Professional Documents
Culture Documents
ArdahanniversitesinsaniBilimlerveEdebiyatFakltesiTrkDiliveEdebiyat
BlmArdahan,eposta:aicli@hotmail.com.tr
1
Fuzl 2001: Metin iinde bu ekilde yaplan gnderme veya alntlar Hseyin Ayan
tarafndan evirisi yaplan Fuzlnin Rind Zahid isimli eserine yaplan atf iin
kullanlmtr. Hseyin Ayann eser hakknda verdii bilgiler de bu eserden
yararlanlarakaktarlmtr.Metnintamknyesikaynakaksmndaverilmitir.
21
22
23
24
Kar Deer/Kar G
Kii
Rind
Zhid
Kavram
Gnl,
Takva,
Sevgi, Ak,
Gzellik, Hakikat, Marifet, Yol,
Yolculuk, Temiz Ahlak, Benlikten
Syrlma (Yokluk), Bilim, Sanat,
iir, Alak gnlllk, Hakka
Muhtalk,
Geici
heveslere
aldanmamak
Sembol
25
26
olunun irade kadehini eriat sahibinin elinden ald yerdir. Zhid, arap sunan bir
saki, Rind ise kadehi onun elinden alandr. Rind, meygededir. Mey hayrandr.
Meyi ona sunan ise eriattr. Rind eraitten beslenir. eriatsz Rindlik olumaz.
Gdasz kalr. eriatsz tarikat ve hakikat olmaz. Rindin ncelikle eriatn
kadehinden imesi gerekir. Ardndan kazand irade ile tarikat kullanarak
hakikate ulap anlay gzelliinin meyhanesinden yeni yeni Rindlere arap
sunmaldr. Fuzlde eriatsz Rindin olamayaca; ilimsiz iirin temelsiz olduu
dncesiyle yorulur. Fuzl ilim/akl olmadan iirin ne kymeti vardr der ve
bunu da temelsiz duvar rnei ile destekler. Onun Rindi byle biridir. O, irade
arabn itikten sonra yola giri tekkesinin bir kesine ekilerek onun tarafndan
kabul olmann aresini aratrr ve tarikata girmenin zevkine ular (Fuzl 2001:
18).
Ik, Zhidlerin ar gnllerindendir. eriat binas bdanla, Zhid ile
ular. Zhidin elinden Rind gibi ier (Fuzl 2001: 18). Rindin ar, duru gnl,
safl Zhidin gnldr. arabn oluumu damtlmasyladr. Ik szlr. Ik
ateten damtlr. arap ise zmden damtlr. Gnl, Zhidin aklnn
damtlmasdr. Binada n varl bdanla; yokluu viranelie iarettir. Gnl
ykk dkk de olsa eriat onu bd eder. Gnlde yaam olduunun ve
iradenin elden kamayacan imler. En son ocan ttmesinin, tm vatann
kurtuluuna zemin hazrlamas gibi, demin oullarnn vatannn bd olmas da
zhdn varldr. Dnya gnldr, gnln meyvesidir. demin gnlne/nefsine
uymasnn sonucudur.
Zhid kimdir/nedir? O dnya kavgasndan kurtulmu bir fakihliktir.
Fakihlerin grevi dnya deildir. Temiz ve kirli sularn tekrarn yapan biri hi
deildir. Fakih ilmi fkh kitaplarna sdrp kabuuyla ilgilenenlerden deildir.
limlerin ilmihalden ibaret olduu inancna sahip kiilerden de deildir. O ilmihal
kitaplarn hakiki ilmi ile tersyz edendir. Fakih mihraba secde etmez; mihraplarn
beli ona sayg gstermek iin bkktr (Fuzl 2001: 19). Zhid yle yce bir
mevkidedir ki feleklerin bana uygun ta onun pabulardr (Fuzl 2001: 19). Ta
sahipleri bile onun ayann tozuna muhtatr (Fuzl 2001: 19).
Hakiki Zhidin yolu vuslat yoludur. Ona uyanlarn hepsi Allaha vuslat
iin yola koyulanlardr. Zhide uyanlar, ilahi cezbeye kaplm dervilerdir.
Hakiki Zhid, her iki dnyaya bayrak amal ve her birinden nasibini almaldr.
limsiz, mesnetsiz, bencillik kokan kaba sofuluk yapanlar Zhid olmaz. O ilm ve
irfan bilgileri bilmeli, hak yolunun yolcularna eriat pnarndan ak arab
iirmelidir.
Rind, Zhidin oludur ve kavray olarak devrinin gzdesidir. Zamannn
bir tanesidir. Fakat Rind; yaratlndaki hikmetin manasn anlama gcne
erimemitir. Rind, erdem ve olgunluk bahesinin gl, ululuk ve makam
madeninin ssl bir cevheridir. Bu cevher ilenmelidir. lemesi iin Zhidin ve
ilmi tehizat lazmdr. Rind, gerekli ileme malzemesi ile asl hviyetine kavuur.
ocuk, yardma muhtal ve elinden birisinin tutmas ynyle ilk etapta
Zhidin/babann yardmna muhtatr.
27
28
lmin ilk aamasnn yaz olmad, hakiki Rindin grdr. lim Zhide
gre yaz ile balar, Rinde gre ise yaz hakikat ilmi iin ncelikli deildir. Eer
ncelikli olsayd Allah, kendisini tantan peygambere de yazy retirdi (Fuzl
2001: 27). Rindin gznde hakiki Zhid, yazy bilmenin Tanry bilmenin sebebi
olmadn kavrayandr. nk Allah, bilir, konumaz, lldir, Tanrnn yaknnda
dil suskundur. Nasl olur ki yaz yazlsn.
Zhid, Rindin yaz sanatna meyli olmadn anlar. Rindin padiahlara
hizmet etmesini ister nk hizmet mutluluu iine alr, hizmet padiahlk ve
saltanat sayesidir. Rind, Zhidin bu fikrinin hakiki Zhide yakmadnn
farkndadr. Rind, insann ister Zhid ister Rind, insana kulluunu reddeder.
Hizmetten ve insann insana tercihindeki asl hikmetin Allah bilmek olduunu
aklar. Bu iin heveslilerinin dnyaya tapanlar olduunu, bilim rtbesi arayan,
kendisine ve kendi gibilerine yaramadn anlatr (Fuzl 2001: 31).
Rind kendisinin ve dnyann geici heveslerine aldanmadnn farknda
olmak demektir. Rind, nefse uyup, sadece dnyalk peinde, gnn gn
edenlerden olmamak demektir. Rind olmak demek, gnn gn yapan padiahlarn
ve dier insanlarn meclislerinden uzak kalmak demektir. Rind olmak, padiahlara
yakn durup, onlarn mallarnn hesaplarn yapp geici kazan elde eden
Zhidlerden olmamaktr. Rind, hakanlara hizmet iin ok yaldr. Eilirse
dorulamaz.
Zhid, Rindin kendisinin istedii gibi olmasn, olunun da her ynyle
kendisine benzemesini ister. Zhid, Rindi yola getirmek iin ok urar:
Ey Rind, zellikle hayatn zn sana harcadm, seni ortaya karmak
iin zahmet ektim. Olmaya ki benim ektiim zahmet, ihanetine sebep olsun.
Senin cahilliinde mit ipliinin ucu elden gitsin! Bilim kazanmann perdesi, senin
bal bulunduun soyu gsteren yzn rter. Senin cahilliini renen herkes
beni ayplamaya alr (Fuzl 2001: 38).
Zhidin yanl alglamasna gre Rind, hi ayplanmamaldr. Rindin
ayplanmas aslnda Zhidin ayplanmasdr. Zhid, halk Rindi grnce, onu
ayplamaya baladnda bir anlamda Zhidin onu doru yola getiremedii
inancyla Zhidi de kk grecei endiesi tar. Zhidin bu grnts
marurluk nianesidir. Hakiki Zhid ise gururdan kibirden iz tamaz. Zhidin bu
yanl dncesi karsnda Rind, babasn hem teselli hem de Rindin tamas
gereken zelliini anlatma amal olarak unlar syler:
Ey Zhid, ocuun vcudundaki cahillik eserinin, babasna ihaneti
gerektirir diye sylediin ey, hatann ta kendisidir. Uygun olmayan bir
dncedir. nk hikmetin gerei insanlarn eitliine cevaz vermemitir. Her iki
kiinin arasna bir farklk derecesi koymutur. ocuun kt olmas babann gzel
adnn meneidir. Bu sebeple benim hnersizliim, senin gzel bir adnn ve
hnerinin mkemmelliindendir (Fuzl 2001: 38).
Rind, yumuak huyludur, Rind, Zhidin kalbini krmaz. O kendi
hnersizliini babasnn hnerli olduunun ispat sayar. Rind, hata yapmazsa
29
Zhidin tecrbesi belirmez. Rind baba ile olun ve dier tm varln znn
farkllkla anlalacann grntsdr. lahi hikmet icabnca insanlarn eitliine
cevaz yoktur fikri Rindde olduka belirgindir.
Rind, Zhide uymaktan ve ona muhta olmaktan utanmaz (Fuzl 2001:
40). Rindin Zhide kar olduu durum, Zhidin ile ekmeyi huy edinmesidir.
Zhidin evindeki tm ara ve gereler, ile ekme aralardr. Fakat Rinde gre
Allahn rahmeti, gazabn gemitir. Cihanda insan memnun edecek aralar da
vardr. Rind kendisini Zhidin ocuu olduunu bilir ve ocuun z gerei,
yaratlndaki naziklikten dolay skntya katlanmasnn mutlakyeti olmadnn
savunucusudur.
Rind, Zhid gibi dnyay ve nimetlerini kk grp ondan yz evirmez.
Zhidin dnyay kerih grmesi, dnya ile megul olanlar uykuda tanmlamas
Rinde uygun deildir. Rinde gre Hak ehlinin dnyaya kt demeleri, onun
gzelliine iarettir. Dnyay irkin saymak aslnda onun sevimliliidir. Olgun
insanlar dnyann ktlnden dolay dnya sevgisinden vazgemezler. nk
hakikat yolcular, dnyay mkemmel bir sanat eserinin grnd yer olarak
telakki edip, bu dnyada gzellii seyredip hakiki sevgiliyi daha iyi tanmas iin
bir vesile olarak grrler. Dnya kaba sofularn dnd gibi sknt yeri deil,
rahatn ta kendisidir (Fuzl 2001: 44).
Rind, Zhidden ayrlamaz. Ezel kitabnda bu ikili yan yanadr. kili her ne
kadar birbirinin ztt gibi grnrlerse de aslnda birbirinin tamamlayclardrlar.
Tpk kadn ve erkek gibi. Kadn ve erkek nasl birbirlerinin tamlamaycs ise Rind
ve Zhid de yledir. Bu durum Zhidin dilinden yle dklr:
Ne senin isteklerinin okluundan seni grp gzetmeden kendimi
alabiliyorum ne de doutan gelen sevgimden dolay sana gurbet yolunu
gsterebiliyorum. Seninle olmak da zor olmamak da zor (Fuzl 2001: 56-57).
Rind, hakikati araynda Zhidin yannda olmasn ister. Buradaki amac
her neye bakarsa, onun niteliini Zhid vastasyla renmektir (Fuzl 2001: 65).
Rindi yolculuk esnasndaki tehlikelere kar srekli uyaran ve Rindin de
Zhidin uyarlarna dikkat kesilmesi (Fuzl 2001: 58) ikilinin birbirlerine
ballklar ve ayrlmazlklarnn nianesidir:
Ey Zhid, bana sefere karken alnacak tedbirleri ret, gurbet
yolculuunu hatrlat da kimlerden korunmam ve kimlerden saknmam gerekir,
bileyim. Gurbet belasnn eitleri nelerdir? Kimlerle karlarsam iyi ve uygun
olur, bildir (Fuzl 2001: 58).
4. SONU
Fuzlnin dnya grn/felsefesini yanstan nemli eserlerinden biri
olan Rind ile Zhid, anlatma/tahkiyeye dayal mensur bir almadr. Eserdeki
dramatik aksiyonda ilk etapta kartlk arz eden Rind ve Zhidin tartmas sz
konusudur. Fakat bu kartlk sadece dramatik aksiyonun tekili iin geerlidir.
30
31
32