Unit 3

2. Menyamar

Proses Hidup Haiwan

-sembunyi di persekitaran mentadak

-menukar warna badanmengikut warna
persekitaran supaya sukar dilihat oleh musuh
sesumpah

Ciri-ciri dan tingkah laku khas

A. Perlindungan daripada musuh
1. Duri tajam
-mencederakan musuh yang mendekatinya
-landak, ikan buntal

3. Memutuskan anggota badan

-pergerakan anggota badan yang terputus
mengelirukan
-cicak, kurita

2. Cangkerang keras
-melindungi badan daripada kecederaan
-penyu, umang-umang, ketam

4. Memasukkan badan ke dalam cangkerang

-melindungi badan daripada kecederaan
-siput babi, kura-kura

3. Sisik keras
-melindungi badan daripada kecederaan
-tenggiling, buaya

5. Melepaskan bau busuk

-musuh menjauhinya
-skunk, pijat, lipas

4. Tanduk
-mencederakan atau membunuh musuh
-kerbau, rusa

6. Memancutkan dakwat hitam

-menyembunyikan diri / sukar dilihat musuh
-kurita, sotong

5. Sengatan berbisa
-mencederakan atau membunuh musuh
-lipan, kala jengking, ular

7. Berpura-pura mati
-menghentikan serangan musuh
-pijat, kumbang

6. kuku tajam
-mencederakan atau membunuh musuh
-kucing, helang

8. Hidup berkumpulan
-bersama-sama mempertahankan diri
-gajah, ikan bilis

B. Tingkah Laku Khas

1. Menggulungkan diri
-menyusahkan serangan musuh
-gonggok, tenggiling
Perlindungan daripada cuaca melampau
1

A. Beriklim Panas

Lapisan lemak yang tebal dan telinga

kecil mengurangkan kehilangan haba

Unta

Paus/ bangau
Bermigrasi ke kawasan yang kurang

Lemak dalam bonggol membolehkannya

tahan lama tanpa makanan dan air

Lapisan bulu halus yang tebal memantul

cahaya dan haba

Kaki panjang menjauhkan adan

daripada permukaan pasir yang panas

Bulu mata yang panjang dan lubang

Pembiakan memastikan bilangan

hidung yang boleh ditutup

spesies kekal atau terus bertambah.

Spesies hidupan sama jenis yang boleh

membiak antara satu sama lain

Haiwan dan tumbuhan mempunyai cara-

sejuk
Kemandirian spesies haiwan

melindunginya daripada pasir

Gajah
Kulit berkedut menghilangkan haba
Telinga besar mengipaskan badan
Belalai memancut air ke badan
menyejukkan
Kala jengking dan arnab gurun
Menyembunyikan diri

cara khas untuk memastikan kemandirian

spesiesnya
A. Kemandirian haiwan
Haiwan membiak melalui:
a) bertelur

dalam

lubang

bawah tanah
Rubah gurun
Telinga panjang membantu
menghilangkan haba dari badan dengan
cepat

b) melahirkan anak

HAIWAN YANG MENJAGA TELUR

Ayam

Kerbau dan badak sumbu

menetas dan menjaga anaknya

Berendam di dalam lumpur untuk

menghilangkan haba daripada badan

B. Kawasan beriklim sejuk

Beruang Kutub/ serigala kutub
Bulu tebal, telinga kecil dan laisan lemak
yang tebal untuk mengurangkan
kehilangan haba

Hidup secara berkumpulan

Ayam betina mengeram telur hingga

Burung

Bertelur dengan cangkerang keras

Bertelur dan mengeram telur dalam

sarang
Sarang burubg dibina di tempat yang
tersembunyi

Beruang kutub/ tupai

Berhibernasi sepanjag musim sejuk
Singa laut/ paus/ penguin

Ikan keli

Ikan keli jantan menyimpan telur di

dalam mulutnya sehingga menetas

menyembunyikannya daripada musuh

Ular

Buaya

Melindungi

diganggu
Sesetengah ular berlingkar di sekeliling

telur

dan

anaknya

jika

telurnya sehingga menetas

Labah-labah

Menyimpan telurnya di dalam kantung di

bawah badannya

Kuda laut betina bertelur di dalam

kantung yang terdapat pada kuda laut

jantan
Kuda laut jantan menjaga telur hingga
menetas di dalam kantung itu

Belalang

Menghasilkan telur yang berlendir dalam

bilangan yang banyak

Bahan berlendir itu menyaluti telur
supaya tidak dimakan oleh haiwan lain

Penyu

Bertelur dalam lubang di pantai dan

menimbusnya dengan pasir

Bilangan telur yang banyak
Meninggalkan telur untuk menetas
sendiri

Rama-rama
Bertelur di permukaan bawah daun
supaya tidak mudah dilihat oleh haiwan
lain
Siput

