You are on page 1of 21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

GEOMETRIA1
Geometria1:Alcuniesercizisvolti:Esercizisvolti

1.ESERCIZISVOLTI
(1)Determinareglielementideiseguentiinsiemi:
1. {x Z : z Z, y Z : xz = y}
2. {x Z : y Z : z Z, xz = y}
3. {x R : y Z : z Q, xz = y}.
Sol:
1.Osserviamochesipuscrivere
{x Z : z Z, y Z : xz = y} = {x Z : z Z, xz Z},

edatocheilprodottodiinterisempreunnumerointerosiha
{x Z : z Z, xz Z} = Z.

2.Fisstounx Z,definiamolinsieme
S x = {xz : z Z}.

Allorasipuscrivere
X = {x Z : y Z : z Z, xz = y} = {x Z : y Z : S x = {y}}.

Ora,sipufacilmentevedereche
Sx = {

{0}

sex = 0

linsieme dei multipli dix

sex 0.

Quindisex 0sicuramentex X ,mentresex = 0sihax X .SeguecheX = {0}.


3.OracalcoliamolinsiemeY = {x R : y Z : z Q, xz = y}.Sipuprocederecome
sopra,oppurenelmodoseguente:sex Y ,alloraperdefinizioneesistey Z taleche
x z = y perogniz Q.Sex 0 ,alloraquestosignificacheesisteuncertointeroy
(fissato)percuiogniz QQ ugualea ,maquestofalso.Quindinecessariamente
deveesserex = 0 ,cioY {0}.Mostriamoche{0} Y ,cioche0 Y ,ovvero
0

x0

y Z : z Q, 0z = y.

Comesopra,bastaprenderey = 0 .QuestosignificacheY

= {0}

.
///

(2)Determinareseiseguentiinsiemisonoapertidellatopologiaindicata.Qualisonochiusi?
1. {x Q : x 2} (nellatopologiadiQ).

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

1/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

2. {x Q : x 2} (nellatopologiadiR).
3. {x Q : x

4.{x Q : x

5. {x R : x

2}

(nellatopologiadiQ).

2}

(nellatopologiadiR).

2}

(nellatopologiadiR).

Sol:SappiamochenelletopologiediReQgliintervallideltipo(, b),(a, )sonoaperti.


Questoimplicachegliintervallideltipo[b, ) ,(, a]sonochiusi(complementaridiaperti).
1. {x Q : x 2} (nellatopologiadiQ):chiuso(perchsipuscriverecomeintervallo
(, 2] )enonaperto(perchilpunto2noninterno).
2. {x Q : x 2} (nellatopologiadiR):nonchiuso(sefossechiusodovrebbecontenere
tuttiisuoipuntidiaccumulazionemabastaprendereopportunamenteunasuccessione
dirazionalicheconvergea2 < 2pernotarechequestononvero)enonaperto(non
solo2noninterno:nessunpuntointernoinR!).
3. {x Q : x

2}

(nellatopologiadiQ):Dalmomentoche2 Q,sipuscrivere
{x Q : x

2}

= [2, 2] Q
= (2, 2) Q

equindilinsiemepresoinconsiderazionesiachiusocheaperto.
4.{x Q : x

2}

(nellatopologiadiR):comesopra,nonnchiusonaperto.

5. {x R : x 2} (nellatopologiadiR):quilinsiemeugualea[2, 2],chechiuso
enonaperto(gliestreminonsonointernimaappartengonoallintervallo).
2

///
(3)verocheseuninsiemeX finitoalloracompattoperognitopologiachesiconsidera?E
ilviceversa(cioverocheseuninsiemecompattorispettoadognipossibiletopologia,allora
haunnumerofinitodipunti)?
Sol:MostriamocheseuninsiemeX finitoalloracompattoperognitopologiachesi
considera,cioogniricoprimentomedianteapertidiX ammetteunsottoricoprimentofinito.
Infatti,se{U }unricoprimentodiX ,dalmomentocheX ,essendofinito,haunnumero
finitodisottoinsiemi,solounnumerofinitodegliapertichecostituisconoilricoprimento{U }
sonodistinti.Bastaquindieventualmenteeliminareleripetizioninelsottoricoprimento(cio
cancellaregliapertiU checompaionopivolte)perottenereilsottoricoprimentofinito
cercato.
i

Viceversa:mostriamocheseuninsiemecompattorispettoadognipossibiletopologia,allora
haunnumerofinitodipunti.Inparticolare,deveesserecompattorispettoallatopologia
discreta(datochecompattorispettoadognipossibiletopologia),chehaperapertituttii
sottoinsiemidiX .Maalloradeveesistereunsottoricoprimentofinitodiogniricoprimento:
prendiamocomericoprimentodiX lafamigliadiinsiemicontenentiunsoloelementodix :
X = {x}.
xX

Maquestoricoprimentononhasottoricoprimenti(setogliamounoqualsiasidegliaperti{x}il
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

2/21

25/4/2016
Geometria1:Esercizisvolti
Maquestoricoprimentononhasottoricoprimenti(setogliamounoqualsiasidegliaperti

il

puntox noncopertodaunapertodelricoprimento),equindideveesserenecessariamente
finito.Masetalericoprimentofinito,alloraX haunnumerofinitodipunti.
(4)DeterminareseiseguentisottospazidiR (conlatopologiametricadiR
oppureno.
2

1. X = {(x, y) R
2. Y

= {(x, y) R

3. Z = {(x, y) R

: xy = 1}

///
)sonoconnessi

: (xy 1)(x y) = 0}

: x

y xy

x + y = 0}

Sol:
1. X = {(x, y) R

:consideriamoinR idueapertiU = {(x, y) R : x > 0e


V = {(x, y) R : x < 0}.LeintersezioniA = X U eB = X V sonononvuote
(infatti(1, 1) Ae(1, 1) B ),disgiunte(datocheU V = ),talicheX = A B
(datoche(x, y) X xy = 1 x 0)esonoapertinellatopologiaindottadiX
(vistocheU eV sonoapertinellatopologiadiR ).QuestosignificacheX non
connesso.
2

