Zorica Karadi1, Milutin Drakovi2, Vukain Radojii3, Ivan ivkovi4

NOVA AUSTRIJSKA TUNELSKA METODA (NATM) OSNOVNI PRINCIPI

REZIME
U radu su izloeni osnovni principi NATM metode izgradnje tunela. Opisan je
postupak dimenzionisanja NATM podgrade koju sainjavaju prskani beton, sidra i armaturne
mree. Istaknut je znaaj sistematskog mjerenja pomjeranja u svim fazama iskopa I
podgradjivanja.

Zorica Karadi1, Milutin Drakovi2, Vukain Radojii3, Ivan ivkovi4

NEW AUSTRIAN TUNNELLING METHOD (NATM) BASIC PRINCIPLES

SUMMARY
This paper considers basic principles of the New Austrian tunneling method (NATM).
Design of NATM support comprises shotcrete, anchors and steel meshes is described.
Importance of convergence measurement in all phases of excavation and support is
emphasized.

student, Univerzitet Crne Gore, Gradjevinski fakultet, Podgorica

student, Univerzitet Crne Gore, Gradjevinski fakultet, Podgorica
3
student, Univerzitet Crne Gore, Gradjevinski fakultet, Podgorica
4
student, Univerzitet Crne Gore, Gradjevinski fakultet, Podgorica
2

II 2008

1. UVOD
Tradicionalna tunelogradnja do polovine prolog vijeka koristila je u pocetku drvenu
(rudarsku) podgradu od oblica, gredica i dasaka sa metalnim spojnim elementima koja se
sastoji od poprenih ramova medjusobno ukruenih podunim razuporama, a kasnije i
elinu podgradu koja se takodje sastoji od poprenih ramova sa ukruenjima od metalnih
profila i sa profilisanim limovima kao podunom oplatom za privremeno stabiliziranje tunela
do ugradnje finalne podgrade. Konana podgrada bila je zidana ili od betona. S obzirom na
mnogo razliitih faza iskopa, od iskopa do kompletiranja podgrade prolazilo je puno vremena
sto je dovodilo do slabljenja stijenske mase. Rezultat ovog naina gradnje bila su vrlo velika
nepravilna optereenja to je rezultiralo debelom podgradom. Jo tada su ininjeri uoili
neracionalnost takve podgrade i mogunost da se iskoristi nosivost same stijenske mase.
1963 godine, na Geomehanikom kolokvijumu odranom u Salcburgu, profesor Rabcewiz
predstavlja Novu Austrijsku Tunelsku metodu iji su kljuni elementi mobilisanje vrstoe
stijenske mase u noseem prstenu oko tunelskog otvora, fleksibilna podgrada od prskanog
betona i sistematsko praenje deformacija. NATM nije metoda ako pod metodom
podrazumijevamo tehnologiju gradjenja koja se moe prikazati emom iskopa i nacrtom
podgrade. NATM nije vezana za bilo koju proceduru iskopa i podgradjivanja ali je vezana za
principe opaanja.

2. OSNOVNI PRINCIPI NATM

Sutina NATM metode je u tome da se u najveoj moguoj mjeri iskoristi nosivost
same stijenske mase. Dozvoljavaju se odreene, kontrolisane deformacije stijenske mase
dovoljne da aktiviraju nosivi prsten oko tunelskog iskopa. Golsert je 1996 dao definiciju
nosivog prstena: nosivi prsten je zona u okolini tunela u kojoj se desila znaajna
preraspodjela naprezanja. Zona nosivog prstena iri se od periferije iskopa i ukljuuje zone
elastinog i zone plastinog ponaanja i armirane (sidrene) zone (slika 1).

Sl. 1 Definicija nosivog prstena prema Golseru (1996)

NATM je bazirana na poluempirijskom projektovanju i mjerenjima tokom gradjenja

tunela. Slijedei principe Terzaghija i Pecka Observational Design Meethods (ODM),
odgovarajua istraivanja i stalna opsena mjerenja u tlu osiguravaju da adekvatna
privremena (immediate) i stalna (permanent) podgrada bude primijenjena na optimalan
nain prije ugradnje konane betonske podgrade (final concrete lining). Konana betonska
podgrada se obino naziva sekundarnom dok se trenutna i stalna nazivaju primarnom.
Bitan je vremenski faktor podgradu ne treba ugraditi ni previe rano ni previe kasno. Kruta
i rano ugraena podgrada navlai na sebe veliko optereenje. S druge strane kasno
ugraena ili previe fleksibilna podgrada izaziva slabljenje stijenske mase to opet dovodi
do pojave velikih pritisaka. Ako je stijenska masa kvalitetna onda tunel moe dugo ostati
nepodgraen. U slaboj stijeni otvor treba to ranije podgraditi.

