PH

N I: IIU KI
N T NHIN
N
- KINH T - X
HI
y l phhn thuyt minh
m
tng hp
p cc iu kin
k
t nhin
n - kinh t - x
x hi cc khu
kh vc min
n
ni tnh Yn
Y Bi. Ccc iu kin ny
n ng vaii tr quan trng n s hnh
h
thnh, pht
p
sinh v

pht trinn cc hin t

ng trt l
t v mt
m s tai bin a cht lin
l
quan (l qut, xi l

b sng) trn a bnn ca tnh. c

im caa cc iu kin
k
c m
t ch yu tng hp t

cc kt quu cng tc kho st th

c a iu tra n nm 2013, v kt hp s dng
d
cc tii
liu, s liu c binn tp t cc cng
c
trnh iu tra, ng
ghin cu tr
c y.

I.1. V TR A L - KIN
NH T - NHN
N
V
N
V tr a l
l
I.1.1. V
Yn Bi l tnh min
m
ni, nm giaa vng Ty Bc - ng

Bc v Trungg
o
du B
Bc b. Yn Bi c phm vi gii
g hn to a l t 211 24 - 22o16 v
Bc; 103o56 - 105o03 kinh ng.

Pha Ty Bc tnh Ynn Bi gipp tnh Loo

p ng Nam gipp tnh Ph
Cai, pha Ty Nam gipp tnh Snn La v Laai Chu, pha
Q
Th, pha nng Bc gip tnh H Giang v Tuyn Quang.

Hnhh 1: Bn hnh chnnh tnh Ynn Bi.

Tng din
d
tch t
nhin ca tnh l 6.886 km
m2 (theo s liu kim
m k nm
m
15

2010), bng 2% din tch t nhin ca c nc v bng 10,4% din tch vng
ng Bc; xp th 8 so vi 11 tnh thuc vng ni pha Bc v quy m t ai.
Vi v tr a l l ca ng min Ty Bc, li nm trn trung im ca mt
trong nhng tuyn hnh lang kinh t ch lc Trung Quc - Vit Nam: Cn Minh
- Lo Cai - H Ni - Hi Phng, c h thng giao thng tng i a dng gm
cc loi hnh: ng b, ng st, ng thy to cho Yn Bi c iu
kin v c hi thun li tng cng hi nhp v giao lu kinh t thng mi,
pht trin vn ha x hikhng ch vi cc tnh trong vng, cc trung tm
kinh t ln trong c nc m cn c trong giao lu kinh t quc t, c bit l
vi cc tnh Ty Nam Trung Quc.Yn Bi c v tr quan trng trong chin lc
bo v an ninh quc phng c khng nh trong lch s u tranh gii
phng v bo v T quc. Ngy nay, Yn Bi v ang c xy dng thnh
khu vc mnh v kinh t v tr thnh khu vc phng th vng chc trong s
nghip xy dng v bo v T quc.
I.1.2. Dn c
Nm 2013, tng dn s ton tnh l 773.854 ngi. Mt dn s bnh l
112 ngi/km2, tp trung mt s khu th nh thnh ph Yn Bi, th x
Ngha L v cc th trn huyn l.
Theo s liu iu tra, trn a bn tnh Yn Bi c ti 30 dn tc sinh
sng, trong c 7 dn tc c dn s trn 10.000 ngi. 2 dn tc c t 2.000 5.000 ngi, 3 dn tc c t 500 -2.000 ngi.
S phn b cc cng ng dn tc trn a bn tnh c nhng c trng
sau:
+ Vng thung lng sng Hng chim 41% dn s ton tnh, trong :
ngi Kinh 43%, ngi Ty chim 33%, ngi Dao chim 10%, ngi Hmng
chim 1,3% so vi dn s ton vng.
+ Vng thung lng sng Chy chim 28% dn s ton tnh. Trong
ngi Kinh chim 43%, ngi Ty chim 11%, ngi Dao chim 13%, ngi
Nng chim 7%... so vi dn s ton vng.
+ Vng ba huyn pha Ty (Trm Tu, M Cang Chi, Vn Chn) chim
31% dn s ton tnh.Trong : ngi Kinh l 33%; ngi Thi 19,2%, Ty
11,8%, Hmng 24,1%; ngi Mng 5,2% v ngi Dao 5,1% so vi dn s
ton vng.
Cng ng v cc dn tc trong tnh vi nhng truyn thng v bn sc
16

ring hnh thnh nn mt nn vn ha rt a dng v phong ph, c nhiu nt

c o, su sc nhn vn v nhng truyn thng tp qun trong lao ng sn
xut c nhiu bn sc dn tc.
I.1.3. Hot ng kinh t - x hi
Nhng nm qua nn kinh t tnh Yn Bi c s chuyn bin tch cc,
tc tng trng tng sn phm trn a bn (GDP) t kh, c cu kinh t
chuyn dch ng hng, kt cu h tng c u t xy dng to iu kin
thun li cho pht trin kinh t - x hi, i sng nhn dn c ci thin r rt,
an ninh chnh tr v trt t an ton x hi c gi vng. Tuy nhin, im xut
pht ca nn kinh t thp, quy m sn xut ca cc ngnh cn nh b, sn phm
hng ho cha nhiu v sc cnh tranh trn th trng cn hn ch, pht trin
kinh t cha tng xng vi tim nng ca tnh.
Tc tng trng kinh t nm 2005 t 9,44%, nm 2009 t 12,64%,
nm 2010 t 13,16%, nm 2011 t 13,34%, nm 2012 t 12,01%. Bnh qun
5 nm 2006 - 2010 tng 11,67%. Trong : Nng lm nghip tng 5,50%, cng
nghip - Xy dng tng 15,08% v dch v tng 17,15%.
Thu nhp bnh qun u ngi nm 2010 t 11,49 triu ng, gp 2,7 ln
so vi nm 2005. Nm 2012 t 16,63 triu ng gp trn 3,9 ln so vi nm
2005.
Theo s liu thng k nm 2010, so vi 14 tnh Trung du, Min ni pha
Bc th tnh Yn Bi ng th 6 v dn s, th 4 v tc tng trng GDP, th
9 v GDP (gi thc t), th 10 v GDP bnh qun u ngi, th 8 v thu ngn
sch trn a bn, th 7 v t trng ngnh cng nghip xy dng trong GDP.
Nh vy, so vi cc tnh trong vng th GDP, GDP bnh qun u ngi v thu
ngn sch trn a bn ca tnh Yn Bi t thp.
Bng 1. GDP cc ngnh v GDP bnh qun u ngi giai on 2005 - 2012
VT: triu ng
Nm

Nm

Nm

Nm

2005

2010

2011

2012

1/ GDP (gi C 2010)

4.813.740

8.359.127

9.474.359

- Nng lm nghip

2.223.169

2.905.387

- CN xy dng

1.396.485

- Dch v
2/ GDP (gi TT)

Ch tiu

Ch s pht trin (%/nm)

Giai on
2005 - 2010

Giai on
2010 - 2012

10.612.058

11,67

12,67

3.065.595

3.221.871

5,50

5,31

2.819.128

3.275.885

3.694.518

15,08

14,48

1.194.086

2.634.612

3.132.879

3.695.669

17,15

18,44

3.105.757

8.633.258

10.679.186

12.736.500

17

Ch tiu

3/ GD
DP/ngi

Nm
m

m
Nm

Nm
m

Nm

20005

2010

2011

20012

4,332

11,449

14,008

16,63

Ch s pht trin
n (%/nm)
Giiai on
20005 - 2010

Giai on
22010 - 2012

Ngunn: Nin gim

m thng k tnh
t Yn Bii nm 2012.

- Chuyyn dch c
cu kinhh t:
C cuu ca nn kinh t c s chhuyn dch theo h
ng tch cc. Vicc
tp trung u
u t pht trin
t
cngg nghip
lm tng t trnng cc nggnh cngg
d
gim
m t trngg ngnh nng
n
lm nghip. Tuy
T nhinn, t trngg
nghiip, xy dng,
ngnnh dch v cha tnng nhanh, cc
c dch v
v bo him
m, ti chnnh, ngn hng
h
chaa
phtt trin, ccc tim nnng v du lch mi b
c u
c khai th
hc, cha to ra gi
tr l
n. T tr
ng cc ngnh
n
lm
m nghip, thu
t
sn, chn nui, cng ngghip ch
binn u tng chm so vi
v d kin.
Nng lm
m nghip

Nm
m 2012

30.4

Nm
m 2011

32.4

Nm
m 2010

34.8

CN xy d
ng

34.8
34.6

0%

20%

33
3.1

33.7

46
6.2

Nm
m 2005

34
4.8

31.5
29.0
0

40%

60%

24.8
80%

100%
%

Hnhh 2. Biu
c cu kinh
k
t theoo ngnh tnnh Yn Bi
Ngun: Nin gim
m thng k tnh Yn Bii nm 2012.

nh gi:
g Trongg qu trnhh sinh sngg v pht trin sn xut,
x
hot ng caa
con ngi c tc ng mnh
m
m ti
t mi tr
ng, l mt
m trong nhng
n
nguuyn nhnn
gy ra hoc th
hc y cc qu trnh
h trt l pht sinh hoc phcc tp thm
m, trong
l vic oo t, san i
mt bnng xy dn
ng cng trrnh giao thng,
t
nh
ngg k nht l
v cht ph rng khaai thc g v ly tt sn xut, xy dngg thy in v khaii
thcc khong sn.
Trong nhng
n
nm
m gn yy c s quan tm ca ngg v Nh nc,
n
Ynn
Bi c u t xy dnng nhiu cng
c
trnh, d n phht trin kinh t x hi,
h nht l
th, i sng
s
ca nhn
n
dn c

ci thin
t
ngg
cc cng trnhh giao thnng, khu
T nhin
n, u ny cng n
ng ngha vi
v vic giia tng tr
t l t
c linn
k. Tuy
quann n yuu t nhn sinh, do
cn c nhng nh gi, quy
q hochh ph hpp
nhm
m hn ch, gim thiu nhng thit hi do
d tai bin a cht gy
g ra.
18

I.1.4. Giao thng

Giao thng Yn Bi c h thng ng st, ng b, ng thy.
Quc l 2, 13A, 32, 37 v 70 chy qua tnh. Vi tng s 377km quc l, 424km
tnh l, 5.694km ng giao thng nng thn. Thng thng t Yn Bi n cc
tnh ln cn ca min Ty Bc v Vit Bc ngy cng pht trin nht l khi h
thng ng b ang tip tc c hon thin, tuyn ng st H Ni - Yn
bi - Lo Cai ni lin vi Cn Minh, Trung Quc c nng cp.
H thng ng thu gm 2 tuyn ch yu: tuyn Sng Thao di 115km,
tuyn H Thc B di 83km
I.2. C IM CU TRC - A CHT
I.2.1. a tng
Cu trc a cht ca khu vc tnh Yn Bi bao gm cc c tui t
Proterozoi n t, vi mt s c im chnh nh sau:
- H tng Ni Voi (PPnv):Phn b thnh di ln, ko di theo phng
Ty Bc - ng Nam, nm b tri sng Hng, thuc a phn cc huyn: Lc
Yn, Vn Yn, Yn Bnh v thnh ph Yn Bi vi din l khong 780 km2.
Chiu dy h tng 1600 m. H tng gm hai phn h tng:
+ Phn h tng di (PPnv1): l thnh di rng 3-4 km trng vi ng
chia nc ca dy ni Con Voi. Thnh phn thch hc gm: plagiogneis,
gneisbiotit-granat c silimanit, gneis-amphibol, phin thch anh-biotitsilimanit-granat, phin thch anh-fenspat-pyroxen, trn cng gp lp
amphibol. Cc b migmatit ha mnh, dy hn 700 m.
+ Phn h tng trn (PPnv2): l thnh mt di ko di dc hai bn sn
dy ni Con Voi. Thnh phn thch hc gm: gneis-pyroxen-horblen-biotit,
gneis-iopci-graphit chuyn ln trn l phin thch anh-biotit-silimanitgranat, lp mng quarzit, thu knh amphibolit, trn cng l lp hoa
canxiphyr. Dy 850-900 m.
- H tng Ngi Chi (PP-MPnc): Phn b thnh di khng lin tc, ko
di theo phng Ty Bc-ng Nam v c quan h khng gian cht ch vi h
tng Ni Con Voi. Vi din l 201 km2. Thnh phn cc ca h tng bao
gm: phn di l tp quarzit, chuyn ln trn l phin thch anh-felspatgranat xen phin thch anh-biotit-silimanit-granat, quarzit, thu knh
amphibolit. Chiu dy h tng: 500-700 m.
19

- H tng Sinh Quyn (PP-MPsq):Cc ca h tng l ra di dng di

c hng kinh tuyn ko di t ranh gii pha Bc n pha Nam tnh vi din
l khong 291 km2. Chiu dy h tng: 1600-1800 m. H tng gm 3 tp:
+ Tp 1: phin hai mica, xen trong phin c vi lp mng
plagiognei hai mica, dy 200 m.
+ Tp 2: phin hai mica-granat ht th xen thu knh amphibolit, dy
750 m.
+ Tp 3: quarzit hai mica granat xen amphibolit. B dy 750 m.
- H tng Cha P (NPcp):Cc ca h tng phn b thnh cc di c
din tch khong 213km2 ti khu vc cc huyn Vn Yn v Vn Chn. Thnh
phn thch hc ca h tng gm: phin muscovit-felspat-thch anh c granat,
phin thch anh-biotit, phin sericit-chlorit xen lp mng hoc thu knh
quarzit. Chiu dy h tng khong 500-700 m.
- H tng Thc B (NP- 1tb):L ra di dng cc di khng lin tc ko
di theo phng Ty Bc - ng Nam cc huyn Lc Yn v Yn Bnh, vi
din l khong 72km2. Thnh phn gm: phin thch anh-biotit-muscovit,
phin thch anh hai mica-granat, quarzit, thu knh hoa. Trong cha nhiu
vi bo t. Chiu dy h tng: 800-1000 m.
- H tng inh (NP-1):Cc ca h tng l ra ri rc vi din tch
khong 40 km2 ti huyn Vn Yn v Vn Chn. Thnh phn thch hc ca h tng
gm: hoa olomit, olomit mu xm, xm trng, dng ng. Cc ca h
tng b bin cht ti tng phin lc. Chiu dy h tng: 200-400 m.
- H tng An Ph (NP- 1ap):phn b gc ng Bc tnh gm hu ht
cc x trung tm ca huyn Lc Yn, vi din tch khong 158km2. Thnh phn h
tng gm: hoa dng ng, hoa olomit. Cc b bin cht ti tng
epiddot-amphibolit v phn cao c tng phin lc. Chiu dy h tng: 450-500
m.
- H tng Cam ng (1c):phn b pha ng Ngha L. Din l
ca h tng khong 263km2. Chiu dy ca h tng: 500 -700 m. Mt ct ca h
tng gm 3 tp:
+ Tp 1: phin st mu en phn lp mng dng phylit xen quarzit, dy
150-200 m.
+ Tp 2: phin mu en phn lp mng, ct kt, bt kt, dy 150-200 m.
20

+ Tp 3: phin st mu en, sericit mu pht lc, dy 200-300 m.

