Mezopotamya Kenti karakteristikleri

ounlukla ortogonal zgara dama tahtas - grid plan grlr.

Yerleik hayata gemek neye yol at?

Karmak bir toplumsal yap (cinsler aras ilikiler ve yneticiler)

Plan kesin bir ortogonal yapy yanstmadnda bile yollar dzenlidir

Ticaret

Yol kademelenmesi var

ktisadi art deer

Kentler surlarla evrili

Sanatsal retim
Soyun devam bebek bakm

Blgeleme (zonaj = zoning) var

Besinlerin toplanmasnda ve ilenmesinde i blm/yardmlama/ortaklk
Kentler kral ya da tanr adna kuruluyor
Korunma (yamac kabileler, vahi hayvanlar, vb.ne kar bir arada
Dini ve siyasi etki nemli
Zigurat ve tapnaklar merkezde

olmann salad gven)

lk kentlerin ayrc zellikleri:

1.Artk rne bal uzmanlama ve zanaatkar snf
2.Artk rne el koyan hkmdar ve artk rn denetleyen ynetici snf
3.Kral, rahip, yneticiler, zanaatkarlar, iftilerden oluan snfsal tabakalama
4.Grece artan nfus younluu
5.Yaz, takvim ve matematik
6.Antsal yap ve sanat rnlerinin ortaya kmas

Says 6 - 60 aras deien aile gruplar

7.Kentler aras ticaret > kraln ihtiyalar

Saban

8.Sanat eserlerinin yaplmas

nsanlk tarihini deitiren iki nemli devrim

1. devrim tarm devrimi ~ Neolitik yeni ta a (=cilal ta a) M 8.000-4000
> kent devrimi ~ yaznn bulunmas M 4000-3500 (Gordon Childe)
2. devrim sanayi devrimi ~ MS 1750den sonra

Yerel kabile reisi - htiyar heyeti

Yerleik hayat ortaya karan nedenler:

(tarm devrimi ile yerleik hayata gei)
Pratik nedenler dini / mistik gereksinimler / lm ve doa olaylar karsnda korku
(Gbeklitepe anlurfa )
Besin kaynana hakim olmak Doal koullardan en az etkilenmek
Belirsizlikleri ortadan kaldrmak

Kent mi, ky m?
lk kyler (Neolitik devrim)
Snfsz bir toplum

Ev kutsal yer

rettiini tketiyor ve blm var

blm grlyor

Evcilleme !!

Msr Kenti Karakteristikleri

Ortogonal dzen grlr
Saraylar, tapnaklar, ilikler ve st dzey kiilerin yerleim yerlerine gre blgeleme (zonaj
= zoning) grlyor.
Mezarlar nem tar dini etki (piramitler, hipojeler, mastabalar)
Surlarla evrelenmi (hanedanlk dnemindeki bar ortam, bir dnem surlar gereksiz
klm)
Kentin hakim noktasnda tapnak, obelisk (dikilita) ya da piramit bulunur

lk kentler (Kentsel devrim Gordon Childe)

Snflar ortaya kmaya balyor (klelik ve yneten snf)
Madenlerin ilenmesi bronz (tun) a mlek retimi

HTT Yerleme karakteristikleri:

Yerlemeler oval ya da yuvarlaktr.

rn fazlas Mesleklerin ortaya k

Daha nceki dnemlerdeki yerleme biimini devam ettirmilerdir.

Yerlemeler arazi yapsna uygundur.
Surlar, arazi yapsna uygun olarak ehrin tm organizasyonunu belirler.
Simetri yok
Antsal tapnaklar ve saraylar yaplm
Deprem riskine kar zel bir ahap-kil tula teknii kullanlm
Kentler tepelik alanlarda savunma amal kurulmu
Yollarda hiyerari var
Tahl depolama alanlar ve gletler oluturulmu
Sradan mahalleler ve altyapya ilikin veriler yeterli deil

Dnemler

Tarih ncesi dnem (Mezolitik

M 10.000M 7000
Neolitik 7000-4000)

lka (antik dnem)

(M 3500 - MS 396 Roma imp. Ykl)

Orta a
(396 Roma imp. Ykl - 1453 st. Fethi ya da
1492 Amerikann bulunuu)

Yakn a
Yeni a
(1453 st. Fethi ya da 1492 Amerikann bulunuu (1789 Fransz Devriminden gnmze)
1789 Fransz Devrimi)

Genel karakteristik-ler

Mezolitik: Avc toplayc toplum.

