Alminyum ve Alminyum alamlar

Alminyum zellikleri
Alminyum
Gm renkte snek bir metaldir. Atom numaras 13 tr.Doada genellikle boksit cevheri
halinde bulunur ve oksidasyona kar stn direnci iletannr. Endstrinin pek ok kolunda
milyonlarca farkl rnn yapmnda kullanlmakta olupdnya ekonomisi iinde ok nemli
bir yeri vardr.
Alminyumdanretilmiyapsal bileenler uzay ve havaclk sanayii iin vazgeilmezdir. Hafif
lik ve yksek dayanmzellikleri gerektiren tamaclk ve inaat sanayiinde geni kullanm
alan bulur.
Tablo 1.1 Alminyumun Fiziksel zellikleri

Alminyumun Kristal kafes yaps

Alminyum Alamlar
Alminyum alamlarnn mekanik, fiziksel ve kimyasal zellikleri alamelementlerine ve
mikro yapsna bal olarak deiir. Alminyuma katlan en nemli alamelementleri bakr,
mangan, silisyum, magnezyum ve inkodur.
Alminyum alamlar dvme ve dkm alamlar olarak iki gruba ayrlr.
Dvmealamlarnn, plastik deformasyon kabiliyeti iyi olup kolayca
ekillendirilebilirler.Alminyum dvme ve dkm alamlarnn byk bir ksmna sl ilem
uygulanabilmektedir.
1.2.1 Dvme Alminyum Alamlar
Dvme alminyum alamlar ierdikleri alam elementlerine gre
snflandrlrlar.Amerikan alminyum birliine gre, alminyum dvme
alamlar drt harfle snflandrlmaktadr.

1XXX Serisi
1XXX Serisi ticari olarak saf alminyumu ifade eder ve en az % 99
orannda alminyum ierir. Bu malzemelerin, ekillendirilmesi, elektrik
iletkenlikleri ve korozyon direnleri olduka yksektir. 1XXX serisinin
isimlendirilmesi son iki rakamna gre yaplr.Son iki rakam saflk
derecesinde alminyumun % 99,XX ksmn belirlemede kullanlr.rnein
1100 malzemesinin % 99.00 orannda, 1050 malzemesinin % 99.50
orannda ve 1060malzemesinin ise % 99.60 orannda saf alminyum
ierir.1XXX serisi alminyum alamlar elektrik iletkenlii yksek
olduundan elektrik endstrisinde kullanm yaygndr. Ayrca korozyon
direnci yksek olduu iin kimya endstrisinde kullanmda olduka yaygn
olmasnn yannda fazla dayanm istemeyen korni,kap kolu vb. ev
eyalarnda da ska kullanlmaktadr.
2XXX Serisi
Alminyum bakr alamlar, ilk olarak kelme sertletirilmesi yaplabilen
alamlardr. kelme sertletirilmesi yaplan ilk alam 2017 alamdr. Bu
alamlar yapierisinde zellikle % 4 Cu, % 0,6 Mg ve % 0,7 Mn
bulunmaktadr. Yap ierisinde arlka bulunan % 4,4 Cu, % 0,5 Mg, % 0,8
Mn ve % 0,8 Si' lu 2014 alam yapay yalandrmaya2017 alamndan
daha fazla tepki vermesi iin daha sonra gelitirilmitir.

Bugn en ok kullanlan Al-Cu alamlarndan biridir. Yksek dayanm

zellii, magnezyum ieriini%0,5den % 1,5e karmakla elde edilebilir.

Magnezyumun, alminyum bakr alamlarna ilavesi alminyum bakr

alamlarnda kelti sertlemesini olduka hzlandrr ve younlatrr.

