Trk Eitim Bilimleri Dergisi

Bahar 2009, 7(2), 237-

TRKYEDE LETM KURAMLARININ GELMESNDE

EVRNN NEM
V. Ertan YILMAZ*
ZET
Bu almada, Trkiyede iletiim kuramlarnn gelimesi asndan evirinin nemi zerinde
durulacaktr. almada, iletiim biliminin gelitirilmesi iin eviri faaliyetine arlkl bir yer
vermenin gerekli olduu tezi savunulacaktr. Trkiyede felsefe, sosyoloji ve siyaset bilimi
gibi alanlarda yaplan evirilerle ilgili akademik deerlendirmeler yaplmtr. Ancak,
iletiim alannda yaplan evirilerle ilgili almalar, yeterli dzeye ulaabilmi deildir. Bu
makalede ncelikli olarak sosyal bilimlerde evirinin bilimsel gelime asndan tad
neme iaret edilecektir. Daha sonra Trkiyede tarihsel adan sosyal bilimlerde eviri
etkinliinin gelimesi konusunda bilgiler verilecektir. Bundan baka iletiim kuramlar
alannda gerekletirilen eviri kitaplar hakkndaki veriler de deerlendirilecektir. Ayrca,
almada iletiim alannda evirilerin zendirilmesiyle ilgili neler yaplmas gerektii
konusunda da neriler dile getirilecektir.
Anahtar Kelimeler: eviri, letiim Kuramlar, Bilim Politikalar

THE IMPORTANCE OF TRANSLATION IN THE DEVELOPMENT OF

COMMUNICATION THEORY IN TURKEY

ABSTRACT
In this study the importance of translation in the development of communication theory in
Turkey will be discussed. For the development communication theory the translation activities
are very important. In Turkey, several studies were made on the importance of translation in
political science sociology and philosophy. But the level of appereciation translation are not
sufficient yet in that area. After putting emphasis on the importance of translation for
communication field, The article will give the a short story about the historical development
of translation activities. And later the books that were translated into Turkish will be
appreciated in order to give on information on each them. Besides, the article will make
recommendations for the encourgement of translation activities.
Keywords: Translation, Communication Theory, Science Policy

r. Gr. Dr., Gazi niversitesi, letiim Fakltesi, Radyo Televizyon Sinema Blm.

letiim 2003/18

204

V. Ertan Ylmaz

GR
Sosyal Bilimlerin gelimesinde izlenecek bilim politikalarnn byk bir
nemi vardr. Sosyal bilimlerin gelimesi iin neler yaplmal, nelere arlk
verilmeli? Bu dorultuda hedefler belirlendikten sonra hangi yntemler
kullanlmal? Bu ve benzeri sorulara verilecek yantlar, sosyal bilimlerin
gelitirilmesinde benimsenecek yaklamlarn genel hatlarn oluturur. Son yllarda
Trkiyede niversitelerde sosyal bilimlerde gelimiliin bir lt olarak yabanc
dilde yaynlar baat bir lt olarak kabul edilmeye baland. Bir akademisyenin
baars, yabanc dilde yapt yaynlarla llr oldu. Bununla balantl olarak
yabanc dilde yaplan yaynlar, sosyal bilimlerin gelimiliinin nemli bir
gstergesi olarak benimsendi. Bilim politikalar, yabanc dilde yayn eksen alnarak
oluturuldu. Sosyal bilimlerin glenmesi iin gereken eviri gibi faaliyetler geri
plana atld. Oysa eviri, sosyal bilimlerin gelimesinde ilk planda dnlmesi
gereken bilimsel faaliyetlerden bir tanesidir. Salam, tutarl bir politikaya dayanan
bir eviri faaliyeti olmadan, evrede yer alan bir lkede sosyal bilimlerin gelimesi
mmkn deildir. Bu yarg felsefe, sosyoloji, ekonomi gibi disiplinlerde olduu gibi
iletiim alan iin de ayn lde geerlidir. Ne var ki, ortada duran bu geree
karn, Trkiyede genelde sosyal bilimler alannda, zelde iletiim alannda hala
birok nemli eserin evirisinden yoksunuz.
Bu nedenlerle Trkiyede iletiim kuramlarnn salam bir akademik zemin
zerinde gelitirilmesinin en nemli artlarndan biri, eviri konusunda akademik
duyarllk oluturmaktr. Bu noktadan hareketle eviri politikasnn temellerini
atmak son derece nem arz etmektedir. Bilinli bir eviri politikas kapsamnda
gerekletirilecek almalarn iletiim kuramlarnn gelimesine yapaca katk, bu
makalenin k noktasn meydana getirecektir.
Bu almada, belirli bir politika dorultusunda ierii ve snrlar belirlenmi
bir eviri hareketinin, Trkiyede iletiim kuramlarnn gelimesinde ve
zenginlemesinde ncelikli olarak tercih edilmesi gereken bir yol olduu, deiik
alardan ortaya konularak temellendirilecektir. Bu amala ilkin slam felsefesinin
derinlik kazanmasnda Yunan felsefesinden yaplan eviri faaliyetinin ne kadar
hayati bir rol oynadna iaret edeceiz. Daha sonra Bat uygarlnn nemli
dneme noktalarndan olan Rnesans ve Reform hareketleri dneminde artan eviri
hareketlerinin Bat felsefesine nasl bir ivme kazandrdn gstereceiz. Ardndan
Trk modernlemesini besleyen kaynaklardan biri olan eviri hareketinin ortaya
kard sonular tartacaz. Bu tarihsel perspektif nda Trkiyede iletiim
kuramlar alannda gerekletirilen baz eviri eserleri deerlendireceiz.
Gz 2011, Say:33