Neolitik: Tarm devrimi ile yerleik hayata geiliyor
(Neolitik Devrim)
Snfsz toplum i blm var.
Kabile reisi var.

Kleci toplum:
Tarma bal yaam.
Ynetici olarak bir kral ya da hakan ortaya kyor.
Toprak sahipleri ve ynetici snflar kle sahibi
oluyor.

Feodal toplum :
Topraa bal kleler (serfler) alt snf oluturuyor.
Ruhban snf, toprak sahipleri, senyrler, vasallar,
st snf
Loncalar: meslekleri ve ticareti dzenleyen
kurulular
Ticari birlikler (Hansa birlii gibi)

Modern Topluma gei: Krallklar Monari

Toprak sahiplii belirleyici.
soylular ve aristokratlar ynetici snf, tccarlar ve
iftiler (kyller) ynetilenler.

ROMA Kent yaps:

Izgara sistem (kolonilerde)

Modern toplum: Demokratik dzenin kurulmaya

balanmas
Seimle i bana gelen ynetimlere doru gei.
nce soylularn ve varlkllarn oy hakk var.
Sonra belli bir zenginlie sahip olanlar
Sonra tm erkekler
En son kadnlar oy hakk elde ediyor.
Toplum yaps deierek topraa bal olmaktan
kyor

Akropol: kentin ynetim ve dini merkezi genelde tepede kurulur

Btn kamusal yaplar, bu zgara yap iinde konumlanr.

Roma Hukuku

Siyasal ve sosyal yaamn rgtleni biimi Polis (o. Poleis)

Kentler surlarla evrilidir.

mar hukuku (kstlamalar ve istimlak)

ad verilen kent-devleti.

Roma, res publica (cumhuriyet, ayn zamanda kamusal)

Politika szcnn kkeni polisten tretilmi.

idaresi ile consul(ler) tarafndan ynetilirdi.

Bat Anadoludaki kent-devletleri bo arazilerde kurulmam

Her topluluk kendi liderini seer, bu liderler kendi

eski kentler yeniden iskan edilmi.

lk a Yunan kentinde kamusal alan sistemi ve eler

Agora kent merkezi ve meydan, stoalarla evrelenen tanml alan
kent merkezindeki siyasi tartmalarn yapld meydan, Pazar yeri,
karlama mekan, kent merkezi ve kalbi
Ekklesiasterion Ekklesia yani halk meclisinin toplant yeri
Halk meclisi: siyasal haklara sahip, 18 (ya da 20) yan
gemi yurttalardan kurulur.
Devlet grevlilerini seer.
Yasa karr. Sava, bar, anlama vb. kararlar alr.
(Btn yurttalar katldndan genelde bir mekan yok,
agora ya da tiyatroda toplanrlar)
Bouleuterion Boule yani Danma meclisinin toplant yeri
Danma meclisi: parasal konular, d siyaset, halk meclisi
gndeminin hazrlanmas ile ilgilidir.
Nfusa gre belirlenen adaylar arasndan seilirler.
Odeon mzik dinletilerinin yapld kk tiyatro formundaki yap

temsilcilerini meclise (senatus) gnderirlerdi.

Genelde tek bir kentten meydana gelmekle birlikte Polis birka

Ynetici yetkisi tayan consuller senatusa danrd.

kentin bir araya gelmesiyle de oluabilir.

Toplum tam hukuklu patricii (varlkl, aristokrat grup) ve

Kent-devleti organizasyonunda en nemli iki unsur

halk (ethnos/demos) ve kent (polis)

snrl hukuklu pleblerden (ticaret ve zanaatle uraanlar,

iiler, yoksul kesim) oluur.

(baz kentlerde Bouleterion ile ayn mekandr)

Tiyatro halk hikayeleri ve tanrlara ait hikayelerin
oyunlatrlp halka sunulduu ak yap

MNOS UYGARLII
Girit kltrnn temelleri (tun a) Bat uygarlnn

ROMA Yurttalk, katlm ve demokrasi

En erken demokrasi?
(demos=halk kratia=egemenlik demokratia=halkn egemenlii)
Kent-devletinin yurttalarnn eit haklara sahip olarak

ekirdeini oluturur.

yaamalarn salamak iin bir anayasas vard.

Mezopotamya uygarlklar Girit zerinde etkili olmutur.

