Professional Documents
Culture Documents
TANALIT
Akli n tayri
Tullist
ASUNEC
* I yiman n wid iruen yakk d asfel n tlelli d lael.
* I yiman n idaddaten-nne :
i -d-yellin allen,
i -d-yemlan abrid er tafat,
i -d-ineren abrid er tira s tutlayt
tayemmat.
* I yemma i yi-yessuen tanalit.
* I ieggalen n Tiddukla Tadelsant Tanaddalt
Numidya n Wehran.
* I mass Benuf amal i d-yefkan afus akken
tullist-a ad twali tafat.
* I mass Sid at Memmer, Reman ebdenbi akk d
mass Yusef Merrai.
* I unaur Kamal Burab ilmend usune i iga i
tduli n wedlis-a.
* I kra n win d-yellan i lmendad ama yebed ne
yeqreb.
* I kra n win yessefrayen, d-yessekfalen ccbaa i
izeden iman.
Tanalit
tt-id-yemlil ; yugad ma yella iwala-tt a d-taki tayri-s deg wulis (imi ur eyyeb Werda tecba taseart, tessen i wawal,
ad te tilufa akken i s-yehwa, ad tekkat ad tettru, yernu ad ti
winna akken ideg tekkat ! ) Yugad ad teseddi fell-as tiila-nni
n zik, maca, imi tt-yemlal ass-nni, yenser-as i tugdi, yefra-tt d
wul-is akken dayen afrayen-nni n tayri i s-yettbuddu ddan d
temmalt-nni n imei d-ssurgent wallen-is imi t-tea akken
d amelal ur tecli deg-s! Dagi yufa talwit n yiman, imi i yejji
daen seg waan n terwit
- Timlilit n talwit 3 : D timlilit n tebit-nni n tegrest, mi rsent
wallen-is ef teqcict-nni tawlawalt i ileun i ugeffur. Tual-d
tudert er wul-is i iudd yemmut! Ihi tual-it-id talwit mi yufa
ul-is werad-it d aleqqaq, yettulfu. Yufa talwit imi d-yemlal
tayri i d-yessakin er daxel-is iulfan n lenana d laman...
- 10 -
Tudert wa tefka-yas, wa terna-yas, yella waye tekkesas, yella yiwen wenzi i yeqqaren: Mi ara k-d-tefk ddunit, u
akken yella win i wumi tekkes ayen akken i d ak-d-tefka
Tudert yiwwas ma tesa, aas n wallen i tesruy tasa-s. Tayri,
mai d ussan-nni uberi d tili, mai d ccbaa-nni n yiij deg
igenni, mai d talaba-nni tamellalt i ttarran ef yiman-nsen
teslit d yesli Tayri, d nnhati, n tujjma d letab, d argagi n
terwit zdat n wab, d tiselbi, d awezi yifen ayen akken i
ssnen yemdanen
Tayri d iman n ddunit, yes-s kan i ceben wussan, d ccwal i
yifen talwit, d tereg i yifen qeran, war tayri, d ulac
wemdan
- 11 -
- (1)Ussan-nni
Ussan-nni ur a-yezdin, amzun am wakken ur llin;
nekk yid-k werad d-nlul, si lemer-nne i zrin, deg
usemmud-nne snernin, ma d lerra-nsen d wulac
teddukul
Tekkes-iyi lqedra
Bi ad tili yid-i
D nettat i d agellid fell-i
ile ddunit isem-is...Werda
Ussan-nni; ur nwi ad kfun akka! Teleb ul-iw nniya, nwi
ad nekfu tadyant-nne n lemala s jjwa n lelal akk d dderya.
Ussan-nni ddrele ur erre ara, ala nettat i yezgan ger
wallen-iw, ugi a d-aki si targit-iw, win ara yi-d-yinin: lli
allen-ik, tagi ur teli ara, tagi ur k-twulem ara,... ini rfu
fell-as ttuddu d tismin i usmen deg-i! Ula d yemma, mai d
tikkelt i yi-d-tenna: yiwwas ad tendemme di rray-ik, tagi
yiwwas a d-tezzi i yiri-k ugi ad sle akk i lehdur-nni, ugi
ad amne ayen i yi-d-qqaren! Ussan-nni ur-i tudert isem-is
Werda, igenni, lqaa, lehwa, kra i yi-d-yezzin semma-as...
Werda
Ussan-nni...
Teqqel tagut ef wallen
Ulac acu i yi-d-yettbanen
Ala udem n "Werda
Ttu akk merra medden
Ula d wid i yi-d-yurwen
Nwi...
ala nettat i iteddun f lqaa !
Ur ri d acu i yi-yuen
D lemala-s i yi-icudden
Ur ufi seg-s tarewla!
Sin wagguren i yezrin fell-as, eyyeb werad yeel deg wusu,
ur yezmir ara ad yekker ad yelu, tiyita tres-as deg uar-is, imi
yiwet tmeddit mi yella yerkeb lamuu umeddakel-is, ur yeri
amek?... Armi d-yufa iman-is di ssbiar ameqqran, zzin fell-as
waas imejjayen, ur yecfi amek i tera, kullec yusa-d s tawla,
mi d-yelli allen-is, yaf-d iman-is ger lmut d tudert, di ssbiarnni anda i txeddem texibt-is Werda...eyyeb; yettmektay-d,
yettarra nnhati...
- 17 -
- 19 -
- Sel a mmi-s n medden; ke imal-ik yekfen ur iban wudemis, bru-yi ad ae win-nnien, d netta i yi-iemmlen, yal wa
iebber ef yiman-is.
Rri-as s lezen d nndama:
- Tufi a Werda azger-nnien, mai win i kem-iemmlen?
Tufi a Werda ...idrimen!
ussan-nni, mi lli d nniya
Ddrele ur erre ara
ile d nekk i temmle
Semma ddunit-iw Werda
ile am kemm ur ttafe ara
Zi yes-i tesserwate!
Am wezger i yelen di lqaa
Mi teli yes-i tura
Deg ujenwi tessemsade
Ru, budde-am lehna
Ru anef-iyi akka
urm a d-tule!
Mi tesla i imeslayen-agi, tecmume tenna-yi:
- Budde-ak ellu, ma yella tuwaje kra si ssbiar siwel-iyi-d,
ne ahat teri anda ara yi-d-tafe?
Rri-as:
Aan-iw ur iellu
Ddwa-s ur d-yettnulfu
Ur t-ttissinen imejjayen
Ler deg wul ad yefsu
Ad ijueg a d-yarew
Aas n leru-nnien
...Ussan-nni ragit fell-i am lmut, ayen akk i iceben di
tudert, ur-i yual amzun d asennan. Kerhe ad wali ayen i
yelhan, kullec yual yettban-iyi-d d aberkan!
- 20 -
- 21 -
- (2)Timlilit n talwit
Yal wa ansi d-yekka, yal yiwen d acu i inuda, ulawen
msawalen. Nerra i teri n lemala, deg-ne mi dtennulfa, nger-as iallen. Nekk yid-k mi d-nemyufa,
nexsi wa deg wa, nual d yiwen
- 26 -
Ayer i yi-tei
D acu m-yexdem wul i teni
Tayri-nni i tebi d iceqfan?
Fren asteqsi i d am-yehwan, tiririt anef-as i kemm, imi nekk
tura dayen, ur clie ma zzant ne rant!
Imi i s-yenna akka, terfa, tessengi-yas-d imeawen-nni n zik,
wid-nni i s-yessendafen tasa, i s-yesderilen allen, tenna-yas:
Qesde-k-id ass-a, imi ri ur yi-tettarra ara, ri ul-ik nin
ur yettu ara lemle i yellan gar-ane...
Yeqe-as-d ameslay s wurfan; imi yekkuffet-d wul-is imi i
yesla i wawal-nni n lemle i ten-yezdin yesteqsay anwa degsen i t-yerwin? Yenna-yas:
Ur tqudre lemle i tei
D arse i t-terri
Messus ur s-d-tegri lbenna
Ass-a mi kem-yena usemmi
Am wezrem i d-tezzi
Tbeddle dayen ura!
Yak ile trebe tufi
Textare abrid i tewwi
Ne tufi ur yessufu ara?!
Tuale-d er wayen tessegri
Am uzunbi a yi-tezwi
Akken ad am-teqqed tasa!
Tenna-yas s wesmisken:
- Rue s axxam-nwen, steqsa yemma-k fell-ak, tenna-yi ur
d-yettual tura! Yernu ef tewwurt kan, ur yi-d-teri ara ula
ad kecme s axxam, as ulamma tera lehwa tekkat fell-i!
Yemma-k a eyyeb seg zik ur yi-temmel ara.
eyyeb; yerra-yas-d s wurfan:
- Ur d-ttader ara yemma ef yiles-im, werad ur tettu tid-im?
Aha, d acu i tebi? Ma ulac anef-iyi ad rue tettwali amek i
bezge!
- 28 -
- Ula d nekk daen bezge, acuer ur nettru ara s axxamnwen ad nemmeslay? Ur yecbi ara ma nbedd akka deg
wezniq!
eyyeb; yessaked-itt s zzaf d tuzzma, yezwar ileu, nettat
teafar-it, ul n webrid d netta itezzem deg yiman-is, yeqqar:
Yak d nekk i yeggullen ur erre udem-is , d nekk i yeggullen
ad xu i webrid-is, d acu tt-id-yerran ass-a ur-i?! Ugade
deg wul-iw a d-taki, ugade a yi-d-tesmekti s waktayen-nni
akk i yeqqden ul-iw, wid-nni i ssarde s imei ragen i yenan
akk ayen i yeddren deg-i. Ugade kullec a d-yeyu, a d-akin
leru-nni i yeqqazen deg-i, ul-nni i yekcem ellu ad yual
am zik d amuin...Tera ul-iw nin! Tessen amek i stettebbir!
Wwen s axxam, kecmen di tsusmi , rran srid er texxamt n
inebgawen, ufan yemma-s n eyyeb akk d yessetma-s din,
walant kan Werda kkrent a d-ffent, eyyeb yeneq er
yemma-s yenna-yas:
Di lenaya-m a yemma, qqimemt yid-s d tinebgit i tella am
nettat am yal inebgi, yak nekkni seg wid-nni yettuzzun
inebgi!
D acu i tt-id-yerran? Tura i s-nni ad tebren ssya, ur d-tettual
s axxam-agi. Acuer i tettnadi fell-ak tura, ne tettu ayen
deg-k i tga? I s-tenna yemma-s s wurfan.
Gre-am-d ayen zizen fell-am a yemma, anef-as i tmeddit-a
ad tezri di talwit, ur ttagad ara fell-i, tura ssne akk tikerkas-is.
eyyeb; yezzi er Werda, yenna-yas:
Ad bedle lqecc-iw a d-uale, ur tteile ara.
Werda, teqqim nettat akk d Zina weltma-s n eyyeb, yemma-s
tru a d-tawi lqahwa, kecment-d daen Xdija d Samya
yessetma-s nnien, yiwet ur tt-tlua, xezzrent-tt kan s wallen,
zzment-tt s tmuli-nsent i yeuren d asteqsi akk d lir.
eyyeb yerra er texxamt-is, ibedd zdat lemri, yeskaway
aqerruy-is, yessikid udem-is amek i t-cerwen wussan.
Yettmuqul amek i tenbeddal ifa-s, Werda, ddexxan d waan
sselin tazmert-is, armi yual am lexyal! Yerra nnehta, yual
er yezri, yemmekta-d ass-nni amezwaru imi d-yewwi
Werda er wexxam-agi:
- 29 -
Tamuli-s ass-a, teur d layas, d nndama, d lezen.., aennennni n zik yual-as d asrus uqerruy!
Aseggas kan i yezrin ef jjwa-is yera yid-s waya!? Ula d
lqecc i telsa, d wid-nni i s-ue nekk, amzun ur telli d tislit
tamaynut! Asmi akken i tella yid-i, ulac taawsa i teba ur s-ttsrusu ara ger ifassen-is, as ma yella ur lli
ara d bab n ttrika, maca di lemer i ssali fell-as kra, nwi-tt
ad tili d lemar n wexxam-iw, bi ad att-rre d lalla-as n
lxalat Leqder i s-gi i Werda werin t-yessin edd-nnien,
medden merra gren tamawt i lxir ideg tella, tullas akk usment
deg-s Semma-as Tagellidt, nettat kan ad twehhi s uad-is
nekk ad as-knu, mai d kennu n ddel maca d kennu n
wergaz i yeuren d tayri akk d lenana i tmeut-nni i
iemmel. Ri a sen-fke i wiya tamsirt n tayri, maca Werda
ur tefki azal i wayen i yellan ger ifassen-is, lemala-w tesebitt d tugdi, nniya-w yefan ar ur-s nettat tettban-as-d d ddel!
Ass-a ia-iyi lal mi ttwali di tgellidt-nni tual tettcabi
ulac!!
Akka i yemxemmam eyyeb d yiman-is, yettarra nnhati
ragen; icerreg tasusmi-nni ideg llan s westeqsi-agi:
D acu i kem-id-yesmektin yes-i ass-a?
D awal-agi kan i s-d-inesren seg yimi, Werda emlent-d
wallen-is s imei. eyyeb i yellan zik ur yezmir ara ad iwali
imei-yagi, ass-a ifaq akken tessexdam-it kan i wakken ad
tennal lebi-s, yeneq ur-s s wurfan yenna-yas:
Ma yella tusi-d akken ad tru, ur stufa ara i waya, aas n
lacal i yi-yettrajun.
Terna teneq-d ar ur-s yemma-s tenna:
Yiwen ur d am-d-yestaf, aha ma yella kra texse a d-tini, ma
ulac anef-as i weqcic ad yekker er lecal-is.
Teneq-d Werda s waas n li d layas:
Usi-d ass-a a eyyeb akken a yi-tsame ayen i ieddan, ri
ad sle i ssma seg yimi-k akken ad yetthedden lxaer-iw
Ssma! D acu ara yi-d-yexdem ssma!? Ur yeslusu, ur
yetterri yak akka i teqqare kemm zik-nni?
Yessusem cwi, yerna deg wawal-is:
Aha, mel-iyi-d kan tidet, d acu n tmentilt i kem-id-yecqan
akka? Tuwaje kra! Iban deg wallen-im, ass-a uale zemre
- 31 -
D kemm ur nezzeb ara, wali amek i terri argaz-nni i kemiemmlen, kullec deg-s yera s tmess n nndama d
wurfan.Tenwi a Werda d idrimen i d lehna, me yesderelam ul d wallen, yerra-kem d ajenwi i imesden akken ad yezlu
aeddad-is.
Zina, am wakken tekcem er wul n eyyeb, tesseneq-d akk
iulfan-nni i yeffren deg-s, ayen akk i yeba a d-yini, tessekfelit-id.
Ma d netta, yergel yiles deffir n tumas, yual-as wawal d
amessas, yezzer di tsusmi lqayen; armi t-id-tesduqes werda s
westeqsi-yagi:
- I ke a eyyeb, d acu n tuzzma i tesi?
Yerfed-d allen-is ur-s s lezen, yenna:
- Ur telli gar-ane tuzzma, yal wa ad yezzem iman-is; fiel a
d-neyu leru yelan. Teri d acu ara m-d-ini? Kker ad
tesqirre s axxam-im, igna-yagi fru-ten d wergaz-im, ur tettu
ara akken ef ddemma-s i telli; ur ilaq ara ad teqqime ar
lweqt-a berra n wexxam-im war ma yera! Ilaq a s-tge leqder
i wakken a m-yerr azal.
Ur s-yejib ara wayen i s-d-yenna, tekker akken ad tru,
tessegra-yas-d awal-agi:
- Ur nwi ara ad yeqqar wul-ik er tama-w akka!
Yeqe-as-d ameslay s wesissef d wurfan:
- D kemm i yeddmen ul, tesserse deg wemkan-is aru
semmen
Ma yemmut wul-iw
u d kemm i t-yenan
Ma yella rag wawal-iw
D kemm i s-yessumsen qeran
Ma ur kem-yejib wudem-iw
Ccama d kemm i s-tt-igan!
Werda, tezzetwi, tezwar er tewwurt. Yefer-itt, mi tedda ad
teffe, yessawel-as-d, mi d-tezzi ar ur-s, iger afus-is er lib,
yeddem-d 5000 idinaren yefka-yas-ten, yenna-yas:
- 33 -
- 36 -
-(3)Akli n tayri.
Tsemma iman-ik Akli, tekni zdat tayri, deg wuliw teqqle d agellid. Di tegnawt-iw ri-k d itri, d
aggur i tcebbe tziri, tekkse tallest ef
yiman-iw awid
as ur kem-ssine
as ur zmire a m-hedre
Ttulfu zdi yid-m
Yal taebit a kem-erre
Ala fell-am i ttmeslaye
Ur ri d acu yi-icudden ur-m!
Tudert, teur d lbanat, yal amdan d tedyant-is, yal yiwen
amek i s-tga ddunit, wa tesserwa-yas lehna, ma d waye
yectaq udem-is!
eyyeb, yal ass yettnerni deg walla-is uxemmem ef teqcictnni, yettulfu yella kra simmal yettcuddu-t ar ur-s! Yual ur
yezmir ara ad yebdu ass-is war ma yella iwala-tt, as ulamma
si mebid; yettnadi isalan-is, yeba ad yekkes agu-nni n lir i
yezzin fell-as. Ur yegzi ara d acu-t uulfu-nni i yettnernin er
daxel-is yal mi ara tt-iwali! Yesteqsay iman-is s lir: Ayen i
tebi ad tegzu lbana n teqcict-agi? D acu akka i kyettcuddun ar ur-s yal ass ugar!
Tual-as d tannumi, yefe akk lewqat ideg d-tettas, d lawan
ideg tettruu, ula d imukan anda i tettima d tala is tleu,
tera-yas am umeslub, tikkwal yettaa axeddim-is iteffe-d
akken ad as-yessetbe tamuli as ulamma si mebid.
Uale ttwali-tt ula di tirga-w! Deg yi yettas-d ger walleniw lexyal-is, amek i tleu akken s isurifen ayen!
Iedda waggur d netta akken, yal ass yettnerni uulfu-nni
amaynut er daxel-is, yettulfu yella kra i yenbeddalen di
tudert-is, yefka lbenna i wussan-is d wuan-is daen!
Mi yemlal ameddakel-is Meafa, yemla-yas d acu i ierrun
yid-s, yenna:
- Ala nettat i izeden di tikta-w, ur izerri ara wass war ma
wala-tt, ur zmire ara a tt-ssufe si ttexmam-iw! Ur ri ara
d acu i yi-yuen akka!
Meafa, yecmume yenna-yas:
- 39 -
ger wallen Yual yettmeslay i wul-is : Tura i gzi d acu i kyuman ! Zi ke tezzre am weslem ddaw waman, nekk nwi
a k-id-ssufe ssyenna, ttu akken aslem ma yella yeffe-d seg
waman ad yemmet. Anwa i izemren ad yejeb tafukt ? Anwa i
izemren ad yelqe seg igenni itran? Anwa akka i izemren ad
yeg tilas i wul-is? Zi ke mazal teddre, nekk i yennan
temmute! Awwah ay ul-iw; fell-ak lqedra ur tt-si, d ke i d
agellid n yiman-iw, akken kan i k-yehwa ara ili.
emmle-tt? D tidet iseg rewwle aas, tual-d tayri akken a
yi-teuer er wanda i s-yehwa, nekk ad afare kan lerratis, deg yi ne deg wass, d anebdu ne d tagrest, d talwit ne d
ccwal n war taggara, leu kan yid-s am uderal ur nessin
tanila. D akli ddaw uar n tayri, ur zmire ara a s-ini ala,
mi ara yi-d-tessiwel. Tufa-d terwit-iw ayen ief tettnadi,
tbedd-d lemala ef tewwurt-iw ur zmire ara a tt-rre.
eyyeb, imi i yegza d acu i ierrun yid-s, yefka lahed i wul-is
akken ma yella tudert-is ger ifassen n tayri, ur yezmir ara a stt-yekkes.
Tuklale zdat-m ad knu
Ad ili ddaw uar-im
A kem-emmle ad rennu
Ur tesi tilas tayri-m
Tuklale a kem-u
Deg wul-iw ad ya uar-im
Tuklale fell-am ma ttru
S imei-w ad ssirde ul-im
Fki lahud i yiman-iw, akken ur tthennaye alamma wala
acmume ef yimi-s, alamma sefe lezen-nni deg wallen-is,
ggulle ar a s-d-rre asirem, fell-as ad yekfu lhemm skud er
yidis-is i lli.
Akken yebu yili waan-is, as ayet tekkemt-is, nekk ad
refde kra i ayen ef tuyat-is.
S kra i yellan d azedgan
S yisem n bab igenwan
S kra i zizen di ddunit
- 42 -
qerriet, maca ur teni ara deg-i ccbaa n tirga, ul-iw weradit ineddu, yettulfu, ur yemmut ara!...
Ttwali deg-m tessusme, tunage akin i tilawt! Yesrafeg
yiman-im ssyagi, yual er yezri? Ahat ssaki-d deg-m yir
aktayen?!...
Tiziri, tegzem-as-d ameslay, s wesissef tenna-yas:
- Ur cukke ara d yir aktayen, maca, mi ara ten-id-mmekti,
tettual fell-i tallest d usemmi.
Daya kan i s-d-tenna, tual tezzer di tsusmi, imei yeur-d
allen-is, terra nnhati, ur d-terni awal. eyyeb, iulfa akken d
yiwen webel i ten-yezdin, yessarem ammer i s-d-telli ul-is, ad
tegger akk taayt-nni i tt-yettettiben fell-as, ad tessexsi deg-s
timess-nni i tt-yesruun, yenna-yas:
Lli-yi-d ul-im ttxilem
Ad bu aan yid-m
Ad tifsus tekkemt fell-am
ri tasusmi tetteb-ikem
Tawlawalt tezga turez-ikem
Ass-a aql-i-n er tama-m
Fell-am ad yekfu lhemm
Ler n wul-im ad yekkussem
S lehna ad tfee ifa-m
eyyeb, yettmuqul er Tiziri, s wallen yeuren d lenana akk
d tayri, yezzer di tsusmi ula d netta, yedda di tayugt n
waktayen, tagnit kan, yual am wakken yual-d er tilawt
iwala udem usirem, yecmume, ikemmel ameslay yenna:
Nekk yid-m mi d-nemyufa
Am waggur akk d tziri
Lbaz yedduklen d tninna
Ccbaa fell-asen tezzi
nekk yid-m mi d-nemyufa
Acuddu i -yurzen yefsi!
Tiziri, ur teri d acu i ierrun yid-s, ur tegzi ara aulfu i ttizeden di teswit-nni, tettnadi er daxel n yiman-is, ma yella
- 49 -
- 50 -
- 54 -
-(4)Lemala
Lemala-k tecba targit, targit ur necbi tiya. D
lemala i yessaen tirgit, daxel n wul-iw asemma,
lemala-k tif ddunit, yes-s deg wul wwte ticra
Netta yerra-yas-d:
-Tiziri; di lenaya-m, ma yella s tidet temmle-iyi, ur d-ttales
i imeslayen-agi! Lehna-w d tayri-w ala yid-m i tent-ufi,
tumert-iw ssne-tt asmi akken i kem-id-ufi, tarwit-iw
tettual-d ur-i mi ara kem-wali tettfeie am waggur, am
tafukt, am kra zizen i tmuli.
Tiziri, tulfa s laman, tezzer er daxel n wallen-nni tiwrain
am tafukt n tmeddit, tunag s terwit-is er umaal anda ur llin
wurfan, ur telli tugdi, anda ala ccbaa n targit i s-d-yettbanen.
eyyeb, iqerreb ar ur-s yenna-yas:
-Skud lli, skud telli ulac tugdi gar-ane. Yya-n ad nual er
Meafa, akken a m-d-fke timsirin-nni i kem-ifuten. Skud lli
er tama-m a Tiziri, fiel ad tennuni ne ad txemmme ef
uzekka, anef-a ad nidir ass-a, taswit-agi i -yezdin kan.
Tismin; d anza n lemala , akka i d-qqaren! Maca, llan waas
n lenaf n tismin, llant tismin yelhan i yesnernayen deg wazal
n tayri, llant tid i icemten i yessexsayen taftilt n iulfan i
yessexraben assa ger yemrayen.
Mi ara tili tayri zeddiget, mi ara yili llsas-is iea, ur tt-teslu
ur tt-tessedram tismin, maca trennu tessijhid-as aar. Yiwet
tmeddit; Tiziri, tella di temkarit n tesdawit, teqqar, armi dtekcem yiwet teqcict, teqqim-d qbal-is, tessaked-itt tagnit, tual
tenna-yas:
-Tiziri; ur teri ara anda-t eyyeb?
Tiziri, terfed-d allen-is ef wedlis i yellan ger ifassen-is,
tmuqel-itt: D Nasima! Tenna deg yiman-is: Taqcict-agi
anda ma yerra eyyeb a t-teafar, d acu i tettnadi ar ur-s?!
Tiziri, mi tt-twala akken tar, tecmume tenna-yas:
-Atan deg lib-iw! Tesa terna tenna-yas: Atan deg uxeddimis, anda ara yili?!
Nasima s wurfan terra-yas-d:
-Ulac-it; tura i d-usi ssyenna, ur t-ufi ara!
-Ihi, ur ri ara! I s-d-terra Tiziri.
Nasima tessusem cwi; tual tenna-yas:
-Ttnadi fell-as acku ssawle-as-d sglin; yenna-yi-d eddi-d
ur-i taswit, mi t-nuda ur t-ufi ara.
Tiziri, testeqsa-tt s kra n tismin:
- 63 -
- 66 -
D rru i yextaren
Ne d ayen i yuran
Letab wi t-iemmlen
Anwa i t-yeban?!
Nera yettraju uwezi
Di taggara n webrid
Nemmed, neqbel kullci
Neba ad ner lqid
Abrid-nni n tayri
Ad nelu deg-s lwaid
Nettargu ayen ur nelli
Seg wassen lxaer ur yerkid
as layas yetnerni
Asirem yettgani mebid
ur-s mi nejel tikli
Simmal ad yettbeid!
Yegra-ya-d kan westeqsi
D rru i yextaren
Ne d ayen i yuran?!
Akli n tayri, ur yezmir ara a s-yenser i uulfu-nni uris i
yettcebbien tudert-is. eyyeb, yal ass yesteqsay: Acuer i yitga tudert akka? Yal mi ara d-afe ayen ssarame, ger ifasseniw ad yettawa!
Maca, yesmenyaf ad yidir d anekraf n tirga, akken ur s-iteddu
di lebi i layas. as yera tayri-s ur s-d-tetti, maca yeggull
akken ur s-yettserri, yal ass iemmel-itt ugar, lemala-s
simmal tettnerni. as yea tirga-s d awezi, iemmed ef kra
yellan, letab, imei, urfan
Tiziri, i t-iemmlen, tugad fell-as si letab, teba a t-twali di
talwit, ad yif medden akkit, ad yawe er kra i yessaram.
Tettwali iman-is d ugur deg webrid n tirga-s, tettulfu am
wakken tual-as d ttebga ayen i wumi ur yezmir.
- 69 -
- 70 -
ara d-temmekti akken a d-yas wass ideg ara teef taye adegines. Ul-nni n eyyeb ammer tufi a t-terhen lebda i nettat
iman-is. Amennu yezga gar-as d yiman-is, tar ur tufi lehna,
ger lebi n wul-is d wayen i yuran di twenza ur tezmir ara ad
tefren abrid i teba.
Qqimen akken tagnit, idis er yidis, tasusmi tesberber fell-asen,
yal wa anda i yeksa wul-is, netta yettnadi amek ara d-yaf tifrat
ara ibeddlen tidet-agi i ten-iferqen, nettat tettna lmektub-is,
tessawal di tsusmi i wul-is teqqar-as: Amek ara telu?
Teri beu yettgani-k simmal yetta-d ugar
eyyeb, yemdel allen-is, yerfed aqerruy-is er igenni, s lezen
yenna-yas i Tiziri:
- Tiziri; fren abrid i m-yehwan; ma yella tri a yi-tee, ma
yella seg-i tetbe, as nadi lehna-m, ahat war yes-i a tt-tafe.
Maca cfu ef yiwen wawal kan, ader a t-tettu: Skud ddre a
Tiziri, ala kemm ara emmle as a yi-tee, maca yella
wacu ara yi-d-tee. A yi-d-tee iulfan yeddren. Nekk
smenyafe yid-m ad ddre as ulamma di tirga, a kem-ttwali
as si mebid am waggur deg igenni. Tiziri, ur ttagad ara fell-i,
d talwit-im i d lehna-w, targit-im d ayla-w; mi ara tili kemm
thenna ula d nekk ad ili akken. Maca, di lenaya-m a kemid-ssutre yiwet taluft ssarame ur yi-tettarra ara.
Tiziri s lenana terra-yas-d war axemmem:
- Ssuter-d rru-iw, allen-iw, a k-ini ax-iten.
- Tiziri, di lenaya-m, s kra zizen fell-am, ader a yi-tettu.
Anef-iyi ad idire as ulamma d asmekti kan deg wul-im,
urm a m-rewlen waktayen i -yesduklen. Da u akken
anda ma telli, yella di kra n wemkan di ddunit-agi ur nesi
tilas, wul i kem-iemmlen i yettrajun a d-tejbu yiwwas fell-as
a s-tekkse agu i t-iummen akken ad iwali tafat. Ur tettu ara,
anda i m-yehwa ili, tamuli n wul-iw terra dima ar ur-m.
Tayri-w di yal amkan teafar-ikem, lebi-w ad yeddu yidmTiziri, ur tettu ara akken emmle-kem.
Yessusem eyyeb, amzun kfan-as imeslayen, ne ahat mazal
aas n wayen i yeba a s-yini, maca, s tutlayt n wallen, imi
teqqar-d tmuli tikkwal ayen ur yezmir yimi.
Yessikid
deg-s am wakken i tikkelt tamenzut i tt-yettwali, ne yugad ma
yella tru a s-yereq wudem-is.
- 76 -
- Yettgani-ya lefraq.
-Werad i d-yeir, acuer ara tejjle yes-s?! Tiziri, ulawen i
yememmalen, ama zdin ne ferqen, werin ad yemmet
uulfu-nni i yezdin gar-asen.
- Amek ihi, are a Meafa, ur d-ufi tifrat!
Meafa yecmume s waas n tzemnit yenna-yas:
- Kker ad nru er eyyeb, awal-nni n beu as ttu-t, idir yal
ass amek i yella, ur ttxemmim ara ef uzekka qbel mi ara dyawe. Wi yeran! Ahat ad tbeddel tegnit udem, ur qee ara
layas, yak yeqqar wenzi: Acal eyyiqet tudert, ammer ur
yelli usirem!
Tiziri, tecmume, tual-itt-id tudert, udem-is ifee-d imi i
tesla i wawal-nni:Asirem, tenna-yas i Meafa:
- Tesi azref deg waya a Meafa!
Netta ihuzz aqerru-s yezmummeg, yenna-yas:
- Teri amek i tcebbe tudert mi ara d-nemmekti asirem?! Ur
tettu ara skud yella wemdan, yella usirem, skud yella ccer,
yella lxir, skud yella ccwal, tella lehna. Ulac awezi zdat lebi
n Yakuc!
Dduklen akken i sin, leun s tawla. Mi wwen er eyyeb,
ufan-t werad-it din, yeqqim wed-s, yerra-tt i ukeyyef n
ddexxan, yeef deg wenyir-is, yettxemmim
Yezwar ar ur-s Meafa, yenna-yas s wesqecme:
- ni yezzer-ak lbabur ay ameddakel?!
eyyeb, yessaked-it di tsusmi , yejbed deg ugaru-ines war ma
yella yerra-yas-d awal, Meafa yekkes-as-t yenna-yas:
- Fiel asduxxen, ulac acu i yuklalen.
eyyeb, isu-d fell-as s wurfan:
-Meafa, anef-iyi di lenaya-k anef-iyi.
Tiziri, tbedd-d deffir-s, tessers afus-is ef tayet-is, tenna-yas s
lenana:
- Acuer i tettsuu?! Mmeslay s leqel kan!
eyyeb, yezzi-d ur-s, yeef deg ufus-is akken ad yekker,
iqerreb ar ur-s yenna-yas:
- Tiziri, s kra zizen fell-am, ur yi-ttaa ara, ur yi-kkat ara s
ujenwi n beu di lenaya-m.
Meafa, yesa yenna-yas-d:
- Ur ttagad, dayen, ur k-tettaa ara mamma!
- 79 -
- 80 -
- (6)Lefraq
Isu-d wau n lif, yezzuzer merra tirga, yesmar-d
qeran d uilif, yes-sen yeur uran n lemala, i d
wass qqlen kif kif, imi deg-sen ur telli ara.
Zi ulac amaal iulfan, anda ma llan medden, widnni ur nsell i wul mi ara ineddu, wid-nni ur nettulfu, ur
nessin d acu-t yiman-nni i d-ilulen deg irebbi n telqeq d
lenana, iman-nni i wumi qqaren Lemala ne Tayri
I sin nexa i waya
Ur neri d acu d ssebba
Armi neba d iceqfan
Tadyant-nne n lemala
Am tinna icudden aea
Yeqqre as lexyu ean
Am tegnawt di ccetwa
Rrud, au, lehwa
lam i yeuren iberdan
Am win ur neri anda
Nleu war tanila
Itri-nne ur d-iban
Am yi ur nesi taggara
Am wudem-nni n lmena
Mi d-yegla yid-s ieblan
Tadyant-nni n lemala
Deg wul-iw i trea
Tenta amzun d asennan
Am ideralen i -terra
Ur neri anda i nella
Nleu er zdat kan
Ur nextar mi d-nemyufa
Yal yiwen ansi d-yusa
Nezdi d yiwen n yiman
Nefsi wa deg wa
Acal d targit i nebna
Asirem-nne d ameqqran
Taggara xerbent tirga
- 83 -
- 86 -
- (7)Tuzzmiwin
Nekk yid-k as nemyuzzam, tuzzma-nne tesnernay
tayri. Nemlal ur nemsalam, s wallen nger irebbi, as
fell-a yezga-d lam, tafat n wulawen-nne werin
texsi
Netta, amzun yunag er umaal-nnien! Ur yebi ara a dyeffe si tsusmi-nni i t-yurzen, yettmuqul ar ur-s am wakken
ur tt-yeqil ara, nettat tettellil deg-s akken a d-yeneq as
ulamma s yiwen umeslay kan:
-Zzem-iyi, ssufe-d urfan-nni i k-iqebren! Aha, ini-d akk ayen
i k-yesserfan, ssexsi agaru-nni i yesruun idmaren-ik, egger
fell-ak agu-nni n lir d lweswas i k-yezzin. eyyeb; di lenayak, ffe-d seg wanu-yagi n tsusmi ideg tezzre, steqsi-yi-d,
zzem-iyi-d, di lenaya-k, ur ssusum ara, mel-iyi-d d acu i kiqeren?!
eyyeb, mi tt-iwala akken tencean, iegger agaru-nni, yerra
nnehta, yecmume-d s ledez, yenna-yas s taect i yexneq
lezen:
-Acemma ur yi-yu a Tiziri, ur rfi ara!
Yezzi udem-is er tama-nnien, yeslef i uqerruy-is i yetthuzzu,
er daxel-is rekkmen iulfan i yemgerraden ger tujjma n tayri,
akk d tugdi, ur yebi ara a tt-yesnuni, yerra iman-is am
wakken acemma ur yelli, maca, Tiziri, tessen-it akken ilaq,
teqqar-it am wedlis yellin, as ma yella iteffer fell-as ieblanis, nettat s tmuli-s tessekfal-iten-id! Tqerreb ar ur-s, teslef i
ufus-is s lenana, tenna-yas:
-Ur teffer ara li n wul-ik deffir n wezmumeg-nni i
yettnazaen. Ur sserwal ara tamuli-k anda-nnien mi ara ili
zdat-k! Ma yerfa wul-ik fell-i, anef-as a yi-d-yezzem, anef-as a
d-yessufe urfan-nni i t-iqebren, ur ttagad, ur itee ara fallak wul-iw, yeqbel akk ayen ara d-yekken si tama-k. Anef-as a
yi-d-yini ayen akken i teffre fell-i keini! eyyeb, anef-as i
tayri-k ad tergem tayri-w, e li-ik ad yessexsi li-iw. Ayen
akk iseg trewwle as ini-t-id tura. Ma yella seg wul-ik i yitemmle ur teffer ara fell-i, yak ulac ger yemrayen tuffra?!
