1.

KENT YOLLARDA KADEMELNME

Atina Bildirgesinde belirtilen kademelenme gr planclar tarafndan gelitirilmitir.
Yirminci yzyl modern kent yaplanmas ierisinde, sadece yollarda deil her ilevsel alan
iin kademelenme bulunduu belirlenmitir. Valilik, kaymakamlk, belediye bakanl
birimleri kentin ynetimsel olarak kademelenmesini gsterdii gibi mahalle ticaret alanndan
balayarak en geni al veri merkezleri ve kapal arlara kadar ticaret donat alanlarnda bu
oluum izlenir. Salk, eitim, spor, kltr, donat alanlar da benzer kademelenme iinde
kentte yerlerini alrlar.
Kentsel aktivitelerin ilev ve byklne gre ulam talepleri ve yaratt trafik farkldr.
Konut alanlarnda konuttan i yerlerine ulam ve p kamyonu gibi servis aralarnn dolam
talebi varken kent merkezlerinde almaya gelenlerle birlikte btn hizmet alanlarna gelen
insanlarn al veri, kltr ve elence gibi ilevlerine uygun zellik ve standartta ara ve
yollara gereksinim duyulur. Bu talepler kentsel yol ann deiik l ve niteliklerdeki
yollardan olumasnn temel nedenidir. Yol anda talep ve ilevlere gre kademelenme
kanlmazdr.
Motorlu tat standartlarna gre llendirilmi yollar temel olarak drt kademeye ayrlr ve
her kademenin ilevleri farkldr.

skdar kent snrlar ierisinde drt kademeye ayrlan yollar bulunmaktadr. stanbul
metropolnn iki ana damar olan tem otoyolu ve E-5 karayolu skdar snrlarndan
gemektedir. Bunun yannda kent ii yollar da semt datclar, yerel datclar ve eriim
yollar denilen akslar mevcuttur. Kent ii toplama grevi stlenen ve ounlukla ring gibi
tasarlanan semt datclar, motorlu ara trafiini yerel datclara verir ve buradan da evlere
direk olarak eriim salayan eriim yollar akslarna vermektedir. skdarda yollar balant
dzenine baklacak olursa genel olarak kademelenmenin bir dzen ierisinde olduundan sz
edilebilir.
1.1.

Ana Datclar

Ulam sisteminin omurgasn olutururlar. lkesel, blgesel ve metropoliten alanlar arasnda

ve metropoliten alan iinde btn uzun yol trafik hareketleri ana datclar yoluyla olmaldr.
Bunlar otoyollar ve hz yollardr.
1.2.

Semt Datclar

Ana datclar ile iskan, sanayi, i merkezi, ynetim alanlar arasnda balanty salar ve bu
alanlarn birbiri arasndaki trafik datmn yapar. Bu ilevi stlenen yollara ana yollar denir.
Ana yollar kentin byklne bal olarak deiik boyut ve llerde olurlar. Kk
ehirlerde caddeler, bykehirlerde bulvarlar, ana cadde ve caddeler anayol ilevini tarlar.
1.3.

Yerel Datclar

skan, sanayi, i merkezi, ynetim alanlar iindeki eriim yollarnn trafiini toplar ve semt
datcs olan ana yollara aktr. Bunlara toplayc yollar denir. Bunlar konut blgeleri
iindeki geni sokaklardr.
1.4.

Eriim Yollar

Binalara dorudan eriimi salayan yollardr. Ulam ann en u kollar olarak kabul
edilirler. Yerel yollar olarak adlandrlr. Yerel yollar sokaklar ve kmaz sokaklardr.
Kentsel alanda motorlu tat yollarnn yan sra biri kitle ulamyla dier ikisi bireysel
ulama hizmet vermek zere zel yol daha bulunmaktadr. Bunlar;
1.5.

