Mehmet Rifat - XX. Yy. - Da Dilbilim Ve Göstergebilim Kuramları

XX.
YZYILDA
DLBLM VE GSTERGEBLM KURAMLARI
1. Tarihe ve Eletirel Dnceler
Mehmet Rifat, gstergebilimci (stanbul, 1949). Saint-Benot

Fransz Erkek Lisesi'ni (1968) ve stanbul niversitesi Ede
biyat Fakltesi Fransz ve Roman Dilleri ve Edebiyatlan Blm'n (1973) bitirdi. Ayn blmde Fransz dili ve edebi
yat doktorasn hazrlad (1977). Paris'te cole des hautes
tudes en sciences sociales'de (A. J. Greimas) ve Collge de
France'ta (R. Barthes) doktora sonras gstergebilim aratr
malar yapt. stanbul niversitesi'nde ders verdi (19741982). Boazii niversitesi'nde Fransz dili (eviri) ve ede
biyat retim grevlisi olarak almakta (1986 >).
Yaptlar: Yaznsal Betik stne Aratrmalar (1976); Roman
Kurgusu ve Yapsal zmleme: Michel Butorun Deiim'i
(doktora tezi, 1977; yaym 1978); Balca Dilbilim Terimleri
(ortak yapt, 1978); Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Szl (or
tak yapt, 1980); Genel Gstergebilim Sorunlar: Kuram ve Uy
gulama (1. basm 1982; gzden geirilmi 2. basm 1986); Dil
bilim ve Gstergebilim Kuramlar (Temel Metinlerin evirisiy
le Birlikte, 1983); Dilbilim ve Gstergebilim Terimleri (ortak ya
pt, 1988); Dilbilim ve Gstergebilimin ada Kuramlar (1990);
Gstergebilimin ABC'si (1992); Homo Semioticus (1. baSm
1993; 2. basm 1996); Balzac Kitab (haz. M. Rifat, 1994); eviri
ve eviri Kuram stne Sylemler (yay. haz. M. Rifat, 1996);
Gstergebilimcinin Kitab (Gstergebilimin ABC's'nin gzden
geirilmi ve geniletilmi biimi, 1996); Gsterge Avclar.
iiri Okuyan airler (1997); XX. Yzylda Dilbilim ve Gster
gebilim Kuramlar, , z (1998).
evirileri- Gorgias (Eflatun'dan, 1975); Masaln Biimbilimi
(V. Propp'tan, 1985); Sekiz Yaz (R. Jakobson'dan, 1990);
Roman stne Denemeler (M. Bu to'dan, 1991); Gstergebilimsel Serven (R. Barthes'tan, 1. ve 2. basm 1993; 3. basm
1997); Yazn Kuram (Rus Biimcileri'nden, 1995); Kitaplarm
dan Birini Nasl Yazdm (I. Calvino'dan, 1996); Eiffel Kulesi (R.
Barthes'tan, 1996).
Mehmet Rifatn
YKY'deki teki kitaplar:
Homo Semioticus (1993)
Balzac Kitab (1994)
Gsterge Avclar. iiri Okuyan airler 1 (1997)
MEHMET RIFAT
XX. YZYILDA
DLBLM VE GSTERGEBLM
KURAMLARI
1. Tarihe ve Eletirel Dnceler
0130
Cogito - 77
ISBN 975-363-926-0
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
1. Tarihe ve Eletirel Dnceler / Mehmet Rifat
1. bask: stanbul, Ekim 1998
Kapak Tasanm
Faruk Ulay - Kaan Savul
Bask: efik Matbaas
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. 1998
Tm yaym haklan sakldr.
Tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda
yayncnn yazl izni olmakszn
hibir yolla oaltlamaz.
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A..
Yap Kredi Plaza E Blok Manolya Sokak 1. Levent 80620 stanbul
Telefon: (0 212) 280 65 55 (pbx) Faks: (0 212) 279 59 64
http://www.ykykultur.com.tr
i in d e k il e r
nsz
DLBLM KURAMLARI
Ferdinand de Saussure, Cenevre Dilbilim Okulu ve
Antoine Meillet 19
1. Giri gzlemleri 19
2. Ferdinand de Saussure'n yaam ve yaptlar 20
3. Genel Dilbilim Dersleri nin i dzeni 22
4. Genel Dilbilim Dersleri'ndeki temel kavramlar 24
5. Cenevre Dilbilim Okulu ve Antoine Meillet 26
Prag Dilbilim evresi 28
1. Giri Gzlemleri 28
2. Prag Dilbilim evresi'nin kuruluu: Roman Jakobson ile
Nikolay Trubetskoy'un etkisi 29
Roman Jakobson 32
2. Roman Jakobson'un yaamnda balca etkinlikler 32
3. Roman Jakobson'un almalarnda
temel dorultular 36
Kopenhag Dilbilim evresi 39
2. Kopenhag Dilbilim evresi'nin kuruluu 39
3. Kuramsal grler 41
Viggo Brandal 41
Louis Hjelmslev 42
Glosematik kuramnn br izleyicileri 45
4. Sonu gzlemleri 46
Amerikan Yapsalcl 48
2. Amerikan yapsalclnn kurucular 49
Franz Boas 49
Edward Sapir 50
Leonard Bloomfield 51
Zellig Sabbetai Harris 53
br temsilciler ve yaptlar 55
Andr Martinet ve levsel Dilbilim 57
2. Andr Martinet'nin yaam ve yaptlar 57
3. levselciliin uygulama alanlar 60
4. levselciliin kuramsal temelleri 63
5. Andr Martinet'nin evresindeki ilevselciler 64
Noam Chomsky ve retici-Dnmsel Dilbilgisi 67
2. Noam Chomsky'nin yaam, yaptlar ve
kuramsal grleri 67
retici-dnmsel dilbilgisinin birinci aamas:
dnmsel dilbilgisi: Syntactic Structures 69
retici-dnmsel dilbilgisinin ikinci aamas:
standart kuram: Aspects of the Theory of Syntax 70
retici-dnmsel dilbilgisinin nc aamas:
geniletilmi standart kuram: 1970 ve sonras 74
retici-dnmsel dilbilgisinin drdnc aamas:
ynetme ve balama kuram: 1980 ve sonras 75
Otto Jespersen 78
Gustave Guillaume 81
Luden Tesnire 84
mile Benveniste 88
Bernard Pottier 91
Dilbilimin Dallan, Uygulama Alanlar ve
Dilbilimde Yeni Yneliler 94
Uzamdilbilim 94
Toplumdilbilim 95
Budundilbilim 97
Ruhdilbilim 97
Uygulamal dilbilim 98
Metindilbilim 99
eviribilim 100
Edimbilim * 105
GSTERGEBLM KURAMLARI
Gstergebilim Kuramlarna Genel Bir Yaklam 111
1. Gstergebilimin genel bir tanm 111
2. Gstergeler kuramnn ya da retisinin kaynaklar 113
3. ada gstergebilimin ncleri :
Charles Sanders Peirce ve Ferdinand de Saussure *114
4. Charles Sanders Peirce ve Ferdinand de Saussure'den
hemen sonra gelien gstergebilim, yaznbilim ve anlat
zmlemesi almalar 119
Charles William Morris 119
Roman Jakobson 120
Jan Mukarovsky * 121
Louis Hjelmslev 122
ric Buyssens * 123
Rus biimcileri ve Vladimir Propp 124
Ernst Cassirer * 124
Roman Ingarden 124

Claude Lvi-Strauss 125
Ve bakalar 125
5. 1960'l yllardan gnmze gstergebilimsel
yaklamlar 125
Fransa'da 126
Roland Barthes ve Algirdas Julien Greimas 126
Bildiriim gstergebilimi: Georges Mounin,
Luis J. Prieto, Jeanne Martinet, vb. 127
Julia Kristeva 128
Tzvetan Todorov 129
Grard Genette 131
Paul Ricur 134
Jacques Derrida 135
Ve bakalar 137
A.B.D'nde 138
Thomas Albert Sebeok 138
Michael Riffaterre 139
Yapbozucu eletiri : Paul de Man ve
evresindekiler 140
Ve bakalar 143
S.S.C.B'nde (dalmadan nce) ve Rusya'da 144
Mihail Bahtin 144
Yuri Mihaylovi Lotman 146
Ve bakalar 147
talya'da 147
Umberto Eco 147
Ve bakalar 149
Almanya'da 149
Almlama estetii: Hans Robert Jauss,
Wolfgang Iser 150
Gstergebilimin dnyadaki br temsilcileri 152
Rus Biimciieri ve Vladimir Propp 153
Roland Barthes 159
1. Giri gzlemleri: bir benzersiz zne 159
2. Roland Barthes'm yaptlar 159

3. Roland Barthes'm gstergebilimsel serveninin
drt dnemi 165
Hayranlk (ve Umut) dnemi 165
Bilimsellik dnemi * 1 6 6
Metin dnemi * 1 6 6
Umut, Bilimsellik ve Metin dnemlerindeki ynlendirici
etkilerin szlp kaynat yllar * 1 6 7
4. Sonu gzlemleri * 168
Algirdas Julien Greimas ve Paris Gstergebilim Okulu * 169
2. Algirdas Julien Greimas'n yaam, yaptlar ve
kuramsal grleri * 1 7 0
3. Greimas gstergebiliminin kuramsal rgs * 1 7 7
4. Paris Gstergebilim Okulu'nun br temsilcileri * 1 7 9
Jean-Claude Coquet * 179
Michel Arriv 181
Joseph Courts 182
ric Landowski 183
br aratrmaclar 183
KAYNAKA 185
TRKE'DE BALICA DLBLM VE GSTERGEBLM
ALIMALARI 201
zgn yaptlar 201
eviri yaptlar 202
KAVRAMLAR DZN 205
ZEL ADLAR DZN 215
nsz
XX. yy., dil bilimlerinin doruk noktasna ulat bir a

olarak da tanmlanabilir. Gerekten de bu yzylda dil bilimleri
alannda giriilen nc aratrmalar, yalnzca doal dillerin ya
psna ilikin zmleme ve betimleme yntemlerinin dzen
lenmesine yol amakla kalmam, ayn zamanda doal diller
dndaki br anlaml dizgelerin, anlaml btnlerin de yap
sn, kuruluunu zmleyebilecek, yorumlayabilecek ve bir
bakma "insann insan iin, dnyann insan iin tad anla
m" kavrayabilecek yaklam mekelerinin (modellerinin) ge
litirilmesine de katkda bulunmutur.
u bir gerek ki, dilbilim aratrmalar, belli bir sre iin
de, akmlar ve okullar erevesinde, deiik temeller stnde
kuramlarken, dilbilim yntem(ler)ini kalk noktas olarak be
nimseyen ve doal diller dndaki gsterge dizgelerinin an
lamsal dzenleniini aratran gstergebilim de, zellikle son
krk yl iinde byk bir hzla gelien bir bilim dal, bilimkuramsal bir yaklam biimi olmutur.
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar balyla 2
dit (.Tarihe ve Eletirel Dnceler, 2 .Temel Metinler) olarak
sunduumuz bu yapt da, sz konusu iki etkinlik alannda r
am ya da evresindeki aratrmaclara tutarl bir zmleme
mekesi sunabilmi kuramclarn ve bu kuramclardan zgn
bir biimde yararlanmay bilmi aratrmaclarn temel kavram,
ilke ve yntemlerini ayrntl bir biimde tantmay, tartmay,
deerlendirmeyi (cilt 1) ve sz konusu kuramclarn temel nite
likli metinlerinden eviri yoluyla blmler sunmay (cilt 2)
amalyor.
12
X X . Yzylda Dilbilim ve Gseergebilim Kuramlar
1970'li yllardan balayarak bir yandan niversitede verdi

imiz derslerle, te yandan da zel aratrmalarmzla srekli
gelitirme olana bulduumuz bu yaptn ilk biimi, kuramc
lardan yaplm temel metinlerin de evirisiyle birlikte nce
Yazko eviri dergisinin "Dil Yazlan" blmnde (mays 1982eyll 1983 aras), daha sonra da geniletilmi olarak Dilbilim ve
Gstergebilim Kuramlar1 (1983) adl yaptta yer ald. 1990'a ge
lindiindeyse, yaptn yalnzca tariheye ve eletirel tartmala
ra yer veren telif blm (temel metinlerin evirisi olmakszn)
Dilbilim ve Gstergebilimin ada Kuramlar2 balyla, gzden
geirilmi ve geniletilmi olarak yaymland.
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar balyla
sunduumuz yaptn Tarihe ve Eletirel Dnceler altbaln
tayan 1. cildi, 1990'da yaymlam olduumuz kitabn tmy
le gzden geirilmi, geniletilmi, byk bir blmyle yeni
den yazlm, yeni blmlerin eklenmesiyle gncelletirilmi,
son yllardaki dilbilimsel etkinliklere (bu arada dilbilimle ba
lantl alanlara) ve gstergebilimsel aratrmalara (bu arada
gstergebilimle balantl alanlara) zellikle arlk veren, yeni
ve dnm bir biimidir.
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar'mn 1. cildi
iki anablmden oluuyor: "Dilbilim Kuramlar" ve "Gsterge
bilim Kuramlar".3
"Dilbilim Kuramlar" anablmnde F. de Saussure'den
gnmze dilbilim tarihinin akn ynlendirmi kuramclar,
yarattklar akmlar ve balandklar okullar erevesinde u
blm balklar altnda tanttk, inceledik ve tarttk: F. de
Saussure, Cenevre Dilbilim Okulu ve A. Meillet; Prag Dilbilim
evresi; Kopenhag Dilbilim evresi; Amerikan Yapsalcl; A.
Martinet ve levsel Dilbilim; N. Chomsky ve retici-Dnmsel Dilbilgisi.
Ancak, Prag Dilbilim evresi iinde, zellikle N. Trubets
koy ile birlikte deerlendirdiimiz R. Jakobson, hemen hemen
1 M. Rifat, Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar (Temel Metinlerin evirisiyle Birlik
te), stanbul, Yazko Yay., 1983.
2 M. Rifat, Dilbilim ve Gstergebilimin ada Kuramlar, stanbul, Dzlem Yay., 1990.
3 Yaptmzn Temel Metinler alt baln tayan 2. cildinin dzenleniiyle ilgili bil
gi iin bkz. 2. cildin nsz.
nsz
13
btn dilbilim akmlarn ve gstergebilimcilerin almalarn

byk lde etkilemi bir dilbilimci ve yaznbilimci olduu
iin, bu bilim adamn ayr bir blmde ayrntl biimde ele al
may uygun grdk ve Prag Dilbilim evresi'nin ardndan R.
Jakobson blm atk.
Bylece, F. de Saussure'den N. Chomsky'nin deiik aama
larna dek uzanan bir sre iinde, balca akmlar, akm yara
tan kiileri temel ilke, kavram ve yntemleriyle incelemi olduk.
Bu arada, tarihsel adan ayn sre iinde yer almas gere
ken ama yukarda saydmz akmlara tam anlamyla balan
mayan baz nemli dilbilimcileri (O. Jespersen, G. Guillaume,
L. Tesnire, . Benveniste, B. Pottier) de akmlar tanttktan
sonra ayr ayr vermeyi yeledik. "Dilbilim Kuramlan"mn son
blmndeyse, "Dilbilimin Dallan, Uygulama Alanlan ve Dil
bilimde Yeni Yneliler"den sz ederken, zellikle uzamdilbilim, toplumdilbilim, budundilbilim, ruhdilbilim, uygulamal
dilbilim , m etindilbilim, eviribilim ve edimbilim alanlanndaki kuramclara ve yeni almalarna deindik.
Sonu olarak "Dilbilim Kuramlar" anablmnde gerek
belli akmlar erevesinde, gerek ayn blmler biiminde, ge
rekse dilbilim alanlarna ilikin yeni yneliler balamnda,
evrelerindeki aratrmac ve uygulamaclardan da sz ederek,
zellikle u kuramclar ilemi olduk: F. de Saussure, Ch. Bally,
A. Sechehaye, H. Frei, A. Meillet; N. Trubetskoy, R. Jakobson, S.
Karsevski; V. Brondal, L. Hjelmslev, H. J. Uldall, K. Togeby; F.
Boas, E. Sapir, L. Bloomfield, Z. S. Harris, Ch. F. Hockett, E. A.
Nida, K. L. Pike; A. Martinet, G. Mounin, L. J. Prieto, J. Marti
net, H. Walter, C. Bureau, C. Hagege; N. Chomsky, J. J. Katz, J.
A. Fodor, P. M. Postal, G. Lakoff, J. D. McCawley, J. Bresnan; O.
Jespersen; G. Guillaume; L. Tesniere; E. Benveniste; B. Pottier;
W. Labov, J. A. Fishman; J. Petfi, T. A. Van Dijk, J.-M. Adam, D.
Maingueneau; J.-P. Vinay, J. Darbelnet, H. Meschonnic, J.-R.
Ladmiral, J. Guillemin-Flescher, A. Berman, G. Toury; J. L. Aus
tin, J. R. Searle, O. Ducrot, J.-C. Anscombre, F. Recanati, C.
Kerbrat-Orecchioni; vb.
"Gstergebilim Kuramlar" balkl ikinci anablmdeyse,
XX. yy'da insan bilimleri arasnda gn getike daha nemli bir
14
X X . Yzylda Dilbilim ve Gscergebilim Kuramlar
yer tutmu olan gstergebilimin ve bu bilim dalyla yakndan

balantl yaznbilim, yorumbilim, anlatbilim, yapbozucu
eletiri, almlama estetii, vb. etkinliklerin nde gelen adlarn,
zmleme ve yorumlama konusundaki yaklamlaryla birlik
te tantmaya, dolaysyla gstergebilimin snrlarn belirleme
ye, bu bilimsel aratrma alannn geirdii evrimi deerlendir
meye altk ve zellikle u bilim adamlaryla eletirmenlerin
almalarn ele aldk: J. Locke, J. H. Lambert, J. M. HoeneWronski, B. Bolzano, E. Husserl {gstergeler retisinin kaynakla
r); Ch. S. Peirce, F. de Saussure (gstergebilimin ncleri)-, Ch.
Morris, R. Jakobson, J. Mukarovsky, L. Hjelmslev, . Buyssens,
E. Cassirer, R. Ingarden, C. Lvi-Strauss (Ch. S. Peirce ve F. de
Saussure'den hemen sonras); J. Kristeva, T. Todorov, G. Genette,
P. Ricur, J. Derrida, Ch. Metz, C. Bremond, H. Meschonnic, L.
Marin, Ph. Hamon (Fransa); T. A. Sebeok, M. Riffaterre, P. de
Man ve yapbozucu eletirmenler (A.B.D.); M. Bahtin, Y. M.
Lotman (S.S.C.B. ve Rusya); U. Eco (talya); H. R. Jauss ve W.
Iser (Almanya); vb.
te yandan, yaznbilimin ve anlat zmleme ynteminin
gelimesine nemli lde katkda bulunan Rus biimcileri ile
V. Propp'u, gstergebilimi metinden "haz" almaya dayal este
tik bir temele oturtan ve kendine zg bir metin kuram (ya da
metinsel zmleme yaklam) gelitiren R. Barthes' ve gs
tergebilimi bir bilimkuram biiminde tasarlayan A. J. Greimas' ayr blmlerde ileme gerei duyduk. Bu arada A. J.
Greimas'n evresinde, Paris Gstergebilim Okulu adyla olu
an topluluun nde gelen aratrmaclarndan (J.-C. Coquet,
M. Arriv, J. Courts, . Landowski, J. Geninasca, A. Hnault,
J.-M. Floch, F. Thrlemann, H. Parret, C. Zilberberg, vb.) da sz
ettik.
Uzmanlara olduu kadar sz konusu bilim dallarndaki
gelimeler stne ayrntl bilgi edinmek isteyen okurlara da
seslenen XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar'mn bu
1. cildinde, yalnzca "Tarihe"nin verilmesiyle yetinilmemi,
hem kendi eletirel grlerimiz, hem de kuramclarn birbirle
rine ynelik eletirel baklar "Eletirel Dnceler" olarak be
lirtilmeye allmtr. Ayrca kuramclarn kullandklar kav
nsz
15
ramlarn zgn dillerdeki karlklarnn da ayra iinde veril

mesine zen gsterilmitir.
1. cildin sonunda yer alan geni Kaynaka'nn ve Kaynaka'y izleyen Trke'deki balca dilbilim, gstergebilim yapt
lar (zgn ve eviri) dizelgesinin, okurlar yeni almlara y
neltecei, kavramlar dizini ile zel adlar dizinininse yapttan
yararlanmada kolaylk salayaca dncesindeyiz.
Yaptmzn 2. cildinde yer alacak temel metinlerin eviri
siyle ve bu metinlere ilikin ek bilgilerle btnlenecek olan bu
1. cildin kiisel ama znel olmayan bir yaz yaklamyla olu
turulduunu da burada zellikle belirtelim.
Mehmet Rifat
Beylerbeyi, Austos 1998
DLBLM KURAMLARI
Ferdinand de Saussure,
Cenevre Dilbilim Okulu
ve Antoine Meillet
. Giri gzlem leri.

F. de Saussure' ada dilbilimin kurucusu ve yapsal dil
bilim akmnn ncs olarak grmek dilbilimciler arasnda bir
gelenektir; hangi dilbilim tarihi kitabna bakarsak bakalm, F.
de Saussure'n ya da lmnden sonra yaymlanan Ders
ler'inin adna rastlarz. Kimileri F. de Saussure' yaad yllar
da yaymlad kitap ve yazlara gre deerlendirirken, kimile
ri de onu gnmzde bile tartlan ders notlarna dayanarak
anar. Cours de linguistique gnrale (Genel Dilbilim Dersleri)
[1916], gerekten F. de Saussure'n benimseyebilecei bir kitap
mdr, derslerinde amalad dorultu saptrlmadan bu yapta
yanstlm mdr; bu sorunlar sz konusu yapt yaymland
yllarda byk tartmalara yol amt. Ama yllar geince, tar
tmalarn baka bir dzleme kayd grld. Dilbilimciler ar
tk, bu ders notlarnn yeterli bir biimde deerlendirilip deer
lendirilmedii tartmasn brakmlar, yaptta ileri srlen
kavramlar irdelemeye balamlard. Sonunda Genel Dilbilim
Dersleri' ndeki dzen ve bu dzen iinde sunulan temel kavram
ve ilkeler, dili kuralc, geleneksel, karlatrma adan deil,
bilimsel adan inceleyen dilbilimin domasna, byk bir hzla
gelimesine, yepyeni biimlere dnerek yepyeni aratrma
alanlar yaratmasna neden olmutur.
Gnmzde artk dilbilimde benimsenmi olan ilkelerin,
kavramlarn birou F. de Saussure'le zdelemitir. F. de
20
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
Saussure dilbilimciler iin bir balang noktasdr. Hazrlad

atlmla 1916'dan bu yana insan bilimleri alannda zellikle
yntemsel adan byk aamalar gerekletirilmitir.
2. Ferdinand de Saussure'n yaam ve yaptlar.
F.
de Saussure 1857'de Cenevre'de dodu. 1875'te Cenev
niversitesinde fizik ve kimya renimi yapmaya balad;
ama dil olaylarna duyduu ilgi nedeniyle (daha on be yan
dayken Essai sur les langues (Diller stne Deneme] adl bir a
lma hazrlamt), 1876'da dil renimi grmek iin Leipzig'e
ve Berlin'e gitti. Bu kentlerde Sanskrite, Eski Slavca, Litvanca'y inceledi. Dlerin evrimiyle toplumsal evrim arasmdaki
ilikiyi geici bir sre.iin bir yana brakarak ses yasalarn be
lirlemeye alan yeni-dilbilgicilerin1 tartmalarna katld. Ay
n yllarda Paris Dilbilim Kurumu'na ye oldu ve dil konusun
da eitli yazlar yaymlad. 1 8 7 9 ^ Leipzig'de Mmoire sur le
systme primitif des voyelles dans les langues indo-europennes

(Hint-Avrupa Dillerinde nllerin lk Dizgesi stne ncele
me) adl kitabn bastrd. Tarihsel dilbilim alannda yer alan ve
geleneksel karlatrma ynteminin zemedii Hint-Avrupa
dillerindeki nl dizgesini aratran bu yaptla dnemin dilbi
limcileri arasnda yer ald. 1880'de yine Leipzig'de doktora te
zini savundu: De l'emploi du gnitif absolu en sanskrit (Sanskrite'de Salt Tamlayan Durumunun Kullanm stne). Bu al
ma 1881'de Cenevre'de yaymland. F. de Saussure, daha sonra
Paris'e gitti ve on bir yl sreyle orada kald (1880-1891). nce
Michel BraTin (1832-1915) derslerini izledi; ardndan onun ye
rine cole pratique des hautes tudes'de ders vermeye balad.
1 Yeni-dilbilgiciler (Alm. Junggrammatiker). XIX. y/n ikinci yansnda, tarihsel dil
bilime, bilimde ve felsefede etkili olmu pozitivist ilkeleri sokmaya alan ve
bylece karlatrmal dilbilgisini yenilemeyi uman, zellikle Alman uyruklu
bir grup dilbilimciye verilen ad. retilerinin temelinde, dillerin son derece ke
sin yasalara gre gelitikleri ilkesi yer alr. Onlar, bu kesin yasalarn da zellikle
seslerin evriminde grldne inanrlar. En nemli temsilcileri arasnda K.
Brugmann (1849-1919), H. Osthoff (1847-1909), A. Leskien (1840-1916), H. Paul
(1846-1921), B. Delbrck (1842-1922) saylabilir.
Dilbilim Kuramlar
21
Mu derslerinde dil dizgesi konusundaki ilk dncelerini ak

lad. 1882'de Paris Dilbilim Kurumu'nun yardmc yazmanl
na getirildi ve eitli incelemeler yaymlad.
1891'de Paris'ten ayrlarak Cenevre'ye dnen bilgin, Ce
nevre niversitesi'nde nceleri karlatrmal dilbilgisi ve
Sanskrite, 1907'den balayarak da genel dilbilim dersleri ver
di. 1913'te de Vaud kantonundaki Vufflens-le-Chteau'da ld.
( )lmnden yl sonra Ch. Bally ve A. Sechehaye, rencile
rin derslerde tuttuklar notlar dzenleyerek Cours de linguisti
que gnrale adyla bastrdlar.2
svireli dilbilimcinin 1891'den nceki yllaryla 1891'den
sonraki yllar arasnda yaym etkinlii asndan byk bir fark
vardr. Gerekten de, birinci dnem diye adlandrabileceimiz
1857-1891 yllar arasnda F. de Saussure dilbilim konusunda s
rekli yaym yapan biri olarak dikkati eker. Ama, 1891'den l
mne dek uzanan ikinci dnemde, bilginin yalnzca ders ver
mekle yetindii, yaym asndan bir suskunlua girdii grlr.
F. de Saussure stne aratrma yapan birok dilbilim ta
rihisi, onun gerek Paris'ten Cenevre'ye dn nedeni, gerekse
1891 -1913 yllar arasnda pek bir ey yaymlamamas konusun
da kesinlememi grler ileri srerler. Kimisi, Fransz uyru
una gemek istemedii iin Paris'ten ayrldn, kimisi genel
dilbilim alanndaki grlerini btnleyemedii iin bir yaym
yapamadn syler, kimisi bu suskunluu karsyla anlaama
m olmasna, kimisi de ikiye dknlne balar. Btn bu
sorunlar, F. de Saussure'n yaamnda henz tam olarak aydn
la kavumam noktalardr.
F. de Saussure'n lmnden ok sonra gn na kar
lan almalarysa (Anagrammes [evrik Szckler])3 bamsz
l*r kod olarak zgn bir iir dili ile gsterenler dzeyinde ger
eklemi ilikiler a olarak zgn bir yaznsal metin anlay
n ortaya koyar.
! Kobert Godel (1902-1985), 1957'de bu yaptn elyazmas kaynaklarn youmlaya.k yaymlamtr: Les sources manuscrites du Cours de linguistique gnrale de
I de Saussure.
I Trke'de evrik szckiin yan sra evrikleme, evirmece olarak da karlanan
.agram (Fr. anagramme) terimi, bir szckteki harflerin yerlerinin deitirilmeiyle elde edilen szc belirtir.
22
3. Genel Dilbilim Dersleri'nin i dzeni.

Ch. Bally ve A. Sechehaye'in, rencilerin ders notlarna
dayanarak dzenledikleri Genel Dilbilim Dersleri, 1916'daki ilk
basksndan gnmze baz dzeltmeler yaplarak birok kez
yaymlanmtr. imdi bu yaptn i dzenini, talyan dilbilim
cisi Tullio de Mauro'nun hazrlad eletirili basm4 temel ala
rak vermeye alalm:
Genel Dilbilim Dersleri'nin Giri'i kuralc dilbilgisi, filoloji
ve karlatrmal dilbilgisi almalarnn eletirisiyle balar
ve u temel yaklamlarla srer: Dilbilimin gerecinin ("insan di
linin btn gerekleme biimleri") ve grevinin ("ulaabilecei
btn dilleri betimlemek ve bu dillerin tarihlerini incelemek",
vb.) saptanmas, yakn bilimlerle (budunbilgisi, insanbilim, top
lumbilim, toplumsal ruhbilim, fizyoloji, filoloji, vb.) ilikilerinin
belirlenmesi, dil (Fr. langue), dilyetisi (Fr. langage) ve sz (Fr. pa
role) kavramlarnn tanmlanarak ayrt edilmesi, toplumdaki
dilsel gstergeleri inceleyen dilbilim (Fr. linguistique) ile toplum
yaamndaki btn gstergeleri inceleyecek bir etkinlik alan
olarak tasarlanan gstergebilim (Fr. smiologie) arasndaki ili
kinin ortaya konmas, dili inceleyen dilbilim ile sz inceleyen
dilbilim ayrmnn yaplmas, dilin d eleriyle i elerinin
ayrt edilmesi, dil dizgesinin deiik yaz dizgeleriyle gsteril
mesi sorunu ile yaz ve syleyi arasndaki uyumsuzluun ne
denlerinin aratrlmas, sesbilimin tanmnn yaplmas.
Giri blmnn hemen arkasndan gelen Ek blmn
deyse sesbilim ilkeleri (sesbilimin tanm, seslerin snflandrl
mas, vb.) ele alnr.
Genel ilkelerin incelendii Birinci Kesim'de dilsel gsterge
nin z nitelii (gsterge, gsteren, gsterilen, gstergenin nedensizlii, gstergenin izgisellii), gstergenin deimezlii
ve deiirlii ile dural dilbilim ve evrimsel dilbilim ayrm
(esremli yasa ve artsremli yasa, vb.) stnde durulur.
kinci Kesim'de btnyle esremli dilbilim konu edilir.
4 Bkz. F. de Saussure, Cours de linguistique gnrale, Paris, Payot, 1982 basks
(yaymlayanlar: Ch. Bally ve A. Sechehaye; A. Riedlinger ibirliiyle; T. de
Mauro' nun eletirili basm).
Dilbilim Kuramlar
23
Ih kesimde zellikle dilin somut kendilikleri (gstergeler ile

gstergelerin kurduklar bantlar), dilsel deer kavram, di
zimsel ve armsal bantlar incelenir ve ayrca dilbilgisinin
blmlendirilmesi sorunu tartlr.
Yaptn nc Kesim'inde artsremli dilbilimin zellik
leri ele alnarak ses deiimleri, ses evriminin dilbilgisi asn
dan sonular, rnekseme olaylar, yanl kkenleme, bitime,
artsremli birimler, vb. stnde durulur.
Uzamsal (Corafi) Dilbilim balkl Drdnc Kesim'de
dillerin eitlilii sorunu, uzamsal eitlilikteki karmakl, bu
eitliliin nedenleri (zamann etkisi) ile dilsel dalgalarn yayl
mas sorunu irdelenir.
Yaptn Beinci Kesim'indeyse, artgrml (retrospektif) dil
bilimin sorunlar tartlrken, zellikle insanbilim ile tarihn
cesi biliminde dilin tankl olgusuna deinilir.
Son olarak, btn yapta bir sonu oluturaca ileri sr
len Dil Aileleri ve Dil Trleri sorunu ilenir.
Ve yapt u gzlemle son bulur: "Dilbilimin tek ve gerek
konusu, kendisi iinde ve kendisi iin ele alnan dildir."
F. de Saussure'n dilin z nitelii konusundaki baz gr
leri Wilhelm von Humbold'da (1767-1835) [dili tutarl bir b
tnlk olarak ele alr ve devingenliini ortaya koyar], William
Dwight Whitney'de (1827-1894) [dili toplumsal bir kurum ola
rak tanmlar] ve Jan Baudouin de Courtenay'de (1845-1929) [di
lin ruhsal bir olgu olduunu ileri srer, dural dilbilimi savunur,
tarihsel dilbilime kar kar] de grlr. Ama Genel Dilbilim
Dersleri'nin zellii, bu yeni grleri ilk kez tutarl ve dzenli
bir biimde ilemi olmasdr.
F. de Saussure'e gre, ncelikle dil olgusunun ne olduunu
tanmlamak gerekir; bu da ancak, dili oluturan elerin belir
lenmesini salayan bir yntem araclyla gerekletirilebilir.
Bu aama, dilin iten betimlendii bir aamadr, ikinci aamada
betimleme sonucu ortaya karlan genel ilkelerden kalklarak
dille ilgili d olgularn incelenmesine geilir. te Genel Dilbilim
Dersleri bu ikili yaklam srdrr.
24
4. Genel Dilbilim D ersleri'ndeki temel kavramlar.

imdi yapttaki temel kavramlar, daha dorusu dilbilimin
evrimi asndan nem tayan balca kavramsal ayrmlar ver
meye alacaz:
dil/sz (Fr. langue/parole). F. de Saussure'n grlerinin
temelinde yatan dil/sz ayrm, XIX. yy. sonundaki toplumbi
lim ile ruhbilim erevesinde yer alr. Ona gre, dilsel bildiri
im sreci, ncelikle ruhsal ve toplumsal bir olgudur.
Dil, tek tek bireyleri deil, btn toplumu ilgilendiren bir
olaydr; bireyst bir dizgedir, bir soyutlamadr. Ancak bu diz
genin var olmasyla insanlar arasnda bir bildiriim kurulur.
Buna karlk sz, dil dizgesinin zel ve deiken gerekleme
biimidir; daha dorusu dilin somut kullanmdr. Dil toplum
saldr (bellek olgusu), sz bireyseldir (yaratma olgusu). Birey
sel sz, ok sayda deiiklik gsteren bir olgudur, yan zellik
lerin temel zelliklerle kart bir edimdir. Bu nedenle, F. de
Saussure bireyst ortak bir dizge olan dilin ileyi kurallarna
ulamaya alr. Bu da ancak somut konuma biimlerini ince
leyerek olanakldr, dilin dizgesi yine szlerin incelenmesinden
kartlr. Ama dilin bireysel sz iindeki somut gereklemesi,
onu ancak dilin ileyi kurallarna varma asndan ilgilendirir.
biim/tz (Fr. forme/substance). Her dilsel e, yani gs
terge, baka elerle kurduu bantlar ve ilevleri asndan
ele alnmaldr; dil dizgesinin ileyii, dild zelliklerle belirlenemez. Dil dizgesinin ileyii bir satran oyununa benzetilebi
lir; bu oyunda talarn hangi zdekten yapld hi nemli de
ildir. Bir baka deyile, talann fiziksel zelliklerinin, satran
oyunu, satran kurallar asndan hibir nemi yoktur. Bir diz
ge olan dilde de, gstergenin zdei deil, kurduu ilikiler
nemlidir. Bir baka deyile, dil bir tz deil bir biimdir.
gsterge: gsteren/gsterilen (Fr. signe: signifiant/signifie).
Toplumsal bir dizge olan dil, F. de Saussure'n gsterge diye
adlandrd birimlerin kendi aralarnda kurduklar ilikilerden
doar. Dilsel gsterge, birbirinden ayrlamayan iki zelliin
kaynamasndan oluur: Bir yanda bir iitim imgesi vardr, bir
Dilbilim Kuramlar
25
yanda da bir kavram. Genel Dilbilim Dersleri'nde bu iki zellik,

gsteren ve gsterilen diye adlandrlr.
nedensizlik ve izgisellik (Fr. l'arbitraire du signe et [le]
caractre linaire du signifiant). Gsteren/gsterilen zellii dil
sel gstergelerin hem nedensiz (Fr. arbitraire ya da immotiv)
hem de izgisel (Fr. linaire) olmasn salar. Dilsel gsterge, ne
densizdir; nk gsterilen (kavram) gsterene (iitim imgesi)
saymaca, uzlamal bir biimde balanr; bu ba, doal deil
toplumsaldr. Gsterge, bireyin zgr gerekletirme edimin
den deil de, dil dizgesinden kaynaklanan toplumsal ve ruhsal
bir kendiliktir. te yandan, gsterenin iitsellii zamann ak
iinde gerekleir; bu da gstergenin izgisel olmasn salar.
te bu zellik, dil diye adlandrlan gstergeler dizgesine, br
gstergeler dizgesi arasnda bir ayrcalk kazandrr.
esremlilik/artsremlilik (Fr. synchronie/diachronie). Dil
dizgesinin incelenmesi, bu dizgeyi yaratan tarihsel ve toplum
sal olgularm soyutlanmasn gerektirir. Evrimin dil dizgesini
etkilememesi iin snrl bir zaman dilimi iindeki dil kesiti in
celenir. Bylece birbirine kart iki dilbilim anlay ortaya
kar: esem li dilbilim (betimleyici dilbilim) / artsremli dil
bilim (tarihsel dilbilim). Esremli dilbilim (Fr. linguistique
synchronique) ayn zaman kesiti iinde yr alan ve bir dizge
oluturan dilsel eleri inceler. Artsremli dilbilim (Fr. linguis
tique diachronique) ise dilin birbirini izleyen aamalarn, bir
baka deyile tarihsel evrimini inceler. Esremli dilbilim, art
sremli dilbilimi dlamaz. Yntemsel adan, artsremli bo
yut, esremli boyuttan sonra gelir. nk artsremli incele
me, esremli dizgelerin incelenmesini gerektirir; ancak es
remli incelemeden sonra, dizgelerin evrimsel yasalar saptana
bilir.
deer (Fr. valeur). Dilsel gsterge, deerini iinde bulun
duu btndeki br elerle kurduu bantlara gre kaza
nr. Daha dorusu, herhangi bir eye verilen deer, ancak belli
bir dizgeye gre var olabilir.
dizimsel/anmsal (Fr. syntagmatique/associatif). Dilsel
deer kavram iki bantya gre belirlenir: Dizimsel bantlar
26
(Fr. rapports syntagmatiques) ayn sz zinciri iinde birlikte var

olan birimler arasndaki bantlardr; armsal bantlar
(Fr. rapports associatifs) ise bir sz zincirinde birbirinin yerini
alabilecek birimler arasndaki bantlardr: Daha deiik bir
syleyile, her dilsel birim, konuucuda ya da dinleyicide ba
ka zellikleri artrr. (armsal bantlara dizisel ban
tlar [Fr. rapports paradigmatiques] da denir.)
dilbilim/gstergebilim (Fr. lingistique/smiologie). Doal
dil dizgelerini inceleyen dilbilim , F. de Saussure'e gre, top
lumsal yaam iindeki btn gsterge dizgelerini inceleyen ve
daha geni bir bilim dal olan gstergebilim iinde yer alr.
(Bkz. ileride Gstergebilim Kuramlarna Genel Bir Yaklam'n 3. altblm.)
5. Cenevre Dilbilim Okulu ve A ntoine M eillet.

Genel Dilbilim Dersleri'ni yaymlayan Charles Bally (18651947) ve Albert Sechehaye (1870-1946) F. de Saussure'n gr
lerini en yakndan izleyen Cenevre Dilbilim Okulu'nun iki b
yk temsilcisidir. Ch. Bally, F. de Saussure'n temel kavram ve
ilkelerini esremli bir betimleme dorultusunda gelitirmi,
anlatmsallk ve biembilim sorunlaryla ilgilenmitir. Balca
yaptlar arasnda unlar sayabiliriz: Prcis de stylistique (Biem
bilim Elkitab) [1905], Trait de stylistique franaise (Fransz Biembilimi ncelemesi) [1909], Le langage et la vie (Dil ve Yaam)
[1913], Linguistique gnrale et linguistique franaise (Genel Dilbi
lim ve Fransz Dilbilimi) [1932].
A. Sechehaye'e gelince, o da Ch. Bally gibi F. de Saussu
re'n grlerini izlemi, ama bunlar baz alardan eletirerek
(zellikle dil/sz kartl asndan) gelitirmitir. Balca a
lmalar unlardr: Programme et mthodes de la linguistique th
orique (Kuramsal Dilbilimin Program ve Yntemleri) [1908], Es
sai sur la structure logique de la phrase (Tmcenin Mantksal Yap
s stne Deneme) [1926], "Les trois linguistiques saussuriennes" (" Saussure'c Dilbilim") [1940].
Cenevre Dilbilim Okulu'nun bir baka temsilcisi -de, La
Dilbilim Kuramlar
27
grammaire des fautes (Yanllar Dilbilgisi) [1929] adl yaptyla ta

nnan Henri Frei'dir (1899-1980).
F. de Saussure'n en nl izleyicisi hi kukusuz Antoine
Meillet'dir (1866-1936). F. de Saussure'n Paris'te verdii ders
leri izleyen A. Meillet, karlatrmal dilbilgisi alanndaki
almalaryla tannr. A. Meillet'nin grleri baz alardan F.
ile Saussure'nkilerden ayrlr. A. Meillet, dilin tarih, kltr,
toplum balam iinde deerlendirilmesi gerektiine inanr.
Daha dorusu, F. de Saussure'n verdii dilin dizgesel tanmn
alm ve bunu tarihsel bir bak asyla kaynatrmtr. A.
Meillet'nin yaptlar arasnda unlar sayabiliriz: Introduction
ltude comparative des langues indo-europennes (Hint-Avrupa
Dillerinin Karlatrmal incelemesine Giri) [1903], Aperu
dune histoire de la langue grecque (Yunan Dili Tarihine Bak)
11913], Caractres gnraux des langues germaniques (Germen Dil
lerinin Genel zellikleri) [1917], Linguistique historique et linguis
tique gnrale (Tarihsel Dilbilim ve Genel Dilbilim) [1921-1936],
La mthode comparative en linguistique (Dilbilimde Karlatrmal
Yntem) [1925], Esquisse d'une histoire de la langue latine (Latin
Dili Tarihinin zeti) [1928].
Prag Dilbilim evresi
. Giri gzlem leri.

Gnmzdeki yaznbilim, gstergebilim ve dilbilim
akmlarnn birou, XX. yzyln ilk yansnda ortaya atlm
kuramsal grlerden kaynaklanr. Nitekim, yaznsal metinle
ri inceleyenlerin bir blm, Rus biimcilerinin (bkz. ileride
Rus Biim cileri ve Vladim ir Propp blm) grlerini te
mel alan bir yaznbilim kuram olutururken (rnein, T. Todorov), bir blm de bilimsel kavram ve ilkelere arlk ve
rilmesini isteyen Kopenhag Dilbilim evresi'nin (bkz. ileride
Kopenhag D ilbilim evresi blm) grlerini benimseye
rek, mantksal-matematiksel bir gstergebilim kuram olu
turmutur (rnein, A. J. Greimas) [bkz. ileride Algirdas Ju
lien Greimas ve Paris Gstergebilim Okulu blm]. te
yandan, eitli dilbilim etkinliklerinin de, daha XX. yy'n ba
larnda dikkati eken svireli dilbilimci F. de Saussure'n Ge
nel Dilbilim Dersleri'nden (bkz. yukarda Ferdinand de Saus
sure, Cenevre D ilbilim Okulu ve Antoine M eillet blm)
ve 1926'da kurulan Prag Dilbilim evresi'nin (Prag D ilbilim
Okulu da denir) almalarndan byk lde yararland
grlr. Avrupa'da ortaya kan bu etkinliklerden bamsz
olarak gelien Amerikan dilbiliminin de, sonradan bu akm ve
grlerle karlatnda, onlar kimi alardan benimseyip
kimi alardan eletirme gerei duyduu da bir gerektir.
Dilbilim Kuramlar
29
Prag Dilbilim evresi'nin kuruluu: Rom an Jakobson ile

Nikolay Trubetskoy'un etkisi.
XX. yy'daki dil ve yazn almalann byk lde etkile
yen akmlarn arasnda, Prag Dilbilim evresi'nin zel bir yeri
vardr. Prag'da, 1926 ylnda, V. Mathesius'un (1882-1945) ev
resinde toplanan B. Trnka, J. Vachek, B. Havranek, J. Mukamvsky (1891-1975) gibi ek bilim adamlarnn dil sorunlarn
tarttklar ve bu alanda eitli almalan balattklar grl
d. Bu arada, R. Jakobson, N. Trubetskoy, S. Karsevski (18841953) gibi Rus aratrmaclarnn da bu toplulua katlmasyla
lrag Dilbilim evresi kuruldu.
Ayn yllarda F. de Saussure'n grlerinden esinlenen
Cenevre Dilbilim Okulu'yla da balant kuran Prag Dilbilim
evresi, dile ilikin grlerini 1928 ylnda, La Haye'de dzen
lenen I. Uluslararas Dilbilimciler Kurultay'nda aklamtr.
Bu kurultayda, R. Jakobson, N. Trubetskoy ve S. Karsevski'nin
birlikte sunduklar Savlar, daha ok dilin ses dzenine ilikin
grler iermekteydi. Prag Dilbilim evresi'nin bu Savlar' da
ha da gelitirerek, 1929 ylnda, bu kez Prag'da dzenlenen I.
Slav Filologlar Kurultay'nda sunduu grlr. Prag Dilbilim
evresi, yine 1929 ylnda, bu Savlar' Travaux du Cercle linguisticjue de Prague'm (Prag Dilbilim evresi almalar) 1. cildi
olarak yaymlar. Bylece, hem sesbilimin, hem de dilbilimdeki
yapsalcln temeli atlm olur.
Prag Dilbilim evresi'nin kurucular arasnda yer alan Ro
man Jakobson ve Nikolay Trubetskoy almalaryla ada dil
bilimin dorultusunu izmi kiilerdir. 1915 ylndan sonra or
taya kan ve kart grl kiilerce Rus biimcileri diye adlan
drlan topluluun ncln de yapm olan R. Jakobson, ilk
incelemelerinde F. de Saussure'n grlerini iir diline aktar
m, titremleme (entonasyon, tonlama), dizem (ritim), vurgu gi
bi olgular stnde durmu, eitli dillerin yapsn aratrmtr.
Prag Dilbilim evresi'nin etkinliklerini 1940 ylna dek yneten
R. Jakobson, daha sonra, skandinav lkelerine, oradan da
A.B.D'ne gemitir. R. Jakobson'un A.B.D'ne geliiyle, bu lke
de gelimi olan dalmsal dilbilim, Prag Dilbilim evresi'nin
30
X X . Y 2ylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
oluturduu ilevsel dilbilimle karlama olana bulmu ve

bylece, birbirinden bamsz olarak gelimi iki dilbilimsel
yapsalclk birbiriyle balant kurabilmitir. Bu adan, R. Jakobson, eitli bilim dallarn ve akmlarn kaynatrmay bil
mi ve yapsal yntemi deiik insan bilimlerine uygulam ki
idir. Dilbilim ile bildiriim kuram arasndaki ilikiyi ak seik
olarak ortaya koymu olan R. Jakobson'un dilbilim, yaznbilim,
sesbilim, eviri, vb. konulardaki yazlan eitli akmlarn do
masna yol amtr (bkz. ileride Roman Jakobson blm).
1890'da Moskova'da doan ve 1938'de Viyana'da len Nikolay Trubetskoy ise, 1915'te Moskova niversitesi'nde, 19201922 yllan arasnda Sofya niversitesi'nde, 1922'den sonra da
Viyana niversitesi'nde genel dilbilim, Slav dilleri, Fin-Ugor dil
leri ve Kafkas dilleri konusunda ders verdi. (Rusya'dan ayrldk
tan sonra 1919'da stanbul'a gelmitir.) lmnden sonra ya
ymlanan Grundzge der Phonologie (Sesbilim lkeleri) [1939] adl
yaptyla, sesbilim alannda bir r at. Bu yaptn ilk biimi,
1936 ylnda Prag Dilbilim evresi almalar'mn 7. cildinde ya
ymlanmtr. ki yz dil dizgesini zmleyen bu alma, bu
gn bile sesbilim konusunda deerinden bir ey yitirmemitir.
N. Trubetskoy'un F. de Saussure'den esinlenerek gsteren/gsterilen ve dil/sz ayrmlarn ses incelemelerine uygula
mas, sesbilim kavramn dilin iindeki ilevi asndan en k
k ayrc birim olarak tanmlamas, sesbirimlerin belirlenme
si sorunuyla yakndan ilgilenmesi ve buna bal olarak sesbilimsel kartlklar (ikiyanl ve okyanl; orantl ve tekil; eksikeli, dereceli ve eeli; yanszlaabilir [ya da silinebilir]
ve srekli kartlklar) snflandrmas, sesbilgisi ile sesbilim
arasnda bir ayrm gzetmesi, dilbilimin gelimesine nemli
katkda bulunmutur.
almalarn, 1929-1939 arasnda yaymlayan (8 cilt) Prag
Dilbilim evresi'nin ilgi alan, yalnzca sesbilimle snrlandr
lamaz. 1929 ylnda yaymlanan Savlar, doal dillerin yaps d
nda yaznsal dile, zellikle de iir diline yneliktir.
Prag Dilbilim evresi, dilleri bildiriim asndan inceler
ken, tek tek eleri deil de eler arasndaki ilikileri gz
nnde bulundurur. Her eyi bal bulunduu dizge iinde,
Dilbilim Kuramlar
31
br elerle kurduu kartlk ilikilerine gre deerlendirir

(csremli inceleme). Belli bir yap iindeki olgular, ancak eiiremli bir incelemeden geirildikten sonra, bir baka deyile,
hor olgunun ilevi eksiksiz olarak betimlendikten sonra, tarih
sel geliim ve evrim incelemesine (artsremli inceleme) geile
bilir. Prag Dilbilim evresi, olgularn ncelikle eluremli bir in
celemeyle ele alnmas gerektiini ileri srerken, esremlilik/artsremlilik arasna da alamayacak engeller koymaz.
Ayn ilkeler dorultusunda, yaznsal metinlerin i mantn
aratrrken de, d etkenleri gz nnde bulundurmaz.
Dilbilim asmdan F. de Saussure'n grleri ile PolonyalI
dilbilimci J. Baudouin de Courtenay'nin kimi dncelerine, ya
zn kuram asmdan da Rus biimcilerine dayanan Prag Dilbilim
evresi'nin son almalarna Avrupa'nn baka dilbilimcileri de
katlmtr. Szgelimi, Fransz dilbilimcisi A. Martinet, bu toplu
luun grlerinden yararlanarak, ilevsel dilbilimin, zellikle
de ilevsel sesbilimin gelimesine katkda bulunmu (bkz. ileri
de Andr Martinet ve levsel Dilbilim blm), yine Fransz
dilbilimcisi . Benveniste (bkz. ileride Emile Benveniste blm)
de Prag Dilbilim evresi'ne zg grlerin yaygnlk kazanma
snda etkili olmutur. Prag Dilbilim evresi'nin almalarna
katkda bulunmu br dilbilimciler arasnda zellikle L. Tesnire (bkz. ileride Lucien Tesnire blm), Georges Gougenheim (1910-1972), Joseph Vendryes (1875-1960), Aurlien Sauvageot, Marcel Cohen (1884-1974), Alf Sommerfelt'i sayabiliriz.
Gnmzdeki eitli aratrma ve zmleme yntemleri
nin yararland dilbilim ilkelerinin birou, Prag Dilbilim evresi'nce ortaya atlm grlere dayanmaktadr. Budunbilim
ve insanbilim alanlarndaki almalaryla tannan C. LviStrauss'un (do. 1908) aratrma yntemi olarak N. Trubets
koy'un sesbilim yntemini semesi, bu adan rnek olarak
gsterilebilir. Gerekten de, Prag Dilbilim evresi'nin ortaya at
t ve sonradan eitli insan bilimlerince benimsenen ilkeleri
bir dnya gr, bir reti ya da 1960-1970 yllar arasnda
moda olan bir felsefe akm (yapsalclk: Fr. structuralisme) ola
rak ele almak kesinlikle yanltr. nk, burada yalnzca bi
limsel bir aratrma yntemi sz konusudur.
Roman Jakobson
"Lingista sum: linguistid nihil

a me alienum puto" 1
R. JAKOBSON
. G iri gzlem leri.

