T.C.

KOCAEL NVERSTES
FEN-EDEBYAT FAKLTES
2011-2012

TRK DL VE EDEBYATI
ESK TRK EDEBYATI
Bitirme almas
Konu: Fuzlde Melmet Kavram
Danman: Do. Dr. M. Esat HARMANCI
Hazrlayan: Aykut BAKAR (080107039)

zmit 2012

indekiler
Melmet............................................................................................................................2
Melmet Devirleri............................................................................................................5
I.Devre Melmlii: Melmetler- Melmyye-i Kassriyye...................................5
II. Devre Melmlii: Melmyye-i Bayrmiyye......................................................8
III. Devre Melmilii (Melmiyye-i Nriyye)...............................................................8
FUZLDE MELMET KAVRAMININ LEN...............................................10
1-Melmet.......................................................................................................................10
2-Terk/ Terk-i lem/Terk-i dnya.................................................................................16
3-Fakr.............................................................................................................................19
4-Geda.............................................................................................................................25
5-ryan...........................................................................................................................29
6-Nemed..........................................................................................................................31
7-Libas............................................................................................................................31
8-Kalender......................................................................................................................32
9-Rind.............................................................................................................................32
10-Mcerred...................................................................................................................35
11-Ta'n............................................................................................................................36
12-Zhid.........................................................................................................................42
13-Rsvlk.....................................................................................................................52
Rind ile Zahiddeki Melmet armlar.................................................................55
SONU...........................................................................................................................70

Melmet
Knanmak, ayplanmak, serzenite bulunmak, korkmak, rsvalk, anlamna gelen
melmet mastar bir kelime olup, melm(et) ise knanmaya konu olan demektir.1
Tasavvuf stlahnda ise yaygn olarak u ekilde ifade edilir, Yapt iyilikleri (gsteri
olur endiesiyle) gizlemek, ktlkleri ve iledii gnahlar ise (nefsiyle mcadele
etmek iin) aa vurmak eklinde ifade edilir. Melmetin temel vasf riydan
kanmak iin gizlilik ve gsteriten saknmaktr. Ayrca melmet, tasavvufta bir
makam ifade etmektedir. III. (IX.) yzylda Merv, Herat, Belh ve Nibur ehirlerini
iine alan Horosanda ortaya kp zellikle Niburda yaygnlk kazanan ve etkisi
gnmzde

de

srdrlen

bir

tasavvuf

anlaydr.

Bu

tasavvuf

anlayn

benimseyenlere ehl-i melmet, melm ve melmet denilir. Ortaya kan bu akma ise
Melmiyye (melmetlik) denilmitir.
Melmet konusu bir tasavvuf terim ve tasavvuf akm olarak birbiriyle balantl
olmakla birlikte iki ayr dzlemde ele alnabilir. Melmetin terim olarak kullanm
Kurnda kk levm kelimesinin getii iki ayette (el-Mide 5/54; el-Kyme 75/2)
dayandrlmaktadr. Ayn kkten treyen kelimelerin yer ald dier ayetler bk. brhim
14/22; el-sr 17/29, 39; es-Sfft 37/142; el-Zriyt 51/140; el-Klem 68/30; elMeric 70/30 Bu ayetlerin, Ey mminler! Sizden kim dinden dnerse bilsin ki Allah
yaknda yle bir topluluk getirecektir ki O onlar sever, onlarda Onu severler. Onlar
mminlere kar alak gnll, kfirlere kar onurlu ve iddetlidir. Allah yolunda cihad
ederler, knayann, knamasndan korkmazlar. Bu Allahn bir ltfudur, onu dilediine
verir. Allahn lutfu genitir. O her eyi en iyi bilendir. Anlamna gelen ilkinde (elMide 5/54) mminler arasnda kacak bir gurubun zellikleri anlatlrken kullanlan,
Onlar knayann knamasndan korkmazlar. fadesi melmet kelimesinin ierdii
anlam vurgulad eklinde yorumlanm, ayrca Allah onlar sever, onlar da Allah
severler eklindeki ifadeden hareketle melmet ve muhabbet terimleri arasnda iliki
kurulmutur. Ayette geen cihad kelimesi, Cenb- Hakkn kendisini knayan nefsi
yemin ederek vd dier yetle (el-Kyme 75/2) birlikte dnlp nefisle cihat
(mcadele) mnasnda ele alndnda melmet ve melmet terimlerinin kavramsal
erevesi Allah tarafndan sevilmek, Allah sevmek, Onun yolunda nefisle mcadele

Ali Bolat, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melmetilik stanbul 2003 s.15

etmek ve bu mcadele srasnda kendisinin knayann knamasndan korkmamak

eklinde belirlenmi olmaktadr.
Melmet akmyla ilgili ilk bilgileri veren Niburlu iki sf Hrgu ve Muhammed
b. Hseyin es-Slemden ilkinin yukardaki ayete vurgu yapt, dieri ise bu ayette bir
iaret bulunmadn, sadece ilk melmetlerden Hamdun el-Kassrdan aktard bir
szle Knayann knamasndan korkmamak ifadesiyle getii grlmektedir.
Nibur blgesinden olmakla birlikte bu akm benimseyen ve mensuplarna eletiriler
ynelten Hcvr tasavvuf yolunun nde gelenlerinden bir ksmnn melmet yolunu
tuttuunu ve bu yolla halkn knanmasna maruz kald syler. Hz. Peygamberi misal
gstererek kendisine vahiy gelmeden nce herkesin onu rnek bir ahsiyet olarak kabul
ettiini, ancak Cenab- Hak tarafndan dostluk tac giydirilince halkn ona air, mecnun,
khin diye dil uzatp knamaya baladn belirtip, Onlar knayann knamasndan
korkmazlar ifadesinin getii yete atfta bulunur. Allahn kendisine ynelenleri halka
levm ettirdiini, fakat knanan kiilerin kalplerini bu eletirilerle megul olmaktan
muhafaza ettiini syleyen Hcvrye gre bylece Cenb- Hak o kiileri bakalarn
mlhaza emekten koruduu gibi kendilerindeki gzellikleri grp kibirlenme ve
kendini beenme fetinden de korumutur. Hcvr Allahn kendisinden raz olduu
kimselerden halkn raz olmadn ve bu grn meleklerin demi beenmeyip,
Y Rabb, yeryznde fesat karacak ve kan dkecek birini mi yaratacaksn?
dediklerini haber veren ayette (el_Bakara 2/30) destekler. Terim anlam kazanarak
ieriinin zenginlemesi ayn adla anlan akmn dou ve gelimesiyle paralellik arz
eden melmet konusu, bu akma mensup olmayan baz melliflerce ortaya kt
dnem ve blgelerden bamsz bir biimde ele alnmtr. Mesela XIII. yzyl Kbrev
eyhlerinden Necmeddn-i Dye, Hcvrnin temas ettii yeti zikrederek Hz. demin
ilk melmet olduunu syler. Sevnih adl eserinin birinci blmne yetteki Allah
onlar sever, onlar da Allah severler ifadesiyle balayan Ahmed el-Gazzl eserin
drt, be ve altnc blmlerinde melmet konusunu muhabbetle ilikilendirmi ancak
Melmetilikten bamsz olarak aklamtr. Eb Sad-i Ebl-Hayrn da konuyu ayn
balamda ele ald grlmektedir.
Melmetin tasavvuf makamlarndan bir makam olduunu belirten ilk sf mellif
Slem onun muhtevasna dair bilgi vermemitir. Melmet konusunu akmnn ortaya

kt dnem ve blgeden soyutlayarak bir tasavvuf makam olarak temellendiren

Muhyiddin bnl-Arab slikleri bidler, sfler ve melmetler eklinde gruba ayrr.
Ona gre bidlere zhd, takva ve nefsi kt amellerden temizleme gibi davranlar
hkimdir. Fakat onlarn haller, makamlar ve srlar hakknda hi bir bilgileri yoktur.
Sfler, btn fiilerin Allaha ait olduunu ve kendilerinin hibir fiille sahip
bulunmadn mahede ederler. Ancak onlarn zhd, tkva ve tevekkl konusunda
bidlerden bir fark yoktur. Halka keramet gstermekten ve Allah katndaki derecelerini
belirten hallerini izhar etmekten ekinmezler. Sflerin mridleri de kendileri gibi dava
sahibi olduklarndan kendilerini halktan stn grrler.
bnl-Arabye gre sliklerin en st derecesinde bulunan melmetler Allahn
kendisine ynelttii ehlullahtan bir gruptur. Allah bir gz iliir de kendisinden alkoyar
diye onlar kskanlkla korumutur. Onlar sadece Allah ile beraberdir. Bir an bile Ona
ibadetten geri kalmazlar. Rubbiyet kalplerini istil ettiinden dolay riysete kar bir
istek duymazlar. bnl-Arab eer insanlar melmetlerin Allah katndaki deerlerini
bilecek olsalard onlar ilh edineceklerini syleyerek onlarn kendilerini insanlardan
gizlemelerini aklar. Ona gre belli bir corafya ve zaman diliminde deil btn zaman
ve meknlarda yaayan, kendilerine has zellikleri olan, saylar ortaya ktklar
zamann durumuna gre artp eksilen melmetlerin vatan Horasan ve Nabur gibi
blge, prleri Melmetliin kurucular olarak tannan Hamdn el-Kassr veya Eb Hafs
el-Haddd deildir. Bununla birlikte bnl-Arab farkl dnem ve blgelerde yaayan
Eb Sad el-Harrz, Byezd-i Bistmi, ibl, Abdlkdir-i Geyln gibi isimlerin
yannda dier Nburlu prleri melmet makamna ulaan veller arasnda zikretmitir.
Melmet makamnn Hz. Peygamberin Sonra yaknlat ve sarkt, ok ile yay mesabesi
(kbe kavseyn) gibi oldu yetinde (en-Necm 53/8-9) ifade edilen kurbiyet makam
olduunu syleyen bnl-Arab melmet makamn makamlarn en stn kabul eder
ve melmetlerin velyetin en st derecesinde olduklarn, bu makamn bulunduunu
syler. bnl- Arab bu grleriyle melmet konusunu Harg, Slem ve Hcvr gibi
kendisinden nce gelen, ahbettin Shreverd ve Abdurrahman- Cm gibi ada
olan veya kendisinden sonra yaayp bu konuyu tarih melmetlik balamnda ele alan
sf melliflerinden tamamen farkl bir biimde deerlendirmitir.

Melmet Devirleri
XIX. yzyl sf melliflerinden Harrzde Kemleddin Efendi, tarikatlar
ansiklopedisi ve tasavvuf metinleri antolojisi niteliindeki Tibyn Vesilil-Hakaik
adl eserinde Melmiyye bal altnda tarikattan bahsetmi, tarikatlar ncesi
dnemde III. (IX.) yzylda Horasanda Sflikten ayr bir akm olarak ortaya kp IV.
(X) ve V. (XI.) yzyllar boyunca etkili olduktan sonra VI. (XII.) yzyldan itibaren
tasavvufun tarikatlar eklinde rgtlenmesi srecinde bunlarn iinde bir neve iinde
varln srdren Melmetiyyeyi Hamdn el-Kassra nibetle bir tarikat olarak
( Kassriyye) deerlendirmitir. Ardndan mer Dede Sikknye izfe ettii
Bayramiyye tarikatnn bir kolu olan Melmiyye ile (Melmiyye-i Bayramiyye)
Muhammed Nrul Arbye nispet ettii Melmiyye (Melmiyye_i Nrriyye) kolunu
zikretmitir. Harrznin tasnifinde hareket eden Sdk Vicdn de Tomar- Turuk-
Aliyyenin Melmiyyeye ayrd cildinde Melmiyyeyi ilk, orta ve son devir
Melmlii eklinde blmde incelemi, Abdlbaki Glpnarl da Melmilik ve
Melmiler adl eserinde bu tasnife uyarak konuyu ilk devre Melmileri
(Melmetler) , ikinci devre Melmleri (Bayramler) ve nc devre Melmleri diye
ele almtr.

I.Devre Melmlii: Melmetler- Melmyye-i Kassriyye

Dini daha derin ve iten bir ekilde yaama arzusunda olan zhidlerin III. (IX.)
yzyldan itibaren Badat, am, Msr ve Nburda odaklamamaya din hayata dair i
yaantlarn, kendilerine has dncelerini yine kendilerine has terimlerle ifade etmeye
baladklar grlmektedir. Sf ve tasavvuf kelimelerinin henz yaygnlk kazanmad
bu dnemde Badat merkez olmak zere Irakta, rann Horasan blgesinde gelien iki
zhd akm dikkat ekmektedir. Bunlardan birisi IV. (X.) yzyln ikici yarsnda
Nburda yaayan Tehzbl-Esrr yazan Harg Irak blgesinde gelien akma
Sfyye, Horasanl zhidlerin takip ettii yola akma ise Melmetyye ad verildiini
syler.
lk dnem Melmetyye akm ile ilgili bilgi veren Slemnin Risletl
Melmetiyye adl eseridir. Ancak Slemden on alt yl nce vefat eden onun hemerisi

Hargnin Tehzbl-Esrrnn nc blmnde Melmetiyye konusunda verdii

bilgiler Slemnin eserinin nceliini tartmal klmaktadr. Arthur John Arberry ve
Nasurullah Prcevd Hargnin eserinin daha nce yazld grndedirler. Harg
Melmetlerin daha nce mhznn diye anldklarn syler. Ona gre bu akma
gre yaamlarn idame ettirenler halkn beenisini kazanmak iin sslenmeye, toplum
ierisinde ayrt edilmelerini salayacak bir grne sahip olmaya nem vermezler.
Hayr gizlemek ve erri aa vurmak temel zelliklerindendir. Harg Melmetlii ve
Sflii birbirinden ayrr. Melmetlerin temel metodu ilme, sflerin metodu ise
hale dayanmaktadr. Hargye gre Melmetler almay ve kendi el emekleriyle
geinmeyi kendilerine dev bilmiken sfler ise almay brakp zhd ve tevekkl
zerine yaadklarn syler.