O dnemde daha yksek uygarlk dzeyinde olan Yakn Dou ve

Gymnasium -beden eitimi okulu

Stadion ya da stadyum (atletizm) ->(olimpiyatlar 4 ylda bir)

Giritin, M. 2. binyl bandan itibaren Hitit, Msr ve

Atina demokrasisinin ilkeleri

Yasalar karsnda eitlik (Isonomia)

Mezopotamya ile ticari ilikileri vardr.

Mecliste konuma zgrl (Isegoria)
Herkesin her makama gelebilme hakk (Isotimia)
Bu haklara sahip yurttalar kimlerdir?
Btn zgr erkek yurttalardan 18 yan gemi,
bulunduu demosa kaytl olanlar.
Demokrasinin yandalar (Heredotos, Perikles, Sokrates)

Girit adasnda Minos ve Miken (Myken) uygarlklar

Adn Girit kral Minostan alyor.
Yunan blgesinden Akha g alm (M 1450~), bunlara
Miken dendii iin bu adla da anlyor.

gibi kartlar da vard (Platon, Aristo, )

Kartlar, ynetimin cahil halk tabakasna braklmamas
gerektiini dnyorlard
Oysa katlanlar zaten belli bir dzeyde?

En byk kentler Knossos, Agia Triada, Gurnia

Minos uygarlnda balangta tapnaklar yerine kutsal yerler var.
Bunlar evlerde bir blm, sarayda bir oda, bir dan
yksek kesimleri, maaralar olabiliyor.
Tapnaklar daha sonra gelimi.
lmden sonra yaam inanc var.

Roma Toplum Dzeni ve Ynetim

Askeri dzen nemli

Dini kurallar daha ok doal dnglerle balantl olarak

ortaya km. (yaz ve k dnmleri, vb.)

ROMA Kent-devleti

ORTAA Balang:
Roma mp. Bln: MS 395
Bat Roma mp. Ykl: MS 476
Biti:
stanbulun Fethi: MS 1453

Amerikann Kefi: MS 1492

Kk toprak sahipleri kendilerini gvence altna almak iin derebeyi /

Rnesans
Ortaada belirleyici dinamikler:

senyrn hizmetine girer vasal askeri ve mali konular yan sra danmanlk yapar.

Roma mparatorluunun kmesi

Vasal da topraklarn bakasna verebilir ve bylece kendisi de derebeyi olur.

Kavimler g (barbar aknlar)

Hiyerarik bir sistem: vasalmn vasal vasalmdr!

Hristiyanlk (Kilise)
Manastr dzeni

YERLEME ZELL
Kale kent ortaan genel karakteristii.

Skolastik dnce >Schola (Lat.) okul kelimesinden (10-16. yy)

Mslman ve skandinav aknlarna kar korunma ihtiyac.
Dogmatik dnce
Aratrc dncenin yerini dinsel dncenin almas;

Dar sokaklar ok katl, bitiik nizam, avlulu binalar

kukuculuun yok olmas;

Araziden en ok faydalanma! (youn ve skk)

tartmaya izin verilmemesi;

farkl grlerin yok olmas;
kilisenin buyruklar aforoz!

Kasabalarda kyllerin rnlerini getirdikleri pazarlar kuruluyor.

Kimi yerde yllk panayrlar dzenleniyor.
Pazar vergisi toplanyor.

Kilise toplumsal yaam belirliyor: kltr, eitim, sanat

Canlanan pazarlar, kentler iin ekonomik gelimenin arac.
Kilise Yunan ve Romaya dair miras da korumutur, ancak
kendine uygun geldii kadarn benimsemi, dierlerini reddetmitir.

ORTAADA SINIF YAPISI

Ortaada mekansal dzen:

Savunma nemli surlar ve kaleler bourg - > (bourgeois) burjuva

Feodal Sistem kral: eitler arasnda birinci!

Kentin merkezinde bir katedral var ve nnde meydan

ki toplumsal snf var:

st snf:
Soylular: derebeyi, senyr, vasal (vassal)...
Vassal hizmetkar, olan anlamndaki Kelt kkenli gwas
kelimesinden geliyor
Ruhban snf: piskoposlar, rahipler...
(glenen kilise de siyasi etkinlik kazand. Kutsallk kiliseyi koruyordu.)
Alt snf:
-serfler ve kyller Bu snflar birbirine kapal soylular ve rahipler ayrcalkl snf oluturur.