XX. yy'n insan bilimleri alannda, zellikle de dil bilimleri
dalnda eitli etkinlik ve akmlara katlm, almalaryla bir
ok aratrmann dorultusunu izmi, ok ynl, ok boyutlu,
yaratc bir bilim adamdr R. Jakobson. Yaznbilim, halkbilim,
sesbilim, budunbilim, anlambilim, filoloji, eviribilim, bildiri
im kuram, vb. alanlardaki almalar birok dile evrilmi,
nerdii kavram ve ilkeler, dil bilimleriyle ilgili hemen her ya
ptn kaynakasnda yer almtr.
2 . Rom an Jakobson 'un yaam nda balca etkinlikler.
R. Jakobson (Moskova, 1896-Boston, 1982), Lazarev Ensti

ts ile 1914'te girdii Moskova niversitesi'nde karlatrma
l dilbilim, Slav dilleri ve halkbilim alannda renim yapt.
Genlik yllarnda, gerekilik akmnn gerilediini, buna kar1 "Ben dilbilimciyim: Dilsel olan hibir ey bana yabanc deildir." R. Jakobson,
Essais de linguistique gnrale, Paris, Minuit, 1963; Points dizisi, 1970, s. 27. R. Jakobson'un, Terentius'tan ("Homo sum: humani nihil a me alienum puto" ["Ben
insanm: nsan ilgilendiren hibir ey bana yabanc deildir"]) esinlenerek sy
ledii sz.
Dilbilim Kuramlar
33
lk tinsel ve estetik deerlerin stnln kantlamaya al

an simgecilik akmnn gelitiini gren R. Jakobson, nc iir
akmyla ve Mayakovski ile Hlebnikov'un srdrd gelecek
i (ftrist) akmla ilgilendi. Ayrca, kbizmin gelimesini ya
kndan izledi; non-figratif sanatn o dnemdeki temsilcisi MaIcvi'le dost oldu. 1915 ylnda, baz renci arkadalaryla bir
likte, ilk dilbilim evresi olarak bilinen Moskova Dilbilim evresi'ni kurdu. Bu dilbilim evresi, etkinliklerini yaznsal incele
me, lehebilim, halkbilim, budunbilim, dilbilimsel corafya ko
nusunda yapt aratrmalarla srdrd. R. Jakobson yine ay
n yllarda, Petersburg'da kurulmu olan Opoyaz (iir Dilini n
celeme Dernei) adl toplulukla balant kurdu. Moskova Dil
bilim evresi ile Opoyaz'm ortak almalar sonucunda da Rus
biimcilii denilen akm dodu (bkz. ileride Rus Biimcileri ve
Vladimir Propp blm). R. Jakobson, bu dnemde, daha ok
yazn sorunlaryla ilgilendi ama, dilbilim ve dil felsefesi alann
da F. de Saussure ile E. Husserl'in (1859-1938), sesbilim alann
da da J. Baudouin de Courtenay'nin dncelerini renme
olana buldu.
1920 ylnda ekoslovakya'ya gitti ve Prag'a yerleti. Bu
kentte, karlatrmal lbilim ve Slav dilleriyle ilgili aratr
malar yapt, daha sonra yakn dostu N. Trubetskoy (bkz. yukar
da Prag Dilbilim evresi blm) ile birlikte yapsal sesbili
min temel ilkelerini saptad. 1921'de ilk yapt olan Yeni Rus i
iri adl incelemesini yaymlad (bu kitab yazmay 1919'da bitir
miti) ve bu yaptnda zellikle Hlebnikov'un iirini zmledi.
ki yl sonra yaymlad ek iiri stne balkl kitabnda da
ek iirini Rus iiriyle karlatrd ve sesbilim ilkelerini iir di
line uygulad. Bu iki yaptta, Rus biimcilerinin anlayn sr
drd, daha sonra giderek yapsalcla yneldi. Bu ynelite,
Picasso, Joyce, Stravinski ve Braque gibi yaratclarn kesin bir
katks olduunu belirten R. Jakobson, Braque'in u szlerin
den esinlendiini de, yazlarndan birinde aka vurgular:
"eylere deil, eyler arasndaki ilikilere inanrm ben."
1926 ylnda Prag Dilbilim evresi'nin kurucular arasnda
yer alan bilgin, 1938 ylna dek bu evre'nin almalarn y
netti. almalarn odak noktasn da, dilbilim ve yeni yapsal
34
yntemler oluturuyordu. Prag Dilbilimetnesi'nin^ 1929'da

yaymlad Savlarm (bkz. yukanda Prag Dilbilim evresi b>lm) hazrlanmasna etkin bir biimde katlan R: Jakobson'un,
bu tarihten sonra genel dilbilim sorunlaryla (dilsel ilevlerin
aamalanmas, dizge ve yap kavramlarrnm esremli boyutun
yan sra> artsremli boyuta da uygulanmas, vb.) daha yalan
dan ilgilendii grld. Ama, bu arada, biimd akmm dorul
tusunda, yazn ve sanat sorunlarn ele almaktan geri kalmad.
Ayrca, fdayafeovski ve Pukin gibi Rus yazarlarm ve K. J, Erben ile K. H, Mcha gibi ek'airlerini ele alan incelemeler ya
ymlad.
.
1930 ylnda Prag niversitesi'nde doktorasn savunan ve
19334e Bmp'daki Masaryk niversitesi'nde ders vermye ba
layan R. Jakobson, 1939'da ekoslovakya'dan ayrlarak skan
dinav lkelerine gitti.
.
,
Danimarka'da birka ay kaldktan sahra, bir d Norve'te
yaad, ardmdan da sve'e geti. Kopenhag, Oslo ve Uppsa
la'da ders verdi. Kopenhag Dilbilim evresi (bkz. ileride Ko
penhag Dilbilim evresi blm) ile balant kurdu. 1941 y
lnda, Uppsala'da, Kindersprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze (ocuk Dili, Sz Yitimi ve Genel Ses Yasalar) adl yaptm
yaymlad. Ayrca, yine ayu yllarda, sesbilimse) tmelleri sap
tamaya ynelik aratrmalar yapt.
R.
Jakobson, 941'de skandinav lkelerinden ayrla
A.BJP'ne gitti. New York'ta C. Lvi-Strauss ile tant ve onunla
srekli olarak ibirlii yapt. 1942-1946 yllan iasutda New
York'ta Avrupa'dan g etmi Fransz ye Belikal bilginlerin
kurmu olduu cole libre des hautes tudes'de, 1946-1949 ara
snda yine New York'ta Columbia niversitesi'nde, 1949-1967
arasnda Cambidge'deki Harvard niversitesi'nde ders verdi.
1957'den Semra da, Massachusetts Institute of Technolog/d
(M-LT.) genel dilbilim ve Slav dilleri ve yaznlar retimi yapt.
Bii arada. New York Dilbilim evresi'nin alihalanna katld.
L. Bloomfield'in balatt ve Amerikan yapsalcl olarak bili
nen, dalmsal dilbilim (bkz. ileride Amerikan Yapsalcl
bim) akmna kar N.Chomsky evresinde (M.LT.'de) geli
en retid-dnmsel dilbilgisi (bkz. ileride Noam Chomsky
Dilbilim Kuramlar
35
ve retici-Dnmsel Dilbilgisi blm) akm, R. Jakobson

araclyla, Avrupa'da daha nce gelimi bulunan deiik bir.
yapsalclk anlayyla karlama olana buldu.
R. Jakobson, A.B.D'pde srdrd aratrmalarla, sesbi
lim kuramm gelitirdi, ocuk dili ve dil bozukluklar konusun
da ok nceleri balatt almalar derinletirdi, Amerikan
dilbiliminin uzun sre dlad anlam sorunlarna yneldi, dil
de para/btn ilikilerini irdeledi, dil ile br gsterge dizge
leri arasndaki bantlar ve dilbilim, il br bilim dlan ara
sndaki ilikileri aratrd, iirde dilbilgisinin ilevini ele ald,
eviri etkinliinin dilbilimsel zelliklerini; inceledi, Hint-Avrupa kkenli sylenlerin (mitlerin) karlatnlmasma yneldi, di
lin ses yapsn tanmlamaya alt.
Bu ok deiik alanlara ynelik olarak gerekletirdii
aratrma yazlan dnda birer oriak alma rn olan, ki
tap yaymlad R. Jakobson: Preliminaries to Speech Analysis (Sz
ncelemesine Giri, 1952; G. Fant ve M. Halle ile birlikte). Fun
damentals o f Language (Dilin Temelleri, 1956; M. Halle ile bir
likte), The Sound Shape o f Language (Dilin Ses Biimi, 1979; L.
Waugh ile birlikte).
Ayrca, dergilerde km yazlanndan yaplm semeler,
Franszca'ya evrilerek kitap biiminde yaymlanmtr: Essais
de linguistique gnrale (Genel Dilbilim Denemeleri) [2 cilt, 19631973], Questions de potique (Yazmbilim Sorunlar) [1973], Une
vie dans le langage (Dil inde Bir Yaam) [1984], Russie folie posie
(1986).' ;
*,
1967'de niversite hocalndan emekliye aynldktan sonra
dnyann eitli lkelerinde konferanslar veren, uluslararas
toplantlarn dzenleyicileri arasna katlan, dilbilimin yam sra
gstergebilirnin de yaylmasna katkda bulunan, zellikle drt
dilde (Rusa, ngilizce, Almanca, Franszca) yazd yazlar dil
den dile evrilen R. Jakobson dilsel ve yazmsal ayrntlarn karbaarm, sonsuz saydaki olgu arasndan deimeyeni sapta
yabilmi, salt gzlemle yetinmeyip her zaman soyut bir yap
kurmaya alm ve en nemlisi bilimsel yaklamla, sanatsal
bak am kaynatrmay bilmi, yaratc bir bilim adamdr.
36
XX/YzyIdaDilbilim ve Gstergebilp Kuramlar
Btn bilnset ve yarata yaam boyunca deiik dnem

lerde deiik dillerde yaymlad yazlarnn byk bir bl
m 1962-1984 yllar arasnda Setected Yfritings (Seme Yazlar)
bal alfanda, her biri yaklak Sekiz yz sayfalk yedi byk
ciltte, zgn biimleriyle biraraya getirilmitir.
3,
Rom an Jakobscto'm alnalarm cia tem el dorultuar.
Sesbilim. N. Thbetskoy ile birlikte sesbilimin kuruluu

na katkda bulunmu olan R. Jakbson, 1956'da M. Halle ile
birlikte yaymlad yaptn "Sesbilim ve esbilgisi" balkl b
lmnde dillerin sesbilimsel adan snflandrlmasn sala- ;
yan ikili kartlklar dzgesi(on iki ikili karthk) neriyord*
Bt kartlklar, btn dnya dillerinin bavurduu ajana ses
bilim zelliklerini saptamaya alan evrensel zellikli bir var
saymdan kaynaklanyordu. Bu varsayma gre, eitli dillerde,
aync sesbirim zellikleri arasmdaki ilikiler, iki kartbklara
gre dzenlenir. Bir baka deyile, sz knusu ilikiler, ayri
zelliklerin varlma ya da yokluuna gre saptanr. te, R. Jakobsn, btn.sesbilirriselajnnc zelliklerin ikili kartlklar
dizgesine, indirgenebilecei grndedir: nl/nl olma
yan,- risiiz/nsz olmayan; youn/dank; gergin/gevek;
titreimli/titreimsiz; genizsil/azsl; kesintili/kesintisiz;
keskin/bouk; engelli/engelsiz; pes/tiz; bemollemi/bemollememi; diyezlemi/diyezlememi.
B kartlklar dizgesi, eitli tartmalara yl amakla bir
likte geleneksel sesbilgisi betimlemelerine gre daha tutarl ve
daha yaln bir zmleme yntemi sunmaktadr.
R. Jakobson'un sesbilim alannda ortaya att ikili kartlk
anlaja, sonradan ikicilik adyla, anlambilim ve gstergebilim
alanlarnda (eitli dnmler geirerek) bilimsel snflandr
ma asndan yaygnlk kazanmtr.
Ruhdilbilim. R. Jakobson, ruhdilbilim sorunlaryla ya
kndan ilgilenmi, sesbilim ilkelerini ook dili, dil edinimi, dil
bozukluklar alanma uygulamtr. Ehlin ift zellik tadn
ne sren ve bu konudaki grlerini br dilbilimdlere gre
DilbilimRuiVmlar
37
en ak ve seik bir biimde ortaya koyan R. Jakobson, dil bo

zukluklarn da dilin bu. ift zelliine gre snflandrr. Konu
mak, R, Jakobson'a gre, iki ilemi gerekletirmek demektir;
Konuan kii bir yandan baz alardan birbirini artran,
birbirinin yerini alabilecek dilsel birimler arasnda bir seme
yapar (bu birimler arasnda benzerlik ildsi Vardr); te yan
dan da, setii birimleri gitgide daha karmaklaan bir biim
de birletirir (bu birimler arasnda bitiiklik ilikini vardr).
Demek ki, bir yanda seme ilemi, br yanda da birletirme
ilemi sz 'konuudur. Bilgin, dil bozukluklarn, seme ilemi
ile birletirme ilen srecinde ortaya kan bozukluklar olarak
belirler. Bu bozukluklar aklarken, aynca, eretileme v dzdeimece kavramlarna deinerek, benzerlik ilikilerinde g
rlecek bozukluun eretileme yapmay engellediini, bitiik
lik ilikilerinde grlecek bozukluklarn da dzdeimece
yapmay engellediini belirtip:
Bildiriim Rumm ye dilsel ilevler. Bildiriim kuram
nn ilkelerinden yararlanan R. Jakobson, her. eit dilsel bildiri
imin, alt temel enin birleimiyle olutuunu ortaya koyan
bir taslak gelitirmitir. Bu taslaa gre, konuucu (konuan ki
i, verici, gnderen) dinleyiciye (dinleyen kii, alc, gnderi
len) belli bir dzgden (kod, kurallar btn) yararlanarak bir
bildiri (ileti, mesaj) gnderir. Bu karlkl ya da tek ynl bildi
ri iletimi de belli bir balamda (d gerek) ve "balant" sala
yan bir oluk (kanal, fiziksel destek) araclyla gerekleir. Bil
diriimin gereklemesini salayan bu alt etkenden birinin
brlerine oranla daha ar basmas, bir baka deyile, bildiri
nin, etkenlerden herhangi birine ynelik olmas sonucu, alt de
iik ilev ortaya kar: anlatmsallk ilevi ya da coku ilevi
(bildiri) konuucuya ynîkflr), aj^ l l ^
yneliktir), yazn (sknat) ijeviya da iirsel ilev (bildiri, bildi
rinin kendisine yneliktir), stdil ilevi (bildiri, dzgdeki ok '*.
gulan aklamaya yneliktir), iliki ilevi ya da balant ilevi
(bildiriiol ynibdiriim kanalna yneliktii)bkHriim^R^
may ve srdrmeyi amalar), gndege ilevi (bdiri balama
yneliktir).
:,y"
R. Jakobson'a gre, bildiriim ilevi, insan dilinin temel i-
38
levidir ama, bu ilevi br ilevlerle birlikte ele alp deerlen

dirmek gerekir.
Yazmbilim. R. Jakobson'un etkinlikleri arasnda, yazmsal ve sanatsal dile ilikin aratrmalarn ayn bir yeri vardr. Bi
lim yaamna yazn sorunlarnn aratrlmasyla balayan ve
bu alanda Rus biimlerinin nde gelen kiileri arasna katlan
R. Jakobson, yazn olayn bir dil olay olarak grr ve bata iir
olmak zere eitli yaznsal ve sanatsal sylemleri inceler. Ona
gre, yazmbilimin konusu, yazn deil yaznsallktr, yani belli
bir yapt yaznsal yapan eydir. (Yaznsallk kavram Rusa'da
literaturnost terimiyle belirtilmiti.)
Gerekten de R. Jakobson'a gre yazmbilim, her eyden
nce, "dilsel bir bildiriyi bir sanat yapt yapan nedir?"'sorusu
na yant anar. Bir baka deyile, yazmbilimin inceleme alam,
dilsel sanat teki sanatlnian ve br dilsel davranlardan
ayran zelliklerdir. Bu adan, yazmbilim, yazm ilevini (ya da
sanat ilevini) dilin br ilevleriyle olan bants asndan
mdr). Geni anlamda ele alndnda, yazmbilim, R. Jakob
son'a gre, yalnzca yazmsal ya da iirsel ilevin ar bast i
irleri deil, br ilevlerden birinin yazmsal ileve gre stn
lk tad metinlerdeki, yaplardaki yaznsal, ilevi de inceler.
zmleme asndan da dilbilimsel yntemi kendine rnek
alr. (Bkz. ileride Gstergebilim Kuramlarna Genel Bir Yakla
m'n 4. altblm.)
Bu arada R. Jakobson'u yazmbilimsel ve dilbilimsel yakla
mlarnda en ok etkileyen olayn airlerle ve nc ressamlarla
kurduu yakn iliki olduunu, incelemelerinde ounlukla bu
kiilerin yaptlarn ele aldm da unutmamak gerekir.
K openhag D ilbilim ev resi
1. G iri gzlem leri.

F. de Saussre'n dil konusunda verdii derslerin biraraya
getirilip yaymlanmas (bkz. yukanda Ferdinand de Saussure,
Cenevre Dilbilim Okulu ve ntoine Meillet bolm) ve Prag
Dilbilim evresi'nin (bkz. yukanda Prag Dilbilim evresi b
lm) dil sorunlarm yeni br yntemle deerlendirmesi sonu
cu, ada dilbilim salam temeller stne oturtulmutu. Bu
nun etkisiyle de, eitli insan bilimleri dilbilimsel yaklaanlara
ilgi duymaya balam^ dilbilim alannda uzmanlam kiiler
de kuramsal tartmalara ynelmilerdi. Gerekten de, dilbilim
sel ilke ve kavramlar saptamaya ynelik etkinliklerin giderek
yaygnlat bir dneme geilmiti artk. Bu etkinliklerin ba
nda da, dilbilim tarihinde Kopenhag Dilbilim evresi (Ko
penhag Dilbilim Okulu da denir) diye adlandrlan topluluun, yepyeni bir kuram oluturma abalan geliyordu.
2. Kopenhag D ilb ilim
e v re si'n in ku ru lu u .
Danimarka'daki genie dilbilgisi almalarndan (zellikle

Rasmu Rask [1787-1832], Vilhelm Lhomsen (1842-1$27J ve Ot
ta Jespersen'in [1860-19431 aratrmalar) [bkz. ileride Otta Jespersen lm] esinlenen Vgp Brondal [1887fl9421, Louis
Hjelmslev [1899-19651 ye HansJ. Uldall 1931 ylnda, zgn bir
dil kuram gelitirmek amacyla Kopenhag Dilbilim dvresi'ni
kurdular. 1935'te Londra'da dzenlenen II. Uluslararas Ses Bi-
40
limlerikumltay'ndaL. Hjelmslev,P. Uer ve H. J. ldallesbirimbilim (fbnematiky1 adm verdikleri yeni bir sesbilim kura
mndan sz ettiler. 1936 ylnda,. Kopenhag'da dzenlenen
Uluslararas Dilbilimciler Kurultay'ndysa L. Hjelmslev ye H.
J.U
SZ
Ancak. L. Hjelmslev e H. J. Uldall'm birlikte atmalar

pek uzun srmedi. 1935'te ortak yapt olarak yaymlanacan
duyurduklar Outiine o f GlossenmticsiGosemagan Ana izile
ri) adb kuramsakyaklam ancak 1957'de Tyavux du Cercle linguistfueeCopenhag ue'n (KopenhagDbilim evresi almalan)X. cildinin ilk blmnde H. J. UldaU adia kt, te yan
dan; V. Brondal, o dnem iin yapsalcln bildirgesi saylan
"Linguistiqe struturale" ("Yapsal Dilbilim") balkl incele
mesini yaymlad (1939'da yaymlanan bu yaz somadan, Essais
de linguistque gfrirale [Genel Dilbilim Denemeleri, 1943] adl
yaptta yer ald). L. Hjelmslev de, genel dil krammm terid ya
pt olan Omkring sprogteoriens grundlaeggelseD Kuramnn
Kuruluu evresinde) adl Danca incelemesini bastrd (1943).
Kopenhag Dilbilim evresi'nin, kurulu yllarnda gerek
letirdii bu incelemelerin birou, L. Hjelmslev ile V.
Brondal'in 1939'da birlikte kurduklar Ata Linguistica dergisin
de ve 1944'te yaymlanmaya balayan Kopenhag Dilbilim evresi
almalar'nda. kmtr. evre'nin etkinliklerini yanstan bir
baka dergi de 1934'ten balayarak dzensiz olarak yaymlanan
Kopenhag Uilbiliriv evresi'nin Bdlfeiin'idir.
Bu kurultayda L Hjelmsfev ile karlaman A. Martinet, ona fonematifc terimini

deitirmesini sylediini,'f^brttr ve bu konuda u ilgin aklamada bulunur
"Bak dostum, dedim ona, ini, fonematik olamaz, (^nkiltz flieilgilenilmiyor buiada, 'pfaone' ('e') esini kulbuunamak gerddr. (...] Ve ertei yalmasma
gloematik adm vermiti." (Aktaran F. Dosse, Histoire du stnctumlkme l, Paris,
La D6couverte, 1992 (Le Livrede Ppche, biblio essais dizisil s. 92-93.)
.
2 Bu metin, Prag Dilbilim evrî'Hin l ^ ' d e addadi^ sesbUinsel s^daHa ayn
etkiyi yapmtr.
: '
;
Dilbilim Kuramlar
3.
4l
K uram sal grler.
F. de Saussure' bir nc olarak gren Kopenhag Dilbilim

evresi, dil incelemelerini yapsalc ilkeler erevesinde ele al
maya ynelirken, bu ilkeleri Prag Dilbilim evresi'nin yapt
gibi sesbilimse! temeller stne deil, mantksa! temeller st
ne oturtmaya almtr.
evre'yi oluturan dilbilimciler incelemelerini ana dilleri
olan Danca dnda Franszca ve ngilizce olarak da yaymla
mlardr.
Viggo Brondal (Kopenhag, 1887-Kopenhag, 1942).
Roman dilleri uzman olan V. Brondal yeni bir eriel dilbi
lim kuram gelitirmeyi tasarlarken dile mantn kavramlanyla yaklat. Dil felsefesinin amacnn dilsel ulamlarn (kategori
lerin) saysn ve tanmlarn aratrmak olduunu ileri sryor
ve bu ulamlarm btn eitlilie karn, her yerde ayn olduk
larnn kantlanmasyla insan dncesinin temel zelliklerinin
belirlenebileceine inanyordu. Bu amala da dilin yzeysel d
zeyinde yer alan ses boyutuna .ilikin ltlere deil de derin,
mantksal dzeyde bulunan anlama ikin ltlere dayanarak
sylemin blmlerinin (szck trleri) yeni bir kuramn geli
tirdi: Ordkiasseme. Partes orationis. Studief ver de sproglige Kategorier (1928). (Bu yaptn Franszca basmies parties du discours
[Szck Trleri] adyla 1948'de gerekleti.)
V. Brondal yukarda szn ettiimiz"Yapsal Dilbilim"
balkl nemli yazsnda da XIX. yy'da yaplan karlatrmal
dilbilgisi almalarm Reitli alardan eletirdikten sonra, bi
limlerin, artk, yeni gr alarm benimsediklerini ve yeni
kavramlar ortaya attklarm vurgular. V. Brondal'e gre, a
mzda, bilimler, inceleyecekleri nesne iindeki iliker an ele
almaya alrlar. YenTdilbilimselgr de, ilikiler an incele
meye ynelirken yeni kavramlara dayanmaktadr. Bu kavram
lar arasnda zellikle esremlilik, dil ve yap kavram byk
nem tar. V. Brondal, sz: konsu yazsnda, b kavramlann
deerini tek tek belirtir. ylece, Kopenhag Dikilim evre-
' 42
X X . Yzylda Dilbilim re Gstergeblim Kuramlar
si'nin temd ilkderinden biri edim kramnoyutiuuve genel

lii .konusunda nemli aklamalarda bulunmu olur.
Ama V. Brondal'in, matematiksd' kin lie, yapyanem
veren bir yaklam ortaya koymakla birlikte, ta rih i troyuta ve
devinime de aik bir dilbilim tasarlad mutulmamaldr. Ni
teldin V. Brendal, dinamik bir anlay da benimseyerek, dil oh
ulann yalnzca kapal bir dizge iinde deil, geliimleri iinde
dede almak gedrtibteinanr.
V. BrondaTin br nemli yaptlar arasnda Franszca ola
rak da baslm u iki kitab zdlikle belirtebiliriz: Substtatet
emprunt en roman etengerm anique. tude sur 'histoire de sons et
des Piots (Roman Dili ile Germen Dilinde Altkatman ve Aktar
ma. Seslerinve Szciiklerin Tarihi stuhe nceleme) {ilginin

1917'desunduudoktora tezinin bir blmnn bil Franszca
/. basm 1948'de gerekleti]; Thories des prpositions, (lgeKu
ramlar) 11950] (yaptn zgn ad Ihvepositianemeis Theon'dir
ve bu biimiyle 194(yta baslmtr).
Louis Hjelmslev (Kopenhag, 1899-Kopenhag,1965).
Kopenhag Dilbilim evresi'nin grlerini asl yaygnlat
ran kii L. Hjelmslev'dir. DanimarkalI karlatrma]! dilbilgisi
uzman H- Pedersen'in (1867-1953) rencisi otah ve yeni-dilbilgidlerin geleneinde yetimi bulunan L. Hjelmslev, F. de
aussure'n, E. Sapirtn (1884-1939) ye Rus biimdlerinin g
rlerinden yararlanarak yazd Prindpes<k grcmmir gnrale
(Genel Dilbilgisi lkeleri) (1928] dl yap^ndari sonra doktora
tezini savuiidu-.tudesbaltiques (BaltkDiUeristnencelemeler) [1932]. 1926-1927 yllan arasnda, Paris'te, J. Vendryes ve A.
Meillet'nin derslerini izledi ve giderek Sassure'c dilbilimin
kavramlarna yddi- 193'den sonra, almalarm Y. Bneaidal
ve H. J. Uldall ile biriikte 8mdrd; g^3itirdii dbilim kuramnac^ io san a^ adm verdi: Bu konuda, yukarda szn
3 L. Hjelmslev ile H. J. Uldall'nilk ol*rakI935 ylnn sonlam doru ortaya atbklan gtmttiik terimi Yunanca'dald "gk>ssa"dan (dil) gelir. L Hjlmajev, daha
kmahurmdayâlmanye terimlerdir.
Dilbilim Kuramlar
.4 3
ettiimiz Synppsis o f an Outline of GlossemnticsH yazd (H. J, ldall ile birlikte). Daha sonra, 1943'te, glosematiin temel yapt
Omkring sprogteorieris grUndlaeggele'yi yaymlad. Trke'ye Dil
Kuramnn Kuruluu evresinde ya da Dil Kuramnn Temel lkeleri
balyla aktarabileceimiz bu nl yapt, Saussure'c gr
lerin dzenlenmi ve btnlenmi biimidir. 1953'te ngiliz
ce'ye (Prolegomena to a' Theory o f Language), 1968'de de Fransz
ca'ya (Prolgomnes une thorie du langage) evrildikten sonra
yaygnlk kazanan b almasnda L. Hjelmslev kesin bir ku
ramsal aba iine girerek, yeni kavramlar ve yntemler ortaya
atar. Amac, ^dil cebin diye adlandrd bir inceleme yntemi
oluturmaktadr. Bi dil cebiri, yalnzca var olan ya da var ola
bilecek doal dilleri deil, aa anlatm ve ierik dzlemlerini
kapsayan btn gsterge dizgelerinin yapsn inceler. Bir ba
ka deyile, dillerin grnteki eitlilii altnda yatan dei
mez, ortak zellikleri aratrr. L. Hjelmslev, dili, dild olgula
rn (fiziksl, fizyolojik, toplumsal, vb.) yn blrak deil/ kendi
kendine yeterli bir btn, kendine zg bir y ap olarak grr.
Sz konusu yapy inceleyecek olan matematiksel-mantksal
kuram (dil cebiri) da tmdengelirnli olmak zorundadr. Kura
mn doruluu deney verilerine gre deil, u koulu yerine
getirmesiyle saptanr: I. Kuram tutarl olmaldr: Daha doru
su, kendi iinde bir eliki tamamaldr; 2. Kuram tmkapsayc .olmaldr: Dzenlenen kuramsal aygt, bir btnce4iin
deki eler toplamna uygun olmaldr; 3. Her iki koula uyan
yntemler aramdan en yaln olan semelidir.
L. Hjelmslev, bu koullara uyan dil kuramn deneyimsel
(ampirik ya da grgl) ve tmdengelimli diye adlandrr. An
cak, buradaki deneyimsel teriminin apayri bir anlam vardr. L.
Hjelmslev'in deneyimcilik fgrgllk) ilkesi 'olarak adlandr
d olgu, hemen yukarda belirttiimiz gibi "betimlemenin e
likisiz, tmkapsaya ve elden geldiince yaln olmasndan
baka bir ey deildir. Bu nedenle, L. Hjelmslev'in duraksaya-'
rak kulland deneyimcilik ve deneyimsel kavramlarn baka
anlamda yorumlamamak gerekir. Bugn artk, yanl anlal-
44
X X , Yzylda Dilbilim ve GstergebilimKuramlar
malar nlemek amacyla, sz konusu kuram deneyimse! ve

tmdengelimli olarak deil de, varsaymsal-tmdengelrmli diye adlandrabiliriz.? Gerekten de L. Hjelmslev'in kuram, deneyimsel verilerden (deney verileri) bamsz olarak ye belli
ncllere dayamlarak oluturulmutur. Ama, baz ncller, ku
ramn uygulanabilmesi (deney verilerine uygulanabilmesi) iin
gereken koullar da yerine getirir. Bir baka deyile, bu ncl
lerin, elden geldiince genel olmaian nedeniyle, deney verileri
ne uygulanma olaslklar da ok fazladr. Tmdengelimli ku
ram da bylece amacna uygun duruma-getirilmi olur.
Dorudan doruya bilimkuramsal (epistemlojik) temeller
re bavurularak oluturulan glosenatik, inceleme konusu ola
rak en geni anlamyla metinleri ele alr; herhangi bir dilde var
olan ya da var olabilecek bu metinleri blmlere ayrarak ve
deitirim denil^ ynteha bavurarak, temelde yatn dizgeyi '
ortaya'karmaya a l n :
L. Hjelmslev, F. de SauSsur'n btn kavramlarm deiik
lie uratt gibi, steren/gsterilen kilisini ve biis/tz kar
tln da kendi asndan yeniden dzenler. Bu dzenlemeye
gre, ses dzlemine anlatm, anlam dzlemine de ierik adm
vermekte;.ayrica,herikidzlemde;de,birimlermîmiiletdzn birbirinden ayrt etmektedir. Bylece, iki dzlem ve drt
blm saptanm plur: Anlatmn tz ve anlatmn biimi;
ieriin tz ve ieriin biimi (ada dbilimin ve gstergebilimin dorultusmu deitiren ok nemli bir saptamadr bu).
L. Hjelmslev, bir dilbilim kuramnn, tzleri deil, biimleri
'aratrmas gerektiine inanr. Sz konusu biimi de/gerek anlaUm.gerekse ierik dzlemlerinde trde eler arasndaki iliki
ler a iinde arar. nk, dilsel birimler tzlerine gre deil,
ilikiler a iindeki yerlerine gre tanmlanir. (Bkz. ileride GstergebilimKuramlarmaGenel BirYaklam'm 4altblm.)
Demek ki, glosematik; ikin bir kuramdr ve dilii, dei
mez eleri aratrr. ..
.
A. J. Greiiras'a gre, modem dilbilimin gerek kurucusu
dian L. %etaslev> matematiksel modeli ^
5 Bkz. A. J. Greiaas ve). Courts, Stmotiqu. D iciionm irt raisonti fk la thorie du
Dilbilim Kuramlar
45
masnda temel olarak ele alm ve glosematikte soyutlamann

mantn en u noktasna kadar gtrmtr.
L. Hjelmslev'in, yine 1943'te yazd ama ancak 1963'te.yaymlanabilen Sproget (Dil) adl yapt da DilKurcmmMên^-keleri'nde yer almayan artsremli gr ele alr. L. Hjelmslev,
bu yaptta, tarihsel dilbilgisinin bir yorumunu yapar ve yapsal
yntemin altnda dilleri snflandrmaya alr. Ona gre,
"dilbilim yalnzca tipoloji sayesinde tamamyla genel bak a
larna eriir ve bir bilimi haline gelir."6
te yandan, t, Hjelmslev'in, 1947-1957 yllan arasnda, e
itli dergilerde yaymlad dilbilim denemelerinin bir blm
ilkin 1959'da biraraya getirilmiti. Glosematii kimi alardan
derinletiren bu yazlar 1971'de (bazlan ngilizce'den Fransz
ca'ya aktarlm olarak) yeniden yaymland: Essais linguistiques
(Dilbilim Denemeleri). Bu denemeler arasnda zellikle "Lingu
istique structurale" ("Yapsal Dilbilim"), "L'analyse structurale
du langage" ("Dilin Yapsal zmlemesi"), "La stratification
du langage" ("Dilin Katmanlamas") ye "Langue et parole"
("Dil ve Sz") Saussure kuramnn yeni bir dzenlemesi olarak
grlebilir.
L. Hjelmslev'in 1985'te de Nouveaux essais (Yeni Denemeler)
! adl ldta^ yaymland, :
L. Hjelmslev, aynca, alma arkadaanyla birlikte sesbilgisi ve sesbilim konulalm ele alan aratrmalar yapm vebun?lan On the Prifciples o f Phonematics (Sesbirimbilim ilkeleri st ne) adyla yaymlamtr (1935 ve 1937). Bu kitapta sz edilen
yeni bilim dal (fonematik yani sesbirimbilim), sesbilimleri
kesitleme, belirleme ve snflandrma asndan inceler.
L. Hjelmslev, H.J. Uldall ve V. Brondal'in ncln yap

tktan Kopenhag Dilbilim evresi'nin etkinliklerini ve bu evjre'nin oluturduu glosematik adl kuram yakndan izlemi
uygulam aratrmaalar arasmda aellikle u kiileri saya
biliriz: Structure immanente de la langue franaise (Fransz DiHnin
(ve
il Bkz.L. Hjelmslev,
Paris, Minuit, 1966, s. 129.
kin Yaps) [1965] adl nemli yaptyla tannan Knud Togeby

(1918-1974), Paul Pideri^hsen (l. 1964), Marie ve Anders Bjerrum, Aae Hnsen, Niels Ege, Henin Spang-Hahssen, E
Fischer-Jrgensen, Jens Holt, glosematii spanyolca'nn yaps
na uygulayan Emilio Alarcos-Llorach, vb.
'
4 . So n u gzlem leri.
DanimarkalI dilbilimcilerin giriimiyle oluturulan ve gi

derek dnya dilbilim tarihinde nemi tartlmaz bir yer tutan
Kopenhag Dilbim evresi'nin almalaryla dilbilim kuram
daha biimsel, daha mantksal bir grnm alm, bu genel d
kuramn izleyenler doal dilleri yalnzca ses dzleminde be
timlemekle yetinmeyip, anlamsal dzleme arlk vermilerdir.
te yandan, bu evre'nin gelitirdii glosematik, doaldillerin yam sra baka gsterge dizgelerini de zmleyebilecek ni
telikle, genel, evrensel bir kuramdr. Bu adan, L. Hjelmslev'iri
Dil Kuramnn Temel tikeleri &dk yapt, zellikle de bu yaptn
2 2 . blmnde gsterge dizgelerini ele> alan incelemesi, yllar
sonra A. J. Greimas tarafndan gelitirilecek mantksal-matematiksel gstergebilim kuramnm ilk tutarl ve salam tasla ola
rak sterileiHr (bkz. ileride Algirdas JulienGreimasve Paris
Gstergebilim Okulu blm). Yine bu balamda, R; Barthes
da 1960'l yllarda getirmeyi tasarlad, hatta bir elkitabrp
yazd kendine zg gstegebilim yaklamnda L. Hjelmslev'in kavram ve ilkelerinden byk lde yararlanr (bkz
ileride Roland Barthes blm). ,
Ksacas Kopenhag, Dilbilim evresi'nin ve bu arada L.
Hjelmslev'in almalar yalnzca Danimarka'da deil bata
Fransa ve A.BJD. olmak zere dnyann eitli lkelerinde ilgi
grm, zellikle bilimkuramsal deeriyle dil zmlemeleri
ne, dilbilgisi aratrmalarna, anlambime ve gstergebUime
~ byk katkda buhmmutur^ ^ v
'
Glosematik kuramnn terimsel adan youn ve kapal bir
dzen iermesi, baz dbilimdler taralndan eletiri konusu da
yaplmtr; ancak, gerek ve yeni bir evrenseldi] kuram, birbi-
Dilbilim Kurandan
47
riyle tanmlanabilecek tutarl kavramlar ann kurulmas ve bu

a eksiksiz biimde ve saptrmadan yanstabilecek yeni terim
ler dzeninin saptanmasyla yaratlabilir.
;
L. Hjelmslev ve evresindeki yakn arkadalar da bunu bedinlemelerinde ve bilimsel sylemlerinde rnek bir biimde
gerekletirmilerdir. Bu nedenle gloselnatik kuramnn tam
anlamyla bir stdil olduu ve her mantksal, matematiksel
stdil gibi, anlalabilmesi iin youn bir n alma gerektirdi
i unutulmamaldr.
Amerikan Yapsalcl
. G iri gzlem leri.
XIX. y/da Hint-Avrupa dillerine ynelik karlatrmal

dilbilgisi, yntemleri, hem Avrupa'daki hem de Amerika'daki
dil almalarn byk lde etkilemiti. Ama, XX. y/m balarnda, Avrupa'da, tarihsel dilbilim yerini esremli dilbili
me brakrken, Amerika'da da, Hint-Avrupa dillerinin incelen
mesinden uzaklalarak, Kuzey Amerika yerli dillerinin betim
lenmesine geildi. Dorudan doruya szl gelenee dayanan
Amerika yerli dilleri, birbirlerinden deiik zellikler tadkla
r gibi, Hint-Avrupa dillerindekilerden deiik ulamlar (kategp: riler) da-ieriyorlard. Demek ki, bu konuda yaplacak dilbilim
sel bir betimleme, yazl btnceye deil de, szl btnceye
dayanmak zorundayd; ayrca; bu tr bir betimlemede de, kar
latrmal dilbilgisi yntemleri kullanlamazd. te, bu neden
lerden tr, Amerika'da, .zellikle XX. yyfn balarndaki dil
almalarnda, daha ok Kzlderili topluluklarn inceleyeli
baka bilim dallarndan (insanbiln, budunbilim, toplumbilim,
ruhbilim) yararlanma yoluna gidildi.
XX. y/n balarnda, Avrupa'daki dilbilimciler, eitli d
zeylerdeki dilsel elerin dzenini aratrmaya ve bu ele
arasndaki karlkl bantlar saptamaya alrken dizge, ya
p kavramlarn ortaya atmlard. te yandan, Amerikan dil-K!
bilimcileri de, hemen hemen aym dnemlerde, zgn bir yap!
kavram gelitirdiler: Onlara gre, yap, elerin birbirleriylebirlemesinden ve birbirinin yerini almasndan douyordu;
v Avrupa yapsalcl, eler aras karlkl bantlara arlk-
Dilbilim Kuramlar
49
verirken, Amerikan yapsalcl, dilsel eleri yerlerine, geir-,

dikleri esremli deiimlere, birbirlerinin yerini almalarma,
daha dorusu dalmlarna gre betimliyordu. Bylece, baz
alardan ayn dorultulara ynelseler de, Avrupa ve Ameri
ka'daki dilbilimcilerin, ayn dnemlerde, esremli bir yakla
m benimsedikleri, szlii dilin yapsn betimlemeye yneldik
leri grlr. te Amerikan dilbiliminin bu balang dnemi
Amerikan Dilbilim Okulu ya da Amerikan yapsalcl diye
adlandrlmaktadr. Sz konusu dnemdeki kuramsal ve uygu
lamal dilbilim almalarn srdren dilbilimciler arasnda da
zellikle F. Boas, E. Sapir, L. Bloomfield ve Z. S. Harris sayla
bilir.
'' '
2 . A m erikan yapsalclnn kurucular.,
Franz Boas (Minden,Westfalen, 1858-New York, 1942).