II Regional Congress GEOREKS 2008

Primarna podgrada treba da stabilizuje masiv, dok sekundarna podgrada treba samo
da povea sigurnost. Primarnu podgradu ine sidra, mlazni beton, elini lukovi i sl.
Sekundarnu podgradu ini betonska obloga armirana ili nearmirana. Izmeu primarne i
sekundarne podgrade postavlja se hidroizolacija. Na slici 2 gdje je prikazan tipian popreni
presjek NATM tunela mogu se uoiti elementi fleksibilne podgrade ( torkret, sidra), glatka
kontura iskopa kao i razrada profila u est faza.
Prskani beton (torkret) uveden je u praksu 1910 god. Koristi se kao zatita od erozije i
degradacije i kao konstrukcioni element (sa sidrima). Tehnoloki postupak je takav da se u
struji vazduha, cementa, pijeska i vode stvara brzina na izlaznoj mlaznici od 90-150 m/s. Kod
suvog postupka ugradnje smjea pijeska i cementa se iz posebne komore potiskuje u
mlaznicu gdje se objedinjuje sa vodom dok se kod vlanog postupka pijesak, cement i voda
mijeaju u istoj mjealici. Ako se torkretu dodaju kratke ice (0.4mm premika 25mm duge)
dobija se tzv. fibro-beton. Bitno je da prskani beton ( torkret) to prije postigne maksimalnu
vrstou (slika 3).
Sidrenje je mjera za stabilizaciju iskopa, za poboljanje naponskog stanja u terenu.
Sidra za povezivanje (pasivna) se aktiviraju pri tendenciji deformacije u terenu (privremena
sidra) dok sidra za prednaprezanje (aktivna) formiraju novo naponsko stanje u terenu (slika
4).

Sl. 2 Tipini popreni presjek NATM tunela

Osnovnih principi NATM su:

Osnovna nosiva komponenta tunela je stijenska masa. Primarna i

sekundarna podgrada imaju samo tzv. ''confining efect''. One samo slue za
uspostavljanje nosivog prstena ili trodimenzionalne sferine nosive ljuske u stijenskoj
masi.

Odravanje vrstoe stijenske mase. Treba izbjegavati slabljenje stijene

paljivim iskopom i trenutno ugradnjom podgrade.

Popreni profil treba da bude zaobljen.Treba izbjegavati koncentraciju

naprezanja u uglovima gdje moe zapoeti progesivni slom.

Podgrada treba da bude tanka i fleksibilna.Primarna podgrada treba da

bude fleksibilna kako bi se momenti savijanja sveli na minimum i olakala
preraspodjela naprezanja bez izlaganja podgrade nepovoljnim silama. Podgradu ne
treba pojaavati poveanjem njene debljine vec sidrenjem stijenske mase.

Opaanja tokom gradjenja (monitoring). Monitoring tunela tokom gradjenja

integralni je dio NATM.Opaanjem i interpretacijom pomaka,deformacija,i naprezanja

II 2008

mogue je optimizirati radne procese i zahtjeve na podgradu. Prate se:

konvergencija, deformacije u stijenskoj masi oko tunela, naponi u betonu i na
kontaktu betona i stijene kao i sile u sidrima ( slika 5). Kod tunela u urbanim uslovima
praenje deformacija povrine terena je esencijalno.

Statiki se tunel razmatra kao cijev koja se sastoji od noseeg prstena u

stijenskoj masi i podgrade. Zbog toga je bitno zatvoriti prsten na kompletnu konturu
iskopa ukljuujui i invert mora biti nanijet torkret.

