12/14/2014

AngBugtongsaPanulaangTradisyon|panitikan.com.ph

AngBugtongsaPanulaang
Tradisyon
AngBugtongsaPanulaangTradisyon
niFlorentinoH.Hornedo
ANGsalitang"tradisyonal"aymadalasginagamitbilangmaaklawnapantawagsaisang
napakalawaknabahagingoraturangaborihinalngFilipinas.Dahilditominarapatkongituonna
lamangangpaglalahadattalakaysaisangelementongtinatawagna"panulaangtradisyonal"ang
bugtongsapanulaangtradisyonal.
Ngunitbagotalakayinangnabanggitnapaksa,kailangangtingnanmunaangkontekstonitosa
kasaysayangtematikongoraturaatliteraturangFilipinas.
Satsartangsalitang"tradisyon"aysumasaklawsaanimsapitongtematikongdaloyatito'ydahil
saanimnaitoaynagtataglayngmgaelementongpatuloynaisinasalinngpanahonsabawat
henerasyonngmgamakatahanggangsakasalukuyan.Angbawatisa'ymaytaglayna"pamana"na
siyangtinutukoyngsalitang"tradisyon"(salitangnagmulasasalitangtraderesaLatinnaang
katuturanay"paglilipat"o"pagsasalin"mulasamatandapatungosabago).Ngunitsatalakayna
ito,tinutukoyngsalitang"tradisyonal"angpanulaangnagmulasasalimbibigooraturaang
pasalitangsiningnaisinaletrangilangmgamisyonerongEspanyolsakanilangmgavocabularioat
artesdelalenguamulanoongika16hanggangika19nadaantaon(vid.B.Lumbera,Tagalog
Poetry),onoongmgahulingbahagingika19nadantaonngFilipinistangtuladniDonIsabelode
losReyes("BiagniLamang").Saganitongpakahulugan,sinaaklawlamangngtalakaynaitoang
panulaangtradisyonalnasumibolsapanahonngunangapatnatradisyon:mulasaAborihinal
hanggangsaNasyonalistaI.Attinutukoyditohindilamangangpagkatradisyonalngmgatulang
babanggitinkundiangpagkafokloristikonito.Atdahilfokloristikoaymaysarilingmgakatangiang
sosyolingguwistikoatestetiko,kunghindimanpoetiko.
AngBugtongsaPanulaan
Pinahahalagahanngmgasinauna'ttradisyonalnalipunanangkarununganatmalawakna
kaalaman.Makikitaitosakanilangorganisasyongpanlipunannakaraniwangnagigingmga
kagalanggalangatmadalasnanagigingliderngbayanangmgamarunongatpantas.Atisasa
palatandaanngkarununganatpagkapantasngisangtaoangkaniyangmalawaknakaalamanna
makikitasakaniyangmayamangbokabularyoatkahusayansapaghahabingmgasalitaat
pagkamakata.Atisasamgapaboritongkasangkapangpampanulaanngmgamakatangbayanay
angmatulaingpaggamitngbugtongnadimalayosatinatawagna"metapora"sapanulaang
Europeo.
Angbugtongaywalangibakundiangpagbibigayngisangbahagyaosuhestibonglarawansa
pamamagitanngpagbanggitsaisangkilalangbagaynanagsisilbingpantukoyatpanghalipdinsa
isanglihimodihayagnataoobagay.Anglihimodihayagnataoobagaynatinutukoynitoang
siyanginaasahangmahulaanomakilalangtagapakinig(omambabasakungsakaliatnakasulat).
http://www.panitikan.com.ph/content/angbugtongsapanulaangtradisyon