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

205

Bu balamda ele alacamz eviri kitaplarn dorudan doruya iletiim

kuramlaryla ilgili olmasna zen gstereceiz. 1960larn sonundan 1990larn
ortalarna kadar iletiim kuramlaryla ilgili yaplan evirilerin son derece az olmas,
dikkate alnmas gereken nemli bir noktadr. Bu dnemde evrilen belli bal
eserlerin hemen hemen tm, bu incelemeye dhil edilmitir. 1990 yllarn ortasnda
iletiim alannda greli olarak canlanan eviri hareketi kapsamndaysa zellikle
deiik yazarlarn makalelerini kapsayan derleme kitaplara arlk verilmitir.
eviriyle iletiim kuramlarnn gelimesi arasndaki ilikileri tartan ilk
almalardan biri olmas nedeniyle makalemizde evrilen baz kitaplarla ilgili
betimleyici dzeyde bilgilere yer vermekle yetinilmitir. almamzn sonunda
iletiim alannda eviri etkinliinin gelitirilmesi ve salkl bir zemine
oturtulabilmesi iin yaplmas gerekenler, kimi neriler nda tartmaya
almtr.
1. Felsefe ve Bilimin Gelimesinde evirinin Rol
Tarih boyunca felsefenin gelimesi asndan evirinin ok nemli bir rol
olmutur. 9. yzyldan sonra, Yunan felsefecilerinden yaplan eviriler, slam
felsefesinin gelimesinin ve zenginlemesinin zeminini hazrlamtr. Bu dnemde
nce mimariyle ilgili eserler, daha sonra Platon ve Aristonun eserleri, Arapaya
evrilmitir. Bu youn eviri hareketi sonucunda Arap-slam dncesi kavram ve
terminoloji asndan zenginlemitir (Erten, 2003:117-121). Bu dnemde
gerekletirilen byk tercme hareketi, slam felsefesinin gelimesine ciddi bir
katk yapmtr (Skirbekk, Gilje, 2006:196-197). Yine, Bat uygarl da eviriye ok
ey borludur:
12. Yzylda, Yunanllarn brakt mirasn byk bir blm Bat
tarafndan ilk kez eriilebilir hale geldi. Yunan eserlerinin Arapa
tercmelerinden, bunlarla ilgili Arapa yorumlardan ve Yahudi dnrlerin
Arapa eserlerinden binlercesinin Latinceye tercmesi yapld. Kimi zaman
Yunanllarn eserleri branice tercmeler araclyla Avrupaya ulat. Daha
sonra Yunanca orijinallerden dorudan Latinceye yaplan tercmeler oldu
(Ortaa Avrupasnda Yunanca pek bilinmiyordu. Bu dilin retimi ancak
Hmanizm dneminde canllk kazand). Daha sonra ise Latinceden artk
(henz yeterli bir felsefe terminolojisi olumam olsa da) tamamen gelimi
Avrupa milli dillerine tercmeler yapld.(Strig, 2011: 234-235).

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

206

V. Ertan Ylmaz

Hasan Blent Kahramann deyimiyle Rnesans bal bana ve tepeden

trnaa bir eviri srecidir. Kahramana gre, Neoklasizm ve Romantizm dnemleri
de Antik Yunan ve Roma kaynaklarndan birok eviri yapld. 18.yzyl ortalarnda
uyanan Helen hayranlndan sz eden Kahraman, Nietzsche'nin, Freud'un bu
dnemin rnleri olduunu syler (Kahraman, 2004b). Osmanl mparatorluunda
Lale dneminde ilk ciddi evirilerin yapldn anlatan Gnyol ise, 1859 ylndan
balayp Cumhuriyete kadar uzanan dneminin eviri asndan zengin ve verimli
bir dnem olduunun altn izer (Gnyol,1983:325). Cumhuriyet dneminin ilk
ciddi ve planl eviri etkinliinin, Milli Eitim Bakanlna bal olarak kurulan
Tercme Brosuyla balandn belirten Berk, 1967 ylna kadar binden fazla
evirinin yapldnn ifade eder (Berk,2004:317). Dnemin Milli Eitim Bakan
Hasan Ali Ycelin giriimiyle kurulan Tercme brosunda Nurullah Ata,
Sebahattin Eypolu, Azra Erhat gibi dnemin nde gelen edebiyatlar ve
yazarlar alr. Eski Yunan, Roma uygarlndan ve Fransz edebiyatndan birok
eser, Trkeye kazandrlr (Gnyol, 1983). Bu dzenli eviri etkinliinin, Trk
edebiyat, felsefe ve sosyal bilimlerin gelimesinde nemli katklar olmutur.
Trkiyede eviri asndan ikinci altn dnem, 1960l yllarda balar. 1961
Anayasasnn getirdii zgrlk ortamda sol yazndan nemli eserler, Trkeye
evrilir (Berk,2003:517). Zaman zaman Can Ycel, Sabahattin Eybolu gibi
evirmenler, yaptklar evirilerden dolay, hakim karsna karlar. Bu
soruturmalarn evirmenler zerinde olumsuz etkisi olsa da 1980lere kadar, eviri
etkinlii canlln korur. evrilen bu eserler de Trkiyede fikir hayatn
beslemitir. Bu eviri hareketleri sayesinde yeni yaklamlar, etrafl bir ekilde
tartlmaya balanmtr. 1980lerden sonra 12 Eyll Askeri Darbesinin etkisiyle
zellikle sol yazndan yaplan eviriler duraklar. Bu dnemde popler kltr
eserlerinin evirisine arlk verilirken sosyal bilimler alannda yeni eviriler yaplr.
zellikle 1990larda Ayrnt, letiim, Metis, Paradigma, Yap Kredi Yaynlar,
edebiyat ve sosyal bilimler alannda nemli eserleri, Trkeye kazandrrlar. imdi
de Bilgi ve Sabanc gibi baz vakf niversiteleri eitli eviri yaptlar yaynlanmaya
devam ediyor.
2. eviri: Bilgi Birikiminin Aktarlmasndaki Temel Ara
Peki, sosyal bilimlerin gelimesinde eviri, neden bu kadar nemli?
Trkiyenin yetitirdii nemli felsefecilerden biri olan Hilmi Ziya lken,
Cumhuriyetin ilk yllarnda, Uyan Devirlerinde Tercmenin Rol adl kapsaml
eserinde bu sorunun yantn aramtr. lkenin ifadesiyle uyan devirlerinde
Gz 2011, Say:33