3XXX Serisi
Alminyum 3XXX serinin en nemli alam elementi manganezdir.
Alamda, dk oranlarda yani % 1,2 orannda manganez dayanm
arttrmaktadr ve manganez oran %1,5 ile snrlandrlmtr. Bu serideki,
3003, 3004 ve 3105 alamlarnn, korozyon direnci ve ilenebilirlii
yksektir. Fakat bu alam serisine yalandrma ilemi ile sertletirme
yaplamaz. 3XXX serisi alamlar, yaygn olarak eitli konstrksiyonlarda,
sv tanklarnda, at sistemleri ve at kaplamalarnda gibi mimari
alanlarda kullanlr.
4XXX Serisi
Bu seride ana alam eleman silisyumdur. Bu serideki ou alama sl
ilemuygulanamaz. % 13ten fazla silisyum ieren alamlar ilenmesi ok
zordur. Dk ergime scakl,yksek orozyon direnci,esneklik ve dekoratif
grnm bu serinin nemlizellikleri arasnda saylabilir. Bu serideki
alamlar lehim teli, mimari uygulamalar ve radyatr dilimlerinin imalinde
kullanlmaktadr. Ayrca, yksek silisyum ihtiva eden dkmler iten
yanmal motorlarda,vites kutularnda, silindir ve karterlerde, ayrca nikel
gibi elementlerin ilavesiyle de pistonimalinde kullanlrlar.

5 5XXX Serisi
Alminyum 5XXX serisi, yksek dayanm ve korozyon direnci salayan magnezyum
elementini iermektedir.Bu seriye yalandrma sl ilemi uygulanamamasna ramen
yksek ekme dayanm ve yksek sertlik elde edilebilir. Bunlarn yannda, anma direnci,
deniz atmosferine kar korozyon direnci ve iyi kaynak edilebilirlii nemli zellikleridir.
% 10orannda magnezyum ieren alminyum alamlar, tavlama ileminden sonra btn
alminyum dkm alamlar iinde ekme mukavemeti, uzama ve darbeye kar
mukavemet bakmndan en yksek zellie sahiptir.Bu serideki alamlar sertlik ve dayanm
istenilen zel konstrksiyonlar iin kullanlmaktadr. zellikle gemi iskeleti ve dier
denizcilik uygulamalarnda ska kullanlan seridir.
6XXX Serisi

Bu seriyi oluturan ana alam elemanlar magnezyum ve silisyumdur. Orta

derecede mekanik zellikleri, iyi derecede ekillendirilebilme kabiliyetleri,
iyi derecede korozyon dayanm ve sl ileme olduka yatknlk gibi
zellikleri vardr. Yalandrma ilemi ile birlikte akma dayanm 3 katna
kabilmektedir. Bu seri alamlar ila, kimya ve gda sanayilerinde,
ambalajlamada ve makine paralarnn imalinde yaygn olarak
kullanlrlar.Ayrca ekstrzyon edilebilme yetenekleri olduka yksek
olduundan ekstrzyon ile retilmesi gereken makine elemanlarnn
vazgeilmez serisidir.
7XXX Serisi
Bu seride ana katk eleman inkodur ve % 5 nispetinde kullanlr.ok
yksek mukavemet deerleri vardr.Bu seride inko dklebilirlii drr.
Ayrca inkolu alamlar scak atlamave souma ekmesi meydana
getirirler. Bu seri alamlar yksek mukavemet salamalarndan dolay
uak paralar,vin,vidal makine paralarnn yapmnda tercih
edilmektedir.
8XXX Serisi
Esas alam elementi lityum olup, kalay ilavesi de yaplabilmektedir.
zellikle uak veuzay aralar yapmnda kullanlmaya balanan bu
malzeme, iyi yorulma direnci ve iyi tokluk zelliklerine sahiptir. Fakat dier
Al alamlar ile karlatrldnda retim maliyetleri yksektir.

Al 6061 zellikleri
6061Kimyasal Bileimi
Fe
0,5

Si
0,6-1,0

Cr
0,1

Mn
0,2-0,8

Mg
0,8-1,2

Zn
0,25

Cu
0,6-1,1

Mekanik zellikleri
Temper
-

Akma Mukavemeti
(MPa)

ekme Mukavemeti
(MPa)

min-max

min-max

0
T4
T6

103-228
110-140
240-270

55-124
180-230
260-310

Karakteristik zellikleri: Yksek sertlik iyi iyiletirilebilirlik , korozyon dayanm yksek , iyi kaynak
yaplabilir.
rn ekilleri: Levha , ubuk Boru ,Lama ,Tel , Profil eitleri.
Uygulama Alanlar