2/6

12/14/2014

AngBugtongsaPanulaangTradisyon|panitikan.com.ph

1.Balabalngaminghari.
Kulayaysarisari
2.Bituingmarikit
Sagabingmadilim.
Tingnanangdalawanghalimbawangito.Angunaaymalinawnakaraniwangbugtong.Kapagsinabi
naito'ytumutukoysa"bahaghari,"taposnaangusapanngunitangikalawa,bagaman
kinakailangangmakilalakungano/sinoangtinutukoyna"Bituingmarikit/Sagabingmadilim,"hindi
natataposangusapansaidentipikasyon.Angkaibhan,samakatwid,ngkaraniwangbugtongsa
bugtongnapampanulaanayito:angunaayhumahanggalamangsaidentipikasyonngbagayna
pinahuhulaan,ngunitangbugtongnapampanulaannamanayhinuhulaanupangangidentipikasyon
nitoaymaginglunsarannghigitpangmayamangpagunawasapahatidngtula.Maaaringsabihin
naangkaraniwangbugtongaytulangbalbal,samantalangangbugtongnapampanulaanaybugtong
namatayog.
AngSosyolingguwistikangBugtongatTula
Sumisibolangmgabugtongattulangtradisyonalsakandunganngmgasiksik,atmadalasay
maliliit,napamayanangetniko.Samgabayingito,karaniwangiisaangdaloyngmgakaranasanat
pinagsamahangkasaysayannglahatngmamamayan.Sabugtunganmanosapanulaanlalonasa
karaniwangpananalitatpakikipagusapngmgamagkababayansaisa'tisaayhindikailangan
sabihinanglahat.Angmgapuwangngpampamayanangpananalitaaylikasnapinupunanng
pinagsamahangkaranasanokaalaman.Halimbawa,angpakikinigsakumbersasyonngdalawang
taongkapapanoodlamangngisangsine.Kungpaguusapannilaangkanilangpinanood,hindinila
kailangangsabihinanglahat.Sapatnaangmgapirapirasongsalitaparasaisa'tisa.Ngunitang
hindipananoodaymahihirapangbumuongtiyakatmalinawnaideatungkolsakaniyangmaririnig
mulasadalawa.
Angnakikiniglamangnahindinagingkasamasapanonoodaykatuladngisangmambabasao
tagapakinigsaisangtulangtradisyonalnagumagamitngmgasalitaometaporanamay
natatangingkahuluganatkabuluhanparasabayangkatutubo.Itoangdahilankungbakit
nahihirapanangtagalabasnamambabasasapagtatangkangmaunawaannanglubosangmga
tulangtradisyonal.May"cultureshock,"wikanga.Atitorinangdahilankungbakit
angisolationistnapaglipatsapanulaangtradisyonalayhindimabunga.Kayaangpormalismoay
hindisapataprasapagaaralngpanulaangtradisyonal.Kinakailangantalagaang
kontekstuwalistangpamamaraanngpagaaralatpagsusurisaganitonguringpanulaan.
Halimbawa,ang"LeronLeronSinta":
Leronleronsinta,umakyatsapapaya,
Daladala'ybuslo,sisidlanngsinta
Pagdatingsadulo,nabaliangsanga
Kaposkapalaran,humanapngiba.
HindiitotulanamaaaringipagmalakiniLonginus(OntheSublime),ngunitito'yhalimbawang
isangtradisyonalnatula(atawitindin)nasaunangtinginaytulangpambataonurseryrime,
ngunitkungtitingnansamahigitnamapanuringpagtinginaymaypagkabugtongmaramingbagay
http://www.panitikan.com.ph/content/angbugtongsapanulaangtradisyon