: xy = 1}

2. Y

:perlaleggediannullamentodelprodotto,
(xy 1)(x y) = 0 seesoloseunodeiduefattori(xy 1) e(x y) siannulla.Cio,se
indichiamoconR laretta{(x, y) R : x y = 0},siha
= {(x, y) R

: (xy 1)(x y) = 0}

Y = X R,

(Y lunionedelliperboleX conlarettaR ).MaosserviamocheX unionedeisuoidue


ramiA eB (vedisopra),chesonoconnessi(nondifficiletrovareduefunzionicontinuee
suriettivef : (, 0) B eg: (0, ) A).QuindiY unionedeitrespaziconnessiA ,
B eR ,eA R ,B R .Possiamodedurre(peresempio,dallaproposizione12.9)
cheY connesso(inquestocasobastaunagiustificazioneintuitiva).
3. Z = {(x, y) R

: x

y xy

x + y = 0}

:risultaZ = Y .

///
(5)Siconsiderilafamiglia dituttiisottoinsiemidiN = {0, 1, 2, . . . }costitutitadallinsieme
vuoto,daNedatuttiisottoinsiemideltipo
{1}, {1, 2}, {1, 2, 3}, {1, 2, 3, 4}, {1, 2, 3, 4, 5}. . .

veroche unatopologia?Ses,allora,rispettoaquestatopologia,Nconnesso?
compatto?
Sol:Permostrarecheunatopologiadobbiamomostrareche ,N ,chelunionediuna
famigliaqualsiasidielementidi ancoraunelementodi echelintersezionediunafamiglia
finitadielementidi ancoraunelementodi .Osserviamoquindicheognielementodi
diversodaedaNsipuscriverecomeU = {k N : 1 k n}peruncerton 1 .
Consideriamoquindiunafamiglia(finitaoinfinita)diapertiU .SiaX lunione
n

ni

X = Un .
i
i

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

3/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

VogliamomostrarecheX .Osserviamochesex X e1 y x ,alloray X .Infatti,se


x X ,alloraesisteU
percuix U (oppureX = N,maquestocasoloescludiamoperch
banale).MadatocheU contienetuttigliinterik 1ek n ,deveesserex n ,equindi
U
(ediconseguenzaX )contienetuttiinumeriy x,y 1 .MaquestosignificacheseX
limitato,alloraesisteU talecheX = U ,equindiaperto.MaseX nonlimitato?Allora,
perlostessoargomento,risulta
ni

ni

ni

ni

X = {k N : 1 k} = {1, 2, . . . }

Cquindiunproblema:lunicoinsiemedi nonlimitatoN = {0, 1, 2, . . . },checontienein


pilelemento0...Quindi nonunatopologia.
Perchivuoleproseguiretogliendolo0daN...
///
(6)SeX unospaziotopologicoconduesottospaziA eB nonvuotiedisgiuntitaliche

A B = ,alloraverocheX dicertononconnesso?
Sol:No,bastaprendereperesempioX = R,A = {0}eB = {1}.IduesottoinsiemiA eB

sonononvuotiedisgiunti,e
A = A ,percuiA B = .MaX = Rconnesso.

(7)DeterminareselintervalloI = {x, R : 0 x 1}menounpuntox


connesso,alvariaredix .(I x = {x I : x x }).
0

///
I compattoe

Sol:PerprimacosadimostriamocheI {x }nonmaicompatto.PerilteoremadiHeine
Borel,bastadimostrarecheperognix I lospazioI {x }nonchiusonellatopologiadiR
.Infatti,fissatox esisteunasuccessione{x } inI {x }checonvergeax ,ciox di
accumulazioneperI {x }.Max I {x },equindiabbiamotrovatounpuntodi
accumulazionediI {x }noncontenutoinI {x }(cioessononcontienetuttiisuoipunti
diaccumulazione,ovverononchiuso).
0

Perquantoriguardalaconnessione,sappiamocheisottoinsiemiconnessidiRsonotuttiesoli
gliintervalli.MaI {x }unintervallosex = 0 oppurex = 1 (infatti,rispettivamentesi
ha(0, 1]e[0, 1) ),mentrenonlose0 < x < 1.Senededuceimmediatamenteche:
0

I {x 0 }\

:{

connesso

sex 0 = 0oppurex 0 = 1;

non connesso

se0 < x 0 1.

///
(8)SiconsideriilsottoinsiemediRdefinitoda
p
X = {x R : x =

, p, q Z, |pq| 10

100

}.

Determinarequalidelleseguentiaffermazionivera(nellatopologiaeuclideadiR):
1. X chiuso
2. X aperto
3. X compatto.
Sol:LinsiemeX consistedituttiinumerirealichesipossonoscriverecomequozientedidue
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

100

4/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

interiilcuimodulodelprodottononsupera10 (equindihaalpi100cifre).Sianopeq due


interipositivi(equindip 1,q 1).Sepq 10 ,alloraq
10
,datochep 1.
100

10

100

100

100

Lostessovaleperq .Neseguechecisonounnumerofinitodicoppie(p, q),conp 1,q 1e


talichepq 10 equindisolouninsiemefinitodinumeri(chechiamiamoX chesi
possonoscriverecomex = f racpq,conp 1eq 1.Ora,sep = 0cisonoinfinitiq taliche
|pq| 10
,matuttidannoluogoallostessoelemento0 X .Invece,nonpuessereq = 0.Da
cisideducecheX puesserequindiscrittocomelunioneditreinsiemifiniti:linsiemeX
definitosopra,linsieme{0}eX = X ,ciolinsiemedeglioppostidituttiglielementidi
X
.QuindiX finito.
100

>0

100

>0

<0

>0

<0

OgnipuntodiRchiusoogniunionefinitadichiusichiusadunqueogniinsiemefinitodiR
chiuso.PertantoX chiuso.
DatocheRconnesso,nonpuconteneresottoinsiemisiachiusicheapertidiversidaeR,
quindiX nonaperto.
anchecompatto:daogniricoprimentomedianteapertidiX sipuestrarreun
sottoricoprimentofinitocomesegue.Se{U } lafamigliadiapertidelricoprimento,allora
X

iJ

X Ui .
iJ

Perognix X ,esistequindialmenouni(x) J talechex U


unico).Fattalasceltaperi(x) ,siottienefacilmenteche

i(x)

(nonnecessariamente

X U i(x) ,
xX

equindiesisteunsottoricoprimentofinitodiX ,datocheX finito.