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

207

yaratclk kudretini veren tercmedir(1935:18). Tarihte ortaya kan byk

uygarlklarn temelinde tercmenin yattn vurgulayan lken, medeniyetlerin ilk
tohumlarnn atld uyan hareketlerinin tercmelerle baladna iaret eder.
lkene gre hem modern hem de gemi uygarlklara ait eserler, Trkeye
evrilmelidir (lken, 1935:22). Hasan Blent Kahraman da lkenle benzer
grleri dile getiriyor. Kahramana gre dnyann her yerinde modernleme,
aktarma dayal olarak gerekleir:
unu iyice bellemek gerek: Dnyann her yerinde modernite sreleri,
modernlemenin kendisi bir aktarma dayanr. Modernleme denilen olgu son
kertede bir eviri etkinliidir. Hele sz konusu olan Bat modernitesi ise bu
daha ok byledir. Bat bilincini hazrlayan temel dncenin bir baka dile
aktarlmasna ncel herhangi bir Bat eksenli modernlemeden sz amak
olanakszdr. Kald ki, Bat'nn kendisi moderniteyi bu yoldan geerek ve bu
yntemle ina etmitir. Hem de birka ayr dnemde(Kahraman, 2004b).

Bu sorun zerinde duran bir baka yazar olan Selahattin Hilavn ifadesiyle
Tarihteki byk uygarlk geilerinin, kltr deiimlerinin ve sentezlerinin
temelinde geni anlamyla eviri olay yatyor (Hilav, 1995:195). Trkiyede eviri
ile batllama arasndaki ilikileri deerlendiren Berk ise evirinin kltr
dntrmedeki kilit rolne iaret ediyor. evirmenlerin, eviri eylemiyle bir
balama ait olan bir dizgeyi bir baka balama tayarak, kltrler aras bir iletiimi
gerekletirdiini anlatan Berk, edebi evirilerin yan sra bilimsel alanda yaplan
evirilerin de bir baka kltrn dnce hayatn zenginletirdiine ve yeni
ufuklarn olumasna katkda bulunduunu ifade ediyor (Berk, 2004:317).
Nedim Grsel de Uygarlk ve eviri adl makalesinde evirinin, tarihteki
byk kltrel dnmlerin gerekletirilmesinde oynad role dikkat ekiyor.
eviri, gemi kltrlerin aktarlp zmsenmesinde bavurulan ok nemli bir ara.
Ancak, bu aktarlp deerlendirilen birikim zerine yeni bir kltrel temel
atlabiliyor. Gemi alara ait baka uygarlklarnn kltrel miras, yeni
tartmalara, araylara zemin hazrlyor. Grselin ifadesiyle bu evirinin artzamanl
ilevidir. Bundan baka eviri, ayn zaman dilimi iinde olan uygarlklarn
birbirleriyle iletiim kurmalarna ve kltrel olarak alveri yapmalarna da
yardmc oluyor. Buna paralel biimde, Kahraman da evirinin yalnzca bir dilden
baka bir dile eserlerin aktarlmasyla snrlandrlamayaca grn tayor.
Kahramana gre eviri, daha genel bir erevede insan anlay, hogr ve
letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

