Alstom

Od ZAMECHu i DOLMELu
do
ALSTOM Power Sp. z o.o.

Warszawa-Elblg-Wrocaw 2005
Jakub Radulski
Prezes Zarzdu - Dyrektor Generalny
Autorzy opracowania
Jan Cimaszkiewicz, Ewa Deptua, Stefan Dembicki, Zdzisaw Ferdyn, Wojciech Ferens, Andrzej Gadomski, Jan W.
Giedroy, Ernest Hciski, Wanda Hoffman-Batko, Krzysztof Iwko, Dorota Januszkiewicz, Kazimierz Kara, Tadeusz
Kobus, Janusz Konwent, Agnieszka Kurowska, Beata Kuzak, Janusz Lewandowski, Zbigniew Mtewski, Krystyna
Panimasz, Tomasz Pietrzak, Wojciech Radulski, Tomasz Rumak, Krzysztof Rusinowski, Tamara Rybczyska, Tadeusz
Ryterski, Wiesaw Suchecki, Piotr Szubarczyk, Jerzy Wojewski, Agnieszka Zalewska-Pernak
Opracowanie tekstu
Piotr Szubarczyk
Redakcja merytoryczna i korekta
Dorota Januszkiewicz, Krzysztof Rusinowski, Aleksander Sidor
Projekt graficzny
Piotr Michalak - PM Media, Elblg
Druk i oprawa
COLOR GRAF s.c. Barbara i Robert Dopieralscy, ul. Gospody 29, 80-340 Gdask,
tel. (58) 3456831, www.colorgraf.gda.pl
Wydawca
Bibliografia
5 lat ABB Zamech Ltd. Elblg 2000; ABB Zamech Ltd - sprawozdania; ALSTOM Power Sp. z o.o. Elblg 2002;
ALSTOM Power Sp. z o.o. - Ekonomiczna produkcja energii elektryczneji cieplnej. Elblg 2000; ALSTOM Power
Sp. z o.o. - Kompleksowa obsuga energetyki. Elblg 2003; ALSTOM Power Sp. z o.o. - Modernizacja turbiny TK
200, Blok nr 9 w Elektrowni aziska. Elblg 2000; ALSTOM Power Sp. z o.o. - Zakad Metalurgiczny. Elblg 2003;
ALSTOM Power Sp. z o.o. - Zakad Turbin. Elblg 2001; Brzeski W. Historia i stan obecny produkcji duych
maszyn elektrycznych w ABB Dolmel Ltd. i Dolmel Drives Ltd. Wiadomoci Elektrotechniczne, nr 11/1994;
Encyklopedia powszechna PWN Wydawnictwo Naukowe PWN SA; Fabryka wielkich marze. Inst. Wyd. CRZZ,
Warszawa 1980; Gierszewski S. Elblg. Przeszo i teraniejszo - wyd. 1978; Kukliski J. Przedsibiorstwo
Schichau'a w latach 1837-1945 - Rocznik Elblski t. 13, wyd. - 1993; Ranowski J. Stocznie ktrych ju nie ma;
Stocznia Nr 16 Elblg -Budownictwo Okrtowe Nr 12/1986, Nr 1-3/1987; Technika ZAMECHU 1948-1988. Gdask
1988; Cykl Z kart 40-lecia - Gos Zamechu od nr 4/548 z 1985 do nr 4/584 z 1986, www.alstom.com
Autorzy zdj
Romana Burzawa, Tomasz Degrski, Wodzimierz Dziasek, Jan A. Folwarczny, Zygmunt Grabowiecki, Adam
Kilen, Andrzej Kulik, Piotr Michalak, Zenon Mirota, Czesaw Misiuk, Leonard Poczwajtis, Krzysztof Urban
rda zdj nieznanych autorw
Archiwum zakadowe, Dolnolskie Zakady Usugowo - Produkcyjne DOZAMEL Sp. z o.o. we Wrocawiu,
Centrum Sztuki Galeria El w Elblgu, Muzeum w Elblgu, Wojewdzka Spdzielnia Pracy Fotografw
FOTOPLASTYKA w Sopocie
Autorzy skadaj serdeczne podzikowania za pomoc:

Dolnolskim Zakadom Usugowo- Produkcyjnym DOZAMEL Sp. z o.o. we Wrocawiu,
Centrum Sztuki Galeria El w Elblgu,
Muzeum w Elblgu,
autorom zdj
oraz wszystkim innym osobom, dziki ktrym mg powsta ten album.
Zamiast wstpu
Sowo o ALSTOM
Zanim udamy si w t wdrwk, najpierw
przypomnijmy, czym jest ALSTOM.
To wiatowy koncern specjalizujcy si
w dziedzinie infrastruktury energetycznej
i transportowej. Firma zatrudnia ponad 70 000
pracownikw w 70 krajach wiata.
W Polsce ALSTOM zatrudnia ponad 2 200
pracownikw - w Warszawie, Elblgu,
we Wrocawiu i w Chorzowie. Prawie 2/3
znalazo zatrudnienie w Elblgu i we Wrocawiu.
Elblski oddzia spki ALSTOM Power
kontynuuje w duej mierze profil produkcji
dawnego ZAMECHu - dobrze znanego
w przeszoci zakadu pastwowego, ktry pod
koniec lat 40. rozpocz produkcj turbin

parowych - na podstawie wasnych rozwiza
konstrukcyjnych, pniej take na bazie licencji
zagranicznych. Turbiny z Elblga znane byy
w kraju, produkowano je rwnie na eksport.
ZAMECH znany by te jako producent odleww
i caej gamy produktw dla potrzeb polskiego
okrtownictwa.
ALSTOM Power to take dawny, wrocawski
DOLMEL, znany przez kilkadziesit lat
z produkcji duych urzdze elektrycznych generatorw, silnikw indukcyjnych, silnikw
synchronicznych, maszyn prdu staego dla
potrzeb energetyki i transportu szynowego.
Szanowny Czytelniku
Niewiele jest sw rwnie fascynujcych jak
angielskie power. Sowo to, w zalenoci od kontekstu
oraz intencji mwicego, moe oznacza moc, energi,
moliwoci, si, potg, zdolnoci, a take wadz,
warto czego.
Power engineering oznacza oglnie energetyk lub
po prostu dostarczanie energii, a power output to moc.
Przy czym nie chodzi o moc destrukcji, lecz o moc
uyteczn, budujc, kreujc wiat. Power station wyraenie tak dobrze dzi znane polskiej modziey z
rnych urzdze i gier elektronicznych - oznacza
elektrowni lub po prostu miejsce, z ktrego
promieniuje energia.
Nasz album o warszawsko - elblsko - wrocawskiej

spce ALSTOM Power - znanej wczeniej jako
ZAMECH (Elblg) oraz DOLMEL (Wrocaw),
pniej jako ABB Zamech Ltd oraz ALSTOM Power
Generators Sp. z o.o., wreszcie jako ABB ALSTOM
POWER Sp. z o.o. - opowiada o dobrej, uytecznej
mocy, o dzieach intelektu, myli inynierskiej
i dzieach rk ludzkich - tworzonych w Elblgu, we
Wrocawiu i wszdzie tam, gdzie widnieje logo
ALSTOM.
Proponujemy Pastwu krtk wdrwk
po elblskich i wrocawskich ciekach energii
i mocy - od powojennego ZAMECHu
i DOLMELu, po wspczesny, nowoczesny
ALSTOM.
Zesp Redakcyjny
Elblg - na kartach historii
Ulice Elblga po wyzwoleniu
10 lutego 1945 r. oddziay radzieckie II Frontu

Biaoruskiego wypary wojska niemieckie
z Elblga. Dwutygodniowe walki spowodoway
zniszczenie okoo 2/3 budynkw mieszkalnych,
zakadw przemysowych i obiektw uytecznoci
publicznej. Stare miasto zniszczono niemal
w 100 procentach.
W dniu 19 maja 1945 r. administracja polska
przeja wadz nad miastem z rk komendanta
wojennego. Dla Polakw by to akt wielkiej
historycznej wagi, poniewa Elblg po 173 latach
powrci do Polski.
ELBLG - miasto w wojewdztwie

warmisko-mazurskim, siedziba
powiatu grodzkiego, na Pobrzeu
Gdaskim, na pograniczu uaw
Wilanych i Wysoczyzny Elblskiej,
nad rzek Elblg, 6 km od jej ujcia
do Zalewu Wilanego. Okoo 130
tys. mieszkacw. Orodek
przemysowy
i
usugowy.
Rozwinity przemys maszynowy,
przemys rodkw transportu,
spoywczy, skrzany, odzieowy,
meblarski, browar i elektrociepownia.
Port
eglugi
rdldowej i morskiej, wze
kolejowy i drogowy, morskie
przejcie graniczne, Pastwowa
Wysza Szkoa Zawodowa
z Instytutem Technicznym,
Informatyki
Stosowanej,
Ekonomicznym, Jzykowym
i Pedagogicznym, filie uczelni
Gdaska, Olsztyna i Warszawy,
Wysze Seminarium Duchowne.
Teatr dramatyczny, domy kultury,
kina, muzeum, orodki rekreacyjno
- turystyczne. Stolica diecezji
elblskiej Kocioa rzymskokatolickiego
Z historii: lady osadnictwa od
neolitu, w VIII-X w. osada
rzemielniczo - handlowa Prusw
(Truso). Prawa miejskie od 1246.
Do 1261 siedziba biskupw
warmiskich, orodek handlowo rzemielniczy,
czonkostwo
w Hanzie. Od 1466 w Polsce (Prusy
Krlewskie). Szczeglny rozkwit
2 poowa XVI - 1 poowa XVII w.
Od 1772 w zaborze pruskim. W XIX
w. rozwj przemysu, m.in.
stoczniowego i maszyn. W okresie
II wojny wiatowej 5 podobozw
obozu koncentracyjnego Stutthof,
14 obozw pracy. Od 1945
w Polsce, odbudowany, 1975-98
siedziba wojewdztwa.
11
Schichau Werke
4 padziernika 1837 r. w elblskiej prasiej
pojawio si ogoszenie. Ferdynand Gottlob
Schichau urodzony w Elblgu w 1814 r., ktry
po studiach w Berlinie i praktyce w Holandii
i Anglii wrci do rodzinnego miasta, ogasza,
e przy ul. Przymurze 10 otwiera zakad budowy
maszyn i przyjmuje zamwienia na maszyny
parowe, urzdzenia dla cukrowni, olejarni,
tartakw, jak i na prasy hydrauliczne i walce.
Ju po roku zatrudnia 8 pracownikw.
Zamwienie na pierwsz maszyn parow
otrzyma w 1840 r. Korzystne dla rozwoju
warsztatu byy prby odwodnienia uaw
i uregulowanie ujcia Wisy. Buduje wic parowe

zespoy odwadniajce, ktre stany prawie na
caej nizinie Nogatu i Wisy. Poniewa port
Elblga jak i rynna przez Zalew Wilany
wymagay cigego pogbiania, Elblg zamwi
kubekow pogbiark parow - kadub
drewniany wykonaa stocznia M. Mitzlaffa
wedug rysunkw Schichau'a, cae wyposaanie
natomiast - zakad Schichau'a.
W 1844 r. byo ju 80 pracownikw. Po zakupie
terenw nad dawn fos miejsk (1852 r.)
powstanie stoczni byo realne. W 1855 r.
zwodowano tu pierwszy w Prusach penomorski
statek parowy o stalowym kadubie i napdzie
rubowym - bya to Borussia.
Od roku 2001 Fundacja Elblg

przyznaje instytucjom oraz
osobom prywatnym,
wraliwym na potrzeby innych,
statuetk Ferdynanda.
Pierwsz otrzymaa
w Elblgu.
Okrt liniowy Oldenburg - 1912 rok
Ferdynand Gottlob Schichau
Krownik torpedowy Kazarski dla Marynarki Wojennej Rosji
Pierwsze warsztaty mechaniczne firmy Schichau - 1839 rok
Budynek administracyjny firmy
12
Stocznia w roku 1912
Pierwsza zbudowana w Europie maszyna parowa

potrjnego rozprania - 1881 rok
Gdy w 1857 r. otworzono linie kolejow biegnc

przez Elblg do granicy rosyjskiej, Schichau uzna
za waciwe zaj si rwnie budow
lokomotyw - pierwsza stana na szynach
w 1860 r. By mc budowa wiksze statki,
w 1872 r. kupuje stoczni M. Mitzlaffa pooon
nad rzek Elblg - przebudowuje, wyposaa
i buduje nastpne wiksze statki handlowe.
Pierwszy okrt wojenny - torpedowiec dla
rosyjskiej marynarki wojennej buduje w 1870 r.
Liczba pracownikw rosa w sposb cigy:
w 1875 r. wynosia 1 250, a w 1885 r. ju 2 000,
aby w 1912 r. doj do prawie 8 500 zatrudnionych. Schichau jako waciciel tak olbrzymiego
przedsibiorstwa w Elblgu wywiera silny
wpyw na ycie miasta. oy due sumy na cele
dobroczynne, tworzc stypendia, dofinansowujc budow osiedli mieszkaniowych, szk
oraz domw opieki spoecznej. By filantropem
i mecenasem wielu przedsiwzi charytatywnych.
Jak przejmowaem stoczni

w Elblgu w 1945 r.
...W Elblgu budowano wwczas
(1944r.) okrty wojenne typu Tiger
o wypornoci 3 000 ton, mocy maszyn
30 000 KM, z dwukadubowymi zespoami turbinowymi i kotami parowymi
typu Jarou. Miniaturowe okrty
podwodne miay dugo 11,5 m,
rednic - 1,4 m, wyporno - 10 m3
(nadwodn). Technologia budowy
polegaa na tym, e okrcik montowano
z trzech czonw cakowicie
wykoczonych w poszczeglnych
wydziaach stoczni. Prby zdawczo
odbiorcze odbyway si w specjalnie do
tego celu wybudowanych zbiornikach
w hali produkcyjnej. Zaoga skadaa si
z 2 osb...
(GOS ZAMECHU nr 18 /738 -1989)
13
Dopiero przed II wojn wiatow w roku 1937

wznowiono w Elblgu produkcj okrtow na
potrzeby marynarki wojennej. Podjto budow
torpedowcw, ale produkowano rwnie
lokomotywy, wozy pancerne i inny sprzt
wojskowy. Podstawow produkcj w kocowym
okresie wojny stanowiy miniaturowe odzie
podwodne.
Produkowano tu rwnie wyposaenie
maszynowe dla stoczni w Gdasku i Krlewcu,
m.in. turbiny, koty parowe i silniki
wysokoprne dla odzi podwodnych.
Przestawienie si na tory gospodarki wojennej
nastpio po 1939 r. W roku 1944 zakady
F. Schichau'a zatrudniay w Elblgu 18 tysicy
pracownikw, z czego wicej ni poow
stanowili robotnicy przymusowi z okupowanych
krajw. Jako spka z ograniczon
odpowiedzialnoci zakady Schichau'a istniay
do 1941 r., nastpnie zostay przeksztacone
w spk akcyjn i zmieniy nazw na
F. Schichau AG Elbing - miao to na celu dalsze
podporzdkowanie przedsibiorstwa polityce
zbrojeniowej III Rzeszy.
Basen wyposaeniowy stoczni w Elblgu
Wyposaanie torpedowcw - 1912 rok
Fabryka lokomotyw - budowa kotw parowozowych
Budowa torpedowcw typu 35 - 1939

rok
14
Zakady Schichau'a miay wielobranowy

charakter i w ich skad wchodziy stocznia,
zakady budowy maszyn, fabryka lokomotyw,
przedsibiorstwa armatorskie.
Dua indywidualno G. F. Schichau'a
i uzdolnienia konstrukcyjne zicia K. H. Ziese,
ktry po jego mierci kierowa zakadem,
zapewniay rozwj przedsibiorstwa. W latach
1904/05 zakady podejmuj budow
torpedowcw z napdem turbinowym.
Zainstalowano na nich 6 turbin Parsonsa
produkcji BBC - Baden. Dla produkcji turbin
zakad wyposaono w bardzo dokadne
obrabiarki i sprzt specjalny, zbudowano stacje
prb o wydajnoci pary 100 t/godz., gdzie mona
byo prbowa turbiny o mocy do 20 000 KM,
a do zaadunku - nad basenem wyposaeniowym - funkcjonujcy do dzi dwig
bramowy. W zakadach F. Schichau'a obok
statkw handlowych, pogbiarek i promw
budowano take krowniki, okrty liniowe,
torpedowe, a od 1916 r. odzie podwodne oraz
lokomotywy, jak rwnie dziaa i inny sprzt
wojenny.
Uzalenienie od niemieckich zamwie

zbrojeniowych wyranie zaznaczyo si po
zakoczeniu I wojny wiatowej, kiedy to zakady
produkoway wycznie na potrzeby niemieckich
si zbrojnych. Przestawienie na produkcj
cywiln hamowao wiele czynnikw. Nowa
sytuacja geopolityczna Elblga utrudnia sytuacj
przedsibiorstw przemysowych - coraz trudniej
stocznia wytrzymywaa konkurencj ze
stoczniami niemieckimi pooonymi nad Morzem
Pnocnym. Stan zatrudnienia spad poniej 50%
potencjalnych moliwoci (w 1918 r. dochodzio do 12 000 zatrudnionych). Dziki
pomocy wadz Rzeszy w 1929 r. zakady
Schichau'a zostay uratowane przed grocym
im bankructwem - utworzono spk akcyjn z
ograniczon odpowiedzialnoci, zachowujc
nazw Schichau i zakady przeszy pod zarzd
pastwa. W okresie midzywojennym stoczni
w Elblgu nie rozbudowywano, dominowaa
produkcja maszyn, wyposaenia cukrowni
i konstrukcji stalowych, natomiast realizacj
zamwie okrtowych skoncentrowano
w stoczni w Gdasku.
Dwusuwowy okrtowy silnik wysokoprny o mocy 100 kM
Maszyny poczwrnego rozprania o mocy 2 500 kM - elektrownia Altona
15
Na zgliszczach
ZA(kady) MECH(aniczne)
Pierwsze miesice po wyparciu Niemcw
z Elblga pogorszyy jeszcze sytuacj miasta,
traktowanego przez radzieckiego komendanta
wojennego jako miasto zdobyczne. Trwao to
przez trzy miesice, nim administracja polska
przeja wadz w miecie.
Penomocnik stoczni morskich, in. Mieczysaw
Filipowicz, dziaajcy na podstawie
penomocnictwa wydanego przez Ministerstwo
Przemysu Tymczasowego Rzdu Jednoci
Narodowej, oficjalnie przej od komendanta
wojennego teren nad rzek Elblg, nalecy
przedtem do zakadw Schichaua. Budynki
fabryczne byy zdewastowane i wypalone, zakad
ogoocony z wyposaenia, obrabiarek,
materiaw i surowcw. Zom zalega na drogach
i placach fabrycznych, nawet w akwenach
wodnych. W takich warunkach trzeba byo
zaczyna prac od podstaw. Czas nagli.
Zrujnowany wojn kraj potrzebowa do
odbudowy swego przemysu produktw
stalowych z Elblga.
W pierwszych latach powojennych, niezalenie
od sytuacji politycznej, trzeba byo podnosi
z ruin polski przemys. W Elblgu i w caej Polsce
zostaa wykonana w tych latach ogromna, bezprecedensowa w historii kraju praca.
W marcu 1948 r., na Zjedzie

Przemysu Ziem Odzyskanych
w Szczecinie, podano do wiadomoci decyzj rzdow o utworzeniu Zakadw Budowy
Maszyn i Turbin w Elblgu.
W maju 1947 r. Zjednoczenie Przemysu

Maszynowego w Gliwicach powoao Biuro
Turbinowe przy Katedrze Turbin Parowych
i Gazowych Politechniki Gdaskiej. Dyrektorem
Biura zosta prof. dr in. Robert Szewalski. Na
przeomie lat 1947/48 szukano lokalizacji dla
planowanej fabryki turbin oraz obiektu
odpowiadajcego wymogom ich produkcji.
Spord kilku rozpatrywanych lokalizacji
(Warszawa, Wrocaw, Gliwice, Elblg) wybrano
Elblg.
Ze wzgldu na brak bezporedniego przejcia
na otwarte morze, dziaajca w Elblgu Stocznia
Nr 16 nie bya przewidywana do produkcji
statkw. W tej sytuacji Elblg doskonale si
nadawa do produkcji turbin parowych, urzdze
okrtowych, przekadni zbatych i dwigw
portowych - tym bardziej, e nie bez znaczenia
dla uruchomienia takiej produkcji bya dobra
tradycja dawnych zakadw Schichau'a.
Pierwszym dyrektorem naczelnym nowo

utworzonych zakadw zosta in. Wiesaw
Jurewicz.
Organizacyjnie nowe zakady weszy w skad
pastwowego Zjednoczenia Przemysu
Maszynowego w Gliwicach. 1 kwietnia 1948 r.
w skad nowych zakadw wesza te Stocznia
Nr 16 oraz Pastwowa Fabryka Maszyn i Taboru
Kolejowego. Proces formowania nowego zakadu
zakoczy si 15 wrzenia 1948 r. Na mocy
zarzdzenia Ministra Przemysu i Handlu,
powoano tego dnia w Elblgu Zakady
Mechaniczne im. Gen. Karola wierczewskiego.
W zarzdzeniu z roku 1948 ustalono,
e przedmiotem dziaalnoci elblskiego zakadu
bdzie produkcja turbin parowych. Nazw
ZAMECH oraz charakterystyczny znak firmy,
w ksztacie regularnego trjkta o wyduonej
podstawie, wypenionego literami nazwy,
wprowadzono dopiero na przeomie lat 1952/53.
Z kart 40 lecia
'"$
W maju nasiliy si transporty
ludnoci polskiej z Wilna. Z tego
rejonu przybya m. in. Grupa
pracownikw wileskiej elektrowni
wraz z rodzinami, ktra przystpia
do remontu turbin, usuwania
zniszcze w miejskiej elektrowni.
W jej skadzie byli: Milewski,
abejszo, Janowski, bracia
Minkiewiczowie, Szakowski, Krl.
W Zamechu dorabiano czci
zniszczonych elementw turbin,
a w Izbie Tradycji znajduj si
opatki wykonywane wwczas
w warsztacie lusarskim.
Budynki fabryczne ocalae z poogi wojennej
16
17
Siedem wsi poczonych tramwajem
Gerard Blum-Kwiatkowski (1930 -)

- artysta plastyk, teoretyk sztuki,
organizator ycia artystycznego
w Polsce (1945-74), potem w Niemczech. Twrca sugestywnych form
przestrzennych w stylu konstruktywizmu (np. cykl Skoczono
1987-90). Kierowa Galeri El w latach
1961-74. Potem mieszka w Niemczech, gdzie organizowa wystawy,
sympozja, warsztaty i akcje plastyczne,
zaoy te kilka galerii i muzew
sztuki wspczesnej, m.in. Museum
Modern Art w Hnfeld (1990).
Popularyzator sztuki polskiej
w Niemczech i sztuki zachodniej
w Polsce.
Z kart 40 lecia
'#"
Z inicjatywy Zamechu uruchomiono
w Elblgu punkt konsultacyjny
Studium Zaocznego Politechniki
Gdaskiej.
18
Andrzej Matuszewski omawia z montaystami zamechowskimi wykonanie formy przestrzennej
W latach 50. do ZAMECHu przybyo wielu

modych inynierw. Przynieli ze swych uczelni
nie tylko wyksztacenie niezbdne w trudnej
produkcji, lecz take charakterystyczny dla
tamtych czasw entuzjazm i klimat
zainteresowania sprawami kultury i sztuki. Starali
si humanizowa rodowisko pracy, zmienia
miasto i jego mieszkacw. Czuli si niemal
pionierami, bo przecie ZAMECH by oczkiem
w gowie mieszkacw Elblga i podstaw
egzystencji kilkunastu tysicy rodzin w miecie
i jego okolicach.
Od miasta, w ktrego centrum rosa trawa
i o ktrym si mwio, e to siedem wsi
poczonych tramwajem, od tej przysowiowej
pustyni kulturalnej, absolwent wyszej uczelni
niewiele mg oczekiwa. Owszem, ciekawa
praca i realizacja zawodowych ambicji. Jednak
to byo za mao dla ludzi, ktrzy studiowali w
duych miastach, gdzie wany by teatr, ciekawa
lektura, moliwo spotka i dyskusji, sport
i rozrywka. Ciekawszego ycia pragnli zreszt
wszyscy, nie tylko modzi. I tu pojawia si rola
ZAMECHu, ktry nie tylko dawa prac co pitej
rodzinie w miecie, ale te by orodkiem
ciekawych inicjatyw spoecznych.
Forma przestrzenna - projekt Antoni Starczewski
Powstaway przy zakadzie sekcje sportowe,

turystyczne i ciekawe przedsiwzicia kulturalne.
Powsta klub Naczelnej Organizacji Technicznej,
ktrego pierwszym prezesem by Wiktor
Kamiski, pniej Jerzy Wojewski. Klub skupia
kadr inynieryjno - techniczn. Nie tylko dba
o edukacj techniczn, ale sta si orodkiem
wielu inicjatyw kulturalnych w miecie.
Z inicjatywy modych zamechowcw powsta
Dyskusyjny Klub Filmowy Czerwona Obera.
Ogldano tu filmy i dyskutowano o sztuce,
kulturze, o yciu w Elblgu. Klubowi przewodzili
Mirosaw Dymczak, Jerzy Wojewski, Wacaw
Nadziakiewicz, Lechosaw Rutkowiak, Ryszard
Kwiatkiewicz, Gerard Kwiatkowski - wszyscy
z ZAMECHu . W latach 1958-60 DKF Czerwona
Obera nadawa ton yciu kulturalnemu
Elblga, przyjmujc klubow, lecz otwart dla
wszystkich formu. Przy wsppracy z Muzeum
Narodowym w Warszawie zorganizowano,
cieszce si duym zainteresowaniem elblan,
odczyty o sztuce, m.in. cykl Od piramid do
Picassa. Nawizano kontakty z Filharmoni
Narodow w Warszawie.
Nasze kino Iluzjon zaprasza...

...Staraniem rady zakadowej zawarta
zostaa umowa z Filmotek Polsk ,
w ramach ktrej prezentowane s
widzom 5-filmowe cykle, zawierajce
pozycje, z ktrych wiele przeszo do
historii kina...
(GOS ZAMECHU nr 20/198 - 1973)
Stypendia fundowane
Artyci polscy podczas zwiedzania zakadu oraz na

scenie DKFCzerwona Obera
...Ogem pomidzy Zamechem

a studentami wyszych uczelni
zawartych jest aktualnie 36 umw
stypendialnych, w tym 5 ze studentami
uniwersytetw. Najwicej - 11 umw
o stypendium fundowane zawarto ze
studentami Politechniki Gdaskiej,
w nastpnej kolejnoci id Politechnika
Warszawska - 7 umw i Akademia
Grniczo-Hutnicza w Krakowie - 5
umw. Z innych uczelni - ogem
jeszcze omiu, umowy z Zamechem
zawary po jednej lub po dwie osoby...
19
Niebawem zorganizowano cykliczn imprez na

skal nie tylko krajow - Biennale Form
Przestrzennych. ZAMECH zaprasza na cztery
tygodnie okoo pidziesiciu plastykw,
rwnie z zagranicy, oddajc im do realizacji
form przestrzennych w metalu swj potencja
techniczny i materia. Impreza bya znana
i wysoko ceniona za granic jako ewenement:
oto zakad przemysowy patronuje dziaaniom
artystycznym.
Ruiny Kocioa Najwitrzej Marii Panny
Odremontowany budynek Galerii El
II Biennale Form Przestrzennych

Pocztek zosta zrobiony
...W pitkowy poranek 28 lipca hal
fabryczn
Zamechu
opuci
niecodzienny konwj. Pilotowany przez
archaicznego Peugota samochd
ciarowy wiz pierwsz form
przestrzenn - plon pracy artystyplastyka Macieja Szakowskiego
i zamechowskich robotnikw (...)
Rozmach i specyficzny klimat
elblskiego spotkania plastykw
pozwala na ciekawe studia nad nowym
tworzywem, jakim jest metalowy zom.
(...) Pierwsza forma ju stoi, w tych
dniach pojawi si nastpne. Podobnie
jak dwa lata temu spoeczestwo miasta
bdzie miao sporo tematw do dyskusji
i ferowania ocen. W rozwaaniach tych
nie zapominajmy o pracy, jak
w wykonanie formy woyli nie tylko
artyci, lecz take i robotnicy Zamechu...
(GOS ZAMECHU nr 77 - 1967)
Mecenas Sztuki
Decyzj kolegium medalu Mecenas

Sztuki w Krakowie, Zamechowi
nadano godno i medal "Mecenas
Sztuki" . Wyrnienie to zostao
przyznane za wybitne zasugi
w stwarzaniu warunkw rozwoju
twrczoci rzebiarskiej oraz wieloletni
zaangaowan wspprac ze rodowiskiem artystycznym.
20
Dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie,

prof. Stanisaw Lorenz, na forum UNESCO
przedstawi ide Biennale Form Przestrzennych
w Elblgu oraz udzia w nim Galerii El
i ZAMECHu, co zaowocowao podobnymi
przedsiwziciami w Danii i RFN.
W rodowisku zamechowcw z Czerwonej

Obery zrodzia si idea Galerii El. Jej
animatorem by Gerard Blum-Kwiatkowski.
Pomys wspary wadze miasta, przekazujc
w lipcu 1961 r., na potrzeby Galerii, ruiny
Kocioa pod wezwaniem Najwitrzej Marii
Panny. ZAMECH doprowadzi tam energi
elektryczn, oszkli i zabezpieczy obiekt.
27 marca 1962 r. otwarto pierwsz w Galerii El
wystaw. rodowisko Galerii El byo pene
inicjatyw, ju w listopadzie powstaje El-Klub
Jazzu Tradycyjnego, prezesuj mu Jerzy
Wojewski i Stanisaw Cejrowski. W Galerii
odbyway si take liczne wystawy artystw
plastykw z rnych miast Polski, organizowane
byy koncerty zespow jazzowych polskich
i zagranicznych.
Formy przestrzenne na ulicach miasta
Artysta i pracownicy ZAMECHu wykonujcy formy

przestrzenne
Wntrze Galerii El - ekspozycja prac artystw plastykw
Ostatnie, V Biennale, odbyo si w 1973 r., cigle

przy wsparciu ZAMECHu , mimo e ju wtedy
Galeria El bya instytucj budetow miasta.
Rwnie przez Zakadowy Dom Kultury
Paacyk miasto zyskao wiele poytecznych
imprez. Spdzielnia Mieszkaniowa Sielanka,
pierwsza w miecie (1958), powstaa take
z inicjatywy pracownikw ZAMECHu.
Podobnych inicjatyw byo wicej. ZAMECH
ubogaca szar rzeczywisto, nasyca barwami
ycie miasta, by ludzie chcieli tu y i pracowa.
Przejdmy jednak do tego, co decydowao
o egzystencji zakadu - do produkcji.
Przygotowania do Biennale - istotne wskazwki
21
Turbiny parowe
W listopadzie 1948 r. z Biura Turbinowego i Biura
Konstrukcyjnego Politechniki Gdaskiej zostaa
przeniesiona do Elblga grupa inynierw,
tworzc w Zakadach Mechanicznych zalek
Biura Konstrukcyjnego i Technologicznego. Byli
tam m.in. Stefan Dere, Antoni Czuchnowski,
Stanisaw Gebhard, Tadeusz Nikiel, Henryk
Wickiewicz, Tadeusz Gerlach i Kazimierz
Zygmunt.
Jeszcze pod koniec tego roku konstruktorzy, pod
kierownictwem Tadeusza Nikla, wykonali dokumentacj konstrukcyjn pierwszej po wojnie
turbiny parowej o mocy 0,5 MW,
o symbolu TNO. Bya ona przeznaczona do
napdu pomp wody zasilajcej koty parowe.
Turbina zostaa wyprodukowana w 1950 r.
i zainstalowana w Cukrowni Ktrzyn.
W poowie 1953 r. powsta zalek bazy

badawczej dla turbin parowych. Kierownikiem
zespou zosta Mieczysaw Og. Zesp
prowadzi badania w zakresie regulacji,
dynamiki, przepyww i materiaoznawstwa.
W nastpnych latach zosta powoany Dzia
Naukowo - Badawczy. Jego kierownikami byli
Stefan Dere i Ryszard czkowski.
W maju 1956 r. zostaa wyprodukowana turbina
ciepowniczo - kondensacyjna TC25, o mocy
25 MW, przeznaczona dla EC era
w Warszawie. Turbina zostaa wykonana
na podstawie dokumentacji przejtej
z Leningradzkich Zakadw Mechanicznych
(LMZ).
Na podstawie dokumentacji LMZ, w 1960 r.
wykonano turbin TK50, o mocy 50 MW.
Przekadnia turbiny 2P2
Z kart 40 lecia
Z kart 40 lecia
Turbina TK 200 na stacji prb
'"'
...wykonano pierwsze rzdy opatek,
a efektem byo uruchomienie wielu
elektrowni i dostarczenie przemysowi tak potrzebnej energii
elektrycznej.
Poar najwikszej i najlepiej
wyposaonej hali przyszej wytwrni turbin komplikuje sytuacj
w Zamechu.
'#
.... rok rozpoczcia produkcji turbin.
Zapocztkowaa to zdarzenie turbina
napdowa o symbolu TNO.
... Prby tego urzdzenia prowadzono w starej siowni Zamechu
i trway 72 godziny. Egzamin wiedzy
i umiejtnoci zaoga Zamechu zdaa
na pitk.
22
W grudniu 1961 r. wykonano prototyp turbiny

TK120, o mocy 120 MW - na podstawie umowy
licencyjnej, podpisanej w lutym 1958 r.
z angielsk firm Metropolitan-Vickers. Adaptacj
dokumentacji konstrukcyjnej turbiny prowadzi
zesp konstruktorw pod kierownictwem
Henryka Laski. Do koca 1970 r. wykonano 27
tych maszyn. Ostatni, w 1973 r., przeznaczono
dla elektrowni Koradi w Indiach. Dwadziecia
z nich pracuje w krajowych elektrowniach
Adamw, agisza, Siersza, Konin, Stalowa Wola
i aziska; pozostae zainstalowano w Jugosawii,
Bugarii i Chinach.
Elektrociepownia era - turbina TC 25
Turbina TK 50
Stacja prb turbin - turbina TK 50
W 1967 r., rwnie w oparciu o dokumentacj

LMZ, zostaa wykonana turbina TK 200, o mocy
200 MW, przeznaczona dla Elektrowni Ptnw.
Kierownikiem zespou, ktry przygotowa
produkcj, by Zenon niadecki. Do koca 1970
r. wykonano 10 turbin TK 200, w tym jedn dla
Elektrowni Tuzla w Jugosawii oraz dwie
o symbolu 13K 200.
czna moc turbin wyprodukowanych w 1968
r. osigna 1 100 MW, dziki czemu przekroczono planowan roczn zdolno
produkcyjn Wytwrni Turbin. Moc
wyprodukowanych w ZAMECHu turbin, od
momentu uruchomienia ich produkcji, wyniosa
w tym czasie 5 076,65 MW.
'#&
W Zamechu na 3 800 pracownikw,
520 nie ukoczyo szkoy
podstawowej. Dzia szkolenia
prowadzi rnorodne kursy
uzupeniajce wyksztacenie, czynne
byy take wieczorowe szkoy
podstawowe. Ludzie musieli
uzupenia wiedz, planowano
bowiem dynamiczny rozwj
produkcji turbinowej.
'$
Dwie 30-osobowe grupy kadry
inynierskiej intensywnie uczyy si
jzyka angielskiego. Powodem
wdraanie licencji angielskiej turbiny
TK 120 o mocy 120 megawatw.
23
Metoda ta pozwolia skrci czas montau,

poprawi dokadno ustawienia elementw i
zespow na caej dugoci turbiny oraz
zapewni powtarzalno ustawie fabrycznych
w elektrowni.
Rok pniej, w 1975 r. wybudowano pierwsz
turbin w wersji 13UK 125-0 dla Elektrowni
Krakw-g. Jedn turbin 13UK 125
dostarczono w 1976 r. do Elektrowni Oslomej
w Jugosawii.
W 1968 r. wykonano pierwsz

turbin ciepownicz 13UP50-0
dla Elektrowni Bydgoszcz II.
Zapocztkowaa ona rozwj
turbin ciepowniczych wasnej
konstrukcji, ktre stay si drug
specjalnoci ZAMECHu - obok
turbin energetycznych.
W czerwcu 1973 r. zostaa
zawarta przez Pastwowe Przedsibiorstwo Handlu Zagranicznego Elektrim umowa licencyjna
ze szwajcarsk firm Brown
Boveri
Company
(BBC)
w Baden, na budow turbin
energetycznych o mocy 360 MW,
180 ata, 535 o/535 oC.
Rok pniej poszerzono t umow
na turbiny wikszej mocy zarwno dla energetyki konwencjonalnej, jak i jdrowej. Umowa
stworzya warunki do powanego
skoku jakociowego w produkcji
turbin oraz szans na zaspokojenie potrzeb rozwojowych
energetyki turbinami rodzimej
produkcji.
Nasz udzia w Potopie