///
(9)SiconsiderinelpianoeuclideoE (conlatopologiametrica)ilsottoinsieme
2

X = {(x, y) E

: x

1}.

Determinarequalidelleseguentiaffermazionivera:
1. X chiuso
2. X aperto
3. X compatto
4.X connesso.
Sol:Osserviamochelafunzionef : E Rdefinitadaf (x, y) = x y unafunzione
continua.MaalloralacontroimmaginediunchiusodiRunchiusodiE ,ela
controimmaginediunapertodiRunapertodiE .Lacontroimmaginedellintervallo(, 1]
(cheunchiusodiR)ugualea
2

((, 1]) = {(x, y) E

: f (x) (, 1]} = X,

equindiX chiuso.
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

5/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

nonaperto:consideriamoperesempioilpuntodicoordinate(1, 0) .Ognisuointorno
circolarecontienepuntideltipo(1 + , 0) e(1 , 0) ,con > 0piccoloapiacere.Ma
(1 + ) 1accadesoloper = 0,equindi(1, 0) noninternoaX .
X

PerilteoremadiHeineBorel,X compattoseesolosechiusoelimitato.Datochechiuso,
compattoseesoloselimitato.Nonlimitato:perogniR R ilpuntodicoordinate(0, R)
appartieneaX ,datocheperogniR accadecheR 1.Quindinoncompatto.
2

Permostrarecheconnesso,bastaosservarecheconnessoperarchi:osserviamochedal
puntoO = (0, 0)sipuraggiungereunqualsiasipunto(x , y ) diX medianteuncammino
rettilineo.Infatti,sex y 1 ,alloraperognit [0, 1]siha
0

(tx 0 )

(ty )
0

= t

(x

2
0

2
0

) t

,equindiilpunto(t) = (tx , ty )stainX .Quindi(t)definisceuncamminocontinuoche


parteda(0, 0) (pert = 0 )earrivaa(x , y ) (pert = 1 ),eX connessoperarchi.
0

///
(10)DeterminareipuntidiaccumulazioneinRdelsottoinsiemediQdefinitoda
p
{
10

: p, q Z}.

veraonolaseguenteuguaglianza?
p
{
10

Sol:SiaX = {

p
10

: p, q Z}

p
q

: p, q Z} = {
100

: p, q Z}

ilsottoinsiemediQinquestione.Sitrattadituttiinumeri

razionalichehannorappresentazionedecimaleconunnumerofinitodicifre(anchedopola
virgola).
Primadiprocedere,osserviamochenontuttiinumerirazionalisipossonoscrivereinforma
decimaleconunnumerofinitodicifre: etuttelefrazionicongruppidicifreperiodichenon
possono.Maperogninumerorealex (razionaleono)esisteunasuccessionedinumeridecimali
canonica(connumerodicifrecrescente)checonvergeax :quellachesiottienetroncandoalla
q esimacifralapartedecimale.CiascunodeiterminidellasuccessioneunelementodiX ,per
cuiogninumerorealelimitediunasuccessionedielementidiX seguechelachiusuradiX
ugualeaR.Ora,ipuntidiR X sonosicuramentediaccumulazione.Rimanedavederequali
puntidiX sonodiaccumulazioneo,equivalentemente,qualipuntidiX sonoisolati.Se
esistesseunpuntox X isolato(ciotalecheesiste > 0percuinellintervallo
(x , x + ) noncisonoaltrielementidiX allinfuoridiX ),alloraperuncerto > 0
dovrebbeesserechenessunnumerodellintervallo
1
3

(
10

,
10

+ )

diX .MalasommadiduefrazioniinX ancorainX (perch?),equindibastaprendereunl


interoabbastanzagrandepercui
ledisuguaglianze

1
10

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

<

edottenerelelemento

10

1
+
10

diX cheverifica

6/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
p

10

<

10

1
+

10

<

10

+ .

DunquetuttiinumerirealisonodiaccumulazioneperX .
Ora,consideriamoidueinsiemi
p
X = {
10

: p, q Z}

e
p
Y = {
100

Datoche10

= 100

: p, q Z}.

,ognielementodiY sipuscriverecome
p
100

equindiY

p
=

10

2q

.Ma,viceversa,ognielementodiX sipuscriverecome
p
10

p 10

10

10

10 p
100

equindiX Y .SeguecheX = Y .
///
(11)Qualitraiseguentiinsiemisonoaperti(nelletopologiecorrispondenti)?Qualichiusi?
Qualicompatti?
1. {(x, y) R

2. {(z, w) C
3. {xe

ix

: x

+y

2xy + 1}

w }

: max(|x + y|, |x y|) 1}

: z

= 1 = |z|

: x > 0} C R

4.{(x, y) R

Sol:LinsiemeX = {(x, y) R
dellequazione

: x

+y

+y

2xy + 1}

anchelinsiemedisoluzioni

2xy = (x y)

1,

ciolecontroimmaginidellintervallochiuso[1, 1] mediantelafunzionecontinua
f (x, y) = x y.