Sl.3 Nanoenje torkreta preko armaturne mree privrene na zid tunela

Sl.4 Injektirano sidro

Sl.5 Oprema za monitoring NATM tunela: 1) reper za mjerenje konvergencije, 2) ekstenzometar za

mjerenje deformacija okolne stijene, 3) mjerenje sile u sidru, 4) mjerna elija za mjerenje naprezanja
u betonu

II Regional Congress GEOREKS 2008

3. DIMENZIONISANJE NATM PODGRADE

Dimenzionisanje NATM podgradne konstrukcije se zasniva na polu empirijskom
postupku u kome se postavlja uslov ravnotea izmedju reaktivnih komponentalnih sila koje
pruaju prskani beton, armatura i sidra, i sile pritiska na podgradu koja se ostvaruje u
nosivom prstenu koji se formira u stijenskoj masi oko podgradne konstrukcije. Prof.
Rabcewicz i ing. Sattler su kao model ponaanja za granino stanje sloma podgrade usvojili
formiranje horizontalne povrine smicanja koja se kroz podgradu nastavlja kao zakrivljena
povrina u zoni nosivog prstena tako to zaklapa ugao sa tangentom na spoljnoj granici
istog ( slika 6). Izvan nosivog prstena stijenska masa se ponaa kvazi-elastino.

Sl. 6 ema za raunanje nosivosti NATM podgrade

Pri postavljanju ravnotenog uslova polazi se od toga da su pritisci u radijalnom

smjeru pe ravnomjerno rasporedjeni du konture iskopa i da se njihova rezultanta u
horizontalnom smjeru dobija njihovim integraljenjem. Na ovaj nain se dobija zavisnost
potrebnog reaktivnog pritiska od debljine zone nosivog prstena (w):

pe ( mob ) =

2 sin
w
cos
c cos +
a
1 sin
8 4

Debljina zone noseeg prstena w se odreuje iz reenja Kastner-a ili na osnovu

veliine dozvoljene konvergencije.
Komponentalne sile koje pruaju elementi podgradne konstrukcije se izraunavaju
kroz ekvivalentne reaktivne pritiske:

peb = 2 b

db 1
;
a cos

Ea
Eb
pea =
, = 45 /2 ;
a cos sin
f a b

pes =

S
el er

pri emu su: pea , peb , pes reaktivni ekvivalentni pritisci armature, betona i sidara, respektivno.
fa- povrina armature na 1m duine tunela
a- vrstoa armature na smicanje
b- vrstoa betona na smicanje
S- maksimalna dozvoljena sila u sidru
er,el- radijalno i poduno rastojanje kojima se definie povrina
djelovanja jednog sidra.

II 2008

Konana uslovna jednaina izgleda ovako:

FS pe (mob)= peb+ pea+ pes
gdje je Fs faktor sigurnosti(reda velicine 1,30)
FS=(peb+pea+ pes)/pe(mob)

4. ZAKLJUAK
I pored odreenih kritika koje prate NATM ova metoda je uspjena kao i bilo koja
druga pri emu su nesumljive sledee prednosti:
Fleksibilnost u pogledu prilagoavanja razliitim geometrijama i veliinama
poprenog presjeka
Relativno niski poetni trokovi
Ako je potrebno podgrada se moe dodatno ojaati ugradnjom ankera i
remenata.
Lako je postaviti vodonepropusnu membranu.
Lako je instalirati primarnu podgradu
Korienjem torkreta ostvaruje se dobar kontakt izmeu podgrade I stijenske
mase
Manji ukupni trokovi za podgradu
Naravno, za uspjenu i bezbjednu primjenu metode potrebno je ispotovati njene
osnovne principe a naroito je bitno
pravovremeno zatvaranje noseeg prstena i
sistematsko praenje deformacija u svim fazama iskopa i podgradjivanja.

LITERATURA
[1] Anagnosti P., Podzemne konstrukcije projektovanje i gradjenje. Deo I opte karakteristike ,
Graevinski kalendar,Vol.36, 2004 .
[2] Vrkljan I., Podzemne gradjevine i tuneli,
http://www.gradri.hr/adminmax/files/class/PGiT_Knjiga.htm
[3] Dimitrios Kolymbas. "Tunelling and tunnel mechanics,A rational approach to tunnelling", Springer,
2005.
[4] M. Karaku & R.J. Fowell., "An insight into the New Austrian Tunnelling Method (NATM)",