- H tng H Giang (2hg):l ra vi din tch khong 152km2 pha Bc
huyn Lc Yn v pha ng huyn Yn Bnh. Thnh phn thch hc gm:
phin thch anh-biotit c granat, phin sericit-clorit c vt cht than, phin
actinolit, bt kt silic mangan, t vi st v hoa, vi mu loang l,
vi st, cha nhiu ha thch. Dy 1000 m.
- H tng Chang Pung (3 cp):l ra v din tch khong 13km2 ti pha
ng Bc huyn Yn Bnh, chiu dy 520 m. H tng Chang Pung gm 2 tp:
+ Tp 1: hoa mu xm phn di phn lp mng xen vi lp phin
biotit mu xm, phin canxit mu xm en, dy 20 m.
+ Tp 2: hoa, vi c plogopit v graphit mu trng, phn lp dy
n dng khi, dy 500 m.
- H tng Bn Kh (-Obk):L ra vi din tch khong 14 km2 ti ra
pha Nam tnh, khu vc huyn Vn Chn. Thnh phn gm phin st sericit
mu en phn di xen t quarzit v vi ti kt tinh. Chiu dy h tng: 300 500 m.
- H tng Mia L (D1ml):Cc ca h tng l ra pha ng Bc tnh
vi din tch khong 135km2. Thnh phn gm: ct kt dng quarzit, ct kt, ct
bt kt, phin thch anh-fenspat-mica v cc phin st-sericit-chlorit,
phin st-silic cha ct, bt kt. Chiu dy h tng: 1120 m.
- H tng Sng Mua (D1sm):phn b khu vc huyn Trn Yn vi din
tch 322km2. Thnh phn cc ca h tng gm: quarzit phn lp, ht nh sng
mu xen cc lp phin mu xm phn lp v phin sericit mu lc dng
phylit, xen quarzit phn di mu trng hoc xm hng. Chiu dy h tng: 700 900 m.
- H tng Bn Ngun (D1bn):Cc ca h tng l ra di dng cc di
nh ko di theo phng kinh tuyn khu vc hai huyn Trn Yn v Vn
Chn vi din tch khong 119km2. Chiu dy h tng: 940 m. Thnh phn
thch hc t di ln gm:
+ Tp 1: bt kt phn di mng, mu xm, xen quarzit v phin st,
dy 400 m.
+ Tp 2: quarzit phn lp dy, mu xm sng, dy 200 m.
+ Tp 3: phin st xen bt kt mu xm en, xen phin st than v ct
21

kt, dy 340 m.
- H tng Bn Pp (D1-2bp):L thnh tng chm nm ri rc huyn Vn
Chn. Din tch phn b ca h tng khong 19km2. Thnh phn thch hc gm:
vi phn lp trung bnh n dng khi xen cc lp st vi cha ha thch.
Chiu dy h tng: 600 m.
- H tng Bn Ci (D3bc):L ra vi mt din tch hn ch khong 8km2
pha Nam huyn Vn Chn. Thnh phn gm vi xen vi silic v phin
st, ct kt. Chiu dy ca h tng 800 m.
- H tng Bc Sn (C-Pbs):l ra vi din tch 57km2 pha Nam huyn
Vn Chn. Thnh phn gm: vi mu xm en xen, xm sm, cu to phn
lp va n dng khi. Chiu dy h tng khong 450 m.
- H tng Vin Nam (T1vn):L ra di dng chm nh ng Nam
huyn Vn Chn vi din tch khong 33km2. Thnh phn gm phn di l
bazan porphya, bazan anphyr v bazan hnh nhn. b propylit ha b p mnh
c ch phn phin. Dy 800 - 1500 m.
- H tng Ngha L(T 1-2nl): l ra mt khonh nh pha ty bc huyn
Vn Chn vi din tch khong 3km2. Thnh phn gm: vi phn lp va,
phin st vi, phin en. Dy 500 - 550 m.
- H tng Mng Trai (T2lmt):l pha Ty Nam huyn M Cang Chi
vi din tch khong 34km2. Thnh phn gm: phin st mu xm en, ct kt
c vy mica, bt kt, vi st v vi, vi st, vi dng dm, vi c
nhiu mch nh canxit. Chiu dy h tng: 100 - 1100 m.
- H tng Sui Bng (T3n-rsb):Phn b thnh di ko di pha bc v
pha ng huyn Vn Chn vi din tch khong 154km2. Thnh phn gm: ct
kt, bt kt, t si kt xen phin st, i ni c than v phin st, bt kt
mu en phn lp mng xen ct kt ht th mu xm. Chiu dy chung ca h
tng: 640 m.
- H tng Nm Thp (J1-2nt):l ra di dng mt di ko di phng
kinh tuyn pha Ty huyn Vn Yn, vi din tch khong 32km2. Thnh phn
cc bao gm: cui kt, sn kt, ct kt, bt kt, phin st mu . Chiu
dy h tng: 500 m.
- H tng Sui B (J-Ksb):phn b pha Ty Nam huyn M Cang Chi
vi din tch 4km2.Cc trm tch ca h tng gm: st kt tuf, ct kt tuf, bt kt
tuf, bazan xen t thu knh riolit porphya, trachyt v cc tuf ni la tng ng,
22

dy 250 - 300 m.
- H tng Trm Tu (J-Ktt):Cc ca h tng phn b rng ri cc
huyn M Cang Chi, Vn Chn, Trm Tu vi din tch 574km2. Mt ct dc
sui Ngi Quyn t di ln trn nh sau:
+ Tp 1: si kt ht ht khng u, kch thc 1 - 2cm. Thnh phn si ch
yu l thch anh sc cnh v nhng mnh phin than mu en, xen trong si
kt l nhng lp mng bt kt tuf, phin mu xm nu. Trong tp ny cn gp
lp cui kt. Chiu dy tp 10 m.
+ Tp 2: phin st mu en phn lp xin xen bt kt tuf mu xm, xm
en, dy 100 m.
- H tng Yn Chu (K2yc):H tng l ra vi din tch khong 18km2
pha ng Nam huyn Vn Chn. Chiu dy tng cng 250 - 300 m. Mt ct
ca h tng gm:
+ Tp 1: cui kt y vi ht cui l ct kt, bt kt, xi mng l ct kt
mu nu , dy 30 - 60 m.
+ Tp 2: ct kt xen cui kt mu nu , dy 200 m.
+ Tp 3: cui kt vi mu nu , dng khi, cui l vi, xi mng l ct
kt vi, dy 20 - 40 m.
- H tng Vn Yn (N12vy):Cc trm tch ca ht tng l ra vi din tch
hn ch 4km2 huyn Vn Yn. Thnh phn gm: cui tng kt, thu knh ct
kt, bt kt, st kt. Dy 100 m.
- H tng Phan Lng (N1pl):Cc trm tch ca h tng l ra vi din
tch khong 24km2 ti pha Ty huyn Lc Yn. Mt ct ca h tng bao gm
ch yu l cui kt xen cc lp mng sn kt, ct ht, bt kt. Chiu dy ca h
tng 670 m.
- H tng C Phc (N13cp):Phn b dc theo 2 bn b sng Hng di
dng cc di khng lin tc, vi din tch 47km2. Thnh phn chia lm hai tp:
+ Tp 1: cui kt, si kt mu xm, xm nu. Cui l thch anh, ximng
l ct kt thch anh-felspat. phn lp khng r, phn trn c nhng nh st
than, dy 300 m.
+ Tp 2; si kt, ct kt, phn lp 10 - 40cm. Phn trn ca tp xen
nhng lp bt kt mu xm vng, dy 350 m.
23

- Cc thnh to T:phn b Ngha L, ven sng Hng, sng Chy,

dc cc sng sui nh v thung lng gia ni, thung lng hp nm ri rc trn
phm vi tnh Yn Bi vi din tch khong 596km2, thnh phn gm: cui si
thch anh xen ct ht th, chuyn ln trn l ct bt ln sn si a khong, i
vi trm tch t khng phn chia c thnh phn gm: dm, cui, sn ln bt,
st hn tp. Chiu dy ca cc thnh to ny dao ng t 2 - 18 m.
I.2.2. Magma xm nhp
Trn a bn tnh, cc thnh to magma xm nhp l ra vi din tch kh
ln v rt phc tp v thnh phn.
- Phc h Bo H (Gb/PP-MPbh): Phc h bao gm cc khi nh phn
b khu vc huyn Vn Yn vi din tch khong 9km2. L ra ti y l cc
gabro amphibolit nm trong cc bin cht ca h tng Sinh Quyn. Thnh
phn ca cc khi ch yu gm: gabro kin trc ophit, gabroddiaba v iabas b
amphibol ha, anbit ha, cc b bin cht ti tng epiddot-amphibolit, i
khi gp gabro olivin sm mu. Thnh phn khong vt: amphibol, plagiocla,
biotit, piroxen. Khong vt ph: sphen, epiot v magnhetit. Phc h c xp
tui Mesoproterozoi.
- Phc h Ca Vnh (G/PP-MPcv): Cc th xm nhp ca phc h Ca
Vnh phn b trn i Phan Si Pan v c quan h mt thit v khng gian vi h
tng Sinh Quyn. Din tch l ra ca phc h l 414km2. L ra y l cc khi
c kch thc khc nhau, c thnh phn phc tp gm cc granitoi c cu
to tng i ng nht. Thnh phn thch hc ca cc khi gm tonanit,
granoiorit, plagiogranit c cu to phn di, dng gneis, cc c cu to dng
nht t ph bin hn.
- Phc h Xm Giu (G/NPxg): Cc khi xm nhp thuc phc h Xm
Giu phn b trong cc trm tch bin cht h tng Sinh Quyn. Trong vng cc
thnh to ny l dc theo sng Hng vi din tch khong 22km2 thuc khu vc
pha Bc huyn Vn Yn. Phc h gm cc granit giu microlin sng mu hoc
monzogranit. Gia cc bin loi c quan h chuyn tip. i khi gp granit dng
pegmatit. Cc ca phc h Xm Giu thng rt sng mu, c kch thc ht
u hoc porphyr yu. Khong vt ch yu gm thch anh, fenspat kali, plagiocla.
Khong vt ph c trng l zircon, apatit, ziatholit, turmalin. Khong vt th sinh:
muscovit, sericit, chlorit, epidot. Khong vt qung: magnhetit, hematit, pyrit. Trn
c s tui tuyt i phc h Xm giu c xp vo Neoproterozoi.
- Phc h Pia Ma (Sy/PZ2 pm): Phc h phn b pha ng Bc tnh
di dng cc chm nh vi din tch khong 22km2. Cc ca phc h gm:
24

syenit, syenit nephelin, syenit thch anh, granosyenit. Thnh phn khong vt:
thch anh, felspat kali, plagioclas, biotit, amphibol, muscovit. Khong vt ph
c: apatit, zircon, ht qung. Cc ca phc h ny xuyn qua trm tch
Cambri trung ca h tng H Giang.
- Phc h Sng Chy (G/D1sc): Cc ca phc h l ra ch yu pha
ng Nam tnh thuc khu vc huyn Yn Bnh vi din tch khong 19km2.
Phc h c 3 pha, l ra trong a bn tnh l cc khi xm nhp thuc pha 1
gm: granit dng porphya ht va v nh. V thch hc cc ca phc h u
c mu xm bn loang l, b bin i mnh, mch sng mu, cha tinh th
ln turmalin. Nhng khong vt to chnh l felspat kali, plagioclas, thch
anh, biotit, muscovit. Khong vt ph c apatit, zircon, spen, tuamalin, granat,
silimalit, xenotin v monazit. Phc h Sng Chy xuyn ct cc trm tch
Neoproterozoi. Phc h c nh tui trc evon sm.
- Phc h Ngn Sn (G/D3 ns): Cc khi xm nhp thuc phc h Ngn
Sn l ra ranh gii pha ng nam vi din tch khong 35km2 thuc huyn
Yn Bnh.
- Pha 1 ( D3 ns1): granit biotit, granit 2 mica, plagiogranit.
- Pha 2 ( D3 ns2): l cc mch granit, granit aplit, pegmatit turmalin
xuyn trong pha 1.
Khong vt ph ca phc h c ilmenit, turmalin, apatit, analusit, zircon,
granat, rutil, galenit, monazit...
Tui evon mun ca phc h Ngn Sn c xc nh trn c s quan
h xuyn ct cc trm tch evon h-trung v tui ng v 226 - 263 triu nm
theo felspat kali v biotit.
- Phc h Ba V (U/T1bv): Phc h gm khi nh phn b trung tm
huyn Vn Yn. Din l ca phc h khong 3km2. L ra y l cc
peridotit cha pirocen xin, plagioclas, t amphibol, biotit v thch anh. Khong
vt ph c: zircon, apatit. Khong vt th sinh c: chlorit, epidot, sericit,
carbonat. Khong vt qung c: pirocen, magnhetit, hematit, chalcopirit.
- Phc h Ni Cha ( aT3nnc): Yn Bi cc th xm nhp ca phc
h Ni Cha l ra vi din tch khong 19km2 huyn Lc Yn. Cc khi ny
xuyn qua cc trm tch h tng An Ph v gy sng ha cc vy quanh.
Thnh phn cc bao gm: gabro olivin, gabro horblend. Cc ca phc h
Ni Cha phn ln u sm mu, ht t nh n ln, cu to phn di r.
25