3/6

12/14/2014

AngBugtongsaPanulaangTradisyon|panitikan.com.ph

angdapatalaminoliwanagin.Tunaybangpapayaanginakyat?Bakit"sinta"angilalagaysa
"buslo"?Kunghinditunaynapunongpapayaanginakyat,ano?Nangmabaliangsanga,may
kinapospalad.Sinosiya?Atdahilsakasamaangpaladnanangyari,may"maghahanapngiba."
Sinoangmaghahanap,atsinoitongibanghahanapin?Mahirapsagutinitongtagalabas,ngunitang
katutubosabayangpinagmulannito,malamang,ayhindimahihirapansapgkatangpinagsamahang
karanasanatkasaysayanngmgamamamayandoonangpumupunosamgapuwangna
pinagmumulanngmganaunangnabanggitnatanong.
Hindikayaawitinitotungkolsaisangmangingibignaumakyatngligaw("daladala'ybuslo,sisidlan
ngsinta")nahindinagtagumpay("pagdatingsadulo,nabaliangsanga"),kayakailangang
"humanapngiba"?Seryosokayaangtonongtulangito?Opaironaanglayuninaypagtawananang
kabiguanngibatuladngmadalasmangyarisamaliitnabayannawalangtagumpayokabiguanna
maitatagosapagusyosongmapanudyo,atamdalasaymapagbirongbayan?Hindiba'titoang
dahilankungbakitangmusikanitoayallegretto?
Saunangtingin,angisangakdaaylikhangisangtaonatiantawagnating"mayakda."Ngunitsa
malalimnapagsusurisahenealohiyangisangakda,maramingbagayangnagtulongtulongsa
paglikhaatpagsilangngisangakda.Sapenomenolohiya,sinasabinawalanglantaynakamalayan
sapagkatangkamalayanaylagingpagkakamalaytungkolsaisangnamamalayan.Samadaling
sabi,maysinasabiangisangmakatadahilmaysasabihinatmaypagsasabihan.Atangmga
obhetibongsangkapngdaigdigngmanunulataymaydeterminatibongambagsapaglikhangakda.
ItoayimplikadosagmateoryangpampanitikannatuladngDialogicism,Readerresponsetheory,
Semiotika,Hermeneutika,atbp.Atanonamanitong"namamalayan"naipinahahayago
ipinahihiwatigngisangtulaobugtongsatula?Ditopumapasokangpaghulasabugtong.Angmga
teoryaaymgapuntodebistaopananawnapinagmumulanngdireksiyonngpagtunghayo
pagtanawsasinasabiokabuluhanngakda.SaFloranteatLaura,mababasaangsumusunod:
Salooblabasngbayankongsawi,
Kaliluha'ysiyangnangyayaringhari
NangbasahinitongmgaEspanyolnananunungkulansagobyernoditosaFilipinasnoong1838,ang
mgalilo"saloobatlabas"ngEspanyaayangmgaKarlistaoangmgakamponniDonCarlosde
BorbonnanoonaynagtatangkangumagawsatronongEspanyamulakayReynaIsabelII.Nakita
nilasakuwentoniPrinsesaLauraatKondeAlfonsosinaPrinsesa/ReynaIsabelIIatDonCarlosde
Borbonnasiyanglilolabansalehitimongreyna.
IbanamanangnagingdatingngnabanggitnatulasamgaFilipinonanoonayhindimalysamga
kontrobersiyangpeninsularngEspanya.Nakitalamangnilasanabanggitnaawitangdinamikang
pangaapiatkaapihannaangmangaapiayEspanyolatanginaapiayangkatutubo.Sa
magkaibanghula,nagingmagkaibaangtugonpinayaganngmgaEspanyolnailathalaangFlorante
atLaura,atnangmabasaitongFilipinoayikinamulatniyasakaniyangkaapihannasiyang
ikinagalitnamanlabansaEspanyol!Iisangakda,dalawanghula/basa,atmagkasalungatnaresulta.
Itoaydahilsabawatpanghuhula/pagpapakahulugan,taglaynghumuhula/nagpapakahuluganang
sariliniyangbagahengpangkultura,angkaniyangmgaprehuwisyoatpananawnalikhang
kaniyangmganatatangingkasaysayanateprsonalidad.Kalakipnarinsabahagingiyananglahat
ngtinanggapniyangpamanamulasakaniyangkinagisnanopinamamayananglipunan.Atitorin
angdahilankungbakitangbawatinterpretasyonaymaytaglaynapakahulugangpanlipunan.At
hindipansarililamang.Mababakssapagiisipngindibidwalangkamalayanngkaniyanglipunan.
http://www.panitikan.com.ph/content/angbugtongsapanulaangtradisyon

4/6

12/14/2014

AngBugtongsaPanulaangTradisyon|panitikan.com.ph

Itoangdahilankungbakitsapanulaangkosmopolitanonahinditiyakangmambabasaoaudience,
hinihingiangganapna"objectificationofsubject"at"subjectificationofobject."Itinuturingna
kahinaanngisangtulaangkawalanokakulanganngsymmetryngdalawangito.Angkawalanng
symmetryaylumilikha,wikanga,ngisangsiwangodisjunctionnamahiraplagyanngtulayayon
saNewCriticismatsalahatngmgateoryangpormalistiko.
Ngunitsapanulaangtradisyonalsakanilangorihinalnabayanatkulturangpinagmulanayhindi
kailanganangmgatulay.Itoaydahilangmgapinagsamahangkasaysayanatkaranasanatmga
tradisyongpangkalingananatpanlipunanngpamayananangsiyangpumupunosabawatsiwang
odisjunctionsapagtatalastasansabayan.Anglahatngoraturasamgatradisyonalnapamayanang
itoaywalangibakundimgaekstensiyonlamangngpangarawarawnakomunikasyonat
pakikipaglabansaisa'tisangmgamamamayan.Kayaangpanulaangtradisyonalayisinisilang
mulasasinapupunannglipunanayhindisakapirasongpapelnanakipagtaliksapluma.
AngBugtongsaPanulaangTradisyonal
Upangmabigyanngganapnakaliwanaganangmgakaisipangnabanggitsaitaas,tingnanangisang
tradisyonalnatulamulasaisangkulturaatpamayanangtiyakkonghindikilalangkaramihan.Sa
pamamagitannitoaysikapingdanasinangpagkabugtongngtula,lalonaangtulangtradisyonal.
NUNUNUKDUTUKUN
(MulasapagawitniCatalinaFaroniloHontomin)
Nununukdutukun,minuhungaskadisina
ichapungpungdiyaamyakenunilawnganna.
Kapaytalamaranavasuavangdiidaud
tamiyanduinayebnganna,tamiyanduinajebnganna.
Nuitaniskoamnudidiwenko.
tanutawayausuminbangdiyaken
numaliliyakapahungasmaheheyetariyes
uminaheyniyauminaheyn'yadiyaken.
[ANGNUNUKSABUNDOK
Angnunuksabundokayyumabongatnagkasanga
nangsanganito'ynabaliaysaakinbumagsak.
Sakinatatayuanayhindimatanawangmgasaakyangdagat
dahilako'ynasakublingpook,dahilako'ynasakublingpook.
Ako'ytumatangisdahilsahapdingdinaramdam.
gawangkaragatanangakingpagkaulila
angmaingaynadaluyongatmalalakasnaagos
angnaghatidangnaghatidngbalitasaakin.]
Saunangtinginsalirikangtulangito,napakaramingmgacipher,mgasalitangtagang
kahuluganattuladngmgacluesaisangbugtong.Nariyanangpunong"nunuk"(isangispesing
ficus)namukhangnapakagratuitous,walanglohikongdahilankungbakititoangpunongkahoyna
http://www.panitikan.com.ph/content/angbugtongsapanulaangtradisyon