Bir insanbilimci ve budunbilimci olmasnn yan sra, yerdilbilgicilerin grlerinden de esinlenen Alman kkenli F. Bo
as, Amerika yerli dilleri stne aratrmalar yapan ilk bilim
adamlarndan biridir. 1887'de A.B.D'ne' yerletikten sonra
1899'dari balayarak Columbia niversitesi'nde ok sayda
aratrmac yetitiren F. Boas, Amerika yerli dilleri stne ya
plm betimlemeleri Handbook of American Indian Languages
(Amerika Yerli Dilleri Elkitab) (I; II, III; 1911,1922,1939) balk
l nemli derlemede yaymlamtr: Bu yaptta, Amerika kta
sndaki yz elli bee ayrlm binin stnde dil ele alnmakta
ve eitli topluluklann yaamnda dilin nemi ortaya karl
maktadr. F. Bas'n bu giriimiyle, daha nce iktisat ve kltr
asndan incelenen topluluklar, artk dil asndan, zellikle de
szck daarc asndan incelenmi olmaktadr. te yandan,
F. Boas, bu elkitabna yazd bir giri yazsnda, hem dillerin
betimlenmesinde izlenecek ilkeleri belirlemeye alm, hem
de betimleme iin gereken n ahmanm (btiinceyi hazrla
mak iin yaplacak dilsel sorutum) yntemini saptamtr. De
iik yllarda yazd yazlan da Race, Language and Culture (Irk,
50
EM ve Kltr) [1940] adl yaptnda toplayan F. Boas, grle

riyle Amerikan dilbiliminin nclerinden biri olmutur. E Boas'm br yapttan al uzmanlk alan olan insanbilime yne. liktir.
> * Edward Sapr (Lauenburg, Almanya, 1884-New Haven,
Connecticut, 1939).
Klasik filoloji renimi gren, Germence konusunda uz
manlaan ve bu arada Hint-Avrupa dilleriyle yakndan ilgile
nen Alman kkenli E. Sapir, F. Boas'n rencisi olmu ve onun
etkisiyle Amerika yerli dillerinin betimlenmesine ynelmitir.
1909'da doktorasn savunduktan sonra Kanada'da (1 S[0-1925),
ardndan da A.B.D'nde Chicago (1925-1931) ve Yale'de (19311939) ders veren E. Sapir, gerek 1921 ylnda yaymlad Language. An Introduction to the Study o f Speech (Dil. Konumann
incelenmesine Bir Giri, 1921) adl yaptyla, gerekse 1925' te ki*.
rulan Language (Dil) adl dergide kan yazlaryla, genel dilbi
lim ile budunbilim alannda yeni grler ortaya atm ve
Amerikan yapsalclnn birinci dorultusu olan anlk
Dil olgularyla kltr olgular arasnda yaknlk bulundu
unu ileri sren E. Sapi'e gre, dil, dah dorusu dilsel davra
n, bireyler arasndaki bildiriimi salayan toplumsal etkinlik
tir; tpk sanat, dinsel tren, toplumsal davran gibi simgeler
den plan bir dizgedir. almalarmda dnce, gerek ve dil
arasndaki ilikileri ele alan Sapir, dilsel davran simgesel bir
yap olarak grrken, bu yapnn, i zellikleriyle dnceyi
anlattna, yansttna'inanr. E. Sapir, btnlenmi bir betim
leme yntemi oluturmamtr ama, zellikle sesbilim alannda
ki incelemelerinde, yapsal dilbilim ilkelerini izlemi ve gelitir
mitir. Esreinli/artsremli ve ierik/anlatim kartln be
nimsemi, dilleri, yazya dayanarak deil szl zelliiderine
dayanarak betimlemi ve dilsel elerin eklemleniiyle deerle
rini saptamaya alrrttz. Szgelimi, 1925'te Language dergisin
de yaymlad "Sound pattems in language" ("Dilde Ses Ka
lplan") adl yaznda sesbilgisi ile sesbilim arasndaki ayrm
Dilbilim Kuramlar
51
yaptktan sonra, sesbirimlerin yapsal snflandrmasndan oz

eder. E- Sapiriin dilbilimsel inceleme dzeyleri asndan getir
dii bir yenilik de, sesbilgisel ve sesbilimsel dzeylere, bir
nc dzeyi eklemesidir: Biimbilimsel sesbilim dzeyidir
bu. E. Sapir, yalnzca ses boyutuyla deil, anlam boyutuyla da
ilgilenmitir. Yukarida da belirttiimiz gibi, dncenin dil in
celemelerinde nemli bir yer tuttuunu ileri srer. Gerekten
de, E. Sapir'e gre, dillerle dnya grleri arasnda yakn bir
iliki vardr. Gerek E. Sapir, gerekse B. L. Whorf, belli bir toplu
luun konutuu dile bakarak, o topluluktaki bireylerin dn
ce yapsnn saptanabileceine inanr (bu varsaym, sonradan
Sapir-Whorf varsaym olarak anlacaktr). . "v:
E.
Sapir, Language adl yaptnda, tmcedzeyine ynelik
olarak gerekletirdii almalarnda da zgn sonulara ula
mtr. Tmce boyutunu, dilin yanstt eidi kavram ulamla
r (kategorileri) asndan inceler. Bu kavram ulamlar da ikiye
ayrlr: Bir yanda somut kavram ulamlar ya da temel ulamlar
(bir kkle ya da tretme yoluyla belirtilen zne, nesne, eylem,
vb.), br yanda da bir bant belirten kavram ulamlar (kip,
zaman, say, cins, vb.) vardr. E. Sapir, bu iki kavram beine
dayanarak, tarihsel grlerden bamsz bir dU snflandrma
s nerir. Bylece, dilleri ortak bir kkene, akrabalk ilikilerine
gre deil, kavramsal ulamlara gre snflandrr. E. Saphfin
szdiîm konusundaki grleri, sonraki yllarda, Z-S Harris
ve N. Chomsky'nin ekirdek tmceler konusunda ortaya ata
caklar ilkelerin temelini oluturur.
E. Sapi'in eitli dergilerde km yazlarnn ou 1949^3
D. G. Mandelbaum tarafndan yaymlanan Selected Writings c f
Edward Sapir in Language, Culture and Personality'd e (Edward
Sapiflin Dil, Kltr ve Kiilik Konusundaki Seme Yazlan)
biraraya getirilmitir.
Leonard Bloomfield (Chicago, 1887-New Haven, Con
necticut, 1949).
i
Amerikan yapsalcl iindeki ikinci grn ncln
kiidir L< Bloomfield. E; Sapi/in anlk yaklamn
yapan
52
X X . Yzylda DiJbiliro ve Gstegebilim Kuramlar
eletirerek kar-anlk ya da mekanikli gr ileri srm- <

' t r . " ; ' ' v;.
/, ^
L; Blpmfield, Almanca alannda uzmanlatktan sonra, s-3
rasyia Hint-Avrupa dilleri, Amerika yerli dilleri ve genel dilbi
lim sorunlaryla ilgilendi. 19 0 9 ^ doktorasn veren L. Bloom- ;
field 1914'te An Ihtrouetim totbe S tu d y o/ m g m g e0 nce\e-j
meine Bir Giri) adl almasn yaymlad. Bu yaptnda-W.|
Wvrtdt/un .(1832-1920) rihbilimsel, tarihsel ve anhk gle-J
rinden esinlendi. Daha sonra J B. VVatson'm (1878-1958); ama|
daha k da A. P. VVeiss'n grleHpin etkisiyle davran,ruhbillm anlaym benimsedi ve esremli dilbilim almala-
tn dorudan doruya davranla duyahandrarak srdrl
meye balad. Bylece, anlklktan uzaklaarak mekanikiki benimsemi oldu. Bu alandaki grlerini de 1925 ylnda.'i
kurduu Ltnguage adl dergide yaymlad. Szgelimi "A set f-j
postulates far the sdence of language" ("Dil Bilimi in Bir On-gerekler Dizisi") [1926] adl yazsnda, kendi tasarlad betim
leme ynteminin temel ilke, kavram, varsaym ve ilemlerini <
tanmlad.
..-'i ' .--..'
;
L. Bloomfield, daha sonra karlatrmal yntemle betimle-1
yici yntemin bir bireimini yaparak, dilbilim tarihinin bata ,
gleh yaptlarndan birini yazd: 1
(Dil) [1933]. Bilimsel :
nesnellii arayan L. Bloomfield, bu yaptnda, ruhbilimdeki
davranla dayal mekaniki bir anlay lîm seye^:dili, t
dnce, us, isten gibi etkenlerden bamsz olarak ele alm,
zmlemelerinde anlam boyutunu dilbilim dna itmi, an-lam sorununa ok kat bir bak asyla yaklamtM,1 0 na gre, :
dilbilimci yalnzca grd/iittii gsteren boyutunu incelemekle ykmldr. Tetnel bir davrarubiimiolah dil de her
davrann ihceleniinde benimsenen drt/tepki (uyaran/yant) taslana gre ele alnmaldr. L. Bloomfield'in bu yaptta
gelitirdii yapsalclk, konuan kiilerin olturduu szce
ler toplamm (btnce) inceleme konusu olarak ele alr ve b
sozririerin i zelliklerini arahnr. Avrupal yapsalclar ayru,
yMiarda dil/sz kartl benimserken, L. Bloomfieldsz ol
gusunu benimseryalnzeaincelenecek szceleri do, seslerden
oluan bir dizi, bir anlatm olarak grr; bu szcelerin adaiuy-
/Oilbilim Kuramla
53
la dorudan doruya ilgilenmez. L. Bloomfieid'in gstere bo

yutuna ilikin zmleme yntemi, ncelikle sz zincirini e
lerine ayrtrr, ardndan da bu elerin, szce, tmce, biimbirim iindeki yerlerini, dalmlarn saptamaya alr. Dalm'
(ng. distribution), genel olarak, ses, biim ya da szdizim dze
yindeki bir birimin iinde yer alabilecei balamlar toplamdr,
ite, L. Bloomfieid'in yapsalclk anlay, dorudan doruya
dilsel birimleri' dalmlarna gresruflaridrmaya dayanan,
davran, mekaniki bir dilbilim akmdr.
Srasyla Cindnnati (1909-1910), Illinois (1910-1913), Ohio
Eyaleti (914-1927), Chicago (1927-1940) ve Yale (19404946)
niversitelerinde Alman dili, karlatrmal dilbilgisi ye genel
dilbilim dersleri veren L. Bloomfieid'in yabana dil retimi so
runlaryla da yakndan ilgilendiini ve bu arada Ouine Guide
for tke Practia Study o f Foreign Languages (Yabana Dilin Pratik
renimi in Klavuz) [1942] adli kitab yaymladn da zel-.
likle belirtelim.
Zellig Sabbetai Harris (Balta, Ukrayna, 1909-New York,
1992).
L. Bloomfield'in almalarndan esinlenen ve yeni-bloomr
fielddler diye adlandrlan Yale Okulu'na bah dilbilimciler (Z.
S. Harris, Morris Swadesh [1909-1967], Bemhard Bloch [19071965], G. L. Trager [1906-1992], RobertA. HaU [do. 1911]) daha
ok szdizim sorunlaryla ilgilendiler. Bu dilbilimdler arasmda,
zellikle Rus kkenli Z. S. Harris'in ilk almalar Bloomfield'ci dorultuda yer ahr. Sami dillerini incelemeye balad
yllarda Amerika yerli dillerini de betimlemeye girien Z. S.
Harris'in almalarnn temelinde genel dilbilim ilkelerini sap
tamaya ynelik kuramsal bir kayg yatar.
. 1934'te doktorasn tamamladktan sonra Pennsylvania
niversitesi ile Michigan niversitesinde ders veren Z .& Har
ris 1946'da yaymlad "From morpheme to utterance" ("Bimbirimden Szceye") balkl yazsnda doal dilleri betimle
mede kullanlacak biimsel bir yntem oluturdu ve bu ynte
mi ngilizce, Arapa ve Hidatsa dilinden (Amerika Kzlderilile-
54
rinin bir dili) alnm paralara uygulayarak yaklamnn hepi

tutarllm hem de genelliini kantlamaya alt. 1951'de
Methods in Structural Linguistics (Yapsal Dilbilimde Yntemler)
[bu kitap 1963'te Structural Linguistics (Yapsal Dilbilim) bal
yla yeniden basld] adyla yaymlad yaptta/ sesbilimin,
biimbilimin ve dalmsal tmcebilimin ilkelerini, yntemle
rini saptad ve bunlar ngilizce, branice, Svahili gibi birbirin
den deiik dillere uygulad.
L. Bloomfield dalmalk yntemini dilsel birimlere ynel
tirken, Z. S. Harris, ayn yntemi birimler dizisinde, bir baka
deyile, tmceler aras ilikilerde snad: Bir btnceden kalka
rak, bu btncenin bal olduu dilin ileyi kurallarm sapta
maya alt.
Bu yaklamda temel ama, szdizimsel birimlerin btn
. dalmlarn bulmaktr. Aratrma sonucu ayn dalml'birim
ler, edeerli birimler olarak kabul edilir ve ayn snflar iine
yerletirilir. Bylece, az saydaki genel snflar elde edilmi olur;
bu snflar yardmyla da tmcelerin dzenleri simgelerle, for
mllerle belirlenir.
Z. S. Harris, tmce dzeyine uygulad zmleme sonu
cu dalmsal incelemenin yetersizliim grnce dnm
kavramn ortaya att. Buna gre, bir yanda ekirdek tmceler ,
diye adlandrlan yaln tmce kurulular, br yanda da bu e- ;
kirdek tmcelerden dnmler yoluyla retilmi karmak
tmce kurulular bulunmaktadr.
1
Z. S. Harris'in szdizimsel boyuta ilikin grleri, sonra- 1
dan, rencisi N. Chomsky tarafndan gelitirildi.
Z. S. Harris'in daha sonraki aamalarda yer alan almala- :
nysa zellikle sylem zmlemesine ilikindir: String Analysis
of Sentence Structure (Tmce Yapsnm Dizili zmlemesi) J
[1962] , Discourse Analysis Reprints (Sylem zmlemeleri)
[1963] . 1968'de yaymlad yapttaysa dilin matmatiksel yap
larn incelemitir: Mathematical Structures
(Dilin Nfotematiksel Yaplan).
Z. S. Harris'in br yaptlar arasnda da unlar belirtebili
riz: Papers n Structural and- Transformational Linguistics (Yapsal ve
Dnmsel Dilbilim stne Bildiriler) [1970]; Nots du cours de
Dilbilim Kuramlar
55
syna^(SzdizimDersi Notlan) J1976; 1973i1974 yllarnda Pa

ris'te Vicnne8
derStrin Franszca er
virisi]. ;.y
, 1 ;V
b ^ te n s M e y e y i id a ft
Amerikan'yapsalcl iinde yer alan teki dilbilimciler

arasnda da u adlar saylabilir: Charles F. Hockett (do; 1916):
A Manua c f Phmology (Sebilim Elkitab) [1955] v A Course m
Modem Lmguistics (Modem Dilbilim Dersleri) [1958]; BugeneA.
Nida (do, 1914): Morphology (Biimbilim) [1944]; tagmemik1
adm verdii, yapsala bir dilbilim kuram gelitiren Kenneth
L. Pike (do. 1912): Lmguage in Relation to a Unified Therytfthe
ik Kuram Asmdan Dil) [3 cilt, 1954-1960],
3.
Son u gzlem leri.
Amerikan yapsalcl olarak sunduumuz ve Amerikan

dilbilimini 1955-1960 yllanna dek etkilemi olan bu almala
rn dil olgusuna alt deiik adan yaklatldar grlr. Bu ne
denle, Amerikan dilbiliminin
-ixtelem-;
ler dilbilimciler tarafndan genellikle u alt dala ayrlr:2 1. sesbilgisi: dildeki sesleri syleme ve iitme asmdan inceleyen bi
lim dal; 2. sesbilim: dildeki sesleri, szce iinde ayric bir ilev
tayan sesbirimler asndan snflandran bilim dal; 3. biim
bilim: dilbilgisel ya da szlksel adan bir anlam olan en k
k yapsal birimleri (biimbirimler) saptayan ve bunlarn bir
leimlerini, deiimlerini inceleyen bilim dal; 4. biimbflimsel
sesbim biimbirimlerin essel plurnlarm, deiik dilbilgi
sel kurulular iindekisesbiUmseldeiimlerini aratran bilim
1 ngilizcesi:tagmmics;Badlandrma bir dilbilgisel biimin anlan en kk biri*
mi olarak kabul edilen ya da bir baka deyile "dilbilgisel birim" anlamna gelen
tagmem (ng.
incelemesi demektir.
tagmeme)
2 Bkz. J. Kristeva; Le langage, cet inconnu, Paris, Seuil,198; Points dizisi, s'.243: |Qf.
Kristeva'hm yararland kaynak: J. B. Carroll, The Stuy ofLanguage, A Survey of
Unguisiics and Related Disciplines in Americai 959), '
56
X X . Yzylda .Dilbilim ve Gstetgebilim Kuramlar
dal; 5. tmcebilim: tmcelerin kurulularn, yaplarm arat

ran bilim dal; 6. szlkbilgisi: dil dizgesi iindeki anlam ta
yan elirin dizelgesini karan ve inceleyen bilim dal.
Alt blmde toplanan bu almalar sonraki yllarda, N.
Chomsky'nin ncln yapt retid-dnmsel dilbilgisi
akm asndan yeniden deerlendirilecek, Amerikan yapsal
cl ve datmclk (ng. istribUtiomlism) bil yeni yneli
iinde eletirilerde eski gcn yitirecektir (bkz. ileride Noam:
Chomsky ve retici-Dnmsel Dilbilgisi blm).
ve
l D ilbilim
. G iri gzlem leri.
Prag Dilbilim evresi'nin zellikle sesbilim alannda orta

ya att ilevselci anlay (bkz. yukarda Prag Dilbilim evresi
blm), bir yandan bu evrenin nclerinden R. Jakobson'un
daha sonraki almalaryla (bkz. yukarda Roman Jakobson
blm), bir yandan da Fransz dilbilimcisi A. Martinet'nin
aratrmalaryla iki deiik dorultuda gelimitik
2.
A n d r M a rtin et'n in yaam v e yaptlar.
A. Martinet 1908'de Fransa'nn Savoie blgesindeki SaintAlban-des-Vllards'da dodu. Orta renimini Paris'te yapt.
Sorbonne'da ngilizce agregasyonunu hazrlad. Ayn dnem
de, Paris'te cole pratique des.hautes tudes'de ve Sorbonne'da
F. Moss -ile J. Vendyes'in Germence konusundaki derslerini
izledi (1928-1929). Bir yl sreyle Berlin niversitesi'nde re
nim grd. 1932-1933 yllan arasnda Collge de France'ta (Pa
ris) A. Meillet'nin ynetiminde balad tez almasn onun
lmnden bir yl sonra 1937'de savundu. Yine 1937 ylnda
ikinci bir tez almas yapt. 1938'de cole pratique des hautes
tudes'n (Paris) Sesbilim Blm bakanlna getirildi. 1932-,
1938 yllan arasnda Prag Dilbilim evresi'nin temsilcileriyle,
zellikle de N. Trubetskoy'l yakn iliki kurdu. Yine ayn d-
58
X X . Yzylda Dilbilim veGstergebilim Kuramlar
hdmde, zellikle Danimarka'da yaad yllarda, Kopenhag

Dilbilim evresi'nih kurucularndan L. Hjelmslev'in almalar?
nn ve glosematik diye adlandrilan genel dilbilirn akmnn'
oluumunu (bkz. yukanda Kopenhag Dilbilim evresi blrj
m) yalcihdan izleme olana buldu.. kinci Dnya Sav'od|
tutsak dt; kald kampta drt yz dokuz FransztutsaaJ
ynelik olarak srdrd bir altrmayla adaFransz-j
' ca'nin
(1941).
|
1946^1955 yllan arasmda AJBJD'nde yaad. E. Sapi'in ve L7
Bloomfield'in ortaya att dilbilim akmnn (bkz. yukarda:
Word adil dilbilim dergisinin ynetimini stlendi ve bu grevini
1965 ylma kadar s&d. Yardma bir uluslararas dil. ge*

tion'm yneticiliini yapt. 1947'den sonra, New Yorldtaki Co-;
lumbia niversitesinde dilbim profesr olarak alt. 1955'ter
Fransa'ya dnerek Sorbcpne'daki Dilbilim Enstits'nde, Ren:
Descartes nivrsitesi'nd (Paris V niversitesi) ve cole pra
tique des hautes tudes'de genel dilbilim dersleri verdi. evresindeki aratrmaclarla birlikte la linguistique dergisini yaymla
maya balad (1965). 1976'da da yapsal dilbiliitn bir kolu dian
ilevsel dilbilimi gelitirmek ve yaymak amacyla Socit inter
nationale de linguistique fonconnell'i (Uluslararas levsel
Dilbilim Kurumu) kurdu, la Linguistique dergisi de 977den
balayarak bu kurumun, daha dorusu demein yaym organa-,
j^dtot- A. Martinet 1980 ylmda Trkiye'ye gelerek stanbul
niversitesi'nde ve Ankara'da Trk D Kurumu'nda ilevsel
Genel dilbilim sorunlanna O. JesperSen'in ,(1860-1943) a
lmalarn (bkz. ileride Otto jespersenblm) Okuyarak y-i
nelen A. Martinet'hin yaymlanan ilk iki kitab, yukarda sz
n ettiimiz iki deiik tez almasdr. 1937'de Kopenhag'da
yaymlanan birinci tezalmas Germen dlerine yneliktir; td
gemimtion consonanticjue d'origine sxpressive dans leiangues ger~
tmniques (Germen Dillerinde Anlahmsal Kkehlinsz kilen
mesi). ikinci tez almaSysa Danca'ya yneliktir: la phonologie
du ntot en danois (Darica'da Szcn Sesbilimi, 1938).
Dilbilim Kuramlar
59
A. Martinet, 1941'de tutsak subaylar kampnda kald s

rada yapt ve yine yukarda deindiimiz sesbilimsel soruturunun verilerine dayanarak La prononciation du franais con
temporain'{ ada ^
Telaffuzu) [1945] yaymla
d. 1945 yl iinde A. Martinet7nin bir baka nemli almas
daha kt. Fransa'da Hauteville (Savoie) yresinde konuu
lan "ajz"m sesbilimsel adan betimlemesidir bu alma:
Description phonologiquedparterfranco-provenal d'Hauteville
(Savoie) (Hauteville'deki [Savoie] Fransz-Pfovence Aznn
Sesbilimsel Betimlemesi).1 Dilbilimci, 1949'da, yapsal dilbi

lim zmlemelerinin ilevsel niteliine dikkati eken ngilizce bir y ap iiy a y m a d P H o n o to ^ a sF u n ctio ^ Phonetics (
levsel Sesbilgisi' Olarak Sesbilim). levsel terimini-1962'de
baslan A Functional View o f Language (Dilin levsel Bir Gr
n) adl yaptnn balnda da kulland A. Martinet. Bu
yaptn Franszca evirisiyse Langue et fonction (Dil ve lev)
adyla gzden geirilmi olarak 1969'da yaymland. Kendin
den nceki birok dilbilimci gibi dil retimine ve somut dil
bilimsel uygulamalara nem veren A. Martinet'nin de, ayn
dnemde yazd, ama biri 1947'de bryse 1965'te baslan
dil retimiyle giK iki deiik yapt vardr: Initiation prati
que l'anglais (nilizce'ye Pratik Giri) ve Initiation pratique
l'allemand (Almanca'ya Pratik Giri). Ama, A. Martinet,1yapt
lar arasnda nemli bir yen tutacak olan kitabm 1955'te ya
ymlad: conomie des changementsphantiques. Trait de phonoh g ie diachronique {S & p ^ itle r im n Dzeni. Artsremi es^bilim ncelemesi). Bu kitap> o tarihe dek yazlm artsremli
Sesbilim ahmalanmn en geniidir. A. Martinet bu yaptnda
iyrca, retisinin temel ilkelerini aklar. Be yl sonra bastan lments de linguistique gnrale (G n el Dilbilim lkeleri)
|1960] ise genel dilbilim ilkelerinin ak seik olarak sunuldu|u bir elkitabdr. Birok basks yaplan bu yapt on alt dile
A. Martinet ilkin 1945'te eski Sat de linguistique romane dergisinin XV. .cildinde
(1939 tarihini .tamaktadr bu dit) (ikan bu uzun incelemesini 1956'da gzden
geirilmive geniletilmi biimiyle kitap olarak yaymlad: La description pkmchlogique avec applidiain du parler franco-fmroenald'Hauteville (Savoie)^ [Cenevre,
5roz ve Paris, Minardi. :
' :
60
X X . Yzylda Dilbilim ve GstetgebiIm Kuramlar
A. Martinet te yandan, daha ok ilevsel dilbilim doruti

tuunda yani kendi kavramsal anlayna gre yazlan, ansiklo^
pedi niteliinde, iki geni oylumlu ortak yapta ynetti: Le lann
gage (Dil) [19681 ve La linguistique, guide alphabtique (DUbilim|
Alfabetik Klavuz) [19691- 1973'te sesbilimd H. Walter ile birlil
te Dictionnaire delapron on dation franaise dans son usage r
(Grek Kullanm inde Franszca'nn Telffuz Szl) yaf
yunlad. 1979'daysa evresindeki ilevselcilerle birlikte, Frar
szca'nn ilevsel dilbilgisini, hazrlad: Grammaire fonctionnel^
du franais (Franszca'nm levsel Dilbilgisi).
' A. Martinet aynca eitli dergilerde Franszca ve ng
olarak km, dilbilimin eitli sorunlarna ynelik yazlarnn!
birounu, daha nce yaymlanmam baz yazlaryla birliktj
deiik kitaplarda toplamtr. Bunlar arasnda zellikle Za /in-|
guistique synchronique (Esremli Dilbilim) [1965; 1939 ve 194$
arasnda km yazlarn ieriri, be frahais sans fard (Yapma*!
aksz Franszca) [1969] ve ngilizce, Franszca yazlarm toplar!
d Studies n Functional Syntad/Biudes de syntaxe fonctionell M
levsel Szdizim ncelemeleri) U975] saylabilir.
|
; Kuramcnn son yllardaki yaynlan arasnda da unlar be-;
lirtmek gerekir: Syntaxe gnrale (Genel Szdizim) [1985], Des)
steppes aux ocans. L'indo-europen et les "Indo-Europens (Boz-,
krlardan Okyanuslara. Hint-Avrupa Dili ve "Hint-Avrupal-;
lar") [1986], Fonction et dynamique des langues (Dillerin levi ve
Dinamii) [1989], Mmoires d'un linguiste/Vivre les langues (Bir
i Dilbilimcinin Anlar. Dilleri Yaamak) [1993],
'
3 . le n ^ ld li in uygufom a afonim i.
Fransa'da zellikle A. Martinet tarafndan srdrlen ilevselcilik (JFr. fdnctionnalisme) anlay, "gereki" bir dilbiHm. sel zmleme yntemidir. levsel dilbilim, dil dizgesi iinde' ki eleri ve bu eler arasndaki bantlar, bildiriimdeki i
levleri asndan! inceler. Bu dilsel ilevler, her eit nsellikten
uzak durularak ve yalnzca dilsel gereler incelenerek saptanr.
N. Thbetskoy'un grlerinden (bkz. yukanda Prag Dilbi
Dilbilim Kuramlah
61
lim evresi lm) esinlenen A. Martinet, ncelikle bu dilbi

limcinin nerdii ilkeleri ele alnu ye sesbilimleri onun gster
dii ynde ama kendi grlerini de iin iine katarak snflan
drmtr. Bu nedenle, ilevselci terimi daha ok N. Trubetskoy
dorultusunda yer alan, dolaysyla dUi bildiriim ilevine
.arlk veren ve konuucunun szcelerde gerekletirdii dei
ik semelerin grnrdeki zelliklerini bulmaya alan A.
Martinet'yi y e evresindeki dilcileri belirtir. .
te bu gr as, A. Martinet'nin ilevsel sesbilgisi diye .
tanmlad sesbilimde yaygnlk kazanmtr ncelikle.-Bu ses*
bilim, ilevsel ve yapsal bir sesbilimdir, bir baka deyile, her
dilin seslerini bir balam iindeki levlerine gre v dilin br
sesleriyle kurduklar bantlar asndan betimler ve snfland
rr. A. Martinet, genel sesbilim ve esremli sesbilim alma
larnn yan ra, artsremU sesbilimle de yakndan ilgilenmi
tir: conomie des changements phontiques adl yapt artsremli
sesbilimin temel yaptlarndan biridir. Bu yapt, yapsal ynte
min tarih konusunda da verimli olduunu gsterir.
te yandan, A. Martinet, kendi kuramnn temel elerini
ya da ilkelerini bir giri kitab niteliindeki lments de linguis
tique gnrale'de aklar. nsan topluluklarinin, bildiriim ge
reksinmeleri ile eti az aba yasasn uyumlu bir biimde biraraya getirdiine ve bylece dilsel tutumluluun ya da ilevsel
verimliliin doduuna inanan A. Martinet'ye gre bir bildiri
im arac olan ve insan deneyiminin verilerini zel bir biimde
dzenleyen diller, ift eklemli dizgelerdir. Dilin bildiriim i
levi stnde durmak, A. Martinet'nin dilbilim anlaynn te
melini oluturur. Dilin ift eklemli olduunu sylemekse, dilin
iki deiik dzlemde eitli birimlere ayntnlabileceim be- ,
lirtmek demektir (ift eklemlilik: Fr. double articulation)- A.
Martinet, birinci eklemlilik (Fr. premire articulation) boyutun
da en kk anlamh burimlerin (anlambirimler: Fr. monmes)
birbirleriyle birletiini; iklnct eklemlilik (Fr. deuxime articu
lation) boyutundaysa, anlamh birimlerin, anlam olmayan en
kk birimlere (sesbilimler: Fn phonmes) ayrtn syler.
Bylece, insan topluluklar, otuz krk dolaynda sesbirimle
binlerce anlambiri^ oluturabilmekte, bu anlambirimler arac-
62
X X . Yzylda Dilbilim ve Gscergebilim Kuramlan
lyla da sonsuz sayda durumu, deneyim olgusunu anlam*,

bilmektedir. . Martinet'ye gre bu ayrcalk yalmzca doal
dillere zgdr.
levsel dilbilim alanndaki almalarn nceleri sesbirim-;
er boyutuna ynelik olarak srdren A. Martinet, 1956'dat
sonra anlambirimler boyutuna ynelmeye balam ve bylecd
sesbilim aratrmalarndan szdizim (tmcebilim) aratrmalar
nna gemitir.
$
* Ses dzeyiiBn, szdizim dzeyine gre daha nce ihcelehr
meye balanmasnn nedeni, ses olgularnn szdizim olgula
rndan daha yaln, daha az karmak olmasdr.
Al Martinet birind eklemlilik boyutunda yer alan anlambi*
rimleri/ ilevlerine ve birleebilirliklerine gre betimler venflandnr: Genelde szlksel anlambirimler (szlkbirimler) Ate
dilbilgisel anlaftbirimlere (biimbirimler) ayrlan bu eler
tmcedeki ilevleri asmdan da e ayrlr: bamsz anlambi*
rimler> baml anlambirimler,ilevsel anlambirimler. Bu an*
lambirimlere ayrca yuklemsel anlambirimler ile kiplikler ek
lenir.
- '
A. Martinet'nin szdizim kuram, yklem kavram evre
sinde geliir. Anlambirimlerin saptanmas da szcede zorunlu
e olan ekirdek (yklem) ile evresindeki yaylm elerine
gt^yaplr.
levsel dilbilim, Martinet'ci tanmlamalar eliinde belir
tirsek, sebilgisi (dilin seslerini zel bir'dilden bamsz olarak
inceler), sesbilim (dilinseslerini bellibir dil dizgesi iindeki
ayrc deerleri, ilevleri asndan inceler) ve tmcebilim (bir
tihhceyi oltituran atanbirimler arasndaki bantlar saptar
ve snflandnr)almalan yam sra, ayn younlukta ôlmasa
da biimbilim (anlambirimlerin gsteren boyutundaki deiik
liklerini inceler) ve deerbilim (belli bir dildeki dilsel birimle
rin kartlklar yoluyla ortaya km "anlam" deerlerini ince
ler) aratrmalar da yapar. Anlalibilim (anlam olgulann ge
nel olarak ele alr) almalar ise levsel dilbilim iinde yer almaz.
Dilbilim Kuramlar
63
4. evselcili ir kram sal tem elim .
A. Martinet, betimleyici olduu kadar aklayc yapsal

clk yanlsdr, Onun iin nemli olan dilsel sreleri doru bir
biimde gzlemlemek ve yorumlamaktr. Bu amala, gzlemle
nen olgular arasnda dilsel enin bildiriim deerini ortaya
karan belirginlik kavram stnde durtr.
A. Martinefnin kuram "gereki varsaymlar demetindir.
Ona gre, dilbilimdeki kuramsal rneke (model) evrensel so
yut yaplar aratran mantk ve matematik gibi varsaymsaltmdengelimli olamaz. Dilden dile deien ses Ve szdizim
zelliklerini aratran bir dilbilim yntemi, nsel olarak saptan
m bir kurama deil, olgularn deneysel olarak gzlemlenme
sinden kaynaklanan verilere dayanr. Bylece olgulardan kura
ma, kuramdan da olgulara uzanan iki ynl bir gidi dn
balar. Yapnn, aratrmacnn kafasmda deil de, daha ok ol
gularn iinde bulunduuna inanan ve bu nedenle gzleme, de
neye arlk veren A. Martinet, kuramsal yaklamn deneyimel-tmdengelimli (ya da grgl-tmdengelimli) diye adlan
drr. '
.
- ;:y'
Kuramsal yaklamm byle bir dorultuya yerletiren AMartinet, ada dilbilim kuramlar arasnda zellikle N.
Chomsky'nin gelitirdii retid-dnmsel dilbilgisi akmna i
(bkz. ileride Noam Chomsky ve retici-Dnmsel Dilbilgi
si blm) yazlannda ve derslerinde srekli olarak kar kar. ;
Varsaymsal-tmdengelimli yaklam benimseyen retid-dnmsel dilbilgisi kuramn mantm temsildsi olarak grr ve
bu akmn dilbilime kar bir saldn olduunu ileri srer. Ayr-,
ca, sz konusu yaklam nsellikle, biimsellikle sular.
Tasarlad ilevsel dilbilim "gereki" dilbilim diye adlan
drlmaktadr. Bu "gerekilik" terimsel sorunlarla ilgili bir
kayg da yaratr A. Martinet'de. Gerekten de Franszca
lynth&me (birlekebirim) terimi dnda bir terim yaratma gerek
sinmesi duymamtr A. Martinet Ona gre deneyimsel-tmdengeliirili yaklam da bunu gerektirir. Bylece, hem terim
kargaasna kar kldna, hem de^ seffiki* uzak ^
duunainanr.
S;-\
V-;---:
64
XX. YzyldaDilbilimveGstergebilim Kuramlar
A. Martinet yaptlarnda ve derslerinde ilevsel dilbilimi

savunurken baka dilbilimcileri ve dilbilim akmlarn nasl
. eletiriyorsa, dilbilim, arilambilim ve gstergebilim kuramlar-,
nm baz ncleri ve uygulayalan da A. Martinet'nin dile yak
lamna kar kar. Szgelimi Fransz gstergebimcisi J.-C.
Coquet dilbilimi her eyden nce bir gzlem bilimi olarak ka
bul eden ve "gerek"ten.kopmamak iin tpk bir yerbilimcinin
mineralleri toplayp gzlemlemesi gibi, dilsel olaylar alan a
lmasyla derleyip betimleyen bir dilbilimcinin aratrmasn
gerilerde kalm dil almalarna benzetir. J>-C. Coquet'ye gre
ada dilbilimin amaa dilin herhangi bb d^nini hemem
sunabilecek birka betimleme rneksi haziriamak deil, bij
"dilbilim kuram, nasl oluturulabilir?" sorusunun yantmis
altrmaktadr.2
.
A. Martinet'ye ve ilevsel dilbilim yaklamnn temeline
yaplan eletirilerin en sertiyse Paris Gstergebilim Okulu'nunj
kurucusu A. J. Greimasftan gelir. Gerekten de A, J. Greimasj
eletirisiniiyice .ileri gtrerek, A. Martinet'nm Pransa'dald d-H
bilimsel ve gstergebilimsel dncenin gelimesinde hibir rol,
oynamadn, sesbilimin Fransa'da A. Martinet araclyla der ,
il, dorudan N.- Trubetskoy ve R. Jakobson'un amalanyla
tanmdm belirtir. A. Martinet'nin dncesinin temelinde ya
tan pzitivist gerekiliin gstergebilimin gelimesini engelle-i;
diini vurgular.3 (A. J. Greimas ve J.-C. Coquet'nin almalar
iin bkz. ileride Algidas Julleri Greimas ve Paris Gstergebi
lim Okulu blm.)
5, Andr Martinet'Hin evresindef ilevsekiler.

A. Martinet'nin grleri dorultusunda gelien ilevselri-i
lik bata Paris'teki Reri Descartes niversitesi (Paris V niver
sitesi) ve cole pratique des hautes tudes (IV. Blm) olmak
zere eiti niversite ve aratrma krumlanrida grevli re2 Bcz. J>. Coquet (yn.), Smiotique. Lcole e Taris, Paris, Hachette, 1982, : 8-9.
3 Bkz. M. Arriv ve J.-C. Coquet ynetiminde ve , Landowski'nin nszyle ya
ymlanan Smiotique en jtu. partir et autour de oeuvre d'. J. GreJWflS,Paris-Attisterdam-Philadelphia, Hads-Benjamin, 1987, s. 303-304.
Dilbilim kuramlar
65
tim yeleri ve dilbilim uzmanlan tarafndan aynen ya da ge

litirilerek srdrlmektedir. Bu aratrmanlar 'arasnda zel
likle u adlan sayabiliriz: - Georges Mounin (1910-1993): Les
problmes thoriques de la 'ttittoctioH .(evirinin Kuramsal Sorun
lar) [1963], La lin g y istig w d u X X e sicle (XX. Yzyl Dilbilimi)
[1972] (bkz. ileride Dilbilimin Dallan, Uygulama Alanlar ve
Dilbilimde Yeni Yneliler blm); Luis J. Prieto (do. 1926):
Messages et signaux (Bildiriler ve Belirtkeler) [1966]; tudes de
linguistique et de smiologie gnrales (G en el Dilbilim ve Gstergebilim ncelemeleri) [1975]; - Denise Franois: Franais parl
(Konuulan Franszca) [1974]; - Frdric Franois: Ynetiminde
hazrlanan Linguistique (Dilbilim) [1980]; - Henriette Walter: La
phonologie du franais (Franszca'nn Sesbilimi) [977), Le franais
dans tous les sens (1988), L'aventure des langues en Occident (Bat'da Dillerin Serveni) [1994], L'aventure des mots franais venus
d'ailleurs (Baka Yerlerden Gelmi Franszca Szcklerin Ser
veni) [1997]; - Jeanne Martinet: Clefs pour la sm iobgie (Gsiergebilim in Aklamalar) [1973]; - Mortza Mahmoudian: Les
modalits nominales en, franais (Franszca'da Ad Kiplikleri)
[1970] ve ynetiminde hazrlanan Pour enseigner le franais
(Franszca'y retmek in) [1975]; - Conrad Bureau: Linguisti
que fonctonelle et stylistique objective (levsel Dilbilim ve Nesnel
Biembilim) [1976], Syntaxe fonctionnelle du franais (Fransz
ca'nn levsel Szdizimi) [1978]; - Claude Tchekhoff: A u x fo n
dements de la syntaxe: l'ergatif [Szdizimin Temellerinde: Eden
Durumu) [978];. - Christos Clairis (do. 1941): E l qapasqar.
Lingstica fueguina. Teora y dkscripcin (Kavakar. Ate Adas
Dilbilimi. Kuram ve Betimleme) [1987]; ve son yllardaki ara
trmalaryla Fransa'da dil sorunlaryla yakndan ya da uzaktan
ilgilenen birok aydnn> yazarn dikkatini ekerek' "popler bir
dilbilimci" rnei yaratmay ve bu arada ilevsel dilbilimin s
nrlarm amay baaran Claude Hagge (do. 1936): L gram-,
maire gnrative. Rflexions critiques (retici Dilbilgisi. Eletirel
Dnceler) [1976], La structure des langues (Dillerin Yaps)
[1982], La rforme des langues: histoire et avenir (Dillerin Reformu:
Tarih ve Gelecek) [5 dit, 1983-1990; 5. dit, I Fodor ile birlikte],
L'homme de p a ro is: ontributym linguistique aux sciences humaines
66
(Sz Adam: nsan Bilimlerine Dilbilimsel Katin) 119851, Le franais et le s&cles (Franszca ve Yzyllar) I1987J, J soujfle de 'lfl
langue (Dilin Soluu) [1992; gzden geirilmi yeni bask, 1994].
Bu aratrmaclar arasnda G. Mounin, L. J. Prieto, J. Martinet, vb. ilevsel dilbilimin kavram ve ilkelerini zellikle 1970'li
buradan da bir ilevsel gstergebilim ya da bildiriim gster
gebilimi oluturmaya almaktadrlar. Ancak bu trarahrmalann ayn bir bilim dal, hele bir gstergebilim kuram olu
turduunu ileri srmek olanakszdr. nk, ilevsel dilbilim,
dorudan doruya bildiriim kavram stne dayanlarak kf
rulmutur ve gerek" olgularn, yaplarn betimlenmesine da
yanr. Byle bir yaklamn kavramlarn, istenli bir bildiriim
amac iermeyen ve dorudan doruya kendi iinde anlam
retici bir evren tayan resim, mak, yazn gibi anlamlama
dizgelerine uygulamak en azndan tutarszlklara yol aar.
levsel dilbilimin verileri, doal diller dnda olsa olsa trafik
iaretleri, sar-dilsiz alfabesi, vb. gibi bildiriim amal gsteri
;e dizgelerime iygulatabilir. Bu tr yaklaman da ayn bir hi
f:
lim dalnn uygulamadan olarak grmek en azndan ilevse^
dilbilime hakszlk etmek olur. Bu tr almalar dorudar|
doruya ilevsel dilbilimin bir eklentisidir,
etkinlikler iin bkz. il
Noam Chomsky
retici-Dnmsel Dilbilgisi
. G iri g e m le r i.
XX. yy'daki dilbilimciler arasnda devrim yaratan kuramc

lardan da sz edilir. Bunlardan biri svireli dilbilimci F. de
Saussure, bryse Amerikal N. Chomsky'dir. F. de Sassure
dil incelemelerini bilimsel bir dorultuya oturtan ve Avru
pa'daki yapsal dilbilim yntemlerinin domasn salayan ki
i olarak grlrken (bkz. yukarda.Ferdinand de Saussure,
Cenevre Dilbilim Okulu ve Antoine Meillet blm), N.
Chomsky de Amerika'da L. Bloomfield'in gelitirdii dalmsal dilbilimin (bkz. yukarda Amerikan Yapsalcl blm)
smflandnc, yapsal yaklamm aarak retici (ng. generatve)
ve dniimsel (ng. transformatioml) bir dilbilgisi nlayl geti
ren kii olarak benimsenir.
2. Noam Oomsty'ninyacmu, yaptlanvekuramsal grleri.

1928 ylnda Philadelphia'da doan N. Chomsky, Pennsyl
vania niversitesi'nde dilbilim* matematik ve felsefe okudu,
zellikle de Z. S. Hannis'in r en d s i oldu. Onun etkisiyle de
balad. 1951-1955 yllan arasnda HarVard niversitesi'nde
aratrma yapma olana elde eden N. Chomsky |bu niversite
de, Bloomfield'd anlayn karsnda yer alan R. Jakbson'un
68
XX. Yzylda DUbilimve Gstergebilim Kuramlar
grlerinin etkisi altnda kald. 1951 ylnda, ada branice

stne yeni-bloomfieldd okulun yntemsel yaklamna bal
kalarak hazrlam olduu yksek lisans tezini oaltlm me
tin olarak yaymlad: Morphophonemics o f M odern Hebrew (a
da ibranic'nin Biimbilimsel Sesbilimi). Daha sonra Ameri
kan yapsalclarnn gelitirdii szdizim yntemlerindeki i
lemlerin mantksal ve matematiksel temellerini aratrd:
Systems o f Syntactic A nalysis (Szdizimsel zmleme Dizgele
ri) [1953] ve The Logical Structure o f Linguistics Theory (Dilbilim
Kuramnn Mantksal Yaps) [1955]. Pennsylvania Uhiversitesi'nde dnmsel incelejne yntemi konusunda hazrlad
doktora tezini de 1955'te sonulandrd: Transformational A naly
sis (Dnmsel zmleme).
1955'te Massachusetts Institute of Technology'de (M.I.T)
modem diller ve genel dilbilim profesrlne atanan N.
Chomsky, 1956'da yazd ve ayn yl bildiriim kuram konu
sunda dzenlenen bir toplantda sunduu almasyla dikkat
leri stne ekti. Bu, "Three models for the description of lan
guage" ("Dil Betimlenesi in rneke") adn tayan bir
incelemeydik Odak noktasn szdizim boyutunun oluturdu
bir dilbilgisi gelitirmek isteyen, daha dorusu kurallara uygun
btn tmceleri retebilecek ve betimleyebilecek bir dilbilgisi
amalayan N: Chomsky, nce iki dilbilgisinin eletirisini yapar,
sunar:
a. sonlu sayl dununlar dilbilgisi: Rus matematikisi A.
: A. Markov'un gelitirdii kuram (Markov sreleri ya
da zincirleri) doal dillere uygulayan szdizimsel rnekedir bu. N. Chomsky'ye gre tmceleri oldan saa
tiiklik olgularn betimlemeye yararsa da btn szdi.
b. kurucular dilbilgisi: zellikle Z. S. Harris'in ve R. S.