- Phc h Phia Bioc (G/T3n pb): Phc h l ra di dng nhiu khi nh

phn b pha ng Bc tnh vi tng din tch khong 35km2.
+ Thnh phn thch hc ca cc khi granit l: granit biotit, granit hai
mica dng porphyr, plagiogranit aplit, pegmatit.
+ Thnh phn khong vt ca bao gm: plagioclas v t fespat kali.
Ngoi ra cn khong vt ph nh spen, zircon, turmalin v cc khong vt
qung pyrit, hematit, magnhetit.
+ Phc h c tui Triat mun.
- Phc h ni la T L - Ngi Thia:
a. Ph phc h T L ( R/K tl): Ph phc h l ra vi din tch rng ln
(khong 1.123km2) pha Ty v Ty Nam tnh. Thnh phn ca ph phc h
kh phc tp, chim u th l cc c tng phun tro, t hn gp tuf ct kt
tng phun n v tuf aglomerat tng hng. Thnh phn ca cc ni la ch
yu gm rioacit, riolit, trachyt riolit. Thng gp aglomerat, dm kt. Hu ht
cc b nn p, c cu to di, nh hng r rt. Khong vt mu c biotit,
trachyt riolit hoc trachyt, amphibol. Phc h c tui Creta.
b. Ph phc h Ngi Thia (R/Knt): Cc ca ph phc h l ra rng ri
pha Ty v Ty Nam tnh, vi din tch khong 706km2. Ph phc h c
thnh phn ch yu tng ng vi ryolit, cu to khi i ch dng dng chy.
Ryolit hu ht sng mu, khong vt mu rt t v thng ch c biotit. Phc h
c tui Creta.
- Phc h Phu Sa Phn (sG,Sy/Kpp): Phc h bao gm cc th xm nhp
nng ni la c lin quan cht ch vi cc thuc ph phc h T L. Trong
vng, phc h l ra di dng nhiu khi nh nm ri rc pha Ty v Ty
nam tnh vi tng din tch khong 77 km2. Thnh phn thch hc ch yu ca
khi bao gm: granito-syenit, syenit, granit kim. c t hp cng sinh
khong vt: thch anh, fenspat, plagioclas, biotit, amphibol. Phc h c tui
Creta.
- Phc h Nm Chin (Gb/Knc): Cc ca phc h l ra di dng mt
s th xm nhp nh c tng din tch khong 6km2 khu vc pha Ty tnh
Yn Bi. Thnh phn phc h gm: gabro amphibol, gabroiabas. Tui ca
phc h c xp vo Creta.
- Phc h Ch n (SyEc): Phc h l ra trong vng di dng mt
khi nh c din tch khng ng k ti trung tm huyn Yn Bnh. Thnh phn
26

cc gm: granosyenit, syenit pyroxen biotit, syenit aplit. Thnh phn khng
vt: felspat kali, plagioclas, thch anh, biotit, horblen, pyroxen, ngoi ra cn
apatit, zircon, sphen, epiot, turmalin, t qung. Cc khong vt ph: magnetit,
pyrit, cyrtolit, zircon, granat, rutil, galenit. Corindon.Phc h Ch n xp vo
tui Paleogen.
- Cc thnh to ai mch khng r tui: Trong phm vi tnh Yn Bi tn
ti nhiu thnh to ai mch granit, granit aplit, gabro, iabas, lerzolit xuyn ct
cc trm tch Proterozoi. Chng c xp vo loi cc thnh to cha r tui.
I.2.3. Cu trc kin to
Tnh Yn Bi nm gn trong 2 min cu trc Ty Bc Bc B v ng
Bc Bc B, ranh gii gia chng l t gy Sng Hng. Hai min cu trc u
pht trin trn phn v lc a b ph v bi cc h thng t gy phng Ty
Bc - ng Nam. Tnh Yn Bi chim phn ln din tch i T L v mt phn
nh cc i Phan Si Pan, Sng Hng, L - Gm.
Trong phm vi tnh Yn Bi Cc h thng t gy ch yu c phng
Ty Bc - ng Nam, bao gm cc t gy chnh l Sng Hng, Sng Chy,
Ngha L, Mng Pia.
- H thng t gy Sng Hng: phn cch gia i Sng Hng v i
Phan Si Pan, l t gy thun, mt t gy nghing v pha ng bc.
- H thng t gy Sng Chy: gm mt i t gy rng khong 1 km,
cm v pha ng Bc.
Dc theo hai h thng t gy trn l nhng h st Neogen.
- t gy Ngha L: l t gy thun, mt t gy cm v pha Ty Nam.
t gy ng vai tr phn cch gia i T L v i Phan Si Pan.
- t gy Phong Th - Vn Yn: l t gy thun, mt t gy cm v
pha ng Bc, phn cch gia i T L v i Sng .
Ngoi cc h thng t gy trn, trong vng cn pht trin 3 h thng dt
gy gm: h thng t gy ty bc - ng nam, kinh tuyn, v tuyn v nhiu
t gy quy m khc nhau, gp phn lm phc tp ho bnh cu trc ca
vng, nht l nhng khu vc giao nhau ca cc t gy tr vi h thng t gy
Sng Hng, Sng Chy, t thng b dp v v nhu, dch chuyn mnh,
km theo biu hin trt l.

27

Hnhh 3: S a cht tnnh Yn Bii.

I.2.4. a
cht cng trnh
h
Da vo
o thnh phhn thch hc,
h
kin trc, cu to, tnh cht c l v chiuu
dy v phong
g ha ca cc
c thnh to. a cht
c cng trnh vngg nghin cu
c c th
phnn chia thn
nh 10 ph
c h a cht
c cng trnh
t
sau.
Bngg 2. Tng hp
h c im CCT cc phc h
h t trrn din tcch iu tra
Tn ph
hn v CCT

Phc h t cui, sn, si, ct, st, bt

Q)
trm ttch t (Q
Phc h cui kt, cui tng kt, thu
k st kt h tng C
knh cct kt, bt kt,
Phc (N13cp), Phaan Lng (N1pl), Vn
N12vy), Yn Chu (K2yc))
Yn (N
Phc h phun tro
t
h tng Trm
T
Tu
(J-Kttt), Sui B (JJ-Ksb), Vin Nam
(T1vn)) ; phc h ni
n la T L - Ngi

Din
tch
(km2)

cc im a ch
ht, CCT

Thnhh phn: tng, cui, sn,

596 si, ct, st, bt; mc
m gn
kt yu.

Phn loi
Theo kiu Theo mc

n nh
t

B ri,
K n nhh
Km
dnh lin

Rn mt
Km n nhh
K
phn, b
95
n trung
ri, dnh
bnh
lin
Thnhh phn: st kt
k tuf, ct
Rn mt Km
K n nhh
2.440 kt tuuf, bt kt tuff, bazan xen phn, b n trung
t thuu knh riolit porphya,
p
bnh
ri, dnh
Thnhh phn: Cuii kt, cui
tng kt,
k thu knhh ct kt,
bt kt, st kt.

28

Tn phn v CCT

Thia.

Phc h cui kt, sn kt, ct kt, bt

kt, phin st h tng Nm Thp (J12nt), Sui Bng (T3n-rsb),
Phc h vi h tng Mng Trai
(T2lmt), Ngha L(T 1-2nl), Bc Sn(CPbs), Bn Ci (D3bc), Bn Pp (D1-2bp)

Din
tch
(km2)

c im a cht, CCT

Phn loi
Theo kiu Theo mc
t
n nh

trachyt v cc tuf, bazan

lin
porphya, bazan anphyr v
bazan hnh nhn
Thnh phn: ct kt, ct bt
Rn mt
Km n nh
kt, phin st. Cu to
phn, b
n trung
188
phn lp mng n phn
ri, dnh
bnh
phin.
lin
Thnh phn: vi; cu to
khi n phn lp dy.
Rn, rn Trung bnh
126
nt n t, pht trin hang hc mt phn n n nh
karst

Phc h phin st, quarzit phn lp

Thnh phn: phin st,
dy, ct kt dng quarzit, ct kt, ct bt
quarzit phn lp dy, ct kt
kt, phin thch anh, phin st
596 dng quarzit, ct kt, ct bt
sericit, vi st h tng Bn Ngun
kt, phin thch anh,
(D1bn), Sng Mua (D1sm), Mia L
phin st sericit, vi st
(D1ml), Bn Kh (-Obk)
Phc h ct kt, bt kt, phin sericit,
Thnh phn: ct kt, bt kt,
phin st, cc bin cht h tng B
phin thch anh sericit,
Chang Pung (3cp), H Giang (2hg),
phin st..., phn lp va n
Cam ng (1c), An Ph (NP- 1ap),
2.189
phn phin. b un ln,
inh (NP-1), Thc B (NPv nhu, c nt mnh; v
1tb), Cha P (NPcp), Sinh Quyn (PPphong ho dy.
MPsq), Ngi Chi (PP-MPnc), Ni Con
Voi (PPnv)
Thnh phn: gabro n
Phc h cc thnh to magma xm nhp 656
granit.

Rn mt
Km n nh
phn, b
n trung
ri, dnh
bnh
lin

Rn mt
Km n nh
phn, b
n trung
ri, dnh
bnh
lin
Rn mt Trung bnh
phn, rn n n nh

Theo kt qu iu tra kho st thc a trt l t v kt qu phn tch

mu c l t v Bo co a cht th tnh Yn Bi do Trn Minh lm ch
bin, cc ti liu thu thp khc, c th xp 10 phc h a cht cng trnh trn
thnh 3 nhm theo mc n nh nh sau (nh gi chung cho phn lp v
phong ha):
- Nhm n nh trung bnh n n nh: gm cc thnh to a cht
thuc h tng Mng Trai (T2lmt), Ngha L(T 1-2nl), Bc Sn(C-Pbs), Bn Ci
(D3bc), Bn Pp (D1-2bp), An Ph (PR3ap). y l nhng thnh to c v phong
ha mng, gc c cu to phn lp dy n khi rn chc.
- Nhm km n nh n trung bnh: gm cc thnh to a cht thuc
trm tch h tng C Phc (N13cp), Phan Lng (N1pl), Vn Yn (N12vy), Yn
Chu (K2yc), Trm Tu (J-Ktt), Sui B (J-Ksb), Vin Nam (T1vn), tng Nm
Thp (J1-2nt), Sui Bng (T3n-rsb), Bn Ngun (D1bn), Sng Mua (D1sm), Mia
L (D1ml), Bn Kh (-Obk), Chang Pung (3cp), H Giang (2hg), Cam
ng (1c), inh (PR3), Thc B (PR3tb), Cha P (PR2cp), Sinh Quyn
(PR1sq), Ngi Chi (PR1nc), Ni Con Voi (PPnv) v cc thnh to magma xm
nhp. y l nhng thnh to c mc phong ha t hon ton n yu, v
phong ha dy, mc gn kt yu, c bit khi bo ha nc th cc tnh cht
c l ca t gim xung rt nhiu. Vi din phn b chim phn ln din
29

tch iu tra nn cc im trt ch yu xy ra trong nhm ny.

- Nhm km n nh: thuc trm tch h T trong vng nghin cu,
ch yu trng thi b ri hoc gn kt yu, phn b nhng vng c a hnh
thp, thoi nn cc tai bin lin quan ch yu l xi l b sng, c mt s ni
cc thnh to ny nm trn v phong ha ca gc hoc nm trn cc thm
tch t bc I hoc l cc thnh to l tch, sn tch th c xy ra trt l nhng
vi mc v quy m nh.
Bng 3. Mc trt l xy ra theo tng nhm a cht cng trnh
TT
1
2
3

Nhm CCT

S im tai bin
(trt l v xi l b sng)

Din tch
phn b (km2)

Mt
(%)

22

279

7,88

1135

6.011

18,88

8
1165

596

13,42

Nhm n nh trung bnh

n n nh
Nhm km n nh n
trung bnh
Nhm km n nh
Tng

Theo kt qu trn th mc trt l xy ra trong cc nhm kh ph

hp vi mc n nh ca tng loi nhm a cht cng trnh. i vi cc
trm tch T thuc nhm km n nh nhng cc thnh to ny thng phn
b a hnh thp, trng nn i vi trt l t th khng hon ton phn
nh ng mc n nh ca cc thnh to ny. Cc thnh to ny thng lin
quan v c ngha quan trng n hin tng xi l b sng.
I.2.5. a cht thy vn
Trong qu trnh iu tra, nh gi trt l t chng ti iu tra, kho
st c 43 ging o, 96 ngun l v theo bo co iu tra, nh gi ngun
nc di t khu vc trung du v min ni Bc B - tnh Yn Bi do Lin
on thc hin nm 2010, th trn a bn tnh Yn Bi c 2 tng cha nc l
hng, 16 phn v cha nc khe nt, khe nt - karst v cc thnh to a cht rt
ngho nc hoc khng cha nc (trong cc magma xm nhp, thanh to
phun tro ni la). Cc phn v CTV c th hin trong bng di y:
Bng 4. Tng hp c im cc phn v cha nc tnh Yn Bi
Din
tch
(km2)

B dy
trung
bnh
(m)

Thnh phn t

Mc

cha
nc
Trung
bnh

STT

Tn phn v CTV

Tng cha nc l hng h t

khng phn chia (q)

435

12

St, ct, bt, cui si sn a

khong, c cha st bn v
cc di tch hu c

Tng cha nc l hng cc trm

tch b ri pleistocen (qp)

161

cui, si, ct, st trn l bt Ngho

st. Cui c mi trn trung

30

STT

Tn phn v CTV

Din
tch
(km2)

B dy
trung
bnh
(m)

Thnh phn t

Mc

cha
nc

bnh n tt, kch thc 5 10cm

Phc h cha nc khe nt trong

cc trm tch lc nguyn h
Neogen (n)

75

7 - 12

cui kt, ct kt, vi xen

kp phin st than, phin Ngho
tufogen, riolit, bt kt

Tng cha nc khe nt trong cc

trm tch lc nguyn Creta gia
h tng Yn Chu (k2)

18

30 - 40

Cui kt, sn kt

Trung
bnh

Phc h cha nc khe nt trong

cc trm tch lc nguyn, lc
nguyn phun tro h Jura - Creta
(j-k)

579

49

Cc bt kt tuf, ct kt tuf,
bazan, phin st v vi

Trung
bnh

Tng cha nc khe nt cc trm

tch lc nguyn h tng sui Bng
T3n-rsb1; T3n-rsb2 (t3)

154

47

Cui kt, xen kp bt kt

Ngho
cha than, st kt

Phc h cha nc khe nt - karst

cc trm tch lc nguyn,
carbonat h Trias thng gia trn (t2-3)

35

35

phin st xen bt kt, ct

kt v lp mng vi, Ngho
phin en

Tng cha nc khe nt cc trm

tch lc nguyn, phun tro h tng
Vin Nam (t1)

33

30

Bazan porphya, bazan anphyr

Ngho
v bazan hnh nhn

Phc h cha nc khe nt - karst

khng lin tc trong cc trm tch
carbonat h tng Bc Sn (c-p)

50

vi xm sng, vi en
cha silic

10

Tng cha nc khe nt - karst

cc trm tch carbonat h Devon
trn h tng Bn Ci (d3)

35

vi xen vi silic v
Ngho
phin st, ct kt

11

Phc h cha nc khe nt - karst

cc trm tch carbonat h Devon
di - gia ( d1-2)

19

35-40

31

vi xm, vi st,
phin st vi

Giu

Giu

STT

Tn phn v CTV

Din
tch
(km2)