5/6

12/14/2014

AngBugtongsaPanulaangTradisyon|panitikan.com.ph

napilinggamitingsagisag.Atbakitkinailangangsabundokpatumuboangpunongito?Anoang
kabuluhanngpagyabongnito,atpagkakaroonngsanga?Bakitnabaliangsanga?Atbakitsa
personapangtulabumagsakangsanga?Anoangsinasabinito?Angsagotsamgatanongnaitoat
samaramipangtanongnakaugnayngibapangmgaciphersatulaaynaiibasamgasagotsa
bugtong.Atangmgasusisamgaciphernaiyanayangkaalamanatkaranasangpangkasaysayan
nglipunangpinagmulanngtulangito.Angtulangitoaymaykaugnayansaisangsakunang
pangkaragatannoongtaong1908nanglumubogsadagatBalintangangsasakyangdagat(avangsa
Ivatan)naAlegria.SasakunangitonamatayangmaramingmagdaragatatapsaherongIvatan,
kasamaroonangakinglolosaama,siVicenteHornedo,atangasawangumawitngtulangito,na
siAndresHontomin.
Ngayongalamnaangilansamgakabuluhanngilangclue,nagsisimulanangmagkaroonngtiyak
nasagotsamgamisteryosongsangkapngtula.Ngunithindipalubosnamaliwanaganglahatdahil
impormasyongpangkasaysayanpalamangangnatuklasan.Maymgakumbensiyongpampanulaan
atestetikanamaykinalamansatulangitoangkailangangalamin.Atdahilangtulangitoay
nagmulasakulturangIvatan,doonlamangmalalamanangmganabanggitnakumbensiyong
pampanulaannasiyangmagbibigayliwanagsasinasabingtula.
SapanulaangIvatan,malayangpumiliangmakatangkaniyangmgagagamitingsagisagupang
tukuyinanganumangbagayotaongkaniyangibigtukuyin.Ngunitkumbensiyonalatmalimitna
ginagamitsapanulaangIvatan,lalonasatradisyonnglaji,angpaggamitngmgaibonathalaman
bilangstandinparasamgatao.Itoaymalinawnakatotohananmulasaestrukturalistangpag
aaralsanabanggitnatradisyon.Ito'yisanguringeufemismoatpagiwassaderetsahang
pangungusapnaitinuturingnadimagalang.
Samakatwid,angnunukangasawangnamataysadagatnoong1908.Angsangaayangkanilang
suplingna,nangmabalosiAlingCatalina,aynaging"pasanin"kungbaga,sapagkatnagiisana
siyangmagpalakingkanilanganak.Tunayngangginawasiyangulilangdagat.Atdahilwalang
nakaligtassasakunangiyon,walangnagbalitakundiangtrahikongsamangpanahonsamatulaing
salita,"angmaiingaynadaluyongatmalalakasnaagos."
Alalahaninlamangnahindibugtongangalhatngtulangtradisyonal.Sinikaplamangtalakayindito
angisasamgasangkapoelementongatingpanulaangtradisyonal.Sana'ymakatutulongitosa
pagtuturoatpanunuringpampanitikansalaranganngmgatradisyongFilipino.
Genre:
CriticisminFilipino
HOME | AUTHORS

| GENRES

| NEWS

| CALENDAR

PoweredbyDrupal

http://www.panitikan.com.ph/content/angbugtongsapanulaangtradisyon

6/6