Bertelur di tempat yang tersembunyi

dan gelap

Lalat dan nyamuk

Bertelur dengan banyak

HAIWAN YANG MENJAGA ANAKNYA

Lembu

Lembu betina menghasilkan susu untuk

menyususkan anaknya
Lembu betia melindungi anak-anaknya
sehingga boleh berdikari

Bertelur dengan banyak dalam tanah

Cicak

HAIWAN YANG TIDAK MENJAGA TELUR

Katak

Bertelur dan menyembunyikannya dalam

pasir

Kuda laut

Bertelur di celah batu untuk

Gajah

Hidup secara berkumpulan

Anak gajah dilindungi oleh ahli-ahli

kumpulannya
Ibu gajah menyusukan anak

Kelawar

Anak kelawar boleh melekatkan dirinya

pada bulu ibunya

Ibu kelawar menyusukan anaknya
Hidup dalam kumpulan dan bersarang
dalam gua

Ikan lumba-lumba

Hidup dalam kumpulan

3

Melahirkan seekor anak dan

menyusukannya selama 2 tahun

Menangkap ikan secara berkumpulan dan
melindungi anak-anaknya daripada musuh

Dugong

Melahirkan seekor anak pada satu masa

Disusukan selama 18 bulan
Menjaga anak-anaknya sehingga mampu
berdikari

Penguin

Penguin betina kembali ke laut untuk

mencari makanan setelah bertelur

Penguin jantan menjaga dan mengeram

telur
Penguin betina kembali dengan makanan
yang disimpan di dalam perut untuk

diberi kepada anaknya

Penguin jantan dan betina mengambil
giliran menjaga anaknya

Kanggaru

Anak kanggaru disusukan dalam kantung

ibunya sehingga 18 bulan

Anaknya dilindungi di dalan kantung

Menyusukan anaknya

Arnab

Membina sarang di dalam lubang di

bawah tanah
Arnab betina menjaga dan menyusukan
anaknya

KEPENTINGAN KEMANDIRIAN
1. HAIWAN DAN TUMBUHAN
BERGANTUNG ANTARA SATU SAMA
LAIN UNTUK HIDUP
2. JIKA SUATU HAIWAN ATAU
TUMBUHAN PUPUS, SIRATAN
MAKANAN AKAN TERGANGGU.
3. KEKURANGAN MAKANAN AKAN
BERLAKU DAN BOLEH
MENGURANGKAN POPULASI
HAIWAN LAIN.
Cth; beruang panda- pucuk buluh
Beruang koala- daun pokok kayu putih
(eucalyptus)

Tikus
Hidup dalam kumpulan
Membina sarang untuk mendapatkan
perlindungan dan haba
Menjaga dan menyusukan anaknya
Harimau

Melahirka 3-4 ekor anak

Harimau betina menjaga anaknya
sehingga 18 bulan

RANTAI MAKANAN DAN SIRATAN MAKANAN

Haiwan dan makanannya
1. Haiwan tidak boleh membuat makanan sendiri.
2. Haiwan yang makan tumbuhan sahaja herbivor

Lembu, kambing, rusa, belalang, beluncas, kuda

Gajah, zirafah, panda
Lebah, rama-rama
3. Haiwan yang makan haiwan lain karnivor

Rumput, daun
Pucuk
madu

Harimau, serigala, buaya

Rusa, kambing
Ikan paus
Ikan kecil
Katak, tenggiling, cicak
serangga
helang
Tikus, ular, ayam, arnab
4. Haiwan yang makan tumbuhan dan haiwan lain omnivore
Ayam, itik, angsa
Cacing, nasi, biji
kucing
Ikan, nasi
beruang
Ikan, buah, madu
5. Hubungan makanan antara haiwan ditunjukkan dalam rantai makanan.

Rantai makanan
1. Tumbuhan membuat makanan sendiri. Tumbuhan dimakan oleh beluncas (herbivor), beluncas dimakan oleh
burung (karnivor).
Daun hijau

Beluncas

Burung

dimakan oleh

2. Rantai makanan bermula dengan tumbuhan hijau (pengeluar) : membuat makanan sendiri. Haiwan-haiwan
yang menerima makanan daripada tumbuhan dan haiwan lain dikenali sebagai pengguna.
Pengeluar
(tumbuhan)

pengguna primer
(herbivor/omnivor)

pengguna sekunder
(karnivor/omnivor)

pengguna tertier
(karnivor/omnivor)

3. Contoh
(a) Padang sekolah
Rumput

belalang

katak

burung

(b) Hutan
Tumbuhan

kancil

harimau

tikus

ular

berudu

ikan kecil

(c) Sawah padi

Padi

burung helang

(d) Kolam
Alga

ikan besar

Siratan makanan

1. Kebanyakan haiwan bergantung kepada lebih daripada sejenis organism sebagai makanan.
2. Beberapa rantai makanan antara pelbagai organism boleh wujud di sesuatu kawasan.
3. Rantai-rantai makanan ini boleh dihubungkaitkan untuk membentuk siratan makanan.
Rumput

cacing

burung

helang

Rumput

cacing

ayam

helang

Rumput

belalang

burung

helang

Rumput

belalang

ayam

helang

4. Perubahan populasi sesuatu spesies dalam siratan makanan member kesan terhadap spesies lain dalam
siratan makanan itu.
5. Organism yang tidak mendapat makanan akan beransur-ansur mati.
Harimau
Tumbuhan

kancil
Musang

Jika kancil berkurangan, harimau dan musang turut berkurangan. Bilangan tumbuhan bertambah. Jika tumbuhan
mati, semua organism akan mati atau berhijrah ke habitat lain.
6. Siratan makanan penting untuk mengekalkan keseimbangan alam sekitar.
7. Bilangan haiwan dapat dikawal.
8. Sesetengah haiwan yang hanya makan sejenis makanan sukar meneruskan hidup kerana sumber makanan
kehabisan.
-panda pucuk buluh, -koala-daun eucalyptus, -tenggiling-semut