12

Tng cha nc khe nt - karst

cc trm tch lc nguyn, bin
cht h Devon diD1bn, D1sm
(d1)

582

13

Tng cha nc khe nt cc trm

tch lc nguyn h tng Bn Kh
( - o)

14

Tng cha nc khe nt - karst

cc trm tch carbonat, bin cht
h tng Chang Pung ( 3)

15

Tng cha nc khe nt cc trm

tch bin cht Cambri gia h
tng H Giang

16

Tng cha nc khe nt cc trm

tch bin cht Cambri di h
tng Cam ng (1)

17

Phc h cha nc khe nt - karst

cc trm tch carbonat bin cht
h Neoprotesozoi - Cambri (np 1)

18

Tng cha nc khe nt cc trm

tch bin cht h Protesozoi (pr)

14

13

39

263

270

1485

Mc

cha
nc

B dy
trung
bnh
(m)

30

phin st, quarzit, vi

30

hoa, vi loang l,
vi xen kp vi cc lp Ngho
phin

28-40

hoa glogopit, hoa

graphit, hoa muscovit, Ngho
phin calcit - biotit

40-50

phin thch anh-biotit c

granat, phin sericit-clorit
c vt cht than, hoa, Ngho
vi mu loang l, vi st,
cha nhiu ha thch

Thnh phn t

Trung
bnh

30

phin thch anh, phin

sericit clorit, quarzit, phin
c apatit

Trung
bnh

35

phin thch anh - biotit muscovit, phin thch anh

hai mica - granat, quarzit,
hoa dolomit, dolomit mu
xm trng

Trung
bnh

10-39

32

Plagiogneis,
gneisbiotitgranat c silimanit, gneisamphibol, phin thch anhbiotit-silimanit-granat,
Ngho
phin thch anh-fenspatpyroxen, trn cng gp lp
amphibol

I.3. C IM A HNH - A MO
I.3.1. a hnh
Theo kt qu iu tra thc a kt hp vic tng hp, x l cc ti liu thu
thp c t trc, c th nhn nh c im a hnh, a mo tnh Yn Bi
nh sau:
Nm phn tip gip gia vng ni ng Bc v Ty Bc Vit Nam,
ng thi l vng chuyn tip t a hnh trung du v min ni. a hnh c
hng cao dn t ng sang Ty v t Nam ln Bc. Ni thp nht thuc x
Minh Qun huyn Trn Yn, ni cao nht l tnh P Lung 2.985 m.
Phn pha ng Nam l cc dy i bt p, cao di 400 m c nt c
trng a hnh trung du, l phn cui dy ni Con Voi v mt phn ca dy
Hong Lin Sn dc theo thung lng Sng Hng.
Trn 70% t ca tnh l a hnh ni cao nm trong 3 h thng ni:
Hong Lin Sn chim ton b din tch pha Ty ca tnh. Bn b phi Sng
Hng c phng chnh Ty Bc - ng Nam, cao trung bnh 1.700 - 2.800 m,
nh nhn, dc ln, sn ni b chia ct mnh.
H thng ni Con Voi nm kp gia Sng Hng v Sng Chy theo
phng Ty Bc - ng Nam cao trng bnh 400 - 1.400 m, nh trn, sn
thoi v chia ct yu.
H thng ni vi vch ng, dng tai mo nh nhn, cao trung bnh
400 - 800 m phng chnh Ty Bc - ng Nam, nm pha ng v ng Bc
ca tnh.
Nm xen gia cc dy ni cao, i thp l a hnh thung lng bi p to
nn cc bn a bng phng. Vng h Thc B c to nn t nm 1970 do p
p ngn Sng Chy. H c din tch 23.400ha, mt nc 19.050ha, gm 1.331
hn o ln nh, to thnh mt vng h trn ni c cao mt nc 58 m.
Kt qu iu tra thc a cho thy c im a hnh a mo cng nh
mc trt l t xy ra nh sau:
Bng 5. T l phn cp dc a hnh

< 10
10 - 20

Din tch
(km2)
1.159,90
1.098,90

T l din
tch (%)
16,87
15,98

S im
trt l
125
286

20 - 30

1.912,98

27,82

417

35,82

30 - 40

1.894,43

27,55

268

23,02

> 40

811,02

11,79

69
1165

5,84

TT

Phn cp dc

1
2

Tng

33

T l (%)
10,74
24,57

Bng 6. T l phn cp cao a hnh

TT

Phn cp cao (m)

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

0 - 250
250 - 500
500 - 750
750 - 1000
1000 - 1250
1250 - 1500
1500- 1750
1750 - 2000
2000 - 2250
2250 - 2500
> 2500

Din tch
(km2)
2.455,8
1279,4
728,4
559,5
481,3
469,9
404,6
266,8
157,2
59,1
15,2

T l din tch
(%)
35,71
18,60
10,59
8,14
7,00
6,83
5,88
3,88
2,29
0,86
0,22

Tng

S im
trt l
637
118
76
110
90
77
40
14
2
1
0

T l (%)
54,68
10,13
6,52
9,44
7,73
6,61
3,43
1,20
0,17
0,09
0,00

1165

Theo thng k 2 bng trn cho thy mc xy ra trt l t tng

dn khi cao v dc a hnh tng ln, kt qu iu tra cho thy cc im
trt c quy m ln n c bit ln gn nh ch xy ra a hnh c cao ln
hn 500 m vi dc a hnh >400.
Cn khu vc c cao nh hn th dc c ngha i vi mc
trt l, thng xy ra vi dc >400, quy m cc khi trt cng nh hn
thng ph bin t trung bnh n ln.
Vi cao a hnh nh hn 200 m v dc a hnh <200 th trt l
thng xy ra quy m nh n trung bnh v khi c tc ng ca cc yu t
nhn sinh nh ct x taluy, san lp mt bng, khai thc khong sn.
Theo kt qu iu tra, t l trt l theo hng phi sn c th hin
bng di y:
Bng 7. T l cc hng phi sn.
Cc hng sn
Khu vc bng phng
Hng bc
Hng ng bc
Hng ng
Hng ng nam
Hng nam
Hng ty nam
Hng ty
Hng ty bc

Din tch (km2)

230,95
780,78
928,99
862,41
802,09
837,02
916,34
795,64
723,01

T l din tch (%)

3,36
11,35
13,51
12,54
11,66
12,17
13,32
11,57
10,51

S im trt
0
99
170
126
129
164
207
149
121

T l (%)
0
8,51
14,60
10,74
11,08
14,09
17,78
12,80
10,40

Hng phi sn trong vng c chia thnh 8 hng gm bc (B), ng

bc (B), ng (), ng nam (N), nam (N), ty nam (TN), ty (T) v ty bc
(TB) v khu vc bng phng khng c sn dc (h Thc B). Theo tnh ton
cho thy hng phi sn trong vng khng c s thay i nhiu lm (10,51 13,51% din tch phn b); song t l xut hin cc im trt l theo cc
34

hng c s thay i ng k (8,51 - 17,78%), trong 8 hng phi sn cc

hng c t l xut hin cc im trt l cao l hng ty nam (TN), ng bc
(B) v hng nam (N); cc hng c t l xut hin thp l hng bc (B), ty
bc (TB).
Theo chng ti nhn nh do tnh Yn Bi nm trn cc i cu trc v
cc t gy kin to nh hng theo phng ty bc - ng nam, nn a hnh
a mo ca tnh Yn Bi pht trin theo phng trng vi phng cu trc v
cc t gy kin to, mt khc theo s ng tr lng ma v hng gi vo
ma ma th cc hng ty nam, ng bc c lng ma ln nht, c bit l
hng ty nam, sau n hng nam v ng nam. Do nhng hng sn
nhn nhiu lng ma hn s c mc trt l nhiu hn.
I.3.2. a mo
Khu vc tnh Yn Bi c cc c im a mo chnh nh sau:
- Sn xm thc - bc mn: rt ph bin trong vng, din phn b rng
trn cc dy ni cao, sn dc (dy Hong Lin Sn, dy ni Con Voi,...). a
hnh b chia ct mnh m bi mng li sng sui dy c v theo nhiu hng
khc nhau. Mng li sng sui c trc din ngang hnh ch V, dc. Sn b
cc qu trnh xm thc v bc mn xy ra mnh m. ng chia nc sc nhn
v khng lin tc, sn c trc din thng hoc hi li. Nu khng bo v c
thm thc vt t nhin tt th t ai d b xi mn dn n cc tai bin l qut
v trt t rt d xy ra.
- Sn bc mn - xm thc: cng ph bin v phn b rng khp trong
vng vi sn dc trung bnh n dc v b chia ct bi mng li sng sui
tng i dy, sng sui c trc din ngang hp v tip tc khot su lng.
ng phn thy sc nhn i ni trn thoi. Sn b bc mn v xm thc
mnh, trc din hi li. Thc vt khng dy lm v c s xen k gia rng t
nhin v rng trng. Nu khng bo v c thm thc vt th s to iu kin
cho cc hot ng xi mn xy ra ngy cng mnh m to iu kin thun li
cho cc tai bin trt t v l qut xy ra.
- Sn bc mn - tng hp: phn b trn cc ni trung bnh n cao,
dc sn t hi dc n dc, trc din sn li; ng phn thy trn thoi l
ch yu. Sn b cc qu trnh ngoi sinh kt hp tc ng mnh m. B chia ct
ngang mnh, mng thy vn hi dy v phn ct khng su lm, dc lng
sng khng ln. Thm thc vt tha hoc rng trng, cy bi, trng c hoc t
trng tri trc. Trn a hnh ny c xu hng xy ra cc tai bin xi mn b
mt, trt t, l lt,...

35

- Sn bc mn trn cc d ho tan: pht trin trn cc sn c cu to

t cc d ho tan ch yu phn b pha ng bc huyn Lc Yn, mt phn
Vn Chn. Sn c trc din thng, ngn, b phn ct bi cc khe rnh v sng
sui khng lin tc v pht trin theo nhiu hng khc nhau. i ni c cc
phu karst hoc cc vng trng, h st. Thm thc vt khng dy lm. ng
chia nc khng lin tc, hoc khng r trn a hnh. Trn a hnh ny c kh
nng pht trin cc tai bin st l, trt t, mt nc trn mt, khan him nc
ngm,...
- Sn bc mn- ra tri: phn b hn ch cc sn thoi, i ni thp
hoc c a hnh ln sng thoi, ph bin cc huyn Yn Bnh, Trn Yn v
pha nam huyn Vn Yn. Sn li, b qu trnh bc mn - ra tri b mt mnh
m, th vt rt tha, hoc khng c hoc b con ngi khai thc v s dng.
ng chia nc trn thoi, mng thy vn ngn v c trc din nng. Hoc
b bin dng do con ngi s dng. Trn a hnh ny d xy ra hin tng xi
mn b mt, trt t.
- Cc b mt san bng cc cao khc nhau: phn b ri rc khp ni
trong vng nghin cu, trn cc b mt nh hoc cc sn thoi, bng phng.
Din phn b hp, l cc b mt st ca cc bc a hnh. Cc b mt cao
thp c th b tc ng ca con ngi (khu dn c, t canh tc). Cc b mt
cao ln hn c th vn cn tn ti rng t nhin. Cn phi bo v hoc duy
tr thm thc vt trn cc b mt ny trnh cc tai bin trt l, l c th
xy ra trn nh.
- B mt karst - bc mn: l cc b mt cao nguyn karst vi din phn b
hp cc huyn Lc Yn (x Vnh Lc, Minh Xun, Khai Trung, Minh Chun
v th trn Yn Th). Trn b mt tng i bng phng, b chia ct mnh m
bi cc trng v cc thung lng hp cng phng. C vch dc xung thung
lng lin k hoc a hnh khc, ph bin cc phu karst, cc sng sui b bin
mt t ngt, cc nh st. Trn a hnh ny xy ra cc dng tai bin lin quan
n hin tng karst ha v mt nc b mt, khan him nc ngm, ,
ri, trt t,...
- B mt tch t hn hp aluvi - proluvi - deluvi: phn b ri rc trong
vng ra hoc cc trng v thung lng gia ni, phn b ch yu th x
Ngha L, cc thng nh nm ri rc cc huyn Lc Yn, Trn Yn, Trm Tu.
C din phn b dng di hp chn ni, dc thng nh, hoc thung lng
hp gia ni, i ni c biu hin ca nn phng vt. Lp ph trm tch mng,
i khi ch gm dm, tng, cc mnh vn l,... y thng l khu dn c
v t canh tc, trng cy lng thc hoc cy n qu. V y cng l nhng
36

ni d b nh hng ca hin tng trt t t trn sn xung, l lt cc

sng sui dng ln, l ng, l qut,...
- B mt tch t hn hp aluvi - proluvi: phn b ri rc trong vng cc
trng v thung lng sng sui gia ni, phn b ch yu huyn Vn Yn, Lc
Yn v Trn Yn. C din phn b dng trng hp gia ni, i ni c din phn
b tng i rng. a hnh bng phng, hi nghing v pha lng sng sui
hoc trng. Lp ph trm tch khng dy lm, thng l ct, bt, st, i khi c
c dm, tng, cc mnh vn l,... y thng l khu dn c, ng giao
thng, t canh tc, trng cy lng thc hoc cy n qu. y c th b nh
hng ca hin tng trt t t trn sn xung, l lt cc sng sui
dng ln, l ng, l qut.
- B mt tch t aluvi: c din phn b ch yu cc thung lng sng ln
nh sng Hng v cc trng c tch t sng, sui dng bi bi v thm, c
cao thp, a hnh bng phng. Thng l khu dn c, th, hoc t canh tc
nng nghip,... C th chu nh hng ca l lt v l qut hoc vng ng
bng th nu khng duy tr c ph nhiu ca t s gy nn t bc mu.
V trc lng hnh thi, kt qu gii on nh v tnh ton thng k cho
thy, tnh Yn Bi c s phn bit kh r v mc phn ct a hnh. Chi tit
c th hin trong bng sau:
Bng 8: T l cc cp phn ct.
Phn ct su
Cp phn ct (m/km2)
T l din tch (%)
< 100
9,68
100-250
18,92
250-350
25,34
350-500
24,71
> 500
21,35

Phn ct ngang
Cp phn ct (m/km2)
T l din tch (%)
<1
19,24
1-3
27,96
3 - 4,5
29,58
4,5-6
14,59
>6
9,03