Wells'in gelitirdii ve szdizimsel kurallara dayanan
; bu yntemi (tmcenin yapsyla ilgili bir yntemdir ve
. dolaysz kurucularn incelenmesine dayanr) de baz
alardan yetersiz bulur N. Chomsky.
c. dnmsel dilbilgisi: Sonlu sayldurumlar dilbilgisi
Dilbilim Kuramlar
69
ile kurucular dilbilgisini eletiren N. -Chomsky, bu so

nuncu dilbilgisi mekesini gelitirerek dnm kav
ramm temel alan, betimleyici, aklayc ve yaln bir dil- ,
bilgisi nerir.
* retid-dnmsel dilbilgisinin birinci aamas: dnmsel dilbilgisi: Syntactic Structures.
N. Chomsky, 1956'da kuramsal temelleriyle ortaya att bu
yeni dilbilgisi anlaym 1957'de yaymlad Syntactic Structures
(Szdizimsel Yaplar) adl yaptmda ngizce'ye uygulayarak
daha kesin izgeriyle aklar. N, Chomsky bu yaptnda bir dil
bilim kuramnn amalarin ak seik olarak gstermitir. Bu
kuram, her konuucumun, bilmedii, iitmedii ya da syleme
dii tmceleri retebilme ve anlayabilme yeteneini ortaya koy
maldr. Demek ki, nce konuucunun dil konusundaki rtk,
sezgisel bilgisi incelerunelidir. Bunun iin de zmlenecek di
lin tmcelerini betimlemeyi salayan bir dzenek (bir dilbilgisi)
oluturmak gerekir. te Syntactic Structures' da N. Chomsky bu
amacm yerine getirir ve yukarda szn ettiimiz dnmse!
dilbilgisini gelitirir.
Dilin szdizim boyutunu temel alan bu yaptta, N.
Chomsky zellikle dilbilgisellik ve yaratclk kavramlarn
getirir. Bu iki kavram, doal dillerin yaps stne genel bir
varsaymdr. .Her konuucunun, kendi dilinin yaps konusun
da bir ezgisi vardr; bu sezgi konuucuya dilbilgisel tmceleri
(dilin tmce yapma uygun olarak retilmi tmceler) dilbilgi
sel olmayan tmcelerden ayrt etme olana salar (dilbilgisel
lik). Konuucu, dil konusundaki bu sonlu deneyimle, daha n
ce iitmedii tmceleri (kurallara uygun) sonsuz sayda rete
bilir (yaratclk). Bylece, bir dilbilgisinin amac, ele alnan di
lin btn dilbilgisel tmcelerini aklayabilecek bir rneke ge
litirmektir. Syntactic Structures'da gelitirilen szdizime dayak
bu dilbilgisi, deiik kurallarn geerii olduu blmden
oluun
a. dizimsel kurallar: Bu kurallar tmceleri deil, soyut ya plr reten kurallardr.
70
: X X . Yzyld M H in ve fin^gdMim Kunndu
b. dnmsel kurallar: Dizimsel kurallarn rettii soyut

yaplan yeni yaplara, br baka deyile tmcelere d
ntrr.
' C- biimbilimsel-sesbilimsel kurallar: Dnmlerin ya
ratt tmcelerin biimbirimlerine uygulanan sesbilim:
sel kurallarla, tmceler gerekleme aamasna gelir.
N. Chomsky bu yaptnda dnmsel kurallarla ilgili ola
rak iki eit dnm ayrt der:
1. zorunlu dnmler: Uygulanmas zorunlu dnm
lerdir bunlar; dizimsel kurallarn uygulanmas ve zorunlu d
nmlerin gerekletirilmesi sonucunda temel oluturucular
na indirgenmi "ekirdek tmce" denen soyut yap (etken,
olumlu, yaln tmceler ile bildirme tmceleri) ortaya kar.
2 . seimlik dnmler: "Tretilmi" tmcelerin olutu
rulmasn salayan dnmlerdir: olumsuz, edilgen, karmak
tmceler, soru tmceleri.
Kuramn bu birinci aamasn szdizmsel bileen asn
dan bir kez daha gzden geirecek olursak yle diyebiliriz:
Kuramn birinci aamasnda, szdizimsel bileen, tmcele
rin retilmesinde art arda etkili olan iki altfoileene aynln ta
ban (bu dzeyde yeniden yazm kurallar uygulanr); dn
mler (tabann rettii yaplara uygulattr). Dnmler ara
snda bazdan zorunludur ve anlam etkilemez; bazlarysa se
imliktir (olumsuzluu ya da soruyu yaratan dnmler gibi)
ve anlam etkiler.
retid-dnmsel dilbilgisinin ikinci aam as: stan
dart kuram: Aspects ofthe Theory ofSyntax.
N. Chomsky 1960'h yllarda Syntactic Structures dorultu

sunda ilerleyerek daha genel bir dilbilim kuram gelitirme a
bas ime girdi ve 1965'te Aspects ofth e Theory o f Syntax (Szditim Kurammm Grnleri) adl yaptm yaymlad. Standart
ldrani(ng.sfamiflrd theory) olarak da adlandrlan bu ikinci
aamada daha ok dnmsel olan bir dilbilgisimekesiftin,
gelitirilmi bir retici dilbilgisi erevesi iine alnd gr-
D ilbilim Kuramlar
71
N. Chomsky, bu yaptnda Syntactic Structures?d a bulunma

yan baz kavram ve ilkeleri, baz ikilikleri ortaya att. Bunlarn
banda da edin/edim; derin yap/yzeysel yap kavramlar
ve dilbilgisinin bileeni geliyordu:
a. edin/edn (ng. competence/pefrmance): N. Chomsky'
ye gre, dilbilim kuram, konu-Kinleyidnin edinini inceler; edin, konuucu-dinleyidnin kendi dili konu
sundaki sezgisel bilgisidir. 8u bilgi, konuan znede' r
tk olarak vardr; bir baka deyile, edin, her insan
beyninde griil bir biimde var olan, doutan gelen bir
dilbilgisel dizgedir. Edim ise edin diye adlandrlan r
tk dilbilgisel dizgenih deiik biimlerde somut olarak
gereklemesidir. N. Chomsky'nin edin/edim kartl
F. de Sausstre'n dil/sz (Fr. latguefparole) kartln
anmsatr, ancak N. Chomsky, F. de Saussure'n dil kav
ramna (eler dkm olarak grr bu kavram) kar
kar. N. Chomsky, dilbilgisini, edini inceleyen retici,
evrensel bir kuram olarak ele alr. nk onun iin
nemli olan konuan znenin yaratclm aklamak,
sylenmemi tmceleri anlama ve retme yeteneini or
taya koymaktr. Buna gre dilbilgisi, bir din sonsuz sa
ydaki tmcelerini retmeyi salayan sonlu bir dze
nektir (edin dilbilgisi).
b. derin yap/yzeysel yap (ng. deep structure/suface
structure): Derki yap bir tmcenin dnm kurallar
uygulanmadan nceki soyut yapsdr; Szdizimsel biler
ende tabann kurallaryla elde edilen bu soyut yap
tmcenin anlamm belirler. Yzeysel yaplarsa derin ya
plarn dnm denilen ilemlerle (silme, ekleme, de
itirme, ornatma, vb.) bir st katmana, daha az soyut
bir dzleme aktarlmas sonucunda doar. Bir dilde, ay
n derin yapdan treyen ok eitli yzeysel yaplar
vardr. Dnmler derin yap ile yzeyel yapnn ayrt
edilmesini salarken, anlama bir ey katmazlar; yalnzca
derin yapy dzenler ve onu yzeysel yapya aktarrlar.
. bileen: N. Chomsky, Aspects o f the Theory o f Syritax?ta
bileenden oluan bir dilbilgisi nerir.
XX. Yzylda Dilbilimve Gscergebilim Kuramlar
1. szdizimsel bileen: Bir dilde bulunabilecek dilbilgi

sel tmceleri tanmlayan kurallar dizgesidir. Bu bile
en de kendi iinde iki blme ayrlr:
- tabam ok az saydaki temel yaplan (derin yap
lar) retmeyi salar, Taban da kendi iinde ikiye
ayrlr: Bir yanda ulamsa! bileen, bir ;yanda da
szlk vardr. Ulatmsal bileen, dilbilgisel ulamlar
ile szdizimsel yaplara ilikindir ve bir "simgeler
alfabesi" ile "yeniden yazm kurallan"n ierir.
"Simgeler alfabesi", balang simgesi (T yada X =
Tmce), dilbilgisel ulamlar gsteren ulamsal sim
geler (AD = Ad Dizimi, A = Ad, E = Eylem, ED =
Eylem Dizimi, vb.), gerekletirilecek ilemleri be
lirtmek iin kullanlan simgeler (-1- a zincirleme i
lemi), vb. birimlerden oluur. "Yeniden yazm kurallan" simgeler stnde yaplan ilemlere ilk in
dir. Szlk ise, ulamsal bileenin rettii yaplara
(szdizimsel kalplar) zel kurallar araclyla ka
tlan, bu yaplar bir bakma dolduran szlksel
eleri belirtir. Her szlksel e de sesbilimse!,
szdizimsel, anlamsal zelliklerle donanmtr.
dnmler Tabanm rettii derin yaplardan
yzeysel yaplara gemeyi salar. Bir baka deyile,
dnmler, tmcelere yzeysel yapdaki biimi'
rini vermek iin derin yapdaki eleri yeniden d
zenleyen kurallardr.
2. anlamsal bileen: Szdizimsel bileenin rettii derini
yap biimlerini anlamsal adan yorumlayan kurallar
dizgesidir. Derin yapdaki soyut biimlerin hangi an
lamlar aktarabileceini belirlen
3. sesbilimsel bileen: Szdizimsel bileenin rettii
tmceleri ses dizilileri biiminde gerekletiren ku
rallar dizgesidir. Bir bka deyile, dnmler sonu
cu yzeysel yapiy aktarlan tmcelerin bu yapda
; nasl seslendirileceini belirlen
(Anlamsal bileen ile Sesbilimsel bileen "yorumlayc
bileenler" olarak adlandrlr.)
Dhilim Kuramlar
73
retid-dnmsel dilbilgisinin ikind aamasnda belirle

nen bileen (szdizimsel, anlamsal ve sesbilimsel) arasmdaki
balanty daha ak seik olarak aadaki izimle gsterebiliriz:
S ZD ZM SEL BLEEN
TABAN > -D ra in Yap -------^D N M LE R Yzeys(lYap
7 - V'
An l a m
. .
s e s b l m s e l b l e e n
s a l b il e e n
Anlam ~
,\
SesselD Izi
Aklama: 8u izimdeki siyah byk harfler bileenleri; normal byk

harflerszdizim sel bileenin blmlerini faltbileenleri); kk harf
ler, dilbilgisinin rettii szcenin deiik gsterimlerini; kesintisiz oklar dilbilgisinin oluturucularndan birine girii, kesintili oklar ise k
belirtir,i
Kramm ikind aamasna ilikin bu izimi, birind aama

konusunda belirttiklerimizle karlatracak olursak u temel
deiiklikleri grrz: Artk ikind aamada seimlik dnm
lerden (olumsuzluk, soru) sz edilmemekte ve anlamsal ilevi
olan btn yaplarn tabandaki yeniden yazm kurallaryla re
tildii gr benimsenmektedir. Tabann rettii yaplar artk
szcelerin "derin yaplar" olarak kabul edilmektedir. Anlamsal
bileenin dorudan doruya yorumlayaca da ite bu "derin
yaplar"drr Dnmse! altbileen ise, bu "derin yapalar" etki
leyerek "yzeysel yaplaf retir ama bu ilemi de (szgelimi
biimbirimlerin yerberini deitirirken) hibir anlamsal etki ya
ratmadan yapar. Sesbilimsel bileen ise "yzeysel yaplar"!
sonradan sessel dizilere (kesitlere) dntrr.2
1 Bu izim i oluturm ada yararlandm z kaynaldar iin bkz.: C . Fuchs ve P. Le '
G offic, Initiation mu probmes des lingttistiifues contemporaines, Paris, H achette,
1975, s. 83; R . Galisson ye D . C oste, Dicliortnatrc de didactique des langues, Paris,
H achette, 1976, s. 245; O . D ucrot v eJ.-M . Schaeffer, Mmpeau dutummunencydo-
pedujuede$sciena&dulangage,Paris,Seu,l995,s.l(}7.
2 Bkz. O . D ucot ve J.-M . Schaeffer, a.g.y., s. 106-107.
vi
' -"V
"
f-
.i
74
retici-dnmSel dilbilgisinin nc aamas: ge

niletilm i standart kuram: 1970 ve sonras.
N. Chomsky, litfO'ten balayarak yaymlad almalarn-;

da, standart kuramm temelde korumakla birlikte baz deiik
liklere gitmi ve buna da geniletilm i standart kuram (ng. exf\
tendedstanddrd theory) adm vermitir. N. Chomsky'nin nc;
aamada getirdii deildiklerin kkeninde u gerek yatar:
Yalnzca dnmler yoluyla ele alnabilecek, ilenebilecek ba*z olgular yine de kesin bir anlamsal etki tarlar. Szgelimi, ba
z dillerin szck sralannda yaplacak deiiklikler bu tr
dendir. rnein Franszca'da Pas Un de mes amis riest venu
(Dostlarmdan biri bile gelmedi) ile Un detnesam is riest pas venu
(Dostlarmdan biri gelmedi) tmceleri arasnda yaplan szck
sras deiikliiyle olumiszldc anlam stnde farkl etki ya
ratr.3
'
te ok saydaki bu tr dilsel olgular nedeniyle retid-dnmsel dilbilgisinde yeni bir dzedemeye gidilmi ve kura
ma yeni bir ek dzey getirilmitir: Dnmler sonucu elde
edilen-"Y-Yap" (ng.S-Strudure) dzeyidir bu.
Bu aamann izimi yle gsterilebilin4
Bu izimin aklamas yle yaplabilir

3 Bkz. O . D ucrot ve ].-M . Schaeffer, a.g.y., s. 107*106.
4 Bu
oluturm ada yararlandm z kaynak iinzelU kle bKz.: O . D ucrot ve
J.-M . Schaeffer, a.g.y:, s. 108. izim de kullanlan farkl yaz karakterlerinin anlam
iin bkz. ln u m aral dipnota bah aklam a.
- DlbimKuramlar
. 7$
Anlamsal bileen (ya da mantksal bileen) anlanu yani

"mantksal biim"i elde edebeek biimdeY-Yap'y yorumlar.
Ama Y-Yap da te yandan geniletilmi bir sesbilimsel bileene
girii salar. Bu sesbilimsel bileende de, gerek anlamdaki ses
sel brndrmenin yan sra, anlam etkisi olmayan biemsel
deiiklikler ve silmeler de gerekletirilir. Sessel biini reten
de ite bu sesbilimsel bileendiir (sessel biim gnmzde "yr
zeysel yap" olarak da adlandrlmaktadr). Trke'ye Y-Yap
olarak aktardmz S-Structure'dki S, bize, bu dzeyin, biim
sel olarak, eski "Surface Structure'' ("Yzeysel Yap") ile ortak
bir noktas olduunu anmsatr (nk yzeysel yap da dn
mler sonucu elde edilmitir) arta, ilevsel,nedenlerden tr
de, bu .yeni dzey, yani Y-Yap "yzeysel" olarak adlndnlamaz nk anlamsal bir etkisi vardr. Ayn biimde, Trke'ye
D-Yap olarak aktardmz l>Structure'daki (tabann rettii
gsterim dzeyini belirtir). D de, bize bu yem dzeyin eski
"Deep Structure" ("Derin Yap") ile olan biimsel benzerliini
anm satr (nk her ikisi de tabann yeniden yazrt kurallary
la retilmitir). Ama, ilevsel adan,,bu yeni dzey, "derin"
olarak adlandnlamaz nk anlamsal bileeni besleyen tek
dzey deildir. Bu adan, standart kuram ile geniletilmi
standart kuram arasndaki tek fark udur Birind aamada an
lamsal olan, szdizimsel bileenin yalnzca bir tek altbileenine
(yani tabana) bal tutulurken, kinci aamada her iki altbileene de (yani hem tabana hem de dnmlere) bal klnmakta
dr.5
retid-dnmsel dilbilgisinin drdnc aamas:
ynetme ve balama kuram: 1980 ye sonras.
1
N. homsky drdnc aamada geniletilmi standart
kuramda gelitirdii dilbilgisi mekeSrtin emasn korur
ama bu kez de bileenlerin i yapsnda deiiklie gider. Bu
drdnc aamaya da ynetme ve balama kuram (ng. theory o f govemment and binding) ad verilir.
5 G en iletilm i standart korama ilikin olarak yaptigonz bu aklam ada yarar
landm z ana kaynak iin bkz.: O ; D ucrot veJ> M . Schaeffer, a.g.y., s. 107-109.
76
3 . Sonu g zlem leri

N. Chomsky varsaymsal-tmdengelimli retici-dnmsel kuramn ve bu kuramn uzantsndaki grlerini yukarda
belirttiimiz Syntactic Structures, Aspects o f the Theory o f Syntax,
vb. dnda ayrca u yaptlarnda ilemi ve gelitirmitir: "In
troduction to the formal analysis of natural language" ("Doal
Dilin Biimsel zmlemesine Giri") {1963; G. A. Miller ile
birlikte; R. D. Luce, R. Bush ve E. Galanter'm ynettii Hand
book o f M athematical Psychology'd e]; Current Issues in Linguistic
Theory (Dilbilim Kuramnda Gnmzdeki Grler) [1964j;
Cartesian Linguistics (Descartes' Dilbilim) [1966]; Topics in the
Theory o f Generative Grammar (retici Dilbilgisi Kuramnda e
itli Konular) [1966]; Language and M ind (Dil ve Dnce)
[1968]; The Sound Pattern o f English (ngilizce'nin Ses Kalplan)
[1968; M. Halle ile birlikte]; "Deep structure, surface structure,
and semantic interpretation" ("Derin Yap, Yzeysel Yap ve
Anlamsal Yorum") [1971; D. Steinberg ve L. ]akobovits'in y
nettii Semantics'te]; Studies on Semantics in Generative Grammar
(retici Dilbilgisinde Anlambilim almalan) [1972]; Reflec
tions on Language (Dil stne Dnceler) [1975]; Essays on
Form and Interpretation (Biim ve Yorum stne Denemeler);
[1977]; Rules and Representations (Kurallar ve Gsterimler)
[1980]; Lectures on Government and Binding (Ynetme ve Bala-;
ma stne Konferanslar) [1981]; Some Concepts and Consequences
o f the Theory o f Government and Binding (Ynetme ve Balama;
Kuramnn Baz Kavramlar ve Sonulan) [1982]; On the Genera
tive Enterprise: A Discussion with Riny Huybregts and Henk van
Riemsdijk (retici Giriim stne: Riny Huybregts ve Henk
van Riemsdijk ile Bir Tartma) [1982]; Knowledge o f Language:
Its Nature, Origin and Lise (Dilin Tannmas: Dilin Doas, Kke
ni ve Kullanm) [1986]; Language and Problems o f Knowledge (Dil
ve Bilgi Sorunlar) [1988]; "On formalizations and formal lingu
istics" ("Biimselletirmeler ve Biimsel Dilbilim stne")
[1990; Natural Language and Linguistic Theory, 8]; vb.
N. Chomsky'nin gelitirdii kuram ve dilbilgisi mekesi
zellikle A.B.D'ndeki dilbilimciler tarafndan bir yandan N.:
Dilbilim Kuramlar
77
Chomsky'nin tasarlad ereve dorultusunda, te yandan da

bu erevenin ilkelerini eletiren bir dorultuda srdrlm
tr: Bunlardan ilki, yazlarnda N. Chomsky'nin de destekledi
i yorumlayc anlambilimdir (ng. interpretive semantics). Bu
yaklamn balca temsilcileriyse Jerrold Jacob Katz, Jerry A.
Fodor ve Paul Martin Postal'dr.
Yorumlayc anlambilim, geniletilmi standart kuram
olarak da adlandrln Sz konusu dilbilimcilerin bu aamadaki
temel almalar arasnda unlar saylabilir: J. J. Katz ve J. A.
Fodor: "The structure of a semantic theory" ("Bir Anlambilim
Kuramnn Yaps") [1963; Language, 39]; J. J. Katz ve P. M. Pos
tal: An Integrated Theory o f Linguistic Descriptions (Dilbilimsel
Betimlemelerin Btnletirilmi Kuram) [1964].
br yaklamsa, N. Chomsky'nin retici-dnmsel ku
ramm eletiren ve ona kar kan retici anlambilimdir (ng.
generative semantics). Bu yaklamn balca temsilcileri de
George Lakoff ve James D. McCawley'dir. G. Lakoff un burada
belirtilmesi gereken yazsysa "On generative semantics"tir
("retici Anlambilim stne") [1971; D. Steinberg ve L. Jakobovits'in ynettii Semantics'te].
te yandan, J. Bresnan'n gereki dilbilgisi diye adland
rlan dilbilgisi mekesi de N. Chomsky'nin retid-dnmsel kuramna kar oluturulmutur.
Ama Chomsky'cilie kar en sert ve en kkl tepkiler toplumdilbilimden (sosyolengistik), edimbilimden (pragmatik) ve
mantklardan gelmitir.
Otto Jespersen
DanimarkalI dilbilimci Otto Jespersen (Randers, 1860-Kopenhag, 1943), R. Rask'n etkisiyle gen yata Roman dilleri ko
nusunda almaya balad. Kopenhag Universitesi'nde hukuk
renimi grd yllarda ayrca Hint-Avrpa dilleriyle, genel
dilbilim sorunlaryla yakndan ilgilendi. DanimarkalI dilbilim
ciler V. Thomsen, K. Verher (1846-1896), H. Mller'in konferans-lann izledi. renimini Paris, Berlin, Leipzig ve Londra'da
srdrd. ngiliz H. Sweet'in (1845-1912) almalarm izledi ve
bir uluslararas sesbgisi alfabesi oluturulmas konusunda ge
rek onunla, gerekse Fraisz dilbilimcisi Paul Passy (1859-1940)
ile balant kurdu. Klasik fizyoloji ve ruhbilim etkinliklerinden,
Ch. Daryrin (1809-1882), J. S. Mili (1806-1873), H. Spencer (18201903), vb'nrn evrimci kurm konusundaki almalanndan, Ay
dnlanma a'ndaki Fransz felsefesinden byk lde etki
lendi.
1893 ,ve 1925 yllar arasnda Kopenhag hiversitesi'nde
ngiliz dili ve yazm dersleri veren O. Jespersen ilk dilbilim
aratrmalarnda ses ile anlam arasndaki banty ve dillerde^
ki gelimeyi ele ald. Yem-dbilgidlerin1 ses yasalar konusun
daki grlerim eletirdi. Dilbilimin, iki grnm olan dili in
celediini ileri srd: D biim (sesbilgisel, dilbilgisel yap) ve
biim (anlamsal yap). Yeni-dilbilgicere kar kmasnn te
mel nedeniyse, bu-aratrmaclann ses yasalarm belirlerken an
lamsal etkiyi dlam olmalaryd.
. Jespersen bu konudaki grlerim Fonetik (Sesbilgisi)
1 Veni-dilbilgiciler iin bkz. yukanda Ferdinand de Saussure, Cenevre D ilb ilim
O kulu ve A ntoine M eillet blmnn 1 num aral dipnotu.
Dilbilim Kuramlar
79
[1897-1899] adl yaptnda ortaya koydu: Fizyolojik olgularn

gzlemlenmesine dayanan bu yaptta, ses ve anlam arasndaki
iliki stnde srarla durdu.
Yukarda da belirttiimiz gibi zellikle H. Spencer'in ev
rimci kuramlarnn etkisi altnda kalan O. Jespersen'in bir ba
ka temel yaklam da dilde gelime olgusuna inanmas ve bu
nun dilbilim asndan bir kuramn oluturmaya almasdr:
Progress in Language, with Special Reference to English (ngiliz
ce'ye zel Gndermelerle Dilde Gelime) [1894] adl, kitabyla
genel dilbilim konusundaki nemli yapt Language, its Nature,
Development and Origin (Dil, Doas, Gelimesi ve Kkeni)
[1922] bu giriiminin rnekleridir. O. Jespersen'in gelime ko
nusunda ortaya att kuram, dili bamsz bir organizma ola
rak gren XIX. yy. dilbilimcilerinin biyoloji kkenli kuramna
kar kar. . Jespersen'e gre, bir bildiriim arac olan dil, do
al bir gelime srecinden geerek hem biimi hem de dilbilgi
sel dizgesi bakmndan yalnlam ama bu yalmlama da dilin
anlalmas asndan bir engel oluturmamtr.
O.
Jespersen'in bir baka zellii de F. de Saussure'n
Genel Dilbilim ,Derslerindeki baz grlerini eletirmesidir:
Gerekten de O. Jespersen, dil/sz ayrmn benimsemez; aynca
esremli inceleme ile artsiiremli incelemenin birbirinden ayr
aamalar, anlar olarak dnlmesini istemez; nk> o, dilin
tarihsel boyutunun, yani gemiinin incelenmesinin, gncel ya
prm ve ileyiinin nedenlerini aydnlatacak zellikler suna
cana inanr. (F. de Saussure'n sz konusu kavramlar iin
bkz. yukarda Ferdinand de Saussure, Cenevre D ilbilim Oku
lu ve Antoine M eillet blm).
te yandan, gnmzdeki baz dilbilim aratrmaclar, O.
Jespersen'in szdizim boyutunda ortaya att baz grlerin,
ya da daha genel olarak belirtirsek, gelitirmi olduu dilbilgisi
dizgesindeki baz ilkelerin N. Chomsky'nin retici-dnmsel dilbilgisiyle de balants bulunduunu ileri srmlerdir.
Szgelimi Fransz dilbilimcisi G. Chauveau, bu konudaki g
rlerini zetle yle aklar:2 O Jespersen, dolaysz kurucular
2 Bkz. G. Chauveau, "Otto Jespersen, 1860-1943", La inguistique (ortak yapt), Pa
ris, Larosse, EneyOopoche dizisi, 1977, s. 71-75 (zellikle s. 75).
*
80
bakmndan ayn yapya sahip iki dizimin (scnfflgm), szgelimi

Bekinin\evi Bekinin g d ii dizimlerinin birbirinden farkl ol-i;
duklarn syler ve bu farkll da birincinin Bekinin bir evi vari
ile, kincinin de Beki geliyor ile balantl olmasna balar. te,
bu tr bir zmleyici anlayn G. Chauveau'ya gre dn*
msel dilbilgisiyle bir yaknl vadm nk, dnmse! :
dilbilgisi de sz konusu dizimlerde iki farkl tre(t)me bulun-,
duunu kabul eder. (Bkz. yukarda Noam Chomsky ve retici-;
Dnmsel Dilbilgisi blm).
i
O.
Jespersen'in genel dilbilim (dildeki eleri tmce i
deki sralarna gre birincil, ikincil, ncl eler diye a y
rr), dilbilgisi, yapay diller (do, Novial) ve dil retimi konur|
sundaki br almalar arasmda da zellikle unlan sayabili
riz: Growth and Structure o f the EnglishLanguage (ngiliz Dilinin?
Gelimesi ve Yaps) tl9051; A M odern Engtish Grammar (Modan
ngilizce'nin Dilbilgisi) [1909-1949, 7 cilt]; The Philosophy o f
Grammar (Dilbilgisi Felsefesi) [1924]; M ankind, Nation arid Jndi-}
vidual Prom a Linguistic Point o f View (Bir Dilbilimsel Bak A-;1
sndart nsanlk, Ulus ê Birey) [1925]; n International Language
(Uluslararas Bir Dil) [1928]; Novial Lexike (Novial Dili Szl)
[1930]; Essentials o f English Grammar (ngilizce'nin Dilbilgisi Te-;
melleri) [1933]; Analytic Syntax (zmsel Szdizim) [1937]. ;
Gustave Gillume
Fransz dilbilimcisi G. Gillaume (Paris, 1883-Paris, 1960)

hem yapsal dilbilimi sdrmesi, hem yapsal dilbilimin baz
kavramlanna kar kmas, haa de baz yeni kuramlarn ha
bercisi olmasyla dikkati ekek : Meillet'nin derslerini izleye
rek dilbilime ynden1 G. Gulaume'un grleri, gerekte,
Saussure'c dilbilimin dorultusunda yerahr: ncelemelerinde,
gsteren/gsterilen, dil/sz, esremlilik/artsremlilik gibi
dilbilimsel yapsalcln balca terimlerine rastlanr (bkz. yu
karda Ferdinand de Saussure, Cenevre Dilbilim Okula ve
Antoine Meillet blm).; Buna karlk, dili; her trl ilik
ten uzak, salt bantlardan oluan bir kartlklar dizgesi ola
rak deil, biim ile anlam arasridakibamtlann yaratt ve
dncenin etkinliine bal bir <ê, bir devingenlik olarak
grr. Bylece, gsterenler arasndaki bantlarn her eyi
akladna inanan grten ayrlr. G. Guillaume'a gre,
dil, kendisine dbstek olan nhksal yapyl kurduu bantlar
asmdan inelenmelidir. Bu inceleme de, dilin yzeysel boyu
tunda deil, derin boyutunda, dncenin evrensel dzenekle
rinin yer ald dzeyde yaplabilir. Bir baka deyile, G. Gillaume; gzlemlenen dil olgularn ele almakla yetinmez. n
k, dizge, zlemlenebilen bir gereklik deil, anbksal yapatrmadan doan bir soyutlamadr. Dolaysyla, yaln bir gz
lemlemeyle kavranabilecek bir veri deildir; dil. BU adan,
G. Guillaume'un almalar yzeysel dil olgularnn dzenle- ,
niini aratran datmclara (bkz. yukarda AmerikanYap1 Balangta b ir banka grevlisi olarak alSn G. Guillaum e dil sorunlanyla nce
leri kendi kendine, b ir "otodidakt" olarak Ugilemni}, A. M eillet'nin derslerini iz- '
ledikten sonradbilinte ynelm itir.
82
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebim Kuramlar
salcl blm) da, ilevseldlere (bkz. yukarda Andr

Martinet ve levsel Dilbilim blm) de kardr. G. Guik
laume'a gre, dUbilimi, gzlemin ve deneyin dar erevesini
amak zorundadr. Dilbilimin kuramsal bir bilim olmas iin,;
gerein kolayca alglanabilen grnlerini deil de bu grl
nlerin altnda yatan zellikleri grebilmesi gerekir. Bir d
dizgesi ancak dilbilimcinin gerekletirecei "anlksal yenidert
oluturma" abasyla gzlemlenebilir duruma gelir. Bu aba da
dorudan gzlemin snrlarm aar. Demek ki, G. Guillaume'un
oluturduu dilbilim kuram, gsteren (biim) boyutunu deil
gsterilen (anlam) boyutunu incelemeyi amalar. Daha donsu, gsterilenleri oluturan dnce ilemlerini aratnr. Bu dil
bilim kuramm da ruhsal dizgebilim (ruhdizgebilim, psikosistematik: Fr. psychosystmatique) ya da ruhsal mekanik (psikomekanik: Fr. psychamcanUjue) diye adlandrr. Ruhsal dizge
bilim bylece, dncenin en gizli devinimlerini saptamaya
alr.
y:;:
G. Guillaume'un kuramun kalk noktasnda, her dn
cenin zaman iinde gerekletii gr yer alr. Yalnzca d
ncelerin tmceler halinde birlemesi deil, dncelerin
olumas da bir zaman dilimi gerektiren zihinsel bir ilemdir.
Dnek ki psikosistematik ya da psikomekanik, o dnemde
Fransa'da H. Bergson (1859-1941) ve/ya da L. Brunschvicg
(1869-1944) taraftndan farkl biimlerde temsil edilen ama devi
nimi (hareketi) dnce iin temel olarak gren bir felsefe an
lay iinde yer alr. Nitekim G Guillaume'a gre, birkavram
dnmek, onu oluturmak demektir: G. Guillaume'un ilem
sel zaman (Fr. temps opratif) dedii ey de, bu oluturma eyle
mi iin gerekli olan zamandr.
G. Guillaume, kendine zg terimler kullanmas, karmak
bir anlatma ynelmesi ve anlk bir gr benimsemesi
nedeniyle, salnda byk bir yank uyandrmad. Ama l
mnden sonraki yllarda Fransa, Belika ve Kanada'daki
(Qubec) niversitelerde grev alan tilmizleri, onun dncele
rini daha anlalrklarak tantmaya ve yaygm k^hrm a^^tlar. Szgelimi Kanada'l tilmizi R. Valin, G. Guillaume'un hem
yazlarm derledi> hem cole pratique des hautes tudes'de ver-
Dilbilim Kuramlar
83
dii dersleri yaymlamaya balad (1971'den itibaren), hem de

Guillame'culuu tantan almalar yapt.1
te yandan, N. Chomsk/nin salt zlemlenebilen olgular
inceleyen yaklamlara (zellde de dalmclka) kar kmas
ve gelitirdii retid-dnmsel dilbilgisinin yaygnlk ka
zanmasyla 0>kz. yukanda Noam Chomsky ve Uretici-Dnmsel Dilbilgisi blm) birlikte G. Guillaume'un grleri de
yeniden gndeme geldi. Bunun nedeni G.^Guillaume'un N.
Chomsky gibi, dilde iki yapnn bulundunu (dein yap/yzeysel yap) ve dilin sonlu dzenek, sylemin ise sonlu olma*
yan anlatm edimi olduunu benimsemesiydi (sylem terimi G.
Guillaume'da F. de Saussure'n sz terimine benzer bir ilev st
lenir; dil ve sylem kilisi, G. Guillaume'unanlam ve anlam et
kisi diye adlandrd kavramlar ayrt etmesine yarar).
G. Guillaume, sylemi deil de dilde gcl olarak var olan
anlamlan, bir baka d e y ii dilinderin yapdakiileyi kurllanm, evrensel dnce yapm aratrmasyla da Chomsky'cilerin llisim ekmitir.
,
1938'den lmne dek cole pratique des hautes tudes'de
ders veren G. Guillaume'un yapdan arasnda zellikle unlan
sayabihriz: Le problme de l'article et sa solution dans la langue fra ri-/
aise (Tammlik Sorunu ve Fransz Dilindeki zm) [1919];
Temps et verbe. Thorie des aspects, des modes et des temps (Zaman
ve Eylem. Grnlerin, Kiplerin ve Zamanlarn Kuram)

[1929]; Architectonique du temps dans les langues classiques (Klsik
Dillerde Zamamn Dzenleni Teknii) [1945j; langage et science
du langage (Dil ve Dilin Bilimi) [1964; 1933-1958 yllan arasnda
yaymlad yazlarn derlemesi!; Leons de linguistique: srie A ,
1946-1948. Structure smiologique et structure psychique de la tangue (Dilbilim Dersimi: A Dizisi, 1946-1948, lîh Gstergebilimsel Yaps ve Ruhsal Yaps) [1971]; Leons de linguistique: srie B;
1948-1949: Psychosystmatique du langage. ItyiM pe, mthodes et
applications (Dilbilim Dersleri: B Dizisi, 1948-1949: Dilin Ruhsal
Dizgebilimi. lkeler, Yntemler ve Uygulamalar) [1971].

1 R. V alin'in, G. Guillaum e'un kuram na giri niteliindeki alm as iin bkz: La
mthode comparative ai linguistique historique et en psychomcanique du langage,

Q ubec, 1964.
'
Lucien Tesnire
Fransz dilbilimcisi L, Tesnir (Mont-Saint-Aignan; 1 8S

Montpellier 1954) lehebilim, Slav dilleri ve karlatrmal dit
bilgisi konusunda yapt almalarla tannmaya balad y i
larda Yugoslavya'da tjubliana niversite
(192l-19^|
Fransa'da da Strasbourg ve Montpellier niversitelerinde
alanlara ilikin dersler verdi. Ama yaam boyunca srecek aa|
tutkusu, dillerin szdizim boyutuna ilikin genel bir kura
oluturmakt. Nitekim bu amala daha 192CK yllarda tmd|
yaplarn grselletiren izinden belirledikten sonra, 1934't
szdizim kuramnn temel ilkelerini saptayan ve her dilde sz
cenin yapsn ortaya karacak bir yntemi ana izgileriyle be
lirleyen "Comment construire une syntaxe" ("Bir Szdizim,Nal
sil Oluturulmal") adh yazsn yaymlad.
L. Teshifere'in tasarlad kuram, evrensel nitelikli, yap
bir kuramd ve uygulama alan olarak Franszca seilmiti. Ula ,
lmas dnlen amalann banda da, yapsal betimlemenini
salad verileri, retim yntemlerini gelitirmede kullanmak?
geliyordu, L. Tesnire'in yllar boyunca gelitifdii bu sidizirm
kuramCth olarak ancak lmnden sonra yaymland: U~t
ments de syntaxe structurale (Yapsal Szdizim tikeleri) [1959].
;
Bu yaptta tasarlanan dilbilim kuranu, temelde, dnen'
dzlemi e dil dzlemi arasndaki kartla dayanr. Spyfef
evrensel ulamlarn yer ald dnce dzlemi, ruhsal, mantk- !
sal bir dzlemdir Ve dilin ierik boyutunu oluturur. Bu boyu- '
tu inceleyen bilim dal da anlambilimdir. Karthm br esi
olan dil dzlemiyse L/Tesnire'in kuramnn asl inoeleme ala
nm oluturan biim boyutudur. L. Tesnire bu dzlemi de
Dilbilim Kuramlar
85
kendi iinde ikiye ayrr: i biim/fl biim (Fr. form e intrieure/forme!extrieure). Tmcenin d biimi dorudan doruya
biimbilimin inceleme konusudur; tmcenin i biimiyse szdizimin (tmcebilim)inceleme alanna girer.
Bylece, biimbilim, szdizim ve anlambilim bileenle
rinden oluan bir dilbilim kuram ortaya kar.
lments de syntaxe structurale, eitli dil dzeylerini ve bu
dzeylere ilikin bilim dallarm belirlerken, szdizimle ilgili
kuramsal ve uygulamal bir yapt grnm alr.
Szdizimin yaptta ncelide ikiye ayrld grlr: Sz
ck ulamlarnn izgisel dzenini inceleyen dural szdizim (Fr.
syntaxe statique) veszdizimsel ilevlerin yapsal dzenini ince
leyen devimsel szdizim (Fr. syntaxe dynamique).
Dural szdizimde geleneksel szck ulamlann yeniden
deerlendiren L. Tesnire szckleri dolu szckler (Fr. mots
pleins) ve bo szckler (Fr. mots vides) olarak ikiye ayrr. Dolu
szckler blmne eylem, ad, sfat, belirtei koyarken, bo
szckler blmne de balayc, aktarc, belirtici gibi yeni
snflandrmalar altnda toplad ilge, bala, ilgi adl, tanmlk, vb'ni yerletirir.
Devimsel zdizimdeyse konuma ve anlama edimlerinin
zelliklerini ortaya koymaya alr. Bu amala da deiik i
lem stnde durur: bantilama (Fr. connexion), balama (Fr.
jonction), aktarma (Fr. translation). Yapsal szdizim olgularm ,
belirleyen bu ileme dayanarak da tmceleri ikiye aynr; ba
ntlarsa ilemiyle oluan yaln tmceler; balama ve/ya da
aktarma ilemleriyle oluan karmak tmceler.
L. Tesnire tmceyi oluturan eler arasndaki bantlar
.stemma (izgisel gsterim, oluum aac) adn verdii izgilerle >
grselletirir. Szgelimi, yaln bir tmcedeki bamllklar (yaln
tmcede bantilama ilemi sonucunda ortaya kan bantlar)
temmada bir st eyi (yneten e) bir alt eye (baml e)
balayan bir dikey ya da gerektiindebir eik izgiyle gsterilir.
Bu izimde, tmleyen e (baml e) her zaman tmlenen
enin (yneten e) altna konur. Buna gre hibir enin tmleyidsi olmayan ve tmcenin tepe noktasn oluturan yklem ya
da genellikle eylem (yneten e), temmada n stte yazlr.
86
Ama bir tmcede, bir e, hem bir st eye baml olabi

lir hem de bir alt eyi ynetebilir; bu durumda da bir ya da
birok baml eyi yneten st eler kabilir ortaya. L. Tesnire, bir ya d birok baml eyi yneten, ona egemen olan
eye dm {Fr. noeud) adn verir. Gerekte, her tmce, bir ya
da birok dmn dzenlenmesiyle oluur. Baml eyi y
neten eye dm denirken, btn dmleri yneten eye
de merkez dm (Fr, noeud Central) d e dr. Merkez dmlerin
niteliklerine gre de tmceler yle snflandrlr: eylem tm
cesi, ad tmcesi, sfat tmcesi, belirte tmcesi.
Karmak tmcelerin olumasn salayan balama ve ak
tarma ilemlerinde grev yapan eleriyse L. Tesnire balay
clar (Fr. jonctifs) ve aktarclar (Fr. translatifs) diye adlandrr.
Balayclar bo szcklerdir ve dolu szckleri ya da olutur
duklar dmleri birbirine eklemeye yarar; aktarclar ise dolu
bir- szcn belli bir dilbilgisi ulamndan bir baka dilbilgisi
ulamna aktarlmasn salar.
; L, Tesniere'e gre, her tmce, bir tiyatro oyununa benzer.
Tmcedeki yklem olay rgsn gsterir. Bu olaya etken ya
da edilgen olarak katlan eler eyleyenlerdir (Fr. actantsJ. Olaiyn evresinde yer alanlara ise tmleyenler (Fr. circonstants) de-,
nir. Tmcedeki eyleyenler her zaman ad ya da adn yerini ala
bilen elerdir; tmleyenlerse,, her zaman belirte ya da belirte
cin edeerlileridir. Eyleyenler ve tmleyenler dorudan do
ruya eyleme baldr. Eyleyenlerin says snrlyken, yer, za
man, neden, vb'ni belirten tmleyenlerin says snrszdr.
ada dilbilimciler arasnda ayn bir yeri olan L. Tesnire'in tutarl kavramlarla ve ak seik bir anlatmla sunduu
yapsal szdizim kuram, zmleme dzeylerini belirlemesi,
grselletirmeye ynelmesi, tmcelerin anlamsal adan sama
ama yapsal adan dzgn olabileceini ileri srmesi, karma
k tmcelerdeki aktarma olayna ayrntl bir biimde yer ver
mesi, eyleyenler kavramm ortaya atmas, vb. bakmndan bir
ok dilbilimci ve gstergebilimciyi etkilemitir. Szgelimi, baz
Alman dilblgidleri L. Tenire'inkuramndankalkarak bam
sa! dilbilgisini (Er. grammaire de ipendances; Alm. Dependenzgrammatik) gelitirmiler; A. J. Greimas eyleyen kavramn
Dilbilim Kuramlar
87
alarak anlat szdiziminde kullanmtr (bkz. ileride Algirdas

Julien Greimas ve Paris Gstegebilim Okulu blm). Ayr
ca, L. Tesnire'in yaklamndaki baz zelliklerin (aktarma ol
gusu, stemma, vb.) N. Comsky'nin dilbilgisi mekesini a
rtrd da sylenebilir (bkz. yukarda Noam Chomsky ve
retici-Dniimsel Dilbilgisi blm).
L. Tesnire'in yukanda Szn ettiimiz iki yapt dnda
ki incelemeleri arasnda unlan sayabiliriz: Lesform es du duel en
Slovne (Slovence'de kil Biimleri) {1925]; Statistique des langues
d'Europe (Avrupa Dilleri statistii) {1928]; Petite grammaire fusse
(Rusa Kk Dilbilgisi) {19343; Esquisse d'une syntaite structurale (Yapsal Bir Szdizim Tasla) [1953].
mile Benveniste
Fransz dilbilimcisi . Benveniste (Halep, 1902-Versailles,

1976) gerek karlatrmal dilbilgisi ve filoloji, gerekse genel
dilbilim ve Fransz dilbilimi alanndaki almalaryla ada
dilbilim tarihi iinde kendine ayr bir yer elde etmitir.
Dil sorunlarna gen yalarda ilgi duyan . Benveniste,
1927 ylndan itibaren cole pratique ds hautes tudes'de (Pa
ris) Hint-Avrupa dillerine ynelik karlatrmal dilbilgisi ders
leri,,1937'den balayarak da Collge de France'ta (Paris) genel
dilbilim dersleri verdi. Karlatrmal dilbilgisi almalaryla
genel dilbilim almalarn kaynatrmay bilmi sayl dilbi
limcilerden biridir . Benveniste. F. d Saussure'n rencisi A.
Meillet'nih (bkz. yukarda Ferdinand de Saussure, Cenevre
D ilbilim Okulu ve Antoine M eillet blm) derslerini izleyen
. Benveniste, Hint-Avrupa dilleri stne yapt karlatrma
l almalardan elde ettii verileri genel dilbilime uygulamtr.
XIX. yy'daki karlatrmal dilbilgidlerden ayrlmasn sala
yan nokta, Hint-Avrupa dillerini oluumlar iinde ele alm ol
masdr. Karlatrmal dilbilgisi alanndaki yaptlan arasnda
zellikle unlar sayabiliriz: Origines de la form ation des noms en
indo-europen (Hint-Avrupa Dilinde Adlarn Oluumunun K
kenleri) [1935]; Noms d'agent et noms d'action en indo-europen
(Hint-Avrupa Dilinde Edici Adlar ile Eylem Adlar) [1948]; H it
tite et indo-europen (Hitite ve Hint-Avrupa Dili) [1962]; Le voca
bulaire des institutions indo-europennes (Hint-Avrupa Kumullar
nn Szck Daarc) [1969].
,
Belli bir dnemde Prag Dilbilim evresi'nin (bkz. yukanda
Prag D ilbilim evresi blm) etkisinde kalarak ilevselci g-
Dilbilim Kuramlar
..
89
|r benimseyen E, Benveniste^ genel dilbilime ynelik kuram|sal yazlaryla, belli bir akma tam anlamyla bal kalmadn
[gsterdii gibi, yapt nemli saptamalarla ve nerdii kav
ram larla da yeni ilgi alanlarnn olumasna katkda bulunmur
Iftr. Gstergenin z nitelii konusundaki grlerinin yan sra
Igstergebilime, anlambilime, dil/dnce bantlarna, dille
nin snflandrlmasna, dilbilimsel zmlemenin dzeylerine,
|dilbilimde yap kavramna ve szcelemeye (konuucunun dili
tbireysel olarak kendi adma kullanma, harekete geirme edimi,
;er.
I
. Benveniste'in bu konulardaki yazdan derlenerek iki cilt
|halinde yaymlanmtr: Problmes de linguistique gnrale (Genel
(Dilbilim Sorunlar) [1966-1974].
imdi bu iki nemli ciltte yer alan baz yazlardan ksaca
sz edelim.
K
E. Benveniste, "Coup d'il sur le dveloppement de la linpgistique" ("Dilbilimin Gelimesine Bir Bak") [1963] adl in[celemesinde Bat dilbiliminin tarihesini sunarken ayn an birbirini izlediini vurgular: 1. Eski Yunan filozoflanmn dil
^stne dnce rettikleri dnemde balayan felsefi a: Eski
fYunan felsefecileri dilin ileyii stnde durmamlar, dili gzllemleyerek betimlememiler, dil stne, manta ve felsefeye
^dayal "kurgusal" dnceler retmilerdir. Bu yaklam da
rXVIII. yy'a dek sregelmitir; 2. XIX. yy'da Sanskrite'nin bu: Ummasyla birlikte balayan tarihsel dilbilim a (karlatrl mal dilbilgisinin .snrlan iinde geliir):Dilbilim artk dilsel
[ biimlerin evrimini inceler; 3. XX. yy'daki yapsalc a: zel
likle F. de Saussure'n Genel Dilbilim D ersleri'nin (1916) etkisiy
le balayan bu ada, dilbilim, dilin felsefesiyle ve dilsel bi
imlerin evrimiyle ilgilenmek yerine dili oluturan eleri ve
bu elerin arasndaki ilikileri (yani dilsel dizgeyi), zmle
mek iini stlenir. Dilbilim artk biimsel, kesin ve dizgeli bir
bilim dal olarak kurulmay amalar. Bir baka deyile dilbi
lim, evriminin nc aamasnda, hem dilin ne gibi eler
den olutuunu, nasl altn aratrr, hem de zmleyici
betimleyici bir bilim dal olarak nasl kurulacaktr, bunu sapta
maya alr.
90
"N atu re du ague linguistique" ("Dilsel Gstergenin z

Nitelii") [1939] balkl yazs da dilbilim tarihi asndan
nemli yazlardan biridir: E. Benveniste bu incelemesinde F. de.
Saussure'n dilsel gstergenin z nitelii, doas konusundaki
grn eletirir ve gsteren ile gsterilen arasndaki bant
nn nedensiz deil, zorunlu olduunu ileri srer.
te yandan, . Benveniste'in szceleme (Fr. nonciation)
konusundaki saptamalar da (zellikle her konuucunun sz
edimini gerekletirmesini salayan ben/burada/imdi belirti
cileri stne yapti aratrmalar), dilbilimin salt szceleri (dil
sel/rnV inceleyen bir bilim dal olmaktan kurtularak szce
retme edimini (szceleme) de zmleyen bir bilim dal ol
masn salamtr. Gerekten de . Benveniste Problmes de lin-,
gtdstique gnrale adl yaptnn I. cildinin 5. blm ile II. didi
nin 2. ve 5. blmlerinde szcelemeyi konu alan dilbilimin te
mellerini atmtr.
. Benveniste'in szceleme kuram, zmleyici felsefe
(analitik felsefe) ye edimbilim (pragmatik), dilin gstergebilim i ("Smiologie de la langue", 1969) alanlanndaki almalar
bata O. Ducrot olmak zere birok Fransz dilbilimcisi (A ..
Culioli, C. Hagge, M: Yaguello, vb.) ile gstergebilimciihi (J.C. Coquet, vb.) etkilemitir. (Edimbilim Ve szceleme kuram
iin bkz. ileride D ilbilim in Dallan, Uygulama lanlan ve D il
bilim de Yeni Yneliler blm.)
Bernard Bottier
Fransz dilbilimcisi B. Pottier (do. 1924) spanyolca konu

sunda uzmanlat ve edebiyat doktoru oldu. zellikle Paris III
ve Paris IV niversitelerinde genel dilbilim ve spanyol dili
profesr olarak alt. cole pratique des hautes tudes'de
zellikle Amerika yerli dilleri konusunda ders verdi ve Centre
national de la recherche scientifique^ te (Bilimsel Aratrma Ulu
sal Merkezi, C.N.R.S.) aratrma yneticilii yapt.
G.
Guillaume'un (bkz. yukarda Gustave Guillaume bol-
m) ve L. Hjelmslev'in (bkz. yukanda Kopenhag D ilbilim
evresi blm) zellikle anlam boyutuna ilikin grlerin
den esinlenen B. Pottier, gsteren/gsterilen karthmh yam
sr gsterilenin iinde de ierd in biim i (szdizimsel yaplar)
ve ieriin tzn (anlamsal yaplar) ayrt eder. Dil olgusunun
iki ynl bir incelemeyle ele alnabileceine inanr: 1 . kavrambilim sel inceleme: Gsterenlerden, anlatmdan, szdizimsel
yaplardan kalklarak gsterilenlerin, anlamsal yaplarn belir
lenmesi. 2. adbilimsel inceleme: Gsterilenden, anlamsal yap
lardan kalklarak anlatmn; gsterenlerin, szdizimsel yapla
rn belirlenmesi.
B. Pottier szdizimsel yaplarn zmlemesinde dizim (i
leyi birimi), ekirdek (en kk bildiriim birimi), szce (szceleme birimi) ve metinsel dizi (paragraf, blm, vb.) ayrt eder ve bu birimlerin birbirleriyle aamal olarak balantl oldu
unu syler.
Anlamsal yaplarn zmlenmesindeyse, sesbilim ynte
minin, ses dzeyindeki en kk ayrc zellikleri (sesbirimd k ) saptama almasndan yararlanarak, anlm evreninin d>
92
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebiiim Kuramlar
zenleniini belirlemeye ynelir ve szcklerin anlam boyutun

daki en kk ayrt edid birimlerini (anlambirimcik) aratrr. 5
B. Pottie'ye gre, bir sesbirim nasl ay n a zelliklerden oluu- :
yorsa, bir szck de anlambirimcik diye adlandrlan en kk j
anlaml birimlerden oluur. Bu konuda, "oturacaklar dizgesi"
stne yapt anlambirimcik zmlemesi, yapsal anlambilimin gelimesinde nemli bir aamadr. Bu zmlemenin;!
zn yanstan birka rnek verebiliriz:
;
sandalye: "oturmak iin", "kolluksuz", "arkalkl", "tek kiilik",
koltuk "oturmak iin", "kolluklu", "arkalkl", "tek kiilik",
kanepe: "oturmak iin", "kollukl", "arkalkl", "ok kiilik".
piri: "oturmak iin", "kolluksuz", "arkalksz", "tek kiilik".
-5
vf
B. Pottier anlambirimcik zmlemeleri sonucunda dei- i

ken anlambirimcikler ile deimez anlambirimcikleri saptar; ]
deimez anlambirimcikleri de zgl anlambirimciklere ve )
. genel anlambirimciklere ayrr.
j
Yapsal dilbilimin anlambilimdeki en gl uygulayala - 1
nndan biri olan B- Pottier, gelitirdii anlambilim yntemini, |
eitli dilbilgisel zelliklere, dillerin snflandrlmasna, tmel- ;
lerin saptanmasna, vb'ne uygulamasyla n kazanmtr. Ayn- j
ca, Roman dilleri (zellikle spanyolca) ve Amerika yerli dille- 1
riyle ilgili almalar da vardr.
j
B. Pottier'nin yapdan arasnda unlar sayabiliriz: Systmar|
tique des lments de relation. tude de morphosyntaxe structurales
romane (Bant elerinin Dizgesel Dzeni. Roman Dillerinin |
Yapsal Biimbilim-Szdizim ncelemesi) [1962]; Introduction 'ij
l'tude des structures grammaticales fondam entales (Temel Dilbilgi-|
sel Yaplarn ncelemesine Giri) [1962]; Recherches sur l'anadyset
smantique en linguistique et en traduction mcanique (Dilbilimdel
ve Makineli eviride Anlamsal zmleme stne Aratrmac
lar) [1963]; Introduction l'tude de la philologie hispanique: phon-i
tique et phonologie espagnole (spanyol Filolojisi ncelemesine Gi-1
ri: syanyolca'nn Sesbilgisi ve Sesbilimi) 11965]; Prsentation d e
la linguistique, fondem ents d'une thorie (Dilbilimin Sunuluu. B iri
Dilbilim Kuramlar
93
Curamm Temelleri) [1967]; Grammaire de l'espagnol (spanyolfca'mn Dilbilgisi) [1969]; Introduction l'tude linguistique de l'es
pagnol (spanyolca'nn Dilbilimsel ncelemesine Giri) [1972];
ynetiminde hazrlanan ortak yapt Le langage (Dil) [1973]; Lin
guistique gnrale: Thorie et description (Genel Dilbilim. Kuram
Ve Betimleme) [1974]; ynetiminde hazrlanan ortak yapt Les
Sciences du langage en France au XXe sicle (Fransa'da XX. yy'da
il Bilimleri) [1980,2 cilt; yeni bask 1992]; America latina en sus
enguas indgenas (Yerli Dilleriyle Latin Amerika) [1983]; Thorie
et analyse en linguistique (Dilbilimde Kuram ve zmleme)
987]; Smantique gnrale (Genel Anlambilim) [1992].
Dilbilimin Dallan, Uygulama Alanlar ve