Am win akken i d-yukin seg yir targit, yeem allen-is
yettnuddumen, yebra i uqerruy-is er lqaa, ihuzz-it akin d
wakka am wakken yexs a s-d-yini Ala. Yeggugem, ur yufi d
acu ara s-d-yini i tlemit-agi i s-d-yettmeslayen s lezen i
yeban ad tsell i taect-is. Yeqqim akken tagnit, yual yeneq
ar ur-s s wesissef yenna-yas:
-Tiziri, i tebe akken ad true am tannumi-m, tettase-d
am uberi, d aeddi kan i tetteddi. Ur tteggir ara akud-im
- 92 -
Ri lehna a tt-tafe
as ulamma er taye
as aya yeqre-iyi
ri yiwwas ad tendemme
ef wakud-nni i teggre
Deg uraju n wayen ur nettili
eyyeb, s tayri d usirem, yenna-yas:
- Tiziri, ur clie ara deg wakud, a kem-raju skud deg-i
tudert, ahat yiwwas a -zdin wussan...
Tiziri, teqe-as-d ameslay, tenna-yas:
Temer simmal a d-tettas
Asemmud irennu yal ass
A k-tesburr ccib ef uqerru
Ul i tea temi, a t-yekcem layas
Targit uwezi, a d-te ccama-s
Lebi yid-s ad irekku
Ugade fell-ak yiwwas
Ul-ik mi ara tfaqe fell-as
A t-tafe ur yettulfu
Kullec a k-yual d amessas
Tudert ur tettafe lbenna-s
Nndama a k-tesseknu
Tudert yak tettufara
ader a k-tt-yekkes layas
S tmess-is a k-yekwu!
eyyeb, yecmume, yeef afus-is, yenna-yas:
- Tiziri, emmle-kem as tbede, emmle-kem as a yitee.
Tiziri, tqerreb ar ur-s, tulfa s talwit d laman, tzemm allen-is,
terra nnehta, tenna-yas s tujjma:
- emmle-k!
Imiren kan, ihuzz-d uberi d asemma, yegla-d yid-s s
wafriwen-nni yeqquren i d-yelin si ttjur-nni i yenelen
iman-nsent akken ad mmagrent tagrest, igenni yettna deg-s
- 96 -
- 97 -
emmle-k, nnig n tayri d wayen yellan, emmlek nnig lezen d ieblan, emmle-k, as gar-ane ferqen
iberdan.
Wissen ma tselle-as-d i teri n wul-iw, deg yi-nni aezfan,
mi akken i ttnadint fell-ak wallen-iw, ahat a k-walint ger
yetran, wissen ma tettulfu s nnhati-w, i yeafaren lerra n
wussan, wissen ma a d-tuale er targit-iw, ne ahat ula d
ke tecbi zzman?
as twala-k ti si mebid, afus ur k-id-yettawe, as yettnadi-k
wul-iw awid, yeba ur-s a d-tqerrbe, ad tekkse fell-as
asemmi, ger wafrayen-is ad teddre. as ireqq s tmess-ik
teri, iemmel mi ara t-tessere, iemmel-ik akken i telli,
telhi ne tecce !
emmle deg-k targit-iw tameslubt, i yi-d-yettawin awezi,
emmle awaz n wuan, letab n wussan, tujjma-nni i
yesnernayen fad deg-i. emmle deg-k tayugt-nni i iejlen
yes-i, akken ad ddre di tmuli-nni yecban tameddit, emmle
deg-k agu-nni i yi-iejben ef ddunit, emmle deg-k iman-iw
i yettafen yes-k talwit.
emmle yes-k letab-iw, ayen akk i yi-iqerren. emmle a
d-yengi imei-w, a k-yeli ef yedmaren, a d-yessemi deg
wul-ik ajeig-iw, ad yessexsi timess-nni i k-yesseren
emmle-k, a targit-iw, as taebit tettaker-ik yal ass, as
yekkes-ik lmektub ger ifassen-iw, d awezi ad knu i
layasemmle-k a eyyeb, tayri ur nesi tilas
- 101 -
Awal-iw n taggara :
Tella lemala, tella temmalt, Tayri tezga-d gar-asent.
Tewwi si lemala ccbaa n tafat i yesseftayen asirem, talwit n
tufat i izeddin irwien, akk d uulfu uris i yessizdigen
ulawen. Tewwi daen si temmalt tayugt-nni i d-igellun s
wurfan, i imeggren temi, i yettnuun ussan, i d-ixellqen
aan
Ma nezdi tarwit er tayri, tezmer ad tjueg targit, as
deg irebbi n wurfan, tezmer ad tecbe ddunit ulamma berrik
deg-s kra yellan, yezmer ad yual ula d lentit am tamment d
aidan, s tayri, yes-s kan !
Tanalit
- 102 -
Revue Timmuzgha
Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit :
N 01, avril 1999, ----- N 19, aot 2008.
- N10, octobre 2004, Spcial Mohya, Entretien.
- N12, dcembre 2006, Tajmilt i Si Muend U Mend.
- N spcial en Tamazight :
. N16, janvier 2008.
. N17, avril 2008.
. N19, aot 2008.
Autres publications
01- Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes,
1997.
02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001.
04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007.
05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007.
06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
07- Catalogue des publications du HCA, 2008.
Consultings
01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998.
02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue amazighe:
bilan et perspectives , 2004.
04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006.
05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes,
2006/2007.
07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007.
09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007.
11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007.
12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
13- Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007.
14- Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007.
15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmela tarisant n tmazit : Asnekwu d
teslet, 2008.
17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De lavnement
linsurrection de 1871, 2008.
Les Oliviers
Tizi-Ouzou
Tel : 026-21-07-19
Fax : 026-21-95-40