Tm li: c im a hnh ni cao, dc, c nhiu ni vi, thung lng

v ng bng nh hp nn tim n nhiu nguy c xy ra cc tai bin a cht nh
hng ln n i sng dn sinh v khng thun li cho vic pht trin cc
ngnh dn sinh kinh t ca tnh, tuy nhin y chnh l iu kin cc sng
sui c nhiu thc gnh thun li cho vic pht trin thu in v c nhiu cnh
quan p pht trin du lch. Do cn c s kt hp trong vic khai thc cc
tim nng, th mnh v cc li th ca mi vng to thnh th mnh chung
ca ton tnh trong vic pht trin kinh t x hi m cc tiu vng cn h tr ln
nhau i ln trong iu kin mi v phng trnh, hn ch cc tc ng ca
hin tng tai bin a cht.
37

I.4. C IM THCH HC - V PHONG HA - TH NHNG

I.4.1. Thch hc
Cc thnh to a cht a bn tnh Yn Bi c phn chia thnh 8 i
tng (nhm t, ) c thnh phn c bn nh sau:
- Nhm b ri : Nhm ny bao gm cc thnh to t (Holocen v
Pleistocen). i tng ny thng c din phn b nh, nm ri rc dc cc
thung lng sng sui khp din tch tnh. Ti TX. Ngha L (trng gia ni
Ngha L) v dc sng Hng cc trm tch b ri c din phn b rt rng.
- Nhm trm tch lc nguyn giu alumosilicat: thnh phn l phin
st, st kt, bt kt, ct kt - sn kt - cui kt a khong, thuc din phn b ca
cc h tng: Phan Lng, C Phc v Vn Yn, Yn Chu, Nm Thip, Sui
Bng... Din phn b ca nhm ny hn ch pha nam tnh, ri rc dc
sng Hng v sng Chy v phn trung tm tnh.
- Nhm phun tro axit - trung tnh v tuf ca chng: thnh phn thch
hc l trachyt porphyr, trachyt ryolit porphyr , ryorit, ryorit porphyr. Nhm
ny thuc din phn b ca cc thnh to ca phc h ni la T L (ph phc
h T L v ph phc h Ngi Thia) v cc h tng Trm Tu, Sui B, Vin
Nam. Chng phn b rt rng ri pha ty v pha ty nam tnh, gm pha ty,
bc, nam, mt khonh ln ng bc huyn M Cang Chi v hu ht huyn
Trm Tu.
- Nhm xm nhp mafic - siu mafic: thnh phn thch hc gm: gabro,
gabro olivin, peridotit, gabrodiabas, diabas, nhm ny thuc din phn b ca
cc phc h Ni Cha, Ba V, Nm Chin, Bo H, l cc khi magma nh nm
ri rc huyn Yn Bnh, Trn Yn v pha ng bc huyn Lc Yn.
- Nhm xm nhp axit - trung tnh: c thnh phn thch hc gm:tonalit,
granodiorit, plagigranit, granit biotit, syenit sm mu, syenit nephelin, syenit thch
anh, granosyenit, granit kim. Nhm ny thuc din phn b ca cc phc h
Ca Vnh, Xm Gu, Pia Ma, Phia Bioc, Phu Sa Phn. Phn b ty nam huyn
Vn Yn, pha ty nam huyn Trn Yn, ng nam huyn Vn Chn v cc khi
nh phn b ri rc huyn Vn Yn, Yn Bnh, Trn Yn, Vn Chn.
- Nhm bin cht giu alumosilicat: thnh phn thch hc l phin
kt tinh cc loi (thch anh biotit, thch anh - silimanit - granat, thch anh 2 mica,
thch anh - sericit, plagiogneis biotit -silimanit - granat, gneis amphibol,
amphibolit, plagiogneis hai mica, phin muscovit. Nhm thuc din phn
b ca cc h tng: Ngi Chi, Ni Voi, Thc B, Sinh Quyn, Sui Ching, Cha
P. Phn b ch yu huyn Yn Bnh, Trn Yn, Vn Yn, Vn Chn, pha ty
v nam huyn Lc Yn.
- Nhm bin cht v trm tch lc nguyn giu thch anh: c thnh phn
l ct kt dng quarzit, phin silic, phin st silic, ct kt thch anh, thuc
din phn b ca cc h tng: Cam ng, H Giang, Bn Ngun, Sng Mua,Mia
38

L, Bn Kh. Phn b ch yu ti pha ng huyn Yn Bnh, pha ty, ty nam

huyn Vn Yn, pha bc, ng bc huyn Lc Yn.
- Nhm cacbonat: thnh phn thch hc gm: vi, vi silic,
phin st vi, vi hoa ha, vi dolomit, hoa phlogopit, hoa dolomit,
hoa calcit, thuc din phn b ca cc h tng An Ph, Bc Sn, Bn Ci, Bn
Pp, Ngha L, Mng Trai, Chang Pung. Nhm ny phn b pha bc
huyn Yn Bnh, trung tm huyn Lc Yn, huyn Vn Chn, pha ty nam huyn
Trn Yn, v cc khonh nh phn b ri rc thnh tng khi ni huyn Vn
Chn, Lc Yn.
Cc h tng trong tng nhm d khng cng thi gian thnh to, iu kin
thnh to nhng c cng thnh phn thch hc ging nhau, do mc phong
ha, thnh phn v mc gn kt ca v phong ha kh ging nhau nn mc
trt trt l t xy ra cng gn tng t nhau.
Bng 9. T l cc loi thch hc.
Loi thch hc/ gc

Nhm b ri

Nhm trm tch lc

nguyn
giu
alumosilicat.

Nhm phun tro

axit - trung tnh v tuf
ca chng

Nhm xm nhp
mafic - siu mafic

Nhm xm nhp
axit - trung tnh

T l S im
Din
T l
din trt l
tch
(%)
(km2) tch (%) t

596

279

2.541

47,3

609,33

8,65

4,05

36,90

0,69

8,85

Khu vc phn b ch yu

0,69

Nm ri rc dc cc thung lng sng

sui khp din tch tnh. Ti TX.
Ngha L (trng gia ni Ngha L)
v dc sng Hng

76

6,52

Din phn b ca nhm ny hn

ch pha nam tnh, ri rc dc sng
Hng v sng Chy v phn trung
tm tnh

441

Chng phn b rt rng ri pha ty

v pha ty nam tnh, gm pha ty,
37,85 bc, nam, mt khonh ln ng bc
huyn M Cang Chi v hu ht huyn
Trm Tu.

122

0,52

L cc khi magma nh nm ri rc
huyn Yn Bnh, Trn Yn v pha
ng bc huyn Lc Yn

Phn b ty nam huyn Vn Yn,

pha ty nam huyn Trn Yn, ng
10,47 nam huyn Vn Chn v cc khi nh
phn b ri rc huyn Vn Yn, Yn
Bnh, Trn Yn, Vn Chn.

39

Loi thch hc/ gc

Nhm bin cht

giu alumosilicat

Nhm bin cht v

trm tch lc nguyn
giu thch anh

Nhm cacbonat

T l S im
Din
T l
din trt l
tch
(%)
(km2) tch (%) t

1.477

723

614

21,45

10,50

8,92

Khu vc phn b ch yu

367

Phn b ch yu huyn Yn Bnh,

31,50 Trn Yn, Vn Yn, Vn Chn, pha
ty v nam huyn Lc Yn

35

3,00

Phn b ch yu ti pha ng huyn

Yn Bnh, pha ty, ty nam huyn
Vn Yn, pha bc, ng bc huyn
Lc Yn

9,44

Phn b pha bc huyn Yn Bnh,

trung tm huyn Lc Yn, huyn Vn
Chn, pha ty nam huyn Trn Yn,
v cc khonh nh phn b ri rc
thnh tng khi ni huyn Vn
Chn, Lc Yn

110

Theo kt qu iu tra chng ti nhn thy mc v quy m trt l t

trong tng nhm khc nhau kh ln. Trong cc nhm trn th nhm
phun tro axt - trung tnh v tuf ca chng c din phn b ln nht v cng c
mc xy ra trt l ln nht vi nhiu khi trt c quy m ln v c bit
ln, sau n nhm bin cht giu alumoslicat, nhm ny c mc
phong ha mnh, v phong ha dy, mc gn kt yu, c bit khi bo ha
nc nn mc v quy m trt l kh mnh, c bit khi c tc ng ca cc
yu t nhn sinh. Nhm t xy ra trt l l nhm cacbonat, y l nhm
c cu to khi, rn chc, v phong ha rt mng, tuy nhin cn ch hin
tng ri trong nhm ny. Nhm b ri th t xy ra trt l, tai
bin lin quan n nhm ny l xi l b sng, c bit l dc sng Hng,
sng Chy, sng Ngi Thia.
I.4.2.V phong ha
Kt qu iu tra cho thy mc , chiu dy v phong ha ph thuc rt
ln vo thnh to, tui a cht ca gc, dc a hnh. c im s b ca
v phong ha trn a bn tnh Yn Bi nh sau:
- V phong ha pht trin trn nhm trm tch lc nguyn giu
alumosilicat: mc phong ha trn nhm ny km hn nhiu so vi hai
nhm trn, chiu dy trung bnh khong 5 - 10 m, ph bin t 5 - 8 m, thnh
phn gm ct, bt, st bt ln dm sn, cc mnh gc, cui phong ha, mc
phong ha quan st c i phong ha mnh, i phong ha hon ton rt
mng, nhiu ni khng c. Phn b ch yu dc sng Hng, Quc l 70.
40

Hnhh 4. S nhm
n
thch hc tnh Yn Bi

- V phhong ha pht
p
trin trn nhm
m phun
n tro axitt - trung tnh
t
v tuff
ca chng: mc
m phoong ha khh tt, chiu dy quaan st
c trung bnh t 10 16 m
m, ph bin
n t 10 - 12
1 m, thn
nh phn stt bt, ct bt
b ln ccc gc phong ha,,
i phong haa quan stt c ch yu l i
phong ha mnhh v i phong
p
haa
nhiu talluy dc Quc
Q
l 322 c th quan
q
st c

tt c
c cc ii
honn ton, c
phonng ha t hon tonn n yu vi
v chiu dy
d biu kin
k t t
40 - 55 m.
m Loi v
phonng ha ny
y phn b ch yu pha ty,, bc, nam
m, mt kho
onh ln ng bcc
huyn M Canng Chi v hu ht huyn
h
Trm Tu.
- V ph
hong ha pht
p
trin trn nhm
m xm nhp
n
mafiic - siu mafic:
m
Vii
dinn phn b l
l cc khi magma nh nm rri rc huyn
h
Ynn Bnh, Trn Yn v
phaa ng bcc huyn Lc
L Yn. Cc
C im kho st trn
t
v phhong ha ny
n t nnn
ch cc th nnh gi s b
b chiu dy trung bnh t 10 - 12 m, thnh phn l st, ct,,
bt ln
l t cc
gc phoong ha, bt
b gp ccc hin tnng phong ha bc cu.
- V phong ha pht
p
trin trn
t
nhm
m xm nhp
n
axit - trung tnhh: mc
phonng ha kh
h tt, chiu dy quaan st
c trung bnh t 10 - 14 m, phh bin t

10 - 12 m, thnh phn st bt, ct bt ln cc gc phong ha,

h i phong
p
haa
quann st cc ch yu l i pho
ong ha m
mnh v
i phong ha
h hon ton. Phnn
41

b ty nam huyn Vn Yn, pha ty nam huyn Trn Yn, ng nam huyn
Vn Chn v cc khi nh phn b ri rc huyn Vn Yn, Yn Bnh, Trn
Yn, Vn Chn.
- V phong ha pht trin trn cc nhm bin cht giu alumosilicat:
Chiu dy trung bnh t 10 - 20 m, ph bin trong khong 15 - 16 m, thnh phn
gm st bt, st bt ln dm sn, cc gc phong ha mm b, mc phong
ha ch yu quan st c n i phong ha mnh v hon ton, c mt s taluy
thnh ph Yn Bi v huyn Yn Bnh, quan st n i phong ha yu th chiu
dy biu kin n 40 - 60 m. Loi v phong ha ny phn b ch yu ti huyn
Yn Bnh, Trn Yn, Vn Yn, Vn Chn, pha ty v nam huyn Lc Yn.
- V phong ha pht trin trn nhm bin cht v trm tch lc nguyn
giu thch anh: Chiu dy trung bnh t 5 - 12 m, ph bin trong khong 8 - 10
m, thnh phn gm st bt ln dm sn thch anh, cc tng gc, mc phong
ha ch yu quan st c n i phong ha mnh v hon ton, c mt s taluy
quan st n i phong ha trung bnh th chiu dy biu kin n 20 - 30 m. V
phong ha ny phn b ch yu ti pha ng huyn Yn Bnh, pha ty, ty nam
huyn Vn Yn, pha bc, ng bc huyn Lc Yn.
- V phong ha pht trin trn nhm cacbonat: v phong ha trong cc
thnh to ny rt mng, trn ni thng khng c, ch c lp st lp nht vo
khe nt v hang hc karst, b mt l dng a hnh tai mo, lm chm, chn
ni th lp phong ha ph bin t 3 -6 m, thnh phn gm st ln dm sn, cc
mnh, tng gc, y c th l ni tch t sn phm xm thc, ra tri ca qu
trnh phong ha nn sn ni xung nn mi c chiu dy nh trn. Mc
trt l trong nhm ny thp, tai bin lin quan thng l hin tng ,
ri. Loi v phong ha ny phn b pha bc huyn Yn Bnh (gm cc x
An Ph, Phan Thanh, Minh Tin), cc x Vnh Lc, Tn Lnh, T Mu, Tn
Lp, Liu huyn Lc Yn, cc x Sui Bu, Sn Thnh, pha ng bc x
Sui Ging, ranh gii 2 x Ct Thnh v Thng Bng La, x Ph Nham, huyn
Vn Chn, pha ty nam huyn Trn Yn (gm cc x Kin Thnh, Vit Cng,
Lng Thnh, Vn Hi, pha bc x Hng Ca, pha ng, ng nam x Chn
Thnh, ng bc x Bnh Thun,...), v cc khonh nh phn b ri rc thnh
tng khi ni huyn Vn Chn, Lc Yn.
Trt l trong t phong ha chim 95% tng s v tr trt l, xy ra
phn ln dc theo cc vch taluy ng t dc >40o, s t xy ra trn mi sn
dc >40o v xy ra trong tt c cc thnh to a cht c mt trong vng. Theo
thng k bng trn th mc trt l xy ra nhiu nht v phong ha pht
trin trn nhm phun tro axit - trung tnh v tuf ca chng v v phong ha
pht trin trn nhm bin cht giu alumosilicat, y l 2 loi v phong ha c
din phn b nhiu nht, mc v chiu dy v phong ha cng ln nht.

42

Bng 10. T l cc loi v phong ha.