Melmetlerin temel zelliklerini de yle sralar:

Btnlarndaki nefsin kendilerine ait olmayan bir eyi kendine izfe etmesi anlamna
gelen her trl iddiay terk edip yalnzca gnllerini terakki etmeye alrlar.
Bakalarnn kusurlaryla ilgilenmeyi brakp kendi kusurlaryla ilgilenirler. arda,
pazarda, sokakta halk ile i ie yaarlar, ancak gnllerindeki mnev halleri onlardan
saklamaya zen gsterirler. Zhirleriyle btnlarn, btnlaryla zhirlerini knamaya
devam ederler. Melmetiyye ile ilgili ilk ciddi almay yapan Richard Hartmannn 2
Slemnin eserinin esas alarak yapmtr. Sf ile Melmet arasndaki temel fark
zerinde duran Slemye gre sf Allahn kendisine kefettii gayb srlarn
aklamaktan

ve

Allahn

onun

eliyle

gerekletirdii

kerametleri

insanlara

gstermekten ekinmez. Melmet ise Allahn emini olup kendisiyle rabbi arasndaki
hali kendisine saklar. Melmet hi bir iddia sahibi deildir. Allahn kendisini kerametle
imtihan etmesinden ve insanlarn bu kerametten dolay fitneye dmesinden ekindii
iin keramet gstermez. Hamdn el-Kassr, Eb Hafs el-Haddd, Eb Osman el-Hr
gibi ilk Melmetlerle IV. (X.) yzylda yaayan Melmetlerin ve Melmet eilimine
sahip dier sflerin szlerini nakleden Slem, her biri onlarn ilklerindendir
balndaki krk be cmlede melmetlerin grlerini aklamaya almtr. Ancak
bu sylenenler Melmetler tarafndan konulmu kesin hkmler deilir. lk dnem
Melmetlerin temel ilkesinin, riya, kendini beenme ve hret dknl gibi nefsin
tezhrlerine kar nefsi knama (levm) yntemiyle mcadele etme ve ihls
gerekletirme olduu sylenebilir. Melmetler amellerini gizleme taraftar olmular,
2

as-Sulamis Risalat al-Malamatia Isl.,VIII (1917-1978)

kalb ve fiill amellerinin bakalar tarafndan bilinmesini ho karlamadklar gibi

kendilerini fark ettirecek zelliklerle ortaya kmaktan saknmlardr. Slem
Tabakts-Sfiyyesinde Hamdn el-Kassr iin kulland Melmet ondan yayld
ifadesi sonraki dnemlerde onun Melmetiyyenin kurucusu olduu grnn
yaygnlk kazanmasna sebep olmutur. Hamdn el-Kassr Melmet nvanyla tannan
ilk Naburlu pr olmakla birlikte ondan nce de Horasan ve Naburda Eb Trb enNaheb Yahy b. Muz zellikle Byezd-i Bistm gibi Melmet eilimlere sahip
zhidlerin yetidii bilinmektedir. te yandan Melmetlik, Horasan blgesinde doup
gelimekle birlikte ayn yzyllarda slm dnyasnn eitli blgelerinde Znn elMsr, Sehl et-Tster, Hakm el-Trmiz, Cneyd-i Badd, Ruveym b. Ahmed. Hallc Mansr, Semnn el-Muhib, Eb Ali er-Rzbr, Dkk ve Ali b. brhim el-Husr gibi
Melmet eilimlerine sahip sfler yetimitir. Melmetlik IV. (X.) yzylda
Mvernnehir blgesinde nfuz etmi, slmiyet Buhara, Semerkant, Fergana gibi
ehirlerde Horasanl Melmetlerin ve Horosana gidip orada inkisap ettikten sonra
memleketlerine dnen Melmet Trk dervilerinin faaliyeti sonucu Trkler arasnda
yaylmaya balamtr.3 Fuat Kprl de Hicr IV. yzylda Trkistanda tasavvufun
cereyan ettiini sylemektedir.4
Melmetliin Kalenderlik ile ilikisini ilk defa Shreverd tarafndan ele alnmtr.
Shreverd Melmetlerin hallerinin yce, makamlarnn aziz olduunu, hadislere ve
snnette

bal

bulunduklarn

amellerinde

ihls

gerekletirmek

istediklerini

vurgularken Kalenderler ise kalp temizliinin verdii sarholukla er snrlar

atklarn, Melmetlerin klk kyafet, hareket ve davranlarnda sradan insanlar gibi
grnerek mnev hallerini gizlemeye gayret ettiklerini, Kalenderlerin ise bilinmeye ve
bilinmemeye aldr etmediklerini syler. Bu yzylda Cemleddin-i Sv tarafndan bir
tarikat haline dntrld kabul edilen Kalenderlik akmnn Melmetlikle ayn
dnemde ve corafyada ortaya kt, adlar kalender olmasna da ilk Kalender
sflerinin Melmet eyhlerinin mridleri arasndan belirmeye balad ne
srlmse de5 tarih ve tasavvuf kaynaklarda bu bilgiyi dorulayacak bir bilgiye

Ahmet Yaar Ocak, Osmanl mparatorluunda Marjinal Sflik: Kalenderler Ankara 1992 s.1215,17-23
4
Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar Ankara 1991 s.17-20
5
Ahmet Yaar Ocak, Osmanl mparatorluunda Marjinal Sflik: Kalenderler Ankara 1992 s.17-23

rastlanmamtr. te yandan bu iki akmn uygulamalar arasnda derin farklarn

bulunmas bu grn doruluunu zorlatrmtr.
Tasavvufun tarikatlar eklinde rgtlenmeye balad VI. (XII.) yzyldan itibaren
onun iin bir neve ve bir merep olarak varln srdren Melmetlik bu dnemde
ortaya kan Hcegn tariki-Nakibendiyye, Kbreviyye ve Mevleviyye olmak zere
byk tarikatlar etkilemi sonra XV: yzylda Anadoluda kurulan Bayramiyye tarikat
iinde yeniden zuhur etmi ve gnmze kadar sregelmitir.

II. Devre Melmlii: Melmyye-i Bayrmiyye

Bayrm Melmliinin kuruluu Hac Bayrm- Vel nde gelen mritlerinden ak ve
cezbesi galip mer Dede Sikkn ile ilim, zhd ve takv sahibi Akemseddin arasnda
getii rivayet edilen ve Emr Sikknnin tarikat, ta ve hrkasn terk edip melmet
nevesini izhar etmesiyle

sonulanan olaya dayandrlmaktadr. XVI. yzyl

melliflerinden Kefev Ketaib almil-ahyrnda olayn getii Gynkte halktan

dinlediini syleyerek naklettiine gre Emr Sikknnin zikir meclisine katlmayp
mescidin bir kesine oturmay tercih etmesi Hac Bayramn vefatnn ardndan posta
oturan Akemseddini rahatsz etmi, Akemseddin zikre katlmad takdirde ta ve
hrkasn alacan syleyince Emr Sikkn onlar Cuma namazndan sonra teslim
edeceini bildirmi. Namazn ardndan Emr Sikkn yaktrd byk bir atein iine
girmi, ta ve hrka yanm ancak vcuduna bir ey olmam. Bu olay eitli ekillerde
anlatla gelmitir. Hac Bayrm- Velnin mensuplarnn bir ksm Emr Sikknye bir
ksm Akemseddine tbi olmulardr. Bylece Bayramlik iki ayr izgide gelimitir.
Bayram Melmlii, Bayramiyyeden doan bir kol olarak kabul edilmekle birlikte
tarikat mensuplar kendilerini Bayramyye tarikatnn tbi devam olarak kabul
etmilerdir.

III. Devre Melmilii (Melmiyye-i Nriyye)

Kurucusu Seyyid Muhammed Nrl-Arabdir. Kurucusuna nispetle Melmiyye-i
Nriyye diye adlandrlmtr. Nrul-Arabnin melmet izgisi Harrzde tarafndan
Tibyn vesilihakikte Nakibendiyyenin bir kolu olarak deerlendirmitir.
8

Melmiyye-i Nriyye daha ok stanbul Rumeli Bat Anadoluda yaylmtr. Bu devre

melmetlik ile ilgili grlerini Nrul-Arab eserlerinde aklamaya almtr.
Nrul-Arabye gre tasavvuf dncesinin temelini vahdet-i vcud anlay
oluturmaktadr. Ona gre Mridin zikir almadan nce Ehl-i snnet vel-cemat
itikatlarna gre ibadetleri yapacak kadar bilgelere sahip olmas gerekir. NrulArabnin bu ekilde tavsiyesi onun Ehl-i snnet inancn benimsediini gsterir.
Bununla

birlikte

Nrul-Arabnin

kendi

yazd

eserlerinde

ciddi

elikiler

grlmektedir bu ise ya Nrul-Arabnin zamanla grlerinde deimeler olduunu ya

da mridleri tarafndan sohbetleri tarafndan tutulan notlardan kaynakland
dnlebilir.
Melmiyye-i Nriyye diye adlandrlm olan Nrlik Nakibendliin bir kolu
olarak nitelendirilmi olsa da Nrliin, Nakibendlikle ortak noktasnn olduka az
olduunu kaydetmek gerekmektedir. Muhammed Nurun eilimini ne tam bir
Melmilik ne de tam bir Nakibendlik olarak nitelemek doru olmayp, Hurf ve ar
i unsurlarn arlkl olarak kendisini hissettirdii cokun bir vahdet ve cezbe
tasavvufu eklinde deerlendirmek daha uygun dmektedir.6 Glpnarlda NrulArabnin kurduu nc devre Melmilii Kendine zg bir melm anlaya sahip
mstakil bir tarikat7 olarak nitelemektedir.

6
7

Ali Bolat, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melmetilik stanbul 2003 s.390
Abdlbaki Glpnarl, Melamilik ve Melmler stanbul 1992 s.236

FUZLDE MELMET KAVRAMININ LEN

1-Melmet
Ey ki ehl-i aka sylersen melmet terkin et
Syle kim mmkin midir tagyr-i takdr-i Hud
G.1/5
(Ey ak ehline melmet yolunu terk et diyen, syle Allahn takdirini deitirmek kabil
midir?)
Melmet bir ksm insanlar tarafndan knanmak demektir. Bu insanlar basit insanlardr.
Akn ate gibi harareti iinde basit insanlara gre hezeyan, ama sapan saylan szler
syleyenler, yine basit insanlara gre mecnn (deli) dur. Ve bu insanlar knanr. Yalnz
bu hle ve makama erimek onlarn iradeleri haricindedir. Bu Allahn takdiridir. nk
onlar Hak tarafndan sevilip Hakka doru yryen insanlardr. O, onlar sever,
onlarda Onu severler (el-Mide 5/54)

ayetinde olduu gibi melmet makamna

ulamak sadece Allahn takdiriyle mmkndr bir ksm insanlar bunu anlayamazlar.

Eyminem seng-i melmetten kim alp evremi

Oldu zencr-i cnn bir kal'a-i hen bana
G.11/2
(Melmet ta bana tesir etmez. Ona kar emniyetliyim nk cnn zinciri evremi
sarm demirden bir kale vcuda getirmitir.)
k yaad ak ile kendisinden gemitir artk sylenen hi bir knama sz ona tesir
etmez nk delirmi, zincire vurulmutur. Melmet talar ona tesir etmez.
Gam deil cismimde ger seng-i melmet zahmi var
ahne-i bzr- sevdym bu zverdir bana
G.14/3

10

(Eer vcudumda melmet tann yaras varsa gam deil hi zlmem. Zra ben
sevda pazarnn asesbaym. Bu benim iin bir sstr. Aktan dolay kendisine edilen
knamalar bir ss addediyor.)
Asesban (asayiten sorumlu memur) pazarda eya satanlar sevemez. Onu daima
knarlar. Fakat bu knamalar asesba iin bir meziyettir nk vazifesini hakkyla
yapt iin bu knama onun iin vnme sebebidir. air de ak pazarnn asesbadr.
Orada hi bir hileye msade etmiyor, akn usl ve db ne ise ona gre davranyor.

Nakd-i cn trc-i gamdan saklamak dsvrdr

Ask t seng-i melmetten hisr etmez baa
G.16/6
(Ak, etrafma melmet tandan bir kale vcuda getirmedike can parasn ak
strabnn yamasnda kurtarmak ok gtr.)
Ak zdrab, gam can servetini yama edecektir. Fakat can madde ve masiva olduu
halde bir mddet lazmdr. Ve bu irfan iin nne alan kitap, kinat kitabdr,
masivdr. Tasavvufta Allah'n dndaki her ey msivdr.k hayatta olduu
mddete ak ve onun strabn tadacaktr. k bu straba dayanabilmesi cann
yamadan kurtara bilmesi iin etrafn melmet talaryla rtl bir kale ina etmesi
gerekir. Melmet ta ne kadar ok olursa kn mukavemeti o kadar artar. Can bile
servettir, paradr onunla irfan satn alnr.

Ey Fuzl ek melmet reh-gzrndan kadem

Lhza lhza ektii b-hde efgn unut
G.45/8
(Ey Fzl melmet yolundan ayan ek, sana melmet getirecek olan heva ve
heveslerinden vazge. Bu melmet yolunda bo yere her n ettiin feryat fign unut)

11

Burada melmet, dnya heveslerine kar, olan melmettir. Yani bu heveslerin bo

grlmeyip ayplanp, knanmasdr.

Ey Fuzl ben melmet mlknn sultnym

Berk-i hm tc- zer sm-i sirikim taht- c
G.49/7
(Ey Fuzl ben melmet tahtnn sultanym, hmn imei bamda altn tac,
gzmden akan gm gibi ya da fildiinden tahtmdr.)
Bir sultan iin taht ve tac lazmdr. Ak urunda herkesin knanmasna maruz kalan
insan da man leminde bir sultandr.

Ey selmet ehli ol ruhsra bakma zinhr

htirz eyle melmetten men-i rsvya bah
G.58/3
(Ey aka ve straba dememi insan aman o yze bakma. Melmete herkesin
knamasna maruz kalmaktan kork. Bana bak nasl rsv oldum.)
Bakmakla aka ve melmete dlen yz, alelde bir yz deil, muhayyel ve mcerret
bir yzdr.

Lebi irnleri sevkiyle Ferhd' benim asr

Yanmda cem' olan seng-i melmet Bstn'umdur
G.87/6
(Tatl dudaklarn hararetli ak ile asrn Ferht benim. Bana atlan melmet talar
da gibi ykselmi ve benim Bstun (rnin emriyle ferhtn deldii da)um
olmutur.)
Kendisini mehur Ferht ile mukayese ediyor. Kendisi stndr nk Ferhttn deldii
da tabi bir dadr. Kendisinin da ise melmet dadr.

12

Fuzl el seni Mecnn'dan efzun der melmette

Bua mnkir deil Mecnn dahi ma'kle k'ildir
G.100/7
(Fuzl, halk melmet hususunda seni Mecnna stn tutar. Yani Fuzl, Mecnndan
daha fazla knanmaya maruz kalmtr derler. Mecnn dahi bunu inkr etmez. nk
mecnun, akllca olan bu hkm k Mecnn kabul eder.)

Kaan rsv olurdum kan yutup sabr edebilseydim

Melmet ektiim b-hde efgn ettiimdendir
G.103/5
(Kan yutup strap ektiim halde sabredebilseydim hi leme rusv olur muydum,
halkn bile knamas bo yere efgn ettiimdendir.)
kn feryat etmesi zarurdir ve bu feryat bo yere deildir. Ancak bu feryad
knayanlar onun nasl bir feryat olduunu anlayamazlar. Onlar bunu bhde zannedip
k knarlar. Bhdelik knayanlarn telkkisidir.

B-sebep sanma Fuzl'ni melmet ektiin

B-haberdir mesrebin ehl-i riydan saklamaz
G.110/7
(Fuzlnin bu kadar knanmadn sebepsiz sanmayn, kendinden haberi yoktur.
Hareket tarzn riyakr olan zhidlerden, kuru sofulardan saklamaz.)
Zhitleri, zhir ehlini riykr bulur. Burada merep kelimesi huy, karakter manasna
geldii gibi, Arapa rp etmek imek mastarndadr. Burada arap itiini
riyakrlardan saklamaz demek istiyor. nk k kendinden habersizdir.

13

Fuzl'ni melmet eyleyen b-derd bilmez mi

Ki bzr- cnn rsvlarnda neng nm olmaz
G.113/7
(Fuzlyi knayan dertsiz yani ak derdini anlamayan, bilmez ki lgnlk pazarnda
dolaan rsvlarda utanma veya hret kaygs yoktur.)
klar, ak yolnda ne utanrlar, ne de dnya hreti peine derler. Onlar akn
lgnl iindedir. Utanmak hret peinde komak akl iidir.

Nice llardr ser-i ky- melmet bekleriz

Leker-i sultn-i irfnz velyet bekleriz
G.123/1
(Nice yllardr melmet diyrn bekliyoruz. Bir irfan padihnn askeriyiz, bir mlk,
bir vilayet olan melmet diyarn bekliyoruz.)
Biz nice yllar melmet altnda yayoruz. nk k olmak mertebesine eriemeyenler
bizi knyorlar. Melmet bir lemdir, bir mlktr, bir diyrdr. Biz irfan sultannn
askeriyiz bu emre uyup hareket edenler Hakk sevmek yani veliyyullh olmay umarlar.
Biz de o mertebeyi mit ediyoruz.

Ta'ne-i ehl-i melmetten ne noksan ka

Berk-i lmi defin eyler mi hcm-i hr has
G.128/5
(Knayan insanlarn tanndan ka ne zarar gelebilir. Den parlak yldrma
erpn hcumu gibidir. Onu yolundan evirir mi?)
Yldrm harmana der onu yakar saman ise erptr.