Savunma Sanayi

Uak Sanayi

Demiryolu vagonlarnda ar yaplar

Kamyon korkuluklar

Gemi ina sektr

Kprler

Askeri kprler

Boru

Tamaclk

Kazan imalat

Motorbotlar

Uzay uygulamalar

Helikopter pervane kaplamas

Perin

Pilon

Kule

Al 6060 zellikleri
Kimyasal Bileimi
Fe

Si

Cu

Mn

Mg

Zn

0,35

0,2-0,6

0,1

0,1

0,45-0,9

0,1

Mekanik zellikleri

Temper
-

Akma Mukavemeti
(MPa)

ekme Mukavemeti
(MPa)

min-max

min-max

50

100

T1

90

150

T4

90

160

T5

110-175

150-215

T6

170-210

205-245

T8

240

260

Karakteristik zellikleri: Korozyon dayanm yksek , kaynak kabiliyeti ok iyi , yorulma dayanm
yksek , T4 sl ilem formunda iyi souk ekillenebilir zellii kazanr , ok kark paralar iin uygun.
rn ekilleri: Folyo,Tel, ubuk , Boru ,Profil eitleri

Uygulama Alanlar

Mimari uygulamalar

Pencere

Kap

Perde duvarlar

balant elemanlar

Bina iskelet sistemleri

Lambalar

Merdivenler

Merdiven korkuluklar

Soutucu blmler

Elektronik blmler

Elektronik modller

Elektromotor gvdeleri

Radyotr uygulamalar

Esnek montaj sistemleri

zel makine ekipmanlar

Kamyon var treyler demeleri

Pnromatik montaj uygulamalar

Sulama borular

Mobilya ve ofis ekipmanlar

Eanjr uygulamalar

Al 6063 zellikleri
Kimyasal Bileimi
Fe

Si

Cu

Mn

Mg

Zn

0,35

0,2-0,6

0,1

0,1

0,45-0,9

0,1

Mekanik zellikleri
Temper
-

Akma Mukavemeti
(MPa)

ekme Mukavemeti
(MPa)

min-max

min-max

50

100

T1

90

150

T4

90

160

T5

110-175

150-215

T6

170-210

205-245

T8

240

260

Karakteristik zellikleri: Korozyon dayanm yksek , kaynak kabiliyeti ok iyi , yorulma dayanm
yksek , T4 sl ilem formunda iyi souk ekillenebilir zellii kazanr , ok kark paralar iin uygun.
rn ekilleri: Folyo,Tel, ubuk , Boru ,Profil eitleri

Uygulama Alanlar

Mimari uygulamalar

Pencere

Kap

Perde duvarlar

balant elemanlar

Bina iskelet sistemleri

Lambalar

Merdivenler

Merdiven korkuluklar

Soutucu blmler

Elektronik blmler

Elektronik modller

Elektromotor gvdeleri

Radyotr uygulamalar

Esnek montaj sistemleri

zel makine ekipmanlar

Kamyon var treyler demeleri

Pnromatik montaj uygulamalar

Sulama borular

Mobilya ve ofis ekipmanlar

Eanjr uygulamalar

Alminyum Kullanmnn Endstrilere Gre Gruplandrlmas

Dnyadaki kullanm, hem miktar hem de deer olarak demirden sonra gelir. Saf
alminyumun ekme dayanm dk olmakla birlikte, bakr, inko, magnezyum, manganez
ve silisyum gibi pek ok elementle alamlandrlarak mekanik zellikleri gelitirilebilir.
Yksek dayanm/arlk oranlarndan tr alminyum alamlar, uak ve uzay aralarnn
vazgeilmez bileenleridir.