Loi v phong ha

dy
lp v
(m)

V phong ha pht trin

trn nhm trm tch
lc
nguyn
giu
alumosilicat

V phong ha pht trin

trn nhm phun tro
axit - trung tnh v tuf ca
chng
V phong ha pht trin
trn nhm xm nhp
mafic - siu mafic

V phong ha pht trin

trn nhm xm nhp
axit - trung tnh

V phong ha pht trin

trn nhm bin cht
giu alumosilicat
V phong ha pht trin
trn nhm bin cht v
trm tch lc nguyn giu
thch anh

V phong ha pht trin

trn nhm cacbonat

16

12

12

16

10

T l
S im
Ghi ch/nh gi mc lin quan
T l
din
trt l
n trt l t /Khu vc phn b
tch
(%)
t
ch yu
(%)

4,44

40,39

0,75

9,69

23,48

11,49

9,76

Phn b ch yu dc sng Hng, Quc l

70

76

6,57

441

Phn b ch yu pha ty, bc, nam,

38,12 mt khonh ln ng bc huyn M
Cang Chi v hu ht huyn Trm Tu.

Phn b l cc khi magma nh nm ri

0,52 rc huyn Yn Bnh, Trn Yn v pha
ng bc huyn Lc Yn

122

Phn b ty nam huyn Vn Yn, pha

ty nam huyn Trn Yn, ng nam
10,54 huyn Vn Chn v cc khi nh phn b
ri rc huyn Vn Yn, Yn Bnh, Trn
Yn, Vn Chn.

367

Phn b ch yu ti huyn Yn Bnh,

31,72 Trn Yn, Vn Yn, Vn Chn, pha ty
v nam huyn Lc Yn.

35

Phn b ch yu ti pha ng huyn Yn

3,03 Bnh, pha ty, ty nam huyn Vn Yn,
pha bc, ng bc huyn Lc Yn

110

Loi v phong ha ny phn b pha

bc huyn Yn Bnh, trung tm huyn
Lc Yn, huyn Vn Chn, pha ty nam
9,51
huyn Trn Yn, v cc khonh nh
phn b ri rc thnh tng khi ni
huyn Vn Chn, Lc Yn.

43

Cc vt trt c hnh thi kh a dng, nhng ph bin dng vng cung,

dng phu ngc, lng mng; phn khi trt hnh khi, hnh nm, hoc dng ,
thu knh ln. Kch thc khi trt kh ng thc, b rng t 3 - 100 m, chiu
di t 5 - 50 m, chiu dy khi trt <10 m. Pha trn cc vt trt thng c cc
vch trt thng ng hnh thnh t cc khe nt c phng vung gc vi khi
trt; hai bn dc theo thn khi trt nhiu ni cng pht sinh cc khe nt song
song vi hng trt. Gc dc mt trt 60 - 75o, chiu cao trt t 5 - 20 m.
Trt trong phong ha ch yu xy ra theo c ch st - trt, trt t
ngoi vo trong theo xu th gim dn gc dc ca vch taluy hoc vch sn.
Vt liu trt dng t nho hoc bn, thnh phn l st, ct, vn phong
ha, cy ci, ln nc. Kiu trt ph bin l trt xoay, hn hp, dng dng.
Khi thi tit ma nhiu v ko di, lp phong ha mnh nm dc vch taluy
ng t b ngm nc tr nn nho v kt cu yu, s xut hin cc khe nt
trn b mt chia ct lp phong ha thnh cc khi nh v t st xung
pha di, ko theo t pha di tham gia vo khi trt. Trt trong
phong ha ch yu xy ra trong hoc ngay sau cc t ma ln. Ngoi ra cn
gp mt s v tr c biu hin trt t dng , thu knh ln trong lp phong
ha trung bnh v khng u.
I.4.3. Th nhng
Theo tiu chun phn loi ca FAO-UNESCO, t ai Yn Bi c chia
thnh 7 nhm t th nhng nh sau:
- Nhm th nhng ph sa (pht trin trn nhm b ri): Nhm t
ny c din tch khong 9.171,0 ha, chim 1,33% din tch t nhin ton tnh,
phn b hu ht cc huyn trong tnh, nhng phn ln tp trung lu vc cc
con sng, sui ln trong tnh nh sng Thao, sng Chy, ngi Thia ... khu vc
c din tch tp trung nhiu nht l bn a Vn Chn v tr thnh cnh ng
ph sa trng la ln nht tnh; cc cnh ng ph sa ca huyn Vn Yn, Trn
Yn, Lc Yn, Yn Bnh. Nhm t ny thch hp trng la, cy mu cc loi
v hin nay v ang c a vo khai thc, s dng c bn ht.
- Nhm th nhng gly: Nhm t ny c din tch khong 4.227 ha
chim 0,61% din tch t nhin ton tnh. Phn b ri rc hu ht cc huyn,
nhng tp trung nhiu nht huyn Lc Yn, Yn Bnh, TrnYn, trn cc a
hnh thp trng hoc thung lng gia cc dy ni, kh nng thot nc km.
Nhm t ny thch hp s dng ch yu cho trng la nc, tn dng lm h,
m, ao nui trng thu sn.
- Nhm t en: Nhm t ny c din tch khong 902 ha chim 0,13%
din tch t nhin ca tnh. Phn b tp trung Lc Yn, trn cc a hnh thung
lng v chn ni vi; din tch thng hp v xen k gia cc loi t khc.
t ny c hm lng mn cao, tng cation kim trao i rt cao. Thch hp vi
kh nng trng la a hnh trng v rau mu cc loi; cy n qu a hnh
cao.
44

- Nhm t xm: Nhm ny c din tch khong 568.581 ha chim

82,57% din tch t nhin ton tnh, l nhm c din tch ln nht tnh. Phn b
phn ln din tch i ni ca tnh, cao di 1.800 m tt c cc huyn
trong tnh, song tp trung nhiu nht cc huyn Vn Yn, Vn Chn, M Cang
Chi, pha ty nam huyn Lc Yn, pha ty huyn Yn Bnh. Nhm t ny c
kh nng thch hp trng cy nng nghip, cng nghip vng thp, trng rng
v bo v rng a hnh i vng cao.
- Nhm t : Nhm t ny c din tch khong 12.103 ha chim 1,76%
din tch t nhin ton tnh. c phn b ri rc mt s huyn vng cao nhng
ch yu tp trung huyn Trm Tu, Lc Yn, Vn Chn. t ny kh nng thch
hp cho sn xut nng - lm nghip.
- Nhm t mn Alit ni cao: Nhm t ny c din tch khong 56.078
ha chim 8,1% din tch t nhin ton tnh. Phn b ri rc cc huyn, nhng
tp trung nhiu cc huyn M Cang Chi, Trm Tu, Vn Chn, trn a hnh
ni cao c cao tuyt i trn 1.800 m. Nhm t ny ch yu thch nghi v c
kh nng khai thc cho trng cy dc liu, trng, bo v v khoanh nui rng
phng h.
- Nhm t tng mng: Nhm t ny c din tch khong 2.324 ha chim
0,33% din tch t nhin ton tnh. Phn b tp trung Lc Yn, Vn Yn, Vn
Chn trn vng t i, c dc trn 200, t c tng mng di 30 cm. S
dng hn ch nht l i vi sn xut nng - lm nghip.
Bng 11. Thng k/nh gi/phn loi cc lp th nhng.
Loi th
nhng
Th
nhng
ph sa
Th
nhng
gly
t en

t xm

t
t mn
Alit ni
cao
t tng
mng

dy lp th T l din Ghi ch/nh gi mc lin quan n trt l t

nhng (m)
tch (%)
/Khu vc phn b ch yu
Phn ln tp trung lu vc cc con sng, sui ln trong
tnh nh sng Thao, sng Chy, ngi Thia ... khu vc c
din tch tp trung nhiu nht l bn a Vn Chn v tr
1,0
1,33
thnh cnh ng ph sa trng la ln nht tnh; cc cnh
ng ph sa ca huyn Vn Yn, Trn Yn, Lc Yn, Yn
Bnh
Tp trung nhiu nht huyn Lc Yn, Yn Bnh,
0,5
0,61
TrnYn, trn cc a hnh thp trng hoc thung lng gia
cc dy ni
Phn b tp trung Lc Yn, trn cc a hnh thung lng
0,6
0,13
v chn ni vi
Phn b phn ln din tch i ni ca tnh, cao
di 1.800 m tt c cc huyn trong tnh, song tp trung
1,5
82,57 nhiu nht cc huyn Vn Yn, Vn Chn, M Cang
Chi, pha ty nam huyn Lc Yn, pha ty huyn Yn
Bnh
Phn b ri rc mt s huyn vng cao nhng ch yu
0,5
1,76
tp trung huyn Trm Tu, Lc Yn, Vn Chn
Phn b ri rc cc huyn, nhng tp trung nhiu cc
0,4
8,1
huyn M Cang Chi, Trm Tu, Vn Chn, trn a hnh
ni cao c cao tuyt i trn 1.800 m
Phn b tp trung Lc Yn, Vn Yn, Vn Chn trn
0,3
0,33
vng t i

45

Trong cc loi th nhng trn th loi th nhng t xm c din phn

b hu ht din tch tnh Yn Bi, i vi loi th nhng ny thng c chiu
dy ln t 0,5 -1 m, kh nng thm nc tt, lm cho cc i phong ha pha
di ngm nhiu nc s gim mc gn kt ca t nn d gy ra trt l,
tuy nhin loi th nhng ny cng rt thun li cho thc vt pht trin, nhng
ch thc vt c che ph tt, th mc tai bin a cht s gim i rt ng
k. i vi cc loi th nhng khc th c din phn b hp v c chiu dy
mng nn mc xy ra trt l s t hn.
I.5. C IM KH TNG - THY VN
Do nm st ch tuyn Bc trong vnh ai nhit i Bc bn cu nn kh
hu ca tnh Yn Bi mang tnh cht kh hu nhit i gi ma. Trong nm c 2
ma r rt:
- Ma ma (nng m) t thng IV n thng X: nhit trung bnh 250C,
thng nng nht l thng VII c ngy nhit ln ti 37 - 380C. Lng ma
ma ny chim 80 - 85% lng ma c nm, s ngy ma nhiu, cng ln,
c bit trong thng VI, VII, VIII thng c ma ln km theo gi xoy, ma
, gy l qut, ngp lt cc trin sng, sui lm h hng cc cng trnh thy
li, gy thit hi ln cho sn xut v i sng.
- Ma kh (lnh) t thng XI n thng III nm sau. Nhit trung bnh:
180C, thng lnh nht l thng I, nhit thp nht 10C. Lng ma ma ny
qu t khng cung cp nc cho sn xut, i sng nn hay xy ra hn hn,
c nm v ng - Xun c ti hng nghn ha b thiu nc. Bn cnh tnh
trng sng mui, sng m nh hng ln n sn xut ca nhn dn, c bit
l 2 huyn vng cao: Trm Tu v M Cang Chi.
Hin ti tnh Yn Bi c 3 trm kh tng o c cc yu t ma, nhit
, gi, bc hi, nng... T s liu thu thp ca 3 trm kh tng trong giai on
2005 - 2012, nhn thy c im kh tng tnh Yn Bi nh sau:
- Ch nhit: Nhit trung bnh nm khong 19,623,3oC. Nhit
trung bnh cc thng lnh nht rt thp (khong 9,713,1oC). Theo ti liu quan
trc cc thng lnh nht thng l cc thng XII, I v II. Cng trong vng d n
nhng do nh hng ca iu kin a hnh nn gia cc a phn khc nhau th
s phn b v din bin ca nhit cng khc nhau. nhng vng n gi
ma ng Bc c nhit lnh hn, v d nh M Cang Chi nhit trung
bnh nm ch c 14,3oC, thng lnh nht c nhit trung bnh khong 9,7oC.
nhng vng cao v m cng rt lnh, nhit xung rt thp. V ma ng,
nhit ban m v ngy chnh lch nhau ng k. Ma h vng ny tng i
du. Cc thng nng nht trong ma h l cc thng VI, VII, nhit trung bnh
cc thng ny khong 2328oC.

46

Bng 12. Nhit khng kh trung bnh tnh Yn Bi

n v: 0C
Trm

II

III

IV

VI

VII VIII

IX

XI

XII Nm

Yn Bi

14,5 15,6 20,1 25,5 27,8 28,6 28,3 28,0 25,9 25,0 21,8 17,6 23,2

Vn Chn

15,2 18,3 19,8 23,3 26,1 28,1 28,0 27,1 26,1 24,0 20,3 17,0 22,8

M Cang Chi 13,3 15,6 18,4 21,1 22,8 24,3 23,7 23,2 22,2 20,1 16,6 14,1 19,6

Ngun: Nin gim thng k tnh Yn Bi nm 2012.

- Nng: Tng s gi nng trung bnh ton tnh khong 1.352 gi (ti trm
kh tng Yn Bi). Thng c s gi nng t nht l vo thng I, II, nhiu nht vo
cc thng VII, VIII, IX.
Bng 13. Tng s gi nng trung bnh thng v nm tnh Yn Bi
n v: gi
Trm

II

III

IV

VI

VII VIII

IX

XI

XII Nm

Yn Bi

13

16

50

118

143

116

188

220

125

127

75

38 1.229

Vn Chn

99

104

109 131

149

133

158

143

154

111

140

97 1.527

M Cang Chi

134

155

149 166

163

90

111

117

140

125

163

136 1.648

Ngun: Nin gim thng k tnh Yn Bi nm 2012.