W3 producentem armat
Turbina 13 K 215 na stacji prb
Nowy eksportowy kontrahent

turbinowy Zamechu
24
W 1974 r. zostaa wykonana

najwiksza turbina ciepownicza
wasnej konstrukcji, typu
18UK135, przeznaczona dla
Elektrowni Lahti w Finlandii.
Monta wirnika NP turbiny 13 K 215
Obrbka wau turbinowego
Przed paru tygodniami zakoczyy si

w Helsinkach wielomiesiczne
negocjacje techniczne i handlowe
pomidzy CMIE Centromor i Zamechem
a stron fisk. Valmet Oy - Helsingin
Telakka. Dla budowanych przez t
stoczni dla Zwizku Radzieckiego
statkw hotelowych (...) Zamech
dostarczy 18 sztuk turbin do napdu
generatorw
zasilajcych
sie
elektryczn (...) Zakontraktowane turbiny stanowi kontynuacj serii turbin
TK01/250 kW, produkowanych uprzednio przez Z.P.Cz.Z. - Mikow wg
dokumentacji Zamechu...
W tym samym roku rozpocza prac

nowoczesna, wysokowydajna frezarka bramowa
firmy Waldrich Siegen, do frezowania paszczyzn
podziau i wytocze kaduba. Obrabiarka,
sterowana numerycznie, pozwalaa pracowa
z elementami o wymiarach 4 750 x 4 250 x 13 000
mm. Dotychczasowe operacje rcznego
wykaczania paszczyzn podziaw zostay
zredukowane do nadawania ukierunkowanych
ladw, poprawiajcych paroszczelno.
Pierwsza turbina 13K215 nr 14 dla Elektrowni

Kozienice, konstrukcji ZAMECHu, z wykorzystaniem elementw uprzednio produkowanych
turbin 13K200 i TK200 zostaa wykonana
w 1971 r. Zapocztkowaa ona seryjn produkcj
turbin tego typu.
W marcu 1973 r. zakoczono monta turbiny
13K215 nr 22 dla Elektrowni Rybnik, w ktrej
by zawarty 10-tysiczny MW turbin parowych
wyprodukowanych od pocztku przez ZAMECH.
W 1974 r. wykonano prototypow turbin

ciepownicz upustowo - kondensacyjn,
trzykadubow, z przegrzewem wtrnym typu
13UK125-6 dla Elektrowni Siekierki.
Innym osigniciem tego roku byo
opracowanie, wsplnie z Przedsibiorstwem
Geodezyjno Kartograficznym w Katowicach,
nowej techniki pomiaru podczas montau
turbiny - metod optycznego poziomowania
i centrowania kadubw, stojakw oyskowych,
oysk, obejm, tarcz kierowniczych, linii waw
i innych zespow.
Frezarka opatek
...Znany reyser Jerzy Hoffman pracuje

nad filmow realizacj sienkiewiczowskiego "Potopu" (...) Udzia za
Zamechu w realizacji filmu - to
wykonanie szkieletw armat, przy
pomocy ktrych Szwedzi szturmowali
Jasn Gr (...) Tak wic zgoa
nieoczekiwanie
staniemy
si
producentem armat a produkcja to
niebagatelna, bo a sze kolubryn o 5,5,
metrowych lufach i 2,5 metrowej rednicy
koach...
Kolejny etap wtajemniczenia

zawodowego
Wysoka ocena opatek dla
Alsthoma
...W dniu 25 marca b.r. przedstawiciele

francuskiej firmy Alsthom dokonali
odbioru technicznego prbnej partii
opatek turbinowych, wykonanych na
wydziale W22 (...) - Zlecenie przyjte
przez nasz wytwrni - mwi inynier
Mtewski - opiewa na czn liczb 2 420
sztuk opatek do turbin jdrowych (...)
Tego typu opatek do tej pory jeszcze nie
produkowalimy. Musielimy si
dostosowa do wymogw odbiorcy
dotyczcych unikatowej konstrukcji i do
skomplikowanej technologii, nie mwic
ju oczywicie o zachowaniu
odpowiedniej jakoci wykonania...
(GOS ZAMECHU nr 7/257- 1976)
25
Za opracowanie rozwiza konstrukcyjnych

turbin parowych ciepowniczych o zakresie
mocy jednostkowej 30-150 MW, w lipcu 1978 r.,
zesp konstruktorw ZAMECHu zosta
wyrniony
Nagrod
Pastwow
II stopnia. Czonkami zespou byli inynierowie
Kamil Czwiertnia, Zdzisaw Ferdyn, Marian
Frajkopf, Marian Koczb, Zdzisaw Miszczuk,
Wacaw Nadziakiewicz, Benedykt Nowodworski,
Tadeusz Orze, Leszek Parys i Andrzej Piechota.
W czerwcu 1979 r. wykonano turbin 18K360
nr 2, przeznaczon dla Elektrowni Bechatw;
w niej zawarty by 20-tysiczny MW mocy turbin
wyprodukowanych od pocztku przez ZAMECH.

W latach 1979-80 zostaa oddana do eksploatacji
spawalnia wirnikw turbinowych, zapocztkowujc spawanie wirnikw do turbin 18K360
i 1K12. Pozwolio to wyeliminowa uciliw
i kosztown kooperacj z firm Lang (Wgry),
w zakresie operacji spawalniczych.
W 1981 r. dostarczono pit turbin typu 13K215
nr 59 dla Elektrowni Prunerov w Czechach
i trzeci turbin typu 13K210 dla Elektrowni
Yatagan w Turcji.
Dostaw 5 turbin typu 9K66 dla przemysu
hutniczego w Indiach zakoczono w 1982 r.
W uznaniu wybitnych zasug
...Na ten dzie czekaa caa zaoga.

Wprawdzie Order Sztandaru Pracy
I klasy Rada Pastwa przyznaa naszemu
zakadowi w przeddzie wita
Odrodzenia, ale przekazanie odznaczenia
wyznaczono na 27 wrzenia, tu po
rocznicy 30-lecia powoania Zakadw
Mechanicznych in. gen. Karola
wierczewskiego...
Budowa odwirowni z wywaark Schenck
W 1978 r. zostaa wyprodukowana - na podstawie dokumentacji firmy BBC - prototypowa

turbina 18K360. Jej wykonanie,
wiadczce o dojrzaoci technicznej, otworzyo nowy rozdzia
w historii ZAMECHu oraz
wpyno na rozwj krajowej
energetyki.
Wirnik w tunelu wywaarki
Zmiany w kierownictwie Zamechu

...Z dniem 15 kwietnia br na stanowisko
wiceministra Przemysu Maszyn
Cikich i Rolniczych powoany zosta
dotychczasowy dyrektor naczelny
Zamechu, inynier Zbigniew Bartosiewicz. In. Zbigniew Bartosiewicz
stanowisko dyrektora naczelnego
Zamechu obj z dniem 1 czerwca 1972
r. (...) Z dniem 30 kwietnia br stanowisko
dyrektora naczelnego Zamechu
powierzone zostao inynierowi
Kazimierzowi Pniewskiemu, dotychczasowemu kierownikowi wytwrni
metalurgicznej W1...
26
W listopadzie 1977 r. rozpocza prac

odwirownia wirnikw turbinowych o masie do
80 Mg, z moliwoci przystosowania do
wirnikw o masie do 120 Mg. Stworzyo to
warunki do produkcji turbin normalno obrotowych o mocy do 1 000 MW oraz
polepszenia, poprzez zastosowanie wywaania
i odwirowywania wirnikw, pewnoci ruchowej
turbin. Odwirownia pozwolia na wyeliminowanie z procesu wytwrczego turbin operacji
prb parowych - powodujc obnik kosztw.
W latach 1977-78 zaprojektowano i wykonano
prototypowe turbiny ciepownicze na obnione
parametry typu 7C50 dla Elektrowni Czechnica
i 7UC60 dla Elektrowni Bytom. Zastpiy one
wyeksploatowane turbiny produkcji firmy
Skoda, o mocy 55 MW.
Przejcie w turbinach 18K360 na wysze cinienie

pary wieej i wysze moce, w stosunku do
produkowanych i instalowanych w owym czasie
turbin 13K215, skutkowao zmniejszeniem masy
jednostkowej turbin oraz zmniejszeniem
jednostkowego zuycia ciepa. Oznaczao to
due oszczdnoci materiaw i paliwa,
przypadajcych na kad kWh wyprodukowanej
energii. W przejcie wiedzy technicznej
i produkcyjnej z firmy BBC oraz w przygotowanie technicznej dokumentacji produkcyjnej
turbiny, byli zaangaowani inynierowie Wacaw
Nadziakiewicz, Czasaw Skibiski, Wiesaw
Kurowski, Kamil Czwiertnia, Stanisaw Nowicki,
Zdzisaw Ferdyn, Czesaw Gre, Andrzej
Wrzesie, Kazimierz Jackiewicz, Aleksander
Malec, Marian Koczb, Jan Szponar,
Benedykt Nowodworski, Ludwik abejszo
i Tadeusz Wrbel.
Turbina 18K360 - cz WP i SP - na stacji prb
Kadub NP turbiny 18K360
27
Gwni
konstruktorzy turbin
W latach 1982-83 dostarczono 2 turbiny 13K210
dla Elektrowni Yeniky w Turcji.
W kwietniu 1983 r., w turbinie 18K360 nr 6,
wyprodukowanej dla Elektrowni Bechatw,
zawarty by jubileuszowy, 25-tysiczny megawat
mocy turbin wykonanych przez ZAMECH.
Na podstawie dokumentacji BBC, w latach
1982 - 84 zostay wykonane 2 turbiny czterokadubowe typu 18K348, dla Elektrowni
Drmno-Kostolac w Jugosawii.
Strona jugosowiaska wykonaa wymienniki
ciepa, wedug dokumentacji opracowanej przez

ZAMECH.
W 1986 r. wykonano pierwsz jednokadubow
turbin upustowo - ciepownicz, nalec do
trzeciej generacji turbin ciepowniczych typu
13UC105, dla Elektrowni d IV.
Dostawa turbin 18K360 i 1K12 dla Elektrowni
Bechatw zostaa zakoczona w 1987 r. Ogem
dla tej elektrowni, poczwszy od roku 1978,
wykonano i dostarczono po 12 turbin obu
typw.
W historii firmy rol inspirujc postp

techniczny, wytyczajc kierunki rozwoju
konstrukcji i produkcji turbin parowych, penio
zawsze Biuro Konstrukcyjne i jego kierownik gwny konstruktor.
W latach 1948-53 by nim Jan opuszewski.
Pod jego kierunkiem skonstruowano pierwsz
w ZAMECHu turbin parow TNO
(biuro w Elblgu) i turbin parow TP2 (biuro
w Gdasku).
W latach 1953-54 gwnym konstruktorem by
Stefan Dere. Za jego kadencji skonstruowano
typoszereg turbin TP o mocy 2,5 - 6 MW oraz
zalek bazy badawczej turbin.
W latach 1954-56 gwnym konstruktorem by
Stanisaw Gebhard, ktremu ZAMECH
zawdzicza stacj prb maszyn parowych
i turbin oraz turbin TP8 o mocy 400 KM.
Stefan Dere ponownie kierowa Biurem
Konstrukcyjnym w latach 1956-58. Wtedy
powstay turbiny TNO1 i TNO2, turbiny
przekadniowe wysokoobrotowe typu TKO1,
1K0.4, PO.8N, dokumentacja LMZ turbiny TC25,
placwka badawcza Laboratorium Turbinowe
oraz licencja AEI turbiny TK120.
Kiedy kierownictwo Biura obj w latach 195861 Andrzej Piechota, skonstruowano turbin
TC30, wykonano dokumentacj LMZ turbiny
TK50, stworzono Orodek Badawczy Biura
Konstrukcyjnego i zakoczono akcj remontow
turbin.
Bardzo duga bya kadencja gwnego

konstruktora Kamila Czwiertni (1961-72). W tym
okresie powstaa konstrukcja turbin
przekadniowych wysokoobrotowych typu
3P0,4-8-1; 4P0,8-8-1, typoszereg turbin P2, P3,
P6, P12; turbiny przekadniowe kondensacyjne
K5, K8, UK8; turbina TC32; turbina 13UP28,5
i 13P32; pierwsza turbina ciepownicza 13UP50
wasnej konstrukcji (1968); turbina 13K125
i 13UK125-1; dokumentacja LMZ turbiny TK200
(1967); zmodernizowano te turbiny TK200,
13K200 i 13K215.
Henryk Laska kierowa Biurem w latach 197273. W tym czasie powstaa turbina 13P110
i turbina 11UK35, zakupiono te licencj BBC
na turbin 18K360 i 1K12.
Siedem lat kadencji Wacawa Nadziakiewicza
(1973-80) to turbina kondensacyjna 13K125
i 13UK125, projekt wstpny turbiny 465MW dla
Elektrowni Jdrowej w arnowcu (1979), turbiny
9K66, 13K210, 13UP55 (13UP65), 13P55 (13P65),
18UK135, 11P60, 9UK75, 11P68, 7C50, 7UC60
oraz prototypowa, jednokadubowa turbina
ciepownicza 13UC100 (1974).
Lata 1980-89 to kadencja Zenona niadeckiego.
W tym czasie zmodernizowano turbin 1K12
i turbiny 120 MW, skonstruowano turbiny
18K348 (na bazie 18K360) i 13UC105, rozpoczto
produkcj turbiny jdrowej 4CK465, wykonano
pierwszy projekt koncepcyjny turbiny jdrowej
6CK1000 (1986).
Turbina 18K360 na stacji prb
Profesor
...Krzyem Kawalerskim Odrodzenia

Polski odznaczono doc. Ryszarda
czkowskiego, ktry otrzyma take
tytu profesora nadzwyczajnego
kontraktowego...
Akt przekazania
...W sobot 3 listopada br. odbyo si

oficjalne przekazanie przedsibiorstwa
protokoem zdawczo odbiorczym przez
dyrektora Kazimierza Pniewskiego
dyrektorowi Janowi Obrzutowi...
Uroczysto z okazji oddania 25 - tysicznego megawata
28
29
Odlewy
W 1947 r. rozpoczto produkcj odleww
z metali nieelaznych, gwnie ze stopw miedzi.
Pierwszymi byy niewielkie odlewy, wykonane
dla celw remontowych w hali C-26,
wyposaonej w opalane koksem, przechylne
piece tyglowe o pojemnoci 300 kg oraz opalane
olejem, przechylne bbnowe piece pomienne
o pojemnoci 1 000 kg i 3 000 kg.
Na przeomie lat 40. i 50. ZAMECH, z nalec
do odlewni eliwa, sta si kooperantem
przemysu stoczniowego. Produkowano odlewy
eliwne, gwnie pochwy waw rubowych
oraz korpusy oysk linii waw, take napdowe
ruby okrtowe, m.in. do pierwszego
budowanego w Stoczni Gdaskiej rudowglowca Sodek.
W roku 1951 oddzia stalowni zosta wyposaony

w drugi piec martenowski o pojemnoci 30 Mg,
co znacznie zwikszyo zdolnoci produkcyjne
odlewni staliwa - zarwno w odniesieniu do
rozmiarw produkcji, jak i do maksymalnej masy
jednostkowych odleww.
Uruchomiono produkcj odleww eliwnych dla
przemysu chemicznego, zajmujcego si
produkcj sody. Przeznaczone dla tego
przemysu odlewy - przede wszystkim beczki
chodnicowe, dna sitowe zbiornikw
aparaturowych oraz pasety - zajy wane
miejsce w rozwoju technologii odleww
eliwnych.
Budowaem rub dla Sodka
Symboliczn wymow nie tylko dla

Zamechu, ale i dla caego kraju mia
dzie 8 listopada 1949 roku. Wtedy
wanie wodowano pierwszy powojenny
statek dalekomorski, rudowglowiec Sodek. Mamy swj udzia
w powstaniu tej jednostki: zbudowalimy
rub napdow do Sodka. Bya to
jednoczenie pierwsza ruba okrtowa,
ktra opucia zakad. Wykonano j
z brzalu uzyskanego z przetopionych
poniemieckich rub okrtowych (...)
Z kart 40 lecia
Formowanie ruby okrtowej
'"%
Zamech wszed w historyczny szlak
odbudowy i rozbudowy. Brakowao
narzdzi, a podstawowym uatwieniem
w pracy bya opata i taczka. Garstka
ludzi odgruzowywaa hale A-29 oraz
A-25 i doprowadzia w tym wanie roku
do wyprodukowania pierwszych
odleww eliwnych.
Piec ukowy - zgarnianie ula
Wstpne oczyszczanie
odlewu korpusu turbiny
Rwnolegle z wyprodukowaniem
pierwszych odleww eliwnych
w budynku A-26 ruszya zamechowska
kolorwka. Wyprodukowano 18 ton
odleww z metali nieelaznych: wakw,
tulei, panewek ...
4 grudnia 1948 r. z odbudowanego pieca martenowskiego dokonano pierwszego

w okresie powojennym spustu
stali. Ten wytop, przeprowadzony w piecu o pojemnoci
15 Mg, by pocztkiem
powojennej historii odlewnictwa w Elblgu.
30
Odlewanie odrodkowe tulei z brzu
W tym samym czasie podjto produkcj

eliwnych segmentw tubingw dla linii
podziemnych kolei. Po obrbce mechanicznej
w ZAMECHu byy one montowane w piercienie
o rednicy od 10 do 14 m. Po demontau
segmenty byy wysyane do budowy tuneli metra
w ZSRR oraz do Warszawy, gdzie w tym czasie
budowano pierwszy odcinek zaniechanej
pniej budowy metra. Odlewom tym stawiano
wysokie wymagania jakociowe, czego
przykadem bya konieczno wykonania rednic
zmontowanych wstpnie piercieni z tolerancj
2 mm.
Odlewy eliwne do wyprodukowanej w
ZAMECHu tokowej maszyny parowej typu MC,
sucej do napdu statkw morskich,
przeznaczonej dla Stoczni Szczeciskiej
wykonano w 1952 r. Po wyprodukowaniu
2 maszyn MC 10 ich wykonawstwo przekazano
zakadom w witochowicach. Monta odbywa
si jednak w ZAMECHu .Odlewnia eliwa, przez
cay czas trwania produkcji tych maszyn,

dostarczaa ramy ich podstawy o masie 12 Mg i
o bardzo skomplikowanej i trudnej
technologicznie konstrukcji.
We wrzeniu 1953 r. prototyp staliwnych
odleww turbinowych do maych turbin
parowych TP2 przeszed pomylne prby
fabryczne. Niebawem uruchomiono wykonanie
odleww eliwnych do turbiny ciepowniczej
typu TC25, z wysokowytrzymaych eliw
modyfikowanych. Nad projektem pracowa
zesp pod przewodnictwem Czesawa Lesiaka,
przy udziale Stanisawa Bka. Najtrudniejszymi
technologicznie byy tarcze kierownicze
z zalanymi opatkami stalowymi oraz korpusy
serwomotorw regulujcych prac turbin.
Z upywem czasu zwikszya si zarwno
produkcja turbinowych odleww z eliwa, jak
rwnie ich masa. Do programu produkcyjnego
wczono produkcj oyskowych stojakw
przednich do turbin wielkiej mocy.
31
Piece zainstalowane w hali C-26 pozwalay na

topienie porcji ciekych stopw, jakie wystarczay
do odlewania potrzebnych wtedy odleww tulei,
ale nie wystarczajcych do produkcji rub
napdowych, potrzebnych Stoczni w Gdasku
dla budowanych tam rudowglowcw.
Wybudowano wic specjalny piec pomienny,
opalany metalurgicznym wglem dugopomiennym i przeznaczony do topienia mosidzu
manganowego MM55, z ktrego wykonywano
odlewy rub okrtowych. Piec o pojemnoci
Z kart 40 lecia
'#$
Ekipa inynierw pracujcych pod
kierunkiem Eugeniusza Mdrasia
zbudowaa urzdzenie do odrodkowego
odlewania tulei brzowych.
Rozpoczto prace przy instalacji
urzdze do azotowania czci wrzecion
zaworw.
Wydzia przekadni zbatych otrzyma
frezark o rednicy stou 5 m ...
10 Mg zlokalizowano w odlewni eliwa, do

ktrej nalea organizacyjnie oddzia odlewni
metali nieelaznych. W piecu tym wytopiono
kilka tysicy ton mosidzu do czasu jego
likwidacji w 1959 r., gdy zosta zastpiony piecem
pomieniowym o pojemnoci 25 Mg, opalanym
gazem ze stacji czadnic piecw martenowskich.
Pomylne przekazanie do eksploatacji pieca
przez zesp Mieczysawa Witomskiego
wpyno na wstrzymanie importu rub przez
polskie stocznie.
We wasnej sali sportowej Zamech

otworzy kino.
Odlew powki koa zbatego
Zalewanie formy stal - metoda stosowana do 1976 r.
32
W latach 1952-54 w odlewni Zakadu Newskiego

w Leningradzie przeszkolono wielu pracownikw odlewni ZAMECHu, co zaowocowao
produkcj nowych rodzajw odleww staliwnych korpusw turbin, korpusw komr
parowych oraz skrzy dyszowych. Wdroenie
tej produkcji, nadzorowane przez Antoniego
Abrataskiego i Stanisawa Sulim (kierownik
Wytwrni Metalurgicznej w latach 1955 - 58),
wizao si z wprowadzeniem do programu
produkcyjnego nowych gatunkw staliw
niskostopowych, nadajcych si do pracy
w podwyszonych temperaturach, w warunkach
wysokich cinie roboczych. Przystpujc do
produkcji turbin TC25, odlewnia opanowaa
wytwarzanie odleww ze staliwa niskostopowego L20HM.
W pierwszej poowie lat 50. rozwinito
produkcj odleww ze stopw miedzi, na
potrzeby przemysu okrtowego. wczesne
rozwizania techniczne napdu statkw
morskich byy zwizane z zapotrzebowaniem
na cikie odlewy ze stopw miedzi. Takimi
odlewami byy napdowe ruby okrtowe,
koszulki nakadane na way rubowe dla ich
ochrony przed korozyjnym dziaaniem wody
morskiej oraz tuleje oysk rufowych tych waw.
Zalewanie ruby okrtowej z brzu
Transport ruby do stoczni
33
Z kart 40 lecia
Po 1956 r. nastpi gwatowny przyrost produkcji

odleww staliwnych. Pracownicy biura
fabrykacji, pod kierownictwem Zbigniewa
Adamczyka, oraz zaoga odlewni staliwa, ktr
kierowa Jzef Kska, w oparciu o techniczn
pomoc z Zakadu Nevskiego, pokonali w tym
czasie nastpn barier technologiczn, jak byo
wyprodukowanie kompletu odleww do
prototypowej turbiny kondensacyjnej TK50.
Wizao si to z wprowadzeniem do produkcji
nowego materiau, z grupy staliw odpornych na
pezanie - staliwa L20HMF. Odlewnia pokrywaa
cakowite zapotrzebowanie ZAMECHu
na odlewy turbinowe.
Z kart 40 lecia
'#'
Na swoje wito odlewnicy wykonali, jak
napisaa wczesna prasa najwikszy
z dotychczas wyprodukowanych w
Polsce odleww ruby okrtowej dla
jednostki B55... Waya ona 18 ton
a rednica ruby wynosia 5 m.
Ze wzgldu na du zdolno wytwrcz,

program produkcyjny zosta poszerzony
o odlewy dla hutnictwa oraz producentw
maszyn i urzdze przemysowych.
Metoda odlewania odrodkowego wielkogabarytowych tulei z brzu i z mosidzu na
urzdzeniu zaprojektowanym, wybudowanym
i uruchomionym w ZAMECHu zostaa wdroona
w 1957 r. Pozwolio ono na radykaln popraw
jakoci odleww. Twrcami urzdzenia byli
Henryk Kobus i Henryk Maculewicz.
... powoano ZKS Olimpia. Opiek nad

klubem przejy Zamech, Zakady im.
Wielkiego Proletariatu i Zakady Taboru
Kolejowego.
Zalewanie form brzowych - paty do ruby nastawnej
W lutym 1958 r. zawarto umow licencyjn z

angielsk Metropolitan Vickers, umoliwiajc
podjcie produkcji turbin o mocy 120 MW.
Odlewnia staliwa opanowaa produkcj czci
skadowych tych turbin, bez istotnej pomocy ze
strony angielskiej.
W 1962 r., by nady za postpem technicznym
w produkcji turbin, oddano do eksploatacji
2 eliwiaki o rednicy 900 mm, pracujce
na dmuchu podgrzanym w urzdzeniu
radiacyjno - konwekcyjnym i wyposaone
w zbiorniki na cieke eliwo. Nowe piece do
topienia eliwa zastpiy wyeksploatowane
poniemieckie eliwiaki o rednicy 800 mm.

Przedsiwzicie realizowane byo przez zesp
kierowany przez Ryszarda Krawczyka.
Rok pniej - w 1963 r. odlewnia eliwa
przystpia do wdraania produkcji odleww z
perlitycznego eliwa sferoidalnego - metod IPK,
polegajc na wprowadzaniu magnezowych
prtw do szczelnej kadzi bbnowej
o pojemnoci 1,5 Mg. Po 2 latach odlewnia
opanowaa te produkcj odleww z eliwa
sferoidalnego metod sferoidyzacji w
zbiornikach nowych eliwiakw, co umoliwia
ich nowoczesna konstrukcja.
Odlewy ap kotwic Hall'a
Czyszczenie odlewu staliwnego koa zbatego
'#%
Zaoga zakadu postanowia, e jej
kandydatem na posa bdzie dyrektor
naczelny in. Jan Wanat zajmujcy
to stanowisko od 1953 r.
Z dniem 1 maja zlikwidowano gazet
zakadow Na Warcie Pokoju Ukazao
si cznie 307 numerw poprzednika
Gosu Zamechu.
Rozpoczto produkcj przekadni
szybkobienych sprowadzanych dotd
z zagranicy.
34
Zalewanie formy z kadzi przechylnej (brz)
35
W 1964 r. Komitet Ekonomiczny przy Radzie

Ministrw (KERM) powzi uchwa o
zwikszeniu zdolnoci produkcyjnej odlewni
ZAMECHu do poziomu 18000 Mg na rok, w
zakresie odleww staliwnych, i poszerzeniu bazy
wytwrczej dla odleww ze stopw miedzi, z
podniesieniem poziomu zdolnoci produkcyjnej
do 4000 Mg na rok.
W celu ograniczenia uciliwej operacji rcznego
wycinania wadliwego materiau odleww
i usuwania rnego rodzaju materiaowych
naddatkw technologicznych z uyciem narzdzi
pneumatycznych w 1965 r. wdroono
elektropowietrzne obienie odleww.
W nastpnym roku wykonano komplet odleww

do turbiny kondensacyjnej TK200, wprowadzajc
jednoczenie do produkcji staliwo L17HMF. Ten
nowatorski projekt prowadzony by pod
kierownictwem Stanisawa Karciarza. Prace
wdroeniowe nadzorowali Czesaw Lesiak
i Henryk Mysior ( kierownik Wytwrni
Metalurgicznej w latach 1958 - 68 ).
Odlewnia staliwa podja produkcj piercieni
miadcych mynw do mielenia wgla
kamiennego, odlewajc je ze staliwa L70H2GMN.
Nieco pniej asortyment odleww,
wytwarzanych dla Fabryki Palenisk
Mechanicznych w Mikoowie zosta wzbogacony
o elementy konstrukcyjne do mynw
wentylatorowych, rozdrabniajcych wgiel
brunatny.
Pomnik Odrodzenia odsonito

w Elblgu uroczycie 22 lipca 1975 roku
...Wykonawc jest zaoga Wytwrni
Metalurgicznej Zamechu. Obiekt
o wymiarach 8 na 18 metrw ma ksztat
rozwijanego sztandaru...
(GAZETA GDASKA, 27.07.1992)
W 1966 r. odlewnia eliwa zostaa wyposaona

w urzdzenie do odrodkowego odlewania tulei
eliwnych. Urzdzenie to zostao skonstruowane
i wykonane w ZAMECHu. Metoda
wykorzystujca si odrodkow - dziaajc na
cieky metal znajdujcy si w wirujcej formie
metalowej, dla otrzymywania odleww o
ksztatach bry obrotowych - pozwolia na
podniesienie poziomu jakociowego tych
odleww.
Dwa lata pniej wdroono do produkcji nowe
rodzaje mas formierskich i rdzeniowych, z grupy
mas samowicych, na bazie szka wodnego i

spoiw ywicznych, wyposaajc odlewni eliwa
w nowe urzdzenia do sporzdzania mas
formierskich tych gatunkw.
W 1969 r. uruchomiono urzdzenie, w ktrego
komorze prowadzono oczyszczanie odleww
eliwnych z masy formierskiej i rdzeniowej,
przywartej do ich powierzchni. Instalowanie
nowych urzdze kontynuowano do 1979 r.,
czemu towarzyszyy prace rozwojowe doskonalenie waciwoci materiaw
formierskich i rdzeniowych.
Cz dolna korpusu WP turbiny 360 MW
Oczyszczanie strumieniowe korpusu remontowanej turbiny
36
Budowa nowej odlewni - 1969 r.
37
Nowo wybudowan odlewni wyposaono

w urzdzenie do odrodkowego odlewania tulei,
o maksymalnej rednicy 800 mm i dugoci
do 6 m.
Posiadanie najwikszych w kraju piecw do
topienia stopw miedzi pozwolio na
wyspecjalizowanie si odlewni w produkcji
cikich odleww na potrzeby przemysu
hutniczego, jakimi byy tuleje gwintowane do
urzdze striperowych suwnic w halach
lejniczych hut stali, cikie limacznice do
napdu urzdze hutniczych oraz cikie
W pierwszej poowie 1971 r.,

w zwizku z rozwojem krajowej
energetyki oraz planw rozbudowy stoczni w Gdasku, Gdyni,
Szczecinie i Ustce, rozpocz
prac nowy zesp produkcyjny,
z now odlewni staliwa, now
odlewni metali nieelaznych,
nowoczesnym laboratorium
chemicznym, laboratorium
materiaw formierskich oraz
warsztatami remontowymi suby
utrzymania ruchu odlewni.
nakrtki do stojakw walcowniczych.