14

Gtrm hkten tuyn-i eskim hr hski

Bam zre melmet kularyin syn etmi
G.133/2
(Gzyamn coup kabarmas topraktan erp alp gtrm, bamn zerinde
melmet kular iin bit yuva vcuda gelirmi.)
Toprak insann cismidir. Hakki k ile coan gzya cismimdeki, maddedeki nefsn
ihtiraslar, masiva sevgilerini silip spryor. Ve bu erpten halkn beni knamas iin
srekli bir mekn vcuda getirmi. Bu yuva erpten olur. Melmeti kulara
benzetiyor. Mecnnun ba zerinde kular yuva yapmt. Halk deliyi, Mecnnu
daima knar ona ta atar.

Dm-gh- aktan tut bir kenr ey murg- dil

Snmadan seng-i melmetten per blin senin
G.168/6
(Ey gnl kuu melmet talarndan kolun kanadn krlmadan, ak tuzandan bir
kenara ka, sn.)
Ak, gnllerin tuzadr. Bu tuzan bir de avlanma yeri vardr. Kular ayn zamanda
sapanla avlanr. Yani husus olarak atal eklinde yaplm sapl bir aacn iki kenarna
lastik taklp ortasna ta konulur ve nian alnarak ku atp vurulur. kn bu tuzaa
dmemesini sylyor.

15

2-Terk/ Terk-i lem/Terk-i dnya

Arapa, terk etmek anlamnda bir kelimedir. Fakr ve fena ehli dervilerin balarna
giydikleri ta ve klahlar zerinde, dikey ini eklinde almetler olurdu. te bu dilim
dilim grnt veren almetlere terk veya terek ad verilir. Bu dilimlerin says,
tarikatlara gre deiirdi. Bektalerde dilim says 12'dir. Drt trl terk vardr: 1.Terk-i
Dnya, 2. Terk-i Ukb, 3. Terk-i Hesti (varlk), 4. Terk-i terk.

Mariz-i derd-i askm terk-i lemdir murdm kim

Bu n-hos mlkde elendiimce zahmetim artar
G.71/4
(k derdinin hastasym. Mksadm lemi terk etmektir. Zra bu nho, kt diyrda
kaldka daha fazla zahmet ekiyorum.)
Fazla hastalktan, ok straptan lm isteyen bir insann mitsizliidir kn duruu.
Fakat ak hastasnn istei masivadan syrlmaktr. Yani madd ekilde deil manev
ekilde lemi terk etmektir. Nho, kt mlk dnyadr, masivadr. Burada bulunduka
strab artyor.

Mlk-i tecrddir fergat evi

Terk-i ml eyle hn--mndan ge
G.50/3
(Huzur ve ayn zamanda her eyden vazgemek evi, dnyadan elini eteini ekmek
mlkdr. Mal terk et ev barktan vazge.)
Feragatta iki mana vardr. Biri huzur ve rahat, dieri bir eyden vazgemektir. Mlk
mukabili mal, ev mukabili de hanumandr.

16

Gl mir'tn eyler mkedder akl teklfi

Hos ol b-bkler kim terk-i nm neng tutmular
G.69/3
(Akln teklif ettii eyler gnl aynasn bulandrr. Ne gzeldir o pervasz, korkusuz
insanlar ki nam ve hret yolunu terk etmilerdir. Yani ne iyi iler iin hret isterler ne
de ayplanan iler iin utanrlar.)
Akl daima ak ile kar karyadr. Akln insana emrettii eyler, bir divnelik olan
akn emirlerine aykrdr. Akn emirleri, akln ilerisinde bir lemin emirlerine aykrdr.
Akn emirleri, akln ilerisindeki bir lemin emirleridir. Akl olara eriemez. Akl
hayatnn balarn krp ak seline kaplan ve bu uurda ne dnya hreti, ne de dnya
knanmas tanmayan insanlar ne bahtiyardr. Fuzl keke bende byle olsam demek
istiyor.

S'idi zevkiyle terk etmis Fuzl lemi

Meyl-i sahr eylemez bir ku ki dest-mz olur
G.93/5
(Fuzl senin kolunun zevkiyle lemi terk eylemitir. Ele alan bir ku sahraya uup
gitmez.)
Avc kular, kol zerinde gezdirilirler. Fuzl de o kolun zevki ile lemi terk eylemitir.
Nasl ki ele alm kular uup sahraya gitmezlerse o da bir sahraya benzeyen masivaya
meyletmez.

Cnn feyziyle zd olmuum kayd-i lyktan

Keml fazl terki rtbe-i fal kemlimdir
G.101/3
(Ak lgnlnn feyzi ile onun syesinde onun verdii kudretle btn masivaya ait
balardan kurtulmuum. Keml ve fazilet denen eyleri, bunlarn insana verdii madd

17

stnlkleri terk etmek benim keml ve fazilet stnlmdr. Bu hususta kazandm

yksek derecedir.)
Masiva leminde bizim dndmz keml ve fazilet mefhumlar hakikat lemine
hibir deeri haiz deildir. Bunu idrak edecek dereceye ykselmek hakik keml ve
fazilettir. En byk keml ve fazilet ak lgnldr.

Zevk istersen Fuzl terk-i dny kl ki ben

Bulmadm bir zekv bundan gayr t dnydeyim
G.184/7
(Fuzl zevk istersendnyay terk et. Ben dnyada olduka bundan baka zevk
bulamadm.)
Dnyada dnyay terk etmekten baka bir zevk bulmadm derken, dnyay maddi deil
manev ekilde terk etmekten bahsediyor. Dnya zevklerini hakr grp onlara
balanmamak, hakik vahdet zevkini duya bilmek iin lzm gelen ilk arttr. Dnyada
onu terk etmekten baka zevk yoktur. Dnyay terk etmekte yani dnyaya ait her eyi
terk ettike ayr bir zevk duyulur demek istiyor.

Grp dvrlarda Kh-ken naksn demen sk

Benim sk ki tuttum dest terk-i hn--mn ettim
G.201/5
(Duvarlarda Ferhtn resmini grp ona k demeyin. Asl le kp evini, barkn
terk eden ben km.)
Evlerde Ferhtn resimlerini asarlard. Yani Ferht evlerde otururdu. Byle k olmaz.
k, llere kp evini, barkn terk edendir. te ir byle yapmtr.

18

Dr-i dnyn gl cehd klp terk edegr

Hb-i gaflette iken zn bdr eyle
G.249/5
(Ey gnl al bu dnya evini terk et. Gaflet uykusundasn kendini uyandr.)
Btn dnya gzellikleri asl olan sevgili yannda hitir. Onlara kaplman gaflet
yzndendir. Kendini uyandr. Dnyay terk et demek istiyor.

3-Fakr
Arapa, vnme, vnme vesilesi olan ey demektir. eitli sayda dilim (terk) li,
Bekta tacnn addr. Bu ta, yokluk ve fakr ifde eder. Hz. Reslullah (s.a.v)'n
"fakirlik Benim ncmdr, onunla nrm" hadis-i erifine imtisal eden sufiler,
fakr kendilerine temel dstr edinmilerdir. Mahv, fakr ve yokluk yolunun yolcusu olan
sfler, balarna giydikleri tc ve sikkeleri, bu konuda sembol olarak kullanmlardr.

Slk-i fakr etvrm mezk-i ak hlimdir

Tecerrd lemi seyrinde lem py-mlimdir
G.101/1
(Fakr yoluna girmek benim tavrm, ak zevki ise hlimdir. lemden elini eteini
ekmek leminde dolarken lemi ayamn altna alrm.)
Benim her hareketim fakr yolunda yrdm ispat eder. Hlim ise devaml ak zevki
iindedir. Fakr lemden elini eteini ekmektir ki bir ismi de tecerrddr. Yani
masivadan soyunmak. Bu fakr leminde yaayan insan, btn lemi ayann altna
alm demektir. Bu beyitteki mazmun gnetir. nk btn lem gnein ayann
altndadr. Gne ise tecerrdn timsali olan Hz. sann makmdr. Tecerrd ile seyr ve
lemi pyimal etmek bir araya gelince gne ve Hz. sa meydana kyor.

19

Fakr mlki taht lem terki efserdir baa

Skr-li'llh devlet-i bki myesserdir baa
G.15/1
(Fakr mlk taht ve lemi terk etmek de tatr. Allaha krler olsun ki bk devlet
bana myesser oldu.)
Fakr, fakirlik, yoksulluk demek deildir. Dnyaya ait her eyden mstani olmak, onu
istememek ve ona balanmamak demektir. Eer onlara hi bir deer vermezlerse o
dervite fakra malik olmutur. Bu malikiyyet onun iin bir tatr. Dervilerin serpuna
ta derler. zerinde dilimlere de terk derler. Terk ehli eyi terk eder: terk-i dnya,
terk-i ukb, terk-i terktir.

Gr ganmet fakr mlknde gedlk vesin

'tibr-i mansb der-gh-i sultn unut
G.45/4
(Fakr, istina mlknde dilenci bir fakir gibi yaamay kazan bil. Sultann saraynda
itibar ve rtbe sahibi olmay unut.)
Fakr mlk dnya mal ve servetine deer vermeyenlerin mlkdr. Orada bir geda yani
dilenci gibi dnya arzu ve ihtiraslarndan uzak yaamak bir ganimettir.

ekme lem kaydn ey ser-blend-i fakr olan

Saltanat tahtna erdi bend zindn unut
G.45/5
(Ey fakr saadeti ile ban yksekte tutan insan, dnyaya ait lezzet ve sadetlerin insan
kendine eken, balayan bandan kurtul. Fakr lemine girmekle asl saltanat tahtna
erdin. Artk zindan ve seni orada bal tutan zincirleri unut.)
Fakr sahibi insann ba daima yukardadr. nk insana ba ediren dnya
nimetlerinin hi birine muhta deildir. htiyat hissetmeyince daima mstanidir.

20

Fakr mlki tut ger isterse keml-i saltanat

Saltanattan ge kim ol vdide oktur ihtiyc
G.49/2
(Fakr mlkn zaptet. Eer keml derecesinde her eyden mstani olmak istersen
dnya saltanatndan vazge. nk dnyada her eye malik olacak bir kudrete sahip
olmak istersen o yolda insan ok eye muhta olur.)
ir iki mlkten bahsediyor biri fakr mlk, her eyden mstani olmak, ikincisi ise
dnya nimetlerine sahip olma ihtirasdr.

Terk tecrd ihtiyr et kim diyr-i akta

Fakr bzrna esbb-i fendandr revc
G.49/5
(Her eyi terk et, her eyden elini eteini ek, zir ak pazarnda bir fark pazar vardr.
Bu pazarda malna rev bulmak iin kendini ifn etmenin sebepleri lazmdr. O da terk
ve tecrrittir.)

Naks-i z'ildir umr-i dehre klma i'tibr

Olsa hsl fakrdan hzn gndandr ibtihc
G.49/6
(Fakr yoluna gitmekten mahzun veya zenginlikten mesrr olmak, bir anda gelip geen
hller olduu iin bunlara deer verme. Hznde geer, sevin de, bunlar dnya
hllerinden, ilerinden gelir.)
Fuzl lem-i fakr fenda mn'im-i vaktim
Diyr-i meskenet nakd kan'at mlk mlimdir
G.101/7
(Fuzl fakr ve fen leminde zamann zenginiyim. Meskenek yani acz ve skn diyr
mlkm, kanaat parasda malmdr.)

21

Tark-i fakr tutsam tab' tbi' nefs rm olmaz

Gn klsam taleb esbb-i cem'iyyet tamm olmaz
G.113/1
(Her eyden elimi eteimi ekip fakr yolunu tutsam yaratlm bana tabi olmaz. Nefsim
de emrim altna girmez. Eer zenginlik istesem, icap eden eyleri bir araya getirip
tamamlamak imknsz.)
lemdeki tenakuzlar anlatyor. Madd sahadaki hsranlar tefekkr ve mana
lemindeki nasipsizliini anlatyor.

Ey Fuzl ben kana'at mlkn sultnym

Saltanat esbb enimde pels-i fakr bes
G.128/7
(Ey Fuzl ben kanat mlknn sultanym. stmdeki fakr paavras benim
sultanlm iin kfidir.)
Tasavvufta fakr hakik sultanlktr. nk istedii hi bir ey yoktur. Hakkn rzasndan
baka, dnya sultanlar her n bir ihtiya ve zaruret karsndadr.

Rhat olsayd garaz dnyda fakr isterdi halk

Glib kim halka bir b-hde gavgdr garaz
G.138/5
(Eer dnyann yaratlmasnda maksat rahat etmek olsayd halk fakr isterdi. Yani dnya
nimetlerine deer vermemek saadetine eriirlerdi. Hlbuki bunu bilmeyen halk bhde
bir abalama peinde kouyor.)
Halk dnya nimetlerine deer vermese o zaman rahata ererdi.

22

Mn'imi arz-i tecemmldr isi fakr ehline

N'ola ger dil klsa her dem derd-i ask cne arz
G.139/6
(Zenginin ii mlik olduu nimetleri, ssleri fakirlere gstermektir. Nolur gnlm de
senin akndan dolay ektiim dertleri cana arz etse, gsterse.)
Burada zengin gnldr. O kadar derdi vardr ki... Fakr ise candr, gnl manadr, can
ise maddedir. Ak derdi ruhun zenginliidir. nk bu surette ruh hakikate doru
yrmektedir.

Gel ey rhat sanan esbb-i cem'in klma n-dnl

Tark-i fakr tut kim fakr imi lemde sultanl
G.146/1
(Ey huzur iin lzm gelen eyleri toplamakla rahata kavuacan sanan insan, gel
cahillik etme. Fakr yolunu tut. Dnyada sultanlk ancak fakr imi.)

Gl verdim fen v fakra terk-i i'tibr ettim

Bi-hamdi'llh ki hir kfrm imna deidim
G.197/4
(Kendimi Hakkta yok etmeye, dnyadan elimi eteimi ekmeye gnl verdim. Kymet
hkmlerimi deitirdim. Allaha kr nihayet kfrm mna tebdil ettim.)
Benlik davasnda bulunmak, dnyaya gnl vermek ehl-i Hak nazarnda kfrdr. Terki itibr, evvelce kymet verdiin eyleri terk etmektir. Evvel benlie ve dnyaya deer
veriyordu. imdi fen ve fakra derek onlar terk etmi.

23

Ak erbb-i riydan fri etmi glm

Fakr esbb-i alyktan gtrm rabetim
G.210/6
(Ak riyakrlardan zhidlerden gnlm fri etmi, onlara alakay kesmi. Fakar yani
masivadan elini eteini ekmek de dnyaya balananlara kar meyl ve rabeti yok
etmitir.)
Ne riyakrlarla ne de Hakktan gayri bir eye balananlara hi bir alakam kalmamtr.
Ben, sdk ve samim bir k, dnya ile alakasn kesmi bir insanm demek istiyor.

Ey Fuzl fakr topranda devlet iste kim

Sye ol topraa salmtr hm-yi himmetim
G.210/7
(Ey Fuzl hakik devlet fakr toprandadr. Onu iste nk o topraa himmetimin
hmsnn glgesi vurmutur.)
Toprak fakr ve tevzu manasndadr.

Naz edip dnderme ey b-derd yz uktan

Bunca hem gsterme fakr ehline istin yzn
G.228/6
(Ey dertsiz naz edip klardan yz dndrme. Fakr ehline bu kadar istina gsterme.)
Hakik sevgili, klarna daima nz eder. Onlara istina yzn gsterir. nk
lemlerden mstanidir. Mstani olan kimse kendisine verilmek istenen bir eyden yz
evirir. Yani bende ondan ok var, istemem der. Bu yz dndrme, istina yzn
gstermektir, mstani olduunu anlatmaktr.

24

Fakr im fakr Fuzl eref-i ehl-i vcd

ze eyleme hem-dem fukardan gayr
G.272/7
(Fuzl, var olan insanlarn erefi fakr imi fakr, fukaradan baka kimse ile dp
kalkma, arkadalk etme.)