- c im ma: Trong cc yu t kh tng th c im ma l nh
hng ln nht n trt l t , hu ht cc im trt l xy ra sau nhng
trn ma ln v ko di.
+ Lng ma nm v phn b ma: Nhn chung, tnh Yn Bi c lng
ma trung bnh nm vo loi trung bnh, khong 1.768 mm/nm. Theo s liu
quan trc, bin ng lng ma trong a bn tnh tng i ln, vo khong
790 mm. Vng t ma nht quan trc c ti trm Cm Nhn (huyn Yn Bnh)
lng ma trung bnh nm vng ny khong 1.432 mm; ni c lng ma trung
bnh nm cao nht quan trc c ti trm Lng H (x Phc Li - huyn Lc
Yn) l 2.223 mm.
Bng 14. Lng ma trung bnh nhiu nm thi k quan trc
STT

Tn trm

1
2
3
4

Lc Yn
M Cng Chi
Yn Bi
Vn Chn

Thi k tnh
ton
1961-2012
1962-2012
1956-2012
1961-2012

Nm
(mm)
1.984
1.728
1.848
1.452

STT

Tn trm

8
9
10
11

Khnh Ha
Vnh Lc
Lng H
Bo i

47

Thi k
tnh ton
1978-2012
1972-2012
1977-2012
1973-2012

Nm
(mm)
1.604
2.001
2.223
1.977

STT
T

Tn trm

5
6
7

Ba Khe
Lng
g Cang
Khau
u Ph

Thi k tnh
T
h
ton
1959-2012
1960-2012
1972-2012

Nm
(mm)
1.926
1.546
1.646

STT

T trm
Tn

12
13
14

Cm Nhn
Kin
K Lao
Trm
T
Tu

Thi k
tnh ton
1972-2012
1960-2012
1960-2012

Nm
(mm)
1.432
1.958
1.436

Hnhh 5. S ng

tr l
ng ma trung
t
bnh nhiu nm
m tnh Yn Bi
B

+ Phn
n phi lnng ma th
heo thi giian:
Do nh
h hng luun phin ca
c cc khhi khng kh m ma
m Ynn Bi phnn
thnnh hai m
a r rt. Ma maa (ma ma
m nhiu)) v ma kh (ma ma t))
khnng nhng khc nhauu v lngg ma, s ngy maa, thi giaan xut hin m cnn
khcc nhau v tnh cht ma trongg tng ma cng nhh tnh n nh tnng i caa
maa trong m
t thi k ny v tn
nh bin ng ln tro
ong thi k
k khc. Ni
N chung,,
maa ma l thhi k l
ng ma tp
t trung v
v vt qu
u mt ng
gng nhtt nh vii
s n
nh no . Hinn nay, nc
n
ta ch
a c mtt ch tiu phn
p
ma ma/maa
kh no ph hp cho tt
t c cc vng c ch
c m
a khc nhau.
n
C th
t nu raa
u nh sauu:
mt s ch tiu
- Ma ma
m l thi k lin
n tc c l
ng ma thng t 100 mm tr
t ln v
n nh vi t nht 70% s nm trongg chui quuan trc v
t qu mc
m .
c s
m l th
i k gm
m cc thngg lin tc c lng ma bngg hoc lnn
- Ma ma
hn lng m
a bnh quun nm, vi
v tn s xut hin t 50% trr ln.
Cn c
vo s liu thc o
o ti cc trrm thi k
k thu thp c c th phnn
Y Bi nh sau:
maa ma/maa kh cho khu vc Yn
+ Ma ma vngg quy hocch bt uu t thng V v kt thc
t
vo cui
c
thngg
48

IX, cc thng cn li l ma kh, ma t. Lng ma ma ma chim t trng

ln so vi lng ma c nm (chim khong t 7280% tng lng ma nm).
Thng ma nhiu nht thng l thng VII v thng VIII. Lng ma trung
bnh cc thng VI, VII v VIII khong 174459 mm/thng.
Trn ma ln nht quan trc c ti trm Lng H t 1527 mm (xy ra
vo ngy 20/IX/1987), do c nhng trn ma ln gy ra l ln gy nguy
him cho cng trnh v i sng nhn dn v hin tng l qut thng xuyn
xut hin gy nh hng n i sng nhn dn.
+ Ngay sau ma ma l cc thng t ma, lng ma trung bnh cc thng
ma kh rt nh (di 100 mm/thng). Thng t ma nht thng l thng XII,
lng ma trung bnh thng ny khong 1229 mm/thng. C nhng ni hu
nh c thng khng c ma. Lng ma trong c ma kh ch chim khong
2128% tng lng ma nm.
S ngy ma trong nm khong 117229 ngy. Tu theo tng nm, lng
ma c bin ng ng k so vi gi tr trung bnh nm. Nm t ma nht quan
trc c Yn Bi l 922 mm (nm 1979). Nm ma nhiu nht ca vng quy
hoch l 3.731 mm xut hin Bo i nm 1982). Nh vy, c th thy rng
Yn Bi l mt vng c lng ma trung bnh
Bng 15. Bng phn phi lng ma theo ma
Lng ma cc thng ma ma
Tn
trm

Lc
Yn
M
Cng
Chi
Yn
Bi

Vn
Chn

Ba
Khe

Nm
(mm)

X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)

II III IV

Ma
kh

1986,4 212 283 326 397 253 1471,4 145 61 29 33 44 68 136

515,1

Ma
ma

Lng ma cc thng ma kh

VI VII VIII IX

10,7 14,2 16,4 20 12,7

74,1

XI XII I

7,3 3,1 1,4 1,6 2,2 3,4 6,83

25,9

1732,8 219 338 386 301 123 1366,9 62,1 33 20 27 38 64 123

365,9

12,6 19,5 22,3 17,4 7,09

3,58 1,9 1,1 1,5 2,2 3,7 7,11

21,1

1875,2 203 263 311 346 253 1374,8 167 54 23 33 38 68 117

500,3

10,8 14 16,6 18,4 13,5

78,9

8,9 2,9 1,2 1,7 2 3,6 6,25

26,7

1460,4 160 200 234 279 220 1093,0 143 44 12 16 21 44 86,1

367,3

11 13,7 16 19,1 15,1

73,3

5,9

25,2

2053,2 236 270 336 429 300 1569,8 166 44 26 29 32 68 119

483,4

11,5 13,1 16,3 20,9 14,6

49

74,8

76,5

9,81 3

0,9 1,1 1,5 3

8,06 2,1 1,3 1,4 1,5 3,3 5,8

23,5

Lng ma cc thng ma ma
Tn
trm

Lng
Cang

Khau
Ph

Khnh
Ha

Vnh
Lc

Lng
H

Nm
(mm)

X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)

II III IV

Ma
kh

1550,9 164 204 246 314 224 1152,0 134 44 16 22 26 51 107

398,9

Ma
ma

Lng ma cc thng ma kh

VI VII VIII IX

10,6 13,2 15,8 20,2 14,5

XI XII I

1,4 1,6 3,3 6,9

25,7

1783,6 207 295 381 339 162 1384,3 117 36 24 25 27 63 109

399,3

11,6 16,5 21,4 19 9,09

74,3

77,6

8,62 2,8

1,3 1,4 1,5 3,5 6,11

22,4

1647,3 200 174 315 337 208 1233,5 115 54 22 25 34 58 106

413,7

12,1 10,5 19,1 20,5 12,6

6,96 3,3 1,3 1,5 2,1 3,5 6,46

25,1

2008,9 208 275 349 431 270 1531,9 140 48 22 31 42 61 134

477,0

10,3 13,7 17,4 21,4 13,4

74,9

6,53 2

6,96 2,4 1,1 1,6 2,1 3 6,67

23,7

2287,4 213 261 329 459 381 1642,5 252 60 21 33 49 82 148

644,9

9,3 11,4 14,4 20,1 16,7

76,3

71,8

11 2,6 0,9 1,4 2,1 3,6 6,48

28,2

1977,0 201 274 356 412 262 1504,7 137 54 26 39 41 63 114

472,3

Bo i
T l (%)
Cm
Nhn

Kin
Lao

Trm
Tu

X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)
X (mm)
T l (%)

10,2 13,8 18 20,9 13,2

2 2,1 3,2 5,75

23,9

1431,9 170 199 298 271 149 1088,1 97,8 39 18 19 30 47 92,9

343,8

11,9 13,9 20,8 18,9 10,4

76,1

6,83 2,7 1,2 1,3 2,1 3,3 6,49

24,0

1881,3 185 237 293 365 273 1352,0 155 65 28 35 46 76 124

529,4

9,84 12,6 15,5 19,4 14,5

76,0

6,91 2,7 1,3

8,24 3,5 1,5 1,9 2,5 4,1 6,57

28,1

1523,3 158 253 250 283 223 1167,0 120 34 15 22 25 47 93,9

356,3

10,4 16,6 16,4 18,6 14,6

71,9

76,6

7,85 2,2

1,4 1,6 3,1 6,17

23,4

+ Phn phi ma thng trong nm:

Lng ma tnh Yn Bi cng phn phi khng u trong cc thng.
Ngy trong ma l, ma tp trung nhiu vo 3 thng VI , VII, VIII vi
lng ma trung bnh 3 thng t t 713-1050 mm, chim 46 - 60% tng lng
ma trung bnh nm, trong thng ma ln nht thng ri vo thng VIII, c
ni ri vo thng VII, vi lng ma t t 280 - 460 mm/thng, chim 18 50

22% tng lng ma nm. Tng t, vo ma kh, thi gian t ma tp trung

ch yu vo 3 thng t thng XII n thng II nm sau; Lng ma ca 3 thng
ny ch t 3,4 - 5,8% tng lng ma nm trong y thng XII c lng ma t
nht, ch chim 0,9 - 1,5% tng lng ma nm.
Bng 16. Mt s c trng ma ln nht tnh Yn Bi
Thng max
STT

Tn trm

Ngy max

X (mm)

Thi im xut hin

X (mm)

Thi im xut hin

Lc Yn

956

VII/1997

383

VII/1997

M Cng Chi

668,5

VI/1998

228,6

VII/1992

Yn Bi

821,1

VII/1997

298,8

VII/2010

Vn Chn

521

VIII/1978

162,7

XI/1999

Ba Khe

1093

VI/1966

389,7

VIII/1968

Lng Cang

850,8

VII/1971

212

VIII/1979

Khau Ph

781,2

IX/1973

306,5

X/1983

Khnh Ha

938,9

VIII/2008

416,2

VIII/2008

Vnh Lc

874,8

VII/1997

292

VII/1995

10

Lng H

3225,0

IX/1987

1527

IX/1987

11

Bo i

1877,5

VIII/1982

450

VIII/1982

12

Cm Nhn

884,0

VII/1995

516,8

VII/1980

13

Kin Lao

753,6

VII/1971

305,3

IX/1997

14

Trm Tu

677,7

VII/1971

236,1

VI/1974

Phn phi lng ma thng trong nm v c trng thng tnh Yn Bi

c th hin trong cc bng sau:
Bng 17. Lng ma trung bnh thng, nm ti cc trm

STT

Tn trm

Lc Yn

Thi k tnh
ton

Thng (mm)
I

II

III

IV

VI

VII VIII

IX

XI XII

Nm
(mm)

1961-2012

32,6 44,0 68,2 135,6 211,9 282,9 326,4 397,1 253,0 145,1 60,8 28,7

1986,4

2 M Cng Chi

1962-2012

26,6 37,6 63,6 123,2 218,7 338,3 386,2 300,8 122,9 62,1 33,1 19,7

1732,8

Yn Bi

1956-2012

32,6 38,2 68,4 117,3 202,6 262,6 311,2 345,9 252,5 166,8 54,0 23,1

1875,2

Vn Chn

1961-2012

16,3 21,4 44,2 86,1 160,0 199,9 234,0 278,9 220,1 143,3 43,7 12,4

1460,4

Ba Khe

1959-2012

29,2 31,7 67,6 119,0 235,8 269,7 335,6 428,7 300,0 165,6 43,8 26,5

2053,2

51

STT

Tn trm

Thi k tnh
ton

Thng (mm)
I

II

III

IV

VI

VII VIII

IX

XI XII

Nm
(mm)

Lng Cang

1960-2012

22,3 25,5 50,6 107,0 163,7 204,4 245,6 314,0 224,3 133,6 43,9 15,9

1550,9

Khau Ph

1972-2012

25,0 26,6 62,6 109,1 207,3 295,1 381,3 338,6 162,1 116,5 35,6 24,0

1783,6

Khnh Ha

1978-2012

24,7 34,1 57,5 106,4 199,9 173,7 314,8 337,0 208,2 114,7 54,4 22,0

1647,3

Vnh Lc

1972-2012

31,2 41,6 61,0 134,0 207,6 274,8 348,7 430,8 270,1 139,8 47,7 21,6

2008,9

10

Lng H

1977-2012

32,5 48,6 81,7 148,3 212,8 260,6 329,3 459,0 380,9 252,1 60,4 21,1

2287,4

11

Bo i

1973-2012

38,7 40,7 62,9 113,7 201,3 273,6 355,7 412,4 261,8 136,5 53,7 26,2

1977,0

12

Cm Nhn

1972-2012

19,0 30,3 47,4 92,9 170,2 199,2 298,3 271,2 149,2 97,8 38,8 17,6

1431,9

13

Kin Lao

1960-2012

35,3 46,5 76,2 123,5 185,1 237,0 292,5 364,8 272,5 155,0 64,9 28,0

1881,3

14

Trm Tu

1960-2012

21,5 25,0 47,3 93,9 158,4 252,7 250,1 282,6 223,0 119,5 33,8 15,3

1523,3

Do iu kin a hnh i ni dc mnh, lng ma ln v tp trung

to cho Yn Bi mt h thng sng, sui kh dy c, c tc dng chy ln
v lu lng nc thay i theo ma. Ma kh nc cn, ma ma d gy l lt
ln cc vng ven sng, sui. Yn Bi c 2 h thng sng chnh: sng Thao v
sng Chy.
Bng 18. c trng ma thng tnh Yn Bi
Ma 3 thng ln nht Ma thng ln nht
STT