208

V. Ertan Ylmaz

zgecilik gibi kavramlarn bir kltrden baka kltre aktarlmasdr (Kahraman,

2004a). Bu duruma birok rnek verilebilir. Aslnda, eviri, Trkiyede batllama
hareketinin nemli bir paras olagelmitir. Berkin ifadesiyle, Batllama, ayn
zamanda Baty evirmek anlamna gelmitir(Berk, 2003:511) Berke gre
Cumhuriyetin kurulmasnda da bu anlay kendini belirgin bir biimde gsterir.
Bylece, Avrupa kltrnn bir paras olmak isteyen Trkler iin bu
kltrn kaynaklarn renmek bir zorunluluk olarak kendini gstermitir. Bu
balamda, Cumhuriyetin temellerinin Trkiyedeki sosyo-kltrel hayatn her
alann etkileyen Batdan yaplan eviriler zerine kurulduunu da sylememiz
mmkn gzkmektedir(Berk, 2003:513)
3. Trkiyede letiim alanyla ilgili eviri Faaliyeti
Hilmi Ziya lkenin 1935 ylnda tercme konusunda yapt vurguya
ramen, Trkiyede felsefe ve sosyal bilimler alannda evirinin istenen dzeye
geldiini syleyebilmek ne yazk ki mmkn deil. Felsefe, sosyoloji ve siyaset
bilimi gibi disiplinlerle karlatrldnda ise iletiim kuramlar alannda yaplan
evirilerin says deyim yerindeyse bir elin parmaklarn gemiyor. Kukusuz,
iletiim alann ilgilendiren baka disiplinlerden eviriler yaplyor. Ancak,
almamzda bu evirileri kapsam d braktk. imdi, burada iletiim kuramlar
alannda yaplan evirilerden rnekler vereceiz. letiim kuramlar alannda yaplan
ilk eviri, nsal Oskay 1969 ylnda gerekletirilen Kitle Haberleme Teorilerine
Giri adl derleme kitap. Kitap, ana akm iinde yer alan iletiim bilimcilerin sosyal
psikoloji, haber ve propaganda konularnda yazdklar makalelerden oluuyor.
1970lere gelindiinde ise, dorudan doruya iletiim kuramlar iinde
deerlendirilebilecek kitabn evrildii gze arpyor. Ayseli Usluata, 1973
ylnda Hallorann Televizyonun Etkileri ve Brian Groombridgenin Televizyon
ve Toplum adl kitaplarn dilimize kazandryor. 1977 ylnda Mattelarttan
evrilen Emperyalist Kltr Sanayii ve W.Disney: Vak Vak Amca Nasl okunmal
adl kitap. Kitap Atilla Aksoy tarafndan Trkeye evriliyor. 1980lerde ise yine
bir derleme eserle karlayoruz. Korkmaz Alemdar ve Rait Kaya tarafndan
iletiim alannda alan eitli akademisyenlerin makalelerinden derlenen Kitle
letiimde Temel Yaklamlar adl kitap. Brown, McOuail, Mcluhan gibi ana akm
iinde deerlendirilebilecek yazarlarn yan sra Mosco, Sarti, Oskay gibi daha
eletirel yazarlarn makalelerinden meydana geliyor. Bu kitap, eletirel iletiim
bilimcilerinin yazlarna ilk kez yer vermesi bakmndan nemli. 1991 ylnda ise

Gz 2011, Say:33

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

209

Yusuf Kaplan tarafndan derlenen Enformasyon Devrimi Efsanesi adl kitap

piyasaya kyor. Eserde Trk yazarlarnn dnda Kellner, Eco, Schiller gibi
yazarlarn makaleleri arlkl olarak yer alyor. 1993 ylnda Herbert Schiller,
Zihin Ynlendirenler adl kitab,
Cevdet Cerit tarafndan Trkeye
kazandrlyor. 1994 ylnda ise Osman Aknay, Nail Postmann Televizyon:
ldren Elence adl nemli eserini Trkeye kazandryor. Yine ayn yl Mehmet
Kk tarafndan kartlan Medya, ktidar, deoloji adl derlemede, Curran, Hall,
Murdock gibi iletiim alannda nde gelen akademisyenlerin makalelerine yer
veriliyor. Bu derleme kitap, Batda son yllarda iletiim alannda gerekletirilen
tartmalar, Trkiyeye tamas bakmndan byk nem tayor. Denis McQuailin
Kitle letiim Kuramlarna Giri adl kitabn Ahmet Haluk Yksel tarafndan 1994
ylnda Trkeye evrildiini gryoruz. Yine 1994 ylnda Severin ve Tankardn
letiim Kuramlar, Kkenler, Yntemler ve Kitle letiim Aralarnda Kullanm
kitabnn, Ali Atf Bir ve Serdar Sever tarafndan Trkeye evriliyor. Yine ayn
yl, Mehmet Kk, Philip Schlesingerin, Medya Devlet ve Ulus / Siyasal iddet
ve Kolektif Kimlikler adl kitabn Trkeye kazandryor. 1995 ylnda ise
Graeme Burtonun Grnenden Fazlas: Medya analizlerine Giri adl kitab,
Nefin Din tarafndan Trkeye evriliyor. Daha sonra Sleyman rvan tarafndan
derlenen Medya, Kltr ve Siyaset adl kitapta Fiske, Golding, Hall, Curran,
Keane gibi yine hatr saylr iletiim bilimcilerin makalelerine yer veriliyor. letiim
alannda nde gelen batl akademisyenlerin yazlarn, Trk okurlarna tantmas
bakmndan bu derleme kitap, nemli bir boluu dolduruyor. Yine rvan, 1996
ylnda John Fiskenin letiim Bilimlerine Giri ve 1999 ylnda Popler Kltr
Anlamak adl kitaplarn Trkeye evirdi. Mutlu Binark ve Sleyman rvan
tarafndan 1995 ylnda evrilen Kadn ve Popler Kltr adl derleme kitapta ise
feminist yaklam iinde yer alan yazarlarn yazlarna yer veriliyor. 1999 Ylnda
Nazife Gngr tarafndan derlenen Popler Kltr ve ktidar kitapta popler
kltr konusunda almalar yapan Stuart Hall, Lawrence Grosberg gibi ok sayda
yazarn almalarna yer verildiini gryoruz. Denis McQuail ve Sven Windahln
Kitle letiim Modelleriadl kitab nce 1993 Mehmet Kkkurt tarafndan, 1997
ylnda ise Konca Yumlu tarafndan Trkeye evriliyor. 1999 ylnda Osman
Aknay ve Abdullah Ylmaz, Noam Chomskyin Medya Gerei adl kitabn,
Trkeye kazandrdlar.
2000 ylnda Koray ahin, John Storeyin Popler Kltr almalarKuramlar ve Metotlar adl kitabn Trkeye eviriyor. 2001 ylnda letiim
alanna almalaryla damgasn vuran Marshall Mcluhann Gutenberg Galaksisi:

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

210

V. Ertan Ylmaz

Tipografik nsann Oluumu adl eserin, Gl aal Gven tarafndan Trkeye

2001 ylnda evriliyor. Mcluhann Bruce R Povers ile birlikte yazdklar bir baka
nemli eser olan Global Ky, 21. Yzylda Yeryz Yaamnda ve Medyada
Meydana Gelecek Dnmler Bahar cal Dzgren tarafndan 2001 ylnda
Trkeye kazandrlyor. Yine ayn yl Judith Lazarn letiim Bilimi adl kitab
Cengiz Ank tarafndan Trkeye evriliyor. 2003 ylnda ise Merih Zllolu,
Armand Mattelart, Michale Mattelart tarafndan kaleme alnan letiim Kuramlar
Tarihi adl almay Trkeye kazandryor. 2004 ylnda ise Halime Ycel
Altnel, Armand Mattelartn Bilgi Toplumunun Tarihi adl eseri, Trkeye
eviriyor. 2005 ylnda gelindiinde ise iletiimin ekonomi politii konusunda
nemli almalar bulunan Noam Chomskyin Medya Denetimi adl kitab Elif
Baki tarafndan Trkeye kazandrlyor. Bu arada Raymond Williamsn iletiim
alann dorudan ilgilendiren drt nemli eseri de Trkeye evrildi. 1990 ylnda
Esen Tarm, Raymond Williamsn Marksizm ve Edebiyat adl eserini Trkeye
evirirken 1993 ylnda Suavi Aydn, ayn yazarn Kltr adl eserini Trkeye
kazandrd. Daha sonra ise 2003 ylnda Ahmet Ulvi Trkba yazarn Televizyon,
Teknoloji ve Kltrel Biim adl eserini Trkeye kazandrrken 2005 ylnda
Sava Kl, Anahtar Szckler, Kltr ve Toplumun Szvarl adl eserini
trkeye evirdi.
2003 ylnda ekonomi politik alannda alan McChesney, Wood ve Foster
tarafndan derlenen Kapitalizm ve Enformasyon a adl kitab, Nil Senem
nga, Erhan Baltac ve zge Yaln Trkeye kazandrd. Bu kitap, ekonomi
politik alannda alan akademisyenlerin almalarn, Trkiyede tartlmasna
zemin hazrlamas asndan nemli bir eviridir. Bu arada Erol Mutlunun Kitle
letiim Kuramlar adyla daha nce hazrlad eviriler, rencileri tarafndan
Kitle letiim Kuramlar adyla kitaplatrld. Mutlunun, Frankfurt Okulu,
kltrel almalar yaklam iinde yer alan iletiim bilimcilerin makalelerinden
eviriler yaptn gryoruz. Buna ek olarak Bar Engin Aksoy ve Gze Orhan
tarafndan Trkeye kazandrlan Medya Kltrleri(2008) adl kitap, iletiim
kuramlaryla ilgili gelien teorik tartmalar vermesi asndan son derece nemli.
Nick Stevenson tarafndan yazlan kitapta, arlkl olarak eletirel iletiim
kuramlaryla ilgili deiik perspektiflere yer veriliyor. Bundan baka, Ali Toprak
tarafndan Trkeye evrilen Medya almalar(2010) adl kitap, iletiim
kuramlarn renmek isteyen okuyucular asndan alan genel hatlaryla tantan bir
kitap niteliinde.