Ey felek yoktur pels-i fakrdan rm benim

Atlasndan bilmiim stn muhakkar salimi
G.287/3
(Ey felek ben fakr elbisesinden utanmam. u hakr alm senin atlasndan stn
bilmiim.)
Fakr btn feleklerden yani maddeden mstani olmaktr. O halde btn atlaslardan
stn olan felek-i atlasn da daha stne ykselmitir. Felek-i atlasta hibir ey
bulunmadna gre fakrda da hibir maddi bir ey yoktur.

4-Geda
Farsa, dilenci mnsnda bir kelimedir, ilh tecellilere muhta olan slik.

Vdi-i vahdet hakikatte makm- aktr

Kim msahhas olmaz ol vdide sultndan ged
G.1/3
(Vahdet vdisi hakikatte ak makamdr. O ak makam ki orada sultandan dilenci ayrt
edilmez.)
Akn gayesi vahdete erimektir. Onun iin bu yol ak ile elde edilir. Bu ak makamna
eriince insan kesret leminde birbirinden ok uzak olan varlklar birletirir. Mesel
mecaz masiva leminde birbirinden ok uzak olan n yksek mevki olan sultanlkla en
aa mevkide bulunan dilenci birbirinden ayrt edilmez. Bil misal olarak ele alnan bu
telkki hakikatte de dorudur. Bu mutasavvf insanlar sadece insan ve Hakkn mazhar

25

olarak ele alr. rz olarak haiz olduu eyler tamamen fnidir ve bir grntr.
Tasavvuf leminde hakiki deer Hakka yaknlk ile llr. Vdi geit yoludur bu
vadden sultan da geer dilencide. Burada vad manev telakki ve inan yolu, makam
ise durulan yerdir. Ama burada eriilen yer manasndadr.

Dmez sh kurbu Fuzl gedlara

Ol sehden iltift ne nisbet baa saa
G.17/7
(ah ile geda cemiyet meratib-i silsilesinde en yksek ve en alak seviyede olanlardr.
Mecaz veya hakik sevgiliye ah denir. nk ah byk demektir. Asl manas budur.
Ey Fuzl, gedalar, dilenciler padiahlara yaklaamaz. O ah sana ve bana hi iltifat
eder mi, ne mnasebet.)
Kendisine yaklalamayacak olan byk, yani idraki muhal olan byk, vahdet-i
mutlaktr, Hakktr.
Oku her lhza kim barm deler glm klar efgn
Bi'aynih eyle kim feryd eder itler ged grge
G.52/4
(Gamn canm deldii her lahza gnlm feryat eder. Nasl ki kpekler, dilenci grnce
havlamaya balar, tpk onun gibi.)
Bir eve dilenci girince evin kpei ona havlar, gam evin kapsndan giren bir dilencidir.
Feryada balayan gnl de kpekler. Bu hl eski mahallelerde olurdu kpekler bir
dilenci grnce onu kyafetlerinden tanr havlamaya balarlard. nk dilenci onlarn
ksmetinden bir eyler alr gtrrd. Manev bir strap maddede dahi tesirini gsterir.
Yani onu, can derler, gnln feryad, madd bir acnn gelip gnlden bir ey almasna
mani olmaktr.

26

Gamze peyknn gz ben mbteldan saklamaz

Sarf eder ehl-i nazar nakdin geddan saklamaz
G.110/1
(Gzlerin yan bak okunun temrenini ben ktan esirgemez. Zir nazar ehli, bak
gzel olanlar parasn dilenciden esirgemez.)
Nazar ehli, gzel bakl olanlar, bir de ii grp anlayanlar demektir. Burada benim
nasl bir k olduumu anlyor ve beni daima gzellikleriyle yaralyor, demektir.

Arz grmek hayatm tze eyler veh ne ayb

Ger ged vech-i ma'sn klsa sultndan tama'
G.143/6
(Senin yanan grmek benim hayatm tazeler. Dilencinin yaamak, geinmek parasn
sultandan istemesi ne kadar ayptr.)
Dilenci sultann kendisine yanaamaz. Onun memurlar yada bendeleri ona sadaka verir.
k sevgilinin ztna yaklaamaz. Ancak onun sfat olan masiva ile hayatn temin
eder ve gayesine yaklar.

Yok aceb ger mle rabet mlke klman iltift

Ben ged-yi ky-i akm mlk mli n'eylerim
G.186/3
(Mala rabet etmiyor, mlke dnp bakmyorsam hi hayret etmeyin. Ben zevk ehliyim
insana sknt veren eyleri ne yapaym.)
Dnya mlk ve mal Hak klarna skntdan baka bir ey vermez. Onlar baka bir
zevk lemi iindeler.

27

Ged-yi kyu idim byle zilletim yok idi

Serir-i saltanat-i kurbde mu'azzm idim
G.194/4
(Senin diyarnn dilencisiydim. Byle zelil ve hkir deildim. Sana yaknlk sultanln
tahtnda ulu bir sultandm)
Dilencilik ile sultanl karlatryor. Ruhlar leminde, Elest Bezminde sana yakndm.
Bu ansr lemine derek zelil oldum o zaman bir sultandm. nk senin diyarnda
bir dilenciydi.

Kerem kl kesme sk iltiftn b-nevlardan

Eliden geldii hayr diri etme gedlardan
G.215/1
(Ey sk, kerem et yoksullardan iltifatn kesme. Elinden gelen hayr bu dilencilerden
esirgeme.)
Sk arab el ile sunuyor. Sknin elinden gelen hayr, arap kadehidir. Sk ak ilham
eder. Bu ise hayrdr.

Fuzl nazennler grsen izhr-i niyz eyle

Terhhum umsa ayb olmaz gedlar pd-shlardan
G.215/9
(Ey Fuzl, nazl gzeller grsen onlara yalvar, sana acsnlar. nk dilecilerin
padiahlardan merhamet dilenmeleri, ayp deildir.)
Sevgililerden kendisine cef etmelrini istemektedir. nk bu cefalar onu hakik
sevgiliye ulatracaktr.

28

Rahm et ey seh dil-i dervi eken hlara

Ki ged h eser eyler ulu hlara
G.243/7
(Ey Fuzl, vcudum zayflad, artk sesim kmyor diye alayp inlemelerini kesme.
Mademki bizi engi ile alayp inlemeye altrdn daima inle.)

Ben ged sen sha yr olmak yok amm n'eyleyim

rz ser-gete-i fikr-i muhl eyler beni
G.294/4
(Ben dilenci sen aha yar olamaz ama neyleyim arzu, bu muhal, imknsz dnce ile
benim bam dndryor.)

5-ryan
Arapa, plak demektir. Tasavvuf dncesindeki, "plak geldik hi bir eye sahip
olmadan, plak gideriz" yorumunu anlatan bir terim.

Revc-i nakd naks-i sikkedendir n'ola kadr etse

Baa il cism-i urynmda naks-i briy grge
G.52/5
(Parann geer olmas zerindeki yazdandr. Halk plak vcudumda hasr izleri grp
bana itibar ediyor, buna ama)
plak vcut ile bir hasr zerine yatmak fakirliin son mertebesidir. Hasrn rts
plak vcutta izgi izgi izler brakr. Bunu para zerindeki devlet ya da hkmdarn
adna benzetiyor. Bu izgiler ak hkmdarnn fakr sahibi vcudundaki nian,
lametidir. Ve elbette reva bulacaktr.

29

Ey habb-i ek n-yb et ten-i urynm

Kim bu rsv perdemi k etti srrm kld f
G.129/5
(Ey gzyamdaki hava kabarc plak vcudumu rt, onu grnmez hale getir. Zir
bu rezil rsv varlm benim utanma perdemi paralayp srrm if etti.)

Gr ten-i ryn ile ahvlimi hicrn gn

Var imi rz-i kymet klma inkr ey hakm
G.189/5
(Ayrlk gn rlplak vcudumun ne straplar iinde kvrandn gr de kyamet
gnn inkr etme.)
Kyamet gn herkes rlplak mezardan kalkacak. Hayattayken insan ancak
ldrdysa rlplak soyunur. Ahvalimi gr dedii bu cinnettir. Istraptan ldrdn
sylyor.

yle uryn gerek vre-i sahra-yi cnun

Ki ta'allk dikeni tutmaya kat' etei
G.226/5
(Cnn, ak divanelii sahrasnda vre dolaan k yle plak olmaldr ki, dnyaya
ait bir diken onun eteini tutmasn. Yani onu dnyaya balamasn.)
k tamamen fakr hlinde bulunmaldr. Dnya ile alakasn kesmelidir.
Let urup kleb-i fersdemi geh habs klar
Geh sersime v uryan brakr sahrya
G.224/2
(Bazen bana sopa atp bu ypranm vcudumu hapse atar. Bazen de aklm kartrp
beni rlplak bir sahraya atar.)

30

Madde ve akl lemi dardr. Maddede hapsediyor, ak lemi ise sahra gibi usuz
bucakszdr. Akln alp ak lemine gtrnce orada fakra dyor. Yani dnyadan
soyunuyor. Mecnn gibi sahralarda dolayor.

6-Nemed
Kee demektir.
Bildi akndan nemed-ps olduum yne ve
Rahm edip bir kez baa bakmaz bu istinya bah
G.58/4
(Ak yznden ayna gibi keelere sarldum bildii halde bir kere bana bakmaz. Bu
istina bak.)
Aynalar keelere sarp saklarlar. Kee ayn zamanda fakr lametidir. Dervi hrkasdr.
Gzeller aynalara ok bakarlar, byle olduu halde keeye sarlm klarna bir kere
dnp bakmazlar.

7-Libas
Arapa, elbise demektir.

Kan yeter kim dem-be-dem gzden inip rter tenim

Dest-i gam Mecnun'uyum ben handan u handan libs
G.124/2
(Her n gzmden inip tenimi rten kan kfidir. Ben gam lnde yaayan bir
Mecnnum. Ben nerede, elbise nerede?)
Kanl gzya, kat kat veya her n aknca btn vcut kana bulanyor. Gam lnde
dolaan bir Mecnn k iin bu elbise kfidir. Kandan kelimesinde iki mana vardr
biri benim gibi Mecnna hi elbise olur mu dieri ise ben kandan elbise de kandan
demek istiyor.

31

8-Kalender
Farsa bir kelimedir. Dnya ile alkasn kesip Allah'a ynelen kimselere denir. Bunlarn
zellii, laubali merep, lkayd, mcerred ve fakir olmalardr. Kalenderiyye tarikatna mensup
olanlara kalender denir. Bektalerde dervi olmaya ikrar veren, fakat kendisine dervi olma
treni ile ta giydirilmeyen ve tekkede arakyye ile hizmet eden kiilere de kalender ad verilir.
Ancak bu kelime zamanla anm, farkl manalarda kullanlmaya balamtr. Halk arasnda
kalender; yoksul, kimsesiz kiiye dendii gibi, her eyi ho gryle karlayan geni merepli,
herkesle anlaabilen ve geinebilen kimselere de kalender adam denir. Kaynaklara gre,
kalenderler ba ak gezmektedirler. Sikkelerinin yukar ksmnda on iki, aa ksmnda ise
krk dilimin bulunduu kaydedilir. Bektaler, beyaz keeden yaplan lengeri drt, kubbesi on
iki dilimli ve tepesinde dme ad verilen kenarlar dikili, fndk byklnde, beyaz keeden
mamul dikili bir para bulunan taca, "Hseyn" ve "Celli Tc" denir. Lengeri drt, kubbesi on
iki para keenin, i taraftan birbirine dikilmesiyle meydana gelen bu tacn, dtan grnen
dilimlerinin kenarlar da kk ve birbirine bitiik dikey dikilerle dikilerek, dilimler iyice
belirtilmitir. Dilimleri dtan dikili olmayanna ve tepesinde dme bulunmayanna "kalenden
ta" denir. Kalenderler; ar-darb denilen bir uygulama yaparlard ki, bundan kast, zahir ssten
vazgemekti. ar-darb (drt vuru) ise, sa, sakal, byk ve kalar tra etmekten ibaretti.
Kafadaki tm kllarn kaznmasna zen gsteren bu tip dervilerin, cevalka (cavlaklar) diye
anld da bilinmektedir.

Gzgde aks-i hlii grdm gelip dedim

Koymaz m d gsne Rm'u kalenderi
G.297/6

9-Rind
Farsa, kaytsz, laubali, akll, mnkir vs. gibi zellikleri olan kii anlamna gelir.
Rindler, ekilden kurtulmu, ze ermi kiilerdir.
Riyy zhid-i husk sem'ndan n'olur hsl
Ho ol kim rind-i mey-hre iip cm-i arb oynar
G.70/5
(Riyakr kuru sofunun sem etmesiden ne netice kar. Asl gzel rindin arap iip
oynamasdr.)

32

Zhid kurudur. Rind isearap iip iini slatp raks ediyor. Rind bir manaya aktr. Kuru
sofuluun zdd rindiltir. Rindde ak vardr. tii arap ve yapt raks, ak ve onun
verdii dini heyecandr.

Ukbda kevser istemesin rind-i mey-gede

Dnyda bes deil mi mey-i ergavn ier
G.77/4
(Meyhane rindi ahirette kevser arab istemesin. Dnyada erguvan renkli arap iiyor,
bu kfi deil mi?)
Meyhane rindi k olan rinddir. Onun dnyada itii ak arabdr. Bu arap yannda
cennetteki kevserin kymeti yoktur. Hakik zevk aktadr bu tatl strapta ancak dnyada
iilir. Bu nefisle mcadele zevkidir. Krmz arap, ilhi ak arabdr.

Ben hod ldm ey trbmdan olan sar mdm

Rindler bezmin gezip bir bir yetir benden niyz
G.114/5
(Ben zaten lmm ey benim topramdan yaplan kadeh, daima rindlerin iret
meclisini gezip her birine benden niyaz ilet.)
Ben masivadan alkam kestim benim topramdan ancak ak sunan kadeh yaplr.
nk ben km ey kadeh rind aklar meclisini gezip her birine benden niyaz sun.
Burada niyaz araptr. Toprandan yaplan kadehle sunulacaktr.
k isen rind rsvlktan ikrh etme kim
Ak srrn iktiz-yi devr pinhn istemez
G.115/5
(Eer ak isen rindlik ve rsvlktan tiksinme zira devrin iktizs yani Allahn kazs
ak srrnn gizli kalmasn istemez.)

33

k, kendine gre kymet hkmleri verip onu yaamal. nk ak baka bir hayattr.
Bu hayatta lemin inanna veya hayatna aykr eyler olabilir. lem nazarnda rsva
ve rezil telkki edilir. k bundan ekinmemelidir.

Mahrem olmaz rindler bezminde mey ns etmeyen

Ey Fuzl ek aya ol bezmden y ek aya
G.143/7
(arap imeyen insan rindler bezmine giremez. Ey Fuzl, ya o meclisten ayan ek
yahud kadeh ek arap i.)
klar bezmine ak arabn imeyenler mahrem olamazlar. arap imeli yahud o
meclise girmekten vazgemeli. Ayak ekmek bir manada bir yere gitmemek dier
manada da arap imektir. Aya kadeh manasna, ekmekte imek manasndadr.

Rind hk olsa dah drd-i hum-i bde olur

Ne ise koymaz elinden mey-i sahb etei
G.226/6
(Rind toprak dahi olsa arap kpnn dibindeki tortu olur. Ne olursa olsun arabn
eteini elden brakmaz.)
Rind k lp toprak olsa dahi akn eteini elden brakmaz arap kpnn dibindeki
tortu topraa benzer ve arabn dibine km halde bulunur. arabn dibi, eteidir.
Fuzl rind-i eyddr hemse halka rsvdr
Soru kim bu ne sevddr bu sevddan usanmaz m
G.264/7
(Fuzl akn icab olarak rinddir yani cemiyetinin mevzuatna deer vermez. Ve deer
vermedii iin de lgndr. Sorun bu ne cinnettir, bu delilik devam eder mi yoksa
akllanr m?)