- naat
- Ambalaj
- Tat Aralar
- letken olarak
- Mhendislik Uygulamalar
- Su artma
- Dayankl tketim aletleri (cihazlar, mutfak ara gereleri, vs.)
- Makine imalat
- Yksek saflkta alminyum ,elektronik ve CD lerde
- Toz haline getirilmi alminyum boyalara gmms renk vermede kullanlr.
Alminyum pulcuklar (zellikle ahap boyamada), astar boyalarna da katlabilir. Bylece
kurumayla birlikte alminyum pulcuklar su geirmez bir tabaka oluturur.
- Kolay ekillendirilebilir oluu ve yksek s iletkenliinden tr, yeni bilgisayarlarn
CPU'larnn s uzaklatrclarnda alminyum kullanlr. bakr s uzaklatrclar daha kk
olmalarna karn daha pahal ve yapmlar daha zordur.
- Alminyumun ok hzl oksitlenme zellii, kat roket yakt olarak ve dier piroteknik
kompozisyonlarn retiminde kullanlmasna yol aar
Alminyum ve naat

naat sektr, ylda Avrupa'da 1.2 milyon ton, ABD'de 1.05 milyon ton, Japonya'da 915.000
ton alminyum kullanmaktadr. (2000 ylnda dnyada mimari amala alminyum kullanm)
Alminyum, binalarn at ve cephe kaplamalarnda, kap ve pencerelerinde, merdivenlerde,
at iskeletinde, inaat iskelelerinde ve sera yapmnda byk miktarda kullanlr.

Alminyumun salaml yannda sahip olduu dekoratif grnm, eloksal (anodik

oksidasyon) kaplama ile bir bakma lmszleir. Gerek natrel veya renkli eloksal kaplama,
gerek ise lake kaplama (elektrostatik toz veya sv boyama) ile alminyum; mimar ve
mhendislere inaat sektrnde zengin seenekler sunar.

Alminyum Merdiven Korkuluklar

Alminyum ve Ambalaj

Alminyum, en kullanl ambalaj malzemelerinden birisidir. Alminyum, konteynr

imalatndan ila kutularna kadar ok eitli ambalaj uygulamalarnda mkemmel cevap verir.
Banyoda di macunu tpnden, marketlerdeki saysz rnler (ikolata vb.) mutfakta folyoya
sarl frn yemekleri ve buzdolabndaki souk merubatlara kadar, alminyum pek ok rn
sarar ve korur. Alminyumun homojen yaps, ince folyo (alminyum kat) eklinde
retilebilmesi, hava geirmezlii ve kolay ekillenebilmesi onu ideal bir ambalaj malzemesi
yapar. Alminyum folyo, hava ve mor-tesi nlar geirmediinden, gdalar doal renk ve
tatlar ile birlikte korur. Alminyum, folyo olarak vakumlu ambalajlarda, metalize flm
(alminyum kapl plastik) olarak da s ile kapanan ambalajlarda (yourt, ilalar vb) en tercih
edilen malzemedir. Alminyumun en yaygn kullanld alanlardan birisi de, merubat ve bira
kutulardr. Dnyada kullanlan tm iecek kutularnn % 80'i alminyum kutulardr. Bunun
nedeni, hafif almas kolay, darbeye dayankl, salam, abuk soutma zellii ve geri
kazanlabilir olmalardr. Kullanlm alminyum iecek kutularnn yksek hurda deeri, geri
kazanma iin kutularn toplanmasn kolaylatrr.
Kullanlm alminyum kutularn tketiciden satn alnmas ile balayan geri kazanma ilemi
sonucunda, yeni kutular retilmektedir. 1989 ylnda kullanlm alminyum merubat
kutularnn geri kazanma oran ABD'de % 61, Avustralya'da % 60, Kanada'da % 45,
Japonya'da % 42, Avrupa'da % 16 olmutur. Bu oranlar, her yl artmaktadr.