W niedugim czasie podjto rwnie produkcj
okrtowych rub napdowych z nastawnym
skokiem oraz sterw strumieniowych. Ten trend
doprowadzi jednak do spadku zapotrzebowania
na caolane ruby napdowe. Odlewnia metali
nieelaznych musiaa wic opanowa produkcj
oddzielnie odlewanych elementw skadowych
nowych typw pdnikw dla statkw morskich,
jakimi byy paty, piasty oraz cylindry
serwomotorw.
Budowa hali C41 (nowa odlewnia) - silosy do piasku kwarcowego
Uruchomienie produkcji w nowym obiekcie stao

si punktem zwrotnym w historii odlewnictwa
w Elblgu. Najwikszy udzia w tym przedsiwziciu mieli: Leszek Mann, Jzef Kska,
Tadeusz Ryterski, Stanisaw Karciarz, Stefan
Choma i Henryk Mysior.
W 1971 r., w nowej odlewni metali nieelaznych,
zostaa uruchomiona produkcja rub okrtowych
z wieloskadnikowych brzw aluminiowych,
o wysokiej wytrzymaoci i zwikszonej
odpornoci na zjawiska korozyjne i kawitacyjnoerozyjne, w warunkach pracy rub
okrtowych w wodzie morskiej. Ich produkcja
odbywaa si na licencji z angielskiej firmy Stone
Manganese Marine.
Uruchomienie produkcji odleww ze stopw

miedzi w nowej odlewni oznaczao podniesienie
poziomu technicznego odlewnictwa stopw
miedzi, wynikajcego z wyposaenia jej
w tyglowe piece indukcyjne sieciowej
czstotliwoci o najwyszym poziomie
wiatowym oraz z moliwoci produkcji rub
o masie 35 Mg (w stanie dostawy, tj. cakowicie
obrobionych) i rednicy do 7,5 m. Odlewnia
metali nieelaznych w ZAMECHu trafia w ten
sposb do ekskluzywnego grona liczcych si
w Europie producentw rub okrtowych.
Najwikszy wkad w powodzenie tego
przedsiwzicia mieli Tadeusz Ryterski, Stefan
Choma oraz Zygmunt Olszewski.
Budowa hali C41 (nowa odlewnia) - formiernia rub okrtowych i wytapialnia brzu
38
Wykonywanie modelu korpusu turbiny
Rozadunek ruby napdowej
39
W tym celu wykaczalni odleww eliwnych

wyposaono w specjalny piec do obrbki
cieplnej. Uruchomiono odlewanie segmentw
opatkowych z zalanymi opatkami stalowymi
oraz ich wielkogabarytowych obejm,
wbudowywanych w niskoprne korpusy turbin
18K360.
Wykonanie tych zada byo udziaem
specjalistw pracujcych w zespoach Tadeusza
Ryterskiego, Kazimierza Pniewskiego,
Stanisawa Karciarza (kierownik Wytwrni
Metalurgicznej w latach 1985 - 90), Jzefa Kski,
Janusza Szczsnego, Wadysawa Draba, Adama
J. Zapalskiego, Stanisawa Rubelka, Mariana
Kucfira, Ryszarda Tarnaszewskiego, Jarosawa
Wyszyna, Mariana Rdzikowskiego i Wacawa
Dudka.
Jeden z najlepszych
...Ju po raz drugi przeprowadzony zosta

przez Rad Gwn FSZMP,
Modzieow Agencj Wydawnicz
i redakcj Sztandaru Modych
plebiscyt na Dwudziestu wybitnych
modych Polakw. Wrd tegorocznych
laureatw znalaz si pracownik naszego
zakadu, mgr in. Eugeniusz Szamp, szef
produkcji wytwrni elementw
okrtowych i maszyn...
W 1980 r. klientem odlewni staliwa staa si

brytyjska firma Hayward Tyler, ktra zostaa
wybrana jako dostawca wodnych pomp
cyrkulacyjnych do kotw w blokach 360 MW
elektrowni w Bechatowie i w Opolu. Pompy te
byy wyposaone w korpusy z niskostopowego
staliwa odlewane w ZAMECHu.
Stanowisko wybijania odleww eliwnych
z form, na kracie wstrzsowej, poczone
z systemem zmechanizowanego usuwania
zuytych mas for mierskich poza hal
produkcyjn, oddano do eksploatacji w 1984 r.
W 1989 r. rozpoczto, trwajc do dzi,
wspprac z firm KaMeWa (obecnie RollsRoyce), polegajc na dostawie odleww piast
rub nastawnych.
Tytu naukowy
... z prawdziw satysfakcj informujemy

o uzyskaniu prawa do uywania tytuu
doktora nauk technicznych przez
pierwszego w historii zakadu
pracownika odlewni - mgr. in. Adama
Jzefa Zapalskiego ...
(GOS ZAMECHU nr 12(457) - 1982)
Badania ultradwikowe korpusu turbinowego
Naprawa pieca ukowego
Zaadunek zomu stalowego do pieca ukowego
Na przeomie lat 1973/74 odlewnia staliwa

wykonywaa komplet korpusw turbinowych i
komr parowych do prototypowej turbiny
18K360. Zadanie polegao na wykonaniu
odleww o niespotykanej dotd konstrukcji i
masie jednostkowej, w dodatku z nowych
rodzajw staliw niskostopowych, przeznaczonych do pracy w podwyszonych
temperaturach. Stao si to moliwe dziki
transferowi wiedzy technologicznej ze
szwajcarskiej firmy Georg Fischer. Przejcie
know-how przez odlewnikw byo skokiem
jakociowym w technologii staliwnych odleww
turbinowych i pozostaych asortymentw.
40
Spektrometryczna analiza skadu chemicznego stali
Nastpi rozwj eksportu odleww staliwnych,

gwnie asortymentu okrtowego. W tym czasie
do klientw odlewni staliwa naleay stocznie
w Szwecji, Danii, Norwegii, Finlandii, W. Brytanii
i RFN. Odlewy kadubowe dostarczano rwnie
do stoczni morskich w Indiach, Pakistanie,
Bugarii, Kanadzie, Turcji i na Malcie.
Take w tym czasie przystpiono do produkcji
odleww eliwnych do turbin 18K360.
Wymagay one uycia na niespotykan dotd
skal eliwa sferoidalnego, o ferrytycznej
strukturze metalograficznej. Otrzymano j na
drodze specjalnej obrbki cieplnej odleww,
polegajcej na ich grafityzujcym wyarzaniu.
Wykaczanie staliwnego korpusu turbinowego
Monta tokarki karuzelowej KCH500
41
Przekadnie zbate
W kocu lat 60. wyprodukowano szybkobien
przekadni ze sprzgem hydrokinetycznym
SH512, do napdu pomp wody zasilajcej koty
energetyczne. Zainstalowano j w Elektrowni
Ptnw.
Dla potrzeb kopalni wgla brunatnego
Bechatw, Adamw, Konin i Turw zosta
opracowany wasny typoszereg przekadni
tamocigowych, w zakresie mocy 320-1 000 kW
typu KA193 i KA218. Przekadnie maej mocy
typu KA131, KA138, KA146 projektowano we
wsppracy z Biurem Projektowym CUPRUM,
ktre pracowao na rzecz polskiego przemysu
miedziowego. Zamechowskie przekadnie
tamocigowe byy instalowane rwnie

w kopalniach miedzi, a take w elektrowniach.
Pierwsza przekadnia typu A71, przeznaczona dla cementowni zostaa wyprodukowana
w 1973 r. .
Rok pniej uruchomiono nowoczesny wydzia
obrbki cieplno - chemicznej do k zbatych.
Jednoczenie zaczo pracowa laboratorium
obrbki cieplnej, ktre wsplnie z laboratorium
metalograficznym i wytrzymaociowym
stanowio nowoczesne zaplecze kontrolno badawcze dla turbin, przekadni zbatych
i asortymentu okrtowego.
Przekadnie SH512 - 1,35
Pierwsza, prototypowa przekadnia zbata,

przeznaczona do turbiny okrtowej TP9,5 zostaa
wykonana w ZAMECHu w 1956 r. Zostaa ona
zaprojektowana przez zesp konstruktorw,
kierowany przez prof. dr in. Roberta
Szewalskiego, w Instytucie Maszyn
Przepywowych PAN w Gdasku.
W 1963 r. rozwinito typoszereg przekadni
szybkobienych, jej pierwszy egzemplarz zosta
wykonany dla DOLMELu we Wrocawiu,
z przeznaczeniem do generatora 120 MW. Koa
zbate tych przekadni byy znacznie mniejsze
od przekadni do turbin typu TP9,5. Zakupiono
wic now frezark Schiess do nacinania uzbie
o rednicy do 1,5 m. Rozpoczto te produkcj
bardzo dokadnych (klasa AA) frezw
limakowych do uzbie.
Przekadnia tamocigowa KA131
42
W 1966 r. zakupiono licencj na produkcj

przekadni okrtowych w niemieckiej firmie
RENK w Augsburgu. Dwa lata pniej wykonano
pierwsz licencyjn przekadni typu AUS80-So.
Na podstawie licencji powstao te wiele
wasnych konstrukcji, potwierdzajcych
celowo jej zakupu.
Pierwsze przekadnie zbate typu 370 kW - do
myna wgla dla blokw energetycznych o mocy
200 MW oraz przekadnie typu A1-630 do
tamocigu w kopalni wgla brunatnego
wyprodukowano w 1967 r. Dokumentacj
techniczn opracowa zesp: Antoni
Czuchnowski, Kazimierz Majewski, Jerzy
Litwinko, Jan Modrzyski, Alfred Ruga i Stanisaw
Mwiski.
Koo zbate przekadni NW08
Przekadnie morskie AS80
Hala produkcyjna
Frezowanie koa zbatego
43
Teatr dzikuje
...Do dyrekcji Zamechu wpyno pismo

nastpujcej treci(...) Wielokrotna
okazywana yczliwo i konkretna
pomoc Dyrekcji i pracownikw
Zakadw Mechanicznych Zamech
stanowi powany wkad w dzieo
budowy samodzielnej sceny elblskiej,
jest piknym przykadem zaangaowania
spoecznego w nasz wspln spraw...
( GOS ZAMECHU nr 1/275 - 1977)
List od Prezydenta miasta Elblga
...Wanym wydarzeniem kulturalnym dla

naszego miasta byo zainaugurowanie
dziaalnoci Teatru Dramatycznego w
Elblgu. Duej, konkretnej i bezinteresownej pomocy w uruchomieniu tej
wanej, samodzielnej placwki udzieliy
Zakady Mechaniczne Zamech. Midzy
innymi w czynie spoecznym wykonano
konstrukcj dekoracji scenicznej,
demonta nieczynnego dwigu oraz
gong, ktrego dwik rozpoczyna
przedstawienia. Wykonanie tych prac
stanowi kolejny dowd waciwie
zrozumianej troski o rozwj miasta i jego
kultury...
W obszarze parku maszynowego pojawiy si

frezarki do nacinania uzbienia k stokowych
systemu ENIMS, importowane z ZSRR,
kontrolerko - docieraczka do k stokowych
i ostrzarka do gowic frezowych. Zosta te
zakupiony ewolwentomierz do pomiaru uzbie
do rednicy 1 200 mm oraz przenony elektroniczny przyrzd firmy Hfler, rwnie do
pomiaru uzbie. Stworzyo to moliwoci
produkowania przekadni zbatych wysokiej
jakoci. W tym okresie gwnym konstruktorem
przekadni by Zygmunt Richert.
W 1976 r. wyprodukowano prototyp przekadni

okrtowej, poziomej typu MAL63-1. Bya to
przekadnia jednostopniowa, z napdem
dodatkowym i sprzgem wielopytkowym,
wykonana na podstawie dokumentacji wasnej.
Odtd produkowano rocznie od 3 do 5 rnych
przekadni okrtowych. W midzyczasie
wprowadzono w przekadniach okrtowych
nowe oysko oporowe.
Nowo polegaa na rezygnacji z trapezowych
klockw typu Michella i wprowadzeniu klockw
okrgych.
Umowa o wsppracy
...Dnia 25 czerwca br. podpisana zostaa

umowa o wsppracy pomidzy
Zamechem a Wojewdzkim Szpitalem
Zespolonym, zobowizujca obie strony
do wzajemnych wiadcze (...).
Pierwszym krokiem w realizacji umowy
byo nieodpatne przekazanie przez
Zamech urzdzenia o nazwie krioekstraktor. Odbioru dokona ordynator
oddziau okulistycznego Wojewdzkiego
Szpitala Zespolonego, lek. med. Marian
Duda...
Przekadnia tamocigowa A1-630
Hala produkcyjna
Wa wyjciowy przekadni mynowej BU195
Monta przekadni A1-30-315
44
Koo zbate przekadni KA 218
W latach 80. wyprodukowano przekadnie okrtowe dwusilnikowe typu ASM2 x 187,5;

ASM2 x 205 i ASL2 x 200, oparte na dokumentacji
licencyjnej. Na ich podstawie rozwinito wasne
konstrukcje, np. przekadnia MBL2-100.
W ramach rozwoju konstrukcji okrtowych
wykonano przekadni waow BH205,
przekadni specjaln MASL2-112 ze skonym
Szlifowanie koa zbatego
podziaem korpusu oraz przekadnie

pomocnicze do napdu prdnic typu RB136.
Przekadnie okrtowe, produkowane na
zamwienie polskich stoczni w Szczecinie,
Gdasku, czy Gdyni, byy instalowane na
polskich promach, trawlerach rybackich, statkach
RO-RO, na aglowcu Dar Modziey.
45
Jednoczenie powstaway prototypy przekadni

zbatych wasnych konstrukcji typu KH165
do poziomych, wentylatorowych mynw wgla
w Elektrowni Bechatw. Bya to przekadnia
stokowa, jednostopniowa o mocy 1500 kW,
z rozruchowo - regulowanym sprzgem
hydrokinetycznym i hamulcem hydraulicznym.
Wyprodukowano okoo 100 tych przekadni.
Autorem sprzga i hamulca by prof. dr in.
Stanisaw Dbrowski z IMP PAN w Gdasku.
Interesujcym rozwizaniem w tych
przekadniach bya zabudowa rezerwowego
agregatu pompowego, pracujcego na prd stay

w przypadku zaniku tzw. potrzeb wasnych w
elektrowni.
Innym prototypem bya szybkobiena
przekadnia TA28 do napdu pompy wstpnej
w Elektrowni Bechatw. Bya to przekadnia
walcowa jednostopniowa, napdzana turbin
1K12. Dodajmy do tego prototyp szybkobienej
przekadni TBH55 (przekadnia walcowa,
dwustopniowa z wbudowanym sprzgem
hydrokinetycznym) do napdu rezerwowej
pompy wody, zasilajcej kocio w Elektrowni
Bechatw.
Monta przekadni SH512 - 1,35
Morska przekadnia nawrotna AWS112
46
Przekadnie mynowe KU206
Przekadnia zbata BRw302
Hamulec wodny bdcy na wyposaeniu stacji prb
W tych latach powstay te prototypy przekadni

mynowych typu KAU, ktre stanowiy
postlicencyjne konstrukcje, na podstawie
przekadni Stk170.
Cz przekadni bya eksportowana gwnie do
krajw, w ktrych polscy specjalici budowali
obiekty pod klucz. Przekadnie SH512 trafiy
do Turcji, Rumunii; Stk170 do Chin, KAU203 do
Indii, a przekadnie tamocigowe do Rumunii,
Bugarii i Jugosawii.
W 1988 r., z inicjatywy zakadw FAMAGO

w Zgorzelcu, opracowano projekt przekadni
stokowo - planetarnej typu KPB214-190, do
napdu koa czerpakowego mechanizmu
urabiania wielonaczyniowej koparki wgla
brunatnego. Zostaa ona wykonana
i zainstalowana w kopalni Turw na pocztku
lat 90. Gwnymi projektantami byli Czesaw
ukowski i Kazimierz Majewski.
Przekadnia SRs1200
47
Maszyny i elementy okrtowe

W 1957 r. ZAMECH przej ze Stoczni Gdaskiej
produkcj stalowych pokryw lukw
adunkowych statkw, sucych do
zapewnienia szczelnoci, szybkiego zamykania
i otwierania adowni, a take do przewoenia
na nich kontenerw i innych adunkw. Komplet
pokryw skada si z duych segmentw
spawanych z cienkich blach stalowych, wymiary
pojedynczej sekcji dochodziy do 6 500 x 14 200
mm, o masie do 30 t. Pocztkowo produkowano
pokrywy wedug dokumentacji stoczni. Byy to
proste pokrywy uruchamiane urzdzeniami
dwigowymi.
W tym samym roku rozpoczto eliminowanie z

produkcji maszyn do obrbki plastycznej metali,
o przestarzaej konstrukcji i wprowadzanie
konstrukcji nowoczesnych. Byy to moty
sprarkowe od MS60 do MS630, noyce
gilotynowe NG-8 z dolnym napdem, prasy
mimorodowe typu PMS o nacisku 100 i 160
ton, moty sprarkowe matrycowe MSM250, 400
i 630, prasy korbowe ramowe jedno- i
dwupunktowe typu PKrR100 do PKrR400, a
take prasy kunicze wieloczynnociowe
PKW160, 250 i 400.
Budujemy Dar Modziey
...Ale przy bezwietrznej pogodzie

aglowiec ten nie popynie bez udziau
zaogi Zamechu. Zamechowcy wykonuj
do niego cay zesp napdowy czcy
silnik z wod. Zesp skada si z trzonu
sterowego, zespou linii steru, czci
pira steru, tylnicy i ruby nastawnej
wraz z lini waw. Dochodz do tego
dwie kotwice i stoper ze zwalniakiem
lewej i prawej burty. Wszystkie te
podzespoy wykonuje wytwrnia
elementw okrtowych i maszyn - W3
poza, oczywicie, kotwicami, ktre od
niedawna wykonuje wytwrnia
metalurgiczna - W1...
Pokrywy lukw okrtowych typu single pull na stacji prb
Pokrywy lukw typu folding na stacji prb
Prasa krawdziowa
48
Noyce gilotynowe
W 1960 r. gdaski Centromor zakupi licencj

na pokrywy lukw we francuskiej firmie
International Mac Gregor Organization.
Korzystajc z tej licencji stoczniowe biura
konstrukcyjne wykonyway dokumentacj
konstrukcyjn. Biuro konstrukcyjne ZAMECHu
opracowywao dokumentacj robocz,
prowadzio unifikacj wzw konstrukcyjnych
oraz wykonywao katalogi pocze spawanych
i osprztu. Uruchomiono te produkcj bardziej
skomplikowanych pokryw otwieranych
hydraulicznie, wymagajcych szczeglnej
dokadnoci wykonania. Przy produkcji pokryw
lukw zastosowano wiele najnowoczeniejszych
procesw wytwrczych, szczeglnie w zakresie
oyska none linii waw okrtowych
cicia i spawania blach. Zastosowano

wielopalnikowe automaty do cicia
prostoliniowego i krzywoliniowego, spawanie
automatyczne ukiem krytym w poduszce
topnikowej oraz spawanie w osonie CO 2.
Opanowanie produkcji i zagwarantowanie
wysokiej jakoci wykonania - potwierdzonej
certyfikatami towarzystw klasyfikacyjnych umoliwio znaczny eksport pokryw lukw,
poczwszy od 1975 r., do stoczni w Anglii,
Danii, Holandii, Portugalii, Grecji, RFN, Szwecji
i Kanadzie. Zmiana profilu produkcyjnego zakadu spowodowaa stopniowe zmniejszanie
produkcji pokryw lukw i zaniechanie ich
produkcji po roku 1988.
Linia waw okrtowych - wa poredni - w czasie obrbki na tokarce
49
Rok pniej wyprodukowano pierwsz rub

nastawn wasnej konstrukcji typu PH1050/4R315, o rednicy 4,0 m. Dokumentacj
konstrukcyjn opracowa zesp pod
kierownictwem Lechosawa Rutkowiaka.
Po pierwszym sukcesie wykonano dokumentacj
konstrukcyjn nastpnych kilku typowielkoci
rub, zastpujc w latach 80. i 90. wikszo
produkcji licencyjnej wasnymi rozwizaniami.
W 1982 r. zesp z ZAMECHu uzyska nagrod
Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyszego i Techniki
za realizacj opracowania wasnej konstrukcji
oraz wdroenie do produkcji i eksploatacji
okrtowych rub napdowych o nastawnym
skoku oraz ich systemw sterowania.
Nowatorstwo wasnych rozwiza potwierdziy
liczne patenty zarwno w kraju jak i za granic
(Norwegia, ZSRR, NRD). Produkcja rub
nastawnych wasnej konstrukcji rosa. W tysicu
rub, jakie zostay wyprodukowane do lutego
1987 r., byo ich 256. W nastpnych latach wasne
Pierwsza ruba nastawna
...Pierwsza zamechowska ruba nastawna

- S80/90, cakowicie wykonana przez
naszych specjalistw opucia zakad na
pocztku 1968 roku. Moc urzdzenia
wynosia 2400 KM, rednica ruby 3,1 m. ruba zamontowana zostaa na
trawlerze - przetwrni B15.
Od momentu wyprodukowania przez
zamech pierwszej okrtowej ruby
nastawnej mino 10 lat. Do chwili
obecnej wykonano w zakadzie okoo
450 rub nastawnych przystosowanych
do przenoszenia mocy od 300 do 208 000
KM i przeznaczonych dla 70 typw
statkw...
konstrukcje zdominoway produkcj.

W 1984 r. ZAMECH uruchomi produkcj sterw
strumieniowych wasnej konstrukcji, typu N1.1150, o rednicy 1,1 m i mocy 150 kW.
Dokumentacj wykona zesp: Mieczysaw
Grela, Jacek Gajek, Lechosaw Rutkowiak,
Tomasz Pietrzak i Zdzisaw Lefelbajn. Stery te
charakteryzoway si du unifikacj wzw
konstrukcyjnych oraz atwoci montau
i demontau zespow, m.in. moliwoci
demontau ruby z waem rubowym, bez
koniecznoci wyjmowania caego urzdzenia
z tunelu. Produkowane elementy wyposaenia
okrtowego (m.in. linie waw, oyska none,
ruby nastawne, stery strumieniowe) byy
dostarczane do Stoczni Gdaskiej, Stoczni
Gdyskiej, Stoczni Szczeciskiej, Stoczni Ustka
i Stoczni Pnocnej oraz stoczni w ZSRR, NRD,
Rumunii, Bugarii, Szwecji, Finlandii, Norwegii,
RFN, Jugosawii, Wielkiej Brytanii i Grecji.
ruba nastawna Zamech - Liaaen typu CP85/4 zamontowana na statku
Wodowanie statku
50
Pierwsza licencyjna ruba nastawna typu CP85/

4-S90, o rednicy 3,1 m zostaa wyprodukowana
w 1966r. Licencja na dokumentacj konstrukcyjn i procesy wytwarzania zostaa
zakupiona w 1964 r. od firmy AM Liaaen AS
w Norwegii. W roku 1968 wyprodukowano
25 rub, w nastpnym ju 34.
Pod koniec lat 60. ZAMECH nawiza wspprac
z francusk firm Loire i rozpocz produkcj
pras hydraulicznych do profilowania blach typu
PPH160. Prasy zmodernizowano, a francusk
aparatur hydrauliczn i elektryczn zastpiono
aparatur krajow. Ponad 25% produkcji maszyn
(noyce gilotynowe, moty sprarkowe i prasy)
eksportowano do rnych krajw wiata. Wiele
maszyn instalowano w kompletnych liniach
produkcyjnych, eksportowanych przez
Metalexport.
W 1974 r. zosta wyprodukowany pierwszy
licencyjny ster strumieniowy typu BC16-5,
ze rub nastawn o mocy 370 kW, a rok pniej

stery typu BC25-12 o rednicy 2,5 m i mocy
900 kW. W nastpnym roku - 1976, wyprodukowano 21 sterw i na takim poziomie
utrzymywaa si ich produkcja w kolejnych
latach. W latach 1976-85, poza dostawami sterw
dla polskich stoczni, ZAMECH pokrywa swoj
produkcj prawie cae zapotrzebowanie stoczni
NRD. Pierwsza ruba nastawna typu E190/4-F600, przeznaczona do napdu statku typu RoRo zostaa wyprodukowana w 1975 r. Moc
przenoszona przez rub wynosia 15 300 kW.
Dokumentacja techniczna bya wynikiem pracy
zespou konstruktorw i technologw, ktrzy
tworzyli: Lechosaw Rutkowiak, Tomasz
Pietrzak, Edward Szwemiski, Benedykt
Gorczyski, Bernadetta Janicka-Mielczarek,
Czesaw Downar, Edward Opuchlik, Franciszek
Baranowski, Kazimierz Mirosaw i Tadeusz
Demby.
Wspomina Tomasz Pietrzak:

To by pocztek roku 1982. Stan
wojenny. Wszelkie kontakty z zagranic
zostay praktycznie przerwane. Na linii
ZAMECH - AM Liaaen zapanowaa
gucha cisza. Jakie byo nasze
zdumienie, gdy pewnego mronego dnia
dostalimy z portierni telefon, e przed
gwnym wejciem do biurowca
ZAMECHu stoi wielki TIR z Norwegii
i e kto chce z nami rozmawia. Okazao
si, e przyjecha przedstawiciel Liaaena,
pan Elevsen i przywiz dary od firmy.
Byy to artykuy ywnociowe,
spontanicznie zakupione ze skadek
pracownikw i z funduszu firmy. Kady
pracownik ZAMECHu otrzyma paczk
z cukrem, mk, margaryn i sodyczami.
A przecie AM Liaaen to firma
kilkakrotnie mniejsza od ZAMECHu.
Jak oni zaatwili ten transport do granicy,
a potem przez kraj stanu wojennego do
Elblga, bez adnych uzgodnie z naszej
strony? Licencjodawca wykaza si
nadzwyczajn z nami solidarnoci. Ale
to tylko przyczynek wskazujcy, e
wieloletnie wizi produkcyjne rodz te
gbsze - ludzkie.
ruby nastawne Zamech typ P850/4
Wodowanie holownika typu B92
Prby tenzometryczne ruby typu PH/4
51
Organizacja i zarzdzanie
Dziaalno socjalno-bytowa 2
Bilans dekady 1971-1980
...w roku 1970 (...) orodek

wypoczynkowy w Krynicy Morskiej to
54 mae domki campingowe (...)
W domu wypoczynkowym w Zakopanem dysponowalimy od roku 1971 22 miejscami wczasowymi. Ponadto
organizowalimy wczasy pod namiotami
na wyspie Bukowiec na Jezioraku
i w Bogaczewie (...) Pierwsze murowane
obiekty mieszkalne w orodku wypoczynkowym w Krynicy Morskiej zostay
oddane do uytku w 1972 roku (...)
Orodek suy ponadto organizacji
szkole, kursw-konferencji, sesji, jak
rwnie rekreacji. (...) naleymy do
nielicznej grupy przedsibiorstw
posiadajcych swj wasny orodek
kolonijny w Borkowie. W 1970 roku
zakad posiada jedno przedszkole (...)
oraz obek (...) Zamech nalea do
prekursorw organizowania obkw
i przedszkoli na bazie adoptowanych do
tego celu mieszka zakadowych
i spdzielczych. W 1977 r. Z inicjatywy
dziau socjalnego utworzono pierwszy
mini-obek (...) W 1977 r. uruchomiono
mini-przedszkole dla 30 szeciolatkw
(...) Aktualnie w zakadowych
przedszkolach dysponujemy 295
miejscami (...) Dziaalno kulturalnoowiatowa (...) realizowana bya i jest
w naszym zakadzie przez Zakadowy
Dom Kultury. Baza lokalowa, w oparciu
o ktr prowadzi swoj dziaalno Dom
Kultury obejmuje : budynek ZDK przy
ulicy Stoczniowej 10,
Sal
Widowiskow przy ulicy Fabrycznej dawne kino Zamechu oraz bibliotek
przy placu Sowiaskim (...)
ZAMECH by przedsibiorstwem pastwowym,

ze wszystkimi ograniczeniami w sferze
organizacji i zarzdzania, charakterystycznymi
dla gospodarki zdominowanej przez dogmat
centralnego planowania. Take z ograniczeniami
determinowanymi przez czynniki polityczne, nie
majce zwizku z produkcj. W sferze
organizacji, wystpowa charakterystycznych dla
polskich przedsibiorstw, scentralizowany
model zarzdzania produkcj. Jego cechami
charakterystycznymi byo zarzdzanie funkcjami:
handel, produkcja, jako, zaopatrzenie,
techniczne przygotowanie produkcji,

planowanie, kadry, ksigowo, koszty, finanse.
By centralny plan, ktremu wszystko podlegao,
i rozwinity poziom funkcji wspierajcych
dziaalno firmy w ramach wasnych zasobw:
gwny mechanik i energetyk, dzia inwestycji,
dzia transportu, dzia socjalno - bytowy, dzia
szkolenia. Przedsibiorstwo byo nastawione na
wytwarzanie nowych wyrobw, eksport za
porednictwem central handlu zagranicznego
i zaspakajanie potrzeb bytowych zaogi poprzez
rozwinit struktur socjalno - bytow.
Elektrownia Turw
Alfred Miodowicz - przewodniczcy OPZZ w wytwrni turbin
Pocztki informatyki
52
Serwis
W roku 1974 rozpocza w ZAMECHu prac

elektroniczna maszyna cyfrowa ODRA 1305,
zapocztkowujc wdraanie systemu
elektronicznego przetwarzania danych i systemu
informatycznego.
W przedsibiorstwach pastwowych serwis z

trudem zdobywa nalene mu miejsce. W
ZAMECHu doceniano go ze wzgldu na szerokie
i rnorodne kontakty zagraniczne oraz
wdraanie konstrukcji licencyjnych. To stwarzao
naturalne zapotrzebowanie na specjalistw,
ktrzy potrafiliby pokierowa profesjonalnie
montaem i uruchomieniem turbin, przekadni
czy elementw okrtowych.
Przeom w tym zakresie nastpi w roku 1973.
Obowizujca wczeniej praktyka polegaa na
bezporednim zaangaowaniu konstruktorw
w proces produkcji, kontroli jakoci, montau
i prb fabrycznych. Pozwalao to na w miar
bezbolesne
wdraanie
konstrukcji
prototypowych oraz pierwszych egzemplarzy
wyrobw licencyjnych. Z drugiej strony,
dowiadczenie zdobyte podczas wizyt
warsztatowych owocowao popraw
konstrukcji, a dla pracownikw zainteresowanych praktyk, stanowio baz dla
pniejszej dziaalnoci serwisowej. Oficjalnie
nie posugiwano si terminem serwis, a
komrki faktycznie nim si zajmujce, byy
oficjalnie od nadzorw i uruchomie.
Wymagano, aby na wszystkich budowach

obecna bya grupa specjalistw z kluczowych
zakadw wytwrczych, prowadzca nadzr nad
montaem i uruchomieniem urzdze. Trudne
operacje montaowe, szczeglnie w przypadku
prototypw, wspierane byy przez wyspecjalizowane grupy monterw fabrycznych.
Nietypowe problemy techniczne rozwizywano,
wysyajc na budow konstruktorw i innych
specjalistw, nie tworzc wszake dla nich
osobnej organizacji w przedsibiorstwie.
W listopadzie 1973 r. powsta Serwis ZAMECH Wydzia Montay Zewntrznych, ktry
odpowiada za nadzr nad montaem,
rozruchem, przegldami gwarancyjnymi i
pracami remontowymi - zarwno turbin
parowych, przekadni zbatych, elementw
okrtowych, jak i maszyn do obrbki plastycznej
metali. Szefem nowego wydziau zosta Zenon
Turek. Pracownicy serwisu nadzorowali m.in.
monta turbin w Bugarii, Czechosowacji,
Jugosawii, Finlandii, Hiszpanii, Turcji, w Indiach,
Indonezji, w Chinach, Wietnamie, Korei, Iraku,
Iranie, Syrii, Algierii, Maroku i w Ghanie.
(...) W 1971 roku powsta przy ZDK

Klub Zasuonego Zamechowca
zrzeszajcy wszystkich emerytw,
byych pracownikw Zamechu (...)
W 1975 roku powsta w naszym
zakadzie pierwszy w Elblgu chr mski
Echo (...) Aktualnie przy Zakadowym
Domu Kultury dziaaj: modzieowa
orkiestra dta, chr mski Echo, zesp
muzyczny Bardon, zesp muzyczny
Smak, zesp taneczny, Klub
Zasuonego Zamechowca, Klub
Plastyka Amatora, Klub Esperanto, Klub
Mistrza, Klub Entuzjastw Teatru, sekcja
fotograficzna, sekcja brydowa, sekcja
rkodziea artystycznego (...) W ostatnim
roku ZDK wprowadzi szereg nowych
form dziaalnoci: 5-dniowe akcje
kulturalne pn. Zamechowska Wiosna
Kulturalna,
Dni
Zamechu,
Zamechowski Festyn Jesienny,
Midzynarodowe Turnieje Kulturalne
czy te przegldy pn. Twrcy
zamechowscy prezentuj (...)
Utworzenie w 75 r. zakadowej rady
kultury fizycznej i sportu (...) przyczynio
si do rozwoju sportu zakadowego (...)
Zatrudniono take trzech instruktorw
ds. sportu i rekreacji (...) prowadzcych
stae zajcia (...) Zajcia sportowe:
treningi, rozgrywki, konkursy odbywaj
si na terenie zakadowych obiektw
sportowych jak rwnie wynajmowanych przez zakad (...) Zamech
posiada swoje reprezentacje w pice
nonej, rcznej i koszykowej.
53
We Wrocawiu po wojnie
Wrocaw - czwarte pod wzgldem
wielkoci miasto w Polsce (ponad
600 000 mieszkacw), stolica woj.
dolnolskiego. Centrum gospodarcze,
usugowe, naukowe i kulturalne Polski
poudniowo - zachodniej. Duy
orodek przemysowy - rozwinity
przemys maszynowy, elektrotechniczny i elektroniczny, rodkw
transportu, przemys precyzyjny,
spoywczy, chemiczny, odzieowy,
metali nieelaznych i inne.
Orodek naukowy i kulturalny 12 szk wyszych, oddzia PAN, liczne
instytuty naukowe, przeniesiony ze
Lwowa Zakad Narodowy im.
Ossoliskich, liczne muzea, galerie
sztuki. Duy orodek teatralny
i muzyczny. Wrocaw jest miastem 100
mostw - pocitym przez liczne
ramiona Odry, jej dopywy oraz
kanay.
DOLMEL powsta na gruzach

dawnej, poniemieckiej fabryki
zbrojeniowej Fahrzeug und
Motorenwerke GmbH, zwanej
w skrcie Famo. W czasie II wojny
wiatowej fabryka zajmowaa si
produkcj zbrojeniow. Zniszczenia wojenne byy ogromne oceniano je na okoo 80%.
54
Dolnolskie Zakady Wytwrcze

Maszyn Elektrycznych
DOLMEL
W 1961 r. nadano znak fabryczny DOLMEL,
zatwierdzony przez Urzd Patentowy.
W kolejnych 2 latach wybudowano magazyn
gwny, galwanizerni i wytwrni lakierw,
a w roku 1966 oddano do uytku ujcie wody
z Odry i stacj uzdatniania, koczc w ten sposb
odbudow i I etap rozbudowy zakadu.
Prace przy odbudowie fabryki
Decyzja o utworzeniu Fabryki Wielkich Maszyn

Elektrycznych, w obiekcie po dawnej fabryce
Famo, zapada w lutym 1946 r. Program
produkcyjny fabryki zakada wytwarzanie
silnikw elektrycznych dla potrzeb przemysu
cikiego oraz uruchomienie produkcji
generatorw do turbozespow. Oficjalne
przekazanie obiektw odbudowanego zakadu
odbyo si w styczniu 1948 r. Zakady
Zjednoczenia Przemysu Maszyn Elektrycznych
M-10 i M-21 we Wrocawiu oraz Biuro Budowy
M-10 w Katowicach zostay wydzielone jako
odrbna jednostka gospodarcza - pod nazw
Fabryka Wielkich Maszyn Elektrycznych we
Wrocawiu. W padzierniku tego roku
uruchomiono pierwszy kocio w kotowni,
wkrtce te zakoczono remont hal, przekazujc
je do dziaalnoci produkcyjnej. Jako pierwsz

odbudowano hal A. Cz hali B oddano
do uytku w 1950 roku a hal C w 1951.
Podsumowujc, lata 50. byy okresem odbudowy
i stopniowej rozbudowy zakadu. Dodatkowo
w tym czasie wprowadzono now nazw
Dolnolskie Zakady Wytwrcze Maszyn
Elektrycznych i numeracj - fabryczny znak
patentowy M-5.
W 1954 r. przekazano hal E - now cewkarni,
a rok pniej hal D i stacj prb w hali A.
W roku 1959 oddano do uytku naw X hali
B - najwiksz i najbardziej nowoczesn - a
wraz z ni stacj prb dla duych maszyn
elektrycznych. W tym samym roku wybudowano
acetylenowni i kompresorowni.
DOLMEL specjalizowa si od lat w produkcji

duych maszyn elektrycznych tj. turbogeneratorw, hydrogeneratorw, generatorw
i silnikw synchronicznych, silnikw
indukcyjnych, maszyn trakcyjnych oraz maszyn
prdu staego.
Turbogeneratory
Wsppraca Zamechu
z Dolmelem
Rada robotnicza Zamechu wystpia do

rady Dolnolskich Zakadw Wytwrni
Maszyn Elektrycznych "Dolmel" we
Wrocawiu z inicjatyw nawizania
wielokierunkowej wsppracy, ktrej
celem byaby nie tylko wymiana
dowiadcze w zakresie metod pracy
organw samorzdu obu zakadw, lecz
take wsplne szukanie sposobw, ktre
miayby wpyw na przeamanie trudnoci
wystpujcych w dostawach kooperacyjnych generatorw do naszych
turbin.
W roku 1953 wyprodukowano pierwszy

turbogenerator typu Gyt-22b o mocy 2 MW
6 300 V chodzony powietrzem. Podstawowe
obliczenia i dokumentacja konstrukcyjna byy
w gwnej mierze dzieem zespou, w skad
ktrego wchodzili in. S. Bachan, dr in.
B. Dubicki, dr in. Z. Kratochwil, mgr in.
E. Turowski, in. R. Zdrojewski. Turbogenerator
ten zosta zainstalowany w Zakadach Przemysu
Bawenianego w Andrychowie. Do jego budowy
zostay zastosowane krajowe materiay
konstrukcyjne i izolacyjne. W rok po
wyprodukowaniu pierwszej jednostki, kolejn
o mocy 2 MW sprzedano do Chin.
W latach 1956-60 na podstawie dokumentacji
z zakadw Elektrosiy, produkowano generatory
serii T2 i TW. Uruchomiono produkcj serii

generatorw chodzonych powietrzem,
oznaczonych typem T2, o mocach 4, 6 i 25 MW
oraz serii generatorw chodzonych wodorem,
oznaczonych typem TW, o mocach 30 i 50 MW.
W sumie wyprodukowano ponad 50 generatorw serii T2 i okoo 20 generatorw serii TW.
W 1962 r. zakupiono licencj AEI na generator
120 MW. Rozwj krajowego systemu
energetycznego w latach 60. postanowiono
oprze na jednostkach o mocy 100-200 MW.
Na pocztku lat 60. zakupiono licencj
w angielskiej firmie Metro-Vickers (pniej AEI)
na turbogenerator z chodzeniem wodorowym
typu TGH-120.
Turbogenerator typu TGHW - 63 na stanowisku prb
Zesp generatorw o mocy 200 MW
Prototyp jednostki wykonano w 1962 r. Pierwsz

jednostk zainstalowano w elektrowni Konin.
W latach 1962-77 wyprodukowano cznie
37 jednostek tego typu.
W 1967 r. wyprodukowano generator 200 MW
na licencji Elektrosiy. Opanowanie produkcji
tych maszyn byo duym osigniciem na drodze
postpu w produkcji turbogeneratorw w kraju.
Byy to bowiem pierwsze maszyny, w ktrych
uzwojenie stojana w izolacji bitumicznej
chodzono destylatem przepywajcym
wewntrz prtw uzwojenia. Oprcz tego, dziki
jednoczesnemu zastosowaniu bezporedniego
chodzenia wodorem prtw wirnika, uzyskano
mae jednostkowe zuycie materiaw. Od roku
1967 wyprodukowano 54 jednostki tego typu,
Turbogenerator o mocy 200 MW na stacji prb
Tokarka karuzelowa firmy Schiess
56
ktre zainstalowano w kraju i za granic

(m. in. w Turcji, Chinach, Czechach). Jednostki
tego typu stay si podstawowymi w polskich
elektrowniach. W 1974 r. przeprowadzono
pierwsze prace modernizacyjne, by podnie
walory eksploatacyjne tych turbogeneratorw.
Obejmoway one gwnie modernizacj wza
zawieszenia elaza czynnego stojana - poprzez
jego uelastycznienie oraz ulepszenie ukadu
izolacyjnego uzwojenia, przez zastosowanie
izolacji termoutwardzalnej. Turbogeneratory
o mocy 200 MW byy wwczas najwikszymi
jednostkami produkowanymi w zakadach.
W latach 90. opracowano projekt modernizacji
generatorw serii TWW-200, z podniesieniem
mocy do 230 MW. Pakiety modernizacyjne
objy zasadnicze podzespoy generatora.
57
Hydrogeneratory
W historii produkcji hydrogeneratorw mona
wyrni dwa etapy. W pierwszym, zapocztkowanym w kocu lat 50., opracowano kilka
typw maszyn pracujcych w elektrowniach
wodnych w kraju. Etap ten zakoczy si
w poowie lat 60. wyprodukowaniem najwikszej wwczas jednostki o mocy 6 250 kVA 6 300
V, 83,3 obr/min dla elektrowni wodnej Dbe.
W wyniku profilowania programu asortymentowego, produkcja hydrogeneratorw
zostaa jednak wstrzymana. Drugi etap produkcji
tych maszyn zacz si od realizacji zamwienia
na wykonanie 3 hydrogeneratorw 150 MVA,
13 800 V, 600 obr/min dla elektrowni szczytowo-
pompowej Porbka-ar. Ich produkcj

rozpoczto na podstawie dokumentacji
licencyjnej z General Electric Company,
a prototyp wykonano w 1978 r. Wykorzystujc
uzyskane dowiadczenia, w 1980 r. wykonano
3 hydrogeneratory 28 MVA, 13 800 V, 214,3
obr/min dla elektrowni Pattani-Dam w Tajlandii.
W zwizku ze zwikszeniem zainteresowania
budow maych elektrowni wodnych, w latach 70.
podjto w zakadzie produkcj hydrogeneratorw o mocach 500 - 3 150 kVA.
Pierwszy stojan turbogeneratora typu GTHW - 360
Hydrogeneratory o mocy 135 MW
Wirnik turbogeneratora 600 MW
Rwnolegle z wdraaniem do produkcji

turbogeneratorw licencyjnych, prowadzono w
DOLMELu wasne prace konstrukcyjne,
technologiczne i badawcze. Opracowano dwie
serie generatorw powietrznych: czterobiegunowe o mocy do 5 MW , obejmujce 33 typy
maszyn na napicie 0,4 i 6,3 kV oraz
dwubiegunowe o mocy do 40 MW , obejmujce
38 typw generatorw na napicie 6,3 kV
i 10,5 kV.
W latach 1970-71 wyprodukowano
4 turbogeneratory TGHW-63, w ktrych
zastosowano system chodzenia wodnowodorowy. Dla potrzeb szybko rozwijajcego
si ciepownictwa, wykonano 4 takie jednostki,
ktre zainstalowano w elektrociepowniach d
II, Bydgoszcz, Gdask i Wrocaw. W pniejszym
okresie opracowano seri z chodzeniem
wodorowym typu GTH. W sumie w latach 197390 wyprodukowano ponad 30 generatorw typu
GTH63, GTH100s i GTH-125.
58
W roku 1973 w szwajcarskiej firmie BBC

zakupiono licencj na turbogenerator wodno wodorowy typu GTHW-360, o mocy 360 MW.
Dla potrzeb uruchomienia produkcji tego typu
generatorw DOLMEL wybudowa nowoczenie
wyposaon hal G, z moliwociami
produkcji generatorw do mocy 1000 MVA.
Zainstalowano suwnic o udwigu 400 t,
powstaa nowoczesna stacja prb do
przeprowadzania prb ruchowych generatorw,
uruchomiono wytwrni prtw uzwoje
stojanw w ukadzie izolacyjnym Micadur.
Pierwszy
turbogenerator
GTHW-360
wyprodukowany w 1980 r. zainstalowano
w Elektrowni Bechatw. W sumie wyprodukowano 17 jednostek tego typu. Pod koniec
lat 80, take na podstawie licencji BBC,
wyprodukowano turbogenerator GTHW-600
o mocy 600 MW, ktry by przewidziany do
zainstalowania w pierwszej polskiej elektrowni
jdrowej w arnowcu.
Generatory synchroniczne stacjonarne

napdzane silnikami Diesla
Nowym
wyrobem
byy
generatory
synchroniczne, stacjonarne, napdzane silnikami
Diesla. Produkcj tych maszyn zapocztkowano
budow w latach 1970-71 4 generatorw 3 400
kW, 13 800 V, 150 obr/min z przeznaczeniem
dla Ekwadoru. W latach 80. opracowano
i wyprodukowano generatory 2,8 i 6,2 MW, przy
600 obr/min - do zespow prdotwrczych
zasilania awaryjnego w elektrowniach
jdrowych. W latach 1985-88 wykonano
7 generatorw o mocy 8 i 14 MVA dla klienta
greckiego .
Zesp prdotwrczy silnik Diesla - generator
59
Silniki indukcyjne
Silniki synchroniczne
Pierwsze silniki synchroniczne wyprodukowano
w roku 1953. Opracowywan rwnoczenie
z silnikami indukcyjnymi seri d zakoczono
w 1955 r. Obja ona silniki o mocy 315-3 150
kVA i prdkociach obrotowych 187-1 500 obr/
min. W 1963 r. zaprojektowano seri k,
przeznaczon do napdu sprarek tokowych
o mocach 1 250-3 300 kW. Silniki te produkowano przewanie w wersjach przeciwwybuchowych. W latach 1966-71 opracowano
seri e, w duym stopniu zunifikowan z
jednoczenie opracowan seri e silnikw
indukcyjnych. Moc silnikw serii e wynosia
315- 6 300 kW, przy 250-1 500 obr/min.
W 1961 r. zakoczono budow modelowej
prdnicy okrtowej, przystosowanej do pracy
na jednostkach morskich o nieograniczonym
rejonie pywania. Dowiadczenia uzyskane
w toku budowy i bada tej prdnicy
wykorzystano przy opracowaniu konstrukcji
pierwszej serii eksploatacyjnej, oznaczonej
symbolem GBm. Seria skadaa si z trzech typw

prdnic o parametrach: 250, 320 i 400 kVA,
400 V, 500 obr/min. Produkcj rozpoczto
w 1964 r. W latach 1968-70 opracowano now
seri prdnic synchronicznych okrtowych,
oznaczon symbolem GD. Skadaa si ona ze
znacznie wikszej liczby typw, obejmowaa
prdnice o mocach 250-1 600 kVA i prdkociach
obrotowych 500, 600, 750 obr/min przy 50 Hz
i o 20% wikszych prdkociach przy 60 Hz.
Oprcz prdnic napdzanych silnikami Diesla
(tzw. prdnice agregatowe) w latach 80-tych
opracowano kilka typw nowej odmiany tego
asortymentu, tzw. prdnice waowe, napdzane
przez przekadni od wau napdowego ruby
okrtowej. Byy to prdnice o mocach 500-1 600
kVA, 1 000 obr/min, oznaczone symbolem GNB.
Do 1990 r. wykonano cznie ok. 3 400 sztuk
prdnic GD i GNB.
Prby silnika synchronicznego
Silnik synchroniczny typu GAe
60
Pierwsze silniki indukcyjne wyprodukowano

w 1950 r., na podstawie dokumentacji otrzymanej
z zakadu EMIT w ychlinie. W ich konstrukcji
widoczny by wpyw rozwiza stosowanych
w firmie BBC, gdy zakad z ychlina w okresie
midzywojennym pracowa na licencji tej firmy.
W latach 1953-55 opracowano pierwsz seri
silnikw, oznaczon symbolem d, o zakresie
mocy 200-4 000 kW, 375-1 000 obr/min. Bya to
pierwsza na tak du skal unifikacja rozwiza
konstrukcyjnych. W latach 1956-59 rozszerzono
seri d o turbosilniki 1 000-4 000 kW, przy
3 000 obr/min. W tym samym czasie opanowano
produkcj silnikw asynchronicznych synchronizowanych. W 1960 r. wprowadzono
do produkcji seri r, obejmujc silniki budowy

zamknitej, z chodzeniem rurowym, o mocy
200-1 250 kW, przy 500-1 500 obr/min. Na
przeomie lat 60. i 70. opracowano now seri
silnikw oglnego przeznaczenia, oznaczon
symbolem e. Byy to silniki o mocy 250-6 300
kW, przy 250-1 500 obr/min. W 1971 r.
zakoczono prace nad seri e turbosilnikw
o mocy 1 250-5 000 kW, przy 3 000 obr/min.
Opracowano i wykonano rwnie wiele silnikw
specjalnych, m.in. w wersji przeciwwybuchowej,
do napdu sprarek tokowych, wycigowe,
walcownicze, pionowe, przystosowane do pracy
w warunkach tropikalnych oraz w wykonaniu
morskim.
61
Dla zaogi i rodowiska
Maszyny prdu staego

Pierwsze maszyny prdu staego - silniki
walcownicze o mocach 190 i 800 kW
zaprojektowano w 1953 r. W latach 1955-65
zaprojektowano i wprowadzono do produkcji:
silniki wycigowe o mocach 1 100, 1 600 i 2 400
kW o prdkoci obrotowej 45 obr/min, do
napdu wycigw jednolinowych; silniki
wycigowe 2 400 kW, 90 obr/min i 3 000 kW,
77 obr/min, do napdu wycigw wielolinowych; due prdnice, przeznaczone m.in. do
zasilania silnikw wycigowych; silniki
metalurgiczne o momentach obrotowych 0,4-6,4
kNm; prdnice o napiciach 230 i 460 V do
zasilania silnikw metalurgicznych; silniki
walcownicze o mocach 660, 820, 900, 1 000,
1 200 i 2 500 kW, o rnych prdkociach obrotowych. W latach 60. opracowano i wykonano
komplet maszyn gwnych do napdu statku
naukowo-badawczego, skadajcy si z trzech
prdnic 700 kW, 1 000 obr/min, napdzanych
silnikami spalinowymi i jednego silnika 2 x 845
kW, 175 obr/min, napdzajcego rub
okrtow.
Silnik do maszyn wycigowych PW-NG
62
W latach 70. maszyny te, po modernizacji,

instalowano jako napd gwny trawlerw
rybackich. W sumie wykonano 81 prdnic i 27
silnikw. W 1974 r. wprowadzono do produkcji
now generacj silnikw wycigowych
oznaczonych symbolem PW100 o momentach
obrotowych 230-500 k, przystosowan do
zasilania tyrystorowego. W 1968 r.
zaprojektowano pierwszy silnik walcowniczy,
3 000 kW, 40-100 obr./min, przystosowany
do zasilania tyrystorowego. W 1986 r.
opracowano projekt techniczny nowej,
zunifikowanej serii o symbolu PH silnikw
walcowniczych o momentach obrotowych
8,4-31,5 kNm.
Podjcie seryjnej produkcji maszyn trakcyjnych
wystarczao do zaspokojenia potrzeb krajowego
przemysu taboru kolejowego i tramwajowego.
Maszyny te, po odpowiednim przystosowaniu
konstrukcyjno - materiaowym, byy te
eksportowane z jednostkami pasaerskimi do
Jugosawii, a z lokomotywami elektrycznymi
i spalinowymi, z przekadni elektryczn - do
Maroka. Do 1990 r. wykonano cznie okoo
103 tys. maszyn trakcyjnych.
Silnik do maszyn wycigowych P-4100
Druyna kolarska podczas startu w wycigu
Czwrka bez sternika - Mistrzowie Polski w skadzie od lewej: K. Mrozek, A. Szynal,

A. Pietrzela i J. Mazur
W pocztkowym okresie kadr DOLMELu

tworzyli ludzie napywajcy do Wrocawia
z rnych stron wiata. Od pierwszych wic
chwil wane stao si zapewnienie im mieszka.
Problemy mieszkaniowe pozostay przez wiele
lat, cho wybudowano hotele zakadowe,
inicjowano budownictwo jednorodzinne,
a w latach 70. uruchomiono nawet w zakadzie
produkcj pustakw. W latach 1947-77
wybudowano dla pracownikw ponad 1 000
mieszka.
DOLMEL wsppracowa nie tylko z Fabryk
Domw. Wspuczestniczy m.in. w budowie
linii tramwajowej z centrum miasta do firmy, w
budowie lodowiska czy polikliniki midzyzakadowej.
W 1950 r., w willi ulokowanej tu przy fabryce,
zosta otwarty obek. Cztery lata pniej, w tym
samym obiekcie, powstao przedszkole.
Z biegiem lat zakad obj patronatem jeszcze
inne przedszkola, do ktrych uczszczay nie
tylko dzieci pracownikw DOLMELu.
W 1955 r. zorganizowano pierwsze kolonie dla
dzieci, a w 1959 r. pierwsze wczasy rodzinne.
Ju w 1949 r. rozpocza dziaalno Szkoa
Przemysowa Dolnolskich Zakadw

Wytwrczych Maszyn Elektrycznych. W cigu
trzech pierwszych lat wydaa 710 absolwentw.
Do dzi pracuje wielu absolwentw szkoy
przyzakadowej, ktrzy podnosili swe
kwalifikacje; niektrzy koczyli pniej technika,
a nawet studia wieczorowe na Politechnice
Wrocawskiej. Z tej grupy wywodzi si znaczna
cz kadry inynierskiej zakadu. Od lat 60.
Politechnika Wrocawska i PAN korzystaj
z bogatej aparatury i moliwoci wytwrczych
DOLMELu.
W latach 60. powsta Zakadowy Dom Kultury,
gdzie dziaaj liczne grupy zainteresowa.
Tu take jest dua biblioteka, liczca ponad
38 tys. woluminw.
Mieszkacom miasta, a take mieszkacom
caego kraju, DOLMEL z tamtych lat kojarzy si
bdzie ze sportem. W 1948 r. zosta utworzony
Klub Sportowy Dolmel (najpierw jako Koo
Sportowe Stal). Sukcesy wiolarzy,
ciarowcw czy hokeistw przebili z czasem
kolarze. To wanie w barwach DOLMELu
najwiksze sukcesy odnosi najwybitniejszy
polski kolarz wszechczasw Ryszard Szurkowski,
czy medalista olimpijski Janusz Kierzkowski.
63
ZAMECH i DOLMEL
w
latach przeomu
W przeomowym dla Polski oraz Europy

rodkowej i wschodniej roku 1990, ZAMECH
wszed w skad midzynarodowego koncernu
elektroenergetycznego. To historyczne
wydarzenie poprzedzone byo analiz
funkcjonowania zakadu w warunkach
gospodarki rynkowej, otwierajcej si na
inwestorw zagranicznych. Dyskusje wrd
czonkw kadry kierowniczej i samorzdu zaogi
wskazyway na brak moliwoci dalszego
rozwoju ZAMECHu jako przedsibiorstwa
pastwowego. Przyczyny tego stanu rzeczy
leay zarwno po stronie przedsibiorstwa
(niekonkurencyjny poziom techniczny

produkowanych wyrobw, wysoki stopie
dekapitalizacji majtku trwaego, brak dopywu
modych inynierw i ekonomistw, przestarzaa
i kosztowna organizacja z niskowydajnymi
metodami zarzdzania) jak i poza nim (malejcy
popyt na wyroby, rosnce koszty pozyskania
i obsugi kredytu bankowego, rosnca inflacja,
fiskalizm pastwa). W efekcie zaczo brakowa
pynnoci finansowej. Sytuacj pogarsza brak
moliwoci eksportu blokw energetycznych na
dotychczasowych warunkach finansowych oraz
niepewno realizacji inwestycji zwizanych
z energetyk jdrow.
W latach 80. produkcja turbin bya przeznaczona

gwnie na eksport, a jej dostawy byy
kredytowane przez rzd. W okresie reformowania gospodarki, dostawy o takim charakterze
praktycznie zanikay. ZAMECH wiza sw
przyszo z energetyk jdrow, zwaszcza
z Elektrowni Jdrow w arnowcu. Mia tu
dostarcza turbiny o mocy 465 MW. To dawao
nadziej na uzyskanie taszych, gwarantowanych przez rzd kredytw na rozbudow
Cud gospodarczy w Elblgu

ZAMECH - po europejsku
i unowoczenienie potencjau technicznego

przedsibiorstwa. Jednak wstrzymanie budowy
elektrowni zniweczyo te plany.
Wnioski nasuway si same - ZAMECH
potrzebowa partnera dysponujcego nowoczesn konstrukcj wyrobw, rozleg sieci
sprzeday i wolnymi zasobami kapitaowymi.
Partnera, ktrego zainteresuje wysoko
wykwalifikowana kadra zamechowska oraz
rynek polski, z moliwoci dostpu do rynku
wschodniego.
(YCIE WARSZAWY, 12.07.1990)
Zamech bliej wiata

(DZIENNIK BATYCKI, 1.11.1990)
ABB zapuszcza korzenie

(TRYBUNA LSKA, 14.07.1992)
Zamech - ABB
Zielone wiato
66
67
Asea Brown Boveri

14 marca 1989 r. w siedzibie ZAMECHu odbyo
si spotkanie kierownictwa firmy z przedstawicielami midzynarodowego koncernu
elektrotechnicznego ABB (Asea Brown Boveri),
z siedzib w Zurichu. ZAMECH by znany ABB
poprzez zwizki licencyjne (m.in. dokumentacja
turbin 360 MW dla Elektrowni Opole i Bechatw
oraz 465 MW dla Elektrowni arnowiec) oraz
zwizki produkcyjne.
6 czerwca 1989 r. podpisano porozumienie,
z intencj utworzenia wsplnego przedsibiorstwa typu joint venture.
W styczniu 1990 r. Rada Pracownicza, a nastpnie
Zebranie Delegatw Samorzdu Zaogi
Zakadw Mechanicznych ZAMECH, wyraziy
wol przystpienia zakadu do spki z ABB.
Nastpio to formalnie w kwietniu 1990 r., po
dwunastomiesicznych negocjacjach, prowadzonych w warunkach duego ryzyka inwestycyjnego dla partnera, licznych utrudnie
i dramatycznych zwrotw, spowodowanych

pogarszajc si sytuacj gospodarcz kraju,
zmian rzdu, pogotowiem strajkowym
w ZAMECHu oraz podjciem przez zesp
negocjacyjny ABB - w ostatniej fazie negocjacji
- prby ograniczenia przedmiotu dziaalnoci
przyszej spki tylko do turbin i odleww.
Wprowadzenie do niej przekadni zbatych
i elementw okrtowych, mimo ich braku na
licie towarowej ABB, potwierdzao determinacj
zespou zamechowskiego w deniu do
osignicia celu.
W pierwszym terminie zostaa zawarta spka
z mniejszociowym, a w drugim - z wikszociowym udziaem ABB. Udziaowcami w spce
byy ABB Participations Ltd, ktra obja 76 000
udziaw i ZAMECH Sp. z o.o., ktra obja
24 000 udziaw; 5 000 udziaw przeznaczonych
byo w przyszoci do odsprzeday pracownikom.
Najwiksza spka jv
(GAZETA BANKOWA, 28.07.1990)
Najwiksza w Polsce spka

joint venture
Brown Boveri - Zamech
start ju w kwietniu
(GOS WYBRZEA, 22.03.1990)
Andrzej Olechowski z kierownictwem spki
ABB w Zamechu
Ani misja ratunkowa,
ani dobroczynno
(RZECZPOSPOLITA, 17.07.1990)
Pierwsza jaskka
na gospodarczej mapie
Spka ABB - Zamech
(SOWO POWSZECHNE, 15.07.1990)
KERM zaaprobowa
utworzenie spki
ABB - Zamech
(TRYBUNA, 23.03.1990)
Pierwsza konferencja prasowa ABB w Polsce
68
Przedmiot dziaania spki obejmowa

prowadzenie dziaalnoci badawczo wytwrczej, handlowej, usugowej, finansowej
i marketingu we wszelkich dziedzinach gospodarczych. Na stanowisko prezesa zosta
powoany Pawe Olechnowicz. Umow spki,
w obecnoci notariusza Aliny Kostuch, podpisali
w imieniu ABB jej wiceprezesi - Goran Lundberg
i Barbara Kux, a w imieniu Ministra Przemysu,
reprezentujcego Skarb Pastwa, jego
penomocnik i zarazem prezes ZAMECH Sp. z o.o.
- Stefan Dere.
Nowa spka bya efektem wsppracy zespow
negocjacyjnych ABB (Barbara Kux-Perein,
Wolfgang Krause, Claude Peny, Theo van
Stiphout), ZM ZAMECH (Krzysztof Rusinowski,
Kamil Czwiertnia, Henryk Laska, Zenon

niadecki) oraz Agencji do Spraw Inwestycji
Zagranicznych (Zbigniew Piotrowski i Hubert
A. Janiszewski), Urzdu Penomocnika Rzdu
do Spraw Przeksztace Wasnociowych
(Krzysztof Lis) i Ministerstwa Przemysu (Tadeusz
Syryjczyk). Przez kilka lat spka bya okrelana
przez Agencj ds. Inwestycji Zagranicznych jako
najwiksze przedsiwzicie tego typu w kraju
i przedstawiana jako wzorcowy przykad
prywatyzacji w Polsce.
Tak zakoczy si 45-letni okres funkcjonowania
przedsibiorstwa pastwowego w warunkach
gospodarki scentralizowanej. Nowy okres
przynis jednak nowe wyzwania, ktrym trzeba
byo sprosta.
69
ABB Zamech Ltd

Zainicjowany zosta rwnie
proces
podnoszenia kwalifikacji - najczciej poprzez
szkolenia i praktyki w zakadach i instytucjach
finansowych ABB.
Na podstawie ustawy z 23 grudnia 1988 r.
o dziaalnoci gospodarczej z udziaem
podmiotw zagranicznych, spka uzyskaa
okresowe zwolnienie z podatku dochodowego
i ca na import inwestycyjny oraz cakowite
zwolnienie z podatku od ponadnormatywnych
wypat wynagrodze. Ulgi podatkowe byy
dodatkowym rdem pozyskiwania rodkw
finansowych na inwestowanie w technik,
1 maja 1990 r. spka ABB Zamech Ltd rozpocza swoj dziaalno, zatrudniajc cz zaogi
z Elblskich Zakadw Mechanicznych ELZAM,
(w ktre przeksztaciy si ZM ZAMECH, po
przekazaniu 2 kwietnia 1990 r. swojego znaku
firmowego i praw niematerialnych spce skarbu
pastwa PPH Spka z o.o., przeksztaconej
nastpnie w ZAMECH Sp. z o.o.) Spka ABB
Zamech Ltd odkupia od EZM ELZAM cz
maszyn i urzdze, zapasy materiaw
i produkcji w toku, znak handlowy i towarowy
ZAMECH, wraz z prawami niematerialnymi.
Wydzierawia te budynki, budowle i teren,
niektre maszyny i urzdzenia oraz zawara
szereg umw dotyczcych wsppracy socjalnej,
bytowej, medycznej i produkcyjnej.
70
Utworzenie spki ABB Zamech Ltd umoliwio

dostp do najnowszych technologii w zakresie
turbin parowych i gazowych, systemw
przesyania ciepa i urzdze ochrony
rodowiska, jak rwnie globalnego systemu
zapewnienia jakoci, opartego na midzynarodowych normach ISO, nowych metod
i technik komputerowych w sferze zarzdzania,
planowania i projektowania, nowoczesnej
organizacji, nowych metod prowadzenia
marketingu i sprzeday oraz do sieci sprzeday,
dajcej gwarancje patnoci gotwkowych,
a take do instytucji kredytowych.
Dua grupa pracownikw rozpocza
intensywn nauk - niedocenianych wczeniej
- jzykw obcych, gwnie angielskiego.
technologi i przede wszystkim w ludzi: w konkurencyjny, autonomiczny system wynagradzania oraz popraw warunkw pracy zaogi
i ochron rodowiska. Zawizanie spki
oznaczao rozpoczcie budowy nowoczesnego
- w aspekcie kultury technicznej, ekonomicznej
i spoecznej - przedsibiorstwa o standardzie
zachodnioeuropejskim, ktrego rozwj zalea
w gwnej mierze od jego pracownikw - ich
zdolnoci, pracowitoci i determinacji w rozwizywaniu problemw technicznych, produkcyjnych, ekonomicznych, rynkowych i spoecznych.
Sprzeda i dusz ocali
Gospodarczym rozbiorem Polski

nazywano wpuszczenie koncernu ABB
do elblskiego Zamechu. Krzyczano, e
wadza dokonaa zbrodni, poniewa
demontuje przemys energetyczny, ktry
skutecznie konkurowa dawniej na
rynkach wiatowych.
Tymczasem Zamech kwit, owszem, ale
na rynku krajowym, kiedy budowao si
w Polsce liczne elektrownie-giganty, aby
zaspokoi deficyt energii. (...) W latach
osiemdziesitych inwestycje w kraju
ustay a za granic Zamech przegrywa
wszystkie przetargi. Obecnie Zamech
sprzedaje na zachd turbiny, jakich
przedtem nie robi. Polska filia ABB
wygraa midzy innymi kontrakt na
dostaw wirnikw do turbin w elektrowni na Florydzie. Trudno sobie
wyobrazi, aby bez zagranicznego
kapitau, zarzdzania i marketingu zaoga
Zamechu moga dzi spa spokojnie, bez
strachu o prac ...
(YCIE WARSZAWY, 13.11.1992)
71
Udziay dla pracownikw
Turbiny
W maju 1990 r. na bazie Wytwrni Turbin
i Wytwrni Przekadni Zbatych zosta utworzony Zakad Turbin i Przekadni, obejmujcy
m.in. wydziay produkcji i montau.
Dyrektorem zakadu zosta Daniel Rokicki.
Na podstawie dokumentacji licencyjnej z ABB
Power Generation Ltd w Baden w 1991 r., zostaa
wyprodukowana turbina gazowa GT8, o mocy
47 MW.
Do roku 1994 spka wyprodukowaa siedem
turbin tego typu, z przeznaczeniem dla klientw
w USA i w Grecji.
ABB czyli ABC sukcesu

...Percy Barnevik - prezes koncernu
z wielkim uznaniem wyraa si o specjalistach z elblskiego Zamechu...
Opinie
...Prezes midzynarodowego koncernu

ABB Percy Barnevik powiedzia o spce
z polskim Zamechem w Elblgu:
Pracownikom ABB Zamech wystarczyo
da dobre maszyny i posa ich na krtkie
przeszkolenie. W 18 miesicy pniej
zbudowali pierwsz turbin gazow,
w cigu kolejnych czterech miesicy
dalsze dwie. Wyeksportowali je do
Stanw Zjednoczonych. Jeli wic
Polacy mog zrobi turbin gazow,
to mog zrobi wszystko...
(PRZEGLD TYGODNIOWY 5.04.1992)
GT8 jest turbin jednowaow. Rozrnia si w niej cz zimn

(kompresor), sprajc powietrze
dostarczane do komory spalania oraz
cz gorc (turbina), robocz,
wykorzystujc energi spalin z komory
spalania - do wytworzenia odpowiedniej
mocy.
W czerwcu 1992 r. ABB Zamech

Ltd staje si Centrum Wiodcym
Retrofitu i Modernizacji Turbin
200 i 120 MW w koncernie ABB.
Zdrada?
Monta pierwszej turbiny gazowej GT8
Goryszewski mwi, e dobrze
...Na temat elblskiego ABB Zamech

kry w kraju wiele sprzecznych,
w wikszoci niezbyt pochlebnych
opinii. Jeszcze w maju tego roku jeden
z bardzo liczcych si menaderw
przemysu ali mi si, e cikie odlewy
musi zamawia za granic, poniewa
elblski zakad po zwizaniu si z firmami zachodnimi zlikwidowa swoj
odlewni. Byem przekonany, e komu
jak komu, ale jemu mona wierzy.
To co zobaczyem i usyszaem w ABB
Zamech zadaje kam takim opiniom.
Wyjedam przekonany nie tylko o tym,
e jest to zakad wany, nowoczesny
i majcy perspektywy rozwojowe,
ale take polski ...
72
8 padziernika 1997 r., na podstawie umowy

spki, rozpocza si sprzeda udziaw ABB
Zamech Ltd pracownikom spki, ktra trwaa
do 28 lutego 1998 r.
Z puli przeznaczonej do sprzeday, pracownicy
nabyli 4 614 udziaw. Pozostae udziay (386 o wartoci 1 614 252 z) zasiliy konto Zakadowego Funduszu wiadcze Socjalnych,
zwikszajc w ten sposb rodki funduszu
nieoprocentowanych poyczek mieszkaniowych.
Udziay sprzedane pracownikom byy pniej
skupowane przez ABB. Oferta ta bya aktualna
do 30 padziernika 1999 r. Cz pracownikw
skorzystaa z niej. Pozostali poszerzyli grono
udziaowcw spki (ABB i Skarb Pastwa).
...ABB, dodajmy, w cigu tych 2 lat

zaistnienia w Polsce, nie wycofa ze
swych inwestycji ani jednego dolara
zysku (ktry notabene w Zamechu
przekroczy w zeszym roku 69 mld z,
przy produkcji sprzedanej sigajcej
niemal biliona z); wszystko zostawia
w swoich polskich zakadach, na ich
dalszy rozwj. Korporacja ju
zainwestowaa w Polsce ok. 70 mln dol.,
stajc si najwikszym zagranicznym
inwestorem i pracodawc w naszym
kraju; zamierza jeszcze zaangaowa tu
40 do 50 mln dol. ...
(POLITYKA, 6.06.1992)
73
Retrofit to wymiana zuytych czci na

takie, ktre s wyprodukowane zgodnie
z najnowszym stanem techniki i wiedzy.
W grudniu 1992 r. wykonano pierwszy retrofit

czci NP turbiny 200 MW w Elektrowni
Poaniec. Kolejne retrofity tego typu zostay
wykonane na przestrzeni lat 1993-2001,
ponownie w Elektrowni Poaniec oraz w elektrowniach Dolna Odra, Turw, Kozienice i Jaworzno III.
W latach 1993-94 wykonano, na podstawie
dokumentacji ABB, turbiny typu 17K500 dla
Elektrowni Talcher w Indiach oraz 24K590 dla
Elektrowni Meri Pori w Finlandii.
Pierwsza zmodernizowana turbina gazowa typu
GT8C, o mocy 52,8 MW, zostaa wyprodukowana w 1994 r. Dziki modernizacji turbiny
GT8, uzyskano turbin o zwikszonej
sprawnoci i zmniejszonej emisji tlenkw azotu
w spalinach.
Do roku 1998 spka wyprodukowaa 19 turbin

tego typu, z przeznaczeniem dla Elektrociepowni Gorzw oraz dla klientw w Finlandii,
Holandii, Szwajcarii, Indiach, Niemczech
i Indonezji.
Pierwszy retrofit czci NP turbiny 120 MW
w Elektrowni aziska zosta zakoczony w listopadzie 1994 r. Kolejne retrofity przypaday na
lata 1995-97 (elektrownie agisza, aziska i Siersza). W tym samym miesicu zosta zakoczony
pierwszy retrofit czci NP turbiny 360 MW
w Elektrowni Opole. Realizacj kolejnych
retofitw, tym razem w Elektrowni Bechatw,
rozpoczto w 1997 r.
W 1995 r. wyprodukowano i dostarczono turbin
typu 10CK60, a w 1999 r. 13 CK70 dla Elektrowni
Jaworzno III. Dwa lata pniej zostaa wykonana
i dostarczona turbina 9K78 dla Elektrowni Kutch
w Indiach.
Centrum charakteryzuje si prac

dwch bram o wymiarach roboczych
kadej 4 880 x 4 750 x 22 500 mm. Mocowanie narzdzi odbywa si w oparciu o
stoek HSK. Centrum wyposaone jest
w 9 agregatw wymienianych, pozwalajcych obrabia elementy z piciu stron,
bez ich transportu i odwracania.
Poniewa st Double Gantry jest
nieruchomy, a poruszaj si bramy,
rozwizanie to pozwala mocowa,
przemocowywa i zdejmowa obrabiane
elementy bez zatrzymywania procesu
skrawania.
Centrum obrbcze Double Gantry
Retrofit turbiny 13K215 w Elektowni aziska
ABB - Zamech na zdrowie
...Czoowy zakad produkcyjny Elblga,

ABB Zamech, przekaza wczoraj
wojewdzkiemu szpitalowi ufundowany
przez siebie nowoczesny aparat do
diagnostyki kardiologicznej. Pozwoli on
na wykonywanie prb wysikowych
serca i ocen wydolnoci ukadu krenia
wiecowego. Koszt aparatu przekracza
70 milionw z.
Jest to kolejny tego rodzaju dar ABB
Zamech przekazany temu szpitalowi.
Przed kilku miesicami ufundowa on tej
placwce gastroskop - aparat do badania
przewodu pokarmowego...
74
1 lipca 1998 r. nastpio uroczyste przekazanie

do eksploatacji centrum obrbczego Double
Gantry firmy Waldrich Coburg, posiadajcego
4 miejsca robocze: 2 na stoach obrotowych
i 2 na polu pytowym. Maszyna ma dugo
40 m, wysoko 4 piter i way 1 000 ton. To
najwiksza inwestycja w caej historii firmy.
Centrum obrbcze umoliwio kompletn
obrbk wiertarsko-frezersko-tokarsk
jednoczenie dwch detali, np. kaduba i obejmy
turbiny, jak rwnie wykonanie istotnych
pomiarw.
Double Gantry zastpio siedem wysuonych,
25-letnich maszyn. Koncentracja procesu
technologicznego oraz eliminacja operacji
transportowych i ustawczych daa zwikszenie
udziau efektywnego czasu obrbki w caoci

tego procesu, dziki czemu osignito 2,5-krotny
wzrost produktywnoci.
W lipcu 1998 r. zostaa wykonana pierwsza
rehabilitacja turbiny 200 MW w Elektrowni
Turw.
Biorc pod uwag moc turbozespou, specyfik
i stopie trudnoci, prace w zakresie koncepcji
i wykonania dokumentacji konstrukcyjnej
rehabilitacji byy bezprecedensowe. Ich efektem
bya turbina typu 13CK230.
Kolejne dwie turbiny zostay wykonane
i uruchomione w Elektrowni Turw w sierpniu
1998 r. , a nastpne w maju 2000 r. W listopadzie
1998 r. zakoczono pierwszy retrofit czci WP
turbiny 200 MW w Elektrowni aziska.
75
Gwni konstruktorzy turbin

czci WP turbiny 200 MW w Elektrowni aziska;
turbiny 10CK60 i 13CK70 dla Elektrowni
Jaworzno III; kontrakt na turbin dwukadubow
16CK145 dla Elektrowni Siersza (2 bloki);
AIDA950 (pierwszy produkt handlowy - modu
VIBRO), koncepcja TDC oraz pakietw
modernizacyjnych turbin UTMZ, CHTGZ i LMZ.
Za czasw Romualda Karpiuka (od roku 1998)
podpisano kontrakty z klientem chiskim na
retrofit czci NP - 7 turbin 200 MW w elektrowniach Huangdao, Quinghe i Mundanjiang;
kontrakt na modernizacj turbiny 200 MW
w Elektrowni Balti; retrofit czci WP oraz
2 x NP turbiny K-500-166 dla Elektrowni Kozienice; kontrakt na turbin 4UCK65 dla
W latach 1989-93 Biurem Konstrukcyjnym
kierowa Jakub Radulski. Z tego czasu pochodzi
umowa licencyjna z ABB Mannheim na turbiny
o mocy elektrycznej powyej 50 MW i wymienniki ciepa; umowa kooperacyjna z ABB
Mannheim na modernizacj turbin parowych
i kondensatorw; umowa licencyjna z ABB
Mannheim na turbiny gazowe (GT8).
Najwaniejsze dokonania tego okresu to turbina
17K500 dla Elektrowni Talcher w Indiach, turbina
7CK60 dla Elektrowni Konin, maa modernizacja
czci NP turbiny TK120 oraz projekt
koncepcyjny turbiny 13CK230 dla Turowa.
W latach 1993-94 konstruktorami kierowa
Bolesaw uniewicz . Z tego okresu godne
Elektrociepowni Szczecin; koncepcja projektw

DHPP, SONG, AIDAII, AUTOMATYKA; projekt
techniczny turbiny K-160-130 - Maritsa II;
kontrakt na turbin 13UC80 dla Elektrociepowni
Bdzin; kontrakt na turbin 1K35 dla
Elektrociepowni Bydgoszcz; kontrakt na turbin
7CK65 dla Elektrociepowni Zielona Gra;
kontrakt na turbin 13CK65 dla Elektrociepowni
Bielsko Biaa; kontrakt na dostaw trzech turbin
16K260 dla Elektrowni Turw; kontrakt na
dostaw turbiny 26K470 dla Elektrowni Ptnw;
kontrakt na turbin 6UP37 dla Kwidzyna;
kontrakt na retrofit czci WP turbiny SKODA
130 MW w Sejnajoki (Finlandia) oraz kontrakt
na dostaw turbiny 28K460 dla Elektrowni
agisza.
Pismo od ambasadora do dyrektora

...Szanowny Panie Olechnowicz
Wizyta Jego Wysokoci Krla Szwecji
w Elblgu w dniu 24 wrzenia bya
z pewnoci wielkim sukcesem. Zoyy
si na: witajce tumy, nie tylko dzieci
na okolicznych ulicach, jak rwnie
doskonale zorganizowany i interesujcy
program pobytu w ABB Zamech.
Zostaem poinstruowany przez Jego
Wysoko, aby wyrazi Panu i za Pana
porednictwem wszystkim osobom
zaangaowanym, jak dalece docenia
wysiek woony w przygotowanie
wizyty. (podpisa Karl.V. Vohler,
ambasador Szwecji)...
(PRZEGLD INFORMACYJNY, 2 /1993)
przypomnienia s: pierwszy retrofit czci NP

turbiny 200 MW w Elektrowni Poaniec; kolejne
retrofity czci NP turbin 200 MW w elektrowniach Poaniec, Dolna Odra, Turw, Kozienice,
aziska; pierwsza rehabilitacja bloku 200 MW
w Elektrowni Turw; pierwszy retrofit czci WP
turbiny 120 MW w Elektrowni agisza; pierwszy
retrofit czci NP turbiny 360 MW w Elektrowni
Opole i turbina 9K78 dla Elektrowni Kutch
w Indiach.
Okres kadencji Piotra Dobrowolskiego
i Aleksandra Malca (1994-97) to pierwszy
kontrakt na retrofit czci NP turbiny 200 MW
dla klienta zagranicznego - Elektrowni Eesti
w Estonii; pierwszy kontrakt na rehabilitacj
Okiem dzielnicowego
...W czerwcu ABB Zamech Ltd

przekazaa w darze elblskim policjantom samochd marki Polonez.
Pojazd jest uywany przez Wydzia
Ruchu Drogowego Komendy Rejonowej
Policji w Elblgu.
(PRZEGLD INFORMACYJNY, 1/ 1993)
Komputery dla policji
...Technik pracy policji woj. elblskiego

polepszyo przekazanie jej przez spk
ABB Zamech Ltd sprztu komputerowego. (...) Warto daru wynosi
40 mln z. ...
Wirniki czci niskoprnej turbin
76
77
Odlewy
W 1991 r. zostao zawarte porozumienie ze
szwajcarsk odlewni firmy Georg Fischer
w Schaffausen, w zakresie metod wytwarzania
wysokojakociowych odleww turbinowych.
W skad zespou wdroeniowego weszli Tadeusz
Ryterski, Alicja Rzepka, Wadysaw Piotrowski,
Stanisaw Rubelek i Krzysztof Kocik.
W odniesieniu do odleww staliwnych
zarysowaa si tendencja dynamicznego wzrostu
udziau odleww turbinowych w oglnej
produkcji wyrobw ze staliwa, przy malejcych
udziaach odleww przemysowych i okrtowych.
Produkcja odleww z eliwa sferoidalnego
zostaa uruchomiona w 1992 r. Wykorzystano
do jego topienia elektryczne piece ukowe
odlewni staliwa oraz przeprowadzono zabieg

sferoidyzacji w kadzi odlewniczej o specjalnej
konstrukcji.
W 1993 r. zakoczono budow instalacji
odpylania piecw ukowych. Dziki niej
zredukowano emisj uciliwych dla rodowiska
pyw z poziomu 35 Mg rocznie do 2,5-3,0 Mg
(w tym ze 180 kg do 13 kg tlenkw metali Mn,
Cu, Ti, Ni). Zastosowana obudowa piecw
ukowych znaczco zmniejszya ilo pyw
emitowanych do atmosfery. W zespole
realizujcym ten projekt uczestniczyli m.in.
Krzysztof Siedlaczek i Andrzej Bem.
Zakad otrzyma certyfikat potwierdzajcy
zgodno Systemu Zarzdzania Jakoci z Norm
ISO 9002. Certyfikacji dokonao BVQI.
Dar ABB Zamech
Odlewy komr zaworowych turbin parowych, w tle odlew kaduba turbiny gazowej GT24
Na zdrowie
...Elblskiemu Zespoowi Opieki

Zdrowotnej przybyo nowe urzdzenie
o nazwie laparoskop. Suy ono do
wykonywania skomplikowanych operacji chirurgicznych.
Gwnymi sponsorami zakupu byli:
zaoga ABB Zamech i warszawski
CitiBank...
(PRZEGLD INFORMACYJNY, 3/1993)
78
W roku 1990, na bazie Wytwrni Metalurgicznej

ZAMECHu , powsta Zakad Metalurgiczny, ktry
kontynuowa produkcj odleww, zachowujc
niekwestionowan pozycj czoowego
producenta w Polsce. Wynikao to gwnie
z unikalnego rodzaju wytwarzanych odleww
oraz z ich wysokiego poziomu jakociowego
i technicznego. Produkcja odleww bya
prowadzona wraz z programem restrukturyzacji
zakadu, ktry poprzez koncentracj w hali C41
produkcji odleww staliwnych i ze stopw
miedzi oraz wydzielenie odlewni eliwa, tworzy
warunki do wdroenia programu inwestycyjnego. Pierwszym dyrektorem zakadu zosta
Jerzy ojewski.
Elblska spka joint venture ABB

Zamech ufundowaa kolejny dar dla
miasta. Jest nim ultrasonograf o wartoci
400 milionw z, ktrego oficjalne
przekazanie szpitalowi przy ul. Zwizku
Jaszczurczego nastpi w najbliszy
poniedziaek, 17 bm.
Warto darw przekazanych Elblgowi
przez ABB Zamech w ub. roku przekroczya 900 mln zotych.
Pracownia komputerowa
od Zamechu
Symbolicznym przeciciem wstgi,

dokonanym przez dyrektora generalnego
ABB Zamech Pawa Olechnowicza,
otwarto w Zespole Szk w Elblgu
(dawne technikum Zamech), nowoczesn pracowni komputerow. Jest to
ju druga w tej szkole pracownia w peni
wyposaona przez ABB Zamech. Tym
razem jednak powstaa pierwsza
w wojewdztwie elblskim szkolna
komrka komputerowa - cakiem
profesjonalna - oparta na najwyszej
klasy sprzcie, dostpnym obecnie
w Polsce.
Obrbka odlewu wspornika steru
79
Za przygotowanie zakadu do certyfikacji

odpowiada zesp kierowany przez Henryka
Niburskiego.
Pierwsze zamwienia na staliwne korpusy turbin
gazowych zostay wykonane w 1994 r. W nastpnych latach wykonywano odlewy do turbin
gazowych GT24 i GT26 oraz GT8, GT11 i GT13.
W 1995 r. uruchomiono instalacj regeneracji mas
formierskich - wyposaon w oddzielne ukady
regeneracji mechanicznej dla mas cementowych
i mechaniczno - termicznej dla mas ywicznych.
Zredukowano ilo wytwarzanych i wywoonych z zakadu odpadw formierskich o ponad
70%. Omiokrotnie zmniejszono te emisj
zwizkw wydzielanych do atmosfery przez
samochody ciarowe transportujce masy

odpadowe. Zastpowanie wieego piasku
regeneratem (w procesie sporzdzania mas
formierskich) przyczynio si do redukcji
zapotrzebowania na piasek. Rok pniej
zmodernizowano dwa piece do obrbki cieplnej.
Prawie cakowicie wyeliminowano ingerencj
czowieka w procesy obrbcze oraz zmniejszono
emisj CO do atmosfery o 50% i zuycie gazu
ziemnego o 40%. Sterowanie komputerowe
procesem obrbki cieplnej umoliwio ponadto
utrzymywanie jego staych parametrw, co jest
najwaniejsze dla prawidowoci tego procesu.
Zaoenia techniczne do realizacji tej inwestycji
opracowa Krzysztof Wyszyski.
Napdy azymutalne to wynik postpu technicznego w budownictwie

okrtowym, zastpuj one w statkach
skomplikowane i cikie ukady linii
waw oraz instalacje sterowe.
W 1997 r. uruchomiono centraln instalacj

podcinieniowego czyszczenia wnk form i stanowisk formierskich. Miao to znaczcy wpyw
na popraw zarwno jakoci odleww jak
i warunkw pracy. Czterokrotnie obniono ilo
pyw emitowanych do atmosfery podczas
prowadzenia procesu oczyszczania odlewu.
Skrcono cykl procesu oczyszczania o okoo 80%
oraz poprawiono jako powierzchni
oczyszczanej odlewu. Pomysodawc tego
przedsiwzicia by Andrzej Bem. Zakup
maszyny trasersko - pomiarowej pozwoli na
wysoki ju stopie skomputeryzowania procesu
kontroli wymiarowej odleww. W tym samym

roku wdroono rwnie endoskopow metod
kontroli form przygotowanych do zalania
ciekym metalem, przy pomocy elastycznej
sondy o dugoci 3 m, z moliwoci
fotograficznej rejestracji obserwowanego obrazu.
Wykonano te instalacj promiennikowego
dogrzewania stanowisk formierskich w pnocnej czci formierni, zapewniajc wymagan
procesem technologicznym temperatur na
stanowiskach formierskich. Zakad sprzeda
pierwsze odlewane elementy konstrukcyjne
napdw azymutalnych.
Odlew czopa pieca wglowego
ABB - TurboZam
...Elblski "Zamech" w latach pidziesitych uczy si turbinowego abecada

w Leningradzkich Zakadach Metalowych. Na ich dokumentacji budowa
parowe turbiny o mocy 25, 50 i 200 megawatw.
Ucze przers mistrza - mona by
skomentowa uzyskan przez nas
wczoraj informacj, i w Sankt
Petersburgu ABB Zamech utworzy
ostatnio spk z tamtejszym
przedsibiorstwem CKTI, wnoszc 80
proc. kapitau zakadowego. Nosi ona
nazw ABB TurboZam, ma za zajmowa si dziaalnoci na niwie
inynieryjno-energetycznej...
Odlew kaduba turbiny parowej
80
Odlew kaduba turbiny parowej ATP4 w wersji lano - spawanej
81
Dotychczasowa wsppraca z firm KaMeWa

przerodzia si w trwa kooperacj, w ramach
ktrej firma ta rozprowadzaa na rynku
wiatowym caolane ruby okrtowe swej
konstrukcji, produkowane w Elblgu. Gwnym
klientem w zakresie odleww ze stopw miedzi
pozostawa krajowy przemys okrtowy
W 1998 r. zostay oddane do uytku: rutownica

komorowa do wielkogabarytowych i cikich
odleww (umoliwiajca zarwno rczne, jak
i automatyczne prowadzenie procesu czyszczenia), instalacja do tlenowego wieenia ciekej
stali (wyposaona w pen automatyk prowadzenia procesu) oraz suszarki elektryczne do
form, programowane w zakresie temperatury
i cinienia z pen rejestracj parametrw
suszenia i instalacja stanowisk do zautomatyzowanego procesu grzania i suszenia kadzi
odlewniczych do staliwa.
Zalewanie formy brzem aluminiowo - niklowym
Odlew ruby caolanej po obrbce mechanicznej
Wykonawstwo modeli - kadub turbiny parowej i wspornik wau rubowego

Odlewy kaduba turbiny gazowej GT13E
Odlewy piasty rub nastawnych z brzu aluminiowo-niklowego
82
Uruchomiono te instalacj sporzdzania

i dystrybucji formierskich mas cementowych,
w skad ktrej wchodziy: mieszarka turbinowa,
nasypywarka przejezdna oraz nasypywarka staa
(z moliwoci obrotu). Rozwizano problem
dostawy mas bezporednio na stanowiska
formierskie oraz poprawiono jako formierskiej
masy cementowej, stabilizujc jej parametry.
Zespoem realizujcym t inwestycj kierowa
Henryk Niburski, przy wsppracy z Adamem J.
Zapalskim i Jerzym Sidorowiczem.
Zakad uzyska certyfikat jakoci, potwierdzajcy
zgodno Systemu Zarzdzania rodowiskiem
z wymogami Normy ISO 14001, oraz certyfikat
klasy B wdroenia systemu MRP II (Manufacturing Resources Planning).

1 kwietnia 1999 r. na stanowisko dyrektora
zakadu zosta powoany Eugeniusz Szamp.
W 1999 r. ,w zwizku ze wzrastajcym zapotrzebowaniem na due odlewy korpusw turbin
dokonano modernizacji kesonw. W tym samym
roku zakad uzyska certyfikat Klasy A Zintegrowanego Komputerowo Systemu Zarzdzania
(ERP), ktry zosta przyznany przez Computer
Integrated Systems Management and Computer
Consultants z Fresno w USA (CIS). Opracowanie
i wdroenie tego systemu byo moliwe dziki
powszechnej ju komputeryzacji zakadu.
83
Przekadnie zbate
W tym samym roku w Elektrowni Dolna Odra
zostaa zainstalowana przekadnia stokowo planetarna typu KPAV71, do napdu myna wgla
bloku 200 MW, a pniej pakiety modernizacyjne
w elektrowniach Kozienice i aziska. Od czasu
wyprodukowania mynowej przekadni
stokowo - planetarnej KPAV125, byy czynione
starania o zainstalowanie takich przekadni w
polskich elektrowniach. Ostatecznie zaproponowano uytkownikom wprowadzenie
pakietw modernizacyjnych, ktre pozwalay na
zastpienie starych, konwencjonalnych
przekadni typu 200 kW, 370 kW, KAU206
i KAU203 nowymi przekadniami stokowo planetarnymi.
W latach 1993-95 zaprojektowano, na zlecenie

ABB Nr nberg, typoszereg przekadni
turbinowych ATP93. Obejmowa on kilkanacie
typowielkoci przekadni, ktrych cech
charakterystyczn by brak w przekadni oyska
oporowego do przeniesienia si wzdunych od
uzbienia oraz konstrukcja zestawu k o uzbieniu daszkowym umoliwiajca bezkolizyjny
przesuw waw przekadni wskutek dylatacji.
W 1996 r. zaprojektowano i wykonano prototyp
przekadni KPB194-190 (do napdu koa
czerpakowego), ktry zosta zainstalowany
w KWB Konin, a w roku 1997 prototyp
przekadni KPB163-186, zainstalowany rwnie
w Koninie. Nastpne egzemplarze tych przekadni zostay zainstalowane w kopalniach wgla
brunatnego Adamw i Turw.
Nowa przekadnia w ZO
...1 grudnia wyjechaa z Zakadu Wyposaenia Okrtowego i Przekadni najwiksza przekadnia morska projektowana przez spk. Jest to przekadnia
MAL2-140 przeznaczona dla odbiorcy
norweskiego...
Stopie planetarny przekadni KPAV71
Przekadnie tamocigowe KA131
Rada Nadzorcza ABB Zamech Ltd

...12 stycznia 1994 roku Rada Nadzorcza
spki ABB Zamech zatwierdzia dwa
nowe biznesy: w Zakadzie Wyposaenia
Okrtowego i Przekadni jest to produkcja serwisu turbosprarek, a w strukturze spki - Zakad Ochrony rodowiska z siedzib w Krakowie, ktry na
bazie technologii ABB Flakt realizowa
bdzie m.in. urzdzenia do odsiarczania,
elektrofiltry...
84
W 1994 r. wykonano prototyp przekadni KA83

dla Kopalni Wgla Brunatnego Konin,
zaprojektowany przez Tamar Rybczysk
i Stanisawa Dziemidowicza. Zesp ten
opracowa typoszereg przekadni tamocigowych drugiej generacji. Lata dowiadcze,
stosowanie nowych technologii wytwarzania k
zbatych oraz najnowszych materiaw,
pozwoliy na skonstruowanie i wykonanie
maych, zgrabnych, optymalnie wytonych,
cichobienych przekadni stokowo - walcowych
o mocy od 100 do 1 250 kW.
Mistrz Henryk Kugler i frezer Tadeusz Polakowski obok frezarki do uzbie Liebherr LC1802
Przekadnia tamocigowa KA146
85
Rury preizolowane
Przekadnia KPAV 200
Zakad Wyposaenia Okrtowego

i Przekadni wyprodukowa prototypow
przekadni KPAV 200 na licencji
niemieckiej firmy Renk Tacke. Jest to
rwnie pierwsza tego typu maszyna
w Polsce. Przekadnia way 69 ton.
Urzdzenie jest przeznaczone dla
cementowni Oarw.
(PRZEGLD INFORMACYJNY,18/1995)
W roku 1999 zrealizowano najwikszy w historii

spki prototypowy ukad urabiania koparki SRs1200, przeznaczony dla KWB Konin.
W skad ukadu weszo koo czerpakowe, ukad
napdowy z przekadni KPA75/2 x A120 (na
licencji firmy Renk), o koa czerpakowego
i elementy czce ukad napdowy z koem
i osi. Gwnym projektantem ukadu bya
Tamara Rybczyska. Przy projektowaniu
wykorzystano wiedz i dowiadczenia
pracownikw kopalni z Konina.
30 czerwca 1999 roku, w zwizku z poczeniem

segmentw energetycznych koncernw ABB
i ALSTOM w now grup ABB ALSTOM POWER
nastpio wyczenie ze struktur ABB Zamech
Ltd i usamodzielnienie si Zakadu Przekadni dostawcy przekadni zbatych dla przemysu
wydobywczego, energetyki i stoczni i przeksztacenie w ABB Zamech Zakad
Przekadni Sp. z o.o.
Rura preizolowana wraz z innymi

elementami zcznymi, odganymi,
kompensacyjnymi i sygnalizacyjnymi
tworzy system do przesyu ciepa.
Twrc systemu bya duska firma
ABB IC Mller, ktra go stale
doskonalia.
W sierpniu 1990 r. powoano do ycia Zakad

Urzdze Ciepowniczych, ktrego zadaniem
miaa by najpierw sprzeda rur preizolowanych
na rynku polskim, a nastpnie rwnie ich
produkcja. Dyrektorem zakadu zosta Micha
Waluk.
Przekadnia KPB194-190
Zesp napdowy do tamocigu z przekadni KA83
Badanie gstoci pianki
Zwaowarka nadkadu w odkrywkowej kopalni wgla brunatnego
86
Przygotowanie do wysyki
87
Prekursorami
wdraania
systemw
ciepowniczych na rynku polskim byli Piotr
Gonet i Barbara Cieliska (pniejsi wieloletni
szefowie marketingu i handlu), Zygmunt
Minkiewicz (szef szkolenia i serwisu) oraz
Andrzej Szatkowski, Ewa Taraszkiewicz
i Ireneusz Iwko (techniczny guru zakadu).
Rozpoczo si adoptowanie wiedzy na temat
systemu od firmy ABB IC Mller, czste wyjazdy
do Danii, szkolenia z zakresu technologii,
projektowania, serwisu i marketingu.
Polski rynek ciepowniczy przeomu lat 80. i 90.,

z handlowego punktu widzenia, by rynkiem
obiecujcym. Wielkie, scentralizowane systemy
grzewcze, setki kilometrw skorodowanych rur
ciepowniczych, pokrytych wat mineraln,
uoonych w betonowych - czsto wypenionych
wod - kanaach. Awarie zdarzay si czsto,
a straty podczas przesyu ciepa sigay 20%.
Skoro za powstaway warunki prawne
i ekonomiczne na import, rynek ciepowniczy,
nkany nieustannymi awariami, chcia i musia
skorzysta z nowych technologii.
Pocztkowo zakad skoncentrowa si na
powszechnym szkoleniu przyszych klientw.
Zostao zorganizowane nowoczesne centrum
szkoleniowe, gdzie ciepownicza kadra
techniczna z caej Polski zdobywaa wiedz
projektow i instalacyjn o systemie. Kursy
koczyy si egzaminami, a ich uczestnicy
otrzymywali dyplomy uprawniajce do
projektowania lub montau rur preizolowanych.
Przeszkolono setki ciepownikw.
Koncepcja sprzeday rur oparta bya na

wykorzystaniu sieci prywatnych firm
dystrybucyjnych, z czytelnym podziaem
terytorialnym. Dystrybutorzy byli zobowizani
do zbudowania organizacji zapewniajcych
pen obsug klienta, obejmujc projektowanie, obsug handlow, serwisow
i doradcz. Kada budowa bya nadzorowana
przez pracownika serwisu. Pierwszymi
odbiorcami rur ABB byy Wojewdzkie
Przedsibiorstwa Energetyki Cieplnej w Elblgu
i w Gdasku.
Mimo, e z czasem na rynku

pojawili si take inni producenci,
to synonimem jakoci i nowoczesnoci w zakresie rur preizolowanych pozosta system ABB.
Uroczysto z okazji wyprodukowania

pierwszej rury preizolowanej
w Elblgu
Zamech przygotowuje now

produkcj
...Po raz kolejny pk rurocig

ciepowniczy na odcinku 50 m pod ulic
Ogln w Elblgu. Usunicie awarii
metodami tradycyjnymi potrwaoby trzy
tygodnie. Dziki inicjatywie ABB
Zamech i odwadze elblskiego Wojewdzkiego Przedsibiorstwa Energetyki
Cieplnej, czas naprawy uszkodzonego
rurocigu skrcono do trzech dni.
Zamiast sieci napowietrznej zainstalowano nowoczesn rur preizolowan...
(GAZETA GDASKA, 16.08.1990)
Magazyn rur preizolowanych
88
Szkolenie przyszych klientw
89
100 tysicy po raz pierwszy
...15 listopada 1994 roku, w Zakadzie

Urzdze Ciepowniczych wyprodukowana zostaa stutysiczna rura
preizolowana. Odbiorc rury o rednicy
114 mm jest inwestor z Kaliningradu...
W 1993 r. Zakad Urzdze

Ciepowniczych, jako jeden
z pierwszych w Polsce, uzyska
certyfikat ISO 9001. Firm
certyfikujc bya British
Standard Institution. W tym
samym roku zakad zosta
czonkiem elitarnego Europejskiego Stowarzyszenia Producentw Rur Preizolowanych.
Szkolenie ciepownikw
Partner duski uzaleni uruchomienie produkcji

rur w Elblgu od osignicia w roku 1990
wielkoci ich sprzeday na poziomie minimum
1,5 mln USD. Wyzwanie dla modego i nielicznego zespou byo ogromne - tym bardziej,
e by to ju wrzesie, schyek sezonu
handlowego. Warunek zosta speniony.
Zgodnie z deklaracjami ABB, w grudniu 1991 r.
zakadu uruchomi produkcj rur preizolowanych. Jego dyrektorem zosta Mirosaw
Szeleziski, a dyrektorem handlowym Stefan
Dembicki. Zaoga zoona bya z prawdziwych
entuzjastw, odnosia sukcesy produkcyjne
i handlowe: 60% udziau w rynku polskim,
sprzeda rok w rok na poziomie 40 mln USD.
Zakad przybra charakter organizacji handlowo

- produkcyjnej.
W 1992 r. Bank wiatowy przyzna kredyt na
modernizacj przestarzaej infrastruktury
ciepowniczej w Polsce. Z kredytu skorzystay
przedsibiorstwa ciepownicze w Warszawie,
Krakowie, Katowicach, Gdyni i Gdasku. Przed
zakadem stano nowe wyzwanie. Wymogi
technologiczne i jakociowe stawiane wyrobom,
byy na najwyszym wiatowym poziomie,
a dostawca musia gwarantowa sprawn i terminow realizacj kontraktw. Koniecznoci wic
stao si uzyskanie certyfikatu ISO 9001. W procesie technologicznym wytwarzania naleao
zastpi freon (czynnik spieniajcy) - pentanem,
przyjaznym dla rodowiska.
Monta systemu ciepowniczych rur preizolowanych
Uroczysto otwarcia fabryki w orach
W 1995 r. w orach na lsku zostaa

uruchomiona fabryka rur preizolowanych
duych rednic (do 1 200 mm). Dziki zastosowaniu najnowoczeniejszej technologii w ich
produkcji, uzyskano o poow cieszy paszcz
polietylenowy pokrywajcy rur.
Inwestycja powstaa z myl o rodzcych si
projektach wymiany sieci magistralnych duych
rednic w Polsce i w Europie Wschodniej. Ju
od 1993 r. rozpoczto rozpoznawanie rynkw
ciepowniczych Rosji, Ukrainy i Biaorusi.
Pierwsze dostawy nastpiy rok pniej.
Najpierw do Kaliningradu, gdzie dokonano
90
wymiany rur tradycyjnych na preizolowane (na

rynku i pod centraln ulic miasta). Operacja
trwaa tylko dwie doby i wywoaa podziw wadz
miasta. Na Ukrainie pierwsze rury zostay
podarowane kompleksowi muzealnemu
Peczerska awra w Kijowie. Po ich zainstalowaniu, dyrektor muzeum powiedzia, e
Ukraina nigdy tego nie zapomni ABB Zamech
Ltd, zostay bowiem uratowane bezcenne zbiory.
I nie zapomniaa. W nastpnym roku sprzeda
na Ukrain wynosia ju 6 mln USD. Tak byo
przez nastpne cztery lata, a do kryzysu
walutowego.
Mecenas Kultury '93
...24 maja 1994 r. Rada Wojewdzka

Stowarzyszenia Animatorw Kultury
w Elblgu ju po raz drugi wyrnia
dyrektorw firm wspomagajcych
kultur w miecie i wojewdztwie
przyznajc tytu Mecenasa Kultury '93.
Tym razem mecenasami kultury zostali
Pawe Olechnowicz prezes ABB Zamech
Ltd i Pawe Grzdziski dyrektor
Zakadw Przemysu Odzieowego
Truso.
91
Elementy okrtowe
Najwikszymi klientami na Ukrainie byy
przedsibiorstwa ciepownicze z Kijowa, Lwowa,
Charkowa, Odessy, Winnicy, Dniepropietrowska, Zaporoa, Marianpola i Czerkas. Na
rynku rosyjskim gwne projekty byy
realizowane w Rostowie nad Donem, w Lipiecku, Briasku, Ufie i w Permie. Zakad by
obecny rwnie na rynku biaoruskim. Za rynek
rosyjski odpowiada Tadeusz Kubica, ukraiski
Jerzy Galiski, a za biaoruski Andrzej
Wiszniewski.
Aby sprosta wymogom zmieniajcego si rynku
krajowego i warunkom zawartym w projektach
Banku wiatowego, powoano Biuro Obsugi
Klienta, ktrym kierowaa Alicja Mrz. Zadaniem
Biura bya realizacja projektw pod klucz, ktra
obejmowaa: dostawy rur preizolowanych, wzy
cieplne i kotownie, cznie z wykonawstwem.
Wiksze projekty to magistrala ciepownicza
w Kielcach, kompleksowe uciepownienie
Augustowa, sie parowa w Biaymstoku, projekty

Banku wiatowego na dostaw wzw
cieplnych dla Gdaska i Katowic oraz kotownie
dla Grudzidza, Godapi, Bytowa i Elblga.
W 1996 r. dyrektorem zakadu zosta Krzysztof
Michalczuk, a dyrektorem handlowym Piotr
Przyborowski.
W 1997 r. Bank wiatowy przyzna dla Wrocawia
grant na odnowienie podziemnej infrastruktury
miasta, zniszczonej przez wielk powd.
W cigu dwch miesicy elblski zakad, we
wsppracy z lokalnym partnerem - firm
Izoterma, pooy dziesitki kilometrw rur
preizolowanych. W takim tempie zaoga jeszcze
nigdy nie pracowaa.
17 grudnia 1997 r. biznes ciepowniczy zosta
wydzielony ze struktur ABB Zamech Ltd i sta
si samodzieln spk pod nazw ABB Zakad
Urzdze Ciepowniczych Sp. z o.o.
W listopadzie 1990 r. wprowadzono do produkcji

prototypow, wasnej konstrukcji rub
nastawn PH1350/4 ze specjalnym, podwjnym
zaworem zwrotnym. Rozwizanie to,
opracowane przez Tomasza Pietrzaka i Janusza
Lewandowskiego, zapewniao moliwo
kontynuowania eglugi nawet przy powanych
awariach systemw elektrycznych, zasilajcych
ukady sterowania, jak i zespow samej ruby.
Zawr pozwala na zablokowanie skoku na
pozycji w chwili awarii, a systemy awaryjnego
przesterowania na rczne przestawienie skoku
do pozycji umoliwiajcej pynicie na
ograniczonym skoku. Wwczas ruba nastawna
pracuje jak ruba o staym skoku.
Poza mechanizmami samej ruby, zmodernizowano rwnie ukad skrzyni rozrzdu oleju
typu R oraz opracowano now wersj skrzy
typu RT, pozwalajc na stosowanie taszych

i prostszych technologicznie sprzgie skurczowych typu ST. Opracowano system
sterowania rub nastawnych, przy pomocy
ukadw FAMP, produkcji ABB Automation.
Projekt ten by dobrym przykadem wsppracy
pomidzy firmami grupy ABB. Systemy
hydrauliczne i olejowe zostay zblokowane i byy
dostarczane w postaci zintegrowanego bloku
HPP (High Power Pack).
Do 1999 r. w ramach prac rozwojowych
zmodernizowano lub opracowano 10 typowielkoci rub nastawnych typu P (z siownikiem hydraulicznym poza piast) o rednicy
piasty od 360 do 850 mm. Rozszerzeniem tego
typoszeregu s piasty typu PH (z siownikiem
hydraulicznym wewntrz piasty). Typoszereg
liczy 10 wielkoci od rednicy 850-1 900 mm.
Proces piankowania rury preizolowanej

ruba nastawna PH1350/4-R355 na fabrycznej stacji prb
Automatyczna rutownica do rur
92
93
Uzupenienie stanowiy dostawy oysk

lizgowych poprzecznych i tulei oyskowych
pochwy wau rubowego. Elastyczno w tym
zakresie pozwolia speni wysokie wymagania
klienta, cznie z dostaw dziobowych i rufowych uszczelnie waw, kompletnych pochew
waw rubowych, urzdze do pomiaru
temperatury w oyskach i urzdzeniach uziemiajcych.
Zmiana tendencji w zakresie napdu
podstawowego statku (przejcie ze rub
nastawnych na ruby caolane) zwikszyo
zapotrzebowanie na dugie, kompletnie
wyposaone linie waw. Lata dowiadcze
w produkcji tego asortymentu, pozwalay speni
wymagania klientw w tym zakresie.
W roku 1994 zmodernizowano typoszeregi
stoperw rolkowych SRP z belk blokujc,
zwalniakw ZK oraz opracowano nowy typ
zwalniaka ZP, speniajcego normy DIN.