34

Fuzl, herkesin ayplad bu lgnca hareketlerde ak yznden bulunur. nk akl

Hak tarafndan alnmtr. Rind ve mecnnu olmutur. Bu bir sevdadr yani akl
hastaldr. Usanmak, us yani akldan gelir, usanmak akllanmak demektir. Bkmak
deil.

Sanemler hidmetin t'at bilen rind ecrsiz kalmaz

Klar bi rite-i tesbih isin her tr-i znnr
G.270/6
(Gzellere, putlar hizmet etmeyi bir ibadet bilen rind muhakkak ecr ve sevap kazanr.
Zira onun znnarnn her ipi bin tane tesbih ipi hizmetini grr. )
Hakka k rind, sanemlere hizmet ederken bu hizmeti Hakka vsl olmak iin yapar.
Bu yzden onun kfr kemerinin her ipi hakikate bin tesbih ipinin yapt tat yapar.
Rind halkn kendi hakkndaki dncelerine deer vermez. Znnar, Hristiyan rhiplerin
kemeridir. Tecerrd manasndadr. Hazrei sa tecerrdn timsalidir.

10-Mcerred
Hi kim srr-i dehn bilmez ol s-lebin
lemi gavgya salmstr mcerred bir gmn
G.216/5
(Hi kimse o sa gibi hayat veren dudan srrn bilmez sadece bir phe, lemi
kavgaya salmtr.)
Dudak yoktur. Onun iin srr bilinmez. Dudak fenfillhtr. Yine srr bilinmez sa
ly diriltir. Dudakta fenfillh yani fni hayatta lmeyi, kendini Hakkta yok etmeyi
mteakip, bekabillh yani bk mr gelir. ly hayata kavuturuyor. lem sadece bir
phe zerine bekabillha erimek iin uzun bir mcadeleye girmi yani ak hastalna
dmtr. Hz sa tecerrdn timsali olduu iin bir de lmedii iin mcerred kelimesi
kullanlr. Mcerredde bekr demektir.

35

11-Tan
Arapa, ta'n drtmek demektir. Knamak ve aleyhde bulunmay da ifade eder. Ta'n eden
bizden, ettiren ise bizden deil: Bu, ta atan bizden, attran bizden deil anlamnda da
kullanlr. Bu sz, tasavvuf yoluna giren kiinin, bal bulunduu yola tenkit getirecek
davranlarda bulunmaktan saknmas, ll olmas ve dikkatli konumas gerektiini
bildirir. Bu konuda Kur'an'da da u mealde bir uyar vardr: "Onlarn Allah'tan gayr
taptk (ilah) larna svmeyin, sonra onlar da bilmeyerek Allah'a sverler..."
(En'm/108).

Kr-ger dsmez hadeng-i ta'ne-i dsmen baa

Kesret-i peykn etmistir demirden ten baa
G.11/1
(Dmann knama, tan oku bana tesir etmez. nk bana o kadar ok attn ki onlarn
temreni bende demirden bir ten vcuda getirmitir.)
Demirden ten zrhtr. Zrha demir ok ilemez fakat dman kimdir niin tan eder,
sevgilinin att oklar nedir dikkat edilirse buna dair bir iaret yoktur bunu biz dnp
bulacaz. Bu edebiyatta yerleen bir tasavvuf kltr vardr bu kltre istinat eden ir,
her eyi sylyor. Dman, kendi tasavvuf akidesini anlamayp, onun cemiyet nizmna
aykr hareketlerinden dolay knayanlardr. Hakiki sevgilinin att oklar kinattaki her
gzelliin ktaki tesiridir. Her biri ayr ayr bir gzellik gstererek ayr bir hasret
getiriyor nk sevgili eriilmezdir. Ve air bu a oklarnn vcudunu demirden bir
zrhla brdn yani btn varlyla ak olduunu anlatyor byle bir insan
dmann knamas hi tesir eder mi?
kma yrim geceler ayr ta'nndan sakn
Sen meh-i evc-i melhatsi bu noksandr saa
G.21/5
(Ey sevgilim geceleri sokaa kma nk bakalar sana tan ederler, kt sylerler.
Sen gzelliin en yksek noktasnda bulunan bir aysn bu senin iin bir noksandr.)

36

Bu beyitte sevgilinin bedr-i tam olduunu yani Hakkn gzelliini mmkn olan en
tam ekilde aks ettiini sylemek iin gece kmak hadisesini bir bahane olarak
kullanyor.

Ta'n-i gaflettir peri-talatlere izhr-i hl

Sanma kim ahbb hlinden olur gfil habb
G.34/4
(Peri gibi gzel sevgililere klarn ak uruna ektiklerini anlatmalar, onlara bunu
bilmediklerinden dolay bir nevi tan etmektir. Zannetme ki sevilen sevenlerin halini
bilmez.)
Tasavvufta sevgi evvela Allahtan kuladr sonra da kul Allah sever.

Bar btnler baa ta'n ederler mdm

Hlimi serh etmee bir cieri pre yoh
G.60/2
(Ak strab ile bar paralanmam olanlar beni daima knyorlar. Bir benim gibi ak
iinde cieri para para olan yok ki ona halimi erh edeyim.)
Ak strab ekmeyen akn halinden anlamaz. Halini anlamak iin paralanm bir gl
erha erha olmu, bir sne lzmdr. Mesnevde:

Sne hhem erha erha ez firk

T beguyem erh-i der-i itiyk
Ayrlktan para para olmu bir sne istiyorum. T ki itiyak derdini ona uzun uzun
anlataym Beyti bu duygunun ifadesidir.

Fuzl vermedi ta'n oklar gz yasna teskn

n bend etmek olmaz hr hsk ile Ceyhun'dur
37

G.90/ 7
(Fuzl, bana atlan knama oklar gzyam dindirmedi. nk gzyam Ceyhun
nehri gibi akyor. Dikenle erple nn kesmek olmaz.)
k tan oklarn erp gibi tehlikesiz grr.

Kabrim tasna kim gam odumdan zebnedir

Ta'n okun atma kim hatar ok nisnedir
G.99/1
(Gam ateinin bir alevi olan kabrim tana knama okunu atma nk o tehlikesi ok bir
hedeftir.)
Kabir ta beyazdr ve yerden fkran bir aleve benzer. air ldkten sonra dahi gam
atei iinde yandn ve kabir tann o atein alevi olduunu sylyor ak atei iinde
ldkten sonra da yanan bir ka tan eden ok felakete urar. nk klar Allahn
sevgili kullardr.

Can vermeyem mi gurbete kim bm-i ta'neden

Yd-i vatan fignna sensiz behnedir
G.99/6
(Gurbete nasl can vermeyeyim mi, nasl can vermem; nk senin ayrlndan dolay
feryad etsem beni knarlar. Gya vatan yd edip onun iin efgn ediyormuum gibi
yapp senin yokluundan feryad ediyorum. Vatan yd bahane oluyor. Bunun iinde
gurbete canm veririm.)
Gurbet, hakik vatandan yani Elest Bezminden ayrlp unsurlar lemine dmektir. Bu
gurbete can vermek, maddi can teslim edip vatanna yani ruhlar lemine dnmektir. bir
de onu cann verecek kadar sevmek. Maksadm ruhlar lemini yd etmeyi ve onun iin
feryad etmeyi bahane ederek hakik sevgili iin fign ediyorum. Ruhlar lemi Hak ile
beraber bulunan lemdir. nk dorudan doruya Hakka talip olursa bunu
anlamayanlar, ona tan ederler.

38

Glde bi gamm vardr ki pinhn eylemek olmaz

Bu hem bir gam ki il ta'nndan efgn eylemek olmaz
G.112/ 1
(Gnlde bir gamm vardr. Bunu gizlemek olmaz. Hem bu yle bir gam ki halk knar,
tan eder diye feryd eylemek de olmaz.)
Bu ak gamdr gizlenmez nk ak ile mk gizlenmez derler. Miski gizlemek olmaz
keskin kokusu onu ele verir.

Ey Fuzl cevr-i yr ta'ne-i ayrdan

Var yz bi gam bu hem bir gam yok gam-hrmz
G.120/7
(Ey Fuzl, sevgilinin cefs; bakalarnn, ayrn knamas bunlar bana yzbinlerce
gam yklyor ve yle bir gam ki bir tek dert ortamz yok.)

Ta'ne-i ehl-i melmetten ne noksan ka

Berk-i lmi defin eyler mi hcm-i hr has
G.128/5
(Knayan insanlarn tanndan ka ne zarar gelebilir. Den parlak yldrma
erpn hcumu gibidir. Onu yolundan evirir mi?)
Yldrm harmana isabet eder ve onu yakar saman ise erptr.
dem evvel ser-i kyu verip olmus cennet
itip ta'n-i melek sora pesmn olmus
G.136/6
(dem evvela senin diyarn verip cenneti alm fakat sonra melekler onu knaynca
piman olmu.)

39

dem Bezm i Elestten, lem-i ervahtan anasr lemine inince cennete yerlemi. Yani
lem-i ervah brakp madde lemine inmi. lem-i ervaha karlk cenneti alm.
Cennet btn maddi lezzetlerin topland yerdir. Meleklerde deme tan ederler
dem bunu iitip sonradan piman olmutur

Ta'ne-i ayr ekmektir isim bir yr iin

Kim olup ayra yr eyler baa ayrl
G.147/5
(im, bakalarna yar olup beni ayar kabul eden bir yar iin ayarn knamasna
uramaktr.)
Bakalarnn knamasna uramak ak urunda cemiyetin makul grmedii hareketleri
yzndendir. Bakalarna yar olup aa ayar muamelesi eden sevgilide hakiki
sevgilidir.

Tanmaz oldu beni ta'ne eden ehl-i riy

Skr kim hlimi ey ask dier-gn etti
G.147/6
(Btn knayan riyakrlar beni tanmaz oldular. Ey ak, Allaha krler olsun ki ben
halimi deitirdim.)
Fuzl ldrr her dem beni ehl-i nazar ta'n
Ki niin yr l'li esme-i Hayvn'a benzettim
G.198/5
(Fuzl, yrin ll dudan niin b- Hayta benzettim diye, gren ve hakikati bilrn
kimseler heran beni knyorlar.)

40

Ey Fuzl her yeten ta'n eyler oldu hlime

Bu yeter ehl-i melmet ire tahsnim benim
G.206/7
(Ey Fuzli, her gelen halimi knar oldu. Melmet ehli iinde beenilmek bana yeter.)
Fuzl ak bilmeyenler tarafndan knanyor. Demek ki kendisi melmet ehli, herkes de
knaynca ak bilenler tarafnda beeniliyor. Bu beenilmek ona yeter.

El ta'nesinden isterim ol kya gitmeyem

z ihtiyrm ile beni koyma ey cnn
G.231/2
(Halkn knamasndan, talamasndan o diyara gitmeyeyim diyorum. Ey cnn, delilik
beni kendi halime brakma.)
Sevgilinin diyarna giden k halk talyor. Sevgilinin diyarna gitmek, ilh ak
lemine girmektir. Bunu halk anlamaz. O diyara ancak cnn halinde gidilir. Deli,
halkn knamasna deer vermez. Cnn akn icabdr.
Akl dn-himmet sad-yi ta'ne yer yerden blend
Baht kem-sefkat bel-yi ask gn gnden fzn
G.232/3
(Akl bana yardm etmiyor, himmeti aadr. Yer yer beni knayan sesler ykseliyor.
Bahtn efkat ve merhameti yok. Akn bels da gnden gne artyor.)
Akl, dnya ilerini dzenlemek iindir. Ben bunlar yapamyorum, akl bana yardm
etmiyor. Herkes beni knyor. Himmetin manas tecerrd dnyay terk etmek kudretidir.
Esasen akl, dnyay terk etmeyi emretmez onu ak emreder. Akln yardm etmemesi
neticesi, deliliktir. Delileri de knarlar.

Kaddie serv demis gonceleri ta'nndan

Duramaz bd-i sab hi gl-istn ire
41

G.254/6
(Bahar rzgr senin boyunu serve benzetmi, goncalar ona o kadar tan etmiler,
talamlar ki gl bahesinde durmaz olmu.)
Deildim ben saa m'il sen etti aklm z'il
Baa ta'n eyleyen gfil seni grge utanmaz m
G.264/6
(Ben sana gnl vermi deilim. Benim aklm sen aldn. Yani beni kendine sen k
ettin, akl yerine ak getirdin. Beni bu lgnca hareketlerimden dolay knayan gafil
seni grnce utanmaz m?)
Allah kulu sever kendine eker. Sonra da kul Allah sever. O, onlar sever, onlarda
Onu severler (el-Mide 5/54) Bundan dolaydr ki ben sana gnl vermedim, sen
benim aklm aldn. Akl alnca yerine ak gelir ve k lgnca hareketler yapar. Bu
incelii bilmeyen insanlar ka tan ederler. Eer onun sevgilisini grseler bu
knamadan utanrlar. Sevgili grnmez bu ise manevi bir mahededir.
Zhid ok etme tane mey ftdesine kim
oklar ykt pr-i mun kermeti
G.301/6
(Ey kuru sofu, arap dknne ok tan etme. Zira meyhane bynn mrid-i
kmilin kerameti biroklarn ykp harap etmitir.)
Zhid araptan harap olan yklan insana tan ederse meyhane bynn gazabna
urar nk arap aktr. Mrid-i kmil ise keramet ehlidir. nsanlara ak ikram eder.

12-Zhid
Zhid sul ederse ki meyden nedir murd
Bizde safdr anda kdret cevb aa
G.8/2
(Meyden muradmz nedir diyen zhide u cevap verilir: bizde saffet ve temizlik, onda
bulanklk.)

42

Fuzl burada zhidi karsna alnca meyin ak- ilh olduu meydana kar hakiki
ak, kalbi masivadan temizler, effaf bir ayna haline getirir.

Silk-i ehl-i hle ekmis zhidi esk-i riy

Mis kimi kim sm kadrin bildirir sm-b aa
G.9/7
( zhidin riyakr gzya onu hl ehli olan klarn arasna getirmi yani ehl-i hl
ipine dizmi. Gzya inciye benzetiliyor. Gm kadrini kendisine civann bildii bakr
gibi.)

Zhid sen kl tevecch gse-i mihrba kim

Kble-i tat ham-i ebr-y dil-berdir baa
G.15/6
(Ey zhid, sen mihraba kar durup namaz kl. Benim dnp ibadet edeceim kble
sevgilinin kann bkl, kavs halini aldr.)
Fuzl kabe kavseyn yani Hakka kar ibadet ediyorum demek istiyor.
Ol bt ebrsun koyup mihrba dndrmen yzm
Koy beni zhid baa ok verme Tanr'yn azb
G.29/6
(O put gibi gzelin kan brakp da yzm mihraba dndrmem. Tasavvufta put,
mana gzelinin tecellisidir. Ey zhid brak beni Allah iin bana ok azap verme.)
Zhid, kuru sofu mihraba secde et diyor air k ve mutasavvftr. O, Hakka kulbiyetin
ifadesi olan kaa kbe kavseyn yz dndrecektir.

43

Muvahhidlere klma inkr zhid

Mey-i vahdeti sanma mm'l-hab'is
G.47/3
(Ey zhid hakiki tevhid erbabna kar kma onlarn davalarn reddetme. Onlar vahdet
arabn imilerdir. Bu arab asl arap gibi ktlklerin anas sanma.)
Tevhid arab ktlkleri yani delaletleri, sapklklar dourmaz. Zhid onu iip sarho
olmad iin bu srra eremez.