Dilbilimde Yeni Yneliler
ada dilbilim tarihinde bu' blme kadar ele aldmz

eitli akmlarn, okullarn ya da tek tek aratrmaclarn ret
tikleri kuramlara Bal ilke, kavram ve yntemleri incelerken
daha ok dilin ya da dillerin yapsna ilikin, dilii' dzenlenii
ortaya karmaya alan dilbili dallan stnde durduk: ses
bilim (ve sesbilgisi), szdizim (ya da tmcebilim), biimbilim, szlkbilim (ya da szckbilim), anlambilim. (Dilin
"szceleme" boyutuyla ilgili olarak bkz. yukanda Emile Benveniste bolm ile aada edimbilim altblm; dilin "metinsel dzen"i ile ilgili olarak d bkz. aada metindilbilim alt
blm.)
Bu blmleme iindeki yaklam iimlerinin genel olarak
dille ilgili olgulara, etkinliklere uygulanmasyla ve/ya da dilbietkinlik alarilan dodu, hem de dilbilimle dorudan balantl
yeni bilim dallan gndeme geldi: uzamdilbilim, toplumdilbilim, budundilbilim, ruhdilbilim, uygulamal dilbilim, metin
dilbilim, eviribilim, edimbilim.
imdi hem dilbilimin iinde hem de dilbilimin yamnda yer
alan bu aratrma alanlarm tek tek ele alarak ayna nitelikleri
ni belirlemeye ve sz konusu alanlarda zellikle son yllarda
gerekletirilen temel nitelikli kuramsal ve uygulamak aratrmalan belirtmeye alalm.
uzamdilbilim (Fr. geolinguistique). Corafi kkenleri fark
l bireylerin ya da topluluklarn bir dili kullanmalannda gr-
Dilbilim Kuramlar
95
len deiiklikleri inceleyen bu bilim dalma dilbilimsel coraf

ya (Fr. gographie linguistique) ad da verilmektedir. Aslnda kar
latrmal dilbilgisinin bir uzants olan ve bu niteliiyle eski
bir bilim dal olarak da kabul edilen dilbilimsel corafya ya da
yeni adlandrmasyla uzamdilbilim alamnda zellikle son otuz
yl iinde youn almalar yaplmakta, hem gndelik dilde
hem de siyaset alannda sk sk gndeme gelen dilsel kavram
lar uzamdilbilim asndan tanmlanmaya allmaktadr: ulu
sal dil ya da resmi dil, lehe ya da az, argo ve jargon, birey
sel kullanm, karma dil, sabir, kreol, piin, ikidillilik, okdillilik. '
Bu alanda Sz konusu kavramlara ynelik aratrma ya
panlar arasnda zellikle u adlan belirtebiliriz: -Pierre Gui
raud: L'argot (Argo) 11966]; -William Labov (do. 1927): Langrnge in theln n er City: Studiesin the Black English (1972; Fransz
ca evirisi: Le parler ordinaire: la langue dans les ghettos noirs des
tats-Unis [Baya Konuma: A-BIYnde Zenci Getolanndaki
Dil, 1978; yeni bask> 1993] ); -A. Valdman: Le crole: structure,
statut et origine (Kreol: Yaps, Stats ve Kkeni) [1978]; -J.
Pohl: Les variations rgionales du franais: tudes belges (Fransz
ca'nn Blgesel Deikenlikleri: Belika'ya likin ncelemeler)
[1979]; -J, F. Hamersv^ M. H A. Blanc: Bilingualit et bilin
guisme (1983; jgzden geirilmi ngilizce evirisi: Binguality
and Bilinguism, 1989); -Y. Roberge ve M. V Vianet: La variation
dialectale en grammaire universelle (Evrensel Dilbilgisinde Lehesel Deikenlik) [1986]; -Gabriel Guillaume; Langages et langue:
de la dialectologie lasystm atique (Dilyetileri ve Dil: Lehebilimden Dizgesellie) [1987]; -J. Holm: Pidgins and C reoles (Picinler
ve Kreoller) [1989].
toplumdilbilim ya da sosyolengistik (Ft. sociolinguis
Dilsel yaplar ile toplumsal yaplann edeiirlimdeki
dzenli yanlan ortaya koymaya alan ve neden sonu ilikileri
ni aratran bu dalm, budundilbilim, dil toplumbilimi, uzamdil
bilim ve lehebilimle kesitii noktalar vardr Toplupdilbilim,
toplumsal veri olarak konuucunun durumunu (szgelimi emik
kkenini, yaam dzeyini, mesleini, vb.) ele alp kulland dile
tique).
96
bakabilecei gibi, dinleyicinin bak asna yerleip konuucu-.'

nun dinleyiciye ynelttii bildiriyi (szceyi) bu tak asndan
da deerlendirebilir. Ayrca, dorudan doruya toplumsal zel
likler tayan sylemlerin ieriiyle de ilgilenir: Szgelimi siyasal
ya da teknik szck daarcklar stne aratrmalar yapar.
,
Toplumdilbilim aratrmalarnda zerinde durulan bir ba
ka nokta da bildiriim eyleminin hangi koullarda gerekleti
idir. Gerekten de belli bir toplumsal statde yer alan ve ei
timli olan bir bireyin konuma biimi, karsndaki dinleyicinin
toplumsal statsne ve eitimine gre deiiklik gsterir. Bu
nedenle, toplumdilbilimci, stnde alaca sylem trleriniayrt eder; nk, dildeki deikenliklerin saptanmasnda b
sylem trlerinin bilinmesinin gerektiine inanr. Bylece, bir
yandan, konuucunun, bildirisini hangi amala rettii (szceleme koullarnn belirlenmesi) aratrlr, bir yandan da retti
i sylem zmlenir.
x
te yandan, dil hakkmdaki kuralc deerlendirmeler), kii
lerin dilsel davranlarn ynlendirme amal szler, dil planla
mas, ikidillilik, kdillilik ve dil siyaseti sorunlar da toplumdilbilimin son yllardaki inceleme konulan arasnda yer ahr.
Toplumdilbilimdler arasnda u aratarmaclan belirtebili
riz: -William Labov: The Social Stratification o f English in New York
City (New York City'de ngilizce'nin Toplumsal Katmanlamas)
[1966]; Sociolinguistic Patterns (1972); ynetiminde hazrlanan
Locating language in Time and Space (1980); -Joshua A. Fishman:
Sociolinguistique (Toplumdilbilim) [1971; ngilizce zgn metin
den nce yaymlanan Franszca eviri]; -Dell Hymes: Founda
tions in Sociolinguistics (Toplumdilbilimin Temelleri) ,[974J; -D.
Sankoff (yn.): Linguistic Variation: M odels and Methods (Dilsel
Deikenlik: rnekeler ve Yntemler) [1978]; P. Thibault: Le
franais parl: tudes sociolinguistiqites (Konuulan Franszca: Toplumdilbilimsel ncelemeler) [1979]; -L , Milroy: Language and Social Networks (Dil ve Toplumsal Alar) [1980]; - Christian Bachmann, Jacqueline Lindenfeld ve Jacky Simonin: Langage et com
munications sociales (Dil ve Toplumsal Bildiriimler) [1981]; -C.
Goodwin: Conversational Organisation (1981); -John Gumperz:
Languageand Social Identity (Dil ve Toplumsal Kimlik) [1982].
Dilbilim Kuramlar
97
budundilbilim ya da etnolengistik (Fr. ethnolinguis

tique). Dil ile kltr ve dil ile toplum arasndaki ilikileri arat
ran bu dal kimi uzmanlara gre, toplumdilbilimin bavurduu
toplumsal zellikli birok deimez etkenden en azndan birini
(szgelimi "ulus", "budun" [kavim], vb.) kullanmas nedeniyle
toplumdilbilimin zel bir durumu olarak grlr; kimi uzman
lara gre de, topltirdilbilim "karmak yapl" "uygar" toplumlara, budundilbilim ise "yaln yapl" "ilkel" toplmlarla
ilgilenir.
* ruhdilbilim ya da psikolengistik (Fr. psycholinguis
tique). Dilin edinilmesinde ve kullanlmasnda etkili ruhsal
sreleri inceleyen dal. Bu kavram ilk kez Charles Egerton
Osgood ve Thomas A. Sebeok'un ynetiminde hazrlanan
Psycholinguistics (1954) adl kitapta kullanlmtr.
1960'l yllarda, N. Chomsky'nin konuucularn edinine
dayal bir rneke oluturma abalarna (bkz. yukarda Noam
Chomsky ve retici-Dnmsel D ilbilgisi blm) bal
olarak hzl bir gelime gsteren ruhdilbilim aratrmalar
1980'li yllarda insan zihninin yaad sreleri betimlemeyi ve
aklamay amalayan bilisel bilimlerin (kognitif bilimler) et
kisi altna girmitir.
Ruhdilbilimciler almalarn gnmzde zellikle u
alanlarda younlatrmlardr: Szcelerin bireyler tarafndan
retili sreleri; bireylerin retmek istedikleri szcelere anlam
ykleyi sreleri (yani konuucunun bir anlam iletme istein
den bir tmce kurma aamasna gemesi sureci); retilen szce
lerin yorumlanmas sreleri (dinleyicinin tmcelerdeki eleri
zihinsel olarak blmleme ve saptama biimi); yorumlama s
recinde dilsel bilgiler ile ansiklopedik bilgilerin pay; dilsel e
lerin (szck, tmce, metin) bellekte varolu biimi; ocuun
douundan itibaren gelimesi boyunca dili edinme sred; bir
ok dili kullanan konuucularn, bu eitli dilleri belleklerinde
depolay biimleri; dil bozukluksan, ruhsal bozukluklar ve be
yin yapsndaki bozunlar (lezyonlar) arasndaki ilikiler; vb.
Ruhdilbilim alamndaki bu ve benzeri sorunlarla ilgili al
malar yapan aratrmaclar arnda zellikle u adlar belirte
98
biliriz:-B. Buttenvorth (yn.): Language Production (Dil retimi)

'{2 dit, 1980-1983]; -Jean-Paul Bronckart, Michle Kail, Georges
Noizet: Psycholinguistique de l'enfant: recherches Sur l'acquisition
du langage (ocuun RuhdilbiUmi: Dilin Edinilmesi stne
Aratrmalar) [1983J;-J.-A. Rondal ve J.-P. Thibaut (yn.):
Problmes de psycholinguistique (Rxidbim Sorunlar) [1987];
-W. J. M: Levelt: Speaking; Prom Intention to Articulation (1989);
-R. Kolinsky, J. Morais ve J. Segui (yn.): La reconnaissance de#
mots dans les diffrentes modalits sensorielles: tudes de psycholin?
guistique cognitive (1993); D. Bassano; J. Caron; E. Mathei; J.-E
Richard; C. Bonnet; R. Ghigtione; P. N. Johnson-Laird; F. Bres

son; M.-F. Erlich; H. Tardieu; M. Cavazza; M. Fayl; J.-E. Goinbert; P. Lecocq; L. Sprenger-Charolles; D; Zagar; vb. (Ayndt
bkz. yukarda Roman Jakobson blm.)
uygulamal dilbilim (Fr. linguistique appliquee). \yilin top
yaamnda hemen her yerde var olmas nedeniyle uygulat
mal dilbilim de ok farkl alanlarda etkisini duyurur, Daha
dorusu, dilbilimsel aratrmalarn ortaya koyduu kavram, il
ke ve yntemlerden deiik alanlarda, farkl amalarla yararla-;
nlr: Szgelimi anadilfoin ya da yabana dillerin retiminde,
dilbilim yntemlerimin uyguianmas sz konusudur; birok lkede
neksel "gramer" yaklam yerine ada dilbilim yntemlerine
bavurulur; dillerin retimi aamasnda dilbilimin ilke ve kav
ramlarndan yararlanlarak zetim yntemleri (szgelimi grsel-iitsel yntemler) hazrlanr; szlk yapmnda dilbilim il
keleri uygulanr; sar ve dilsizlerin eitiminde ya da bir kaza,
bir hastalk sonucu konuma yitimine uram olanlarn yeni'
den eitiminde dilbilim aratrmalarnn ortaya koyduu veri
lerden yararlanlr.
Ama gnmzde biliinim (enformatim) gelimesi sonu
cunda uygulamal dilbilim terimi ve dian da yerim giderek dil
sanayileri terimine ve alanna brakt: bilgisayar yardmyla
retim; otomatik eviri; bilgisayar araclyla terimler asndan
veri bankalarnn oluturulmas; bilgisayar yardmyla eitli
"ilevsel" metinlerin (mektup, hava raporu blteni, zet metin,
lum
Dilbilim Kuramlar
99
vb.) otomatik olarak oluturulmas, vb. Bugn artk biliim ile

dilbilimin kaynamas nedeniyle biliimse! dilbilimden (Fr.
linguistique informatique) s2 edilmektedir.
metindilbilim ya da metin dilbilimi (Fr. linguistique textuelle). Dilbilimin daha ok szl dile ve tm dzeyine uygulad zneme yntemlerinin yazd dile, tmcetesi birimle
re (daha ok yaznsal metinlere) uygulanmas sonucu gelien
metindilbiHm (ya da metin dilbilgisi) bir metnin btnln, birliini yaratan balantlar ve tutarlklan inceler. Ba
lantlar, birmetinddd (zdlikle yaznsal metinlerdeki) szcelerin (yu da tmcelerin) izgisel olarak eklemleni biimlerinin
aratrlmasyla ortaya konur. Tutarllklar ise, sylem trne
gte, metnin btnnn dzenlenmesinde etkili oan,uyulmasgerekUzonmhduklannaratrlmasjdabelirlcmir.
Metindilbilimin yapsal dilbilimle, retici dindiimle ilgisi
olduu gibi/ gstergebilim, yaznbilim, anlatbilim, adambUim,
edimbilim aratnnalanyla da yakn balants vardr. Szgeli-,
mi Janos Sandor Petfi (do. 1931), gelitirdii metindilbilimde
retici dilbilgisinin savlan ile matematiksel mantktan esinle
nen bir anlambilim kuramn kaynatrma abas iine girmi
ve izgisel olmayan bir derin anlam yaps, yzeysel yapya
gemeyi salayan dntrm kurallar ve metnin gnderen
lerle balantsn kurmaya yarayan genilemeli bir anlam bile
kesi belirlemitir. ;
. Metindilbilim alannda almalar yapan teki aratrmac
lar arasnda zellikle u kiileri ibelirtebiliriz: -Teun A. Van
Dijjk: Some Aspects f Text ramntat (Metin Dilbilgisinin Baz
zellikleri) [1972]; Text and Context (Metin ve Balam) [1977];
Robert de Beaugrande ve Wolfgang Dressier: Introduction to
Text Linguistics (Metindilbilime Giri) [1987]; -Jean-Michel
Adam: rm its jr linguistique textuelle XMetinsel UiMlirti lke
leri) {1990]; Les textes: types et prototypes (1992); Dominique
MaingUeneu: lments de linguistique pour le texte littraire (Ya
znsal Metin in Dilbilim lkeleri) [1986; gzden geirilmi ve
geniletilmi 3. bak, 1993]. (Ayrca bkz. ileride GtergebUim
Kuramlanna Genel Bir Yaklam'm S. altblm.)
100
eviribilim (Fr. traductologie). eviri etkinliinde kalk

dili ile van dili arasnda ortaya kan sorunlar saptamaya ve
bunlara zm getirmeye alan, ya da dorudan doruya e*
viri metinlerin gzlemlenebilir zelliklerini betimleyen, deer-
lendiren, snflandran ve dizgeletiren, bu amala da dilbilim;
gstergebilim, yorumbilim, dil felsefesi, toplumbilim, edimbi*
lim, sylem zmlemesi gibi alanlardaki kuramsal yaklam
lardan yararlanan, son yllardaysa, eviri srecinin bilise
(kognitif) boyutunu aratran bilim dal.
Hem kltrleraras ilikerde hem de uluslararas ilikiler
de evirinin neminin artmasna bal olarak, eviri kuramla-*
nnda da son yllarda byk, hzl gelimeler oldu. eviribilimkarma bir bilim dal, olma durumundan kalkarak kendi ilk^
kavram ve yntemlerini retmeye alan bamsz bir bilindi
dal olma abas iine girdi.1
Biz burada, konumuz (ada dilbilim) gerei, eviribilimi,;
yalnzca dil ve dilyetisi kuramlarndan etkilenmesi asndan
ele alacaz ve daha ok dilbilim yntemlerini eviri alanna;
zellikle 1940'h yllardan balayarak, daha ok da dil ku

ramlarnn yaratclar y da yakndan izleyicileri, yani dilbi
limciler, eviri ilemi konusunda kimi kez son derece byk g e-1
nellemelere ynelen kimi kez de zel ayrntlara inen kuramsa^
ve uygulamal almalar yapmaya baladlar. imdi bu al
malarn nde gelenlerine, temel zellikleriyle deinelim.
Son derece geni, genel, tmkapsayc, evrensel, snflan-.;
dinci kuramsal yaklamlara byk tutkusu olan Roman Jakob-|
son (bkz. yukarida Roman Jakobson blm) 1959 ylnda ya-|
ymlad "On linguistic aspects of translatioh"12 ('"evirinin]
Dilbilimsel zellikleri stne") adl yazsnda dildeki her eit-i
etkinlii bir "eviri" olarak deerlendirdi^ ve evirinin dilbilimi
1
1 eviribilim konusundaki kuramsal yaklamlar iin ayna bkz,: M. Rfat (yay.l

haz.), R. Aksoy, I. Bengi, N. Kuran, S. Karantay, eviri ve eviri Kuramt stne]
Sylemler, stanbul, Dzlem Yay., 1995.
^
2 R. A. Brower (yn.), On Translation, Cambridge, Mass., Harvard University Press,
' s. 232-239; Franszca evirisi: R. Jakobson, "Aspects linguistiques de la traduc*|
tion". Essais de linguistique gnrale, Paris, Minuit, 1963, Points dizisi, 1970, s. 78-86.1
Dilbilim Kuramlar
101
1. dilii eviri (ng. intralingual translation ya da reword

ing)3: dilsel gstergelerin ayn dilin gstergeleriyle yorumlan
mas;
. , '
2. dilleraras eviri (ng. interlingual translation ya da trans*
lation proper)4: dilsel gstergelerin baka bir dil araalyla yo
rumlanmas;
3. gstergeleraras eviri (ng. intersemiotic translation ya da
transmutation)5: dilsel gstergelerin dild gsterge dizgeleriyle
yorumlanmas.6
R. Jakobson'un eviriye kuramsal adan yneldii yllarda
dilbilim ile eviri etkinliinin gerek bir ibirliini ortaya koyan
yani eviri ilemleri stne dizgesel bir dnce gelitirerek bir
eviri yntemi yaratmaya alan aratrmaclar da grld.
Bunlarn arasmda zellikle u adlan sayabiliriz: -A . V. Federov:
Rusa temel yapt Vvedenie b teorin perevoda (eviri Kuranma
Giri) [1953]; -eke yazd yaznsal eviri kuram ve uygula
mas konusundaki yaptlaryla tamnan Jii Lev; -Alfred Mal
blanc: Karlatrmal dilbilime dayal bir eviri kuram ortaya
koyan Pour une stylistique compare du franais et de l'allemand
(Franszca ile Almanca'nn Karlatrmal Biembilimi in)
[1944; 2. bask, 1961]; -Jean-Paul Vinay ve Jean Darbelnet:
Stylistique compare du franais et de l'anglais (Franszca ve ngi
lizce'nin Karlatrmal Biembilimi) [1958; gzden geirilmi
ve dzeltilmi yeni bask, 1973].
zellikle J.-P. Vinay ve J. DarbelneFnin bir eviri yntemi
sunmay amalayan yapt, dilbilim ile eviri etkinlii alannda
ki ibirliinin en belirgin rneidir. Bunca yl sonra, gnmz
de bile, eviri retimi dalnda bilimsel yptem neren alma
larn ender rneklerinden biri olarak kabul edilir. Sz konusu
iki aratrmac bir dilden br dile yaplacak anlam aktarm
nn dolayl ve dolaysz yedi farkl ilemle gerekletirilebilece
ini ve evirmenin, karlat gle gre bu yedi ilemden
birine bavurabileceini gstermitir:
3 ?r. traduction intralingttal y i da reformulation.
4 Fr. traduction interlinguale ya da traduction proprement dite.
5 Fr. traduction iriiersmiotique ya da transmutation.
6 Bu snflandrma konusunda daha ayrntl bilgi iin bkz.: M. Rifat, Home Semioticus, stanbul, Yap Kredi Yay., 993,2. bask, 1996, s. 39-45.
j
102
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebiliri Kuramlar
A. Dolaysz eviri ilekleri:

. aktarma (Fr. emprunt; ng. borromngi ,
2. yknt (Fr. ve ng. calque);
3. szc szcne eviri (Fr. traduction littrale; ng. literal translation);
B. Dolayl eviri ilemleri:

4. Biim deitirme ya da szck tr deitirme (Fr. ve
ng. transposition);
5. Bak as deitirme (Fr. ve ng.modulation)
6 . edeerlik (Fr.quivalence; ng. quivalence)}
7. uyarlama (Fr. ve ng. adaptation).7
Daha sonraki yllarda da, eviri stne hem kesin, bilimsel,:
matematiksel anlamda kuramsal almalar (szgeliii bgisa-;
yarh eviri programlarna ilikin kuramlar) hem de eviri ala-!
tundaki bilgeri dzenli, dizgeli bir biimde ortaya koymaya;
alan ve eviri olgularn betimlemeye, snflandrmaya, aikr
lamaya ynelen geni anlamyla kuramsal almalar yapld^
Gerekten de zellikle 1960'l yUada bilimsel dzlemde dilbi*
limin ykselii, teknik dzlemdeyse biliimin gelimesi, eviri.'
etkinlii konusundaki dnce biimlerim byk lde etkile-^
di. Uygulama asmdan evirmenleri]* bazlar dilbilime, kesin;
lik salayan bir yntem olarak bavururlarken/bazlan da dil^
bilimsel yaklamlar dlyorlard. Ama kuramsal dzlemde)
dbilimin evirikuramlan stnde kkl, kaba bir etkisi oldu.
ncelikle de dilbilimsel yapsalclk akm, hem Avru
pa'daki hem A.BD'ndeki eviri kuram almalarn ynlen
dirdi. Buna rnek olarak Eugene A. Nida'nn aratrmalarn
gsterebiliriz: Toward a Science.of *Eranslating (Bir eviri Bilimine
Doru) [1964]; The Theory and Practice o f translation (evirinin
Kuram ve Uygulamas) [1969; Charles R Taber ile birlikte].
1960'h yllardan balayarak da eviri kuramn bir dilyetisi
kuramna balama gerei duyan aratrmaclarn yaynlarnda,
yaklam biimlerinde bir farkllama grld. Bu kuramclar.
7 J.-P. Vjnay ve J. Darbelnernlh bu yedi eviri ilemi konsunda daha ayrntl bilgi ,;
iin bkz.: M Rifat, "Gstergebilimsel Adai eviri Etkinlii, eviri Kuram ve |
eviri Kuramnn Kuram'', eviri ve eviri Kuram stne Sylemler, a.g.y., s. 58-62. i
Dilbilim Kutandan
103
arasnda zellikle u kiileri belirtebiliriz: -Georges Mounin

(1910-1993): Daha ok ilevsel dilbilim dorultusunu benimseyen
bu kuramcnn eviri konusundaki balca almalar unlardr:
Les Bettes infidles (1955); Les prcMmesthoriqis de In troduction
(evirinin Kuramsal Sorunlar) [9631; La machine traduire. His
toire des problmes linguistiques [eviriMakinesi. Dilbilimsel So
runlarn Tarihesi) [1964); Tepm e storia della traduzione (evirinin
Kuram ve Tarihesi) [1965]; Linguistique et traduction (Dilbilim ve
eviri) [1976); -John C. Catford: A Unguistic Theory o f Translation
(evirinin Bir Dilbilimsel Kuram) [19651; -Henri Meschonnic.
Pour la potique II. pistmologie de l'criture. Potique de la traduc
tion (Yazmbilim in IL Yazi'nin Bilimkurami. evirinin Yazmbilimi) [1973]; -George Steinen Afier Babel: Aspects o f Lqnguage and
Translation (Babil Sonras: Dilin ve evirinin zellikleri) [1975];
-Louis G. Kelly: thTrue Interprter: AHistry c f Translation Theory
and Practice in the Yest [1979]; -Peter Newmarlc Approaches to
Translation (eviriye Yaklam Biimlai) [1982]; A Textbock o f
Translation (evirinin Elkitab) [1988]; -Jean-Ren Ladmiral8 (do.
1942): Traduire. Thormes pour la traduction (eviri Yapmak: eviri
in Teoremler) [1979; gzden geirilmi ve yeni bir nszle ge
niletilmi 2. bask, 1994]; "Tiraductologiques" (eviribilimlerin
Bilimi) [1987]; "Sourders et dblistes ("Kaynak Metin Yanllan ve
Erek Metin Yanllan") [1993]; "L traducteur et l'ordinateur"
("evirmen ve Bilgisayar") [1994]; Lai traductobgie: de la linguistiqu la philosophie (eviribilim: Dilbilimden Felsefeye) [1994];
"Pour une psychologie de la traduction" ("evirinin Bir Ruhbili
mi in") [1996]; "Les 4 ges d la traduction. Rflexions sur
une diachronie de la thorie de la traduction" ("evirinin 4 D
nemi. eviri Kuramnn Bir Artsremi stne Dnceler")
[1997]; -Jacqueline Guillemin-Flescher: Syntaxe compare du fran
ais et de l'anglais: problmes de traduction (Franszca ile ngiliz
ce'nin Karlatrmak Szdizimi: eviri Sorunlan) [1981] -Antoine
Berman (1942-1991): Lpreuve de l'tranger. Culture et traduction
dans l'Allemagne romantique (1984); Pour m e critique des traductions:
John Donne (Bir eviri Eletirisi in: John Donne) [1995]. (
8 J.-R. Ladmiral'm eviribilimin evrelerine yaklam biimi iin bkz.: M. Rifat, a.g.y.,
s. 62-65. ;
10 4
XX . Yzylda Dilbilim ve GQ^tergebilim Kuramlar
eviri alanndaki evrime kout olarak son yllarda eviri

kuramlarnn daha, ok eviri eletirisi lanmda younlaty|
.aratrmaclarn dil kuramlarnn yan ara felsefe, toplumbilim;
gstergebilim, yorumbilim ve edimbilimden de yararlandklari
grld. Bu almalarda da genelde iki yaklam ar bashs
evirilerin eletirisini konu ali ve niteliksel bir deer yrg^
na dayanan yaklam ile gzlemlenebilir olgularn dizgeletiri^
meine dayah yaklam.
Birinci yaklam benimseyen "deerlendirme" yanhlannil
birou Walter Benjamin'in (1892-1940) "Die Aufgabe dd|
bersetzers" ("evirmenin Grevi") [1923] balkl yazismd
ortaya koyduu ltleri benimser. Doal dillerin tesinde bir
dilyetisinin aray iinde olan W. Benjamin, eviriyi, abani
dil araclyla hem anadilini dntren hem d zgn yapt
deiiklie uratan bir deiim olarak grr. Szgelimi, H.!
Meschonnic e A. Berman almalarnda byk lde W.
Benjamin'in yannda yer ahrlar. Bu birinci yaklam benimse
yenler, daha ok, nitelikli bir evirinin ltlerini tanmlamay
ama edinmilerdir: W. Benjamin "evirmenin grevi"nden sz
ederken, A. Berman "evirmenin hedefi" deyiini kullanr.
kinci yaklam benimseyenlerse, evirilerin eletiririni
yapmaktan ok, eviri metinlerin yansz gzlemlenmesine y
nefirler ve evirmenlerin eviri eylemindeki deimez eleri
tanmlamaya alrlar. Buyurucu deil de tmdengelimli bir
yaklam sz konusudur burada. Bu yaklam da, uygulamalar
asndan farkllklar gstenhekle birlikte, eviriyi konu alan
alanda kendini duyurur: toplumbilimde, evirilerin tarihinde
ve dilbilimde. alandaki aratrmalarn ortak zellii de ku
ramn betimlemeden kaynaklanmasdr. Szgelimi hem Gideon
Toury^ (/ S&fh o f a Theory o f Translation [Bir eviri Kuram
Aray] (1980) ile Tel Aviv Okulu'nun toplumbilimsel yakla
m, heri de Jos Lambrt'in tarihsel yaklam, arl betimlemeye verir ve zellikle eviri metinlerin (eviri rnleri) olu
turduu btn gz nnde bulundurur (bu iki aratrma ala9 G. Touy'nin eviribilim kuram konusunda bkz.: I. Bengi, "eviribilinde Bireysel
Kuramlardan Geni lekli Bir Bak Asna Doru9, evirine eviri Kuram st
ne Sylemler, a.g.y:, s. 9-32.
Dilbilim Kuramlar
105
m da bir dil kuramnn dnda yr alr). Buna karlk, J. Guillemin-Flesche'in yaklam bir dil kuram iine oturur ve yalnz
ca eviri metinleri deil ayn zamanda zgn metinleri de ince
leme alanna sokar. Ayrca J. Guillemin-Flescher de yaklamm
betimlemeye dayandrr ama ncelikle betimleme srecinden
bir kuram karmaya alr.
\i .
eviribilim bugn artk kendi ke, kavram ve yntemleri
ni hzla geUtirecek Wunsz bir bUim dal olarak dzenlenme
aamasna girmitir. Deiik dillerde eviribilim szlklerinin
ve ansiklopedilerinin yaymlanmas da bunun ak bir kant
dr: -Jean Dmanuelli ve Claude Demanuelli: La traduction:
mode d'emploi. Glossaireanalytiqe (eviri: Kullanm Klavuzu.
Analitik Szlk) [1995]; -M na Baker (yn.): Routledge Encyclopedia o f Translation Studies10 (Routledge eviri ncelemeleri
Ansiklopedisi) [1998].
edimbilim ya da pragmatik (Fr. pragmatique). Bir szceyi
retildii balam iinde ele alan ve bu zelliiyle de dilbilim
deki temel yenilenmeyi gerekletiren dal (kuUammbilim de
denir). nceleri yalnzca bitmi, kapal, sonulanm dilsel
rnleri yani szceleri inceleyen dilbilimciler, dil felsefesi al
malarnn da etkisiyle szceleri1retme srecini de sorgulama
ya balaynca, dilbilimde zellikle son otuz yl iinde en nemli
gelimeleri saladlar. Bylece, szceleme diye adlandrlan, ki
inin belli szceleri belli koullarda retme sreci ve olgusunun
incelenmesi, zellikle tmcelerin anlamlarnn kavranmasnda
nemli sonular dourdu. Balangta dili kullanma koullar
nn (konuucularn ruhsal gdlenmeleri, konuucu ve dinleyi
cilerin tepkileri, sylemin konusu, vb.) incelenmesi biiminde
ortaya kan ve bu ynyle dilin anlamsal boyutunu aratran
anlambilim ile dilin biimsel ve ilevsel yapsn aratran szdizimin btnleyicisi olan edimbilim zellikle John Langshaw
Austin (1911-1960) [How to do Things with Words, 1962] ile John
Rogers Searle (do. 1932) [Speech Acts. An Essay in the Philosophy
ofLanguage (Sz Edimleri. Bir Dil Felsefesi Denemesi), 1969] gi10 Bu ansiklopedide Trk eviri geleneiyle ilgili blm iin bkz.: S. Paker,
"Trkish Tradition'', s- 571-582.
106
XX . Yzylda Dilbilim ve Gstergebjlim Kuramlar
bi zmleyici felsefecilerin ve mantklarn etkisiyle hzla g|

liti: Yaplan incelemelerde sz edinti (Fr. acte de parole), gerel
letirici eylem (Fr. verbe performatif), nesrm (Fr. assertion),
szceleme (Fr. nonciation) gibi kavramlar stnde duruldu, i
Edimbilim,ciler, bir tmcenin belirttii anlam ile bir tmcej
yi retme olgusunun gsterdii eyin birbirinden ayrt edilme|
gerektiine inanrlar. Onlara gre bir tmcenin anlam anca|
bu iki zelliin kaynamasyla ortaya kabilir. Bir tmceni^
hangi balamda retildii bilinmezse bu tmcedeki kii, uza:'1
zamanla ilgili bilimlerin- dinleyiciye/ okura neyi ilettii tam ol
rak anlalamaz. nk bir yanda tmcenin anlam, br y
da da szceleme ileminin bu anlama katt bir arti-anlam va:
dr. Ancak bu iki dzlemin 'ayrt edilmesiyle, kullanm bo
tundaki sorunsal, yani tmcenin, ierdii anlamdan baka b:
eyi syler durumda retilmi olmas sorunu kavranabilir.
Dentek ki, edimbilim, konuucular arasmda szceleme
resince kurulan ilikileri inceledii gibi, bir dinleyicinin belli
balamda bir szceyi yorumlamak iin yapt ilemleri di
aratrr. nk ayn szce, meydana geli durumuna gri
farkl biimlerde yorumlanabilir. Ayrca insanlar, bir szceyi ar|
lamak iin, yalnzca dil bilgilerine bavurmazlar, ayra zamanda
dnya konusunda edinmi olduklan "ansiklopedik" bilgiyi d|
harekete geirirler. Edimbilim asmdan bu durumun da gl
nnde bulmdurulmas gerekir.
te yandan, yukarda belirttiimiz gibi, edimbilim, b:
metnin, syledii eyin altnda bir baka eyi de rtk olan
belirtiyor olmas durumunu da inceler. Yani bir dinleyici:
kendisine belli bir balamda sylenen bir szceden, rtk ol^|
rak belirtilen bir anlam karmas da aratrlr.
||
Edimkilim ve szceleme kurm alannda almalar yapaljj
bilim adamlar arasmda zellikle u kiileri belirtebiliriz: -Oa|
wald Ducrot (do. 1930): Etire el ne pas dire (Sylemek ve Syiel
memek) [1972;12. bask, 197?]; Ees chelles argumentatives (1980|
Les mots du discours (Sylemin Szckleri) [1981;. bakalaryl|
bklikt]; Vargurnentation dans la langue (Dilde Kantlama) [1983|
Jean-Claude Anscombre ile birlikte]; Le dire et l dt (Sylem!
Eylemi v Sylenen) [1985]; Logique/structure, nonciation (M ari
Dilbilim Kuramlar
10 7
tk, Yap, Szceleme) [1989]; -Franois Rcanati: La transparence

et l'nonciation (Saydamlk ve Szceleme) [1981]; -Catherine
Kerbrat-Orecchioni: L'nonciation. De la subjectivit dans le lan
gage (Szceleme. Dilde znellik stne) [1980]; U implicite (r
tk Olan) [1986]; Les interactions verbales (3 dit; 1990-1994);
-Antoine Culioli: Pour une linguistique de l'nonciation (Bir Sz
celeme Dilbilimi in) [1990]; -Dominique Maingueneau:
L'nonciation en linguistique franaise (Fransz Dilbiliminde Sz
celeme) [1991]; H. Parret; J. M. Sadock; R. Zuber; G. Fauconnier;
J. J. Katz!; R. M. Kempson; G. Lakoff; T. A. Van Dijk; D. Wunderlich; J. Simonin; C. Plantin; B. N. Gruitig; A. Berrendonnr; S.
Golopentia;J. Cervoni; vb.
GSTERGEBLIM KURAMLARI
Gtergebilim Kuramlarna.
Genel Bir Yaklam
'i
>
. G stergebilim in genel bir tanm .
nsanlarn bildirleriyle anlamak iin kullandklar doal

diller (szgelimi Trke), davranlar, eitli jestler (el-kol-ba
hareketleri), sar-dilsiz aliabesi, grntler, trafik iaretleri, bir
kentin uzamsal dzenlenii, bir mzik yapt, bir resim, bir ti
yatro gsterisi, bir film, reklam afileri, moda, yaznsal yaptlar,
eitli bilim dilleri, tutkularn dzeni, bir lkedeki ulam yolla
rnn yaps, bir mimarlk dzenlemesi, ksacas bildiriim ama
c tasn tamasn her anlaml btn eitli birimlerden olu
an bir dizgedir. Gerekleme dzlemleri deiik olan bu diz
gelerin birimleri de genelde, gsterge olarak adlandrlr. Yine
ok genel olarak belirtecek olursak, anlaml btnleri, bir baka
deyile gsterge dizgelerini betimlemek, gstergelerin birbirleriyle kurduklar bantlar saptamak, anlamlarn eklemlenerek
oluma.biimlerini bulmak, gstergeleri ve gsterge dizgelerini
snflandrmak, ya da insanla insan, insanla doa arasndaki et
kileimi aklamak, bu amala da bilimkuramsal (epistemolojik),
yntembilimsel (metodolojik) v e betimsel (deskriptif) adan
tmkapsayc, tutarl ve yaln bir kuram oluturmak gibi bir
birinden farkl birok aratrma Trke'de gtergebilim diye
adlandrlan bir bilim daimin alanna girer.
Ancak Trke'de gtergebilim terimiyle belirtilen bu bi
lim dal, kendi iinde, uygulama farkllklar dnda, kuramsal
adan da deiik yaklamlar ierir. Bu bilim dalnn gn
mzdeki anlam, gtergebilim terimini Oluturan kavramlarn
112
("gsterge" ve "bilim ") anlamsal toplamna indirgenemez,

baka deyile, bu bilim dal, yalnzca gsterge dizgelerini ine
leyen bir dal olarak tanmlanamaz. Bat dillerinde genellikle:
ayn terimle (szgelimi Franszca'da semiologie ve smiotiqi
terimleriyle) karlanan, kuramsal adan farkl iki etkinlik i
nnn Trke'de bir tek terim altnda birletirilmesi byle
sorun yaratmaktadr- Gnmzde dorudan doruya bildil
im amacyla yaratlm dizgelerdeki gstergeleri yine bildir
im srecindeki ilevleri asndan atetran ve dilbilimin 1*|
timleme yntemini kullanan etkinlik alanyla (semiyoloji), b|
dizge iindeki anlamlarn oluumunu, retili biimini yenidi
yaplandran ve bu amala kendine zg bir kuram gelitir
etkinlik alann (semiyotik), Trke'de ayn terimle belirtilsell
Gstergeleri bildiriim asndan inceleyen birinci etkinli
yani semiyoloji, "gereki" bir yaklam benimsediini syl<
yefek, doada var olan gzlemlenebilir, somut, fiziksel nesne);;
fi betimliyormu gibi, "diT'e ve "dilyetisi"ne yzeysel boyutjj
(gzlemlenen.boyut) yaklar. Daha ok dilbilim yntemleri!
den yararlanan bu yaklam biimi bildiriim g s te re b ilin
diye de adlandrlr.
kind yaklamsa "dilyetisi"ni gzlemlenecek tek katman
bir nesne olarak deil, oluturulmu, "ina edilmi", anlamsc
katmanlardan kurulu bir btn olarak grr ve onun retdi
biimini anlamak iin, kuruluunu, oluum srecini yenide)
kavramaya ve yeniden anlamlandrmaya alr. Bunu gerek
letirirken de gzlemlenebilen dil olgularm betimlemekle y
nen bir tutum' olmay deil, genel bir "dilyetisi" kuramm y
ratmay, bir bilipkuram biiminde dzenlenmeyi amalar,
var ki, Trke'deki gstergebilim terimi bu ikmd yaklam/i
anlamyla, yani gstergeleri inceleyen, betimleyen bilim dal
anlamyla hi karlamaz. Ancak, kendisini oluturan szckle
rin anlamsal toplam dnda, gstergebilime gsterge dizgele
rini inceleyen bilim dah anlam yan sra, bir de anlamsal ne
tim (anlamla[ndr]ma) olgusunu aratran ve yemden yaplan
dran, bu amala da bilimkuramsal, yntembilimsel ve be
sel adan kendini kuran bir bilimsel yaklam anlamn d a e
Gstergebilim kuramlar
. 113
lersek, anlamlama kuram olan semiyotiki de belirtmi oluruz.