Urzdzenia te zaspakajay zapotrzebowanie w
zakresie kalibrw acucha od 17,5 do 107 mm
- zarwno dla klasy normalnej, jak i wzmocnionej. Poniewa w nastpnych latach stocznie
byy zainteresowane dostawami tych urzdze
wraz z kluzami, ukadami kotwicznymi i windami kotwicznymi, a ten asortyment nie by
produkowany w spce, powzito decyzj
o zaniechaniu produkcji zwalniakw i stoperw.
30 czerwca 1999 roku, w zwizku z poczeniem
segmentw energetycznych koncernw ABB
i ALSTOM w now grup ABB ALSTOM POWER
nastpio wyczenie ze struktur ABB Zamech
Ltd i usamodzielnienie si Zakadu Wyposaenia
Okrtowego - dostawcy rub nastawnych,
sterw strumieniowych i linii waw wraz z oyskami nonymi dla stoczni - i przeksztacenie
w ABB Zamech Marine Sp. z o.o.
Porozumienie o wsppracy
12 padziernika podpisane zostao

pomidzy Elblskim Oddziaem Politechniki Gdaskiej a ABB Zamech Ltd
porozumienie o wsppracy.
Ster strumieniowy typu TT-83
Porozumienie o wsppracy
6 wrzenia 1994r. pomidzy ABB

Zamech Ltd a Zespoem Szk przy
ul.Rycerskiej w Elblgu zostao podpisane porozumienie o wsppracy i jednoczenie nastpio przekazanie trzeciej
pracowni komputerowej wyremontowanej i wyposaonej przez spk.
94
Od maja 1990 r. spka zacza oferowa stery

strumieniowe, z ukadami napdowymi i rozruchowymi. Specjalici konfigurowali dostawy
silnikw elektrycznych (ABB Motors, Emit
ychlin) z autotransformatorowymi ukadami
rozruchowymi, pozwalajcymi na znaczce
ograniczenie prdw rozruchowych (parametru
istotnego dla elektrowni statku).
W latach 90. udoskonalone metody projektowania pozwoliy na uzupenienie oferty linii
waw o sprzga skurczowe montowane
hydraulicznie, oyska none i ruby konierzowe. Systemy projektowania przestrzennego
3-D oraz stosowanie do oblicze metody elementw skoczonych MES umoliwiy
poszerzenie oferty o specjalistyczne, trudne

technologicznie podzespoy, przenoszce due
moce. Byy to na przykad due sprzga
skurczowe o rednicach do 740 mm. Opracowano dwie wersje sprzgie: konierzowe SK
i tulejowe ST; do pocze konierzowych
opracowano system rub stokowych z tulej
poredni. System ten podobny w swej idei do
sprzgie skurczowych, pozwala na prosty
monta i demonta pocze konierzowych, bez
obawy zatar. Opanowanie umiejtnoci
projektowania i produkcji tego typu urzdze,
postawio spk w rzdzie nielicznych
wiatowych producentw sprzgie skurczowych
i rub hydraulicznych.
Stopery acucha kotwicznego typu SKW 60/56 Ro
ruba ze skokiem staym - prace montaowe w doku
Trasowanie piast do steru strumieniowego TT-60
95
Due Projekty
W zalenoci od wielkoci i charakteru projektu,
jego kierownik powoywa zesp specjalistw,
ktry realizowa projekt pod klucz - od fazy
projektowania, poprzez dostaw, monta,
uruchomienie i przekazanie do eksploatacji
urzdze, a po szkolenie pracownikw.
Nowoczesne systemy cznoci umoliwiay stay
i szybki dostp do dokumentacji technicznej oraz
kontakt z niezbdnymi specjalistami, ktrzy nie
tylko suyli pomoc, ale w razie potrzeby byli
wzywani na budow. Na placu budowy
pracownicy biura penili stay nadzr nad
pracami wykonawczymi, dokonujc odbiorw
czciowych oraz zapewniajc kontakt ze
subami nadzoru klienta.
W 1995 r. w Elektrowni Turw spka rozpocza
w trzech etapach realizacj, najwikszego
projektu techniczno - handlowego. Prowadzcym projekt zosta Pawe Jdrzejczyk.
Na styku granic Polski, Niemiec i Czech,
w rejonie o wysokim stopniu degradacji

rodowiska, prowadzono najwiksz inwestycj
nie tylko w polskiej, ale i europejskiej energetyce.
Elektrownia Turw rozpocza swoj dziaalno
na pocztku lat 60. i bya jedn z pierwszych w
Polsce elektrowni, opartych na spalaniu taniego,
ale bardzo zasiarczonego wgla brunatnego.
Po trzydziestu latach funkcjonowania stana
przed problemem wyeksploatowania blokw
i koniecznoci poprawy sytuacji ekologicznej
w regionie. Swj program inwestycyjny
dotyczcy najstarszych blokw (nr 1-6)
poprzedzia przeprowadzeniem w latach 199395 tzw. maej modernizacji najmodszych blokw
(nr 8-10), ktrej wykonawc bya m.in.
ABB Zamech Ltd.
W dowd uznania dla dokonanych inwestycji,
amerykaskie prestiowe pismo Electric Power
International ogosio Turw Elektrowni roku
1999 i podao jako przykad rozwoju Europy
rodkowej.
Premier Jerzy Buzek

w ABB Zamech
...Dnia 12 stycznia br. przebywa w ABB

Zamech Premier Rzeczpospolitej
Polskiej Jerzy Buzek. Towarzyszyli mu
m.in. Wiesaw Walendziak Minister Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw,
Janusz Steinhoff Minister Gospodarki,
Marek Zdrojewski Minister cznoci,
Krzysztof Luks Wiceminister Transportu
i Gospodarki Morskiej, Jerzy Stpie
Wiceminister do spraw Wewntrznych
i Administracji...
Ultrasonograf dla ZOZ
...12 wrzenia 1995 r. przekazano Specjalistycznemu Zakadowi Opieki Zdrowotnej w Elblgu ultrasonograf z Dopplerem firmy Toshiba...
Dar dla szpitala
21 marca 1995r. spka przekazaa

Oddziaowi ZOZ przy ul. Zwizku
Jaszczurczego w Elblgu gowic
ultrasonograficzn do bada serca, czyli
echokardiografii.
Uchwyt zdrowia
Zakad Obsugi i Utrzymania Ruchu

wykona w lutym 25 uchwytw do
kroplwek. S one darem dla oddziau
chorb wewntrznych Szpitala Wojewdzkiego w Elblgu.
96
W 1995 r. w Warszawie powstao Biuro Realizacji

Duych Projektw, ktrym kierowa dyrektor
Bogusaw Piekarski. W styczniu 1997 r. biuro
zostao przeksztacone w Zakad Realizacji
Duych Obiektw (z dyrektorem Bogusawem
Piekarskim, a od kwietnia 1998 r. z Krzysztofem
Rondio).
Zadaniem biura byo koordynowanie wykonawstwa projektw dotyczcych budowy
kompletnych elektrowni, dostaw blokw
energetycznych czy ich rehabilitacji. Tak
powane przedsiwzicia, by mogy sprosta
oczekiwaniom inwestorw, musiay by
prowadzone sprawnie i kompleksowo, dlatego
od momentu powstania Biura Realizacji Duych

Projektw, pracowao nad tymi zadaniami
okoo 100 inynierw, ekonomistw i handlowcw zatrudnionych w rnych dziaach spki,
wykorzystujcych dowiadczenie i wiedz Grupy
ABB.
Podstawowym ogniwem biura stali si
specjalici, ktrzy tworzyli zespoy powoywane
do realizacji konkretnych zada. Odpowiedzialno przed klientem za cao spraw
zwizanych z realizowanym kontraktem,
a w szczeglnoci za terminowo, jako i zgodno z zapisami umowy, spoczywaa na
kierowniku projektu.
Osadzanie wirnika w kadubie turbiny
Wykonywanie otworw pod ktem w kadubie WP

na wytaczarce WHC160
97
Organizacja i zarzdzanie
Turbina GT8C jest wyrobem speniajcym ostre wymagania ekologiczne.
Dziki nowoczesnej konstrukcji
silosowej komory spalania z palnikiem
EV, osiga niskie poziomy emisji
tlenkw azotu. Niewielkie zapotrzebowanie na wod chodzc sprawia, i
blok z turbin gazow jest bardziej
przyjazny rodowisku naturalnemu ni
bloki konwencjonalne.
Turbozesp gazowy GT8C, wraz ze
wszystkimi urzdzeniami pomocniczymi, wymaga dziaki o wymiarach
tylko okoo 70 m x 30 m. Blok parowy
o porwnywalnej mocy zajmowaby
powierzchni kilku hektarw oraz
wymaga dodatkowego terenu do
skadowania wgla i odpadw paleniskowych.
29 stycznia 1999 r. w Elektrociepowni Gorzw

SA w Gorzowie Wielkopolskim - po 644 dniach
od rozpoczcia prac - oddano do eksploatacji
pierwszy w Polsce zesp gazowo - parowy
z turbin gazow GT8C. Inwestycja ta postawia
t elektrociepowni w gronie najbardziej
nowoczesnych wytwrcw energii w Polsce.
Turbina gazowa GT8C zostaa wyprodukowana
w Zakadzie Turbin w Elblgu. Na dostawc kota
wybrano firm Foster Wheeler Energia Polska
Sp. z o.o., generator zakontraktowano w ABB
DOLMEL, a transformatory, gwny i pomocniczy, w ABB Elta. Dostaw i monta Aparatury
Kontrolno - Pomiarowej i Automatyki (AKPiA)
wykonao ABB Centrum. Prace budowlane
powierzono Energobudowie, we wsppracy
z gorzowsk firm Interbud-West. Prace
mechaniczno - technologiczne powierzono
Energomontaowi Pnoc SA, ktry zapewni
monta kota i instalacji technologicznych.
By to jeden z pierwszych, tak duych projektw,
realizowanych przez spk. Prowadzcym
projekt by Krzysztof amejko. Efektem
uruchomienia zespou gazowo - parowego by
wzrost mocy elektrycznej, poprawa sprawnoci
obiegu cieplnego oraz zmniejszenie emisji
substancji szkodliwych do atmosfery. Sukces
bilansu ekologicznego by niepodwaalny:
zmniejszono emisj pyu do atmosfery o okoo
90%, tlenku siarki o 28%, tlenkw azotu o 19%.
Ograniczenie spalania wgla o 100 tys. ton
rocznie zmniejszyo emisj dwutlenku wgla
o okoo 40-50% oraz ilo odpadw paleniskowych o okoo 20%.
Pracownia projektowania
elektrowni ABB Zamech w ...
odzi
...Elblska spka ABB Zamech Ltd

otworzya w odzi pracowni projektowania elektrowni, stanowic cz
Biura Realizacji Duych Projektw,
specjalizujcego si w dostawach instalacji i obiektw energetycznych pod
klucz...
(GAZETA ELBLSKA, 4.07.1996)
98
Elektrociepownia Gorzw
Moc elektrociepowni wzrosa z 68 do 123 MW,

a Elektrociepownia Gorzw SA zostaa skrelona z listy najwikszych trucicieli rodowiska
w Polsce.
W czasie realizacji projektu z ABB Zamech Ltd
wsppracoway firmy projektowe, wykonawcze
i montaowe z caej Polski, m.in. Energoprojekt
Warszawa, Gazoprojekt, Gazomonta, Cerberus,
Elektrobudowa, Elektromont, Arctic Cold,
Izomont i wiele innych. Dziki doskonaej
wsppracy, projekt zrealizowano prawidowo
i w terminie. Wykonanie tej inwestycji w znacznym stopniu przybliyo Elektrociepowni
Gorzw SA do europejskich standardw, czynic
z niej niezawodne i proekologiczne rdo
energii.
1 maja 1990 r. zosta wdroony w spce model

zarzdzania nakierowany na produkt - odlewy,
turbiny, przekadnie i elementy okrtowe.
W procesie restrukturyzacji wydzielone zostay
obszary wok produktw. Na ich bazie
powoano Zakad Metalurgiczny, Zakad Turbin
i Przekadni oraz Zakad Elementw
Okrtowych. Zakady zostay oddzielnymi
centrami zysku, z wasnymi budetami i pen
odpowiedzialnoci za ich realizacj. Wyodrbnione zostay funkcje usugowe, obejmujce
obsug i utrzymanie ruchu. Funkcje te
skoncentrowano w Zakadzie Obsugi i Utrzymania Ruchu, dziaajcym na zasadach centrum
kosztw. Cz funkcji - jak transport,
sprztanie, produkcja normalek, wylewanie
panewek - zostaa wydzielona ze struktur spki
i sprywatyzowana.
Model ten stworzy warunki do dokonywania

kompleksowej oceny produktw pod wzgldem
ekonomicznym. W tym systemie zarzdzania
doskonalenie obsugi klienta i poprawa
efektywnoci wewntrznej organizacji skupiaa
si na przeksztaceniach i optymalizowaniu
komrek organizacyjnych i funkcji.
W 1995 r. zosta wdroony model procesowego
zarzdzania spk. W modelu tym kluczowe
stay si procesy obsugi klienta. Wymaganiom
i zadowoleniu klienta podporzdkowane zostaj
decyzje dotyczce rozwoju i doskonalenia
organizacji. Jasno zdefiniowano rwnie zakres
i rol procesw zarzdzania oraz procesw
wspierajcych.
99
Informatyka
Gaudeamus w Elblgu
...Ponad 500 studentw zaingurowao

wczoraj nowy rok akademicki w elblskim oddziale Politechniki Gdaskiej.
Uczelnia otrzymaa od ABB Zamech (...)
nowe laboratorium koputerowe. (...) Jest
to 12-stanowiskowa pracownia dydaktyczna, wyposaona w komputery
Pentium 200. Kosztowaa 100 tys. z.
(GAZETA MORSKA, 10.10.1996)
28 sierpnia 1990 r. zostao zainstalowane

poczenie satelitarne pomidzy ABB Zamech
Ltd w Elblgu a Vasteras w Szwecji.
Wzrost znaczenia systemw komputerowych
oraz konieczno zapewnienia cigego ich
funkcjonowania, przyczyniy si do utworzenia
z dniem 1 stycznia 1992 r. Zakadu Informatyki.
Jego dyrektorem zosta Stanisaw Kucharski.
Zakad odpowiada za strategi i rozwj
systemw informatycznych w spce, dobr
i zakupy waciwego sprztu i oprogramowania
komputerowego oraz za szkolenia informatyczne
pracownikw spki.
W tym samym roku przystpiono do budowy
nowoczesnego systemu informatycznego
TRITON. System skada si z dwch moduw:
Finance (finanse) oraz Industry (produkcja).
Lider Informatyki 1997

ABB Zamech zdoby prestiow nagrod
tygodnika Computerworld - Lider
Informatyki 1997. Konkurs zosta
rozstrzygnity w piciu kategoriach:
przemys, finanse i bankowo, handel
i usugi, organizacje uytecznoci
publicznej oraz administracja publiczna.
Spord siedmiu finalistw w kategorii
przemys, szacowne i kompetentne
jury uznao za stosowne wyrni
wanie elblsk spk.
Pierwszy z moduw zosta wdroony do

eksploatacji 1 stycznia 1992 r., drugi 1 stycznia
1994 r. System obsugiwa w caoci finanse
spki, gospodark materiaow oraz techniczne
przygotowanie produkcji.
Rwnolegle z wdroeniem systemu TRITON,
budowano infrastruktur komunikacyjn
w postaci sieci lokalnej (LAN - Local Area
Network). Bya to sie szkieletowa Ethernet,
oparta na wiatowodach czcych 12 gwnych
budynkw spki, w ktrych zainstalowano
wzy komunikacyjne i okablowanie skrtkowe
(STP - Shielded Twisted Pair). czna dugo
magistrali wiatowodowej wynosia 4,6 km,
a dugo okablowania wewntrznego ponad
50 km. Do sieci podczonych byo okoo tysica
rnego rodzaju urzdze.
Prace projektowe - system CAD CATIA
W 1993 r. wdroono nowy rodzaj poczty

elektronicznej LOTUS NOTES. System
umoliwia nie tylko przesyanie informacji
w sieci ABB, ale rwnie tworzenie rnego
rodzaju baz danych o zasigu globalnym. Ju
w pierwszym roku stu uytkownikw ABB
Zamech Ltd uzyskao dostp do nowej poczty
i baz danych koncernu.
We wrzeniu 1994 r. zainstalowano krajowy
serwer komunikacyjny i podczono go do sieci
ABB Corporate Network. Od tego momentu
wszystkie spki ABB w Polsce mogy czy
si przez sie publiczn X25 z serwerem
w Elblgu i dalej z sieci koncernu. Za postp
w budowie systemu komunikacyjnego ABB
w Polsce, w roku 1995 uhonorowano spk
tytuem Najlepszego Wza Sieci Koncernu.
Pierwszy system produkcyjny do obsugi
produkcji linii waw CAM/FMS (Computer
Aided Manufacturing/ Flexible Manufacturing
Przygotowanie dokumentacji na ploterze
Czytnik rejestracji czasu pracy i kontroli dostpu
100
Systems) wdroono w 1996 r. Procesy

przygotowania, planowania i kontroli produkcji
zostay rwnie w peni skomputeryzowane
dziki podsystemom TDM (Tools Data
Mangement) - gospodarka narzdziowa, EXAPT+
- programowanie obrabiarek, SOFLEX planowanie i kontrola produkcji oraz RAPIER obsuga serwisowa maszyn. Zostay te
wdroone system zarzdzania dokumentacj
techniczn METAPHASE oraz nowy system
ochrony antywirusowej firmy Network
Associates-McAfee.
W zwizku z poczeniem segmentw
energetycznych koncernw ABB i ALSTOM,
w now grup ABB ALSTOM POWER, 31 maja
1999 roku nastpio wyczenie Zakadu
Informatyki - dostawcy usug informatycznych ze struktur ABB Zamech Ltd i zawizanie spki
ABB InfoSupport Sp. z o.o.
Pomiar opatki na skanerze
101
Usugi Serwisowe
Utworzone w 1990 r. Biuro Serwisu i Retrofitw
ABB Zamech Ltd prowadzio dziaalno
usugowo - handlow w Polsce i za granic,
w zakresie urzdze energetycznych. Jego
pierwszym kierownikiem by Marek Witomski.
Dziaalno biura, poza prowadzeniem
nadzorw fabrycznych nad montaem, obja
realizacj retrofitw i rehabilitacji turbin, dostaw
czci zamiennych, usugi remontowe i modernizacyjne, diagnostyk biec i przedremontow.
Na mocy porozumienia pomidzy ABB Zamech
Ltd a Gwnym Biurem Studiw i Projektw
Energetycznych Energoprojekt Warszawa,
przedsibiorstwami Montau Elektrowni i Urz-
dze Przemysowych Energomonta-Pnoc

w Warszawie i Energomonta-Zachd we
Wrocawiu oraz Zakadami Aparatury Chemicznej
Metalchem w Opolu, 7 grudnia 1990 r.
utworzono w Warszawie konsorcjum Rekoenergo, ktre umocnio pozycj ABB Zamech
Ltd na rynku usug energetycznych.
Dalszy wzrost roli i znaczenia serwisu nastpi
z pocztkiem 1992 r., z chwil powoania
Zakadu Serwisu ABB Zamech Ltd. Zarzd
koncernu ABB przywizywa due znaczenie dla
serwisu i do kierowania nowym zakadem
desygnowa Szwajcara - Reinera Springera,
specjalist od tworzenia narodowych organizacji
serwisowych.
Elektrownia Konin - prace przy montau turbiny
Turbozespoy parowe w Elektrowni Bechatw
102
W strukturach serwisu znalaz si rwnie inny

szwajcarski specjalista, Josef Grnewald,
wspierajcy dziaania w zakresie serwisu
generatorw.
Polska zostaa podzielona na 5 regionw, dla
ktrych ustanowiono lokalnych przedstawicieli
serwisu. Pozwolio to na umocnienie organizacji
serwisowej, szybkie reagowanie na potrzeby
klientw i w efekcie na znaczny wzrost
zamwie. Obowizujce stao si haso klient
jest krlem. Czste wizyty specjalistw spki
w elektrowniach, z prezentacjami moliwoci
produktowych ABB, weszy w rutyn. Organizowano te spotkania uytkownikw turbin
200 i 120 MW, stanowice forum wzajemnej
wymiany informacji i umoliwiajce zaprezentowanie potencjau ABB.
Zakad Serwisu oferowa energetyce polskiej nie
tylko pakiety modernizacyjne turbin, w tym
ukady regulacji elektrohydraulicznej, ale take
zupenie nowe produkty, jak pakiety

modernizacyjne generatorw, w tym ukady
regulacji i zabezpiecze, urzdzenia ochrony
rodowiska (elektrofiltry, palniki niskoemisyjne),
pomiary emisji z kominw, ukady automatyki
blokowej.
W tym czasie Zakad Serwisu zrealizowa
modernizacje czci niskoprnych turbin
200 MW, poprawiajce sprawno obiegu
ter modynamicznego, oraz modernizacje
generatorw, pozwalajce na podniesienie ich
mocy. Podobne modernizacje zaoferowano
uytkownikom turbin 120 i 360 MW.
Koncern ABB, lokujc w Elblgu produkcj
turbin gazowych typu GT8, przeszkoli cz
pracownikw nadzoru na budowach
zagranicznych.
W czasach ABB Zamech Ltd umocnia si
rynkowa pozycja serwisu, sta si on znaczc
czci biznesu energetycznego.
ABB Zamech pacjentkom
...Szpital Wojewdzki w Elblgu

wzbogaci si o now specjalistyczn
aparatur. Densytometr, bo o nim mowa,
suy do wykrywania osteoporozy zrzeszotowienia koci, najczstszej
dolegliwoci kobiet bdcych w okresie
menopauzy. Aparat wartoci 125 tys.
dolarw zakupiy dla szpitalnej poradni
endokrynologicznej ABB Zamech Ltd
i Elbrewery Company Ltd. Bdzie on
suy nie tylko pacjentkom szpitala, ale
wszystkim z woj. Elblskiego...
(GOS ELBLGA, 11.10.1996)
103
1 stycznia 1995 roku, dokonano uroczystego

otwarcia Fabryki Serwisu, potwierdzajc tym
samym kluczowe znaczenie serwisu energetycznego dla spki. Przedmiotem dziaania
fabryki byo wiadczenie usug serwisowych oraz
produkcja i dostawy czci i zespow do turbin
parowych i gazowych. Dyrektorem fabryki
zosta Adam Lichoraj. Fabryka posiadaa
w swoich strukturach organizacyjnych wydziay
produkcyjne oraz Biuro Techniczne, w ktrym
oprcz technologw, byli zatrudnieni
konstruktorzy prowadzcy projekty serwisowe.
Podczas dwuletniej dziaalnoci fabryki
zakupiono trzy centra obrbkowe niemieckiej
firmy Drries Scharmann, cztery tokarki lekkie
sterowane numerycznie niemieckiej firmy

Boehringer, centrum obrbkowe HP5 do
produkcji opatek polskiej firmy Mechanicy Pruszkw, stanowisko laserowe do pomiaru
profili opatek 3D SCAN firmy STAINTEK
z nowoczesnym oprogramowaniem oraz
ostrzark NC do narzdzi HELITRONIC - POWER
niemieckiej firmy WALTER i znakowark
laserow, a take wyposaono wydawalni
narzdzi w nowe urzdzenia oraz zainstalowano
informatyczny system zarzdzania gospodark
narzdziow TDM.
W okresie tym wdroono rwnie wiele nowych
technologii w produkcji opatek, oysk i innych
elementw turbin parowych i gazowych.
Tokarka RAVENSBURG i centrum obrbcze TAPS
Frezowanie zbw skonych na centrum obrbczym TAPS
Najwaniejsze projekty serwisowe w tym okresie,

to: retrofity i modernizacje turbin 200 MW (dla
elektrowni Turw, Poaniec, Kozienice, Dolna
Odra, aziska), retrofity turbin 120 MW (dla
Elektrowni agisza) oraz turbin 360 MW (dla
Elektrowni Bechatw). Wykonano rwnie
remonty turbin ciepowniczych o mocy od 55
do 120 MW (dla elektrociepowni Bdzin,
Biaystok, Bytom, Gdynia, d, Wrocaw,
Bydgoszcz, Bielsko - Biaa, Czechnica, Zielona
Gra, Krakw - g, Warszawa - Siekierki,
Pozna - Karolin, Wrocaw, Stalowa Wola, Pock,
Vantaa - Finlandia) i przemysowych o mocy od
4 do 30 MW ( dla Zakadw Chemicznych Police,
Petrochemii - Pock, OZOS - Olsztyn, Huty
Miedzi Gogw, ZCP - wiecie, Celulozy Kwidzyn, cukrowni - Olmedo i Valladolid
w Hiszpanii).
Wiele z tych projektw Fabryka Serwisu

realizowaa przy wsppracy z Fabryk Turbin.
W latach 1995 - 1996 fabryka wykonaa zespoy
i czci do dwunastu turbin gazowych typu GT8.
Najwikszym przedsiwziciem bya produkcja
kompletu zespow i czci do turbiny 18K360
dla Elektrowni Opole. Kluczowym produktem
byy rwnie opatki do turbin parowych, dla
projektw krajowych, jak i zagranicznych dostawy do sieci ABB.
Wiodc rol w rozwoju technologii i organizacji
produkcji odegrali Adam Lichoraj, Jzef
Mielczarek, Janusz Konwent, Stanisaw
Waniewski, Ryszard Sudnikowicz, Jzef Lebied,
Ryszard ladewski, Krzysztof Gua, Jerzy
Lamkiewicz, Artur liwiski, Pawe Wiertel,
Zdzisaw Ferdyn, Janusz Dombrowski, Marian
Bolesta, Roman Dolny, Andrzej Bem, Zdzisawa
Poliska, Andrzej Jwik.
Srebrny Wawrzyn '95

dla ABB Zamech Ltd
...ABB Zamech Ltd zosta uhonorowany

Srebrnym Wawrzynem w rankingu
1995 r. Najlepsze Firmy, przeprowadzonym przez Gazet Bankow...
ABB Zamech Ltd w zotej setce
...ABB Zamech Ltd zaj 7. miejsce

w generalnej klasyfikacji w Zotej
Setce, licie rankingowej polskich firm
przemysowych sektora prywatnego,
przygotowanej przez Home&Market.
Wedug wyniku finansowego netto
i brutto elblska spka uplasowaa si
na 4. miejscu tej listy...
Lider Polskiego Biznesu
12 stycznia 1996 r., w Teatrze Wielkim

w Warszawie, odbya si Wielka Gala
Liderw Polskiego Biznesu, podczas
ktrej wrczone zostay Zote Statuetki.
Jednym z laureatw konkursu zostaa
spka ABB Zamech Ltd.
Nagrod przyznano za wysok jako
produkcji, bardzo dobr wspprac
z samorzdem lokalnym, certyfikat ISO,
intensywne dziaania proekologiczne,
a wic harmonijne czenie rozwoju
firmy z dbaoci o ochron rodowiska
naturalnego i otoczenie spoeczne.
Hala obrbki lekkiej i redniej
104
Pomiar profilu opatki
Elektrownia Opole - maszynownia
105
Certfikaty
Lider Polskiej Medycyny '95
28 stycznia 1996 r. ABB Zamech Ltd

otrzyma statuetk Partner Polskiej
Medycyny 95, za dotychczasow
wieloletni pomoc finansow jednostkom suby zdrowia wojewdztwa
elblskiego oraz aktywne uczestnictwo
w dziaalnoci Funduszu Rozwoju
Medycyny Ziemi Elblskiej.
Holter dla szpitala
...29 marca - dokadnie sto lat od chwili

wykonania i opisania pierwszego
tradycyjnego pomiaru cinienia
ttniczego przez Sicpione Riva-Rocci spka ABB Zamech Ltd przekazaa
Wojewdzkiemu Szpitalowi w Elblgu
holter cinieniowy, urzdzenie do
caodobowego pomiaru cinienia...
Dostosowanie si do wymogw gospodarki

rynkowej, pozyskiwanie nowych odbiorcw
oraz uzyskanie efektywnoci finansowej byo
moliwe pod warunkiem podporzdkowania
dziaalnoci spki, metod zarzdzania oraz
kryteriw oceny, standardom wysokiej jakoci
pracy. Spka musiaa dokona przeorientowania
celw i kryteriw dziaania oraz podporzdkowa im metody zarzdzania.
Pocztkowo wymg zarzdzania jakoci
speniany by w ramach prostego systemu
egzekwowania od poszczeglnych wykonawcw parametrw technologicznych opisanych
w dokumentacji technicznej. Szybko stwier-
dzono, e jest to metoda niewystarczajca

i kosztowna, gdy nie zapewniaa postpu, a co
gorsza, pozostawiaa zbyt duy margines
niepewnoci i nie chronia przed nieprzewidzianymi stratami. Zaczto docenia filozofi,
zgodnie z ktr funkcjonowanie przedsibiorstwa jest podporzdkowane klientowi.
W 1992 r. zostay podjte dziaania majce
na celu zdefiniowanie, opracowanie i wdroenie
jednolitych, skutecznych metod zarzdzania,
stanowicych spjny System Zarzdzania
Jakoci. System mia gwarantowa, e
zaplanowane parametry wyrobu i sposoby ich
uzyskania zostan na pewno osignite.
Praktycznym wyrazem tych dziaa byo

zdefiniowanie i wprowadzenie, na bazie regulacji
opisanych w midzynarodowych normach
ISO 9000, procedur i instrukcji postpowania,
zwizanych z realizacj zamwienia klienta,
procesw pomocniczych oraz podporzdkowanie tym potrzebom struktury organizacyjnej
spki.
Utworzono sub zarzdzania jakoci,
kierowan przez Ryszarda Jasklskiego,
odpowiedzialn za inspirowanie, kreowanie,
ustalanie i wdraanie polityki i zasad jakoci oraz
systemw zarzdzania nimi w spce.
Wdroenie Systemu Zarzdzania Jakoci zostao
potwierdzone przez British Standard Institution
(BSI), ktra przeprowadzia audit certyfikujcy.
27 padziernika 1993 r. system uzyska certyfikat
BSI na zgodno z wymaganiami normy ISO
9001:1987 / EN 29001:1987 / BS 5750:1987.
Certyfikat ten zosta przeduony w kwietniu
1995 r. na kolejne trzy lata.
W grudniu 1998 r. uzyskano certyfikat Bureau
Veritas Quality International (BVQI),
potwierdzajcy pen zgodno wdroonego
Systemu Zarzdzania rodowiskowego wedug
normy PN-EN ISO 14001:1996. Uzyskanie
certyfikatu byo moliwe dziki systematycznemu unowoczenianiu procesw produkcyjnych oraz eliminowaniu technologii
szkodliwych i uciliwych dla rodowiska.
106
107
Rozwj zaogi
Od maja 1990 r. najwaniejszym zadaniem
w polityce kadrowej byo przygotowanie kadry
zarzdzajcej do poprowadzenia spki
w sposb zapewniajcy jej cigy i efektywny
rozwj. Proces szkolenia kadry kierowniczej
i specjalistw zosta przygotowany - w sposb
wysoce profesjonalny - przez ABB Power
Ventures Ltd z Zurichu.
Ju od roku 1993 wspieraa spk polska
organizacja - ABB Management Development
Center w Warszawie, ktra powstaa dla potrzeb
treningowo - szkoleniowych pracownikw .
Wanym czynnikiem w procesie rozwoju kadry
kierowniczej, a potem i pracownikw spki,
bya zmiana mentalnoci oraz zdobycie
umiejtnoci komunikacji i wsppracy
w rodowisku midzynarodowym.
Podstawowe programy szkole w pierwszej
kolejnoci dotyczyy kadry kierowniczej
wszystkich szczebli, a nastpnie pracownikw.
Obejmoway one przede wszystkim takie tematy,
jak mini MBA, zarzdzanie strategiczne,
zarzdzanie ludmi, rozwizywanie problemw,
komunikacja i informacja, zarzdzanie realizacj
zamwie, warsztaty umiejtnoci handlowych,
informatyka, przywdztwo dla jakoci, totalne

zarzdzanie jakoci oraz nauka jzyka angielskiego.
Dbano o to, eby szkolcy wywodzili si z firm
o wiatowej renomie. Do firm, ktre szkoliy
kadr kierownicz i specjalistw spki naleay
m.in.: INSEAD, Gustaw Kaser Training International, ABB Corporate Communications Ltd,
Sundridge Park Executive Development,
Organizational Dynamics Inc., BSI Quality
Assurance, Cicero Language International.
Z duym zainteresowaniem byy przyjmowane
zarwno wewntrzne szkolenia zaogi,
organizowane raz w roku dla wszystkich
pracownikw, jak i organizowane dwa razy
w roku Forum Kadry Kierowniczej. Tematyka
szkole obejmowaa przede wszystkim strategi
spki, ekonomi, jako, informatyk i zarzdzanie kadrami. Prowadzili je przedstawiciele
kierownictwa spki.
Forum Kadry Kierowniczej miao charakter
spotka szkoleniowo - integracyjnych.
Dziaania te wzmacniay, realizowany w tym
czasie w sposb dynamiczny, proces zmiany
mentalnoci zaogi.
Pite Forum Kadry Kierowniczej
Wystpienie Prezesa Zarzdu - Roberta Butzke
Koniec 1994 r. by przeomowy w procesie

rozwoju zaogi ABB Zamech Ltd. Wanie wtedy
zosta opracowany projekt KADRA 2000. By to
moment, kiedy wszyscy pracownicy byli gotowi
do wejcia w systemowy, uporzdkowany tryb
rozwoju wasnych kwalifikacji i zdolnoci oraz
do zdobywania nowych, niezbdnych dla
rozwoju spki kompetencji. Projekt ten sta si
podstaw do prowadzenia polityki kadrowej
i pacowej, preferujcej wiedz, fachowo, ch
dalszego doskonalenia si oraz poczucie
odpowiedzialnoci za przyszo firmy, jej
sukcesy i poraki. Najbardziej istotne i charakterystyczne cechy wczesnego obrazu ABB
Zamech Ltd, to otwarto na zmiany, szacunek
dla wiedzy i przygotowanie zaogi do nowych
wyzwa.
Wystpienie Prezesa Zarzdu - Pawa Olechnowicza
108
Odpowiedzialno kadry zarzdzajcej za

realizacj zada i przedsiwzi - zarwno tych
biecych, jak i przyszych - wymagaa
szczeglnych dziaa ukierunkowanych na
pogbienie i rozwj ich kwalifikacji poprzez
zaprogramowane, bogate oferty szkole.
Projekt KADRA 2000 przyczyni si do
zbudowania nowoczesnego systemu zarzdzania
kadr. Wdroenie tego projektu przygotowao
kadr do pracy zapewniajcej cigo
efektywnego procesu zarzdzania i uwiadomio,
e wystpujce zmiany zewntrzne i wewntrzne
powoduj, i proces rozwoju zaogi jest
procesem niekoczcym si.
Aparaty EKG dla przychodni
Dnia 18 lutego br. spka ABB Zamech,

w siedzibie Miejskiej Przychodni
Rejonowej w Elblgu, przekazaa
5 aparatw EKG dla piciu elblskich
przychodni. Dar ten jest realizacj
podpisanej w ubiegym roku umowy
pomidzy spk a wadzami miasta
z okazji obchodw jubileuszu 750-lecia
nadania praw miejskich Elblgowi.
Robert Butzke przekazujc elblanom
nowoczesne elektrokardiografy zwrci
uwag na zasady sponsoringu, jakimi
kieruje si ABB Zamech. - W naszych
dziaaniach sponsorskich - powiedzia
dyrektor - koncentrujemy si przede
wszystkim na trzech dziedzinach:
kulturze, owiacie i ochronie zdrowia.
Trzecie Forum Kadry Kierowniczej
109
Wsppraca z uczelniami
Nowa pracownia dydaktyczna
w Zespole Szk
15 maja 1996 r. spka ABB Zamech

podpisaa z Zespoem Szk przy
ul. Rycerskiej w Elblgu umow o wsppracy dotyczcej utworzenia pracowni
dydaktycznej komputerowego przygotowania programw obrbczych, wspomagania projektowania i wytwarzania
elementw (CAD/CAM)
Zasueni elblanie '96
Wczoraj podczas koncertu noworocznego, ktry w Elblgu odbywa si

tradycyjnie w wieczr Trzech Krli,
wczono nagrody prezydenta Elblga
za 1996 rok.
Prezydent miasta Witold GintowtDziewatowski przyzna dwie nagrody
honorowe dyrektorom dwch najwikszych elblskich firm - ABB Zamech
i Elbrewery - ktre byy jednoczenie
najwikszymi sponsorami miasta w roku
750-lecia uzyskania przez Elblg praw
miejskich.
(GAZETA MORSKA, 7.01.1997)
31 maja 1995 roku, zostao podpisane

porozumienie o wsppracy pomidzy ABB i
Akademi Grniczo - Hutnicz w Krakowie. Jego
ide byo utworzenie orodka badawczo
rozwojowego w Krakowie, majcego realizowa
postanowienia Szczytu Ziemi, ktry odby si w
Rio De Janeiro w 1992. Porozumienie podpisali:
ze strony AGH, jej rektor prof. dr hab. Mirosaw
Handke, a ze strony ABB - Prezydent ABB Polska
Dawid Hunter, Prezes Zarzdu ABB Zamech
Pawe Olechnowicz oraz Even Bakke - Prezes
ABB Air Pollution Control z Atlanty w USA.
29 wrzenia 1998 roku, zostao podpisane
porozumienie o wsppracy pomidzy
Podpisanie porozumienia z kolejn uczelni
Wsppraca z miastem
Pastwow Wysz Szko Zawodow w Elblgu
i ABB Zamech Ltd. Miao ono na celu stworzenie
warunkw do realizacji wzajemnych oczekiwa
w zakresie udostpnienia bazy laboratoryjnej do
prowadzenia zaj dydaktycznych, odbywania
praktyk studenckich, korzystania z biblioteki
technicznej, unowoczenienia sprztu i
oprogramowania informatycznego, przygotowania zawodowego absolwentw, wykonywania prac dyplomowych, a take - podnoszenia
wiedzy pracownikw spki. Porozumienie
podpisali ze strony szkoy, jej rektor prof. dr
hab. in. Zbigniew Walczyk, a ze strony spki prezes Robert Butzke.
Prezydent Miasta Elblga - Witold Gintowt-Dziewatowski

i Prezes Zarzdu ABB Zamech Ltd - Pawe Olechnowicz
w trakcie podpisywania porozumienia
16 padziernika 1995 roku, zostao zawarte

porozumienie o wsppracy pomidzy
Prezydentem Miasta Elblga Witoldem Gintowt
- Dziewatowskim i Kuratorem Owiaty
w Elblgu Edwardem Murdzi a Prezesem
Zarzdu ABB Zamech Ltd Pawem Olechnowiczem, w zakresie nauczania informatyki
w elblskich szkoach rednich. Spka wzia
na siebie obowizek doposaenia szk rednich
oraz podstawowych w sprzt informatyczny.
Przekazanie sprztu komputerowego dla Politechniki Gdaskiej
110
Uroczysto przekazania pracowni komputerowej dla Zespou Szk Zawodowych
111
ABB Dolmel Ltd