DunqueX chiuso.Sitrattadellastrisciacompresatralerettediequazioniy = x 1 e
y = x + 1 .Nonvuoto((0, 0) X )enontuttoR ((0, 2) X ),equindinonaperto(dato
chegliuniciapertichiusidiR sonolinsiemevuotoeR stesso).Ilpunto(n, n) ,perogni
n Z ,inX equindiX nonlimitato:X noncompatto.
2

LinsiemeX{(z, w) C
definitada

: z

= 1 = |z|

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

w }

chiuso,perchlafunzionef : C
2

7/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
f (z, w) = (z

w , |z|

w )

hacomponenticontinueequindicontinua.Pertantolacontroimmaginedi(1, 1) C ,che
unchiusodiC ,unchiuso.Osserviamochese(z, w) X ,allora
2

= |z|

= zz

) = 0
z(z z

equindiz reale.DunqueX C .Ilsistemahasoluzioni?Peresempio(z, w) = (1, 0) una


soluzione,equindiX .NeseguecheX nonpuesseresiaapertochechiuso,equindinon
aperto(datochechiuso).Ora,compattoseesoloselimitato.Ora,perognit R esistono
sicuramentedeiw C taliche
2

= t

= 1,

equindiX nonlimitato.
PassiamoaX = {xe

ix

: x > 0} C R

,comerappresentatoinfigura:

Ilpunto0 CdiaccumulazioneperX :infatti,nelllintornocircolareB


http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

(0)

cisonosempre
8/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

infinitipuntidiX
B (0) X = {xe

ix

: 0 < x < }.

Datoche0 X ,X nonchiuso.Nonnemmenoaperto:incoordinatepolari,X siscrivecome


{(r, ) : r = },chenonunapertodi(0, ) S .Nonlimitato,datoche|xe
| = |x| ,e
quindinoncompatto.
1

ix

FiniamoconlinsiemeX = {(x, y) R : max(|x + y|, |x y|) 1} .Comesopra,risulta


chiuso(datochecontroimmaginedellintervallochiuso(, 1] mediantelafunzione
2

f (x, y) = max(|x + y|, |x y|).

ilquadrato(chiuso)diR converticineipunti(1, 0) ,(0, 1) ,equindinonnvuotonR


:nonaperto.limitato:semax(|x + y|, |x y|) 1,allora|x + y| 1 ,|x y| 1 equindi
1 x + y 1,1 x y 1,1 y x 1.Sommandoleprimeduesiha
2 2x 2 1 x 1 .Sommandolaprimaelaterzasiha2 2y 2equindi
|y| 1 .
2

///
Nota1.Perfavoreusarelitalianoelapunteggiaturacorrettamente:
Consideroquindiipuntitalichef (x, y) x yalloraquestipuntidevono
essere {1} sonotuttipuntidiaccumulazioneesonocontenutinelnostro
insiemequindiilnostroinsiemechiusomanonapertoperchseconsideroi
punti(x, y) chesonougualial{1} alloraquestiavrannounintornochenon
completamentecontenutonelnostroinsiemeinoltrenoncompattoperchnon
limitato
Nota2.verochelacontroimmaginediunaperto(risp.chiuso)medianteunafunzione
continuaunaperto(risp.chiuso).Manonverochelacontroimmaginediunnonaperto
perforzaunnonaperto!
(12)Qualisonoipuntidiaccumulazionedeiseguentiinsiemidipunti:
1. {(1 +

1
)e

it

C : t R, t > 0} C

2. {

p
: p, q Z, 1 q

1000} R

3. {

p
: p, q Z, q 1, p

1000} R

4.{

p
: p, q Z, q 1000, p 1000} R

Sol:SeX = {(1 +

1
)e

it

C : t R, t > 0} C

,alloraX limmaginedellafunzione

t
f : (0, ) C

definitada
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

9/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
1
f (t) = (1 +

)e

it

TuttiipuntidiA = (0, ) sonodiaccumulazioneperildominioA = (0, ) ,equindile


immaginif (t)sonodiaccumulazioneperX = f (A).Mostriamocheanchetuttiipuntidella
circonferenzaunitariaS = {z C : |z| = 1}sonodiaccumulazioneperX .Infatti,sez = e
unpuntodellacirconferenza,perogni > 0siha
1

1
B (z 0 ) X = {(1 +

)e
t

it

i0

it
i0
: (1 +
)e
e
< , t > 0},

checontienetuttiipunti(conk Z,k > 0)


1
(1 +

)e

i(0 +2k)

0 + 2k

taliche
1
< .
0 + 2k

Questisonoinfiniti,sek .Vogliamomostrarechesey X ,allora|y| = 1 .Infatti,sia


http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

10/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

ey X unpuntodiaccumulazione:se|y| < 1 ,ynonpuesserediaccumulazione


(perch?),quindi|y| > 1 .Ora,siay = r e ,conr > 1 et > 0.LintornoB (y)contiene
laperto
|y| 1

it 0

U , = {ze

it

: |z z 0 | < , |t t 0 | < },

se e sonoabbastanzapiccoli.Madatochey X ,r 1 + 1/(t + 2k)pertuttiik ,e


quindiper e abbastanzapiccoliU
nonintersecaX :ynonpuesserediaccumulazione.

VeniamoaX = {

p
: p, q Z, 1 q

1000} R

inogniintervallo[a, b]diRcadonoun

numerofinitodielementidiX ,equindiX nonhapuntidiaccumulazione.


SeinveceX = {

p
: p, q Z, q 1, p

1000} R

,sex diaccumulazione,alloracidevono

essereinfinitip /q X distinticheformanounasuccessioneconvergenteaX .Maip

possonoassumeresolovaloritra1000 e1000 ,mentrelasuccessioneq necessariamente


devetenderea:lunicopuntodiaccumulazione0.
n

Lultimo,X = {

p
: p, q Z, q 1000, p 1000} R

,chiaramentehatuttalasemiretta

diaccumulazione.Infatti,sep
/(1000q ) X perognin .