Bu ikinci yaklam da anlamlama gstergebilimi diye adland
rlr.
'
2. G stergeler kuram nn-ya da retisinin toynaklar.
Kendi dnda bir eyi temsil eden ve dolaysyla bu temsil

ettii eyin yerini alabilecek nitelikte olan her eit biim, nes
ne, olgu, vb. dille ilgili bilimlerde genel olarak gsterge diye
adlandrlr. Bu adan, szckler, simgeler, iaretler, vb. gster
ge olarak grlr. Sz konusu kavram stne Eskia'dan ba
layarak eitli grler ne srlm, Ijir gstergeler dizgesi
olan dil stne eitli dnceler ortaya atlmtr. Stoaclar,
gsterge stne dnmler, Ortaadaki skolastik felsefe
yaptlarnda da anlamlama biimleriyle (modi significandt) ilgili
nemli grler ileri srlmtr.
Gstergeler kuram, XVII. ve XVHI. yy'larda, usu ve deneyimd felsefe dnemlerinde de gndeme getirildi. Genel bir dil
ve anlam kuramnn tasarland bu dnemde ngiliz felsefe
cisi John Loke (1632-1704) drt Kitap'tart oluan An Essay Con
cerning Human Understanding (nsan Anl stne Bir Deneme)
[1690] adl yaptnda gsterge sorununa da yer verir ve "gster
geler retisi" anlamna gelen semeiotike terimini kullanr
Gstergeler kuramnn J. Locke'tan sonraki temsilcisi Fran
sz matematikisi Jean Henri Lambert'dir (1728-1777). J. H.
Lambett, iki ciltten oluan Neues Organon iYeni Organon) [1764]
adl yaptnn bir blmn, dncelerin ve nesnelerin gste
rilmesiyle ilgili retiye (semiotik) ayrr. J. H. Lambert bu b
lmde, zellikle doal dillere ilikin bildiriim dizgeleri stn
de durur ama, mzik, koreografi, arma, amblem, tfeh gibi dild gsterge dizgeleriyle ilgilenmekten de geri kalmaz. Gster
gelerin dnmlerini ve birleim kurallarn da inceler.
Gstergeler retisi, J. Locke ve J, H. Lambert'in etkisiyle
XIX. yy'da yeniden gndeme gelir: zellikle PolonyalI Joseph
Marie Hoene-Wronski'nin (1778-1848) lmnden sonra ya-
114
3SC. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
ymlanan Philosophie du langage (Dil felsefesi) [1879] t

lmas, talyan asilli ek matematikisi Bemhard Bolzan'n
(1781-1848) Viisenschafiskhre (Bilim retisi) [1837] adl, yap
ve Edmund Husserl'in (1859-1938) 1890'da yazd ama anc
197(716 yaymlanan "Zur Logik der Zeichen (Semiotik)" ("Gi
tergelerin Mant stne [Gstergebilim]") balkli inceleme
ile Logische Unterschungehi (Mantksal ncelemeler) [S
1901] dilsel gstergelerle ve gstergeler kuramyla ilgili gg
lemler ierir.
Gstergeler kuramnm ilk dnemi olarak adlandrabile
imiz bualmalarda "semiotik" szcne rastlanmakta)
da, genel gstergeler kuranmdan ok dile ilikin bir gc
ler kuramnm, bir dil felsefesinin gelitirildii grlr.
3.
ada g stergebilim in n c leri:

Charles Sanders P eirce v e Ferd in a n d de Sanssre.
ada anlamdaki genel gstergebilimin birbirinden ha!

bersiz. iki ncs vardr: Bunlardan biri Amerikal (Ch.
Peirce), bryse Avrupal'dr (E de Sayssure).
Gstergebilimin bamsz bir bilim dalna dnm
salayan kii A.B.D.'li felsefeci, mantk ve matematiki Ch.!
Peirce (Cambridge, Massachusetts, 1839- Milford, Pennsyl
nia, 1914) olmutur, Ch. S. Peirce, btn'olgular kapsayan bi
gstergeler kuram tasarlam ve mantkla zdeletirdii
kurama, daha dorusu "gstergelerin biimsel retisi"
"semiotic" adn vermitir. 18794884 yllan arasnda Jo!
Hopkins niversite-nde mantk ve felsefe dersleri veren
S. Parce'e gre, gstergebilim (semiotic) her eit bilimsel in
lerne iin bir bavuru erevesi oluturan genel bir kuramd:
Kurama, tasarlad bu gstergebilimi de dala ayrr: 1 .
(katksz) dilbilgisi; 2. gerek anlamyla mantk; 3. salt (ki
hksz)szbilim(retorik).
Gstergebilim kuramyla ilgili yazlarn belli bir kitapi
toplamamtr Ch. S. Peirce. Sz konusu yazlar, bilginin l
mndn on yedi yl sonra Cllected Papers o f Charles Sand
Gstergebilim buramlar
115
Peirce (Charles Sanders Peirce'n Toplu Yazdan) [1931-1958; 8

cilt] adyla yaymlanmaya balam ve h. S'. Peirce'n gstergebilim asndan deeri ancak bu yymlandan sonra anlalmtr. Yaklamun en belirgin zellii, gsterge kavram iin
nerdii tanm ve snflandrma biimidir. Gstergebilimsel ol
gularn eksiksiz bir snflandrmasn yapmak isteyen Ch. S.
Peirce, sonunda lklere dayal bir gstergeler dizelgesi olu
turur: Son aamada da 10 lk ve 66 snf ieren bir gsterge-
Ch. S. Peirce'n l ayrmlarndan en nemlilerini belirte

cek olursak ncelikle gsterge kavramyla ilgili u tanmlamas
n
"Bir gsterge [Ing. sign] ya da representamen, br kii iin,
herhangi bir eyin yerini, herhangi bir bakmdan ya da herhan
gi bir sfatla tutan bir eydir. Birine yneliktir, bir baka deyile
bu kiinin zihninde edeerli bir gsterge ya da belki daha ge
limi bir gsterge yaratr. Yaratt bu gstergeyi ben birinci
gstergenin yorumlayan [ng. interprtant] olarak adlandryo
rum. Bu gsterge bir eyin yerini tutar: yani nesnesinin [ng.
object]. Sz konusu gsterge, bu nesnenin yerini, her bakmdan
deil de, benim, kimi kez, representamen'in temeli diye adlan
drdm bir eit dnceye iletme bakmlmdan tutar. Buradaki
"Dnce" szcn, gndelik dilde-yaygn olan, bir tr Pla
ton'^ anlamda ele almak gerekir." 1
Bu tanmda belirginleen gsterge (representamen), yo
rumlayan ve nesne kavranlan Ch. S. Peirce'n en nemli l
ayrmlarndan biridir. Yukarda szn ettiimiz, gstergebilimi dala ayrma ilemini de, Amerikal felsefeci, reprsentamenin eye bal olmasna dayandrr: temle, nesneye ve
yorumlayana.
Ch. S. Peirce gstergelerin snflandrlmasnda da ayr
lk belirler:
"Gstergeler ayn le gre blmlenebilir. Birinci b
lmleme, gstergenin kendisinin yaln bir nitelik, gerek bir
varlk yada genel bir kural olmasna gre yaplr. kinci blm
leme, gsterge ile nesnesi arasndaki iliki ya gstergenin kendi.
1 Ch. S. Peirce, crits sur le signe (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1978, s. 121.
116
bana bir zellik tamasna ya nesnesiyle varolusal br ili

kurmasna ya da yorumlayan ile iliki kurmasna gre yaplr|
nc blmleme, yorumlayann gstergeyi ya bir olasl]
gstergesi ya bir gerek gsterge ya da bir m antk:
iminde canlandrmasna gre yaplr."2
Bu saptamadan hareket eden Ch. S, Peirce sz konusu ^j
lkleri yle belirler:
'
^
1. Birinci le gre, bir gsterge nitel gsterge, tek(i
gsterge ve kural gsterge diye adlandrlabilir:
nitel gsterge (ng. qualisigtt), bir gsterge olan bir nite!
lktir: Szgelimi bir sesin tonu, bir kimsenin kulland koku. ^
- tek(il) gsterge (ng. sinsign), bir gsterge plan bir ey yf
da gerekten var olan bir olaydn
4
- kural gsterge (ng. legisign), bir gsterge olan bir kuralf
dr (bir yasadr). Bu kural genellikle insanlar tarafndan kon^
mutur. Szgelimi her saymaca gsterge bir kural gstergedir^
ama bunun tersi dnlemez.
2.
kinci le gre, bir gsterge, grntsel gster
(ikon), belirti ve simge diye adlandrlabilir:
- grntsel gsterge (ng. kon ), belirttii nesne var olma-]
sa bile, kendisini anlaml klan zellii tayacak bir gsterge!
dir: Szgelimi geometrik bir izgiyi canlandran, kurunkalem*,
le izilmi bir izgi. Bir baka deyile, grntsel gsterge be-lirttii eyi dorudan temsil eder, canlandrr. Bu adan bir re-.,
sim, bir desen, bir fotoraf bu tr bir zellik tar. Demek ki g
rntsel gsterge, varlma iaret ettii nesneyle bir benzerlik
ilikisi iindedir.
1
- belirti (ng. index), "nesnesi ortadan kalktnda kendisinigsterge yapan zellii hepten yitirecek olan ama yorumlayan;
bulunmadnda bu zellii yitirmeyecek olan bir gstergedir.
Szgelimi: iinde, ate edilmi olabileceini gsteren bir kurun;
deliinin bulunduu bir mulaj; eer ate edilmemi olsayd, de
lik olmayacakt; ama burada bir delik var, herhangi biri bunu
ate edilmi olmasna balasn ya da balamasn."3 Bir bakai
deyile, belirti, dinamik nesnesiyle kurduu gerek iliki gerei
2 Ch. S. Peirce, a.g.y., s. 138-139.
3 Ch. . Peirce, a.g.y., s. 139-140.
Gstergebilim Kuramlar
117
bu nesne tarafndan belirlenen bir gstergedir. Demek ki belirti,

varlna iaret ettii nesne ile bir bitiiklik* bir yaknlk ilikisi
kurar. Szgelimi, duman atein belirtisidir, bulut da yamurun.
- simge (ng. symbol), "yorumlayan olmasayd kendisini
gsterge yapan zellii yitirecek olan bir gstergedir."4 Ya da
bir baka deyile, bir simge (sembol) dinamik nesnesi tarafn
dan, yalnzca yorumlanaca ynde, anlamda belirlenen bir
gstergedir. Bu adan bir Simge, herhangi bir eye, bir kural
gerei iletir. Dalla akas, bir simge, insanlar arasnda bir uz
lamaya dayanan bir. gstergedir: Szgelimi, doal dillerdeki
szckler uzlamaya dayal birer simgedir. nk bir szck,
belirttii eyi, yalnzca bu anlama geldiini anlamamz sayesin
de belirtmi olurvBir baka rnek de "terazi" figrnn "ada
let" in simgesi olmasdr. Demek ki simge, ilettii eye doal bir
banhyla deil de saymaca bir bantyla ulatrmas bakmn
dan, "rastlantsal", "keyf" bir zellik tar.
Bu ikinci le (grntsel gsterge, belirti, simge) da
yanlarak yaplm birok gstergebilimsel aratrma vardr.
Szgelimi reklamcl konu alan aratrmalarn u tr bir snf
landrma yaptklar grlr: 1. Bir rnn reklam dorudan
doruya grnts verilerek yaplabilir; 2. Bir rnn reklam,
eitli toplumsal ve kltrel belirtiler (dayankllk, ucuzluk,
stnlk, vb.) yaplabilir; 3. Bir rnn reldam, o ri^ne sim
gesel bir zellik verilerek yaplabilir.
3. nc le greyse, bir gsterge szcebirim, nerme
ve kant olarak adlandrlabilir.
r - szcebirim ya da terim (ng. rheme; ngilizce'deki eski
karl term ya da concept), "yorumlayan asndan nitel bir
olaslk gstergesidir; bir baka deyile herhangi bir olas nes
neyi canlandran olarak kavranabilir. Bir terim, herhangi bir bil
gi salayabilir; ama herhangi bir bilgi salayc olarak yorumla
namaz."5 Nesnesini yalnzca zellikleri bakmndan canland
ran bir gstergedir. Tek tek ele alman btn szckler gibi, sz
cebirim de (yani rheme de) ne doru ne de yanl olan her gs
tergeye verilen addr.
;
,
4 Ch. S. Peirce, a.g.y., s. 140.
5 Ch. S. Peirce, a.g.y., s. 141.
118
XX . Yzylda Dilbilim Ve Gstergebilim Kuramlar
- nerme (ng. dicent y a d a dicisign; ngilizce'deki eski kat

l proposition ya da statement), yorumlayan asndan g
bir varolu gstergesidir; ikili bir gstergedir (zne-ylde
bilgi ileten bir gstergedir, tmce deeri vardr.
- kant ya da karm (ng. argument), "yorumlayan a
dan bir kural gstergesidir"6; nesnesini gsterge zellii a
dan canlandrr. Bir simge olmas gerekir; simge olarak da ay
cabir kural gsterge olmak zorundadr. eli bir gster
ya da usa uygun bir biimde ikna edici gstergedir. Bir ne
ile bir sonu ierir ve yorumcuda bir deiiklik yaratmas ge
kir.
gstergebilimin Avrupa'daki ncsyse Isvi
dilbilimci F. deSaussure'dr. rencilerinin derledii ders
lanna dayanlarak lmnden sonra yaymlanan Coirs -
linguistique gnrale (Genel Dilbilim Dersleri) [1916] adl yap:
tnda F. de Saussure doal dilleri dilbilimin inceleme konu#
olarak grrken, doal dillerin dndaki gsterge dizgelerini^
ileyiini aratracak bir baka bilim dalnn kurulmasn ng
rr ve bu bilim daimi da Franszca smiobgie (gstergebilim);;
terimiyle adlandrr.
F. de Saussure, tasarlad gstergebiliri konusunda zel
likle u saptamay yapar:
"Dil, kavramlar belirten bir gstergeler dizgesidir; bu zek
liiyle de yazyla, sar-dilsiz alfabesiyle, simgesel trenlerle;
incelik belirten davran biimleriyle, askerlerin kulland ia
retlerle, vb., vb. karlatrlabilir. Yalnz, dil bu dizgelerin en
nemlisidir.
Demek ki, gstergelerin toplum iindeki yaamtm inceleyecek
bir bilim tasarlanabilir; bu bilim toplumsal ruhbilimin, dolay
syla genel ruhbilimin bir blmn oluturacaktr; biz bu bili
mi gstergebilim (Franszca shnilogie; 'gsterge' anlamndaki
Yunanca semeion'dm) olarak adlandracaz. Gstergebilim bi
ze gstergelerin ne gibi zellikler ierdiini, hangi yasalara
bal olduunu retecektir. Henz byle bir bilim var olmad
ndan, onun nasl bir ey olacam syleyemeyiz ama kurul6 Ch. S. Peirce, a.g.y., s.141.
11$
mas gereklidir, yeri de nceden belirlenmitir. Dilbilim, bu ge

nel bilimin bir blmnden baka bir ey deildir; gstergebilimin bulaca yasalar dilbilime de uygulanabilecek ve dilbilim,
bylece, insanla ilgili olgular btn inde iyice belirlenmi
bir alana balanm olacaktr.
Gstefgebilimin kesin yerini belirlemek de ruhbilimciye
der;, dilbilimcinin grevi, gstergesel olgular btn iinde
dili zel bir dizge yapan eyin ne olduunu tanmlamaktr. (...)
Eer dilbilime ilk kez bilimler arasnda bir yer verebilmisek
bunun nedeni, dilbilimi gtergebilime balam olmamzdr" 7
(Bkz. yukarda Ferdinand de Saussure, Cenevre Dilbilim
Okulu ve AntoineMeillet blm.)
B-Cynde Ch. S. Peirce mantksal kkenli bir gstergebili
min temelini attna inanrken, Avrupa'da toplumsal olan ile
ruhsal olan ayn kuram iinde birletirmeye alan F. de Saus
sure gstergebiUmden ileride kurulmas gereken bir bilim dal
olarak sz eder.
4.
C h arles Sanders Petrce ve Ferd in an d de Sau ssure'den

hem en sonra gelien gsterebilim , yazn bilim v e arilat
fzum/eêsi
A.I}.D'nd Ch. S. Peirce'ten, Avrupa'da ve Rusya'da da F.

de Saussure'den hemen sonra dilbilim, gstegebilim, yazn* ;
bilim (poetik) ve anlat zmlemesi alanlarnda birbiriyle
balantl hzl ilerlemeler oldu.
1930'lu yllarda mantktan esinlenerek gstergebilimi ge
litirmeye alanlar, arasnda A.B.D/ Charles VflamMorris
(Denver, 1901-Cainesville, 1979) zel bir yer tutar. Gerekten de
Ch. S. Peirce'n, Rudolf rnap'm (1891-1970) ve yeni-olgucu
akmm etkisinde kalan Ch. W. Morris, "Foundatkms of the theory of signs" ("Gstergeler Kuramnm Temelleri") [1938] ve
Signs, Language and Behaviour (Gstergeler, Dil ive Davran)
[1946] adl almalannda, btn gstergelerin genel kuramn,
7 F. d e Saussure, Curs de mguistique ginfrale, Paris, Payot, 1982, s. 33-34.
120
oluturmaya alr. Tasarlad bu genel kuram iinde de bi

leen ayrt eder:
1. szdizim (ng. syntactics): Gstergelerin birleim kuralla
rn, br gstergelerle ilikilerini aratrr, gstergelerin birle
ik gstergeler (bildiriler) oluturmak iin nasl biraraya geldik
lerini inceler;
2. anlambilim (ng. semantics): Gstergelerin anlamm, bir
baka deyile gsterge ile belirttii ey (designatum) arasndaki
ilikiyi inceler;
3. edimbilim (ng. pragmatics): Gstergelerin kaynan,
kullanln ve etkilerini davran erevesi iinde ele alr; bir
baka deyile gstergeler ile bunlar kullananlar (yani retenler
ve yorumlayanlar) arasndaki ilikileri inceler.
Ch. W. Morris ayrca tr gstergebilim tasarlar:
1. salt (katksz) gstergebilim (ng. pure semiotics): Gs
tergelerden sz etmeyi salayan bir stdil hazrlar;
2. betimleyici gstergebilim (ng. descriptive semiotics): be
lirlenmi gstergeleri inceler;
3. uygulamal gstergebilim (ng. applied semiotics): Gster
geler bilgisini deiik amalarda kullanr.
Ch. W. Morris'in gstergeler kuramyla ilgili yazdan bira
raya getirilerek W ritings on the General Theory o f Signs (Gster
gelerin Genel Kram stne Yazdar) [1971] balyla yaym
lanmtr.
Amerika'da Ch. W. Morris, Ch. S. Peirce'n grlerini
gelitirirken Avrupa lkelerinde ve bu arada Rusya'da zellikle
dilbilim kavramlarndan esinlenen baz kuramcdar hem gstergebilime katkda bulundular hem de onunla balantl ada
yazmbilimin temellerini attlar.
Bu kuramclar arasnda Rus asll Amerikan bilim adam
Roman Jakobson (1896-1982) nemli bir yer tutar. R. Jakobson
hem Rus biimcileri (bkz. ileride Rus Biimcileri ye Vladimir
Propp) arasnda yer alnu, hem Prag Dilbilim evresi'nin (bkz.
yukanda Prag D ilbilim evresi) kurulmasna katkda bulun
mu, hem de Avrupa'da ve Amerika'da dilbilim, gstergebilim
ve yazmbilimin gelimesini uzun yllar etkilemi ok ynl bir
Gstergebilim Kuramlar.
121
r.
bilim adamdr. Yazn ayr bir inceleme konusu olarak ele alan
|ve bu konuyu bilimsel kavram ve ilkelerle incelemek gerektii|ti belirten R. Jakobson, yazm olaym bir dil olay olarak grr
ve bata iir olmak zere eitli.yazmsal ve sanatsal rnleri in celer. Ona gre yazmbilimin konusu yazm deil yaznsallktr.
.Bir baka deyile, yazmbilim her eyden nce "dilsel bir bildiriiyi sanat yapt yapan nedir?" sorusunu yantlamaya alr. R.
^Jakobson yaznsal metinleri incelerken yine kendi gelitirdii
^dilbilim yntemini rnek alr. Nitekim yazmbilim de ona gre
^dilbilimin bir blmdr. Fransz insanbilimcisi Claude L[ vi-Strauss ile birlikte Baudelaire'in "Les Chats" ("Kediler") adh
Iiiri stne 1962'de yaymlad dilbilimsel ve biimsel arlkl
inceleme bugn birok adan eletirilse de, hem yazmbilim
f hem de gstergebilim iin nc bir zmleme yazs olmutur.8
I
Bu arada, R. Jakobson'un Uluslararas Gstergebilim Dernei'nin Milano'daki 1. kongresinin [1974] almd sunduu
rapor da, gstergebilimin douunu, gelimesini ve o gnk slurlanm belirlemesi asndan anlmaya deer: Coup d'il sur le
t dveloppement de la smiotique (Gstergebilimin Gelimesine Bir
; Bak) [1975],
te yandan, R. Jakobson'un, deiik dillerde yaymlad
yazilari Selected Writings (Seme Yazlar) [1962-1984] adyla yedi
|dltte biraraya getirilmitir. (Bkz. yukanda Roman Jakobson
|blm.)
b ' '
|r
Prag Dilbilim evresi'nin etkin temsilcilerinden Jan Mui karovsky (Piek, 1891-Prag, 1975), dilbilimden bamsz olarak
; bir yapsal ve ilevselci yazm bilim tasarlar (bu yazmbilim da\ha geni bir anlatmla bir estetik anlaydr).
I*
J. Mukarovsky, "Lart comme fait smiologique" ("Gsteri- gesel Olgu Olarak Sanat") [1936] balkl bir denemesinde, sal nat incelemelerinin gstergebilimin blmlerinden biri olmas
4 gerektiini ileri srer ve estetik gstergeyi tanmlamaya alr.
Ona gre, estetik gsterge bamsz bir gstergedir, kendi iinl de bir nem tar; yalnzca anlam asndan bir araclk grevi
8 Bkz. '"Les Chats'de Charles Baudelaire", Roman Jakobson'un Questions,de poI tique'inde, Paris, Seuil, 1973, s. 401-419.
122 -
olan bir gsterge olarak dnlemez. Btn sanatlarda gr

len estetik ilevin ("her sanat yapt bamsz bir gstergedir")
yan sra, "konulu" sanatlarn (yazn, resim, heykel) bir ilevi
daha vardr: Dilin de sahip olduu bildiriim ilevidir bu.
sndan nem tayan bir yam da E. Husserl'in grngbiliminden (fenomenoloji) etkilenerek yapsal inceleme alanna ynelm ilik (Alm. Intentionalitt; Fr. intentiom lit) kavramm sokmu
olmasdr. J. Mukarovsky'ye gre, yazn incelemelerinde u
kutbu ayrt etmek gerekir:
1. yaptn douu (yaratcnn ynelmiliine balanr);
2. yaptn gerek yaps (yani szdizimsel kimliiyle tanm
lanan yapt);3. yaptn almlanmas (yaptn belirginlemi yapsnn yol
gstermesine karlk her zaman farkl somutlatrmalarla ger
ekleen almlama).
'
J. Mukarovskniii bu alandaki almalan H. R. Jauss ile
W: Isefin almlama estetiinin habercisidir. (Bkz. ileride 1% 0'h
yllardan gnmze gstergebilimsel yaklamlar balkl 5.
altblmn Almanya'da kesimi.)
J. Mukarovsky'nin br kuramsal denem eleri, arasnda
zellikle unlar s a la b ilir : "Fonction, norme et valeur esth
tiques comme faits sociaux" ('Toplumsal Olgular Olarak Es
tetik lev, Kural ve Deer") [1936]; "L dnomination potique;
et la fonction esthtique de la langue" ("rsel Adlandrma v
Dilin Estetik levi") [1936]; "Standard language and poetic
language" ("Standart Dil ve iir Dili") [1940].
J. Mukarovsky'nin yazlarm biraraya getiren ngilizce'deki
derlemeler arasmda da u kitaplar belirtebiliriz: On Poetic Lan
guage (iir Dili stne) [1976]; The Word and Verbal Art (Szck
ve Dilsel Sanat) [1978]; Structure, Sign and Function (Yap, Gs
terge ve lev) [1978].
F. de Saussure'n ortaya att dilbilimsel ilkeleri ve ta
sarlad gstergebilimi kuramsal zelliklerle donatarak geliti
ren bilim adam da Kopenhag Dilbilim evresi'nin kurucular
arasnda yer alan DanimarkalI Louis Hjelmslev'dir (1899-1965).
123
1943'te Danca olarak yaymlad Omkring sprogteoriens grund'taeggelse'mn (Dil Kuramnn Temel lkeleri) son blmlerinde,
doal dil dndaki gsterge dizgelerini ele alarak, mantksal bi. nselletirmeye dayal, tutarl bir gstergebilim kuramnn tefmellerini oluturan L. Hjelmslev'e gr, btn gsterge alanla
rm kucaklayan gstergebilim, konudili (inceleme nesnesi) bi
limsel olmayan bir stddir (tutarl kavramlar btn). Ancak,
bilimsel diller de gstergebilimin inceleme alanna girebilir: Bu
durumda da, L. Hjelmslev'e gre, bir stgstergebilim sz ko
nusudur.
;
L. Hjelmslev aynca, dzanlam ve yananlam kavramlarm,
gstergenin iki deiik deeri olarak ortaya atar. Bilgine gre,
herhangi bir szce ilk anlamnn dnda (dzanlam), daha ba
ka anlamlar da (yananlam) tayabilir. Szgelimi, bir konuucu
nun szleri, belli bir anlam tarken (dzanlam), konuma bii
mi de hangi yreden olduunu gsterebilir (yananlam).
L. Hjelmslev'in bir baka katks da, F. de Saussure'n kav
ramlarn yetkinletirerek ortaya att anlatm ve ierik sapta
masdr. L. Hjelmslev, gsterge dizgelerine ilikin olarak belirle
dii bu iki dzeyi de kendi aralarnda ikiye ayrr: anlatmn
tz /anlatmn biimi; ieriin tz/ieriin biimi. (Bkz. yu
karda Kopenhag D ilbilim evresi blm.)
L. Hjelmslev'in kuramsal yaklam daha sonraki yllarda
Fransa'da R. Barthes'n ve zellikle de A. J. Greimas'n almala
ryla gelitirilecektir. (Bkz. ileride Roland Barthes blm ile Algirdas Julien Greimas ve Paris Gstergebilim Okulu blm.)
F. de Saussure'n tasarsn gelitirmeyi amalayan bir
baka dilbilimci de Belikal ric Buyssens'tir. . Buyssens, Les
Langages et le discours (Diller ve Sylem) [1943] adl yaptnda F.
de Saussure'n temel kavramlarndan esinlenerek, bildiriim
amal gsterge dizgelerini deerlendirmeye ynelik baz kav
ram ve ayrlklar saptar. Ona gre, gstergebilim, toplum yaa
m iinde bildiriim salamak amacyla retilmi gstergeleri
(trafik iaretleri, vb.) inceler. . Buyssens'in bu kitab 1967'de La
communication et l'articulation linguistique (Bildiriim ve Dilsel
Eklemleme) adyla yeniden baslmtr.
124
zellikle 1915-1930 yllan arasnda iiri ve eitli anlatla

r yapsal adan zmleme yntemini aratran ve bir yazn
kuram gelitirmeye alan Rus biimcilerini ve bu toplulua
bal Vladimir Propp'un (1895-1970) etkinliklerini burada zel
likle anmak gerekir. Yapsala yntemin ve metin zmleme
tekniklerinin gelimesine katkda bulunarak gstergebilimin
evrim izgisini byk lde etkilemi almalardr bunlar.
(Bkz. ileride Rus Biimcileri ve Vladimir Propp blm ile yukanda Roman Jakobson blm.)
* Ch. S. Peirce ve F. de Saussure sonras dil ve gsterge bi

limleri 'dnyas ile felsefe ve msanbim dnyasnn baz nemli
adlar da modern gstergebilimin ilerlemesine katkda bulun
mulardr. Bunlarn arasnda da Alman felsefecisi Emst Cassirer
(1874-1945), PolonyalI felsefeci Roman Ingarden (1893-1970) v e
yukanda R. Jakobson'dan sz ederken deindiimiz Fransz in-:
sanbimcisi Q aude Levi-Strauss'u (do. 1908) belirtmek gerekir.:
E.
Cassirfer dil, sylen (mit), din, sanat, bilim, tarih gibi diz
geleri inceledii Philosophie der symbolischen Formen (Simgesel
Biimlerin Felsefesi) [3 dit, 1923-1929] adl yaptnda bu simge
sel dizgelerin dzenleniinde etkili olan yasalar saptamaya a
lmtr.
R. Ingarden dorudan doruya E. Husserl'in grngbili-5
mi izgisinde yer alan aratrmalarnda zellikle yaznsal yapt-';
larm varlkbilimsel (ontolojik) yapn belirlemeye almasyla!
dikkati ekmitir. Yaznsal yapt ona gre varolu asndan u]
temeli ierir:
;
1. Maddesel, somut bir gerekleme (yaptn zel bir rne-1
i);
2. Yapt yaratan yazar ile yapt almlayan okurlarn bilin

li edimleri;
J
3. Yazarn bilinli edimleriyle gerekleen anlamlar iW
okurlarn okuma edimleriyle yeniden gerekleen anlamlar.
3
R. Ingarden'in yaklammn bir baka zellii de udur: 0 ,j
dilsel bir yap oluturan ve iinde her zaman belirsizlik blgele
ri barndran yapt ile bu dilsel yapmn okuma edimleriyle so-:
mutlatrlmas arasnda bir aynm yapar.
Gstergebilrm Kuramlar
125
R. Ingarden'in almalar daha sonraki yllarda almlama

estetii akmnn temsilcilerini etkilemitir. (Bkz. ileride 1960'l
yllardan gnmze gstergebilimsel yaklamlar balkl 5,
iftltblmn Almanya'da kesimi.)
k
Bilginin konumuzla ilgili en nemli yapt Das literarische
Kunstwerk"tir (Yaznsal Sanat Yapt) [1931].
i
C. Lvi-Strauss ise akrabalk ilikileri ile sylenlerin temel
Tapsn aratrrken ortaya koyduu yapsal inceleme yntemi
pre okuma biimiyle (bu yntem dilbilim kaynakldr) etkili ol
mutur. Yaptlar arasmda zellikle Les structures lmentaires de
m parent (Akrabaln Temel Yaplan) [1949] ile Anthropologie
structurale'i (Yapsal nsnbilim) [zellikle 1. dit, 1958] belirtpnek gerekir.
E
te yandan,ayn dnemlerde Edward Sapir (1884-1939),
|Nikolay Trubetskoy (1890-1938), mile Benveniste (1902-1976)
gibi dilbilimciler zellikle dilin baka gsterge dizgeleri iinde|d yerini saptamaya yneik aratrmalaryla dikkati ekmiler
dir. (Bkz. yukarda Amerikan Yapsalcl; Prag D ilbilim
evresi; mile Benveniste blmleri.)
bv V
. .
K
* Ajanca, Rus biimcileriyle ve ftrist akmla ada olanakla birlikte, onlarn dnda yer alan ve yazn kuramna ili
irin almalar yapan Mihail Bahtin'i (1895-1975) de belirtmek
gerekir. Ancak kimi alardan yazmbilime, kimi alardan da
jyazm toplumbilimine ynelik lan aratrma ve yazlan dnya
gstergebilim evrelerinde/ ilk gerekletirildikleri yllarda (iki
dnya sava aras) deil de 1960'l yllarda etkili olmaya bala
ndndan, M. Bahtin'i 1960 sonras gstergebilimsel etkinlikler
; iinde deerlendirmenin daha uygun olacan sanyoruz.
5 . 1 9 6 0 'lt yllardan gnm ze gstergebilim sel yaklam lar.
kinci Dnya- Sava'ndan sonraki yllarda, insan bilimleri

alanndaki yntemlerin gelimesi sonucu, gstergebilimsel et
kinlikler hem hzland hem de eitlilik kazand. Kimi alma
126
XX* Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
topluluklar bir tek aratrma yntemine zg kavram ve ilke

leri gelitirmeyi yelerken kimileri de sanatsal ve bilimsel yaklamlan kaynatrmay, smrlan belirgin bir kuram oluturmak
yerine deiik yaklamlardan ayn anda yararlanmay, incele
dikleri konunun doas (bu konu zellikle yaznsal ve sanat
sal nitelikliydi) gerei daha uygun, daha geerli buldular. Bylece zellikle 1960'tan sonra, zorlamal da olsa, terimin anlam
sal almn geniletip gstergebilim bal alfanda toplayabi
leceimiz, bilimsel yaklama u ya da bu lde arlk veren
yaznbilim, yaznsal eletiri, yorumbilim, szbilim, yazm top
lumbilimi, almlama estetii, okumann yaznbilimi, biembilim, anlafabilim, metin zmleme, metindilbilim, yapbozucu
eletiri, vb. aratrmalarn da bata Fransa, A.B.D., S.S.C.B.
(Rusya), talya, Federal Almanya (Almanya) olmak zere eitli
lkelere yayld grld.
Demek ki, bir yanda gstergebimi kendi iinde btnl-;
olan bamsz bir bilimsel tasar biiminde dnenler var
d, br yanda da bu bilimsel tasandan u ya da bu biimde et
kilenen veya ona u ya da bu biimde kavram, terim salayan
(gstergebilimle kesien) etkinlikler yer alyordu.
;
>e--;
l i m
* Fransa'da. - Gstergebilimin en yogim biimde srdrl-:

d lke Fransa'dr. Gerekten de 1960'l yllardan gnmze?
hem dorudan bir gstergebilim kuram oluturma tasarlar,:
hem gstergebilimsel tasany sanatsal bir sezgiyle kaynatrmaabalan, hem de gstergebilimin, hemen yannda yer alan,;
onunla kesien yaznsal eletiri, yaznbilim, metindilbilim ,;
szbilim (retorik), yorumbilim, edimbilim (pragmatik), dil fel-?
sefesi, vb. almalar dikkati eker Fransa'da.
Bunlarn banda da ileride ayn blmler biiminde ele:
alacamz Algirdas Julien Greias (1917-1992) ve Roland ;
Barthes'm (1915-1980) yaklamlan gelir. Balangta birbirine
ok yaklaan ama 1970'lerde R. Barthes'm soruna bir yazar, birj
denemeci gzyle bakmasyla birbirine kart olmamakla bir-;
127
likte ayr dorultular izleyen iki yaklam biimi sz konusuur burada. A* J. Greimas, gstergebilimi kendi kendine yeten,
îzerk bir bilimsel tasan biiminde ortaya atp evresinde olu
turduu Paris Gstergebilim Okulu'yla bu tasansn deiik
pdardara ynelik uygulamalarla gelitirmitir. Bugn artk insaU evreleyen dnyann gstergebiliminden sz edilebilmekte
ndir bu almalar araclyla (bkz. ileride Algirdas Julien
NGrimas ve Paris Gstergebim Okulu blm).
F
R. Barthes ise A. J. Greimas'la ayn yllarda, bir gstergebiJim kurmaya ynelmi, bilimsel bir stdil kullanmna gerek
sinme duyan bir yaklamla ie girimi ve F. de Saussure ile
:L. Hjelmslev'in kavramlanm gelitirerek yazm, moda, grnt,
ada sylenler (mitler), vb. dizgeler stnde durmutur. Antcak, yllarn ak iinde yazarlk ynnn ar basmas nede
niyle, zelikle yaznsal ve sanatsal nitelikli metinlerin bilimsel
?Wr stdille yorumlanamayaca grne ynelmi, yazd ki
taplarda ve Collge de France'ta (Paris) verdii derslerde, oku
nduundan haz duyan ve bu hazz yeni bir td vererek okurlansja aktarmaya alan "esiz" bir anlatm> bir sunu biimi geligirmitir (bkz. ileride Roland Barthes blm).
!
Dilbilimin sunduu yntemi doal diller dndaki yaln

dizgelerine uygulayan ve bu almalarm gsterge[bilim (Franszca's bu babam da smiologie) diye adlandran
aratrmaclar da Fransa'da dilbilim evrelerinde kendi seslerini
|duyurdular. F. de Saussure-. Buyssens-A. Martinet dorultuIpunda yer alan Georges Munin (1910-1993), Arjantin asll Luis
|f. Prieto (do. 1926), Jeanne Martinet, vb. aratrmaclar bildiriamah dild gsterge dizgelerini betimlemeye ynelirler:
iaretleri, sar-dilsiz alfabesi, denizcilerin kullandklar
retler, vb. Bu gsterge dizgelerinin toplum iindeki bildiriili salayan dizgeler olmas nedeniyle, sz konusu aratrmacE de Saussure'n tasarsn bir adan yerine getirdikleri
lylenebilir. Ama te yandan, bu dizgelere ilikin aratrmalar
E de Saussure'n tasarsndaki bir baka zellii (gstergebili, dilbilimi de iine alan genel bir gstergeler bilimi olarak
mas) yerine getirmekten uzaktr. nk, bu aratrmacla[b ild ir i im
12 8
nn almalarnda, gstergebilim, dilbilimin bir eklentisi duru

muna gelmi, dildi gsterge dizgelerini dilbilimsel yntemler
le betimleyen yardm a bir uygulaym biimini almtr. Bildiri
im gstergebilim i diye adlandrlan bu tr almalar, zm
leyici bilim sel bir stdil oluturmak ve anlam lan incelemek ye
rine, salt betimlemeyle, gsterge betimlemesiyle yetinmektedir
ler. Bu nedenle bu tr alm alan Trke'de gstergebilim ola
rak deil, .dilbilim arlkl, hatta A. M artinet'nin kuram olan
ilevsel dilbilim arlkl gstergebilgisi diye adlandrabiliriz
(bkz. yukanda Andr M artinet ve levsel D ilbilim blm),
Fransa'da Bulgar asll Julia Kristeva'nn (do. Sofya,
1941) alm alan da zellikle 1970'li yllarda gstergebilimsel
incelem elere bir canllk getirdi. F. de Saussure, M. Bahtin, S.
Freud, J. Lacan, L. Althusser, E. Husserl, M. Heidegger, N.
Chomsky, S. K. aumyan gibi birok felsefeci, psikanalizci ve
d kuramcsnn kavram ve glerinden dnem dnem ya
rarlanan J. Kristeva, gstergebilimi eletirel bilim ve/ya da bi
lim in eletirisi olarak grr. Fransz yazar Philippe Sollers'in
(do. 1936) ynettii Tel Quel (1960r1982) dergisindeki dil ve
mtin kuramna ilikin yazdanyla dikkati eken J. Kristeva,
gstergebilimle ilgili yazlann Semeitike. Recherches pour ne
smanalyse (Gstergebilim. Bir Gstergeozm in Aratrma
lar) [1969] adl kitabnda toplad. Bylece anlamn retimi soru
nunu bir lde psikanalize balad. M. Bahtin'den m etinleraras ilik iler kavramn alarak gelitirdi. Bu arada gstergezm (ya da anlamzm) kuramna bal olarak metni iki a
dan ele alan bir kavram kilisi ortaya att: reten m etin (Fr. gnotexte) ve retilm i m etin (Fr. phnptexte).
reten m etin (ya da retici m efin), bir metnin retilecei
m antksal, derin dzeyi, yani dorudan doruya retme aa
masn belirtir. retilmi m etnin yapland yerdir reten me
tin. Gstergelerin tepilerle donand aamadr; anlam reti
m inin asl kaynadr. Bu adan reten metin hem dilseldir
hem de itepisel.
retilm i m etin (ya da olgu m etin) ise retimi bitm i, so
nulanm , biim sei olarak kapanm metin dzeyini gsterir.
129
J. Kristeva'ya gre bir metin, retkenlii sim geler; yalnzca

bitmi bir almann rn deil ama metnin reticisi ile oku
runun bulutuu bir retimin oluma alandr. Bundan da bir
metnin, srekli bir retim, bir alma iinde bulunduu ortaya
kar. Metnin byle bir retkenlii de yalnzca dilsel boyutu in
celeyen dilbilim sel bir betimlemeyle saptanamaz. Bu nedenle
gstergezm, reten metin ile retilmi metin arasmdaki ili
kileri inceler.
J. Kristeva'nm bu yaklam, bir bakma konuan ya da re
ten zne'nin nasl hareket ettiini, nasl yn deitirdiini ve
yine nasl yitip gittiini aratrmaktr.
te yandan yine bu yaklama bal olarak J. Kristeva her
metinde baka metinlerin bulunduunu kabul eder. Hem eski
kltrn hem de evresel kltrlerin metinleridir bunlar. Bir
baka deyile, her metin eski ve evre m etinlerin yeni bir doku
mdur. Bu da her metnin varolu koulu olan m etinleraras ili
kileri karr ortaya. J. Kristeva'nm gstergezm kuranma
toplumsal ve tarihsel boyut kazandran da ite bu metinleraras
ilikilerdin Gerekten de J. Kristeva, bir metnin hem tarihi g
rp okuduunu, hem de tarihin iinde yer aldm syler. Buna
bal olarak da gstergezm, metinleri br metinler iinde,
bir baka deyile toplm ve tarih iinde deerlendirir.
J. Kristeva'nm yaklamndaki yntemsel zellik, gstergebilime, deiik alanlara zg kavram, ilke ve bak alarn ge
tirmi olmasdr. Kukusuz bu zellik, J. Kristeva'y semecilik
le yetinen bir kii yapmam, tam tersine, yararland kayram
Ve ilkeleri kendi kuramsal mekesi iinde birletirm eyi bilen
bir aratrmac durumuna getirmitir.
Gstergezm ve m etinleraras ilik iler konusundaki
yazlaryla zellikle R. Barthes'ln desteini gren J. Kristeva'nm
gostergebilrile ilg ili br yaptlar arasnda unlar sayabiliriz:
Le texte du roman (Romann Metni) [1970]; La rvolution du langage potique (iirsel Dilin Devrimi) [1974]; Le langage, cet incon
nu (u Bilinmeyen Dil) [1981]; vb.*
* Rus biimcilerinin metinlerini Franszca'ya evirerek Bat
lkelerinde yapsala yntemin gelimesinde rol oynayan Bulgar
130
X X . Yzylda Dilbilim ve Gostergebilim Kuramlar
asll Tzvetan Todorov (do. Sofya, 1939), zn yllar R usbiim lerinin, zellikle de R. Jakobson'uri yakn izleyicisi oldu. te;
yandan, dilbilimi, daha, dorusu dilbilgisini kendine rneke,
alarak aldatlan dilbilgisel ulamlara gre zmlemeye giriik
Ortaya att yazmbilim anlaynda metni byk bir tmce bii
minde deerlendirdi. Ksacas metinlerin ileyilerini, kendileri
ni oluturan temel ilevlere gre betimledi. Ama sonraki yllarda
Rus biim dlerinin grlerinden baz alardan uzaklaarak M.
Bahrin stne aratrmalar yapt. M. Bahtin'ih diyalojizm konu
sundaki gllerinin etkisiyle, 1970'U ydlann sonlarndan bala-.'
yarak kltrlerin ou llu u olgusu stne, "bizler ve bakalan"
stn aratrma yapmaya balad ve bu arbrmalannda tarihi,
kltr anriopplojisini ve yasam kaynatrd. Bu arada yazm'm
oluturulmu bir rn, bir yap olmak dnda gerei aratran
bir sanat olduunu belirtti. XX.yy'daki eletiri akmlarm deer
lendiren ve bu arada kendi yetime izgisifti ortaya koyan rn-:
1er verdi. ok saydaki yapdan arasnda zellikle utdan saya-;
biliriz: Franszca'ya evirip sunduu Thorie de ta littrature. Tex
tes des formalistes russes (Yazn Kuram. Rus Biim dlerinin Metin
leri) [1965]; Littrature et Signification (Yazn ve Anlam[lama])
[1967]; Grammaire du Bcamron (Dekameron'un Dilbilgisi) ;
[1969]; Introduction la littrature fantastique (Fantastik Yazma Gi-i
ri) [1970]; Potique de la prose (Dzyazmn Yazm bilim i)[19711;.
Potique (Yazmbilim) [1973; ilk basl 1968];Thories du symbole =
(Simge Kurandan) [1977]; Les genres du discours (Sylemin Trle - 1
ri) [1978]; Mikhal Bakhtine: le principe dialogique, suivi de crits du\
Cercle de Bakhtine (Mihail Bahrin: Diyalojizm lkesi. Bahrin ev- ;
resi'nin Yazrianyla Birlikte) [1981]; La Conqute de T Amrique i
(Amerika'nn Fethi) [1982]; Critique de la critique (Eletirinin^
Eletirisi) [1984]; Frle bonheur: essai sur Rousseau (Kirrigan M ut- ?
luluk: Rousseau stne Deneme) [1985]; La notion de littrature et :
autres essais (Yazm Kavram ve Baka Denemeler) [1987; 1971 ve
1978'de yaymlanm kitaplanndan bir seme]; Nous et les autres.
La rflexion franaise sur la diversit humaine (Bizler ve Bakalan.
nan Farkld stne Fransz Dncesi) [1989]; Les morales de l
l'histoire (Tarihten Ahnacak Dersler) [1991; yeni bask, 19971; Face
l'extrme (1991);loge duquotidien (1993); Une tragdie franaise, i
Gstergbilim Kuramlar
131
t 44: scnes de guerre civile (Bir Fransz Trajedisi. 44 Yiliran Ya

z: Sava Sahneleri) [l994]; La vie commune.Essaid'anthropologie gnrale (OrtakYaam . Genel nsanbilim Denemesi) [1995];
L'homme dpays (1996); Les abus de la mmoire (1998); vb.
Yaznsal biimlerin genel bir kuramn tasarlayan Grard

"enette (do Paris, 1930) de Fransz yazm biinin ve aida*
tibim inin nde gelen bir temsilcisidir. cole normale suprrieure'derenim grdkten sonra cole pratique des ilu te s
jtudes'de ders veren l9^-1972) ve 1972'de'cole des hautes
!:tudes ensciences sodales'de blm bakam d an G. Genette, revtorik dizgeleri, anlat teknikleri, iirsel yaplar, anlat zamannn
dzeni, olaylann anlatiindeki yeri, anlat ssesi ile okuma s
resi, anlatnn hz, i monolog, yaznsal trler kuram, aidat kiilleri, metinleraras ilikiler, vb. olgu ve kavramlan btn akm ve
okullarn dnda d e alr. G, Genette'in yazmbilim anlayp temel; de u gre dayanr: Sylemin var olan zelliklerinden kalka
rak var olabilecek eidi anlam olaslklarm ortaya koymak.
'
Anlatnn ierii (yk), anlat metninin kendisi ve anlafajiu n retilmesi (ykleme ya da anlatma) aamalarm ayrt eden
f G. Gnette, yaznsal yapt bir "figrler dokusu" olarak tanm
alar. G. G enette'in yazmbilim anlayma ilikin plarak yukanda
s topluca belirttiim iz zellikleri imdi temel yaptlarn d e ala; rak aklamaya alalm:
:
G. Genette 1960'J yllardan 1980'li yllann sonuna kadar,
; yazm bilim e (poetik) balanabilecek alm alar yapt. Eletirel
I denemelerini iki derlemede (Figures 1 , 1966 ve Figures U, 1969)
yaymladktan sonra zellikle Figures Itt'iek i ( 1 ^ ) ''Discoure
|d rdtf' ("Antetm n Syar") balkl incelem esiyle dikkati
ekti. Bu yazda, Marcel Proust'un la recherche du temps per-du'sn (Kayp Zamann zinde) incelerken, ayn zamanda
: "zelden genele" uzanan bir "zm !le^ :v}^ tea 'r -s m u y a r ? , du. Bu yntem de ksacas bir anlat kuram ya da bir anlatbilim olarak adlandrlabilirdi.
G.
G enette'in bu kuramsal ve uygulamal almasnda ortaya att temel kavramlar arasnda zellikle u l dikkati
ekiyordu:
132
-yk (Fr. histoire): anlatnn ierii; anlatlan ey; yklel

menin konusu; .
1
-an lat (Fr. rcit): gsteren boyutu ya da anlata! metnf
kendisi.
j
-yklem e (Fr. narration): retici anlatma edimi.
G. Genette bu l belirlem eyle birlikte u sorunlar da ele
alyordu: Anlatlan yknn zaman ile ykdeki olaylann anlat iindeki zaman arasnda yer alan bantlar; olaylarn anlarts ile szlerin anlats (diyaloglar, monologlar) arasndaki ili-;,
kiler; anlatdaki bak alarnn deiiklii; anlat dzeyleri; bi
rinci kiinin azndan anlatlan (zyksel: Fr. homodigtique)
ile nc kiinin azmdan anlatlar (yadyksel: Fr. htrodigtique) arasndaki ayrm; vb.
Bu alma, gerek zmlemedeki titizlii gerekse tutarll
nedeniyle anlatbilim alanndaki temel bavuru yaptlarn
dan biri durumuna gelmitir.
G. Genette, 1983'te yaymlad Nouveau Discours du rcit'dey se (Anlatnn Sylemine Yeni Bir Yaklam) yukarda s
zn ettiimiz kavramlar yemden ele alp deerlendirirken,
anlat durumlarm, kendisine-anlatlan-kii (Fr. narrataire) so-
rununu, yazan ya da okuru ieren zellikleri de inceleme alan
na katt. Bu arada anlatlan yknn evreni (Fr. digse) ile di
yalogun yer almad katksz aidat (Fr. digsis) kavram lanm nerdi. A nlatnn sresi kavram yerine de anlatnn h z
(Fr. mtesse narrative) kavramn getirdi.
1979'da yaymlad Introduction Varchitexte'te (nmetne
Giri) yaznsal trlerin geleneksel snflandrlm asn eletirel
bir gzle deerlendirdi.
Palimpsestes (Palimpsestus'Iar) [1982] adl yaptndaysa me
tinler arasndaki dn(tr)m (szgelimi parodi) ve yknme
(szgelimi pasti) ilikilerini snflandrrken, bir metnin daha
nce gereklemi olan bir yapta dayanabileceini ve buradan
kalkarak da tarihsel bir gelenek iinde yer alabileceini gster
meye alt. Bu gzlemlerini de m etinleraras ilik ileri snf
landran u rnekeye (model) indirgedi:
-tem etinsellik (Fr. transtextulit): Bir metni baka metin
lerle, bilinli ya da bilinsiz olarak ilikiye sokan her ey: yani
yaznsalln en st dzeyde yer alan evrensel zellii.
133
G. Genette be eit tem etinsellik ilikisi belirliyordu,