Alminyum Kaplar
1.5.3. Alminyum ve Tat Aralar

Alminyum, ulam sektrnde tat aralarnn retiminde kullanlan en nemli

malzemelerden birisidir. Alminyum kullanmnn yaklak % 25'i tat aralarnn retimine
aittir. Tat aralar ne kadar haff olursa, hareket etmeleri iin daha az enerjiye gerek duyulur.
Gnmzde bir otomobilde 50 kg alminyum kullanlmaktadr. Bu sayede, yaklak 100 kg
demir, elik ve bakr malzeme tasarrufu yaplmaktadr. Yaplan hesaplar ve deneyimler
sonucunda, alminyum kullanlan bir otomobilin, yeterince alminyum kullanlmam bir
otomobile kyasla, ekonomik mr boyunca 1500 litre daha az yakt harcad anlalmtr.
Bu durumun gerek srclerin akaryakt masraflarna salayaca ekonomi ve evre sal
asndan atmosfere yaylan atk ekzos gaznn drlmesi ynnden ok byk faydas
bulunmaktadr. Otobs ve tren gibi sk sk hareket eden ve duran aralarda, aracn hafif olmas
daha da fazla nem kazanmaktadr. Gnmzde otobs, tren, kamyon gibi byk kara
aralarnda alminyum kullanm ile nemli yakt tasarrufu salanmaktadr. Ayrca karayollar
trafk ve yn iaret sistemlerinde, kprlerde alminyum kullanm artmaktadr. Deniz
aralarnda, zellikle teknelerde alminyum yap sistemleri ile arlk merkezi daha aaya
ekilmekte ve bylece teknenin dengesi artrlmakta ve daha ok kullanm hacmi
salanmaktadr. Kk teknelerin ve yatlarn yelken direkleri alminyumdan yaplmaktadr.
Bir uan arlka % 70'i alminyumdan olumaktadr. Alminyum alamlarnn hafiflii
yan sra salaml, uaklarn ve dolays ile havaclk sektrnn gelimesine en byk
katky yapmtr.
Duralminyum (alminyum-bakr) alamlarndan sonra gelecekte en nemli uak malzemesi
alminyum-lityum alamlan olacaktr. Alminyum-lityum alamlan ile, uaklarn % 15
hafiflemesi mmkndr.

Alminyumdan Ara asesi

1.5.4. Alminyum ve letkenler

Alminyum son derece iletken bir metaldir. Bu nedenle, tm alminyum kullanmnn

Avrupa'da % 10'u, ABD'de % 9'u, Japonya'da % 7'si elektrik ve elektronik sektrnde
kullanlmaktadr. Alminyumun bu alanda en ok kullanld yer, elektrik nakil hatlardr.
elik zl alminyum iletkenler, yksek voltajl elektrik nakil hatlarnda tercih edilen tek
malzeme olmutur. Alminyum, yeralt kablolarnda, elektrik borularnda ve motor bobin
sarmnda yaygn ekilde kullanlmaktadr. Elektronikte, alminyum kullanm yerleri arasnda,
aseler, transistr soutucular, data kayt diskleri ve elektronik cihazlarn kasalar
bulunmaktadr.

ekil 1.8. letken Alminyum Teller

1.5.6. GTIP (Gmrk tarife numaras) snflandrlmas

76 Alminyum ve Alminyumdan Eya

-7601 lenmemi Alminyum
7601.10.00.00.00 Alamsz Alminyum
7601.20 Alminyum Alamlar
-7602 Alminyum Dknt ve Hurdalar
-7603 Alminyum tozlar ve ince pullar
-7604 Alminyumdan ubuklar ve profiller
-7605 Alminyum teller
-7606 Alminyumdan saclar, levhalar, eritler (kalnl 0,2 mmyi geenler)
-7607 Alminyumdan yapraklar ve eritler (baskl veya basksz, kat, karton, plastik
maddeler veya benzerlerinden bir mesnet zerine tespit edilmi olsun olmasn) (mesnedi hari
kalnl 0,2 mm yi gemeyenler)
-7608 Alminyumdan ince ve kaln borular
-7609 Alminyum boru balant paralar (rakorlar, dirsekler, manonlar ve benzerleri)
-7610 Alminyum inaat ve inaat aksam (kprler, kpr aksam, kuleler, pilonlar,
ayaklar,stunlar, inaat iskeleleri, atlar, kaplar, pencereler ve bunlarn ereveleri,
pervazlar ve kap eikleri, korkuluklar, parmaklklar gibi) (9406 pozisyonundaki prefabrik
inaatlar hari); inaatta kullanlmak zere hazrlanm alminyum saclar, ubuklar, profiller,
borular vb.)
-7611 Her trl madde iin (sktrlm veya svlatrlm gaz hari) hacmi 300 litreyi
geen ve mekanik veya termik tertibat bulunmayan alminyum depolar, sarnlar, kvler ve
benzeri kaplar (sy izole edici veya i yzeyleri kaplanm olsun olmasn)