R0 = [0, )
1000p
n

/q
n

unasuccessionedirazionalipositivi,

///
(13)SiaC Q unsottospaziocompattodiQ,conlatopologiadellametricaeuclidea.
1. C chiuso(inQ)?
2. C limitato?
3.Puessereconnesso?
4.Sidia,seesiste,unesempiodiuntaleC cheabbiaunnumeroinfinito(numerabile)di
punti.
5.EsisteuntaleC conuninsiemenonnumerabiledipunti?
Sol:OgnicompattoinunHausdorff(equindiinunmetrico)chiuso,equindiC chiuso.
Ognicompattoinunmetricolimitato,equindiC limitato.Puessereconnesso:bastache
abbiaunpuntosolo!UncompattodiQlinsiemeX = {0}
{1/n} .Irazionalisono
numerabili,equindinonpossonoaveresottoinsieminonnumerabili.
///
(14)SiaQlarettarazionaleconlatopologiadellametricaeuclidea.
n1

1.DimostrarecheQnonconnesso,edeterminarnelecomponenticonnesse.
2.SiconsiderilinsiemedituttigliintervallidiQdeltipo
U h,k = {x Q : h < x < k, conhekinZ}.

DimostrarecheunabaseperunatopologiadiQ.
3. QconnessorispettoallatopologiageneratadallabasedegliU
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

h,k

?
11/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

Sol:LecomponenticonnessediQsonoisingolipunti:uneserciziogisvolto(quale?).Per
mostrarechelinsiemedegliintervalliU unabase,bastaosservarecheognirazionale
contenutoinqualcheU ,echelintersezionediU conU
,quandononvuota,ugualea
U
.Rispettoallatopologiageneratadaquestabase,Qconnesso:infatti,
supponiamocheA Qsiauninsiemeapertoechiusochecontienen Z Q.Allora,se
n + 1 A ,deveesistereunintornoU
din + 1 chenonintersecaA (datocheA anche
chiuso).Maogniintornodellabasedinhaintersezionenonvuotaconogniintornodellabase
din + 1 ,equindideveesserenecessariamenten + 1 A .Nellostessomodosidimostrachese
n A,alloran 1 A .MaalloraA ,seA contiene0(edeveesistereunapertochiusoche
contiene0!),contienetuttiipuntiinteriZ,equindiA = Q.
///
(15)Determinarequalideiseguentisottoinsiemisonoaperti,chiusi,ecompatti(nellerispettive
topologie).
h,k

h,k

h,k

h ,k

max(h,h ),min(k,k )

h,k

1. {(x, y) R
2. {z C : z

+ 3x

}
= z

3. {(z, w) C
4.{(x, y) R

: x

: z

: (x

5. {t + 1 t cos

1
t

y + 3xy

+ y 1}

= w(w 1)}

+y

1)

Z}

: t R {0}}

Sol:LinsiemeX = {(x, y) R : x + 3x y + 3xy + y 1}lacontroimmagine


dellintervallochiuso[1, ) mediantelafunzionecontinua
2

f (x, y) = (x + y)

+ y.

Quindichiuso.RatocheR connesso,permostrarechenonapertobastavederechenon
nnR .Infatti,f (0, 0) = 0 < 1 X R .Analogamente,
f (0, 2) = 2 > 1 X .IlsottoinsiemechiusoX compattoseesoloselimitato(peril
teoremadiHeineBorel):nonlimitato,datochecontienetuttiipunti(0, n) ,conn 1 .
2

PassiamooraaX = {z C : z = z}.Incoordinatepolari,z = re ,dunqueX il


sottoinsiemedituttiipuntidiCchesoddisfanolequazione
3

r e

3i

= re

()i

dacuisegue
3

= r

(r 0)

3 = + 2k

r {0, 1}

=
+k
4
2

Sitrattaquindidicinquepunti0,e
chiuso,compattoenonaperto.
2

conk Z,

/4+k/2

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

conk Z.

,conk = 0, 1, 2, 3 .uninsiemefinitodipunti:

12/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

LinsiemeX = {(z, w) C : z = w(w 1)} lacontroimmagineinC di{0}(chiusodiC)


mediantelafunzioneC Cdefinitada
2

f (z, w) = z

w(w 1).

Sitrattaquindidiunchiuso.Permostrarechenonaperto,comesopra,mostriamocheX
echeX C .Infatti(0, 0) X X (1, 0) X X C .Perlacompattezza,

occorrevedereselimitato.Bastaprendere,perngrande,lacoppia(z, w) = (n(n 1) , n) e
osservarecheunelementodiX perognin:quindinonlimitato.
2

LinsiemeX = {(x, y) R
funzione

: (x

+y

1)

Z}

f (x, y) = (x

+y

lacontroimmaginediZmediantela

1)

chepernondefinitasuR masuipuntidiR percuix + y 1 (ciotuttiipuntitranne


quellidellacirconferenzaunitaria).Sihache(x, y) X seesoloseesistek Ztaleche
2

1
x

+y

= k
1

dovek Z.Linterok nonpuesserezero,equindisitrattadellunionedituttelecirconferenze

1
1 +
k

diraggio

,conk 0(perk = 1sihalacirconferenzadegenerediraggionullo).

LinsiemeX chiusonelsottospazioU = R {x + y = 1} ,manonchiusoinR :la

successionedipuntidiX definitada(1 + 1/n , 0) convergea(1, 0) chenoninX .Non


nemmenolimitato,equindinoncompatto.SeX unapertodiU ,alloraesisteV R aperto
diR talecheV U = X ,equindiX sarebbeapertodiR perchintersezionedidueapertiU
eV .Viceversa,seX apertodiR ,alloraapertodiU datocheX = U X .
2

LinsiemenonunapertodiR (equindinonapertodiU ):bastamostrarechelintersezione


conlassedellex nonunapertodiR(perlostessomotivo).Sitrattadi
2

Y = {x R : x = 1 + 1/k }.

Nonapertoperch,peresempio,ilpunto2noninterno:ogniintornocircolaredi2di

raggiopipiccolodi2 3/2 noncontienealtripuntidiY .