-aram etin sellik (Fr. intertextmlite): Bir metnin bir baka
metin iinde etkin olarak varoluu; bir baka deyile, bir ya da
birok metnin alnt, alnt (arma, intihal) ya da antrma
(telmih) yoluyla, ayn anda ayn yerde kurduklar birliktelik
ilikisi (m etinleraraslk da denir);
-yanm etinsellik (Fr. paratextualite): Bir metnin kendisine
elik eden baz ikincil gstergelerle (balklar, altbalklar, n
szler, notlar, epigraflar, resimlemeler, vb.), yani yanm etinlerle
(Fr. paratexte) kurduu iliki; yanm etinler, yaptn okur stn
de etkide bulunduu en ayrcalkl yer(erden biridir;
stm etinsellik (Fr. metatextmlite): Bir metin ile bu metni
yorumlayan metin arasndaki eletirel iliki; bir baka deyile,
daha nce gereklemi bir A metninin yorumu (ounlukla da
eletirisi) olarak ortaya kan bir B metninin zel statsiine
denk den aama;
-ile n jn e tin se llik (Fr. hypertextualite): Bir B metnini (ilerim etin: Fr. hypertexte) daha nce gereklemi bir A metnine
(altm etin: Fr. hypotexte) balayan iliki. Yani bir B metni, daha
nce gereklemi bir A metnini konu ya da anlat biimi a
ndan dntryor ama bu ilem ine hibir yorum katmyor.
B m etni de iki olas dnm sonucu oluabilir:
- 1. dolayl dnm: Sylenen eyi etkiler, syleyi biimi
ni deil. Yani, konu farkldr ama biem ayndr. Bunun en be
lirgin rnei AeneiS tir.
2. yaln dnm: Anlatm biim i farkldr ama konunun
(temann) benzerliini unutturamaz. Bunun en belirgin rnei
Joyce'un Ulysses'idir. Demek ki, Aeneis ve Ulysses ayn altm etinin yani Odysseia'nm il erim erinleridir.
-nm etinsellik {Yr. architextualite)\ Bir metnin trsel stat
sn (roman, yk, iir, vb.) belirler ve okurun "beklenti fku"nu ynlendirir.
G. Genette, 1980'li yllann sonlarndan itibaren aratrma
alann yazn olgusu dna tam ve sanat yaptlarnn varo
lu biim leri ve ilevleriyle ilgilenm eye balamtr. L'ceuvre de
Tart (Sanat[n] Yapt) [1994-1997] balkl 2 ciltlik yapt da bu
nun bir rneidir: Birinci cildin altbah Immanencc et transcen-
134
dance (kinlik ve Aknlk), ikinci didin altbalysa La relation

esthtiqu^tir (Estetik liki):
Aratrmacnn yukarda belirttiim iz alm alar dnda
u kitaplarm da sayabiliriz: M imalogfues (1976); Seuils (1987);
Fiction et diction (1991); derledii ve sunduu Esthtique et
potique (Estetik ve Yazmbilim) [1992]; vb.
Anlat zmlemelerinin gelimesine nemli lde kat
kda bulunan ve bu katksn yorum bilim (Fr. hermneutique)
asndan yapan kiiyse aslnda bir grnbilimd olan Paul
Rieceu'dr (do. Valence, 1913).
Rennes niversitesi ile orbonne'da renim gren ve s
rasyla Strasbourg niversitesi'nde (1950 - 1955), Sorbonne'da
(1956-1966), N anterre niversitesi'nde (1966-1978) ders veren,
Centre national de la recherche sdentifique'te Grngbilim
ve Yorumbilim Aratrm alar M erkezi'ni yneten P. Ricoeur
zellikle Temps et rcit (Zaman ve Anlat) [1983, 1984, 1985]
adl d ltlik kitabnda yorum lama sreriyle lg ili olarak o r
taya att aam al (" l m im esis") yaklam yla dikkati
eker:
1. m im esis 1: nbiim lendirm e dzlem i (Fr. [p lan d e la]
prfiguration): Metinleme olgusunun ncesinde yer a lr v e ey
lem dnyasnn bir nkavrayn, bir ntasarlanm belirtir.
Metinleme olgusunun ncesinde olay rgs (Fr. intrigue) di
ye adlandracamz ey, tamamila kiilerin bilgilerine dayal
bir eylemler tasarmdr. Bir baka deyile, olay rgs bu ilk
aamada, yazar ile okurlar arasndaki ortak ve pratik bir kav
ray gcne dayanan bir olaylar tasannudr. Yani bir olay tak
lit etmek ya da canlandrmak iin, insan eyleminin tad de
er hakknda bir nkavraya sahip olmak, daha akas an
lam salln, simgeselliini ve zamansalhuu tasarlam ak gerekir.
2. m im esis 2: artarda geli ve grn dzlem i (Fr. [plan
de Ta] succession et [de la] configuration): zmlemenin temel
aamasdr. Bir olaylar rgs retmek demek, olaylar (eylem
ler) dizisini, okurlar ya da dinleyenler tarafndan izlenip anla
lr klmak amacyla, dzenli bir btn haline getirmek, dn-
Gstergebiiim Kuramlar
135
trmek demektir. Bir baka deyile, bu aamada, ayn trden

olmayan tek tek olaylar, bir yk biim ine dntrme, bir
olay rgs kurma (ya da olay gletirm e) sz konusudur.
Bylece, artarda dizilen birimler, ba sonu olan ve anlam belir
ten bir btn durumuna getirilir; ortaya da dikkati eken, ken
dini belirgin klan metinsel bir biim , metinsel bir grnm
kar;
3. m im esis 3: yeniden biim lendirm e dzlem i (Fr. [plan de
h ] refiguration): Metinleme aamasnn gereklemesinden
sonra, yaptn almlanmasyla balayan bir aamadr. ekillen
m i, grnm belirlenmi dnya (yani anlats yaplm , metinseemi yknn dnyas) ile okurlarn [ya da dinleyicile
rin] almlama eylem leriyle oluan dnyann kesime noktasm,da yer alr.
P. Ricoeur nerdii temel kavramlar arasnda m im esise ve
olay rgletirm eye (Fr. mise en intrigue) bavurarak anlatnn
'kuruluuna yn veren, klavuzluk eden anlatsal erekliliki (Fr.
Jinatit narrative) 0 zmler.
Bu adan Temps et rcit balkl ciltlik yapt, anlatlarn
varolu ilevini zmlemeyi amalayan yorum bilim ve buna
P. Ricceur'n konumuzla ilgili teki alm alar arasnda da
: unlar sayabiliriz: De l'interprtation (Yorum[lama] stne)
[1965]; Le conflit des interprtations (Yorum[lama]lann atmas)
[1969]; La mtaphore vive (Canl Eretileme) [1975]; Temps et rcit
(Zaman ve Anlab) [1983-1985,3 d it]; Du texte l'action (M etin den Eyleme) [1986]; Soi-mme comme un autre (Bir Bakas Ola
rak nsann Kendisi) [1990]; tek tek yazlarm , yazd nszleri,
tantc ve aklayc m etinlerini, vb'ni biraraya getiren Lectures
(Okumalar) [1991-1994,3 d it]; vb.
. ;
Bu arada yine Fransa'daki etkinliklere ynelik olarak
Jacques Derrida'm n (do. El-Biar, Cezayir keti, 1930) adndan
da sz edebiliriz. Ancak unutmamak gerekir ki, J. Derrida'mn
alm alar felsefenin snrlan iinde yer alr. Dilbilim cilerin
sesm erkezci yaklamm (Fr. phmocentrisme) eletirerek yaznn
yem bir mantm gelitiren, buna bal olarak da yazbilim i
136
(Fr. grammatologie) ve yapbozm a (Fr. deconstruction) ilemini

ortaya atan J. Derrida'mn grleri Fransa'da zellikle 1960'h
ve 1970'li yllarda etkili olmutu. Ama kendi grlerine dayal
bir eletiri akmnn (yapbozucu eletiri) A.B.D'nde gelime
sinden sonra J. Derrida son yllarda Fransa'da baz evrelerde
yeniden byk ilgi grmeye balad. (Yapbozucu eletiri iin
bkz. ileride AJB.D'nde kesimi.)
Kendini "postm odern" ya da "potstrktralist" diye nite
leyen bu evreler felsefe ve estetik asndan yeni bir anlay or
taya koyuyorlar ve yap, dizge, ilev, dzg (kod) gibi kav
ram lara, "dnmek ve snflandrm ak" eylemine, metinsel tu
tarlla, anlamn oluturulmu (ina edilmi) olmasna, vb'ne
kar kyorlard. Bu tepkilerini de J. Derrida'mn grlerine
dayandryorlard.
Gerekten de J. Derrida, dilbilim cilerin sesmerkezciliini
eletirimken, telaffuz edilen sz ile insan sesinin znde bir yaz
biiminin bulunduunu, b ir yaz biiminin bunlardan ayr d
nlemeyeceini varsayyor, yaz ya da ses iin bir ilk varolu
un sz konusu olamayacan ileri sryordu. te yandan, ya
znsal yaptlar asndan da kitap kavram konusunda bir tar
tma balatyor ve kitap fikrinin yalnzca nceden var olduu
kabul edilen bir gsterilen btnlne gre olumu bir gs
teren btnl biiminde tanmlanmasna kar kyordu.
M etinlerin artk btnselletirilemeyecek, bir toplam haline ge
tirilemeyecek anlamlar retimi olarak okunmasn neriyordu.
Bu dorultuya bal olarak da, bir metni, tutarl-olmama ilke
sinden kalkarak paralamaya, metni kendi kendisine kar ha
reket ettirmeye alyor, ncelikle iindeki tutarszlklarn, ka
rarszlklarn, elikilerin peine dyor, gstergeleri tek tek
zyor> "skyordu".
%
Bylece Fransa'da baz evrelerde J, Derrida'm n etkisinin
F. de Saussure'n ve R. Barthes'm etkisinin yerini ald g
rld: Ve bir okdeerlilik, kararszlk, dizge kartl, metind zelliklere bavurm a, paralara blm e, deikenlik,
zmlemeye gvensizlik, sonu karm ay ertelem e, akln de
netim i yerine bedenin atlanlarna nem verm e, yap yerine
izleri kovalama "rzgr" yepyeni szlerle, eretilem eli (me-
?>
13 7
..taforik) anlatm larla ve zellikle "sz zatm alar"la "esm e"yi

srdrd.
IBu "rzgrn kayna" m J. Derrida'mn u yaptlannda bu
labiliriz: L'criture et la diffrence (Yaz ve Ayrm) [1967]; La voix
' et le phnomne (Ses ve Olgu) [1967]; De l gramtpatologie (Yaztbistne) [1967]; La dissmination (Yaylma) [1972]; Marges de
l}a philosophie (Felsefenin Snrlan) [1972]; Positions (Konumlar)
[1972]; L'Archologie du frivole (Bo eylerin Arkeolojisi) [1973];
[La vrit en peinture (Resimde Gereklik) [1978]; perons. Les
pstyles de Nietzsche (1978); La carte postale. De Socrate Freud et au, del (1980); L'oreille de l'autre (1982); Otobio-graphies (1984);
Psych. Inventions de l'autre (1987); Mmoires-pour Paul de Man
' (1988); Du droit la philosophie (1990); Politiques de l'amiti (1994);
Apories (1995); vb.
f
Fransa'da gstergebilimle yakn uzak iliki iinde, bulu nan br aratrm aclar arasnda da zellikle kendine zg bir
yaldam srdren u kiileri belirtmek gerekir: -Gstergebilim
jy a da psikanaliz asndan bir film kuram gelitiren, aynca genel gstergebilim sorunlarm olduu kadar nkteli szleri ve
i-szck oyunlamu da inceleyen Christian Metz (1931-1993): Essais sur la signification au cinma I (Sinemada Anlmlama stne
; Denemeler I) [1968], Langage et cinma Dil ve Sinema) [1971], Es<sais sur la signification au cinma II (Sinemada Anlamlama stne
Denemeler D) [1972], Essais smiotiques (Gstergebilim Denemerleri) [1977], Le signifiant imaginaire, psychanalyse et cinma (m ge
s e l Gsteren, Psikanaliz ve Sinema) [1977]; -anlatnn mantksal
i dzenini zellikle V. Propp'un smflandrmasma dayanarak gelitiren Claude Bremond: Logique du rcit (Anlatnn Mant)
f [1973]; -N icolas Ruwet: Langage, musique, posie (Dil, Mzik, iir)
[1972]; -H enri Meschonnic (do. 1932): Pour la potique (Yazmbilim in) [4 cilt, 1970-1977], Les tats de la potique (Yazmbilimin
Evreleri) [1985]; -sanatlarn gstergebilimi, anlat kuram, sylem trleriyle ilgilenen Louis Marin (1931-1992): tudes smiologiques. critures, peintures (Gstergebilimsel ncelemeler. Yazlar,
' Resimler) [1971], Smiotique de la passion (Tutkunun Gstergebilimi) [1971], La critique du discours. Sur la logique de Port-Royal et les
138
Penses de Pascal (Sylemin Eletirisi. Port-Royal'in Mant ve;;

Pascal'in Dnceleri stne) [19751, Le rcitest un pige (Anlat:
Bir Tuzaktr) [1978]; -rom anda anlat kiisi, betimleme ve ide^
olojiyi gostergebilime bavurarak inceleyen Philippe Hamon:
Introduction Vanalyse Au descriptif (Betimselin zmlemesine
Giri) [1981], Le personnel du roman. Le systme des personnages
dans les Rougon-Macquart d'mile Zola (Romanda Grevi Olan
Kiiler, me Zola'nn Rougon-Macquart'lanndaki Kiilerin
Dizgesi) [1983], Texte et idologie (M etin ve deoloji) [1984], La
description littraire. De l'Antiquit Roland Barthes: une anthologie
(Yaznsal Betimleme. Eskiadan Roland Barthes'a: Bir Seki):
[1991]; vb. (Fransa'daki gstergebilimdler iin ayrca bkz. eride!
Roland Barthes ile Algirdas Ju lien Greim as ve Paris Gstergeb ilim Okulu blmleri.)
;
r.
* A .B.D 'nde Bu lkede Ch. S. Peirce ve Ch. W. M orris'ten =

sonra admdan en ok sz ettiren kii, zellikle 1970'li yllarda^
Amerikan gstergebiliminin odak noktas durumuna gelen ';
Thomas Albert Sbeok'tur (do. Budapete, 1920). Princeton^
niversitesinde felsefe ve yazm doktorasn verdikten sonra
Indiana-Bloomington niversitesinde dilbilim ve insnbilim j
profesr oldu. Ehlbilim ve GStergebihm Aratrm alar ve n -j
celemeleri M erkezinin bakanlma getirildi Amerikan Gs*
tergebim Demei'nin yneticiliini yapt ve uluslararas Semia^z
tica dergisinin yaz ileri ynetmenlii grevini stlendi.
J
Daha ok insan ve hayvan davranlarnn betimlenmesine*
ilgi duyan T. A. Sebeok gstergebilimin incelem e alanlar a ra -;
smda zellikle unlan ayrt eden nsana ikin gstergelerin in- ;
celenmesi (antroposem iyotik ya da insan gstegebilim i); be- ^
denin sibernetik dizgelerinin incelenmesi (endosem iyotik ya ;
da bedenii gstegebilim i); hayvanlar aras ya da inSan v el
hayvan aras bildiriim in incelenmesi (zoosem iyotik ya da l
hayvan gstegebilim i).
i
T.
A. Sebeok'un temel farkll, gstergeyi yalnzca insa
ve ihsan kltrne zg bir kavram olarak deil de btn can - 1
llar dnyasna ikin bir kayram olarak grmesidir. Geri Ch. j
S. Peirce ve Ch. W. M orris de gsterge karsmda insan ve hay- ;
139
Van ayran yapmaz. Ancak, Bat dnyasndaki baz dilbilimci

ve gstergebilim dler (F. de Saussure, R. Barthes, L. Hjelmslev,
J. Kristeva) yalnzca insana zg kltr dnyasmm gstergele
rini incelerler.
Bt nedenle T. A. Sebeok'un gstergebilimi yalnzca insan
kltrnn gstergebilimi deil, btn canllar dnyasnn, gsMank, felsefe, dilbilim ve sanan yara sra, biyoloji, bili
im (enformatik) ve ptan da yararlanan T. A. Sebeok gsterge
.trlerini altya ayrr: belirtke (sinyal) [ng. signal], semptom
;{ng. symptom), grntsel gsterge (ikon) [ng. icon], belirti
jfendis) (ng. index), sim ge (sem bol) [ng. symbol] ve ad (ng.
mame). .
/
Gstergebilimin tarihini temele (dilbilim : Saussure; fel
sefe: Peirce; tap: Hippokrates) dayandran T. A. Sebeok, gr
lerini zellikle u kitap ve yazlarnda ortaya koymutur: Yay
m a hazrlad Style in Language (Dilde Biem) [I960]; "Sem i
otics: A Survey of the state of A rt" (Gstergebilim: Sanatn Du
rumuna Genel Bir Bak") [1974; Current Trends in Linguistics'in
12. cildinde]; Contributions to the Doctrine o f Signs (Gstergeler
retisine Katklar) [1976]; "Six species of signs: some propsions and strictures" ("A lb Gsterge Tr: Baz 'neriler- ve
Eletiriler") [1979]; The Sign and its Masters (G sterge ve Ustala
r) [1979]; Semiotics (Gstergebilim) [1979]; Encyclopedic Dic
tionary o f Semiotics (Gstergebilimin Ansiklopedik Szl) [T.
A. Sebeok ynetiminde, 3 d it, 1986]. ^
A.B.D'nde genel gstergebilimin kuramsal erevesi iin
de yer alan alm alarn yan sra, yaznsal sorunlara yapsal
adan yaklaan ve bu dorultuda hem dilbilim in, hem biem bilim in (stilistik ya da slupbilim ), hem de gstergebilimin il
ke ve kavramlarndan yararlanan aratrm aclarn etkinlikleri
de dikkati ekti. Bunlarn arasnda zellikle M ichael Riffaterre
(do. 1924), 1960'h yllarda, yapsal dilbilimden ve bu arada R.
Jakobson'un grlerinden de yararlanarak Essais de stylistique
structurale (Yapsal Biembiim Denemeleri) [1971 j adl yap
tnda yer .alan incelem elerinde biim sel ve yapsal biem bili-
140
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebiiim Kuramlar
min temelini ortaya atmaya, alt. Ancak yaznsal biem i yal

nzca dilbilimin verileriyle aklamann yeterli olamayacam;
biem sel olgularn dilsel olgulardan, dilin de yazmdan ayrt
edilmesi gerektiini ileri srd. Ayna, bir metnin biem sel de
erini szcklerde deil, szcklerin balamsal ilikilerinde
aratrd.
J
M. Riffaterre daha sonraki almalarnda biembilimden
yaznbilime ve gstergebilime yneldi. Smiotique de la posie,
(iirin Gstergebilimi) [1983; ngilizcesi Sem ioticsofPoetry, 19781
ile La production du texte (Metnin retimi) [ 1979] adl yaptlarn
da metinlerdeki, zellikle de iirdeki anlamlarn retiliinde de
vingenlii aratrd. Bir iirin bize bir ey'syleyip bir baka ey
belirttiini vurgulayan M. Riffaterre, bu ayrmn, bir iirsel met-;
nin kendi anlamn reti biim iyle aklanmas gerektiine ina
nr. Ayrca, iirin okunmasn belirleyen deiik alglam a, alnt
lama biim lerini ele alrken, okurlarn bir metni kendi kltrle-:
rinin almlaryla almlamas stnde durur. Buna bal olarak
da metinleraras ilikileri deerlendirir. iiri her zaman iin bir
"m otif" stne bir eitlem e, bir szcn ya da bir tmcenittj
bir metne dntrlmesi olarak gren M. Riffaterre'in gstergebilimsel zmleme anlaynda bu adan m etinleraraslk
(m etinleraras ilik iler) kavram nemli yer tutar.
Bylece, M. Riffaterre son yllardaki almalarnda metni;
hem sonulanm bir rn, hem 4 e bir retili sreci olarak*
kavramaya ynelirken yaznsal gstergebilimi de dilbilim den
bamsz bir dal olarak grr. Ksaca belirtirsek, M. Riffaterre^
metinleri dilbilimden yararlanarak, yzeysel, grnen boyutta
inceleyen bir biembilimden, metinleri anlamsal adan retili
sreleriyle ele alan bir gstergebilime gemitir.
A.B.D'nde gstergebiiim asndan bir baka ilgi ekici
etkinlik de Fransz felsefecisi Jacques Derrida'nm yazbilim ve
yapbozma ile ilgili grlerinden domu yapbozucu eleti
ridir. (J. Derrida iin bkz. yukarda Fransa'da kesim i.)
'
J. Derrida 1966'da Baltimore'daki Johns Hopkins niversi
tesind e verdii bir konferanstan sonra Amerikan niversitele-?
rindeki felsefecileri ve karlatrm al yazn uzmanlarn etkile-,
14l
meye balam, daha sonraki yllarda A.B.D'nde verdii ders

lerle zellikle Yale ve Johns Hopkins niversitelerindeki ara
trm aclarn yapbozucu eletiri anlaym gelitirmelerine ola
nak salamtr. Avrupa'daki biim cilie kar kan bu ak
mn nde gelen tem silcileri arasnda Paul de Man (1919-1983),
Geoffrey Hartman, Jay Hillis Miller, Harold Blom (do. 1930)
saylabilir.
Yapbozucu eletiri, metin incelemelerinde retorik (szbilim) ile gram er (dilbilgisi) kartlna dayanr. Gerekten de bu
akma gre, bir metnin dilbilgisel yapsnn (ya da szdizimsel
yapsnn) yaratt anlam ile ayn metnin dokusunda yatan re
torik yaplarnn (sz sanatlar ya da bir baka deyile "retorik
figrleri") belirttikleri anlamlar birbirleriyle byk bir eliki
iinde bulunabilir. Daha deiik bir anlatm la, bir metnin iin
deki sz sanatlar ayn m etnin dilbilgisel yapsnn sylediin
den farkl, onunla tam anlamyla elien eyleri belirtebilir. Bu
da akl ile retorik, gramer ile retorik arasnda bir atma bulun
duunu gsterir. Bu nedenle bir metnin anlamn, anlamlarn
kavramada tam bir akla, tam bir kesinlie, gerek anlama
(eer byle bir anlam varsa) hibir zaman ulalamayacaktr.
Bir baka deyile, bir metni okuyabilmek iin retorik/gramer
elikisinin yaratt anlamazl ortadan kaldrmak, o metnin
dokusunu, yapsn "bozm ak", "krm ak ", "skm ek", "ayrtr
m ak", bylece anlamlan datmak gerekir. Bir metin gereklii
ararken, kendini yaratrken yine kendi yapm, anlamsal dze
nini, tutarlln bozar; okurun karsna dilbilgisel kurallarla
rlm ve belli anlamlar ieren bir dzenek, bir yap olarak
deil, sz sanatlanyla rl bir oyun biiminde kar. Bylee
dilbilgisel yapnin sylediinden baka bir ey de belirtmi
olur. Bu yzden, aym m etne ynelik okumalarda farkl ve hatta
elikili yorumlara varlmasnn nedeni, okuma yntemlerinin
ve yaklam biimlerinin farkl olm as deil, elikilerin dordan doruya metnin iinde bulunmas, metnin oluum srecin
deki retorik/gramer kartlndan domasdr.
J. Derrida'ya onun Amerika'daki rencilerine, zellikle de
Jonathan C ullei'a gre yapbozm a temelde u ilemleri gerek
letirir:
142
'
Bir metne egemen olan kartl ve bu kartln ayrcalk

l esini ortaya karmak; kartken m etafizik ve ideolojik nvarsaym lann belirgin duruma getirmek; bu kartln, kendi
si tarafndan kurulduu kabul edilen ayn metin iinde nasl
bozulup paralandm ve tam tersi bir durumun ortaya kt
m gstermek; kartl tersyz etmek ve bylece, daha nce
ayrcalkl grnmeyen eyi n plana karmak; kartl sar
sp, yerinden oynatp, metnin sz konusu sorunsal alanna ye
nidenbiim vermek.
Demek ki, yapbozma ne bir aama srasnn altst edilm e
sine ne de bir kartln btnyle yadsnmasna indirgenebi
lir. Tersine, kartlk korunur ama yalnzca i yapsndaki aam
sras altst edilir ve eklemlenme yeri deitirilir.9
Yapbozucu eletiri akm iinde, J. Derrida'nm grlerinden esinlenmekle birlikte, kendine zg bir gstergebilim ve
yorumbilim anlay gelitiren P de Man zellikle Allgories of
Reading. Figurai hmguage in Rousseau, Nietzsche, Rilke and Rrotsf,

(Okumann Alegorileri. Rousseau, Nietzsche, Rilke ve Proust'ta.
M ecazl Dil) [1979] adl yaptyla dikkati ekmitir. P. de Man,
tarihsel bir inceleme kitab olarak tasarlad ama sonund
okumann kuramm yapt bu kitabnda Avrupa'daki biim d
yaklamlar eletirdikten sonra yine Avrupa'dal yaznsal gft?
tergebilim etkinliklerinde dilbilgisel yaplarla (zellikle de szdizimsel yaplar) retorik yaplarn birlikte kullanldn, arala
rnda bir ayrln, bir sapmann bulunabileceinin belirgin b ir
biimde ele alnmadm vurgular. Hatta daha da ileri giderek
R. Barthes, G. Genette, T. Todorov ve A. J. GreimasTn gramer
ve retorii tam olarak birbirinin devam biiminde deerlendir
diklerini ve incelemelerinde dbilgisel yaplardan retorik yap
lara kolayca ve bir kesintiye uramadan getiklerini syler.
Ch. S. Peirce'n gramer ile retorik atanda yapt aynm
dayanan P. de Man'a gre, ytikarda da belirttiimiz gibi, gra
mer ile retorik arasnda bir gerilim vardr. P. de Man bir tek dil
bilgisel yapnn bile elien iki yorumunun bulunabileceini be
lirtir; nk dil, sylediinden farkl br eyi belirtmekte, bir eyi
9 Bkz. S. Alexandrescu, "Dconstruction", A. J. Greimas ve J. Courts, Smiotique.
Dictionnaire raisonn de la thorie du langage, et 2, Paris, Hachette, 1986, s. 62.
143
Syleyip bir baka eyi gsterebilmektedir. Bir tmcenin dbilgiW anlam onun "gerek anlam lyla elien bir durumda bulu
nabilir; bu gerek anlam da sz sanatlarnn, retorik oyunlarnn
ikurduu, yaratt, rd "mecaz anlam" dzleminde yer ala;bilir. nsann kendini ak seik olarak ortaya koymasn, belirt
k e s in i engelleyen, dolaysyla bildiriimi aksatan bir eyler var
adr dil iinde. Bir okur, karsndaki metni anlamak, ona egemen
olmak ister, am a metin kendim tam olarak ele vermez, vermek
:istemz. Yajpbozma bu sorunu zmek iin devreye sokulur.
Grlerim ana izgileriyle tantmaya altm z P. de
;M an'n yukarda belirttiim iz kitab dnda u almalar
zellikle anlmaya deer: Blindness and Insight (Krlk ve Sej zi) [1971]; The Rhetoric o f Romanticism (Romantizmin Retorii)
[1984]; The Resistance to Theory (Kurama Direni) [1986J; Critical
'Writings 1953-1978 (Eletiri Yazlan 1953-1978) [1989]; vb.
Yapbozucu eletiririm br temsilcilerinin ve bu konuda a
lmalar yapan aratrmaclarn balca kitaplar arasnda unlan
belirtebiliriz: -Geoffrey Hartman: Deconstruction and Criticism
(Yapbozma ve Eletiri) [1979]; -Barbara Johnson: Dfigurations
Au langage potique [1979]; --Jay Hillis Miller: Fiction and Repetition:
'Seven English Novels (Kurmaca ve Yineleme: Yedi ngiliz Roman)
[1982]; -Jonathan Culler: On Deconstruction: Theory and Criticism
after Structuralism (Yapbozma stne: Yapsalclktan Sonra Ku
ram ve Eletiri) [1983]; -H arold Bloom: Agon: Towards a Theory o f
Revisionism [1982]; -Christopher Norris: Deconstpiction: Theory
and Practice (Yapbozma: Kuram ve Uygulama) [1982]; -Vincent
B. Leitch: Deconstructive Criticism. An Advanced Introduction (Ypibozucu Eletiri. leri Dzeyde Bir Giri) [1983]; vb . 10
A.B.D'nde gstergebilim alamnda alan br aratrma
clar arasnda da zellikle u aratrm aclar saylabilir: R. L.
Birdwhistell, J. Bunn> J. Dely, J. Fought, G. Gillan, P. Haidu, T.
Hawkes, D. Hymes, R. Kevelson, E M errell, D. Ptte ve A.
Patte, T. K. Seung/W. J. Sm ith, vb.
10 Yapbozucu eletiri konusunda ayrca bkz.: M. Delcroix ve F. Hallyn (yn.), In' induction aux tudes littraires. Mthodes du texte, Paris-Gembloux, Duculot, 1987,
s. 318-322; J.-Y. Tadi, La critique littraire au XX? sete, Paris, Belford, 1987, s.
296-299.
144
* S.S .C B 'n d e (dalmadan nce) ve Rusya'da. 1915-1930

arasnda Rus biim cilerinin bata iir kuram olmak zere, dz
yaz ve masal incelemesi alanlannda balattklar nc alma
lardan sonra, 1960'l yllarda dilbilim in, sibernetiin, matemati
in, bildiriim kuramnn, tarih bilim inin ve toplum biliminin
etkisiyle dil, din, iir, sylen (mit), sylence (efsane), roman, si
nema gibi dizgeler stne srdrlen alm alar da younluk
kazand. 1962'de M oskova'da gsterge dizgelerinin yapsal in
celemesi konusunda dzenlenen bir sempozyumdan sonra do
al dillerin yan sra sanat gstergebilimi, yaznsal eletiri, toplumsal-kltrel gsterge dizgelerinin zmlenmesi konular
hzla gndeme geldi.
alm alarn, daha nce de belirttiim iz gibi iki dnya
sava arasndaki yllarda gerekletirmesine, karn adm daha
ok 1960'i yllarda duyuran Mihail Mihaylovi Bahtin (reli
1895-M oskova, 1975) Odessa ve Petersbrg niversitelerinde
filoloji renimi grmtr; yapt aratrm alar hem yaznsal
eletiriye, hem yazmbilime, hem de yazn toplumbilimine (ede
biyat sosyolojisi) balanr. Rabelais'den Dostoyevski'ye kad|
uzanan Avrupa romanna ierik ve biim asndan yeni bir ba
kla yaklaan M. Bahtin'in yazlarnda, topluca belirtecek olR
sak, diyalog kuram, parodi kuram, romanda uzam ve zaman
sorunlar, m etinleraras ilikiler stne grlere rastlanr.
J
Kltr insan belleini oluturan bir sylemler birlein^
toplam olarak gren M. Bahtin'in bilim sel yaklamnn en 3^
gi ekici ve Avrupa'daki gstergebilimcileri en ok etkileyeg
yn, metinleri aklamada bavurduu diyalojizm (Rusasj
dialogisatsya) kavramdr. 1960'h yllarda Fransa'da bata j. Kris|
teva'nn etkisiyle m etinleraras ilik iler ya da metinleraras^
lik (Fr. intertextualite) kavramyla karlanan diyalojizm , insane
lararas bir karlkl etkileim ve syleim olgusunun varln
belirtir. Bir baka deyile, M. Bahtin, sylemlerin (ya da metim
lerin) tarihsel, toplumsal, kltrel gemileri ve evrelerimi
birlikte ele alnmas gerektiine inanr; bylece bir metnin heri
kendinden nceki m etinlerle, hem de bu metni okuyanlarn (y
da dinleyenlerin) yaratacaklar m etinlerle oksesli bir iliki iril
145
de bulunduunu belirtir. M. Bahtin'e gre, Tarih ve toplum ya

zarn almalarm besleyen, yazarn da "diyalog" kurduu
"m etinler"dir. Bu nedenle, M. Bahtin, metinlerin iinde yer alan
alntlarn varlyla ve dzenleniiyle ilgilenm itir: Alntlar,
bakasnn ya da bakalarnn szn kaydeden, okseslilik
ilikilerini yaatan szcelerdir. M. Bahtin'in yaznbim anlay
da bu ilikileri aratrmay amalar. Ona gre,'oksesliliin, da
ha dorusu metinleraras ilikilerin en youn olduu, yani diyalojizm in en iyi gerekletii yaznsal tr romandr; nk ro
man btn br trlerin bir birleimidir, bir etkileim ler dizge
sidir, farkl sylem leri, farkl ideolojileri kar karya getirir. Bu
nedenle, roman br sylemlere alarak zmlenebilir ancak.
Burada M. Bahtin'in yaznsal gstergebilim ya da yaznsal ele
tiri asndan ilgi ekici bir yaklamndan da sz edelim. M.
Bahtin, romancnn olay, kii, zaman ve yer arasnda kurduu
organik ilikileri daha iyi kavrayabilmek iin kronotop (uzamzaman) kavramm ortaya atm ve her an kendine zg kronotoplar (ato, yol, meydan, salon, vb.) yarattn belirtm itir
(szgelim i Fransz yararlan Stendhal ile Balzac'ta "Salon" dan
sz eder).
M. Bahtin'in evresinde oluan ve aralannda air ve mzikbilim d Valeryan Nikolayevi Voloinov (1894 ya da 18951936), eletirm en Pavl Nikolayevi Medvedev (1891-1938), fel
sefeci ve yazn uzman Ley Vasilyevi Pumpianski'nin (18911940) de bulunduu toplulua Bahtin evresi11 ad verilir.
Grleri Bat lkelerinde daha ok J. Kristeva ve T. Todo
rov tarafndan tantlan M. Bahtin'in Franszca'ya evrilmi
balca yaptlar arasnda unlar sayabiliriz: L'uvre de Franois
Rabelais et la culture populaire au Moyen Age et sous la Renaissance

I l Bahtin evresi'ne deiik dnemlerde katlan br aratrmaclar ve sanatlar
arasnda u kiiler belirtilebilir: piyanist M. B. Yudiha (1899-1470); air B. N. Zubakin (1894-1937); felsefeci Matvey sayevi Kaan (1889-1937); mzikbilimci .
. Solertinski; ressam Marc Chagall (1887-1985); air N. Kliuyev; romand K. Vaginov; Hint dilleri ve uygarlklar uzman M. Tubiyanski; mzikbilimci . Tubiyanski; biyolog ve bilim tarihisi . Kanayev. (Bkz. T. Todorov, Mikhail Bakhtine: k
principe dmlogiqUe su iv i d e crits diC erk de Bakhtifte,Faris,Sm , 198i )
V. N. Voloinov ile P. N. MedvedeV'in kendi adlaryla yaymladklar baz kitap
ve yazlarn da M. Bahtin'e ait olduu Beri srlmtr; ancak bu savlar kesin
lik kazanmamtan tartmaldr (bkz. T. Todorov, a.g.y.).
(Franois Rabelais'nin Yapt ve O rtaaile Rnesans Dpemi

de. Halk Kltr) [1970]; La potique de Dostoevski (Dostoye\
ki'nin Poetikas) [1970J; Esthtique et thorie du roman (Estetik
Roman Kuram) [1978]; Esthtique de la cration verbale (Dils
Yra%in Estetii) [1984].
S.S.C.B'nde (Estonya'da) gelien ve dnya gstergebilir
evreleri tarafndan eviriler yoluyla yakndan izlenebilen
baka gstergebilim ve yazmbilim kuramnn yaratcs da,
ningrad, niyersitesi'nde yazm tarihi renimi gren ve ze
likle XVIII. y. yaznyla ilgilenen Yuri M ihayloyi Ltman'c
(Petrograd,^1922-Tartu, 1993).
N
Dilbilim ; gstergebilim ve bildiriim kuramnn yan srj
eviri kuramnn ilke Ve kavramlarn kaynatrmaya ynelen#
bu n abalolarak da F. de Salissure^ E- Hjelmslev, Y. Tnyanc
R. Jakobson, J. M ukarovsky'nin grlerinden esinlenen Y.
Lotman gelitirm eye alt yapsal yaznbilim i ok daha ge
ni sm rlan bulunan bir gstergebilim iineoturtur. Yazn dj|
Ona gre, btn insanlk tarihinde birbirinden bam sz ol
makla birlikte birbirine eit iki kltr gstergesi vardr: szd
ye izim (deen). Birinci kltr gstergelerinden d ilsel sanat-j
lar, ikincilerindense fig ratif sanatlar domutur. Ancak bu i
metni bir fig ratif gsterge olabilecei gibi> bir izim de figran
tif olmanm tesinde, bir eyi anlatabilir.
Y. M. Lotman bir yandan metin zmleinesine ve metn:
anlamm yine metnin iinden karmaya alan bir yaklam
ynelirken (metnin i yapm aratran yazmbilim), te yan
dan da, yaptn balam n dikkate alr. Ona gre, metnin var?
olan gerek grnmnn yan sra, bu grnme katlan var-?
saymsal birm etind zellikler btnvardr. Bylece yazm-;
sal bir metin iinde birbiriyle atm a durumunda olan birok?
dizge yer ahf; anlam da bu dizgelerin kesime noktasndadr.
Bylece rhetnin art-alannda yer alan kirallar, uzlamalar, gele
nekler de m etnin i yaps iinde ya aynen ya da deimek yer l
alrlar. Y. M. Lotman bu devingen yaklamn m etnin en erjisi
diye tanmlar.
,
147
Y. M. Lotman'n 1962'den balayarak Tartu niversitesi'nde yaz aylarnda dzenledii seminerlerde, doal diller dndaki "ikincil gsterge dizgeleri"nin (szgelimi, yazn, sinema,
sanatlar) incelenmesi ve bu konuda ortaya atlan savlarn ya
ymlanmas sonucu, Y. M. Lotm an'n aratrmalaryla birlikte
anlan bir Tartu Okulu'ndan da sz edilmektedir.
Y. M. Lotm an'n Rusa'dan Bat dillerine evrilm i ve daha
ok bu yolla tarmm yaptlan arasmda zellikle u FransiZca
eviriler sayabilir: La structuredu texte ttrtistique (Sanatsal Met
nin Yap [1973]; Esthtique et sSmiotfue du cinbm (Estetik ve
Sinema Gstergebilimi) [1977]. A yncaB. A. Uspenski ile birlikte
yaymlad talyanca ve Franszca eviri kitaplan vardr: Ttpologia della cultura (Kltrn Tlpolojisi) [i975]-, Thvaux sur les
systbnes de signes. tcole de Itotu (Gsterge Dizgeleri stne a
lmalar. Tartu Okulu) [1976]. ,
Son yllarda doal dillerin incelenmesi dnda yazn,
sylenler evreni, kltr, din, tarih sorunlarn gsterge dizgeleri
olarak inceleyen br Sovyet (ya da Rus) bilim adamlar arasn
da da zellikle A ; A. Zalizniak, V. V; yanov> V. N. Toporov, T. Y.
Elizarenkova, E. M. M eletinski, A. Y. Silkin, . Y. Gurevi, B. A.
Uspenski, vb. saylabilir.*
* talya'da. 1960 sonras yllardaki gstergebilimin Avru
pa'daki nemli tem silcilerinden biri de talyan Umberto
Eco'dur (do. Alessandria, 1932). Ortaa felsefesi konusunda
renim grdkten sonra, nce sanat ve estetik sorunlarna ilgi
duyan, ardndan yazn kuram, ada toplumlarn gelimesi,
kitle bildiriim olsu, nc sanatn varl ve etkisi konularna
ynelen U. Eco, daha sonraki almalarmda insan dncesinin dil ve gsterge kavramlanna ilikin boyutunu ele ald. Blogna niversitesi'nde verdii derslerde, ynettii seminerler
de ve uluslararas toplantarda tarihsel sre iinde gsterge
dizgelerini inceleyen bilim adamlarnn ve dil felsefecilerinin
yaklamlarm aydnlatmaya alt.
1956'da ilk yapt olan problema estetic'm Tommaso
d'Aquino'yy (Aqtdno'lu Tommaso'da Estetik Sorunu) yaymla-
.1 4 8
d. Saussure'c dilbilimin ve bu arada zellikle yapsalcln

etkisinde kalarak genel bildiriim sorunlarna yneldikten som
ra 1962'de kuramsalnitelikli bir yorumlama, bir eletiri kitab
olan Opera aperta'y (Ak Yapt) kard. Bu kitapta, yazn ve
plastik sanat rnleriyle mzik yaptlarnn yoruma ak gs
terge dizgeleri olduunu ileri srd. Bir sanat yaptnn retim
asndan bitmi olmasnn yoruma kapal olamayacan, eitli
yonim lamalann da onun yapsn bozmayacan ortaya koydu.
1968'de yaymlad La struttura assente'de (Var Olmayan
Yap) yapsalcl kuramsal tem elleriyle deerlendirirken gr
sel nitelikli gsterge dizgelerini ele ald ye gstergebilime b ir
genel yaklamda bulundu.
Daha sonraki yllarda genel gstege dizgelerim zmleyen,
kltr olaylarm gstergebilim asndan'deerlendiren, okuma
edimini, rnek okur kavram ile m etin kavramm inceleyen, dil
felsefesi ile gstegebilimsel dnce arasndaki ilikileri arat
ran kuramsal nitelikli yaptlar yaymlad: Trattatodi semitica gene
rale (Genel Gstergebilim ncelemesi) [1975]; Lector in fabula (An
latda Okur) [1979]; Semitica e filosofa del tiriguaggo (Gstergebi
lim ve Dil Felsefesi) [1984]; Le signe12 (Gsterge) [1988]; T limiti
dell'interpretazione (Yorumlamann Snrlan) [1990]; vb.
U.
Eco, Lector in fabula'da okumamn bir gstergebilimse
m ekesini (modelini) ortaya atmtr. Ona gre, metin tembel
bir makinedir ve "gerekleebilm ek" iin okurun ibirliini ge
rektirir. Bu nedenle yazar, sylemeyecei, yinelemeyecei, vb.
yerlerin yorumu iin kendine m etinii bir rnek okur (t. lettore
modelle; Fr. lecteur modele) tasarlar. Nasl yazar, metnini gerek
letirm e biim ini dnyor ve onu retiyorsa, sz konusu r
nek okur da, bu metnin gerekletirilm esine yorumsal adan
katkda bulunur.
Aratrmacnn Semitica e filosofa dellingpaggio adl kitaby
sa, gstergebilimsel dncenin snrlarm belirleme abas a
sndan nemlidir. U. Eco, gstergebilimsek dnceyi yniden
yaplandrmak amacyla klasik adaki dil felsefesi almalar
na; gstergeleri inceleyen yaptlara ynelmek gerektiini vurgu12 Bu yapt 1973'te talyanca olarak yaymlanan JSegno'nun gzden geirilmi ve
geniletilmi Franszca evirisidir.
<
149'
lar ve bu alandaki btn tartmalara konu olan gsterge, gste

rilen , eretilem e, simge ve dzg (kod) kavramlarn inceler.
U. Eco'nun almlam a gstergebilim i asndan nem ta
yan almalarndan biri de "Appunti sulla semitica
della ricezione"dir ("Alimlama Gstergebilimi stne Not
lar") [1986]. Bu inceleme yorumbilim, almlama estetii ve gs
tergebilim alanlarnda dnyann eitli lkelerindeki gelimele
ri yakndan izleyen ve bunlara katkda bulunan U. Eco'nun
tam anlamyla kuramsal bir metnidir.
U. Eco'nun konumuzla ilgili br yaptlar arasnda da
zellikle Interpretation and Overinterpretatin (Yorum ve An
Yorum) [1992; S. Collini, R. Rorty, J. Gller ve Ch. Brooke-Rose
ile birlikte] ile Sei passegiate nei boschi narrativi (Anlat Ormanla
rnda Alt Gezinti) [1994] saylabilir.13
talya'da genel gstergebilim ; metin kuram, yaznsal
gstergebilim ile edimbim (pragmatik) konularnda alan.
br aratrm aclar arasmda da u adlan belirtebiliriz: S. Agosti, D'A. S. Avalle, G. Bettetini, O. Calabrese, G'. Caprettini, F. Casetti, M. Corti, P. Fabbri, E. Garroni, M., de M arinis, A. Ponzio,
F. Rossi-Land M. Sbisa, C. Segre, A. Serpieri, vb.*
* Alm anya'da. -Alm anya'da ve Almanca konuulan lke. lerde gstergebilim alm alan temelde dala ayrlabilir:
1. Dorudan doruya Amerikan gstergebiliminin, yani
Ch. S. Peirce ile Ch. W. M orris'in etkisi altnda gelien genel
gstergebilim alm alan: Szgelimi M ax-Bense ile Stuttgart
topluluunun aratrm alan bu dorultuda yer alr. Burada sz
konusu Olan mantksal ve matematiksel bir gstergebilimdir;
2. F. de Saussure'n dilbilim anlayna dayanarak dilbilimi
gstergebilimin genel rnei biiminde gren kuramclarn ta
sarlad m etindilbilim alm alan. Avrupa'ran eitli lkele
rinde Saussure dorultusunda gelien dilbilim daha ok szl
dili ve bu dilin bildiriim ilevihi incelerken, Almanya'da bildi
riim dilbiliminden farkl olarak bir m etin dilbilim i do
mutur: Bu akmn balca tem silcileri arasnda Siegfried J.
: Schmidt, G. Wienold gsterilebilir;
13 U. Eco'nun denemelerini ve romanlanru burada belirtmiyoruz.
150
3.
Estetiin, yorumbilimin ve yazn toplumbiliminin dei
etkileriyle gelien ve gnmzde metin inceleme, yorumlama
yaklamlar arasnda byk ilgi gren, gstergebilimle de yakn
ilikisi bulunan alm lam a estetii almalar: 8 u yaklamn n
de gelen temsilcileriyse Konstanz Okulu'nun yeleri olan Hans
Robert Jaus (do, Gppingen, Baden-Wrttemberg, 1921),
Wolfgang Isa- (do. 1926) ile K. H. Stierle ve R. Warning'dir.
.' imdi H. R. Jauss ile W. Ise'iri grlerinin temel noktala
tm a deinelim:
Yazn tarihi almalarm iine dt kmazdan kur
tarm ay, dolaysyla yazin tarihni yeniletirm eyi amalayan H.
R. Jauss'un alm lam a estetii (Aim.: Rezeptwruisthetik), m etinle
ri inceleyen aratrm acnn dikkatini, yazar-metin arasndaki
ilikiyi aramak yerine metn-okur arasndaki ikiyi belirlem e
ye kaydrr. Bylece/yazm tarihilerinin yllardr srdrd/
bir metnin hang^ koullarda retildiinin aratrlm as sreci,
yerini, bir metnin eitli zamanlarda okurlar tarafndan nasl
alglandnn, nasl almlandmn aratrlm asna brakr. H.
R. Jauss'a gre, okurlar tarafndan gerekletirilecek almlamamn tarihsel ve toplumsal koullan deitike, yaptn anlamn
da da deiiklik olur. Bu nedenle, bir yaptn kendi yaps iin
de vai olan etki gc ile ayn m etnin okurlar tarafndan almlanmas rednin ortaya karaca anlamlar evrenini birbirinden ayrt etmek gerekir. Ahmlama estetii, bir yapt hareket
siz, deimeyen bir yap olarak kabul etmez. Bir yapt, yaratl
d dnemdeki kuaklan ap sonraki kuaklarn okurlarna
da ulaabiliyorsa, bu, yapsnn ya da biiminin baka zaman
lardaki okur kuaklarna da seslendiini gsterir. Bylece ge
m ite yaratlm bir yapt ile bugn var edan bir okur arasnda
karlkl bir iliki, bir etkileim kurulmu olur. Dolaysyla iin
iine hm yaptn kendi ufku hem de bu ufku zmlemeye gi
rien okurlarn dnyay almlama biim leri (bunlan belirleyen
de toplum ve kltrdr) girm i olur. Yaptn yorum bekleyen
ufku e okurun kendi dnyasnn ufku arasndaki kaynama
sonucu ortaya yeni anlamlar kar. Bu kaynama, yaptn yara
tld anda olabilecei gibi daha sonraki dnemlerde de olabi
lir. H. R. Jauss, almlama estetiiyle ilgili grlerini Literatr-
151
geschichte als Prom kation (1970) adl yaptnda ortaya koymu

tun.
Almlama estetiinin nde gelen temsilcisi W. Iser de al
malarnda dil felsefesi, alglamann ruhbilimi, tarih kuram, dil
bilim ve yorumbilim aratrmaanndan yararlanr, tasarlad
almlama estetiini de temelde okuma edim ine dayandrr. Ona
gre, her metin bizi zorunlu olarak bir okuma edimine iletir;
nk her metinde, daha dorusu her metnin kendi dzenleni
biimi iinde, kendi almlanmasnm koullan yatar. W. Iser, anla
m da estetik etkiyi de metnin verileri olarak kabul etmez; bu
zellikler yaznsal bir metnin bekledii, istedii bir karlkl etki
den (okur ile metin arasndaki etkileim) doar. Demek ki, bir
yaznsal metnin var olma koulu ve tarihsel sreklilii kendi
iinde yatan gcllklerin okurlar tarafndan ortaya karlmas
na baldr. Ama, burada nemli olan, okurlarn yaznsal metin
leri okuyarak anlamlan dntrmesi dedir. Temel ama, oku
run alglama biimini ynlendirecek olan ve metnin kendi iinde
yatan zelliin ne olduunu bulmaktr. Bir okuma edimi, metnin
belirsiz, rtk eilimlerini, gcllklerini ortaya karmak de
mektir. Bu belirsizlii, bu kapall ortaya karacak olan d, me
tin ile okur arasndaki ilikidir. Ama W. iedin okuru, "rtk" bir
biimde metnin iinde var olan bir okurdur. Bir baka deyile,
bir yaznsal metin, olas okurlarna belli bir rol verir; olas okur
lar da, okuma edimine baladklarnda, metnin sunduu deiik
gcl bak alarm gerekletirme aamasna getirirler ve oku
ma srelerini ilerlettike, ortaya kan birikim sonucu, metne
ilikin yeni bir gereklie ulaabirler. Demek ki, bir metnin, ya
ratldktan sonra uzun yllar varln srdrebilmesi, gelecekte
ki almlama biimlerini ikin olarak yapsnda bulundurmasna
dayanr. Bylece estetik etki ("gzellik") okurun yapt okurken,
almlarken ald zevkten, duyduu hazdan doar; bu haz ya da
tad da, metnin biimsel yapsnn arlarna verilen bir karlk
tr; yani bir bakma kalkta bu arlardan kaynaklanr.
->
W. Iser ana izgeriyje zetlediimiz grlerini Der Akt
des Lesen. Theorie a sth etis^ r Vfirkung (Okuma dimi. Estetik
r Etkinin Kuram) [1976] adl yaptmda gelitirmitir.
152
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim K uram n
* Yukarda gstergebilimin youn olarak yaand lkele

re ynelik olarak deindiimiz aratrm aclarn dnda, yine
gstergebilimle, anlatbilim le, yazmal eletiriyle, m etin dilbili
m iyle ilgili kuramsal ve uygulamal kitaplar yaymlam daha
birok bilini adam saylabilir. Ancak biz bu altblm, yine
1960 sonras yllarda etkili olmu, gstergebilim kaynakalarma
girmi, kendi alanlarnda zellikle kuramsal adan adndan
sz ettirm i u kiileri belirterek sonulandralm: yorum bilim ;
W. Dil they (1833-1911) e M. Heideggen (1889-1976) yakla
mlarndan sonra yorumbihmsel aratrm alar srdren kiiler ;
arasnda zellikle Wahrheit und Methode (Gerek ve Yntem)
(I960] adl kitabyla Hans Georg Gadamer (1900-1994); Validity
in Interpretation (Yorumlamada Geerlilik) [1967] ve The Aims o f
Interpretation [1976] balkl almalaryla Eric D. Hirsch sayla
bilir. (Yorumbilimci P Ricceu'n alm alar iin bkz. yukarda
Fransa'da kesim i); anlatbilim : Jean-M ichel Adam, Mieke Bal,
Lubomr Dolezel, Wolfgang Kayser, Gerald Prince; izlekbilim
ve yapsal eletiri: Jean Starobinski (do. 1920), Jean-Pierre Ri- :
chard (do. 1922); retici yaznbilim , m etindilbilim ve edimbilim : TeunA. Van Dijk, Thomas Pavel (do. 1941); s zb ilim :,
Groupe u, Aaron Kibdi-Varga, Jean-M arie Klinkenberg; yazn
ve tiyatro gstergebilim i: Andr Helbo (do. 1947); m zik
gstergebilim i: J. M olino, J.-J. Nattiez; sanat gstergebilim i:
H. Damisch, N. Goodman, M. Schapir; grsel gstegebilim :
Ren- Lindekens; m atem atik ve gstegebilim : Solomon Mar
cus (do. 1925); felsefe, m antk ve gstegebilim : Georges
Kalinowski; yaznsal gstegebilim ve ouldizge kuram : Tel
Aviv Okulu (Itamar Even-Zohar ve bakalar); m etindilbilim :
Janos Sandor Petfi; vb. (M etindilbilim iin ayrca bkz. yukar- j
da D ilbilim in D allan , Uygulama A lanlar ve D ilblipde Yeni
Y neliler blm.)
Rus Biimclefi ve Vladimir Propp
Yaznsal eletirinin yapsal bir yaklam benimseyerek yazubilim in gelim esini salad 1960'h yllarda, zellikle Av
rupa'da, Rus biimcilerinden ve bu topluluun eitli metin
trlerine ynelik olarak ortaya att ilkelerden youn bir bi
imde sz edilmeye balanm t. Son yllarda gerek yaznbilim de, gerekse gstergebilimde kullanlan kavram ve yntemlerin
temelinde de birok adan Rus biim tilerinin grleri yat
yordu.
.1960'l yllarda Avrupa'da kendinden sz ettiren bu akm
(biim cilik), 915-1930 yllan arasnda Petersburg'da ve Mosko
va'da etkinlik gsteren bir aratrm aclar topluluunun r
nyd. Gerekten de 1915'te Moskova'da kurulan Dilbilim
(evresi ile 1917'de Petersburg'da (Leningrad) kurulan Opoyaz'm (iir Dilini nceleme D nei) birlikte srdrdkleri a
lmalar, bir sre sonra, kar gr benimseyenler ve "kara
alm ak" isteyenler tarafndan biim cilik olarak adlandrld.
Bu adlandrma, eletirel bir bak asyla oluturulmu olmas
na karn, sz konusu aratrm aclarn almalarn belirten b ir
terim durumuna geldi.
Rus biim dleri yazn bir inceleme konusu olarak ele al
m ak ve bu konuyu bilim sel bir ilkeler btnyle deerlendir
mek stiyorlard. Onlar iin, yazn inceleyecek olan bilim ya da
yntem zerk olmalyd. Bir baka deyile, yazn, felsefe, dinbilim , estetik ve toplumsal etkenlerle aklamak yerine doru
dan bu alana ynelik olarak dzenlenmi bilim sel nitelikli ilke
lerle ele almann yararna ve gereine inanyorlard. Onlar iin
hem yazn zerkti, hem de yazn bilim i. Ama yazn biliminin
154
al konusu yazn deil, yaznsallk olgusuydu. Bu yaklam da