Kitle Ulam Hatlar

Kentsel alanda kitle tanmasnda kullanlan ve gei hakk sadece kitle ulamn salayan
iletmeye ait olan gzergahlardr. Hafif rayl tam hatlarnn bazlar, demiryolu ve metro
hatlar bunlara rnektir. Zeminde, yeralt ya da ykseltilmi hatlar olarak deiik dzlemlerde
bulunurlar.
skdar kentinde Anadolu yakasn Avrupa yakasna balayan rayl sistem Marmarayn bir
dura bulunmaktadr. Anadolu yakasnda, Kadky ayrlk emesi durandan balayarak
skdar meydanna gelmekte olan Marmaray metrosu, deniz altndan geerek Avrupa
yakasnda Sirkeci durana kp oradan Yenikap ve Kazlemeye kadar devam etmektedir.
Ayrca bu hattn gelecekte Avrupa yakasnda Halkal ve Anadolu yakasnda da Gebzeye
kadar devam etmesi hedeflenmitir. skdar da kapsayan ve 2019 ylna kadar Anadolu
yakasnda tamamlanmas dnlen metro hatlarnn projeleri de devam etmektedir.
1.6.

Bisiklet Yollar

XX. Yzylda bisiklet bireysel ulam trleri iinde nemi artan bir aratr. Bisiklet yollar,
tat yolunun yannda ya da bamsz bir sistem oluturarak kentsel alanda yer alr. skdar
kentinde tat yollarnn ve ya bamsz bir sistem oluturan bisiklet yollar bulunmamaktadr.
skdar kentinin ulam planlamasndaki en byk eksiklerinden biri olarak bisiklet yollar
bulunmamaktadr. Bisiklet yollarnn bulunmamas skdar kentinde bireysel eriimi

zorlatrmann yannda motorlu ara kullanmn da tetiklemektedir. Bu durum kentte motorlu

ara trafiinin fazla olmasna, grlt ve hava kirliliini de yannda getirmektedir.
1.7.

Yaya Yollar

Tat yolunun yannda kaldrm olarak olabilecei gibi planclarn tercih yada tasarm
anlayna gre tat yol sisteminden bamsz olarak gsterilebilmektedir. Yaya yollar da
mekanda bamsz birer yol sistemini oluturmaktadr. skdar kentinde yaya ulam ara
yollarnn yannda yer alan kaldrmlarla salanmaktadr.
2. YOL AI SSTEMLER
Arazi kullan ve ulam ilikileri deiik yol a biimlerinde kentsel mekanda yer alrlar.
Sonuta, kentte yerletii alann doal snrlar iinde yaamn devam ettirmek zorunda
olduundan ounlukla yol ann biimini arazinin doal yaps belirler. Dar ve uzun bir
adada yerleen bir kent dorusal ulam sistemini benimsemek zorundadr.
Doal yap koullarnn yannda en nemli lt eriebilirliktir. Kent blgelerini ok genel
olarak iskan, alma, donatlar olarak e ayrrsak insanlar alma yerlerine, eitim yada
al veri, donat alanna en hzl, kolay ve ekonomik olarak erimek ister. Metropoliten
alanlarda ve byk kentlerde yeil alanlar ve doaya eriimin de bir donat alanna erimek
kadar nemli olduunu belirtmek gerekir. Yollarn sunduu ekonomik yarar yannda yaratt
evresel olumsuzluklar da 1390lardan bu yana kentlerin gndeminde olduundan planclar
evre dostu ulam alarn n plana karmlardr.
Farkl ulam a sistemlerinden bahsetmek kabil olmasna karn burada en fazla plan
retilmi ve uygulanm sistemler zerinde durulacaktr; bunlar, dorusal, nsal ve zgara yol
a sistemleridir.
2.1.

Dorusal Yol A

Dorusal yol a ulamda eriebilirliin en yksek olduu sistemdir. Geni ana datc ile
hem kitle tat aralar hem de bireysel aralar hzla ve etkin biimde yol zerinde yer alan
ilevlere eriebilmektedir. kinci datc ve yerel yollarda zaman harcamas en aza inmi
durumdadr. Yolla birlikte su, elektrik, kanalizasyon, tv-data hatlar gibi altyap maliyetleri bu
sistemde en az dzeydedir. Dorusal an salad en byk kolaylklardan birisi de yeil
alanlara eriimdir. skan alanlarnda yryerek doal evreye engelsiz eriim olana
verilmektedir.
Sanayileme sonras toplu tat teknolojisinin youn kullanmna frsat veren bu emay doal
olarak tarihsel srete biimlenmi geleneksel kentlerde izlemek olanakszdr. Ancak szn
ettiimiz doal arazi yaps ve toporafyann zorlad yerlerde grlebilir. Sistemin en ok
eletiri eken yan gl bir kentsel imge ve merkezi ortak alanlarn oluumuna olanak
vermemesidir. Zengin faaliyet trlerine sahip bir kent merkezi kltrel yaam ve kent
cokusunun younlat blgelerin bu sistemde yer almas pek mmkn olmamaktadr.