Ma 3 thng nh
nht

Ma thng nh
nht

Tn trm
Thng

X
T l
X
T l
X T l
X T l
Thng
Thng
Thng
(mm) %
(mm) %
(mm) %
(mm) %

Lc Yn

VI - VIII 1006,5 50,7

VIII

397,1 20,0 XII-II 105,3 5,30

XII

28,7 1,44

M Cng
Chi

VI - VIII 1025,3 59,2

VII

386,2 22,3

79,4 4,58

XII

19,7 1,14

Yn Bi

VI - VIII 919,7

49,0

VIII

345,9 18,4 XII-II 93,8 5,00

XII

23,1 1,23

Vn Chn

VI - VIII 712,9

48,8

VIII

278,9 19,1 XII-II 50,0 3,43

XII

12,4 0,85

52

XI-I

Ma 3 thng ln nht Ma thng ln nht

STT

Ma 3 thng nh
nht

Ma thng nh
nht

Tn trm
Thng

Ba Khe

X
T l
X
T l
X T l
X T l
Thng
Thng
Thng
(mm) %
(mm) %
(mm) %
(mm) %

VI - VIII 1033,9 50,4

VIII

428,7 20,9 XII-II 87,4 4,26

XII

26,5 1,29

Lng Cang

VI - VIII 764,0

49,3

VIII

314,0 20,2 XII-II 63,7 4,11

XII

15,9 1,03

Khau Ph

VI - VIII 1015,0 56,9

VII

381,3 21,4 XII-II 75,6 4,24

XII

24,0 1,35

Khnh Ha

VI - VIII 825,5

50,1

VIII

337,0 20,5 XII-II 80,7 4,90

XII

22,0 1,34

Vnh Lc

VI - VIII 1054,3 52,5

VIII

430,8 21,4 XII-II 94,5 4,70

XII

21,6 1,08

10

Lng H

VI - VIII 1048,8 45,9

VIII

459,0 20,1 XII-II 102,3 4,47

XII

21,1 0,92

11

Bo i

VI - VIII 1041,6 52,7

VIII

412,4 20,9 XII-II 105,5 5,34

XII

26,2 1,32

12

Cm Nhn

VI - VIII 768,7

53,7

VII

298,3 20,8 XII-II 66,9 4,67

XII

17,6 1,23

13

Kin Lao

VI - VIII 894,3

47,5

VIII

364,8 19,4 XII-II 109,7 5,83

XII

28,0 1,49

14

Trm Tu

VI - VIII 785,5

51,6

VIII

282,6 18,6 XII-II 61,8 4,06

XII

15,3 1,00

Sng Thao: l dng chnh ca sng Hng bt ngun t dy ni Nguy Sn,

cao 1.766 m tnh Vn Nam Trung Quc, chy theo hng Ty Bc - ng
Nam. Sng Thao chy qua a phn tnhYn Bi vi chiu di 100 km bt u t
Lang Thp (Vn Yn) n Vn Tin (Trn Yn) v din tch lu vc l 2.700
km2, c 48 ngi l cc ph lu trong c 4 ph lu ln l: Ngi Thia, Ngi
Ht, Ngi Lu, Ngi Lao. Lu lng nc sng Thao thay i tht thng, ma
kh lu lng xung qu mc so vi trung bnh, gy ra tnh trng thiu nc
cho sn xut nng nghip v i sng nhn dn.
Lu vc sng Thao trn a phn tnh Yn Bi c ph lu ln nm b
hu l Ngi Thia. Ngi Thia bt ngun t dy ni Phun Sa Phn, cao 2.874 m v
ni Phu Chim Ban cao 2.756 m, dng chy theo hng ng Nam - Ty Bc
ti x i Phc huyn Vn Yn th quay li theo hng Ty Bc - ng Nam,
v nhp vo sng Thao ca Quang Mc. phn thng ngun sng c lng
hp, dc ln, dng chy xit, c nhiu gnh nn sn phm bi p l dng
l tch to nn ng bng vng Vn Chn thch hp vi sn xut nng nghip.
on cui ca ngi Thia t dc hn, dng chy hin ho to nn cc cnh
ng kh bng phng huyn Vn Yn. Do bt ngun t vng macma baz
v trung tnh v vng dip thch, vi nn t ph sa to nn bi ngi Thia
kha giu dinh dng thch hp cho nhiu loi cy lng thc v cy cng
nghip. Ngoi ra lu vc sng Thao c 5 ngi khc: Ngi Ht di 75 km vi
53

din tch lu vc 622km2, Ngi Kim din tch lu vc 178km2, Ngi Lao
445km2, Ngi Lu 242km2, Ngi Ga 65km2.
Sng Chy: bt ngun t dy ni Ty Cn Lnh ca tnh H Giang, cao
2.419 m chy theo hng Ty Bc - ng Nam di 95km, bt u t Minh
Chun (Lc Yn) n Hn (Yn Bnh) ri nhp vo sng L. Cc chi lu
chnh nm pha t ngn nh ngi Bic, ngi i Ci nm h lu sng Chy
thuc huyn Lc Yn. Din tch lu vc l 2.200 km2, un khc quanh co, lng
sng su, hp, chy xit. Ph lu ca sng Chy c 32 con sui, vng h lu l
h Thy in Thc B.
H thng ao h: nhng ao h ln ch yu tp trung cc huyn Yn Bnh,
Lc Yn, Trn Yn. Cc m ln phn b cc x Gii Phin, Hp Minh
(thnh ph Yn Bi), Minh Qun (huyn Trn Yn) c ngun gc dng c sng
Thao. Di thi k Neogen lm lng ng trm tch, sng b i dng to nn
cc m h t nhin.
Bn cnh cn c h nhn to do hnh thnh thu in Thc B, dng
sng Chy b ngn li, ni i b bi p nc ln ti th trn Thc B hnh
thnh nn h nhn to Thc B vi din tch mt h 23.400 ha chiu di 80 km
ch rng nht 15 km, su lng h bin ng t 15 n 34 m, tng lng nc
trong h ln ti 2,9 t m3. Bn cnh cn c hng trm sui nh khc cha
mt lng ph sa v cng ln chy vo h Thc B.
Hnh thnh ti y mt h sinh thi lng h v cng a dng vi nhiu
loi c t nhin khc nhau c gi tr kinh t cao. H Thc B cn gp phn quan
trng trong vic thc y nn kinh t ca tnh vi vic cung cp hng nm mt
ngun in nng vi cng sut 120.000 KW v cn l im du lch sinh thi kh
pht trin trn mt h sinh thi lng h phong ph. Mt khc h Thc B cng
gp mt phn quan trng trong vic iu tit lu lng dng chy cn i gia
ma l v ma cn v lm cho ma h nhit gim t 1 n 200C, tng m
tuyt i vo ma kh ln 20% v lng ma t 1.700 n 2.000 mm/nm, to
iu kin cho thm thc vt, qu trnh canh tc, sn xut ca a phng.
- Dng chy nm v phn phi dng chy nm trn a bn tnh Yn Bi:
Hu ht cc vng c m uyn dng chy nm mc bnh thng. M uyn
dng chy nm trung bnh ph thuc vo tng vng, ph thuc vo iu kin
hnh thnh dng chy tng khu vc c th. Nhng ni nhiu nc v t nc
trong vng qui hoch chnh lnh nhau tng i ln, giao ng trong khong t
15-60 l/s/km2. Vng him nc nht vn l huyn M Cng Chi, vi lng
dng chy l 5,7 m3/s tng ng vi m uyn dng chy l 24,7 l/s/km2. Ni c
lng dng chy nhiu nht vng l h lu sng Thao vi lu lng dng chy
ti trm Yn Bi l 736,1 m3/s . T s liu o c ca cc trm thu vn thy tuy
cc trm khng ch nhng lu vc khng ln lm nhng cc trm c h s
bin ng dng chy mc va phi (Cv t 0,14 n 0,24). H s bt i
xng Cs ph thuc tng trm v tng vng, phm vi bin i khong 0.03 n
1.8. T cho thy cc c trng dng chy nm vng d n bin i theo tng
54

vngg v ph thuc
t
vo iu kinn c th ca vng . M uyyn dng chhy yy
so vvi cc vnng khc thh c th thy
t
dng chy vnng mc trung
t
bnhh, dn nn
ti nnguyn ngun nc y dii do.

Hnhh 6. S m
m uyn dng chy trung
t
bnh nhiu nm
m tnh Yn Bi
B

* Tm li: Mngg li snng sui troong tnh Yn

Y Bi khh dy cc phn b
khpp lnh th
Yn Bi rt thun
n tin cho vic xy dng
d
cc cng trnhh thy lii
cungg cp n
c phc v cho sn xut nnng nghip, gp phnn iu haa kh hu,,
to mng
m
l
i giao thng vn chhuyn hnng ha, phht trin chn
c
nui thy sn;;
cc sng suii c dc ln nnn c tim nng
n
phtt trin thy in cung cpp
inn, nht l cc x vng su, vng
v
cao.
Song bn cnh nhng
n
mtt tt th v ma l t
t thng VI-X
V
th
ng gy raa
l lt khu vcc ven sngg v cc ph
p lu l
n (cc sui ln) gy thit hi ng k
cho sn xut nng nghhip, ti sn ca nhhn dn v lm h hi cc cng
c
trnhh
V) mc n
c thp phi
p
dng bin
b
phpp ng lcc
thyy li. Maa kit (thnng XI - IV
khai
k thc ngun
n
n
c phc v
sn xut v i snng.
Bngg 19. T l phn cp mt mng dng chhy.
Mt
(sng/sui) (km/km2)

T l din tch
h ( %)

< 0,5

12,96

0,5 - 1

24,32

1 - 1,55

38,59

1,5 - 2,,5

18,24

> 2,5

5,89

55

Ghi ch

Nhn chung tnh Yn Bi c a hnh ni cao, phn ct mnh nn mng

li sng sui kh pht trin; trong c hai h thng sng chnh l sng Hng
v sng Chy, vi hng chy chung t ty bc n ng nam v trng vi cc
t gy su phn i; y l cc h thng sng c lu lng nc rt ln c
bit l vo ma ma. Ngoi ra cn c nhiu h cha nc vi quy m t nh
n rt ln (h Thc B).
I.6. C IM HIN TRNG THM PH - S DNG T
I.6.1. Thm ph
Theo kt qu phn tch nh google v v ti liu qu phn tch nh vin
thm ca n iu tra, nh gi ngun nc di t khu vc trung du v
min ni Bc B v n iu tra, nh gi ti nguyn nc lu vc sng L
Gm, th thm thc vt tnh Yn Bi c th phn ra 3 loi khu vc theo mt
tng i:
- Khu vc thm thc vt vi mt dy phn b cc vng ni cao ch
yu trung tm, pha Bc, pha Nam, Ty Nam tnh.
- Khu vc thm thc vt vi mt tha, chim phn ln din tch tnh
Yn Bi v phn b cc vng ni cao trung bnh, ni thp, cc i thp, dc
hai b Sng Hng v mt s ni khc.
- Khu vc khng c thm thc vt: chim phn nh din tch tnh Yn Bi
v phn b theo cc trin sng (Sng Hng), th x Ngha L, dc cc thung
lng sng, sui v mt s v tr M Cang Chi, Trm Tu, Vn Chn.
Theo kt qu iu tra, kho st thc a trt l t cho thy kt qu
phn tch c bn ph hp vi thc t trn quy m khu vc rng ln, tuy nhin
vo tng khu vc nh th mc che ph cng nh chng loi thc vt c s sai
khc kh ln, din tch rng rm cn li rt t, ch yu l rng ngho v rng
trng. t trng, i trc cng chim din tch kh ln khi tnh trng cht ph
rng lm nng ry kh ph bin. Mc che ph cng nh chng loi thc vt
theo kt qu iu tra c tng hp trong bng di y.
Theo kt qu iu tra th mc trt l t xy ra nhiu trong khu
vc t rng trng, khu dn c, v y l 2 khu vc c cc hot ng kinh t - x
hi nhiu nht v mc nhy cm vi tai bin a cht cao nht, khi xy ra
trt l trong 2 khu vc ny s c tc hi ln hn nhng vng khc. Khu vc
rng rm khng c dn c, ng giao thng, a hnh him tr nn khng th
tip cn iu tra, v vy khng ghi nhn c cc im trt l trong khu vc
ny.
I.6.2. Hin trngs dng t
Theo s liu Nin gim thng k nm 2012 ca tnh Yn Bi, din tch t
t nhin ca Yn Bi l 688.627,64 ha, bao gm cc loi t theo bng 21.
Nhn chung ngun ti nguyn t ca tnh Yn Bi v ang chu nh
56

hng ca nhiu tc ng tiu cc nh: ra tri, xi mn, ph nhiu km v

khng cn bng dinh dng, sc p tng dn s v k thut canh tc lc hu, hn
hn v hoang mc ho, t chua v ngho kit dn, thoi ho hu c, c cu cy
trng ngho nn.
Bng 20. T l phn b cc loi thm ph

Loi thm ph

T l
che
ph
(%)

Din
T l
S im
tch
din
trt l
(km2) tch (%)

Rng rm

> 60

365,6

Rng
trng,
40 - 60 4.371,5
rng ngho
t trng cy
nng
nghip,
10 - 40 1.558,3
t t thc vt
(t trng)

Khu dn c

10 - 20 215,06

t ni
khng c rng
10 - 20
cy, khai thc
m

Sng h

< 10

38,36

337,92

T l
(%)

Ghi ch/nh gi mc lin quan

n trt l t /Khu vc phn
b ch yu

5,30

Khu vc phn b x Ch To,

huyn M Cng Chi, ni Con Voi,
ty nam huyn Trm Tu

63,48

201

17,2
5

Chim phn ln din tch v phn b

u khp cc huyn th trong tnh

363

31,1
6

Phn b cc thung lng gia ni,

trn sn ni nm xen k gia rng
trng

51,4
2

Tp trung ti thnh ph Yn Bi, th

x Ngha L, cc th trn, th t, dc
Quc l 70, 32, Tnh l 152 v h
thng ng lin huyn, lin x,
trung tm cc x.

0,17

cc sn i m ngi dn t
rng lm nng ry, ni vi, khu
vc khai thc khong sn, san lp
mt bng.

Ch yu thuc din tch h Thc B,

Sng Hng, Sng , Sng Ngi
Thia.

22,63

3,12

0,55

4,92

599

1165

57

Bng 21. Thng k tnh hnh s dng t tnh Yn Bi nm 2012

STT

Loi t

Din tch (ha)

688.627,64

Tng din tch t nhin

1

t nng nghip

NNP

582.906,87

1.1

t sn xut nng nghip

SXN

107.598,08

1.1.1

t trng cy hng nm

CHN

64.331,49

1.1.1.1

t trng la

LUA

27.387,52

1.1.1.2

t c dng vo chn nui

COC

1.837,60

1.1.1.3

t trng cy hng nm khc

HNK

35.106,37

1.1.2
1.2

t trng cy lu nm
t lm nghip

CLN
LNP

43.266,59
473.657,90

1.2.1

t rng sn xut

RSX

255.074,71

1.2.2

t rng phng h

RPH

182.075,09

1.2.3
1.3

t rng c dng
t nui trng thu sn

RDD
NTS

36.508,10
1.588,34

1.4

t lm mui

LMU

1.5
2

t nng nghip khc

t phi nng nghip

NKH
PNN

62,55
53.711,30

2.1

OTC

4.927,85

2.1.1

t ti nng thn

ONT

3.991,00

2.1.2
2.2

t ti th
t chuyn dng

ODT
CDG

936,85
15.702,48

2.2.1

t tr s c quan, cng trnh s nghip

CTS

161,29

2.2.2

t quc phng, an ninh

2.2.4
2.2.5

CQPAN

2.046,50

t sn xut, kinh doanh phi nng nghip

t c mc ch cng cng

CSK
CCC

3.728,34
9.766,35

2.3

t tn gio, tn ngng

TTN

44,03

2.4
2.5

t ngha trang, ngha a

t sng sui v mt nc chuyn dng

NTD
SMN

683,28
32.204,31

2.6

t phi nng nghip khc

PNK

149,35

t cha s dng

CSD

52.009,47

3.1
3.2

t bng cha s dng

t i ni cha s dng

BCS
DCS

660,09
47.512,99

3.3

Ni khng c rng cy

NCS

3.836,39

Ngun: Nin gim thng k tnh Yn Bi nm 2012.

58