S.Radenović, Matematička Analiza 2

Predgovor
Rukopis koji student ima pred sobom predstavlja cetvrto preradjeno kao
i dopunjeno izdanje zbirke zadataka iz Analize II, koja je prvi put izasla
1995 godine. Iako je tada kod nas postojalo vise zbirki zadataka iz Analize
II, kako na nasem tako i na ruskom jeziku, nasa metodska zbirka resenih
ispitnih i drugih zanimljivih zadataka, izazvala je veliki interes studenata
matematike, teorijske zike i nekih tehnickih fakulteta. Zvanicni tiraz od
500 primeraka je brzo rasprodat. U ovom najnovijem izdanju otklonili smo
greske i propuste ranijiha izdanja (kojih je bilo i na koje su nam nesebicno
ukazali pre svih, mnogi studenti koji su pripremali ispit pod nasim rukovodstvom), dodali dosta novih zadataka, koji ce znacajnije pomoci studentima
u pripremi ispita iz Analize II. Sluzeci se citiranom literaturom, u zbirci smo
naveli vise od 600 zadataka, od toga preko 400 resenih i oko 200 za samostalni
rad. Posebno su znacajni zadaci u vezi osetljivih pitanja razmene redosleda
granicnih procesa. Dali smo i prilican broj zadataka u kojima se pokazuje
da izostanak nekih uslova dovodi do prestanka vazenja tvrdjenja. Mnogi
od tih zadataka su bili na ispitima na fakultetima u Beogradu ili Kragujevcu. Pojedini zadaci su sa takmicenja studenata u Rusiji. Tekst smo kompjuterski obradili koristeci Latex-2erme TCI Software iz Novog Meksika. Zahvalni smo recenzentima profesoru dr Zoranu Kadelburgu,profesoru
dr Nebojsi Lazeticu i profesoru dr Arpadu Takaciju, koji su tokom izrade
prve verzije zbirke, davali dragocene savete i predloge i time dosta doprineli
da zbirka bude kvalitetnija. 10. septembra 2014, Beograd Stojan Radenovic,
radens@beotel.rs
Sadr
zaj
1 Funkcije vie promenljivih
1.1 Uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2 Reeni zadaci . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1 Granicne vrednosti . . . . . . . .
1.2.2 Neprekidnost . . . . . . . . . . .
1.2.3 Diferencijabilnost . . . . . . . . .
1.2.4 Tejlorova i Maklorenova formula
1.2.5 Ekstremne vrednosti . . . . . . .
1.2.6 Implicitna faukcija . . . . . . . .
1.2.7 Vezani ekstremumi . . . . . . . .
1.2.8 Smena promenljih . . . . . . . .
1.3 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2 Integrali
2.1 Uvod . . . . . . . . . . .
2.2 Viestruki integrali . . .
2.3 Krivolinijski integrali . .
2.4 Povrinski integrali . . .
2.5 Teorija polja . . . . . .
2.6 Zadaci za samostalni rad
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
69
. 69
. 70
. 95
. 112
. 147
. 155
3 Ravnomerna konvergencija
3.1 Uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2 Konvergencija familija funkcija,nizova i redova
3.3 Parametarski integrali . . . . . . . . . . . . . .
3.4 Ojlerovi integrali-gama i beta funkcije . . . . .
3.5 Furijeovi redovi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.6 Furijeovi integrali . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.7 Zadaci za samostalni rad . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
8
13
25
28
34
46
56
62
161
161
162
212
244
258
270
277
SADRZAJ
4 Dodatak
283
4.1 Neki integrali, sume i proizvodi . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
4.2 Od S. Ramanuana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
4.3 Ostale zanimljivosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Glava 1
Funkcije vie promenljivih

1.1
Uvod
U ovoj glavi zbirke detaljno su reeni specicni zadaci iz funkcija vie

promenljivih: granicne vrednosti, uzastopne granicne vrednosti, neprekidnost, ravnomerna neprekidnost, diferencijabilnost, izvod u pravcu, Tejlorova
i Maklorenova formula, lokalni ekstremumi, zavisnost i nezavisnost funkcija,
vezane ekstremne vrednosti, vektorske i implicitne funkcije, transformacije
diferencijalnih izraza-smenom promenljivih. Napomene date posle reenja
vecine zadataka cine sastavni deo reenja. U njima se navode i neke denicije pojmova koji se koriste (na primer napomena posle esnaestog zadatka).
Smatra se da student zna najvaznije stavove ove oblasti ili bar da ima neku
od knjiga ([2], II ili [9], I) pomocu koje moze da prati reenja zadataka.
1.2
Reeni zadaci
1.2.1
Grani
cne vrednosti
1.1 Neka je u (x, y) =

lim
x0
x2 y 2
x2 y2 +(xy)2
. Pokazati da je

lim u (x, y) = lim lim u (x, y) = 0
y0
y0
x0
kao i da lim u (x, y) ne postoji.

x0
y0
Imamo
lim u (x, y) =lim
y0
y0
x2 y 2
x2 0
0
=
2
2 = x2 = 0,
2
2
2
x y + (x y)
x 0 + (x 0)
5
GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

odakle sledi da je lim lim u (x, y) = 0. Poto je u (x, y) = u (y, x) to
x0

y0
je i lim lim u (x, y) = 0. Ako je lim u (x, y) = A onda je prelaskom na
y0
x0
x0
y0
polarne koordinate lim u ( cos , sin ) = A. Meutim

0
2 cos2 sin2
u ( cos , sin ) =
=
2 cos2 sin2 + 2 (cos sin )2
0, = 2 ,
1, = 4 ,
to pokazuje da A nije jedinstveno.

Napomena. Neka student pokaze: (x, y) (0, 0) 0, gde je
x = cos , y = sin .
1.2 Naci granicne vrednosti:

n 1 2
n
x

1cos xy
2
a) lim x2 y2 ; b) lim 1 +
xk k=1 k gde je x = (x1 , x2 , ..., xn ) ;
x0
x0
y0
c) lim
n

k=1
en

k=1
x2
k
x2k
,
k=1
gde je x = (x1 , x2 , ..., xn ) ; > 0.
a) Stavljajuci da je xy = t, ako (x, y) (0, 0) , dobijamo

1 cos xy
1 cos t
sin t
1
= lim
= lim
= .
2
2
x0
t0
t0 2t
t
2
(xy)
y0
lim
b) Ako je x = (x1 , x2 , ..., xn ) i x 0, to znaci da xi 0, i = 1, n. Zato

n 1 2
n
n
x
1

je lim 1 +
x2k k=1 k =lim (1 + t) t = e. Koricena je smena t =
x2k .
x0
t0
k=1
c) lim
t+
et
t
= +. Uvedena je smena t =
n

k=1
k=1
x2k +, kad x .
Napomena. Student treba da bude oprezan kada trazi granicne vrednosti funkcija vie promenljivih. Oznaka x a, na primer u R2 znaci isto to
i (x1 a1 x2 a2 ) gde je x = (x1 , x2 ) , a = (a1 , a2 ) . Meutim, oznaka
x (ne + i ne ) znaci da x V (; r) . Pogledati ([9], I, strana
71). U Rn , n > 1 postoji samo jedna . Neka student opravda korektnost
uvedenih smena u prethodnim primerima.
x+2y
1.3 Naci lim x2 2xy+2y
2.
(x,y)
Prelaskom na polarne koordinate, imamo

x2
x + 2y
1
cos + 2 sin
1 f ()
=
=
,
2
2
2
2xy + 2y
cos 2 cos sin + 2 sin
g ()
1.2. REENI ZADACI
a uslov (x, y) ekvivaletan je uslovu +. Lako je pokazati

()
na segmentu [0, 2] (zbog periodicnosti), odakle
ogranicenost kolicnika fg()
sledi da je trazena granicna vrednost jednaka nuli.
1.4 Izracunati uzastopne granicne vrednosti funkcije u (x, y) = ax+by
cx+dy u
tacki (0, 0) ako je c d = 0.
Imamo

a + b xy
a
a
lim
lim lim u (x, y) = lim
= .
y = lim
x0 y0
x0
y0
x0 c
c + dx
c
x je k sira n o
x=0
Slicno dobijamo da je lim
y0

lim u (x, y) = db .
x0
1.5 Ispitati da li postoje granicne vrednosti dvojnih nizova:

n
2
nln2 m
tan n+tan m
1
k
a) lim ln
;
b)
lim
;
c)
lim
cos m
.
2
2
2
1tan
n
tan
m
m
ln n+ln m
n+
n+
m+
m+
3 ln2 n
n+
m+
k=1
35
a) ann = 0, ann2 = 5 ln2 n =

= 0. Dakle, kad n +, m +,
granicna vrednost ne postoji.
b) anm = tan (n + m) . Ako anm a, kad n +, m +, onda
a2n2m = tan (2 (n + m)) =
2anm
a
1 a2nm
(kao njegov podniz) odakle sledi da je a = 0 (dokazati precizno). Onda i

ann = tan 2n 0 kad n +, tj. tan n 0 kad n +. Neka student
sada pokaze da sin n 0 i cos n 0 to je nemoguce zbog identiteta:
sin2 n + cos2 n = 1.
c) Prema formuli
cos + cos 2 + + cos n =
sledi da je
n

k=1
k
cos m
=
cos
n+1
2m
sin
sin
1
2m
n
2m
n
cos n+1
1
2 sin 2
, =
sin 2
m
, te je

n
1
1
1
k
1
1
1 2m 2m
2

2m

cos 2
=
2
1
1
1 0
m
m m
m2 sin 2m
m sin 2m
sin
2m
k=1
kad m +, n +. Dakle, granicna vrednost datog dvojnog niza kad

(n, m) je nula.
1
1.6 Pokazati da je za dvojni niz amn = nm+0,5
, m, n N

lim
lim anm = lim
lim anm ,
m+
ali da
n+
n+
m+
lim amn ne postoji.
m+
n+
Jednakost uzastopnih granicnih vrednosti je ocigledna, jer za ksirano

n, amn 0 kad m + i za ksirano m, amn 0 kad n +. Poto je
1
ann = 2 i am,2m = m+0,5
0, kad m + (tada i n +) to niz amn
nema granicnu vrednost kad (m, n) .
n
1.7 Pokazati da za dvojni niz anm = sin
m , n, m N, lim anm postoji,
n+
m+
ali je
lim
m+
Kako je 0
lim anm
n+
|sin n|
m
Zatim je
lim
n+
ali poto
1
m
= lim
n+
lim anm .
m+
0 kad m +, dobijamo lim anm = 0.

n+
m+
lim anm
m+
= lim 0 = 0,
n+

lim
lim anm ne postoji,
m+
n+

1
=m
lim sin n .
lim sin n ne postoji, onda ni
n+
jer nije denisan niz xm = lim
n+
1.2.2
sin n
m
n+
Neprekidnost
1.8 Ispitati neprekidnost funkcije u (x, y) = xxy

3 y 3 .
Funkcija je denisana na podskupu D = {(x, y) : x = y} ravni xOy i na
1
njemu je neprekidna. Zaista, funkcija u (x, y) = x2 +xy+y
2 je neprekidna kao
kolicnik konstantne funkcije i polinoma drugog stepena sa dve promenljive.
Dakle, funkcija u je neprekidna u oblasti denisanosti. Ona se moze dodenisati u preostalom delu ravni tako da bude neprekidna u svakoj tacki
A (a, a) izuzev u koordinatnom pocetku O (0, 0) , jer je
xy
1
1
= lim 2
= 2 , a = 0,
3
3
2
xa x y
xa x + xy + y
3a
ya
ya
lim
odnosno
1
xy
1
= lim 2
= + = +.
3
3
2
x0 x y
x0 x + xy + y
0
y0
y0
lim
1.2. REENI ZADACI
To znaci da su za funkciju
u (x, y) =
xy
,
x3 y3
x = y,
proizvoljno, x = y,
tacke A (a, a) , a = 0 prave y = x otklonjivi prekidi, dok je tacka O (0, 0)

prekid druge vrste.
Napomena. U savremenijoj literaturi se pojam neprekidnosti uvodi
samo za tacke oblasti denisanosti. U starijoj literaturi se moze naici na
funkcije kao to je na primer f (x) = x1 za koju se kaze da u 0 ima prekid
druge vrste. Za to ima opravdanja, jer ma kako denisali funkciju f u nuli,
ona ce tu imati prekid druge vrste.
3
3
1.9 Ispitai ravnomernu neprekidnost funkcije u (x, y) = xx2 +y
2 na skupu
+y

2
2
A = (x, y) : 0 < x + y 1 .
= A {(0, 0)} i funkciju
Posmatrajmo skup A
u (x, y) , (x, y) A,
u
(x, y) =
lim u (x, y) , (x, y) = (0, 0) .
x0
y0
ogranicen i zatvoren (dakle kompaktan), a funkcija u

Kako je skup A
na
njemu neprekidna, jer je

x2
y 2

0 |u (x, y)| = x 2
+y 2
|x| 1 + |y| 1 = |x| + |y|
x + y2
x + y2
i lim u (x, y) = 0 = u
(0, 0) , to je prema Kantorovoj teoremi, u
ravnomerno
x0
y0
neprekidna. Poto je u
|A = u, to je u ravnomerno neprekidna funkcija na
A.
4
4
1.10 Dokazati da je funkcija u (x, y) = xx2 +y
cena na skupu A =
2 ograni
+y

2
2
(x, y) : 0 < x + y 1 i naci inf u (x, y) i sup u (x, y) .
A
Poto je
u (x, y) = x2
x2
x2
2
+
y
x2 + y 2 1
x2 + y 2
x2 + y 2
to je funkcija u ogranicena odozdo nulom, a odozgo jedinicom, dakle za sve

(x, y) A je 0 < u (x, y) 1 . Naravno sup u (x, y) = 1 jer je na primer
A
u (1, 0) = 1. Kako je lim u (x, y) = 0, i 0 > 0 za sve (x, y) A,
onda iz lim u (x, y) = 0 sledi da postoji tacka (x0 , y0 ) = (0, 0) takva da je
x0
y0
0 < u (x0 , y0 ) < (prema deniciji limesa), to je kontradikcija.

1.11 Dokazati neprekidnost funkcije
xy
, (x, y) = (0, 0) ,
x2 +y2
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) ,
u tacki O (0, 0) , po svakoj promenljivoj posebno, i njenu prekidnost u istoj
tacki kao funkcije sa dve promenljive.
Ako je y = 0, onda je u (x, 0) = 0 za sve x R pa je funkcija u
neprekidna po promenljivoj x u svakoj tacki. Za y = 0, u je neprekidna
= 0 = u (0, y) (ako je y = 0 to je
u (0, y) , jer je lim u (x, y) = lim x2xy
+y2
x0
x0
(x, y) = (0, 0)). Ovo znaci da je u neprekidna po promenljivoj x u tacki

(0, 0) . Kako je u (x, y) = u (y, x) , to je dokaz za promenljivu y isti kao za
x. Poto je u (x, x) = 12 i u (x, x) = 12 , to lim u (x, y) ne postoji i zato je
x0
y0
funkcija prekidna u tacki (0, 0) .

1.12 Ispitati neprekidnost funkcije

cos(xy)cos(x+y)
,
2xy
u (x, y) =
1, xy = 0,
xy = 0,
u tackama O (0, 0) i A (1, 0) posebno po svakoj od promenljivih x i y kao i

po promenljivoj (x, y) .
Primenom adicionih formula dobija se

sin x sin y
, xy = 0,
xy
u (x, y) =
1, xy = 0.
Kako je
lim u (x, y) = lim
x0
x0
y0
sin x
sin y
lim
= 1 = u (0, 0) ,
y0 y
x
to je funkcija u neprekidna u tacki O (0, 0) , samim tim neprekidna je i po

svakoj promenljivoj posebno. Poto je
sin x
sin y
lim
= (sin 1) 1 = 1 = u (1, 0) ,
x1 x
y0 y
lim u (x, y) = lim
x1
y0
1.2. REENI ZADACI
11
to je funkcija u u tacki A (1, 0) prekidna. Ako je y = 0, imamo da je

lim u (x, 0) =lim 1 = 1 = u (1, 0) , tj. u je neprekidna u tacki A (1, 0) po
x1
x1
promenljivoj x. Neka je x = 1, onda je

sin 1 siny y , y = 0,
u (1, y) =
1, y = 0,
te je lim u (1, y) = sin 1 = 1 = u (1, 0) , odnosno, u ima prekid po promenljivoj
y0
y u tacki A (1, 0) .
1.13 Neka je A otvoren i konveksan (ogranicen ili neogranicen) skup u
Rm i u : A R diferencijabilna funkcija na A. Ako su svi parcijalni izvodi
funkcije u ograniceni na A, tj. |uxi | K za i = 1, m i x A, za neko K R,
tada je funkcija u ravnomerno neprekidna na A. Dokazati.
Neka je > 0. Treba pokazati da postoji = () > 0, takvo da, kad
god je rastojanje dveju tacaka M (x1 , x2 , ..., xm ) i N (x1 , x2 , ..., xm ) iz A
manje od , vazi |u (M) u (N )| < . Uzmimo da je = mK

. Poto je A
konveksan skup, ceo segment odreen tackama M i N pripada skupu A i
zato se na razliku u (M) u (N ) moze primeniti Lagranzova teorema, tj.:
u (M) u (N ) =
m

i=1

uxi (P ) xi xi ,
gde P pripada segmentu sa krajevima M i N. Kako je

m

2
xi xi ,
(M, N ) =
2
i=1
|xi
xi |
< , te je zbog |uxi (P )| K ispunjeno: |u (M) u (N )| <

to je
mK < .
Napomena. Lagranzova teorema se moze primeniti na razliku u (M)
u (N ) prema stavu o srednjoj vrednosti za funkcije vie promenljivih ([2], II).
1.14 Dokazati da je funkcija
3 3
x +y
, (x, y) = (0, 0) ,
x2 +y2
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) ,
ravnomerno neprekidna na R2 .
Prema prethodnom zadatku dovoljno je pokazati ogranicenost parcijalnih izvoda ux i uy u celoj ravni. Lako se dobija da je
4 2 2
4 2 2
x +3x y 2xy3
y +3y x 2yx3
,
(x,
y)
=

(0,
0)
,
, (x, y) = (0, 0) ,
2
2
2
(x +y )
(x2 +y2 )2
ux =
i uy =
1, (x, y) = (0, 0) ,
1, (x, y) = (0, 0) .
12
Izrazavajuci zatim, x, y preko polarnih koordinata dokazuje se ogranicenost

parcijalnih izvoda:
ux = cos4 + 3 cos2 sin2 2 cos sin3 , = 0 i ux (0, 0) = 1,
uy = sin4 + 3 sin2 cos2 2 sin cos3 , =
0 i uy (0, 0) = 1.
U prethodnom zadatku (pogledati reenje) pretpostavlja se da je funkcija
diferencijabilna u svakoj tacki konveksne oblasti. Neka student pokaze da
ova funkcija nije diferencijabilna u tacki O (0, 0) . Poto funkcija u nije diferencijabilna samo u O (0, 0) to se dokaz prethodnog zadatka modikuje tako
to postoje dva slucaja:
1. Tacka O (0, 0) ne pripada pravoj M1 M2 ;
2. Tacka O (0, 0) pripada toj pravoj.
U prvom slucaju se nita ne menja jer je na pravoj M1 M2 funkcija diferencijabilna. U drugom slucaju se razlika u (M1 ) u (M2 ) zamenjuje novim
zbirom, tj.(u (M1 ) u (M3 )) + (u (M3 ) u (M2 )) gde je M3 tacka koja ne
pripada pravoj M1 M2 . Svakako prethodni zadatak treba imati u vidu kao
teorijsku potporu.
1.15 Ako je funkcija (x, y) u (x, y) neprekidna po svakoj promenljivoj
odvojeno i na primer monotona po y, tada je ona neprekidna po (x, y) .
Dokazati.
Neka je (x0 , y0 ) ksirana tacka i neka je > 0 dato. Tada postoje
1 , 2 > 0 tako da za |y y0 | 1 sledi: |u (x0 , y0 ) u (x0 , y)| < 2 i za
|x x0 | 2 sledi
|u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 1 )| < .

2
Zbog monotonosti funkcije po y dobija se: Ako je |x x0 | 2 , |y y0 | 1
onda je
u (x, y0 1 ) u (x, y) u (x, y0 + 1 )
odakle sledi
|u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 )|
|u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 1 )| + |u (x0 , y0 1 ) u (x0 , y0 )| < .
Odavde je |u (x, y) u (x0 , y0 )| < . Zaista, iz
< u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 ) <
< u (x, y0 + 1 ) u (x0 , y0 ) < , sleduje
1.2. REENI ZADACI
13
< u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 ) < u (x, y) u (x0 , y0 )

< u (x, y0 + 1 ) u (x0 , y0 ) <
za |x x0 | 2 , |y y0 | 1 , tj. kad god (x, y) pripada pravougaoniku cije
su stranice 21 i 22 .
1.2.3
Diferencijabilnost
1.16 Dokazati da je funkcija

2n+1 2n+1
x
u (x, y) =
+y
x2n +y2n
, (x, y) = (0, 0) , n N,
0, (x, y) = (0, 0) ,
u tacki O (0, 0) izvodljiva (postoji u (0, 0) := [ux (0, 0) uy (0, 0)]), a nije
diferencijabilna.
Kako je
u (0 + h, 0) u (0, 0)
ux = lim
= lim
h0
h0
h
h2n+1
h2n
h
=1
h0 h
= lim
i slicno uy (0, 0) = 1 (mada to sledi iz simetricnosti funkcije u, u (x, y) =

u (y, x)), to je funkcija u u tacki O (0, 0) izvodljiva (ima izvod, tj. ima oba
parcijalna izvoda u toj tacki) i izvod je: u (0, 0) := [ux (0, 0) uy (0, 0)] =
[1 1] .
Student treba da zna da je izvod funkcije (ako postoji) koja preslikava
n
R Rm , (n, m N) matrica tipa m n (m vrsta i n kolona). Ako je
m = 1, onda je izvod takve funkcije vrsta matrica.
Ako se pretpostavi diferencijabilnost ove funkcije u tacki O (0, 0) dobija
se za totalni prirataj u toj tacki:

u (0 + h, 0 + g) u (0, 0) = 1 h + 1 g + o
h2 + g 2 , (h, g) (0, 0) ,

= h+g+o
h2 + g 2 , kad h 0, g 0. Uzimajuci da je

h = g, dobija se h = o
2h2 , kad h 0, to je netacno.
Napomena. Iz ovog primera se vidi sutinska razlika izmeu funkcija
jedne promenljive i funkcija vie promenljivih. Naime, pojmovi izvodljivost
(konacan izvod u tacki) i diferencijabilnost su ekvivalentni kod funkcija jedne
promenljive. Kod ovih drugih, to nije tako.
1.17 Dokazati da je funkcija u : Rm R, data sa u (x) = x , diferencijabilna svuda osim u tacki x = 0.
tj.
h2n+1 +g 2n+1
h2n +g 2n
14
m
Ako x R , x = (x1 , x2 , ..., xm ) , tada je u (x) = u (x1 , x2 , ..., xm ) =
x21 + x22 + + x2m . Poto su uxi , i = 1, 2, ..., m neprekidne funkcije za
(x1 , x2 , ..., xm ) = (0, 0, ..., 0) , to je funkcija u tim tackama diferencijabilna
(obnoviti odgovarajucu teoremu). Naimo uxi (0) .

02 + 02 + + h2i + + 02 0
|hi |
uxi (0, 0, ..., 0) = lim
= lim
= 1.
hi 0
hi 0 hi
hi
Dakle, funkcija nema parcijalne izvode u tacki x = 0, to znaci da nije

diferencijabilna u toj tacki (obnoviti stav o neophodnom uslovu diferencijabilnosti funkcije u tacki, ( [2],[9]).
Napomena. Student treba da zna teoremu o dovoljnom uslovu za diferencijabilnost funkcije u tacki: Ako postoji okolina tacke takva da parcijalni
izvodi postoje u svakoj tacki te okoline a da su u toj tacki i neprekidni, onda
je funkcija diferencijabilna u toj tacki.
Ako parcijalni izvodi u nekoj tacki postoje i prekidni su, funkcija moze
biti diferencijabilna. Tada se proverava da li totalni prirataj u tacki moze
da se predstavi na jedan od sledeca dva ekvivalentna nacina:
1.
u (x0 , y0 ) = u (x0 + h, y0 + g) u (x0 , y0 )
= ux (x0 , y0 ) h + uy (x0 , y0 ) g + o
2.

h2 + g 2 , (h, g) (0, 0) .
u (x0 , y0 ) = u (x0 + h, y0 + g) u (x0 , y0 )

= ux (x0 , y0 ) h + uy (x0 , y0 ) g + (h, g) h + (h, g) g
gde (h, g) , (h, g) 0 kad (h, g) (0, 0) . Za funkcije 3, 4, ... i vie
promenljivih zapis je slican.
1.18 Dokazati da funkcija u : R2 R, data sa
2

x + y 2 sin 21 2 , (x, y) = (0, 0) ,
x +y
u (x, u) =
0, (x, y) = (0, 0) ,
ima u okolini tacke (0, 0) parcijalne izvode koji su prekidni u toj tacki, ali
je u ipak diferencijabilna u (0, 0) .
Koristeci pravila nalazenja izvoda dobijaju se parcijalni izvodi:
1
x
1
ux (x, y) = 2x sin

cos
, (x, y) = (0, 0) ,
x2 + y 2
x2 + y 2
x2 + y 2
h2 sin h12
u (h, 0) u (0, 0)
1
ux (0, 0) = lim
= lim
= lim h sin 2 = 0,
h0
h0
h0
h
h
h
1.2. REENI ZADACI
15
odnosno,
1
y
1

cos
, (x, y) = (0, 0) ,
uy (x, y) = 2y sin
2
2
2
2
2
x +y
x +y
x + y2
uy (0, 0) = 0.
Funkcija ima parcijalne izvode u svakoj tacki svog domena i oni su neprekidni
izuzev mozda u sumnjivoj tacki O (0, 0) . Uzimajuci da je x = cos , y =
sin , dobija se
ux (x, y) = 2 cos sin
1
1
cos 2 , (x, y) = (0, 0) ,
odakle sledi da
lim ux (x, y) = lim 2 cos sin
x0
y0
1
1
1
lim cos 2 = 0 lim cos 2
0
0
ne postoji (zato?). Dakle, parcijalni izvodi su prekidni u tacki O (0, 0) .

Funkcija je ipak diferencijabilna u toj tacki. Zaista, treba proveriti da li se
totalni prirataj u O (0, 0) moze predstaviti u obliku:

2

1
= 0h+0g+o
h2 + g2 ,
h + g 2 sin
h2 + g2
kad h 0, g 0, tj. da li je
2

h + g2
1
1
sin
= lim h2 + g 2 sin
= 0,
lim
2
2
2
2
2
x0
h0
h +g
h +g
h + g2
y0
g0

2
2
kad h
0, g 0? S obzirom da je to tacno ( h + g 0, kad h 0,

g 0, sin 21 2 1) funkcija je diferencijabilna u O (0, 0) .
h +g
1.19 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

0, x y = 0,
u (x, y) =
1, x y = 0.
Funkcija je diferencijabilna (dakle i neprekidna) u svakoj tacki (x, y)
van koordinatnih osa (obrazloziti zato!). U tim tackama je ux (x, y) =
uy (x, y) = 0 tj. u (x, y) = [0 0] . Nije pogreno (mada nije uobicajeno)
napisati da je za sve
(x, y) R2 ({(x, 0) : x R} {(0, y) : y R}) : u (x, y) = 0.
16
Ova nula je pocetak (neutralni element) vektorskog prostora pravougaonih

matrica tipa 12. Zatim se dobija da je ux (x, 0) = 0 za x = 0, tj. uy (0, y) =
0 za y = 0. Meutim uy (x, 0) ne postoji ako je x = 0 i slicno ux (0, y) ne
postoji za y = 0. Vazi ux (0, 0) = uy (0, 0) = 0. Parcijalni izvodi su neprekidni
u (0, 0) . S obzirom da je
lim
(x,y)(0,0)
u (x, y) = u (0, 0) ,
jer je lim u (x, x) = 1, lim u (x, 0) = 0, to je funkcija u prekidna u tacki

x0
x0
O (0, 0) , odnosno u toj tacki nije diferencijabilna.

Pitanje: Poto su parcijalni izvodi ux i uy neprekidni u (0, 0) , a funkcija
u toj tacki nije diferencijabilna, da li to protivreci teoremi o dovoljnom
uslovu za diferencijabilnost?
Odgovor: Ne protivreci. Nekastudent obrazlozi.
1.20 Da li funkcija u (x, y) = 1 x2 y2 ima izvod u tacki M (0, 1) ,
tj. da li postoji u (0, 1)?
Oblast denisanosti funkcije u je skup svih tacaka (x, y) R2 za koje
je x2 + y 2 1. Dakle, tacka M (0, 1) je rubna tacka domena. Parcijalni
izvodi se deniu za unutranje tacke domena a za rubnu tacku M (x0 , y0 )
domena je ux (x0 , y0 ) := lim ux (x, y) i uy (x0 , y0 ) := lim uy (x, y) ukoliko
xx0
xx0
yy0
yy0
ux (x, y) i uy (x, y) postoje za unutranje tacke domena. U datom primeru

je ux (x, y) = x2 2 i uy (x, y) = y2 2 za tacke (x, y) za koje je
1x y
x
1x2 y2
x2 + y 2 < 1. Poto lim

x0
y1
1x y
y
1x2 y 2
x0
i lim
ne postoje (obrazloziti)
y1
to parcijalni izvodi ux i uy u rubnoj tacki M (0, 1) ne postoje, tj. u (0, 1)

ne postoji.
1.21 Funkcija (x, y) u (x, y) denisana je na R2 sa
u (x, y) =
(x + y)

x2 + y2 sin
0, (x, y) = (0, 0) .
1
, (x, y)
x2 +y2
= (0, 0) ,
a) Da li je u neprekidna u tacki (0, 0)?

b) Da li postoje parcijalni izvodi u tacki (0, 0)?
c) Ispitati diferencijabilnost

u tacki (0, 0) .

a) Kako je sin 21 2 1 za (x, y) = (0, 0) , to je
lim
u (x, y) =
x +y
(x,y)(0,0)

0 = u (0, 0) jer je
lim
(x + y) x2 + y 2 = 0, dnosno funkcija je neprekidna
(x,y)(0,0)
1.2. REENI ZADACI
17
u (0, 0) . Koricena je cinjenica da je beskonaco mala pomnozena ogranicenom

funkcijom beskonacno mala.
b)
u (0 + h, 0) u (0, 0)
h h2
ux (0, 0) = lim
= lim
= lim |h| = 0
h0
h0
h0
h
h
i zbog simetricnosti funkcije (u (x, y) = u (y, x)) je uy (0, 0) = 0.
c) Funkcija je diferencijabilna u (0, 0) ako je za totalni prirataj u toj
tacki ispunjeno

u (0, 0) = u (0 + h, 0 + g) u (0, 0) = 0 h + 0 g + o
h2 + g 2
kad h 0, g 0, tj.
(h + g)

1
h2 + g2 sin
=o
h2 + g 2
h2 + g 2
1
h2 +g 2
kad h 0, g 0. To je tacno, jer je lim (h + g) sin

h0
g0
= 0.
1.22 Neka je u (x, y) = |x| +|y| ||x| |y|| . Pokazati da postoje ux (0, 0)
i uy (0, 0) , a da funkcija u nije diferencijabilna u tacki (0, 0) .
ux (0, 0) = lim
h0
u (0 + h, 0) u (0, 0)
|h| ||0| |h||
= lim
=0
h0
h
h
i slicno uy (0, 0) = 0. Totalni prirataj u (0, 0) je:

u (0, 0) = |h| + |g| ||h| |g|| = 0 h + 0 g + o

h2 + g2
kad h 0, g 0, u slucaju diferencijabilnosti. Uzimajuci h = g > 0,

u (0, 0) = 2h = o (h) tj. 2 = o (1) , to je netacno. Zato funkcija nije
diferencijabilna u (0, 0) .
1.23 Dokazati sledeca tvrenja o funkciji

2
1
x + y2 sin x2 +y
2 , (x, y) = (0, 0) ,
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) .
a) Funkcija u ima parcijalne izvode u svakoj tacki domena;
b) Ti izvodi su prekidni u (0, 0) a u ostalim tackama su neprekidni;
c) U tacki (0, 0) funkcija u je diferencijabilna.
18
a) Imamo
h2 sin h12
1
= lim h sin 2 = 0
h0
h0
h
h
ux (0, 0) = lim
i zbog u (x, y) = u (y, x) sledi uy (0, 0) = 0.

b) Poto je
1
2x
1
2
cos 2
, (x, y) = (0, 0) ,
2
2
+y
x +y
x + y2
1
2y
1
uy (x, y) = 2y sin 2
2
cos 2
, (x, y) = (0, 0) ,
2
2
x +y
x +y
x + y2
ux (x, y) = 2x sin
x2
to su parcijalni izvdi neprekidni u (0, 0) ako i samo ako je lim ux (x, y) = 0

x0
y0
i lim uy (x, y) = 0, jer je prema a) ux (0, 0) = uy (0, 0) = 0. Ali, na primer,

x0
y0

1
2
1
lim ux (x, y) = lim 2 cos sin 2 cos cos 2
x0
0
y0
= 0 (2 cos ) lim
1
1
cos 2 = (2 cos ) lim t cos t2 .
t+
Poslednja granicna vrednost ne postoji (Analiza I-neka studet obrazlozi).

c) Treba pokazati da totalni prirataj u (0, 0) ima oblik

2

1
2 + g2 ,
h + g 2 sin 2
=
0
h
+
0
g
+
o
h
h + g2

1
kad h 0, g 0. To je tacno, zbog lim h2 + g 2 sin h2 +g
2 = 0.
h0
g0
1.24 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

3 2
x y
, x4 + y 4 = 0,
x4 +y 4
u (x, y) =
0, x4 + y 4 = 0.
3 2
y
x2 y 2
1
Poto je xx4 +y
4 = |x| x4 +y 4 2 |x| za sve (x, y) = (0, 0) , to je
1
|x| = 0 = u (0, 0) ,
x0 2
y0
lim u (x, y) = lim
x0
y0
dnosno, funkcija je neprekidna u svakoj tacki ravni R2 . Lako je proveriti

da je funkcija diferencijabilna u svakoj tacki (x, y) = (0, 0) jer u njoj ima
1.2. REENI ZADACI
19
neprekidne parcijalne izvode. Poto su parcijalni prirataji u (0, 0) jednaki

nuli po obe promenljive, to je ux (0, 0) = uy (0, 0) = 0. Meutim, funkcija
nije diferencijabilna u (0, 0) jer totalni
prirataj u toj tacki u (x, y)u (0, 0) =

x3 y 2
2
2
x + y kad x 0 i y 0. Zaista, kad x 0 i
x4 +y4 nema oblik o

x5
x
x = y > 0 sledi u (x, x) = 2x
=
=

o
2x2 .
4
2
1.25 U zavisnosti od vrednosti realnog parametra , odrediti skup A
svih tacaka u kojima je funkcija

2
x y 2 , x2 y 2 = 0,
u (x, y) =
0, x2 y 2 = 0,
neprekidna, i skup B svih tacaka u kojima

diferencijabilna.
je funkcija
1, x2 y 2 = 0,
Ako je = 0, onda je u (x, y) =
Znaci, funkcija
0, x2 y 2 = 0.
u ima prekide u svim tackama pravih y = x. U ostalim tackama
ravni
2
2
R je i diferencijabilna. Dakle, A0 = B0 = (x, y) R : y = x . Ako je
< 0, onda je A = A0 , jer je tada za y x, u (x, y) . Jasno je za
< 0, A = B (obrazloziti detalje). Neka je > 0. Tada je A = R2 , jer
je funkcija u neprekidna i u sumnjivim tackama (x, x) . Ispitajmo u ovom
slucaju diferencijabilnost funkcije. U tim tackama imamo:

|h g| |h + g 2x| , x = 0,
u (x, x) = 2
h g 2 , x = 0.

Funkcija je onda diferencijabilna ako i samo ako je u (x, x) = o
h2 + g2 ,
kad h 0, g 0. odnosno, prelaskom na polarne koordinate ako je
r |sin cos | | (sin + cos ) 2x| = o () , x = 0, tj. 2 |cos 2| =
o () , x = 0, tj. ako je 1 > 0, x = 0 i 2 1 > 0, x = 0. Dakle, ako je
> 1 funkcija je diferencijabilna u tackama pravih y = x, x = 0, odnosno
za > 12 u koordinatnom pocetku.
1.26 Neka je

x3
2 +y 2 , (x, y) = (0, 0) ,
x
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) .
Tada je u neprekidna na R2 i ima u svakoj tacki (x, y) R2 izvod u
proizvoljnom pravcu. Meutim, u nije diferencijabilna na R2 . Dokazati.
2
2
S obzirom da je u (x, y) = x x2x+y2 za (x, y) = (0, 0) i 0 x2x+y 2 1
to je lim u (x, y) = u (0, 0) (proizvod beskonacno male i ogranicene funkcije
x0
y0
20
je beskonacno mala), tj. u je neprekidna funkcija u sumnjivoj tacki O (0, 0) .

U ostalim tackama je neprekidna kao kolicnik neprekidnih funkcija. Lako se
dobija da je u svim tackama osim O (0, 0) funkcija diferencijabilna (zato?)
i prema ([2], II) u tim tackama ima izvod u proizvoljnom pravcu. Poto je
ux (0, 0) = 1, uy (0,
0) = 0, toje funkcija diferencijabilna u tacki O (0, 0) ako

h3
je h2 +g2 = h + o
h2 + g 2 , kad h 0, g 0. Uzimajuci h = g > 0 i

h 0 dobija se h2 = o h 2 , tj. 12 = o 2 kad h 0, (kontradikcija),
to znaci da funkcija nije diferencijabilna u tacki O (0, 0) . Ipak za izvod u
tacki O (0, 0) u pravcu jedinicnog vektora l (l1 , l2 ) dobija se ([2], II):
u ((0, 0) + t (l1 .l2 )) u (0, 0)
= lim
t0
t0
t
lim
t2
t3 l13
(l12 +l22 )
tl3
= lim 2 1 2 = l13 ,
t0 t l + l
1
2
tj. u ima izvod u svakoj tacki ravni R2 , u proizvoljnom pravcu.

1.27 Data je funkcija
3 2
x xy
x2 +y2 , (x, y) = (0, 0) ,
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) .
a) Dokazati da u svim tackama ravni funkcija ima izvod u svim pravcima;

b) Ispitati diferencijabilnost funkcije u;
c) Ispitati da li je u uniformno neprekidna u ravni.
a) Ako je (x, y) = (0, 0) , onda je
ux (x, y) =
x4 + 4x2 y 2 y4
4x3 y
i
u
(x,
y)
=
.
y
(x2 + y 2 )2
(x2 + y 2 )2
Zatim je ux (0, 0) = 1 i uy (0, 0) = 0. Poto su parcijalni izvodi neprekidne

funkcije u svim tackama (x, y) = (0, 0) , to funkcija ima izvod u njima u
svim pravcima. Treba naci izvod u (0, 0) u proizvoljnom pravcu:

tl1 t2 l12 l22
u (0 + tl) u (0)
u (tl1 , tl2 )
2
= l1 l12 l22 ,
lim
= lim
= lim
2
3
t0
t0
t0
t
t
t l1 + l2
dakle postoji. Ovde je l = (l1 , l2 ) proizvoljni jedinicni vektor. Neka student
proveri prekidnost parcijalnih izvoda u (0, 0) .
b) Funkcija je diferencijabilna u svakoj tacki ravni, izuzev mozda u
(0, 0) . Ako bi bila diferencijabilna u (0, 0) onda je

h3 hg2
2 + g 2 , h 0, g 0,
=
h
+
o
h
h2 + g2
1.2. REENI ZADACI
21

2
2 + g 2 , to je neta
tj. 2hg
=
o
h
cno. Zaista, za h = g > 0, dobija se
2
2
h +g
1 = o (1) , h 0.
|x2 y 2 |
c) Zbog |u (x, y)| = |x| x2 +y 2 |x| sledi neprekidnost u tacki (0, 0) .
d) Isto kao u 1.13 i 1.14 sledi ravnomerna neprekidnost funkcije.
1.28 Odrediti skup Ap svih tacaka u ravni u kojima je funkcija u (x, y) =
max {|x|p , |y|p } , p > 0, diferencijabilna.
Funkcija je ocigledno diferencijabilna u svakoj tacki oblika (x, y) , ako
je x = y. Za ispitivanje diferencijabilnosti u tackama (0, 0) , (a, a) i (a, a) ,
a = 0, treba naci parcijalne izvode.
u (0 + h, 0) u (0, 0)
u (h, 0)
|h|p
= lim
= lim
.
h0
h0
h0 h
h
h
ux (0, 0) = lim
Ako je 0 1,

ux (0, 0) = lim
h0
|h|
|h| = 0 (p = 1 + , > 0)
h
i slicno uy (0, 0) = 0. Neka je sada a > 0. Onda je

u (a + h, a) u (a, a)
ux (a, a) = lim
=
h0
h
0, h 0 ,
pap1 = 0, h 0+ ,
jer je
u (a + h, a)u (a, a) =
ap ap , h < 0,
=
(a + h)p ap , h > 0,
0, h < 0,
(a + h)p ap , h > 0.
Dakle, za 0 1, funkcija je diferencijabilna u (0, 0) jer je
max {|h|p , |g|p }
max {p |cos |p , p |sin |p }

= lim
= 0.
0
h0
h2 + g 2
g0
lim
Znaci, Ap = {(x, y) : x = y} , 0 1.
1.29 Neka je

xy
sin x2xy
, (x, y) = (0, 0) ,
+y2
x2 +y2
u (x, y) =
0, (x, y) = (0, 0) .
22
a) Naci sve tacke (x, y) R2 u kojima je funkcija u diferencijabilna;

b) Ispitati da li je funkcija u ravnomerno neprekidna na R2 .
a) Za (x, y) = (0, 0) postoje parcijalni izvodi i neprekidni su, pa je
funkcija diferencijabilna (obnoviti teoremu o tome). Zatim je
ux (0, 0) = lim
h0
u (0 + h, 0) u (0, 0)
0
lim = 0
h0 h
h
i slicno uy (0, 0) = 0. Ako se pretpostavi diferencijabilnost u (0, 0) , onda je

totalni prirataj u toj tacki

u (0, 0) = u (0 + h, 0 + g) u (0, 0) = 0 h + 0 g + o
h2 + g 2 ,
kad h 0, g 0, tj. hg
2
h +g 2
sin h2hg
=o
+g 2

h2 + g 2 , kad h 0, g 0.
hg
2
2
h0 h +g
Znaci u slucaju diferencijabilnosti u (0, 0) je: lim
sin h2hg
= 0, to je
+g 2
g0
netacno jer je za h = g = 0
lim
h0 h2
g0
hg
1
hg
1
sin 2
= sin = 0.
2
2
+g
h +g
2
2
b) Ako je (x, y) = (0, 0) onda je

xy2 y2 x2
xy
xy
ux =
+
cos 2
i
3 sin
5
2
2
x
+
y
x
+ y2
(x2 + y 2 ) 2
(x2 + y 2 ) 2

yx2 x2 y 2
y3
xy
xy
uy =
+
cos 2
.
3 sin
5
2
2
x +y
x + y2
(x2 + y 2 ) 2
(x2 + y2 ) 2
x3
Zatim je
|ux (x, y)|
|x|3
(x2 + y2 ) 2

xy 2 y 2 x2
5
(x2 + y 2 ) 2
1+1=2
i slicno |uy | 2. Kod prvog sabirka se mogu uvesti polarne koordinate, a

kod drugog nakon ocene sa
4
3 2
xy
x y
+
5
5
(x2 + y 2 ) 2
(x2 + y 2 ) 2
takoe polarne koordinate. S obzirom da je funkcija neprekidna u celoj ravni
(neka student proveri za tacku O (0, 0)) i da ima ogranicene parcijalne izvode
1.2. REENI ZADACI
23
onda je ravnomerno neprekidna na R2 . Za precizno obrazlozenje pogledati

zadatke 1.13 i 1.14.
1.30 Neka je u denisana u nekoj okolini tacke (0, 0) i neka je ux (0, 0) =
uy (0, 0) = u (0, 0) = 0. Potreban i dovoljan ulov da u bude diferencijabilna
u tacki (0, 0) je:
x u (x, y)
y u (x, y)
=
lim
= 0.
2
2
(x,y)(0,0) x + y
(x,y)(0,0) x2 + y 2
lim
Ako je u diferencijabilna u tacki (0, 0) , onda je

u (x, y) u (0, 0) = ux (0, 0) x + uy (0, 0) y + o

x2 + y 2 ,
kad (x, y) (0, 0) , tj. u (x, y) 0 = 0 x + 0 y + o

x2 + y 2 kad
xu(x,y)
0 kad (x, y) (0, 0) . Zato je i
(x, y) (0, 0) , odnosno
2
2
x +y
lim
(x,y)(0,0)
x u (x, y)
y u (x, y)
=
lim
= 0.
x2 + y 2
(x,y)(0,0) x2 + y 2
Obrnuto, iz datih uslova treba pokazati da je funkcija u diferencijabilna u

u(x,y)
tacki (0, 0) , tj. da je
lim
= 0. Poto je
2
2
(x,y)(0,0)
x +y

u (x, y) |x| |u (x, y)| |y| |u (x, y)|

0
+
0,

x2 + y 2
x2 + y 2
x2 + y 2
kad (x, y) (0, 0) , to prema lemi o ukljetenju u(x,y)

0, kad (x, y)
2
2
x +y
(0, 0) , odnosno sledi diferencijabilnost funkcije u tacki (0, 0) .

Napomena. Koricena je ocigledna nejednakost: 21 2
x +y
|x|+|y|
x2 +y2
x2 = |x|2 , y 2 = |y|2 .
1.31 Ispitati
ravnomernu
neprekidnost funkcija:

x2 + y 2 sin 21 2 , (x, y) = (0, 0) ,
x +y
a) u (x, y) =
0, (x,
y)
=
(0,
0)

;
b) u (x, y, z) = sin x2 + y 2 + z 2 , x, y, z R3 .
Obe funkcije se mogu svesti na funkcije jedne promenljive uvoenjem polarnih koordinata u slucaju prve i sfernih koordinata u slucaju druge
funkcije. Tada je

sin 1 , = 0,
u (x, y) = u ( cos , sin ) =
= u1 () , tj.
0, = 0,
24
u (x, y, z) = u ( cos sin , sin sin , cos ) = sin 2 = u2 () .

Poto je
lim sin
1
=0i
lim sin
1
sin t
= lim
=1
+
t0
t
to je funkcija u1 : [0, +[ R neprekidna, dakle i ravnomerno neprekidna

jer ima konacnu granicnu vrednost kad +. Funkcija u2 nije ravnomerno
neprekidna, jer postoje nizovi xn i
xn takvi da xn xn 0, ali u (xn )
u (xn ) 0. Dovoljno je uzeti xn = 2 + n, xn = n, n N.

Napomena. Neka student pokaze da su parcijalni izvodi funkcije u
ograniceni i onda slicno kao u zadacima 1.13 i 1.14 dokazati ravnomernu
neprekidnost.
to se tice funkcije(x, y, z) u (x, y, z) dovoljno je uzeti
nizove: An
2 + n, 0, 0 i Bn ( n, 0, 0) . Za njih je (An , Bn ) 0 i
u (An ) u (Bn ) 0.
10
1.32 Naci x 2 yu 8 , ako je u (x, y) = exy .
Treba naci osmi izvod po y od parcijalnog izvoda drugog reda po
x. S obzirom na teoremu ([2], II, Posledica 2.6.1 ili [9], I, Teorema 3.4.III)
treba naci drugi izvod po x od parcijalnog izvoda osmog reda po y. Poto
8
je yu8 = uy8 = x8 exy to je prema Lajbnicovoj frmuli o ntom izvodu
proizvoda:
10 u
x2 y 8

2 8 xy 8 xy
x e
= x e + 2 x8 (exy )x + x8 (exy )xx
2
x

6 xy
= 56x e + 16x7 yexy + x8 y 2 exy = exy 56x6 + 16x7 y + x8 y 2 .
= ux2 y8 =
Napomena. (uv)(n) =
n

n (nk) (k)
v
je Lajbnicova formula za nti
k u
k=0
izvod proizvoda, u(0) = u, v (0) = v.

1.33 Pokazati da je meoviti izvod uxy (x, y) funkcije u uzastopna granicna
vrednost, tj.
uxy (x, y) = lim lim
h0 g0
u (x + h, y + g) u (x, y + g) u (x + h, y) + u (x, y)
.
hg
Najpre se pretpostavlja da ux (x, y) postoji u tacki (x, y) , tj. da je

ux (x, y) = lim
h0
u (x + h, y) u (x, y)
.
h
Zatim je
ux (x, y + g) ux (x, y)
g0
g
uxy (x, y) = lim
1.2. REENI ZADACI
25

1
u (x + h, y + g) u (x, y + g)
u (x + h, y) u (x, y)
lim
lim
g0 g h0
h0
h
h

1
= lim
lim
g0 g h0
h
= lim lim
.
g0 h0
hg
= lim
Koriceno je:
1. lim (u (x) v (x)) = lim u (x) lim v (x) ako lim u (x) ,
xx0
xx0
lim v (x) postoje;
xx0
2.
xx0
xx0
lim (c u (x)) = c lim u (x) , c R i lim u (x) postoji.
xx0
xx0
xx0
1.34 Dokazati da funkcija
u (x, y) =
xy, |y| |x| ,

xy, |y| > |x| ,
ima u tacki O (0, 0) meovite parcijalne izvode drugog reda, koji se meusobno razlikuju.
Najpre se dobija da je za (x, y) = (0, 0)

y, |y| |x| ,
x, |y| |x| ,
ux (x, y) =
uy (x, y) =
y, |y| > |x| ,
x, |y| > |x| ,
odnosno, ux (0, 0) = lim
je
h0
u(h,0)u(0,0)
h
0
h0 h
=lim
= 0 i slicno uy (0, 0) = 0. Zatim
ux (0, h) ux (0, 0)
h
= lim
= 1, tj.
h0
h0 h
h
uy (h, 0) uy (0, 0)
h
uyx (0, 0) = lim
= lim = 1.
h0
h0 h
h
uxy (0, 0) =
lim
Koricena je u oba slucaja nejednakost |h| |0| = 0.
1.2.4
Tejlorova i Maklorenova formula

x
1.35 a) Razloziti funkciju u (x, y) = e y po Tejlorovoj formuli u okolini

tacke (0, 1) do drugog clana zakljucno.
b) Predstaviti funkciju u (x, y) = xyz po Maklorenovoj formuli u okolini
tacke (0, 0, 0) i po Tejlorovoj formuli u okolini tacke (1, 1, 1) .
Parcijalni izvodi prvog i drugog reda funkcije u izracunati u tacki
(x, y) su:
26
x
ux (x, y) = y1 e y , uy (x, y) = yx2 e y , ux2 =

x
1 y
e ,
y2
1 y
e ,
y2
uxy (x, y) = yx3 e y
uy2 = xy4 e y + 2x
e y ; odakle sledi: ux (0, 1) = 1, uy (0, 1) = 0, ux2 (0, 1) =
y3
1, uxy (0, 1) = 1, uy 2 (0, 1) = 0. Odatle je
x
1
1
e y = 1 + x + x2 x (y 1) + R3 = 1 + 2x + x2 xy + R3 .
2
2

U Peanovom obliku je R3 = o x2 + (y 1)2 , x 0, y 1.
b) Najpre imamo: ux (x, y, z) = yz, uy (x, y) = xz, uz (x, y, z) = xy,
ux2 = uy2 = uz 2 = 0, uxy = uyx = z, uxz = uzx = y, uyz = uzy = z, ux3 =
uy3 = uz 3 = 0, uxyz = uyzx = uzxy = ... = 1; Dakle, svi parcijalni izvodi
prvog, drugog i treceg reda u tacki (0, 0, 0) su jednaki nuli, izuzev uxyz = 1.
Zato je u (x, y, z) = xyz istovremeno i Maklorenov polinom date funkcije,
i on je polinom treceg stepena sa tri promenljive. S obzirom da parcijalni
izvodi prvog, drugog i treceg reda u tacki (1, 1, 1) iznose 0 ili 1, a svi ostali
reda veceg od tri su nula, to je odgovarajuci Tejlorov polinom u toj tacki :
u (x, y, z) = 1 + (x 1) + (y 1) + (z 1) + (x 1) (y 1)
+ (x 1) (z 1) + (y 1) (z 1) + (x 1) (y 1) (z 1) .
1.36 Odrediti sve funkcije u : R2 R za koje je d3 u (x, y) = 0 za svako

(x, y) R2 .
Iz datog uslova se dobija:
ux3 (x, y) = 0 uy3 (x, y) = 0 ux2 y (x, y) = 0 uxy2 (x, y) = 0
za sve (x, y) R2 . Iz prve jednakosti sledi
ux2 (x, y) = A (y) , tj.
ux (x, y) = x A (y) + B (y) .
Zatim je ux2 y (x, y) = A (y) = 0,

tj. A (y) = A = const. kao i
uxy (x, y) = x A (y) + B (y) = B (y) = 0.
Odatle je uxy2 (x, y) = B (y) = 0,
odnosno, B (y) = B = const. tj. B (y) = By + C. Znaci
ux (x, y) = Ax + By + C, tj.
1.2. REENI ZADACI
27
A 2
x + Bxy + Cx + D (y) .
2
Sada se uzastopnim diferenciranjem po y moze da odredi funkcija y D (y) .
Zaista,
u (x, y) =
uy (x, y) = Bx + D (y) , uy2 (x, y) = D (y) i uy3 (x, y) = D (y) = 0,

odakle je D (y) = D = const. tj. D (y) = Dy + E, odnosno
D (y) =
D 2
y + Ey + F.
2
Dakle, imamo da je
u (x, y) = Ax2 + Bxy + Cx + Dy 2 + Ey + F
( A2 i D
ceni sa A i D) funkcija ciji je totalni diferencijal treceg reda
2 su ozna
jednak nuli u svakoj tacki (x, y) R2 .
Napomena. Neka student odredi sve funkcije u : R2 R za koje je
d2 u (x, y) = 0 za svako (x, y) R2 .
1.37 Dokazati Rolovu teoremu za funkcije vie promenljivih: Ako je
neprekidna funkcija u : K [0, r] R (K [0, r] Rm ) jednaka nuli na granici
kugle K, a diferencijabilna u njenoj unutranjosti K ]0, r[ , tada postoji tacka
x K ]0, r[ koja je stacionarna za funkciju u.
Iz neprekidnosti date funkcije na kompaktnom skupu K [0, r] prema
Vajertrasovoj teoremi postoje dve tacke xm , xM K [0, r] u kojima funkcija
postize najmanju i najvecu vrednost. Ako su te vrednosti jednake (minimalna i maksimalna) onda je funkcija konstantna na celom skupu K [0, r] i
tada su unutranje tacke stacionarne, tj. u njima je izvod funkcije jednak
nuli. Ako se maksimalna i minimalna vrednost razlikuju onda je bar jedna
od tacaka xm ili xM unutranja (zato?) i prema neophodnom uslovu za
egzistenciju lokalnih ekstremuma stacionarna.
Napomena. Neka student uporedi ovaj dokaz sa dokazom Rolove
teoreme u jednodimenzionom slucaju. ta geometrijski znaci Rolova teorema kod funkcija sa dve promenljive? Primeniti je na funkciju u(x, y) =
x2 + y 2 1.

1.38 Neka je funkcija u neprekidna
na skupu A
= (x, y) : x2 + y2 1 ,

diferencijabilna na skupu B = (x, y) : x2 + y 2 < 1 , i konstantna na skupu
C = A\B. Dokazati da postoji bar jeda tacka (x0 , y0 ) B takva da je
ux (x0 , y0 ) = uy (x0 , y0 ) = 0.
Skup A je kompaktan podskup od R2 , te na njemu svaka neprekidna realna funkcija (Vajertrasova teorema) postize najmanju i najvecu vrednost.
28
Ako je funkcija konstantna na skupu A, onda je ux (x, y) = uy (x, y) = 0

za sve (x, y) B. U protivnom, bar jedna od tacaka (x1 , y1 ) tj. (x2 , y2 ) u
kojima funkcija postize najmanju ili najvecu vrednost je unutranja tacka
skupa A, tj. pripada skupu B. Na osnovu neophodnog uslova egzistencije
lokalnih ekstremuma sledi da je ux (x0 , y0 ) = uy (x0 , y0 ) = 0 za neku tacku
(x0 , y0 ) B.
Napomena. Uporediti sa prethodnim zadatkom.
1.2.5
Ekstremne vrednosti
1.39 Za svaki polinom P jedne realne promenljive vazi sledece tvrenje:

Postoji x0 R, takvo da je za svako x R : |P (x0 )| |P (x)| . Na primeru
polinoma P (x, y) = (xy 1)2 + y 2 pokazati da analogno tvrenje ne vazi za
polinome vie promenljivih.
Neka student pokaze tvrenje za polinome sa jednom promenljivom.
Iz primera P (x) = x3 x2 sledi da tacka x0 R za koju je |P (x0 )| |P (x)|
nije jedinstvena. Poto je za dati polinom sa dve promenljive P (x, y) 0
za sve (x, y) R2 , to su moguce tacke (x0 , y0 ) R2 za koje je |P (x, y)| =
P (x, y) P (x0 , y0 ) reenja sistema:
Px (x, y) = 2 (xy 1) y = 0,
Py (x, y) = 2 (xy 1) x + 2y = 0.
Dobijeni sistem ekvivalentan je disjunkciji sistema:
(xy 1 = 0 y + (xy 1) x = 0) (y = 0 (xy 1) x + y = 0.) .
Prvi sistem nema reenja, a drugi sistem ima jedno reenje (0, 0) . Zatim je

Px2 (x, y) = 2y 2 , Pxy (x, y) = Pyx (x, y) = 2 (2xy 1) , Py2 (x, y) = 2 1 + x2 ,
odakle se dobija totalni diferencijal drugog reda u stacionarnoj tacki O (0, 0) :

d2 P (0, 0) = 2 02 dx2 + 2 2 (2 0 0 1) dxdy + 2 1 + 02 dy 2
= 4dxdy + 2dy 2 = 2dy (dy 2dx) .
Ova kvadratna forma je znakopromenljiva. Zaista, za dy = dx = 0 je

d2 P (0, 0) = 2dx2 < 0, a za dy = 3dx = 0 je d2 P (0, 0) = 6dx2 > 0,
to znaci da dati polinom nema minimum u tacki (0, 0) .
Napomena. Neka student pokaze da totalni prirataj polinoma P (x, y) =
(xy 1)2 + y 2 u tacki O (0, 0) menja znak u svakoj njenoj okolini.
1.2. REENI ZADACI
29
1.40 Odrediti tacke lokalnih ekstremuma funkcije

u (x, y, z) = 2x2 xy + 2xz y + y 3 + z 2 .
Funkcija je denisana na celom prostoru R3 , dakle sve tacke domena su
unutranje. Zato jedine tacke u kojima ona moze da ima lokalne ekstremume
su reenja sistema:
ux = 4x y + 2z = 0,
uy = x 1 + 3y 2 = 0,
uz = 2x + 2z = 0.
Koriste
c1i metod
zamene (z = x) za reenja se dobijaju tacke M1
1 1
i M2 4 , 2 , 4 . Zatim je
1
2
1
3, 3, 3
ux2 = 4, uy2 = 6y, uz 2 = 2, uxy = 1, uyz = 0, uzx = 2.
Naravno svi meoviti izvodi su jednaki (student treba da zna prema kojoj teoremi je to tako). Sada se lako nalaze matrice kvadratnih formi po
promenljivima dx, dy, dz redom u tackama M1 i M2 .
4
1 2
4
1 2
0 i A2 = 1 3
0 .
A1 = 1 4
2
0
2
2
0
2
Vrednosti glavnih minora datih matrica su: 4, 15, 14 i 4, 13, 14. Prema Silvesterovom kriterijumu kvadratna forma d2 u (M1 ) je pozitivno denitna, to
znaci da u toj tacki funkcija ima lokalni minimum. Forma d2 u (M2 ) takoe
prema Silvesterovom kriterijumu nije ni pozitivno ni negativno denitna.
Moze se pokazati da je ona znakopromenljiva. Zaista, uzimajuci dy = dz = 0
i dx = 0 dobija se d2 u (M2 ) = 4dx2 > 0, odnosno za dx = dz = 0 i dy = 0
dobija se d2 u (M2 ) = 3dy 2 < 0. Dakle u tacki M2 funkcija nema lokalni
ekstremum.
Napomena. Kvadratna forma moze biti: znakodenitna (pozitivno,
negativno), znakopromenljiva i kvazi znakodenitna.
1.41 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = x2 2xy + 4y 3 .
Funkcija je ocigledno denisana u celoj ravni R2 . Dakle, jedine tacke
u kojima funkcija moze da ima lokalne ekstremume su reenja sistema (stacionarne tacke):
ux = 2x 2y = 0,
uy = 2x + 12y 2 = 0,
30
tj. M1 (0, 0) , M2
zatim
1
1
6, 6
su moguce tacke lokalnih ekstremuma. Poto je
ux2 = 2, uy2 = 24y, uxy = uyx = 2,
to je d2 u (M1 ) = 2dx2 4dxdy, odnosno

d2 u (M2 ) = 2dx2 4dxdy + 4dy2 = 2 dx2 2dxdy + 4dy 2

2

2
2
2
2
= 2 dx 2dxdy + dy + dy = 2 (dx dy) + dy .
Neka student pokaze da je forma d2 u (M1 ) znakopromenljiva, dakle

u tacki
1 1
M1 (0, 0) funkcija nema lokalni ekstremum, dok u tacki M2 6 , 6 funkcija
ima lokalni minimum, jer je forma d2 u (M2 ) pozitivno denitna. Dobija se
1
da je umin = u (M2 ) = 108
.
Napomena. Moze se pokazati da funkcija nema lokalni ekstremum u
tacki M1 (0, 0) i po deniciji. Naime, totalni prirataj u toj tacki je
u (0, 0) = u (0 + h, 0 + g) u (0, 0) = h2 2hg + 4g3 .
Sada se vidi da on menja znak u svakoj okolini nule, naime uzimajuci h = 0,
dobija se: u (0, 0) = 4g 3 i u (0, 0) > 0 za g > 0, odnosno u (0, 0) < 0
za g < 0.
1.42 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = 3x2 y x3 y 4 .
S obzirom da je domen funkcije cela ravan R2 , dakle otvoren skup,
moguce tacke u kojima funkcija moze da ima lokalne ekstremume su stacionarne tacke, tj. reenja sistema:
6xy 3x2 = 0,
3x2 4y3 = 0.
Dati sistem je ekvivalentan disjunkciji sistema:

x = 0 3x2 4y 3 = 0 6y 3x = 0 3x2 4y3 = 0 .
Njihova reenja su tacke: M1 (0, 0) , M2 (6, 3) . Poto je
ux2 = 6y 6x, uy2 = 12y 2 , uxy = uyx = 6x,

to je d2 u (M1 ) = 0 i

d2 u (M2 ) = 18dx2 + 72dxdy 108dy 2 = 18 (dx 2dy)2 + 2dy2 < 0.
Znaci u tacki M2 (6, 3) funkcija ima lokalni maksimum umax = 27. Kako
je u (M1 ) = 0, to se lako moze pokazati da u svakoj okolini nule funkcija
1.2. REENI ZADACI
31
postize i pozitivne i negativne vrednosti. Zaista, za y = 0 je u (x, 0) = x3

i u (x, 0) > 0 za x < 0, odnosno u (x, 0) < 0 za x > 0.
Napomena. Ispitivanje znaka kvadratne forme sa dve promenljive svodi
se na ispitivanje znaka trinoma z Az 2 + Bz + C dakle elementarno.
Ako su kvadratne forme sa 3, 4, ...i vie promenljivih onda se primenjuje
Silvesterov kriterijum.

1.43 Data je funkcija u (x, y) = x y 2 2x y 2 .
Dokazati:
a) Funkcija u ima lokalni minimum u tacki O (0, 0) duz svake prave;
b) Funkcija u nema u tacki O (0, 0) lokalni minimum.
a) Duz koordinatnih osa dobijaju se funkcije
u (x, 0) = 2x2 i u (0, y) = y 4
koje u tacki O (0, 0) imaju strogi lokalni minimum. Duz prave y = kx, k = 0
dobija se funkcija

u (x, kx) = x2 k 2 x2 1 k 2 x2 2
koja takoe u tacki O (0, 0) imastrogi lokalni minimum. Zaista, za sve
(x, kx) K ]0, r[ {0} , r = min k12 , 2 , u (x, kx) > u (0, k 0) = 0, gde je
K ]0, r[ otvorena kugla u R2 sa centrom u O (0, 0) i poluprecnikom r.
b) Totalni prirataj date funkcije u tacki O (0, 0) je:

u (0, 0) = u (x, y) u (0, 0) = x y 2 2x y 2 ,
odakle se vidi da u (0, 0) menja znak u svakoj okolini nule. U delu kruga
(okoline) izmeu parabola znak prirataja je negativan, a u preostalom delu
kruga znak je pozitivan.

1.44 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = xy ln x2 + y2 .
Funkcija je denisana na otvorenom skupu R2 {(0, 0)} . Zato su
moguce tacke u kojima ona moze da ima lokalne ekstremume reenja sistema:

2x2 y
= 0,
ux = y ln x2 + y 2 + 2
x + y2

2y 2 x
= 0, tj.
uy = x ln x2 + y 2 + 2
x + y2

2

2x2
2
y ln x + y + 2
= 0,
x + y2

2

2y 2
2
x ln x + y + 2
= 0.
x + y2
32
Ovaj sistem je ekvivalentan disjunkciji sledeca cetiri sistema jednacina:

2

2y 2
2
(x = 0 y = 0) y = 0 ln x + y + 2
=0
x + y2

2

2x2
2
ln x + y + 2
=0x=0
x + y2

2

2x2
2y 2
2
ln x2 + y 2 + 2
=
0
ln
x
+
y
+
=
0
.
x + y2
x2 + y 2
Prvi sistem jednacina nema reenja. Drugi sistem ima dva reenja (1, 0) i
(1, 0) . Treci ima reenja (0, 1) i (0, 1) i na kraju, cetvrti sistem je ekvivalentan sistemima:
2x2
= 0 x = y,
x2 + y 2

odakle se dobijaju cetiri reenja: 12e , 12e , 12e , 12e . Dakle,
funkcija u ima ukupno 8 stacionarnih tacaka. Poto je

ln x2 + y 2 +
ux2 =
6xy
4x3 y
6xy
4xy 3
,
u
2 =
y
2
x2 + y 2 (x2 + y 2 )
x2 + y 2 (x2 + y 2 )2

2 y2
kao i uxy = uyx = ln x2 + y 2 +2 (x4x
, to kvadratna forma u dobijenim
2 +y 2 )2
stacionarnim tackama ima sledece matrice:

0 0
u tackama (0, 1) i (1, 0) ,
0 0

1
1
2 0
u tackama ,
, i
0 2
2e
2e

1
1
2 0
u tackama ,
.
0
2
2e
2e
Iz pozitivne, odnosno, negativne denitosti kvadratnih formi
nenultih ma
trica zakljucuje se da funkcija postize minimum u tackama 12e , 12e ,

1
1
umin = 2e
, odnosno, maksimum u tackama 12e , 12e , umax = 2e
.
Kako kvadratna forma u tackama (0, 1) i (1, 0) ima vrednost 0, dakle ne
moze se primeniti teorema o dovoljnom uslovu za lokalne ekstremume, to se
mora ispitati znak totalnog prirataja u tim tackama. Naime, vidi se da u
svakoj okolini tih tacaka funkcija postize vrednosti suprotne po znaku, jer je
1.2. REENI ZADACI
33
neparna po svakoj promenljivoj posebno. Dakle, u njima nema lokalnih ekstremuma. Jasno je u (x, y) 0, y = 0 u svakoj okolini tacke (0, 1) .
1.45 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = x4 + y 4 2x2 .
Ocigledno je da su moguce tacke u kojima funkcija moze imati lokalne
ekstremume reenja sistema: 4x3 4x = 0 4y 3 = 0. Odavde se dobijaju tacke: M1 (1, 0) , M2 (0, 0) , M3 (1, 0) . Student mora da vodi racuna
prilikom reavanja sistema: ux = 0 uy = 0. Kako je zatim
uxx = 12x2 4, uyy = 12y 2 , uxy = uyx = 0,
to je d2 u (M1 ) = 8dx2 , d2 u (M2 ) = 4dx2 , d2 u (M3 ) = 8dx2 . Svaka od ovih
formi je kvazi znakodenitna (poludenitna); zaista uzimajuci da je dx = 0,

2
dy = 0 dobija se d2 u (Mi ) = 0, i = 1, 2, 3. Poto je u (x, y) = x2 1 +y 4
1, to u tackama (1, 0) , (1, 0) funkcija ima strogi lokalni minimum jednak
1, jer je u (x, y) > u (1, 0) = u (1, 0) kad god je (x, y) = (1, 0) i (x, y) =
(1, 0) i |y| < 1. Nije teko pokazati da funkcija u tacki M2 nema lokalni
ekstremum. Zaista, totalni prirataj u toj tacki u (0, 0) = h4 + g4 2h2
menja znak u svakoj okolini nule, jer je za h = 0, g = 0,
u (0, 0) = g4 > 0,
2
2
dok za h = 0, g = 0, u (0, 0) = h h 2 < 0 za |h| < 2.
1.46 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = xy.
Funkcija je denisana u celoj ravni, dakle na otvorenom skupu. Zato
su tacke u kojima ona moze da ima lokalne ekstremume reenja sistema:
ux = y = 0 uy = x = 0, tj. tacka O (0, 0) je jedina stacionarna tacka.
Poto je ux2 = uy2 = 0 i uxy = uyx = 1, to je
d2 u (0, 0) = 0 dx2 + 2 1 dxdy + 0 dy 2 = 2dxdy.
Vidi se da je kvadratna forma d2 u (0, 0) znakopromenljiva, tj. d2 u (0, 0) < 0
za dy = dx, odnosno, d2 u (0, 0) > 0 za dy = dx, to znaci da funkcija
u = x y nema lokalnih ekstremuma.
Napomena. Neka student pokaze da totalni prirataj funkcije u = xy
menja znak u svakoj okolini nule. ta to onda znaci?

2
2
1.47 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u (x, y) = x2 + y 2 e(x +y ) .
Poto je oblast denisanosti funkcije cela ravan, to su stacionarne
tacke reenja sistema:

2
2
2
2
ux = 2xe(x +y ) 2x x2 + y2 e(x +y ) = 0,

2
2
2
2
uy = 2ye(x +y ) 2y x2 + y 2 e(x +y ) = 0,
34
tj. reenja sistema:

2x 1 x2 y2 = 0 2y 1 x2 y 2 ,
koji je ekvivalentan disjunkciji cetiri sistema:

(x = 0 y = 0) x = 0 1 x2 y 2 = 0

1 x2 y 2 = 0 y = 0 1 x2 y 2 = 0 1 x2 y 2 = 0 .
Dakle, stacionarne tacke su O (0, 0) i sve tacke jedinicne kruznice: x2 +

y 2 = 1. S obzirom da je u (x, y) > u (0, 0) = 0, za sve (x, y) = (0, 0) , to
funkcija u tacki O (0, 0) postize minimum. to se tice stacionarnih tacaka
jedinicne kruznice, uvoenjem smene t = x2 +y 2 moze se posmatrati funkcija
z (t) = tet jedne promenljive, ciji su izvodi
z (t) = (1 t) et , z (t) = (t 2) et .
Kako je z (1) = 0, z (1) = 1e , to funkcija z ima u svakoj tacki jedinicne
kruznice nestrogi maksimum zmax = e1 .
1.2.6
Implicitna faukcija
1.48 Dokazati da jednacina y + 12 sin y x = 0 denie jedinstvenu

implictnu funkciju oblika y = f (x) , x R, i naci f (x) , f (x) , f () ,
f () .
Neka je F (x, y) = y + 12 sin y x, to je uobicajena oznaka kod implicitnih funkcija ([2], II; ili [9], I). S obzirom da je Fy = 1 + 12 cos y > 0,
to je za svako ksirao x R, funkcija F rastuca po y. Zatim je za svako
ksirano x R i dovoljno veliko |y| ispunjeno: F (x, y) < 0 za y < 0,
odnono, F (x, y) > 0 za y > 0. Kako je F neprekidna funkcija to znaci
(Bolcano-Koi) da za svako x R postoji jedinstveno y R, (jer je funkcija
strogo rastuca) takvo da je F (x, y) = 0, odnosno jednacina F (x, y) = 0 ima
jedinstveno reenje po y. Drugim recima data jednacina denie jedinstvenu
implicitnu funkciju y = f (x) , x R. Poto je F diferencijabilna funkcija sa
dve promenljive i Fy (x, y) = 0, to je funkcija y = f (x) diferencijabilna na
celoj brojnoj pravoj i
f (x) =
Fx (x, y)
2
=
.
Fy (x, y)
2 + cos f (x)
Zatim je
f (x) =

2
4 sin f (x)
f
(x)
sin
f
(x)
=
.
2
(2 + cos f (x))
(2 + cos f (x))3
1.2. REENI ZADACI
35
Za nalazenje f () i f () treba najpre naci f () . Za x = , nalazi se

y = (usmeno-proba se-jedinstveno je) tj. f () = . Zato je f () = 2 i
f () = 0.
1.49 Naci f (0) i f (0) implicitne funkcije y = f (x) , zadate jednacinom
x2 xy + 2y2 + x y = 1 za koju je f (0) = 1.
Funkcija F (x, y) = x2 xy + 2y 2 + x y 1, skup A = R2 i tacka
(0, 1) zadovoljavaju sve uslove iz ([2], II, Teorema 3.2.1 i Stav 3.2.1 ili Teorema 1.7.III iz [9], I). Zaista, A je otvoren skup; (0, 1) A; F : A R je
neprekidna funkcija (zato?); F (0, 1) = 0; Fy postoji za svako (x, y) A i
Fy je neprekidna funkcija na A i vazi: Fy (0, 1) = (x + 4y 1)|(0,1) = 3 =
0; Fx takoe postoji i neprekidna je funkcija na A; na kraju F C 1 (A) , tj.
F je neprekidno diferencijabilna funkcija na A. Zato postoji okolina U tacke
(0, 1) u skupu A u kojoj jednacina u zadatku denie jedinstvenu funkciju
y = f (x) , za koju je f (0) = 1. Ta funkcija je zatim u odgovarajucoj okolini
nule diferencijabilna i vazi
f (x) =
Fx (x, y)
2x y + 1
=
,
Fy (x, y)
x + 4y 1
201+1
= 0. Naravno, funkcija f u dobijenoj okolini nule ima
tj. f (0) = 0+411
i drugi izvod (uveriti se u to- prema navedenim teoremama) i on je jednak:
f (x) =
(2 y ) (x + 4y 1) (2x y + 1) (1 + 4y )
(x + 4y 1)2
tj. f (0) = (20 )(0+411)(201+1)(1+40)

= 23 .
(0+411)2
Napomena. a) f (0) i f (0) se mogu dobiti i dva puta formalnim

nalazenjem izvoda date funkcije. Zaista,
2x y x y + 4yy + 1 y = 0.
Uzimajuci da je x = 0, y = 1, dobija se y (0) = 0. Ponovnim uzimanjem

izvoda i zamenjivanjem: x = 0, y = 1, y = 0 dobija se:
2 2y xy + 4y y + 4yy y = 0
tj. y (0) = 23 .
b) U reenju se pominje odgovarajuca okolina nule, dobijena okolina
nule,....Studentu treba da bude jasno, da je ta okolina nule upravo projekcija
okoline tacke (0, 1) iz R2 (koja postoji na osnovu teoreme) na xosu.
1.50 Naci izvode prvog i drugog reda implicitne funkcije y = f (x) ,
zadate jednacinom y 2x arctan xy = 0.
36
Ovde je
1
2x2
y 2 x2
=
1
=
= 0, za y = x.
2
y 2 + x2
y 2 + x2
1 + xy 2 x
y
y
y
1
2xy
= 2 arctan 2x
2 = 2 arctan + 2
;
2
y
x
x
x y + x2
1 + x2
Fy = 1 2x
Fx
y
F (x, y) = y 2x arctan , x = 0.
x
1
Primenom teoreme o implicitnoj funkciji sa realnim vrednostima ([2], II,

Teorema 3.2.1 i Stav 3.2.1 ili [9], I, Teorema 1.7.III) dobija se da u nekoj
okolini svake tacke (x, y) iz domena, jednakost F (x, y) = 0 denie jedinstvenu funkciju y = f (x) . Ta funkcija je u odgovarajucoj okolini tacke x
diferencijabilna i njeni izvodi y (x) i y (x) su jednaki:

y
1
y
y
y 2 arctan 2x
+
= 0,
2
x
x2
x
1 + xy
tj. koristeci vezu y 2x arctan xy = 0, dobija se jednacina:
y

y
2x
2
xy y = 0.
2
x x +y
Iz poslednje jednacine neposredno sledi da je y = xy . Diferencirajuci dobijenu
jednacinu dobija se y = xyx2y = 0.

Napomena. Stavljajuci da je xy = t, x = 0, data jednacina postaje
t = 2 arctan t. Ona ima tri reenja: t = t0 , t = 0, t = t0 odakle sledi da
polazna jednacina (F (x, y) = 0) denie tri linearne funkcije:
y = t0 x, y = 0, y = t0 x, x = 0.
1.51 Dokazati da jednacina z 3 xyz + y 2 = 16 denie u nekoj okolini
tacke (1, 4, 2) jedinstvenu implicitnu funkciju z = f (x, y) . Naci njene parcijalne izvode zx (x, y) , zx2 (x, y) , zx (1, 4) i zx2 (1, 4) .
Ovde je F (x, y, z) = z 3 xyz + y 2 16, A = R2+1 , F (1, 4, 2) =
0, Fz (1, 4, 2) = 8 = 0, gde je Fz = 3z 2 xy. Dakle ispunjeni su svi uslovi
iz ([2], II, Teorema 3.2.2 ili [9], I Teorema 3.7.III) i zato sledi tvrenje iz
zadatka. Za nalazenje parcijalnog izvoda zx (x, y) jedinstvene funkcije z =
f (x, y) koristi se formula:
zx (x, y) =
Fx
yz
yf (x, y)
= 2
= 2
.
Fz
3z xy
3f (x, y) xy
1.2. REENI ZADACI
37
Uzimanjem zatim prvog izvoda po x (izvod kolicnika) i zamenjivanjem zx (x, y)

svojom vrednocu, dobija se trazeni parcijalni izvod drugog reda:
zx2 =
2xy 3 f (x, y)
.
(3f 2 (x, y) xy)2
(1.4)
42
21642
Zatim je zx (1, 4) = 3f4f
= 0, 5.
2 (1,4)4 = 124 = 1 i zx2 = 648
Napomena. a) Prvi deo zadatka je teorijskog karaktera-treba samo
prepoznati teoremu koju treba primeniti, tj. cije uslove treba proveriti.
b) Uzimanjem dva puta izvode leve i desne strane po promenljivoj x,
mogu se dobiti trazeni parcijalni izvodi. Zaista,
3z 2 zx yz xyzx = 0 i
6zzx2 + 3z 2 zx2 2yzx xyzx2 = 0,
42
odakle sledi zx = 3z2yz
i zx (1, 4) = 124
= 1, i slicno zx2 i zx2 (1, 4) .
xy
2
2
1.52 Dokazati da jednacina x + y + z 2 = a2 denie jedinstvenu implicitnu
fuinkciju z = f (x, y) u nekoj okolini tacke M0 (x0 , y0 , z0 ) , gde je
z0 = a2 x20 y02 = 0, i naci
a) parcijalne izvode zx i zxy ; b) diferencijale dz i d2 z.
S obzirom da je z0 = 0, to su ispunjeni svi uslovi vie puta navoene
teoreme o implicitnoj funkciji ([2], II, Teorema 3.2.2 ili [9], I, Teorema 3.7.III).
Neka student detaljno proveri. Odatle i sledi reenje prvog dela zadatka.
a) Diferencirajuci datu jednakost redom po x i y dobija se:
2x + 2zzx = 0 i 2y + 2zzy = 0,
tj. x+ zzx = 0 i y +zzy = 0. Odatle je zx =
x + zzx = 0 po y dobija se
x
z .
Ako se diferencira jednacina
zy zx + zzxy = 0, tj.
zy zx
zx y
y
x y
xy
=
= zx 2 = 2 = 3 ,
z
z
z
z
z z
z
gde je u svim slucajevima z = f (x, y) jedinstvena funkcija u nekoj okolini
tacke (x, y) .
b) Nalazenjem totalnog diferencijala leve i desne strane jednakosti x2 +
2
y + z 2 = a2 dobija se
zxy =
2xdx + 2ydy + 2zdz = 0.
38
Ponovnim uzimanjem diferencijala sledi

2 (dx)2 + 2 (dy)2 + 2 (dz)2 + 2zdz 2 = 0.
Iz poslednje dve jednakosti nalaze se dz i d2 z, tj. dz = xz dx yz dz i
d2 z =
x2 + z 2
2xy
y2 + z2
2
(dx)
dxdy
(dy)2 ,
z3
z3
z3
gde je u oba slucaja z = f (x, y) . Sada se mogu dobiti parcijalni izvodi prvog
i drugog reda funkcije z = f (x, y) :
x
y
x2 + z 2
xy
y2 + z 2
zx = , zy = , zx2 =
,
z
=
,
z
.
2 =
xy
y
z
z
z3
z3
z3
1.53 Naci izvode prvog i drugog reda implicitnih funkcija x (z) i y (z) u
tacki z = 2, zadatih sistemom jednacina
x2 + y 2 = 0.5z 2 ,
x + y + z = 2,
sa x (2) = 1, y (2) = 1.
Funkcije
F1 (x, y, z) = x2 + y 2 0.5z 2 i F2 (x, y, z) = x + y + z 2
su diferencijabilne u proizvoljnoj okolini tacke M (1, 1, 2) . Njihovi parcijalni izvodi F1x = 2x, F1y = 2y, F2x = 1, F2y = 1 su neprekidne funkcije
u tacki M. Zatim je F1 (1, 1, 2) = F2 (1, 1, 2) = 0. Na kraju jakobijan
funkcija F1 i F2 po promenljivim x i y u tacki M je:

D (F1 , F2 ) 2 2
=
= 4 = 0.
1 1
D (x, y)
Ispunjeni su svi uslovi ([2], II, Teorema 3.3.1 ili [9], I, Teorema 3.7.III) da
dati sistem odreuje jedinstven par diferencijabilnih funkcija x (z) i y (z) u
odgovarajucoj okolini tacke z = 2. Pretpostavljajuci da su u sistemu x i y
funkcije od z i uzimajuci izvod po z dobija se sistem po nepoznatim x (2) i
y (2) :
2xx + 2yy = z i x + y + 1 = 0.
Stavljajuci x = 1, y = 1, z = 2, sistem postaje:
x (2) y (2) = 1 i x (2) + y (2) = 1,
1.2. REENI ZADACI
39
odakle se dobija x (2) = 0, y (2) = 1. Ponovnim uzimanjem izvoda po

promenljivoj z dobija se sistem:
2
2
2 x + 2xx + 2 y + 2yy = 1 i x + y = 0.
Iz ovog sistema za x = 1, y = 1, z = 2, x (2) = 0, y (2) = 1, dobija se

x (2) = 0, 25, y (2) = 0, 25.
Napomena. Reenje ovog zadatka moze da koristi studentu za razumevanje implicitnih funkcija sa vektorskim vrednostima, ako promeni oznake iz
([2], II ili [9], I) i proveri da li su ispunjeni uslovi glavne teoreme. Imajuci
to u vidu, prethodni zadatak bi glasio:
Naci y1 (0) , y2 (0) , y1 (0) i y2 (0) implicitnih funkcija y1 (x) i y2 (x) u
tacki x1 = 2 zadatih sistemom:
y12 + y22 0, 5x21 = 0,
y1 + y2 + x1 2 = 0,
sa y1 (2) = 1, y2 (2) = 1. Ovde je n = 2, m = 1 :
F1 (x1 , y1 , y2 ) = y12 + y22 0, 5x21
F2 (x1 , y1 , y2 ) = y1 + y2 + x1 2
y1 = f1 (x1 ) , y2 = f2 (x1 )
F = (F1 , F2 ) , f = (f1 , f2 ) , (x) = (x1 ) , (y) = (y1 , y2 ) , (x, y) = (x1 , y1 , y2 )
Uporeujuci sa oznakama iz [2], II ili [9], I za nalazenje izvoda y1 (x1 ) ,
y2 (x1 ) dobija se matricna jednakost:
1

y1 (x1 )
F1y1 F1y2
F1x1
=
, tj.
y2 (x1 )
F2y1 F2y2
F2x1

y1 (0)
y2 (0)
1

x1
2y1 (0) 2y2 (0)
=
1
1
1

1

2
0
2 2
=
= =
.
1
1
1 1
Dobro proraditi [2], II, Stav 3.3.1 ili [9], I, Teorema 3.7.III.
1.54 Dokazati da implicitna funkcija z = f (x, y) denisana jednacinom:
y
x2 + y2 + z 2 = yg
,
z
40
gde je g proizvoljna diferencijabilna funkcija, zadovoljava uslov:

2

x y 2 z 2 zx + 2xyzy = 2xz.
U tackama (x, y, z) R3 gde funkcija F (x, y, z) = x2 +y 2 +z 2 yg

zadovoljava sve uslove teoreme o implicitnoj funkciji dobija se:
zx =
y
z
Fx
Fy
, zy = , gde je
Fz
Fz
y
y
y2
g , Fz = 2z + 2 g .
z
z
z
Nakon zamenjivanja i pazljivog racuna uz koricenje veze F (x, y, z) = 0,
dobija se trazena jednakost.
Napomena. a) Parcijalni izvodi zx i zy implicitne funkcije denisane
jednakocu F (x, y, z) = 0, nalaze se i na sledeci nacin: Nau se diferencijali
prvog i drugog reda obeju strana jednakosti:
y
x2 + y 2 + z 2 = yg
, tj.
z

y
y
y2
y
2xdx + 2ydy + 2zdz = g
dy + g
dy 2 dz ,
z
z
z
z
Fx = 2x, Fy = 2y g
odakle sledi da je

2xdx + g yz + yz g yz 2y dy
dz =
,

2
2z + yz2 g yz
odnosno, citaju se zx i zy :
zx =
2x
2z +
y2 y
z2 g z
i zy =
y
z
+ yz g
2z +
y
z 2y
.
y2 y
z2 g z
b) Diferencijal dz neke funkcije sa dve promenljive u ksiranoj tacki (x0 , y0 )

student mora da razume kao linearno preslikavanje iz R2 (vektorskog rostora)
u R1 (vektorski prostor) koje dejstvuje po propisu:

m
dz ((m, n)) : = [zx (x0 , y0 ) zy (x0 , y0 )]12
n 21
= [zx (x0 , y0 ) m + zy (x0 , y0 ) n]11 R.
Zapis dz = zx dx + zy dy (m = dx, n = dy) koji se cesto srece u literaturi,

daleko je od pravog znacenja diferencijala.
1.2. REENI ZADACI
41
1.55 Neka je preslikavanje f : R3 R denisano sa f (x, y1 , y2 ) =

x2 y1 +ex +y2 . Dokazati da postoji diferencijabilna realna funkcija g na nekoj
okolini tacke (1, 1) R2 takva da je u toj okolini f (g (y1 , y2 ) , y1 , y2 ) = 0.
Izracunati g (1, 1) .
Kako je f (x, 1, 1) = x2 +ex 1 = 0 za x = 0 (dokazati jedinstvenost),
to su ispunjeni svi uslovi teoreme o implicitnoj funkciji vie promenljivih
([2], II, Teorema 3.2.2) tj. teoreme o implicitnoj funkciji-opti slucaj ([9], I,
Teorema 3.7.III) za tacku (0, 1, 1) i funkciju f (x, y1 , y2 ) = x2 y1 + ex + y2 .
Zaista, fx (0, 1, 1) = 1 = 0 a neprekidnost funkcija f i fx je ocigledna. Zato
postoji okolina tacke (1, 1) R2 (sa osama y1 , y2 ) na kojoj je denisana
jedinstvena funkcija x = x (y1 , y2 ) , tj. trazena funkija g (y1 , y2 ) . Prema istoj
teoremi postoji g (1, 1) i
g (1, 1) = [gy1 (1, 1) gy2 (1, 1)] , gde je

2
x
fy (0, 1, 1)
0
(0,1,1)
gy1 (1, 1) = 1
=
= = 0,
x
fx (0, 1, 1)
(2xy1 + e )|(0,1,1)
1
gy2 (1, 1) =
fy2 (0, 1, 1)
1
= = 1.
fx (0, 1, 1)
1
Dakle, g (1, 1) = [0 1] matrica tipa 1 2.

Napomena. Ako se preformulie prethodni zadatak kao: Dokazati
da preslikavanje F : R3 R denisano sa F (x1 , x2 , y) = y 2 x1 + ey +
x2 ima osobinu: postoji diferencijabilna realna funkcija f na nekoj okolini
tacke (1, 1) R2 takva da je u toj okolini F (x1 , x2 , f (x)) = 0. Izracunati
f (1, 1) , onda je provera uslova teorema iz [2] ili [9] znatno laka.
1.56 Dokazati da je u nekoj okolini ]r, r[ , r > 0 tacke 0, jedinstveno
odreena funkcija f klase C 1 koja zadovoljava uslove:
e2x cos f (x) + ef (x) cos 2x = 2, x ]r, r[ , i f (0) = 0.
Izracunati f (0) .
Funkcija F (x, y) = e2x cos f (x) +ef (x) cos 2x 2, je denisana i neprekidna
u ravni R2 ; F (0, 0) = 0; Fy (x, y) = e2x cos y 2x sin y + ey cos 2x cos 2x
postoji i neprekidna je funkcija u celoj ravni R2 ; Fy (0, 0) = 1 = 0. Ispunjeni
su dakle uslovi teoreme o egzistenciji implicitne funkcije ([2], II, ili [9], I)
odakle sledi postojanje okoline ]r, r[ tacke 0 u kojoj postoji jedinstvena
funkcija y = f (x) koja zadovoljava navedene uslove. Ona je klase C 1 jer je
Fx ocigledno neprekidna funkcija. Izvod f (0) se racuna po formuli
2x cos y

y cos 2x 2 sin 2x
e
2
cos
y
e
(0,
0)
F
(0,0)
x
f (0) =
=
= 2.
Fy (0, 0)
1
42
1.57 a) Proveriti da sistem jednacina

x1 y1 + cos (x2 y2 ) = 0,
ex1 x2 + y1 y2 = 0,
denie neprekidno diferencijabilnu funkciju x = (y) , x = (x1 , x2 ) , y =
(y1 , y2 ) u okolini tacke b = (1, 1) koja tu tacku preslikava u tacku a =
(1, 0) ;
b) Odrediti izvod funkcije u tacki b;
c) Odrediti linearnu aproksimaciju funkcije u okolini tacke b.
a) Funkcija f : R2 R2 R2 denisana sa
f (x, y) = (x1 y1 + cos (x2 y2 ) , ex1 x2 + y1 y2 )
je neprekidno diferencijabilna i pri tom je

y1
y2 sin (x2 y2 )
x1 x2 sin (x2 y2 )
, fy =
.
fx =
x2 ex1 x2 x1 ex1 x2
y2 y1
Sledi da je
fx (a, b) =
1 0
0
1
, fy (a, b) =
1 0
1 1
Kako je f (a, b) = 0 i det fx (a, b) = 0, postoje okolina U tacke a i okolina

V tacke b i neprekidno diferencijabilna funkcija : V U takva da je za
xU iyV
f (x, y) = 0 x = (y) .
b)
1
(b) = fx (a, b)
fy (a, b) =
1 0
0
1

1 0
1
0
=
.
1 1
1 1
c)
(y) (b) + (b) (y b)

1
1
0
y1 + 1
y1 + 2
=
+
=
.
0
1 1
y2 1
y1 + y2 2
1.58 Odrediti lokalne ekstremume implicitne funkcije z = f (x, y) , zadate jednacinom:
F (x, y, z) = x2 + y 2 + z 2 2x + 2y 4z 10 = 0.
1.2. REENI ZADACI
43
Stacionarne tacke funkcije z = z (x, y) dobijaju se reavanjem sistema

Fx = 2x 2 = 0,
Fy = 2y + 2 = 0,
F (x, y, z) = 0,
odakle slede tacke M1 (1, 1, 2) i M2 (1, 1, 6) . Poto je Fz (M1 ) = 8 = 0
i Fz (M2 ) = 8 = 0, to su ispunjeni svi uslovi osnovne teoreme o implicitnoj
funkciji sa dve promenljive. Dakle, u nekoj okolini svake od tacaka M1 i M2
postoje jedinstvene funkcije
z = f1 (x, y) i z = f2 (x, y) ,
za koje je f1 (1, 1) = 2 i f2 (1, 1) = 6. Tacka (1, 1) je dakle tacka
moguceg lokalnog ekstremuma za svaku od funkcija f1 i f2 . Zato treba naci
d2 z u svakoj od njih. Polazeci od date jednacine F (x, y, z) = 0, dobija se
2xdx + 2ydy + 2zdz 2x + 2dy 4dz = 0, tj.
(dx)2 + (dy)2 + zd2 z + (dz)2 2d2 z = 0,
odnosno
d2 z =
(dx)2 + (dy)2 + (dz)2

(dx)2 + (dy)2
=
, z = 2.
2z
2z
Kako je dz (1, 1) = 0, to je

1
1
d2 f1 (1, 1) =
(dx)2 + (dy)2 > 0, d2 f2 (1, 1) = (dx)2 + (dy)2 < 0.
4
4
Ovo znaci da funkcija f1 postize u tacki (1, 1) lokalni minimum jednak 2,

a funkcija f2 ima u tacki (1, 1) lokalni maksimum jednak 6.
Napomena. Data jednacina F (x, y, z) = 0 se moze svesti na oblik:
(x 1)2 + (y + 1)2 + (z 2)2 = 16,
koji predstavlja jednacinu sfere poluprecnika r = 4, sa centrom u tacki

(1, 1, 2) . Najvia i najniza tacka sfere su maksimalna i minimalna vrednost
funkcije z = f1 (x, y) gornje i z = f2 (x, y) donje polusfere.
1.59 Dokazati da implicitna funkcija z = f (x, y) denisana jednacinom
F (x az, y bz) = 0, gde je (u, v) F (u, v) proizvoljna diferencijabilna
funkcija (a, b su konstante), zadovoljava uslov:
a zx + b zy = 1.
44
Uzimanjem diferencijala funkcije F dobija se

F1 (dx adz) + F2 (dy bdz) = 0
tj. (aF1 + bF2 ) dz = F1 dx + F2 dy. Odatle je
zx =
F1
F2
i
z
=
,
y
aF1 + bF2
aF1 + bF2
aF +bF
odnosno azx +bzy = aF1 +bF2 = 1, to je i dokaz tvrenja. Napomenimo da

1
2
je F1 je izvod funkcije F po prvom, a F2 njen izvod po drugom argumentu.
1.60 Dokazati
da implicitna funkcija z = f (x, y) denisana jednacinom
z
z
F x + y , y + x = 0, gde je (u, v) F (u, v) proizvoljna diferencijabilna
funkcija, zadovoljava uslov:
xzx + yzy = z xy.
Slicno kao u prethodnom zadatku dobija se:

ydz zdy
xdz zdx
F1 dx +
dy
+
+
F
= 0,
2
y2
x2
odnosno

x zF1 y 2 F2
y zF2 x2 F1
dz =
dx +
dy,
x (xF1 + yF2 )
y (xF1 + yF2 )
odakle se nalaze zx i zy . Njihovim mnozenjem redom sa x i y i sabiranjem

dobija se trazena jednakost.
1.61 Sistem jednacina
x cos u + y sin u + ln z = g (u) ,
x sin u + y cos u = g (u) ,
gde je g proizvoljna diferencijabilna funkcija, denie implicitne funkcije
z = f1 (x, y) , u = f2 (x, y) . Dokazati da funkcija z = f1 (x, y) zadovoljava
uslov:
(zx )2 + (zy )2 = z 2 .
Diferencirajem prve jednacine sistema dobija se

dz
(cos u) dx + (sin u) dy + x sin u + y cos u g (u) du +
= 0.
z
1.2. REENI ZADACI
45
Na osnovu druge jednacine sistema sledi da je

dz = z (cos u) dx z (sin u) dy.
Dakle, zx = z cos u, zy = z sin u, odakle je

(zx )2 + (zy )2 = (z cos u)2 + (z sin u)2 = z 2 cos2 u + sin2 u = z 2 .
1.62 Dokazati da su funkcije y1 = x1 + x2 i y2 = x1 x2 nezavisne u

proizvoljnoj okolini tacke O (0, 0) .
Jakobijan funkcija y1 , y2 po promenljivima x1 i x2 glasi

1 1
D (y1 , y2 )
= x1 x2 .
=
D (x1 , x2 ) x2 x1
On je ocigledno jednak nuli u tacki O (0, 0) . Inace u proizvoljnoj okolini

tacke O (0, 0) postoji tacka M0 (x1 , x2 ) u kojoj je x1 = x2 , i dakle jakobijan
u toj tacki nije nula. To znaci da su na osnovu ([4], Teorema 5, strana 71)
funkcije y1 i y2 nezavisne u proizvoljnoj okolini tacke O (0, 0) .
Napomena Nezavisnost funkcija y1 i y2 moze se pokazati i na sledeci
nacin: Neka su y1 i y2 zavisne u nekoj okolini tacke O (0, 0) . Onda u toj
okolini ili y1 zavisi od y2 , ili y2 zavisi od y1 . Neka na primer y1 zavisi od y2 , tj.
y1 = F (y2 ) i dakle x1 + x2 = F (x1 x2 ) za sve tacke (x1 , x2 ) iz uzete okoline.
Za tacke (x1 , 0) tacke prve ose: x1 = F (0) = const., a to je suprotno
cinjenici da se x1 menja duz x1 ose. To znaci da y1 ne zavisi od y2 . Ako se
pretpostavi da y2 zavisi od y1 , tj. y2 = F (y1 ) , odnosno x1 x2 = F (x1 + x2 )
za sve tacke (x1 , x2 ) iz uzete okoline, odatle za tacke (x1 , x1 ) (tacke koje
pripadaju pravoj x2 = x1 ) sledi x21 = F (0) = const., to protivureci
cinjenici da se x1 menja duz navedene prave. Dakle, y2 ne zavisi od y1 , tj.
funkcije y1 i y2 su nezavisne u proizvoljnoj okolini tacke O (0, 0) .
1.63 Ispitati zavisnost funkcija
y1 = x1 + x2 + x3 + x4 ,
y1 = x1 x2 + x3 x4 ,
y1 = (x1 + x3 )2 + (x2 + x4 )2 .
Funkcionalna matrica sastavljena od parcijalnih izvoda funkcija y1 , y2 , y3

glasi:
1
1
1
1
.
A= 1
1
1
1
2 (x1 + x3 ) 2 (x2 + x4 ) 2 (x1 + x3 ) 2 (x2 + x4 )
46
Rang matrice A je 2, jer su svi minori treceg reda jednaki nuli (zato?). Zato
su funkcije sistema zavisne u celom prostoru R4 (obnoviti deniciju pojma
i osnovnu teoremu [2], II, Teorema 3.5.1 ili [9], I, Teorema 5.7.III).
Napomena. Na osnovu matrice A i navedene teoreme iz [2], II tj. [9], I
moze se dati opseznija diskusija o nezavisnosti funkcija y1 , y2 , y3 . Na osnovu
toga su y1 i y2 nezavisne u proizvoljnoj okolini svake tacke M (x1 , x2 , x3 , x4 )
prostora R4 , a to znaci da su takve i u celom prostoru. Dalje, funkcija y3
zavisi od y1 i y2 u nekoj okolini svake tacke prostora R4 . Odatle ne sledi
da y3 zavisi od y1 i y2 u celom
prostoru (zadatak 1.32). Meutim u ovom

2
2
slucaju je y3 = 0, 5 y1 + y2 , tj. y3 zavisi od y1 i y2 u celom prostoru. Opet
se zakljucuje da su funkcije y1 , y2 , y3 zavisne u R4 .
1.64 Date su funkcije,
2
2
x , x 0,
x , x 0,
0, 1 < x < 0,
y2 =
y1 =
0, x < 0,
(x + 1)2 , x 1.
Dokazati da y1 zavisi od y2 u nekoj okolini proizvoljne tacke brojne prave,

ali y1 ne zavisi od y2 na celoj brojnoj pravoj.
Za sve x R moze se naci takva okolina u kojoj se zavisnost y1
od y2 za x > 1 izrazava formulom y1 = F1 (y2 ) = y2 , dok za x 1
formulom y1 = F2 (y2 ) . Dakle, y1 zavisi od y2 u nekoj okolini tacke x R.
Ali, y1 ne zavisi od y2 na celoj brojnoj pravoj R. Zaista, ako nije tako,
onda postoji diferencijabilna funkcija F (y2 ) takva da je za sve x R :
y1 = F (y2 ) . Pogledati ([2], II ili [9], I- o nezavisnosti funkcija). Poslednja
jerdnakost postaje identitet prilikom zamene y1 = y1 (x) i y2 = y2 (x) :
y1 (x) = F (y2 (x)) . Stavljajuci u ovu jednakost x = 2, dobija se y1 (2) =
0, y2 (2) = 1, tj. F (1) = 0. Uzimajuci zatim x = 1, dobija se iz y1 (1) = 1,
y2 (1) = 1, da je F (1) = 1. Jednakosti F (1) = 0 i F (1) = 1 protivurece
jedna drugoj. Dobija se dakle da funkcija y1 ne zavisi od y2 na celoj brojnoj
pravoj.
1.2.7
Vezani ekstremumi
1.65 Odrediti lokalne ekstremume funkcije u = x+y+z 2 ako je zx = 1,

y xz = 1, koristeci Lagranzovu funkciju.
Lagranzova funkcija je
F (x, y, z, , ) = x + y + z 2 + (z x 1) + (y xz 1) .
Reavanjem sistema
Fx = 1 z = 0
1.2. REENI ZADACI
47
Fy
Fz
F
F
= 1 + = 0,
= 2z + x = 0,
= z x 1 = 0,
= y xz 1 = 0,
dobijaju se tacke u kojima funkcija F moze da ima lokalne ekstremume.

Poto je = 1, to je sistem ekvivalentan sistemu
1 + z = 0,
2z + + x = 0,
z x 1 = 0,
y xz 1 = 0,
odakle se dobija = 1, x = 1, z = 0, y = 1. Znaci tacka N (1, 1, 0) je
jedina u kojoj funkcija u = x + y + z 2 moze pod datim uslovima da ima
lokalni ekstremum. S obzirom da je
Fx2 = Fy2 = 0, Fz2 = 2, Fxy = Fyz = 0, Fxz = ,
imamo d2 F (N) = 2 (dz)2 + 2dzdx. Iz datih uslova z x = 1 i y xz = 1
sledi
dz dx = 0 i dy xdz zdx = 0,
tj. u tacki N je dz dx = 0 i dy + dz = 0. Zato je d2 F (N ) = 4 (dx)2 > 0,

tj. u tacki N funkcija u pod datim uslovima postize (uslovni) minimum
umin = 0.
Napomena. a) Forma d2 F (N ) = 4 (dx)2 je pozitivno denitna, jer
ako je dx = 0 onda je dy = 0, odnosno i dz = 0. To je nemoguce, jer se
pretpostavlja da je bar jedna od promenljivih dx, dy, dz, ... razlicita od nule.
b) Student ne sme da zaboravi da nae rang matrice

1x 1y 1z
1 0 0
=
2x 2y 2z
z 1 x
na skupu S reenja sistema: i (x, y, z) = 0, i = 1, 2. U ovom slucaju on je
2. Osnovna pretpostavka o skupu S je ispunjena ([2], II, strana 88 ili [9], I,
strana 254).
1.66 Metodom eliminacije promenljivih naci lokalne ekstremume funkcije
u = x + y z ako je
4x3 + 4y 3 + 4z 3 + 12x + 12y + 12z = 13
x + y = 1.
48
Ako se sa
F1 (x, y, z) = 4x3 + 4y 3 + 4z 3 + 12x + 12y + 12z 13 i F2 (x, y, z) = x + y 1

oznace funkcije koje se dobijaju iz datih uslova, one su nezavisne jer je rang
matrice

F1x F1y F1z
12x2 + 12 12y 2 + 12 12z 2 + 12
=
1
1
0
F2x F2y F2z
njihovih parcijalnh izvoda jednak 2 (proveriti) u svakoj tacki (x, y, z) R3 .
Poto je

D (F1 , F2 )
= 12x2 + 12 = 0,
D (y, z)
dati sistem denie jedinstvene funkcije y = y (x) , z = z (x) , dva puta

diferencijabilne u nekoj okolini svake tacke (x, y, z) koja zadovoljava sistem.
Zamenjujuci te funkcije u izrazu za u = x+y z dobija se funkcija u = u (x)
sa jednom promenljivom. Uzimanjem diferencijala obeju strana jednacina
sistema dobija se
2

x + 1 dx + y 2 + 1 dy + z 2 + 1 dz = 0, dx + dy = 0,
tj. dy = dx, dz = 12x

1+z2 dx. S obzirom da iz date funkcije u = x + y z
sledi du = dx + dy dz, to je
du =
2x 1
2x 1
dx = 2
dx.
2
z +1
z (x) + 1
1
1
Odavde
1 1 se dobija da je u (x) = 0, za x = 2 , tj. y = 2 i z = 0. Dakle, tacka
ca tacka lokalnog ekstremuma. Poto je
2 , 2 0 je mogu

2 z 2 (x) + 1 (2x 1) (2z z (x))
u (x) =
,
(z 2 (x) + 1)2

to je u 12 = 2 > 0. Dakle, funkcija u tacki 12 , 12 , 0 ima lokalni minimum
jednak 1.
Napomena. Ovo je tipican primer zadatka gde se primenjuje implicitnost. Funkcije y = y (x) i z = z (x) , za koje je pokazano da postoje
zamenjene su u dati sistem i onda je izvreno diferenciranje. Neka student
proba da rei zadatak koristeci Lagranzovu funkciju ili na neki drugi nacin.
1.67 Metodom eliminacije promenljivih naci lokalne ekstremume funkcije
u = x + y + z 2 ako je z x = 1, y xz = 1.
1.2. REENI ZADACI
49
Reavanjem datog sistema po y i z dobija se:

y = x2 + x + 1, z = x + 1,
tako da u postaje funkcija sa jednom promenljivom, tj. u (x) = 2x2 + 4x + 2.
Poto je u (x) = 4x+4, u (x) = 4, to je umin = u (1) = 0, odnosno imamo
da je umin (1, 1, 0) = 0.
1.68 a) Neka tacka M0 (x0 , y0 ) zadovoljava jednacinu
x2
(x + 1) arctan y = 0, x > 1.
2
Dokazati da postoji neprekidno diferencijabilno reenje y = f (x) date
jednacine, takvo da kriva koju ono predstavlja prolazi kroz tacku M0 (x0 , y0 )
i jedinstveno je u nekoj okolini te tacke.
b) Dokazati da postoji tacka M0 (x0 , y0 ) takva da odgovarajuce reenje
y = f (x) date jednacine ima minimum za x = x0 .
2
a) Ovde je F (x, y) = x2 (x + 1) arctan y, neprekidna funkcija u delu
x+1
ravni R2 gde je x > 1, i Fy = 1+y
2 = 0. S obzirom da su ispunjeni svi
uslovi teoreme o implicitnoj funkciji (neka student proveri sve uslove) to je
prvi deo zadatka reen.
b) Iz uslova y (x) = 0, tj. Fx = 0, dobijamo x arctan y = 0, to sa
polaznom jednacinom
x2
(x + 1) arctan y = 0,
2
daje x = 0 ili x = 2 < 1. Ostaje da se proveri da funkcija koju denie
jednakost ima u nuli minimum. To je jasno, jer iz jednakosti
x2
= arctan y,
2 (x + 1)
za x = 0, sledi da je y > 0.
1.69 Odrediti supremum i inmum funkcije u (x, y) = x2 + y 2 12x + 6y
ako je x2 + y 2 25.
S obzirom da je domen funkcije kompaktan podskup od R2 , to prema
Vajertrasovoj teoremi funkcija na njemu postize maksimum (supremum)
i minimum (inmum). Stacionarne tacke u unutranjosti kruga nalaze se
reavanjem sistema: ux = 2x 12 = 0 i uy = 2y + 6 = 0. Poto se reenje
sistema tacka (6, 3) nalazi van kruga, to na kruznici
x = 5 cos t, y = 5 sin t, t [0, 2[
50
funkcija postize najmanju i najvecu vrednost. Sada je u (x, y) = u (t) =

25 60 cos t + 30 sin t, te je
u (t) = 60 sin t + 30 cos t i u (t) = 60 cos t 30 sin t.
Dakle, iz u (t) = 0 tj. tan t = 12 , sledi da postoje t0 , t1 [0, 2[ u kojim

funkcija postize najmanju (u (t1 ) > 0) i najvecu (u (t0 ) < 0) vrednost.
Poto je
1
2
1
2
sin t1 = , cos t1 = i sin t0 = , cos t0 = ,
5
5
5
5
to je umin = u (t1 ) = 25 30 5 i umax = u (t0 ) = 25 + 30 5.

Napomena. Neka student rei drugi deo zadatka pomocu Lagranzove
funkcije

F (x, y, ) = z (x, y) + x2 + y 2 25
i proveri reenje.
1.70 Naci supremum i inmum funkcije u = (x + y + z) e(x+2y+3z) u
oblasti x > 0, y > 0, z > 0.
Tacke u kojima funkcija moze da ima lokalne ekstremume su reenja
sistema:
ux = e(x+2y+3z) (x + y + z) e(x+2y+3z) = 0,
uy = e(x+2y+3z) 2 (x + y + z) e(x+2y+3z) = 0,
uz = e(x+2y+3z) 3 (x + y + z) e(x+2y+3z) = 0,
odnosno sistema
1 = x + y + z,
1 = 2 (x + y + z) ,
1 = 3 (x + y + z) ,
koji je nemoguc. Iz
lim
x0,y0
u (x, y, z) = 0 sledi da je
inf
x>0,y>0
z0
u (x, y, z) = 0
z>0
na osnovu denicije granicne vrednosti funkcije i inmuma skupa. Poto je

u (x, y, z) (x + y + z) e(x+y+z) = tet
i kako funkcija t tet ima maksimum
1
e
za t = 1, to je
sup
x>0,y>0
u (x, y, z)
z>0
1
e.
Ako se domen funkcije (x > 0, y > 0, z > 0) proiri uslovom x 0, y 0,

z 0, onda se na rubu domena dobijaju sledece funkcije:
xex , ye2y , ze3z , (x + y) e(x+2y) , (x + z) e(x+3z) , (y + z) e(2y+3z) .
1.2. REENI ZADACI
51
1
1
Prve tri imaju lokalne maksimume redom 1e za x = 1; 2e
za y = 12 ; 3e
za
1
z = 3 . Druge tri funkcije nemaju lokalnih maksimuma vecih od maksimuma
prve tri funkcije. Stoga je sup u (x, y, z) = 1e .
x>0,y>0
z>0
1.71 Odrediti ekstremume funkcije u (x, y, z) = x + y + z na skupu

A = {(x, y, z) : x 0, y 0, z 0, x + y + z 1} .
S obzirom da je A R3 kompaktan podskup to na njemu funkcija
postize najmanju i najvecu vrednost. U unutranjosti skupa, ona ne postize
lokalne ekstremume, jer nema stacionarnih tacaka. Ako su M, N, P redom
presecne tacke ravni x + y + z = 1 sa koordinatnim osama, onda u unutranjosti trouglova OMN, ONP i OMP funkcija takoe ne postize ekstremume
(O je koordinatni pocetak). U svim tackama trougla MN P funkcija uzima vrednost 1. Na duzima OM, ON i OP ona ima redom vrednosti x, y, z.
Dakle,
umin = 0 = u (0, 0, 0) i umax = 1 = u (x, y, z)
za sve (x, y, z) MN P.
1.72 Neka su xk ]0, 1[ , 1 k m i
nejednakost
m

k=1
1
1xk
m

xk = 1, m > 1. Dokazati
k=1
m2
m1 .
Treba naci lokalne ekstremume funkcije

u (x1 , x2 , ..., xm ) =
m

k=1
pod uslovom
m

k=1
1
1 xk
xk = 1, xk ]0, 1[ , 1 k m. Uzimanjem uobicajene
Lagranzove funkcije
F (x1 , x2 , ..., xm , ) = u (x1 , x2 , ..., xm )
m

k=1
xk 1
i nakon proveravanja uslova osnovne teoreme o vezanim ekstremumima ([2], II

ili [9], I) dobija se sistem za odreivanje mogucih stacionarnih tacaka:
Fxk =
m

1
=
0,
k
=
1,
m;
F
=
xk 1.
(1 xk )2
k=1
52
S obzirom na uslove u zadatku lako se dobija da je M

m2
jedina stacionarna tacka funkcije F. Zatim je
(m1)2
Fx2 =
k
1
1
1
m , m , ..., m
1
, k = 1, m; Fxj xi = 0 za i = j,
(1 xk )3
Odatle se dobija totalni diferencijal drugog reda funkcije F u tacki M

m2
za = (m1)
2 :
d2 F (M) =
, =
1
1
m , ..., m
m

m
2m3 2
2
2
dx
=
dxk > 0.
k
(1 xk )3
(m 1)3 k=1
k=1
m
m

Koricena je cinjenica, da iz uslova
xk = 1 sledi
dxk = 0. Dobija se
k=1
1 k=1

1
1
dakle da funkcija u ima u tacki m , m
, ..., m
lokalni minimum, koji iznosi
1
m2
m 1 1 = m1 . To znaci da je navedena nejednakost dokazana.
m
Napomena. Data nejednakost trivijalno sledi primenom nejednakosti

izmeu harmonijske i aritmeticke sredine na (pozitivne) brojeve 1 xk ,
k = 1, m :
m
m
1
m1
(1 xk ) =
.
m

m
m
1
k=1
1xk
k=1
1.73 Naci najkrace rastojanje tacke (0, 3, 3) od kruga

K = (x, y, z) R3 : x2 + y2 + z 2 = 1, x + y + z = 1 .
Ako je (x, y, z) proizvoljna tacka datog kruga onda je kvadrat rastojanja te tacke do tacke (0, 3, 3) jednak
u (x, y, z) = x2 + (y 3)2 + (z 3)2 .
Treba dakle naci minimum funkcije u pod uslovoma: x2 + y2 + z 2 = 1 i
x + y + z = 1. Poto je rang matrice

1x 1y 1z
2x 2y 2z
=
2x 2y 2z
1 1 1
jednak 2 (manji od broja promenljivih, tj. manji od 3) gde su i (x, y, z) = 0,
i = 1, 2 date veze promenljivih, to se koristeci Lagranzovu funkciju

F (x, y, z, , ) = u (x, y, z) + x2 + y 2 + z 2 1 + (x + y + z 1)
1.2. REENI ZADACI
53
odreuje minimum funkcije u. Reenja sistema

Fx = 2x + 2x + = 0,
Fy = 2 (y 3) + 2y + = 0,
Fz = 2 (z 3) + 2z + = 0,
F = x2 + y 2 + z 2 1 = 0,
F = x + y + z 1 = 0,
su moguce tacke lokalnih ekstremuma. Oduzimanjem druge od trece jednacine dobija se 2 (z y) ( + 1) = 0, odakle sledi z = y ili = 1. Ako je
= 1 onda se dobija = 0 iz prve jednacine tj. = 6 iz druge jednacine.
Dakle = 1, tj. z = y, odnosno dobija se sistem
x2 + 2y 2 = 1 i x + 2y = 1,

cija su reenja (1, 0) i 13 , 23 . Moguce tacke u kojima funkcija u postize
minimum su M1 (1, 0, 0) i M2 13 , 23 , 23 . Zbog u (M1 ) = 19, u (M2 ) = 11,
tacka M2 kruga K je najbliza tacki (0, 3, 3) i od nje je udaljena za 11.

1.74 Data je funkcija
u (x, y) =
x2 2
+ 6a x2 cos y, a > 0,
4a
a) Naci lokalne ekstremume funkcije u za koje je |x| < a 6;

b) Naci najmanju i najvecu vrednost funkcije u na skupu
"
#
D = (x, y) R2 : |x| a 6 .
$ %
a) Funkcija je denisana na otvorenom skupu a 6, a 6 R. U
njegovim tackama imamo sistem:
x
x
cos y = 0
2a
6a2 x2

uy = 6a2 x2 sin y = 0,

cija su reenja (0, k) , k = 0, 1, 2, ... i a 2, 2k . To su i stacionarne
tacke. Zatim je
ux =
ux2 =

1
6a2 cos y
x sin y
,
u
2
=
6a2 x2 cos y, uxy = uyx =

.
y
3
2a (6a2 x2 ) 2
6a2 x2
54
Onda je
6 2 (1)k 2
d u (0, k) =
dx a 6 (1)k dy 2 ,
2 6a
2
tj. d u (0, k) menja znak za parne vrednosti broja k (dy = 0, dx = 0;
dy = 0, dx = 0). Ako je kneparno
6+2
2
d u (0, k) = dx2 + a 6dy2 > 0.
2 6a
2
Dakle u ta
ckama Mk (0, (2k + 1) ) , k Z, funkcija ima lokalni minimum
umin = a 6. Dalje je

1
d2 u a 2, 2k = dx2 2ady 2 < 0
4a

tj. funkcija ima u tackama Nk a 2, 2k lokalni maksimum umax = 5a
2 .

5a
b) Poto je u a 6, y = 3a
<
onda
u
tim
ta
c
kama
funkcija
ne
2
2
postize najvecu vrednost. Najvecu vrednost postize u tackama Nk i ona
iznosi umax = 5a
ze u tackama Mk i ona iznosi
2 . Najmanju vrednost posti
umin = a 6.
2

2
1.75 Na paraboloidu z = c xa2 + yb2 , c > 0, odrediti tacku u kojoj tangentna ravan sa koordinatnim ravnima zaklapa tetraedar minimalne
zapremine.
Neka je M (x0 , y0 , z0 ) tacka na paraboloidu. Onda je

2x0
2y0
z z0 = (x x0 ) 2 + (y y0 ) 2
a
b
jednacina tangentne ravni sa dodirom u tacki M. Njen segmentni oblik je
y
x
z
A + B + C = 1 gde je
A=
a2 (2c z0 )
b2 (2c z0 )
, B=
, C = 2c z0 .
2x0
2y0
Ako je V zapremina navedenog tetraedra, onda je

24
(2c z0 )3
V
=
.
a2 b2
x0 y0
Dakle, treba naci ekstremne vrednosti funkcije u (x, y, z) =
2

2
z = c xa2 + yb2 . Lagranzova funkcija je
(2cz)3
xy

(2c z)3
x2 y 2
F (x, y, z, ) =
+ zc+ 2 + 2 .
xy
a
b
ako je
1.2. REENI ZADACI
55
Moguce tacke lokalnih ekstremuma su reenja sistema

(2c z)3 2x
+ 2 = 0,
x2 y
a
3
(2c z)
2y
Fy =
+ 2 = 0,
2
xy
a
3
3 (2c z)
Fz =
+ = 0,
xy
x2 y 2
F = z c + 2 + 2 = 0.
a
b
Fx =
Iz geometrijske prirode zadatka je x = 0, y = 0. Iz prve dve jednacine sledi

2
2
x2
= yb2 , a iz druge
= 2c 6y
. Koristeci zatim cetvrtu jednacinu
a2
b2
itrece je z
a c b c 7c
27c
dobija se tacka N 2 , 2 , 8 za = ab . Postoje jo tri tacke ( u drugom,
trecem i cetvrtom oktantu, z > 0) koje daju tetraedre iste zapremine. Neka
se student uveri (koristeci znak kvadratne forme) da u dobijenoj tacki N
funkcija F, a samim tim i u, ima lokalni minimum.
1.76 Naci rastojanje izmeu parabole y = x2 i prave x y 2 = 0.
Ako je M (x, y) proizvoljna tacka parabole y = x2 , onda je sa
d (x, y) =
|x y 2|
dato rastojanje te tacke od date prave. Minimum te funkcije (vezani ekstremum) je trazeno rastojanje parabole i prave. On se moze naci metodom
eliminacije jedne promenljive, na primer y = x2 (uslov). Poto je parabola sa
iste strane prave xy2 = 0 sa koje je i koordinatni pocetak (x y 2 < 0)
to je

1
d (x, y) = x + x2 + 2
2
funkcija ciji je minimum trazeno rastojanje. Ostaje,
da student nae lokalne

ekstremume funkcije x 12 x + x2 + 2 jedne promenljive. Trazeno
1 1
7
rastojanje parabole i prave je 4
,
a
ta
c
ka
M
za
2 , 4 parabole je najbli
2
datoj pravoj.
Napomena. Neka student proba Lagranzovom funkcijom

F (x, y, ) = d (x, y) + y x2
ili na neki drugi nacin.
56
1.77 Na elipsoidu x2 + 2y2 + 4z 2 = 8 naci najudaljeniju tacku od tacke

(0, 0, 3) .
Rastojanje izmeu tacaka (x, y, z) i (0, 0, 3) dato je formulom d =
x2 + y2 + (z 3)2 iz koje sledi funkcija
u (x, y, z) = d2 = x2 + y 2 + (z 3)2 .
Nalazenje najudaljenije tacke datog elipsoida od tacke (0, 0, 3) svodi se na

odreivanje maksimuma funkcije u pod uslovom: x2 + y 2 + 4z 2 = 8. Lagranzova funkcija je

F (x, y, z, ) = x2 + y2 + (z 3)2 + x2 + y 2 + 4z 2 8 .
Odgovarajuci sistem jednacina je

Fx
Fy
Fx
Fx
=
=
=
=
2x + 2x = 2x (1 + ) = 0,
2y + 4y = 2y (1 + 2) = 0,
2z 6 + 8z = 0,
x2 + y 2 + 4z 2 8 = 0,
koji je ekvivalentan disjunkciji cetiri sistema:

(x = 0 y = 0 Fz = 0 F = 0)
(x = 0 1 + 2 = 0 Fz = 0 F = 0)
(1 + = 0 y = 0 Fz = 0 F = 0)
(1 + = 0 1 + 2 = 0 Fz = 0 F = 0) .
Drugi i cetvrti sistem
Prvi sistemima za reenje tacke
nemaju reenja.

3 2
1
A 0, 0, 2 , = 8 4 , i B 0, 0, 2 , = 3 8 2 14 , a treci sistem
ima takoe dva reenja: C (2, 0, 1) i D (2, 0, 1) , = 1. Kako je

2
2
u (A) = 3 2 < 3 + 2 = u (B) < 20 = u (C) = u (D) ,
to su C i D najudaljenije tacke elipsoida od tacke (0, 0, 3) .
1.2.8
Smena promenljih
1.78 U jednacini yy + xy 2 + x3 = 0 preci na promenljive t, u gde je

u = u (t) , ako su formule smene promenljivih date sa
u2 y 2 x2 = 0 i x2 t2 + u2 = 0.
1.2. REENI ZADACI
57
Difrencirajuci jednacine sistema po promenljivoj t dobija se

.
u u y y x x= 0 i x x t + u u= 0,
odakle sledi
t u u . 2u u t
x=
, y=
.
x
y
.
Iz formule y (x) =
y
.
x
(kada su x, y izrazeni preko parametra t) se dobija:

.

x 2u u t
y =
. .
y tu u
Zamenjujuci u polaznu jednakost i eliminiuci x, y koristeci polazni sistem

dobija se veza

t 1 u2
.
u u=
2 u2
funkcije u sa promenljivom t.
2
1.79 Reiti jednacinu 1 + x2 y = y prelazeci na nove promenljive t,
u
u gde je u = u (t) , ako je x = tan t, y = cos
t.
Iz datih veza je
.
y .
.
u cos t + u sin t
1
x=
, y=
, tj. y (x) = . =u cos t + u sin t.
2
2
cos t
cos t
x
.
Zatim je

dt
dy
d .
d .
u cos t + u sin t =
u cos t + u sin t
=
dx
dx
dt
dx
..
1 ..
3
.
.
= u cos t u sin t + u cos t+ u sin t . = u +u cos t.
x

2
Sada jednacina 1 + x2 y = y postaje u = 0. Njeno reenje je linearna funkcija u
= At + B, odnosno prelaskom na stare promenljive y =
(A arctan x + B) 1 + x2 .
1.80 Reiti jednacinu y (y )3 x = 0 uzimajuci y za novu nezavisno
promenljivu, a x za novu funkciju.
Imitirajuci postupak iz prethodnog zadatka, to znaci da se prelazi na
nove promenljive uslovima:
y =
t = y, u = x, u = u (t) .
58
Diferenciranjem
jednacina datih uslova po t dobijamo 1 =y , u=x . Zatim je
.
y
1
y (x) = x. = u. tj.
dy
d
=
y =
dx
dt

..
u
1
1 .. 1
dt
1 .. 1
u
u
= . 2 . = . 2 . = . 3 .
.
dx
u
x
u
u
u
u
..
Onda polazna jednacina glasi u +u = 0, tj. x (y) + x (y) = 0. Njeno reenje

x
je x = A sin (y + ) gde su A, konstante, tj. y = arcsin A
.
2
1.81 Transformisati jednacinu xyy x (y ) + yy = 0 uzimajuci y za

novu nezavisno promenljivu, a z = ln xy za novu funkciju.
Uzimajuci z = ln xy i t = y tj. x = tez i y = t za smenu promenljivih
treba dati diferencijalni izraz transformisati u oblik F (t, z, z , z ) = 0. Iz
poslednjih uslova je:
dx = ez (dt tdz) , i dy = dt,
tj.
dy
dx
ez
1tz
y =
gde je z =
d
dt
= e2z
ez
1 tz
dz
dt .
Zatim je
ez z (1 tz ) + ez (z + tz )
dt
ez
=
2
dx
1 tz
(1 tz )
z tz 2 + z + tz
.
(1 tz )3
Zamenjujuci y , y svojim vrednostima preko t, z, z , z u polaznu jednacinu

dobija se t zt + zt = 0 to je i trazeni oblik F (t, z, z , z ) = 0.
Napomena. Smenom promenljivih x = x (u, t) , y = y (u, t) gde je
u = u (t) , diferencijalni izraz F1 (x, y, y , y ) = 0 transformie se u izraz
F2 (t, u, u (t) , u (t)) = 0.
1.82 Transformisati izraz B = xzx +yzy 2z prelaskom na nove promenljive
date uslovima
x
x2 + y 2
xy
u= , v=
, =
,
y
2
z
gde je = (u, v) .
Iz datih uslova sledi
dx
x
2 dy
y
y
dv = xdx + ydy
y
x
xy
d =
dx + dy 2 dz
z
z
z
du =
1.2. REENI ZADACI
59
Kako je dz = zx dx + zy dy, to treca jednacina prethodnog sistema postaje

y
x
xy
d = dx + dy 2 (zx dx + zy dy) .
z
z
z
Poto je = (u, v) , tada je d = u du + v dv. Zamenjujuci du, dv i d
svojim vrednostima preko x, y, z, dx, dy, dobija se jednacina

dx
y
x
x
xy
u
2 dy + v (xdx + ydy) = dx + dy 2 (zx dx + zy dy)
y
y
z
z
z
za nalazenje parcijalnih izvoda zx , zy . Izjednacavanjem izraza uz dx i dy leve

i desne strane poslednje jednacine dobija se sistem
y xy
x
x xy
1
u + xv = 2 zx i 2 u + yv = 2 zy ,
y
x z
y
z
z
za nalazenje zx , zy . Reavanjem dobijamo
z
z2
z2
z z2
z2
2 u v , zy = + 3 u v .
x xy
y
y y
x

2
Sada je B = z 2 xy + xy = 24uv
. Novi izraz zavisi od novih
(1+u2 ) v
promenljivih u i v, nove funkcije = (u, v) i parcijalnih izvoda.
Napomena. Ako su u, v, dati preko x, y, z kao u prethodnom primeru,
student treba da zna da je izlozeno reenje opti metod za transformaciju
diferencijalnog izraza oblika B = B (x, y, z, zx , zy )
1.83 Reiti jednacinu zy zx = 0 uvoenjem smene promenljivih
zx =
u = x + y, v = x y.
Imamo da je du = dx + dy, dv = dx dy. Poto je dz = zx dx + zy dy
i dz = zu du + zv dv (zato?) to je
zx dx + zy dy = zu (dx + dy) + zv (dx dy)
tj. zx = zu + zv i zy = zu zv . Sada polazna jednacina dobija oblik 2zv = 0.
Njeno reenje je proizvoljna diferencijabilna funkcija z = f (u) , odnosno,
z = f (x + y) preko starih promenljivih.
1.84 Transformisati jednacinu zx2 + zxy + zx = z prelazeci na nove
promenljive u, v, = (u, v) date sa x = u + v, y = u v, z = evu .
Uzimajuci u obzir da je d = u du + v dv, i date uslove sledi
dx = du + dv,
dy = du dv,
dz = evu (u du + v dv) + evu (dv du) .
60
Iz prve dve jednacine dobijamo da je du = 0, 5 (dx + dy) i dv = 0, 5 (dx dy) .

Zamenjujuci ove vrednosti u izrazu za dz imamo:
zx dx + zy dy = 0, 5evu (u (dx + dy) + v (dx dy)) evu dy.
Izjednacavanjem koecijenata uz dx nalazimo da je zx = 0, 5evu (u + v ) .
Da bismo nali parcijalne izvode zx2 i zxy postupamo na sledeci nacin:
dzx = zx2 dx + zxy dy = 0, 5evu (du dv) (u + v )
+0, 5evu (u2 du + uv dv + vu du + v2 dv) .
Zamenjujuci sada izraze za du, dv imamo jednakost
dzx = zx2 dx + zxy dy = 0, 5evu (u + v ) dy
+0, 25evu (u2 (dx + dy) + 2uv dx + v2 (dx dy)) .
Izjednacavanjem koecijenata uz dx i dy obeju strana poslednje jednakosti,
dobijamo
zx2 = 0, 25evu (u2 + 2uv + v2 ) ,
zxy = zyx = 0, 5evu (u + v ) + 0, 25evu (u2 v2 ) .
Zamenjivanjem dobijenih vrednost za parcijalne izvode prvog i drugog reda

u dati izraz, dobija se u2 + v2 = 2.
Napomena. Ovde su stare promenljive izrazene preko novih, za razliku
od primera 83. Neka student izrazi nove promenljive preko starih i primeni
metod izlozen u zadatku 83 (u = 0, 5 (x + y) , v = 0, 5 (x y) , = zey ).
1.85 Transformisati diferencijalnu jednacinu
zx2 + zxy + zy 2 = 1 + z xy
uvodeci nove promenljive u, v, = (u, v) sa
v + x + y + u = 1, v x + y u = 0, xy z = .
Iz datih uislova sledi
u=
1 2x
1 2y
,v =
, = xy z, tj.
2
2
du = dx, dv = dy, d = ydx + xdy dz.
Koristeci isti metod kao u zadacima 1.82 i 1.83 dobija se:
u du + v dv = ydx + xdy zx dx zy dy, tj.
1.2. REENI ZADACI
61
u dx v dy = ydx + xdy zx dx zy dy
odakle je zx = y + u , zy = x + v . Sada je
dzx = zx2 dx + zxy dy i dzx = dy + du , odnosno
zx2 dx + zxy dy = dy + (u2 du + uv dv) = dy u2 dx uv dy.
Znaci zx2 = u2 , zxy = 1 uv kao i dzy = zyx dx + zy2 dy i
dzy = dx + du = dx + (vu du + v2 dv) = dx vu dx v2 dy
odakle je zy 2 = v2 . Dakle, dati diferencijalni izraz postaje
u2 + 1 uv v2 = 1 ,
odnosno u2 + uv + v2 = .
1.86 Transformisati izraze 1 = (zx )2 + zy , 2 = zx2 + zy2 prelaskom na
polarne koordinate: x = cos , y = sin .
Iz jednakosti x = cos , y = sin , sledi
dx = cos d sin d,
dy = sin d + cos d.
Poto je dz = zx dx + zy dy i dz = zd + zd to je
zd + zd = zx (cos d sin d) + zy (sin d + cos d) .
Odatle je
z = zx cos + zy sin i z = zx sin + zy cos ,
tj. reavanjem poslednjeg sistema po zx , zy sledi
zx =
z cos z sin
z cos + z sin
, zy =
, te je
1 =
1
z cos + z sin
(z cos z sin )2 +
.
2
Kao u primerima 1.85 i 1.87 nalazimo parcijalne izvode zx2 i zy2 koristeci
jednakosti:
dzx = zx2 dx + zxy dy, dzy = zyx dx + zy 2 dy, s jedne i
62
dzx =
d
d
d
d
zx d +
zx d, dzy =
zy d +
zy d,
d
d
d
d
s druge strane. Diferenciranjem se nalazi

z2 sin z cos
z
d,
dzx =
z2 cos + 2 sin d + z sin

z
1
dzy =
z2 sin 2 cos d + z cos z sin d.
Zamenjujuci dx, dy svojim vrednostima sa pocetka reenja zadatka i izjednacavanjem koecijenata uz d i d dobijaju se sistemi
1
z sin ,
2
z2 sin z cos
zx2 sin + zxy cos = z sin
zx2 cos + zxy sin = z2 cos +
odnosno
1
z cos ,
2
z
sin ,
zyx sin + zy2 sin = z cos
zxy cos + zy2 sin = z sin
za odreivanje zx2 , xy2 . Iz prvog sistema je

zx2 = z2 cos2 + z
sin2
cos sin
sin2
cos sin
+ 2z
+
z
2z
,
2
2
2
a iz drugog
zy2 = z2 sin2 + z
Na osnovu toga je
1.3
cos2
cos sin
cos2
cos sin
+ 2z
+
z
+ 2z
.
2
2
2
1
1
2 = z2 + z + 2 z2 .
Zadaci za samostalni rad
1.87 Pokazati da tangentne ravni povri xyz = 8 obrazuju sa koordinatnim ravnima tetraedar konstantne zapremine.
1.88 Kroz tacku M (a, b, c) odrediti ravan koja sa koordinatnim ravnima
gradi tetraedar najmanje zapremine.
1.3. ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD
63
1.89 Dokazati da:

a) Sve tangentne ravni povri z = x f xy prolaze kroz jednu tacku;
b) Sve tangentne ravni povri z = x + (y z) paralelne su jednoj
pravoj. Pri tom se pretpostavlja da su funkcije f i neprekidno diferencijabilne.
1.90 Dokazati da sve normalne ravni krive
x = a sin2 t, y = a sin t cos t, z = a cos t, a > 0, t [0, 2]
sadrze istu tacku.
1.91 Funkcija f : R3 R je zadata sa
f (x, y, z) = z 5 z 4 ex z 3 cos (xy) + z 2 + sin x.
Dokazati da postoji otvorena okolina U tacke (0, 0) i neprekidno diferencijabilna funkcija g : U R, takva da je f (x, y, g (x, y)) = 0, za sve (x, y) U.
Izracunati parcijalne izvode gx , gy funkcije g u tacki (0, 0) .
1.92 Neka je u (x1 , x2 , x3 ) homogena funkcija stepena m i neka su uvedene oznake uxi = ui , uxi xj = uij . Dokazati relaciju

u11 u12 u13

u21 u22 u23

u31 u32 u33

(m 1)2
=

x23

mu

m1
u1

u2
u1 u2
u11 u12
u21 u22
1.93 Odrediti Tejlorov red funkcije f (x, y) = xy u okolini tacke M (1, 1) .

1.94 Odrediti uslovne ekstremume funkcije u = xyz, ako je
xy + yz + zx = 8 i x + y + z = 5.
1.95 Odrediti ekstremne vrednosti funkcije
u=
x
y
z
+
+
, x > 0, y > 0, z > 0.
y+z z+x x+y
I na
cin: Reavanjem sistema jednacina: ux = 0 uy = 0 uz = 0,
dobija se da je tacka M (x, x, x) , x > 0 jedina tacka moguceg lokalnog ekstremuma. Nalazenjem parcijalnih izvoda drugog reda u tacki M, dobijamo
da je d2 u (M) > 0, to znaci da u toj tacki funkcija u ima lokalni minimum
i on iznosi umin = u (x, x, x) = 32 .
II na
cin: Stavimo y + z = a, z + x = b, x + y = c. Odatle je
x=
b+ca
c+ab
a+bc
, y=
, z=
.
2
2
2
64
Sada je

1 b+ca c+ab b+ac
+
+
u =
2
a
b
c

1 b a c a b c
=
+ + + + + 3
2 a b a c c b
1
3
(2 + 2 + 2 3) = .
2
2
Jednakost vazi jedino za a = b = c tj. x = y = z.
1.96 Odrediti maksimum i minimum funkcije u (x, y) = (x + ) (y + )
na skupu D = [1, 1] [1, 1] za > 0.
1.97 Pokazati da funkcija u = (1 + ey ) cos x yey ima beskonacan skup
lokalnih maksimuma, a nijedan minimum.
1.98 Naci najmanju i najvecu vrednost funkcije u = x2 xy + y2 na
skupu |x| + |y| 1.
n

1.99 Odrediti najmanju vrednost funkcije (x1 , x2 , ..., xn )
x2k pod
uslovom
n

k=1
xk = 1.
k=1
1.100 Naci maksimum funkcije (x1 , x2 , x3 ) x1 + x2 + x3 na skupu

onih tacaka (x1 , x2 , x3 ) R3 , za koje je x1 x2 x3 = 1, 0 < xi h (i = 1, 2, 3) ,
h > 1.
1.101 Odrediti najvecu vrednost funkcije
(x, y)
sin x sin y
,
xy
ako je x y 4 .
1.102 Funkcija u ima lokalni minimu u tacki (x0 , y0 ) na svakoj pravoj
koja prolazi kroz tu tacku. Da li u ima lokalni minimum u toj tacki?
1.103 Odrediti skup vrednosti funkcije
(x, y, z)
xy + yz + zx
x+y+z
za x > 0, y > 0, z > 0 i xyz = 1.

1.104 Predstaviti sve tacke (x, y) ravni xOy za koje je sin x cos y.
1.105 Naci supremum i inmum funkcije u (x, y, z, t) = x2 + y2 z 2 t2
zadate na skupu

(x, y, z, t) : x2 + y 2 + z 2 + t2 = 1, x + y + z + t = 0 .
65
4
1.106 Dokazati da funkcija u (x, y, z) = x2 + y 2 + z 2 na povri xa4 + yb4 +

z4
= 1 ima 14 tacaka lokalnog ekstremuma, od kojih su 6 minimumi, a 8
c4
maksimumi.

1.107 Neka je D = (x, y) R2 : x2 + y 2 z 1 i neka je funkcija
u : D R zadata sa u (x, y, z) = x + 2y + 3z. Naci supremum i inmum
funkcije u.
1.108 Dokazati da sistem jednacina
ex cos y = x ex sin y = y,
ima beskonacno mnogo reenja.
1.109 Ispitati da li funkcije
u (x, y) = 3x4 + x2 y + 2y 2 + y 4 ,
v (x, y) = 2x4 y 2 + 5x6 y x8 + x7 y 2 x5 y 5 11y 10 ,
imaju ekstremum u tacki (0, 0) .
Poto je totalni prirataj u (0, 0) date funcije u tacki (0, 0) jednak

y 2
7
u (0, 0) = u (x, y) u (0, 0) = x2 +
+ 2x4 + y 4 + y2 0,
2
4
stoga funkcija u u tacki (0, 0) ima lokalni minimum.

to se tice funkcije v (x, y) za nju pazljivim racunom dobijamo da su
totalni diferencijali zakljucno sa petim redom u tacki (0, 0) jednaki nuli, tj.
dk u (0, 0) = 0 za k = 1, 5. Ako je k = 6 imamo

6
6
6
5
d u (0, 0) =
420dx dy +
324dx4 dy 2 = 60dx4 dy (62dx + 81dy) = 0,
1
2
81
odakle uzimajuci dy = 1, dx > 81
62 tj. dy = 1, dx < 62 sledi znako6
promenljivost diferencijala d u (0, 0) . Prema tome funkcija v (x, y) u tacki
(0, 0) nema ekstremum.
Napomena. Neka student obnovi teoremu o lokalnim ekstremumima u
terminima viih diferencijala.
1.110 Neka je
f (x, y) = (u (x, y) , v (x, y)) , u (x, y) = x2 y2 , v (x, y) = 2xy y 2

(x, y) D = ]0, 1[ ]0, 1[ . Dokazati da je preslikavanje f 1 1.
1.111 Neka f : R2 R i neka f ima sve parcijalne izvode svakog
moguceg reda u svim tackama ravni. Sledi li iz toga da je f neprekidna na
R2 ?
66
1.112 Neka je G otvoren skup, G R2 i f : G R funkcija za koju je

fy = 0 u svim tackama (x, y) G. Da li odatle sledi da postoji funkcija
takva da je f (x, y) = (x) za sve (x, y) G?
n
n
n
x+y
ako je n N, x 0, y 0.
1.113 Dokazati nejednakost x +y
2
2
1.114 Odrediti ekstremume kvadratne forme
u (x1 , x2 , ..., xn ) =
n

aij xi xj
i,j=1
(aij = aji su realni brojevi) ako je
n

i=1
x2i = 1.
1.115 Odrediti ekstremume funkcije u (x1 , x2 , ..., xn ) =

n

n
&
k=1
xk = a, a > 0, i > 0, i = 1, n.
xk k , xi > 0,
k=1
1.116 Transformisati izraz xzx + yzy z = 0 uzimajuci u = x, v = xy ,

gde su u, v nove nezavisno promenljive.
2 = 0 ne menja oblik pri
1.117 Pokazati da jednacina zx2 zy2 zxy
proizvoljnoj permutaciji promenljivih x, y, z.

1.118 Pokazati da funkcija z = z (y, x) odreena jednacinom z = x zy ,
gde je diferencijabilna funkcija, zadovoljava jednakost x zx + y zy = z.
1.119 Naci prvi i drugi izvod funkcija y = y (x) i z = z (x) u tacki
(1, 1, 2) ako je x + y + z = 0, x3 + y 3 z 3 = 10.
z
y
1.120 Ako je u = xy
, onda je xux + yuy + zuz = 0. Dokazati.
1.121 Ispitati diferencijabilnost funkcije

max{x2 +y2 +1,z2 }
, (x, y, z) = (0, 0, 0) ,
x2 +y2 +z 2
f (x, y, z) =
0, (x, y, z) = (0, 0, 0) .
3
1.122
" Ispitati #diferencijabilnost funkcije u : R R date sa u =
max
x2 + y2 , z .
Napomena. Za prethodna dva zadatka koristiti formule:
max {a, b} =
a + b + |a b|
a + b |a b|
, min {a, b} =
2
2
1.123 Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije u : R2 R date
sa u (x, y) = 2n1 xy, gde je n prirodan broj.

1.124 Neka su A Rm , B Rn otvoreni skupovi i f : A B bijekcija
takva da su f i f 1 diferencijabilna preslikavanja. Dokazati da je m = n.
67
1.125
Naci maksimum
i minimum funkcije (x, y) (x + y)2 na skupu

D = (x, y) : x2 + y 2 6 .

1.126 Neka je D = (x, y) : x2 + y 2 1, y x2 . Naci minimum i maksimum funkcije (x, y) x2 + xy + y2 denisane na skupu D.
1.127 Neka je f (x, y) = x (y 1) y x , x R, y > 0. Odrediti ekstremne
vrednosti funkcije f i naci njen skup vrednosti.
1.128 Telo T se sastoji od pravog kruznog cilindra, koji se zavrava
pravim kruznim konusom. Ako je povrina tela T jednaka P, odrediti dimenzije tela, tako da njegova zapremina bude najveca moguca.
1.129 Izraz
xy
z
z
x y
transformisati, uvode
ci nove promenljive u, v i novu funkciju w pomocu
jednakosti u = ln x2 + y2 , v = arctan z, w = x + y + z.
1.130 Razviti po Tejlorovoj formuli funkciju f (x, y) = x3 2y 3 + xy u
okolini tacke (2, 1) .
1.131 Za funkciju f (x, y) = ex sin y napisati Maklorenov polinom drugog stepena i odgovarajuci ostatak Maklorenove formule u Lagranzovom
obliku.
1.132 Funkcija z (x, y) denisana je implicitno jednacinom z 3 2xz +
y = 0, tako da je z (1, 1) = 1. Aproksimirati funkciju z (x, y) Tejlorovim
polinomom drugog stepena u okolini tacke (1, 1) .
1.133 Odrediti lokalne ekstreme funkcije
f (x, y) = ln |2xy y| + xy x.
1.134 Odrediti ekstreme funkcije

u (x, y, z) = x2 + y 2 + y 2 + z 2 + z 2 + x2
ako je x2 + y 2 + z 2 = 1. Na osnovu dobijenih rezultata izvesti nejednakosti

2 x2 + y 2 + y 2 + z 2 + z 2 + x2 6.
1.135 Date su tacke A (0, 0, 12) , B (0, 0, 4) i C (8, 0, 8) . U ravni xOy naci
tacku D tako da poluprecnik sfere koja prolazi kroz tacke A, B, C i D bude
najmanji.
1.136 Odrediti
2 ekstremne
vrednosti
funkcija

2
2
2
a) (x, y) x + y 8 x + y ; b) (x, y) 4x2 1 x2 y 3 + 3y + 1 ;
xy
c) (x, y) (1+x)(1+y)(x+y)
; d) (x, y) x ln x2 + y 2 .
68

1.137 Neka je y = y (x) funkcija denisana implicitno sa
xy = ex+y 1, y (0) = 0.

Dokazati da je y (x) = x + x2 + x3 + o x3 , x 0.
1.138 Neka je F : R2 R, (x, y) x cos (xy) sin (xy) .
a) Naci okoline I i J tacaka 1 i 0 respektivno i preslikavanje : J I
takvo da je za svako (x, y) I J, relacija F (x, y) = 0 ekvivalentna sa
x = (y) ;

2
b) Dokazati da je (y) = 1 + y + y2 + o y2 , y 0.

1.139. Za funkciju f (x, y) = xy 1 x2 y 2 ispitati lokalne ekstremume
i odrediti f (Df ) .
1.140. Da li funkcija (x, y) x4 +y4 2 (x y)2 ima lokalni ekstremum
u tacki O (0, 0)?
1.141. Dokazati nejednakost
x+y+z
3 xyz,
3
ako je x 0, y 0, z 0.
Uputstvo: Naci maksimum funkcije u = xyz pod uslovom x+y+z = S.
1.142. Neka je z implicitna funkcija od x i y denisana jednacinom
z 2 2xz + y = 0
i za koju je z (1, 1) = 1. Napisati nekoliko clanova razlaganja funkcije z po
rastucim stepenima x 1 i y 1.
Glava 2
Integrali
2.1
Uvod
Ovaj deo zbirke sadrzi uraene zadatke iz viestrukih integrala (dvojni,

trojni,...), krivolinijskih integrala prve i druge vrste, povrinskih integrala
prve i druge vrste i teorije polja (vektorska analiza). Najcece se koriste: teorema o svoenju nintegrala na uzastopne (ponovljene) integrale, teorema
o smeni promenljivih u nintegralu, polarne, cilindricne i sferne koordinate,
Grinova, Gaus-Ostrogradskog i Stoksova formula. Za izracunavanje krivolinijskih integrala oba tipa koristi se parametrizacija krivih. Ako je z = f (x, y)
jednacina dvostrane povri S, onda su sa

n = (cos , cos , cos ) i
cos =
q
1
p

, cos =
, cos =
2
2
2
2
1+p +q
1+p +q
1 + p2 + q 2
data dva (suprotna po smeru) neprekidna vektorska polja normala, gde je

p = zx , q = zy . Na osnovu toga se povrinski integral
''
P dydz + Qdzdx + Rdxdy
S
druge vrste svodi na povrinski integral prve vrste:

''
''
(P cos + Q cos + R cos ) dS =
f (x, y, z) dS.
S
Student mora da bude oprezan kada koristi pojmove: gornja strana, donja
strana, unutranja strana,...Ako je na primer data povr z 2 = x2 + y 2
ogranicena ravnima z = 0 i z = 1, onda njena gornja (unutranja) strana u
69
GLAVA 2. INTEGRALI
70
odnosu na ravan xOy, nije ni gornja ni donja strana u odnosu na ravni xOz
i yOz.
Ako se u zadacima ne navodi smer krive ili strana povri, onda se podrazumeva da je smer pozitivan, a strana spoljanja.
2.2
Viestruki integrali
2.1 Svesti na dva nacina dvojni integral
((
f (x, y) dxdy na dvostruki
(uzastopni) ako je G oblast ogranicena krivama x = 1, y = x2 , y = 2x

(x 1) .

((

f (x, y) dxdy =
I na
cin: G = (x, y) : 0 x 1, x2 y 2x . Zato je
G
(1
dx
(2x
f (x, y) dy.
x2
II na
cin:
"
#
y
y
# "
G = (x, y) : 0 y 1, x y (x, y) : 1 y 2, x 1
2
2
U ovom slucaju je
''
f (x, y) dxdy =
'1
0
Napomena. Umesto
(b
a
(b
a
dx
(x)
(
'y
'2 '1
dy f (x, y) dx + dy f (x, y) dx.
y
2
(x)
(
y
2
f (x, y) dy dx uobicajeno se zapisuje kao
(x)
f (x, y) dy.
(x)
2.2 Izracunati dvojni integral

((
x + y 2 dxdy po oblasti G, ogranicenoj
G
krivama y = x i y = x2 .

S obzirom da je G = (x, y) : 0 x 1, x2 y x to je
I =
''
G
'1
0

x + y 2 dxdy =
'1
0
dx
'x
x2

x + y 2 dy =
'1
0

x
y 3
dx xy +
3 x2

3
1
x3 x6
x
x4 x7
5
2
3
x x +
dx =
= .

3
3
3
6
21 0 42
2.2. VIESTRUKI INTEGRALI
71
2.3 Izmeniti redosled integraljenja u dvostrukom integralu

I=
'2
0
' 2x
dx
f (x, y) dy.
2xx2
Vidi se da je
"

#
(x, y) : 0 x 2, 2x x2 y 2x

= (x, y) : 0 x 2, 2x x2 y2 2x
G =
tj. G je deo ravni Oxy van kruznice (x 1)2 + y 2 = 1, a u unutranjosti

parabole y2 = 2x. Da bi se izmenio redosled uzimanja integrala, tj. da bi y
bilo ograniceno konstantama, G se deli na tri oblasti:

*

y2
2
G1 =
(x, y) : 0 y 1,
x1 1y
2
"
#

G2 =
(x, y) : 0 y 1, 1 + 1 y 2 x 2

*
y2
(x, y) : 1 y 2,
G3 =
x2 .
2
Zato je
''
''
''
+
+
I =
G1
G2
G3
1 ' 1y 2
'1
'1
=
dy
f (x, y) dx + dy
0
'1
0
dy
y2
2
f (x, y) dx +
y2
2
1+
1 ' 1y2
1y 2
2.4 Svesti na dva nacina dvojni integral
f (x, y) dx +
1y2
'2
1+
'2
((
'2
dy
f (x, y) dx
+
'2
1
dy
'2
f (x, y) dx
y2
2
'2
f (x, y) dx.
y2
2
f (x, y) dxdy na dvostruki, ako
G
2
je G oblast ogranicena kruznicom (x 1) + (y 2)2 = 25.

Imamo da je
G
"
#

=
(x, y) : 4 x 6, 2 x2 + 2x + 24 y 2 + x2 + 2x + 24
"
#

=
(x, y) : 3 y 7, 1 21 y 2 + 4y x 1 + 21 y 2 + 4y .
GLAVA 2. INTEGRALI
72
Zato je
''
f (x, y) dxdy
'6
dx
2+ x
'2 +2x+24
f (x, y) dy =
2 x2 +2x+24
'7
2
21y
' +4y
1+
f (x, y) dx.
dy
21y2 +4y
Neka student nacrta sliku date((kru

z2nice 2ina osnovu nje prati granice.
2.5 U dvojnom integralu
x + y dxdy, gde je G oblast ogranicena
G
kruznicom x2 + y 2 = 2x, preci na polarne koordinate sa polom u tacki

O (0, 0) , i zatim izracunati dati integral.
Funkcijom (, ) ( cos , sin ) oblast g preslikava se na oblast
G. Zamenjivanjem x, y svojim vrednostima jednacina kruznice x2 + y 2 = 2x
postaje 2 = 2 cos , odakle sledi = 0 ili = 2 cos . Te dve krive cine
granicu oblasti g. Zato je
"
#

g = (, ) : || , 0 2 cos G = (x, y) : x2 + y2 = 2x .
2
Prema osnovnoj teoremi o smeni promenljive u viestrukom integralu ([2], II,

Teorema 5.5.1 ili [9], I, Teorema 3.6.IV) sledi
I =
''
2

x + y 2 dxdy =
''
g
'2
dd =
1
16 cos4 d = 4 2
4
'2
0
'2
cos d = 8
2'
cos
3 d
'2
1 + cos 2
2
2

'
1 + cos 4
3
= 2
1 + 2 cos 2 +
d = =
.
2
2
0
Napomena. a) Kod ovakvih zadataka student ima tekoca prilikom

odreivanja granica za i , tj. teko nalazi oblast g koja se formulama
x = cos , y = sin preslikava u neki krug. Za to se cesto koristi znak
apscise ili ordinate tacaka kruznice. U prethodnom primeru je za sve tacke
73
kruznice x 0, zato je i cos

% 0 (jer
$ je
% 3 0$ po prirodi) tj. 2 2 .
Naravno, za se moze uzeti i 0, 2 2 , 2 . Ako je na primer

G = (x, y) : x2 + y 2 2x to je

*
3
g = (x, y) :
, 0 2 cos .
2
2
U ovom slucaju je x 0, i zato je 2 3

2 .
b) Smena u dvojnom integralu se uvodi da bi se dobila jednostavnija
oblast integraljenja, na primer pravougaonik. Ako se u prethodnom primeru
uvedu polarne koordinate sa polom u tacki (1, 0) , tj.
x 1 = cos , y = sin , onda je
g = {(, ) : 0 2, 0 1} .
Tada je
''
G
2

x + y 2 dxdy =
'2
0
'1

3
d
(1 + cos )2 + 2 sin2 d = =
.
2
0
2.6. Izracunati dvojni integral I =
((
x2 y 2 dxdy, ako je

G = (x, y) : 1 x2 + y 2 4 .
Uvoenjem polarnih koordinata x = cos , y = sin pravougaonik

g = {(x, y) : 0 2, 1 2}
se preslikava na kruzni prsten G, tako da je
I =
''
2 2
x y dxdy =
1 6 2 1
1
6
4
sin cos d
'2
'2
0
sin2 2d =
'2
5 d
63
24
'2
1 cos 4
21
d =
.
2
8
2.7 Naci povrinu gure G, ogranicene krivom

x y 4
+
= 4xy, a > 0, b > 0.
a b
GLAVA 2. INTEGRALI
74
S obzirom na znak leve strane jednacine krive, sledi da x, y moraju biti

istog znaka, tj. kriva se prostire u prvom i trecem kvadrantu i simetricna
je u odnosu na koordinatni pocetak (M (x, y) pripada krivoj ako i samo
ako N (x, y) pripada krivoj). Prelaskom na pomerene uoptene polarne
koordinate:
x x0 = a cos , y y0 = b sin , x0 , y0 , a, b, , R,
kojima se ravan R2 preslikava u nju samu, dobija se da je jakobijan tog presD(x,y)
likavanja jednak: D(,)
= ab21 sin1 cos1 . Uzimajuci x0 =
y0 = 0 i zamenjivanjem x = a cos , y = a sin dobija se jednostavnija jednacina date krive, ako se uzme = 2, = 1. Tada je 4 =
4ab2 cos2 sin2 jednacina date krive u polarnim koordinatama, tj. = 0
ili = 2 ab cos sin = () , 0 2 (prvi kvadrant). Zato je
S = 2
''
dxdy = 2
''
G
= 4ab
2ab cos sin dd
'
cos sin d
d = 8a2 b2
= 8a2 b2
()
'
'
0
'2
sin3 cos3 d

2a2 b2
sin3 1 sin2 d (sin ) =
.
3
2.8. Naci zapreminu tela T, koje je ograniceno povrima:

a)
z = 0, z = x2 + y 2 , y = x2 , y = 1;
b)
x2 + z 2 = a2 , x2 + z 2 = b2 , x2 z 2 y 2 = 0, x > 0, 0 < a < b;
c)
z = 1 x2 , z = x2 + y 2 ;
d)
x2 + y 2 = 1, z = x2 + y 2 1, z = x2 ;
e)
z = x2 , z = 1 |y| .
75
a) Dato telo se moze predstaviti u obliku
Zato je
V =

T = (x, y, z) : 1 x 1, x2 y 1, 0 z x2 + y 2 .
'' '
dxdydz =
'1
dx
'1
x2
dy
2 +y 2
x'
dz =
'1
dx
'1
x2
2

88
x + y 2 dy =
.
105
b) Za projekciju D tela na ravan xOz je ispunjeno:

"
#

D = (x, z) : a x2 + z 2 b x > 0 |z| x ,
jer je y 2 = x2 z 2 . Odatle je
''
' '

2
2
2
2
x z x z
dxdz = 2
x2 z 2 dxdz
V =
D
'
'b
'

4 3
2
3
= 2
cos 2d d =
b a
cos 2d.
3
4
(2
Poslednji Rimanov integral se smenom 2 = t svodi na integral: 12
cos tdt
0
koji se uobicajenom smenom cos t = z svodi na beta funkciju:tj.

'2
'1
1
3
1
1
3 1
1
cos tdt =
z 4 1 (1 z) 2 1 dz = B
,
.
2
4
4
4 2
0
Znaci, V = b a
B
3
c) Imamo da je
V =
''
2x2 +y2 1
3
1
4, 2

1
1 2x2 y 2 dxdy =
2
Uvedena je smena: x =
1 cos , y
2
'
'1
0

3 d = .
2 2
= sin , 0 1, .
GLAVA 2. INTEGRALI
76
d) U ovom slucaju je
''
''

2 2
2
V =
x x + y 1 dxdy =
x2 +y2 1
'2
'1
0
x2 +y2 1

1 y2 dxdy

3
1 2 sin2 d =
.
4
e) Ako je T telo cija se zapremina V trazi, a D projekcija na ravan xOy

tela T, onda je
1|y|
'' '
''
'
''

V =
dxdydz =
dz
dxdy
=
1 |y| x2 dxdy
'1
dx
1x
' 2
x2 1

1 |y| x2 dy
jer je D ograniceno krivom |y| = 1x2 , koja ima dva dela: y = x2 1 (ispod
xose) i y = 1 x2 (iznad xose u ravni xOy). Dalje je
1x
' 2
x2 1

1 |y| x2 dy =
'0
x2 1

1 + y x2 dy +

= 2 1 2x2 + x4 ,
1x
' 2
0

1 y x2 dy
odnosno V = 16
15 .
2.9 Naci povrinu gure ogranicene krivama:
xy = a2 , xy = 2a2 , y = x, y = 2x (x > 0, y > 0) .
((
I na
cin. S =
dxdy. Prelaskom na polarne koordinate x = cos ,
G
y = sin , oblast

g=
a
a 2
2 =
, arctan 2
(, ) : 1 =
sin cos
sin cos 4
se preslikava na oblast ogranicenu datim krivama, i zato je

S =
arctan
' 2
'2
1
d =
2
arctan
' 2

2a2
a2
d
cos sin cos sin
arctan
' 2
a2
2
77
d
a2
=
cos sin
2
arctan
' 2
d
cos2
tan
a2
a2
a2 ln 2
2
=
ln (tan )|arctan
(ln 2 ln 1) =
.
4
2
2
2
Uvoenjem smene xy = u, xy = v pravougaonik P =

% 2 II 2na
$ cin.
a , 2a [1, 2] preslikava se na oblast G. Za jakobijan preslikavanja imamo
D (x, y)
=
D (u, v)
D(u,v)
D(x,y)
Sada je
S=
''
dxdy =
''
1
1
=
=
=
ux uy
y
x

vx vy
y2 1
x
x
1
1
dudv =
|2v|
2
y
x
1
1
= .
+ yx
2v
x2
'2a2 '2

1
1 2
a2 ln 2
du
dv =
2a a2 ln 2 =
.
v
2
2
a2
2.10 Uvodeci uoptene polarne koordinate naci povrinu gure ogranicene

krivama:

x 1 + y + 1 = 2, x = 1, y = 1.
Smenom x 1 = 2 cos4 , y + 1 = 2 sin4 oblast
"
#
g = (, ) : 0 , 0 2
2
se preslikava na oblast G cija se povrina trazi (kao u zadatku 2.7, i se

odreuju tako da otpadne kvadratni koren). Jakobijan tog preslikavanja je
D (x, y)
= 83 sin3 cos3 .
D (, )
Granice za se dobijaju iz jednakosti x = 1, y = 1 ( = 2 , = 0). Zato
je
S = 8
''
dxdy = 8
= 8
'
0
'2
'2
d 3 sin3 cos3 d
0

sin 1 sin2 d sin = 8
3
'1
0

2
t3 1 t2 dt = .
3
GLAVA 2. INTEGRALI
78
2.11 Naci zapreminu tela ogranicenog povrima

z = xy, x2 = y, x2 = 2y, y 2 = x, y2 = 2x, z = 0.
((
xydxdy, gde je G oblast u ravni xOy ogranicena krivama:
V =
G
x2 = y, x2 = 2y, y 2 = x, y 2 = 2x.
S obzirom da je G = G1 G2 G3 gde je
"
#
3
G1 =
(x, y) : 1 x 2, x y x2 ,
"
#
3
3
(x, y) : 2 x 4, x y 2x ,
G2 =

*
1 2
3
G3 =
(x, y) : 4 x 2, x y 2x ,
2
''
''
''
to je V =
xydxdy +
xydxdy +
xydxdy.
G1
G2
G3
Tacke preseka M, N, P, Q imaju koordinate:

3
3
3
3
M (1, 1) , N
4, 2 , P (2, 2) , Q
2, 4 ,
koje se dobijaju reavanjem odgovarajuceg sistema. Zato je
''
3
2
xydxdy =
G1
''
xydxdy =
'
3
'4
G1
''
'2
G1
3
4
3
2
ydy =
' 2x
xdx
' 2x
ydy =
x2
2

x4 x
1
x
dx = ,
2
2
3
'
ydy =
xdx
3
2
xydxdy =
xdx
'x2
3
2
'
3
2
'2
3
4

2x x
1
x
dx = ,
2
2
3
2x x4
x
2
8
1
dx = ,
3
i onda je V = 13 + 13 + 13 = 1.
Napomena. Neka student rei zadatak uvoenjem smene
v, (na isti nacin kao primer 2.9).
x2
y
= u,
y2
x

2.12. Trojni integral I =
(((
79
f (x, y, z) dxdydz, gde je T kugla ogranicena
sferom
(x + 1)2 + (y 1)2 + (z + 2)2 = 9
svesti na trostruki (uzastopni) integral.

z2 (x,y)
(
((
dxdy
f (x, y, z) dz gde su
I=
G
z1 (x,y)

2
2
z1 = 2 9 (y 1) (x + 1) i z2 = 2 + 9 (y 1)2 (x + 1)2
jednacine gornje i donje polusfere u odnosu na ravan z = 2, a G je projekcija kugle na ravan xOy, i ona je ogranicena kruznicom (x + 1)2 +(y 1)2 =
9. Zato je
y'2 (x)
z2'(x,y)
'2
dy
f (x, y, z) dz
I = dx
4
y1 (x)
z1 (x,y)
gde su

2
y1 (x) = 1 9 (x + 1) i y2 (x) = 1 + 9 (x + 1)2
jednacine donje i gornje polukruznice u odnosu na pravu y = 1 (neka student

nacrta sliku).
(((
2.13. Trojni integral I =
f (x, y, z) dxdydz, gde je T oblast u R3
T
ogranicena povrima z = 0, z = xy, y = x, x = 1, svesti na trostruki

(uzastopni) integral.
S obzirom da povr z = xy sadrzi koordinatne ose Ox, Oy, to je
T = {(x, y, z) : 0 x 1, 0 y x, 0 z xy} .
Zato je I =
(1
0
(x (xy
dx dy f (x, y, z) dz.
0
Napomena. Student treba da zna da povri y = x, x = 1, z = 0

predstavljaju ravni, tako da je telo T jedna
krivolinijska piramida. U
2
prethodnom zadatku, povri y = x , y = 2x, ... su tzv. cilindricne povri,
cije su generatrise paralelne sa zosom (osom koja ne ucestvuje u jednacini).
Ali, u ravni xOy to su krive (direktrise
((( cilindricnih povri).
2.14 Izracunati integral I =
xy zdxdydz, gde je T oblast ogranicena
T
povrima z = 0, z = y, y = x2 , y = 1.
GLAVA 2. INTEGRALI
80
Najpre imamo
i zato je
I=
'1
dx

T = (x, y, z) : 1 x 1, x2 y 1, 0 z y ,
'1
x2
dy
'y
xy zdz =
'1
dx
'1
4
2 5
xy 2 dy =
3
21
'1
x2

x 1 x7 dx = 0,

jer je podintegralna funkcija x x 1 x7 neparna.
Napomena. Ako je funkcija f integrabilna, trojni integral se isto kao
i dvojni moze izracunavati koristeci iterirane (ponovljene) integrale. Kod
dvojnog integrala imamo samo dve mogucnosti:
dxdy ili dydx.
Ako je telo T prosto, trojni integral
(((
f (x, y, z) dV se moze izracuna-
vati sa iteriranim integralima koristeci jednu od est mogucnosti integraljenja:

dxdydz, dydxdz, dzdxdy,
dxdzdy, dydzdx, dzdydx.
Kod pojedinih iteriranih integrala, da bismo doli do reenja bitan je redosled integraljenja. Neka se student u to uveri izracunavajuci sledeci integral

' 2 ' 2 '3
sin y2 dzdydx.
0
Kojim redosledom integraljenja se datiintegral moz

e izracunati?
(((
2
2.15. Izracunati integral I =
(x + y) z dxdydz, ako je oblast
T
T ogranicena povrima z = 0 i (z 1)2 = x2 + y 2 .

Telo T predstavlja klasicnu kupu, jer je (z 1)2 = x2 + y 2 jednacina
konusne povri sa vrhom u tacki (0, 0, 1) koja sece ravan z = 0 po kruznici:
x2 + y 2 = 1. Zato je
"
#

T = (x, y, z) : |x| 1, |y| 1 x2 , 0 z 1 x2 + y 2

i onda je
I =
'1
dx
''
'1x2
1x2
x2 +y2 1
2
2
'x +y
dy
81

(x + y)2 z dz

1
2

2
2
2
2
2
(x + y) 1 x + y
1 x +y
dxdy
2

'2 '1
1
=
( cos + sin )2 (1 ) (1 )2 d
2
=
0 0
'2
(1 + sin 2) d
'1
0
3

4 d
'1
0

22 + 3 d = .
60
Primenjene su polarne koordinate: x = cos , y = sin .

Napomena. Prethodni zadatak se moze reiti uvoenjem cilindricnih
koordinata. Zaista,
x = cos , y = sin , z = z
su koomponentna preslikavanja vektorske funkcije
(, , z) (x, y, z) = ( cos , sin , z) .
Tim preslikavanjem se trostrana prizma
= {(, , z) : 0 1, 0 2, 0 z 1 }
D(x,y,z)
preslikava u kupu T. Poto je D(,,z)
= , to je prema teoremi o smeni
promenljive u trojnom integralu
'' '
' ''

2
I =
(x + y) z dxdydz =
( cos + sin )2 z dddz
'2

'1
1
2
3
d
(1 ) (1 + sin 2) (1 ) d
2
'1
1
'
2

d
(1 + sin 2) z dz
'2
0
0
2

'
0
1
1
(1 + sin 2)
20
24
d =
.
60
GLAVA 2. INTEGRALI
82
Naravno, granice prizme se dobijaju zamenjivanjem cilindricnih koordinata u jednacinama granica kupe T. Prizma je inverzna slika navedenog
vektorskog preslikavanja date kupe
(((T.
x2 + y 2 + z 2 dxdydz, ako je oblast T
T
ogranicena sferom x2 + y 2 + z 2 = z.
2

Oblast T R3 je kugla ogranicena sferom x2 + y 2 + z 12 = 14 .
Dati trojni integral se moze svesti na trostruki, tj.
1
2
I=
'
dx
'
1
+
2
dy

14 x2
12
1
x2
4
x2 y2
'4
1
x2 y 2
4

x2 + y 2 + z 2 dz
i predlazemo studeentu da uobicajenim nacinom zavri zadatak. Meutim,

ovo je tipican primer integrala koji se reava smenom. Uvoenjem sfernih
koordinata (, , ) :
x = sin cos , y = sin sin , z = cos ,
oblast
#
"
= (, , ) : 0 2, 0 , 0 cos R3
2
preslikava se na datu kuglu T. Poto je
I =
'''
3 sin ddd
'2
'2
D(x,y,z)
D(,,)
= 2 sin to je
cos
'
3 sin d =
'2
cos4 sin d =
.
10
Napomena. Znajuci ta geometrijski znace uglovi i , studentu ne

bi trebalo da bude teko da odredi granice. Granice za se dobijaju iz
jednacine x2 + y 2 + z 2 = z koja zamenjivanjem koordinata x, y i z postaje
2 = cos , tj. = 0 ili = cos . Poto je za datu kuglu z 0, to je
0 2 .
2.17 Naci zapreminu tela T cija je granica data jednacinom:
+
+
+
x
y
z
+
+
= 1;
2
3
15
83
Funkcijom (vektorska funkcija)

+
+
+

x
y
z
(u, v, w) (x, y, z) : u =
,v =
,w =
2
3
15
trostrana piramida
= {(u, v, w) : 0 u 1, 0 v 1 u, 0 w 1 u v}
preslikava se na dato telo T. Poto je jakobijan uvedenog preslikavanja

4u 0 0

D (x, y, z)

= 720uvw = 0
= 0 6v 0

D (u, v, w)
0 0 30w
za svaku tacku (u, v, w) koja ne pripada ni jednoj koordinatnoj osi (skup

tacaka u kojima je jakobijan jednak nuli je Lebegove mere nula). Zato je
' ''
'' '
V =
dxdydz =
720uvwdudvdw
= 720
'1
udu
1u
'
'1
udu
'1
= 360
= 360
'1
0
vdv
1uv
'
720
wdw =
2
'1
udu
1u
'
0
v (1 u v)2 dv
(1 u) t (1 u (1 u) t)2 (1 u) dt
u (1 u)4 du
'1
0
1
2
'
t (1 t)2 dt = 360 u4 (1 u) du = 1.
0
Napomena. Neka student rei ovaj zadatak uvoenjem pomerenih

uoptenih sfernih koordinata:
x x0 = an sin cos , y y0 = bn sin sin , z z0 = cn cos ,
0 < +, 0 , 0 2, gde se x0 , y0 , z0 , a, b, c, , biraju
od slucaja do slucaja. Jakobijan matrice prelaska glasi
D (x, y, z)
= abcn3n1 sin21 cos1 sin1 cos1 .
D (, , )
GLAVA 2. INTEGRALI
84
2.18 Izracunati zapreminu tela T Rn koje je odreeno nejednakostima:

x1 0, x2 0, ..., xn 0,
n

k=1
xk 1.
Zapremina datog skupa tacaka prostora Rn znaci Zordanovu

meru
tog skupa ([2], II, Teorema 2.5.6 ili [9], I, Teorema 2.6.IV) tj. nintegral
jedinicne funkcije po datom skupu. Poto je Zordanova

mera granice skupa
T jednaka nuli to on ima zapreminu (odnosno Zordanovu

meru), tj. jedinicna funkcija ima nintegral (Rimanov) po tom skupu. Student treba da
zna jednostavnije primere u Rn koji nemaju zapreminu ([2], II, Primeri
5.1.2 ili [9], I, Primer 3.3.IV). Dakle
V (T ) =
'
'
Tn
T n1
'
T n1
'
'
T n2
T n2
'
T n3
'
'
1 dx1 dxn
n1

xk
k=1
dx1 dxn2
'
1
2!
'
1
3!
'1
dxn
dx1 dxn1
n2

'k=1
0
n2

xk
!2
n3

xk
!3
k=1
k=1
xk
'
'k=1
dx1 dxn1
'
= =
n1

xk
k=1
dx1 dxn2
dx1 dxn3
(1 x1 )n1
1
dx1 = .
(n 1)!
n!
2.19 Izracunati nintegrale:
n1

xk
dxn1

a)
n

k=1
85

x2k dx1 dx2 dxn , gde je T n dimenziona kocka odreena
nejednakostima,
0 xk
! 1, k = 1, n.
n
(
(

b)
xk dx1 dx2 dxn , gde je T ndimenziona piramida
k=1
odreena nejednakostima xk 0, k = 1, n i
a)
I=
n '

k=1
'
n

k=1
xk 1.
x2k dx1 dx2 dxn =
n

1
k=1
n
.
3
Koricena su svojstva nintegrala na nsegmentu.

b) Smenom
x1 = y1 , x1 + x2 = y2 , , x1 + x2 + + xn = yn , skup
= {(y1 , y2 , ..., yn ) Rn : 0 y1 y2 yn1 yn 1}
preslikava se na skup T. To sledi iz relacija
x1 = y1 0, x2 = y2 y1 0, ..., xn = yn yx1 0 i yn 1.
S obzirom da je
D (x1 , x2 , ..., xn )
=
D (y1 , y2 , ..., yn )
I =
'
'
. n
.
/
xk dx1 dxn
'1
0
'1
yn dyn
'yn
'1
yn dyn
'yn
yn dyn
dyn1
'1
0
= 1, to je
k=1
'yn
= =
1
D(y1 ,y2 ,...,yn )
D(x1 ,x2 ,...,xn )
yn
dyn1
y'n1
dyn2
'y2
dy1
dyn2
'y3
y2 dy2
0
y'n1
0
dyn1
'y4
y32
dy3
2!
1
2
ynn1 dyn =
.
(n 1)!
(n 1)! (2n + 1)
GLAVA 2. INTEGRALI
86
Napomena. Neka student proveri rezultat za n = 1, 2, 3 i neka geometrijski (slikom) predstavi oblast kada je n = 2, 3. Napominjemo studentu
da zapamti uvedenu smenu jer se cesto primenjuje. Zadatak 2.19 i uopte,
integral oblika
'
'
f (x1 + x2 + + xn ) dx1 dx2 dxn
T
gde je T oblast iz prethodnog zadatka b), a f neprekidna funkcija, reava se

koristeci uvedenu smenu.
2.20 Izracunati zapreminu ndimnenzionog paralelopipeda ogranicenog
ravnima
ai1 x1 + ai2 x2 + + ain xn = h1
i = 1, n ako je = det aki n,n = 0, hi > 0, i = 1, n.
Smenom promenljivih
ai1 x1 + ai2 x2 + + ain xn = yi , i = 1, n

skup tacaka

= (y1 , y2 , ..., yn ) : hi yi hi , i = 1, n ,
tj. paralelopiped u Rn cije su strane paralelne koordinatnim ravnima, preslikava se na dati paralelopiped. Jakobijan preslikavanja
(y1 , y2 , ..., yn ) (x1 , x2 , ..., xn )
je razlicit od nule, jer je
D (x1 , x2 , ..., xn )
=
D (y1 , y2 , ..., yn )
1
D(y1 ,y2 ,...,yn )
D(x1 ,x2 ,...,xn )
1
.
a11 a22 ann
Zato je
V (T ) =
'
'
dx1 dxn = &

n
k=1
akk
'
'
2n
dy1 dyn =
n
&
k=1
n
&
hkk
.
akk
k=1
2.21 Izracunati zapreminu ndimenzione piramide, odreene nejednakostima:

x1 x2
xn
+
++
1, xi 0, ai 0, i = 1, n.
a1
a2
an

Smenom promenljivih

87
xi
ai
= yi , i = 1, n, ndimenziona piramida
)
n

(y1 , y2 , ..., yn ) : yi 0, i = 1, n i
yk 1
k=1
se preslikava na datu ndimenzionu piramidu. S obzirom da je jakobijan

tog preslikavanja
D (x1 , x2 , ..., xn )
= a1 a2 a, to je
D (y1 , y2 , ..., yn )
V (T ) =
'
'
dx1 dxn = |a1 a2 an |
'
'
dy1 dyn =
n
&
ak
k=1
n!
prema zadatku 2.18, jer je ai > 0.

2.22 Izracunati zapreminu tela T Rn odreenog sa
T = {(x1 , x2 , ..., xn ) : |x1 + x2 + + xn | + + |x1 + x2 + xn | 1}
Vektorskim preslikavanjem F : (u1 , u2 , ..., un ) (x1 , x2 , ..., xn ) prostora Rn u samog sebe, datim sa uk = x1 +x2 +xk ++xn , k = 1, 2, ..., n,
skup tacaka
T = {(u1 , u2 , ..., un ) Rn : |u1 | + |u2 | + + |un | 1} Rn
preslikava se u skup tacaka T i zato prema glavnoj teoremi o smeni promenljivih
u viestrukom integralu ([2], II ili [9], I -obnoviti je) sledi
'
'
'
'
V (T ) = dx1 dx2 ...dxn = |J (F )| du1 du2 ...un
T
gde je
D (x1 , x2 , ..., xn )
J (F ) =
D (u1 , u2 , ..., un )

1 1

1
1

1
1

D (u1 , u2 , ..., un ) 1
D (x1 , x2 , ..., xn )
1
1 1
1
1

2
1
2
0

2

0
2
=

1
2
0
1
0
0
GLAVA 2. INTEGRALI
88

=

n2
0
0
1
2
0
za n > 2. Sada se dobija

V (T ) =
=
1
1
0
0
2 0
1

1
(1)n1
=
=

(n 2) 2n1
(n 2) (2)n1

'
'

1
2n
=
V
T
du1 du2 ...dun
(n 2) 2n1
(n 2) 2n1
T
'
'
2
2
du1 du2 ...dun =

n2
(n 2) n!
|u1 |+|u2 |++|un |1
u1 0,...,un 0
prema zadatku 2.18, jer je

V T = V ({(u1 , ..., un ) : |u1 | + + |un | 1})

= 2n V (u1 , ..., un ) : u1 + + un 1, ui 0, i = 1, n .
Slucaj n = 2 treba odvojeno razmatrati jer preslikavanje

(u1 , u2 ) (u1 + u2 , u1 u2 )
nema jakobijan razlicit od nule. Tada je
''
V (T ) =
dx1 dx2 =
|x1 x2 |+|x2 x1 |1
''
dx1 dx2 = +.
|x1 x2 | 12
2.23 U ravni uv dat je cetvorougao s temenima A (1, 1) , B (2, 1) , C (2, 3)

i D (1, 3) . Preslikavanje ravni uv u ravan xy dato je jednacinama
x = u2 v2 , y = 2uv.
(2.1)
a) Naci sliku cetvorougla

((ABCD u ravni xy;
xydxdy koristeci smenu (2.1), gde je P =
b) Izracunati integral
P

(x, y) : x2 + y 2 1 .
a) Imamo

A (1, 1) A 12 12 , 2 1 1 = A (0, 2)

B (2, 1) B 22 22 , 2 2 1 = B (3, 4)

C (2, 3) C 22 32 , 2 2 3 = C (5, 12)

D (1, 3) D 12 32 , 2 1 3 = D (8, 6) .

b)
''
P
gde je
''
xydxdy =
''
P
89

D (x, y)
2

2
dudv

u v 2uv
D (u, v)

2 u2 v2 uv 4u2 + 4v2 dudv = 8
''
P
4

u v 4 uvdudv
"
#

2

P = (u, v) : u2 v2 + 4u2 v 2 1 = (u, v) : u2 + v2 1 .
Zato je
''
P
4

u v4 uvdudv =
'1
du
'1u2
1u2
4

u v4 uvdv = 0

jer je funkcija (u, v) u4 v4 uv neparna po v.
2.24 Naci formule transformacije pri kojima oblast

G = (x, y) R2 : xy 1, xy 2, x y + 1 0, x y 1 0, x > 0
prelazi u pravougaonik cije su stranice paralelne koordinatnim osama.
Uzimajuci da je xy = u, x y = v dobijamo da je

D (u, v) y x
=
= y x = 0
D (x, y) 1 1
za (x, y) G, pa je datim jednacinama denisana funkcija koja G preslikava

na deo ravni O uv. Taj deo ravni je pravougaonik. Zaista, prave
x y + 1 = 0, x y 1 = 0
se preslikavaju u prave v + 1 = 0, v 1 = 0, a hiperbole xy = 1 i xy = 2 u
prave u = 1, u = 2. Neka student nacrta sliku.
2.25 Izracunati
!2
'
'
n
xk dx1 dx2 dxn

Kn
k=1
gde je Kn = [0, 1] [0, 1] [0, 1] .
GLAVA 2. INTEGRALI
90
S obzirom da je Kn , nsegment u Rn , to je
I =
'
= n
Kn
'1
'
n

xk
k=1
'1
x21 dx1
'1
dx1
'1
dx2
'1
dxn
'1
0
n

xk
k=1
!2
dxn
dxn
x1 dx1
= n
'1
dx1 dxn =
dx2
'1
n (n 1)
+2
2
!2
'1
x2 dx2
'1
0
dx3
1
1 1
n (3n + 1)
+ n (n 1) =
.
3
2 2
12
Koricena je jednakost
'1
x21 dx1
'1
0
dx1
'1
0
'1
dx2
dx2
'1
'1
dxn =
je
x1 dx1
x2 dx2
'1
0
= =
n

xk
dx3
'1
0
dx1
'1
0
2.26 a) Ako je f (x, y) =

'1
0
dy
'1
0
'1
'1
dxn =
2
'1
'1
0
k=1
'1
dx1
x2n1 dxn1
broj sabiraka u razvoju
'1
'1
x22 dx2
dx1
'1
0
'1
0
dx2
dxn =
'1
dxn1
'1
x2n dxn .
ne racunajuci x21 , x22 , ..., x2n i cinjenicu da
'1
dxn =
dx2
01
'1
xn1 dxn1
'1
0
'1
x3 dx3
xn dxn .
f (0, 0) = 0, dokazati da je
'1
0
dx2
y2 x2
,
(x2 +y2 )2
f (x, y) dx = ,
4
x1 dx1
'1
dx
'1
0
f (x, y) dy = .
4
'1
0
dxn
91
b) Izracunati integral
''
I=
e(x+y) (x + y)n dxdy, n N,
G

gde je G = (x, y) R2 : x 0, y 0 .
a) Najpre je
I1 (y)
'1 2
'1 2
'1
'1
y x2
x + y 2 2x2
dx
2x2 dx
=
dx
=
dx
=
x2 + y 2
(x2 + y 2 )2
(x2 + y 2 )2
(x2 + y 2 )2
0
0
0
0

'1
1
x 1
1 1
dx
=
arctan x 2
+
y
y
x + y2
x2 + y 2
0
!
1
1
1
1
1
x 1
arctan
+ arctan =
.
y
y
1 + y2 y
y 0
1 + y2
Zatim je
'1
dy
'1
f (x, y) dx =
'1
I1 (y) dy = arctan y|10 =
.
4
1
S druge strane je I2 (x) = I1 (x) = 1+x
ziti!) i zato je
2 , (obrazlo
'1
0
dx
'1
f (x, y) dy =
'1
0
I2 (x) dx =
'1
Pitanje. ta moze da se kaze o integralu
dx = .
2
1+x
4
((
f (x, y) dxdy, gde je
G = {(x, y) : 0 x 1, 0 y 1} ,
a f funkcija iz prethodnog zadataka?
b) Integral
''
e(x+y) (x + y)n dxdy
I=
predstavlja sumu od n + 1 nesvojstvenog dvojnog integrala po oblasti

+

G = (x, y) R2 : x 0, y 0 = (x, y) R2 : 0 x m, 0 y m .
m=1
GLAVA 2. INTEGRALI
92
n

n nk k
y , to je
k x
Poto je (x + y) =
k=0
!)
'm 'm
n

n nk k
(x+y)
y
I =
lim
e
x
dxdy
m+
k
k=0
0 0
m
'm
n '

n
=
lim
ex xnk dx ey yk dy
m+
k
k=0
'm
'm
n

n
x nk
=
lim
e x
dx ey y k dy
k m+
k=0
+
+
'
n '

n
x nk
=
e x
dx
ey y k dy
k
k=0
n

n

n
n!
(n k)!k! =
(n k)!k!
k
(n k)!k!
k=0
k=0
= (n + 1) n! = (n + 1)!.
Koricena je jednakost
+
(
ex xk dx = k!.
2.27 Izracunati integral

'a 'b
0
e max{b
2 x2 ,a2 y 2
} dxdy, a > 0, b > 0.
Funkcijom (u, v) (x, y) gde je x = 1b u, y = a1 v pravougaonik [0, a]

[0, b] preslikava se na kvadrat [0, ab] [0, ab] (propratiti crtezom). Poto je
D(x,y)
1
D(u,v) = ab , to je
I =
'a 'b
e max{
b2 x2 ,a2 y 2
2
ab
'ab
du
1
ab
'ab
0
'u
0
} dxdy = 1
ab
eu dv =
2
ab
'ab
0
'ab 'ab
0
eu du
'u
e max{u
2 ,v 2
} dudv
dv
2 2

2
1
2 ab
1 ea b
eu d u2 = e u =
.
ab
ab
0

93
((
G
ln sin (x y) dxdy, gde je G trougao
ogranicen pravama y = 0, y = x, x = .
uv
Stavljajuci x = u+v
2 , y = 2 oblast
G = (x, y) : 0 x , 0 y x
ravni Oxy preslikava se na oblast
G1 = {(u, v) : 0 v , v u 2 v} ,
1
Poto je D(x,y)
D(u,v) = 2 = 0 ispunjeni su uslovi teoreme o smeni promenljivih u
nesvojstvenom integralu, te je
''
''
''
1
ln sin (x y) dxdy =
ln sin vdvdu =
ln sin vdvdu
2
G
G1
G2
gde je G2 = {(u, v) : 0 t , u v } . Dalje je

1
I=
2
''
1
ln sin vdvdu =
2
G3
' '
0
ln sin vdvdu =
2
'
0
ln sin vdv =
2
ln 2
2
gde je G3 = {(u, v) : 0 u , 0 v } . Skup vrednosti funkcije (u, v)

ln sin v, na G1((
jednak je skupu vrednosti na {(u, v) : 0 u , 0 v u} .
1
ln sin vdvdu.
Zato je I = 2
G3
2.29 Koristeci dvojni intergral dokazati jedakost meovitih izvoda uxy =

uyx pretpostavljajuci njihovu neprekidnost.
Ako se pretpostavi da je uxy (x0 , y0 ) > uyx (x0 , y0 ) u nekoj tacki
(x0 , y0 ) otvorenog skupa G ravni R2 , onda iz neprekidnosti meovitih parcijalnih izvoda u toj tacki sledi da postoji pravougaonik [a, b; c, d] sa centrom
u toj tacki koji je sadrzan u G, tako da je uxy (x, y) > uyx (x, y) za sve
(x, y) [a, b; c, d] . Dakle,
'b 'd
a
uxy (x, y) dxdy >
'b 'd
a
uyx (x, y) dxdy.
Meutim,
'b 'd
a
uxy (x, y) dxdy =
'd
c
dy
'b
a
uy (x, y)x dx
'd
c
(uy (b, y) uy (a, y)) dy
GLAVA 2. INTEGRALI
94
'd
c
uy (b, y) dy
'd
c
uy (a, y) dy = u (b, d) u (b, c) u (a, d) + u (a, c)
i na isti nacin sledi

'b 'd
a
uyx (x, y) dxdy = u (b, d) u (b, c) u (a, d) + u (a, c) ,
to je kontradikcija.
Napomena. Koriceno je lokalno svojstvo neprekidnosti funkcije, osnovna teorema integralnog racuna (Analiza I), svoenje dvojnog integrala
neprekidne funkcije na ponovljene (uzastopne).
2.30 Naci povrinu dela ravni koju ogranicava kriva
2
2

x + y 2 = a x3 3xy 2 , a > 0.
Prelaskom na polarne koordinate jednacina date krive postaje

= a cos cos2 3 sin2 = a cos cos2 3 1 cos2

= a 4 cos3 3 cos = a cos 3.
Odatle sledi cos 3 0, tj.
2k
2k
+
, k {1, 2, 3} ,
3
6
6
3
zbog T =
2
3 .
P
3
Sada je
''
dxdy = 2
= a
'
0
Znaci, P =
a2
4 .
'6
a cos
' 3
d = a2
1 + cos 6
a2
d =
2
2
cos2 3d
'
'6
d +
a2
a2
sin 6 |06 =
.
12
12
2.3. KRIVOLINIJSKI INTEGRALI
2.3
95
Krivolinijski integrali
2.31 Izracunati krivolinijski integral prve vrste
'

4
4
I=
x 3 + y 3 dl
L
2
3
2
3
ako je kriva L astroida x + y = a 3 .

Uzimajuci parametarske jednacine astroide:
x = a cos3 t, y = a sin3 t, 0 t 2
integral se svodi na Rimanov. Imamo,
dx = 3a cos2 t sin tdt, dy = 3a sin2 t cos tdt, te je
I =
'2
0

4
a 3 cos4 t + sin4 t 3a |cos t sin t| dt
= 12a 3
'2
0

5
7
cos t sin t + sin5 t cos t dt = 4a 3 .

.2
.2
Koricena je formula dl = x + y dt kao i cinjenica da je astroida deo
.2
.2
po deo glatka kriva, jer je x + y = 0 samo za vrednosti parametra t :
0, 2 , , 3
2 .
.
Napomena. U pojedinim zadacimo smo izvod x (t) oznacavali sa x .
2.32 Izracunati krivolinijski integral prve vrste
'
I=
x2 + y 2 dl
L

3

ako je kriva L zadata jednacinom x2 + y 2 2 = a2 x2 y 2 .
Prelaskom na polarne koordinate x = cos , y = sin , jednacina
krive L postaje: = a2 cos 2. S obzirom da je
0, to mora biti cos 2
0, tj. 4
I =
'4
ili
3
4
5
4 .
Poto je dl =
5
.2
2 + d, onda je:
'4

4
2
a cos 2 1 + 3 sin 2d + a4 cos 2 1 + 3 sin2 2d
3
4
GLAVA 2. INTEGRALI
96
= 2a4
'4
'4

2a4
4
2
a cos 2 1 + 3 sin 2d =
1 + 3 sin2 2d
3 sin 2
2 3
4

a4
= 2a4 + ln
3+2 .
3
2.33 Izracunati krivolinijski integral

'
I = (x + y) dl
L

3 : x2 + y 2 + z 2 = R2 , y = x ograni
gde je L manji deo kruznice
(x,
y,
z)
R
cen

tackama A (0, 0, R) i B
R R
R
2, 2, 2
.
0 date kruznice su
Parametarske jednacine luka AB
x = t, y = t, z =
Tada je

R
R2 2t2 , 0 t .
2
+

.2
.2
.2
dl = x + y + z dt = 1 + 1 +
R
I=
'2
0
4t2
R 2
dt =
dt, tj.
R2 2t2
R2 2t2
R

'2 2

d R 2t2
R 2
R 2
2t
dt =
= R2
21 .
2
R2 2t2
R2 2t2
2.34
( Izracunati krivolinijske integrale prve vrste:
a) (x + y) dl, L je granica trougla sa temenima O (0, 0) , A (1, 0) , B (0, 1) ;
L
(
b) y 2 dl, L je luk cikloide x = a (t sin t) , y = a (1 cos t) , 0 t 2;
L
( x2 +y2

c) e
dl, L je granica kruznog isecka (, ) : 0 a, 0 4 ,
L
i su( polarne
koordinate;

d)
x2 + y 2 dl, L je kruznica x2 + y 2 = ax;
(L
e) zdl, L je zavojna linija x = t cos t, y = t sin t, z = t, 0 t t0 ;
(L 2

f)
x + y 2 + z 2 dl, gde je L kruznica jednaka
L

(x, y, z) R3 : x2 + y 2 + z 2 = a2 , x + y + z = 0 .

a)
'
(x + y) dl =
'
97
'
(x + y) dl +
OA
(x + y) dl +
AB
Na OA je: y = 0, 0 x
1, dl = dx;
.2
(x + y) dl =
'1
0
(x + y) dl,
BO
Na AB je: x+y = 1, dl = 1+ y dx =
Na BO je: x = 0, 0 y 1, dl = dy.
Sada je
'
'
2dx, jer je y = 1x, 0 x 1;
'1
'1
1
1
xdx +
2dx + ydy = + 2 + = 1 + 2.
2
2
0
b) Najpre je dx = a (1 cos t) dt, dy = a sin tdt te je

t
t
2
2
2
2

dl = a (1 cos t) + a sin tdt = 2a sin dt = 2a sin dt
2
2
jer je 0
'
t
2
y dl =
. Zato je
'2
0
t
a (1 cos t) 2a sin dt = 2a3
2
= 8a
'2
t
sin dt = 16a3
2
5
= 16a3
'1
'
'2
0
sin zdz = 16a
'
L
'
OA
'
0

2
1 t2 dt = 32a3
c)
t
4 sin5 dt
2
'1
0
'
0
AB

2
1 cos2 z sin zdz

2
256a3
1 t2 dt =
.
15
+
'
BO
Na OA je: y = 0, 0 x a, dl = dx;
0 je: x = a cos t, y = a sin t, dl = adt, 0 t ;
Na AB
4
Na BO je: y = x, dl = 2dx;
Sada je
'
L
2 2
e x +y dl =
'a
0
a 2
ex dx +
'4
0
ea dt +
'2
0
ex
2dx = 2 (ea 1) +
aea
.
4
GLAVA 2. INTEGRALI
98
d) Parametarske jednacine date kruznice su
a
a
a
= cos t, y = sin t, 0 t 2,
2
2
2

.2
.2
a
a
te je dx = 2 sin tdt, dy = 2 cos tdt, tj. dl = x + y dt = a2 dt. Sada je
x
2

'2 +
'2 + 2
a
2 '
a a
a
t
t
a
a
2

a
I =
+ cos t dt =
2 cos
dt =
cos 2 dt
2 2
2
2
22
2
0
0
0
'
'2
'
a2
2
|cos z| 2dz = a cos zdz cos zdz = a2 (1 (1)) = 2a2 .
=
2
0
e) Ovde je
x= cos t t sin t, y = sin t + t cos t, z= 1
.
.2
.2
te je dl = x2 + y + z = 2 + t2 dt. Onda je
'
L
2+t
't0
' 0

3
1
1
zdl = t 2 + t2 dt =
udu =
2 + t20 2 2 2 .
2
3
0
f ) Poto
je za svaku tacku (x, y, z) L : x2 + y2 + z 2 = a2 , i kako je
(
integral dl jednak duzini krive L, to je
L
'
L
2

x + y 2 + z 2 dl = a2
'
dl = a2 2a = 2a3 .
2.35 Izracunati krivolinijski integral druge vrste

'
I=
2xydx + x2 dy
AB
po tri krive koje spajaju tacke A i B.

a)
'
'
'
2
I=
2xydx + x dy =
+
AB
AC
CB
99
Na AC je: y = 0, dy = 0, 0 x 1;
Na CB je: x = 1, dx = 0, 0 y 1;
Zato je
I=
'1
0
b) I =
AB
0 dx + 0 0 +
'1
0
2 1 y 0 + 1 dy = 1.
2xydx + x2 dy. Na AB je: y = x2 , dy = 2xdx, 0 x 1, te je
y=x2
I=
'1
0
c) I =
1
3

x4
3
2x + 2x dx = 4
= 1.
4 0
2xydx + x2 dy =

(1 2
2x + x2 dx = 3
0
AB
y=x
1
x3
3 0
= 1.
Napomena. Neka student obrazlozi, da li se slucajno desila jednakost

integrala po razlicitim putanjama koje povezuju tacke A i B.
2.36 Izracunati krivolinijski integral druge vrste
a)
1
(x + y) dx + (x y) dy
I=
gde je L kruznica (x 1) + (y 1)2 = 4.

b)
1
xdy ydx
I=
2
ax + 2bxy + cy 2
L
ako su a, c i ac b2 pozitivni brojevi, gde je L kruznica x2 + y 2 = r2 .

a) Poto su
x = 1 + 2 cos t, y = 1 + 2 sin t, 0 t 2
parametarske jednacine date kruznice i kako je dx = 2 sin tdt, dy = 2 cos tdt
to je
1
I =
(x + y) dx + (x y) dy
L
GLAVA 2. INTEGRALI
100
'2
0
'2
0
(2 + 2 cos t + 2 sin t) (2 sin t) dt + (2 cos t 2 sin t) 2 cos tdt

(4 sin t 8 sin t cos t + 4 cos 2t) dt = 0.
Napomena. Poto je x
(x y) = y
(x + y) i kriva po kojoj se vri
integraljenje je zatvorena, to je vrednost datog integrala jednaka nuli-teorija.
b) Uzimajuci parametarske jednacine kruznice x2 + y 2 = r2 :
x = r cos t, y = r sin t, xdy ydx = r2 dt

sledi
I =
'2
0
= 2
dt
a cos2 t + 2b cos t sin t
'
0
+ c sin2 t
dt
a cos2 t + 2b cos t sin t + c sin2 t
= 2
'2
dt
a cos2 t + 2b cos t sin t + c sin2 t
= 2
+
'
dz
=2
a + 2bz + cz 2
+
'
+
'
t2
dz
2
+ acb
c
dz

b 2
c z+c +
acb2
c
2
t c
2
arctan
=
.

2
2
2
a b
ac b
ac b2
Koriceno je: podintegralna funkcija ima period T = i zato je
(
0
(2
smena tan t = z i cinjenica da su a, c i ac b2 pozitivni-uslov zadatka.

'
2

y z 2 dx + 2yzdy x2 dz
L
101
gde je L kriva: x = t, y = t2 , z = t3 , 0 t 1, u smeru rastenja parametra

t.
(1 4

1
I =
t t6 + 4t6 3t4 dt = 35
, jer je dx = dt, dy = 2tdt, dz =
0
3t2 dt.
1
2

y z 2 dx + z 2 x2 dy + x2 y 2 dz
L
gde je L presek koordinatnih ravni sa delom jedinicne sfere iz prvog oktanta.

Kontura L se sastoji iz( tri podudarne
(
(krive (delovi kruznica). Zato je
I = I1 + I2 + I3 gde je I1 = , I2 = , I3 = . Na l1 je: z = 0, x2 + y 2 = 1,
l1
te ako se uzme
l2
l3
x = cos t, y = sin t, z = 0, 0 t
sledi dx = sin tdt, dy = cos tdt, dz = 0. Sada je
I1 =
'2
0
2

sin t 0 ( sin t) dt + 0 cos2 t cos tdt + cos2 t sin2 t 0
'2
sin3 tdt
= 2
'
0
'2
0
cos3 tdt =

1 cos2 t sin tdt = 2
'2
0
'1
0

3
cos t + sin3 t dt = 2
'2
sin3 tdt

2 1
4
1 u2 du = 2 u|10 + u 3 0 = .
3
3
Nije teko proveriti da je i I2 = I3 = 43 . Dakle I = 4.

2.39 Da li za krivolinijski integral druge vrste vazi teorema o srednjoj
vrednosti, tj.
'
'
'
P (x, y) dx + Q (x, y) dy = P (x1 , y1 )
dx + Q (x2 , y2 )
dy.
AB
AB
AB
Ne vazi. Neka je AB deo kruznice x2 + y 2 = 1 od tacke A (0, 1)

do tacke B (0, 1) i neka su na tom delu denisane funkcije P (x, y) = y,
GLAVA 2. INTEGRALI
102
Q (x, y) = 0. Onda je
'
P (x, y) dx + Q (x, y) dy =
AB
'
AB
Meutim
ydx =
'2
sin t ( sin t) dt =
= 0.
2
dx =
(2
( sin t) dt = 0 tj. nije moguca jednakost
AB
'
P (x, y) dx = P (x1 , y1 )
AB
'
dx.
AB
Koricene su parametarske jednacine luka AB : x = cos t, y = sin t,

3
2 .
1
I = (y z) dx + (z x) dy + (x y) dz
ako je L kruznica
2 3
x2 + y 2 + z 2 = a2 , y = x tan , 0,
.
2
Smer kretanja je suprotan smeru kretanja kazaljke na casovniku kada se

gleda iz tacke (2a, 2a, 0) , a > 0.
Ako je t ugao to ga cini poteg OM sa ravni xOy, onda je
x = OM cos = a cos t cos , y = OM sin = a cos t sin ,
z = MM = a sin t, 0 t 2, tj.
dx = a sin t cos dt, dy = a sin t sin dt, dz = a cos tdt.
Onda se zamenjivanjem dobija da je I = 2 (cos sin ) . Videti ([2], II,

Primeri 6.21.2).
1
I = y 2 dx + z 2 dy + x2 dz
L
gde je L Vivanijeva kriva x2 + y 2 + z 2 = a2 , x2 + y 2 = ax, (z 0, a 0)

orijentisana pozitivno u odnosu na tacku (2a, 0, 0) .
103
Poto je projekcija krive L na ravan xOy kruznica x2 + y 2 = ax, cije

su parametarske jednacine
x
a
a
a
= cos t, y = sin t,
2
2
2
to su parametarske jednacine krive L date sa x, y iste kao za navedenu

kruznicu (direktrisu cilindra)
+

a2 a2
z =
a2 (x2 + y 2 ) = a2 ax = a2
cos t
2
2
+
+
t
a2
t
(1 cos t) = a2 sin2 = a sin , 0 t 2.
=
2
2
2
Sada je
I =
'2
a3
a3
t
t
a3
sin2 t ( sin t) dt +
sin2 cos tdt +
(1 + cos t)2 cos dt
8
2
2
8
2
0
'2
0
a3
a3
a3
t
t
sin2 cos t +
4 cos5
sin3 t +
8
2
2
8
2
dt = =
a3
.
4

'
I=
(ex sin y py) dx + (ex cos y p) dy
AO
gde je AO gornja polukruznica x2 + y 2 = ax, O (0, 0) , A (a, 0) .

Ovo je primer krivolinijskog integrala koji se ne moze reiti kao prethodni.
Za njegovo reavanje koristi se Grinova formula. Poto su funkcije
P (x, y) = ex sin y py i Q (x, y) = ex cos y p
neprekidno-diferencijabilne u celoj ravni, a oblast G ogranicena sa dve glatke
krive

y1 (x) = + ax x2 i y2 (x) = 0,
to je prema Grinovoj formuli
''
1
(Qx Py ) dxdy = P dx + Qdy
G
GLAVA 2. INTEGRALI
104
0 S obzirom da je
gde je L = OA AO.
Qx = ex cos y, Py = ex cos y p, kao i
'
P dx + Qdy =
'
'
P dx + Qdy +
OA
P dx + Qdy =
''
= p
P dx + Qdy, to je
0
AO
(Qx Py ) dxdy
0
AO
'
'
P (x, y) dx + Q (x, y) dy
OA
1 a 2
2
2
'a
0
0 dx + (ex p) 0 =
a2 p
.
8
2.43 Primenjujuci Grinovu formulu izracunati krivolinijske integrale

druge vrste
4
a) xy 2 dy x2 dx, L je kruznica x2 + y 2 = a2 ;
L
4
2
2
b) (x + y) dx (x y) dy, L je elipsa xa2 + yb2 = 1;
4L x2 +y2
c) e
(cos 2xdx + sin 2xydy) , L je kruznica x2 + y 2 = R2 .
L
a)
P (x, y) = x2 , Q (x, y) = xy2 Qx = y 2 , Py = 0

te je
P dx + Qdy =
'2
'2
y 2 dxdy =
1 cos 2
a4
d =
2
8
'2
0
'a
3 d
cos 2d =
a4
.
4
sin2 d
x2 +y 2 a2
a4
=
4
''
a4
d
4
'2
b)
1
L
P (x, y) = x + y, Q (x, y) = y x Qx = 1, Py = 1
P dx + Qdy =
''
2
x2
+ y2 1
a2
b
(1 1) dxdy = 2
''
2
x2
+ y2 1
a2
b
dxdy = 2ab.
105
c)
2 +y 2
P (x, y) = ex
cos 2xy, Q (x, y) = ex
x2 +y2
Py = 2ye
x2 +y 2
cos 2xy 2xe
x2 +y2
2 +y 2
sin 2xy
x2 +y2
Qx = 2xe
sin 2xy + 2ye
4
sledi Qx Py = 0. Zato je P dx + Qdy = 0.
sin 2xy
cos 2xy

I=
(x cos + y cos ) dl
gde je L zatvorena glatka kriva koja ogranicava oblast G povrine S; i
su uglovi spoljanje normale

n na krivu L u tacki M (x, y) sa osama Ox i
Oy.
Zna se ([2], II ili [9], I) da je
'
'
P dx + Qdy = (P cos + Q sin ) dl
L
gde je = (cos , sin ) jedinicni vektor tangente u tacki M (x, y) krive,

ugao tangente sa pozitivnim smerom x ose. Kako je
1
1
ydx + xdy = (y cos + x sin ) dl
2S =
L
1
1

=
(y cos ( ) + x sin ) dl =
y cos
+ x sin dl
2
L
L
1
1
=
(y cos + x sin ( )) dl = (y cos + x sin ) dl = I,
L
gde je S povrina oblasti G; sledi da je I = 2S.

1
xdy ydx
I=
x2 + y 2
L
gde je L zatvorena kontura koja ogranicava oblast G R2 .
x
y
, Q (x, y) = 2
.
P (x, y) = 2
2
x +y
x + y2
GLAVA 2. INTEGRALI
106
2
x
Kako je Py = Qx = (xy2 +y
, x2 + y 2 = 0 to je prema Grinovoj formuli
2 )2
((
I =
(Qx Py ) dxdy = 0 ako koordinatni pocetak O (0, 0) ne pripada
G
oblasti G. Tada su funkcije P (x, y) i Q (x, y) neprekidno diferencijabilne

za sve (x, y) G i moze se primeniti Grinova formula. Ako tacka O (0, 0)
pripada oblasti G koja za granicu ima konturu L, ne moze se primeniti Grinova formula. U tom slucaju se moze uzeti neka druga zatvorena kontura l
koja ogranicava oblast kojoj pripada tacka O (0, 0) . Pravljenjem tzv. zaseka
dobija se jednostruko povezana oblast na koju moze da se primeni Grinova
formula, tj.
1
P dx + Qdy = 0,
LABl BA
odnosno
1
L
(gde
AB
= 0,
BA
znaci da je krivolinijski integral po putanji u negativnom smeru),
odakle sledi da je
1
L
P dx + Qdy =
P dx + Qdy.
To znaci da integral ne zavisi od zatvorene putanje koja ogranicava oblast

kojoj pripada O (0, 0) . Uzimanjem jedinicne kruznice i prelaskom na parametarske jednacine dobija se I = 2. Naravno, integral ne postoji ako koordinatni pocetak pripada konturi L.
2.46 Koristeci krivolinijski integral izracunati povrinu oblasti ogranicenu
krivama:
a) elipsom x = a cos t, y = b sin t, 0 t 2;
b) parabolom (x + y)2 = 2ax, a > 0 i xsom;
c) hiperbolom y = x1 , xosom i pravama x = 1 i x = 2;
d) kruznicom x2 + y 2 = 4 i parabolom x2 = 2 y (oblast koja sadrzi
koordinatni pocetak).
a) Formulom
1
S=
2
1
L
xdy ydx (P (x, y) = y, Q (x, y) = x)
107
se izracunava povrina oblasti G koja je ogranicena zatvorenom konturom

L. U slucaju elipse je
1
S=
2
'2
0
ab
(a cos t b cos t b sin t (a sin t)) dt =
2
'2
0
1 dt = ab.
2ax i uzima se y =
b)
Parabola
se
mo
z
e
napisati
u
obliku
y
=
x
2ax x. Tada je
1
1
S =
xdy ydx
2
L
1
=
2
'
1
x 0 0 dx +
2
OA

'0
1
x
2a
2ax x dx
2 x
2a
!

'2a
'2a
x
2ax
1
1
=
2a
x 2ax + x dx =
2ax dx
2
2
2
2
0
'2a
'2a
2ax
2a
2a 2 3 2a 2a2
1
=
dx =
xdx =
x 2 =
.
2
2
4
4
3
3
0
0
c) S =
1
S =
2
4
1
2
xdy ydx, L = 12 23 34 41. Sledi
'
1
x 0 0 dx +
2
12
1
+
2
'0
1
1
=
1
2dy y 0 +
2
'2
1

1
1
x 2 dx dx
x
x
1 dy y 0
'1
2
'2
1
1
dx =
x
2
'2
1
dx = ln 2.
x
d)
1
S=
2
L1 L2
1
xdy ydx =
2
'
L1
1
xdy ydx +
2
'
L2
xdy ydx.
GLAVA 2. INTEGRALI
108
Na L1 je x = 2 cos t, dx = 2 sin tdt, y = 2 sin t, dy = 2 cos tdt. Iz
11
3 = 2 cos t 1 = 2 sin t t =
6
7
3 = 2 cos t 1 = 2 sin t t =
.
6
Na L2 je y = 2 x2 , dy = 2xdx, 3 x 3. Tada je
11
S =
1
2
'6
4 cos2 tdt + 4 sin2 tdt +
7
6
1
4
2
11 7
6
6
1
2
1
2
' 3
' 3

2x2 dx 2 x2 dx
2

4
x 2 dx = + 3 3.
3
2.47 Neka je L granica proste oblasti G. Moze li se povrina S te oblasti

izracunati po formuli
1
1
4
S=
xdy ydy?
5
5
L
Moze. Za bilo koje dve funkcije P (x, y) , Q (x, y) koje imaju neprekidne
parcijalne izvode u oblasti G vazi Grinova formula:
1
''
P dx + Qdy =
(Qx Py ) dxdy.
L
Uzimajuci da je Q (x, y)((

= x, P (x, y) = 0 ili Q (x, y) = 0, P (x, y) = y i
koristeci cinjenicu da je
dxdy povrina oblasti G dobija se:
G
S=
xdy i S =
ydx.
Neka su sada , proizvoljni pozitivni brojevi takvi da je + = 1. Onda

je
1
S + S = xdy ydx
tj. S =
xdy ydx. Specijalno za = =

1
S=
2
1
L
xdy ydx
1
2
sledi uobicajena formula
109
koja se srece u literaturi.

2.48 Neka je

1
1
P (x, y) = xy, Q (x, y) = x2
, G = (x, y) : x2 + y 2 < 4 .
2
2y
Dokazati da je izraz P dx + Qdy totalni diferencijal neke funkcije (x, y)

u (x, y) u krugu G, i naci tu funkciju. Izracunati zatim
1
P dx + Qdy
L
gde
( je L proizvoljna zatvorena deo po deo glatka kontura L G. Izracunati
P dx + Qdy ako je A (1, 1) , B (1, 1) .
AB
S obzirom da je Px = x i Qy = x to je prema ([2], .II, Teorema 6.3.1

ili [9], II, Teorema 1.3.VI) izraz P dx + Qdy totalni diferencijal neke funkcije
u (x, y) denisane u krugu G. Za nalazenje funkcije u (x, y) ciji je totalni
diferencijal du jednak izrazu P dx + Qdy koristi se formula
u (x, y) =
(x,y)
'
P dx + Qdy + C
(x0 ,y0 )
gde je (x0 , y0 ) ksirana tacka u oblasti G, a (x, y) promenljiva tacka. Poto

onda integral ne zavisi od putanje
u (x, y) =
'x
P (x, y0 ) dx +
x0
'y
Q (x, y) dy + C.
dy =
y0
U datom slucaju je
u (x, y) =
'x
0
0 dx +
'y
0
1 2
1
x
2
2y
x2 y
+ ln (2 y) + C
2
jer je |y| 2. Zatim je prema ([2], .II, Teorema 6.3.1 ili [9], II, Teorema
3.3.VI)
1
P dx + Qdy = 0.
L
GLAVA 2. INTEGRALI
110
Prema istim teoremama iz [2] ili [9] je
'
L
(1,1)

x2 y
+ ln (2 y) + C
P dx + Qdy = u (B) u (A) =
2
(1,1)

1
1
=
+ ln 1 + C
+ ln 1 + C = 0.
2
2
2.49 Primenom
Grinove formule
izracunati krivolinijske integrale:
4
a) I = xy 2 dy x2 ydx, = (x, y) R2 : x2 + y2 = a2 ;
4

b) I = (x + y) dx (x y) dy, = (x, y) R2 : |x| + |y| = 1 ;
c) I =
e(x
2 +y 2
a)
) (cos 2xydx + sin 2xydy) , = (x, y) R2 : x2 + y 2 = R2 .
''
I =
x2 +y2 a2
'2
(Qx Py ) dxdy =
'a
''
x2 +y2 a2
3 d =
2

y + x2 dxdy
a4
.
2
b)
''
I =
(Qx Py ) dxdy =
|x|+|y|1
= 2
''
''
(1 1) dxdy
|x|+|y|1
|x|+|y|1
2
dxdy = 2
2 = 4.
c)
I =
''
x2 +y2 R2
''
x2 +y2 R2
(Qx Py ) dxdy

2
2
2
2
2xe(x +y ) sin 2xy + 2ye(x +y ) cos 2xy
+2ye(x
2 +y 2

) cos 2xy + 2xe(x2 +y2 ) sin 2xy dxdy

''
4ye(x
2 +y 2
x2 +y2 R2
R
'R
'2 x2
dx
4ye
111
) cos 2xydxdy
(x2 +y2 )
cos 2xydy =
R2 x2
'R
dx 0 = 0
(podintegralna funkcija je neparna po y, a granice su suprotnog znaka). U

svim primerima lako je proveriti uslove za primenu Grinove formule.
2.50 Dokazati da je podintegralni izraz potpun diferencijal i izracunati
krivolinijski integral
'

I=
15x2 y + 3z 2 dx + 5x3 2yz dy + 6xz y 2 dz
AB
gde je A (1, 2, 1) , B (2, 3, 2) .

Poto je
P (x, y, z) = 15x2 y + 3z 2 , Q (x, y, z) = 5x3 2yz, R (x, y, z) = 6xz y 2
to je
Py = 15x2 , Pz = 6z, Qx = 15x2 , Qz = 2y, Rx = 6z, Ry = 2y.
Onda je prema ([2], II, Teorema 6.3.2 ili [9], I, Teorema 2.3.VI)
P dx + Qdy + Rdz = du,
gde je u (x, y, z) neka diferencijabilna funkcija sa tri promenljive. Slicno kao
u dvodimenzionalnom slucaju je:
(x,y,z)
'
u (x, y, z) =
P dx + Qdy + Rdz
(x0 ,y0 ,z0 )
'x
P (x, y0 , z0 ) dx +
x0
'y
y0
Q (x, y, z0 ) dy +
'z
R (x, y, z) dz + C
z0
gde je (x0 , y0 , z0 ) ksirana, a (x, y, z) promenljiva tacka. U ovom slucaju se

moze uzeti (0, 0, 0) da bude ksirana. Zato je
u (x, y, z) =
'x
0
0dx+
'y
0
5x dy+
'z
0

6xz y 2 dz+C = 5x3 y+3xz 2 y 2 z+C.
GLAVA 2. INTEGRALI
112
Sada je prema ([2], II, 6 ili [9], I, V I)
I = u (2, 3, 2) u (1, 2, 1) = 138.

2.51 Naci funkciju u (x, y, z) ako je

1 y
xy
x
x
du = 1 +
dx +
+ 2 dy 2 dz.
y z
z y
z
Lako je proveriti da je desna strana totalni diferencijal neke funkcije
sa tri promenljive, tj. Py = Qx , Qz = Ry i Rx = Pz . Onda je

'x
'y
'z
1
y0
x
x
xy
u (x, y, z) =
1
+
dx +
+ 2 dy
dz + C
y0 z0
z0 y
z2
x0
y0
z0

y
x
z

1
y0
xy
x
xy

+
=
1
+
x +
+C

y0 z0
z
y
z
z0
0
x0
y0

1 y
1
y0
= x 1 +
x0 1
+
+C
y z
y0 z0
x xy
= x
+ C1
y
z
gde je C1 proizvoljna konstanta i yz = 0.
2.4
Povrinski integrali
2.52 Izracunati povrinu S povri:

a) S je deo hiperbolickog paraboloida z = xy koji se nalazi u cilindru
x2 + y 2 = 8;

3
b) S je deo povri z = 1 x2 + y 2 2 koji odseca ravan z = 0.
a)
''
''
S=
dS =
1 + zx2 + zy2 dxdy
S

gde je G = (x, y) : x2 + y 2 8 . S obzirom da je zx = y, zy = x, to je
2 2
''
'2
'

2
2
S=
1 + zx + zy dxdy = d
1 + 2 d = 26.
G
Napomena. Ako je povr

S zadata jednacinom z = z (x, y) onda student treba da zna da je dS = 1 + zx2 + zy2 dxdy; student zatim treba da
2.4. POVRINSKI INTEGRALI
113
zna kako izgleda povr z = xy (na primer sadrzi koordinatne ose i prolazi
kroz prvi i treci, odnosno esti i osmi oktant) i da obnovi jednacine osnovnih povri koje je sreo u analitickoj geometriji (sfera, elipsoid, cilindar,
konus,...).
b)
''
S=
1 + zx2 + zy2 dxdy
G

gde je G = (x, y) : x2 + y 2 1 , deo ravni xOy na koju se povr projek
3
tuje. Kriva x2 + y 2 2 = 1 tj. x2 + y 2 = 1 (kruznica) je granica projekcije
povri na xOy ravan. Zatim je
1
1

zx = 3x x2 + y 2 2 , zy = 3y x2 + y2 2 , te je
''

2
2
2
2
2
1 + zx + zy = 1 + 9 (x + y ) i S =
1 + 9 (x2 + y 2 )2 dxdy.
G
Prelaskom na polarne koordinate dobija se

S =
'2
0
'1
d 1 + 94 d
1
32
1 2
4
4

=
1 + 9 + ln 3 + 1 + 9

3
2
2
0

=
3 10 + ln 3 + 10 .
6

2
2.53 Izracunati povrinu S povri date jednacinom: x2 + y 2 + z 2 =
2a2 xy, a > 0.
((
Ocigledno je S = 4 dS, gde je SI deo povri u I oktantu. Ako je
SI
= (, ) jednacina povri u sfernim koordinatama, onda su

x = (, ) cos sin ,
(1)
y = (, ) sin sin ,
z = (, ) cos ,
parametarske jednacine (ulogu parametara u i v igraju i ) povri. Tada
je

dS =
A2 + B 2 + C 2 dudv = EG F 2 dudv
(2)
GLAVA 2. INTEGRALI
114
.
2 !
2
.
/
=
2 +
sin2 +
dd,
gde je kao to znamo iz teorije (pogledati i zadatak 2.59, c))

D (y, z)
D (z, x)
D (x, y)
, B=
, C=
tj.
D (, )
D (, )
D (, )
A=

z 2
E =
+
+
2 2 2
x
x
x
G =
+
+
x x y y
z z
F =
S obzirom da je = a sin sin 2 jednacina date povri u sfernim kordinatama, to se pazljivim racunom prema navedenoj formuli, dobija da je
.
2 !
2
.
a sin
2
/
2
(, ) dd =
(, ) dd.
dS =
+
sin +
sin 2
Sada je
S = 4
''
dS = 4
= 4a2
2
''
0, 2
SI
'2
2

a sin
a sin sin 2dd

sin 2
'2
1
sin2 d = 2 a2 .
2
2.54 Naci povrinu tela ogranicenog povrima x2 +z 2 = a2 , y 2 +z 2 = a2 .

Trazena povrina je
''
1 + zx2 + zy2 dxdy
S = 16S1 = 16
OAB
gde
je S1 povrina krivolinijskog trougla CAB, i na trouglu CAB je: z =
a2 y 2 . Tada je

y
a
zx = 0, zy =
, 1 + zx2 + zy2 =
,
a2 y 2
a2 y 2
OAB = {(x, y) : 0 x y, 0 y a} .
115
Zatim je
S = 16a
'a
0
dy

a2 y2
'y
dx = 16a
'a
0
0

ydy

= 16a a2 y 2 = 16a2 .
2
2
a
a y
2.55 Izracunati povrinu tela ogranicenog povrima:

y 2 = 13 z 2 , x + y + z = 2a, a > 0;
a) x2 +
b) z = x2 + y2 , x + 2z = a, a > 0.
a) Trazena povrina kupe koja se dobija presekom ravni i konusa je
S = M + B. Imamo
''
1 + zx2 + zy2 dxdy
M=
B
gde je B projekcija elipse

1
x2 + y2 = z 2 x + y + z = 2a
3

na ravan xOy i z = 3 x2 + y 2 . Dalje je
x 3
y 3
zx =
, zy =
.
x2 + y 2
x2 + y 2
Poto je 1 + zx2 + zy2 = 4 to je

''
1
2B
M =2
dxdy = 2 B = .
3
3
B

Dakle S = 23 + 1 B = 2+3 3 B. Treba naci B (povrinu elipse). S obzirom

da je B = 4 P Q RS gde su P Q i RS redom velika i mala osa elipse, to je
dovoljno odrediti koordinate tacaka P, Q, R i S. Reavanjem sistema
y = x,
1 2
x2 + y 2 =
z ,
3
x + y + z = 2a,
dobijaju se koordinate tacaka P i Q, tj.
!
2a
2a
2a 6
,
,
P
iQ
2+ 6 2+ 6 2+ 6
!
2a
2a
2a 6
,
,
,
2 6 2 6 2 6
GLAVA 2. INTEGRALI
116
i centra elipse O (2a, 2a, 6a) . Koordinate tacaka R i S nalaze se reavanjem sistema
z = 6a,
1 2
x2 + y 2 =
z ,
3
x + y + z = 2a,

odakle je R 2a a 2, 2a + a 2, 6a , S 2a + a 2, 2a a 2, 6a .
Nalazenjem velicina duzi P Q i RS dobija se trazena povrina tela

S = 4a2 3 + 2 3 .
b) Slicno kao u delu zadatka pod a) je S = M + B (Momotac,

Bosnova kupe).
''
1 + zx2 + zy2 dxdy
M=
B
gde je B oblast ravni xOy ogranicena projekcijom elipse

z = x2 + y2 x + 2z = a, a > 0.
Eliminacijom promenljive z dobija se jednacina
2

a 2
y2
2a
x+
+ 2 =
3
3
3
2
to predstavlja elipsu u ravni xOy. Njena povrina je

3 2
2
2 3
S B = a
a = 2a
.
3
2 3
9
x
,
x2 +y 2
Kako je zx =
y
,
x2 +y 2
zy =
to je
''
''
2a2
M=
2dxdy = 2
dxdy = 2S B =
6.
9
B
Dalje je B =
((
1 + zx2 + zy2 dxdy, gde je z =
ax
2 ,
zy = 0. Povrina osnove je onda
5 a2 15
B=
S B =
.
2
9
odakle je zx = 12 ,
117

2
Sada je S = a 9 3 2 2 + 5 .
2.56 Izracunati povrinu dela sfere x2 + y 2 + z 2 = a2 koji se nalazi
unutar cilindra x2 + z 2 = b2 , 0 < b < a.
''
''
a
2
2
P = 2
1 + yx + yz dxdz = 2
dxdz
2
a x2 z 2
x2 +z 2 b2
x2 +z 2 b2

1
1 2

2
2
= 2ab
d
= 4ab 2 a b
2
2
2
b
0
a b
0

0

= 4a a a2 b2
z
jer je y = a2 x2 z 2 za y 0 i yx = x
y , yz = y . Uvedene su uoptene
polarne koordinate x = b cos , z = b sin .
2.57((Izracunati povrinski integral prve vrste
a)
(x + y + z) dS, S je polusfera x2 + y 2 + z 2 = a2 , z 0;
S

((

x2 + y 2 dS, S granica tela datog sa x2 + y 2 z 1.
b)
S

a) Poto je na S odgovarajuca funkcija z = a2 x2 y 2 , to je
''
''

(x + y + z) dS =
1 + yx2 + yz2 dxdy
I=
x + y + a2 x2 y 2
2
'2
'1
gde je
1 + yx2 + yz2 =
Zatim je

a2
a2
=
i G = (x, y) : x2 + y2 a2 .
2
2
2
2
z
a x y
''

a
I =
x + y + a2 x2 y 2
dxdy
a2 x2 y 2
=
G
'2
0
'2
0
= 0
'a
cos + sin +
(cos + sin ) d
'a
0
2 a
'a
0

a
a2 2
d
2
a 2
2 a

d +
a2 2

d + a3 = a3 .
2
2
a
'2
0
'a
0
ad
GLAVA 2. INTEGRALI
118
b)
I=
''
S
2

x + y 2 dS =
''
S1
2

x + y 2 dS +
''
S2
2

x + y 2 dS.
Na S1 je: z = 1 te je zx = zy = 0 i dS = 1 + zx2 + zy2 dxdy = dxdy.

Na S2 je: z = x2 + y 2 te je
x
y

, zy =
i
2
2
2
x +y
x + y2
,
x2
y2
1+ 2
+
dxdy = 2dxdy.
dS =
2
2
2
x +y
x +y
zx =
Sada je
''
I =
2

x + y 2 dxdy +
''
2

x + y 2 2dxdy
G
'G'
2

2
=
1 + 2 x + y dxdy
G
2
'1

'

d 3 d =
1+ 2
= 1+ 2
2
0
gde je G projekcija povri S1 i S2 na ravan xOy.

2.58 Uraditi prethodni zadatak pod a) koristeci projekciju povri na
ravan xOz.
Kruznicom K cija je jednacina x2 + z 2 = a2 povr S je podeljena na
povri S1 i S2 . Zato je
''
''
I =
(x + y + z) dS +
(x + y + z) dS
S1
''
x2 +z 2 a2 , z0
''
S2

x a2 x2 z 2 + z
1 + zx2 + zy2 dxdz
x2 +z 2 a2 , z0
= 2
''
x2 +z2 a2 , z0
x+

a2 x2 z 2 + z
1 + zx2 + zy2 dxdz
(x + z)

1 + zx2 + zy2 dxdz.
119
Poto je y = a2 x2 z 2 to je
x
z
yx =
, yz =
,
2
2
2
2
a x z
a x2 z 2
tj.

1 + zx2 + zy2 =
''
I = 2
.
a2 x2 z 2
x2 +z 2 a2 , z0
' 'a
= 2
'
Sada je trazeni integral

(x + z) 1 + zx2 + zy2 dxdz
a
( cos + sin )
d
a2 2
'a
'a
2

d = 4a
d
a2 2
a2 2
0
0
0
a
'

a
= 4a a2 2 +
a2 2 d = a3 .
= 2
(cos + sin ) d
2 a
Napomena. Neka student uradi zadatak 2.57 b) koristeci projektovanje

na xOz ili yOz ravan.
2.59
cunati povrinske integrale prve vrste:
(( Izra
dS
, S je granica tetraedra: x 0, y 0, z 0 i x+y+z 1;
a)
(1+x+y)2
S
((
b)
|xyz| dS, S je deo povri z = x2 + y 2 za z 1;
S
((
c)
zdS, S je deo helikoida x = u cos v, y = u sin v, z = v za 0 u
S
a, 0 v(( 2;
d)
z 2 dS, S je deo konusne povri x = r cos sin , y = r sin sin ,
S
$
%
z = r cos za 0 r a, 0 2 (a > 0, je konstantan ugao iz 0, 2 );

((
e)
(xy + yz + zx) dS, S je deo konusne povri z = x2 + y 2 koji se
S
nalazi u cilindru x2 + y 2 = 2ax.

a) Iz
''
''
=
S1
''
sledi:
Na S1 je z = 0 te je dS = dxdy;
S2
''
S3
''
S4
GLAVA 2. INTEGRALI
120

1 + x2z + x2y dzdy = dzdy,

Na S3 je y = 0 te je dS = 1 + yz2 + yx2 dxdz = dxdz,

Na S4 je z = 1 x y te je dS = 1 + zx2 + zy2 dxdy = 3dxdy.

Na S2 je x = 0 te je dS =
Ako sa Ii , i = 1, 4 oznacimo redom integrale po povri Si , dobijamo

''
I1 =
dS
=
(1 + x + y)2
S1
OM N
1x

1

dx =
1 + x + y 0
''
I2 =
S2
dS
=
(1 + x + y)2
''
'1
0
'1
0
1
1
1+x 2
dzdy
=
(1 + 0 + y)2
ONP
dx
1x
'
'1
0
dy
(1 + x + y)2
1
dx = ln 2 ;
2
dz
1z
'
0
dy
(1 + y)2
!

'1
1 1z
1
dz =
dz = 1 ln 2;
1
1 + y 0
2z
'1
dxdy
=
(1 + x + y)2
'1
''
Zbog simetrije sa integralom
((
S2
I3 =
''
S3
dS
(1+x+y)2
dS
=
(1 + x + y)2
''
vazi
M OP
dxdz
= 1 ln 2.
(1 + x)2
I na kraju
I4
''
dS
3dxdy
=
2 =
(1 + x + y)
(1 + x + y)2
S4
M NP

''
dS
1
=
3
= 3 ln 2
;
2
(1 + x + y)2
''
S1
Dakle,
''
S
4

dS
=
I
=
3
1
i
(1 + x + y)2
i=1
3
+ ln 2 .
2
121
b)
''
I =
|xyz| dS =
''
= 4
|xy| zdS
x2 +y2 1
''
''

|xy| x2 + y 2
1 + 4x2 + 4y 2 dxdy
x2 +y2 1
x0,y0

xy x2 + y 2
1 + 4 (x2 + y 2 )dxdy

jer je z 0 i zx = 2x, zy = 2y, te je dS = 1 + 4x2 + 4y 2 dxdy. Kako
''

xy x2 + y2
1 + 4 (x2 + y 2 )dxdy
x2 +y 2 1
x0,y0
predstavlja
zapreminu
ogranicenu grakom funkcije
z = xy x2 + y2
1 + 4 (x2 + y2 ), cilindrom x2 + y 2 = 1 i koordinatnom
ravni z = 0, jasno je zato se brisanjem apsolutne vrednosti javlja cetvorostruka
vrednost. Prelaskom na polarne koordinate integral postaje
I = 4
'2
cos sin d
= 2
'2
0
1
32
'1
0
'

1 + 42 d = 2 5 1 + 42 d
1
1 5
1
1
t 1 + t2 dt =
32
2
32
'5
1
'2
0
t5

1 + t2 dt
2
2 2
125 5 1
u 1 u du = =
.
420
c)
I =
''
S
zdS =
''
G

A2 + B 2 + C 2 dudv,
G = {(u, v) : 0 u a, 0 v 2} .
Ako je granica tela (povr) zadata parametarski:
x = x (u, v) , y = y (u, v) , z = z (u, v) ,
GLAVA 2. INTEGRALI
122
onda je dS =
A2 + B 2 + C 2 dudv gde je
A=
D (y, z)
D (z, x)
D (x, y)
, B=
, C=
.
D (u, v)
D (u, v)
D (u, v)
U datom primeru je

sin v u cos v

1
= sin v, B = 0
A =

cos v u sin v
0
1

cos v u sin v
= u.
C =
sin v u cos v

= cos v,

Onda je
'a
I =
d)
'2
'a
'2
2
2
du v 1 + u dv =
1 + u du vdv =
0
0
a
!

a

2
u
1
+
u
1

= 22
+ ln u + 1 + u2

2
2
0
0

= 2 a 1 + a2 + ln a + 1 + a2 .
I=
''
z 2 dS =
''
G
2

cos2
A2 + B 2 + C 2 dd
(ovde su parametri i i G = {(, ) : 0 a, 0 2})

sin sin cos sin
= cos sin cos ,
A =

cos
0

cos

0
= sin sin cos ,
B =
cos sin sin sin

cos sin sin sin

= sin2 .
C =
sin sin cos sin
Sada je
I =
'2
0
'a
0

2
2
cos
2 sin2 cos2 + 2 sin4 d
= 2 cos
'a
0

2 sin2 cos2 + sin2 d
= 2 cos sin
'a
123
3 d =
a4
cos2 sin .
2
e)
''
I =
(xy + yz + zx) dS
'S'

1 + zx2 + zy2 dxdy
=
xy + (x + y) x2 + y 2
G
gde je (sl. 2.31)

"
#
x
y
G = (x, y) : (x a)2 + y 2 a2 , zx =
, zy =
.
x2 + y2
x2 + y 2
Zatim je
''

xy + (x + y) x2 + y2
I =
2dxdy
G
''
''
''
2
xydxdy + 2
x x2 + y 2 dxdy + 2
y x2 + y 2 dxdy
=
=
2
G
'2a
xdx
'y
'
''
'
ydy + 2
x x2 + y 2 dxdy + 2 dx y x2 + y 2 dy
2a
2a'cos
''
'
= 0+ 2
x x2 + y2 dxdy + 0 = 2
cos d
3 d
G
4'
4'
4 4!!
64 2a4
5
5
= 4 2a
cos d = 8 2a
cos d = 8 2a
=
,
5!!
15
2
gde je y = 2ax x2 . Koricena je neparnost podintegralnih funkcija po y

u prvom i trecem integralu.
Napomena. Ako se deo neke povri nalazi u cilindru x2 +y 2 = a2 , onda
je njena projekcija na ravan xOy krug (deo ravni xOy ogranicen direktrisom
cilindra).
GLAVA 2. INTEGRALI
124
2.60 Izracunati povrinski integral I =
((
zdS, gde je S deo hiper-
bolickog paraboloida z = xy koji se nalazi u cilindru x2 + y 2 = 4.
''
I=
x2 +y2 4
jer je
(2
'
'

2
2
xy 1 + x + y dxdy = cos sin d
1 + 2 3 d = 0
2
cos sin d =
2
sin2
2 0
= 0.
Napomena. Neka student obrazlozi zato sledeci postupak reavanja

2
2
(
(
(0
2 0
cos sin d = tdt = t2 = 0
integrala cos sin d nije korektan:
0
(smena sin = t).

((
2.61 Izracunati povrinski integral I =
ydS, gde je S deo cilindra
S
x = 2y 2 + 1, y > 0 ogranicen povrima x = y 2 + z 2 , x = 2, x = 3.

S obzirom da u jednacini povri ne ucestvuje promenljiva z, to se dati
povrinski integral prvog tipa moze svesti na dvojni integral oblika:
''
''
y 1 + yx2 + yz2 dxdz ili
y 1 + x2y + x2z dydz.
Gxz
Gyz
Na osnovu toga je
I=
'' +
Gxz
1
,
2(x1)
gde je yx =
2
Gxz =
x 1
1 + yx2 + yz2 dxdz
2
yz = 0, a
(x, z) : 2 x 3,
x+1
z
2
x+1
2
je projekcija dela cilindra S na ravan xOz i dobija se eliminacijom promenljive

y iz jednacina x = 2y 2 + 1, x = y 2 + z 2 . Zatim je
I =
'3
2
1
8x 7dx
4
x+1
2
'

x+1
2
1
dz =
2 2
'3
8x2 + x 7dx
2
'3
2
125
,

2
1 2
25
x+
dx
16
16

! 3
+
+
2

1
x + 16
x
7
15
1
1
x
7

ln x +
+ x2 +
=
x2 +
2
8 8
16
2
16
8 8
2
2
98 17 99 3
33 + 12 6
15
.
=
ln
+
16
64 2
49 + 8 34
Napomena. Student((
treba da zna redosled koraka za reavanje povrinskog integrala prve vrste
f (x, y, z) dS. Najpre mora da razmotri polozaj
S
povri S u prostoru R3 , njenu jednacinu. Na osnovu toga bira koordinatnu

ravan na koju projektuje povr S, tj. bira tip dvojnog integrala preko koga
izrazava povrinski integral. Ako je povr data parametarski, onda uzima
ravan
uOv odreenu parametrima i dS izracunava preko poznate formule
A2 + B 2 + C 2 dudv. Neka student prethodni zadatak rei tako to ce projektovati povr na ravan yOz.
2.62 Izracunati koordinate
jedinicnih vektora normala uzetih na donju
stranu konusne povri z = x2 + y 2 , 0 < a z b, a < b. Dokazati da je
to polje normala neprekidno.
Neka je
n (cos , cos , cos) jedinicni vektor
proizvoljne spoljanje

2
2
normale na datu povr u tacki M x, y, x + y . S obzirom da spoljanja
normala gradi tup ugao sa pozitivnim delom zose, to je
cos =
cos =
zy
1
1
y

= , cos =
=
,
2
2 (x2 + y 2 )
1 + zx2 + zy2
1 + zx2 + zy2
zx
x

=
.
2 (x2 + y2 )
1 + zx2 + zy2
Tako je denisano vektorsko polje
n (M) =
x
y
1

,
,
2
2
2
2
2
2 (x + y )
2 (x + y )
koje je neprekidno (takve su njegove koordinate). Oblast denisanosti funkcija

x
y
1
P (x, y, z) =
, Q (x, y, z) =
, R (x, y, z) =
2
2
2
2
2
2 (x + y )
2 (x + y )
GLAVA 2. INTEGRALI
126

je omotac zarubljene kupe, tj. deo konusa z = x2 + y 2 izmeu ravni z = a
i z = b. S obzirom da se u svakoj tacki date povri moze denisati neprekidno
vektorsko polje normala, to je data povr dvostrana ([2], II, strana 215 ili
[9], I, strana 243).
2.63 Odrediti smer neprekidnog vektorskog polja normala, uzetih na
spoljanjoj strani sfere x = a sin u cos v, y = a sin u sin v, z = a cos u, 0
u , 0 v 2.
Parametri u i v odgovaraju uglovima i ( = a) koji se pojavljuju
u sfernim koordinatama. Ako je

n jedinicni vektor proizvoljne normale
usmeren na spoljanju stranu sfere poluprecnika a, onda se njegove koordinate cos , cos , cos (, , uglovi sa koordinatnim osama x, y, z redom
racunaju po formulama
cos =
cos =
A =
B =
C =
gde je
A
B
, cos =
,
A2 + B 2 + C 2
A2 + B 2 + C 2
C
,
2
A + B2 + C 2

D (y, z) a cos u sin v a sin u cos v
2
2
=
= a sin u cos v
0
D (u, v) a sin u

D (z, x) a sin u
0
= a2 sin2 u sin v
=
a cos u cos v a sin u sin v
D (u, v)

D (x, y) a cos u cos v a sin u sin v
=
= a2 sin2 u cos u
D (u, v) a cos u sin v a sin u cos v
A2 + B 2 + C 2 = a4 sin4 u + a4 sin2 u cos2 u = a4 sin2 u
tj.
A2 + B 2 + C 2 = a2 sin u tako da vektorsko poilje normala
n ima
koordinate n = (sin u cos v, sin u sin v, cos u) tj.
n = ( sin u cos v, sin u sin v, cos u) to zavisi od toga da li je tacka na

gornjoj ili donjoj strani sfere. Na kruznici sfere koja pripada ravni xOy
vektorsko polje normala ima koordinate

n = (cos v, sin v, 0) .
2.64 Izracunati povrinske integrale druge vrste
''
''
''
dxdy,
dydz,
dzdx,
S
gde S oznacava spoljanju stranu sfere x2 + y 2 + z 2 = R2 .
I1 =
''
dxdy =
127
''
dxdy +
S+
''
dxdy
gde S + , odnosno S oznacava spoljanju gornju, odnosno spoljanju donju

stranu. Zatim je
''
''
''
''
dxdy +
dxdy =
dxdy
dxdy = 0.
I1 =
x2 +y2 R2
x2 +y 2 R2
x2 +y 2 R2
x2 +y2 R2
Koricena je denicija povrinskog integrala druge vrste preko dvostrukog

integrala ([2], II, strana 216 ili [9], I, Denicija 1.2.VII). Na isti nacin se
dobija da su i ostala dva integrala jednaka nuli.
2.65 Izracunati povrinski integral druge vrste
''
xdydz + ydzdx + zdxdy
S
gde je S spoljanja strana kocke {(x, y, z) : 0 x 1, 0 y 1, 0 z 1} .

Kolika je vrednost tog integrala ako je S unutranja strana kocke?
S obzirom da kocka ima est strana (kvadrata), i da su ivice mere
6
((

Ik gde je na primer I1 =
zdxdy, I2 +
(povrine) nula, to je I =
k=1
S1
((
zdxdy, a S1 i S2 pripadaju redom ravnima z = 0 i z = 1. zato je
S2
I2 =
''
zdxdy =
S2
''
dxdy = 1
G2
gde je G2 = {(x, y) : 0 x 1, 0 y 1} . Takoe je

''
I1 =
0 dxdy = 0.
S1
Ostala dva integrala se slicno izracunavaju, dakle

''
xdydz + ydzdx + zdxdy = 3.
S
GLAVA 2. INTEGRALI
128
Ako je S unutranja strana kocke, vrednost integrala je 3, jer je na primer

''
''
zdxdy =
dxdy = 1
I2 =
S2
G2
([2], II, strana 216 ili [9], I, Denicija 1.2.VII).

Napomena. Prethodni povrinski integral se moze izracunati i primenom formule Gaus-Ostrogradskog, tj.
' ''
'' '
I=
(Px + Qy + Rz ) dxdydz = 3
dxdydz = 3
T
gde je T telo cija je granica kocka osnovne ivice jednake 1 smetena u prvom
oktantu.
((
dxdy gde je S donja
2.66 Izracunati povrinski integral druge vrste
S

2
2
strana dela konusa
(( z = x + y za 0 z 1.
I =
dxdy = jer se integral uzima po donjoj strani.
x2 +y 2 1
((
2.67 Izracunati povrinski integral druge vrste I =
ydzdx gde je S
S
gornja strana paraboloida z = x2 + y 2 ogranicena ravnima z = 0 i z = 2.

Gornja (unutranja) strana paraboloida z = x2 +y 2 u odnosu na ravan
Oxy ima svoju gornju (S + ) i svoju donju (S ) stranu u odnosu na ravan
Oxz. Zato je
''
''
I =
ydzdx +
ydzdx
S+
'' S
''

= +
z x2 dzdx
z x2 dzdx
G
''
= 2
z x2 dzdx = 2
= 2
'2
'2
8
=
3
'2
'2
dx
z x2 dz
x2

'2

2

3
2
4
2 32
dx
zx
2 x2 2 0 dx
2 =
3
3
x
2
'

3
8 3
2 x2 2 dx = 2 2 2 cos4 tdt = 2.
3
0
129
Koricena je smena x = 2 sin t.

Napomena. Kako je
''
I=
0 dydz + y dzdx + 0 dxdy
S
onda je
''
''
I=
SK

gde je K donja strana kruga (x, y, z) : z = 2, z = x2 + y 2 , to je prema
formuli Gaus-Ostrogradskog
I =
'' '
1 dxdydz 0 =
dxdy
x2 +y 2 2
((
''
'2
dz = = 2.
x2 +y2
= 0, jer je z = 2 na K, odakle sledi dz = 0. Primenjen je metod zat-
varanja povri.

2.68 Izracunati protok (uks) vektorskog polja

a (x, y, z) = x2 , y2 , z 2
kroz spoljanju stranu sfere (x a)2 + (y b)2 + (z c)2 = R2 .
I na
cin. Ispunjeni su uslovi za primenu formule Gaus-Ostrogradskog.
Zato je protok
' ''
'' '
(2x + 2y + 2z) dxdydz = 2
(x + y + z) dxdydz
=
T
gde je T kugla ogranicena datom sferom. Prelaskom na sferne koordinate

x a = cos sin , y b = sin sin , z c = cos ,
dobija se
= 2
'2
0
'
0
'R
(a + cos sin + b + sin sin
+c + cos ) 2 sin d
'2 '
'R
= 2 (a + b + c) d sin d 2 d
0
GLAVA 2. INTEGRALI
130
+2
'2
(cos + sin ) d
'
sin d
= 2 (a + b + c) 2 2
II na
cin.
=
''
R3
+20
3
'R
3 d
'
0
sin2 d
8R3
R4
=
(a + b + c) .
4
3
x2 dydz + y 2 dzdx + z 2 dxdy = I1 + I2 + I3 .
U odnosu na ravan z = c spoljanja strana sfere ima svoju gornju i donju

stranu, zato je na primer
''
''
2
z dxdy +
z 2 dxdy
I3 =
S+
2
''

2
2
2
=
dxdy
c + R (x a) (y b)
Kxy
2
''

2
2
2
c + R (x a) (y b)
dxdy
Kxy
= 4c
2
''

c + R2 (x a)2 (y b)2 dxdy
Kxy
= 4c
'2
0
'R
8cR3
d
R2 2 d =
3
0
"
#
gde je Kxy = (x, y) : (x a)2 + (y b)2 R2 . Koricene su pomerene
polarne koordinate xa = cos , y b = sin . Na isti nacin (samo druga
3
3
slova) se nalaze I1 = 8aR
i I2 = 8bR
3
3 .
III na
cin. Prema formulama
dydz = (cos ) dS, dzdx = (cos ) dS, dxdy = (cos ) dS
povrinski integral druge vrste (uks vektorskog polja) postaje
''
''
2

2
2
=
x cos + y cos + z cos dS =
f (x, y, z) dS
S
131
gde je S povr sfere (nije bitna unutranja ili spoljanja strana-orijentacija

je sadrzana u cos , cos , cos ). S obzirom da je

z = c R2 (x a)2 (y b)2 to je
zx =
odnosno
(x a)
(y b)

, zy =
R2 (x a)2 (y b)2
R2 (x a)2 (y b)2

R
1 + zx2 + zy2 =
R2 (x a)2 (y b)2

R2 (x a)2 (y b)2
zc
=
tj. cos =
R
R
gde znak - odgovara jedinicnim vektorima dela sfere ispod ravni z = c.
Zatim je
xa
yb
cos =
, cos =
.
R
R
Dakle, ako je
n jedini
proizvoljne normale na spoljanju stranu
cni vektor
xa yb zc
sfere, onda je n = R , R , R . Zato je

''
2x a
2y b
2z c
=
x
+y
+z
dS
R
R
R
=
S
2
'
dv
'
0

R2 sin u (a + R cos v sin u)2 cos v sin u

+ (b + R sin v sin u)2 sin v sin u + (c + R cos u)2 du
= R
'2
2aRcs vdv
+R
'2
0
'
sin udu + R
2cRdv
'
'2
2bR sin2 vdv
'
sin3 udu
cos2 u sin udu
8R3
=
(a + b + c) .
3
Koricene su pomerene parametarske jednacine sfere:
x = a + R cos v sin u, y = b + R sin v sin u, z = c + R cos u,
GLAVA 2. INTEGRALI
132
i cinjenica da je tada
R2 sin ududv, gde je
A=
A2 + B 2 + C 2 dudv = dS, tj. A2 + B 2 + C 2 dudv =
D (z, x)
D (x, y)
D (y, z)
, B=
, C=
.
D (u, v)
D (u, v)
D (u, v)
Napomena. Povrinski integral oblika

''
P (x, y, z) dydz + Q (x, y, z) dzdx + R (x, y, z) dxdy
S
reava se svoenjem
prvog((tipa, a ovaj na dvostruki ili direk((
(( na povrinski
P dydz,
Qdzdx,
Rdxdy po deniciji na dvostruki
tno svaki sabirak
S
integral.
2.69
(( Izracunati povrinske integrale druge vrste:
a)
xdydz +ydzdx+zdxdy, S je spoljnja strana sfere x2 +y2 +z 2 = a2 ;
S
((
b)
f (x) dydz + g (y) dzdx + h (z) dxdy, S je spoljnja strana kvadra
S
0 x a, 0 y b, 0 z c,
a f (x)((
, g (y) , h (z) su neprekidne funkcije;
c)
(y z) dydz + (z x) dzdx + (x y) dxdy, ako je S donja strana
S

konusne povri
z
=
x2 + y 2 , 0 z h;
(( cos cos cos
2
2
d)
dS, S je spoljnja strana elipsoida xa2 + yb2 +
x + y + z
z2
c2
= 1.
a) I na
cin:
'''
'''
4
I=
(1 + 1 + 1) dxdydz = 3
dxdydz = 3 a3 = 4a3
3
T

gde je T = (x, y, z) : x2 + y 2 + z 2 a2 . Primenjena je formula GausOstrogradskog.
II na
cin:
''
''
''
I3 =
zdxdy =
zdxdy +
zdxdy
S
S
S
''
''

2
2
2
=
a x y dxdy
a2 x2 y 2 dxdy
Kxy
Kxy
133
''
'2 'a
4a3
2
2
2
= 2
a x y dxdy = 2 d
a2 2 d =
3
0
Kxy

gde je Kxy = (x, y) : x2 + y2 a2 .
III na
cin:
''
I=
(x cos + y cos + z cos ) dS

i dalje kao prethodni zadatak jer je

n = xa , yb , zc .
b)
''
''
''
I3 =
h (z) dxdy =
h (c) dxdy +
h (0) dxdy
S
S1
S0
= h (c) ab h (0) ab = (h (c) h (0)) ab
i slicno se nalaze
I2 =
I3 =
''
'S'
g (y) dzdx = (g (b) g (0)) ac

f (x) dydz = (f (a) f (0)) bc.
Dakle
I =
''
f (x) dydz + g (y) dzdx + h (z) dxdy
= (f (a) f (0)) bc + (g (b) g (0)) ac + (h (c) h (0)) ab.
Napomena. Neka student uradi zadatak svoenjem na povrinski integral prve vrste. Da li moze da se primeni formula Gaus-Ostrogradskog?
c)
''
''
''
I=
Kh+
Kh+
Na Kh je z = h, odakle sledi dz = 0 i onda je

' ''
''
''
I =
0 dxdydz
(x y) dxdy =
(y x) dxdyu
T
''
x2 +y2 h2
Kh+
(y x) dxdy =
Kh+
'2
0
(sin cos ) d
'h
0
2 d = 0
h3
= 0.
3
GLAVA 2. INTEGRALI
134
d)
I=
Moze se naci I3 =
dydz dzdx dxdy

+
+
.
x
y
z
((
dxdy
z .
I3 =
''
''
S+
Zaista
''
'2
ab
''
2
x2
+ y2 1
a2
b
2ab
=
c
2
c
'1
0

1
1
x2
a2
y2
b2
dxdy
d
4ab
=
.
c
1

ca
Zato je I = 4 c + bc
cene su polarne koordinate x = a cos ,
a + b . Kori
y = b sin .
((
f (x, y, z) dS moze sma2.70 Da li se povrinski integral prve vrste
S
trati povrinskim integralom druge vrste, ako je S neka dvostrana povr?

Moze. Kako je
dS =
''
f (x, y, z) dS =
''
dydz
dzdx
dxdy
=
=
, to je
cos
cos
cos
f (x, y, z)
f (x, y, z)
f (x, y, z)
dydz+
dzdx+
dxdy.
3 cos
3 cos
3 cos
2.71 Koristeci Stoksovu formulu izracunati krivolinijski integral

'
I=
yzdx + 3xzdy + 3xydz
OA
gde
x = t cos t, y = t sin t, z = t2 , 0 t 2, O (0, 0, 0) ,
je OA 2kriva

A 2, 0, 4 .
Nezatvorena kriva OA pripada paraboloidu

z = x2 + y 2 x2 + y 2 = t2 cos2 t + sin2 t = z .
Ako se dopuni lukom AO (deo parabole z = x2 ), onda je
1
'
I=
yzdx + 3xzdy + 2xydz.
OAAO
AO
135
Na paraboli z = x2 je y = 0 odakle sledi dy = 0, zato je

1
I =
OAAO
=
=
=
=
''
S
''
S
''
S
''
(Ry Qz ) dydz + (Pz Rx ) dzdx + (Qx Py ) dxdy

(2x 3x) dydz + (y 2y) dzdx + (3z z) dxdy
(x) dydz ydzdx + 2zdxdy
(x cos y cos + 2z cos ) dS
''
2x2 + 2y 2 + 2z

dS = 4
1 + 4x2 + 4y 2
cos =
cos =
''
G
2

x + y2 dxdy, jer je
1
1

=
,
1 + 4x2 + 4y 2
1 + zx2 + zy2
zy
2y

=
1 + 4x2 + 4y 2
1 + zx2 + zy2
zx
2x
cos =
=
.
1 + 4x2 + 4y 2
1 + zx2 + zy2
Jedinicni vektor normale uzete na gornjoj strani paraboloida ogranicenog

zatvorenom konturom gradi otar ugao sa pozitivnim delom zose. G je
projekcija tog dela paraboloida na ravan xOy, tj.
G = {(x, y) : x = t cos t, y = t sin t, 0 t 2} .
Za izracunavanje dvojnog integrala po oblasti G moze se preci na polarne
koordinate x = cos , y = sin , 0 2. Zamenjivanjem x, y u
jednacini krive dobija se = t i = t, tako da je = jednacina krive l u
polarnim koordinatama. Dalje je
I =4
''
G
dd = 4
'2
0
'
0
3 d =
32 5
.
5
GLAVA 2. INTEGRALI
136
4
2.72 Izracunati krivolinijski integral I = ydx + z 2 dy + x2 dx, gde je
L

L kruznica (x, y, z) R3 : x2 + y 2 + z 2 = 4, z = 3 ako je smer kretanja
po kruznici suprotan smeru kretanja kazaljke na casovniku kada se posmatra
iz tacke (0, 0, 2) .
I na
cin. Eliminacijom z iz datog sistema dobija se x2 + y 2 = 1, pa
su parametarske jednacine kruznice L
x = cos t, y = sin t, z = 3, 0 t 2,
odakle je dx = sin tdt, dy = cos tdt, dz = 0. Dalje je
I =
'2
0
sin tdt + 3 cos tdt + cos t 0 =
= 3 sin t|2
0
'2
0
'2
0

3 cos t sin2 t dt
1 cos 2t
dt = .
2
II na
cin. Ispunjeni su uslovi za primenu Stoksove formule, tj.
''
I =
(Ry Qz ) dydz + (Pz Rx ) dzdx + (Qx Py ) dxdy
=
=
'S'
'S'
(0 2z) dydz + (0 2x) dzdx + (0 1) dxdy

2zdydz 2xdzdx dxdy
gde je S povr dela sfere iznad ravni z = 3. Neka student detaljno proveri
uslove za primenu Stoksove formule ([2], II ili [9], II). Integrali
''
''
(2x) dzdx i
(2z) dydz
S
su jednaki nuli. Zaista

''
''
''
(2x) dzdx =
(2x) dzdx +
(2x) dzdx
+
S
'
'
Sxz
(2x) dzdx
S
'
'
Sxz
(2x) dzdx = 0
137
gde je Sxz projekcija dela sfere iznad ravni z = 3 na ravan Oxz . Jasno
je da taj deo sfere u odnosu na ravan xOz ima gornju (S + ) i donju (S )
stranu. Integral
''
''
(1) dxdy =
(1) dxdy = .
x2 +y2 1
Napomena. a) Integral
''
2zdydz 2xdzdx dxdy
se moze reiti metodom zatvaranja povri, tj. primenom formule GausOstrogradskog.
''
''
''
'' '
''
=
=
0 dxdydz
2zdydz 2xdzdx dxdy
SK
gde je T deo lopte iznad ravni z = 3. Na K je z = 3 odakle sledi dz = 0.

Zato je
''
''
''
''
=
(1) dxdy =
dxdy =
dxdy = .
K
x2 +y2 1
b) U Stoksovoj formuli povr S za granicu ima konturu L po kojoj se

uzima krivolinijski integral. U prethodnom zadatku za S se moze uzeti i
gornja strana kruga
"
#
K = (x, y, z) : x2 + y 2 1, z = 2 .
Zato je
I =
=
ydx + z dy + x dz =
L
'
'
K
''
2zdydz 2xdzdx dxdy
(2z 0 2x 0 1 1) dS =
''
dS =
jer jedinicni vektor normale gornje strane kruga K ima koordinate

n =
(0, 0, 1) .
2.73 Primenom Stoksove formule izracunati sledece krivolinijske integrale:
GLAVA 2. INTEGRALI
138
a)
ydx+zdy+xdz, gde je L linija x = cos t, y = sin t, z = 0, 0 t 2,
u smeru4 suprotnom kretanju kazaljke na casovniku;

b) (y z) dx + (z x) dy + (x y) dz, gde je L kruznica x2 + y 2 +
L
z 2 = a2 , y = x tan , 0 < < 2 u smeru suprotnom kretanju kazaljke na

ako se posmatra iz tacke (2a, 0, 0) ;
casovniku,
4
c) ydx + zdy + xdz, gde je L kruznica x2 + y2 + z 2 = a2 , x + y + z = 0
L
u smeru suprotnom kretanju kazaljke na casovniku ako se posmatra iz tacke

(a, 0, 0)4;
d) (y z) dx + (z x) dy + (x y) dz, gde je L elipsa
L
x2 + y 2 = a2
x z
+ = 1, a > 0, h > 0
a h
u smeru
kao
u zadatku
2 pod
b); 2

4 istom
2
2
2
e)
y z dx + z x dy + x y 2 dz, gde je L linija preseka
L
kocke 0 x a, 0 y a, 0 z a sa ravni x + y + z =
istom kao u zadatku pod b).
a) Neka je S povr kruga ogranicenog kruznicom
3a
2
u smeru

L = (x, y, z) : x2 + y 2 = 1, z = 0
Poto su ispunjeni uslovi za primenu Stoksove formule vazi

1
''
''
ydx+zdy+xdz =
dydz+dzdx+dxdy =
(0 + 0 + 1) dS = .
S+
Donja strana povri S (kruga) je saglasna sa orijentacijom krive L.

b)
''
I =
(1 1) dydz + (1 1) dzdx + (1 1) dxdy
S
= 2
''
dydz + dzdx + dxdy
gde je S deo ravni y = x tan ogranicen kruznicom

(x, y, z) : x2 + y 2 + z 2 = a2 , y = x tan .
139
Neprekidno vektorsko polje normala denisanih na S ima koordinate

tan
1
n =
,
,
0
, tako da je
1 + tan2
1 + tan2

1
tan
+ 0 dS
1 + tan2
1 + tan2
S
''
2 (1 tan ) 2
2 (1 tan )
dS =
a
2
1 + tan
1 + tan2
I = 2
=
''
= 2a (cos sin ) .
Koriceno je: Stoksova formula, veza povrinskog ((
integrala druge vrste sa
dS povrina povri S.
povrinskim integralom prve vrste i cinjenica da je
S
Napomena. 1) Student mora da zna zato u prethodnom zadatku
jedinicni vektor
n normale na S ima koordinate

tan
1
,
,0 ,
1 + tan2
1 + tan2

tan
1
a ne
,
,0 .
1 + tan2 1 + tan2
U svakoj tacki (x0 , y0 , z0 ) ravni y = x tan , 0 < < 2 denisana su
dva neprekidna vektorska polja normala (tan , 1, 0) i ( tan , 1, 0) , cije
su koordinate suprotne po znaku . Prvo vektorsko polje saglasno je u
smislu orijentacije ([2], II ili [9], I) sa smerom suprotnim kretanju kazaljke
na casovniku, a drugo sa istim smerom kretanja kazaljke na casovniku. U prvom slucaju, normalni vektor gradi
(( tup ugao sa pozitivnim smerom yose.)
2) Povrinski integral 2 dydz + dzdx + dxdy se moze uraditi i po
S
deniciji, svaki sabirak posebno, svoenjem na dvojne integrale. Zaista

''
''
I3 = 2
dxdy = 2
dxdy = 0
S
Sxy
(mera projekcije Sxy kruga na ravan xOy je 0, jer je Sxy duz).
''
''
''
I2 = 2
dzdx = (2)
dzdx = 2
dzdx = 2 a2 cos
S
Sxz
Sxz
GLAVA 2. INTEGRALI
140
jer je a2 cos povrina projekcije kruga S na ravan xOz. Zatim je
''
''
I1 = 2
dydz = (2)
dydz
S
= 2
''
Syz
dydz = 2a2 cos = 2a2 ( sin )
Syz
gde je ugao ravni y = x tan i yOz, a a2 cos povrina projekcije kruga

S na ravan yOz. Dakle
''
2
dydz + dzdx + dxdy = 2a2 (cos sin ) .
c)
I =
1
L
ydx + zdy + xdz =

''
''
(1) dydz + (1) dzdx + (1) dxdy
dydz + dzdx + dxdy =
''
= 3
dS = 3a2 .
''
S

1
1
1
+ + dS
3
3
3
Povr (ravan)
x+ y + z = 0 ima dva neprekidna vektorska polja normala

1
1
1
, ,
i 13 , 13 , 13 od kojih je prvo saglasno sa datom ori3
3
3
jentacijom kruznice

L = (x, y, z) : x2 + y2 + z 2 = a2 , x + y + z = 0 ,
(sl. 2.45). Primenjene su cinjenice koricene u delu ovog zadatka pod b).
d)
''
I = 2
dydz + dzdx + dxdy
S
''
h+a
2 (h + a)
dS =
h2 + a2
h2 + a2
S
''
2 (h + a)
=
1 + zx2 + zy2 dxdy
h2 + a2
= 2
Sxy
''
S
dS

2 (h + a)
=
h2 + a2
=
2 (h + a)
a
''
Sxy
''
141
1 2
a + h2 dxdy
a
dxdy =
2 (h + a)
a2 = 2 (a + h) a.
a
Sxy

2 + y 2 = a2 , x + z = 1 ima za nepre
Povr S ogranicena elipsom (x, y,
z)
:
x
a
h

kidno vektorsko polje normala a1 , 0, h1 koje je saglasno sa orijentacijom
krive L.
e)
I =
''
S
(2y 2z) dydz + (2z 2x) dzdx + (2x 2y) dxdy
''

1
1
1
=
(2y + 2z) +
(2z + 2x) +
(2x + 2y) dS
3
3
3
S
''
''
4
4 3
=
(x + y + z) dS = a
dS = 2 3a PABCDEF
3
3 2
S
S
2
AB 3
9
= 2 3a 6
= a3
4
2
jer je AB = a 2 2 . Kao i u prethodnim primerima primenjena je Stoksova

formula, veza povrinskog integrala druge vrste sa povrinskim integralom
prve vrste, zatim vazan trik
''
''
f (x, y, z) dS = a
dS = a P (S)
S
ako je f (x, y, z) = a jednacina povri S, gde je P (S) povrina povri S.

Kontura L je glatka sem u tackama((A, B, C, D, E, F.
x3 dydz + y3 dzdx + z 2 dxdy gde je S
S
donja strana paraboloida z = x2 + y 2 odsecena sa ravni z = 2x.

Metodom zatvaranja povri, dobija se
''
''
I =
SK +
' ''
T
K+

2
3x + 3y2 + 2z dxdydz
''
K+
x3 dydz + y3 dzdx + z 2 dxdy
GLAVA 2. INTEGRALI
142
gde je T telo ograniceno povrima z = x2 + y 2 i z = 2x. Zatim je,

I1 =
''
dxdy
x2 +y2 2x
''
x2 +y2 2x
'2
'
= 16
x2 +y2
2

3 x + y 2 + 2z dz

2
6x x2 + y 2 + 4x2 4 x2 + y 2
dxdy
2'
cos
0
'2x
3

6 cos + 42 cos2 44 d

6 5
2 6 2 cos
4
2
cos + cos
d
5
3
0
'2

8
12
6
6
6
cos + cos cos d
5
3
J =
''
K+
x2 +y2 2x
cos6 d =
176
2
15
'2
cos6 d =
11
i
3

''
z2
2 3
x dydz + y dzdx + z dxdy =
x + dS
5
5
''
176
15
'2
K+

2x3 + 4x2 dxdy =
'
2'
cos
0

23 cos3 + 42 cos2 d

'
64
3
8
6
cos + 16 cos d =
,
5
2

gde je
n = 25 , 0, 15 neprekidno polje normala ravni z = 2x. Koricena
je veza povrinskog integrala druge vrste sa povrinskim integralom prve
vrste, zatim izrazavanje povrinskog prve vrste preko dvojnog. Iz
z = 2x zx = 2, zy = 0

je
143
3
13
1 + zx2 + zy2 = 1 + 4 = 5. Onda je I = 11
3 2 = 6 .
2.75((Koristeci formulu Gaus-Ostrogradskog izracunati:
I=
x2 dydz + y2 dzdx + z 2 dxdy, gde je S spoljanja strana tetraedra
S
x 0, y 0, z 0, x + y + z 1;
I = 2
= 6
'' '
T
1
'
dx
= 3
'1
0
(x + y + z) dxdydz = 6
'' '
zdxdydz
1x
'
dy
1xy
'
zdz = 6
(1 x)3
dx =
3
'1
0
'1
0
dx
1x
'
(1 x y)2
dy
2
1
(1 x)4
1
(1 x) dx =
= .

4
4
2.76 Izracunati Gausov integral
I (, , ) =
''
cos
dS
r2
gde je S granica proste zatvorene oblasti G, N (, , ) ksirana tacka van
oblasti G, M (x, y, z) S,
r = (x , y , z ) , r = |
r |,
n = (cos , cos , cos ) spoljanja jedinicna normala granice S u tacki M i
ugao izmeu vektora

r i
n.

''
x
y
z
I=
cos + 3 cos + 3 cos dS, jer je
r3
r
r
S
n
r
(x ) cos + (y ) cos + (z ) cos
cos =
=
.
|n|| r |
r
S obzirom da se tacka N (, , ) nalazi van oblasti G, to je r = 0 i onda su

funkcije
x
y
z
, Q (x, y, z) =
, R (x, y, z) =
3
3
r
r
r3
neprekidno diferencijabilne u oblasti G. Onda je
P (x, y, z) =
Px =
1
3 (x )2
1
3 (y )2
1
3 (z )2
,
Q
=
,
R
=
y
z
r3
r5
r3
r5
r3
r5
GLAVA 2. INTEGRALI
144
2
i Px + Qy + Rz = r33 3r
= 0. Prema formuli Gaus-Ostrogradskog je
r5
' ''
' ''
I=
(Px + Qy + Rz ) dxdydz =
0 dxdydz = 0.
G
2.77 Izracunati Gausov integral I (0, 0, 0) (prethodni zadatak) ako je S

granica kugle x2 + y 2 + z 2 a2 .
Ne moze se primeniti formula Gaus-Ostrogradskog jer funkcije P, Q,
R nisu neprekidno
x y z diferencijabilne (O (0, 0, 0) G). Kako je = = =
0, n = a , b , c i r = a, to je
y
z
x2 + y 2 + z 2
1
x
cos
+
cos
+
cos
=
= 2 i
r3
r3
r3
ar3
a
''
1
1
I (0, 0, 0) = 2
dS = 2 4a2 = 4,
a
a
S
tj. Gausov integral I (0, 0, 0) ne zavisi od poluprecnika sfere.

2.78 Izracunati povrinski integrale druge vrste
a)
''
(x y + z) dydz + (y z + x) dzdx + (z x + y) dxdy
S+
gde je S + spoljanja strana povri

|x y + z| + |y z + x| + |z x + y| = 1;
b)
''
S+

x y 2 z 2 dydz + y z 2 x2 dzdx + z x2 y 2 dxdy
x2 + y 2 + z 2
gde je S + spoljanja strana povri |x| + |y| + |z| = 1;

c)
''

x6 + y6 + z 6
S+
gde je S + spoljanja strana povri 2 |x| + 3 |y| + 4 |z| = 1.

d)
''
3
S+
(x2 + y 2 + z 2 ) 2
145
gde je S + spoljanja strana1 povri |x| + 2 |y| + 3 |z| = 7.

a) Kako su ispunjeni uslovi za primenu formule Gaus-Ostrogradskog
to je
'' '
'''
I=+
(Px + Qy + Rz ) dxdydz = 3
dxdydz
gde je T telo cija je granica povr S. Smenom

x y + z = u, y z + x = v, z x + y = w,
oblast = {(u, v, w) : |u| + |v| + |w| 1} preslikava se na oblast
T = {(x, y, z) : |x y + z| + |y z + x| + |z x + y| 1} .
Poto je
D (x, y, z)
=
D (u, v, w)
3
I=
4
'' '
1
1
= , to je
=
1
4
1 1

1

1
1

1 1
1
D(u,v,w)
D(x,y,z)
3
dudvdw = 8
4
'''
dudvdw = 6
'1
0
u+v+w1
du
1u
'
dv
1uv
'
0
dw = = 1.
u,v,w0
b) Poto se ne moze primeniti formula Gaus-Ostrogradskog (funkcije

P, Q, R nisu denisane u (0, 0, 0)), to se moze koristiti unutranja strana
K jedinicne kugle sa centrom u koordinatnom pocetku. Onda je
''
''
''
''
''
''
'' '
=
+
=
(Px + Qy + Rz ) dxdydz
S+
S+
''
S + K

x y 2 z 2 dydz + y z 2 x2 dzdx + z x2 y 2 dxdy
'' '
0 dxdydz +
= 0 + 0 = 0.
1
'' '
x2 +y2 +z 2 1
2

y z 2 + z 2 x2 + x2 y 2 dxdydz
Zadatak sa ispita u februarskom ispitnom roku 2002. godine.
GLAVA 2. INTEGRALI
146
Pazljivim racunom se dobija da je Px + Qy + Rz = 0. Prilikom racunanja

integrala

'' 2
x y z 2 dydz + y z 2 x2 dzdx + z x2 y 2 dxdy
x2 + y 2 + z 2
K
koristili smo da je na K : x2 + y 2 + z 2 = 1. Ocigledno je S + K granica

tela T ogranicenog oktaedrom i sferom i povrinski integral se onda uzima po
unutranjoj strani tog tela. Otuda je znak minus ispred trostrukog integrala
u formuli Gaus-Ostrogradskog.
c) Poto su funkcije P, Q, R prekidne u tacki (0, 0, 0) ne moze se primeniti
formula Gaus-Ostrogradskog na telo 2 |x| + 3 |y| + 4 |z| 1. Meutim moze
se primeniti na telo

T = (x, y, z) : 2 |x| + 3 |y| + 4 |z| 1 x6 + y 6 + z 6 1 .
Ako sa J oznacimo dati integral, onda je

''
''
''
''
''
''

=
+
,
J=
x6 + y 6 + z 6
S+
S+
S + K
gde je K unutranja strana zatvorene povri x6 + y6 + z 6 = 1. Dalje je

'' '
''

J =
(Px + Qy + Rz ) dxdydz
x6 + y 6 + z 6
T
K
'' '
''
=
0 dxdydz
xdydz + ydzdx + zdxdy,
K
jer je na povri K : x6 + y6 + z 6 = 1. Opet primenom formule GausOstrogradskog, dobijamo
'' '
'' '
J =
3dxdydz = 3
dxdydz
T

(((
dxdydz, gde je T
gde je T = (x, y, z) : x6 + y 6 + z 6 1 , tj. J = 24
T
deo tela
koji pripada prvom oktantu. Formulama x = u 6 , y = v 6 , z = w 6
2.5. TEORIJA POLJA
147
oblast {(u, v, w) : u 0, v 0, w 0, u + v + w 1} preslikava se na T i

5
1
determinanta matrice prelaska je 216
(uvw) 6 , tako da je
J =
1
9
'1
2
3
'1
u 6 du
56
du
1u
'
56
0
1u
'
0
dv
1uv
'
w 6 dw
v 6 (1 u v) 6 dv.
Smenom v = (1 u) t dalje sledi

J =
2
3
'1
0
=
=
1
1
6
(1 u)
1
1
3
du
'1
0
t 6 1 (1 t) 6 1 dt

1 1
1 7
2 16 13 16 76

,
B
,
=
6 3
6 6
3 12
43

1 3
6
2 16 13 16 16 16
1
.
=
1
3
3
3 3
2
B
3
d) Iz istog razloga kao u primerima b) i c) ne moze se primeniti formula

Gaus-Ostrogradskog. Zato ako sa J oznacimo dati povrinski integral, sa
K unutranju stranu sfere poluprecnika r 7, slicno primerima pod b) i
c) dobijamo
''
''
'''
''
J =
=
0 dxdydz
3
(r2 ) 2
T
S + K K
S+
'''
1
1
4
= 3
3 dxdydz = 3 3 r3 = 4.
r
r
3
x2 +y 2 +z 2 r2
Napomena. Neka student reenja u primerima b), c) i d) proprati

crtezima.
2.5
Teorija polja
2.79 Naci linije istog nivoa skalarnog polja u (x, y, ) = x y. Izracunati

gradu u tackama (1, 1) i (1, 1) .
148
GLAVA 2. INTEGRALI
Uzimajuci u = c, c je konstanta, sledi da su linije istog nivoa polja,

hiperbole xy = c, tj. y = xc , kao i prave x = 0 (yosa) i y = 0 (xosa).
Poto je ux = y i uy = x to je
gradu (x, y) = y i + x j
tj. gradu (1, 1) = i + j i gradu (1, 1) = i + j .

2.80 Naci gradijent skalarnog polja u (x, y, z) = xyz u tacki M (2, 3, 4) .
Koliki je izvod tog polja u istoj tacki, ali u smeru vektora

a = (3, 4, 12)?
Prema deniciji gradijenta sledi
gradu (M) = (ux (M) , uy (M) , uz (M)) = (yz, zx, xy)(2,3,4) = (12, 8, 6) .

3
4 12
cni vektor vektora
a , to je izvod polja
Poto je
a
0 = 13 , 13 , 13 jedini
u (x, y, z) u tacki M, ali u pravcu vektora a0 jednak:

3
4
12
4
u
(M) =
a
12 +
8
6= .
0 , gradu (M) =
a0
13
13
13
13
Napomena. Student mora najpre da nauci denicije pojmova vektorske
analize iz [2], II ili [9], II.
2.81 Odrediti vektorske linije vektorskog polja

a (M) = gradu, gde je
u (x, y, z) = xyz.
Najpre je
a (M) = (yz, zx, xy) = yz i +zx j +xy k vektorsko polje.
Vektorske linije imaju osobinu da je vektor tangente kolinearan vektoru polja
u svakoj tacki. Za njihovo odreivanje reava se sistem:
dx
dy
dz
=
=
xdx = ydy ydy = zdz
yz
xz
xy
2
x = y 2 + C1
tj. (L) :
z 2 = y 2 + C2
su trazene vektorske linije (L) datog polja. Te vektorske linije su preseci
familija hiperbolickih cilindara cije su generatrise paralelne zosi, odnosno
xosi.

2.82 Odrediti gradijent polja u = (r) , gde je r = x2 + y 2 + z 2 , a
diferencijabilna funkcija.
Koristeci izvod slozene funkcije sledi
x
y
z
r
gradu = (ux , uy , uz ) = , ,
=
r
r
r
r
2.5. TEORIJA POLJA
149
gde je
r = x i + y j + z k = (x, y, z) .
Napomena. Za vektorsko polje

a (M) = (P, Q, R) se kaze da je poten
cijalno, ako postoji skalarno polje u = u (x, y, z) takvo da je
a (M) = gradu.
Onda se u (x, y, z) zove potencijal polja a (M) . Iz prethodnog primera
r

sledi da je
vektorsko polje

r potencijalno i da je njegov potencijal
x2 + y 2 + z 2 .
(r) =

2.83 Naci divergenciju vektorskog polja

a = x, y 2 , z 3 u tacki M (2, 4, 5) .
div
a = P + Q + R = 1 + 2y + 3z 2 , te je
x
div
a (M) = 1 + 2 4 + 3 52 = 84.
2.84 Naci divergenciju sfernog vektorskog polja

a = f (r)
r ,
r = (x, y, z) , r = x2 + y 2 + z 2 = |
r |.
Odrediti oblik funkcije f (r) tako da polje

a bude solenoidno.
Dato polje a ima koordinate

P (x, y, z) = f
x2 + y2 + z 2 x, Q (x, y, z) = f
x2 + y2 + z 2 y,

x2 + y2 + z 2 z.
R (x, y, z) = f
Saglasno deniciji divergencije dobija se
div
a = Px + Qy + Rz
=
(f (r) x) +
(f (r) y) +
(f (r) z)
x
y
z
= f (r) + x f (r) + f (r) + y f (r) + f (r) + z f (r)

x
y
z
x
y
z
= 3f (r) + x f (r) + y f (r) + z f (r)
r
2r 2
r
2
x
y
z
= 3f (r) + f (r)
+
+
= 3f (r) + f (r) r.
r
r
r
Polje je solenoidno po deniciji, ako je njegova divergencija jednaka 0. Iz
3f (r) + f (r) r = 0
df
3dr
=
f
r
tj. f (r) = rC3 , C je konstanta, je trazeni oblik

funkcije f (r) .
2.85 Naci rotor vektorskog polja

a = z 2 , x2 , y 2 u tacki M (1, 2, 3) .
GLAVA 2. INTEGRALI
150
Koristeci formulu sledi da je

i
j
k

=
rot a (M) = x y z
i (2y 0) + j (2z 0) + k (2x 0)

2

M
z
x2 y 2
= 2y i + 2z j + 2x k = (4, 6, 2) .
M
2.86 Naci rotor polja iz zadatka 2.84, tj.

a = f (r)
r.

j
k
i

rot a = x
f (r) z
f (r) y
= i
y
z

y
z
f (r) x f (r) y f (r) z

+j
f (r) x
f (r) z + k
f (r) y
f (r) x
z
x
x
y
yz zy
zx xz
xy yx
+ j f (r)
+ k f (r)
= i f (r)
r
r
r
r
r
r
= 0 = (0, 0, 0) .
2.87 Naci protok konstantnog vektorskog polja kroz proizvoljnu deo po
deo glatku zatvorenu povr.
''
''
( a n ) dS =
(a1 cos + a2 cos + a3 cos ) dS
S
'S''
(div
a ) dxdydz =
'''
0 dxdydz = 0
gde je
a = (a1 , a2 , a3 ) konstantno vektorsko polje, T oblast koju ogranicava
zatvorena povr. Koricena je formula Gaus-Ostrogradskog.
2.88 Naci protok radijus vektora

r = x i + y j + z k kroz spoljanju
stranu proizvoljne zatvorene deo po deo glatke povri S koja ogranicava
oblast G zapremine V.
Prema formuli Gaus-Ostrogradskog sledi
''
'' '
'' '
( r n ) dS =
(div r ) dxdydz = 3
dxdydz = 3V.
S
2.5. TEORIJA POLJA
151
Napomena.
''
1
V =
3
(
r
n ) dS =
3
''
(x cos + y cos + z cos ) dS
je formula za nalazenje zapremine oblasti T koju ogranicava zatvorena povr

S, preko povrinskog integrala.

2.89 Naci protok vektorskog polja

a = x2 , y 2 , z 2 kroz spoljanju
stranu konusa
"
#

S = (x, y, z) : x2 + y 2 z h
u smeru spoljanje normale.

Ako sa oznacimo protok polja, onda je
=
''
(
a
n ) dS =
'' '
(x + y + z) dxdydz
'2
'h
= 2
(
a
n ) dS
SK +
= 2
''
'h
0
''
''
(
a
n ) dS
K+
z 2 dxdy
K+
( (cos + sin ) + z) dz
''
h2 dxdy
x2 +y2 h2
'2
'
2
2
h
= 2 d (h ) (cos + sin ) +
d h4
4
2
0
=
h h4 = h4 .
2
2
(((
Za nalazenje trojnog integrala
(x + y + z) dxdydz koricene su cilinT
dricne koordinate: x = cos , y = sin , z = z. Jednacina konusne povri

onda glasi z = . Njima se oblast
= {(, , z) : 0 h, 0 2, z h}
preslikava u oblast T klasicne kupe. Zbog primene formule Gaus-Ostrogradfskog

povr S je zatvorena dodavanjem gornje strane K + kruga
"
#

K = (x, y, z) : z = x2 + y 2 , z = h .
GLAVA 2. INTEGRALI
152
Napomena. Trojni integral se moze izracunati bez cilindricnih koordinata. Zaista

I =
'' '
(x + y + z) dxdydz =
dxdy
x2 +y2 h2
''
x2 +y2 h2
''
'h
(x + y + z) dz
x2 +y2

2

1
2
hx + hy x x2 + y 2 y x2 + y 2
x +y
dxdy.
2
Prelaskom na polarne koordinate zadatak se jednostavno zavrava.
2.90 Naci cirkulaciju konstantnog vektorskog polja

a = (a1 , a2 , a3 ) duz
proizvoljne zatvorene deo po deo glatke krive.
Cirkulacija vektorskog polja

a u oznaci
1
''
(
a d
r )=
(rot
a
n ) dS = 0
L
jer je rotor konstantnog polja jednak nuli. Koricena je Stoksova formula,

gde je S bilo koja zatvorena povr koja se oslanja na krivu L.
2.91 Naci cirkulaciju vektorskog polja

a = (y, x, 0) duz proizvoljne
deo po deo glatke konture L koja pripada ravni xOy i ogranicava oblast G
povrine S.
Najpre je

j
k
i
= 2
k = (0, 0, 1) .
rot
a = x

y
z

y x 0
Zatim je prema Stoksovoj formuli
1
''
''
(a d r )=
2 k k dS = 2
dS = 2S.
L
Dobijena je istovremeno i formula za nalazenje povrine G ravni xOy koja

je ogranicena zatvorenom konturom L :
1
1
1
1
S=
(a d r )=
xdy ydx.
2
2
L
2.92 Koristeci Stoksovu formulu naci cirkulaciju vektorskog polja

a =
(y, x, z) duz zatvorene konture L sastavljene od dela linije
r (t) = (a cos t, a sin t, bt) , t [0, 2]
2.5. TEORIJA POLJA
153
i duzi koja je odreena tackama A (a, 0, 0) i B (a, 0, 2b) u pozitivnom smeru.

Imamo

j
k
i
= 2
rot
a = x
k = (0, 0, 2) .

y
z

y x z
Neka je povr S koja se oslanja na krivu L deo cilindra S1 : x2 +y 2 = a2 i krug
S2 : x2 + y 2 a2 , z = 2b. Na S1 je rot
a
n i zato je (rot
a
n ) = 0.
Na S2 je n = k i zato je (rot a n ) = 2 k k = 2. Primenom Stoksove

formule sledi
1
''
''
''
''
(a d r )=
(rot a n ) dS =
+
= 0+2
dS = 2a2 .
L
S1
S2
S2
Napomena. Neka
( student rei prethodni zadatak direktno racunajuci
krivolinijski integral ydx + xdy + zdz i proveri rezultat.
L
2.93 Primenom Stoksove formule izracunati cirkulaciju vektorskog polja
a = (y, z, x) duz linije C CDABB A D .

Neka je L1 data linija. Onda je
1
'
'
(a d r ) =
( a d r )
(
a d
r)
L1 D C
L1
''
D C
(rot
a
n ) dS
'
D C
(
a d
r)
gde je S = S1 S2 S3 ; S1 , S2 , S3 su redom strane kvadrata C CDD ,

D DAA i A ABB sa orijentacijom saglasnom orijentaciji krive L1 D C .
Dalje je
'
(
a d
r)
L1
''
S1
'
D C
''
''
rot
a i dS +
rot
a j dS +
rot
a i dS
ydx + zdy + xdz =
S2
''
S1
S3
''
S2
''
S3
'1
0
dy = 1 1 1 1 = 2
GLAVA 2. INTEGRALI
154
jer je rot
a = i j k i na duzi D C je x = z = 1 odakle sledi
dx = dz = 0, 0 y 1.
Napomena. Kod ovakvih zadataka (gde se zadaje da se primeni Stoksova
formula) traze se najjednostavnije povri koje
( se oslanjaju na datu krivu.
I ovde student treba da izracuna integrale ydx + zdy + xdz direktno, gde
L
je L redom C C, CD, DA, AB, BB , B A , A D i proveri

rezultat.
2.94 Dokazati da je vektorsko polje

a = y 2 , 2xy, z potencijalno i naci
potencijal polja.
S obzirom da je
a denisano u celom prostoru R3 , a prostor R3 je
prosto povezana oblast, to je

a potencijalno ako i samo ako je rot
a =
0 = (0, 0, 0) . Nalazi se da je

i
j
k

=
rot a = x y
0.

z
2

y

2xy z
Potencijal polja
a je skalarna funkcija u (x, y, z) koja se nalazi po formuli:
u (x, y, z) =
'x
P (x, 0, 0) dx +
te je u (x, y, z) =
'y
Q (x, y, 0) dy +
'x
0
0 dx +
'y
0
2xydy +
'z
R (x, y, z) dz
'z
zdz = xy 2 +
z2
.
2

'
I = y 2 dx + 2xydy + zdz
L
gde je L linija preseka cilindara x2 + z 2 = a2 i y 2 + z 2 = a2 , polazeci od

tacke A (a, a, 0) kroz tacku C (0, 0, a) do tacke B (a, a, 0) .

Poto je (prema prethodnom zadatku) vektorsko polje y 2 , 2xy, z po2
tencijalno i u (x, y, z) = xy 2 + z2 je njegov potencijal, to za dati krivolinijski
integral vazi

I = u (a, a, 0) u (a, a, 0) = a3 a3 = 2a3 .

y
x
2.96 Proveriti da li je vektorsko polje
a = x2 +y
,
,
2
poten2 x2 +y 2
cijalno.
155
Ako je (x, y) = (0, 0) , onda je

j
k
i
=
rot
a = x
0.

y
z

P Q R
Poto polje nije denisano na zosi, onda je ono potencijalno u svakoj prosto
povezanoj oblasti koja ne sadrzi ni jednu tacku zose. Ono je potencijalno
na primer u prvom oktantu i tada je potencijal
u (x, y, z) = arctan
y
+ 2z.
x
Neka je sada G oblast jedinicne kugle sa centrom u koordinatnom pocetku.

Ako se iz te oblasti odstrani precnik kugle koji pripada zosi, dobija se
oblast u kojoj je polje

a denisano i u kojoj je rot
a = 0. Kako dobijena
oblast nije prosto povezana to se iz uslova rot a = 0 ne moze zakljuciti potencijalnost polja. Moze se pokazati da polje u toj oblasti nije potencijalno.
Zaista, cirkulacija polja

a duz kruznice

L = (x, y, z) : x2 + y 2 = 1, z = 0
= {(x, y, z) : x = cos t, y = sin t, z = 0, 0 t 2} je
1
(
a d
r) =
L
'2
0
'2
0
x2
y
x
dx + 2
dy
2
+y
x + y2
(( sin t) ( sin t) dt + cos t cos tdt)

dt = 2 = 0.
Poto je cirkulacija vektorskog polja razlicita od nule, to ono u toj oblasti

nije potencijalno.
2.6
2.97 Izracunati zapreminu tela odreenog uslovima:

a) x2 + y 2 z i x2 + y2 (z 2)2 ;
b) x2 y + z, y 2 x + z i z 2 x + y;
GLAVA 2. INTEGRALI
156
c) z x y 0, z 0 i z + x2 + y 2 1.
2.98 Izracunati zapreminu tela ogranicenog povrima
a)
x2 + y 2 = 2ax, x2 + y 2 = 2az i z = 0.
b)

z = 2 x2 + y 2 i z = (x + 1)2 .
c)
x2 y 2
x2 y 2
z
+
=
1
i
+ 2 = .
a2
b2
a2
b
h
''
dxdy

I=

2 + y2 ) 1 + 3 x2 + y 2
(x
G
gde je oblast G odreena sa: x2 y 2 0, x2 + y 2 1, x2 + y 2 4.

2.100 Izracunati integrale
''
''
I1 =
ydxdy i I2 =
xdxdy
G
gde je G oblast ogranicena lukom cikloide: x = a (t sin t) , y = a (1 cos t) ,

t [0, 2] i xosom.
''
dxdy
(1 x2 y 2 )
x2 +y2 <1
za one vrednosti R za koje konvergira.

2.102((Ispitati konvergenciju
cih nesvojstvenih dvojnih integrala:
(( slede
dxdy
dxdy
a)
;
m ; b)
2
2
2
(x +y )
(x +y2 )m
x2 +y2 1
x2 +y2 1
((
((
dxdy
dxdy
c)
(x+y)m ; d)
(x+y)m .
x+y 1
x+y 1
x0,y0
x0,y0
2. 103 Izracunati povrinu lika ogranicenog linijama:

a)
a
x2 + y2 = a2 i y =
(a > 0, n > 1) .
n
b)
x2 y 2
x y
+ 2 = 1 i + = 1 (a > 0, b > 0) .
2
a
b
a b

c)
157
(x a)2 + y2 = a2 i x2 + (y a)2 = a2 .
d)
x2 + y 2 2ax = 0 i x2 + y 2 ax = 0.
2.104 Izracunati povrinski integral
''
I=
(xy + yz + zx) dS
S

gde je S deo konusne povri z = x2 + y 2 isecene cilindrom x2 + y 2 = 2ax.
2.105 Izracunati povrinske integrale prve vrste
'' + 2
''
x
y2 z 2
dS

I1 =
+
+
dS
i
I
=
2
4
4
4
3
2
2
a
b
c
x2
2
2
2
2
(x + y + z )
+y +z
S
a4
b4
c4
gde je S povr elipsoida xa2 + yb2 + zc2 = 1, a > 0, b > 0, c > 0.

2
2.106 Izracunati zapreminu tela odreenog sa: x2 + y 2 + z 2 2a2 xy.
2.107 Naci povrinu onog dela povri x2 + y 2 + z 2 = 2Rz koji se nalazi
u konusu z 2 = x2 + y 2 .
2.108 Odrediti povrinu dela sfere x2 + y 2 + z 2 = 1 koji se nalazi u
konusu x2 + (y 1)2 = z 2 .
2.109 Izracunati po deniciji povrinski integral
''
I=
(y z) dydz + (z x) dzdx + (x y) dxdy
S
gde je S spoljanja strana konusa x2 + y2 = z 2 za 0 z H u prvom

oktantu.
1
2

I=
y + z 2 dx + z 2 + x2 dy + x2 + y2 dz
L
gde je kriva L odreena jednacinama x2 + y 2 + z 2 = 4x i x2 + y 2 = 2x.

2.111 Primenom Stoksove formule izracunati
1
x2 y 3 dx + dy + zdz
L
GLAVA 2. INTEGRALI
158
ako je L krug x2 + y 2 = 4, z = 0.
'
I = y 2 dx + zdy + x2 dz
L
gde je L deo krive x2 + y 2 + z 2 = a2 , x2 + y 2 = ax, z 0, a > 0.

1
I = ydx + zdy + xdz
L
ako je L kruznica: x2 + y2 + z 2 = 1, x + z = 1 orijentisana u pozitivnom

smeru posmatrano sa pozitivnog dela Ox ose.
2.114 Odrediti oblast u ravni xOy u kojoj je izraz

2
2
x + y xdx +
x2 + y2 + xdy
totalni diferencijal neke funkcije u (x, y) . Odrediti zatim tu funkciju.

2.115 Odrediti uslove pod kojima je izraz

1
1
z
x
1
dz
x
dx + 2 dy +
x2 y x2 + z 2
xy
x2 + z 2 xy
totalni diferencijal neke funkcije u (x, y, z) . Odrediti zatim tu funkciju.


'
yz x2 y2 z 2 dx + zx y 2 z 2 x2 dy + xy z 2 x2 y 2 dz
x2 y 2 z 2
L
%
$
gde je L : x = t + cos2 t, y = 1 + sin2 t, z = 1 + sin t, t 0, 2 .
2.117 Primenom krivolinijskog integrala druge vrste, naci povrinu lika
ogranicenog sa:
a) x3 + y3 = 3axy, a > 0; b) (x + y)4 = ax2 y, a > 0;
c) (x + y)2n+1 = xn y n , n N; d) x3 + y 3 = x2 + y2 , x = 0, y = 0.
2.118 Dato je vektorsko polje

a = 4xy 2 , x2 y, 13 z 3 .
a) Izracunati cirkulaciju polja a duz krive

1
K : x2 + 4y 2 + z 2 4z = 0, x2 + 4y 2 = z 2 , z = 0
3
orijentisane pozitivno kad se gleda iz tacke (0, 0, 5) .
159
b) Izracunati protok polja

a kroz spoljanju stranu povri koja predstavlja rub tela
1
T : x2 + 4y2 + z 2 4z, x2 + 4y 2 z 2 .
3
2.119 U kojim tackama prostora Oxyz je gradijent polja u = x3 + y 3 +
z 3 3xyz,
a) normalan na zosu;
b) paralelan zosi;
c) jednak nuli.
(( 2
r sin drd, gde je D oblast ogranicena
D
linijama r = R i r = 2R sin . ((
r3 drd, gde je D oblast ogranicena poD
larnom osom i krivom r2 = a2 cos 2 uz dopunski uslov: < 2 .

2.122 Izracunati zapreminu skupa T : x |yz| y |xz| z x + y.
''
(x + yz) dydz + (y + zx) dzdx + (z + xy) dxdy,
S
gde je S gornja strana((povri zadate sa z = 1 x2 , z < x2 + y 2 .

F d S gde je F (x, y, z) = xz, x2 y, y 2 z , a S

2.124 Izracunati
S
spoljanja strana povri u prvom oktantu sastavljena iz dela paraboloida

z = x2 + y 2 , cilindra x2 + y2 = 1 i koordinatnih ravni.
'
2

x + yz dx + y2 + zx dy + z 2 + xy dz
gde je kriva, koja predstavlja deo preseka povri S1 : x2 + y 2 + z 2 = 1

i S2 : y 2 + z = 1 u prvom oktantu, orijentisana od tacke A (0, 1, 0) prema
tacki B (0, 0, 1) .
(( dxdy
1+y cos x gde je
D
"
#
D = (x, y) R2 : 0 x , 0 y a , a ]0, 1[ .
2
(((
dxdydz
2.127 Izracunati: I =
, gde je
x2 +2y2 +3z 2 +a2
D

D = (x, y, z) R3 : x2 + 2y 2 + 3z 2 a2 , a > 0.
GLAVA 2. INTEGRALI
160
2.128 Izracunati I =
(((
xy8 z 9 4 dxdydz gde je
= 1 (x + y + z) , Q = {(x, y, z) : x 0, y 0, z 0, x + y + z 1} .
Glava 3
Ravnomerna konvergencija
3.1
Uvod
U ovom delu zbirke uraeni su primeri iz oblasti ravnomerne konvergencije familija funkcija, nizova i redova s jedne i parametarskih integrala,
stepenih i Furijeovih redova i integrala s druge strane. Za proveravanje
ravnomerne konvergencije familije fuinkcija (nizova, redova) cesto je koricen
stav:
Familija
funkcija
fy (x) , x A konvergira ravnomerno ka funkciji f, u

oznaci
fy f
A
kad y y0 , y0 R {, +} , ako i samo ako je

lim sup |fy (x) f (x)| = 0.
yy0 xA
Kao i kod ostalih delova zbirke, savetujemo studentu da se najpre iz

[2], II ili [9], II upozna sa teorijskim osnovama ravnomerne konvergencije
(denicije pojmova, stavovi i uraeni primeri) ne odvajajuci posebno parametarske integrale, beta i gama funkciju od funkcionalnih nizova i redova.
Uraeni zadaci u ovoj glavi se uglavnom odnose na ispitivanje osobina
funkcija (granicna vrednost, neprekidnost, diferencijabilnost, integrabilnost)
koje se po pravilu ne mogu eksplicitno izraziti. Na primer funkcija zadata
+

sa f (x) =
sin nx, denisana je za sve x R, za koje dati red konvergira.
n=1
Ova funkcija se ne moze eksplicitno izraziti preko elementarnih funkcija. Isti

+
( x1 t
t e dt, x > 0, (gama funkcija). Ona je
je slucaj i sa funkcijom (x) =
0
data integralom i ne moze se za svako x eksplicitno izraziti. Ali, dokazuje se

da je ne samo neprekidna na R+ nego i beskonacno diferencijabilna. Treba
161
GLAVA 3. RAVNOMERNA KONVERGENCIJA
162
je shvatiti kao granicnu vrednost familije funkcija

(x) =
'
tx1 et dt, x > 0,
kad +. Za eksplicitno nalazenje nekih funkcija zadatih na ovaj nacin

(parametarski integral) koristi se mocno sredstvo tzv. diferenciranje po parametru (zadaci 3.71 do 3.86).
3.2
Konvergencija familija funkcija,nizova i redova

2
x
3.1. Dokazati da familija funkcija ft (x) = e( t ) , x R, t R {0} ,
kad t 0, konvergira na R ali ne ravnomerno.
I na
cin. Ako je x = 0, onda je ft (0) = e0 = 1 za svako t = 0 i tada je
x2
lim ft (0) = 1. Za ksirano x = 0 imamo lim ft (x) =lim e t2 = e = 0.
t0
t0
t0
Dakle, data familija neprekidnih funkcija ft konvergira prosto (tacka po

tacka) prekidnoj funkciji

0, x = 0,
f0 (x) =
1, x = 0,
odakle sledi da konvergencija nije ravnomerna na R. Zaista, u slucaju
ravnomerne konvergencije funkcija f0 bila bi neprekidna.
II na
cin. Da konvergencija familije funkcija ft nije ravnomerna moze
se zakljuciti i na sledeci nacin:
lim sup |ft (x) f0 (x)| = 1 = 0.
t0 xR
Stvarno,
|ft (x) f0 (x)| = ft (x) f0 (x) =
ft (x) , x = 0,
0, x = 0,
odakle sledi da je interval [0, 1[ skup vrednosti funkcije x ft (x) f0 (x) .

S obzirom da je sup [0, 1[ = 1, to konvergencija nije ravnomerna.
III na
cin. Neka student proveri da traka ravni xOy izmeu graka
funkcija y = f0 (x) + i y = f0 (x) , ]0, 1[ , ne sadrzi ceo grak ni
jednog clana familije funkcija x ft (x) , to opet znaci da konvergencija
nije ravnomerna.
3.2. KONVERGENCIJA FAMILIJA FUNKCIJA,NIZOVA I REDOVA163

U sledecim zadacima ispitati prostu i ravnomernu konvergenciju funkcionalnih familija.
kad y +, x ]0, +[ .
3.2. fy (x) = x2xy
+y 2
Kada x ksiramo, dobijamo granicnu funkciju f familije fy :
xy
= lim
2
y+ x + y2
y+
f (x) = lim fy (x) = lim

y+
x
y
x2
y2
+1
0
= 0.
0+1
Dakle, data familija prosto konvergira ka f 0. Poto je fy (y) = 12 , to

konvergencija nije ravnomerna (prethodni zadatak, treci nacin).
Napomena. Student mora da se navikne na ovakav nacin zakljucivanja.
+
3.3. fy (x) = x2xy
+y2 kad y 0 , x ]0, +[ .
xy
f (x) = lim fy (y) = lim 2
=0
y0+
y0+ x + y2
(zato?). Konvergencija nije ravnomerna iz istog razloga kao u prethodnom
primeru, tj. fy (y) = 12 .
3.4. fy (x) = x2xy
kad y 0+ , x ]1, A[ .
+y2
f (x) = 0. Zatim je

xy

= A |y| 0
sup 2
x2 + y2
2
1<x<A x + y
kad y 0+ , tj. konvergencija je ravnomerna.

3.5. fy (x) = x2xy
kad y 0+ , x ]1, +[ .
+y2
f (x) = 0. Zatim je

xy
xy

= A |y| 0
sup 2
sup 2

x2 + y 2
2
2
x>1 x + y
1<x<A x + y
kad y 0+ , tj. konvergencija je ravnomerna. Koricena je cinjenica da za

y > 0 funkcija x fy (x) opada na ]1, +[ .
3.6. fy (x) = tan x
2y , x ]0, 1[ ,
a) kad y 1; b) kad y 2.
x
a) f (x) =lim tan x
2y = tan 2 . Konvergencija nije ravnomerna jer je
y1

fy y2 = tan 4 = 1.
x
b) f (x) =lim tan x
2y = tan 4 . Konvergencija nije ravnomerna jer je
y2
y
fy 4 = tan 8 .
sin(x2 +y 2 )
3.7. fy (x) = y x , x ]1, +[ ,
x
+y
164
a) kad y +; b) kad y 0+ .
a)

sin x2 + y 2
1

f (x) = lim
= lim
y
y
y+
y+
x
x + y
x +
x
y

sin x2 + y 2 = 0
(beskonacno mala puta ogranicena velicina je beskonacno mala-cesto se koristi i u Analizi I). Konvergencija nije ravnomerna jer je
2
2

sin x + y 2
sin 2x
1

sup
sup
= .
y
x
2
2
x>1
x>1,x=y
x + y
b) Grani
cna funkcija je ista, ali konvergencija je ravnomerna jer je
|fy (x)| x2xy
te je
+y2
0
sup |fy (x)|
x>1
1 + y2

kad y 0+ . Funkcija x x2xy
+y2 opada za x > 1 i pri ksiranom y > 0 iz
okoline nule.
3.8. fy (x) = x1 (exy 1) , x ]0, +[ ,
a) kad y 0 ; b) kad y ; c) kad y 1.
a)
f (x) = lim fy (x) = lim y
y0+
y0+
exy 1
= 0 ln e = 0
xy
(koji tablicni limes je koricen?). Konvergencija nije ravnomerna jer je

xy

e 1

= +, tj. sup |fy (x) f (x)| = +.
lim
x+
x
x>0
.
b) lim fy (x) = x1 = f (x) , ali konvergencija nije ravnomerna jer je
y
c) lim fy (x) =
y1
xy

xy
e 1

e

= +.
lim
f (x) = lim

x
x0+
x0+ x
ex 1
x .
Konvergencija nije ravnomerna zbog
xy

xy

x
e 1 ex 1
e ex

= lim e (ex )y1 1 = +
lim
=
lim
x+ x
x+
x
x x+
x

tj. sup |fy (x) f (x)| = +.
x>0
3.9. fy (x) = y arctan(xy)

, x [1, +[ ,
y+1
+
a) kad y 0 ; b) kad y +.
a) f (x) = lim fy (x) = 0 i konvergencija je ravnomerna jer je
y0+

y arctan (xy)
lim y = 0.

lim sup
y0+ y + 1 2
+
y+1
y0 x>1
b) f (x) = lim fy (x) = 2 . Konvergencija je ravnomerna jer je funkcija

x
y+
y arctan(xy)
2 rastuca
y+1
i odatle je

y arctan (xy)

= 0.
lim sup
= lim
y+ x1
y+ 2 (y + 1)
y+1
2

3.10. fy (x) = y ln x2 + y2 , x ]0, 1[ ,
a) kad y 0; b) kad y 1.

a) f (x) =lim fy (x) = 0 ln x2 + 02 = 0. Zatim je
y0

lim sup y ln x2 + y 2 lim y ln 1 + y 2 = 0
y0 0<x<1
y0
to znaci da je konvergencija ravnomerna.

b) f (x) =lim fy (x) = ln x2 + 1 . Iz sup |fy (x) f (x)| = y ln y 2
y1
0<x<1
sledi ravnomerna konvergencija. Za nalazenje supremuma koristi se izvod

razlike fy (x) f (x) .
nx za n N i x R. Dokazati:
3.11. Neka je fn (x) = sin
n
a) fn f 0 na R;
b) Funkcije fn su diferencijabbilne u 0 i vazi fn (0) = n;

c) lim fn (0) = f (0) = 0.
n+
a) Ako je x0 ksiran realan broj, onda je

sin nx0
1
0 0
n
n
kad n +, odakle sledi da niz fn datih funkcija prosto konvergira funkciji

f : f (x) = 0 za svako x R. Konvergencija je ravnomerna, jer je

sin nx
1

lim sup |fn (x) f (x)| = lim sup = lim = 0.
n xR
n+ xR
n+ n
n
166
b) fn je diferencijabilna u svakoj tacki x R na osnovu teoreme o
diferencijabilnosti slozene funkcije i fn (0) = nn cos (n 0) = n.

c) Zatim je lim fn (0) = + = 0 = f (0) .
n+
3.12. Neka je za n N
fn (x) =
1
sin2 x , n+1
x n1 ,
0, x [0, 1] .
Dokazati:
a) Niz fn ne konvergira ravnomerno neprekidnoj funkciji kad n +;
+

fn (x) apsolutno konvergira za sve x [0, 1] , ali ne konvergira
b) Red
n=1
ravnomerno na [0, 1] .
a) Ako je x = 0, onda je fn (0) = 0 i
lim fn (0) = 0. Za x = 0,
n+
1
1
postoji n0 N tako da je n0 +1 x n0 (zato?). Onda je po pretpostavci
u zadatku za n > n0 + 1, fn (x) = 0 tj. lim fn (x) = 0. Dakle, dati
n+
niz funkcija prosto konvergira neprekidnoj fuinkciji f (x) = 0 za x [0, 1] .

Na ovom primeru student moze da proveri da li je usvojio deniciju proste
konvergencije niza (familije) funkcija. Kako je zatim
lim
sup |fn (x) f (x)| = lim
n+ x[0,1]
max fn (x) = 1
n+ x[0,1]
to konvergencija nije ravnomerna. Naravno, max fn (x) = fn

x[0,1]
2
2n+1
= 1.
Do istog zakljucka se dolazi i primenom nacina III iz zadatka 3.1. Naime,

traka ravni xOy izmeu pravih y = , y = , ]0, 1[ , ne sadrzi ceo grak
ni jednog clana niza fn .
b) S obzirom da je fn (x) 0 za sve x [0, 1] i n = 1, 2, 3, ... to je
konvergencija datog reda istovremeno i apsolutna. Prema dokazu za a)
sledi da su svi clanovi niza fn (x) jednaki nuli, izuzev njih konacno mnogo.
Poto konacno clanova niza ne utice na konvergenciju odgovarajuceg reda,
+

onda je red konvergentan. Jo se i kaze da red
fn (x) konvergira prosto
n=1
svojoj sumi S (x) . Konvergencija nije ravnomerna, jer opti clan ne tezi nuli
ravnomerno.
3.13. Koristeci Dinijev kriterijum dokazati da niz funkcija fn (x) =
n (1 n x) , kad n + konvergira funkciji f (x) = ln x1 ravnomerno

na svakom segmentu [a, b] ]0, 1[ . Dokazati da fn ne konvergira ka f
ravnomerno na ]0, 1] .

Kako je
1
fn (x) =
xn 1
1
n
1
ln x = ln , n +
x
x
(poznata granicna vrednost iz Analize I, dobija se iz tablicnog limesa: a x1

ln a, x 0) to prema Dinijevom kriterijumu fn (x) ln x1 , ako je niz fn (x)
monoton po n. Niz fn (x) je neopadajuci po n. Stvarno,

n 1 n x (n + 1) 1 n+1 x
n
1 n+1 x
1 tn
1 + t + t2 + + tn1
=
=
n+1
1 n x
1 tn+1
1 + t + t2 + + tn
gde je x = tn(n+1) , x ]0, 1[ tj. t ]0, 1[ . Za x = 0 ili x = 1 tvrenje je

ocigledno. Poslednja nejednakost ekvivalentna je nejednakosti
ntn 1 + t + t2 + + tn1
koja je tacna za sve t [0, 1] . to se tice ravnomerne konvergencije na skupu
]0, 1] moze se najpre posmatrati

1
1
n

sup fn (x) ln = sup n 1 x ln = +
x x]0,1]
x
x]0,1]
jer je lim n (1 n x) ln x1 = +. Ovo znaci da fn ne konvergira

x0+
ravnomerno na ]0, 1] .
Napomena. O Dinijevom kriterijumu videti ([2], II, strana 20 ili [9], II,
strana 73).
3.14. Neka je za n N i x R, fn (x) = lim cos2m (n!x) . Dokazati:
m+
a) fn je integrabilna funkcija za svako n na svakom konacnom razmaku;

b) lim fn (x) je Dirihleova funkcija x (x) , pa nije integrabilna ni
n+
na jednom konacnom razmaku.

a) Ako je n!x ceo broj, onda je fn (x) = 1. Ako n!x nije ceo broj,
onda je fn (x) = 0 (tada je 1 < cos (n!x) < 1). To znaci da fn ima
konacno tacaka prekida prve vrste na svakom konacnom razmaku, dakle, fn
je integrabilna funkcija.
b) Poto je

1, n!x Z,
fn (x) =
0, n!x
/ Z,
168
to je za dovoljno veliko n N, n!x ceo broj ako i samo ako je x racionalan

broj. Zato je

1, n!x Q,
lim fn (x) =
= (x)
n+
0, n!x
/ Q,
Dirihleova funkcija za koju se zna da nema Rimanov integral ni na jednom

konacnom segmentu.
3.15. Neka je dat niz fn neprekidnih funkcija na segmentu [a, b] koji
ravnomerno konvergira na intervalu ]a, b[ . Dokazati da fn konvergira ravnomerno
na [a, b] .
Iz datih uslova se najpre dobija da postoje lim f (x) i lim f (x) , gde
xa+
xb
je f (x) = lim fn (x) . Prema ( [2], II, Teorema 1.3.1 ili [9], II, Teorema
n+
1.2.XI) sledi
lim f (x) = lim
xa+
xa+

lim fn (x) = lim
lim fn (x) = A.
n+
n+
xa+
Slicno se dobija i broj B = lim f (x) . Uzimajuci da je f (a) = A, f (b) =

xb
B, sledi da niz fn neprekidnih funkcija ravnomerno konvergira neprekidnoj

funkciji f na [a, b] . Zaista, za ksirano n N je
{|fn (x) f (x)| : x [a, b]}
= {|fn (x) f (x)| : x ]a, b[} {|fn (a) f (a)|} {|fn (b) f (b)|}
odakle sledi da je
lim
sup |fn (x) f (x)| =
n+ x[a,b]
lim
max |fn (x) f (x)|
n+ x[a,b]
lim |fn (x0 ) f (x0 )| = 0
n+
za neko x0 [a, b] .
3.16. Neka je fn niz neprekidnih funkcija koji ravnomerno konvergira
funkciji f na skupu E R. Dokazati da je onda lim fn (xn ) = f (x) za
n+
svaki niz xn E koji konvergira tacki x E. Da li vazi obrnuto?

Neka je > 0. Onda postoji n0 = n0 () N tako da za sve y E
bude
f (y) < fn (y) < f (y) +

2
2
kad god je n > n0 () . Poto niz xn E, onda je tim pre ispunjeno
f (xn )
< fn (xn ) < f (xn ) +

2
2

za sve n > n0 () . S obzirom da niz xn konvergira ka x, onda zbog neprekidnosti granicne funkcije f postoji n1 = n1 () N tako da je
f (x)
< f (xn ) < f (x) +

2
2
kad god je n > n1 () . Sada je jasno da za > 0 postoji n2 = max {n0 , n1 }

N tako da je za sve n > n2 ()
f (x) < fn (xn ) < f (x) +
to znaci da je lim fn (xn ) = f (x) .
n+
Obrnuto nije tacno. Moze se uzeti na primer niz funkcija fn (x) = sin nx ,
x R koji konvergira funkciji f (x) = 0 ali ne ravnomerno i zadovoljava
uslov da fn (xn ) f (x) , kad god xn x. Zaista, ako xn x, x R, onda
je xn ogranicen niz i tada je
x x

n
n
|fn (xn )| = sin 0, n +.
n
n
Neka student obrazlozi zato fn ne konvergira ravnomerno na R.

U zadacima 3.17-3.24 ispitati ravnomernu konvergenciju funkcionalnih
nizova na navedenim skupovima:
3.17. fn (x) = enx ;
a) x ]0, 1[ ; b) x [1, +[ .
a) Granicna funkcija je f (x) = lim fn (x) = 0, ali konvergencija
n+

nije ravnomerna, jer je fn n1 = 1e . Dakle, grak svakog clana niza fn sece
pravu y = 1, tj. konvergencija nije ravnomerna (vidi zadatak 3.1, III nacin).
b) Granicna funkcija je ista, ali konvergencija je ravnomerna jer je
1
= 0.
n+ en
lim sup |fn (x)| = lim sup enx = lim
n+ x1
n+ n1
2 2
n x
3.18. fn (x) = 1+n
2 x2 ;
a) x ]0, 1] ; b) x [1, +[ .
a)
n2 x2
= lim
n+ 1 + n2 x2
n+
lim fn (x) = lim
n+
x2
= 1 = f (x) ,
1
+ x2
n2
ali konvergencija nije

iz istog razloga kao u prethodnom zadatku
ravnomerna

pod a). Naime, fn n1 = 12 .
170
b) Granicna funkcija je ista i

n2 x2

1
1

= lim sup
lim sup
1
lim
=0
n+ x1 1 + n2 x2 = n+
n+ x1 1 + n2 x2
1 + n2
tj. konvergencija je ravnomerna.
3.19. fn (x) = ln(nx)

;
nx
a) x ]0, 1] ; b) x [1, +[ .
a) Granicna funkcija
f (x) = 0 (proveriti!). Konvergencija nije
je
ravnomerna, jer je fn n12 = n ln n dakle, nije
lim sup |fn (x)| = 0.
n+0<x1
b) Konvergencija nije ravnomerna jer je max fn (x) = 2e .

x1

1 nx
3.20. fn (x) = 1 + nx
, x ]0, 1[ .

1 nx
1 t
lim fn (x) = lim 1 +
= lim 1 +
= e = f (x) .
n+
n+
t+
nx
t

Poto je fn n1 = 2 to konvergencija nije ravnomerna (3.1. III nacin).
2
(1
3.21. fn (x) = sin xyn dy;
0
a) x ]0, 1[ ; b) x ]0, +[ .
a) S obzirom da je
'1 2
'1 2

xy
y
1

|fn (x)| sin
dy
dy =
0 = f (x)

n
n
3n
0
to je konvergencija ravnomerna jer je
sup |fn (x) f (x)| = sup |fn (x)|
0<x<1
0<x<1
1
0, n +.
3n
b) Na skupu ]0, +[ granicna funkcija je ista, a dokaz slican:

|fn (x)|
'1
0
xy 2
x
dy
0 = f (x) , n +
n
3n
ali konvergencija nije ravnomerna, zbog fn (n) =

zadatak 3.1, treci nacin).
(1

sin y 2 dy = 0 (opet kao
0
3.22. fn (x) =
(2
0
Poto je
x2 cos(xy)dy
,
y2 +n2
x ]0, 1[ .
|fn (x)|
'2
0
x2
x2 1
dy
=
0, n +
n2
2n2
za sve x ]0, 1[ , to je f (x) = 0 granicna funkcija. Konvergencija je

ravnomerna, jer
sup |fn (x) f (x)| sup
0<x<1
3.23. fn (x) =
0<x<1
n

k=1
x2
= 2 0, n +.
2
2n
2n
arctan kn2x , x ]0, +[ .
to se tice obicne konvergencije, prema ([10] , strana 169) dobija se da

je
lim fn (x) = lim
n+
n+
n

k2x
k=1
Ona nije ravnomerna jer je
n3
x n (n + 1) (2n + 1)
x
= .
3
n+ n
6
3

fn (x) x = +. Zaista,
3
= lim
sup
0<x<+

x
4x
n2 x x
lim arctan 3 + arctan 3 + + arctan 3
x+
n
n
n
3

1
x
1
4x
1
n2 x 1
= lim x
arctan 3 + arctan 3 + + arctan 3
x+
x
n
x
n
x
n
3

n 1
= (+) (+)
= +.
2
3
3.24. fn (x) =
n

k=1

ln 1 +
k
xn2
, x ]0, 1[ .
Iz istog razloga kao u prethodnom zadatku je

n
1
n (n + 1)
1
lim fn (x) = lim
k = lim
=
.
n+
n+ xn2
n+
2xn2
2x
k=1
Konvergencija ni u ovom slucaju nije ravnomerna jer se dobija da je

n

n

k
1
kt
t

lim
ln 1 + 2 = lim
ln 1 + 2
xn
2x t+
n
2
x0+
k=1
k=1
172
n

1
kt

= lim |t|
ln 1 + 2
t+
t
n
k=1
n

1
t+ t k=1
Da je lim
3.25.

ln 1 +
kt
n2

1
= (+) 0
2

1
= +.
2
= 0 sledi prema Lopitalovom pravilu.
Dokazati da red
+

(1)n
n=1
x2 +n
n2
ravnomerno konvergira na
svakom konacnom razmaku, ali nije apsolutno konvergentan ni za jedno

x R.
Iz jednakosti
+

(1)n
n=1
2

x2 + n
1
n x
=
(1)
+
(1)n
2
2
n
n
n
n=1
n=1
sledi prvi deo tvrenja ( prvi red ravnomerno konvergira na osnovu Vajertrasovog kriterijuma:

2

(1)n x M , |x| M,

n2 n2
a drugi red konvergira prema Lajbnicovom kriterijumu, samim tim i ravnomerno

konvergira na proizvoljnom podskupu od R jer opti clan ne zavisi od x).
Ako red apsolutno konvergira za neko x R onda iz jednakosti

+
+
2

+ x2
1
(1)n x + n
=

2
2
n
n
n
n=1
n=1
n=1
3.26. Dokazati da
na R, ali da red
+

n=1
+

1
n , to je kontradikcija.
n=1
+
(1)n1 x2
red
konvergira apsolutno
(1+x2 )n
n=1
sledi i konvergencija reda
x2
(1+x2 )n
i ravnomerno
ne konvergira ravnomerno.
Ispitajmo najpre apsolutnu konvergenciju reda:

+
+
1
n1 2

x
1
(1)
1+x2
2
2
=
x
=
x
=1

1
2 )n
(1 + x2 )n
(1
+
x
1
2
1+x
n=1
n=1
za x = 0. Za x = 0 suma reda je 0. Dakle, za sve x R dati red apsolutno

konvergira, a to znaci i konvergira. to se tice ravnomerne konvergencije na

R sledi:
|Sn (x) S (x)|

+

(1)n1 x2 (1)n x2
(1)n+1 x2

= Sn (x)
+
+
=

(1 + x2 )n (1 + x2 )n+1 (1 + x2 )n+2
n=1
(1)n x2

(1+x2 )n+1
x2
x2
1
<

=
< .
=
n
1
2
2
1 + nx +
n
1 + 1+x2 (1 + x )
1
n+ n
Zato je lim sup |Sn (x) S (x)| lim

n+xR
+

vergira. Red
n=1
x2
(1+x2 )n
= 0, tj. red ravnomerno kon-
konvergira za sve x R ali ne ravnomerno. Zaista,
|Sn (x) S (x)| =sup

xR
1
1
n =max
n = 1,
2
xR (1 + x2 )
(1 + x )
to znaci da je lim sup |Sn (x) S (x)| = 1 = 0.

n+xR
Napomena. Student treba da zna da kod konvergentnih redova,
+

an
n=1
predstavlja upravo sumu reda.

+
(1)n1
3.27. Dokazati da red
x2 +n ravnomerno konvergira na R, ali nije
n=1
apsolutno konvergentan ni za jedno x R.

Za sve x R dati red konvergira na osnovu :Lajbnicovog kriterijuma.
+
(1)n1
Tako je za x R denisana funkcija S (x) =
za koju je
x2 +n
n=1

(1)n
1
1

=
|Sn (x) S (x)| < 2
<
,

2
x +n+1
x +n+1
n+1
1
n+ n+1
odakle sledi da je lim sup |Sn (x) S (x)| lim

n+xR
= 0, tj. dati red
je ravnomerno konvergentan na R. Koricena je cinjenica da je apsolutna

vrednost ostatka alternativnog reda manja od apsolutne vrednosti sledeceg
+
+
(1)n1
1
ze se
clana. Da red
x2 +n =
x2 +n divergira za svako x R mo
n=1
n=1
pokazati na primer koristeci Koijev integralni kriterijum:

+
'
1

+

dt
= ln x2 + t 1 = ln x2 + (+) ln x2 + 1 = +.
+t
x2
174
3.28. Dokazati da sledeci stepeni redovi ne konvergiraju ravnomerno

svojim sumama u oblasti konvergencije:
+
+
+
xn
(1)n x2n+1
(1)n x2n
a) 1+
n! , x R; b)
(2n+1)! , x R; c) 1+
(2n)! , x R.
n=1
n=1
n=1
Zna se da dati stepeni redovi konvergiraju prosto (tacka po tacka)

redom funkcijama x ex , x sin x i x cos x, za x R, tj. poluprecnik
njihove konvergencije je R = + (nalazi se primenom Dalamberovog kriterijuma). Da konvergencija nije ravnomerna proistice iz sledeceg opteg
stava:
+

Ako stepeni red a0 +
an xn (sa beskonacno clanova razlicitih od nule)
n=1
ima poluprecnik konvergencije R = +, onda on konvergira ali ne ravnomerno.

(neophodan uslov ravnomerne
Zaista, tada an xn ne tez i nuli ravnomerno

1
konvergencije reda), jer je an
lim sup |an xn | =
0.
n = 1 tj.
n
n+xR

|an |
Napomena. to se tice primera a), b) i c) moze se razmiljati i na
sledeci nacin. Razlike
!
!
n
n
n

xk
(1)k1 x2k1
(1)k x2k
x
e 1+
, sin x
, cos x 1 +
k!
(2k 1)!
(2k)!
k=1
k=1
k=1
za ksirano n N, mogu se po apsolutnoj vrednosti uciniti proizvoljno

velike, za dovoljno veliko x, tj.
lim sup |f (x) Sn (x)| =
0
n+ xR
to znaci da konvergencija nije ravnomerna. Stvarno, u slucaju drugog reda

imamo

n
n

sin x

(1)k1 x2k1
(1)k1 x2k2

sin x
= |x|

x
(2k 1)!
(2k 1)!
k=1
k=1

n

sin x
k1 2k2
(1)
x

|x|
+ |0 (+)| = +.

x

(2k 1)!
k=1

n

(1)k1 x2k1

Dakle, sup sin x
= +. Koricena je nejednakost:|a b|
(2k1)!
xR
k=1
||a| |b|| za sve a, b R. Neka student to uradi i za ostala dva reda i

obavezno pogleda zadatke 116 strana 64 i 158 strana 88 iz [11], II.

3.29. Dokazati da stepeni red
+

n=1
(1)n1 xn
n
konvergira ali ne ravnomerno
svojoj sumi u oblasti konvergencije.

Lako se nalazi da je oblast konvergencije skup ]1, 1] i da je suma reda
n

(1)k1 xk
, kad n +)
(granicna vrednost parcijalne sume Sn (x) =
k
k=1
funkcija f (x) = ln (1 + x) . Da konvergencija nije ravnomerna proistice (kao

u prethodnom zadatku) iz optijeg stava:
+

Ako stepeni red a0 +
an xn divergira bar na jednom kraju konacnog inn=1
tervala konvergencije (na primer levom) onda konvergencija nije ravnomerna

na bilo kom podskupu ]R, x0 ] ]R, R] . Slicno vazi i za desni kraj. Za
dokaz videti ([9], II, Teorema 5.5.XII).
+
(1)n1 xn
Napomena. Stepeni red
ne konvergira ravnomerno svon
n=1
joj sumi na skupu ]1, 1] . Zaista,

n

(1)k1 xk

sup ln (1 + x)
= +, jer je

k
1<x1
k=1

n
n

k1 k

(1)
x
1

lim ln (1 + x)
= ln 0+ +

= +.

k
k
x1+
k=1
Otuda je lim
sup
n+1<x1
k=1
|ln (1 + x) Sn (x)| =
0.
Za ispitivanje konvergencije nekih brojnih redova student moze da koristi

sledeca dva teorijska zadatka (dokaz se moze naci u [11], II, strane 18 i 41):
+

a) Ako je za clanove reda
an sa pozitivnim clanovima ispunjeno
n=1

p
1
an
=1+ +o
, n +,
an+1
n
n
1
onda je an = o np
, gde je proizvoljno malo;
+

b) Red
(1)n bn , bn > 0 konvergira, ako je
n=1
bn
bn+1
=1+

p
1
+o
, n +, p > 0.
n
n
(Iz a) sledi da bn 0, jer je p > 0).
176
3.30. Ispitati ravnomernu konvergenciju stepenog reda 1 +
+
n
n x
n=1
za
razne vrednosti parametra

.
0

Zna se da je n = 0 i n = (1)(n+1)
za = 0. Ako {0}N
n!
onda se dati stepeni red svodi na polinom, R = + i konvergencija ka tom
polinomu je ravnomerna. Za
/ {0} N red se moze napisati u obliku:
1+
+

(1)n1
n=1
(n 1 ) (n 2 ) (1 ) n
x
n!
odakle se primenom Dalamberove formule za nalazenje poluprecnika dobija

an
n +1
= lim
= 1, gde je
R = lim
n+ an+1
n+ n
(n 1 ) (n 2 ) (1 )
.
n!
Dakle, ]1, 1[ je skup (oblast) apsolutne konvergencije. Zamenjujuci krajeve
intervala dobijaju se sledeca dva brojna reda:
an = (1)n1
1+
+

(n 1 ) (n 2 ) (1 )
n=1
1+
+

n=1
(1)n1
n!
(n 1 ) (n 2 ) (1 )
.
n!
Kod prvog reda je

an
an+1
an
an+1
(n 1 ) (1 )
(n + 1)!
n+1
=
n!
(n + 1 1 ) (1 )
n

1
+1
+1
n++1
=
=1+
=1+
1
n
n
n
n
+1
1
= 1+
1+ +o
, n +, tj.
n
n
n

+ 1 ( + 1)
1
+1
1
=1+
+
+o
=1+
+o
, > 0.
n
n2
n2
n
n1+
=
Koristeci Gausov kriterijum moze se zakljuciti da za x = 1, red apsolutno

konvergira ako je > 0, odnosno divergira za < 0. Drugi red na osnovu
an
prethodnog razvoja an+1
i primera b) konvergira za > 1. Znaci za 1 <
< 0 i x = 1 red uslovno konvergira. Dakle, prema recenom i na osnovu

opteg stava iz prethodnog zadatka dobija se da red uniformno konvergira
na segmentu [1, 1] ako je > 0 Za ostale vrednosti parametra nema
ravnomerne konvergencije, jer tada red divergira bar na jednom od krajeva
segmenta [1, 1] .
3.31. Neka je cn niz realnih brojeva. Dokazati da ako Dirihleov red
+
cn
nx konvergira za neko x0 R, tada on konvergira ravnomerno za x x0 ,
n=1
pri cemu za x > x0 + 1 konvergira apsolutno. Dokazati da je funkcija koju

taj red denie beskonacno diferencijabilna u svojoj oblasti denisanosti.
+
+
cn
cn
1
Ako je x x0 , onda je
=
x
n
nx0 nxx0 odakle sledi da
n=1
n=1
red ravnomerno konvergira na osnovu Abelovog kriterijuma (
+

n=1
cn
nx0
kon-
1
je ogranicen jedinicom i opada). Kada student provergira, niz nxx
0
rauje ovakav primer treba odmah da obnovi iz teorije Abel-Dirihleov kriterijum ravnomerne konvergencije redova, obicne konvergencije redova i nesvojstvenih integrala i ravnomerne konvergencije parametarskih
c c nesvojstvenih
1
1
integrala ([2], I, II, i [9], I, II). Poto je zatim nnx = nxn0 nxx
nxx
0
0
+
cn
onda red
nx za x > x0 + 1 apsplutno konvergira prema Vajertrasovom
n=1

kriterijumu. Koricena je cinjenica da je ncxn0 1 za dovoljno veliko n, jer
+
cn cn
zbog konvergencije reda
nx0 , nx0 0 kad n +. Treba jo pokazati
n=1
da je funkcija koju dati red denie beskonacno diferencijabilna za x x0 ,

+
+
cn
cn ln n
ako red
=
nx0 konvergira. Posmatranjem izvodnog reda:
nx
+

n=1
n=1
cn
nx0
ln n
nxx0
n=1
na isti nacin se dokazuje njegova ravnomerna konvergen-
cija, a to znaci i diferencijabilnost funkcije. Pogledati reeni primer 1.3.4 iz

[2], II, strana 25.
+

2
3.32. Neka je lim n |an | = 1. Dokazati da tada red
an en x
n+
n=1
ravnomerno konvergira

na skupu [, +[ , > 0.
an
Poto je n2 x |ann2 x| za sve x [, +[ to je red ravnomerno
e
e
+
|an |
konvergira. Meutim, iz
konvergentan na datom skupu, ako red
n2
n=1 e

uslova lim n |an | = 1 sledi da je sa izuzetkom konacno clanova niza
n+
an : |an | 2n . Na osnovu Koijevog kriterijuma, red
+

2n
n2
e
n=1
konvergira
178
dakle dati red ravnomerno konvergira.

n . Zaista, poto
Napomena.
Studenta ne treba da zbuni ocena: |an | 2

n
n
|an | = 1 (1 je najveca tacka nagomilavanja niza |an |), za svako
je lim
n+

> 0 skoro svi clanovi niza n |an | (sa izuzetkom konacno) su manji od 1+.
Uzimajuci na primer = 1, dobijamo |an | 2n za sve clanove niza |an | , sa
izuzetkom njih konacno.
3.33.
Dokazati da sledeci redovi konvergiraju ravnomerno na navedenim razmacima:
+
+
(1)n xn
(1)n1 enx
,
0
1;
b)
, 0 x < +;
a)
n
n
c)
n=1
+

n=1
n=1
(1)n
n+x , 0
x < +.
Sva tri reda ravnomerno konvergiraju na datim skupovima po Dirih+

leovom kriterijumu. Da se podsetimo: funkcionalni red
an (x) bn (x)
n=1
ravnomerno konvergira na skupu A R, ako je niz Sn (x) parcijalnih suma

+

reda
an (x) ravnomerno ogranicen na A, tj. M > 0 tako da je za svako
n=1
x A i za svako n N :
n

|Sn (x)| =
ak (x) M,

k=1
a niz bn (x) monotono (bn+1 (x) bn (x) za n n0 ) i ravnomerno tezi nuli

na A, kad n +.
U svakom od primera je an (x) = (1)n , pa je |Sn (x)| 2. U primeru
a) je
1
1
bn (x) = xn
xn+1 = bn+1 (x)
n
n+1

za 0 x 1. Naravno n1 xn 0 na [0, 1] jer je n1 xn n1 0, n +. U
primeru b) je
bn (x) =
1 nx
1 (n+1)x
e
e
= bn+1 (x)
n
n+1
za x 0, a u c)
bn (x) =
1
1
= bn+1 (x) .
n+x
n+1+x
U oba slucaja, na skupu [0, +[ je 0 < bn (x)

kad n +.
1
n
to znaci da bn (x) 0,

Napomena. Red iz primera b) se smenom ex = t svodi na red iz
primera a). Ravnomerna konvergencija onda sledi prema ([2], II, Stav 1.4.2
ili [9], II, teorema 6.5.XII).
+
+

3.34. Ako red
|un (x)| ravnomerno konvergira na [a, b] tada i
un (x)
n=1
n=1
ravnomerno konvergira na [a, b] . Dokazati.

Moze se primeniti opti Koijev kriterijum ravnomerne konvergencije
([2], II, Teorema 1.2.1 ili [9], II, Teorema 1.1.XII). Neka je > 0. Onda
postoji n0 N takvo da ako m, n N (n > m) i m, n > n0 onda je
||um (x)| + |um+1 (x)| + + |un (x)|| < .
Sada je za Koijev odsecak reda
+

un (x)
n=1
|um (x) + + un (x)| ||um (x)| + + |un (x)|| <

za m, n > n0 , tj. red
+

un (x) ravnomerno konvergira.
n=1
3.35.Neka je f (x) =
+

n=1
an
n!
sin nx
x
(a R) . Izracunati
Nula nije singularitet. Zaista,
+
(
f (x) dx.
lim f (x)
x0+
+ n
+
+

a sin nx an
sin nx a an1
=
lim
=
= aea ,
n!
x
n!
x
(n
1)!
x0+
x0+
n=1
n=1
n=1
jer je red
lim
+

n=1
an
n!
sin nx
x
ravnomerno konvergentan po x. Stvarno
+ n
+

a sin nx
an1
sin nx
=a
n!
x
(n
1)!
nx
n=1
n=1
n1

a
|a|n1
i (n1)!
sinnxnx (n1)!
pa prema Vajertrasovom kriterijumu sledi njegova
ravnomerna konvergencija (a je ksiran broj). Zato je
!
+
'
'A
+ n
+ n 'A

a sin nx
a
sin nx
f (x) dx = lim
dx = lim
dx
A+
A+
n!
x
n!
x
n=1
n=1
0
180
'nA
+ n 'nA
+ n

a
sin
t
a
sin t
(ea 1)
= lim
dt =
lim
dt =
.
A+
A+
n!
t
n!
t
2
n=1
n=1
0
0

Treba opravdati razmenu lim i u pretposlednjoj jednakosti. Ali
+
( sin t
an nA
n!
t dt je funkcionalni red po parametru A gde je a ksiran broj.
n=1
0

nA

+
( sin t
( sin t
dt
konvergira,
to
postoji
L
>
0
takvo
da
je
dt
Poto integral

t
0 t

0
+
( sin t
an nA
L za svako n N i za svako A > 0. To znaci da red
n!
t dt
0
n=1

n nA

(

sin t
ravnomerno konvergira po Vajertrasovom kriterijumu, jer je an!
dt

0 t

n
L |a|
n! .
3.36.a) Dokazati da je sa f (x) = 1 +
+

n=1
xn
1+n2
denisana neprekidna
funkcija na [1, 1] ;
b) Dokazati da je funkcija f neprekidno diferencijabilna na [1, 1[ ;
c) Dokazati da je f (1) = +.
a)
Dati
stepeni red ima poluprecnik konvergencije R = 1 jer je
an
lim
= 1. Na krajevima segmenta [1, 1] on konvergira apsolutno,
n+ an+1
xn
1
jer je 1+n
ci dati red ravnomerno i ap2 n2 za sve x [1, 1] . Zna
n
x
solutno konvergira na skupu [1, 1] . Poto su funkcije x 1+n
2, n =
1, 2, ...neprekidne to je f neprekidna funkcija kao suma ravnomerno konvergentnog reda neprekidnih funkcija.
b) Suma f (x) stepenog reda je u intervalu ]1, 1[ beskonacno diferencijabilna prema osnovnom svojstvu stepenog reda ([2], II ili [9], II) i
+
f (x) =
1 nxn1
+
, x ]1, 1[ .
2 n=2 1 + n2
Poto stepeni red konvergira na levom kraju intervala ]1, 1[ na osnovu

Lajbnicovog kriterijuma, a funkcija f je neprekidna u tacki x = 1, to je
!
+
n1

1
nx
f (1) =
lim f (x) = lim
+
2 n=2 1 + n2
x1+
x1+
+
(1)n1 n
nxn1
1
+
lim
=
.
2 n=2 x1+ 1 + n2 n=1 1 + n2

c)
f
(1) =
lim
h0
jer red
+

n=1
lim
h0
n
1+n2
+

n=1
+

n=1
divergira
(1+h)n
1+n2
1+nh
1+n2
n
1+n2
+

n=1
+

1
1+n2
1
1+n2
n=1
+

n
= +
1 + n2
h0
n=1
= lim

n1 , n + .
3.37. Dokazati da je za an (x) = aeanx bebnx (0 < a < b) ispunjeno

!
+
+ +
'
+ '

an (x) dx =
an (x) dx.
n=0 0
S obzirom da je
+

'

an (x) dx

0
+
(
to je integral
+
(
0
+
(
aeanx dx i
n=0
+
+
+
'
'
'
anx
|an (x)| dx a
e
dx + b
ebnx dx
0
+
+ 1
1
1
1
2

= e anx 0 e nbx
= + =
n
n
n n
n
0
an (x) dx apsolutno konvergentan.
Kako su i integrali
bebnx dx konvergentni, to je
+
'
+
+ 1
1

an (x) dx = e anx 0 + e nbx
= 0.
n
n
0
0
Dakle,
+
(
+
an (x) dx = 0. Red
n=0 0
+

n=0
aenx i
an (x) takoe apsolutno konvergira i
n=0
njegova suma je
jer redovi
+

+

n=0
a
b
1 eax 1 ebx
bebnx konvergiraju za x > 0. Red
+

n=0
an (x)
ne konvergira ravnomerno, jer an (x) ne konvergira ravnomerno nuli, kad
182
n +, te se ne moze opravdati integraljenje clan po clan. Treba dakle

+
(
razmotriti integral
(x, a, b) dx, gde je
0
(x, a, b) =
b
a
.
1 eax 1 ebx
Meutim on je ili (ako divergira) ili manji od nule (ako konvergira).

Zaista, funkcija
(x, a, b) =
je opadajuca jer je
a aebx b + beax
1 ebx eax + e(a+b)x
(x, a, b) =
Zatim je lim (x, a, b) =
x+
a2 ea x
b2 ebx
< 0.
(eax 1)2 (ebx 1)2
a
10
b
10
=ab<0 i
a aebx b + beax
x0+
x0+ 1 ebx eax + e(a+b)x
abebx abeax
= lim
x0+ bebx + aeax (a + b) e(a+b)x
ab2 ebx + a2 beax
= lim
x0+ b2 ebx a2 eax + (a + b)2 e(a+b)x
a2 b ab2
ab
=
=
.
2
2
2
2
(a + b) a b
lim (x, a, b) = lim

Zna
( ci, dokazano je da je leva strana razlicita od desne strane, tj. da i
ne komutiraju.
3.38. a) Odrediti sve tacke realne prave u kojima je funkcija
f (x) =
+

nx [nx]
n=1
n2
neprekidna;
(1
b) Izracunati f (x) dx.
0

a) Zbog nx[nx]
n12 za sve x R (a R a 1 < [a] a)
n2
dati red konvergira ravnomerno na R. Kako su u svakoj tacki x RQ sve

funkcije x nx[nx]
neprekidne, to je i f neprekidna u tim tackama. Neka
n2
je x0 racionalan broj. Funkcija f je u x0 prekidna. Zaista,
lim
xx+
0
nx [nx]
=0
n2
pa je zbog (ravnomerne konvergencije reda) lim f (x) = 0. Meutim,

xx+
0
lim f (x) > 0 jer su svi clanovi reda nenegativni i bar jedan strogo poziti-
xx
0
van. Na primer
lim
xx
0
qx [qx]
1
= 2 > 0.
2
q
q
b) Prema a) skup tacaka prekida funkcije f je Lebegove mere nula, pa

je f integrabilna na [0, 1] . Kako je
'1
0
n 'n
nx [nx]
1
1
1 1
1
dx = 2
(nx [nx]) dx = 2 n = 2
2
n
n
n
n 2
2n
k=1 k1
n
i dati red ravnomerno konvergira, to je

'1
0
+ '
+

nx [nx]
1
1 2
2
f (x) dx =
dx
=
=
=
.
2
2
n
2n
2
6
12
n=1
n=1
1
3.39. Odrediti domen i ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije

+
enx
f (x) =
.
n2 +1
n=1
Funkcija f (x) =
+

n=1
enx
n2 +1
je data u obliku funkcionalnog reda s poz-
itivnim clanovima. Ona je denisana za x 0, jer je tada red ciji je ona

+
1
nx
suma konvergentan, zbog 0 < ne 2 +1 n21+1 , i red
konvergira. Dati
n2 +1
n=1
funkcionalni red tada i ravnomerno konvergira prema Vajertrasovom kriterijumu. To znaci da je funkcija f na skupu [0, +[ neprekidna. Uzimajuci
da je ex = t, t ]0, 1] kad x [0, +[ , dobija se stepeni red
g (t) = 1 +
+

tn
.
n2 + 1
n=1
184
Funkcija g je diferencijabilna na skupu ]0, 1[ i g (t) =
+

ntn1
n2 +1
n=1
na osnovu
svojstava stepenog reda. Ovo znaci da je funkcija x f (x) diferencijabilna

na skupu ]0, +[ kao slozena funkcija (f (x) = g (ex )). to se tice difer (1) = prema zadatku 3.36. c).
encijabilnosti u nuli, sledi f+ (0) = g
Znaci f C [0, +[ D ]0, +[ .
3.40. Dokazati da je
+
enx
a) Red
konvergentan za x 0, a divergentan za x < 0;
n2 1
n=2
b) Funkcija f (x) =
+

n=2
na ]0, +[ ;
enx
n2 1
neprekidna na [0, +[ , a diferencijabilna
c) Odrediti interval konvergencije i sumirati stepeni red S (x) =

d) Izracunati integral
+
(
+

n=2
f (x) dx.
xn
;
n(n2 1)
a) Ako je x 0, red konvergira prema Vajertrasovom kriterijumu,

+
1
nx
konvergira. Za x < 0 red
jer je 0 < ne 2 1 n211 , n 2, i red
n2 1
n=2
divergira jer tada opti clan ne tezi nuli. Zaista,
enx
enx
n2 x2
x2
>
>
=
> 0 (n > 2) .
n2 1
n2
2n2
2
b) Kako je za sve x 0,
enx
n2 1
+

tn
n2 1
n2 1
i kako red
+

n=2
1
n2 1
konvergira,
to je prema Vajertrasovom kriterijumu dati funkcionalni red ravnomerno

konvergentan na skupu [0, +[ . Drugim recima, f je neprekidna funkcija
nx
na [0, +[ , jer su takve funkcije x ne 2 1 , x 0, n 2.
+
enx
Smenom ex = t, odnosno x = ln 1t , funkcionalni red
n2 1 po promenlji
voj x > 0 postaje stepeni red
n=2
n=2
po promenljivoj t ]0, 1[ . Kako se
dobijeni stepeni red moze diferencirati clan po clan za t ]0, 1[ , to je prema

teoremi o izvodu slozene funkcije
!
!
+
+

enx
tn
f (x) =
=
(t) t (x)
21
21
n
n
n=2
n=2
x
x
e
+

nenx
ntn1
=
,
n2 1 n=2 n2 1
n=2

tj. f je diferencijabilna na skupu ]0, +[ .
+

Napomena. Da je funkcija x
n=2
enx
n2 1
diferencijabilna na skupu
]0, +[ moze se pokazati i na sledeci nacin:

Neka je x0 ksiran pozitivan broj i neka je zatim > 0, takvo da 0 ne
+
+
enx
nenx
pripada segmentu [x0 , x0 + ] . Tada je red
=
n2 1
n2 1
n=2
n=2
ravnomerno konvergentan na segmentu [x0 , x0 + ] prema Vajertrasovom

+
n(x0 )
nx

kriterijumu, jer je ne
en(x0 ) i red
e
konvergira. To
n2 1
znaci da je za svako x > 0,
f (x)
+

n=2
n=2
nenx
,
n2 1
odnosno da je f diferencija-
bilna na skupu ]0, +[ .

c) Neposredno se dobija da je poluprecnik konvergencije reda R = 1, kao
i da red apsolutno konvergira na segmentu [1, 1] . Iz jednakosti
1
1 1
1
1
1
= +
+
,
2
n (n 1)
n 2 n1 2 n+1
sledi da je suma datog reda jednaka
+ n

x
n=2
Kako je ln (1 + y) =
+

n=1
+ n

x
n=2
+
xn
1 xn
1 xn
+
+
, x ]1, 1[ .
n
2 n=2 n 1 2 n=2 n + 1
(1)n1 n
y ,
n
+ n

x
n=1
+
n1
y ]1, 1] , to je
=x
+

(1)n (x)n
n=1
= x + ln (1 x) ,
+
x
x
x xn
x
=
= ln (1 x) ,
2 n=2 n 1
2 n=1 n
2
!
+
+
+
1 xn
1 xn+1
1 xn
x2
=
=
x
2 n=2 n + 1
2x n=2 n + 1
2x n=1 n
2

1
x2
=
x+
+ ln (1 x) ,
2x
2

2
1
za x = 0. S obzirom da je lim 2x
x + x2 + ln (1 x) = 0, to je za sve
1
2 n=2 n 1
x0
x ]1, 1[
+

xn
(1 x)2
3
1
=
ln (1 x) + x ,
2
n (n 1)
2x
4
2
n=2
186
to predstavlja sumu reda u unutranjosti intervala konvergencije.

d)
+
'
f (x) dx =
lim
b+
=
+

n=2
S (1) =
f (x) dx = lim
b+
lim
b+
+

n=2
gde je S (x) =
'b
xn
.
n(n2 1)
'b
0
+ 'b

n=2 0
+

enx
n2 1
n=2
dx
+

enx
1 ebn
dx
=
lim
b+
n2 1
n (n2 1)
n=2
1 ebn
lim
b+ n (n2 1)
+

n=2
1
n (n2
1)
= S (1) ,
Prema Abelovoj teoremi imamo:
lim S (x) = lim
x1
x1
3
1 (1 x)2
x
ln (1 x)
4
2
2x
3
1
1x
1
1 lim
lim (1 x) ln (1 x) = .
4
2 x1 2x x1
4
(

Koricena razmena i i lim i je moguca jer redovi
=
+
+

enx
1 ebx
,
(x
0)
,
i
, (b 0) ,
n2 1
n2 1
n=2
n=2
ravnomerno konvergiraju.
3.41. Ispitati neprekidnost i diferencijabilnost funkcije f (x) =
+

2x
en
n=1
u svojoj oblasti denisanosti.
+
n2 x
Funkcija je denisana na skupu ]0, +[ , jer je tada red
e
n=1
n
konvergentan ( en2 x = enx 0 < 1 kad n + i x > 0). Za x 0,
opti clan ne tezi nuli. Neka je sada x0 proizvoljan ksiran pozitivan broj.
Odaberimo > 0, takvo da je [x0 , x0 + ] ]0, +[ . Kako na skupu
[x0 , x0 + ] red
+
+

2 n2 x
2
en x =
n e
n=1
n=1

+

2 n2 (x0 )
2
2

ravnomerno konvergira ( n2 en x n2 en (x0 ) i red
n e
n=1
je konvergentan) to je data funkcija diferencijabilna (a to znaci i neprekidna)

u tacki x0 . Zbog proizvoljnosti tacke x0 , funkcija f je diferencijabilna u
+
2 n2 x
.
svojoj oblasti denisanosti i f (x) =
n e
n=1
+
+
n2 x
2 n2 x
Napomena.
Vidimo da i ako red
e
=
n e
n=1
n=1
nije ravnomerno konvergentan na ]0, +[ (zato?) to se polazni red moze

diferencirati clan po clan za svako x > 0.
3.42. Odrediti denicioni skup i ispitati neprekidnost i diferencijabilnost
+
cos nx
funkcije f (x) =
3 .
n=1 n 2

Iz nejednakosti cos 3nx 13 , x R, n N, sledi apsolutna i unin2
n2
formna konvergencija na R (prema Vajertrasovom kriterijumu) to znaci
da je funkcija f denisana i neprekidna na R.
+
sin nx
Formirajmo red izvoda clanova ispitivanog reda. On je oblika
1 .
n=1 n 2
Prema Dirihleovom kriterijumu ovaj red ravnomerno konvergira na svakom

intervalu koji ne sadrzi tacke oblika 2k, k Z (obrazloziti detalje!). Pokazi
mo da u tackama 2k funkcija nema izvod. Imamo za p N

1
f (0) f
p

p
p
p 2
n
+

1 cos np
2 sin2 2p
2
n 2 1
2
=
=
n
3
3
3
2p
2 p2 n=1
n2
n2
n2
n=1
n=1
n=1
odakle sledi da je
f (0) f
1
p

1
p
p
2
n +, p +,
2 p n=1
tj. funkcija nema izod u nuli, pa zbog periodicnosti, ni u jednoj tacki oblika
2k, k Z.
Napomena. Koricena je ocena: sin x 2 x, kad god je 0 x 2 .
3.43. Ispitati neprekidnost funkcije f : [0, +[ R denisane sa
x
n
f (x) =
+ '

n=0 0

ln 1 + u2 du.
188

Poto je ln 1 + u2 u2 za sve u R, to je
x
0 an (x) =
'n
0

ln 1 + u2 du
'n
0
u2 du =
x3
A3
,
3n3
3n3
jer za ksirano x 0, postoji A R+ takvo da je 0 x A. Prema

Vajertrasovom kriterijumu dati red ravnomerno konvergira na skupu [0, A] ,
to znaci da je f neprekidna u tacki x. Funkcija je dakle neprekidna u svom
domenu [0, +[ .
+
(1)n
3.44. Naci lim
nx .
x0+ n=1
+

Neka je f (x) =
n=1
(1)n
nx .
Funkcija f je denisana za x > 0, na osnovu
Lajbnicovog kriterijuma. Stvarno, ako je x ksiran pozitivan broj, tada

1
ce, na skupu ]0, +[ dati red nije ravnomerno konvergentan, jer
nx 0. Ina
(1)n
opti clan nx ne konvergira ravnomerno
nuli kad n + (obrazloziti

detalje!). Zato komutiranje lim i nije obezbeeno. Meutim, kako
je za sve n N : (1)n = 12 (1)n (1)n1 , to je
1
(1)n (1)n1 x
2
n
n=1

+
1 (1)n 1
1
1
= +
= + g (x) .
x
x
2 n=1 2
n
(n + 1)
2
f (x) =
+

1
Nije teko proveriti da red denisan funkcijom g ravnomerno konvergira na

[0, +[ (Dirihleov kriterijum) i zato je
1
1
1
lim f (x) = + lim g (x) = + g (0) = .
2 x0+
2
2
x0+
3.45. Odrediti poluprecnik konvergencije R stepenih redova:

+
+
n2
n2 n

a)
n tan n1
(x 1)n ; b)
n arcsin n1
x ;
c)
e)
n=1
+

n=1
+

n=1
n(n+3)(n+6)...4n n
x ;
3n
2
(n!)
(2n)!
d)
n=1
+
n
&
sin nk (x 1)n ;
n=1 k=1
+
(tan x) (n) |x=0 n
(2n1)!!
n
(x
2)
;
f
)
x .
n!
(2n)!!
n=1

n2
a) Poto je an = n tan n1
, to je
n +, imamo
n tan
+

2
n
1 n
n
n tan n = n tan n1 . Kad

1
3
1
1
1
3
=n
+ 3 +o
=
1
+
+
o
.
n
n n
n3
n2
n2
Zatim je

3
1
1 n
n ln 1+ 32 +o 12
n 32 +o 12
n
n
n
n
n tan
=e
=e
= e n +o( n ) 1
n
kad n +. Znaci R = 1. Zato stepeni red apsolutno konvergira za
|x 1| < 1 odnosno za 0 < x < 2. Na krajevima intervala konvergencije
red divergira jer tada opti clan ne tezi nuli Neka student obrazlozi.
n2

b) Iz an = n arcsin n1
sledi

1
1 n
n ln n n
+ 13 +o 13
n
6n
n
|an | =
n arcsin
=e
n

n ln 1+
= e
1
+o
6n2
1
n2

n
=e
1
+o
6n2
1
n2
= e 6n +o( n ) 1
kad n +. Dakle, R = 1, tj. red apsolutno konvergira za |x| < 1. Na

krajevima intervala ]1, 1[ red divergira iz istog razloga kao kod prethodnog
primera. Ovde je koricena formula
arcsin x = x +

x3
+ o x3 , x 0.
6
c) Kako je an = n(n+3)(n+6)...4n
to je
3n

an

R =
lim
n+ an+1
n (n + 3) (n + 6) ...4n
3n+1
=
lim
n+
3n
n (n + 4) (n + 6) ...4n (4n + 3)
3n (n + 3) ...4n
=
lim
=0
n+ (n + 1) (n + 4) ...4n (4n + 4)
jer imenilac ima veci stepen od brojioca. Dakle, red konvergira jedino za
x = 0.
d)
n
(1
1
k

ln sin xdx
ln sin n
n
n
|an | = e k=1
e0
190
znaci R = e
e)
(1
ln sin xdx
je poluprecnik konvergencije stepenog reda.
(n!)2 (2n 1)!!

(2n + 2)! (2n + 2)!!
an
(2n + 2)2 (2n + 1)
=
=
=4
an+1
(2n)! (2n)!!
((n + 1)!)2 (2n + 1)!!
(n + 1)2 (2n + 1)
za sve n N, znaci red apsolutno konvergira za |x 2| < 4 odnosno za
2 < x < 6. Na krajevima intervala ]2, 6[ red divergira kao geometrijski
red jer je tada kolicnik jednak jedinici.
f ) Pogledati [2], II, zadatak 18, strana 38.
3.46. Razloziti u stepeni red po x funkcije:

+
xn
2
x
4
x
1+
a) x sin x; b) x x4 +x2 +1 ; c) x e
4n .
n=1
a)

1 cos 2x 2 1
=
1 2 cos 2x + cos2 2x
2
4
1 1
1 + cos 4x
3 1
1
cos 2x +
= cos 2x + cos 4x.
4 2
8
8 2
8

2
sin x = sin2 x =
4
Ako se u formuli
cos x = 1 +
+

(1)n x2n
n=1
(2n)!
, x R,
x zameni sa 2x, odnosno 4x, dobija se (prema teoremi o zameni reda u

red [9], II)
sin4 x
3 1
=
8 2
1+
n
+ (1)

n=1
+

(1)n (2x)2n
n=1
42n
8
(2n)!
(2n)!

n
4
2
1
+
8
1+
+

(1)n (4x)2n
n=1
(2n)!
x2n .
b)
f (x) =
=
x4
x
x
x
=
= 2
2
2
+x +1
(x + x + 1) (x2 x + 1)
(x2 + 1) x2
+

1
x (x 1) (x + 1)
2
2
=
x
1
=
x
1
x
1
+
x6n
x6 1
1 x6
n=1

= x3 x +
+

6n+3

x
x6n+1 , |x| < 1.
n=1
2
c) Poto je ex = 1 +
+

n=1
(1)n x2n
n!
za sve x R, a red 1 +
+

n=1
xn
4n
konvergira za |x| < 2, to je trazeni stepeni red Koijev proizvod navedenih

stepenih redova.
3.47. Odrediti Maklorenove redove sledecih funkcija:
(1
(1
(1
2 2
a) x ln (1 + xt) dt; b) x arctan (xt) dt; c) x ex t dt.
0
a) Reavanjem integrala
(1
ln (1 + xt) dt dobija se funkcija
f (x) = ln (1 + x) 1 +
1
ln (1 + x) ,
x
koju nije teko razviti u Maklorenov stepeni red za 1 < x 1.

b) Poto je
'1
0
arctan (xt) dt = arctan x

1
ln 1 + x2 ,
2x
znajuci da je
arctan x = x
+

x3 x5
x2n1
+
=
(1)n1
3
5
2n 1
n=1
za |x| < 1 i
ln (1 + x) = x
+

x2 x3
(1)n1 n
+
=
x
2
3
n
n=1
za 1 < x 1, student moze da zavri zadatak. Naravno, za dobijene

Maklorenove redove treba ispitati konvergenciju na krajevima intervala.
(1
2 2
c) Za razvijanje funkcije f (x) = ex t dt u Maklorenov stepeni red,
0
najpre treba podintegralnu funkciju razviti u takav stepeni red, tj.

ex
2 t2
= 1 x2 t2 +
+

(1)n 2 2 n
x4 t4 x6 t6
+ =1+
x t
2!
3!
n!
n=1
192
odakle sledi, integraljenjem clan po clan, da je f (x) = 1 +
+

n=1
(1)n
n!
x2n
2n+1
kao i da red konvergira za sve x R.

3.48. Naci primer funkcije f ciji Maklorenov red ima poluprecnik konvergencije R > 0, ali ni za jedno x = 0 ne konvergira ka f (x) .
Neka je
+ n

x
f1 (x) = ex = 1 +
n!
n=1
za sve x R i neka je
f2 (x) =
e x2 , x = 0,
0, x = 0.
Pokazuje se da da su svi izvodi funkcije f2 u nulu jednaki nula, tako da je njen

+

Maklorenov red oblika a0 +
an xn , gde je a0 = a1 = = an = = 0.
n=1
Zato je Maklorenov red funkcije f = f1 + f2 jednak Maklorenovom redu

funkcije f1 i u svakoj tacki x = 0 konvergira ka f1 (x) = f (x) . Dakle, jedan
primer funkcije koja ispunjava zahteve u zadatku je

1
ex + e x2 , x = 0,
f (x) =
1, x = 0.
3. 49.
Izracunati:
(2
(2
(2
1
a) cot t ln cos t dt; b) tan x ln sin xdx. c)
0
ln t
t1 dt;
d)
(2 ln t 2
1
t1
dt.
a) i b) Tacke 0 i 2 su prividni singulariteti kod oba integrala (neka

to student pokaze). ta vie, integrali se razlikuju samo po znaku. Zaista,
I1 =
'2
0
'2

tan
t ln sin
t d
t = tan x ln sin xdx.
2
2
2
Treba dakle izracunati integral I2 =
(2
0
et , I2 =
1
4
(1
0
(0
ln(1y)
dy.
y
te2t dt
,
1e2t
tan x ln sin xdx. Smenom sin x =
a zatim smenom 2t = ln z, I2 =
1
4
(1
0
ln z
1z dz
tj. I2 =
Poslednji integral je nesvojstven sa stvarnim singularitetom u

jedinici i prividnim singularitetom u nuli i reava se razvijanjem podintegralne funkcije u stepeni red. Poto je
ln (1 y) =
tj.
ln(1y)
y
I2 =
= 1
1
lim
4 0+
+

n=2
1
'
yn1
n
+

(1)n1 (y)n
n=1
+ n

y
n=1
to je
ln (1 y)
1
dy = lim
y
4 0+
1
'
0
+ n1

y
n=2
dy
!
1
'
+
n

1
1
1
(1
)
y n1 dy = lim 1
lim 1
4 0+
n
4 0+
n2
n=2
n=2
+

+

(1 )n
1 1
1 1
(1 )n
= lim
=
lim
4 4 0+ n=2 n2
4 4 n=2 0+
n2

1 1 2
2
=
1 = .
4 4 6
24
2
Znaci prvi integral je 24 , a drugi 24 .

Napomena.
Neka student obrazlozi integraljenje clan po clan i razmenu lim i
c) i d) Oba integrala su Rimanova, jer je tacka x = 1 prividni singularitet. Naime

ln t
ln t 2
lim
= 1 i lim
= 1.
t1 t 1
t1 t 1
Smenom t 1 = x, prvi integral postaje
(1
0
ln(1+x)
dx.
x
Razvijanjem podinte-
gralne funkcije u stepeni red (koji na [0, 1] ravnomerno konvergira) sledi
I1 =
'1
0
!
'1
+
1 (1)n1 n
x dx =
x n=1
n
0
'1
+

(1)n1
n=1
xn1 dx =
+

(1)n1
n=1
+

(1)n1
n=1
n2
=1
xn1 dx
1
1
1
+ 2 2 + .
2
2
3
4
194
Znajuci da je
+

n=1
1
n2
2
6 ,
najpre se nalazi

1
2
1
1+ 2 + 2 + =
,
2
3
24
1
1
1
+ 2 +=
2
2
4
4
a zatim i
1
12
1
32
+=
(2
1
2
12 .
I2 =
'2
ln t
t1 dt
Zato je
1
1
2 2
2
1
+
=
.
22 32 42
8
24
12
1
Dakle,
2
8 .
Za drugi integral je
= ln2 2 + lim
t1+
= ln 2 + 0 + 2
2
= ln 2 + 2
'1
0
= ln2 2 + 2
ln2 t
+2
t1
'2
1
d)
g)
n=2
+

n=1
n=2
n2 xn
a) Neka je f
je
2 ln t
dt
t (t 1)
1
1
t1 t
'2
ln tdt
ln t
dt
t
2
ln (1 + x)
ln2 t
dx 2
x
2 1
2
2
ln2 2 =
2 ln2 2.
12
6
nxn
x2n+1
.
4n2 1
c)
+

n=1
+

xn
;
n2 (n+1)
n2 enx , x > 0;
(n+1)(n+3)(n+4) ; f )
n=1
n=1
+
n2 +3n+1
h)
.
n!
n=1
+
+
xn1
xn
,
onda
je
xf
(x)
=
(x) = 12 +
n(n+1)
n(n+1) .
n=2
n=1
(n1)(n+2) ;
(1)n1
2n1 ;
n=1
+

'2
ln t
dt 2
t1
3.50. Naci sume redova:

+
+
xn1

a) 12 +
;
b)
(1)n1
n(n+1)
+

'2

ln2 t
1
2 2
2 dt = t 1 ln t 1 +
(t 1)
(x f (x)) =
e)
+ n1
+ n+1

x
x
tj. x2 (x f (x)) = g (x) =
.
n+1
n+1
n=1
n=1
Zatim

Sada je g (x) =
+

xn =
n=1
x
1x
za |x| < 1. Inace, polazni stepeni red konver-
gira na segmentu [1, 1] . Zatim je

'
'
x
x1+1
g (x) =
dx + C1 =
dx + C1 = x ln |x 1| + C1 .
1x
x1
Iz g (0) = 0, sledi C1 = 0, dakle
x2 (x f (x)) = x ln |x 1| = x ln (1 x)
jer je |x| < 1. Zatim je (x f (x)) = x12 ln (1 x) x1 tj.

'
1
x f (x) =
ln (1 x) dx ln |x|
x2
'
1
1 1
=
ln (1 x)
dx ln |x|
x
x 1x
'

'
1
1
1
=
ln (1 x)
dx
dx ln |x|
x
1x
x
1
=
ln (1 x) ln |x 1| + ln |x| ln |x| + C2
x
1
=
ln (1 x) ln (1 x) + C2 .
x
Poto je

+

1
1
1
1
f (1) =
= lim
+
++
n (n + 1) n+ 1 2 2 3
n (n + 1)
n=1

1
1
1 1 1
=
lim 1 + + +
n+
2 2 3
n n+1

1
=
lim 1
= 1,
n+
n+1
onda u jednakosti
1x
ln (1 x) + C2
x
prelaskom na granicnu vrednost, kad x 1 sledi: 1 = 0 + C2 , tj. C2 = 1.
Dakle, f (x) = 1x
ln (1 x) + x1 za x = 0 i f (0) = 12 . Time je odreena
x2
suma reda.
b) I ovaj red konvergira za x [1, 1] . Neka to student dokaze. Ako je
f (x) suma reda u oblasti |x| < 1, onda je
xf (x) =
f (x) =
+

n=1
(1)n+1
+

x2n
x2n1
=x
(1)n+1
= x g (x) .
2n 1
2n 1
n=1
196
Zatim je za |x| < 1,

g (x) =
+

(1)n+1 x2n2 =
n=1
1
1 + x2
tj. g (x) = arctan x + C1 . Iz g (0) = 0, sledi C1 = 0, pa je g (x) = arctan x.

Dakle, f (x) = x arctan x, odnosno
'
'
1 x2
x2
arctan x
f (x) =
x arctan xdx =
dx + C2
2
2 1 + x2
'
1
1 + x2 x2
x2
arctan x
=
dx + C2
2
2
1 + x2
1
1
x2
arctan x x + arctan x + C2 .
=
2
2
2
Poto je f (0) = 0, to je C2 = 0. Suma reda je
f (x) =
x2
1
1
arctan x x + arctan x.
2
2
2
c) Ako je f (x) suma reda, onda je

+
+
+

1+nn n 1 n
1
x
=
x
xn
2
2
n
(n
+
1)
n
n
(n
+
1)
n=1
n=1
n=1

+
+
1
1
1
n
=
x
xn
2
n
n
n
+
1
n=1
n=1
f (x) =
+
+
+

1 n 1 n 1
=
x
x +
xn
2
n
n
n
+
1
n=1
n=1
n=1
= h1 (x) h2 (x) + h3 (x) .

Dalje je
h1 (x) =
+
+

1 n1
1
x
tj. x h1 (x) =
xn1 =
n
1x
n=1
n=1
odakle je x h1 (x) = ln (1 x) + C1 . Iz h1 (0) = 0 sledi C1 = 0. Znaci

h1 (x) = x1 ln (1 x) , odnosno
h1 (x) =
'x
0
ln (1 t)
dt + C2 .
t

Kako je h1 (0) = 0, to je C2 = 0. Dakle, h1 (x) =
h2 (x)
+

xn1 =
n=1
(x ln(1t)
0
dt. Dalje je
1
1x
tj. h2 (x) = ln (1 x) + C3 , odnosno h2 (x) = ln (1 x) jer je C3 = 0.

Na kraju
+

x
, tj.
(x h3 (x)) =
xn =
1x
n=1
'
'
x
x1+1
x h3 (x) =
dx +C4 =
dx+C4 = xln (1 x) +C4 ,
1x
x1
odakle sledi C4 = 0, znaci h3 (x) = 1

je f (0) = 0 i
1
x
ln (1 x) . Suma polaznog reda
1
f (x) = 1 ln (1 x) + ln (1 x)
x
'x
0
ln (1 x)
dx, x = 0.
x
d) Poto je poluprecnik konvergencije

n2
n (n + 3)
= 1,
n+ (n 1) (n + 2) (n + 1)2
R = lim
to je red apsolutno konvergentan za |x| < 1. Na krajevima segmenta [1, 1]

red divergira, jer tada opti clan ne tezi nuli. Neka je f (x) suma reda u
oblasti konvergencije. Onda je
f (x) =
+

n2 + n 2 n + 2
n2
n
x
=
xn
2+n2
2 +n2
n
n
n=2
n=2
+

+
+

2n
x2
A n B n
n
=
x +
x =
+
x +
x
n2 + n 2
1 x n=2 n 1
n+2
n=2
n=2
n=2
+

x2
1 1
4 1
x2
1
4
+
xn
xn =
+ g (x) h (x) .
1 x 3 n=2 n 1
3 n=2 n + 2
1x 3
3
Dalje je
g (x) = x
+

+

1
1
xn1 = x g1 (x) , g1 (x) =
xn2 =
,
n1
1x
n=2
n=2
198
tj. g1 (x) = ln (1 x) + C1 . Iz g1 (0) = 0, sledi C1 = 0. Znaci g (x) =

+
+
1 n
1 n+2
x ln (1 x) . Za funkciju h (x) =
zi dalje x2 h (x) =
n+2 x va
n+2 x
n=2
n=2

x3
odakle je x2 h (x) = 1x
+ C2 . Zbog h (0) = 0, dobija se C2 = 0. Dakle,
'
' 3
x3
x 1+1
2
x h (x) =
dx =
dx
1x
x1
'
2

=
x + x + 1 dx ln (1 x) + C3
=
x3 x2
x ln (1 x) + C3 .
3
2
Opet se dobija da je konstanta C3 = 0. Onda je

x 1 1 ln (1 x)
h (x) =
.
3 2 x
x2
Suma reda je f (0) = 0 i za x = 0 :
f (x) =
=
x2
1
x ln (1 x) +
1x 3
x2
1
x ln (1 x) +
1x 3

x 1 1 ln (1 x)
+ + +
3 2 x
x2
4
2
4
4x
ln (1 x) + +
+ .
2
3x
3 3x
9
4
3
e) Oblast konvergencije je segment [1, 1] . Iz rastavljanja

n
A
B
C
=
+
+
(n + 1) (n + 3) (n + 4)
n+1 n+3 n+4
sledi A = 16 , B = 32 , C = 43 . Onda je suma reda jednaka
+
f (x) =
1 xn
3 xn
4 xn
+
6 n=1 n + 1 2 n=1 n + 3 3 n=1 n + 4
1
3
4
= g (x) + h (x) p (x) .
6
2
3
Dalje je
(x g (x)) =
Onda je
x g (x) =
'
+

n=1
xn =
x
, |x| < 1.
1x
x1+1
dx + C1 = x ln (1 x) + C1
x1

i poto je C1 = 0 to je g (x) = 1
1
x
ln (1 x) . Zatim je
+
3

x h (x) =
xn+3 =
n=1
i onda
x3 h (x) =
x3
1x
x3 x2
x ln (1 x) + C2 , C2 = 0.
3
2
Znaci
1
1
1
1
h (x) =
2 3 ln (1 x) ,
3 2x x
x
za |x| < 1, x = 0. Imamo da je
+
4

x p (x) =
xn+3 =
n=1
te je x4 p (x) =
x4
4
x3
3
x2
2
x4
1x
x ln (1 x) , odnosno
1
1
1
1
1
p (x) =
2 3 4 ln (1 x) .
4 3x 2x
x
x
Dakle, suma reda je f (0) = 0 i za x = 0 :

1
1
3
1
1
1
1
f (x) =
1 ln (1 x) +

ln (1 x)
6
x
2
3 2x x2 x3

1
1
1
1
1
4

2 3 4 ln (1 x)
3
4 3x 2x
x
x

11
5
4
1
3
4
=
+
+
+
ln (1 x) .
36x 6x2 3x3
6x 2x3 3x4
f ) Red konvergira za x > 0, a za x 0 divergira. Smenom ex = t,
+
2n
dobija se stepeni red oblika
n t . Ako je f (t) njegova suma, onda je
n=1
f (t) = t 1 +
gde je g (t) = 1 +
+

+

n2 tn1
n=2
= t g (t) ,
n2 tn1 . Uzimanjem integrala sledi
n=2
'
g (t) dt =
+

n=1
ntn = t 1 +
+

n=2
ntn1
= t h (t) ,
200
gde je h (t) = 1 +
+

ntn1 . Zatim je
n=2
h (t) =
odnosno
g (t) dt =
g (t) =
tj. f (t) =
t
1t
t
,
(1t)2
t
(1 t)2
t(t+1)
.
(1t)3
h (t) dt =
n=1
Znaci,
1t+t
1
,
2 =
(1 t)
(1 t)2
Dakle, imamo da je
n2 enx =
ex (ex + 1)
.
(1 ex )3
g) Za nalazenje sume brojnog reda
n=1
t
1t .
(1 t)2 t 2 (1 t) (1)
t+1
=
,
4
(1 t)
(1 t)3
n=1
+

n=1
(1)n1 x2n1
.
2n1
tn =
odakle je
+

+

+

(1)n1
2n1
koristi se stepeni red
On je konvergentan na segmentu [1, 1] (R = 1, prema
Lajbnicovom kriterijumu konvergira za x = 1). Ako je

f (x) =
+

(1)n1 x2n1
n=1
2n 1
onda je
f (x) =
+

(1)n1 x2n2 =
n=1
1
1 + x2
tj. f (x) = arctan x + C. Iz f (0) = 0 sledi C = 0. Dakle, za sve x ]1, 1[

+

(1)n1 x2n1
n=1
2n 1
= arctan x.
S obzirom da red konvergira i za x = 1, to je prema Abelovoj teoremi suma

+
(1)n1
reda
2n1 jednaka arctan 1 = 4 .
n=1

h) Ako sa S oznacimo trazenu sumu, onda je
S =
=
=
=
+

+
+

n
1
1
+3
+
(n 1)!
(n 1)! n=1 n!
n=1
n=1
+

(n 1) + 1
n=1
+

(n 1)!
+

1
+3
+e1
n!
n=0
+

n1
1
+
+ 3e + e 1
(n 1)! n=1 (n 1)!
n=1
+

1
+ 5e 1 = 6e 1.
(n
2)!
n=2
3.51. Dokazati da je
I na
cin. Neka je
+

n=0
2n+1
(2n+1)2
(2
arcsin ( cos x) dx
f () =
+

n=0
2n+1
(2n + 1)2
i g () =
'2
arcsin ( cos x) dx.
Obe funkcije se mogu diferencirati na [0, 1[ : f zato to redovi

i
+

n=0
+

n=0
2n
2n+1
2n+1
(2n+1)2
ravnomerno konvergiraju na [0, r] , r [0, 1[ (svojstvo stepenih
redova), a g zato jer je izvod podintegralne

funkcije (arcsin ( cos x)) =
%
$
cos x
neprekidna funkcija na 0, 2 [0, r] , r [0, 1[ . Da je f () =
12 cos2 x
g () za sve [0, 1[ dovoljno je pokazati da je f () = g () za sve
]0, 1[ (f (0) = g (0) je ocigledno). Zaista iz f () = g () sledi f () =
g () + C. Kako je f (0) = g (0) = 0, to je C = 0, odnosno f () = g () za
sve ]0, 1[ . Poto su f i g neprekidne funkcije na [0, 1] , to je
f (1) =
lim f () = lim g () = g (1) =
'
0
'2
arcsin (cos x) dx
'
'2

2
arcsin sin
x dx = arcsin (sin x) dx = xdx =
.
2
8
0
202
Time je naena i suma reda

izvoda funkcija f i g na ]0, 1[ .
+

n=0
g () =
'2
0
cos xdx
=
1 2 cos2 x
1
(2n+1)2
'1
. Ostaje da se pokaze jednakost
du

( u = sin x)
1 2 (1 u2 )
'12
'1
1
du
1
dt
=
+
=

2
2
1
1 + t2
u
0
0
1 + 1
2

1
1
1+

=
ln t + 1 + t2 12 = =
ln
;
2 1
0
+
+

2n
1 2n+1
=
f () =
2n + 1
n=0 2n + 1
n=0
tj. (f ()) =
+

2n =
n=0
Dakle,
1
,
12
u
t=
1 2
0 < < 1, sve vreme je ta pretpostavka.
'
d
1 1+
= ln
+ C.
2
1
2 1
Uzimajuci granicnu vrednost leve i desne strane dobija se C = 0. Znaci
f () =
f () =
1
1+
ln
= g () .
2 1
Drugi na
cin. Prema formuli
arcsin x = x +
+

n=1
(2n 1)!!
2n n! (2n + 1)
x2n+1 , |x| 1
(razvija se najpre izvod funkcije y = arcsin x u stepeni red, a zatim integraljenjem i primenom Rabeovog kriterijuma dokaze da dobijeni red konvergira
i za x = 1) sledi
!
(2n 1)!! 2n+1
2n+1
cos x +
cos
x dx
n n! (2n + 1)
2
n=1
g () =
'2
0
'2
0
+

+

(2n 1)!! 2n+1

cos xdx +
n
2
n!
(2n
+
1)
n=1
'2
0
cos2n+1 xdx
= +
+

(2n 1)!!
2n n! (2n + 1)
n=1
+

(2n)!!
(2n + 1)!!
2n+1
2n+1
2n+1
=
= +
2
2 = f () .
n=1 (2n + 1)
n=0 (2n + 1)
Uzimajuci da je = 1, dobija se
+

1
2
n=0 (2n + 1)
'2
arcsin (cos x) dx =

arcsin sin
x dx
2
'
'2
arcsin (sin x) dx =
'2
xdx =
2
.
8
(2
cosk xdx, k N i cinjenica da se ste0

%
$
peni red moze integraliti na segmentu 0, 2 clan po clan, ako na njemu
konvergira.
3.52. Izracunati integrale:
+
+
+
( xdx
( xdx
( xdx
(1 arcsin x
a)
;
b)
;
c)
;
d)
dx i dokazati da je
x
1+e
sinh x
cosh x
1x2
Koricena je formula za integral
+

1
n2
n=1
(1
f)
2
6
razvijanjem podintegralne funkcije u stepeni red; e)
(1
(arctan x) (ln x) dx;
ln2 (1x)
dx.
x2
a) Integral je ocigledno nesvojstven samo u odnosu na razmak intex

x
graljenja. S obzirom da kad x + imamo: 1+e
x ex , to je integral
+
(
konvergentan, jer je takav integral
xex dx. Smeno ex = t dobijamo da
0
je
I =
+
'
0
x
dx =
1 + ex
= lim
0+
'1
+

n=1
'1
0
(1)
ln t
dt = lim
1+t
0+
n1 n1
'1
ln t
dt
1+t
ln t dt = lim
0+
+

n=1
(1)
n1
'1
tn1 ln tdt
204
= lim
0+
lim
0+
+

n1
(1)
n=1
+

n=1
+

n1
(1)
n n ln
1
2
2
n
n
n
+
+
n
n

1
n1 ln
n
+
lim
(1)
+
lim
(1)
n2 0+ n=1
n
n2
0+
n=1
1
2
.
+
0
+
0
=
n2
12
0+
n=1
(

Razmena i odnosno lim i je moguca, jer redovi
+
+
+

n
n
(1)n tn1 ln t,
(1)n nln , i
(1)n n 2 ravnomerno konvergiraju
=
lim
(1)n1
n=1
n=1
n=1
na [0, 1] na osnovu Dirihleovog kriterijuma. Naravno, funkcije t tn1 ln t

i n ln su u nuli dodenisane kao 0.
Napomena. Dati integral se moze izracunati i na sledeci nacin:
!
'A
'A
+
x
dx = lim
(1)n1 xenx dx
I =
lim
A+
A+
1 + ex
n=1
0
=
=
=
lim
A+
lim
A+
+

(1)n1
n=1
+

12
xenx dx
n1
(1)
n=1
+

(1)n1
n=1
2
'A
n2
lim
1
AenA enA
2
n2
n
n
A+
00 =
2
12
+

(1)n1 AenA
n=1
n=1
(1)n1
enA
n2
+

n=1
lim
A+
+

(1)n1
n=1
enA
n2
Koristi se ravnomerna konvergencija redova

+

+

(1)n1 xenx ,
n=1
(1)n1 AenA
n
kriterijumu).
b) i c) Najpre je lim
x
x0 sinh x
na skupu [0, +[ (prema Dirihleovom
= 1. Znaci oba integrala su nesvojstvena u
odnosu na razmak integraljenja. Imamo da je

+
+

x
x
=2
xe(2n1)x i
=2
(1)n1 xe(2n1)x .
sinh x
cosh
x
n=1
n=1

x
2x
2x
Kako je sinh
x ex cosh x , kad x +, to su oba integrala konvergentna
(pogledati prethodni zadatak). S obzirom da je nenegativan niz funkcija
x xe(2n1)x (n = 1, 2, ...) integrabilan na [0, +[ to je
I1 =
+
'
0
+
+ '
+

2
x
1
2
(2n1)x
xe
dx = 2
=
2
dx = 2
=
.
2
sinh x
8
4
n=1
n=1 (2n 1)
0
Za drugi integral imamo da je

I2 =
+
'
x
dx = lim
A+
cosh x
= 2 lim
A+
= 2 lim
A+
= 2
+

(1)n1
n=1
+

'A
0
A
'
+

n1
(1)
(2n1)x
xe
n=1
dx
xe(2n1)x dx
(1)
n1
n=1
+

(1)n1
2.
n=1 (2n 1)
1
Ae(2n1)A e(2n1)A
2n 1
(2n 1)2
(2n 1)2
Koricena je kao u zadatku pod a) ravnomerna konvergencija redova

+

(1)n1 xe(2n1)x ,
n=1
+

(1)n1
n=1
+

Ae(2n1)A
1
(2n1)A
, i
2e
2n 1
(2n
1)
n=1
na skupu [0, +[ (Dirihleov kriterijum).

Napomena. Prvi integral je izracunat na osnovu stava:
+

Neka su clanovi reda
cn (x) nenegatine i neprekidne funkcije na [a, b[
n=1
i neka je njegov zbir f (x) na [a, b[ integrabilna funkcija. Tada se taj red
moze integraliti clan po clan na [a, b[ , tj. vazi
'b
a
+

cn (x) dx =
n=1
+ '

cn (x) dx.
n=1 a
d) Poto je
arcsin x = x +
+

(2n 1)!!
x2n+1 , |x| 1,
(2n)!!
(2n
+
1)
n=1
206
(zadatak 3.51, drugi nacin), to je

I =
'1
0
arcsin x
dx =
1 x2
'1
0
'
+

x
(2n 1)!!
x2n+1
dx +
dx
(2n)!! (2n + 1)
1 x2
1 x2
n=1
1
+
1

2
= 1x +
(2n 1)!!
(2n)!! (2n + 1)
n=1
+

(2n 1)!!
= 1+
(2n)!! (2n + 1)
n=1
= 1+
+

'
sin2n+1 t
cos tdt
cos t
'
2n+1
sin
tdt = 1 +
+

+

(2n 1)!!
(2n)!!
(2n)!! (2n + 1) (2n + 1)!!

n=1
1
1
2 =
2.
n=1 (2n + 1)
n=1 (2n 1)
Koricena je formula za integral In =

red
+

n=1
(2
sinn xdx, cinjenica da se funkcionalni
(2n1)!!
(2n)!!(2n+1)
x2n+1
1x2
moze integraliti clan po clan prema prethodnoj
napomeni. S druge strane, smenom x = sin y, dx = cos ydy, sledi

'1
0
Dakle,
+

n=1
tj.
+

n=1
1
n2
arcsin x
dx =
1 x2
1
(2n1)2
2
8 .
'2
arcsin (sin y)
cos ydy =
cos y
'2
ydy =
2
.
8
Zatim je
+
+
+
+

1
1
1
1 1
2
=
+
=
+
n2 n=1 (2n)2 n=1 (2n 1)2
4 n=1 n2
8
n=1
4
3
e) Najpre,
2
8
2
6 .
I = lim
0+
0<<1
'1
(arctan x) (ln x) dx,
bez obzira, to je zbog

lim (arctan x) (ln x) = lim
x0+
x0+
arctan x
x ln x = 1 0 = 0,
x

dati integral je Rimanov (0 je znaci otklonjiv singularitet).
Dalje je za x [, 1] (0 < < 1) podintegralna funkcija jednaka
+

(1)n1
2n 1
n=1
x2n1 ln x.
(1)
Poto je prema Abelovom kriterijumu red (1) ravnomerno konvergentan

n1
2n1 ln x), to se mo
ze integraliti clan po clan.
(an = (1)
2n1 , bn (x) = x
Imamo
I = lim
0+
'1
+

(1)n1
n=1
2n 1
2n1
ln xdx = lim
0+
+

(1)n1
n=1
2n 1
In () .
Naimo In () . Parcijalnim integraljenjem sledi

x2n
1
In () =
ln x|1
2n
2n
'1
x2n1 dx =
2n
1
2n
ln 2 + 2 .
2n
4n
4n
Sada je
2n

+

1
(1)n1
2n
I = lim
ln 2 + 2
2n 1
2n
4n
4n
0+
n=1
= lim ( ln )
0+
= 0
= 0+
+

+

(1)n1 2n1
n=1
+
+

1
1 (1)n1
(1)n1 2n
+
lim
(2n 1) 2n
4 n=1 (2n 1) n2 4 0+ n=1 (2n 1) n2
+
lim
0+
n=1
+

(1)n1 2n1 1 (1)n

1
(1)n1 2n
+
+
lim
(2n 1) 2n
4 n=1 (2n 1) n2 4 n=1 0+ (2n 1) n2
+
(1)n
1
1 (1)n
+
0
=
.
4 n=1 (2n 1) n2
4 n=1 (2n 1) n2
Koristili smo ravnomernu konvergenciju redova
+

n=1
(1)n1 2n1
(2n1)2n
+

n=1
(1)n1 2n
(2n1)n2
na [0, 1] .
f ) I na
cin. Lako se dobija da je 0 otklonjiv a 1 stvarni singularitet.
Svakako je
I = lim
0+
0+
1
'
ln2 (1 x)
dx = lim F (, ) , 0 < , < 1
x2
0+
+
0
208
i , teze 0+ nezavisno jedan od drugog. Dalje je koristeci parcijalno integraljenje
1
= ln2 (1 x)|1
2
1
'

1
1
+
ln (1 x) dx
x 1x
1
1
=
ln2 + ln2 (1 ) 2
1
1
'
1
1
=
ln2 + ln2 (1 ) + 2
1
1
'
ln (1 x)
dx 2
x
1
1
ln (1 x)
dx
x2
1
1
xn
2 ln2 (1 x)
dx +

x n=1 n
2
+

1
1
=
ln2 + ln2 (1 ) + ln2 ln2 (1 ) + 2
1

=
1
1
'
1+
'

xn1
dx
n
n=1
1
'
+

1 2
1
2
ln + ln (1 ) ln (1 ) + 2
xn1 dx
n
n=1
2
+

1
1 2
2
2
= ln + ln (1 ) ln (1 ) + 2
((1 )n n ) .
2
n
n=1
Sada je
+

1
2
2
(1
0)
=
2
=
.
n2
6
3
n=1
lim F (, ) = 0 + 0 0 + 2
0+
0+
Koristili smo da se svaki stepeni red moze integraliti clan po clan u intervalu
+
+
1
1 n
(1 )n ,
ravnomerno
konvergencije kao i da stepeni redovi
n2
n2
konvergiraju na [1, 1] .
n=1
n=1
II na
cin. Smenom x = 1 t integral postaje
I=
'1
0
ln2 tdt
=
(1 t)2
'1
0
+

n=1
ntn1 ln2 t dt =
+

n=1
'
+

n tn1 ln2 tdt =
nIn ,
0
n=1

gde je In =
(1
tn1 ln2 tdt. Parcijalnim integraljenjem dobijamo
1
'1
tn ln2 t
2
tn1 ln tdt
n 0 n
In =
+

nIn =
n=1

!
tn 1
2
tn ln t 1
2
= 3.

n 0 n 0
n
2

n
0
1

tn ln2 t
tn ln t 1
n 0 ,
n
0
+
2
2
= 3 .
n2
n=1
Naravno svaki od izraza

Onda je I =
1
tn ln2 t
jednak je 0 kao limes kad x 0+ .
III na
cin. Iz [11], II, zadatak 176 znamo da je
+

2
ln (1 x) =
n
+
1
n=1
2

1
1
1+ ++
xn+1 , |x| < 1.
2
n
Na osnovu toga je
I =
'1
ln2 (1 x)
dx =
x2
'1
0
+

n=1
+

2
n+1
n=1
!

1
1
1+ ++
xn1 dx
2
n

'1

+

2
1
1
2
1
1
n1
1+ ++
1+ ++
.
x dx =
n+1
2
n
n (n + 1)
2
n
n=1
Ako sa Sn oznacimo parcijalnu sumu poslednjeg reda, imamo

n

1
1
Sn =
1+
2
k
k=1

n

1
=
1+
k
k=2

1
1
1+ ++
2
k1
k=2

n
1
1
1
1
1 1
++ 1
+1
2
k
2
k1
n+1
k
1
1
++
2
k
n+1

1
k
k=1
n
n
n
n

1
1 1 1
1 1
2
=
+
1
0,
2
2
k
n+1
k
k
n+1
k
6
k=2
n +, jer je
k=1
1
n+1
n

k=1
1
k
1
n+1
k=1
k=1
(C + ln n + n ) , C je Ojlerova konstanta a
n 0 kad n +. Znaci, dati integral je jednak
2
3 .
210
Napomena. U poslednja dva nacina primenlili smo integraljenje reda

clan po clan na osnovu stava datog uprethodnoj napomeni.
3.53. Data je funkcija f (x) = ln x + 1 + x2 .

a) Razviti funkciju f u stepeni red po x;
+

1
b) Sumirati red 7+
(1)n (2n1)!!
(2n)!! 2n+1 .
n=1
a) Izvod funkcije f je
+

1
1
(2n 1)!! 2n
2 2
f (x) =
= 1+x
=1+
(1)n
x , |x| < 1
2
(2n)!!
1+x
n=1
jer je

1
(1)n 12 32 12 n + 1
2
(2n 1)!!
=
= (1)n
.
n
n!
(2n)!!
Uzimanjem integrala uz cinjenicu da je f (0) = 0, dobija se
+

2
ln x + 1 + x = x +
(1)n
n=1
(2n 1)!!
x2n+1 , |x| < 1.
(2n)!! (2n + 1)
Primenom Rabeovog kriterijuma sledi da dobijeni stepeni red konvergira

apsolutno za |x| 1.
b) Za x = 1, dobija se
7+
+

(1)n
n=1

(2n 1)!!
= 6 + f (1) = 6 + ln 1 + 2 .
(2n)!! (2n + 1)
3.54. Naci granicne vrednosti

+
(
a) lim
fn (x) dx, ako je fn (x) =
n+ 0
+
(
b) lim
x+ 0
et
sin 2tx
t dt;
(2
c) lim
n+
x2 t2 +1
t2 +1
x+ 0
1
sin nx
dx.
1

a) Smenom x1 n2 = t tj. x =
postaje
d) lim n
(1
n
n 2x2
e
,x
x2
1
t
n
2,
= 0 i fn (0) = 0;
dt;
dx = t12
n
2 dt
dati integral
+
+
+
+
'
'
' t2
2 2 t2
n
fn (x) dx =
n t e
dt = 2n
e dt +
n
2
0

+
(
kad n +, jer je
et dt =
2 .
Napomena. S obzirom da je lim fn (x) = 0, neka student obrazlozi

n+
zato nije tacno sledece
+
+
+

'
'
'
lim
fn (x) dx =
lim fn (x) dx =
0 dx = 0.
n+
n+
Koji uslovi teorema iz ([2], II ili [9], II) nisu ispunjeni? Da li fn 0?

b) Smenom 2tx = z dati integral postaje
+
'
e 4x2 sin z
dz
z
2,
z2
koji konvergira ka
+
(
0
sin z
z dz
kad x +. Neka student za vezbu
pokaze da su ispunjeni zahtevi o podintegralnoj funkciji i samom integralu za

promenu redosleda racunanja granicne vrednosti i integrala ([2], II, Teorema
7.3.1 ili [9], II, Teorema 1.4.XIII).
x2 (t2 +1)
konvergira ravnomerno
c) Poto familija neprekidnih funkcija e t2 +1
na segmentu [0, 1] funkciji f (x) = 0, to je
lim
x+
'1
0
2 2
'
'
ex (t +1)
dt = f (x) dx = 0 dx = 0.
t2 + 1
Konvergencija je ravnomerna jer je ft (x) f (x) =

funkcija po t, te je
x2 t2 +1
t2 +1
opadajuca
sup |ft (x) f (x)| = ex 0, x +.
0t1
1
d) Neka je an (x) = n sin nx
, x [1, 2] . Onda je
(zato?). Konvergencija je ravnomerna jer je
lim
n+
an (x) =

1
1
1
1
1
1

sup n sin
= max n sin
= n sin
.
nx x 1x2
nx x
2n 2
1x2
1
x
212
1
Zaista, funkcija x n sin nx
x1 je rastuca na [1, 2] jer ima pozitivan izvod:
2
1
sin2 2nx . Dalje je
x2

1
1
1
1 1 1

lim sup n sin
= lim n sin
= 0.
n+ 1x2
nx x n+
2n 2 2 2
Sada je
lim n
n+
'2
1
dx = lim
sin
n+
nx
3.3
'2
an (x) dx =
'2

lim an (x) dx = ln 2.
n+
Parametarski integrali
3.55 Odrediti realne brojeve x i y za koje funkcija

f (x, y) =
'2
0
(t x cos t y sin 2t)2 dt
ima minimum.
Funkcija f je odreen parametarski integral i moze se eksplicitno izraziti preko elementarnih funkcija. Zaista
f (x, y) =
'2
0
t dt 2x
+y 2
'2
t
2y cos 2 t|2
0 +
2
+2xy
'2
0
'2
0
'2
'2
0
'2
0
cos tdt 2y
'2
t sin 2tdt
cos t sin 2tdt
2x t sin t|2
0
t cos tdt + x
sin2 2tdt + 2xy
83
'2
sin tdt + x2
'2
1 + cos 2t
dt
2
1
cos 2tdt + y 2
2
'2
1 cos 4t
dt
2
2 cos2 t sin tdt

83
+ x2 + 2y + y 2 = x2 + (y + 1)2 +
.
3
3
83
3.3. PARAMETARSKI INTEGRALI
213
3
Dakle, za x = 0, y = 1 funkcija ima minimum fmin = 83 .

3.56 Uz potpuno obrazlozenje postupka odrediti vrednost integrala
F (x) =
'2
0
Poto je lim
t0+

ln 1 + x sin2 t
dt, x 0.
sin2 t
ln(1+x sin2 t)
sin2 t
= x, to nula nije singularitet, te je dati
integral Rimanov. Iz neprekidnosti

podintegralne funkcije i njenog izvoda po
$
%
x : 1+x1sin2 t na skupu 0, 2 [0, +[ sledi da se moze primeniti Lajbnicovo
pravilo, odnosno
'2
1
F (x) =
dt.
1 + x sin2 t
0
Uzimajuci da je 1 = sin2 t + cos2 t, smenom tan x = z dobijeni integral se

lako reava, tj.
F (x) =
'2
1
dt =
(1 + x) sin2 t + cos2 t
0
+
'
dz
1
=
2
(1 + x) z + 1
1+x
'2
0
+
'
0
1
cos2 t
(1 + x) tan2 t + 1
z2 +
dz
1
x+1
dt
2

+
1
x + 1 arctan z x + 1 0 =
.
1+x
2 x+1
Odakle je F (x) = x + 1 + C. Iz F (0) = 0 sledi C = , te je

F (x) = x + 1 1 .
=
3.57 Pokazati da ako f C (R, R) , to je funkcija F (x) =
1
2a
(a
f (x + t) dt
ne samo neprekidna, nego i diferencijabilna na R. Naci izvod funkcije F, i

pokazati da F C 1 (R, R) .
Neka je x R ksiran broj. Smenom x + t = z dobija se
1
F (x) =
2a
x+a
'
f (z) dz.
xa
214
Kako podintegralna funkcija ne zavisi od parametra, to su ispunjeni svi

uslovi za primenu Lajbnicovog pravila kada su granice integrala funkcije
parametra ([2], II, Stav 7.1.4 ili [9], II, Teorema 2.2.XIII). Zato je
F (x) =
1
(f (x + a) f (x a)) .
2a
Poto f C (R, R) sledi da F C 1 (R, R) .

(x
1
(x t)n1 f (t) dt, gde n N, a funkcija f
3.58 Ako je Fn (x) = (n1)!
0
(n)
je neprekidna na intervalu integraljenja, dokazati da je Fn (x) = f (x) .

Fn (x) je svojstven parametarski integral, gde granice (gornja) zavise
od partametra x. Poto su funkcija (x, t) (x t)n1 f (t) i njen izvod po
x neprekidne, to se moze primeniti Lajbnicovo pravilo nputa (posle svakog
koraka ispunjeni su uslovi za ponovno diferenciranje), tj.
Fn (x)
n1
= (x x)
=
1
(n 2)!
'x
0
n1
f (x) 1 x
1
f (0) 0 +
(n 2)!
'x
0
(x t)n2 f (t) dt
(x t)n2 f (t) dt, i slicno
1
Fn (x) =
(n 3)!
'x
0
n3
(x t)
f (t) dt, ..., Fn(n) (x) =
'x
f (t) dt,
(n)
odakle sledi Fn (x) = f (x) . Treba uociti pravilnost dobijanja svakog sledeceg
izvoda.
3.59 Ako je

1
1
1
1
1 xy xy , x
, 1 , y ]0, 1]
f (x, y) =
y
2
dokazati da je lim
y0+
Najpre je
L (y)
(1
1
2
f (x, y) dx =
'1
1
2
(1
1
2

lim f (x, y) dx.
y0+
1
1
1
1
1 x y x y dx =
y
y
'1
1
2
1
x dx
y
1
y
'1
1
2
x y dx
215
1
1
1
2
1 x y +1
1 x y +1
1
1
1
2
=
y y + 1 1 y y + 1 1
y+1 y+2
2
2 +1
1 +1
1
1 y
1
1 y
+
y+2 2
y+1 2
1 1
1
1 + 0 1 0 = , y 0+ .
2 2
2
S druge strane je
1
1
1
D = lim
1 x y x y = lim txt lim tx2t
t+
t+
y0+ y
t
t
1
1
= lim t lim 2t = lim t
lim 2t
= 0 0 = 0.
t+ z
t+ z
t+ z ln z
t+ z 2 ln z
(x = 1z , z > 1,
1
y
= t, t +). Dakle, leva strana je razlicita od desne.

(1
3.60 Dokazati da je integral I (y) = sgn (x y) dx prekidne funkcije
0
x sgn (x y) neprekidna funkcija od y R.

I (y) se moze dobiti u eksplicitnom obliku. Zaista, za y 0, I (y) =
(1
(1
1 dx = 1. Ako je y 1, I (y) = (1) dx = 1. Ako je 0 < y < 1, onda
0
se smenom y x = t, dx = dt, I (y) svodi na oblik:

I (y) =
1y
1y
'
'0
'
sgntdt = sgntdt +
sgntdt
=
Dakle, za sve y R je
t|0y
y
1y
t|0 =
y + 1 y = 1 2y.
1, y 1,
I (y) =
1 2y, 0 < y < 1,
1, y 0,
odakle sledi neprekidnost funkcije I (y) .

3.61. Diferenciranjem po parametru izracunati integral
I (a) =
'2
0
ln
1 + a cos x dx
,
1 a cos x cos x
216
ako je |a| < 1.
Funkcija
f (x, a) =
1
cos x
cos x
ln 1+a
1a cos x , x = 2 ,
2a, x = 2 ,
i njen izvod po parametru a

fa (x, a) =
2
1 a2 cos2 x
%
$
su neprekidne funkcije na pravougaoniku 0, 2 [1 + , 1 ] , gde je
ksiran broj iz [0, 1[ . Zato je za a [1 + , 1 ] dozvoljeno diferenciranje
pod integralom, tj
'2
dx
I (a) = 2
.
1 a2 cos2 x
0
, tj. I (a) = arcsin a + C.

Smenom tan x = t dobijamo da je I (a) = 1a
2
Poto je I (0) = 0, to je C = 0. Znaci polazni integral iznosi arcsin a.
3.62 Obrazloziti postupak izracunavanja integrala
I (a) =
'2
0
Najpre je za a = 0
f (x, a) =
arctan (a cos x)
dx, a R.
cos x
arctan(a cos x)
,
cos x
a, x = 2 .
x = 2 ,
%
$
Dakle, funkcija f je neprekidna na skupu 0, 2 R. Zatim je
fa (x, a) =
1
,
1+a2 cos2 x
1, x = 2 ,
x = 2 ,
%
$
tj. fa je takoe neprekidna na 0, 2 R. Zato je dozvoljeno diferenciranje
pod integralom, tj.
I (a) =
'2
0
dx
=
1 + a2 cos2 x
'2
0
dx
(1 + a2 ) cos2 x + sin2 x
217
'2
1
cos2 x
dx
1 + a2 + tan2 x
+
'
dt
1 + a2 + t2

=
=
arctan
.

2
2
a +1
a +1 0
2 a2 + 1

Sada je I (a) = 2 ln a + a2 + 1 + C, tj. I (a) = 2 ln a + a2 + 1 jer

je I (0) = 0.
Napomena. Polazna funkcija a I (a) je ocigledno neparna. Neka
student to pokaze koristeci reeni oblik.
3.63 a) Izracunati parametarski integral
1
I (, ) =
'2
0

ln 2 cos2 x + 2 sin2 x dx, > 0, > 0;
b) Koristeci rezultat pod a) izracunati
K1 (, ) =
'2
0
dx
,
2 cos2 x + 2 sin2 x
K2 (, ) =
'2
0
dx

2 .
2 cos2 x + 2 sin2 x
a) Poto su , pozitivni brojevi a sin x i cos x nisu istovremeno

jednaki nuli,
je funkcija f (x, , ) = ln 2 cos2 x + 2 sin2 x neprekidna
% to
$
na skupu 0, 2 R+ R+ . Smatraju
> 0 ksirano,
onda se moze
2 ci2 da je

2 sin2 x neprekidna na skupu
re
c
i
da
je
funkcija
f
(x,
)
=
ln
cos
x
+
% $
0, 2 R+ . Takva je i funkcija
f (x, ) =
2 cos2 x
2 cos2 x + 2 sin2 x
%
$
na istom skupu 0, 2 R+ . Zato je
I (, ) =
'2
0
gde je I (, ) =
broj. Dalje je
(
0
2 cos2 x
dx
2 cos2 x + 2 sin2 x

ln 2 cos2 x + 2 sin2 x dx, > 0, ksiran pozitivan
I (, ) =
'2
0
2dx
2
=
2
2
2
+ tan x
+
'
0
dt
(k 2
+ t2 ) (1 + t2 )
, k=
218
Zatim je
I (, ) =
=
=
+
'
1
1
1
2
+ 2
2
2
1k k +t
k 1
0

2
1
1
t + 2
arctan
+
1 k2 k
k 0
, za = ,
+
1 + t2
k2
dt
1
arctan t|+
0
1
to je ekvivalentno sa k = 1. Ako je = (k = 1) to je
2
I (, ) =
+
'
0
dt
2
= =
.
2
4
2
(1 + t2 )
Znaci I (, ) =
+ , = ,
2 , = .
Odatle je I (, ) = ln ( + ) + C. Uzimajuci da je = ( je ksirano)

sledi
'2
ln 2 dx = 2 (ln ) , tj. 2 ln = ln 2 + C,
2
2
0
odakle se dobija da je C = ln 2. Konacno je I (, ) = ln +

2 .
b)
K1 (, ) =
'2
0
dx
1
1
=
I (, ) +
I (, )
2
2
2
2
+ sin x
2 cos2 x
=
,
2 + 2 +
2

'2 2
cos x + sin2 x dx
K2 (, ) =

2
2 cos2 x + 2 sin2 x
=
'2
0
cos2 xdx

2 +
2 cos2 x + 2 sin2 x
'2
0
sin2 xdx

2
2 cos2 x + 2 sin2 x
219
'2
0
+
'
0
1
dx
cos2 x
(2 + 2 tan2 x)2
1
4
1
4
k1
dz
(2 z 2 + 2 )2
+
'
1
+ 4

2
1 + k12 t2
dt
+
'
0
1
dx
sin2 x
2
(2 cot x + 2 )2
+
'
dt
+
(2 + 2 t2 )2
+
'
'2
dy
1
+ 4
2
k2
(1 + y 2 )
1
1
+
3
3
+
'
0
dz

2
1 + k22 z 2
+
'
0
dy
(1 + y 2 )2
dy
2 + 2
=
.
3 3
4
(1 + y 2 )2
3.64 Ispitati promenu redosleda integraljenja u uzastopnim integralima:
(4
(1 tan(xy)
(1 (1 cos(xy)
(2
(1
dk 2 ;
a)
dy 2 2 dx; b) dy
dx;
c)
d
x+y
2
4
d)
f)
h)
j)
(1
0
(1
x +y +1
dy
dy
(1
0
(1
dx
;
(1+x2 y2 ) 1x2
yx
dx;
(x+y)3
0
0
+
(
(b
0
+
(
dy
dy
a
(1
0
g)
(1
0
e)
dy
dx
0
(1
0
eyx dx, (y > 0) ; i)
(1
0
x5
y4
(b
dy
,
a2 b2 y2 sin2 x
dy
2x3
y3
+
(
0
1k sin
(a > b > 0);
x2
e y dx.
sin yx
x dx, (y
> 0) ;
(pepxy qeqxy ) dx, (p > 0, q > 0, p = q) .
a) Poto je funkcija (x, y) tan(xy)

neprekidna na pravougaoniku
x2 +y2 +1
% $
[0, 1] 4 , 4 to je promena redosleda integraljenja dozvoljena, tj.

'4 '1
'1
'4
tan (xy)
tan (xy)

dx dy =
dy dx
x2 + y2 + 1
x2 + y 2 + 1
%
$
gde je G = [0, 1] 4 , 4 .
''
G
tan (xy)

dxdy,
x2 + y2 + 1
220
b) Podintegralna funkcija (x, y) cos(xy)

je pozitivna i neprekidna na
(( x+y
cos(xy)
skupu ]0, 1] ]0, 1] . Dvojni integral
x+y dxdy, G = [0, 1] [0, 1] je
(( cos(xy)G
konvergentan, ako je integral
x+y dxdy konvergentan, gde je K deo jeK
dinicnog kruga u prvom kvadrantu. Prelaskom na polarne koordinate imamo
''
cos (xy)
dxdy =
x+y
'1
r

cos 2 sin cos
d
(cos + sin )
'1
r
'2
'2
2

'1 '2
cos sin cos
d
d < d
< + (0 < r < 1) .
cos + sin
cos + sin
Sada je
I =
''
cos (xy)
dxdy = lim
n+
x+y
'1 '1
lim
n+
'1
'1
1
n
Nizovi funkcija
fn (x) =
cos (xy)
dxdy
x+y
n n
'1
'1
cos (xy)
cos (xy)
dy dx = lim
dx dy.
n+
x+y
1 x + y
1
n
'1
cos (xy)
dy i fn (y) =
x+y
1
n
'1
cos (xy)
dx
x+y
1
n
ravnomerno konvergiraju ka funkcijama

f (x) =
'1
0
cos (xy)
dy i f (y) =
x+y
'1
0
cos (xy)
dx
x+y
prema Dinijevom kriterijumu. Zato je

''
G
cos (xy)
dxdy =
x+y
'1
0
dx
'1
0
cos (xy)
dy =
x+y
'1
0
dy
'1
0
cos (xy)
dx,
x+y
221
tj. promena redosleda integraljenja je dozvoljena.

c) Primetimo da je funkcija (, k) 12 2 neprekidna i pozitivna
1k sin
% %
na skupu 0, 2 [0, 1[ . Zatim, funkcije
I (k) =
'2
0
'1

i J () =
1 k2 sin2
d

1 k2 sin2
%
%
su neprekidne, prva na [0, 1[ , a druga na 0, 2 . Integral
'2
J () d =

'2 '1
dk

d =
1 k 2 sin2
'2
d
sin
postoji (smena t = k sin ), te prema ([2], II, Teorema 7.3.5 ili [9], II, XIII,
(1
Teorema 3. Posledica) postoji i integral I (k) dk i vazi njihova jednakost,
0
tj.
'2
0
'1
0
dk

=
1 k2 sin2
'1
dk
'2
0
d

,
1 k2 sin2
odnosno, dozvoljena je promena redosleda integraljenja.

d) Podintegralna funkcija i parametarski integrali
x
'1
0
f (x, y) dy i y
'1
f (x, y) dx
zadovoljavaju uslove iz ([2], II i [9], II). Poto integral

'1
'1
'2
'2
dx
cos tdt

I =
dy =
dy
1 + y 2 sin2 t cos t
(1 + x2 y 2 ) 1 x2
0
0
0
0

'1
'1
'2

dt
dy

=
dy
=
=
ln
1
+
2
2
2
2
1 + y2
1 + y 2 sin t
postoji, to je dozvoljena promena redosleda integraljenja.
222
e) Kako je

'1
'2
dx
dy =
2
2
a b y 2 sin2 x
'1
0
b

dy =
arcsin ,
2
2
2
2ab
a
2a a b y
to je iz istih razloga kao u slucajevima c) i d) dozvoljena pomena redosleda

integraljenja.
f ) Lako se dobija da je
'1 '1
'1 '1
1
1
1x
1x
dx
dy
=
=

=
dy
dx,
(x + y)3
(x + y)3
2
2
0
tj. promena redosleda integraljenja nije moguca.

g) Racunanjem redom integrala dobijamo
'1 '1
'1 '1
1
1 1
f (x, y) dx dy = = =
f (x, y) dy dx,
e
2 e
0
tj. promena redosleda itegraljenja nije moguca.

h) Funkcija f : (x, y) exy je pozitivna i neprekidna na skupu [a, b]
+
( xy
(b
]0, +[ . Integrali x
e dy i y exy dx su takoe pozitivne i
a
neprekidne funkcije, prva na [a, b] , a druga na ]0, +[ . Promena redosleda

integraljenja je moguca, tj. uzastopni integrali
+
+
'
'b
'b
'
dy f (x, y) dx i
dx
f (x, y) dy
a
su jednaki ako bar jedan od njih postoji. Kako je

+
+ !
'b '
'b
'b
dx
exy
b
f (x, y) dy dx =
dx =
= ln ,

x 0
x
a
a
to drugi integral postoji, znaci promena redosleda integraljenja je moguca.

i) Kako je
+
+
+

'
'b
'
'
sin yx
cos yx b
(cos ax cos bx) dx
(b a)
dx
dy =
=
dx =
2
2
x
x
x
2
a
0
223
to je iz istog razloga kao u prethodnom primeru moguca promena redosleda

integraljenja.
j) Pazljivim racunom imamo
'1
0
+
+
'
'
'1
pxy

pxy

p
qxy
dx
pe
qe
dy
dy
pe
qeqxy dxdy = ln = 0,
q
1
znaci promena redosleda integraljenja nije moguca.

3.65 Dokazati da integral
I (y) =
+
'
1
y 2 x2
dx
(x2 + y 2 )2
konvergira ravnomerno po y na celoj brojnoj pravoj.

Najpre je
'
' 2
'
'
y 2 x2
x + y 2 2x2
dx
2x x
dx
=
dx
=
dx
2
2
2 + y2
2
2
2
2
2
x
(x + y )
(x + y )
(x + y2 )2

'
1
x
x
dx
x
=
arctan 2
+
= 2
+ C.
y
y
x + y2
x2 + y 2
x + y2
Neka je > 0 ksiran broj. Treba pokazati da postoji A = A () tako da za
B > A i sve y R vazi:
+

'

2
2

y x

dx < .

2
(x2 + y 2 )

B
Imamo
+

'
N

'N 2
2
2
2

y
x
y
x
x

= lim
= lim

dx
dx

2
2
2
(x2 + y 2 )2

N+ (x2 + y 2 )
N+ x + y B
B
B

B

1 < 1 =
= 2
2
B +y B
A
odakle sledi da je A () = 1 . Ovo znaci da dati integral ravnomerno konvergira na R.

3.66 Pokazati da svaki od integrala
+
+
'
'
++1 (1+x)y
I (x) =
x y
e
dy, I (y) =
x y++1 e(1+x) dx,
0
224
gde su i ksirani pozitivni brojevi, konvergira ravnomerno na skupu

[0, +[ .
Za ostatak integrala I (x) je
+
+
+
'
'
'
(xy) +1 y
++1 (1+x)y
0
x y
e
dy =
(xy) e
y
e dy < M
y+1 ey dy
B
gde je M = max
0u+
u eu , (u = xy) . Poto integral

+
(
gira (zato?) to se njegov ostatak
+
(
y+1 ey dy konver-
y +1 ey dy moze uciniti manjim
od unapred zadatog pozitivnog broja , ako je B dovoljno veliko. To znaci

da je parametarski integral I (x) ravnomerno konvergentan. Za ostatak
integrala I (y) se dobija
+
+
+
'
'
'
(xy)
++1 (1+x)y
y
y
0
x y
e
dy = y e
(xy) e
d (xy) < y e
u eu du.
B
By
Kako je za y 0
+
+
'
'
u
u e du
u eu du < +
0
By
i y ey 0, kad y 0+ , onda za svako > 0, postoji y0 > 0, takvo da je

+
(
za sve y [0, y0 ] i za sve B [0, +[ :
f (x, y) dx < . Ako je y y0 > 0
B
onda zbog M = max
0y<+
y ey < + vazi
+
+
'
'
u
u e du
u eu du 0
0
By
By0
kad B +, tj. sledi da je za dovoljno velikoe vrednosti B [0, +[ i za

y y0 > 0, ostatak integrala I (y) manji od .
Objedinjujuci oba slucaja ([0, y0 ] , [y0 , +[) sledi da za svako > 0,
postoji A = A () takvo da je za svako y 0 i za svako B > A () ostatak
+
( ++1 (1+x)y
x y
e
dx integrala I (y) manji od .
B
225
3.67 Ispitati neprekidnost sledecih funkcija u navedenim razmacima:

+
( sin x y
a) y
x y+1 arctan (xy) dx, y > 0;
1
+
(
b) y
d) y
f ) y
1
(1
cos(x2 +y )
dx,
x+y
ln(xy)
dx,
x+y
0
+
(
0
y > 0; c) y
y 1; e) y
e(xy) dx, y R.
+
(
0
Napomena. Parametarski integral
(x+y)
e
dx, 1
x+ y+1
y 2;
yexy dx, y R;
(b
a
+
(
f (x, y) dx, y [c, d] je neprekidna
funkcija ako je podintegralna funkcija neprekidna na skupu [a, b[ [c, d] (b

je singularitet), a integral ravnomerno konvergira.
a) Dati parametarski integral je ravnomerno konvergentan na os+
( sin x
novu Abelovog kriterijuma. Stvarno, integral
x dx je konvergentan,
1
y
a funkcija x y+1
arctan (xy) je ogranicena i monotona po x. Dakle, data
funkcija je neprekidna na skupu ]0, +[ .
b) Na osnovu Dirihleovog kriterijuma, sledi da su integrali
+
'
x
cos x2 cos ydx i
x+y
+
'
x
sin x2 sin ydx
x+y
ravnomerno konvergentni. Oni su i neprekidne funkcije jer su podintegralne

funkcije neprekidne na skupu [1, +[ ]0, +[ .
c) Kako je
2
2
e(x+y)
0<
e(x+y)
x+ y+1
to je funkcija neprekidna na [1, 2] jer je parametarski integral ravnomerno
konvergentan (Vajertrasov kriterijum), a podintegralna funkcija neprekidna
na skupu [0, +[ [1, 2] .
d) Kako je
'1
0
ln (xy)
dx =
x+y
'1
'1
ln x
dx + ln y
x+y
'1
0
dx
x+y
ln x
dx + 2 (ln y) x + y 0
x+y
226
'1
0

ln x

dx + 2
1 + y y ln y,
x+y
to je dovoljno ispitati neprekidnost funkcije I (y) =

x=
1
t
(1
0
poslednji integral postaje

I (y) =
+
'
1
ln x dx.
x+y
Smenom
ln t

dy.
3
t + t4 y
On ravnomerno konvergira na skupu [1, +[ prema Vajertrasovom kriterijumu, jer je

ln t
ln t
< 3
0
3
4
t +t y
t2
i integral
(t, y)
+
(
ln t
3
dt konvergira. Zbog neprekidnosti podintegralne funkcije
1 t2
3ln t
t (1+ty)
na skupu [1, +[ [1, +[ imamo neprekidnost funkcije
I (y) , a samim tim i neprekidnost polazne funkcije.

e) Neka je y = 0. Tada je
+
'

2
1
2 +
1
yexy dx = y 2 e xy
= ,
y
y
0
0
odakle dobijamo da je
+

'
xy2
ye
dx =
1
y,
y = 0,
0, y = 0.
Znaci, data funkcija je neprekidna za y = 0, a u nuli ima prekid druge vrste.

f ) Smenom x y = t dati integral postaje funkcija donje granice, tj.
+
+
'
'0
'
'0
2
2
2
t
t
t
t2
I (y) =
e dt = e dt +
e dt = e dt +
.
2
y
Funkcija I (y) je diferencijabilna za sve y R, I (y) = ey , i kao takva je

neprekidna.
227
3.68 I) Neka je
I (a) =
+
'
3

ln a2 + x2
dx.
x3 6x2 + 11x 6
a) Ispitati konvergenciju integrala I (a) ;

b) Ispitati ravnomernu konvergenciju integrala
+
(
fa (x, a) dx gde je
f (x, a) podintegralna funkcija od I (a) .

II) Funkcije F (x) i G (x) denisane su za svako realno x na sledeci nacin:
x
2
'
'1 x2 (t2 +1)
e
2
t
F (x) = e dt , G (x) =
.
t2 + 1
0
a) Uz obrazlozenje postupka, dokazati da za svako realno x vazi F (x) =

G (x) , te odatle izvesti jednakost F (x) = 4 + G (x) ;
+
( t2
b) Na osnovu a), izracunati
e dt.
I) a) Najpre imamo da je
x3 6x2 + 11x 6 = (x 3) (x 2) (x 1) .
Zatim je I (a) =
(4
3
imamo da je
+
(
4
jer su tacke 3 i + singulariteti. Kad x 3+

ln a2 + x2
f (x) =

,
2 x3
x3 6x2 + 11x 6

ln a2 + x2
odakle sledi da prvi integral konvegira. Kad x + imamo da je f (x)

ln(a2 +x2 )
. Kako je
3
x2
+
'
4

ln a2 + x2
x
3
2

+
2
dx = ln a2 + x2 4 + 2
x

= ln a2 + 16 + 4
+
'
4
+
'
4
x
dx
2
a + x2
(a2
2xdx
+ x2 ) x
228
to integral
+
( x
dx
a2 +x2
4
+
(
4
f (x, a) dx konvergira (za svako a R). Zaista, integral
konvergira, jer je
x
a2 +x2
kad x + i
3
x2
gira. Znaci, I (a) je konvergentan integral za svako a R.

b) Treba ispitati ravnomernu konvergenciju integrala
+
+
'
'
fa (x, a) dx =
3
Poto je
+
(
4
dx
3
x2
konver-
2a

dx.
(a2 + x2 ) (x 3) (x 2) (x 1)

2a

|fa (x, a)| =

(a2 + x2 ) (x 3) (x 2) (x 1)

1
2ax

=

x (a2 + x2 ) (x 3) (x 2) (x 1)
=
jer je
|2ax|
a2 +x2
1 |2ax|
1
1
1

x a2 + x2
x
2 x3
(x 3) (x 2) (x 1)
1
1
x3
(x3)(x2)(x1)
+
(
1i
fa (x, a) dx ravnomerno konvergira po
trasovom kriterijumu dati integral

a na celom R.
II. a)
zbog x > 3, to prema Vajer-
x2
F (x) = 2e
'x
0
et dt, x R.
Funkcije
2 2
2 2
ex (t +1)
(x, t) =
i x (x, t) = 2xex (t +1)
t2 + 1
su neprekidne na skupu [0, 1] R, te G (x) se moze naci diferenciranjem po
parametru:
G (x) = 2x
'1
0
x2 (t2 +1)
x2
dt = 2e
'x
0
eu du, x R.
Iz F (x) = G (x) sledi F (x) = G (x) + C, x R, C je konstanta. Kako je

F (0) = 0, G (0) = 4 , to je C = 4 , odnosno, F (x) = 4 + G (x) , x R.
229
b) Kako je
+
2
'
2
lim F (x) =
et dt ,
x+
lim G (x) = 0,
x+
jer je
0 G (x) = e
sledi da je
+
(
3.69. Ako je
x2
'1
0
2 2
ex t
2
dt ex
2
t +1
2
+
( t2
2
t
e dt tj.
e dt =
0
(y) =
+
'
0
2 .
'1
t2
1
dt,
+1
sin xy
dx, a > 0,
x (a2 + x2 )
dokazati da funkcija zadovoljava diferencijalnu jednacinu
(y) a2 (y) =
2
i izvesti odatle da je (y) = 2a2 (1 eay ) za y > 0.
Formalnim diferenciranjem po y dva puta dobija se
(y) =
+
'
0
Kako su integrali
+
(
0
cos xy
dx, (y) =
a2 + x2
cos xy
a2 +x2 dx
+
(
0
x sin xy
a2 +x2 dx
+
'
x sin xy
dx.
a2 + x2
za y y0 > 0, ravnomerno
konvergentni po Vajertrasovom i Dirihleovom kriterijumu, (y) konvergentan integral, a podintegralne funkcije neprekidne na skupu [0, +[[0, +[
to je diferenciranje pod integralom dozvoljeno. Zamenjivanjem se dobija
(y) a (y) =
+
'
x sin xy
dx a2
a2 + x2
+
'
x2 sin xy
dx a2
x (a2 + x2 )
0
+
'
0
+
'
sin xy
dx
x (a2 + x2 )
+
'
sin xy
dx
x (a2 + x2 )
sin xy
dx = sgny = , za y > 0.
x
2
2
230
Reavajem nehomogene diferencijalne jednacine

(y) a2 (y) =
(sa konstantnim koecijentima) uz uslov da je (0) = 0, (0) = 2a

, sledi
ay
(y) = 2a2 (1 e ) , y > 0.
3.70. Dokazati da sledeca dva Laplasova integrala imaju navedene vrednosti:
+
'
cos xy
dx = eay ,
2
2
a +x
2a
Kako je (y) =
+
'
0
+
'
+
(
0
x sin xy
dx = eay , a, y > 0.
2
2
a +x
2
x sin xy
dx
a2 +x2
to je

x sin xy
dx = a2 (y) = a2 2 1 eay = eay .

2
2
a +x
2
2a
2
2
ay
Iz (y) = 2 eay je (y) = 2a
e
+ C. Poto je (0) =
dakle
+
'
cos xy
dx = (y) = eay .
2
2
a +x
2a
2a ,
to je C = 0,
Ponovnim diferenciranjem se dobija i druga jednakost, jer integral
+
(
0
x sin xy
dx,
a2 +x2
y y0 > 0, ravnomerno konvergira, te je dozvoljeno diferenciranje pod integralom.

+
( sin ax
3.71 Koristeci jednakost

cin) izracux dx = 2 (ili na neki drugi na
0
nati integral
+
'
cos 2x cos x
dx.
x2
Uzimajuci da je u = cos 2x cos x, dv =

1
I = (cos 2x cos x)|+
+
0
x
+
'
0
1
dx
x2
dobija se
sin x 2 sin 2x
dx
x
231
cos 2 cos x
cos 2x cos x
= lim
+ lim
+
x+
x
x
x0+
+
'
0
sin x
dx 2
x
+
'
sin 2x
dx
x
2 sin 2x + sin x
= 0 + lim
+ sgn1 2 sgn2 = .
1
2
2
2
x0+
Izra
cunati parametarske integrale:
+
( eax2 ebx2
dx, a > 0, b > 0.
3.72
x2
0
Poto je
lim
x0+
eax ebx
2axea x + 2bxebx
=
lim
= b a,
x2
2x
x0+
+
(
(1 +
(
to nula nije singularitet. Iz predstavljanja
= +
i cinjenice da je
0
0
1
ax2 bx2
e

e

x12 sledi da integral konvergira. Neka je
x2
I (a) =
+
'
eax ebx
dx, a > 0, b > 0.
x2
S obzirom da integral
+
+
'
'

2
1
2
( ax) d ( ax)
ax
e
=
e
dx =
=
2
a
a
2 a
0
ravnomerno konvergira na skupu [, +[ , > 0 i da su funkcije

2
(x, a)
eax ebx
2
i (x, a) eax
2
x
neprekidne na [0, +[ [, +[ (prva dodenisana u nuli) to je dozvoljeno

diferenciranje pod integralom, tj.
+
'
2
I (a) =
eax dx, a > 0,
odakle je I (a) =
2a
+ (b) . Iz I (b) = 0, sledi (b) =

1
1

I (a) =
, a > 0.
2
a
b
.
2 b
Dakle,
232
Kako je proizvoljan pozitivan broj, to je dobijena vrednost integrala tacna

za sve pozitivne vrednosti brojeva a i b.
+
( arctan t
3.73 I () =
t(1+t2 ) dt, R.
0
Najpre je I (0) = 0 i I () = I () ako I () postoji. Poto je

arctan t
arctan t
1
lim
= lim
=
2
+
+
t
(1
+
t
)
t
1
+
t2
t0
t0
to nula nije singularitet. Iz relacije
+
(
0
(1
+
(
i procene
arctan t
t(1+t2 )
2(1+t2 )
(1
za t 1, sledi da je polazni integral konvergentan ( je Rimanov integral, a
+
(
konvergira prema Vajertrasovom kriterijumu). Poto su funkcije
(t, )
arctan t
1
i (t, )
2
2
2
t (1 + t )
(1 + t ) (1 + t2 )
neprekidne na skupu [0, +[ [0, +[ (prva dodenisana u tacki t =

+
(
dt
0) i kako integral
(1+2 t2 )(1+t2 ) ravnomerno konvergira prema Vajer0
1
(1+2 t2 )(1+t2 )
trasovom kriterijumu, jer je
1
1+t2
i integral
gira, to je dozvoljeno diferenciranje pod integralom i

+
'
dt
I () =
, 0.
2
(1 + t2 ) (1 + t2 )
+
(
0
dt
1+t2
Iz predstavljanja podintegralne funkcije u obliku

A
B
+
2
2
1+ t
1 + t2
sledi A =
2
2 1 ,
B=
1
12 ,
2
I () =
2 1
= 1, i dobija se
+
'
0
2
1
2
1
dt
1
+
2
2
1+ t
1 2
+
'
0
+
'
dt
1 + t2
d (t)
1
2 + 1 2 2
1 + (t)
=
2
=
, = 0, 1.
2
1 2 1 2
2 ( + 1)
konver-
233
Kako je
I (1) =
+
'
0
dt
2 = 4 i I (0) =
2
(1 + t )
+
'
dt
=
2
1+t
2
neprekidna funkcija na skupu [0, +[ i na tom skupu je I () =

Znaci, za 0 je I () = 2 ln ( + 1) + C. Iz I (0) = 0 sledi C = 0.
Dakle, za 0
I () = ln ( + 1) .
2
Zbog neparnosti funkcije I () dobija se formula za I () za svako
R u obliku
I () = (sgn) ln (|| + 1) .
2
+
( 1ex2
3.74 I () =
dx, 0.
x2
to je
I ()
2(+1) .
Prvi na
cin. Ocigledno je I (0) = 0. Funkcije

x2
2
1ex
e
, x = 0,
,
x
=

0,
2
x
f (x, ) =
i f (x, ) =
1, x = 0,
, x = 0,
+
(
su neprekidne na skupu [0, +[ [0, +[ . Iz predstavljanja
(1
0
+
(
sledi konvergencija integrala. Prvi je Rimanov, a drugi konvergentan integral

po Vajertrasovom kriterijumu, jer je 0 < f (x, ) x12 . Neka je sada > 0
+
(
ksiran broj. Onda integral
f (x, ) dx ravnomerno konvergira na skupu
0
[, +[ po Vajertrasovom kriterijumu (ex ex ) i zato je dozvoljeno

diferenciranje pod integralom. Znaci
+
+
+
'
'
2
2
1
( x) d ( x)
I () =
=
, .
e
dx =
e
2
Odatle je I () = +C, za > 0. Iz proizvoljnosti broja sledi da je
I () = + C za sve > 0. Odatle je lim I () = lim

+ C = C.
0+
Ali zbog
I () =
+
'
0
1 e(x )
d x =
(x )2
0+
+
'
0
1 et
dt 0,
t2
234
kad 0+ , jer je integral
+
(
0
1et
t2
dt konvergentan. Znaci C = 0.
Napomena. Neka student pokaze da integral
+
(
ex dx nije ravnomerno
konvergentan na skupu ]0, +[ .

Drugi na
cin. Parcijalnim integraljenjem se dobija
+
+ '

1
1
x2
x2
I () =
1e
2xe
dx
+

x
x
0
0

1
2
1
2
= lim
1 ex lim
1 ex + 2
x+ x
x0+ x
+
'
2
ex dx
0
'

( x) d ( x)
= 0 0 + 2
e
=2
= .
2
0
Koricen je Ojler-Poasonov integral

+
(
1 2
2
3.75
xe 2 x sin xdx.
+
(
et dt =
2 .
Ako se poe od parametarskog integrala I () =
+
(
1 2
e 2 x cos xdx
koji je ravnomerno konvergentan prema Vajertrasovom kriterijumu:

+
+
+

'
1 2

' 1x 2
1
2x

12 x2
12 x2
2
cos x e
i
e
dx = 2
e
d x =
e
2
2
0
to je
+
(
12 x2
xe
sin xdx takoe ravnomerno konvergentan po Vajertrasovom
kriterijumu:

+
(
12 x2
xe
sin xdx = 2 I () s jedne strane (gde je I () =
+
(

1 2
12 x2

sin x xe 2 x
xe
xe 2 x dx konvergira), i
+
'
1 2
xe 2 x sin xdx
0
235
+
+
+ +

'
2
2

2
2
x2
x2

e
sin x
+
e
cos xdx =
I ()
s druge strane. Znaci I () = I () , tj. dI

I = d, odakle je
+
2
2
2
I () = Ce
e 2,
=
2
jer je I (0) =
+
(
1 2
e 2 x dx =
+
3.76
2.
Dakle,
+ +
+
'
2
2 2
12 x2
xe
sin xdx =
e 2 = e 2 .
2
+
(
1 2
x2 e 2 x cos xdx.
Izvod prethodnog integrala po je trazeni integral. Zato je

+
+

'
2

2
2
2
2 12 x2
2
x e
cos xdx = e
= e 2 2 e 2 = e 2 1 2 .
Treba jedino pokazati da integral
+
(
1 2
x2 e 2 x cos xdx ravnomerno konver-

+
( 2 1 x2
1 2
1 2

x e 2 dx kongira. Kako je x2 e 2 x cos xdx x2 e 2 x , a integral
vergira (parcijalno integraljenje) to integral
konvergira.
+
( 3 1 x2
3.77 2
x e 2 sin xdx.
+
(
12 x2
x2 e
cos xdx ravnomerno
Trazeni integral jednak izvodu prethodnog

integrala sa

suprotnim
1 2
3 12 x2

znakom. Integral ravnomerno konvergira jer je x e
sin x x3 e 2 x ,
+
( 3 1 x2
1 2
a integral
x e 2 dx konvergira (xe 2 x dx = dv, x2 = u). Zato je
0
+

'
2

2
3 12 x2
2
2
x e
sin xdx = e
1
= e 2 3 + .
0
236
3.78 I () =
+
(
0
ln(a2 +x2 )
1+x2 dx.
Iz predstavljanja
+
(
(1
+
(
se dobija da je integral konvergentan za
sve a R. Zaista, za a = 0, prvi integral je Rimanov, a drugi je konvergentan

jer je

ln a2 + x2
1
x
3 , x +
1 + x2
1 + x2
x2
i integral
+
(
1
dx
3
x2
konvergira. Koristili smo da
ln(a2 +x2 )
0 kad x +,
odakle i sledi navedena procena. Ako je a = 0, onda je

1

'
'1
'1
2

ln
x

1 + x2 dx 2 |ln x| dx = 2 ln xdx

0
dakle
(1
0
+
'
1
ln x2
1+x2 dx
je konvergentan integral. S druge strane je
ln x2
dx = 2
1 + x2
+
'
1
ln x
dx = =
1 + x2
'1
0
ln t2
dt
1 + t2

1
smena x =
t
i zato je
+
'
ln x2
dx =
1 + x2
'1
+
'
1
'1
0
'1
= 0.
Znaci I (0) = 0. Neka je sada > 0 ksiran broj. Na skupu [0, +[[, +[
funkcije

ln a2 + x2
2a
(x, a)
i (x, a) 2
1 + x2
(a + x2 ) (1 + x2 )
su neprekidne, tako da je dozvoljeno diferenciranje pod znakom integrala,

ako se pokaze ravnomerna konvergencija integrala
+
'
2a
(a2
+ x2 ) (1 + x2 )
dx.
Po Dirihleovom kriterijumu ([2], II, Stav 7.2.2 ili [9], II, Teorema 8.3.XIII)
taj integral ravnomerno konvergira. Stvarno, sva tri uslova navedenog kriterijuma su ispunjena:
237

(

1
1. 1+x
dx
= |arctan | < 2 ;
2
0

2a
a2 +x2
2. Familija funkcija
0 na skupu R, kad x +, jer je

2a 1

= 0, x +.
max 2
a
a + x2 x
3. Za svako a > 0 funkcija a22a

je opadajuca po x.
+x2
Dakle,
+
'
2a
dx,
I (a) =
2
2
(a + x ) (1 + x2 )
0
za a > 0. Zatim je
2a
I (a) =
2
a 1
+
'
0
dx
2a
2
2
1+x
a 1
+
'
a2
dx
+ x2
a
2a
1
=
2
=
2
a 1 a 1 a 2
a+1
za a > 0 i a = 1. Kako je I (1) = 2
+
(
0
dx
(1+x2 )2
to je I (a) =
a+1
za a > 0. Odatle je I (a) = ln (a + 1) + C za a > 0. Poto je

proizvoljan pozitivan broj to je I (a) = ln (a + 1) + C za sve a > 0. Iz
I (1) =
+
'
0
'
0

'2
ln 1 + x2
ln 1 + tan2 z
1
dx =
dz
1 + x2
1 + tan2 z
cos2 z
0
sin2 z + cos2 z
ln
dz = 2
cos2 z
= 2
'
0
'2
ln cos zdz

ln sin zdz = 2
ln 2 = ln 2.
2
Sledi da je C = 0. S obzirom da je I (a) = I (a) to je za sve a R :

I (a) = ln (1 + |a|)
jer je I (0) = 0. Time je zadatak u potpunosti reen.
238
3.79 I () =
+
(
0
sin2 x
x2 dx,
> 0.
I na
cin. Dati integral konvergira jer je
+
(
(1
0
+
(
. Prvi integral
je Rimanov (zato?), a drugi konvergira prema Vajertrasovom kriterijumu.

Primenom parcijalnog integraljenja dobija se
1
I () = sin2 x|+
+
0
x
= 0+
+
'
+
'
2 sin x cos x
dx
x
sin 2x
d (2x) =
,
2x
2
jer je > 0.
3.80.I () =
+
(
0
sin2 x
dx,
x2
> 0.
II na
cin. Imamo da je
I () =
+
'
2 sin x cos x
dx =
x
+
'
sin 2x
d (2x) = ,
2x
2
jer je > 0. Onda je
+ C.
2
Zbog I (0) = 0 sledi da je C = 0. Neka student opravda diferenciranje pod
integralom.
+
( ex (1cos ax)
3.81
dx, a R.
x
I () =
Neka je a R. Ocigledno je I (a) = I (a) . Zato se moze uzeti a 0.

Onda je
x
x
e (1cos ax)
e sin ax, x = 0,
,
x
=

0,
x
f (x, a) =
i fa (x, a) =
0, x = 0.
0, x = 0,
Dakle, f (x, a) i fa (x, a) su neprekidne funkcije na skupu [0, +[ [0, +[ .
Poto je integral
+
+
'
'
fa (x, a) dx =
ex sin axdx
0
239
ravnomerno konvergentan na [0, +[ (prema Vajertrasovom kriterijumu)

to je dozvoljeno diferenciranje pod integralom. Zatim je
+
'
1 x
1
+
I (a) = e cos a x|0
ex cos axdx
a
a
0
+
'
1
1 1 1 x
e sin a x|+
=
+
ex sin axdx
0
a a a
a
1
1
=
I (a) , a = 0; I (0) = 0.
a a2

Dakle, I (a) 1 + a12 = a1 odakle je I (a) = a2a+1 ,tj. I (a) = 12 ln a2 + 1 +
C. Poto I (0) postoji, to je I (a) neprekidna funkcija u nuli, tj.
lim I (a) = C, odnosno, I (0) = C. Sada iz I (0) = 0 sledi C = 0. Znaci
a0+

I (a) = 12 ln a2 + 1 za sve a R, jer je I (a) parna funkcija.
Napomena. Dati integral konvergira, jer za ksirano a = 0 sledi
+
'
ex (1 cos ax)
dx =
x
+
+
'
'1 '
ax
ax
a
x sin 2
2e ax sin dx = +
;
2
2
2
0
prvi integral je Rimanov (x = 0 je prividni singularitet) a drugi konvergira

+
(
x
ax)
x i
2e
2ex dx = 2e1 .
zbog 0 e (1cos
x
3.82 I () =
+
(
32
sin xdx, R.
I na
cin. Ovo je nesvojstveni parametarski integral sa singularitetima
u 0 i +. Zato je
'
'
3
3
1 x 2 sin xdx + lim
x 2 sin xdx
I () = lim
0+
'
2
2
= lim sin x| 1 + 1 cos xdx
x
x
0+
'
2
2
+ lim sin x|1 + cos xdx
+
x
x
1
= 2 sin +
'1
0
2
cos xdx + 2 sin +
x
+
'
1
2
cos xdx
x
240
= 2
+
'
0
1
cos xdx.
x
Koristili smo
lim
0+
sin
=0i
sin
= 0.
+
lim
Uvodeci zatim smenu x = t2 , > 0, dx =
I () = 4
2t
dt
dobija se
+
+
'
1
2
= 2,
cos t dt = 4
2 2
0
na osnovu poznate vrednosti Frenelovog integrala:

+
+
+
'
'
1
2
2
.
cos x dx =
sin x dx =
2 2
0

2, 0,

Poto je I () neparna funkcija, to je I () =
2 ||, < 0.
+
( 3
3.83. I () =
x 2 sin xdx, R.
0
II na
cin.
Neka je > 0 ksiran. Uzmimo > 0, tako da je
> 0. Integral
+
'

0
32
+
'

cos x
dx = I ()
sin x dx =
x
0
ravnomerno konvergira na skupu [, +[ na osnovu Dirihleovog kriterijuma,

cime je dozvoljeno diferenciranje
pod 1integralom. Istom smenom
kao u pr
vom nacinu dobija se I () = 2 2 , odakle sledi I () = 2 + C, tj.
I () = 2 jer je C = I (0) = 0.
+
( cos x
dx divergira za = 0, to on nije
Napomena. Poto integral
x
0
ravnomerno konvergentan na skupu [0, +[ , a ipak je moguce diferenciranje

pod integralom.
+
( t2
3.84 Neka je f (x) =
e cos (xt) dt.
0
a) Dokazati da je funkcija y = f (x) reenje diferencijalne jednacine

2y + xy = 0;
241
b) Koristeci poznatu vrednost integrala
+
(
et dt, izracunati f (1) .
a) Formalnim diferenciranjem i zamenjivanjem dobija se da je 2y +

xy = 0. Zaista,
+
+
'
'
2
2
t
t
e
e
2
y =
et t sin (xt) dt =
sin (xt)|+
+
x
cos (xt) dt
0
2
2
0
+
'
1
2
xet cos (xt) dt, te je
=
2
0
+
+
'
'
2
t2
2y + xy =
xe cos (xt) dt +
xet cos (xt) dt = 0.
Diferenciranje pod znakom integrala je moguce, jer je integral
+
(
tet sin (xt) dt
ravnomerno konvergentan prema Vajertrasovom kriterijumu:

+

+
'

'

2
t2

te sin (xt) dt
tet dt < +.

0
Neka student detaljno obrazlozi ostale uslove.

1
b) Diferencijalna jednacina iz a) postaje: y + 12 xy = 0, tj. dy
y = 2 xdx.
+
( t2
2
2
Odatle je y = Cex . Kako je f (0) =
e dt, to je y = f (x) = 2 ex .
Dakle, f (1) =
2e .
Koristili smo Ojler-Poasonov integral
Pogledati i sledeci zadatak.

3.85
+
(
0
Dokazati jednakost
ex dx =
+
(
Neka je I () =
+
(
0
ex cos 2exdx =
2 .
+
(
e2
2 e
ex dx =
2 .
znajuci da je
ex cos 2exdx, R parametarski integral.
Onda je formalnim diferenciranjem

+
'
2
I () =
ex 2ex sin 2exdx.
242
Poto je
2

2

2
2
x

cos 2ex ex i ex 2ex sin 2ex 2e ex x, x 0,
e
to oba integrala I () i I () ravnomerno konvergiraju po (Vajertrasov

+
+
( x2
(
2
kriterijum) jer nesvojstveni integrali
e dx i
2xex dx konvergiraju.
0
Znaci da je diferenciranje pod integralom dozvoljeno jer su jo i funkcije

2
(x, ) ex cos 2ex i (x, ) ex 2ex sin 2ex

neprekidne na skupu [0, +[ R. Zatim je
+
'
2
I () = e
2ex x sin 2exdx
+
'
2
2
+
ex (2e) cos 2exdx
= e ex sin 2 ex|+
0
0
= e 0 2e I () = 2e I () .
Za nalazenje parametarskog integrala I () dobijena je diferencijalna jednacina prvog reda (razdvaja promenljive):
dI
= 2e2 d ln I = e2 2 + ln C, C > 0.
I
2 2
2 2
Dakle, I () = Cee , gde je I (0) = C = 2 . Znaci I () = 2 ee .

Uzimajuci = 1, dobija se jednakost u zadatku.
3.86 Koristeci diferenciranje po pogodno uvedenom parametru, izracunati
+
'
sin x x cos x
dx.
x3
0
Neka je
I () =
+
'
sin x x cos x
dx.
x3
Zbog lim
x0+
sin xx cos x
x3
3
3
nula nije singularitet integrala. Podintegralna
funkcija (koja se dodenie za x = 0) neprekidna je za x 0 i 0, a

integral konvergira jer je
konvergentan zbog ocene
+
(
(1
243
+
(
; prvi integral je Rimanov a drugi
|sin x x cos x|
1 + x
2 , x +
3
3
x
x
x
i cinjenice da
+
(
1
1
dx
x2
konvergira. Neka je 0 > 0 i > 0 tako da je
0 > 0. U okolini ]0 , 0 + [ integral

+
'
sin x x cos x
x3
dx =
+
'
sin x
dx
x

(

ravnomerno konvergira po Dirihleovom kriterijumu, jer je sin xdx
0
2
0
za ]0 , 0 + [ (neka student proveri ostale uslove Dirihleovog

kriterijuma). Zato u toj okolini, pa i u tacki = 0 vazi
I () =
+
'
0
sin x
dx = .
x
2
Odatle je I () = 4 2 + C za > 0. Poto je I (0) = 0 (I () je parna

funkcija i ocigledno je I (0 ) = I (0+ ) = 0) to je I () neprekidna funkcija
u tacki = 0. Zato je 0 = I (0) = lim I () = C, te je I () = 4 2 a
0+
vrednost polaznog integrala je I (1) = 4 .

+
( sin x
ze reiti
Napomena. Znajuci da je
x dx = 2 , dati integral se mo
0
parcijalnim integraljenjem. Zaista,
1
I = 2 (sin x x cos x)|+
+
0
2x
+
'
x sin x
dx
2x2
sin x x cos x
sin x x cos x 1
= lim
+ lim
+
2
x+
x0
2x
2x2
2
+
'
sin x
dx
x
= 0+0+ = .
2 2
4
Neka student obrazlozi zato su granicne vrednosti jednake nuli.
244
3.4
Ojlerovi integrali-gama i beta funkcije
Funkcija : p
+
(
xp1 ex dx, 0 < p < +, naziva se gama funkcijom.
To je ocigledno nesvojstveni parametarski integral. Ona je neprekidna i ima

neprekidne izvode proizvoljnog reda u svojoj oblasti denisanosti i za njih
vazi:
+
'
(k)
(p) =
xp1 (ln x)k ex dx, k N.
0
Osnovne formule:
a) Ako je p > 0, onda je (p + 1) = p (p) .

b) Ako n N, onda je (n) = (n 1)!, kao i n + 12 = (2n1)!!

.
2n
c) Za 0 0, q > 0, naziva se beta
0
funkcijom. Ona je takoe parametarski integral i neprekidna je u oblasti

denisanosti i ima parcijalne izvode proizvoljnog reda, koji se dobijaju diferenciranjem po promenljivima p, q pod znakom integrala. Moze se predstaviti
i u obliku
+
'
y p1
B (p, q) =
dy.
(1 + y)p+q
0
Gama i beta funkcija se jednim imenom zovu Ojlerovi integrali i povezane

su formulom:
(p) (q)
B (p, q) =
.
(p + q)

3.87 Dokazati da je 12 = .
+
+

'
'
1
2
12 x
=
x e dx = 2
eu du
2
0
gde je uvedena smena x = u2 . Zatim je

+
+
+ '
+

'
'
'
2
2
1
2
2
2
u
u
= 2
e du 2
e du = 4
e(u +v ) dudv.
2
0
3.4. OJLEROVI INTEGRALI-GAMA I BETA FUNKCIJE
245
Prelazeci na polarne koordinate (, ) , gde je u = cos , v = sin ,

poslednji dvojni nesvojstveni integral postaje
+

'2
'
'2
1
1 2 +
2
2
= 4 d
e d = 4
e
d = ,

2
2
0
0
1
odakle je 2 = .
3.88 Izracunati integrale
+
+
( y3
( 4z 2
(1
a)
ye dy; b)
3
dz; c)
0
dx .
ln x
a) Stavljajuci y 3 = x, integral postaje
+
+

'
'
2
1
1
1
1
1
x
3
12 x
3
x e x dx =
x e dx =
=
.
3
3
3
2
3
0
b)
+
+
+
'
'
'

(4z 2 )
2
4z 2
ln 3
3
dz =
e
dz =
e(4 ln 3)z dz.
0
Smenom (4 ln 3) z 2 = x integral postaje

+
'
ex d
0
x2
4 ln 3
1
=
2 4 ln 3
+

'
12
12 x
x e dx =
=
.
2 4 ln 3
4 ln 3
0
c) Smenom ln x = t, odnosno x = et , dx = et dt sledi

'1
0
dx
=
ln x
+
'
0
et dt
=
t
+
(
+

'
1
12 t
t e dt =
= .
2
0
xm eax dx, gde su m, n i a pozitivne kon-
stante.
Uzimajuci axn = y integral postaje
+
+

'
'
y 1 m
y 1
m+1
1
1
m+1
n
n
y
y
e d
=
y n e dy =
.
m+1
m+1
a
a
n
na n
na n
0
246
3.90 Dokazati da je Im,n =
(1
xm (ln x)n dx =
(1)n n!
(m+1)n+1
ako je n N i
m > 1.
Smenom x = ey integral postaje
+
'
(1)
y n e(m+1)y dy,
n
tj. novom smenom (m + 1) y = u dobija se

n
Im,n = (1)
+
'
un
u du
ne
(m + 1)
m+1
+
'
un eu du
(1)n
(m + 1)n+1
(1) (n + 1)
(1)n n!
=
.
(m + 1)n+1
(m + 1)n+1
=
3.91 Dokazati da je
+
(
e cos d =
+
(
Neka je I = I (, ) =
1
2
4
.
e
e cos d. Onda je
I
=
+
'
0
2

e
2
e
sin d =
sin |+
I = I.
0
2
2
2
I
= 2
ili
Dakle, 1I
odnosu na sledi:
ln I = 2
. Uzimajuci neodreeni integral u
ln I =
2
+ ln C
4
tj. I = I (, ) = Ce 4 . Ali
+
+

+
'
'
12
1
1
2
12 x
C = I (, 0) =
e
d =
x e dx = =
2
2
2
0

2
(gde je stavljeno x = 2 ). Znaci I = 12 e 4 . Treba napomenuti da
I
je > 0. Ocigledno je parametarski integral
ravnomerno konvergentan
prema Vajertrasovom kriterijumu.
247
3.92 Izra
cunati: 5
1
a) 2 ; b) 2 .
Iz rekurentne formule (x + 1) = x (x) , gama funkcija se moze denisati i za negativne vrednosti promenljive. Uzimajuci (n) = (n+1)
sledi
n
1 ( 12 )
a) 2 = 1 = 2 .
2
b)

32
5
2 32 + 1
2
2
1
8

=
.
=
2
5
5
3
2
15
52
32
3.93 Dokazati:
(2
a) B (m, n) = 2 sin2m1 cos2n1 d gde je B beta funkcija;

0
b) B (m, n) = (m)(n)
(m+n) gde je gama funkcija.
a) Smenom x = sin2 (zato je moguce?) sledi
B (m, n) =
'2
0
2 m1 2 n1
2 sin cos d
sin
cos
= 2
'2
sin2m1 cos2n1 d.
b) Smenom z = x2 , dobija se
+
+
'
'
2
m1 z
(m) =
z
e dz = 2
x2m1 ex dx.
0
Slicno je (n) = 2
+
(
y2n1 ey dy. Onda je
+
+
'
'
2
2
(m) (n) = 4
x2m1 ex dx
y 2m1 ey dy
= 4
0
+
+
' '
x2m1 y 2n1 e(x
2 +y 2
) dxdy.
248
Prelaskom na polarne koordinate sledi
+

'
'2
2
(m) (n) = 4
2(m+n)1 e d cos2m1 sin2n1 d
0
= (m + n) 2
'
0
cos2m1 sin2n1 d = (m + n) B (m, n)
odakle se dobija trazena jednakost. Da je B (m, n) = B (n, m) sledi prostom

smenom 1 x = y.
3.94 Izracunati:
(1
(2 2 dx
(a
a) x4 (1 x)3 dx; b) x2x
; c) y 4 a2 y 2 dy.
0
a)
'1
0
x (1 x) dx =
'1
0
x51 (1 x)41 dx = B (5, 4) =
(5) (4)
4!3!
1
=
=
.
(9)
8!
280
b) Stavljajuci x = 2v, sledi

'2
0
1

(3) 12
' 2
64 2
x2 dx
1
12
=
=4 2
.
= 4 2 v (1 v) dv = 4 2B 3,
2
15
2x
72
0
c) Senom y2 = a2 x ili y = a x integral postaje

a6
2
'1
0
a6
x (1 x) dx = B
2
3
2
1
2
5 3
,
2 2

a6 52 32
a6
=
=
.
2
(4)
32
3.95 Koristeci formulu

+
'
xp1
dx =
x+1
sin p
dokazati da je (p) (1 p) = sinp ako je 0 < p < 1.

x
Smenom 1+x
= y integral sleve strane date formule postaje
'1
0
yp1 (1 y)p dy = B (p, 1 p) =
(p) (1 p)
= (p) (1 p) .
(p + 1 p)

3.96 Izracunati
+
+
+
( dx
( dx
( dx
a)
;
b)
;
c)
3
4
1+xn , n N.
1+x
1+x
0
a) Smenom x3 = y, dati integral postaje

+
'
1
dx
=
3
1+x
3
+
'
y 3 dy
1
=
1+y
3
+
'
0
1
2 3
y 3 1
1
=
dy =
.
1+y
3 sin 3
9
b) Stavljajuci x4 = z dobija se
+
'
dx
1
=
1 + x4
4
+
'
0
3
z 4 dz
2
=
=
.
1+z
4 sin 4
4
c)
+
'
dx
1
=
1 + xn
n
'
n1
u n
1
du =
1+u
n
+
'
0
u n 1
1
du =
.
1+u
n sin n
Napomena. U sva tri primera koricena je formula

+
'
0
xp1 dx
= B (p, 1 p) =
1+x
sin p
iz prethodnog zadatka.

3.97 Dokazati formulu 22p1 (p) p + 12 = (2p) .
Neka je I =
(2
2p
sin xdx i J =
(2
sin2p 2xdx. Onda je

p + 12
1
1 1
I = B p+ ,
=
2
2 2
2 (p + 1)
(opet prema zadatku 3.93.a)). Uzimajuci smenu 2x = u, dobija se

1
J=
2
'
0
sin2p udu =
'2
0
sin2p udu = I, ili
249
250
J =
'2
(2 sin x cos x)2p dx = 22p
'2
sin2p x cos2p xdx

2p1 2 p + 1
2
1
1
2
= 22p1 B p + , p +
=
,
2
2
2p (2p)
odakle sledi trazeni rezultat.

3.98 Dokazati da je
+
+
( xdx
( y2 dy
a)
=
;
b)
=
6
1+x
1+y4
3 3
0
.
2 2
a) Smenom x2 = t, integral postaje

1
2
+
'
0
dt
1 2 3
=
=
3
1+t
2
9
3 3
(koricen je zadatak 3.96a)).

1
b) Smenom y 4 = t y = t 4 integral postaje
1
I=
4
+
'
1
t 4 dt
=
1+t
4
+
'
0

3
1
3
3
1
t 4 1 dt
=
1
=
= .
3
1+t
4
4
4
4 sin 4
2 2
3.99 Dokazati da je
(2
(a dy
4
a) tanp tdt = 2 sec p
,
0
 0; f ) xp ln x1 dx =
0
q > 1.
a) Smenom t = arctan z, dt =
+
'
zp
0
dz
,
1+z 2
;
s > 0;
(q+1)
,
(p+1)q+1
p > 1,
integral postaje
1
dz,
1 + z2
pa novom smenom z 2 = x dobija se
'2
0
1
tan tdt =
2
p
+
p 1
'
x( 2 + 2 )1
1
p
p 1 =
dx =
sec .
p =
1+x
2 sin 2 + 2
2 cos 2
2
2
0
251

1
3
b) Smenom y4 = a4 t y = at 4 , dy = 14 at 4 dt, integral postaje

'1
1
1
1 1
1
12
34
34
B
,
t (1 t) dt =
at dt =
4a
4a
4 2
a2 1 t
0
0
1 2
1 1
1
4
4
1 2 4
1
3
=
.
2
4a
4a
4
4a
2
1
2( 4 )
1
I =
4
'1
c) Jednakost se moze dokazati matematickom indukcijom. Tvrenje je

tacno za 1 prema zadatku 3.92a). Ako se pretpostavi tacnost za m, onda je

m + 12 + 1
m + 12
1
1

(m + 1) +
= m
=
=
2
2
m + 12
2m+1
2
(1)m 2m
2
(1)m+1 2m+1
=
=
(2m 1)!!
(2m + 1)
(2m + 1)!!
to predstavlja dokaz tvrenja za m+1. Koricena je formula (x) =
kojom se denie gama funkcija (rekurentno) i za x < 0.
d) Smenom t = y2 , integral postaje
(x+1)
x
+
+
+
'
'
2
2
sy2
z2
2
e
dy =
e dz =
=
s
s 2
s
0
to je i trebalo pokazati.
e) Smenom ln x1 = t, direktno se dobija gama funkcija. Neka student
detaljno proveri vrste singulariteta i obrazlozi navedenu smenu.
f ) Smenom ln x1 = t, integral postaje
+
'
tq e(p+1)t dt =
0
1
(p + 1)q+1
+
'
(q + 1)
z (q+1)1 ez dz =
,
(p + 1)q+1
0
(p + 1) t = z je nova smena, cime je dokaz zavren.

3.100 Dokazati da je:
+
+
( e2x
(
e2x
dx = 22 1 , a > 0, b > 0; b)
dx =
a)
ae3x +b
(e3x +1)2
3 3a 3 b 3
a) Smenom ex = t, dati integral postaje

+
'
0
t2
dt
=
3
at + b t
+
'
0
t
1
dt =
3
at + b
b
+
'
0
a 3
bt
t
dt.
+1
2
.
9 3
252
Novom smenom t =
b 13
a
y 3 , dt =
b 13
a
1 23
dy
3y
dobija se
+ 2
+ 2
'
b 3 13
13 '
y
1
b
y 3 1
a
dy = 2
dy
3b
1+y
1+y
3a 3
0
0

23 1 23
1
2
= 1 2
1 2
2 = 1 2
3b 3 a 3
3b 3 a 3 sin 3
3 3b 3 a 3
I =
to je dokaz jednakosti.
Napomena. Student treba da zna da je formula
+
'
0
tp1
dt = (p) (1 p) =
, 0 0, b > 0
ae3x + b
parametarski (nesvojstven) integral, onda je

2
I (b) = 2 4 ,
9 3a 3 b 3
s jedne strane i
I (b) =
+
'
e2x
dx,
(ae3x + b)2
s druge strane. Odatle sledi vrednost integrala pod b).

