Kvantitativne metode

III nedelja
DIFERENCIJALNI
RAUN
Dr Olivera Nikoli, docent
1

DIFERENCIJALNI RAUN

Osnovni pojmovi
Definicija
Tablica izvoda elementarnih funkcija
Pravila diferenciranja
Primena diferencijalnog rauna

OSNOVNI POJMOVI

IZVOD FUNKCIJA U TAKI

Ako funkcija ima izvod po definiciji u taki x0 koja pripada

domenu (a,b) kaemo da je ona diferencijabilna D(f)x0
u taki x0 i obeleavamo sa
f ( x0 +x0 ) f ( x0 )
y '( x0 ) = f '( x0 ) = lim
x0
x0
def

pri uslovu da je f-neprekidna u

x0 (a, b)
3

Primer
Nai izvod funkcije

y = x3

u taki

Potreban uslov: neprekidnost funkcije

x0 = 2

y = x 3 u taki

x0 = 2

je ispunjen.

f (2 + x0 ) f (2)
(2 + x0 )3 23
f '(2) = lim
= lim
=
x0 0

0
0
x0
x0
12x0 + 6x0 2 + x03
= lim
= 12
x0 0
x0

OSNOVNI POJMOVI

IZVOD FUNKCIJA f NA INTERVALU (a,b)

D( f ) a,b : po definiciji
( )

f ( x +x) f ( x)
y '( x) = f '( x) = lim
, x ( a, b)
x0
x
def

Uz potreban uslov da je funkcija neprekidna u svakoj

taki intervala (a,b)

Tablica izvoda nekih

elementarnih funkcija
f ( x) = A, A = const , x R

f '( x) = 0

f ( x) = x n , n N , x R

f '( x) = nx n 1

f ( x ) = x , R , x R

f '( x) = x 1

f ( x) = a x , 0 < a 1, x R

f '( x) = a x ln a

f ( x) = e x , x R
f ( x) = log a x, 0 < a 1, x R +
f ( x) = ln x, x R +
f ( x) = sin x, x R
f ( x) = cos x, x R

f '( x) = e x
1
f '( x) =
x ln a
1
f '( x) =
x
f '( x) = cos x
f '( x) = sin x

Pravila za diferenciranje
u = u ( x)
Neka su funkcije
tada vae sledea pravila:

v = v( x)

diferencijabilne,

(u v ) ' = u ' v '

(u v ) ' = u ' v + uv '

(cu ) ' = cu '

c-konstanta

u u ' v uv '
, v0
' =
2
v
v

( f ( g ( x))) ' = f '(u )u '( x), gde je u = g ( x)

7

Primeri
a)

y = 3x5 x 2 + 4 x
y ' = (3 x5 )' ( x 2 )' + (4 x)' = 15 x 2 x + 4

b)

y = x ln x
y ' = x 'ln x + x (ln x ) ' = 1 ln x + x

c)

1
x

= ln x + 1

y = tg x
sin x (sin x ) 'cos x sin x(cos x ) '
y'=
=
cos 2 x
cos x

cos x cos x sin x( sin x) cos 2 x + sin 2 x

1
=
=
=
cos 2 x
cos 2 x
cos 2 x
8

Izvodi vieg reda

'
( x)

''
( x)

''
( x)

'''
( x)

( f ) ' = f , ( f ) ' = f ,..., ( f

pri emu su funkcije

( n1)
( x)

) '= f

n
( x)

f , f ', f '',..., f ( n1)

neprekidne i diferencijabilne funkcije.

Primeri
1. Nai etvrti izvod sledee funkcije:

y = 4 x 4 + 5 x3 1

y ' =16 x 3 +15 x 2

y '' = 48 x 2 + 30 x
y ''' = 96 x + 30

y IV = 96
2. Nai izvode vieg reda sledee funkcije:

y = 5 x 6 3x5 + 4 x 8
y ' = 30 x5 15 x 4 + 4
y '' = 150 x 4 60 x3
y ''' = 600 x3 180 x 2

10

Diferencijal funkcije
dy
dy = y ' dx y ' =
dx
def

OSOBINE:

dy y,

PRAVILA:

d (u v ) = du dv

ZA MALE VREDNOSTI PRIRATAJA

d (uv) = vdu + udv

u
vdu udv
d( ) =
, v0
2
v
v

11

Primeri
Koristei pravila za izraunavanje diferencijala zbira, razlike, proizvoda i kolinika funkcija,
izraunati su diferencijali sledeih funkcija:

a)

y = x 2 + sin x
dy = 2 x dx + cos x dx = (2 x + cos x ) dx

b)

y = xe x
dy = e x dx + xe x dx = (e x + xe x )dx
c)

y=

ln x
x

ln
x
( ln x ) ln x ( x )
x

1 ln x
dy =
dx
=
dx
=

dx
2
2
2

x
x
x

'

'

12

TEST
1) Nai prvi izvod funkcije:

2) Izraunati:

y=

x
x2 + 1

y = d ( x 2 ln x )

x
3) Nai trei izvod funkcije: y = x e

4) Proveriti:

x2
y=
2 x2
y=

ln x 2
ln x

y'=
y'=

4x

(2 x )

2 2

2
x ln 2 x

13