VI. XII yy.lar aras Romanesk dnem

XII. yydan sonra Gotik
ge ykselii simgeleme;
yap teknolojisindeki gelime tonoz ve payandalarzenginliin art,
giderek daha ihtiaml kiliselerin yaplmasn tetiklemi
Kilise toplumdan ald zorunlu ve gnll katklarla zenginleiyor.
Emerkezli nsal sistem = nsal zekte =
radyo-konsantrik = radio-concentric system (Barokta bu model dntrlecek!)

Yenia
Rnesans deal Kent Tasarmlar 15-16-17-18. Yy

Feodal sistem: 9-11 yy aras en etkin olduu dnem. (17-18. yy.a dek devam ediyor)

Yenia:

Balang: 1492 (Amerikann bulunuu) ya da 1453 (stanbulun Fethi)

Senyr hem topran, hem rnn hem de zerindeki kylnn (serf) sahibi.

Biti: 1789 (Fransz Devrimi)

Ortaadan Yeniaa gei

Teknik gelimeler

1596da Sir John Harrington sulu helay (WC) kefetti! Ve nemli bir shhi

Corafi keifler

geliime neden oldu. Ancak bu bulu hzl yaylmad. (18. yy.da)

Feodal dzenin ortadan kalkmas (her lkede farkl)

16. yy.dan sonra su borular denmeye baland.

Feodal sistemin kmesiyle krallklarn (monari) ortaya kmas

Yeni ada genel dinamikler:
Denizcilik ve corafya alanndaki gelimeler

deal kent tasarmlar ve topyalar

Amerika ve Uzak Asyann, Avrupallar tarafndan ele geirilmesi

Ortaan ardndan Rnesans'n getirdii yenilik ortam, kentlere de

Avrupallarn, smrgelerinden byk bir zenginlik elde etmeleri.

yeni bir bak asn getirmitir.

KENT YAPISI
Rnesans, Aydnlanma dncesi ve Barok kente de etki ediyor:

Deien toplum yaps, mekan da etkilemitir.

Kentsel estetik nem kazanyor

Kentlerin sorunlar ileriye dnk dnce (vizyon) erevesinde ele

Perspektif kentsel mekanda da nem kazanyor.

Geometrik yaklam yeni dnemde hakim oluyor.
Barok etkisi ile dikdrtgen ya da yuvarlak biimlerde meydanlar yaplyor.

alnmaya balanmtr.
Bu dnemde topyalar ve ideal kent tasarmlar ortaya kmtr.

Gezinti alanlar, parklar, baheler

Monari gelitii iin yeni dzen kente de yansyor.
Bulvar, Barok kentin simgesi ve temel unsurlarndan biridir

deal kent tasarmlarnn ortak noktas savunmaya dayal,

fiziksel olarak tasarlanm olmalardr.

Tekerlekli aralarn hareketi byk rol oynuyor.

Mekann geometrik ekiller ile planlanmas zamann ruhu kadar

topyalar ise daha ok ideal toplumu ve ideal ynetim

biimini tanmlayarak bunlarn
bulunaca ortam olarak yerlemelerin zelliklerinden bahsetmilerdir.

trafik ve tamacln gereklerinden kaynaklanyor.

Henz 15. yy.da at arabalar ve yk arabalar kent iinde

Yenia neye yol at?

Hmanizma Rnesans Reform

daha fazla kullanlmaya balanyor.

Aydnlama dncesi ve

Ortaa kenti bu harekete uygun deildi.

Modernizmin temelini oluturur.

Askeri hareket! Alberti, ana caddelerle tali yollar ayryor ve ana caddelere

15-18. yy.lar arasnda yaanan gelimeler sanatn, bilimin

viae militares (askeri cadde) adn veriyor

ve aratrmann nemini ortaya koyarken,

Resmi geitte azami dzen ve g grnts iin askerlerin ak

bir meydan ya da dmdz bir bulvarda yrmesi gerekir.
Geni bulvarlar zerinde giden arabalarn yaygnlamas ile yayalar iin kaldrmlar yaplmaya baland.

Bir yandan da toplumsal ve ekonomik dzenin deimesine neden oldu.

Glnn resmi geidi! (Mumford)

Feodal toplum yaps derebeylik- zlrken, merkantilist

dnem sonras yeni bir iktisadi dzen ortaya kt.