-7612 Her tr madde iin (sktrlm veya svlatrlm gaz hari) hacmi 300 litreyi
gemeyen ve mekanik veya termik tertibat bulunmayan alminyum depolar, flar, variller,
bidonlar ve benzeri kaplar (tp eklinde sert veya esnek kaplar dahil) (sy izole edici veya i
yzeyleri kaplan
-7613 Sktrlm veya svlatrlm gaz iin alminyum
-7614 Alminyum tellerden ince ve kaln halatlar, kablolar, rme halatlar ve
benzerleri(elektrik iin izole edilmemi olanlar)

-7615 Alminyumdan sofra, mutfak ve dier ev ilerinde kullanlan eya ile sal koruyucu
eya ve bunlarn aksam; alminyumdan sngerler, temizlik veya parlatma ilerinde kullanlan
eya, eldivenler ve benzerleri
-7616 Alminyumdan dier eya

Ekstrzyon rnleri Kullanm Alanlarna Gre Dalm

Hadde rnleri (rulo, folyo) Kullanm Alanlarna Gre Dalm

. ALMNYUM ALAIMLARININ ISIL LEM

Alminyum alamlar sertletirme ve yalandrmayla kuvvetlendirilirler. Tavlama, denge
d iyaplan ve alamn snekliini azaltan yourulmadan ileri gelen iyapsal kusurlar yok
etmek iin uygulanr. [5]

3.1 Sertletirme ve yalandrma

Bileenlerin ounun Al iinde eriyebilirle kabiliyeti scaklkla azalr (ekil 3.1.). Bu,
alamlara sertleme ve yalanma ile kuvvetlenme olanan verir

ekil 3.1. Al-Cu alamlar denge diyagram

3.1.1 Alminyum alamlarnn sertletirilmesi

Bu ilem, fazla metallararas fazlarn tmnn ya da ounun Al iinde eridii bir scakla
stmak; bu scaklkta tutmak ve fazla doymu bir kat eriyik elde etmek zere hzl soutma
(daldrma) dan ibarettir. rnein Al-Cu sisteminin alamlar (ekil 3.1) iin sertletirme
scakl abc izgisiyle saptanm olup bu izgi, % 5.6 dan az Cu ieren alamlar iin
maksimum eriyebilme izgisinin stnden ve bu orandan daha ok bakr ieren alamlar iin
tektik izgisinin (548C) altndan geer. % 5.6 ya kadar bakr ierikli alamlarn
sertletirilmesi iin stldklarnda, CuAl2 faznn fazlas tamamen erir. Mteakip hzl
soutulmada sadece fazla doymu a kat eriyiki mevcut olur ve alamda bulunan kadar bakr
ierir. % 5.6'dan fazla bakr ieren alamlarn iyaps, sertletirmeden sonra, b noktasyla
gsterilmi bileimde bir fazla doymu a kat eriyiki ile stmada erimemi CuAl2
birleiminden ibaret olur. Metallararas fazlar eritmek iin gerekli sertletirme scaklnda
tutma sresi, alamn iyapsal durumu, stma frnnn tipi ve sertletirilecek parann
kalnlna baldr. 0.5 mm den 150 mm kalnla kadar salar, levhalar, ubuk ve bandlar,
gherile banyosunda stldklarnda 10 il 80 dakika; bugn yaygn olarak kullanlan cebr
hava ceryanl elektrik frnlarnda stldklarnda da 30 il 210 dakika tutulur. Dkm
paralar, sertletirme scaklnda daa uzun sre (2 il 15 sa) bekletilir. Bylece de kabaca
kelmi metallararas fazlar (ekil 3.2, a) erimi olur. Sertletirmede, ekillendirilmi
(haddelenmi, ekilmi, doulmu...) alamlar souk suya, dkm paralar da 50-100C'a
stlm suya daldrlrlar; suyu stmaktan ama, arplmay ve atlak oluumunu nlemektir.
Sertlemeden sonra alamlar alak ekme mukavemeti ve akma snrn, ama yksek
sneklii haiz olurlar.