Cm tut der ski-i gl-ihre zhid terk-i cm

Ey gl fikr eyle gr kim hansdr tutmal pend
G.63/6
(Gl yzl ski kadeh tut, eline bardak al i der. Kuru sofu ise kadehi terk et. Ey gnl
dn bak, hangisi tutulas gerek nasihattr.)
Yine zhir ile btn karlayor. Kadeh, arap aktr, batndr. Sofunun nasihat zahirdir.
Dnmek gnle havale ediliyor. Elbette gnl ak, btn tercih edecek.
Lebi devrinde zhidler tutup mey-hneler kncn
Klp tesbih terkin tr-i zlf-i eng tutmuslar
G.69/6
(Dudann devrine, idrakine girdikleri zaman evvelce zhd ve takva yolunda yryen
insanlar meyhaneler kesine ekilmiler ve tesbih ipini terk edip, eng tellerini
tutmular. Yani eng ahengine kaplmlar.)
Leb fenfillhtr. lahi aktr. Bunu idrak eden zhidler ak lemine, meyhane kesine
ekilirler. Ve evvelce ellerinden drmedikleri tesbih ipini terk ederler. engin tellerine
yani sema ve musikiye koarlar nk sema ve raks mtenevvi sesli ve hareketlidir.
Onlar ilahi bir ak ile dinler ruhlar ykselir. Fuzli sema ve musikinin insan ilahi vecd
ve istigraka drd iin islmi bir deeri olduunu sylyor.

44

Riyy zhid-i husk sem'ndan n'olur hsl

Hos ol kim rind-i mey-hre iip cm-i sarb oynar
G.70/5
(Riyakr sofunun sema etmesinden ne netice kar asl gzel rindin arap iip
oynamasdr.)

Gamzen grnmeyib gze kanlar ier mdm

Zhid kimi ki bdeni elden nihn ier
G.77/5
(Gamzen gze grnmeyip gizlice daima kanlar ier. Halktan gizli arap ien sofu
gibidir.)
Muhabbet lezzetinden b-haberdir zhid-i gfil
Fuzl ak zevkin zevk-i ak var olandan sor
G.84/7
(Gaflet iinde olan kuru sofu muhabbet lezzetinden habersizdir. Ey Fuzl akn zevkini
ak zevkine sahip olana sor.)

Zhid-i b-hod ne bilsin zevkini ask ehlini

Bir aceb meydir muhabbet kim ien hs-yr olur
G.96/4
(Kendini kaybetmi, kendinden habersiz sofu ak ehlinin zevkini ne bilsin ak acayip bir
araptr onu ien sarho olmaz bilakis akl bana gelir.)

Ak aybn bilbsen hner ey zhid-i gfil

Hneri aybdr amm dedii ayb hnerdir
G.106/5

45

(Ak ayplamay bir hner, bir marifet biliyorsun ey gafil zhid! Senin hnerin ayptr,
fakat ayp dediin hnerdir.)
Bir eyden haberi olmayan zhid ak ayplyor. Ve bunu bir hner, bir marifet biliyor
fakat hakikatte onun hner ve marifet bildii ey ayptr. klar ayplanmaz. Ayp
dedii akta bir hnerdir, bir stnlktr ve bir deerdir.

Ham-i ebr-yi msgni grrse zhid-i kec-bn

Dahi kmet scd-i gse-i mihrba ham klmaz
G.111/2
(Eri grl sofu, senin kann kvrmn grse artk mihrab kesine secde iin
eilmez.)
Ka mihraba benzer. Burada zhidden bahs edildiine gre kan tasavvufi manas kast
ediliyor. Ka ise Hakka yaknlktr. Zhid Hakka yaknln manasn ve deerini
anlasa artk mihraba kar eilmekle btn dini vazifesini yapmadna inanr. Kan bir
timsali olan mihraba deil, gnlndeki Hak akna secde eder, yaknlk ister.

Sanr zhid zn hl hayliden galattr bu

Bu hayrn olduundandr ki hayrn olduun bilmez
G.116/6
(Zhid kendisinde senin hayalinin bulunmadn zanneder. Bu yanltr, zhid hayran
olduu iin hayran olduunu bilmez.)
Hayran, esrar sarhouna derler. Daima hayal iinde yaarlar. Ayn zamanda hayran, bir
gzellii fevkalde bulup karsnda kendinden gemek; bu kadar gzellii tasavvurun
fevkinde bulup hayrette kalmak ve ona ak olmak demektir. Zhid, hakiki gzeli
tahayyl eder. Esasen her varlkta Hakkn tecellisi vardr. Muhakkak zhidde de
Hakkn tecellisi vardr. Her gzel, Hakkn mazhardr fakat zhid bunu bilmez.
Esrarkelerin hayal lemindedir.

46

Zhid gr sne ki su'lesin bizden sakn

Bir ocaz biz ki szandr der dvrmz
G.120/2
(Ey zhid, yark sinemizden fkran alevi gr bizden sakn. Zira kaps, duvar yanan
bir ocaz.)
K'be ihrmna zhid dediler bel balad
Eyledim tahkk anu baland znnr imis
G.113/4
(Zhid, Kbede tavaf esnasnda giyilen elbise, hirama bel balad.Yani btn kurtulma
midini onda grd dediler. Ben iin hakikatn aradm, grdm ki, onun baland
znnr imi.)
Zhid terk etme shidler visli rhatin
Ger ibdetten hemin glmn u havrdr garaz
G.138/2
(Ey kuru sofu, eer kendini dnya nimetlerinden mahrum etmek azabna, cennetteki
huri ve glmann visline ermek iin katlanyorsan dnyadaki gzelliklerin zevkini sr,
rahat et.)
Zhid bir takm mahrumiyetlere cennette onlar elde etmek iin katlanr. Bunun kymeti
yoktur. Asl marifetleri Hakka vasl olmak iin terk etmektir. Akn kemli buradadr.

Mey-i gl-gnu dedi akla ziyandr zhid

Bu mudur akl ki terk-i mey-i gl-gn etti
G.167/2
(Ey zhid, gl renkli arap akla ziyandr dedin. Gl renkli arab terk ettim bu akll ii
midir?)

47

Zhid ile ak ve mutasavvf daima mcadele halindedir. Mey-i glgn, krmz arap
yani sahbadr ki hakik aktr. Zhid bu arap akla ziyandr diyor. Dorudur nk ak
ak akla aykr hareketlere sevk eder. Zahir lemde olan zhidin akl buna ermez.

Severim zhidi kim gse-i mihrb sever

Ham-i ebra rakbim olup olmaz m'il
G.175/6
Mihrab kesini seven zhidi ben severim. Zira kann kvrmn sevmek suretiyle bana
rakip olmuyor.

Her kimi takdirden maksdu z kadrincedir

Ehl-i ask ister zll-i vasl zhid selsebl
G.177/3
(Herkes Allahn takdirinden kendi kadr ve mertebesine gre bir ey ister. Ak ehli
vislin saf suyunu, zhid ise cennet rman ister nk zhidin idrak mertebesi o
kadardr.)

Cennete zhid bilir can vermeden yetmez vel

Cna kymaz z temennsndadr miskn bahl
G.177/4
(Zhid, can vermeden cennete giremeyeceini bilir. Lakin o miskin hasis, kendini
dnr canna kymaz.)

Hblar mihrb-i ebrsuna klmazsan scd

Dinii dndergil ey zhid ki yahsi din deil
G.179/4

48

(Gzellerin kann mihrabna secde etmezsin, dinini deitir. Bu gzel bir din deildir.)

Hem-sohbet oldu dne-i engr zhide

Asl budur kim okudular bdeni harm
G.180/7
(zm tanesi zhidin haremine girdi. Badeye haramdr demelerinin asl budur.)
zm tanesi bir sre zhid ile birlikte olduu iin haram oldu. Bu beyitte maksat helal
olan hatta farz olan ilahi akn zhidin idrk yznden haram saylmasdr.
N'ola klsam terk-i mey minnet klp zhidlere
N'eylerim mey nes'esin ben kim seni hayrnnm
G.181/3
(Zhidlere minnet ykleyip arab terk etsem ne kar? arap neesini neyleyeyim ben
ki senin hayrannm)
Mey neesiyle afyon sarholuunu karlatryor. Hayran, afyon sarholuuna denir.
Zhidleri memnun etmek iin arab terk etse de onun yerine de sarholuk veren afyon
vardr. Ben senin hayrannm ak sana erimek iin bir vastadr.
Zhid benden ne hsl kim okursan mescide
Bende t'at yok heman lyis-i seccdeyim
G.184/5
(Ey zhid benden ne beklersin ki beni mescide aryorsun? Bende ibadet yok. Ben
sadece secdenin kibri olurum.)
badet deyince ibadette zhidin anlad manada zahiri bir ibadettir. Seccade stndedir.
Hlbuki ibadet klarn ak iinde olan ibadetidir ki onlar her an, her neye baksalar
ruhen ayr ayr secde ederler.

49

Tavrma zhid eer srette eyler i'tirz

htilt etsem an serm-ende eyler sretim
G.210/3
(Zhid, benim zhirime bakp bana itiraz etse de biraz benimle dp kalksa ahlakm,
seciyem onu utandrr.)
Zhidler klarn tavr ve hareketlerine itiraz ederler fakat bu onlarn kardan grp
verdikleri hkmdr. Bir de klarn i lemi, ahlak, tabiat vardr. Biraz bu sirete
vakf olsalar evvel ki verdikleri hkmlerden utan duyarlar.

Deme zhid ki terk et sm-ber btler temssn

Beni kim kurtarr Tanr satastrms bellardan
G.215/4
(Ey zhid bana gm gsl gzellere bakma deme. Allahn musallat ettii
belalardan beni kim kurtarr?)

Zhidin ta'n ile dnderdim yzn mihrbdan

Nice bulmaz ecr bi kfir mselmn eyleyen
G.221/8
(Knaya knaya nihayet zhidin yzn mihraptan dndrdm. Bin kafiri mslman
eden hi sevaba nail olmaz m?)
Burada zhid mihraba secde ediyor. Mihrab ise tatan bir eydir. Secdedeki akn hakiki
manasn idrak etmeyen insan puta secde etmi gibidir. Zt- lh, her yerde hazr ve
nazrdr. ne tarafa dnerseniz Allah ile karlarsnz ayeti mealince secde Hakkadr.

N'ola zhid bilse kfr-i zlfn imn olduun

Simdi grmsler midir kfir mselmn olduun

50

G.222/1
(Ne olur zhid zlf kfrnn iman olduunu bilse. Kafirin mslman olduunu imdi
mi grmlerdir? )
Sa kesret, vahdet olan yz rtt iin kfretmi olur. Kfr, rtmek demektir.
San rtt yz ise imandr. Zhid ne olur zlfn rttnn iman olduunu bilse,
kesretin altnda vahdeti grse ne olur? O zaman vahdete iman eder. Bu idraka ererse
hakiki mmin olur.

Der imis zhid ki olmak aybdr rsv-yi ask

Bu sz fs etmesin rsv-yi lem olmasn
G.234/6
(Zhid ak yznden rezil olmann ayp olduunu sylyormu. Sakn bu sz
dallandrp budaklandrarak kendisini halka rezil etmesin)
Za'f-i tli' kesti dnydan nasibin zhidi
Yoksa z re'yiyle zhid terk-i dny etmedi
G.280/6
(Zhidin dnyadan nasibini kesen talihsizliidir. Yoksa zhid kendi dnce ve fikri ile
dnyay terk etmedi.)
Dnyay ve ondaki nimetleri ancak klar kendi iradeleri ile terk ederler. Eer zhid
dnya nimetlerinden nasibini almamsa bu talihsizliindendir. radesi ile dnyay terk
etmemitir.

Gyet-i zhd vera' zhid visl-i hr ise

Vech-i yok men eylemek hr-liklardan beni
G.292/6
(Ey zhid sofuluun, takvann gayesi cennetteki hurilerin visaline erimek ise beni huri
yzlerinden men etmenin sebebi yoktur.)

51

Kuru sofu ibadet ve takvasn cennetteki hurilerin visaline erimek iin yapyor. O halde
air de, huri yzllere sevgi besledii iin zhidin onu bu aktan men etmesine sebep
kalmyor. Cennetteki huriler her trl maddi ve dnyevi hususiyetlerden mnezzehtir.
air bu hurilere her trl nefsan arzulardan mnezzeh olarak bakyor. O halde
cennetteki huriler ile bunlar arasnda fark kalmyor esasen her ne ekilde tecelli ederse
etsin her gzellik Hakkndr zhid bunun farknda deildir.

Zhid ok etme tane mey ftdesine kim

oklar ykt pr-i mun kermeti
G.301/6
(Ey kuru sofu, arap dknne ok tan etme. Zira meyhane bynn kerameti
biroklarn ykp harap etmitir.)
Burada arap ftadesi ok arap ien yklandr. nk arap imeye dkn demek
deildir. Byle sarhoa mest-i harap derler. Zhid araptan harap olan yklana tan
ederse meyhane bynn gazabna urar mahvolur nk arap aktr. Meyhane
by mrid-i kmil keramet ehlidir. Harikulade ilerle muktedirdir. Ayn zamanda
kerem ehli insanlara ak ikram eder.

13-Rsvlk
Andanam rsv ki seyl-b-i siriskim k eder
Zahm-i ti kan giydirdike pirhen baa
G.11/3
(kn klc ile atn yaralarsan akan kan bana kandan bir gmlek giydirdike,
gzmden akan gzya seyli onu paralyor. Yani kan gideriyor. Bu suretle kandan
gmlek para para oluyor. Ve bu yzden leme rezil, rsv oluyorum.)
Vcutta kan, madde hayatnn devamn temin eder. Akn klc kanm aktarak beni
maddeden temizliyor ve vcudumu kana buluyor. Bu sevinilecek bir eydir. Gzya
eer su gibi berrak akarsa masiva iin akyor demektir. Vcuttaki masiva akan gzya
maddeden temizlemeyi ifade eden kan silip gtryor ve beni bir taraftan maddeye,
52

masivaya gtrd, bir taraftan da para para gmlekle kald iin beni aleme rsv
ediyor.

Dostlar kan ya dkp kld beni rsv-yi halk

Veh ki dmen kt hir dde-i pr-hn bana
G.13/4
(Dostlar, kanl ya dkerek beni halka rsva etti. Ne yazk ki bu kanla dolu gzm bana
dman kt.)
Kanl ya vcudu masivadan temizler. Kanl ya, sar yz zerinde ak lametidir. O
insannn ak olduunu halkn melmetini zerine ekebileceini ifa eder. Yani onu
halka rsva eder. Fuzl maddeden temizlendiini anlatmak istiyor.
Ey selmet ehli ol ruhsra bakma zinhr
htirz eyle melmetten men-i rsvya bah
G.58/3
(Ey aka ve straba dememi insan aman o yze bakma. Melmete herkesin
knamasna maruz kalmaktan kork. Bana bak nasl rsv oldum.)
Bakmakla aka ve melmete dlen yz, alelde bir yz deil, muhayyel ve mcerret
bir yzdr.
kibet rsv olup mey tek dser el azna
Kim ki bir ser-mest sk l'l-i handnn sever
G.83/6
(Sermest bir sknin alm gle benzeyen dudan seven sonra rsv olup arap gibi
halk azna der.)
El azna dmek, rsvln y olup herkes tarafndan bilinmesidir.
Srd Mecnn nevbetin simdi benim rsv-yi ask
Doru derler her zamn bir sk devrndr
G.86/2
53

(Mecnn nevbet devresini yaad ve ld. imdi ak yznden rsv olan benim. Halk,
her zaman bir kn devridir derler, doru.)

