Izazov arheolokih nalazita Srpske

Datum: 25.03.2009 20:00

Autor: Dejan Vujani
BANjA LUKA - Spomenike kulture ne uvaju samo zavodi,
muzeji, institucije zatite. O njima bi trebalo da brine
kompletno stanovnitvo. Ako se nasljee ve ne moe uvati,
bar da se ne unitava. Ljudi u ovim vremenima ipak postaju
svjesni svog kulturnog nasljea, bez obzira na to iz kojeg je
ono perioda.

Ovo je za "Glas Srpske" rekla naelnik Odjeljenja za

istraivanje, valorizaciju i dokumentaciju Republikog zavoda
za zatitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea Ljubica
Srdi. Prema njenim rijeima, na prostoru Republike Srpske
nalaze se materijalni ostaci civilizacija iz svih istorijskih
razdoblja.
- Jo prije 20 i vie godina poela su prouavanja paleolitskih
lokaliteta, meutim, posljednjih etiri-pet godina sa kolegama
iz Kembrida radimo na projektu "Paleolit sjeverne Bosne".
Do sada smo izvrili dvije kampanje arheolokih istraivanja,
kod Kulaa i Klanica, iji je cilj da se rekognosciranjem
utvrdi postojanje paleolitskih lokaliteta. Nakon toga trebalo bi
da se izvre arheoloka iskopavanja, kojim bi se potvrdila
pretpostavka o velikom broju paleolitskih lokaliteta iz tog
perioda - rekla je Srdieva.

Do sada je, dodala je ona, ispitan prostor dolina rijeka Usore,

Bosne i Vrbasa, a ove godine u planu je rad u dolinama rijeka
Sane i Une.
- U istraivanjima koja smo do sada izvrili pokazalo se da
imamo mnogo paleolitskih lokaliteta na tom prostoru.
Evidentirali smo 133, to je vrlo znaajan podatak, koji govori
da jedino vea gustoa paleolitskih nalazita postoji u junoj
Francuskoj. Takoe, pronali smo i 70 novih lokaliteta naglasila je Srdieva.
Jedan od najznaajnijih praistorijskih je Donja dolina, koja
kao nalazite ima kontinuitet od gotovo hiljadu godina. Pored
ostataka iz paleolitskog razdoblja, u Republici Srpskoj postoje
nalazita koja potiu iz neolitskog razdoblja, rimskog perioda,
kao i iz ranog, razvijenog i kasnog srednjeg vijeka.
- Na ovom prostoru zastupljene su gotovo sve neolitske
kulture. Iz rimskog perioda sauvano je dosta ilirskih gradina.
Ima ih u svim krajevima Srpske, a najvie u Hercegovini, kao i
tumulusa. Gradine su prostori na kojima su ivjeli Iliri, koje su
poslije, zbog svog izuzetnog stratekog poloaja, iskoristili
Rimljani kao vojne osmatranice - kazala je Srdieva.
Prema njenim rijeima, iz antikog perioda znaajna su
nalazita ipovo, Skelani, Domavija, Suvaja kod Novog,
Bilea, Trebinje, Rogatica i druga.
- Iz rimskog perioda ima jako puno lokaliteta, jer su Rimljani,
kada su pokorili ovo podruje, gradili mreu puteva, kao i
naselja. Imali su i kastrume. Jedan je bio i na prostoru Banje
Luke - rekla je Srdieva.
Na mjestima gdje su bile ilirske gradine i rimske osmatranice
kasnije su se razvijali srednjovjekovni gradovi. Srdieva je

posebno istakla Boac, ali je dodala da je najznaajniji poloaj

imao Greben grad iznad Krupe na Vrbasu.
- Hercegovina je bogata paleolitskim, antikim i
srednjovjekovnim ostacima, to nije udno, poto je njen
poloaj bio takav da je zbog blizine mora bila veza izmeu
mora i zalea - istakla je Srdieva.

kola arheologije
Planiramo da odrimo u junu kolu arheologije ili arheoloki
kamp. Projekat bi obuhvatio predavanja profesora sa
Kembrida i Listera u Engleskoj. Predavai bi bili Preston
Miracle, Charld French i Tonko Rajkovaa sa Kembrida i
Mark van den Linden i Teri Hopkins sa Listerskog univerziteta
- kazala je Ljubica Srdi.

1. ANTIKI SUURAJ (ILIRI I

RIMLJANI)

Atenska triera
(grki ratni brod)

U Oglavku i
Koaku
(odmah
kraj
mjesta
Suuraj),
prema
jo
uvijek
ivoj
narodnoj predaji, nalazili
su se dvori ilirske kraljice
Teute, koja je ovdje ivjela.
Ona je zapoela zidati grad
na mjestu gdje se sada

Liburska liburna
(ilirski ratni brod)

Temelji utvrde Demetrija

Hvarskog u Suurju

Ilirski zid kraljice Teute

u Suurju

Velika Gomila u Suurju

(staro Ilirsko groblje)

Grko-italska kaciga iz IV
st. pr. Krista, pronaena
kraj Suurja

nalazi Suuraj, ali ga nije

uspjela dovriti, jer je
izgubila
rat
protiv
Rimljana.
Za potvrdu ove legende ne
postoji pisani dokument jer
su Iliri bili nepismeni.
Povijesne
injenice
su
slijedee:
sredinom
4.
stoljea prije Krista ilirsko
pleme Ardijejci dolazi na
more te naseljava podruje
oko ua rijeke Neretve i
dananje
Makarsko
primorje; Ardijejci su bili
poznati ratnici, a dolaskom
na more brzo savladavaju
pomorske
vjetine
te
postaju
gusari
koji
napadaju prvo Grke, a
kasnije Rimske brodove; za
izvoenje
gusarskih
aktivnosti
na
ovom
podruju Suuraj je upravo
idealan jer postoji duboka
uvala u kojoj se mogu
neprimjetno sakriti brojni
brodovi, a na brdu iznad
Suurja moe se postaviti
osmatranica
i
kontrolirati sav pomorski
promet na ovom podruju;