2.2.

Insal Yol A Sistemi

Insal yol ann bulunduu kentsel alanda iskan, sanayi, merkezi i blgeleri, datc ana
yollar tarafndan ayrlmaktadr. skan alanlarnn gereksinimi olan donat alanlar iskan
blgesi iinde yer almakta ve ikincil datclar ve yerel yollar tarafndan beslenmektedir.
Datc anayollarn evresinden gemesi merkezi i alannn btnlnn korunmasna
yaram, paralanmam alan iinde yer alan faaliyetlere ara eriiminin yan sra i merkezde
yaya yollarna kolaylk getirilmitir. Doaya eriim dorusal a kadar kolay olmamakla
birlikte nsal yollarla hzla kent dna kma olana salamaktadr.

2.3.

Izgara Yol A Sistemi

Planlanm ve uygulanm zgara yol a tarihte ok eskilere dayanr. Ulam tarihi ksmnda
belirtildii zere Msr piramitlerinde alan iiler iin yaplan Kahun bir kamp yerlemesi

saylrsa, ehircilik yaznnda bu yol a a trn ilk ortaya karan olarak Miletli
Hippodamus olarak (M.. 500) kaydedilmektedir.
Izgara yol sistemi smrgeler dneminde ina edilen koloni kentlerinde askeri amala kurulan
yerlemelerde hzla yerlemeye alan topraklarda uygulamaya uygun yaps nedeniyle tercih
edilmitir.

Izgara yol alanlarnn olumlu zelliklerini sraladmzda:

nce ele alnan iki aa gre blgeler arasnda eriim hz fazla ve trafikteki zaman
en aza indiren a olarak belirmektedir.
An iki noktas arasnda eriim asndan ok sayda gzergah seenei
bulunmaktadr.
Nfus ve bina younluu yksek kentlerde , hakim rzgar ynne gre yerletirilen
yol a ile kentin doal havalandrmas dier sistemlere gre daha etkindir.
Kentsel alt yap uygulamalar ve fiziksel dzen bakmndan en fazla kolaylk yol
dokusudur.
Dz kentlerde uygulamas eimli arazilere gre her zaman daha kolay olmutur.
Su orannn yksek olduu kent paralarnda gvenlik denetiminde kolaylk
salamaktadr.

Izgara yol sisteminin salad ve yukarda bahsedilen kolaylklarn yannda olumsuz yanlar
da vardr:

Hektar bana den yol yzeyi, yerel yollarla birlikte toplam alann %44-45 gibi bir
oranna erimektedir.
Yol bakm, temizlik maliyeti yksektir.
Yollar kentin ilevsel alanlarnn iinden getiinde faaliyetleri paralamaktadr.
skan alanlarnda komuluk birimlerinin snrlarn belirleyecek kimlik kazandrma
konusunda skntlar yaratmaktadr.

Zengin bir kentsel imgenin salanmas ancak belirli yollarn yayaya veya yeil alana
tahsisiyle mmkn olmaktadr.
Yayalar ara trafiklerinin olumsuz etkilerine fazlasyla maruzdur ve yaya yolunun
dzenlenmesi zordur.

skdar kentinin yol a sistemi Kopenhag kentinin parmak plan yol a sistemine
benzemektedir. skdar meydanndan belli bir dzen ierisinde olduu sylenemese de
nsal yol a sisteminin zelliklerini yanstan ana datclar darya doru almaktadr ve
bu akslarn etrafnda toplayc ringler bulunmaktadr. Mahalle leinde bakldnda yer yer
zgara sistemi yol ann bulunduu grlmektedir.