W roku 1990 wrocawski DOLMEL w poszukiwaniu nowych technologii, rozwiza organizacyjnych i kapitau - wchodzi do spki
z koncernem ABB. Na stanowisko prezesa spki
ABB Dolmel Ltd zostaje powoany Czesaw
Sotysiak
Turbogeneratory
W latach 1990-93 zakad przechodzi gbok

restrukturyzacj, a inwestycje koncentruj si na
wprowadzeniu i opanowaniu najnowszych
technologii produkcji generatorw: chodzonych
powietrzem, serii WX/WY; chodzonych
wodorem WT-H oraz chodzonych wod i wodorem WT-E.
Na mocy umowy z Centrum Wiodcym Techniki
ABB w 1992 r. utworzono Grup Konstrukcyjn,
ktra aktywnie uczestniczy w rozwoju
specjalistycznego oprogramowania kompute-
112
Generator typu TOP GAS
rowego, oblicze mechanicznych, elektrycznych

i wentylacyjno - cieplnych generatorw,
w pracach projektowo - konstrukcyjnych
generatorw prototypowych oraz w modernizacji i retrofitach generatorw starszych typw,
wspomagania ich produkcji, wdraania nowych
technologii i rozwiza technicznych niezbdnych szczeglnie w okresie produkcji
i testowania generatorw prototypowych.
W latach 1993-97 spk kieruje Dariusz
Karwacki.
W 1995 r. spka wyprodukowaa prototyp

najnowoczeniejszego na wiecie generatora
chodzonego powietrzem, o mocy 300 MVA, typu
50WY/X23Z-109, z wielokomorowym zamknitym ukadem chodzenia, w ktrym
uzwojenie stojana jest chodzone porednio za wirnik i rdze - bezporednio powietrzem.
Dokumentacja na prototyp zostaa wykonana
przy znacznym udziale konstruktorw
z Wrocawia. Przeprowadzone prby ruchowe
potwierdziy w caoci zakadane parametry
i oczekiwane wskaniki w zakresie sprawnoci
i wykorzystania cieplnego. Dostpne konfiguracje obejmuj warianty do turbiny gazowej
i parowej. Od 1995 r. wyprodukowano we
Wrocawiu 35 stojanw generatorw tego typu.
W tym czasie nominacj na stanowisko
Dyrektora Zakadu Generatorw otrzymuje
Janusz Dolny.
W 1997 r. powsta prototyp generatora

chodzonego wodorem o mocy 500 MVA Top
Gas.
Spka wyprodukowaa stojan i przeprowadzia
prby ruchowe najwikszego generatora
chodzonego wodorem Top Gas, typu 50WT21H120. cznie wyprodukowano ponad 30 takich
stojanw generatorw 50 i 60 Hz.
W generatorze typu Top Gas uzwojenie stojana
chodzone jest porednio wodorem, uzwojenie
wirnika i rdze bezporednio wodorem.
Generator w zalenoci od wariantu moe by
przystosowany do wsppracy z turbin parow
i gazow, take do pracy w ukadzie
dwunapdowym. Ukad generatora umoliwia
wyprowadzenie mocy w grnej lub dolnej czci
maszyny, w zalenoci od wymaga klienta.
Generator typu Top Air charakteryzuje si wysok sprawnoci,

odpowiadajc generatorom z chodzeniem wodorowym.
113
Nowe technologie
W 1992 r. zakupiono otamiark Micamation,
sterowan komputerowo w zakresie
programowania ksztatu i rodzaju izolacji oraz
realizacji samego procesu tamowania prtw
generatorowych. Uruchomienie otamiarki
pozwolio podnie zdolno produkcyjn
Wytwrni Prtw Generatorowych do 2 500 prtw na rok. Uzyskano maksymaln prdko
tamowania 300 obr/min przy maksymalnej
dugoci prta 8 000 mm.
W 1998 r. zakupiono lini (trzy stanowiska)
wycinania laserowego blach - niezbdn przy
produkcji prototypowej, nietypowej oraz
retrofitach - gdzie programowalne, sterowane
komputerowo lasery maj moliwo wycinania
kadego ksztatu w blachach o wymiarach
1 450 x 3 000 mm, gruboci do 4 mm. Linia
umoliwia wycicie 0,5 miliona segmentw
rocznie.
W dniach 13-15 lipca 1997 r. przez

Wrocaw przesza wielka fala powodzi,
ktra wyrzdzia wielkie szkody w Polsce poudniowo - zachodniej. Spotkanie
dwch fal kulminacyjnych wd grnej
Odry i Nysy Kodzkiej doprowadzio do
zalania 26,5% powierzchni miasta.
Powd nie dotara na szczcie do
wrocawskiej spki. Spowodowaa
jednak powane problemy komunikacyjne, dostpu do mediw rwnie
wody i cznoci. Po powodzi spka zaangaowaa si w pomoc materialn
poszkodowanym w powodzi pracownikom.
Hala G - widok oglny
Monta wirnika generatora
114
W 1998 r. wyprodukowano prototyp generatora

chodzonego powietrzem typu Top Air 25Z,
o mocy 480 MVA.
Przy produkcji prototypu wykorzystano
dowiadczenia eksploatacyjne z jednostki
chodzonej powietrzem typu 23. Konstrukcja
charakteryzowaa si specjalnymi komorami
kocowymi, zaprojektowanymi w celu
stworzenia odpowiednich kanaw powietrznych. Prototyp zainstalowano w Elektrowni
Al Hidd w Bahrajnie.
W tym czasie kierownictwo spki przejmuje
Roman Buliski.
Otamiarka Micamation
Linia laserowego cicia blach
115
Informatyka
System zarzdzania
W 1991 r. podjto decyzj o wyborze firmy Baan

Intl. i jej aplikacji TRITON jako podstawowego
systemu zarzdzania w firmie.
W poowie 1993 r. zainstalowano wersj 2.2
systemu TRITON, a w 1994 r. rozpoczto jego
wdraanie w obszarze produkcji, natomiast pod
koniec roku zainstalowano aplikacj poczty
elektronicznej Lotus Notes.
Zasadnicza zmiana w sposobach tworzenia
dokumentacji konstrukcyjnej wyrobu nastpuje
w 1994 r. Zakupiono stacje CATIA, dziki ktrym
radykalnie skrci si czas przygotowania
dokumentacji oraz poprawiona zostaa jej jako.
Na pocztku 1996 r. w systemie TRITON zawarto
dokumentacj wszystkich wyrobw, dziki
czemu nastpio pene wykorzystanie systemu
do obsugi produkcji.
W 1995 r. rozpoczto prace nad wdroeniem
komputerowego wspomagania systemu
zapewnienia jakoci.
Rok 1996 by przeomowy: zadecydowano
o cakowitym zastpieniu istniejcego obiegu

papierowych dokumentw jakoci obiegiem
elektronicznym.
Podejmowane s prace rozwojowe wewntrz
firmy, z wykorzystaniem narzdzi Baan Tools
Development, ktre doprowadzaj do
stworzenia w 1997 r. moduu pacowo kadrowego i przebudowy - z istotnym
rozszerzeniem funkcjonalnoci - moduu
tworzenia dokumentacji konstrukcyjnej. W tym
roku rwnie zosta wdroony system
gospodarki narzdziowej TDM.
W 1998 r., w drugiej edycji konkursu Lider
Informatyki, organizowanego przez wydawnictwo IDG Polska, w uznaniu dla osigni
uzyskanych dziki zastosowaniu technologii
informatycznych, w kategorii przemys zwycia
ABB Dolmel Ltd.
W latach 1998-99 przeprowadzono prace
projektowe zwizane z migracj do nowej wersji
systemu zarzdzania przedsibiorstwem (BaaN).
Dr Franciszek Gabry zwizany by

najpierw z DOLMELEM, potem ze
spk. Wykona wiele cenionych prac
naukowo - technicznych, ktre stanowi
wany wkad we wzrost kompetencji
technicznych firmy. Jego praca
doktorska, dotyczca wysoko wydajnego
i dokadnego dogniatania otworw,
zostaa wykorzystana w praktyce
produkcyjnej DOLMELU oraz innych
zakadw. By autorem lub wspautorem
wielu patentw i publikacji. Wyrniony
odznak Zasuony dla Dolnego lska
oraz Krzyem Kawalerskim Orderu
Odrodzenia Polski (1974) za wybitne
osignicia techniczne, zwizane z badaniami nad wykorzystaniem niskich
temperatur w budowie maszyn elektrycznych oraz efektu nadprzewodnictwa.
W styczniu 2001 r. otrzyma honorowy
tytu Pracownika 10-lecia Spki za
wkad w rozwj techniki wytwarzania
produktw firmy, a szczeglnie za
wsptworzenie technicznego rozwoju
firmy, doradztwo techniczne przy
realizacji nowych inwestycji, wspdziaanie przy wdraaniu nowych
technologii i przygotowywanie ekspertyz
technicznych.
Hala G - spawalnia
Prace projektowe w biurze konstrukcyjnym
System jakoci rozwijany by systematycznie ju

od 1990 roku. wczesny ABB Dolmel Ltd by
jedn z pierwszych firm w Polce, ktre
opracoway i wdroyy System Zarzdzania
Jakoci zgodny z ISO 9001 i pierwsz, ktra
bya auditowana przez jednostk certyfikujc
DQS.
Spka naleaa do maego grona firm w Polsce,
ktre wdroyy trzy systemy zarzdzania jakoci,
ochron rodowiska i BHP, uzyskujc
certyfikaty:
zgodny z norm zarzdzania jakoci ISO
9001:2000 obejmujcy projektowanie, rozwj,
produkcj, sprzeda, modernizacj i serwis
generatorw synchronicznych - otrzymany
po raz pierwszy 8 padziernika 1993 roku;
zgodny z norm zarzdzania rodowiskowego

ISO 14001:1996 obejmujcy projektowanie,
rozwj, produkcj, sprzeda, modernizacj
i serwis generatorw synchronicznych otrzymany po raz pierwszy 12 lutego 1998
roku;
zgodny z normami zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy OHSAS 18001:1999
i PN-N-18001:1999 obejmujcy zarzdzanie
bezpieczestwem i higien pracy, zwizane
z projektowaniem, rozwojem, produkcj,
sprzeda, modernizacj i serwisem
generatorw synchronicznych - otrzymany po
raz pierwszy w zakresie polskiej normy
PN-N 18001, 11 maja 2000 roku.
Mgr in. Maciej Michaowski zwizany

by z firm i jej przemianami od 1963 r.
Pne lata 70. i pocztek lat 80.
przyniosy mu wiele osigni
inynierskich. Uczestniczy w opracowaniach projektowej i roboczej
dokumentacji konstrukcyjnej nowych
typw maszyn elektrycznych, przeznaczonych dla lokomotyw spalinowych
i elektrycznych. By wsptwrc patentw oraz autorem licznych wnioskw
racjonalizatorskich.
Stanowisko operatora laserowego cicia blach
116
117
Polityka personalna
Dziaania fir my w zakr esie

zarzdzania personelem zostay
docenione w rodowisku.
W rankingu, prowadzonym przez
Midzynarodowe Stowarzyszenie
Stu-dentw AISEC, firma uzyskaa
tytu Najbardziej Atrakcyjnego
Pracodawcy Dolnego lska,
zajmujc trzykrotnie drugie
miejsce (1994, 1996, 1997) i raz
trzecie (1995).
118
Nowa sytuacja prawna, organizacyjna, warunki

ekonomiczne funkcjonowania spki, a take
wymagania koncernu stworzyy zapotrzebowanie na okrelenie nowej polityki
personalnej.
Uznajc za rdo sukcesu firmy pracownikw
kompetentnych i zmotywowanych, rozpoczto
wdraanie zarzdzania personelem na
wszystkich poziomach kierowania.
Utworzony Dzia Zarzdzania Personelem sta
si komrk sztabowo - doradcz, odpowiedzialn za strategi personaln i systemy zarzdzania personelem.
Kady kierownik komrki organizacyjnej sta si
kierownikiem personalnym, odpowiedzialnym
za: wyznaczanie zada, wspieranie, kontrolowanie, ocen, wynagradzanie i rozwj zawodowy podlegych pracownikw. Od pracownikw
oczekiwano aktywnoci w yciu firmy,
przejawiania inicjatywy i brania odpowiedzialnoci za swoje dziaania oraz cigego
rozwoju, a take spenienia wymaga okrelonych dla zajmowanych stanowisk pracy. Dla
upowszechnienia okrelonego modelu
zachowa zosta opracowany i wdroony
Kodeks Postpowania Pracownika.
Polityk personaln wspieray programy
motywacyjne. Dokonuje si przegldu systemu
zarzdzania personelem oraz zadowolenia
pracownikw. Przeprowadza si pomiary
efektywnoci procesu zarzdzania personelem
wg wskanikw Zrwnowaonej Karty
Wynikw, a take pomiary potencjau pracownikw na podstawie przegldu kadr i systemu
ocen.
Realizowane od pocztku powstania firmy
szkolenie pracownikw - stao si procesem
Zmiany struktralne
planowanym i cigym, obejmujcym

pracownikw na wszystkich poziomach
zarzdzania.
W pierwszych sesjach szkoleniowych
uczestniczya kadra kierownicza. Nastpnie
szkoleniami obejmowano coraz szerszy zakres
pracownikw. Pierwsze sesje szkoleniowe byy
ukierunkowane na zarzdzanie firm, finanse,
interpretowanie zjawisk ekonomicznych, uwarunkowa dziaania firmy w gospodarce
rynkowej.
W zwizku z zakupem licencji w zakresie
produkcji generatorw, wielu pracownikw, w
latach 1990-1993, odbyo za granic - gwnie
w Szwajcarii, szkolenia z zakresu transferu
technologii. W pniejszym okresie wprowadzono szkolenia na stanowisku
w formie wymiany pracownikw z firmami
zgrupowanymi w koncernie, gwnie na
terytorium Szwajcarii, Anglii i Stanw
Zjednoczonych. W tej formie szkolenia
uczestniczyo ponad 150 pracownikw.
Lata 1992-1993 to czas intensywnych
przygotowa firmy do pracy wg standardw
midzynarodowej normy ISO. Szkoleniami
z zakresu systemu jakoci objto ca zaog.
W latach 1996 -1997 szkolenia zostay
poszerzone o zagadnienia z zakresu systemu
zarzdzania ochron rodowiska, a w latach
nastpnych o tematy z zakresu systemu
zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy.
Przynaleno do koncernu, a take wsppraca
z klientami z zagranicy spowodoway
konieczno doskonalenia znajomoci jzykw
obcych. W 1990 r. zosta utworzony wasny
orodek nauki jzykw obcych. Szkolenia
towarzyszyy take procesowi komputeryzacji
firmy.
W zwizku z poczeniem segmentw

energetycznych koncernw ABB i ALSTOM
w now grup energetyczn ABB ALSTOM
POWER, 1 padziernika 1999 roku, nastpia
zmiana nazwy spek ABB Zamech Ltd na ABB
ALSTOM POWER Sp. z o.o. i ABB Dolmel Ltd
na ABB ALSTOM POWER Generators Sp. z o.o.
119
Jubileusz - dekada zmian i rozwoju

Szanowni Pastwo
ABB Alstom Power zmienia

waciciela Wielka energia
Dziesi lat temu, 1 maja 1990 roku, rozpocza sw dziaalno spka ABB Zamech
Ltd - najwiksza w tym czasie inwestycja Skarbu Pastwa i kapitau zagranicznego. Spka
powstaa midzy innymi na bazie potencjau produkcyjnego dawnych Zakadw
Mechanicznych ZAMECH, skupiajc w sobie jego dorobek konstrukcyjny, technologiczny,
organizacyjny, a przede wszystkim pracownikw - jego twrcw. Dla ludzi, ktrzy dziesi
lat temu zwizali swoje ycie ze spk, rozpocz si proces dostosowywania firmy, a tym
samym samych siebie, do regu rodzcej si z dnia na dzie gospodarki rynkowej.
Minione lata s znaczone licznymi osigniciami, jako efekt cikiej pracy kadego
z nas - zarwno w sferze techniki i technologii wytwarzania, organizacji i metod
zarzdzania, handlu i marketingu, ekonomiki i finansw, jak te wsppracy z klientami
i zaog oraz rodowiskiem spoecznym.
Dorobek tych dziesiciu lat jest widoczny nie tylko w jakoci naszych produktw, ale
i na naszych stanowiskach pracy i w kadym z nas. Jestemy inni, jestemy bogatsi w
dowiadczenia i wiedz o kulturze wsppracy. Znacznie atwiej pokonujemy rnego
rodzaju utrudnienia techniczne, jakociowe czy organizacyjne.
To bogate dowiadczenie i ch dalszego rozwoju pozwoliy zafunkcjonowa nam w
strukturach ABB ALSTOM Power. Dzi, w zwizku ze zmianami wacicielskimi w koncernie,
s nam stawiane nowe wyzwania, ktre - dla zapewnienia przyszoci pracujcych w spce
ludzi - bdziemy podejmowa.
Drodzy Pastwo, z okazji dziesitej rocznicy rozpoczcia restrukturyzacji spki,
skadam Wam, a za Waszym porednictwem Wsppracownikom i Rodzinom,
najserdeczniejsze gratulacje. Gratuluj Jubileuszu, gratuluj wsplnego wysiku, wsplnego
trudu, ale i zadowolenia, jakie ta praca daje kademu z nas.
Do gratulacji pragn doczy yczenia zdrowia i wszelkiej pomylnoci w yciu
rodzinnym i w pracy na rzecz umacniania naszej pozycji na szeroko rozumianym rynku.
Tak jak dotychczas, wykorzystajmy moliwoci rozwojowe, jakie stwarza nam ALSTOM,
dla dobra naszej firmy, miasta i kraju.
Elblg, 28 kwietnia 2000 roku
Prezes Zarzdu
Z wyrazami szacunku
Jakub Radulski
120
(PRAWO i GOSPODARKA, 1-2.04.2000)
Alstom bez ABB
(GAZETA WYBORCZA, 5.04.2000)
Tylko Alstom
Ju bez ABB Zintegrowana

energetyka
(GOS ELBLGA, 5.04.2000)
Alstom bez ABB
(GAZETA OLSZTYSKA, 6.04.2000)
ALSTOM kupuje udziay ABB

Z tej decyzji rozwj
Alstom wykupi od ABB
(GAZETA w ELBLGU, 15-16.04.2000)
Zmiana logo i nazwy

Nowy waciciel, nowe porzdki
11 maja 2000 r. ALSTOM naby wszystkie udziay

ABB w grupie ABB ALSTOM POWER i w ten
sposb powstaa w Elblgu dzisiejsza
Nazwa ta obowizuje od 7 lipca 2000 r.
Z t nazw dawny ZAMECH kroczy w drugie
pwiecze swej dziaalnoci, razem z dawnym
DOLMELEM, albowiem 31 grudnia 2001 r. spka
poczya si z wrocawskim producentem
turbogeneratorw ALSTOM Power Generators
Sp. z o.o. (przedtem ABB Dolmel Ltd), tworzc
we Wrocawiu swj oddzia.
Poczenie spek zostao dokonane w celu
wzmocnienia pozycji rynkowej nowego
podmiotu i zwikszenia jego udziau w rynku.
ALSTOM kupuje udziay ABB.

Z tej decyzji rozwj
...Pierre Bilger prezes i dyrektor

generalny koncernu ALSTOM To
bardzo wane wydarzenie wdraajce
strategi koncentracji naszej dziaalnoci
wok obszaru energetyki i transportu.
Strefy te bd przynosiy niemal 80
procent sprzeday caej organizacji ...
121
Due Projekty
Od wtorku Alstom Polska ma
nowego prezesa
...Jakub Radulski, dotychczasowy prezes
Alstom Power w Polsce, mianowany
zosta we wtorek nowym prezesem
organizacji krajowej Alstom....
(PRAWO i GOSPODARKA, 28.06.2000)
Zadowolony szef
Wczoraj z wizyt w elblskim ALSTOM

Power Sp. z o.o. goci Pierre Bilger,
prezes koncernu ALSTOM (...) Po
wizycie w zakadzie turbin, laboratorium
oraz odlewni ALSTOM Power, Pierre
Bilger powiedzia e jest pod wraeniem
tego, co zobaczy. Wyrazi nadziej, e
Polska nadal bdzie kluczowym krajem
dla koncernu, a jednoczenie dobrym
przykadem udanej transformacji
w Europie rodkowej i Wschodniej.
(GAZETA WYBORCZA, 19.07.2000)
W styczniu 2000 r. Zakad Realizacji Duych

Obiektw zosta przeksztacony w Biuro
Rehabilitacji Elektrowni Parowych, a nastpnie
1 lipca 2003 r. w Zakad Elektrowni. Od 2000 r.
organizacj kieruje Andrzej Twardowski.
W marcu 2000 r. zostaa oddana do eksploatacji
tocznia gazu w Hoowczycach. Bya ona
pierwsz po stronie polskiej toczni na trasie
rurocigu Kobry - Warszawa, ktrym
doprowadzany jest gaz midzy innymi do
Warszawy i Puaw. Prowadzcym projekt by
Andrzej wicicki. Zakres dostaw kontraktu,
zawartego pomidzy Polskim Grnictwem
Naftowym i Gazownictwem, a - jeszcze - ABB
Zamech Ltd, obejmowa midzy innymi turbin
gazow GT 10 produkcji ABB STAL i kompresor
Dresser-Rand produkcji francuskiej. Spka
zapewnia kompleksow obsug inwestycji poczwszy od zaprojektowania, a po
uruchomienie gotowego obiektu i oddanie go
do eksploatacji.
W grudniu 2000 r. zostao podpisane wiadectwo
Odbioru Kocowego blokw 1 i 2 Elektrowni
Turw, potwierdzajce spenienie warunkw
okrelonych w kontrakcie na ich modernizacj,
Prace modernizacyjne w Elektrowni Turw
122
ktra dla bloku 1 rozpocza si w lipcu a dla

bloku 2 we wrzeniu 1995 r. Plac budowy
przekazano wwczas konsorcjum ABB Power
Generation Ltd (Baden w Szwajcarii) i Pyropower
Corporation (San Diego w USA). Po raz pierwszy
rozpalono kocio na bloku 1 ju w kwietniu
1998 r., a turbin uruchomiono w lipcu,
wwczas te zsynchronizowano generator tego
bloku z krajowym systemem elektroenergetycznym. Rozpalenie kota na bloku 2
nastpio w lipcu 1998 r., a pierwsze
uruchomienie turbiny dwa miesice pniej.
Generator bloku 2 zsynchronizowano
z krajowym systemem elektroenergetycznym
w padzierniku 1998 r. W tej fazie modernizacji
spka bya poddostawc dla ABB Power
Generation Ltd, a przy modernizacji blokw 3-6
bya ju rwnorzdnym partnerem i odpowiadaa
za cao spraw zwizanych z kompletnym
wyposaeniem maszynowni (turbiny,
generatory), wyposaeniem elektrycznym
blokw
oraz
pracami
budowlanokonstrukcyjnymi i montaowymi wszystkich
bran, z uruchomieniem dostarczanych systemw wcznie.
ALSTOM - Pierwszy taki kontrakt
20 grudnia w Elektrowni Bechatw

miaa miejsce uroczysto podpisania
kontraktu na budow nowego bloku
energetycznego o mocy 833 MW.
Kontrakt zosta podpisany przez
Elektrowni Bechatw i konsorcjum
firmy ALSTOM. (...) Nowy blok o mocy
833 MW ma zosta oddany do uytku
48 miesicy po zamkniciu finansowania, tj. w 2009 roku. Konsorcjum
firm ALSTOM tworz: ALSTOM Power
Centrales z francji, ALSTOM Boilers
z Niemiec i polski ALSTOM Power. (...)
Kontrakt podpisany z Elektrowni
Bechatw jest najwikszym kontraktem
w historii polskiej energetyki. Opiewa on
na ponad 800 mln euro.
(GOS ELBLGA, 22.12.2004)
27 kwietnia 2001 r. , w wyniku ogoszonego

przetargu, zosta podpisany kontrakt na realizacj pod klucz maszynowni 460 MW
w Elektrowni Ptnw.
30 grudnia 2002 r. zosta podpisany najwikszy
w historii elblskiej spki kontrakt z PKE SA na dostaw pod klucz maszynowni z turbogeneratorem 460 MW dla Elektrowni agisza
w Bdzinie .
24 marca 2003 r. zostao podpisane wiadectwo
Odbioru Tymczasowego modernizacji bloku 5
Elektrowni Turw, rozpocztej 31 grudnia
1999 r. W wyniku realizacji kontraktu, sprawno
blokw 1-3 podwyszono o 35 MW kady, za
blokw 4 -6 o dodatkowe 25 MW w porwnaniu
z poprzednimi (cznie o 60 MW), dajc czny
przyrost mocy netto elektrowni z 1 200 do ponad
1 485 MW. Na blokach 4-6 zastosowano koty
fluidalne CFB, tzw. koty kompaktowe oraz
3-kadubowe turbiny reakcyjne, wyposaone
w wysokosprawne opatki, o profilach
zaprojektowanych z uwzgldnieniem trjwymiarowego przepywu pary.
Turbozespoy i sterownia w Elektrowni Turw
123
Turbiny
Turbina typu GT8C2 to monoblok,
zabudowany na ramie transportowofundamentowej, w kontenerze, w osonie
akustycznej. Gotowy do posadowienia na
pycie fundamentowej, z moliwoci
pracy na otwartej przestrzeni, bez
dodatkowej osony. Dodatkowy efekt
kontenerowej zabudowy to bardzo krtki
czas montau turbiny na budowie w
elektrowni.
Historyczny transport
Turbina egluje do Baku
...Ze spki ABB Alstom Power w Elblgu do elektrociepowni w Baku, stolicy
Azerbejdanu, wyekspediowana zostaa
wczoraj drog wodn turbina gazowa
w obudowie kontenerowej. adunek way 163 tony i uwaany jest za najwikszy
transport w historii spki...
(GOS ELBLGA, 30.04/1.05, 2000)
Turbina typu KA26 skada si z czci

WP oraz kombinowanej czci SP/NP.
Pracuje w cyklu kombinowanym, w
poczeniu z turbin gazow. Ukady
kombinowane uzyskuj wysok
sprawno, dziki wykorzystaniu gazw
wylotowych turbiny gazowej do
wstpnego podgrzewania pary,
potrzebnej w turbinie parowej. Way
turbiny gazowej, generatora i turbiny
parowej s pooone w jednej linii i poczone poprzez sprzgo SSS, dziki
czemu moliwa jest praca tylko turbiny
gazowej lub jednoczenie turbiny
gazowej i parowej.
Turbina gazowa GT8C2 przygotowana do wysyki
Monta opatek na wirniku NP
W listopadzie 1999 r. zosta wykonany pierwszy

eksportowy retrofit czci NP turbiny 200 MW,
w Elektrowni Eesti (Estonia). Kolejne retrofity
zostay wykonane w elektrowniach w Estonii,
Chinach, Rumunii i na Wgrzech.
W tym samym roku zostaa wyprodukowana
turbina gazowa nowej generacji typu GT8C2,
o mocy 57,2 MW.
Do 2003 r. spka wykonaa osiem turbin tego
typu, dla klientw w Azerbejdanie, Indiach
i w Szwajcarii.
W marcu 2000 r. zosta wykonany retrofit czci

WP i NP turbiny 500 MW w Elektrowni
Kozienice. Kolejny retrofit zosta wykonany
w Elektrowni Kozienice - w grudniu 2001 r.
W latach 1999-2001 zostao wykonanych
11 turbin parowych typu KA 26, o mocy od 144
do 147 MW, dla odbiorcw w Chile, Australii,
Japonii, Hiszpanii i Tajlandii.
Wirnik NP w odwirowni
Obrbka kaduba na obrabiarce Rapid 7
Wydzia produkcji wirnikw
124
Budynek A20 - Zakad Turbin
Wydzia produkcji wirnikw
Obrbka wirnika na tokarce RAVENSBURG
wiecce maluchy
...Spka ALSTOM Power w Elblgu
wczya si w blisk wszystkim akcj
zwikszenia bezpieczestwa dziecka na
drodze do i ze szkoy. W zwizku z ni
spka zakupia wiateka odblaskowe
dla uczniw z klas I i II szk
podstawowych w Elblgu i Gminie
Elblg.
Akcj objto cznie 3 242 dzieci. ...
(GOS ELBLGA, 16.10.2002)
125
Uczniowie si uciesz
Obrabiarki HURON przeznaczone do

obrbki opatek o konstrukcji 3D,
w 5-ciu osiach, przy zastosowaniu
wysokich parametrw skrawania, pozwalaj na 2-krotnie wysz produktywno, obnik kosztw produkcji
o okoo 25%, obrbk caej opatki
(gwne operacje procesu) w jednym
zamocowaniu, eliminacj wielokrotnego
przemieszczania opatek i ich ponownego mocowania na kolejnych
maszynach, ograniczenie iloci przyrzdw specjalnych do mocowania
opatek, zwikszenie dokadnoci
obrbki, szczeglnie profilu, co pozwolio zmniejszy pracochonno szlifowania (obrbki rcznej).
Uzupenieniem caoci s zastosowane w
procesie przygotowania produkcji
systemy komputerowe CAD / CAM z nowoczesnym oprogramowaniem zainstalowanym na stacjach CATIA do
przygotowania programw sterujcych
na nowe obrabiarki, tzw. NC Blade,
przygotowane przy wsppracy ze
specjalistami z ALSTOM oraz firm
Clever Engineering - Niemcy, ktra
specjalizuje si w obrbce wieloosiowej
opatek.
Wielu elblskich uczniw bdzie mile

zaskoczonych, kiedy 1 wrzenia powrc
do swojej szkoy po wakacjach. Okae
si bowiem, e stary gmach cakowicie
zmieni swj wygld. 385 pierwszoklasistw rozpocznie nauk z kompletem
nowych podrcznikw zakupionych za
pienidze resortu edukacji, elblskiego
samorzdu i firmy ALSTOM Power...
(GOS ELBLGA, 13.08.2002)
Obrabiarki HURON
22 padziernika 2001 r. Wojciech Pniewski Dyrektor Zakadu Turbin dokona uroczystego

przekazania do eksploatacji czterech obrabiarek
francuskiej firmy HURON przeznaczonych do
produkcji opatek. Inwestycja ta otworzya nowe
moliwoci technologiczne i produkcyjne.
Rwnolegle z procesem montau obrabiarek
prowadzono prace wdroeniowe nowej
technologii. Zespoowi wdroeniowemu
przewodniczy kierownik wydziau Janusz
Konwent, a czonkami zespou byli: Wojciech
Peret, Andrzej Bem, Jerzy Ropolewski, Bogdan
Wiercenie otworw w tarczach wirnika na Rene Clement
Brzozowski, Zdzisawa Poliska, Mariusz Malec,

Franciszek Bakun, Krzysztof Gua, Artur
Blendowski, Janusz Bartoszewski, Zbigniew
Mtewski, Jarosaw Czeremcha, Grzegorz
Dawidowski, Lech Gajewski, Dariusz Paubiski,
Piotr Ostrowski, Piotr Marszaek, Henryk
Pawelec. Do rozwoju nowej technologii
przyczyniy si rwnie osoby spoza spki, jak:
Christof Romp ALSTOM Bexbach, Alan Bance Henri Line, Rene Paczuk - DUFIEUX, Markus
Wetli i Zbigniew Zamaria - WALTER, Martin
Probst - Clever Engineering.
Alstom Power jedynym sponsorem.