Ilirski grob (zgravac) kraj

Suurja

Sidro s potopljene rimske

galije kraj Suurja

Amfore s potopljene rimske

galije kraj Suurja

iz Suurja se moe vrlo

brzo zaskoiti i osvojiti
brodove koji ovuda esto
prolaze. Osim toga uz uvalu
Suuraj nalazi se veliko i
plodno polje, a poznato je
da su Ardiejci imali do 300
000 kmetova koji su radili u
poljima dok su oni ratovali
ili se zabavljali na estim
gozbama s dosta piva, vina
i
medovine.
Sredinom 3. stoljea prije
Krista ardijejski kralj Argon
uspio je ujediniti vie
ilirskih plemena te je svoju
dravu proirio na podruje
od Biograda (kraj Zadra) do
rijeke Drim (u dananjoj
Albaniji). Kralj Argon umro
je 231. godine prije Krista
od prekomjernog uivanja
alkohola.
Vlast
je
naslijedila njegova ena
Teuta jer je njihov sin Pinos
bio maloljetan. Teuta je
vladala do 219. godine prije
Krista, a proslavio ju je
njezin
vojskovoa
Demetrije Hvarski, koji je
osvojio
grku
koloniju
Pharos (danas Stari Grad

Grobovi kao kuice na

starom suuranskom
groblju - ostatak rimskog
obiaja pokapanja

na Hvaru). Teuta se vrlo

brzo nala u ratu s
Rimljanima
jer
njima
gusarenje Ilira nikako nije
odgovaralo. Ovaj rat je
unato poetnim uspjesima
Teuta
izgubila
kad
je
Demetrije preao na stranu
Rimljana te se morala
skloniti u tvravu Risan u
Boki Kotorskoj (danas u
Crnoj Gori). Od velike
Ilirske drave kojom je
vladala ostalo joj je samo
podruje od Boke Kotorske
od
ua
Drima.
Dakle, ako je legenda o
kraljici Teuti u Suurju
istinita, Suuraj je stariji od
2300 godina. U prilog ovoj
legendi su i mnogobrojne
amfore
iz
potopljenih
rimske galija u okolici
Suurja.
Ranije
spomenuti
vojskovoa
Demetrije
Hvarski uskoro dolazi u
sukob s Rimljanima koji
219. godine pr. Krista
osvajaju i rue Pharos.
Prema legendi ilirski su se

vojnici razbjeali po otoku

nakon razaranja Pharosa,
lutali su kopnom prema
istoku otoka i tako doli do
Suurja. Tada su vidjeli da
dalje ne mogu i utaborili su
se u katelu kojeg je ranije
podigla Teuta. Sauvani
ilirski objekti potvruju da
su oni suuranski porat
utvrdili i dugo branili, to
znai da su Iliri vladali
Suurjem i poslije 219.god.
pr.
Krista.
Dvori ilirske kraljice Teute
ostali su do danas sauvani
jednim
dijelom,
kao
i
utvrde
vojskovoe
Demetrija
Hvarskog.
Takoer, otkriveni su i
ilirski grobovi s kostima,
keramikom
i
morskim
puevima. Brojne su i
ilirske
gomile,
a
najpoznatija od njih je
Velika gomila (staro Ilirsko
groblje). U okolici Suurja
ima jo mnogo nalazita iz
doba Ilira koji svjedoe o
njihovoj prisutnosti prije
vie
od
2300
godina.

Rimljani su dugo vodili rat

protiv Ilira. Zabiljeeno je
da su pokrenuli veliku
ofenzivu 153. godine pr.
Krista. Te bitke vodile su se
i oko Suurja jer je tada bio
na granici rimske i ilirske
drave. Godine 47. pr.
Krista vodila se velika
pomorska bitka kod edra
izmeu flote Pompeja pod
vodstvom
Marka
Oktavijana
i
Cezarovog
vojskovoe Vatinija Publija.
Marko Oktavijan je ovu
bitku izgubio i povukao se
prema Visu. Otok edro
nije daleko od Suurja pa
su Suuranska luka i uvala
Mrtnovik
bili
sidrite
rimskim brodovima prije i
poslije
bitke.
Dakle,
Suuraj
je doao
pod
rimsku vlast u 2. ili 1.
stoljeu
prije
Krista.
Na
podruju
Suurja
postoje ostaci dva rimska
naselja,
to
je
svijetu
obznanio
1525.
ueni
dominikanac
Vinko
Pribojevi
u
svom
znamenitom
govoru
u

Hvaru O podrijetlu i
zgodama
Slavena.
Naalost, ova naselja su
poruena za vrijeme ratova
s Turcima. Prvo naselje
nalazilo se na lokaciji
dananje Gornje Bande u
Suuju. Centar je bio kraj
sadanjeg samostana; tu je
pronaen
rimski
bijeli
mozaik, iji se vei ulomak
uva u riznici upnog
dvora.
Drugo
naselje
nalazio
se
kod
uvale
Mlaska. Tu se danas nalazi
vie
rimskih
zidova
(gospodarskih i ladanjskih
kua),
jedna
dobro
sauvana cisterna za vodu
(gustrina), te jo dosta
drugih ostataka.