SiaX = {t + 1 t cos : t R {0}} .Pern 1 intero,ilpuntoz = + 1


di
X lasuccessioneconvergea0,equindi0diaccumulazioneperX manondiX :dunqueX
nonchiusodiC.SeX fosseaperto,sarebbeapertalintersezioneconlassereale,cio
linsieme
1

1
{t R : t 0, cos

1
= 0} = {t R : t 0,

cos n
n

+ k, conk Z},
2

cio
1
{

: k Z}.
/2 + k

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

13/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

Comesopra,questononuninsiemeapertodiR(bastaosservarecheperesempio2/non
interno).
///
(16)Dimostrareleseguentiproposizioni,quandosonovere.Altrimentimostrarechesonofalse.
Perognix R,denotiamocon[x]laclassediequivalenzadix rispettoallarelazione
x y x y Z .SullospazioquozienteX = R/ (omeomorfoallacirconferenzaS )
definitamolafunzione
1

d([x], [y]) = inf{|s t| : s [x], t [y]}.

1.Lafunzioned: X X Rbendefinita.
2.Lafunzioned: X X Runametrica,talecheperognix, y, z Rsiha
d([x], [y]) = d([x + z], [y + z]).

3.LadistanzatraduepuntidiX nonpuesseremaggioredi1/2.
4.PresinpuntiacasosuX ,cenesonosemprealmenoduecondistanzad([x

1
1

], [x 2 ])

5.Pern 1 intero,e R qualsiasi,esisteuninteroq [1, n] taleched([q], [0])

n
1

n+1

6.DedurreilTeoremadiapprossimazionediDirichlet:perognin 1 interoe R ,esiste


unacoppiadiinterip, q Ztaliche|q p|

eq n.

n+1

Sol:(a),(b)sonofacili,tenutocontoche
d([x], [y]) = inf{|x y + k| : k Z} = min{|x y + k| : k Z}.

Osserviamochedallaproprietd([x + z], [y + z]) = d([x], [y]) segueche


d([x], [y]) = d([x y], [0]).Ogniclasse[x]haununicorappresentantet [x] con0 t < 1,e
X ugualeallintervallo[0, 1] congliestremiidentificati(unacirconferenza).Lomeomorfismo
conlacirconferenzadatodallafunzione e
.
2i

Punto(c):Set [0, 1/2],allorad([t], [0]) = t .Set [1/2, 1],allorad([t], [0]) = 1 t.Cio


d([t], [0]) = min(t, 1 t) .Datochet + (1 t) = 1,ilminimotrat 1 t certamenteminore
di1/2.Ilmassimosihapert = 1/2,ciod([1/2], [0]) = 1/2.Ingenerale,datiduepunti
qualsiasi[x]e[y],siha
d([x], [y]) = d([x y], [0]) 1/2,

edunqueladistanzatraduepuntidiX nonpuesseremaggioredi1/2.
Punto(d):Siano[x ] ,[x ] ,[x ] glinpuntiarbitraridiX .Ledistanzereciprochesonole
stessedeipunti[x x ] ,[x x ] ,,[x x ] traslatidix ,ciopossiamosempre
supporrechex = 0 .Possiamonaturalmentesupporrechex [0, 1)perognii .Supponiamo
perassurdochenonesistanoduepunticondistanzaminoreougualea1/n ,ciotuttelecoppie
dipuntidistanoalmeno1/n .Riordinandogliindici,siha
1

0 =

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

< 1.

14/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
0 = x 1 x 2 x n < 1.

Datocheperipotesid([x

i+1

], [x i ]) >

1
n

,perognii = 1 , (n 1),siha

1
n

< d([x i+1 x i ], [0]) = min(x i+1 x i , 1 x i+1 + x i )

1
x i+1 x i >

(datocheilminimodiduenumeriin[0, 1) pigrandedi1/n ,entrambilodevonoessere,e


quindiinparticolareunodeidue).Maallora
1
x n = x n x 0 = (x 1 x 0 ) + (x 2 x 1 ) + + (x n x n1 ) >

1
+

1
++

= 1,
n

assurdo.
Ilpunto(e)seguedal(d),prendendoinconsiderazioneglin + 1 puntidiX
[x 0 ] = [0], [x 1 ] = [], , [x n ] = [n].

Esistonoi ej in0, 1, , ntaliche


1
d([i], [j])

,
n+1

edunque(supponendoi < j )
1
d([(j i)], [0])

,
n+1

ciolassertoconq = j i .Sei, j [0, n] ei < j ,alloraj i = q [1, n] .


Passoemph(f):se R en 1 ,sappiamocheesisteq Z,1 q n taleche
1
d([q], [0])

.Madatocheesistep Ztaleche

n+1
d([q], [0]) = |q p|,
1

sihacheesistonop, q Ztaliche1 q n e|q p|

n+1

///
(17)Utilizzandoeventualmenteilrisultatodellesercizioprecedente,calcolareipuntidi
accumulazionedeiseguentisottoinsiemidiR.
1. {a + b3 : a, b Q}
2. {a + b3 : a, b Z}
3. {a + blog
4.{

3 : a, b Z}

(perchlog

irrazionale?)