Na wycieczk do Francji.
Na tygodniow wycieczk do Compiegne do Francji pojad laureaci
konkursu ze znajomoci jzyka francuskiego. Ze strony polskiej wycznym
sponsorem wyprawy jest firma Alstom
Power ....
(GOS ELBLGA, 18.04.2001)
Centrum obrbcze ECOCUT
126
Obrabiarka Rene Clement
Obrbka wirnika na tokarce SAFOP
W 2002 r. zostay wyprodukowane, na podstawie

rozwiza ABB, dwie turbiny dwukadubowe
typu 16CK145, dla Elektrowni Siersza. W tym
samym roku zostaa wykonana turbina na par
wylotow typu 1K35 dla Elektrociepowni
Bydgoszcz.
Rok pniej zostaa wyprodukowana turbina
7CK65 dla Elektrociepowni Zielona Gra,
pracujca w ukadzie parowo-gazowym,

z turbin gazow o mocy 130 MW.
W maju 2003 r. stanowisko dyrektora Zakadu
Turbin obejmuje Marek Chmura.
W roku 2004 kontynuowane byy prace
konstrukcyjne turbiny trzykadubowej, typu
28K460 - 460MW, na parametry nadkrytyczne,
przeznaczonej dla Elektrowni agisza.
Obrbka kaduba na Double Gantry
127
Odlewy
Europejskie hartowanie
Jedn z najnowoczeniejszych w Europie, ekologiczn hartowni odleww

przekazano do uytku w Zakadzie
Metalurgicznym Alstom Power Sp. z o.o.
w Elblagu ...
(TYDZIE w ELBLGU, nr 24, 2000)
W 2000 r. w Zakadzie Metalurgicznym - na

podstawie jednej z metod statystycznej kontroli
procesu - karty kontrolne SPC (Statistical Process
Control) - wdroony zosta System Zarzdzania
Procesem Produkcyjnym, ktry poprzez
oprogramowanie STATISTICA, pozwala na
monitoring parametrw procesu oraz
korygowanie powstajcych nieprawidowoci
i odchyle w trybie on-line.
13 grudnia 2000 r. w Zakadzie Metalurgicznym
zostaa oddana do eksploatacji ekologiczna
hartownia odleww.
Inwestycja obja cztery zmodernizowane piece
do obrbki cieplnej i nowo wybudowan wann
hartownicz. Piece zostay wyposaone
w nowoczesne, sterowane automatycznie,
impulsowe palniki gazowe. Zastosowanie

palnikw najnowszej generacji i komputerowego
systemu sterowania ich prac pozwolio na
zmniejszenie zuycia gazu o okoo 30%, tym
samym wpywajc na redukcj emisji spalin do
atmosfery. Piece wyposaone zostay w system
wizualizacji, umoliwiajcy zadawanie
parametrw procesu, kontrol stanu urzdze
oraz archiwizacj danych. Wanna hartownicza
umoliwia chodzenie odleww o masie
do 45 Mg i maksymalnych gabarytach 6,5 x 4,5
x 3 m. Zostaa ona wyposaona w sterowanie
komputerowe oraz system wizualizacji pracy
poszczeglnych jej urzdze. Koncepcj
inwestycji opracowa zesp pod kierownictwem
Wodzimierza Kutery i Krzysztofa Wyszyskiego.
Odlew w trakcie hartowania powietrznego
Zanurzanie odlewu korpusu turbiny w wannie hartowniczej
Modelarnia
Prace spawalnicze
Kabina sterowania pieca kadziowego
128
Skadanie formy korpusu turbiny
W 2001 r. Zakad Metalurgiczny wykona

pierwsze kaduby turbiny i sprarki do turbin
gazowych 7FA o mocy 171,7 MW dla General
Electric Power Systems z USA.
Dwa lata pniej wspprac poszerzono o dostawy odleww do turbin gazowych 9FA, o mocy
255,6 MW. Wsppraca z amerykaskim klientem
wymagaa zastosowania, w wielu fazach procesu
Szlifowanie odlewu
produkcyjnego odleww, metod wytwrczych

rnicych si w sposb zasadniczy od
dotychczas stosowanych, np. hartowanie
odleww w strumieniu powietrza. Realizacja
tego zadania wymagaa zdobycia gbszej wiedzy
o procesie obrbki cieplnej, poniewa
dotychczasowa oparta bya na dowiadczeniu
z hartowaniem w cieczy.
129
W roku 2002 zakad zrealizowa pierwsze

zamwienia na odlewy turbinowe dla czeskiej
firmy Skoda oraz niemieckiego Siemensa. Rok
pniej wyprodukowano pierwsze odlewy
turbin parowych i komory zaworowe dla
japoskich firm Toshiba i Hitachi.
Dotychczas zakad produkowa odlewy
z ferrytycznego eliwa sferoidalnego na potrzeby
Zakadu Turbin nalecego do spki. Rozwj
energetyki wymusi zmiany w konstrukcji
odleww oraz poszerzenie oferty o spawanie
konstrukcyjne. Podstawowymi wyrobami
zakadu stay si wysoko przetworzone odlewy
do turbin parowych i gazowych.
W asortymencie odleww dla przemysu
stoczniowego zakad kontynuowa produkcj
dotychczasowych wyrobw: zawiesze steru,
wspornikw waw rubowych, tylnic, czci

pira steru, rub caolanych i patw rub
nastawnych.
Na zlecenie firmy Rolls-Royce ze Szwecji
(dawniej Kamewa) - z ktr odlewnia
wsppracowaa dotychczas w zakresie dostaw
rub caolanych i czci rub nastawnych wykonano odlewy korpusw napdw
azymutalnych do najwikszego na wiecie statku
pasaerskiego Queen Mary 2.
Z powodu braku moliwoci technicznych,
spawanie konstrukcyjne czci skadowych tych
korpusw oraz obrbka zgrubna wykonywane
byy poza Odlewni. Ciar i gabaryty odleww
stanowiy wartoci graniczne dla moliwoci
technicznych odlewni.
Kad wypeniona ciek stal ustawiona w piecu kadziowym
Odlew obejmy opatek
Operacja zalewania formy stal
29 kwietnia 2002 r. oddano do eksploatacji

nowoczesny piec kadziowy. Dziki tej inwestycji
moliwe stao si zwikszenie masy jednostkowej wytwarzanych odleww staliwnych.
Uruchomienie pieca przyczynio si take do
poszerzenia asortymentu oferowanych gatunkw
materiaowych o staliwa wysokostopowe, do
pracy w podwyszonych temperaturach, o zawartoci wgla powyej 0,06%. Instalacja pieca
kadziowego umoliwia czterokrotny spust
z dwch istniejcych 30-tonowych piecw ukowych, w celu nagromadzenia ciekej stali i jej
rafinacji w nowym piecu kadziowym. Wprowadzenie do procesu produkcyjnego rafinacji stali,
poza elektrycznym piecem ukowym, pozwolio
na pen kontrol i modyfikacj parametrw
130
procesu topienia. Wdroenie procesu obrbki

ciekej stali w piecu kadziowym stymulowao
wprowadzenie istotnych zmian w wielu
operacjach technologicznych procesu wytwarzania odleww. Wynikajca std poprawa
jakoci ciekej stali wpyna na zmniejszenie
iloci wad w odlewach, przyczyniajc si w
konsekwencji do obnienia kosztw produkcji.
Realizacja tego przeomowego dla odlewni
przedsiwzicia bya moliwa dziki zaangaowaniu wielu pracownikw odlewni m.in.
Henryka Niburskiego, Tadeusza Ryterskiego,
Piotra Bisagi, Jarosawa Baszczuka, Wodzimierza Kutery, Waldemara Kaski, Andrzeja Bema.
Trasownie staliwnego odlewu korpusu azymutalnego pdnika okrtowego
Transport odlewu
Okrtowa ruba napdowa
Odlew korpusu turbiny parowej
131
Dokonane inwestycje w sposb zasadniczy

poprawiy warunki pracy. Na bazie norm PN-N18001:1999 oraz OHSAS 18001:1999 opracowano
i wdroono System Zarzdzania Bezpieczestwem i Higien Pracy.
W listopadzie 2002 r. system ten poddany zosta
certyfikacji przez Lloyd's Register Quality
Assurance, ktra potwierdzia pen jego
zgodno z wymaganiami norm i przyznaa
certyfikat. Prace zwizane z opracowaniem
systemu i uzyskaniem certyfikatu prowadzone
byy przez Krzysztofa Kowalskiego i Krzysztofa
Siedlaczka.
W 2003 r. oddano do uytku piec komorowy

do przygotowywania odleww do operacji
opalania ukadw wlewowych odleww i nadleww oraz do podgrzewania odleww przed
operacj spawania naprawczego lub konstrukcyjnego. Dc do poprawy warunkw pracy,
uruchomiono kabin opalania ukadw
wlewowych i zasilania za pomoc palnikw
tlenowo-proszkowych.
W latach 2000-2004 nastpi wzrost
zapotrzebowania na obrobione na gotowo
konstrukcje lano-spawane.
Obrbka korpusu turbiny parowej
Badanie magnetyczne odlewu
Zasypywanie formy odlewu staliwnego
132
Wnka formy grnego korpusu turbiny
Symulacja komputerowa procesu krzepnicia odlewu
Frezarka bramowa
Obrbka drewnianego modelu na frezarce bramowej (CNC)
W tym czasie zakupiono wytaczark W160H

i tokark karuzelow Koomna oraz
zainstalowano nowoczesne systemy sterowania
Sinumerik 840C na obrabiarce W200CNC
i Sinumerik 840D na frezarce bramowej
Waldrich-Siegen.
Wykorzystujc sterowane numerycznie
obrabiarki, wspomagane programowaniem oraz
sie przesyu, osignito zwikszenie zdolnoci
obrbki, pozyskujc nieograniczone moliwoci
obrbki ksztatu w ukadzie 3D. Poprzez monta
obrabiarki Thune, zakres obrbki mechanicznej
powikszony zosta o obrbk na gotowo
niesymetrycznych konstrukcji wielkogabarytowych. W roku 2003, po raz pierwszy
sprzedano obrobione na gotowo oraz
pospawane w cao korpusy staliwne
elementw
napdw
azymutalnych.
Rwnoczenie z zakupem i modernizacj sprztu
do obrbki mechanicznej trwa proces
zdobywania know-how. Wszystkie te dziaania
pozwoliy na sprostanie najbardziej skomplikowanym wymaganiom rynku w zakresie
finalnej obrbki mechanicznej na gotowo. Do
realizacji tych przedsiwzi przyczynili si
m. in. Ryszard Gliniecki, Krzysztof Wierzbicki,
Waldemar Drek, Marcin Dudzik.
Przedstawiciele Zakadu Metalurgicznego
z Elblga reprezentuj polskie odlewnictwo
staliwa na odbywajcych si dwa razy w roku
spotkaniach Grupy Odleww Staliwnych,
dziaajcej przy Komitecie Europejskich Odlewni
Staliwa (CAEF - The Committee of Associations
of European Foundries).
133
Informatyka
Biblioteka dla studentw
...ALSTOM Power Sp. z o.o. w Elblgu,

przekazaa niedawno swoj Bibliotek
Techniczn Elblskiemu Stowarzyszeniu
Rozwoju Szkolnictwa Wyszego (...)
zbiory biblioteki zostan udostpnione
studentom i pracownikom elblskich
uczelni ...
(TYDZIE w ELBLGU, nr 24, 2000)
1 listopada 2000 r. utworzono Zakad Informatyki, ktrego dyrektorem zosta Tomasz

Romanowski.
13 grudnia 2000 r. zakad uzyska status siedziby
Krajowego Centrum Technologii Informatycznych - NSC Polska, obejmujc swoim
dziaaniem wszystkie firmy ALSTOM w Polsce.
W 2001 r. zakoczono proces integracji i konsolidacji krajowej sieci rozlegej WAN (Wide Area
Network), ktra obja wszystkie spki ALSTOM
w Polsce, przekazano rwnie do uytku bardzo
wydajny serwer systemu BaaN - SunFire 3800.

Instalacja w spce systemu BaaN do obsugi
i dziaalnoci operacyjnej, gospodarki materiaowej, handlu, przygotowania produkcji,
planowania, kontroli produkcji i zarzdzania
kosztami bya najwiksz instalacj w Polsce.
Dokonano integracji systemw BaaN i PDM
(Product Data Management) Metaphase, dziki
czemu Krajowe Centrum Informatyki (w ramach
wiatowej organizacji IT koncernu ALSTOM)
zostao Centrum Kompetencji w zakresie
aplikacji biznesowych BaaN.
Centralny System Wykonywania Kopii
Zapasowych (CSWKZ) OmniBack II firmy
Hewlett-Packard wdroono w grudniu 2001 r.
Wdroenie tej aplikacji zwikszyo znacznie
poziom bezpieczestwa informatycznego spki.
W lipcu 2002 r. zosta zainstalowany nowy,
cyfrowy system telekomunikacyjny ALCATEL
OmniPCX 4400, zintegrowany z poczt elektroniczn Lotus Notes.
W tym samym miesicu otwarto w spce pierwsze w kraju - Centrum Kompetencyjne firmy AutoDesk.
Wydarzenie to zwizane byo z uruchomieniem
najwikszej w Polsce instalacji 131 licencji
sieciowych programu AutoCAD Mechanical 6.
Dziki rozwizaniu opartemu na sieci rozlegej
WAN, wdroenie byo moliwe nie tylko w lokalizacji elblskiej spki, ale rwnie w jej
siedzibach w odzi, Warszawie i Gdasku.

We wrzeniu 2002 r., w VI edycji konkursu
organizowanego przez Tygodnik Menaderw
i Informatykw ComputerWorld, spka
otrzymaa tytu LIDERA INFORMATYKI 2002
w kategorii przemysu. Wyrnienie byo
uznaniem dla osigni firmy w obszarze
zastosowa nowoczesnych technologii
informatycznych.
W padzierniku tego samego roku tygodnik
Teleinfo przyzna spce wyrnienie ZOTY
LAUR w kategorii przemys elektroniczny,
maszynowy i motoryzacyjny - za wdroenie
projektu modernizacji infrastruktury sieci LAN projektu MILAN, polegajcego na cakowitej
przebudowie infrastruktury sieciowej we
wszystkich lokalizacjach, umoliwiajcej
poczenie transmisji danych, gosu i obrazu
z prdkoci 1 Gb/s.
CIM w ALSTOM Power
Elblski producent turbin parowych

i gazowych oraz generatorw zalicza si
do najlepiej zinformatyzowanych
w Polsce firm sektora maszynowego.
Jako jednemu z nielicznych przedsibiorstw produkcyjnych udao mu si
wdroy model komputerowo zintegrowanej produkcji (CIM). Prace
z tym zwizane trway 10 lat. ...
(TELEINFO, 3.06.2000)
Serwery VMware
Serwery DELL
134
Serwerownia systemw ERP
Serwerownia aplikacji biznesowych
135
Usugi serwisu
W styczniu 2004 r. rozpoczto projekt integracji
systemu BaaN wrocawskiego i elblskiego
oddziau spki. Integracja systemw umoliwia
korzystanie z tej samej wersji systemu, jak
rwnie prowadzenie jednych ksig rachunkowych dla obu oddziaw.
Migracja do nowszej platformy systemu BaaN
zwizana bya rwnie z koniecznoci
dostosowania systemw Enterprice Resource

Planning do wymogw Unii Europejskiej.
W lutym 2004 r. nastpiy zmiany organizacyjne
w biznesie ITC (Centrum Technologii
Informatycznych) koncernu ALSTOM. Polska
organizacja znalaza si w Regionie Pnocnym
- razem z Angli, Szwajcari i Niemcami. Dao
to szans gbszej wymiany dowiadcze
i standaryzacji technologii w ramach Regionu.
Poczenie sektorw energetycznych ABB

i ALSTOM w jedn organizacj, a nastpnie
przejcie jej przez ALSTOM miao znaczcy
wpyw na utworzenie w peni niezalenego
Zakadu Serwisu. Pierwszym jego dyrektorem
zosta Jakub Radulski, a zastpc Aleksander
Malec. Od stycznia 2002 do maja 2004 r.
dyrektorem zakadu by Roman Buliski.
Natomiast w czerwcu 2004 r. funkcj dyrektora
zakadu obj Bolesaw uniewicz.
W pocztkowym okresie zakad wiadczy usugi
serwisowe w zakresie asortymentu turbin
parowych i gazowych, kotw i pozostaych
urzdze maszynowni. W nastpnych latach
oferta zakadu posiadajcego suby handlowe,
diagnostyczne, inynieryjne, realizacji oraz
nadzoru i uruchomie, zostaa poszerzona
o urzdzenia ochrony rodowiska i generatory.
Domen zakadu - zlokalizowanego w Elblgu,
Wrocawiu, Krakowie i Katowicach - stay si
remonty kapitalne, z dostaw pakietw
modernizacyjnych, podnoszcych osigi
turbozespow oraz ich dyspozycyjno, jak
rwnie wyduajcych ich ywotno.

Oferowanie nowych produktw serwisowych
oraz rozwj istniejcych wymaga powoania
zespou badawczo-rozwojowego (R&D). Zesp
ten we wsppracy z innymi orodkami R&D
ALSTOM w Baden, Mannheim, Rugby oraz
instytutami naukowymi w Polsce i za granic
stworzy kilka unikalnych produktw: systemy
diagnostyczne AIDA i AMODIS, cieplne sondy
rozruchowe, oyska specjalne, obracark
hydrauliczn, uszczelnienia komrkowe, zawory
regulacyjne, nowe regulatory turbin.
Najbardziej znaczce kontrakty, zrealizowane w
latach 2000-2004, to modernizacja Elektrowni
aziska, Elektrowni Dolna Odra, Elektrowni
Jaworzno III, modernizacja turbin przemysowych w ZA Puawy, ZA Wocawek,
IP Kwidzyn, Frantschach wiecie, modernizacja
turbin ciepowniczych w elektrociepowniach
Biaystok, Gdask, Gdynia i d oraz dostawy
i modernizacje elektrofiltrw w IP Kwidzyn,
HM Gogw, Elektrowni Kozienice i Elektrowni
Siersza.
Z ALSTOM bezpieczniej na drodze
...W szkole podstawowej w Wzinie w

gminie Elblg rozpocza si III edycja
akcji pod hasem Z ALSTOM
bezpieczniej na drodze (...) wiateka
odblaskowe wrczy uczniom wiceprezes
zarzdu spki Wojciech Pniewski. On
te przekaza nagrody rzeczowe
dzieciom z klas I-III, ktrych prace
plastyczne wyrniono w konkursie na
temat bezpieczestwa na drodze.
Uroczysto bya okazj do otwarcia
szkolnej pracowni komputerowej, ktr
wyposaya w sprzt komputerowy
spka ALSTOM. Ponadto budynek
szkolny wzbogaci si o nowe drzwi
wejciowe, ktrych wykonanie zostao
rwnie sfinansowene przez elblsk
spk...
(GOS ELBLGA, 18.10.2004)
Marwica
Dom dziecka nie do poznania
...Remont sfinansowaa spka ALSTOM

Power. Dodatkowo spka podarowaa
wychowankom sprzt komputerowy
(dziki czemu dzieci mog korzysta nie
tylko z sali informatycznej, ale i z komputerw w swoich pokojach) i meble do
odnowionych pokojw.
(DZIENNIK ELBLSKI, 11.06.2003)
Darowizna ALSTOM Power

- Wsparcie dla neurochirurgw
...Pod koniec marca odbya si

uroczysto przekazania przez ALSTOM
Power Sp. z o. o. w Elblgu darowizny
dla Oddziau Neurochirurgii, w postaci
aparatu Neurosign 100. Suy on do
rdoperacyjnego monitorowania
nerww. Warto urzdzenia wynosi 37
tys. z. (...) jako pierwszy tego rodzaju
aparat w Elblgu, istotnie przyczyni si
do podniesienia jakoci i zakresu usug
medycznych oferowanych elblskim
pacjentom...
(KRLEWIECKA 146, 10.05.2003)
Dyrektor NSC Polska - Tomasz Romanowski
Stanowisko zarzdzania central telefoniczn i jej peryferiami
136
Prace serwisowe - Frantschach wiecie
137
Jestemy inni, bogatsi, odpowiedzialni
Turbogeneratory
Na trasie Wrocaw-Gdynia
Generator dla Malezji
Z Wrocawia do Gdyni przetransportowano ostatnio jedn z najciszych

przesyek, jaka kiedykolwiek bya
transportowana kolej w Polsce. By to
stojan ogromnego generatora prdotwrczego dla nowo budowanej elektrowni w Malezji, wyprodukowany we
wrocawskiej firmie Alstom Power
Generators Sp. z o.o. Waga generatora
wynosia 404 tony, ale nie tylko ciar
by w tej przesyce wyjtkowy. Rwnie
rozmiary byy na tyle due, e przesyk
musiano zaliczy do adunkw ponadgabarytowych ...
(POLSKA GAZETA TRANSPORTOWA,
16.05.2001)
13 lipca 2000 r. fabryka we Wrocawiu otrzymaa

najwiksze w historii zamwienie, opiewajce
na 26 generatorw typu 7FH2 - konstrukcji
General Electric Power Systems z USA i przeznaczonych docelowo dla GE.
Dla tej prototypowej produkcji zbudowano now
lini wytwarzania, skadajc si z gniazd
pakietowania, uzwajania i montau. Ju we
wrzeniu 2001 r. wyjecha pierwszy generator.
Ostatni, dwudziesty szsty, w styczniu 2003 r.
W 2002 r. zakoczono modernizacj 2 generatorw TWW-500-2 w Elektrowni Kozienice.
Jej efektem byo zwikszenie mocy generatora
o 12%, do 560 MW. Kompletna dokumentacja
konstrukcyjna zostaa opracowana we Wrocawiu. Zakres modernizacji generatora

obejmowa jego gwne komponenty: stojan,
wirnik, uszczelnienia wodorowe, urzdzenie
szczotkowe i wyposaenie.
W styczniu 2002 r. uruchomiono lini do
pautomatycznej produkcji prta wraz
z przeplotem Roebla. Nowa linia umoliwia
uzyskanie kadego rodzaju przegicia, przy
maksymalnej dugoci prta wynoszcej
11 000 mm. Uruchomienie linii pozwolio
podnie zdolno produkcyjn Wytwrni
Prtw Generatorowych o 2 300 prtw/rok.
21 maja 2001 roku, zostao podpisanie porozumienie o wsppracy naukowo badawczej

i szkoleniowej pomidzy Instytutem Maszyn
Przepywowych Polskiej Akademii Nauk
w Gdasku a ALSTOM Power Sp. z o.o.
Porozumienie podpisali: ze strony instytutu Dyrektor - prof. dr hab. in. Jarosaw Mikielewicz
i prof. dr hab. in. Jan Kiciski, natomiast ze
strony spki, jej Prezes Jakub Radulski
i Wiceprezes Bolesaw uniewicz. Podpisane
porozumienie stanowio kontynuacj wieloletniej
owocnej wsppracy instytutu z dawnymi
Zakadami Mechanicznymi ZAMECH w dziedzinie rozwoju techniki turbinowej, a take partnerskich zwizkw z ALSTOM Power Sp. z o.o.
Celem porozumienia byo poczenie
potencjaw intelektualnych stron, a dziki temu
sprostanie nowym wymaganiom polskiej
gospodarki, zwizanych - w szczeglnoci - ze
zwikszeniem niezawodnoci, sprawnoci pracy
urzdze i instalacji energetycznych oraz
ograniczeniem ich ujemnego oddziaywania na
rodowisko naturalne.
Za yciowy bilans
Meneder odznaczony
...Jakub Radulski, prezes Alstom Power

w Elblgu, odznaczony zosta Krzyem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
za dotychczasowy dorobek zawodowy,
a zwaszcza aktywne wspieranie przemian gospodarczych. Odznaczenie
wrczy prezydent RP Aleksander
Kwaniewski ...
(GOS ELBLGA, 19.03.2001)
ALSTOM w czowce
...Wrd najwikszych inwestorw

zagranicznych,
uhonorowanych
dyplomami uznania Pastwowej Agencji
Inwestorw Zagranicznych jest rwnie
koncern Alstom Polska, majcy swj
zakad w Elblgu (...) Z rk premiera
wyrnienie dla Alstom Polska odebra
prezes tej firmy Jakub Radulski ...
(GOS ELBLGA, 31.05.2001)
Turbozesp 560 MW
Stojan generatora
Transport generatora 7FH2
Generator TOP AIR 50WY223Z-109
138
Uroczysyo odsonicia pomnika profesora Roberta Szewalskiego - Instytut Maszyn Przepywowych PAN w Gdasku
139
ALSTOM w nowej roli
W dniu 12 czerwca 2002 r. przedstawiciele ALSTOM Power i Elzam

Holding podpisali umow kupna sprzeday nieruchomoci uytkowanych
dotychczas w formie dzierawy przez
ALSTOM Power. W efekcie dokonanej
transakcji, z dniem 13 bm. Prawa
wasnoci uytkowanych budynkw
i prawa wieczystego uytkowania
gruntw zostan przeniesione na
ALSTOM Power.
(GOS ELBLGA, 14.06.2002)
11 padziernika 2001 r przedstawicielem pracownikw polskich spek ALSTOM w Europejskiej

Radzie Pracownikw ALSTOM zosta Jan
Fiodorowicz.
Europejska Rada Pracownikw ALSTOM zastaa
powoana przez kierownictwo grupy ALSTOM
oraz organizacje zwizkw zawodowych, na
podstawie umowy z 30 maja 1996 r. i dyrektywy
Unii Europejskiej nr 199/95 z 22 wrzenia

1994 r., w celu wymiany pogldw i otwartego
dialogu oraz konsultacji w ramach dziaalnoci
grupy ALSTOM w Europie. ERPA zajmuje si
kwestiami ponadnarodowymi, odnoszcymi si
do oglnej strategii grupy ALSTOM, jej sytuacji
ekonomicznej, finansowej i handlowej oraz jej
polityki w zakresie zarzdzania zasobami
ludzkimi.
Jan Fiodorowicz (trzeci od prawej) wrd czonkw Europejskiej Rady Pracownikw ALSTOM - Londyn
Laury dla firmy ALSTOM
Podpisanie porozumienia dotyczcego dziaalnoci ERP ALSTOM - Bruksela
140
24 lutego 2003 roku, w ALSTOM Power Sp.

z o.o. w Elblgu, odbyo si uroczyste wrczenie
certyfikatw systemw zarzdzania, nadanych
przez niezalen midzynarodow instytucj
certyfikujc Lloyd's Register Quality Assurance
(LRQA).Przeprowadzony przez LRQA audyt
obejmowa: recertyfikacj Systemu Zarzdzania
Jakoci, w oparciu o now wersj normy ISO
9001:2000; recertyfikacj Systemu Zarzdzania
rodowiskowego, w oparciu o norm ISO
14001:1996; certyfikacj - po raz pierwszy Systemu Zarzdzania Bezpieczestwem i Higien

Pracy, w oparciu o norm PN-N 18001:1999 oraz
wymagania midzynarodowej specyfikacji
OHSAS 18001:1999.
Przyznane certyfikaty stay si potwierdzeniem,
i stosowane w spce systemy zarzdzania,
speniaj midzynarodowe kryteria w zakresie
jakoci i s zgodne z wymaganiami ochrony
rodowiska oraz bezpieczestwa i higieny pracy.
...Elblska spka ALSTOM Power

zostaa wyrniona w oglnopolskim
konkursie Pracodawca - organizator
pracy bezpiecznej w kategorii zakadw,
ktre zatrudniaj ponad 250 pracownikw.
Elblski zakad wyrniono za to, e jest
przykadem waciwego poczenia
technicznego, organizacyjnego i spoecznego wymiaru pracy...
( GAZETA ELBLSKA, 2.01.2003)
Kto szanuje pracownika?
...W ocenie Pastwowej Inspekcji Pracy

w Elblgu firmami, ktre s przykadem
respektowania praw pracowniczych, jest
ALSTOM Power i Elbrewery (...) Ich
prymat w dziedzinie poprawnoci
stosunkw pracy jest niekwestionowany
i nie budzi kontrowersji.
(GOS ELBLGA, 3.06.2003)
141
Zwizki zawodowe dziaajce w spce

w 5 organizacjach (trzy w Elblgu i dwie we
Wrocawiu) funkcjonuj w oparciu o kodeks
pracy, ustaw o zwizkach zawodowych,
Zakadowy Ukad Zbiorowy Pracy i porozumienie w sprawie zapewnienia warunkw do
prowadzenia dziaalnoci zwizkowej na terenie
spki.
Przewodniczcymi poszczeglnych organizacji
zwizkowych s Jan Fiodorowicz - NSZZ
Solidarno, Hanna Szarkowska-Zajkowska MZZ Pracownikw ALSTOM Power Sp. z o.o.,
Zygmunt Szlachcikowski - Zwizek Zawodowy
Inynierw i Technikw, Andrzej Matuszewski
- MOZ NSZZ Solidarno (we Wrocawiu) oraz
Mieczysaw Madej - NSZZ Pracownikw
ALSTOM Power (we Wrocawiu).
II edycja akcji Z ALSTOM bezpieczniej na drodze - Gronowo Grne
Dziaalno socjalno-bytow okrela regulamin

funkcjonowania zakadowego funduszu
wiadcze socjalnych, zgodnie z ktrym rodki
funduszu przeznacza si na wiadczenia na rzecz
pracownikw, emerytw, rencistw i byych
pracownikw pobierajcych wiadczenia
przedemerytalne. Zakresem wiadcze z ZFS
zostay objte: rekreacja pracownicza, paczki
dla dzieci pracownikw, bony towarowe dla
emerytw i rencistw, zapomogi pienine
i zwrotne poyczki na cele mieszkaniowe.
Do przyznawania rodkw finansowych na
poszczeglne wiadczenia zostay powoane
komisje: socjalna i mieszkaniowa, reprezentowane przez przedstawicieli kierownictwa
i zwizkw zawodowych.
Bliej mieszkacw
Uroczysto przekazania odremontowanych sal wychowankom Domu Dziecka w Marwicy

Siedziba spki w Warszawie (budynek Kaskady - VI pitro)
1 kwietnia 2004 roku, decyzj Zgromadzenia

Wsplnikw ALSTOM Power Sp. z o.o., siedziba
spki zostaa przeniesiona z Elblga do
Warszawy. Zlokalizowanie siedziby ALSTOM
Power Sp. z o.o. w Warszawie miao na celu
popraw efektywnoci wsppracy z klientami.
Dotychczasowa spka, zlokalizowana
w Elblgu, uzyskaa status oddziau pod nazw
ALSTOM Power Sp. z o.o. w Warszawie Oddzia
w Elblgu.
Drzwi otwarte
w ALSTOM Power Sp. z o.o.
142
Dzie ALSTOM Power w ramach Dni Elblga
Oddzia we Wrocawiu zachowa swj status,

zmieniajc tylko nazw na ALSTOM Power Sp.
z o.o. w Warszawie Oddzia we Wrocawiu.
Decyzja o przeniesieniu siedziby nie wpyna
na zmian profilu produkcji oraz zakresu
dziaalnoci oddziaw spki, kontynuujcych
dziaalno w zakresie kompleksowej obsugi
energetyki.
ALSTOM Power Sp. z o.o. jest znana

w Elblgu rwnie z tego, e od lat
podejmuje liczne inicjatywy o charakterze filantropijnym, w zakresie wielu
dziedzin ycia spoecznego miasta. (...)
Jedn z form dziaalnoci sponsoringowej spki ALSTOM Power jest
wspomaganie elblskiej suby zdrowia.
Tylko w tym roku przekazany zosta
oddziaowi chirurgii oglnej i naczyniowej Wojewdzkiego Szpitala Zespolonego zestaw narzdzi laparoskopowych
wartoci okoo 37 tys. z. Dzikujc
prezesowi Zarzdu spki Jakubowi
Radulskiemu, ordynator oddziau
Andrzej Antoszewski napisa: Jest to dla
nas nie tylko dua pomoc finansowa, ale
te wyraz sympatii i zrozumienia dla
naszych potrzeb i problemw.
Inna darowizna, wartoci ponad
35 tys. z, trafia do 110 Szpitala Wojskowego z Przychodni. Obejmowaa ona
sprzt medyczny i narzdzia chirurgiczne. (...) Ponadto szpital otrzyma
specjalistyczne narzdzia chirurgiczne do
operacji laparoskopowych - chirurgicznych i ginekologicznych. (...) Okoo
27 tys. z kosztowa sprzt medyczny
przeznaczony dla Zakadu OpiekuczoLeczniczego Samodzielnego Publicznego Specjalistycznego Zakadu Opieki
Zdrowotnej - Szpitala Miejskiego przy
ul. eromskiego.
Wczeniej spka ALSTOM Power
przekazaa sprzt medyczny oddziaom
okulistycznemu i ortopedycznemu 110
Szpitala Wojskowego z Przychodni (...)
Warto przy okazji wspomnie o innych
adresatach finansowej i rzeczowej
pomocy elblskiej spki. Dua liczba
elblskich przedszkoli, szk podstawowych i ponadpodstawowych posiada
w swoich pracowniach informatycznych
sprzt komputerowy darowany im przez
ALSTOM Power Sp. z o.o. Spka
finansuje take szkolne konkursy,
remonty szkolnych pomieszcze. Od
kilku lat elblska spka organizuje
wsplnie z Komend Miejsk Policji
akcj: Z ALSTOM Bezpieczniej na
drodze, skierowan do pierwszoklasistw szk podstawowych na terenie
Elblga i powiatu elblskiego.
(GOS ELBLGA, 3.11.2004)
Uroczysto przekazania specjalistycznej aparatury

Wojewdzkiemu Szpitalowi Zespolonemu w Elblgu
143
Zamiast zakoczenia
Na tym chcielibymy zakoczy nasz wdrwk
po elblskich i wrocawskich ciekach energii
i mocy. Jednak zanim to nastpi, przedstawiamy
wspczesny A.D. 2005, skompresowany
niczym dane komputerowe, obraz spki.
ALSTOM Power Sp. z o.o. w Polsce tworz:

Adres:
Jana Pawa II 12
00-124 Warszawa
tel. (22) 850 96 00
fax (22) 654 55 90
ALSTOM Power Sp. z o.o. w Warszawie
Oddzia w Elblgu, gdzie funkcjonuj:
Zakad Metalurgiczny,
Zakad Turbin,
Zakad Turbin Parowych,
Zakad Serwisu,
Zakad Elektrowni
i Krajowe Centrum Informatyki.
Adres:
ul. Stoczniowa 2
82-300 Elblg
tel. (55) 239 19 11
fax (55) 232 49 76
ALSTOM Power Sp. z o.o. w Warszawie
Oddzia we Wrocawiu, tu znajduje si:
Zakad Generatorw,
Biuro Generatorw,
i Biuro Serwisu Generatorw.
Adres:
ul. Fabryczna 10
53-609 Wrocaw
tel. (71) 356 52 00
fax (71) 355 17 42
144
145
Przedmiotem naszej dziaalnoci

jest produkcja turbin parowych, w zakresie mocy
do 1000 MW i gazowych typu GT8C; produkcja
turbogeneratorw chodzonych powietrzem,
wodorem oraz wod i wodorem; projektowanie,
instalowanie, remonty i serwis turbin parowych
i gazowych; projektowanie i zarzdzanie
realizacj nowych i modernizowanych obiektw
energetycznych; serwis w zakresie generatorw
i ich wyposaenia; urzdzenia ochrony
rodowiska oraz wykonawstwo odleww ze
staliw wglowych nisko i wysokostopowych, z
eliwa sferoidalnego i wieloskadnikowych
brzw aluminiowych.
Nasze produkty eksportujemy
do takich krajw, jak Szwajcaria, Niemcy,
Francja, USA, Szwecja, Norwegia, Dania,
Finlandia, Wielka Brytania, Estonia, Ukraina,
Turcja, Chiny, Indie, Hiszpania, Rosja, Czechy.
Oferowane przez nas wyroby i usugi
speniaj najwysze wymagania klientw.
Jest to moliwe dziki posiadanej wiedzy
technicznej, wysokiej kulturze wytwarzania
i wiadczenia usug oraz ogromnemu szacunkowi dla pracy.
Uzyskane przez nas certyfikaty:
Systemu Zarzdzania Jakoci wedug normy
ISO 9001:2000,
Systemu Zarzdzania rodowiskowego
wedug normy ISO 14001:1996,
Systemu Zarzdzania Bezpieczestwem
i Higien Pracy - na podstawie normy PN-N
18001:1999 i wymaga midzynarodowej
specyfikacji OHSAS
s potwierdzeniem dowiadcze, wiedzy i umiejtnoci zaogi.
Dzieje ZAMECHu i DOLMELu, ich przeksztace
po roku 1990, pokazuj jak kapryna i nieprzewidywalna bywa historia - nauczycielka ycia.
Do tego trzeba doda kaprysy koniunktury.
Jednak w ostatecznym rachunku historia
zatytuowana Od ZAMECHu i DOLMELu do
ALSTOM Power Sp. z o.o. ma wydwik
optymistyczny i doskonale wspgra ze sowem
power, oznaczajcym moc, energi i moliwoci
czowieka.
Ta historia kae nam spoglda z nadziej
w przyszo.
146
147

Warszawa - Elblg - Wrocaw 2005

Alstom

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alstom

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Od ZAMECHu i DOLMELu

ALSTOM Power Sp. z o.o.

Autorzy skadaj serdeczne podzikowania za pomoc:

koniec lat 40. rozpocz produkcj turbin

Nasz album o warszawsko - elblsko - wrocawskiej

Elblg - na kartach historii

Ulice Elblga po wyzwoleniu

10 lutego 1945 r. oddziay radzieckie II Frontu

ELBLG - miasto w wojewdztwie

i uregulowanie ujcia Wisy. Buduje wic parowe

Od roku 2001 Fundacja Elblg

Okrt liniowy Oldenburg - 1912 rok

Ferdynand Gottlob Schichau

Krownik torpedowy Kazarski dla Marynarki Wojennej Rosji

Pierwsze warsztaty mechaniczne firmy Schichau - 1839 rok

Budynek administracyjny firmy

Stocznia w roku 1912

Pierwsza zbudowana w Europie maszyna parowa

Gdy w 1857 r. otworzono linie kolejow biegnc

Jak przejmowaem stoczni

Dopiero przed II wojn wiatow w roku 1937

Basen wyposaeniowy stoczni w Elblgu

Wyposaanie torpedowcw - 1912 rok

Fabryka lokomotyw - budowa kotw parowozowych

Budowa torpedowcw typu 35 - 1939

Zakady Schichau'a miay wielobranowy

Uzalenienie od niemieckich zamwie

Dwusuwowy okrtowy silnik wysokoprny o mocy 100 kM

Maszyny poczwrnego rozprania o mocy 2 500 kM - elektrownia Altona

W marcu 1948 r., na Zjedzie

W maju 1947 r. Zjednoczenie Przemysu

Pierwszym dyrektorem naczelnym nowo

Budynki fabryczne ocalae z poogi wojennej

Siedem wsi poczonych tramwajem

Gerard Blum-Kwiatkowski (1930 -)

Andrzej Matuszewski omawia z montaystami zamechowskimi wykonanie formy przestrzennej

W latach 50. do ZAMECHu przybyo wielu

Forma przestrzenna - projekt Antoni Starczewski

Powstaway przy zakadzie sekcje sportowe,

Nasze kino Iluzjon zaprasza...

Artyci polscy podczas zwiedzania zakadu oraz na

...Ogem pomidzy Zamechem

Niebawem zorganizowano cykliczn imprez na

Ruiny Kocioa Najwitrzej Marii Panny

Odremontowany budynek Galerii El

II Biennale Form Przestrzennych

Decyzj kolegium medalu Mecenas

Dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie,

W rodowisku zamechowcw z Czerwonej

Formy przestrzenne na ulicach miasta

Artysta i pracownicy ZAMECHu wykonujcy formy

Wntrze Galerii El - ekspozycja prac artystw plastykw

Ostatnie, V Biennale, odbyo si w 1973 r., cigle

Przygotowania do Biennale - istotne wskazwki

W poowie 1953 r. powsta zalek bazy

Przekadnia turbiny 2P2

W grudniu 1961 r. wykonano prototyp turbiny

Elektrociepownia era - turbina TC 25

Stacja prb turbin - turbina TK 50

W 1967 r., rwnie w oparciu o dokumentacj

Metoda ta pozwolia skrci czas montau,

W 1968 r. wykonano pierwsz

Nasz udzia w Potopie