Gz 2011, Say:33

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

211

SONU
Trkiyede iletiim kuramlar alannda yaplan eviri kitaplara baktmz
zaman, son yllarda gze arpan kprdana ramen karmza kan tablonun parlak
olduu sylenemez.
Trkiyede iletiim alanndaki tartmalar besleyecek ve zenginletirecek
geni apl bir eviri hareketinden sz edebilmek mmkn deil. Bireysel abalarn
sonucunda, yaynevlerinin istekleri dorultusunda eviriler gerekletiriliyor. Sosyal
bilimlerin genelinde olduu gibi iletiim alannda da eviri hala kurumsallaabilmi
deil. Bununla balantl olarak genel olarak belirli bir eviri politikas da yok. Bu
adan Shayegann randa eviri konusunda yapt gzlemler, Trkiyeye iin de
geerli:
... eviriler tutarl bir siyaset ve btnlkl bir gr olmadan yapld iin,
bir dnce ekoln tanmamza az ok olanak verebilecek uyumlu bilgi bloklar
olarak sunulmazlar, hibir zel balamla ilikilendirilemeyen bilgi paralar halinde
dalrlar ve okuru zgl bir alanda ynlendirmekten ziyade, insan bilimleri
labirentinde kaybederler(Shayegan, 1992:135).
Shayegan gre, Batnn dnce tarihinden rast gele yaplan eviriler
sonucunda okuyucular, tutarl bir bilgi btn oluturamazlar. Bu nedenle de
okuyucular, bu evirilerden hareketle yanl yarglarda bulunabilirler. Shayegann
ifadesiyle Kesin yarglar da, kapsaml ve eletirel usavurmadan ziyade toptan
mahkm etmeye bavuran o indirgemeci grler de bundan ileri
gelmektedir(Shayegan, 1992;135). Benzer ekilde Trkiyede de, deyim yerindeyse
oradan buradan yaplan eviriler araclyla, iletiim bilimlerinde bir yaklam
btnyle tanmak mmkn olmuyor. Ana akma dhil yazarlardan, kltrel
almalardan ve az da olsa ekonomi politik yaklama mensup olan yazarlardan
eviriler yaplsa da, byk emek verilerek yaplan bu eviriler, belirli bir yaklam
btnyle tanmamza ne yazk ki imkn vermiyor. Bunun sonucu olarak 1935
ylnda lkenin altn kaln izgilerle izdii tercme ile uygarln ve tabii ki
bilimin gelimesi arasndaki iliki ise, gnmzde akademik dnyada unutulmua
benziyor. Bunun ise birok nedeni var. letiim alannda evirinin gelimemesinin
nemli nedenlerinden biri, uzun yllar Trkiyede iletiim alanyla ilgili akademik
rgtlenmenin Basn Yayn Yksek Okullar ats altnda yrtlm olmas.
BYYOlarn dier fakltelerinin deyim yerindeyse glgesinde kalm olmas, genel
anlamda iletiim alanyla ilgili akademik almalarn yava yol almasna neden
oldu. Fakltelere dnnceye kadar BYYOlar iletiim alannda snrl sayda bir

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

212

V. Ertan Ylmaz

akademik kadroyla faaliyetlerini srdrmek zorunda kaldlar. Bu durum ister

istemez, iletiim alannda gerekletirilen akademik faaliyetlere de yansd. Bu
nedenle eviri faaliyeti gdk kald. Bu iin kurumsal ynyle ilgilidir. Ama
zerinde durulmas ve tartlmas gereken asl neden, sosyal bilimleri nasl
gelitirebiliriz sorusunun yantlanma biimiyle ilgili. Bir disiplinde ya da iletiim
bilimi gibi disiplinler aras bir alanda, ok ciddi bir aktarma faaliyeti, bir baka
ifadeyle sistemli bir eviri faaliyeti olmadan gelime beklemek, bilim politikas
asndan yanl bir tutumdur. Son zamanlarda akademik ykseltmede yabanc
yayn gibi baka kriterlerin arlk kazanmas, bunun tipik bir rneini oluturuyor.
Bunu sylerken yabanc dille yaplan yaynlarn nemini yadsmyoruz. Ancak,
bulunduumuz aamada abamz ncelikli olarak younlatrmamz gereken
alanlardan biri eviri. Belirli bir yaklamn eserlerini zmseyip sindirdikten sonra
(ki bunun iin belirli bir srenin gemesi gerekiyor) kendi yaadmz toplumsal
gereklii de dikkate alarak, oluan bu temel zerinde yeni rnler verebiliriz.
Peki, eviri konusunda bundan sonra ne yaplabilir? ncelikli olarak,
akademik faaliyetlerde eviriye verilen nemin artmas gerekiyor. Akademik
ykseltmelerde eviri, gz nnde bulundurulmas gereken temel ltlerden biri
olmal. niversiteler, faklteler yaplan nitelikli evirileri dllendirebilirler.
Bundan baka baz niversitelerin yapt gibi komisyonlar kurulup alanla ilgili
temel eserler belirlendikten sonra bunlarn sistemli bir biimde evrilmesi iine
giriilebilir. Bu konuda TUBA ve RTK gibi kamu kurumlarndan mali destek
salanabilir(2). Burada ele alnmas gereken bir baka neri ise letiim
Fakltelerinin yaynlarnda eviriye arlk veren yayn evlerine destek vermesi.
Bylelikle bu yayn evleri, iletiim serisi altnda nemli eserleri Trkeye
kazandrabilirler. Btn bunlar yaplrken dikkat edilmesi gereken husus, evirilerin
belirli bir politikaya dayal olarak yaplmasn salamak. Bunun iin de iletiim
kuramlar alann almalaryla ynlendiren isimlerin almalarna arlk verilmesi
gerekiyor. Buradaki temel hedef, eviriler sonucunda okuyucunun belirli bir
yaklamn genel hatlarn anlayabilmesini salayabilmek olmal. eviriler de
ngiltere ve Amerika Birleik Devletlerinde iletiim alannda gelitirilen
yaklamlara arlk verildiini grdk. Almanya, Fransa, Japonya gibi baka
lkelerde iletiim konusunda gerekletirilen nemli aratrmalarn ve kuramsal
almalarn da Trkeye aktarlmas gerekiyor. Bu lkelerden yaplan eviriler de,
kukusuz yeni bak alarnn kazanlmasnda nemli rol oynayacaktr.
almamzda iletiim kuramlaryla ilgili yaplan evirilerin niteliksel adan
bir deerlendirmesini yapmadk. Yaplan evirilerin kalitesiyle ilgili sorunlar, baka