Rus biimcilerinin yazn m etinlerini, yazarlarm yaam yklen
riyle, toplumsal y e ruhsal nedenlerle deil, kendi i yaplanr-;
daki ilikilerle, oluum teknikleriyle ele alp aklamaya al-!
tklarn gsteriyordu. Biryapt yaznsal klan zelliklerin ara-,
tnlm as demek, birok dil dzeyinin, birok metin dzeyinin
de ayrt edilmesi demekti. iirsel d il ile gndelik d il aynm^
Rus biim cilerinin temel ayrmlarndan biri oluyordu. nemli'
ilkelerden biri de, herhangi bir metindeki. bir birim in deerinin,;
anlamnn br birim lerle kurduu ilikiye gre verilmesiydi.
Rus biim lileri kuramsal nitelikli grlerini deiik me-
tinlere yaptklar uygulamalarla dorulamaya, gelitirmeye a
ltlar.
;
Bu aratrm aclar ve stnde altklar alanlar yle b e-;
lirtebiliriz:
- Osip Brik (1888-1945): iirde ritim ve szdizim sorunlan;
- Boris Eyhenbaum (1886-1959): lirik iirin ezgisi, biem s-
tne almalar, dzyaz kuram;
- Roman Jakobson (1896-1982): sanat ve gerekilik,.iirin;
ses boyutu;
- Vladimir Propp (1895-1970): halk masallarnn yaps;
- Viktor klovski (1893-1984): teknik (yntem, yordam) ola
rak sanat, dzyaz kuram, biem sorunlan;
- Yuri Tinyanov (1894-1943): yaznsal evrim, biem sorun
lan;
- Boris Tomaevski (1890-1957): yazm kuram, iirin ve bi-,
emin incelenmesi;
, - Viktor Vinogradov (1895-1969): dzyaz ve iir dili.
Rus biim cilerinin grleri1, R, Jakobson'un Prag'a gitme
siyle, deiik bir boyutta da olsa Prag Dilbilim evresi tarafn
dan da srdrlmtr (bkz. ykanda Prag D ilbilim evresi
blm ile Roman }akobson blm).
Rus biim cileri arasmda, gstergebilimin ve anlat 1 Rus biimcileri konusunda daha ayrntl bilgi iin bkz. T. Todorov, Yazn Kuronu.
Rus Biimcilerinin Metinleri, stanbul, Yapi Kredi Yay., 1995.
155
zmlemesihin gelimesinde nemli etkisi bulunan kii hi ku

kusuz Vladimir, Propp'tur (1895-970).
Germen kkenli V. Propp doduu kent olan Petersburg'daki niversitenin Slav Filolojisi Blm'nde renim
grd ve 1915'te S. A. Vengerov'un o dnem iin nemli say
lan Pukin konusundaki seminerine katld. Rus biimcilerinin
b irok tem silcisi -de V. Propp gibi bu seminere katlm t.
1918'de renimini tamamladktan sonra nce orta retimde
Rus dili ve yazm dersleri, daha sonra Leningrad niversitesi'nde (1932'den sonra) Almanca, halkbilim- ve yazn dersleri
verdi. Ama ahmalanm, derslerini ve aratrmalarm ksa bir
sre sonra dorudan doruya halkbilim e ve budunbilime y
neltti. Bu konulara ilikin olarak yaymlad alm alar arasn
da zellikle kitap dikkati ekti: Morfologiya skazki (Masaln
^Biimbilimi) 11. bask 1928; gzden geirilm i 2. bask 1969]; tsL torieskiye kom i volebnoy skazki (Olaanst M asallarn Tarihsel
Kkenleri) [1940]; Russkie agramye prazdnki (Rus Tarm enlik
leri) [1963].
Halkbilim konusunda baka kitap ve yazlan da bulunan
V. Propp'un Alman diline ilikin incelem eleri de yaymlanm
tr. Aratrm an aynca Rus m asallarnn yeniden yaymlanmas
ahmalanna da katlmtr.
V Propp'un yukarda Rusa zgn adlaryla verdiimiz
i kitab bata Franszca olmak zere eitli dillere evrilm itir;
bunlarn arasnda M orfologiya skazki ise V. Propp'un Bat'daki
I gstergebilim evrelerinde tannmasn salamtr.
1958'de ngilizce'ye, 1966'da talyanca'ya, 1970'te Franszca'ya (Franszca'da ayn yl iki ayr evirisi km tr bu kita bin)2, 1972'de Almanca'ya, bu arada 1968'de Lehe'ye, 1970'te
Rumence'ye, 1971'de M acarca'ya ve eke'ye evrilen, 1985'te
de Franszca evirisinden Trke'ye M asaln Biimbilimi bal2
V. Propp'un 1965'te Franszca'ya evrilen yazsnn balysa "Les transformations des contes fantastiques"tir ("Olaanst Masallann Dnmleri"). Bu
, metin, T, TodoroVun yaymlad Theorie de la litterature'de (Vazm Kuram) [19651
t yer alr, s. 234- 262. T. Todorov bu yazuun baln sonradan "Les transformations des contes merveilleux"ye dntrmtr (bkz. Morphoiogie dit conte, 1970,
s. 177-200). Trke evirisi iin ayrca bkz. T. Todorov, Yozm Kuram. Kus Biimci- letinin Metinleri, a.g.y., s. 201-224.
156
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilij Kuramlar
yl aktarlan3 M orfologiya skazki'de V. Propp, A. N. Afanasyev'in (1826-1871) derledii Rus H alk M asallar'm (olaanst
masallar) inceleme konsu olarak ele alm ve yapt zmle
meyle btn olaanst masallarn temel yapsn ortaya kar
maya almtn
V. Propp olaanst masallarn iki zelliine dikkati ek-,
m itir: Bunlardan biri sz konusu masallarn ok renkli ve e
itli bir grnm sunmas, bryse grnrdeki bu eitlilik
altnda bir tekbiim liliin bulunmasdr. V. Propp'un amac, y
zeydeki eitlilik, okrenklilik altnda yatan yapsal dzeni ve
bu dzenirl ileyiini salayan tem el ilevleri bulup ortaya
karmakt. Esremli bir incelemeyle deerlendirdii masallar
da, ilevi masal kiisinin eylemi olarak gren ve bu eylemi de
olay rgsnn ak iinde anlam bakmndan yaplandran
V. Propp'a gre masallarn temel blmlerini kiilerin eylem ler
ri oluturur. V. Propp bu eylemleri kiilerin her masalda dei
ik niteliklere brnen zelliklerinden soyutlayarak ele alr ve
sonuta otuz bir ilev belirler: Uzaklama; yasaklam a; yasa
inem e; soruturm a; b ilg i toplam a; aldatm a; sua katlm a;
ktlk (eksiklik); araclk (gei am ); kart eylem in balan
gc; gidi; bann ilk ilev i; kahram ann tepkisi; byl ^
nesnenin alnm as; ik i krallk (lke) arasnda yolculuk (bir
klavuz eliinde yolculuk); atm a; zel iaret; zafer; gider
m e; geri dn; izlem e; yardm (kurtarma); kim liini gizleye
rek gelm e; aslsz savlar; g i; g ii yerine getirm e; tan(n)m a; ortaya karm a; biim deitirm e; cezalandrm a; ev
lenm e.
Btn masallarda bu ilevler/ayn sray izleyerek belirir
(otuz bir ilevin tmne btn olaanst masallarda rastlan
mas sz konusu deilir kukusuz). Masallardaki kiilerin bir
birinden farkl olmalarna karn, daha dorusu farkl masallar
da, kiilerin deiik zelliklerle donatlm olmalarna karm,
yaptklar eylemler temel yaplaryla, ilevleriyle ayndr. Bir
baka deyile V. Propp'un ilev ler diye adlandrd eylemler,
masallarn srekli var olan eleridir. Masaln szdizimsel bo
yutunu, yani anlatnn akn oluturan da bu ilevlerdir.
3 Bkz. V. Propp,M asaln Biimbitm, stanbul, BFS Vay., 1985.
Crfjstegebilim Kuramla
157
V. Propp'un inceledii olaanst nitelikli masallarda her

ey, yaplan bir ktlkle balar; bu ktlk bir ailede, bir top
lulukta, bir evrede bir eksiklik yaratr (rnein kk bir kzn
karlm as); bir kahraman bu eksiklii gidermekle, dolaysyla
ktl ortadan kaldrmakla grevlendirilir, ona yapaca bu
g ve zor ite bilileri yardm ederken, bazlar da kar koyar.
Kahraman birok snamadan, deneyden geerek (bu arada bir
iki kez baarszla da urayarak) eksiklii gidermeye alr
ve sonunda grevini baarnca dllendirilir. te V. Propp, bu
genel anlat rgs iinde otuz bir ilev saptarken, ilevlerin
yedi kiinin eylem alan iinde daldn da belirlen Saldr
gann (kt kiin in) eylem alan; bann (salaycnn) ey
lem alan; yardm cnn eylem alan; prensesin (aranan kii) ve
babasnn eylem alan; gnderenin (grevlendirenin) eylem
lan; kahram ann eylem alan; dzmece kahramann-eylem
alan.
V. Ffopp ilevleri ve ilevlerin dald kiileri belirledik
ten sonra masaln birbirini btnleyen iki tanm n verir: Birinci
tanm ilevlerin diziliine gre yaplan tammdr; ikinci tanm
daysa, masalm yedi kiiden oluan bir tasla izlediini belirtir.
lk kez 1928'de baslan, 1969'da ise gzden geirilm i bii
miyle yaymlanan M asaln Biimbilimi, izledii zmleme
yntem i asndan bata C. Levi-Strauss olmak zere A. J,
Greimas, R. Barthes, C. Bremond, T. Todorov gibi bilim adamla
r tarafndan deerlendirilmitir. zellikle A. J. Greimas, V.
Propp'un ilevlerini yeniden yaplandrarak anlat zmleme
lerinde szdizim mekesinin temel ve kalc ilkelerini sapta
m tr (bkz. ileride Algirdas Ju lien Greim as ve Paris Gstergebilim O kulu blm). V. Propp'un bu kitab yapsal anlat
zmlemelerine/ yaymlandktan yaklak otuz yl sonra bir in
celeme rnei olutururken, halkbilim alannda alanlar da
bilgi toplama ve salt tarihsel boyutla ilgilenme aamasmdan
masallarn yapsn kavrama aamasna ynlendirmitir.
V; Propp 1946'da yaymlad O/agansi M asallarn Tarihsel
GSkenleri adl kitabndaysa (aslnda bu kitap M asaln BiimbiUBi'nin ikinci blm olarak tasarlanm ve yazlm ama uzun
olduu gerekesiyle ayr yaymlanmtr) esremli zmle-
158
meye deil, artsremli incelemeye bavurur, yani m asallann ta

rihsel oluumlarm, kkenlerini aratrr, m asallar kendi i ya
plaryla deil, toplumsal bir evrede oluumlaryla deerlendi
rir
. -v'
V. Propp'un kitab, Bat dillerinden Franszca'ya u ba- >
lklarla evrilm itir Morphologie du conte (1970; 2 ayn eviri);
Les racines historiques du conte merveilleux (1983); Les ftes agraires
russes (1987).
Roland Barthes
1 . G ir i gzlem leri: b ir benzersiz zne.
Yaptlaryla, konumalaryla, Collge de France'taki ders

leriyle, ynettii seminerlerle, ektirdii fotoraflarla, yazd
nsz ve sunu yazlaryla, bir film de oynad ok ksa
Thackeray rolyle, annesine olan tutkusuyla, ok ynl, duyar
l ve sevecen yaklamyla, baka dile evrilmeyi pek istemeyen
anlatm yla, hem nc hem de klasik oluuyla, yabana dillere
ve yabana yazarlara kapallyla, srekli dnm geiren d
nce izgisiyle, yaz, d, metin tutkusuyla ve de lmyle son
krk yln yazarlarm, bilim adamlarm, sinem aclarn, tiyatro
cularm, yaym alarm ve okurlarn derinden etkilem i bir ben
zersiz znedir R. Barthes.
.
1915 ylnda Cherbourg'da doan, WSO'de Paris'te geirdi
i trafik kazasndan ksa bir sre sonra len R. Barthes'n d
nce evrimim nce yaptlarnn yaym izgisini izleyerek ver
meye alacaz; ardndan da yaad "gstergebilimsel serven"i kendi yaklamna dayanarak yemden anlamlandraca
-
'
'
2. R oland B a rth es'n yaptlar.

_ 1950'li yllarda balar R. Barthes'n youn yaym etkinlikle
ri. Mzikle, yaznla, dilbilimle (ve bir ara szckbilimle) ilgile
nesi R. Barthes, zellikle J.-P. Sartre'n grleri dorultusunda
kalarak he degr zre de l'criture' (Yazrnn Sfr Derecesi) [1953]
16
X X . Yzylda Dilbilim ve Gsrergebilim Kuramln
yaymlar. Bu yapitnda yaznsal dili siyasal ve toplumsal a

dan deerlendirirken, yaz diye adlandrd olgunun tammin
da yapmaya alr.
Btn yaz eitleri arasnda zellikle iki yaz tr stnde
durur: Bunlardan biri beyaz yazdr; bu yaz tr/ tam bir yan
szln gstergesidir (szgelimi, A. Camus'nn yazs). br
ise, konuan yazdr (szgelimi R. Queneau'nun yazs).
J.-P. Sartre'm zellikle "balanm a" konusundaki grle-'
rinden esinlenmitir R. Barthes bu yaptnda. Sonraki yllarda,
kendisiyle yaplan bir konumada ada yazma J.-P. Sartre'm
yaptlarm okuyarak getiini aklar. Bu yaptlar arasnda da
unlan sayar: Esquisse d'une thorie des motions (Bir Heyecanlar
Kuram Tasars) [1940]; L'imaginaire (mgelem) {1940]; Baude
laire (1947); Saint Genet, comdien et martyr (Ermi Genet, Oyun
cu ve Kurban) [1952].
Le degr zro de l'critur!n en belirgin zellii, tartmaya
yer brakmayan bir anlatmla yazlm olmasdr. Ama daha
sonraki yaptlarnn dorultusunu yava yava belirleyen bir
baka zellik de kendini gstermeye balar bu yaptta: R. Barthes'm dil olgusuna yaklam biimidir bu.
Ona gre dil, yalnzca .bir bildiriim arac deildir, ayn za
manda bilinli ya da bilinsiz olarak yaplm dnsel bir se
meyi ortaya koyar.
R. Barthes 1954 ylndan balayarak gerek kuram, gerek
uygulama, gerekse yazn asndan ilgi alann geniletir. ev
resindeki olgular gsterge dizgeleri olarak grmeye balar., bu
dizgeleri zmlemek, ileyi kurallarn bulmak ister. Ama he
nz kavram ve ilkeleri belirlenmi bir yntem yoktur elinde.
Fransz tarihisi Michelet stne yazd Michelet (par lui-mme),
[(Kendi Anlatmyla) Michelet] (1954) adl yaptta, tarihinin
yaamn, dncesini aklamay deil de, bir insann varolu
undaki yapy, bu yapdaki tutarll, dzenli taknaklar an
ortaya karmaya alr. Bunu yaparken de yntemsel bir
zmleme yerine; kk kk paralardan oluan bir sralama
ya, bir dkme bavurur. R. Barthes'n daha sonraki almala-'
nn da etkileyecek olan b it yaz, bir yorum teknii bylece ilk
kez bu yaptla ortaya km olur. Yntemsel adan stnde
l6 l
durulmas gereken temel zellik, bir yazarm yaamn ya da ya

ptn eitli kesitlere (okuma birimlerine) ayrmak ve bunlan
yeni bir dzen iinde sunmaktr (yeniden dzenleme, yenidn
yaplatrma). Ayrca, R. Barthes'n anlatmnn bir zellii olan
ayra kullanma, baz nemli bilgileri ayra iinde verme tekni
i de bu yaptla kendini iyice duyurmaya balar.
R. Barthes 1954-1956 yllan arasnda eitli dergilerde ya
ymlad yazlarn M ythologies (ada Sylenler) [1957] adl
yaptnda toplar. ki blmden oluan bu yaptn birinci bl
mnde, ada toplumda inm evreleyen otomobil, reklam,
turizm, sabunlar, arap, eitli filmler, vb. ada "sylenler"i
eletirel bir yaklamla ele lm, Fransz yaznndaki deneme
anlaynn belki en-gzel rneklerini vermitir. Ayn yaptn
"Le mythe, aujourd'hui" ("Gnmzde Sylen") balkl ikinci
blmndeyse, sylenlerin oluturduu genel dzeni, genel
yapy, dilbilimin ve olumakta olan gstergebilimin kavramla
ryla kuramsal adan deerlendirmeye giriir. F. de Saussure'n etkisi aka grlmeye balamtr artk.
Gstergebilim diye adlandrlan yeni bir bilim daln kur
ma, R. Barthes'n Bundan sonraki almalarnda balca kaygs
olur.
1963'te yaymlad Sur Racine (Racine stne) adl yap
tyla, Racine tiyatrosunu yeni, ada bir anlaya gre, yepyeni
terimlerle inceler. Ama bu yapt, geleneksel eletiri yanllarnn,
zellikle de Racine konusundaki almalaryla tannan R. Picard'n sert eletirilerine urar. Yeni-eletiri akmna kar kan
R. Picard, R. Barthes' yaznsal yaptn gerei yerine, yaznsal
yaptn simgesel deerini zmeye alt iin eletirmektedir.
Ayrca R. Barthes' her eye deinmekle, her eyi aklamakla,
her eyi bilmekle, hatta bilimsel dncenin temel kurallarna
kar kmakla ve anlalmaz bir dil kullanmakla sular. R.
Barthes kendisini bu denli sulayan geleneksel eletirmen R. Pi
card'a yant vermekte gecikmez ve Critique et vrit (Eletiri ve
Gerek) [1966] adl yaptn yaymlar. Racine'i ada Fransz
ca'yla, yapsal zellikler bakmndan ve psikanaliz asndan
deerlendirdiini vurgular. ada yazarlar nasl yaratc bir
dile bavuruyorlarsa, bir eletirmen olarak R. Barthes da yarat-
162
a bir dille yaklamtr Racine'e. Bu yapt, bir eletiriye yant

vermenin tesinde, yazmbilim, eletiri, okuma gibi yaznsal
metne yaklam biimlerini de belirler.
1
R. Barthes'm ayn yllarda, gstergeler kuramyla ok ya
kndan ilgilendii ve hem F. de Saussure'den hem de L.
Hjelmslev'den yararland grlr. 1964'te yaymlad,
1965'teyse yeni bir giri yazsyla ve gzden geirilmi olarak
sunduu lments de sm iologie (Gstergebilim lkeleri) de bu
nun ak bir kantdr. Gerekten de, R. Barthes'm bir bilim
(gstergebilim) kurma kaygsyla dolu olduu yllarn bir rr
ndr bu yapt.
R. Barthes'm gstergebime yaklam, F. de Saussure'n
nerisini tersyz etmesi asndan da ayrca ilgi eker. F. de
Saussure, dilbilimi ileride kurulacak gstergebilimin bir altblm olarak kabul ederken (bkz. yukarda Ferdinand de Saus
sure, Cenevre D ilbilim Okulu ve Antoine M eillet blm),
R. Barthes gstergebilimi dilbilimin bir altblm olarak g
rr. nk R. Barthes, moda, mutfak, grnt, yazp gibi gs
terge dizgelerinin ancak dil desteiyle bir gereklik kazandna inanr.
R. Barthes, 1964 ylnda bir baka nemli alma daha ya
ymlar: Andr Martin'in ektii fotoraflarla birlikte baslan l a
Tour E iffel (Eiffel Kulesi) balkl yazsdr bu. R. Barthes'm dn-
yadaki eitli nesneleri anlamlandrmaya alt ve bu amala
hem gstergebilimsel hem de sanatsal bir yaz servenini bir
likte yaamaya balad yllarn rndr, simgesidir bu mtin. Gerekten de La Tor Eiffel'de R. Barthes'm deneme ustal
nn alfanda, derinden derine, gstergebilimsel bir bak, bir se
zi, bir zmleme, bir snflandrma, bir yorumlama ustalnn kendine zg ipular grlr.
Gstergebilimsel etkinliklerini youn bir biimde srdr
d bu dnemde eletiri ile denemeyi birbirinin ,iinde eriten
bir yaz trne de ynelir R. Barthes: B. Brecht, yni-roman (A.
Robbe-Grillet, M. Butor, vb.), eletiri, yapsalclk, Ch. Baude
laire, R. Queneau, La Bruyre, Voltaire, vb. stne yazd ya
zlarn Essais critiques (Eletiri Denemeleri) [1964] adyla ya
ymlar.
163
1960-1970 yllan Fransa'da yapsal yntemin hzla gelitii

bir dnemdir. Dilbilim alamndaki yapsal yaklamn gelimesi,
ayn yntemin masal, iir, yk, sylen gibi baka dizgelere de
uygulanmasna yol aar. 1966 ylnda Communications (say 8)
delgisi "Yapsal Anlat zmlemesi" bal altnda eitli uz
manlarn gstergebilimsel incelemelerini yaymlar. Bu saydaki
lk yaz da R. Barthes'n "Introduction l'analyse structurale
des rcits" ("Anlatlann Yapsal zmlemesine Giri") adl ya
zsdr. Yapsal anlat zmlemesi asndan ak seik, toparla
yc ve ynlendirici bir yazdr bu. R. Barthes bu metninde insa
n kuatan anlatlar evrenine ilikin genel bir kuramn ana ilke
lerini vermeye alr.
*
1967 ylma gelindiinde de yine gstergebilimsel yakla
mn ortaya koyan bir yapt yaymlar. Uzun sreden beri stn
de alt giyim modasnn dzeniyle ilgilidir bu yapt: Sys
tme de la umde (Mod Dizgesi).
R. Barthes gstergbilimsel yaptlarn, zellikle cole pra
tique des hautes tudes'de (Paris) verdii derslerle, ynetti
i seminerlerle gelitirir. S/Z (1970) adl yapt da 1968-1969
ders ylnda srdrlen bir almann rndr. Balzac'n
Sarrasine adl yksn kesitlere ayrp, znel bir yorumla ye
niden kuran, yaplatran bir yapttr, bu. Metnin okanlamlhru yakalamak iin okuma etkinliini (kendi kltr birikimine
bavurarak) adm adm (kesit kesit) srdrr R. Barthes. Ayr
ca, metinler asndan belirledii okunabilir/yazlabilir kart
l da R. Barthes'n zgnln gsteren bir baka zelliktir.
Yine 1970 ylnda R. Barthes'n en ilgin yaptlarndan biri
yaymlanr: L'Empire des signes (Gstergeler mparatorluu). Ja
ponya'ya yapt bir yolculuk sonrasnda, bir baka lkedeki
mutlu yaamm, bir baka lkedeki gstergeleri rsel bir anla
tmla verir. O gne dek hep kendi kltr, kendi znellii iin
de kalan, dolaysyla hep kendine zg olan aratran R.
Barthes, bu kez, yaklamm bir baka kltre yneltmitir.
1971 ylnda yeni bir zmlemesi baslr: Sade, Fourier, Lo
yola. Hem J. Lacan'm psikanaliz alanndaki grlerinden hem
de Tel Quel topluluunun (zellikle Ph. Sollers ve J. Kristeva)
164
1972'deyse Nouveaux essais critiques'i (Yeni Eletiri Deneme

leri) [Le degr zro de l'criture ile birlikte] yaymlanr.
R. Barthes'm bu yllarda baka dnrlerin etkisinden
uzaklamaya balad orlr. Yeni bir dnem almtr artk
onun dnce ve yaz evriminde. Nitekim 1973'te kan Le
plaisir du texte'te (Metnin Verdii Haz) yaznsal metinleri, kendi
bedenine, kendi duygularna gre aklamann yolunu aratrr.
Metinlerden haz duyma veHad alma duygular gndeme gel
mitir artk.
R. Barthes sekin ve duyarl bir okur-yazar olarak, yeni bir
yaama biimi aratrmaya ynelmi, salt beenilerine dayana
rak yazmaya, konumaya, yaamaya balamtr. Ksacas, yal
nzla dmemek iin bir "taktik" deiiklii yapmtr. Bun
dan byle okurlaryla dorudan bir balant kuracak, donuk
bir nesnellik ve itici bir bilimsellik yerine, sevecen bir duyarlk
la yazarln, yaamn, beenilerini okura iletmeye alacak
tr. 1975'te bunun en gzel rneini gerekletirir. Kendi ken
disini anlatan bir yapt yaymlar: Roland Barthes (par Roland
Barthes) (Roland Barthes [Roland Barthes' Anlatyor]).
1977'de kan Fragments d'un discours amoureux (Bir Ak
Syleminden Paralar) ise R. Barthes'm en ok ilgi gren yapt
olur: Yazar, belli bir okur kitlesine belli yantlar verebilmek iin
anlatmn daha ak seik, daha yaln olmaya yneltir.
R. Barthes 976 ylnda Collge de France'n Yaznsal Gs
tergebilim krssnn bana getirilir ve bu tarihten balaya
rak Avrupa'l aydnlar arasnda byk ilgi gren derslerini ver
meye balar. 1976 ylnda yapt al konumas 1978'de
Leon (Ders) adyla yaymlanr.
R. Barthes'm lmnden nce yaymlanan son yapt, ok
yakndan tand, Fransz yaznna benimsettirmek iin gr
lerinden sk sk sz ettii yazar Philippe Sollers stnedir: Sollers cripain (Yazar Sollers) [1979]. Son yllardaki yaznsal eleti
rileri son derece zmsel, akla, yansz ve nesnel bulan, bun
lar neredeyse bir st-benin eletirileri olarak gren R. Barthes,
b yaptyla, sz konusu anlaya kar km ve "g okunan"
nc bir yazar tanmaya, tantmaya almtr.
Ve R. Barthes 1980 ylnda lr. Ayn yl, lmnden ksa
166
log) olarak gstergeleri ve ada burjuva sylenlerini bilimsel

biimde aklama, aydnlatma umudunu edinir. Gerekten de
gelecei ve programyla, gstergebilim R. Brthes'm hayranlkla ve umutla baland bir yntemdir artk.
2. Bilim sellik; dnemi: 1960'l yllarda R. Barthes, bu kez
dorudan doruya dilbilimin ve yapsal zmleme yntemle*
rinin katklaryla, daha dorusu bunlar rnek alarak aratrma
alann bilimsellie yneltir; gstergebilimi bir bilim olarak
kurma tasarsndan ok bir "sistematik" uygulamaya ynelin
zellikle 1957 ve 1963 yllar arasnda gerekletirdii bu al
malar da birka yl sonra yaymlanr: lments de smiologie
(1964; gzden geirilmi ikinci, basm 1965); Systme de la mode
(1967).
R. Barthes bu dnemde gstergebilimi bilimsel bir ilemler
ve kavramlar btn stne oturtmaya alrken F. de Saus
sure ve L. Hjelmslev'in dilbilim yntemlerini rnek almtr.
Ancak, lments de smiologie1de yukarda da belirttiimiz gibi
F. de Saussure'n nerisini tersyz etmekten de geri kalmaz. R.
Barthes bu yaptnda, gstergebilim ilkelerini yapsal dilbilim
den kaynaklanan drt balk altnda ve ikili kartlklar bii
minde toplar: I. Dil ve Sz; II. Gsterilen ve Gsteren; III. Dizim
ve Dizge; IV. Dzanlam ve Yananlam.
Moda dilini inceledii Systme de l mode ise R. Brthes'm;
dizgeletirme abalarnn en st aamasn oluturur.
3. M etin dnemi: 1966-1970 yllan arasnda V. Propp, J.
Derrida, M. Foucault, J. Lacan ve Tel Quel topluluunun (zel
likle J. Kristeva'nm) etkisinde kalmaya balayan R. Barthes, n
ce 1966'da Introduction lanalyse structurale des rcits adl al
masn yaymlan Artk yeni bir /kavram (anlat kavram) gn
deme getirmitir; yapsal zmlemenin de snrlann buna g
re yeniden gzden geirmeyi amalar.
Ama drt yl sonra yaymlayaca S/Z adl yaptyla yap
sal zmleme modelinden uzaklaarak "oul okuma"ya da*
yal yeni bir metin kuramna ynelir. M etin kavramna yeni bir
bak as getirdii dnemdir b yllar.
168
4. Sonu gzlemleri.
R. Barthes'm kesin bir tanmm vermek olanakszdr. O n i
tam anlamyla bir bilim adam, ne bir felsefeci, ne bir eletir^
men, ne de dar anlamyla bir denemecidir. Hi kimse R.1
Barthes' yalnzca bir gsterebilimci, bir toplumbilimci, bir dil
bilimci, bir yazar olarak gsteremez. nk o, yepyeni dn*'
elerin ve yepyeni bir yaz anlaynn ustasdr.
>'
R. Barthes bakalar tarafndan aynen alnp izlenebilecek
bir dnce biimi oluturmak yerine, eitli bilgiler arasnda*
dolam, bir kuramdan brne duraksamadan gemi, ynel
dii her yaklamdan, ksa bir sre sonra, bilinli olarak uzak
lamtr. Ama btn bu hzl dnmlerin temelinde bir de-?'
imez olgu yatar: Bakt her yerde dili grr, yazd her ya-,
zda dile nem verir, yapt her konumada dili en yetkin bi~:
imde kullanmaya alr, evresinin Metinlerle kapl olduu
nun bilincindedir. R. Barthes bilimci, olgucu, aklc, duygucu
davranlar tek tek ya da birlikte yaarken dil, metin ve yaz
bilincini hep korumutur. Bu nedenle, geleneksel sylem ve ya
zn trlerini bir yana iterek yaklamalyz R. Barthes'a, yeni bir
yaz trnn kurucusu olarak grmeliyiz onu,
Benzersiz zne oluu da buradan kaynaklanyor.
170
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergeblim Kuramlar
toplumsal-siyasal ilikiler, kent yaps gibi insan evreleyen e

itli anlam evrenlerinin kavranmasna ynelik olmutur.
Paris Gstergeblim Topluluu, almalarn, bitmi, b
tnlenmi bir bilim, bir kuram, ilkeleri deimeyecek biimde
belirlenmi bir zmleme mekesi olarak deil, gelimesi
srmekte ye srecek olan bir bilimsel tasan olarak grr.
2. Algirdas Julien Greimasm yaam, yaptlar ve

kuramsal grleri.
1917'de Tula'da (Rusya) Litvanya'l anne babadan dnyaya
gelen Algirdas Julien Greimas, 1934'te bakaloryasn verdikten
sonra Kaunas' ta (Litvanya) hukuk renimine balad. Daha
sonra Fransa'ya giderek Grenoble Edebiyat Fakjtesi'nde oku
du (1936-1939). Askerliini yapmak iin litvanya'ya dnd;
ama lkesi nce Sovyetler (1940), ardndan Almanlar (1941),
sonra yeniden Sovyetler (1944) tarafndan igal edilince bir kez
daha Fransa'ya giderek dilbilim alanndaki almalarm ilerlet
meye balad.
1948'de Sorbonne'da edebiyat doktorasn savundu: La
thode en 18 30 . Essai de description du vocabulaire vestimentaire

daprs les journaux de mode de l'poque (l30'da Moda. Dnemin
Moda Dergilerine Dayanarak Giyimse! Szck Daarcm Be
timleme Denemesi). Bu tez almas kitap olarak yaymlanma
m olmasna karn, dilbilimciler arasnda ilgi grd ve szckbilimin (leksikoloji) gelimesinde nemli bir aama olarak
deerlendirildi.
A, J. Greimas 1948'de bir ikinci tez almas daha yapt:
Quelques reflets de la vie sociale en 1830 (1830'da Toplumsal Yaa
mn Baz Yansmalar).
1949-1958 yllar arasnda skenderiye Edebiyat Fakltesi'nde Fransz dili tarihi dersleri verdi. Ayn dnemde skende
riye'de ders vren Roland Barthes'la dostluk kurdu. O yllarda
yapt aratrmalarla, "szck" kavramnn dilbilimsel bir bi
rim olmadn^, dilin yzeysel yapsnn altnda anlamsal bir
yapnn bulunduui gzlemledi. Bylece, F. de Saussure'n
171
amalad genel bir dil kuram^ oluturma abalarnn, szckbilim dorultusunda kalnarak deil de anlamn genel v ev
rensel yaplarm aratran anlambilim dorultusunda gerekle
eceini anlad. Bunun doal sonucu olarak da szckbilimden uzaklaarak anlambilime yneldi. 1956 ylnda Le franais
m odem e dergisinin 3. saysnda "L'Actualit du saussurisme"
("Saussure'cln Gncellii") balkl bir yaz yaymlad. Ba
z bilim adamlar (szgelimi J.-C. Coquet) tarafndan Greimas'
gstergebilimin balang noktas olarak gsterilen bu yaz
da, A. J. Greimas, F. de Saussure'n ortaya att dil/sz, gsteren/gsterilen kartlklaryla, L. Hjelmslev'in ortaya att diz
ge/olu kartlndan kalkarak dil olgusuyla ilgili saptamalar
da bulundu. Dil olgusunun gzlemlenebilecek bir doa nesnesi
deil de oluturulmu bir nesne olduuna inanan A. J. Grei
mas, dilin biim sel, anlamsal, toplumsal nitelikli bir anlaml
btn olduunu, badak bir yaps bulunduunu ve diziseVdizimsel adan zmlenebileceini vurgulad.
1958 ylnda Trkiye'ye gelen A. J. Greimas, Ankara ni
versitesi'nde (1958-1962) ve stanbul niversitesinde (19601962) dilbilim, anlambilim dersleri verdi. Ayn-yllarda Musret
H zila (1899-1980) tant ve onunla yakn dostluk kurdu. Bir
zamanlar nl mantk Hans Reicheribach'n (1891-1953) asis
tanlm yapm olan Nusret Hzr'n etkisiyle simgesel mantk
almalarna yneldi. stanbul'da verdii derslerle yapsal anlambiliro yntemini gelitirmeye alt.
1962 yhnda Trkiye'den ayrlarak Fransa'ya gitti ve Poi
tiers niversitesinde dilbilim dersleri verdi. 1963-1964 yllan
arasmda Paris Bilimler Fakltesinde (H. Poincar Enstits)
yapsal anlambilim konusunda retim yapt ve seminerler d
zenledi. Daha nce stanbul niversitesinde balatt bu ders
ler, Fransa'da gen dilbilimciler kua arasnda byk ilgi gr
d. oaltlm ders notlan o yllarda birok aratrmacnn a
lmalarm ynlendirdi.
A. J. Greimas, 1965'te, cole pratique des hautes tudes'n
(Paris) dilbilim/anlambilim konularna ynelik VI. Blm'
nn bana getirildi. 1966'da R. Barthes, J. Dubois, B. Pottier,
B. Qumada (ve aralarna sonradan katlacak oan N. Ruwet)
172
ile birlikte bir dilbilim ve ; gstergebilim dergisi olarak Fran

sa'da byk etki yaratacak Langages' kurdu. Ayn yl Kazimierz'de (Polonya) R. Jakobson'Un ynetiminde dzenlenen gs
tergebilim kollokyumuna katld; Uluslararas Gstergebilim
Demei'nin genel yazman seildi. te yandan yine 1966'da C.
Lvi-Strauss'un destei ve R. Barthes'n da katlmyla Fransa'
daki ilk dilbilim ve gstergebim aratrmalar topluluunu
kurdu. Bu toplulua katlanlar arasnda J.-C. Coquet, O. Du
crot, G. Genette, J. Kristeva, Ch. Metz, F. Ratier, T. Todorov, A.
Zemsz, vb. yer alyordu.
1966 yl A. J. Greimas iin gerekten nemli bir yl oldunk ayn yl iinde Smantique structurale^Recherche de
mthode (Yapsal Anlambilim. Yntem Aratrmas) adyla anlambilim konusundaki ders notlarn yaymlad. Kitabn bal
nda "anlambilim" teriminin bulunmasna karn, bu yapt,
baz bilim adamlar tarafndan gerek bir gstergebilim yapt
olarak deerlendirildi. Genel dbilim alannda F. de Saussure'n ve L. Hjelmslev'in kuramsal tasarsn, N. Trubetskoy
ve R. Jakobson'Un sesbilim yntemini rnek alan A. J. Greimas,
salt doal dillere ynelik bir anlambilim yntemi dnmedii
iin, tmce dzeyinde kalan dilbilimin snrlarn amak istedi.
Bu amala, tmcetesi birimler stnde alan, bir baka de
yile sylemleri inceleyen aratrmaclarn yntemlerinden de
esinlendi. Bu alanda zellikle, V. Propp'un masal zmlemele
rinde kulland yntemden, M. Merleau-Ponty'nin (1908-1961)
dilyetisinin anlamsal boyutuna yaklam biiminden, C. LviStrauss'un insanbilim alanndaki almalanndan (zellikle
sylen zmlemelerinden) yararland.
A. J. Greimas, Smantique structural^de gsterge dizgeleri
nin teml anlamsal yaplarndaki eklemlenii kavrayacak genel
bir anlambilim kuramnn snrlarn belirledi; bylece mantk
sal yaplarn zmlenmesine geilmi oldu. A. J. Greimas bu
yaptn ilk blmnde, anlambilimin kurulu koullarn sap-;
tarken, incelenecek konudilden ayn bir stdilin dzenlenmesi?
gerektiini de vurguluyordu. Kurulacak bu stdiL kuramsal
adan insan bilimleri alanndaki btn dallara rnek olabile
cek nitelikte hazrlanmalyd. Bu da kuramn betimsel, yn-'
173
tembilimsel ye bilimkuramsal alardan eklemlendiini gste

riyordu. Sz konusu yaptta gstergebilim asndan nemli
olan konular yle belirleyebiliriz: Anlambilimin br bilim
dallarna gre konumu ve anlambilimin kurulmas iin gereken
koullar; anlamlamanm temel yaplar (mantksal bantlar);
dilyetisi ve sylem ilikisi; anlambirimdklerin eklemlenii; sy
lemlerin ileyii; anlam evreninin dzenlenii; anlamlamanm
tanm; anlambilimsel betimleme yntemleri; anlat boyutunda
ki szdizimsel yapy aratran yntemin belirlenmesi (eyleyen
ler yaps); anlatlardaki ilevlerin saptanmas (V. Propp'un
ynteminin gelitirilmesi); Fransz yazan G. Bernanos'un ya
znsal yaptlannn anlambilim/gstergebilim yntemine gre
yeniden yaplandrlmas.
Dilbilim trihinde nemli bir dnm noktas saylan bu ki
tab, yntemsel adan gstergebilimin balang noktas olarak
da grebiliriz. . J. Greimas bu almasnda, eitli bilim dalla
rnda (dilbilim, toplumbilim, insanbilim, halkbilim, simgesel
mantk) uygulanan yntemleri kaynatrmay, dizgeletirmeyi
bilmi, anlam sorunlaryla ilgilenen insan bilimlerinin eitli
dallarna rnek bir gstergebilim kuram sunmay baarmtr.
1969'da Fransz dilinin tarihsel aamalarndan birine ilikin
olan Dictionnaire de l'ancien franais'i (Eski Franszca'nn Szl
) yaymlayan A. J. Greimas'n 1970'te Du sens. Essais smio
tiques (Anlam stne. Gstergebilim Denemeleri) adl yapt
kt. Bu yaptla birlikte szckbilihden anlambilime, anlambilimden gstergebilime uzanan dorultu kesin biimini alm ol
du. retici, szdizimsel ve genel bir anlamlama kuram sz
konusuydu artk. Kuram reticiydi, nk, anlam aratrmas,
en soyut katmanlardan en somut katmanlara, mantksal ban
tlardan sylemsel bantlara doru ilerliyordu. Kuram szdizimseldi, nk, yalnzca anlamsal elerin snflandrlmasyla
ilgilenilmiyor, ayn zamanda bu elerin birbirleriyle eklemle
nerek sylemleri nasl rettikleri aratrlyordu. Kuram genel
di, nk, yalnzca doal dilleri deil, btn gsterge dizgeleri
ni kapsyordu. Du sens adl yaptta zellikle anlat yaplnn in
celeyen ve bu konuda bir zmleme ornkesi sunan "l
ments d'une grammaire narrative" ("Bir Anlat Dilbilgisinin h
174
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim, Kurunlan
keleri") adl inceleme, gstergebilimin temel aamalarn, daha

dorusu ilkelerini belirlemesi asndan nemlidir.
1970'te Urbino'da kundan Uluslararas Gstergebilim ve
Dilbilim Merkezi'nin bir yl sreyle bilimsel yneticiliini ya
pan A. J. Greimas, gstergebilim kuramuu Fransa'da evresin
de alan aratrmaclarla birlikte bata yaznsal sylemler ol
mak zere eitli anlaml btnlere uygulamaya yneldi. Nite
kim, 1972 ylnda Essais de smiotique potique (rsel Gsterge
bilim Denemeleri) adl ortak bir yapt yaymlad. Bu yaptta,
gstergebim ynteminin iirlere uygulanmasn rneklendiren
eitli zmlemelere yer verdi.
Bir yl sonra da Smiotique narrative et textuelle (Arilabsal ve
Metinsel Gstergebilim) adl yaptta kuramsal adan yine
nemli bir yaz yaymlad: "Les actants, les acteurs et les fi
gures" ("Eyleyenler, Kier ve Figrler"). Bu incelemesinde
zellikle anlatlarn szdizimsel boyutundaki birimlerle (Gnderen/Gnd erilen; zne/Nesne, Yardmeden/Karkan eyle
yenleri) bu birimlerin sylemlrdeki deiik biimlerini (kiiler,
figrler) ele ald.
Kurcun ve uygulama almalar bu younlukta srerken,
A. J. Greimas 1975'te cole des hautes tudes en sciences
sociales'in (Paris) Genel Anlambilim Bolm bakanlna geti
rildi (bu, yukarda szn ettiimiz cole pratique des hautes
tudes'n VI. Blm'nn yeni adyd). A. J. Greimas, ksa s
rede bu okula bal olarak bir Dilbilim-Gstergebilim Aratr
ma Topluluu oluturdu ve her hafta belli gnlerde srdrd
seminerlerin (bu seminerlere, deiik lkelerden gelen bim
adamlan da sunularla katlyordu) yan sra aratrma toplulu
unu eitli inceleme alanlarna ilikin uygulamalar yapmaya
yneltti. Bylece, yazn, masal, resim, grnt, siyaset, szl
yazn, din, hukuk, toplumsal bilimler, vb. alanlardaki sylemle
rin incelenmesi ve yntemin gelimesi saland.
v
1976'da A. J. Greimas, gstergebilim kuramnda yeni bir
dnem balatan iki kitap yaymlad: Maupassant. La smiotique
du texte: exercices pratiques (Maupassant Metnin Gstergebilimi:
Uygulama almalar) ve Smiotique et sciences sociales (Gster
gebilim ve Toplumsal Bilimler). Yaznsal gstergebilimin bir
Gstergebim Kuramlar
175
uygulamas olan birinci yaptta, Fransz ykcs G. de

Maupassanfn "Deux Amis" ("ki Dost") adl yaklak 5,5 say
falk yks, 260 sayfa tutan bir zmlemeyle ele alnyordu.
Bu yapt, gstergebilimi soyut dzlen>de kalmakla sulayan,
daha dorusu gstergebilimi salt kuramsal bir tasar gibi gs
termeye abalayan baz dilbilimcilere verilmi bir yantt. Bu
yapt, gerekten de Greimas gostergbiliminin uygulama a
sndan bir elkitab oldu. A. j . Greimas'm 1976'da yaymlad
ikinci kitapsa, toplumsal bilimlerdeki sylemlere (szgelimi,
hukuk sylemi) ynelikti.
Kuramn deiik alanlara uygulanmaya balanmas, gstergebilime duyulan ilginin de artmasna yol at. Kullanlan
stdil, daha dorusu terimler ve simgeler, bu alana ynelmek
isteyen bir aratrmacy balangta rktebiliyordu., Ozllikle
gndelik konuma dilinin szckleriyle bilim yapmaya alm
aratrmaclarn, belki de ilk kez duyduklar kavramlar, terim
ler karsnda armalar doald. Simgesel mantn, modern
se, szgelimi bir geleneksel dilbilgidriin ya da bir resim eletir
meninin gstergebim kuramyla karlatnda gsterecei
tepki de ayn olacakt elbette. Gstergebilimin kulland terim
ler, kukusuz doal dil dizgesinin birimleriydi, ama b birimler
kendi aralarnda kurduklan tutarl ilikilerle yeni anlamlar ka
zanmt. Bu terimleri gndelik dile ilikin szlklerde bulma
mza olanak da yoktu. Sz konusu terimlerin "szl" yine
kuramn kendisiydi. nk, her terimin ancak stergebilimsel
tasn iinde bir deeri vard. (Bu trimler, birer szck olarak
deil> birer simge olarak grlmelidir. