Uiyirk~~~~\>:~\

[~\Rii-.
+S.
k

f... (

,. .,G L
.

.-.

4 . ~71~' i?
k t

i.

L-?.

N Y R E @I

AHMET MANCELLART
SULo HADERI
DHORT KULE
STEFAN QIFUCI

EKONOMI

SHTBIA
BOTUESE "PEGT"
TIRANE, 2007

Hl'FLE NE EKONOlW

JV

KREU

HYRJENE EKONOMI

v:Firmat

11. Maksimiziui I fitinit p a ~~IID%

nE konkurenc* mnopolistike
U . Oligopoli, Dojet dhe baza e egzistencb se tij
I\'. Mobele E oligopolit

85

I. Finm d k objcktivat e saj

11. Llojet e firmave
n1. RrugEt e rritjes se kapitalit q a h
t
IV. Kontabiliteti i firm%.BBanci dhe pasqyra e rezultatit fi-cinr

KREU XI:Shperndarja e te A r d h m v e
I. Bazat te3r&e ti: shpemdarjes s6 te ardhuraVP
11. Paga si p i m i faktorit pu*
Ill. Rcnta si p i m i t o k e
IV. Interesi si $mimi kapitalit

XREU M:Teorka e Prodhimit dhe e Produktit Marxhinal

111. Te ardhurat e shkaIIb, fakton kohl dhe n q k t m: tebologji

I\'. Funksioni i prodhimit neperiudha afatgjata

KREU XII. SeMori Publlk

KREIJ VII: Kostoja

I. Perse EsMa e nevojshme nd&y rja e shtetit ne ekonomi

11. Sektori pub5k dhe pamasalc tij
111. Finan*
i sektarit publa
IV. Zgjedhja publike

I. Kostot n6 periudha afatshkurtra

11. Kostua oportune
n1. Kostua ne periudha afatgjata

PJESA E DYTE: MAKROEKONOM~

KREU MIZ:Percaktimi i Cmimeve ne K o n k w n e tE plate

KREUXZII:Hyrje ne M&nXkor~mi
I. Tiparet e tregut konkureucial dhe kurba e kerkesh e
11. Vcndi~lletdhe ofem e f i m s ne njC periudhs afa-rilr
III. Sjellja e fi*
dlle e degb & periudha afatgjata
1V. Konkurenca e plot6 dhe efiqenca ekonomike

KREU IX MonopoIi

1. Nj.2 vEshlrLn i sAAuner hisiorik mbi makroekonornird

1. Makmxkononiia si degz e Ebm&it. NJe vbhtrimi s h h M r bistOrik
2. Konmptek kcyesore mkmkonondke
3. Objektivat kryesore duoekowndke dbe Getet poliGke E f ~ & iddLyre
4. btmmWetkryesore tE
nnlawkonondke
11. Maqa e produktir prgjifhrMm
1. K&&ia e matjes sB pmluktit t.5 p5rgjiWEmdbe ~roblemii agre&t
2. Menyrat e mtjes jerE p r d t tE W g j i W r n d h e t r e g u d p5rbW
3. D i a identitete te a b i s h r r e nBkrWk0norrdlce
4. Pr&
kodstar dhe mirqenia ekonondke

160

1. Monopoli dhe tiparet e tij

2. Kwba e kerkesb dhe mas&iimi i fitimit & f m n mnopol
3. Efiqenca nE kusbtet e mnopolit dhekritika e tij
4. Diskriminimi i h v e ne kushtct e mnopolit
5. Politikat shteterore p% kontrollin e mnopolit

KREU X: Forma ti! Tjera tE Konkunnc& se Plote

I. Tiparet e konkureuces mnopoliste

179

,245

ii

r
i
Z

I. KErkesa apgatedhe faktoret p5tcalbues t

5 saj
.
11. O h i a agregate dhe faMort'%@arnes tE saj
IU.Ekuilibri nakrcekonondk Modeli klasik dhe ai kejmian

365

KREU XXI: Paraja dhe Sitemi Bankar

K R E U X E Konsumi dhe Invest~met

I. Paraja dhe funksionete saj

U. Kornponentdtc ofe* mneure dhc herkcso p%para

a.Bankat, Uojet etyre dtle ~rproccsii kj'iodl

depziwve

KREU XXlI: Banka Qendrore dhe Politika Monetare

KREU XM: Shpemimet dhe tiArdhurat

297
I. Shpenzirret a p g a t e dhe GDP rwl. h~vestin~r
d k ku~sirni

I. Funksionet e bank& qendrore dhe inswnentat e polif&& nnmwrc

i poliWhmnetare
U.Tmgu -tar
dhe
Dl. ~ l y m a
rrwri&ri&
dhe vqoriti?e sdj

II. Multiphwri i shpenzuleve

jrmu xXIII: Politika Fiskale

KREUXWI: Ciklet e Biiesil dhe Rntja Ekonomike

313

I. Cikh i bisnesit dhefazlt e saj

U. Disa teori te c u t e bhesit
m.Rritja ckononlike

KREU X,KfV: Mam&Wniel Ekonodke NdErkombetare

408

KREU X W I : Iriilacioioni
I. Trestia nd6rko&Etare,faktorEt qi5 e ptrcabjne dhe ehfibri &. tKpn
odlikombl;ir
e Mait
11. Bianci i pagesave, tregu valutor dhc

KREU XZX Pap~,&i.~

I. PapUnEsia, mtja epapwzsise dlle kostot e saj

11. Interpretinn ekonorrdk i papuntiise dhe llojet p. s~j
U1.Norm natyrore e

KREU l

NJE VESHTRIM I PERGJITHSHEM MBI

SHKENC~~N
EKONOMIKE
Ne'kete kre d o te hedhim nje veshrrim prezantues mbi Ekonomiksin.
duke 11 perqendruar ne d ~ s aqeslitje krycsor-e qe lidhen me objektin e kesaj
shkcnce dhe metodolo~iiaeq e a10 perdor.

1. C'eshti ekonomiksi
Jeta shoqtrore eshte komplehse. Kompleksi~etilI & saj i psrgjigjel
ko~npleksiterii shkencave shoqcr-ore. $do njeril prej re cilave s t ~ ~ d i oan&
n te
v q a n r a 18 jetes shoqerore, t & sjel!ies se individeve, grupeve shoqgrore dhc
instilucioneve shoqSror-c.
Ekonorniksi studio11 pikcrisht anen ekono~nikete jetes shoq&rore,
sjalljen e agjenteve ekonomike lie shoqeri dhe kt~shtet ekonomike te
bashkeveprimit I@ tyre. Ne roli~i e afjentgve ekonomike ose
vendimmarrtsve, sikurse quhen ndryshe. paraqiten irldividet (ose familjet).
finnat dhe qeveria.
lndividet ose familjet paraqiten si agjente ekonomike pata s c
giithash n t rolin e lyre si zolerues bul.ioiesh dlle si konsumalore. F i r n l ~
yuhct $do organizate q e pscdhon ~nallril osc she~.bime.Qeveria jshteti)
gjithashlu psrfaqeson nje a d e n t ekonom~k,pra lije vendimmarres n e fushe~l
ekonomike, ne rolin e saj si kriluese dhe mbikqyrese e nzgullave te loj&s
ekonomike, ne rolin e saj si p~.odhuese e drejtperdrejte mallrash dhe

HYRIE N E EKONOMI
--

i
"

V E S ~R I MBI
M SHKENCEI? EKONOMIKE

~herbimeshine masen q* eshte pronare hurimesh prodhuere) si dllc n Z tc

Giilha funksionet e lera ekonomike, qe i reaiimn
nderhyrese ne ekonomi.
Poliliknve ll sl,
Adentat ekonomike veprojne ne nja mjedis te cahtuar ekonom,k,
Ala
~omosdoshm6rishr ne mumSdhgnie
,,jeri-ljerrin ljdhur me
.. ~ -Y ,J M
~ r d o t ' l l y ne burimeve. iidhi~rme prodhimin ktn,bimin, mFmlarjm dhe
k ~ s u m ' ne Pmdukteve t i ~rodhuara.M j d i s i ekonomik percaktohn, para se
~lilhash,nga tlresia ore sistemi i knYre m a m ~ , j ~ l ~ n i ei ,kElyre
se,
lidhjeve,
.
..
Pikerisht snlemt r fidhjeve rkanomike ash12obirkl
~ me njc k
3 8 studifin e iidhjeve ekonomike, QonomkSj owron
konce.esh
haze li shprehin pikrisllt nyje kryesore tg ketyre,lid~e,,c N~
zeme~ti! Ekonomiksit qendrojne koncepret pasun dhe mirlqcnie. pasuria
nje vendi. ne thelb. Crblhet ilga sroku i ti, i ~ i l r i v edhe s,,erhimeve,

~ ~ ~ indjvideve
~ , i dhe
~ grupeve
t
shoqtrore jan& 1s shumCllojshme.
l i d k n me bral;terio e d y f i s h t ~te qenies njerezore, si qenie biologjike
dhe ri qt'nic shoq$l.ore. Nevojave bnzg per ushqim, vesh-mbatllje, stmhiln
dhe ngrol,,c slitohen edhc nit! varg nevojash te t j e ~ afizike dhe ahpirteol.e~ ~ ~i tym
t h sa
i vjen dhe zaerohet. Edhe per nje moment t e dlrene kohe
nevoiat , .oer <do
. individ. qoftg ky edhe s h u e i pasur, mund te konsiderohen
praktikishr te pakufizuara.
~ d ~ ~ dhe
k \lojshrn&ria
~ ~ , e mallrave dhe shErbimeve jant' te
sasia~ e burimcve~
~kufizuara. KY
~ kufizim ~vjen nga dy~ faktore kryesore:
~
ekonom,ke ncj djspozicion dhe gjendja e teknologjise.
~- ~ ~ose fakt061
, ~ e~prodhimit
t , sikurse quhen ndryshe, zakonisht i
klasifikojmt n&tre g r u kryeso~e:
~
pma, ql: perfshin afresinE mendore dhe fizi_ke-te nierezve Per te

.,,

~~

Nd@rsamireqhia i refcroher heoaq&iY q n j ~ ~ d j ~ j s,,ogi"a

d
nxjenin
konsumi i pasurisr.
,Konccpti i milgqenies lidhet me konceptet efi<ence.
dhe drejtesi
Eficenca *a u beje me nxjenjen e nji
maksimalc te r~~undshme
nga perdorimi i burjmeveekonomike,ose kenaqgsie
DrejLtsia lidhet me shpemdarjen e drejte te mallrave dhc
sherbinleve midis grupeve t i ndryshme shogbore dhe indiv,dgve.
Udhja qendrore ni. $do sistem ekonomik skemtihshl mund Lr:
paraqiter:

Lidhja e mesipZrme mund LZ shprehet n~ thelb si iidhjo

l1evojave
h q & k e dhe mallrave e rh(rhimr,re
datinuara
P1Ott!sim.n e Yre. Shqyrtimi i vemendshlm i karaktefit te secilcs an. u. k eper
w
J i d h ~ e knr.ie= ne pah nje kontradikte *ryesore, kmtradikt& ,idis /urakrerit
pa*fizuar E nevojave dhi karakririt tb kufiruar or malleiise,
pamjaftueshmerise se burimeve per plotEsimin
nevojave,

punuar.

I'
I

roka, qe ,,efshin pasurits natyrore te t@gjitha llojeve, si$ jant toka

si trua\l ridertimi, burimet e energjise, burimet minerale dhe
bujqesore,
i gjith.6 mjedisi fizik qe na nethon.
xapjfal;, qk ,,&rv&het nga mallra te prodhuara me qellim per
prod(,oar mallra tg t j e r ~ Me
.
kapital, nga pikepamja ekonomite, kuptojme
kapitalin fizjk. 0 kapitalinfinanCiar. Elemcnt6t kryesore tE kapitalif
jang pajisjet dhe rnakinerim, nd&rtesat, inverltari (produkti i gatsham,
prodhimi ne prqes. l k d a epare)..
J~ rrallij n& klasifikimin qc u behe1 faktorgve te prodhimit veqohet
,,je grup i katert, q~lidhef me aftesine sipermanese (entleprencurahip).
~ f i b sipxrmorr&ye
i ~
i referohet talentit te veqar~teqe kane disa
njereL @r orga,,izi,r$,, burimeve te tjera ekonomike, si puns. taka dhe
kapitali ,,e proccsin prodhimit t&mallmve dhe shbrbimeve, pel urkimin a
mun,jesive te reja pirbiznes si dhe per ~hvillinlble metdave ~e reja te
,,rodhimit. Sipt~manBsii talentuar organizon prodhimin, merr vendime,
perba[lon riskun. ben novacione.
Paktora plodhimit Lidhen n~ procesin e prodhimit sipas parimeve
te caktuam teknolagjikc.
~ ~ k ~ i ~referohe[
l ~ ~terasisii
j i ase aftesive dhe njohurive shkencore
qe lidhen me perdorimin e inputcvc (fakroreve 1.E prodhimit) n t pr0ceSin.e
prodhimit. ~ i ~i teknologjisc
~ l i
vjen ne rritje nga koha nB kohe. Teknologlla
rrit produktivitetin, domethen&snsine e prodhimjl pzr njesi te n ~ e
(shpesh fakcoreve te prodhimil do t'u referohemi si inpute procesi(

sasia burimcve. pir 1.1k10rev~y prad~lim;lp5r nje io,,omi,

niC
AOM fe dheflt +.sl>lee dhene. G kufjzuar, asl,Lu sik,,,~se 6511tc dl,gl,e ed;le
i t e k n O l n ~ i sKglii
~
h~ilul11e d l r kufjrues~ln&rjr Mlbve
dhi
s'lerbilne\'e qe mund re viirn ne dispuiiijan P*, le p~otesuarnernjaI
pakutizuara. Pra, liod dltkuria rrsll.. ~ s. l-s ese ~ n a i l ~ a vdlle
e shel.bimeve p&l.
s h k k rra11~ss,
panrjofi,t~shr~rB,. bunmeve,
sc mallrat dlle sherbi111e1jang te ,-ra~lg,
a 1 mllesise shpall
pamjar1ueshern janS edhe buritnet
pam,aftueshKm, sepse
pl.odlljlnin Lyre si.pas nevoiavc ti:
11jerezveper konsu111.
Me [idill e JTallSsisE lidhri d o r i ~ o ~ d ~ ~ b , , i t . ~ i ~
lnalll~ave
d b sllerbirrevu qe dtie11 p&hllai h,
zdedjlja es~llipasuje
rraIIC-isil. Per shiak t5 rr.ljeriy
huiimeie
zyc*hinl 1.dis ~ E ~ o r i m e vaIteri1aiive
e
y
ti,
piBitl,,,,an2
prad~;l,linna duhel
"Lyre
mlllrave e sherbimeve. Slipesh Ekollomiksj qullet s,,~P,,cn - .

,,

z~edv4

*. sfllye~onz ~ i e d l $ nqc be,jnc iljerelit

igledhje.7
dhr liedikon ,,dikiMl,
qe
d o t e kctenc kelo zgjedhje ndryshimi i rrel~lan3,,e,
ProbIell~i i alohillli~ [pernda,jes) sg b .
ul-Ilneve
kufizua1.a midis
- " ~ j a ~ c kunk~nuese e f*ilik~xht t~ pakufiZuaII
,? te
shuL"se,
prob[emill ekono~cikkryesor te $do slloqgrie.

Problemi ekonolnik kryesor ka disa djmensione. ~i iidllet me rri

pyet.ie kryesore:

maki-oekonomia.

~ ; k ~ ~ ~ merret
. k ~me~ studimin
~ , ~ ~e ;s.ielljes
~

WJenteVe

ekonomike: k o , , s u m a l o ~ v e ~firinave [c bianesil si dlle Is aEJensive

qeseikari nE masell g~ vepfi,~ii~ia
10" lidl~cimc a i i i m i ~ rl budmtve dl*
luuhsiolIolnin
sehroere ~2v e ~ a n re
~ eekonomise. NC qe11dCr le v m n d l e s
mikroekonOlnise
,ialc trepje n l i l ~ ~ napa
v e st~erbilnevere vesanla dlle
kushtet e ckuilibril rE lyra.

. .
M , ~ ~ ~ ~ ~ ~ mcrm~
, , ~ , , me
, ; ~sttrdimin
,
e sielljes se ekonornisi
Studilllill e agregmll'e eknnomite. si prOdulitl
ko,,lMlare ne trn-si,
dhe papunesia. niveli i pcgjithshem i

pErgjirhshenl, pUfiEzEnia
~ m i m e vdlle~ inflacioni, bilnnci i hlendsh&mdlle i jashltm lnakroekonol~ih
A,jo intcrcsa~,el
dd"kufi t@ lilla, s; ciklet e bizneslt dhe nllSa

,"

ekunomikc.
ka ",,a kufi te p w e nridis n11krwkollon~is~
.. dl?'
-..
Sidoqofle.
nlakrockonomisii,
sjdomos kd,gt e fundit po i kushlolier vemend.ie ~ J I I ~
mB madhe b;l;.ave mihroekanomike te dukurive makroekonolllike,

~ J ~

11. ~ ~ fi mond&sive
i ~ i te prodhimit dhe kosiqja ol'o'tune
p,oblemi

,a

e~ollomil;t)lemelor i lljt slioqerie mund te ilustrohet

kuf;rit i&mund&sivet t pmdhimilMundesite prodhjn,it, "5 "J& ekonomi rt: dhcnc. ne n.ie kohe
te kufiiuam ,,el shk& 1. kuliziii~il I( burimeve. KldiJ'i i
&, prr~,,il,,i~ s\,J,rrh koInl>inislr 15 i"i>?shnlr lo n ~ l i l ~ ' f dl118
l~e
, , j ~, , ~ ' . i ~ ~ ftPl ldhPt~e
~ ~ kolic.
5 ~ ; , . ~ j , l I ~ 14s
, ~ l r l l l t ~r e~ lit-odlroji'
/
nje vend y i 0
I,2"do~,l. ei,i1(, ~ , 1 , ~ , 1'lip
1 ~d , , v i l o t i ~ idre
~ i ~irri. telriikt~fr7rP efici."'~,
p m ~ ~ i l lLe
ri~
t i.marrim nje shenltall.
tlljeshtes,, sup070jn,i s nj8 vend prodl1on vclan dy nn'lr;l~
~ 1 . i blregon~ komhininle
l
~ te kelyl"'
ushqime dlie itofra (vesllje).
..
mallrave ne kufil-in
lnu,ld&siv~
te pyodhinlit. Lidh,iet q t pbmbahtn
ni'
nlund r'i sllplehim edlle gaflklshf Nc
informaclonln dhslli.: ne
nL boih,in i+urizonlx' Lshll vedosur sasia e stufnVe IL'
prydhu.r, lidtrsr
tx,s~l.in venikal sasia e uslqirnese.
rodhi~rrine soilg
ushqtmcvt'.
dilha buril,,rl
ckononlisd do 1C perdoreshin P E ~L' ,,,,
ujl,qi,,,cvc Iqp'"dhu:,m ""it
do te ishte I S inqe :one. nwrsa SJ*~;'
l~

,nrn,,dBise

,'

,,(

'<

W R JNG
EE K O ~ J O ~ ~

+:
.

r:

_____2_

'lerrne glafik perfaqesohen nga

,,~~
..~
-.
.~~
,<~
.-.
P

Stofra

'I

".

Ushqime

B
C

D
I

(mile tone)
---_
I5

I
2

14.7
12

1,

1,
I
j

--

Ma''de~3ne qofie se do
vendos.Irn t@ Prodhojmeamihet vetern duke
1 milione mI
i ushqimevi
nje
bu m. e v c nga
prodhimin
stosave
(
,,
perdorim
p'ote I*
duke supozuar
bvrimere dk eiiGence m bulthmone
,
kete ras"
Tabelis'male
N,
u,ej
ngateknologiike).
l5
14,7 mije tone. Keto "Iera P m
".. h i n u i u s q m i t do
grafik PedaqSsohen nga pika B,
st0fra3 'Io

Figurn lJ:Kurba c rnundesjve te prodhimit

Ushqirne

i
I

i
I

-siofi-a

.~.

J~.

ii

14

3
4

!:

&.

VESHTRIM MBI SHKENCENEKONOMIKE

7
-

Duke rrirur sasin@e stoirave te prodliuara, do te arrinim me nt fund,

skajin tjetlr; ku 18 gjitha burimer ne dispozicion grdoren vetern per
prodhimin e stofrave, sasine rnaksimale prej 5 rnilione ml. Ketyre vlerave u
pergjigjet nZ grafik pika F.
Vija AF. q e bashkon pikat A,B,C,D,h,F dhe te gjithn pikat e
ndemletme q t do tB rezultonin nga plotesimi i Tabcles 1.1 me vlera te
ndemjetme, quhet irr~rbaE k~ifirit12 nlrrndesive rlprodliir~~ir.
Cdo pike qe ndodhet 6le1,da vijes re kufirit te mundesive te
prodhimit, siq eshtk rasti i pikes M, tregon se burimet nuk perdoren
plor&sisht ose se ato perdorer~lie mdnyre joeficiente. Pika te tilla s t M, qB
ntnkuptojne mosperdorim burirncsl~,quhen pika te padeshirueshme. NE
rastet kur ekononlia ndodhet n i nje pike nen kufirin e mundesive tit
prodhimit, eshte e mundur rritja e plodhimit te te dy mallrave njekohesisht
ose rritja e prodhimit te njt'rit mall, pa ulur prodhimin e mallit tjeter.
Cdo pikg jarltfi; kufirit te mundesive te prodhimit, si$ eshte rasri i
pikes N, tregon kombinime te parnundshme ose te paarritshme me sasind e
dhenE tE burimeve dhe shkallen e dhene te efiqences.
Pikat 112 vij&n e mundesive te prodhimit, sic jane pika1 A,B,C, etj.,
nEnkuptojn&phdorim maksimal te kapaciteteve prodhuese.
Kufiri i mundesive te prodhimlt nuk eshte i pandr~shueshem.&hte
e nlundur qe rnundesitt' e prodhimil te ngushtohen, domethene qe kurba
perfaqesuese te zhvendoset maltas. Keshlu ndodh, per shembull, ne raslin c
re korrave te keqia per shkak te thatesires, ctj.
Par tipike eshte zhvendosja djathtas e kurbes se kufirit te mundesive
te prodhimit, duke reflekruar zgjerim te ketyre mundesive. Nje zgjerim i
qendrueshern i muodlsive ti prodhimit quhet rrirje ekononlike. Rritja
ekonomike kushtezohet nga rritja e burimeve, domethene e tokes. e kapitallt
dhe e punes, ose nga perrniresimi cilesor i tyre. Shpesh rritja e burimeve
njihet nie re-n
akurnulim kapitali. duke iu referuar jo vetem kapitalit si i
tilli. por edhc kapitalit njerezor.
Rritja ekonomike mund te jete gjithashtu pasoje e progresir
teknologjik, pra perdorimit te teknologlive me efiqente ne prodhim. Si nC
rastin e pfrmirOsitnit cilesor re burimeve, ashtu edhe ne rastin e pemiresimit
tii teknologjisi, kemi rritje te prodlrk~ivilerir. Me produktivitel do 18
kupto,me sasin&e produktit te prodhuar per njesi te inputeve te perdorura.
Koncepti i produktivitetit eshte i lidhur ngushtesisht me konceptin e
efip,,ces. Efi~enca Eshte nje koncepr i gjere. Phcaktimi me i
i
efi~enceseshte efiqenca ekonomike.

ne

-.8

-.

HYRJE NE EKONOMI

Me e/icencP ekononzike, do te kuptojme ate gjendje te ekonomise, n&

te ~ 1 1 2 . askdsh
1
nuk mund te mite mireqenien e tij pa cenuar mirgqgnien e
d. cujt tjeler. Efiqenca ekonomike nenkupton al~itjene efi~encesprodhuese,
e: zqences alskative dhe efi~encesng shp&mdarje.
E/i~encoprodlzuese nenkupton prodhimin e nje sasie tZ dhEnE
p~sdukti me minimumin e burimeve, pra nenkupton produktivitetin
niaksimal re mundshem.
Cfi$enca alokarive nenkupton qe burimet te jent alokuar ne
prodhimin e atyre mallrave dhe sherbimeve qe kerkon shoqtria.
Efiqenca n2 shpijmdarje nenkupton nje shpemdarje te tille
produktit t& prodhuar, n6 te ciliin konsumatoret, duke i man& te dhena t&
ardhurat e disponueshn~e te tyre (tii ardhurat qe mbeten pas pagimit te
taksave) dhe fmimcr e rregut, nuk d o tE deshironin t'i shpenzonin kiito te
ardhura ne ndonje mgnpe tjeter
~.
.
Eshte e qartE se ne kushtet e efiqences ekonomike, ekonomia
ndodhet ne kufirin e mundesive 18 prodhimit dhe nE keto kushte ajo nuk
mund ti mite prodhimin e nje malli pa pakesuar prodhimin e nje malli tjeter.
Ndryshimi i methanave ekonomike do te thole edhe ndryshim i
kushteve 1.5 arritjes se efiqences ekonomike, domethen8 edhe ,,dryshim i '
kufirit te mundesive te prodhimit.
Zhvendosja e kurbb se kufirit te mundesive te prodhimit djathtas ne
yastin e mitjes ekonomike eshte zhvendosje paralele vetem kur rritja
burimeve aPo Progresi teknologjik eshte i halancuar. pemdryshe, kjo
zhvendosjedo te jete me nie far&kgndi~
Kur flasim Per rritje ekonomike, duhet te mbajme parasysh edhe
koston e kesaj rritjeje. Rritja ekonomike nsnkupton p2r&ithesisht mitjen
burimeve. para se gjithash rritjen e prodhimit te mallrave kapital. pol,
e podhimit tE mallrave kapital, ne kushtet e nje kufiri te dhene te mundgsive
t-rodhimit,
do tE thote pakesim i prodhimit te sendeve tp konsumit,
Megiilhate, sic shihet edhe nga Figura 1.2, n& periudha afatgata k t j a
prodhimit te mallrave kapital krijon mundesi p h fitjen edhe te konsudt,
n e p h j e t zhvendosjes djathtas te kufirit te mundbive te prodhimit.
Ne boshtin horizontal, ne Figuren 1.2A dhe nc ate 1.28, esht.5
shenuar konsumi koment (mallrat e konsumit), nddrsa ne bosh[in vertika[
lnvestimet net0 (mallrat kapital, qe perfaqesojne shtesen hpita]it).
Ne Figuren 1.2A pasqyrohet niveli i konsumit dhe investineve net0
18 Ire vendeve, per te cilat supozohet s e fillimish~kane re njejtin kufi te
mundesive ti? prodhimit. Vendi 1 prodhon ne piken A,, pra
nuk kcyen
investfm Per te ardhmen. Vendi 2 heq dore nga nje sasi konsumi

VESHTRIM MBI SHKENCEN EXONOMLKE

nivcl jnvestimesh dhe prodha. ne Pikm Az.

pi*El.ishi wr.te siguruar
piken A:, .qe p e p q t s a n nje nivel d h e me te
Ndersa vendi pmdhm
vogel konsumi per nje nivel mete ]art&invest~mesh.
~ i ~ ~ ~Invest~met
~ j . 2dhc
: konsumi

N~ F ~ , , ~1.28
~ E pasqyrohet
~
niveli i konsumit dhe investimeve neto
Periudhe kohe dim vjqare. Rntja e kapitalit PU
tE
si vendeve ps
2 dhe vendin 3 ka kjuar atyre qe Ie zgerojne mund'tsite e
rodhimi, duke nitur si nivelin e konsumit ashtu edhe nivelin e investiyeve.
P
NdEIsa vendi 1 kn ,,,betur ne te njejtP;n kurbe: te: mundesive te prodh'mt, Pra
edhe n&te njkjtin nivel konsumi.
,,jbyllrtra niveli i konsumit eshte i pefcaktuar
psi. eko,,on,i,ij
nive]i i prodhimit: n11k mund te konsumohet me shume nga sa
t6iesjsjlt

prodhohet.
por nuk ,,dodh

,,

keshtu ne ekorlontit8 e hopura, domethene me

tjetrcs lidhur me shkembimin e mallrave dhe
ekonomie qe hapen ndaj
kushte, "je vend mund 11 konsumuje edhe mallra te
.,rbimcve,
N)
omdl,l,ara nd vende ~ctjera, duke i zgjeruar mundesite e k0ns1'mit
mundesive tE prodhimit.
SiC do te shohim da& kEti,i kursi. vendet pefiltojne nga tre%tia.nga
dhe sh&rbimeve. NjE vend perfiton duke inlponuar
shkembimi i
dhe airbime q* prodhahen me kosto relativirht E ianr brenda vendit
nE shKemb,m te
.bimve
qe prodhohen me koslo Fa!)v1s*
"tia n&nkupton edhe speclallzlmn
te ~ l ebrenda
t
vendit. Pra, perfitimi nga tl-e,

,,

IJYRIE NE EKONOMI

VESHTRlM MBl SHKENCEN EKONOMIKE

n e ' p m d h i l ~ ne mallraveme koslo relativishl te ulet. Me sj~ecialirinrdo 1e

kuptojme perqendri~nin ne prodhimin vetem te ~ i j eprodukti apo te disa
produkteve.
Ajo Gke eshte e verlele per kornbet, prs perfililni iiga specializimi
dhe tregtia. eshle e vertete edhe per firma1 individualc apo individet. Edhe
individel specializohen ne prodhimin e alyre produktevc apo kryerjen e atyre
sherbimeve, per te cilat ala kane a v a ~ ~ t n i hXI-almsrrese.
e
Njc ilidivid apo nje
vend ka aventazh krehasues ne prod hi mi^^ e njc malli te caktuar ne qofte se.
ai e prodhon kele mall me kosto oportune me te ulet se ie tjeret.
Koslojo o/>ortune per-ieqeson nje nga konceptet baze le
Ekonomiksit. Le te ktheher~i te she~nbulliyne i ushqimeve dhe stofrave.
SupozojmZ se jemi ne kufirin e inundcsive le prodhimit. Ne keto kuslile. nuk
mund te rritel prodhimi i iijeril mall, per shembull i stofrave. pa pakesuar
prodhimin e mallit ljeter, pra le ushqirnevc, per shkak te domosdoshmerise
se transferimil te burimeve nga prodhimi i ushqimeve ne prodhimin e
stofrave. N2 shembullin tone, per te rritur prodhimin e stofrave nga 3
milione ml ne 4 milione ml, duhel te heqim dore nga 4 mi;& lone grure.
Pikerisht sasia prej 4 niije tone grure, nga e cila duhet hequr dore_ perben
koston oportunc te prodhimil le 1 inilione ml me shume stofra. Sasia prej 4
niije tone grure perben nje allemative nga e cila eshte hequr dore, n.iZ
mundesi te sakrifikuar. Eshte per kete arsye qe kostojn oportrrrie qrrlict
ndry.rhe kosto nlten~ntive.
Ne bolen reale nurnri i alLernalivave para te cilave ndodhet nje
individ, nje firme apo nje ekonolni, eslitil shume i madh. Pm, perballe nje
zgjedhjeje te bere, ke~ninje varg allel-nalivash nga te cilat eshte hequr dore.
Ne kete rast, nga le gjitha alletnatival e sakrifikuara, konsiderohet vetem
alternativa me e mire dlie kostoja oportune e zgjedhjes se bere do te jete
pikerisht vlera e alternatives I I I t~e mire tiga e cila hiqet dote.
Nga shpjegimi i mesiperm del qarte se kostoja oportune rrjedh
drejtperdrejt nge rrallesia e burimeve dhc domosdoshmeria e zgjedlijes. Ne
$do rasl qe burimet jane te kufizuara, jerni te detyruar te zgjedhim midis
allernativave te ndrysh~nete perdorimit te ketyre burirneve dhe ne $do rast
~ e , hcqur dare nga nje varg
qe bejme nie zgjedhje, ke~niiene r n e l ~ j a ~kemi
altemativash. Pra, zgjedhja eshte kurdol~eree shoqeruar me kosto oportune.
Perderisa deshirat dhe nevojat tona si rregull i tajkalojne burimel,
alehere $do lloj zgedhjeje, ne $do lloj aktiviteti, $do veprim i yni,
shoqerohet nfa nje koslo oportune. Per sl~embull,$do veprim i ylii ndodli n&
kohe, ne rijE dimension kolior. Par koha ne dispozicion eshte ~ i t h m o n ci

kuiizuar dlie klyerja e rij& veprimi nenkuplon nE $do rasl alter~ialivate

sakrifikuara.
Nc kapitujl e ardhshem do t'i LTheIiemi perscri konceptit te kostor
oportune. duke e kl-ahlrsuar ale me koston kontabile, dometliene me koston,
~
kontabilistet. ESIIIS e rendiisishme te rnbajme parasysh
me le c i l i ~operojnc
se ekor~onristcfoperojrrZ gjitlrnro~ie111e kostof oporlrrrra dlie jo mekostot
konlnhile. Kosroja oportune mund te shpreliet ne iijesi natyrore te nvallit apo
sherbimit te paprodhunl-. dometliene re alternatives ngn e ciln eshte hequr
dore, par njo mund le sl~pl-elletedhe ne pare. ne vlel-e.
Per matjen e kostove oportune mund Iesherbeji drejtperdrejt kurba
e kufirii te mundbive te prodhimit (KMP).' Per te tli.jeshluar analizen. pa
supozojmi2 fillimisht se KMP perfaqesohet nga n.je vije e drejte, sic tregohet
ne Figuren 1.3.

10

11

Figrrr-a 1.3: KMP vijedrejle

Ushqimc I

Raporti

shprcli pjen.EsinE c drcjtjtfzes AT ~IoliietIiEni'

OB
Langentcn e kendit te lonnuar nga kjo drejlez ine bashtill l o r .:ontal. Ky
raport EshtE konstent nE $do pike le drcjlezes.
trcgon gjithashtu se nca sa njcsi us1 C ! ~ I I I : S I I dulicl
Raporli
n
11
....

hequr dore per te' prodhuar nj& lijesi slilese stolra. PI.;,.

IJ

(trli

on.
08

domethene pjerresia e drcjl&zEs AB. qe shel-ben se kuli i n~undesivele

prodhimit, ma1 kosto~ioportune te prodhiinit te 11.je njesie snl~.:sestofrash.
shplrliur ne njesi ushqimesli.

12

HYRJE NE EKONOMl

Eshte e kuptueshme ye raporti i anasjellte,

V~?%ITRIMMBI SHKENCEN EKONOMIKE

% do te maste koston
OA

oportune te prodhimit te nje njesie shtese ushqimesh, shprehur ne njesi

stofrash.
Ne kushtet kur ekonomia prodhon ne kufirin e mundesive te saj te
prodhimit, n-itja e prodhimit, per shembull te stofrave, do te kerkonte ye nje
pjese e burimeve te kalonte nga prodhimi i ushqimeve ne prodhimin e
stofrave, domelhene ye ushqimi te "tr?nsfor1nohejn ne stofrave. N e keto
kushte, vija KMP sherben edhe per te shpre,lur normen ~~~arxhinale
ta
i r a ~ ~ s f o n ~ ~(MRT),
i r ~ ~ i rne rastin tone te ushqimeve ne stofra, e matur nga
pjerresia e kesaj vije, domethene nga raporti 5 .
OB

Pra, pjerresia e vijes KMP mat njeheresh koston oportune dhe

normell marxhinale te transformimit. Ne rastin e supozuar te vijes sb drejt:
KMP, pjerresia e saj, pra edhe kostoja oponune dhe n o r m marxhinale e
transformimit, mbeten konstante gjate gjithe vijes. Por supozimi i mesipem
eshte jorealist. Ai nenkupton q e faktoret e prodhimit mund te transferohen
lehtesisht nga prodhimi i njerit produkt ne prodhimin e produktit tjeter. Ai
nenkupton gjithashtu ye keta faktore prodhimi perdoren me efi~encete
barabarte si ne prodhimin e njerit mall, ashtu edhe ne prodhimin e m l l i t
tjeter, ne rastin tone si ne prodhimin e ushqimeve, ashtu edhe ne prodhimin
e stofrave.
Ne te vertete, vete procesi i transferimit te burimeve shoqerohet me
kosto te caktuara, te cilat, duke iu shtuar kostove te prodhimit te stofrave
shkaktojne rritjen e kostove oportune. Megjithat'i, le te abstragojme nga
kostot e transferimit te burimeve. Perseri ekziston nje arsye tjeter, me e
thelle se e para, q e kushtezon mtjen e kostove oportune. Si negull, burimel
nuk mund te perdoren me te njejten efiqence ne prodhimin e mallrave te
ndryshlne. Per shembull, ka toka ye mund te perdoren ne menyre me
efigente ne prodhimin e grurit, sikurse ka ngastra toke ye jane me produktive
ne prodhimin e pambukut. E njejta gje mund te thuhet edhe per faktorin
pune. Rodhimi i mallraVe te ndryshem kerkon aftesi dhe kualifikime te
ndl-yshme te punetoreve.
Le te kfhehemi ne shembullin tone, duke ju referuar Figures 1.1. Ka
shume te ngjare qe disa burime te jene me e f i ~ e n t ene prodhimin e stofrave.
Duke u nisur nga pika A, ku shoqeria prodhon vetem ushqime, ne qofte se
ajo vendos te prodhoje edhe stofrave, mund te presim ye kostoja oponune e
njesive te para te stofrave te jete relativisht e ulet. perderisa burimet qe do t&

13

levizin nga prodhimi i ushqimeve ne prodhimin e stofrave do te jene

pikerisht burimet qe jane m l efigentene prodhimin e stofrave.
Ndersa vazhdon te rritet prodhimi i stofrave,.behet e domosdoshme
q e ne prodhimin e tyre ts kalojne edhe ato burime q e jane me efisente ne
prodhimin e ushqimit. Per kete arsye, kostoja oportune e njesive shtese te
stofrave te prodhuara d o t e behet gjithnje e me e madhe.
::Rritja e kostove oportune perben nje ligj haze te Ekonomiksit. Sipas
ligjit ti; kostove oportune rritzse, per te prodhuar me shume njesi nga nje
mall i caktuar n& nje periudhe iE dhene kohe, shoqeria duhet te heqe dore
nga nje sasi gjithnje e me e madhe mallrash te tjere.
Sikurse e thame me siper, ky. -ligi
,e
-~ lidhet me karakteristikat ~.
specializuara te burimeve. Burimet nuk jane plotesisht te adoptueshem ndaj
perdorimeve alternative, pranuk jane zevendesues te plate i.E njeri tjetrit.
N e kapitujt e ardhshem d o te njihemi edhe me nje ligj .tjetlr, t t
ngjas'hem me ate tk kostove oportune rritese, qe quhet ligji i te ardhuruvc
(pPlfiiirnevc) zbritzse. Sipas ketij ligji,eventualisht, me shtimin e njesive te
perdorura nga nje input kur inputet e tjera mbahen konstante, sasia e
produktit e prodhuar nga njesia e fundit e t j do te jete gjithnje e me e vogel.
Ligji i kostove oportune m t l s e i jep kurbes se kufirit te mundesive
te prodhimit nje forme konkave ndaj origjines. Ne Figuren 11. duket qarte
se, ndersa stofrat shtohen me nj& n$i, ushqimet pakesohen me nje shkalle
mtese. Kostoja oportune e shtimit me nje njesi te stofrave do te matej me
pjerresine e tangentes se hequr ne piken perkatese tE kurbes se kufirit te
mundesive te prodhimit. N e qofte se funksioni i kufirit te mundesive te
prodhimit do te ishte i dhene ne f o m e analitike, kostoja oportune e shtimit
me nje njesi te prodhimit te stofrave do te percahohej duke llogaritur
derivatin e ketij funksioni ne piken perkatese.
N e perfundim te trajtimit te kufirit te mundesive te prodhimit, mund
te shenojme se kurba e kufirit t& mundesive f e prodhimit eshte para se
gjithash nje mjet ilushimi i problemit ekonomik te alokimit te burimeve, i
rallesise s e ketvre burimeve dhe zgjedhjes
midis mundbive alternative te
-~
perdorimit te tyre.
Hrnllesia shprehet nE faktin se pikat (kombinimet) jashte KMP nuk
mund te mihen.
Zgjedhja shprehet ne kombinimet e ndryshme ne vijen e KMP. Kur
eshte e dhene sasia e nie
. .produkti, KMP tregon sasine maksimale te
mundshme te produktit tjeter.