Gz 2011, Say:33

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

213

almalarn konusu olabilir. Burada, imdilik zerinde durulmas gereken konu,

iletiim alannda yaplan eviriler ilgili eletiri yazlarnn sca scana yazlmas
gerektiidir. Yaplan bu eletiriler, evirilerin gelimesinde nemli katklar
salayacaktr.
(1) Bu alma, 20-21 Ekim 2005 tarihleri arasnda Ankara niversitesi
letiim Fakltesi tarafndan gerekletirilen Trkiyede letiim
Aratrmalar sempozyumunda sunulan bildirinin gzden geirilerek
gelitirilmi halidir.
(2) Trkiye Bilimler Akademisi tarafndan 2008 ylndan bu yana verilen
ders kitaplar eviri dlleri, evirinin zendirilmesi bakmndan
nemli bir giriim olarak deerlendirilebilir. Ayrca Atatrk Kltr, Dil
ve Tarih Yksek Kurumu tarafndan balatlan Farkl Kltrlerin
Temel Dnce, Bilim ve Sanat Eserlerini Trkeye eviri hareketi
projesi, evirinin sistematik ve kurumsal olarak ele alnmas asndan
olumlu bir abadr.
KAYNAKA
Berk, (2002) Batllama ve eviri, Modern Trkiyede Siyasi Dnce
Modernleme ve Batclk, Der: Uygur Kocabaolu, C.3 letiim Yaynlar:
stanbul.
Berk, (2004) evirmenlik stne Doan zleme Armaan, Derleyen: A.
Kadir en, Hatice Nur Erkzan, Gl Ateolu, nkilap Yaynlar:
stanbul.
Erten, M (2003) Tercme ve Kltr: 9-11 Yzyllarda slam Medeniyetinde
eviri, Mehmet Kke Armagan, Hazrlayan Doan zlem, Dou-Bat
Yaynlar: Ankara.
Gnay, M (2003) Felsefede ve Sosyal Bilimlerde eviri, Mehmet Kke
Armagan, Hazrlayan Doan zlem, Dou-Bat Yaynlar: Ankara.
Grsel, N (1983) eviri ve Uygarlk Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,
Der: Murat Belge C.2 letiim Yaynlar: stanbul.
Gnyol, V (1983) Trkiyede eviri Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,
Der: Murat Belge C.2 letiim Yaynlar: stanbul.

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

214

V. Ertan Ylmaz

Hilav, S (1995) Edebiyat Yazlar, Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

Kahraman, H, B (2004a) eviriyi evirmek Varlk Dergisi, Say:1156.
Kahraman, H, B (2004b) Modernitenin Aynas eviri, 24 Mart 2004, Radikal.
Shayegan, D (1991) Yaral Bilin, ev: Haldun Bayr, Metis Yaynlar: stanbul.
Skrberkk, G; Gilje N (2006) Antik Yunandan Modern Dneme Felsefe Tarihi,
ev:Emrah Akba, ule Mutlu, Kesit Yaynlar: stanbul.
Strig, H, J (2011) Dnya Felsefe Tarihi, ev: Nilfer Epeli, Say Yaynlar:
stanbul.
lken, H, Z (1935) Uyan Devirlerinde Tercmenin Rol, Vakit Yaynlar:
stanbul.

Gz 2011, Say:33

215

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

TRKYEDE
LETM
ESERLERDEN BAZI RNEKLER

BLMYLE

LGL

EVRLEN

Alemdar, K ve Kaya,
R, der. (1983)

Kitle letiimde Temel Yaklamlar, Sava Yay:

Ankara.

Almagor, R, C (2003)

fade, Medya ve Etik, ev: Nihat ad, Phoenix Yay:

stanbul.

Berger, A, A (1993)

Kitle letiimde zmleme Yntemleri, ev:Murat

Barkan, Nazl Bayram ve dierleri, Anadolu
niversitesi Yay: Eskiehir.

Groombridge, B (1976)

Televizyon ve Toplum, ev: Ayseli Usluata, Reklam

Yay: stanbul.

Burton, G (1995)

Grnenden Fazlas, ev: Nefin Din, Alan yaynlar:

stanbul.

Charon, J, M (1992)

Medya Dnyas, ev:

Yaynlar: stanbul.

Debord, G (1996)

Gsteri Toplumu, ev:Ayen Emeki, Okan Takent,

Ayrnt Yaynlar: stanbul.

Chomsky, N (2005)

Medya Denetimi, ev: Elif Baki, Everest Yaynlar:

stanbul.

Fiske, J (1996)

letiim Bilimine Giri, ev: Sleyman rvan, Ark

Yaynlar: Ankara.

Fiske, J (1999)

Popler Kltr Anlamak, ev: Sleyman rvan, Ark

Yaynlar: Ankara.

Gngr, N, der.(1999)

Popler Kltr ve ktidar: Popler Kltr zerine

Kuramsal ncelemeler, Vadi Yaynlar: Ankara.

Halloran, J (1973)

Televizyonun Etkileri, ev: Ayseli Usluata, Reklam

Yaynlar: stanbul.

rvan, S, der. (2002)

Medya Kltr Siyaset, Ark Yaynevi: Ankara.

Kaplan, Y (1990)

Enformasyon Devrimi Efsanesi, Rey Yaynlar:

Kayseri.