: h, k Z}

Sol:Passo(a):X = {a + b3 : a, b Q}datocheX Q,ipuntidiaccumulazionediQsono


anchepuntidiaccumulazionediX .MatuttiipuntidiRsonodiaccumulazioneperQ,equindi
http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

15/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

tuttiipuntidiRsonodiaccumulazioneperX .
Passo(b):unadimostrazionecompleta(senzapresupporrealtro)laseguente.Sia
X = {a + b3 : a, b Z} ilnumero3irrazionale(perch?).Mostriamochetuttiipuntidi
RsonodiaccumulazioneperX ,ciocheperogni > 0eperognix ResistonopuntidiX in
B (x) ,ciocheperogni ,perognix Resistonoa, b Z taliche|a + b3 x| < .Sian un
interofissato.Perlesercizioprecedente,esistonounacoppiadiinterip, qtaliche
|q3 p| <
,con1 q n ,ecio(dividendoperq )

p
|3

1
| <

nq

Supponiamo,senzaperdereingeneralit,chepeq sianoprividifattoricomuni(altrimenti)e
positivi.Perognia, bsihaquindi
p
|a + b3 x| = |a + b(

p
+ 3

) x|
q

p
|a + b

p
x| + |b(3

q
|b|

p
|a + b

)|
q

x| +

nq

Osserviamoorache(nellanotazionedellesercizioprecedente)iq punti
p
[0], [

p
], , [j

conj = 0, , (q 1) sonotuttidistinti:infattiseesistono0 i < j < qtaliche[i

p
q

] = [j

p
q

alloraesistek Ztaleche
jp = ip + kq

(j i)p = kq,

equestononpossibilesepeq nonhannodivisoriincomune.Maalloraipunti
[0], [ ], , [j
] nonsonoaltrocheiq punti
p

1
[0], [

j
], [

q1
], [

].

q
1

Ognix R,amenodisommaconunintero,distacertamentemenodi daunodiquesti


q
p

punti,cioesistonoa ,b,con0 b q ,taliche|a + b


a, b

1
x| <

.Maalloraesistonoesistono

taliche
|b|

p
|a + b

x| +
q

nq

1
+

.
q

Latesiseguesealcresceredin,ilcorrispondenteq = q tendeallinfinito.Supponiamodino:
alloralasuccessione

(definitadallacoppiap, qdelteoremadiDirichletalvariaredin)una

qn

successionedinumerirazionalicondenominatoreq limitato.Maperogninsiha
n

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

16/21

25/4/2016
|3

Geometria1:Esercizisvolti
pn
qn

| <

1
nq n

,edunquelasuccessioneconvergea3(chenonrazionale).Datoche

lasuccessionedeidenominatoriq limitata(ipotesidiassurdo),esisteunasottosuccessione
n

qn

costante.Malasottosuccessione

pn
qn

sottosuccessionediunasuccessioneconvergente(a

),equindiconvergente.Datocheildenominatoreq costante,ancheilnumeratorep

definitivamentecostante:ciolasottosuccessione
ugualealsuolimite,cheillimitedip
razionale.

/q
n

pn
qn

ni

ni

dauncertoi inpoicostante(equindi

).Questoassurdo,perchvorrebbedireche3

Passo(c):Comesopra,datochelog 3 irrazionale,tuttinumerirealisonodiaccumulazione.
Perchirrazionale?Perchp/q = log 3 2 = 3 ,e2e3sonocoprimi.
2

Passo(d):consideriamoillogaritmodiX = {

3
2

: h, k Z}

,cio

Y = {log
2
3

: h, k Z}.

Sipuscrivereanche
Y = {h + klog 3h, k Z} R.
2

IpuntidiaccumulazionediY inRsonotuttiipuntidiR,edunqueipuntidiaccumulazionedi
X sonotuttiipuntidiRilcuilogaritmounpuntodiaccumulazionediY ,ciolasemiretta
[0, ) .
///
(18)SiaX unospaziotopologico.Dimostrare(ofalsificare)leseguentiaffermazioni.
1.LecomponenticonnessediX sonosottoinsiemisiaapertichechiusidiX .
2.SeX haunnumerofinitodicomponenticonnesse,alloraquestesonosiaaperteche
chiuse.
3.SeA unsottoinsiemedensodiX (ciolacuichiusuraX ),eB X unaltro
sottoinsiemetalecheB A,alloraB densoinX .
4.SeX connesso,alloraognisottoinsiemedensodiX connesso.
5.SeX omeomorfoa[0, 1) ,alloraX omeomorfoanchea[0, 1].
Sol:Sonotuttieserciziassegnatiinprecedenza:lecomponenticonnessenonsonosiaapertiche
chiusi(esempio:Q).Secenesonounnumerofinito,alloras(datochesonocomunquedei

chiusi).SeA densoinX eB contieneA ,alloraA B


A B ,edunqueB = X (da
cuiseguecheB denso).NonverocheseX connesso,alloraisottoinsiemidensisono
connessi(sipensiaQ R oppureaR {0} R.Idueintervalli[0, 1) e[0, 1]nonsono
omeomorfi,datocheunocompattoelaltrono,equindinonverocheseX omeomorfo
allunodeveessereomeomorfoallaltro.
///
(19)SidetermininoipuntidiaccumulazionedeiseguentisottoinsiemidiRodiC(nella
topologiadellametricaeuclideadiRodiCrispettivamente),edeterminarnelachiusura(inR
oinC).Qualisonocompatti?Qualisonochiusi?
p

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

17/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

1. X

2. X
3. X

p
1

= {

= {

= {

: p, q Z, q 0, p = q

mod 100}

: p, q Z, q 0}

q
p
q

: p, q Z}

+1

4.Z

= {z C : 1 + z

5. Z

= {z C : z(1 z) Z}

Q}

Sol:(a):Sihache
q + 100k
X1 = {

: q 0, (q, k) Z }
q
k

= {1 + 100

: q 0, (q, k) Z }
q

= 1 + {100x : x Q}
= 1 + 100Q = Q,

edunquetuttiipuntidiRsonodiaccumulazioneperX lachiusuraX
= Q = R .Nonn
chiusonlimitato,edunquenoncompatto.
1

(b)Osserviamochese

a
Q

,cona, b Zeb 0 ,alloraseanchea 0 siha

b
a

a
=

Altrimenti,sea = 0 ,0 =

.QuindiQ X

=
b

.
ab

,cioX

= Q

.NeseguecheX non
2

chiuso,noncompatto,ehatuttiinumerirealicomepuntidiaccumulazione.Osserviamoche
ladistanzatraiduequadrati(p 1) ep successivi2p 1 :
2

Alloraperogniq ladistanzatra

(p 1)

(p 1)

q
2

pn
qn

conq

= 2p 1.