+
(1
( x
3.101 Neka je 0 < < 1, g () = x1+x dx, h () =
1+x dx.
0
a) Dokazati: h () = g () + g (1 ) , g () =
+ 2
+

n=1
(1)n
2 n2 ;
b) Izracunati h () i
+
(
0
x ln x
1+x dx.
0
+

n=1
(1)n
n
i h () =
253
a) S obzirom da je 0 < < 1, to dati integrala konvergiraju. Iz

g (1 ) =
'1
x(1)
dx =
1+x
+
'

1
smena x =
t
t
dt
1+t
dobija se trazena jednakost h () = g ()+g (1 ) . Kako je za 1 < x < 1

+

1
=1+
(1)n xn to je
1+x
n=1
'1
'1
x
dx =
1+x
x +
+

(1) xn dx
n=1
1
=
+
1
'1
0
+

(1)n xn dx.
n=1
Neka je ]0, 1[ ksiran broj, onda je

'
+
0
(1) x
n=1
dx =
+

(1)
n=1
+

+

xn dx
(1)n
n=1
jer je red
'
n+1
,
n+1
(1)n xn ravnomerno konvergentan na skupu [0, ] . Sada je
n=1
'1
0
Zato je
+

(1)n xn dx = lim
n=1
+

'
+
0
(1)n xn dx
n=1
(1)n
n+1
= lim
=
.
(1)
n + 1 n=1 n + 1
1
n=1
g () =
+

1
(1)n
1
1
+
=
.
+ 1 + 2 + 3
n
n=1
254
Poslednja razmena lim i
+

je moguca jer je red
n=1
(1)n n+1
n+1
ravnom
erno konvergentan na [0, 1] (obrazloziti prema kojem kriterijumu). Iz

h () = g () + g (1 ) =
+

(1)n
+

(1)n
n=1
+

(1)n
1n
n=1
+
+
+

(1)n1
(1)n (1)n
=
+
=
+
n n=1 + (n 1) n=1 n n=0 + n
n=1

+
+

1
1
1
1
(1)n
n
+
+ = + 2
=
(1)
.
n +n
2 n2
n=1
n=1
b)
h () =
+
'
0
dx = B (1 , ) = () (1 ) =
.
1+x
sin
Koricena je formula
B (p, q) =
+
'
0
z p1
dz
(1 + z)p+q
odakle se uporeivanjem dobija da je p+q = 1 i p1 = . Sada je integral

I () =
+
'
0
x ln x
dx =
1+x
+
'
0
x ln x
d
dx =
1+x
d
+
'
0
x
dx
1+x
d
2 cos
=
=
cos
=
.
d sin
sin2
sin2
3.102 Neka je I (a) =
+
(
eax
1+ex dx,
J (a) =
+
(
0
eax
1+ex dx
za 0 < a < 1.
Ispitati da li je
a) I (a) = (a) (1 a) ; b) I (a) = J (a) + J (1 a) ; c) J (a) =
+
(1)n
1a+n .
n=0
a) Smenom ex = t, dx = 1t dt sledi
I (a) =
+
'
0
ta
1
dt =
1+t t
+
'
0
ta1
dt = B (a, 1 a) = (a) (1 a) .
1+t
255
b)
'0
I (a) =
Treba pokazati da je
(0
'0
eax
dx.
1 + ex
eax
1+ex dx
eax
dx =
1 + ex
+
'
eax
dx +
1 + ex
=
+
(
0
+
'
0
e(1a)x
1+ex dx.
eat
dt =
1 + et
Smenom x = t dobija se
+
'
0
e(1a)t
dt
1 + et
tj. sledi dokaz jednakosti I (a) = J (a) + J (1 a) .

c) Smenom ex = t, integral J (a) postaje
J (a) =
'1
0
'1
ta 1
dt =
1 + 1t t
a
ta
dt =
1+t
n n
(1) t
n=1
1+
+

'1
'1
0
dt =

ta 1 t + t2 + dt
'1
dt +
+

(1)
n=1
'1
tna dt
1

+
+
na+1 1

1
1
ta+1
n t

+
(1)
=
+
(1)n
.
a + 1 0 n=1
n a + 1 0 a + 1 n=1
na+1
Poto je x 0, to je 0 < t 1. Koricena su svojstva stepenog reda.

3.103 Izracunati sledece parametarske integrale:
(1 1 a 1
(2 a
a)
ln x ln ln x dx; b) sin x ln (sin x) dx.
0
a) Smenom ln x1 = t, dx = et dt dati integral postaje
'0
+
'
d
t (ln t) e dt =
ta (ln t) et dt =
( (a + 1)) .
dt
a

1
b) Smenom sin x = t, cos xdx = dt, dx = 1 t2 2 dt, integral postaje
'1
0

1
ta (ln t) 1 t2 2 dt,
256
odnosno smenom t2 = u,
1
4
I =
'1
1 d
4 da

1 d
a+1 1
B
,
(1 u) ln udu =
4 da
2
2
!
!

1

a+1
2
d a+1
2
2

.
=
2 da a a2
a2 + 1
12
a1
2
3.104 Neka je > 0 realan broj. Dokazati

1
B (, ) = 2
'2
Poto je B (p, q) =
(1
0
B (, ) =
'1
'1
0
'1
1
2
2 !1
1
x
dx.
2
xp1 (1 x)q1 dx, p > 0, q > 0, to je

1
(1 x)
dx =
'1
0

1
x x2
dx
1

2 !1
'2
1
1
x
dx =
4
2
2 !1
'2
1
dx = 2
x
2
jer su oba integrala jednaka

1
2
(1
0
1
41
4
2 !1
1
x
dx
2
2 !1
1
dx,
x
2

1
1 t2
dt (u prvom se uvodi smena
x = 12 t, a u drugom 12 x = 12 t).
3.105 Dokazati:
a) (1) = (2) ; b) x0 ]1, 2[ : (x0 ) = 0; c) raste na ]0, +[ ;
x1 1
(1
d) opada na ]0, x0 [ a raste na ]x0 , +[ ; e) integral ln u1
ln ln u du
0
je jednak nuli za x = x0 ;
f ) ()
kad 0+ ; g) lim
+
(
n+ 0
ex dx = 1.
257
a)
(1) =
+
'
+
ex dx = e x 0 = 1,
0
(2) =
+
+
+
'
'
'

x
x +
x
xe dx = x e 0 +
e dx = 0 +
ex dx = 1.
0
Znaci (1) = (2) .

b) Funkcija () zadovoljava Rolovu teoremu na segmentu [1, 2] .
Obrazloziti detalje.
c) Poto je
+
'
() =
x1 (ln x) ex dx, to je
0
() =
+
'
x1 (ln x)2 ex dx > 0, tj. .
d) Sledi iz b) i c).
e) Smenom ln u1 = t, dobija se
+

'1
'
1 x1
1
ln
ln ln du =
tx1 (ln t) et dt = (x) ,
u
u
0
i tvrenje onda sledi iz b).

f ) Kako je () = ( + 1) , treba pokazati da je lim ( + 1) = 1.
0+
Poto je funkcija () neprekidna na skupu ]0, +[ to je

lim ( + 1) = lim ( + 1) = (1) = 1.
0+
0+
g) Smenom xn = u sledi x = u n , dx = n1 u n 1 du, te dati integral postaje

1
n
+

'
1
1
1
1 u
n
u
e du =
.
n
n
0
Tvrenje onda sledi iz f) jer
1
n
0, kad n +.
258
3.5
Furijeovi redovi
Sistem funkcija
1
kx
kx
, cos
, sin
, k N, x [l, l] ,
2
l
l
se naziva osnovnim trigonometrijskim sistemom. On je ortogonalan na segmentu [l, l] . Neka je f : [l, l] R integrabilna funkcija na [l, l] . Brojevi
1
a0 =
l
'l
1
f (x) dx, ak =
l
'l
kx
1
f (x) cos
dx, bk =
l
l
'l
f (x) sin
kx
dx,
l
gde je k N, se zovu Furijeovi koecijenti funkcije f u odnosu na osnovni

trigonometrijski sistem. Trigonometrijski red

+
kx
kx
a0
+
+ bk sin
ak cos
2
l
l
k=1
se zove Furijeov red funkcije f. Specijalno ako je funkcija f parna, onda

Furijeov red ima oblik
+
a0
kx
+
ak cos
;
2
l
k=1
u slucaju da je funkcija f neparna, Furijeov red glasi

+

k=1
bk sin
kx
.
l
Funkcija f : [l, l] R je deo po deo neprekidna na [l, l] , ako je

neprekidna u svakoj tacki x [l, l] sa izuzetkom konacnog broja tacaka u
kojima ima prekide prve vrste. Skup tih funkcija se oznacava sa C0 [l, l] .
Funkcija f : [l, l] R je deo po deo glatka na [l, l] , ako je na [l, l]
deo po deo neprekidna i ima neprekidan izvod na tom segmentu sa izuzetkom
konacno tacaka u kojima ima konacne jednostrane granicne vrednosti.
Teoreme o razlaganju u Furijeov red:
T1. Neka je deo po deo glatka na [l, l] , 2lperiodicna funkcija f
proirena na celu brojnu pravu. Tada trigonometrijski Furijeov red funkcije
f konvergira u svakoj tacki x ], +[ ka vrednosti 12 (f (x ) + f (x+ )) .
T2. Ako neprekidna i deo po deo glatka funkcija f na [l, l] zadovoljava
f (l) = f (l) , onda njen trigonometrijski Furijeov red ravnomerno konvergira na tom segmentu i njegova suma je f (x) za svako x [l, l] .
3.5. FURIJEOVI REDOVI
259
T3. Neka f C m [l, l] , f (l) = f (l) , f (k) (l) = f (k) (l) za k = 1, m

i neka funkcija f na [l, l] ima deo po deo neprekidan izvod reda m + 1.
Tada:
+
k m
a) brojni red
(|ak | + |bk |) konvergira;
l
k=1
b) Furijeov red funkcije f se na [l, l] moze m puta diferencirati clan po

clan.
T4. Neka f C0 [, ] i neka je
+
a0
(an cos nx + bn sin nx)
+
2
n=1
njen Furijeov red. Tada (nezavisno od toga konvergira li taj red ili ne) za
sve x [, ] vazi
'x
f (t) dt =
'x
0
+ '

a0
dx +
(an cos nt + bn sin nt) dt,
2
n=1
x
pri cemu poslednji red konvergira ravnomerno na [, ] .

3.106 Neka je c R, l > 0 i 0 < 1 < ... < n < ...niz reenja jednacine
tan l = c. Dokazati da je sistem funkcija {sin n x : n N} ortogonalan u
C [0, l] .
Treba pokazati da je
'l
sin n x sin m xdx = 0
za n = m i da je
(l
0
sin2 n xdx = 0. Poto je
sin n x sin m x =
I =
'l
1
(cos (n m ) x cos (n + m ) x) , to je
2
sin n x sin m xdx
1
1
1
1
sin (n m ) l
sin (n + m ) l
2 n m
2 n + m
260
=
=
=
=
sin (n m ) l
sin (n + m ) l
2
(tan ln tan lm )
c (tan ln + tan lm )

sin (n m ) l cos ln cos lm
sin (n + m ) l cos ln cos lm
c
2 sin ln cos lm sin lm cos ln sin ln cos lm + sin lm cos ln

c sin (n m ) l cos ln cos lm sin (n + m ) l cos ln cos lm
2
sin (n m ) l
sin (n + m ) l
c
(cos ln cos lm cos ln cos lm ) = 0
2
2
c
za m = n . Ako je m = n , onda je
(l
sin2 n xdx > 0 jer je na [0, l] funkcija
a = 0.
sin2 ax = 0, bar u jednoj tacki x, ako je "
#
nx , sin
nx
(bez funkcije 12 !)
3.107 Dokazati da sistem funkcija cos
nije potpun u prostoru C0 [, ] .

Ako se pretpostavi da je dati sistem potpun u prostoru C0 [, ] onda
to prema ([2], II, Teorema 8.2.1 ili [9], II, Teorema 6.1.XV) znaci
(f C0 [, ]) f =
+

n=1
f, en en
gde su f, en Furijeovi koecijenti funkcije f C0 [, ] u odnosu na dati

sistem. Ako je na primer f 1 (jedinicna funkcija), onda su svi Furijeovi
koecijenti nula, odakle sledi 1 0, to je nemoguce.
+

Napomena. Kod tumacenja jednakosti f =
f, en en student mora
n=1
da bude oprezan.
3.108 a) Dokazati da trigonometrijski red
+

n=1
sin
nx
n
(mada konvergen-
tan za svako x R) nije Furijeov red neke funkcije f C0 [, ] .

+
sin nx+cos 2nx
b) Da li je
Furijeov red neke funkcije?
n2
n=1
a) Ako se pretpostavi suprotno, tj. da popstoji funkcija f C0 [, ]

+
sin nx
, onda prema ([2], II, Teorema 8.2.1 ili [9], II,
ciji je Furijeov red
n
n=1
Teorema 6.1.XV) sledi
'
f 2 (x) dx =
+

1
,
n
n=1
261
(Parsevalova jednakost) to je nemoguce, jer je leva strana konacna, a desna

+
1
nije (f je Riman-integrabilna funkcija, a red
n divergira). Ovo pokazuje
n=1
da trigonometrijski red nije obavezno Furijeov red neke funkcije.

b) Kako je

+
+

sin nx + cos 2nx
1

2
,

2
n
n2
n=1
n=1
sledi da taj red ravnomerno konvergira na R ka nekoj funkciji f za koju vazi:

a0 = 0, a2n
a2n1 =
bn =
'
'
1
=
'
f (x) cos 2nxdx =
1
,
n2
f (x) cos (2n 1) xdx = 0,

f (x) sin nxdx =
1
, n N.
n2
Znaci, dati trigonometrijski red jeste Furijeov red svoje granice f (x) .
3.109 Funkciju f (x) = x [x] razviti u Furijeov red. Kolika je suma
dobijenog reda?
Grak funkcije x x[x] je lako nacrtati. Ona je periodicna (T = 1),
neprekidno diferencijabilna izuzev u celobrojnim tackama gde ima prekide
prve vrste. Dakle, moze se razviti u Furijeov red oblika
+
a0
+
an cos 2nx + bn sin 2nx.
2
n=1
Ovaj red konvergira ka f (x) za x = k, k Z, odnosno ka
tackama. Zatim je
1
a0 =
1
1
2
'2
f (x) dx = 2
12
an = 2
'1
'1
0
1
2
u celobrojnim
1 1
(x [x]) dx = 2 x 2 0 = 1,
2
(x [x]) cos 2nxdx = 2
'1
0
x cos 2nxdx
262
x
sin 2n x|10
= 2
2n
=
'1
0
1
sin 2nxdx
2n
1
1
cos 2n x|10 = 0,
n 2n
bn = 2
'1
0
= 2
(x [x]) sin 2nxdx = 2

x
cos 2n x|10 +
2n
'1
0
'1
x sin 2nxdx
1
cos 2nxdx
2n
1
1
1
=
+ 2 2 sin 2n x|10 = .
n 2n
n
Dakle,
x [x]
+
1 11
sin 2nx.
2 n=1 n
3.110 Neka je funkcija f : R R neprekidno diferencijabilna, parna i

periodicna s periodom 2 i neka za svaki nenegativan ceo broj n vazi
'
f (x) cosn xdx = 0.
Dokazati da je f 0.
Moze se pokazati da je cos nx (n N) polinom stepena n po cos x.
Zaista, na osnovu jednakosti
cos (n + 1) x = 2 cos nx cos x cos (n 1) x
i principa potpune matematicke indukcije: n 1, n n + 1 sledi dokaz.
Zato je za sve n N
'
f (x) cos nxdx = 0
0
jer je cos nx = A0 + A1 cos x + A2 cos2 x + + An cosn x i

'
0
f (x) A0 dx = A0
'
0
f (x) cos0 x dx = 0
263
po pretpostavci u zadatku, te su Furijeovi koecijenti an funkcije f svi jednaki nuli. Koecijenti bn su jednaki nuli zbog parnosti. Na osnovu uslova
zadatka, f se u svakoj tacki predstavlja svojim Furijeovim redom, te je
f 0.
3.111 Funkciju f (x) = x, 0 < x < 2 razviti
a) u Furijeov sinusni red; b) u Furijeov kosinusni red;
c) Primeniti Parsevalovu jednakost na Furijeov red dobijen pod b) i na
+
1
;
osnovu toga naci sumu reda
n4
n=1
d) Naci Furijeov red funkcije x x2 , 0 < x < 2, integraljenjem Furi+

(1)n1
;
jeovog reda pod a) i na osnovu toga naci sumu reda
n2
n=1
1a cos x
e) Funkciju f : R R, x 12a
razviti u Furijeov red.
cos x+a2
a) Funkcija ciji je grak lako nacrtati moze se prema Dirihleovoj teoremi razviti u Furijeov red koji konvergira ka njoj za sve x R. Kako je ona
jednaka datoj funkciji na intervalu ]0, 2[ , to je taj Furijeov red istovremeno
i Furijeov red date funkcije. Poto je T = 2l = 4, to je l = 2, odnosno,
a0 = an = 0 jer je proirenje funkcije na R neparna funkcija. Zatim je
bn =
1
2
'2
nx
2
f (x) sin
dx =
2
2
Dakle,
4
x=
x sin
nx
dx
2
nx 2
2
cos
+
n
2 0
'2
nx
2
cos
dx
n
2
0
4
4
nx 2 4
cos n + 2 2 sin
cos n.
=
n
n
2 0
n
= x
=
'2

+
x 1
2x 1
3x
4
nx
sin
sin
+ sin
=
cos n sin
2
2
2
3
2
n
2
n=1
za 0 < x < 2.
b) Parno proirenje funkcije f (x) na citavom R je parna funkcija, neprekidna,
deo po deo monotona, periodicna T = 4, l = 2, i bn = 0 za sve n N.
a0
1
=
2
'2
(x) dx =
'2
0
xdx = 2,
264
'2
an =
x cos
nx
4
dx = = 2 2 (cos n 1) .
2
n
Znaci,

x
1
3x
1
5x
+ 2 cos
+ 2 cos
+
cos
2
3
2
5
2
+
(2n 1) x
8
1
, 0 < x < 2.
= 1 2
2 cos
2
(2n
1)
n=1
8
x = 1 2
c) Parsevalova jednakost daje

1
2
'2
22 16
x dx =
+
(cos n 1)2 , ili
4 4
2
n
n=1
2

1
1
1
+
+
+
14 34 54

0, n = 2k,
4
= 96 , jer je cos n 1 =
2, n = 2k 1.
64
8
=2+ 4
3
odnosno
+

n=1
1
(2n1)4
Sada je
1
1
1
1
+ 4 + 4 ++ 4 +
4
1
2
3

n

1
1
1
1
1
1
=
+
+
+ +
+
+
+
14 34 54
24 44 64

4
1
1
1
4
S
+ 4 1+ 4 + 4 + =
+
=
96 2
2
3
96 16
S =
odakle je S = 90 .
d) Poto je
4
x=

x 1
2x 1
3x
sin
sin
+ sin
2
2
2
3
2
za 0 < x < 2, to je
'x
0
xdx =
'x
0

x 1
2x 1
3x
sin
sin
+ sin
dx, tj.
2
2
2
3
2

x2 = C
265

2x
3x
x
1
1
2 cos
+ 2 cos
cos
2
2
2
3
2

+ 312 412 + . Integraljenje je vreno na segmentu
16
2

gde je C = 162 1 212
[0, x] [0, 2] .
Dobijeni Furijeov red je upravo Furijeov kosinusni red funkcije x x2
za 0 < x < 2, zato je
1
a0
=
C=
2
l
'l
1
f (x) dx =
2
Znaci
4
3
16
2

1
1
22
1
32
1
42
4
x2 dx = .
3

+ tj.
+

(1)n1
n2
n=1
'2
4 2
2
=
.
3 6
12
Napomena. Treba napomenuti da se Furijeov red

+
4 (1)n1
nx
sin
n=1
n
2
funkcije x x, 0 < x < 2 ne moze diferencirati clan po clan. Zaista, ako je

to moguce onda bi red
2
+

(1)n1 cos
n=1
nx
2
konvergirao za 0 < x < 2, to je kontradikcija. Opti clan cos nx

2 0 ni za
jedno x R.
e) Iz jednakosti 1 2a cos x + a2 = (a cos x)2 + sin2 x, sledi da je
za a
/ {1, 1} funkcija f denisana na R, 2periodicna i neprekidno
diferencijabilna. To znaci da se moze razviti u Furijeov red cija je suma f (x)
za svako x R. Za a = 1 ili a = 1 imamo da je f (x) = 12 , x = k, k Z.
Zato, neka je |a| =
1. Tada je
f (x) = g (a) =
eix
eix
+
2 (eix a) 2 (eix a)
za svako x R.
Sada razlikujemo dva slucaja: |a| < 1 i |a| > 1.
266

Ako je |a| < 1, onda je: aeix = aeix = |a| < 1 i tada je
1
2
g (a) =
1
2
+
1 aeix 1 aeix
+
+
1 n inx 1 n inx
=
a e
+
a e
2 n=0
2 n=0
+

an cos (nx) .
n=0
ix ix

Ako je |a| > 1, onda je: ea = e a =
g (a) =
1
|a|
< 1 i tada je
eix
1
eix
1
ix
2a 1 e
2a 1 eix
a
a
+
1 ei(n+1)x 1 ei(n+1)x
=
2 n=0 an+1
2 n=0 an+1
=
Znaci,
+

n=0
an cos (nx) i
+

cos (n + 1) x
n=0
+

n=1
an+1
cos(nx)
an
+

cos (nx)
n=1
an
su razvoji funkcije f u Furijeov red.
Napomena. Treba imati na umu Ojlerovu formulu cos x + i sin x = eix ,

x R i na osnovu nje formule
cos x =
eix + eix
eix eix
i sin x =
.
2
2i
3.112 a) Razviti funkciju x arcsin (cos x) u Furijeov red i na osnovu

+
1
toga odrediti sumu reda
.
n4
n=
b) Razviti funkciju 5+41cos u Furijeov red i na osnovu toga odrediti

( cos n
vrednost integrala In = 5+4
cos d.
0
a) S obzirom da je funkcija neprekidna, 2periodicna, deo po deo

monotona, to se moze razviti u Furijeov red% koji za
$ sve x R konvergira

funkciji f (x) . Ako x [0, ] , onda 2 x 2 , 2 , te je

arcsin (cos x) = arcsin sin
x = x
2
2
267
%
$
prema formuli arcsin (sin t) = t, t 2 , 2 . Zbog parnosti funkcije grak
je sada lako nacrtati. Furijeov red ima samo kosinuse.
a0 =
an
'
'
2
f (x) dx =
'
0
x dx = 0,
2
'
'

2
=
x cos nxdx = cos nxdx
x cos nxdx
2
0
0
'
1
2 x
1
=
sin nx|0 sin nx|0
sin nxdx
n
n
n
0

n
0, n = 2k,
2 (1) 1
=
=
4
2
, n = 2k 1.
n
(2k1)2
1
Znaci, za sve x R :
arcsin (cos x) =
+
4 cos (2n 1) x
.
n=1 (2n 1)2
Integraljenjem od 0 do x za neko x [0, ] sledi

'x
0
+ 'x
+
4 cos (2n 1) x
4 sin (2n 1) x
x dx =
dx
+
C
=
+ C,
2
n=1
n=1 (2n 1)3
(2n 1)2
0
x2
4 sin (2n 1) x
tj. x
=
,
2
2
n=1 (2n 1)3
jer se za x = 0 dobija C = 0. Ponovnim integraljenjem leve i desne strane

od 0 do x dobija se
+
+
x2 x3
4 cos (2n 1) x 4
1
=
+
+ C1 .
4
6
n=1 (2n 1)4
n=1 (2n 1)4
Ako je x = 0, onda je C1 = 0. Znaci, za sve x [0, ] je

+
+
1
x2 x3
4 cos (2n 1) x 4
=
+
.
4
4
6
n=1 (2n 1)
n=1 (2n 1)4
268
Uzimajuci x =
2,
dobija se suma reda
+

n=1
1
(2n1)4
a zatim i reda
+

n=1
1
n4
(videti prethodni zadatak).

Napomena. Nastavljajuci postupak integraljenja mogu se dobiti sume
+
1
redova
za s = 3, 4, 5, .... Iz jednakosti
n2s
n=1
x2
4 sin (2n 1) x
x
=
, x [0, ]
2
2
n=1 (2n 1)3
se mogu dobiti sume redova
+

n=1
n2s+1
+

n=1
(1)n1
n2s+1
za s = 1, 2, 3, ... uzimajuci
x = 2 i uzastopnim integraljenjem.
b) Data funkcija je ocigledno 2periodicna i neprekidno diferencijabilna, tako da se moze razviti u Furijeov red cija je suma funkcija f () .
Koristeci Ojlerovu formulu imamo da je za svako R
1
ei
=
5 + 2ei + 2ei
2ei + 5ei + 2
x
x
=
=
, x = ei .
2x2 + 5x + 2
(x + 2) (2x + 1)
f () =
Prethodna racionalna funkcija po x je dalje jednaka

2
1
x
3
= 3
,
(x + 2) (2x + 1)
x + 2 2x + 1
odakle je
f () =
1
3
1 + 12 ei
1 i
6e
.
1 + 12 ei
1
Znajuci da je za svaki kompleksan broj z za koji je |z| < 1, 1+z
=
dobijamo
f () =
+

(1)n z n ,
n=0
+
+
1 (1)n in ei (1)n in
e
e
3 n=0 2n
6 n=0 2n
+
1 (1)n in 1 (1)n+1 i(n+1)

=
e +
e
3 n=0 2n
3 n=0 2n+1
+
1 1 (1)n
+
cos n.
3 3 n=1 2n1
(1)
269
S obzirom da poslednji red konvergira apsolutno a i ravnomerno na R to se

moze zakljuciti da je on Furijeov red funkcije f () . Stvarno,
ap (f) =
'2
1
f () cos pd =
3
1
=
3
'2
0
'2
1
cos pd +
3
1 (1)n
cos pd +
3
2n
n=1
'2
0
'2
+
0 n=1
(1)n
cos n cos pd
2n1
[cos (n + p) cos (n p) ] d,
jer red (1) ravnomerno konvergira. Iz poslednje formule slede Furijeovi kon
ecijenti, a zatim i da je I0 = 3 i In = (1)

32n$ , n % 1.
3.113 Funkciju f : x sgn sin 2x, x 12 , 12 razviti u Furijeov red.
T = 2l = 1, l = 12 , proirenje funkcije ima prekide prve vrste, i deo po
deo je diferencijabilna, te se moze razviti u Furijeov red. Zbog neparnosti
funkcije je a0 = an = 0. Dalje je
1
bn =
1
1
2
'2
f (x) sin
12
nx
1
2
dx = 4
'2
0
1 sin 2nxdx
1
4
2
cos 2n x|02 =
((1)n 1) =
2n
n
0, n = 2k,
4
(2k1) , n = 2k 1,

+

4 sin 2 (2n 1) x
1 1
f (x) =
, x ,
.
2n 1
2 2
n=1
3. 114 Funkcije x cos3 x i x sin3 x razviti u Furijeov red na

], [ .
Poto su ove funkcije periodicne (T = 2-zato?) to iz poznatih
formula
cos 3x = 4 cos3 x 3 cos x i sin 3x = 4 sin3 x + 3 sin x, sledi
1
1
3
3
cos x + cos 3x i sin3 x = sin x sin 3x
4
4
4
4
to i predstavlja trazene Furijeove redove.
Napomena. Neka student pokaze da Furijeov red funkcija x cosk x
i x sink x, k N na ], [ , ima konacno mnogo clanova razlicitih od
nule.
cos3 x =
270
3.6
Furijeovi integrali
Ako je funkcija f : R R apsolutno integrabilna na R i ima deo po deo

neprekidan prvi izvod na svakom konacnom razmaku brojne prave, tada se
njoj pridruzuje Furijeov integral
+
'
(a (y) cos yx + b (y) sin yx) dy,
0
gde je
1
a (y) =
+
+
'
'
1
f (x) cos xydx, b (y) =
f (x) sin xydx.
On konvergira ka f (x) za sve x R u kojima je funkcija f neprekidna, tj.

ka 12 (f (x 0) + f (x + 0)) ako je x tacka prekida prve vrste.
3.115 Slede
ce funkcije predstaviti Furijeovim integralom:
1, |x| < 1,
a) f (x) =
b) f (x) = sgn (x ) sgn (x ) , > ;
0, |x| > 1;

sin x, |x| < ,
1
x
c) f (x) = a2 +x2 ; d) f (x) = a2 +x2 , a = 0; e) f (x) =
0, |x| > ;
2
|x|
|x|
f ) f (x) = e
, > 0; g) f (x) = e
sin x, > 0;h) f (x) = ex .
a) Data funkcija ispunjava sve uslove za predstavljanje Furijeovim
integralom. Poto je parna, to je b (y) = 0 i
2
a (y) =
+
+
'
'
2
2 sin y
.
f (x) cos xydx =
cos xydx =
y
0
Dakle,
f (x) =
+
'
0
sin y
cos yxdy, |x| =
1.
y
Za x = 1, Furijeov integral date funkcije konvergira ka 12 .

b) Ocigledno je
0, x < ,
1, x = ,
f (x) = 2, < x < ,
1, x = ,
0, x > .
3.6. FURIJEOVI INTEGRALI
271
Onda je
1
a (y) =
1
b (y) =
+
'
'
2
2
f (x) cos xydx =
cos xydx =
(sin y sin y) ,
+
'
2
f (x) sin xydx =
te je
2
f (x) =
+
'
'
sin xydx =
2
(cos y cos y) ,
y
sin y ( x) + sin y (x )
dy
y
predstavljena Furijeovim integralom za sve x R. U ovom primeru Furijeov

integral konvergira ka f (x) za sve x R. Obrazloziti!
c) Za a = 0 funkcija ispunjava uslove za predstavljanje Furijeovim integralom. Zbog parnosti funkcije f imamo da je b (y) = 0 i
+
'
2
a (y) =
cos yx
1 |a|y
dx =
e
2
2
a +x
|a|
(zadatak 3.69), tako da je

1
f (x) =
|a|
+
'
e|a|y cos yxdy
0
predstavljanje funkcije f Furijeovim integralom.

d) Funkcija zadovoljava sve uslove predviene za predstavljanje Furi+
( x sin yx
jeovim integralom. Zbog neparnosti je a (y) = 0 i b (y) = 2
dx, a =
a2 +x2
0
0. Vidimo iz prethodnog zadatka da je b (y) = a (y)(mogucnost diferenciranja pod integralom obrazlozena je u zadatku 3.69). Znaci,
+
'
f (x) =
e|a|y sin yxdy, a = 0.
0
e) Ocigledno je a (y) = 0 i
2
b (y) =
'
0
sin x sin yxdx =
y
sin
, y = 1,
1y2
1, y = 1,
2
272
2
tj. f (x) =
+
'
0
sin y
sin yxdy.
1 y2
f ) Funkcija ispunjava dovoljne uslove za predstavljanje Furijeovim integralom. Zbog parnosti je b (y) = 0 i
2
a (y) =
+
'
ex cos yxdx =
2
.
+ y2)
(2
Zato je za sve x R
2
f (x) =
+
'
cos yx
dy, > 0,
2 + y 2
Furijeov integral date funkcije.

g) Nalazimo da je a (y) = 0 i
2
b (y) =
+
'
ex sin x sin yxdx
0
+
+
'
'
1
1
=
ex cos ( y) xdx
ex cos ( + y) xdx
=
=

2 + ( y)2
2 + ( + y)2
4y

.
+ ( y)2 2 + ( + y)2
Dakle, za sve x R imamo da je

4
f (x) =
+
'
0
y sin yx

dy, > 0.
2 + ( y)2 2 + ( + y)2
h) Ocigledno je b (y) = 0 (zbog parnosti funkcije) i

2
a (y) =
+
'
y2
2
1
ex cos yxdx = e 4
273
(zadatak 3.84), tako da je

e
x2
1
=
+
'
y2
e 4 cos yxdy
0
Furijeov integral date funkcije.

3.116 Funkciju f (x) = ex , x > 0 predstaviti Furijeovim integralom
produzujuci je na celom R tako da bude:
a) parna; b) neparna.
a) U ovom slucaju imamo funkciju
x
e , x 0,
F (x) =
ex , x > 0,
koja zadovoljava dovoljne uslove za predstavljanje Furijeovim integralom i
za nju je b (y) = 0 i
2
a (y) =
+
'
ex cos yxdx =
2
.
(y 2 + 1)
Onda njen Furijeov integral glasi

2
F (x) =
+
'
cos yx
dy.
y2 + 1
b) Neparno rairenje funkcije f (x) = ex , x > 0 je

ex , x 0,
G (x) =
ex , x > 0,
i za nju je a (y) = 0 i
2
b (y) =
+
'
ex sin yxdx =
0
Furijeov integral je
2
G (x) =
+
'
0
2y
.
(y 2 + 1)
y sin yx
dy.
y2 + 1
274
Ako je funkcija f : [0, +[ R apsolutno integrabilna na [0, +[ i ima

deo po deo neprekidan prvi izvod na svakom konacnom razmaku poluprave
x > 0, onda postoje integrali
f s (y) =
+ '
+
+
'
2
f (x) sin yxdx i f c (y) =
f (x) cos yxdx,
i zovu se redom sinusna i kosinusna Furijeova transformacija funkcije f.

Formulom
+
'
1
f (y) =
f (x) eiyx dx
2
data je direktna kompleksna Furijeova transformacija funkcije f.

3.117 Nacidirektnu sinusnu transformaciju funkcija:

1, 0 < x 2,
x, 0 x 1,
a) f (x) =
3, 2 < x 4,
b) f (x) =
c) f (x) =
0, 1 < x < +;
0, 4 < x < +;

cos x, 0 x ,
0, < x < +.
a) Data funkcija zadovoljava napred nevedene uslove i
f s (y) =
+
'
f (x) sin yxdx
0
+ '2
'4
2
=
sin yxdx + 3 sin yxdx
0
2
+
21
=
(1 + 2 cos 2y 3 cos 4y) .
y
b)
+ '1
2
f s (y) =
x sin yxdx
+
'1
2
1
1
=
x cos yx|10 +
cos yxdx
y
y
0
+

2
1
1
=
cos y + 2 sin y .
y
y
275
c)
+ '
+
y
2
2
2
(a + cos y) .
f s (y) =
cos x sin yxdx =
y 1
0
3.118 Naci direktnu

kosinusnu transformaciju funkcija:

x, 0 x 1,
1, 0 x ,
a) f (x) =
b) f (x) =
c)
1x
e , 1 < x < +;
0, < x < +;

x, 0 x 1,
f (x) =
ex , 1 < x < +.
a) Kako funkcija f zadovoljava navedene uslove to je direktna kosinusna Furijeova transformacija jednaka
f c (y) =
+
'
f (x) cos yxdx
0
+ '1
+
'
2
=
x cos yxdx +
e1x cos yxdx
0
1
+

2 sin y cos y 1 cos y y sin y
=
+
+
.
y
y2
y2 + 1
b)
f c (y) =
+ '
+
+
'
2
2 sin y
f (x) cos yxdx =
cos yxdx =
.
y
0
c)
+ '1
+
'
2
f c (y) =
x cos yxdx +
ex cos yxdx
0
1
+

2 sin y cos y 1 cos y y sin y
=
+
+
.
y
y2
e (y 2 + 1)
3.119 Naci direktne kompleksne Furijeove transformacije funkcija:
a) f (x) = e|x| , > 0; b) f (x) = xe|x| , > 0.
276
a) Primenom navedene formule imamo da je

1
f (y) =
+
'
e|x|iyx dx
+
'
|x|
+
'
1
cos yxdx i
2
ex cos yxdx =
+
'
e|x| sin yxdx
2
y
, > 0,
2
+ y2
direktna kompleksna Furijeova transformacija date funkcije.

b) U ovom primeru je
f (y) =
2
1
+
'
e|x|iyx dx
+
'
xe
+
'
= i
|x|
0) izvod funkcije y
+
(
+
(
0
+
'
xe|x| sin yxdx
xex sin yxdx = i
Primetimo da je integral
1
cos yxdx i
2
y
8
, > 0.
2
( + y 2 )2
xex sin yxdx (ravnomerno konvergira po y >
ex sin yxdx iz prethodnog primera.
3.120 Odrediti neprekidnu

funkciju g : [0, +[ R koja zadovoljava:
+
(
2 sin x, 0 x ,
a)
g (y) sin yxdy =
0, x > ;
0

2 cos x, 0 x < ,
+
(
b)
g (y) sin yxdy =
, x = ,
4
0
0, x > .
a)
Nepoznata
funkcija
g je sinusna Furijeova transformacija funkcije

2
f (x) , gde je f funkcija zdesne strane. Neposredno se dobija da je

sin y
, y = 1,
1y2
g (y) =
2 , y = 1.
277
b) Na isti nacin kao pod a) imamo da je

y(1+cos y)
, y = 1,
y2 1
g (y) =
0, y = 1.
3.7
3.121 Ispitati ravnomernu konvergenciju reda

3.122 Naci: a) lim
+

x1 n=1
+

n=1
(1)n+1 xn
xn +1 ; b)
n
x2
1+n2 x2
lim (1 x)
x1
3.123 Ispitati ravnomernu konvergenciju redova
+

n=1
+

na R.
(1)n1
n=1
(1)n x
(1+x2 )n
+

n=1
xn
.
1x2n
x
(1+x2 )n
na [0, 1] .
3.124 Ispitati neprekidnost funkcija:
(
y2
dx
(1
, y = 0,
dx
(x+|y|) tan y2
;
b)
F
(y)
=
a) F (y) =
0
2
2
4
0 x (x +y +1)
0, y = 0;

(2
y 2 dx
(2 exy
sin 1 dx.
arctan(x2 +y2 ) sin x , y = 0, d) F (y) =
c) F (y) =
x
x
0
0
0, y = 0;
3.125 Naci sledece granicne vrednosti:
(2 sin(x+y)
(2 y x2 y
dx;
a) lim x2 y2 +xy+1 dx; b) lim
x+y e
y0 0
1+y
( 2
c) lim
y0
y2
y+ 1
arcsin x
xy+(1+y 2 )
1
y2
dx; d) lim
sgny
(
y0+ [y]
sin(xy)
(x+y)y+1 dx.
3.126 Proveriti mogucnost razmene limesa i integrala u sledecim slucajevima:

(1
(1 x2 x22
2
+ ; b)
a) (x22xy
dx,
y
0
e y dx, y 0+ ;
y2
+y2 )2
c)
(2
(2
xy
e
dx,
x+y 2
y +; d)
1
x
sin xy dx, y .
3.127 Diferenciranjem po parametru naci vrednost integrala

( ln(1+x)
(2 2
a) I () =
dx; b) I (m) = ln sin x + m2 cos2 x dx, m > 0.
1+x2
0
c) I (a, b) =
a > 1.
(2
0
ln
a+b sin x dx
ab sin x sin x ,
a > b > 0. d) I (a) =
(2
0

ln a2 sin2 x dx,
278
3.128 Izracunati
3.129 Izracunati
( ln(1+a cos x)
0
(1
0
cos x

sin ln x1
3.130 Znajuci da je
+

n=0
dx bar na dva nacina, ako je |a| < 1.

x2 x
ln x dx.
1
(2n+1)2
2
8
izracunati
(1
0
1
x
ln 1+x
1x dx.
3.131 Za realne brojeve ; p > 0, q > 0 izracunati parametarske integrale:

+
+
(
(
a)
(eqx epx ) cos x x1 dx; b)
(eqx epx ) sin x x12 dx.
0
3.132 Izracunati sledece integrale ( R) :

+
+
+
+
( sin x2
( sin2 x
( cos x
( sin4 x
a)
dx;
b)
dx;
c)
dx;
d)
2
2
x
1+x
x4 dx;
(1+x2 )
e)
0
+
(
0
sin x sin2
x3
dx; f )
+
(
cos x
cosh x dx;
g)
+
(
0
ex
1+x2
dx, 0.
3.133 Izracunati sledece nesvojstvene integrale (a, b > 0) :

+
+
( b sin axa sin bx
( b ln(1+ax)a ln(1+bx)
a)
dx; b)
dx;
x2
x2
c)
0
+
(
0
ex ex
1
2
1
dx;
x2
d)
+
(
0
eax ebx +x(ab)ebx

dx.
x2
3.134 Dokazati formulu

+
'
A1 cos a1 x + A2 cos a2 x + + Ak cos ak x
Ak
1 A2
dx = ln aA
1 a2 ak ,
x
0
ako je a1 , a2 , ..., ak > 0 i A1 + A2 + + Ak = 0.

3.135 Pretpostavljajuci da konvergira integral zdesne strane, dokazati
formulu:
+
+
!

'
'

1
B 2
f
Ax
dx =
f y 2 dy, (A, B > 0) ,
x
A
0
i na osnovu nje izracunati integral
+
'
b
2
eax x2 dx, (a, b > 0) .
0
3.136 Dokazati da je za sledece redove

x

+
+

e
(1)n xn
1
nx
e
, x ]0, 1[ i
, x ]0, 1[
n+1 n
n
n=1
n=1
279
moguce diferenciranje clan po clan.

3.137 Odrediti oblast konvergencije i sumu sledecih redova:
+
+
+

a) 1+
(1)n (2n + 1) x2n ; b)
n (n + 1) xn ; c)
(1)n1 n2 xn ;
d) 1 +
n=1
+

n=1
(2n1)!! n
(2n)!! x ;
e)
3.138 Dokazati formulu
+

n=1
n=1
p1+m

+

xn+k
= xkm
n
+
m
n=p
n=1
xn
n(n+1) .
n=1
!
1 n
x + ln (1 x) , (p, k, m N) ,
n
i na osnovu nje naci zbir reda

+

xn
n (n 1) (n 2)
n=3
+

xn+2
=
n (n + 1) (n + 2)
n=1
1
3.139 Razviti funkciju f (x) = 1+x+x
ci
2 +x3 u stepeni red pa zatim na
(1000)
f
(0) .
3.140 Razviti funkciju f (x) = ln (1 + x)1+x + ln (1 x)1x u Maklorenov red, a zatim odrediti interval konvergencije tog reda.
+
1 n
3.141 Dat je stepeni red
2n+1 x .
n=1
a) Odrediti poluprecnik i oblast konvergencije; b) Sabrati dati red;

(1 +
1 n
c) Izracunati
dx.
2n+1 x
0
n=1
3.142 Funkciju f (x) = x ( x) , x ]0, [ razviti u Furijeov red po

+
(1)n1
.
sinusima i na osnovu toga naci sumu reda
(2n1)3
3.143 Neka je 0 < h
n=1
i fa (x) 2periodicna funkcija denisana sa

1 |x|
2h , |x| 2h,
fh (x) =
0, 2h < |x| .
a) Napisati Furijeov red funkcije fh i naci njegovu sumu;

b) Na osnovu a), izracunati zbirove:

+
+

sin nh 2
1

za 0 < h i
.
nh
2 n=1 (2n 1)2
n=1
3.144 Napisati Furijeov red funkcije t max {sin t, 0} , naci njegovu

+
+
1

1
sumu a zatim odrediti zbirove brojnih redova:
i
2
4n 1
16n2 1 .
n=1
n=1
280
3.145 1. Razviti u Furijeov red funkciju f ciji je period 2 i koja je za

x data sa f (x) = x2 ;
+
1 +
(1)n1 +

1
2. Koristeci 1. izracunati
,
,
.
2
n
n2
(2n1)2
n=1
n=1
n=1
3.146 Razviti u Furijeov red funkciju
x, 0 x 1,
f (x) =
1, 1 < x < 2,
3 x, 2 x 3.
3.147 Razviti u Furijeov red funkciju f (x) = eax na intervalu ]a, b[ .

Odrediti zbir tog reda.
3.148 Funkciju

sin x, x [0, 1] ,
f (x) =
0, x [1, ] ,
predstaviti kao sumu trigonometrijskog reda po kosinusima. Izracunati za+
cos2 n2 cos 9n
tim zbir reda
.
n2 2
n=1
3.149 Razvijanjem funkcije
f (x) =
ex + ex
2 e e
na [, ] u Furijeov red, naci zbir reda

3.150 Dokazati da je za |x| < 1
'x
0
+

n=1
cos n
.
1+n2
x 1 x6 1 3 x11 1 3 5 x16
dt
= +
+
+
1 2 6
2 4 11
2 4 6 16
1 t5
3.151 Dokazati da je za |x| < 1

'x
0
ln (1 + t)
x
x2 x3 x4
dt = 2 2 + 2 2 +
t
1
2
3
4
3.152 Metodom diferenciranja integrala po parametru izvesti nove integrale iz datih:

(1
(2a
a
2
a) eax dx = e a1 ; b)
2ax x2 dx = a2 ;
0
c)
(2
0
a2
cos2
dx
;
x+b2 sin2 x
d)
281
eax cos bxdx =
a(ea cos b1)

.
a2 +b2
3.153 Diferenciranjem integrala po parametru dokazati sledece formule:

x+y
a) arctan x + arctan y = arctan 1xy
za |xy| < 1;

b) arcsin x + arcsin y = arcsin x 1 y 2 + y 1 y 2 za x2 + y2 < 1.
3.154 Za koje R se moze diferencirati integral
(1
0
x dx =
1
+1 ?
3.155 Dokazati da niz funkcija fn (x) = nxn (1 xn ) konvergira ka

(1
f (x) 0 na intervalu [0, 1] , a niz integrala fn (x) dx ne konvergira ka
0
integralu
(1
f (x) dx. Izvesti odatle zakljucak o ravnomernoj konvergenciji
niza fn (x) na skupu [0, 1] .

3.156 Dokazati da niz funkcija fn (x) = xn (1 xn ) konvergira ka f (x)
(1
0 na intervalu [0, 1] ali ne ravnomerno, a niz integrala fn (x) dx konvergira
0
ka integralu
(1
f (x) dx.
3.157 Izracunati parametarski integral
+
(
0
3.158 Neka je F (x) =
+

n=1
x2 +n2
arctan(1+p2 x2 )arctan(1+q 2 x2 )
dx.
x2
. Izracunati
(1
F (x) dx i F (0) ako pos-
toji.
Razloziti u Furijeov red funkcije f (x) = sin1 x i g (x) = cos1 x na
$
% 3.159
4 , 4 .
(1 ln xln(1+x+x2 +x3 )
3.160 Izracunati
dx.
x
0
2

3.161
Razlo
z
iti
u
stepeni
red
funkcije
f
(x)
=
ln
x
x
2
+
1
i g (x) =

x2
ln 1 + 1+x .
f (x) = 2
+

n=1
x3n
n .
+

n=1
xn
n
cos
n
4

+

, g (x) = ln 1 x3 ln 1 x2 =
n=1
x2n
n
3.162 Predstaviti funkciju Furijeovim integralom:

1
a) f (x) = a2 + x2 2 , a = 0; b) f (x) = 1 za 1 < x < 1 i f (x) = 0
za |x| > 1.
282
3.163 Razloziti funkciju

sin x + cos x, 0 < x 2 ,
f (x) =
sin x cos x, 2 x < ,
u kosinusni Furijeov red.
3.164 Razlaganjem funkcije x cos1 x , x [, ] u Furijeov red izracu4
nati sumu
1 1 1
1
1
1
1 + +
+
3 5 7 11 13 15
+
( xdx
3.165 Ispitati konvergenciju a zatim izracunati integral
ex +e2x .
0
3.166 Razloziti funkciju
1
(1 + x) (1 + x2 ) (1 + x4 ) (1 + x8 )
u stepeni red.
3.167 Dokazati u odnosu na n N ravnomernu konvergenciju integrala
'1
0

1 + x + x2 + + xn
1
ln dx
x
ukljucujuci oba singulariteta 0 i 1.

3.168 Pokazati da je
'1
0
1
( ln x)p
dx = (p + 1)
, p > 0.
1x
kp+1
3.169 Naci lim x

x0+
k=1
+

n=1
1
nx+1
Glava 4
Dodatak
4.1
Neki integrali, sume i proizvodi
Ojlerovi integrali:
(2
ln sin xdx =
+
(
Ojler-Poasonov integral:
Frenelovi integrali:
Dirihleov integral:
+
(
+
(
0
Rabeov integral:
(1
(2
ln cos xdx = 2 ln 2.
ex dx =
sin x2 dx =
+
(
cos x2 dx =
sin ax
x dx
= 2 sgna.
2.
ln (x) dx = ln 2, gde je gama funkcija.
Frulanijeva formula:
+
(
0
f (ax)f (bx)
dx
x
f neprekidna funkcija i integral
+
(
= f (0) ln ab , a > 0, b > 0 ako je
f (x)
x dx
konvergira za svako A > 0.

(2k1)!!
(2
(2 n
(2k)!! 2 , n = 2k
n
Dva va
zna integrala: cos xdx = sin xdx =
(2k)!!
0
0
(2k+1)!! , n = 2k + 1.
+
& 2n
2n
22 44 66
Valisova formula: 2 =
2n1 2n+1 = 13 35 57
A
n=1
Vijetova formula:
2
2
2
=2

2
2+ 2
2+ 2+ 2
283
284
GLAVA 4. DODATAK
Stirlingova formula:
n! =
n n
n
2nnn en+ 12n (0 < n < 1) tj. n! 2n
, n +.
e
Faktorijeli: 0! = 1, n! = n (n 1) (n 2) 3 2 1, n N. Zatim je
(2n)!! = 2n (2n 2) 4 2 = 2n n!,
(2n + 1)!! = (2n + 1) (2n 1) 5 3 1
(2n + 1)!
(2n + 1)!
= n
.
=
(2n)!!
2 n!
Ojlerova formula: Ako je x realan broj onda je eix = cos x + i sin x.

Razvijanje nekih elementarnih funkcija u stepeni red
= 1 (x 1) + (x 1)2 (x 1)3 + , 0 < x < 2
n n
1
2
3
1+x = 1 x + x x + (1) x + , 1 < x < 1
1
x
ln x = (x 1) (x1)
+ (x1)
(x1)
+ , 0 < x 2
2
3
4
2
3
x
x
x
e = 1 + x + 2! + 3! + , < x < +
3
5
7
sin x = x x3! + x5! x7! + , < x < +
2
4
6
cos x = 1 x2! + x4! x6! + , < x < +
3
5
7
arctan x = x x3 + x5 x7 + , 1 x 1
5
x3
135x7
arcsin x = x + 23
+ 13x
245 + 2467 + , 1 x 1
(1 + x)k = 1 + kx +
Sume oblika:
+

n=1
k(k1)x2
2!
1
,
n2k
k(k1)(k2)x3
3!
n=1
1
n10
n=1
+

1
n40
k = 1, 2, 3, ....
Podprogram Maple daje:

+
+
+
1
1 2 1
1 4
=
,
=
,
2
4
6
90
n
n
n=1
+

+ , 1 < x < 1
n=1
1
n6
1 6
945 ,
+

n=1
1
n8
1
8
9450 ,
+
+
1
1
1
691
2
12 ,
= 93555
10 ,
=
= 18243225
14 ,
12
638512875
n
n14
n=1
n=1
n=1
............................................................................................................
............................................................................................................
+
1
30842 04119 83322
38
= 2403 46761 84923
75776 34327 68839 84375 ,
n38
n=1
1
2 61082 71849 64491 22051

40
2 00804 31172 28963 88267 98401 12839 05566 40625 ,
Konvergencija u x = 1 zavisi od broja k.
4.2. OD S. RAMANUANA
+

285
1
n42
30 40195 28783 61416 05382

42
= 230 77891 89818
96012 77125 94427 86466 74277 34375 ,
n=1
............................................................................................................
............................................................................................................
+
1
Vidimo da je
= C 2k , gde je C = pq , p, q N. Da li je za svako
n2k
n=1
k > 1 imenilac q deljiv sa 5?
4.2
Od S. Ramanuana
Neke Ramanuanove2 formule

+

(1103 + 26390n) (2n 1)!! (4n 1)!!
8
994n+2 32n (n!)3
n=0
1 1 5
!1
+
5 2 (11n + 1) 2 (n) 6 (n) 6 (n)
4 n
=
125
2 3 n=0
(n!)3
gde je (x)(n) = x (x + 1) (x + 2) (x + n 1) .
+
1
2 2 (4n)! (1103 + 26390n)
=
.
9801 n=0
(n!)4 3964n
Ramanuanova najlepa formula:
+

1
1
1
1+
+
+=
=
13 135
(2n 1)!!
1+
n=1
1
1
1+
1+
=
2
3
4
1+ 1+
e
.
2
Jo neki Ramanuanovi biseri:

.
,
.
.
+
.
.
1
1
1
1
/
/
=
1 1
1
1
1
2
2
4
8
+

3
3
2 =
6 + 6 + 3 6 +
ln x + =
+

(1)n1 xn
n=1
n!n
=x
x2 x3 x4
+
+
4
18 96
2
Srinivasa Ramanuan (1887-1920): Jednacina za mene nema nikakvo znacenje ako
nije izraz Bozje misli.
286
GLAVA 4. DODATAK
gde je = 0.5772157....Ojler-Maskeronijeva konstanta.

,
1
5+ 5
5 + 1
2
=
e ,
e2
2
2
5
1 + e4
1+ 1+
primecujemo da se clan u zagradi moze svesti na 2 + , gde je zlatni

presek.
'a
2
1 1
ea
2
ex dx = 2
.
1
2
2a + a+
2
0
2a+
3
4
a+ 2a+

3

13 3
135
1
2
+9
13
15
+ =
.
2
24
246
1
1
1
1
+ 3 3 + 3 3 + 3 3 = 1 2 .
3
3
1 2
2 3
3 4
4 5
1
1
1
1
+
+
+
+ = ln 2.
2 23 2 43 4 63 6
Ujedinjujuca Ramanuanova formula. Ovaj Ramanuanov dragulj

povezuje broj , prirodni logaritam i zlatni presek.
!2 +
(1)n (n!)2
2
5+1
3 ln
=
2
6
2
n=0 (2n)! (2n + 1)
Neka citalac proba da izvede sledeci Ramanuanov biser:
x
x 1 (x 1) (x 2) (x 1) (x 2) (x 3)
=1
+
+
2x 1
x + 1 (x + 1) (x + 2) (x + 1) (x + 2) (x + 3)
Ramanuan i prosti brojevi:
+

Pn
2
3
5
7
ln x
= x + 2x + 3x + 5x + 2 , x 0.
nx
e
e
e
e
e
x
n=1
Vidimo da navedena formula povezuje konstantu e, logaritam i proste brojeve.

Koreni u gnezdu. Ramanuan je predstavio ove korene u gnezdu u
Indijskom magazinu o matematici:
,
+

3= 1+2 1+3 1+4 1+
4.3. OSTALE ZANIMLJIVOSTI
287
Beskona
can proizvod. Od Ramanuana:
+
9
p
5
p2 + 1
= .
2
p 1
2
U ovom beskonacnom proizvodu p prolazi kroz skup prostih brojeva.

Ramanuan se posebno isticao u pronalazenju beskonacnih razlomaka.
Evo jednog primera:
1
1
=
.
e1
1 + 2+ 2 3
4
3+ 4+
Landau-Ramanuanova konstanta K iznosi 0.764223653....Neka N (x)

oznacava broj pozitivnih celih brojeva, ne vecih od x, koji se mogu predstaviti kao zbir kvadrata. Edmund Landau i Srinivasa Ramanuan su nezavisno dokazali da je

ln (x)
N (x) = K.
lim
x+
x
Na primer, N (8) = 5 jer je 1 = 02 + 12 , 2 = 12 + 12 , 4 = 02 + 22 , 5 = 12 + 22
i 8 = 22 + 22 . K je ovde dato kao
,
1 9
1
K=
= 0.764223653...
2
1 p2
p=4k+3
gde je p prost broj oblika 4k + 3.

Ramanuan i broj . Ramanuan je uzivao u izracunavanju aproksimacije broja . Evo jedne lepe:
4.3
992
(tacno do osam mesta).
2206 2
Ostale zanimljivosti
1. Funkcija f (x) =
+

n=1
sin n2 x
n2
je neprekidna u svakoj tacki x R (neka
student obrazlozi), ali nije diferencijabilna u nijednoj tacki x R (dokazao

engleski matematicar G. H. Hardy, 1916 godine).
2. Koje brojeve predstavljaju sledece dve formule:
+

1+ 1+ 1+
288
GLAVA 4. DODATAK
1+
1
1+
1
1
1+ 1+
(Pogledati [16])
3. Dirihle je 1837 godine, primerom f (x) = sin x2 , pokazao da f (x) 0
+
(
kad x + nije neophodan uslov konvergencije integrala
f (x) dx.
a
4. Dirihle-Abelov kriterijum ravnomerne konvergencije funkcionalnih

redova dokazao je G. H. Hardy, Proc. London. Math. Soc. (2), IV, 247-265
(1907).
5. Formula ei + 2 = 5, povezuje brojeve e, , i sa zlatnim presekom

= 1.61803......
+
+
(
( sin x
cos x2 dx = 14
6. U jednakosti
3 dx integral zdesne strane apso0
x2
lutno konvergira a sleve ne!!!

7. L. Ojler je tvrdio da je suma reda
1
1
1
+ 2 + + 1 + x + x2 + x3
3
x
x
x
jednaka 0, na osnovu toga to je

x
1x
1
1
x
i 1+ + 2 + =
.
x x
x1
x + x2 + x3 + =
Neka student obrazlozi zato je dati red divergentan za svako x.

+
sin nx
8. Trigonometrijski red
ln n konvergira za svako realno x, a ipak nije
n=2
Furijeov red ni jedne funkcije (komunikacija izmeu Lebega i Fatua-videti

[24]).
9. Pribli
zna vrednost broja . Uz pomoc sledece malo poznate formule izracunat je tacan broj decimala na neverovatnih 42 milijarde decimala;
ali ipak, to nije savrena formula za broj , to je samo veoma tacna pretpostavka. Simbol oznacava pribliznu vrednost (Borvin i Borvin, Neobicni
nizovi i obmana velike preciznosti, 1992).
2 !2
+
1 10n10
e
.
105 n=
10. Denicija matemati

cara (Carls
Darvin): Matematicar je slep
covek u mracnoj sobi koji trazi crnu macku koja nije u njoj.
Literatura
[1] Adamovic D., Zbirka reenih zadataka, Skriptarnica PMF, Beograd
1953.
[2] Adnaevic D., Kadelburg Z., Matematicka Analiza I-II, I-Naucna knjiga 1990., II-Zavod za udzbenike i nastavna sredstva 1991., Beograd.
[3] Aic M., Vukmirovic J., Zbirka zadataka iz matematicke Analize II,
Naucna knjiga, Beograd 1975.
[4] Butuzov F.V., i ostali, Matematicka Analiza kroz pitanja i zadatke, I,
II, (na ruskom), Via kola, Moskva, I-1984., II-1988.
[5] Demidovic B.P., Zbirka zadataka iz matematicke analize, (na ruskom),
Nauka, Moskva 1972.
[6] Fihtengoljc G.M., Kurs diferencijalnog i integralnog racuna, I-III, (na
ruskom), Nauka, Moskva 1969.
[7] Gajic Lj., Pilipovic S., Zbirka zadataka iz analize I-drugi deo, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad 1998.
[8] Lazarevic I., Viedimenzionalna matematicka analiza I, Orion Art 2003;
II, Orion Art 2004; Orion Art 2005.
[9] Lazetic N., Matematika II/1,II/2, II/1-Naucna knjiga 1991., II/2Naucna knjiga 1995.
[10] Lefort J., Algebra i Analiza, (na francuskom), Dunod, Paris 1964.
[11] Ljako I.I., i ostali, Zbirka zadataka iz matematicke analize, (na
ruskom), Via kola, Kiev, I-1977., II-1979.
[12] Merkle M., Matematicka analiza, pregled teorije i zadaci, Gros knjiga,
Beograd 1994.
289
290
LITERATURA
[13] Milicic P., Ucumlic M., Zbirka zadataka iz vie matematike I, Naucna
knjiga, Beograd 1988.
[14] Periic D., Pilipovic S., Stojanovic M., Funkcije vie promenljivih, diferencijalni i integralni racun, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad 1997.
[15] Petrovic Lj., Popovic B., Matematika II, Reeni ispitni zadaci, PMF
Kragujevac, Kragujevac 1994.
[16] Pikover K., Strast za matematikom (prevod sa engleskog), NNK international, Beograd 2007.
[17] Radenovic S., Matematicka analiza I, Metodska zbirka zadataka, NAA
KNJIGA D.O.O, Beograd 2007.
[18] Rosic N., Matematika II, Zbirka reenih ispitnih zadataka, Mainski
fakultet, Kragujevac 1975.
[19] Rudin W., Osnovi matematicke analize, (na ruskom), Mir, Moskva
1976.
[20] Sadovnici V.A., Podkolzin A.S., Zadaci sa studentskih olimpijada iz
matematike, (na ruskom), Nauka, Moskva 1978.
[21] Takaci ., Radenovic S., Takaci A., Zbirka zadataka iz redova, PMF
Kragujevac, Kragujevac 2000.
[22] Takaci ., Takaci A., Zbirka zadataka iz analize I, prvi deo, Univerzitet
u Novom Sadu, Novi Sad 1997.
[23] Zoric V.A., Matematicka analiza I-II, (na ruskom), Nauka, Moskva,
I-1981., II-1984.
[24] Whittaker E.T., Watson G.N., A course of modern analysis, fourth
edition, Cambridge, 1927.

S.Radenović, Matematička Analiza 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

S.Radenović, Matematička Analiza 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Predgovor

Funkcije vie promenljivih

U ovoj glavi zbirke detaljno su reeni specicni zadaci iz funkcija vie

1.1 Neka je u (x, y) =

kao i da lim u (x, y) ne postoji.

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

polarne koordinate lim u ( cos , sin ) = A. Meutim

to pokazuje da A nije jedinstveno.

gde je x = (x1 , x2 , ..., xn ) ; > 0.

a) Stavljajuci da je xy = t, ako (x, y) (0, 0) , dobijamo

b) Ako je x = (x1 , x2 , ..., xn ) i x 0, to znaci da xi 0, i = 1, n. Zato

Prelaskom na polarne koordinate, imamo

1.2. REENI ZADACI

a uslov (x, y) ekvivaletan je uslovu +. Lako je pokazati

Slicno dobijamo da je lim

1.5 Ispitati da li postoje granicne vrednosti dvojnih nizova:

a) ann = 0, ann2 = 5 ln2 n =

(kao njegov podniz) odakle sledi da je a = 0 (dokazati precizno). Onda i

kad m +, n +. Dakle, granicna vrednost datog dvojnog niza kad

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

lim amn ne postoji.

Jednakost uzastopnih granicnih vrednosti je ocigledna, jer za ksirano

0 kad m +, dobijamo lim anm = 0.

lim sin n ne postoji, onda ni

jer nije denisan niz xm = lim

1.8 Ispitati neprekidnost funkcije u (x, y) = xxy

1.2. REENI ZADACI

tacke A (a, a) , a = 0 prave y = x otklonjivi prekidi, dok je tacka O (0, 0)

 ogranicen i zatvoren (dakle kompaktan), a funkcija u

to je funkcija u ogranicena odozdo nulom, a odozgo jedinicom, dakle za sve

u (1, 0) = 1. Kako je lim u (x, y) = 0, i 0 < u (x, y) , to je inf u (x, y) = 0.

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

Zaista, 0 je donja granica brojnog skupa {u (x, y) : (x, y) A} . Dokazujemo

0 < u (x0 , y0 ) < (prema deniciji limesa), to je kontradikcija.

(x, y) = (0, 0)). Ovo znaci da je u neprekidna po promenljivoj x u tacki

funkcija prekidna u tacki (0, 0) .

u tackama O (0, 0) i A (1, 0) posebno po svakoj od promenljivih x i y kao i

to je funkcija u neprekidna u tacki O (0, 0) , samim tim neprekidna je i po

lim u (x, y) = lim

1.2. REENI ZADACI

to je funkcija u u tacki A (1, 0) prekidna. Ako je y = 0, imamo da je

promenljivoj x. Neka je x = 1, onda je

manje od , vazi |u (M) u (N )| < . Uzmimo da je = mK

gde P pripada segmentu sa krajevima M i N. Kako je

< , te je zbog |uxi (P )| K ispunjeno: |u (M) u (N )| <

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

Izrazavajuci zatim, x, y preko polarnih koordinata dokazuje se ogranicenost

|u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 1 )| < .

1.2. REENI ZADACI

< u (x, y0 1 ) u (x0 , y0 ) < u (x, y) u (x0 , y0 )

1.16 Dokazati da je funkcija

i slicno uy (0, 0) = 1 (mada to sledi iz simetricnosti funkcije u, u (x, y) =

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

Dakle, funkcija nema parcijalne izvode u tacki x = 0, to znaci da nije

u (x0 , y0 ) = u (x0 + h, y0 + g) u (x0 , y0 )

1.2. REENI ZADACI

ne postoji (zato?). Dakle, parcijalni izvodi su prekidni u tacki O (0, 0) .

GLAVA 1. FUNKCIJE VIE PROMENLJIVIH

Ova nula je pocetak (neutralni element) vektorskog prostora pravougaonih

jer je lim u (x, x) = 1, lim u (x, 0) = 0, to je funkcija u prekidna u tacki

O (0, 0) , odnosno u toj tacki nije diferencijabilna.

ux (x, y) i uy (x, y) postoje za unutranje tacke domena. U datom primeru

x2 + y 2 < 1. Poto lim

tacke A (a, a) , a = 0 prave y = x otklonjivi prekidi, dok je tacka O (0, 0)

ogranicen i zatvoren (dakle kompaktan), a funkcija u

(x, y) = (0, 0)). Ovo znaci da je u neprekidna po promenljivoj x u tacki

Znaci, Ap = {(x, y) : x = y} , 0 < p 1, i Ap = {(x, y) : x = y}{(0, 0)} ,

b) Ako je (x, y) = (0, 0) onda je

u (xn ) 0. Dovoljno je uzeti xn = 2 + n, xn = n, n N.

Ova kvadratna forma je znakopromenljiva. Zaista, za dy = dx = 0 je