Mu'anber snblden almadan b olmadm rsv

Bu rsvlk baa senden deil bd-i sabdandr
G.88/4
(Amber kokulu, smbl benzeyen zlften koku almadan leme rsv olmadm. Bu
rsvlk bana senden deil, sabah rzgrndandr.)
ann amber kokusunu aldktan sonra aka dtm diyor. Bir eyin kokusu onun gzle
grnmeyen mahiyetidir. O zlf grdkten kokusunu aldktan sonra k olup herkesin
knamasna maruz kaldm diyor.

k isen rind rsvlktan ikrh etme kim

Ak srrn iktiz-yi devr pinhn istemez
G.115/5
(Eer ak isen rindlik ve rsvlktan tiksinme zira devrin iktizs yani Allahn kazs
ak srrnn gizli kalmasn istemez.)
k, kendine gre kymet hkmleri verip onu yaamal. nk ak baka bir hayattr.
Bu hayatta lemin inanna veya hayatna aykr eyler olabilir. lem nazarnda rsva
ve rezil telkki edilir. Ak bundan ekinmemelidir. Eer k isen rindlik ve rsvlktan
tiksinme.
Klma her s'at beni rsv-y halk ey berk-i h
Eyleme ren eb-i gam klbe-i ahznm
G.263/4
(Ey h imei, her saat akp beni halka rsv etme. Ak strab iinde geirdiim
geceler hznle dolu kulbemi aydnlatarak beni halka gsterme.)

54

Fuzl'ni reh-i aknda ek h eder rsv

Beldr her kimin bir yolda gammz olsa yolda
G.275/7
(Aknn yolunda Fuzlyi leme rsv eden gzya ile hdr. Bir yolda insann
yoldann gammaz olmas fitneleyici bir beldr.)
Ak yolunda gzya dkmek ve h etmek gayet tabidir. Fakat ak anlamayanlar bunu
yadrgar ve klar knarlar. Gzya ve h hi bir zaman gizlenmez.

Rind ile Zahiddeki Melmet armlar

Zhid: Ey Rind, sznden, mensr cmlelerden nefretin ve manzm olanlarna
hevesin anlald. Kark mensr cmlelerden nefretin, bunlarn kavramasndaki
kusurdan olduu iin mzrsun! Bunu anladm. Ama Allhn ve peygamberin merdt
saydklar nazm sevmen ve onlardan holanman neden? Nazmn yalanda arla vasta
olduu iin erat yolunda gidenlerce ad ktye kmtr. Senin hatrndadr ki:
Kta
Yalan bakasna iten, yalancnn yerini tutar.
Akl onun varln hie sayar!
Szn ban yalana balamann sebebi ne?
Yalan, dk itibarnn sebebini kendisi de bilir!
Rind: Ey Zhid , Biz Ona iir retmedik ayetinin manasndan anlalan, iir
peygamberden bakasna Tanrnn rettii eydir! Ona ihnet ise yanltr! (
phesiz, iirde hikmet vardr )n mns yle grnyor ki, nazm, Muhammed
Mustafann rz olduu bir davrantr. O halde nazm ktlemek utanma eksikliidir.
unu bil ki, iirin faydal yalan zararl dorucu nesirden daha iyidir. Dorusu ylece
sylemezsen eer yalandr:

55

Rub
eratde yalan sz sylemez!
Yalan, mer deildir, mkul de deildir!
iirin bu pyesi yeter ki, onun kisvesine brnen bu eit yalan bile herkese
makbldr!
Zhid: Ey Rind, mademki bilim ve sanata kabiliyetin var, fayda ve zararn sonunu gz
nne getiriyorsun; sanat renmeden nce bilime rabet gsteresin ve bilim yolunun
llerini aasn! Bu gzeldir! nk ilim, rhn tatlar zincirini kmldatr ve Tanr
srlarn bilmeye vastadr! dedi.
ylece demiler ki:
Kta
Bilim hakk bilm cevherinin elde edildii bir denizdir!
Bilimin deerini bilginlerden sor!
Bilimin tadn cahil ne bilsin?
Rind: Ey Zhid, bilim renmenin iyi olduunu sylyorsun! Benim de bunu elde
etmemi diliyorsun! imdi ret de reneyim! Onun ile de can mumumu
alevlendireyim! dedi.
Rub
Onu et ki bereketinden bir istee ulaaym!
Klavuzluunla bir yere varaym!
Varlk iddaas, irfandan baka bir ey deildir!
Doru yolumu gster de idda ettiime ulaaym!
Sonra Zhid bir sahifeye, elif in eklini izdi. Rind onu anlamn sordu. Zhid : Bu
bilimler hazinesinin kilidi ve kendi kendine ayakta durmaya gc yeten Tanry
bilmenin esasdr. Balangta kalem levhn zerine iaret koyunca, birden ancak bir
kar, kaidesi gereince, kendisine elif eklinde tecelli verdi dedi.

56

Rub
Elif, hecelerin defterinin banda, bir harftir.
Zek bahesinin ss olan bir servidir.
Bzen derd, bzen dev eklinde grntye ship.
Binlerce grn olan bir TEK tir!
Rind :Ey Zhid, bu yaz retmenin balangcdr! Yaz retmenin, Tanry bilmenin
art olduu dncesi yanltr. Peygamber hazretlerinin umm oluu bu mnya
tanktr dedi.
Kta
Yaz bilmenin, Tanry bilmenin sebebi olduunda, kitaplar bir araya getirmi olan
fkh in phesi var!
Yaznn, Tanry bilmenin menei olmadna ykn hsl edememitir. Eer yaz ise, o
yaz(hat), gl yanakllarn yzndeki yazdr!
Yaz bilgisini kazanmak, dedikoduyu glendirmektir.
Tanry bilen konumaz, lldir!
Zhid: Ey Rind mademki yaz sanatndan tiksinirsin, her an onu brakmaya bahane
ararsn, bari benim dm kabul et! Padiahlara hizmet etmenin kurallarn hatrnda
tut! Zira padiahlara hizmet mutluluu iine alr, padiahlk ve saltanat payesidir dedi:
Kta
Senin terbiyenin olgunluu padiahlara doru yol verirse, iki cihanda da muradn
bulman mid olunur!
Dnya nimetlerinin neesi padiahlarn iltifatndandr.
Ahiretin rahatl susuzlarn yardmndandr.
Rind:Ey zhid mademki yaradlmn varlndan maksat yaradana kulluktur,
yaradlmn yaradlma kulluu yaramaz! nsann insana tercih sebebi, Tanry
bilmektir; dilencilik ve padiahlk rtbesi deildir! Sultanlarn yaknlar daima
aldatlmlardr. Makbul grnenler edebe uymann acsn ekerler! Uzaklatrlm

57

olanlar, fkenin korkusunu ekerler. Bu d bilim rtbesini arayanlara syleme!

dedi.
Kta
Makam elde etmek iin mrn hakanlarn ve sultanlarn hizmetinde geiren kii,
kyamet gnnde hangi zrle, tanr ynne bakar ? aarm!
Zhid:Ey rind mademki hakanlar hizmeti iin yalsn o halde iftilikten biraz
nasiplen. Zira tarlaya bir tohum atan kii iki cihan evini mmur eder! dedi.
Kta
Var iftlik yap! iftiliin bereketi umumidir!
Hem sana yeter, hem de btn yabani hayvanlara ve kulara! Sakn kusur etme!
Onun rnnden hem kendin nasiplenir hem de bakalarna verebilirsin!
Rind:Ey Zahid ziraat bir ziyandr skntdr. Rahat isteiyle daima tohum serpmek
gerekir, bu ise lm yaklatrmaktr. Bu bilimin gerei bellidir:rfan sahipleri katnda
irkin saylr! dedi.

Kta
Gerekli harcamayla ziraat yapan kii rn ister ve onu gzler. Byle yola girmeyi
akldan dar bil.
mrn ksaltrda haberi yoktur.
Zhid:Ey Rind eer iftilik iini zor gryorsan ticaret yolunu se. Bu yok kiinin
ihtiyacn giderme yoludur.dedi.
Kta
Halkn ihtiyac ldrc bir hastalktr.
Tanrnn bereketinde o hastala ila vardr.

58

Rind:Ey Zahid ticaret menfaat araydr. Yani kendi iyiliini halkn ktlnde
grmektir. Bu yol insanlk yolundan uzak irfan sahipleri yannda da hoa gitmez. dedi.
Kta
Geim iin alveri eden kii mal daima ucuza alr pahal satar. Onun murad kendi
yararna halkn aldatlmasna vard iin rahat az zahmeti oktur.
Zhid:Ey Rind mademki ticaret yoluna gitmiyorsun sanat ren! Sanat, geim
gzelliinin devamna sebeptir. Kazanann kazancndan hem kendisinin hem de
bakasnn yemesi kazanan iin yeterli bir berekettir dedi.
Rind:ey Zhid sanatla uramak skntnn devamdr. Bilesin ki usta, sabahtan akama
kadar skntdadr. Akamdan sabaha kadar yorgunluunu gidermek iin uykudadr.
mr byle uykuda ve yeme imede geirmek kolaydr. Bununla yetinmek
cahilliktir.dedi.
Kta
Hayatn sanat renme yolunda harcayan kimse uykudan baka rahat gremez.
Ne biim mrdr ki hayat iin daima sknts, sknt iin hayat vardr.
Zhid:Ey Rind bana eitli bahane kaplarn atn bu yolda bilimlerden ve
sanatlardan bir meyve yiyememenden korkuyorum. Bilgisizlik aybn hner sayarsn
bilmezlii iyi bilirsin. yi sanrsn.dedi.
Rind:Ey Zhid bilgi ve sanat renmekten gaye tanry bilme ise tanry bilmenin
kapsam bu ufak eylerin sulamasndan arnmtr.dedi.
Kta
Bilim bahsinden elde edilen ey gnl szsdr, etme!
renme endiesinin faydas babelasdr, ekme!
Zhid:Ey Rind hayatn zn sana harcadm, zahmet ektim. ektiim zahmet
ihanetine sebep olmasn senin cahilliini renen herkes beni ayplamaya alr.dedi.

59

Kta
Bir kul dnyada ad brakmak iin bir mr boyu meakkat eker ve ocuk besler;
terbiyenin gzeli ocua tesir etmez de babasnn adn yele verir, yz suyu dkerse o
kimse iin mit yoktur.
Rind:Ey Zhid ocuun vcudundaki cahillik eserinin babasna ihaneti gerektirir diye
sylemek hatann ta kendisidir. Bu sebeple benim hnersizliim senin gzel bir adnn
ve hnerinin mkemmelliindendir.dedi.
Zhid:Ey Rind mademki her ikimizde tanrnn yarattyz ve tesadfen vcud
mihnetinin tuzana dmz. alacak ey ki bana zahmet ekmek, sana daima
elence yolu alyor.dedi.
Rind:Ey Zhid bilgisizliimi itiraf etmem beni beladan kurtarmtr. Dnyaya deer
vermemem beni korkudan emin etmi bunun tersine senin gnlne yara amtr.dedi.

Rub
ocuk, vcuduna bir deer vermedike rahat ve esenlie ulam olacaktr.
Ne zaman ki dnyada akldan sz eder, biran bile korkudan kurtulmayacaktr.
Zhid:Ey Rind senin szlerinden u anlald: Gzel hatrn sknt ekmeden nee
arzusu getiriyorsun. Bu dilek bulunmaz eydir .dedi.

Kta
Bu ekil dnyas bir iyeridir.
Onda olan herkesin bir ii vardr.
Ey yetikin adam senin bir iin yok!
Yr, elbette hrszlk yaparsn.

60

Rind:Ey Zhid tedbir almamak ban gre deildir. Yiyeceinin tedbirini almada akn
olan insan hayvandan daha eksiktir. Eer isizlere yiyecein saland yere gei
yoktur dersen tevekkl et. Tevekkl kt bir i deildir.dedi.
Zhid:Ey Rind grm olduun kadaryla benim evimde nefis terbiyesinden baka bir
ey yoktur. Senin de bunlara rabetin yoktur. Bundan sonra istediini baka yoldan
ara.dedi.
Rub
Benim evimde olan bilirsin.
Belaya meylin varsa bismillah de bala.
Rahat aryorsan, baka kapy al.
Sana rahat ve bela yolunu gsterdim.
Rind:Ey Zhid geim skntsn ekinceye kadar benim rzkm senin zerine
yazmlardr, ulatr. Benim rzkmn senin boynunun borcu olduunu bil! Geim derdi
benden uzaktr.dedi.
Zhid:Ey Rind dnya dzeninin gerei olan nikhn bereketine bela deme! Bilesin ki
namuslu bakirelere yaklamak iki cihanda da saadete ulatrr. Hem ktlklerden nefsi
korurlar hem de ileri grmede gayreti harekete getirirler.dedi.
Rind:Ey Zhid nikha rabet konusunda yanl dncedesin bilesin ki kadnlara
yaklamak sala zararldr, devasz bir derttir. nk kadn daima kocasnn lmesini
ve kendisinin kalmasn gzler.dedi.
Kta
Kadn bir evde devaml kalmasn isterse,
Duasnda kocasna beddua etmitir.
Koca, karsnn lmne zlrse l de!
nk onu dmannn lm kederlendirmitir.
Zhid:Ey Rind bana acayip bir ey oldu: Ne senin isteklerinin okluundan seni grp
gzetmeden kendimi alabiliyorum, ne de doutan gelen sevgimden dolay sana gurbet
yolunu gsterebiliyorum.dedi.

61

Rind:Ey Zhid bu ayrla niyet etmekte iki fayda vardr. lki, benimle ilgin kesilince
vakitlerinin tamamn Tanrya kullua sarfedeceksin, bu tanrya yaknlk demektir.
kincisi ise benim iin de senin sevgine yaslanma kalmaynca, belki yaradlmn
dikball bilim renmeye raz olur. Bu da bana devlet sermayesi olur.dedi.
Rub
Nefis gurbet tuzann esiri olmaynca,
Mihnet ve meakkatten incinmez
Geim iin bilim ve sanat kazanma yolunu
Aramazsa, bu o kadar acayip deildir.
Zhid:Ey Rind mademki tek bana yolculua kara verdin, dikkatli ol! Gurbette pek
ok bela ve skntlar yz gsterir. Olmaya ki bir hile ile seni avlayanlar ve seni
aldatarak benim iyi admda yaralar alr.dedi.
Rind:Ey Zhd bu yolculukta kimlerden korunmam ve saknmam gerek bana ret,
kimlerle konuursan iyi ve uygun olur bildir.dedi.
Zhid:Ey Rind bilesin ki bir adamn mr boyunca drt tehlike yz gsterir:
Birincisi ocukluk devresidir, ikincisi gzel kadnlardr, ncs genlik gururudur,
drdncs yallk zamandr.dedi.
Rind:Ey Zhid insan yzne alm drt tehlikeye birer nimet konmutur.dedi.
imdi syle ben o drt tehlikeden hangisine sahibim? dedi.
Zhid:Ey Rind sen ilk tehlikeden gemisin ve ikinci devreye ulamsn.dedi.
Rind:Ey Zhid anlalmas g bir nkte syledin ve g bir yolu gsterdin. Gzellik
sahibi olma mevsimi zihin ve zeknn kapsnn almasdr. Bundan dolay marifet
gzelinin yz taklit perdesinin altnda rtl kalyor ve kimse ilim ve edebin faydasn
ulatramyor.dedi.

62

Rub
Sende gzelliin bereketini kabul etme olduu srece
Olgunluk sahibi kiilerden gzel terbiye kazan!
Gzelliin gnden gne azaldka,
yle tedbir al ki olgunluun artsn!
Zhid:Ey Rind irfan mertebesine ulaann nadir bulunmas bundandr. Eer eri
bakllar gzellerin yoluna tuzak kurmasalard, ocuklar, oullar aklarla oturup
kalkmay babalarndan stn tutarlard. Bunlar babann gayesi sanrlard.dedi.

Rind:Ey Zhid gzellik temizdir ve temiz olmayanlarn saldrsndan korkmaz. Temiz

gzellie temiz ak yol bulur.dedi.
Zhid:Ey Rind mademki senin anlay gcn iyi ile kty seme imkann veriyor,
sana yolculuk iznini verdim.dedi
Rub
yi ve ktden haberdar olan herkes,
Kavray gzelliiyle ii kavrar.
ylesine gurbette dostu ve zntsn
Paylaan kimsesi olmasa da ne gam?
Rind:Ey Zhid henz sanat eserlerine bakmam olduumdan ehri dolamada bana
yoldalk et. Neye bakarsan onun niteliini senden reneyim.dedi.
Zhid, Rinden bu arzuyu grnce onunla beraber olmay uygun grd. Rind, mkil
grnen her eyi Zhide sorup, rendi. Anszn byklerinde rtbelilerin topland
yksek bir binaya ulatlar.
Rind:Ey Zhid bu erefli yerin ad nedir?
Zhid:Ey Rind bu Allahn evidir, sufilerin mabedidir, iblise buradan geit yokturdedi.

