Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • C1

    Uploaded by

    dangth
    20 views17 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    20 views17 pages

    C1

    Uploaded by

    dangth

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 17
    Chuong 1 TONG QUAN Vi SIU DAN 1.1 So luge vé siéu din Nam 1908, H.K.Onnes khéi xu6ng linh vue vat ly nhiét d6 siéu thap qua vigc hod léng Héli trong phong thi nghiém Leiden (Ha Lan). Ba nam sau (1911) Onnes nhan thay, khi ha nhiét dO xudng dudi 4,15K th) dign tré dong mét chiéu cla thiy ngan (Hg) gidm d6t ng6t tdi 0. Véi kh4m phd nay, linh ve vat ly siéu dan duge khai sinh. Ngay nam sau d6 (1912), cing chinh Onnes khdm ph ra ring, khi dat mau siéu dan trong ti trying di: manh thi mau siéu dan é lai trang thai dan dign thong thudng. Nam 1933, Meissner va Ochsenfield khém phé ra tinh nghich tit ly twdng cilia chat siéu dan. Nam 1935, vic céng bé higu ting Meissner nghich tiy da dan anh em nha London, Fritz va Heinz, dé xuat phuong trinh gidi thich hiéu tng nay va tién dodn khoang céch ma m@t tif trudng ngoai cé thé xuyén vao mau siéu dan. M6ét bu6c ti€n quan trong vé mat ly thuyét x4y ra vao nam 1950 véi ly thuyét Ginzburg — Landau. Ly thuyét nay mé t4 hién tugng siéu dan théng qua mét tham sé trat ty va cho ching ta cdch rit ra cdc phuong trinh London. Cling vao nim 1950. H. Frohlich tién dodn ty ly thuyét ring, nhiét 46 chuyén pha sé giam khi khdi lvgng déng vi trung binh tang. Hiéu ting nay duge thyc nghiém khang dinh ngay trong nam. Hiéu ting déng vi cho ta thay, dao dong mang va do dé twdng tac dién tit — mang tham gia vao tinh siéu dan. Hién tai su hiéu biét ctia chting ta trén phutong dién ly thuyét vé tinh chat siéu din chit yéu dya vao ly thuyét vi m6 do J. Bardeen, L. Cooper va JR. Schrieffer (BCS) dé xuat nam 1957. Trong ly thuyét nay céc téc gid cho ring, cdc cap dién tt mang dong siéu din duge hinh thinh va tn tai khe nang lugng gitta trang théi siéu dan va trang thdi chuéng. Céc két qua cia London (1935) va Ginzburg — Landau (1950) phi hop tot v6i hinh thife Inga BCS. Trong sudt khodng thdi gian tif nam 1911 dén 1985, cde chat siéu din dude tim ra déu c6 nhiét 46 chuyén pha khong vugt qué 24K va chat long He vin la méi trudng duy nhat duge ding dé nghién cifu hién tudng siéu dan. Nam 1986, J.G.Bednorz va K.A, Muller (Thuy sy) di tim ra hién tung siéu dn cé trong hgp chat g6m La-Ba-CuO véi nhiét 46 chuy€n pha nim trong ving nhiét d6 Nitd long, Tit day nghanh vat ly siéu dan da bat dau m6t huéng mdi ~ 46 1a siéu dan nhiét 46 cao. Sy phat minh ra siéu din nhiét 46 cao di md ra ky nguyén mdi cho nghanh vat ly siéu din, N6 danh dau bude phat trign vugt bac trong qué trinh tim kiém cia c4c nha vat ly va cong nghé trong Tinh vue siéu din, Trong 56 nam, ti¥ nam 1930 dén 1986, nguyén to Nb va hyp chat ciia n6 thOng tri linh vyc siéu din. Giai doan nay o6 thé dug goi la ki nguyén siéu din Nb. Giai doan méi, b&t du tf nim 1986 cé 1é 1a ki nguyén cia CuO bai vi, véi rat it ngoai lé, sy cd mat cha Cu va O 1a can thiét dé 7, vugt qua 40K. Tit nam 1986, sau phét minh ca J.G.Bednorz va K.A, Muller rt nhiéu chat siéu din mdi duge phat hign, hdu hét cdc chat nay cé nhiét 46 chuyén pha siéu din nim trong ving nhiét 46 cao hdn nhiét dé hod long Nito (77 K), va duige goi chung 1a siéu din nhigt d6 cao. Ly thuyét BCS da khéng gidi thich duge day di cdc tinh chat ca vat ligu nay. NO d0i héi su ra ddi ola nhiing ly thuyét mdi hoac it nhat la su mé rng cla ly thuyét BCS. Van dé nay dang 1A mot dé tai thdi su ddy hap din cdc nha khoa hoc. 1.2 Cac tinh chat téng quét cha chat siéu din 1.2.1 Céc gid tri tdi han cia chit sidu din Bat ky vat litu siéu din nao ciing duge x4c dinh bdi ba tham s6: nhiét d6 t6i han 7, tir rung t6i han H,va mat dO dong tdi han J... Nhiét 46 tdi han: Nhiét d6 ma 6 d6 dién trd hoan toan bién mat dude goi la nhiét d6 tdi han hoac nhiét d6 chuyén pha siéu dan. C6 thé higu nhiét 46 chuyén pha siéu dan 1a nhiét 46 ma tai dé chat chuyén ti trang thai thudng sang trang thai siéu dan khi ha nhiét 46. TY trung ti han: ti trvdng ngoai di manh (H >H,) cing cd thé pha hiy tinh sigu dan di ring T < 7,. Khi tir trutng Idn hon H,, cdc dung site lap tite xdm nhap vao mau siéu din va mau siéu dan chuyén sang trang thai din dién thu@ng. TY trudng ti han phy thudc vao nhigt d6 theo quy luat sau day: 2 T H,(T)= (0) -(Z) Mat dé dong t6i han: Nhiét d6 ti han va ti trudng tdi han kh6ng phai 1a hai y€u 6 duy nhat phd hnly tinh siéu dan . Khi dong chay qua chit siéu din c6 mat d9 Idn hon mét gid tri ti hen J, cling c6 thé dua hé sang trang thai din dién binh thudng da T< 7, vaHH< H,. 1.2.2 Hiéu ving Meissner Nam 1933, Meissner va Oschsenfied phét hién ra ring: khi ha nhiét 46 mé6t mau chat siéu din trong tiy trudng thi vao théi diém mau chuyén sang trang thai siéu din, cdc duéng site tit lip ufc bj déy ra khdi bén trong mau. Khi mau dang 6 trang théi siéu dn ma gai ti tung vao thi cdc dudag sife ti bi day ra, khong thé di sau vao mau. Néu cé m6t mau siéu din dang hinh tru dai dat song song vdi trudng ngoai /7,, trudng khif ty cla mau bang 0, thi: Trong hé SI x = -1 <0. Higu ting Meissner 18 mét trong cdc tinh cht co ban cia chat siéu dan. Dac trung d6 ty cdm x =-1 da néi lén siéu dan 1a chat nghich ti ly tuéng. Hinh 1-1 1.2.3 Higu ting déng vi Nhiét d6 t6i han ciia cdc chat siéu din (7,) thay déi theo khéi lugng 4dng vi Céc két qua thyc nghiém thu duge théa man hé thtte sau: M°T, = const Tir sy phu thudc cia nhiét d6 7, vao khdi lugng déng vi cho thay tac dung quan trong ciia dao déng mang dén chat siéu dan va do d6 twong téc dién wt mang tinh thé ciing rat quan trong trong trang thai siéu din. 1.2.4 Khe nang Ing Khi chuyén sang trang thdi siéu dan, hé cdc electron ty do ciia kim loai mat di mot phan nang lugng cia né dé sinh ra céc cp electr6n, bién thanh nang lugng lién két cc c&p Cooper. Nang lugng lién két nay 18 nguyén nhan sinh ra khe nang lugng trong phd cia trang thai kich thich mét hat. Nhu vay, trong chat siéu dan ton tai khe nang lugng £,=2A+0 gitfa mite nang lugng thap nhat 6 dign tir va mite Kich thich dau tién bé tréng. Chii §: khong 6 khe nang lugng trong kim logi dan dién binh thing. Noareval netal Superconductor Hinh 1-2 E, chinh la nang ludng can thiét dé pha m6t cdp Cooper din dén pha hay trang théi siéu dain. “ye E, = 28 =3,5k,Te (7) Khi nhiét 46 T tang khe nang lugng gidm dan va bin mat é T 27, va tinh siéu din bi phd hy, 1.3 Cae phudng trinh London. Dé mé ta duge hai dic trung co ban cia chat siéu dn: tinh din dién khéng bi cn tré va tinh nghich tiy ly tudng, hai nha vat ly ngudi Dite F. London va H.London da dua ra phudng trinh London. Dua vao mé hinh chudn Drude cho sy din dién, ching ta 4p dung cd hoc c6 dién cho chuyén dOng eiia cdc electron, khi dat trang thai can bing thi. Sos (1 Néu c6 n electr6n dan trong m6t don vi thé téch thi mat 49 ddng La (1.2) (1.3) =F-()% 14 “Une? ) at a4 Phung trinh (1.4) duge goi IA phudng tinh London thi nhat. Néu hé dat trong trudng ngoai AH=Vx4 p=mor2d ¢ Cho f= 0, chting ca nh§n duge (5) Di vai siéu dong phugng trinh (1.2) td thanh, (1.6) (1.7) Phuong trinh (1.7) duige goi JA phuong trinh London thi hai. Lay rot hai v phudng trinh Maxwell 4a Vx J (1.8) Voi hu y 1a V7 =0 (9) Ching ta duge Ux 0x A = gradvl 7H = = GF (1.10) ¢ thanh daa Xét mét hé qua cia phvdng trinh (1.11). Xét mot vat siéu dan co bé mat tring véi mat phang (x,y). Chon H hu6ng doc theo truc y va khéng phy thudc vao 2: H, ,H, = H,H, =0, ta 06: divH oH, 0 (1.12) ivi = — = : ay A khOng phy thugc vao z, H, khOng phy thuge vao y do dé H, phu thud vao x theo phuong trinh: OH, oe (1.13) Voi nghiém: H,(x)=H,(0e* (1.14) Vay wy trudng gidm nhanh theo quy luat ham mi khi ting khodng céch x ti bé mat cia vat. Ty trong chi xuyén dude qua mau siéu din d khodng cdch vao cd 2. Khodng céch nay goi ld d6 xuyén sau ti trudng vao bén trong vat siéu dan. D6i vdi cdc vat siéu din Idn thi khodng cdch nay hoan toan khéng ding ké va vat cé thé coi nhu vat nghich tiy ly tung, d6 chinh 1a hiéu ting Meissner. Cac phung trinh London trén day cé tinh dinh xtt, nghia 1a chting biéu thi méi quan hé gitta mat d6 dong dién va thé dién tif tai clng mot diém trong khong gian. 1.4 Lg thuyét BCS Nam 1957, Bardeen, Cooper va Schrieffer 4a dé xuat ly thuyét vi mo vé siu din va dz n dodn dinh lugng nhiéu tinh chat cia chat siéu din. Tw ly thuyét nay, ching ta cé thé rit ra ly thuyét Ginzburg — Landau véi céc siéu hat c6 dién tich va khéi lung tugng ting 1a 2e va 2m,. 1.4.1 Cée cp Cooper Theo quan diém vat ly lugng ti khi mau chuyén ti trang thai thung sang trang thdi siéu dan thi din tré cia mau bing 0. Dé c6 duigc dong siéu din khong tat dan, hau hét cdc siéu hat phai dude m6 ta cing mt ham s6ng. Nhung vi c4c electron théng thudng thi do nguyén ly Pauli diéu nay khdng thé xdy ra. Higu ving déng vi cho chting ta thay ring, dao dng mang cé anh hudng dang ké tdi co ché d&n d@n hién tugng siéu din. Diéu nay dua ching ta dén y twdng vé sv hit nhau giifa hai dién tf thong thu@ng qua tuong tac vdi phonon ( lugng tit dao dong mang) tao thanh cp Cooper. Hinh 1-3 Trong mang tinh thé, c4c ntit mang mang dién tich duidng dao déng quanh vi trf cn bing. Trong ving lan cn niit mang Ia cdc electron chuyén dong. Mot i trong céc electron tuong tac vdi mit mang lim cho mat d9 dign tich dudng trong ving ting 1én, Két qua 1 mét trong c4c electron trong ving lan can bi kéo vé phia electron ban dau. Cif thé hai electron hit nhau qua tung tac ao déi phonon va tao thanh cap Cooper nhv hinh 1-3. Theo ng6n ngf cia ly thuyét hrgng tit, mOt dién tit ban dau 6 trang théi &, bite xa phonon g, chuyén sang trang thai (%,-), mOt dién tit khdc, ban dau 6 trang théi &, hap thy-phonon J chuyén sang trang thdi (k,+9). Xét phugng tinh Schrodinger cho hai electron tuong t4c V6i nhau qua thé +¥)o7G 8) eA) (828 eA) (15) Trong cong thifc (1.15) thanh phan spin ciia ham s6ng duge téch ra va ti riéng nang lwong E duge xdc dinh so vi mic fermi (2 £, ). Dat RaR+R Phuong trinh (1.15) trd thanh. £95 bol) ery (br) =(e+ 26H .?) (1.16) ¥| (1.17) Véi off) = 0% (1.18) Con ¥(F) théa man phuong trinh sau. -ve}e@) (1.19) Boi vi chiing ta chi quan tam dén trang thai co ban nén chiing ta dat K =0 va chiing ta biéu dién (7) biing t6ng theo cdc trang thai v6i xung lugng |p|> 4p 12 Ye =p Leo” (1.20) Thay (1.20) vao (1,19), ching ta duge phyong tinh Schrodinger trong khong gian xung Ivong. ble, - Eb) +Y VBP alp)=0 (1.21) Voi VBS yo ferre’™?"V() (1.22) Ching ta gid sit ring. ~Wy05 E,-E, Shays 0 (1.23) VBP -{ Vi ha, 18 nang lugng cia mét phonon théng thudng. S6 hang tung téc trong (1.21) bay gid trd thanh. LCP )a(B)=-1,Ko lier, - E, - E5) (1.24) 7 V6i K =D a(p) 1a hing s& Gidi (1.21) cho aff), chting ta cé. = a oe a Alt, - E, - Es (1.25) Chi ¥ 18, cp Cooper c6 xung luigng chi trong m6t vang hep, E,~ Ey Shop Bay gid ching ta x4c dinh hé s6 K trong (1.24) (1.26) 1 K=V,K Aho, — Ep - ag ce pete Fe Gi sit K khdc khong (1.26) rd thanh. 1 It ag epee Er F) (1.27) 13 TOng theo xung lugng c6 thé thay thé bling tich phan theo nang lvgng qua ham mat d6 trang thai D(E). Thong thudng ha, << £,, nén D(E) trong tich phan C6 thé duge xap xi bling gid ti ciia né tai mife fermi D(#,). Do dé chiing ta cé Epshe rethoo 1 4, D(E, dE, PEs) J 2E,-E,)-E ? ul { £-2ho, = Hoble, uf E=2e) (1.28) 2hay => E=- 2 exp) |-1 (rae (1.29) han iin ket ; 5 2 Trong gidi haa fién két y€u thi Y,D(E,)<<1 va on ) >I Ex ~2hagon (1.30) aa) V,D(Er), Tit két qu trén chting ta thay ring: (1) Trang théi cp In6a cé nang lung thdp hon trang thi co ban théng thutmg bat ké sO hang tong téc ¥, nhé dén mifc ndo. Trang thi co bén thong thudng khong bén vitng d6i vdi sy tao thanh cdc cAp Cooper va (2) néu chting ta gid si rang &,%=|é| thi ti (1.29) Ey >> ha) >>|B) gidi thich tai sao nhiét d6 chuyén pha siéu din qué nhé so voi nhiét d6 Debye 6, = a Trong m6t cap Cooper, hai electron 6 spin va xung lugng nguge nhau — ~ keel) eé] =0 (1.42) OD, (x,y) 2 MEV) Trexp- BA yey Bi€n phan cia Ayes Voi & duc tinh todn mét cdch dé dang, va ta thay ring (1.42) dude thod néu Telex air. \y*(xyy Osgly) a ek Blas WeleWrs)] as) Trexpl- BH jes So sénk (1.31) vdi (1.43), chting ta thy ring, trong mét gan ding bé qua sO hang bac hai ciia thing gidng tham sé trat ty ®, dude xdc dinh m6t cach ty hop bdi (1.39) va (1.43). 17 1.5 M6t s6 dai lugng nhiét dong luc 1.5.1 Nang lung ty do Hé bao gém mau va cae d6i tugng bén ngoai ( éng day, my phét). Ching (a dinh nghia nang lwong ty do nhwt sau: thif nhat la nang lugng ciia cdc electrén trong mau 1/, ed) u=y|—) B+ 4 y, ae iS] ey, = ‘ (1.44) G day 4 la thé vécts, lién hé voi truOng f bdi hé thite rot d=h. V, dic trung cho tudng tac electron — electron va V, 1a thé ning cda mt electron. Thit hai, chting ta thém vao s6 hang entropy ~TS. Hai déng g6p nay xuét hién nh lich phan theo thé tich cia mu. U-TS= [Fa (1.45) Thit ba 1a nang lugng tir trudng f(t? /87)uF . Téng cia ba dong g6p ching ta ggi ld nding lugng ny do Je [pars har (1.46) 1.5.2 Cam ting tit B Chiing ta thudng gap c4c trang thdi ma tung vi m6 A (r) bén trong mau bién thién manh trong khéng gian 6 thang Ax nhung nhé hon Kich thude mau. Ching ta thay ring thudn Idi hon khi dua vao vects B(r) 1a trung binh cia f(r) tong ving quanh diém r 6 kich thuéc nhé so véi mu, nhung Ién so véi Ax. Bah (1.47) G thang vi m6, 4 théa man cdc phuong trinh. roth = 27 e divh =0 (1.48) 18 © 46 j 1a m§t do ddng dinh xit, Do 46 cdm ting tt B thod man, 540s 1B = rotB = j (1.49) divB=0 7 \amat dé dong vi md 1.5.3 Trung nhiét dong Ive 7 Gid su, su phan bé truBng thay déi ft (bing cach thay déi ddng trong 6ng day). Tai méi diém 7, B() thay 46i m6t lugng nbd 8 B(F). Vdi bac mét trong 5A(F), sy thay A6i 8J cia nding lugng tu do la. fi(?) a= [2 4 OB ar (1.50) 6 dé thita s6 (1/4x) dude dita vao cho cho thudn Igi, va A(F) 1a ham vecto cia 7. ching ta goi (7) 1a tru@ng nhiét dong Ive tai diém 7. Bén ngoai mau chiing ta phai c6. & hoi _ it in asl) s 8 | Va h=B. Do d6 h=A=B bén ngoai mau. Phuong trinh (1.50) la mot dinh nghia khé tritu tugng cia A(F). Dé nhan duge ¥ nghia vat ly cba A(F) chi xét cdc trang thdi ma khdng cé dong ngoai cung cap cho mau. Khi d6 ching ta c6 thé vit it Teas (1.52) 7.) Wa siéu dong trung binh tai diém r bén trong mau (bdi dinh nghia j,(r) = 0 bén ngoai mau) . /,,, 18 dong bén trong Ong day, m4y phdt,vv. Vi i€p vio wong mau, sy khéc biét gitta 7,(r) va j., khong c6 dong cung cap try duge x4c dinh (j.,, = 0 bén trong mu). Khi d6 chiing ta c6 rotit =}, (1.53) ¢ 19 1.6 Phan loai si¢u din Noi chung khéng c6 su khéc nhau trong cd ché ly thuyét gitta siéu din loai I va siéu dan loai II. Vi co ché ban chit cia chting 1a tung tac hit electron ~ electron théng qua phonon. Mat khéc, cd hai loai siéu dan déu ¢6 tinh chat nhiét gidng nhau: ving chuyén pha siéu din — chung trong tif trudng 0, nhiét dung déu c6 bude nhay AC. Dya vao tinh chit ti cho thay dau hiéu khde nhau cd ban nhit gidta siéu din loai I va siéu din loai II. Trong siéu dan loai I, ty trudng bi day ra khdi chat siéu d&n hoan toan cho dén khi H = H,, trong ving H > H., wang thai siéu dan bj pha vo va ti trudng tham nhap hoan toan vao chat siéu din nhu m6t qué tinh thugn ti. H, 1a ti truding t6i han nhiét dong. Trong siéu dan loai II, tiv trudng bi ddy khdi chat siéu dan hoan toan khi H tuong d6i yéu trong ving H H,,, khi 46 tY trvJng thm hoan todn vao chat siéu din va trang théi siéu din bién mat, Tif trung téi han nbiét dong H, n&m trong ving H,,< H.

    You might also like