ugualea

2p1

,deveessere

2p n 1
qn

= 2

pn
qn

1
qn

.Allorasesihaunasuccessione

,equindi

pn
qn

,ciolunico

puntodiaccumulazionediX 0.Datochesopraabbiamomostratocheipuntidi
accumulazionediX sonotuttiipuntidiR,possiamoconcluderecheR = {0} ,edunquecheR
nonunaestensionediQ,comesisoliticredere.(Dovelerrorenelragionamentoappena
visto?)
2

(c)VeniamooraaX

p
3

= {
q

distanzatra

p
q

+1

p+1
q

+1

: p, q Z}

1
q

.Perogni R ,perogniq Z,perognip Z,la

+1
+1

,quindiperogni R eperogniq Zesistep Ztalechela

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

18/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
p

distanzatra e
q

nonsuperi

+1

,cioperr =

+1

siha

+1

p
B r ()
q

.
+1

Maalloraogni R diaccumulazioneperX ,datocheperogni > 0esister Ztaleche


< .DunqueX nonchiuso,noncompatto,ehaperchiusuraR.
3

+1

(d)Osserviamochesew C sihache

w Q

w + 1 Q,

edunque
Z1 = {x C : z

Q}.

Sez = a + ib ,cona, b R,allora


(a + ib)

= a

+ 2iab.

Quindi(a + ib) Qseesoloseab = 0ea b Q .Dunquez Z deltipoa oppureib,


cona, b R.Linsiemedeirealia talichea Qcontieneinparticolareirazionali,equindiZ
contieneQ.Linsiemedeicomplessiib,conb R ,taliche(ib) Qcomesopracontieneuna
copiadiQ,equindiZ contieneiQ.DunqueipuntidiaccumulazioneperZ sonoinumeri
reali(diaccumulazioneperlacopiaQ)oppurelassedeinumeripuramenteimmaginariiR(di
accumulazioneperlacopiaiQ).Nonchiuso,noncompatto.Lasuachiusura
2

Z1 = {a + ib C : a, b R, ab = 0}.

(e)Siha
Z2 = {z C : z
= {z C : z

z Z}
z = k, per qualchek Z}

1 1 + 4k
= {

: k Z}
2

PerogniR > 0 ,linsiemedeipuntidiZ nellintornoB (R)finito,equindiZ nonhapunti


diaccumulazioneinC.unsottospaziochiusodiC,perchcontroimmaginediZ C (che
chiuso)mediantelafunzionecontinuaz z(1 z) .Nonlimitato,perquantovistosopra,e
quindinoncompatto.Nonavendopuntidiaccumulazione(anche,essendochiuso),siha

Z = Z .
2

///
(20)Determinarequalideiseguentisottospazi(sebendefinitierispettoalletopologiedello
spazioambiente)sonochiusi,connessi,compattiolimitati.
1. {(x, y) R

2. {(x, y) C

3. {(x, y) C

: x

: x

: x

+ 3x

y + 2xy

+y

= 1}

2y 0}

2y

4xy = 0}

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

19/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti

4.{(x, y) R

5. {(x, y) R

: x

: x

+ 2y

2y

4xy = 0}

4xy = 0}

Sol:(a)Linsiemechiuso(perch?).Sias =

.Sey = 0 ,sihax

= 1

x = 1

Altrimenti,pery 0 ,sihachecunomeomorfismo
X = {(x, y) R

: x

{(s, y) R

+ 3x

: s

y + 2xy

+ 3s

+y

= 1, y 0}
1

+ 2s + 1 =
y

, y 0}.

Nelle(s, y)cony 0 ,siscriveanche


1
y =

s 3 + 3s 2 + 2s + 1
3

edunquecertamentenonlimitato.Linsiemeoriginalenonpuquindiesserecompatton
limitato(perch?).Lafunziones + s + 2s + 1 haunsolozero,chechiamiamos (basta
calcolarneivaloripositivineipuntiincuiladerivataprimasiannulla:1 33 )lacurva
3

diequazioney =

3
s 3 + 3s 2 + 2s + 1

haunasintotoverticaleins digradodispari,quindi
0

negativaprimadis epositivadopos Siha


0

{(x, y) R

: x

= {(x, y) R

= {(s(s

+ 3s

+ 3x

y + 2xy

+y

: x = ys, y 0, y = (s
2

+ 2s + 1)

1/3

, (s

= 1}
3

+ 3s

+ 3s

+ 2s + 1)

+ 2s + 1)

1/3

1/3

, pers R,s s 0 } {(1, 0)}

) : s R, s s 0 } {(1, 0)}

Pers siha
(s(s

+ 3s

+ 2s + 1)

1/3

, (s

+ 3s

+ 2s + 1)

1/3

) (1, 0),

edunqueilsottoinsiemeconnesso.
(b)Linsiemenonbendefinito,datocheilcampoCnonordinato(ladisequazione
x 2y 0 nonhasenso).
2

(c)Laformaquadraticahamatriceassociata
[

],

ilcuideterminantenegativo:dunqueesisteunatrasformazionelineare(suC)chetrasforma
lequazioneinunaequazionedeltipox y = 0 :lunionedidueretteincidentiinC .
chiuso,nonlimitato,noncompatto,connesso(perchunioneunionedidueconnessicon
intersezioneugualeaunpunto).
2

(d)Laformaquadraticahamatriceassociata

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

20/21

25/4/2016

Geometria1:Esercizisvolti
[

],

ilcuideterminantenegativo.Comesopra,esisteunatrasformazionelineare(questavoltasu
R)chetrasformalequazioneinunaequazionedeltipox y
= 0 .chiuso,nonlimitato,non
compatto,connesso(perchunioneunionedidueconnessiconintersezioneugualeaunpunto).
2

(e)Comeperilpunto(c).
///

GEOMETRIA1

http://www.matapp.unimib.it/~ferrario/e/notesgeo1/sect0031.html

21/21

You might also like