Oya

Tatlpnar,

letiim

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

216

V. Ertan Ylmaz

Keane, J (1992)

Medya ve Demokrasi, ev: Haluk ahin, Ayrnt Yay:

stanbul.

Kk, M, der.(1994)

Medya ktidar deoloji, Ark Yaynlar: Ankara.

Laughey, D (2010)

Medya almalar, Teoriler ve Yaklamlar, ev:Ali

Toprak, Kalkedon Yaynlar: stanbul.

Lazar, J (2001)

letiim Bilimi, ev: Cengiz Ank, Vadi Yaynlar:

Ankara.

Lull, J (2001)

Medya, letiim Kltr, ev: Nazife Gngr, Vadi

Yaynlar: Ankara.

Magret, E (2011)

Medya ve letiim Sosyoloji, ev: Halime Ycel,

letiim Yaynlar: stanbul.

McRobbie, A (1999)

Postmodernizm ve Popler Kltr, ev: Almla

zdek, Sarmal Yaynlar: stanbul.

McChesney, R, W; Wood
E, M; Foster, J,W (2003)

Kapitalizm ve Enformasyon a, ev: Nil Senem

nga, Erhan Baltac, zge Yaln, Epos Yaynlar:
Ankara.

Modleski, T (1998)

Elence ncelemeleri-Kitle Kltrne Eletirel

Yaklamlar, ev Nurdan Grbilek, Metis Yaynlar:
stanbul.

Mattelart, A;
Mattelart, M.( 2003)

letiim Kuramlar Tarihi, ev: Merih Zllolu,

letiim Yaynlar: stanbul.

Mattelart A (2004)

Bilgi Toplumunun Tarihi, ev: Halime Ycel Altnel,

letiim Yaynlar: stanbul.

Meyer, T (2004)

Medya Demokrasisi, ev: Ahmet Fethi, Bankas

Yaynlar: stanbul

McQuail, D;
Windahl, S (1993)

letiim Modelleri, ev: Mehmet Kkkurt, maj

Yaynlar: Ankara.

McQuail, D;
Windahl, S (1997)

Gz 2011, Say:33

Kitle letiim Modelleri, ev: Konca Yumlu, mge

Yaynlar: Ankara.

217

Trkiyede letiim Kuramlarnn Gelimesinde evirinin nemi

Mutlu, E, der.(2005)

Kitle letiim Kuramlar, topya Yaynlar, Ankara.

Mcluhan, M (2001)

Gutenberg Galaksisi: Tipografik nsann Oluumu,

ev: Gl aal Gven. Yap Kredi Yay, stanbul.

Mcluhan, M; Povers,
B (2001)

Global Ky: 21. Yzylda Yeryz Yaamnda ve

Meydana
Gelecek Dnmler, ev: Bahar cal Dzgren,
Scala
Yaynclk: stanbul.

Morley, D, Robins K(1997) Kimlik Mekanlar-Kresel Medya, Elektronik

Ortamlar ve Kltrel Snrlar, Ayrnt Yaynlar:
stanbul.
Oskay, , der. (1969)

Kitle Haberleme Teorileri, Ankara niversitesi

Basnevi:
Ankara

Postman, Nail (1994)

Televizyon: ldren Elence, ev: Osman Aknay,

Ayrnt Yaynlar: stanbul.

Robins, K (1999)

maj: Grmenin Kltr ve Politikas, ev: Nuray

Trkolu. Ayrnt Yaynlar: stanbul.

Ramonet, (2000)

Medyann Zorbal,
Yaynlar: stanbul.

Rowe, D (1996)

Popler Kltrler-Rock ve Sporda Haz Politakas,

ev: Mehmet Kk, Ayrnt Yaynlar: stanbul.

Swallow, N (1973)

Televizyonun Gerek Gc, ev: Ayseli Usluata,

Reklam Yaynlar: stanbul.

Schiller, Herbert (1993)

Zihin Ynlendirenler, ev: Cevdet Cerit, Pnar

Yaynlar: stanbul.

Schlesinger, P (1994)

Medya Devlet ve Ulus, Siyasal iddet ve Kollektif

Kimlikler, ev: Mehmet Kk, Ayrnt Yaynlar:
stanbul

Smith, P (2005)

Kltrel Kuram, ev: Selime Gzelsar, brahim

Gndodu, Babil Yaynlar: stanbul.

ev:Aykut

Derman,

Om

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

218

V. Ertan Ylmaz

Stevenson, N (2008)

Medya Kltrleri, Sosyal Teori ve Kitle letiimi,

ev: Bar Engin Aksoy, Gze Orhan, topya
Yaynlar: Ankara.

Storey, J (2001)

Popler Kltr almalar: Kuramlar ve Metodlar,

ev: Koray Karaahin, Babil Yaynlar: stanbul.

Williams, R (1990)

Marksizm ve Edebiyat, ev: Esen Tarm, Adam

Yaynlar: stanbul.

Williams, R (1993)

Kltr, ev: Suavi Aydn, mge Yaynlar: Ankara.

Williams, R (2003)

Televizyon, Teknoloji ve Kltrel Biim, ev:Ahmet

lvi Trkba, Dost Kitabevi: Ankara.

Williams, R (2005)

Anahtar Szckler-Kltr ve Toplumun Szvarl,

ev:Sava Kl, letiim Yaynlar: stanbul.

Gz 2011, Say:33