi. http://www.solarbuzz.com. Eriim tarihi: 01.05.2010
Soto, W.D. 2004. Improvement and validation of a model for photovoltaic array
performance. Master of Science. Solar Energy Laboratory University of
Wisconsin, 235 s., Madison.
Spanos, I. and Duckers, L. 2004. Expected cost benefits of building-integrated PVs in UK,
through a quantitative economic analysis of PVs in connection with buildings,
focused on UK and Greece. Renewable Energy, (29); 12891303.
Szen, A., Arcaklolu, E. and zalp, M. 2004. Estimation of solar potential in Turkey by
artificial neural networks using meteorological and geographical data. Energy
Conversion and Management, (45); 30333052.
en, Z. 2007. Solar Energy Fundamentals and Modeling Techniques: Atmosphere,
Environment, Climate Change and Renewable Energy. Springer-Verlag
London Limited, 280 s., stanbul.
Tiba, C., Fraidenraich, N., Gallegos, H.G. and Lyra, F.J.M. 2004. Brazilian Solar Resource
Atlas CD-ROM. Renewable Energy, (29); 9911001.

204

Time And Date, 2010. Web sitesi. http:// www.timeanddate.com. Eriim tarihi: 23.03.2010
Torul, .T., Torul, H. and Evin, D. 2000. Estimation of global solar radiation under clear
sky radiation in Turkey. Renewable Energy, (21); 271-287.
Trabea, A.A. and Shaltout, M.A.M. 2000. Correlation of global solar radiation with
meteorological parameters over Egypt. Renewable Energy, (21); 297-308.
Tua, M.G. ve Torunlar, H. 2007. Tarm arazilerinin tarmsal kullanm uygunluklarnn
belirlenmesi zerine bir alma. Tarm Bilimleri Dergisi, (13); 157-165.
nalan, S. 2000. Alternatif enerji kaynaklar. Ders Notu, 106 s., Kocaeli.
Yavuzcan, G. 1994. Enerji Teknolojisi, Gelitirilmi 3. Bask. Ankara niversitesi Ziraat
Fakltesi Yaynlar: 1324, Ders kitab: 383., Ankara.
Yeilata, B., Aydn, M. ve Yusuf, I. 2006. Kk lekli bir FV su pompalama sisteminin
deneysel analizi. Mhendis ve Makina, 47 (553); 31-38.
Ylmaz, P., Hocaolu, M.H. ve Konukman, A.. 2005. Bir eitim kamps iin
yenilenebilir enerji potansiyelinin deerlendirilmesi. III. Yenilenebilir Enerji
Kaynaklar Sempozyumu Bildirileri., Mersin.

205

206

ZGEM

Ad Soyad

: Levent YALIN

Doum Yeri

: Ankara

Doum Tarihi

: 16.09.1973

Medeni Hali

: Evli

Yabanc Dili

: ngilizce (iyi derece), talyanca (balang seviyesi)

Eitim durumu
Lise

: Anadolu Meteoroloji Meslek Lisesi (1991)

Lisans

: Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarmsal Yaplar ve Sulama

Blm (1998)

Yksek Lisans

: Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Tarmsal Yaplar ve

Sulama Anabilim Dal (2001)

Kurs

2000-2001

: Devlet lisan okulu, ngilizce, Ankara

2006-2007

: CIHEAM Course on sustainable agriculture, Bari, talya

2010

: UFTP Temel FV g sistemleri eitimi, Ankara

yaam
1991-1992

: DM Meteoroloji stasyon Mdrl, Idr

1992-1993

: DM Meydan Meteoroloji Mdrl, Etimesgut/Ankara

1993-2001

: DM Hava Tahminleri Dairesi Bakanl, Ankara

2001-2010

: DM dari ve Mali ler Dairesi Bakanl, Ankara

2010-

: DM Hava Tahminleri Dairesi Bakanl, Ankara

Yaynlar
Yaln, L. 2005. Gne radyasyonu lmleri. TMMOB III. Gne Enerjisi Sempozyumu.,
Mersin.
Yaln, L. 2006. Site selection criteria and sensor park requirements for AWOS. WMO
TECO., Cenevre.
Yaln, L. 2010. Operational management of 400 AWOSs. WMO TECO., Helsinki.

207