63

Rind:Ey Zhid mademki bu Allahn evidir, doruluk ve temizliin yeridir. Bir kimse ev
sahibi iin gerekeni bilmeyince onun evine nasl girebilir?dedi.
Rub
Bu ev teklik, doruluk ve temizlik makamdr.
Her trl balarn dnda Tanrnn yakn haremidir.
Biz henz dnya dncesinin bandayz.
Bu evin dncesi nerde bize layk olur?
Zhid:Ey Rind dinden kmlarla grmeden nce bu eve gelesin. Bu kiilerin
hidayet nurlarnn kvlcm seni cahilliinden kurtara.dedi.
Rind:Ey Zhid buras olgunlarn yeridir, olgunluk mektebi deildir. Rind, mescide
girmeye raz olmaynca Zhid onun admn ileri att. Her taraf temaa ederek
dolayorlard. Anszn bir binaya ulatlar. Renkli bir bahe sarholarn cokunluu ve
yeme imelerinden kan nara ve cokulu mzik sesi ykseliyordu. Velhasl dnyadan
gemi ve ahiretten dnm bir kalabalk!
Ey zhid bu gnl aan yer neresidir.dedi.
Zhid:Ey Rind bu eytann evidir, tanrnn rahmetinden uzaktr. Talili kii bu
topluluun sohbetiyle perian olmaz.dedi.

Rind:Ey Zhid bu evi eytann yeri dedin. Ve onlar bakaldran kiiler saydn. Ne
hikmettir ki Tanr, gcnn varl ile kendi dmannn evini mamur eder.dedi.
Zhid:Ey Rind sakn bu inanla yoldan kmayasn. Bilesin ki Tanrnn ktlklere
sabretmesi, azap delilini glendirme ynndendir.dedi.
Rub
Ey temiz yaradll mademki zamann iindesin,
Ya geim iin al, ya dn iin!
arap imek ve iki dnyann ilerinden gafil olmak!...
Akbet onun ne verecei ortadadr.

64

Rind:Ey Zhid bu taifenin arabndan imisen, kendi faskln kabullendin. Onlarla

oturup kalkmamsan, onun doruluuna aratrdktan sonra kanaat getirmemisin. O
halde senin szne sayg yaramaz.dedi.

Rub
Eer arap ier de arap ktdr diyorsan,
Utanmaldr ki kendi iinin aybn sylyorsun.
arap imediin halde ona kt diyorsan,
Ayptr, doru sylemiyorsun.
Zhid:Ey Rind arap ienler konusunda Allahn delili yeterlidir.dedi.
Rind:Ey Zhid pheyle halk sulama! Bu taifenin neesinden ykselen her name
yce lemleri tesbih edenlerin zikri ola.dedi.
Zhid:Ey Rind arap ienlerin derecesi Tanrnn evk meclisidir. Bo eylerle
uraanlarn yeri deildir. Manay tanyanlarn hareketi marifet dnyasdr. mtihanda,
hayat suyunu zehir saydn! Zira kt nefs kendini teselli etmek iin her ktye iyi adn
koyuyor. Sana kendi arzumla izin vermiyorum. te bu seninle benim aramzda bir
ayrlktr.dedi.
Rind:Ey Zhid bu hkme gre hak senin yanndadr nk meyhaneye ilgi
gstermiyorsun. Taklit ba senin ayan balamtr. Seninle bu topluluk arasndaki
tam ayrlk o kadar ki sen onlardan nefret ediyorsun onlar da senden rkyorlar.dedi.
Zhid; Rindin aklna gvenmesi sebebiyle meyhaneye girmesine izin verdi. Rind
meyhanenin sedirinde yz nurlu bir ihtiyara selam verir.
htiyar: Ey delikanl garip grnyorsun! Yolunu kaybetmisen sana klavuz olmaya
alaym.dedi.
Rind:Ey pr her kimin tanrnn emrini yerine getirmeden mutluluu varsa buraya
yaklamaktan nefret eder! Senin bu kadar zekan ile bu kimselerle birlikte olmay
istemen alacak ey.dedi.

65

Pr:Ey ocuk, o yerin vasfn bende iitmiim. Tarikat yolunda olanlar o yere fesad evi
diyorlar hakikat fennini bilenler fesat mayasnn hamuru diyorlar. Allaha hamd olsun
ben oraya ayak basmamm o halkann tuzana dmemiim.
Rind:Ey pr, bu sahip olduun makam ne yerdir? Bu senin kadehindeki metan ad
nedir?
Pr:Ey Rind benim bulunduum yer ifahanedir.
Rind:Ey pir ben dertliye derman mjdesi verdim! Bilesin ki bundan nce cihanda olan
her eyi yokluk sanrdm.dedi.
Pr:Ey Rind bilesin ki tabiat itibar eseri olarak ortaya kt, nefis ise dnyaya ait
ilgilerin sebepleri iin grnd. imdi senin, itibar seven zhidlerden saknman,
dnyapereslerden ekinmen gerekir.dedi.
Rind:Ey pir mademki benim kurtuluuma sz verdin. Beni bekletme.dedi.

Saki, prin yol gstermesiyle ergavan renkli araptan bir damlay muhabbet erbetine
kartrp Rinde verdi.
Rind, yeni alan bir gl gibi terennme balad:
Rub
Ey felek, beni kine drdn yeter!
Bir yanakta benim muradma ulaamaymn kapsn atn!
Muradma ulaamamaktan aciz olmadm grnce,
Sonunda aresiz kalp muradm verdin!
Rindin dimana Rindlerle olan sohbetinin tad yle oturdu ki, neesinin derecesi
Zhide doru dnnn kaplarn kapad. Babalk ba onu kskanla sevketti ve
meyhaneye kotu. Rindi arap ienlerin halkasna oturmu grd.
Zhid:Ey Rind sonunda eytann aldatmasna kapldn.dedi.
Rind:Ey Zhid sen beni bozuk inanl arap ienlerle dp kalkmaktan engelledin.
Biraz otur ve zannettiinin tersine phenin aksine dnceye dalarsn.dedi.

66

Rub
Her ayna gerekten kabuk iinde bir zdr
Dostla dman semek zordur.
yi bildiin ok kii aslnda ktdr.
Kt dediin ok kii aslnda iyidir.
Zhid:Ey Rind bu oyunlar eytann aldatmacasdr. imdi sen meyhaneyi mabet
sanmsn, arab halin kayna tasavvur etmisin.dedi.
Rind:Ey Zhid sen meyhaneyi iblisin makam olarak adlandryorsun! arab
bozgunculuk aleti olarak biliyorsun.dedi.
Zhid:Ey Rind mademki Tanr her yerdedir. Neden kulluk edenlerin meclisine deil de
meyhaneye ayakbastn.dedi.
Rind:Ey Zhid dnnce anladm ki mescittekiler ibadetleriyle gururlanmaktadrlar.
Meyhaneye

ekilenleri

hatalarn

itiraf

etmeleri

onlar

gaflet

uykusundan

uyandrmtr.dedi.
Zhid:Ey Rind yaptklarndan ders alarak balanmay dilemek gerekir.dedi.
Rind:Ey Zhid dilinde mitsizlerin szn geveliyorsun.dedi.
Zhid:Ey rind bozuk dncelere uymusun ve bozuk deliller getiriyorsun. Bu senin
hatann artmasna vesile olur .dedi.
Rind:Ey Zhid yasaklar eer haramsa memleketin eitli blklerinin toplanmas
cihetiyle bir dzendir.dedi.

Zhid:Ey Rind bu vdn hususlar badenin pespayeliine dairdir. Bo ilerle

uraanlarn hastaldr. Bu suu ilemelerinde ne fayda bulurlar aarm.dedi.
Rind:Ey Zhid gnl eken bir name tanr katnn ipidir. Onu cisme ait alakalarn
bandan kurtarr.dedi.
Zhid:Ey Rind gzelliin cazibesine kaplmak pimanla sebeptir.dedi.
Rind:Ey Zhid bilesin ki gzellik varl gerekli olan Tanrnn yznn aynasna
sahiptir. Allah nurunun grnd gzellik ve bereketin kaynadr. Gzel grnten
onun nicelii aranr.dedi.

67

Zhid:Ey Rind vakitler mnakaada geti. Ne benim tlerim sana faydal oldu ne de
senin delillerin bana fayda verdi. Senden uzaklamay arasamda lfet eteimden
yakalyor, beni brakmyor. Bende bu iin bir aresi yoktur.dedi.
Rub
Dert ki benim derdim, dermana ulamad.
Senin iindeyim, i dzene ulamad.
Btn mrmde iim senin sznden bakas deildir.
mr bitti sz sona ulamad.

Rind:Ey Zhid alemin fesat maddesi iki eydir: birincisi riyadr ikincisi zinadr.
Nerede bu iki bozguncu yoksa Rind ile Zhidin hakikati birdir.dedi.
Zhid:Ey Rind riyann bir aresi vardr da yasaklar ileyenin ne zr olur?dedi.
Rind:Ey Zhid Tanrya yakn olanlarn yannda tevbe deerlilik alametidir.dedi.
Zhid:Ey Rind ne sen kendi inancn zere kaldn ne de benim dediim yere geldin.
Benim inandklarma delillerle batl ettin. Eer cihann btn halleri batl iseler hak
nerededir, mutlak varlk nedir?dedi.
Rind:Ey Zhid kinatn hallerini batl bilmek hakk beyan etmektir! Allahtan
bakasn yok bilmek mutlak vcudu ispat etmektir.dedi.
Sonunda Zhid, irfan sahibi Rindin uyarmasyla ilerinin aynasnda riya tozlarn
temizledi. Rind de ilerin aslna vakf olan Zhidin tlerinden faydalanarak tvbe etti.
Her ikisi de birbirlerine kar gelmekten vazgeip, temizlenmi olarak teklik
mertebesine ulatlar, hidayet yolunu setiler.
Rub
Fnilik kynde akll ile deli birdir, ayndr!
Denizin dibinde ta ile inci tanesi birdir, ayndr!
yi ve kt sayma ii ortadan kalknca
Mescit ile meyhane birdir,ayndr!

68

Fzuli, bu eserine tasavvuf havas vererek dnya ve kinata dair grlerini ortaya
koymutur. Kendi felsefesini rind ile zhidin azndan kaleme almtr.
Fzuli, eserinde rind ve zhid tipini konuturur. Zhid babay, rind olunu temsil
eder. Rind ve zhid isimli iki kiiden her biri, kendi tuttuu yolun doruluu konusunda
dierini ikna etmeye alr. Yukardaki konumalardan anlalaca zere eser boyunca
rind, zhide; zhid rinde kendi yolunun doruluunu eitli dillerle anlatr. Zhid zhiri
ilimli, rind de btni ilimleri savunur. Zhid olunu kendisi gibi yetitirmek ister. Ancak
olu buna kar kar. Tartrlar, tartmann asl konusu simgelemi olduklar zhir ve
btn zerinedir. Sonunda zhid ile rind, birbirlerine kar gelmekten vazgeip teklik
mertebesine ularlar.
Fzuli, son sz olarak:fanilik kynde, akll ile deli birdir. Denizin dibinde ta
ile inci tanesi birdir. yi ve kt sayma ii ortadan kalknca mescit ile meyhane
birdir.der.

69

SONU
Klasik Trk Edebiyatnda geni bir tasavvuf etkisi vardr ve bu etkiyi bazen
eserlerinin geneline yanstan irler, bazen de tasavvufu eserlerinin baz ksmlarnda
ilemilerdir. Fuzl Klsik Edebiyatmzn btn imknlarn kullanmtr. yi bir
eitime sahip olduu iirlerinden bile rahata anlayacamz Fuzl dilde iir yazacak
kadar da kabiliyet sahibi bir irdir. Elbette bunun sebepleri vardr. Fuzl ilh akn, en
ince srlar arasna, beeri ak yerletirerek Klsik Edebiyatn en gzel iir rneklerini
vermitir. iirlerinde ustaca kulland sanatlarnn yannda dnemine gre kulland
dilde takdire ayandr.
Fuzlnin melmet kavramn nasl ilediine, Divn ve Rind Zhid adl eserlerini
inceleyerek deerlendirilmeye altk. Evvela Fuzl melmet kavramnn hem tasavvuf
manasn hem de szlksel manasn eserlerinde ilemitir. Melmeti bazen bir tasavvuf
makam olarak ileyen Fuzl bazen de knanan kii yani k olarak ilemitir. Bir makam
olarak grlen melmet knayann knamasna aldanmamaktr. nk melmet mlk, ka
yeter, orann tek sultan da ktr. Halk tarafndan mertebe sahibi olan zhid, rind k i
anlayamam onun ilh arabna sz syleyip onu hep knamtr. Ama sadece grnrde din
vazifelerini yerine getiren zahd ne ktr ne de aktan nasip almtr. Onun tek amac cennettir.
Byle bir dncede olan kii nasl hakik akn tadna varp kendisinden geecektir? te Fuzl
bu kavramlar eserlerinde ileyerek bize k anlamamz ve kn resmini kafamzda
tasavvur ettirmemizi salamtr. Tasavvufun tarikatlar eklinde ortaya kt dnemde birok
byk tarikat etkileyen melmet ayn zamanda birok Klsik Edebiyat irini de etkilemitir.
Herhangi bir tarikata bal olduu tam olarak bilinmeyen Fuzl bu kavram manasn, anlamn
bilip on tane armyla -melmet, terk, geda, kalender, libas, mcerred, fakr, rind,
zhid, rsvlk, nemed, tan, ryan- birlikte kullanmtr.

70

Kaynaka
*Akyz, Kenan-Beken, Sheyl v.d. Fuzl Dvn, Aka yay. Ank. 1990
*Ayan, Hseyin, Rind ile Zahid MEB yay. Ankara 2001
*Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melmetilik nsan yay. stanbul 2003
*Cebeciolu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Anka yay. Ankara. 2005
*Glpnarl Abdlbaki, Melamilik ve Melmler stanbul 1992
*pekten, Haluk, Fuzl Hayat Sanat Eserleri Aka yay. Ankara. 1996
*Kprl, Fuat, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar Ankara 1991
*Mazolu, Hasibe, Fuzl zarine Makaleler TDK yay. Ankara 1997
*Ocak, Ahmet Yaar, Osmanl mparatorluunda Marjinal Sflik: Kalenderler
TTK yay. Ankara 1992
*Onay, Ahmet Talt, Aklamal Divan iiri Szl H yay. stanbul 2009
*entrk, Ahmet Atill, Osmanl iir Antolojisi YKY stanbul 1999
*Pala, skender, Ansiklopedik Divn iiri Szl Kap yay. stanbul 2009
___________, Su Kasidesi Kap yay. stanbul 2011
*Tarlan, Ali Nihat, Fuzl Divan erhi Aka yay. Ankara 2009

Makaleler
*Azamat, Nihat, Melmet TDV slam Ansiklopedisi, TDV yay., Ank., 2004
*Bolat, Ali,Muhyiddin bnl-Arabde Melmet Tasavvuru lm ve Akademik
Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 457-469.
*Harmanc, M. Esat, Aptaln Velice Grnm Modern Trklk Aratrma Dergisi,
Cilt 3, Say 4, 2006
*Seluk, Bahir, Fuzlde Melmet Kavram .. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,
Cilt 16, Say 2, 2007, s.487-502
*Trer, Osman, Melmet Dncesinin Orjinal zellii ve Bu Dncede Zamanla
Meydana Gelen Deimler slami Aratrmalar Dergisi Cilt 2, Say 2 1988
71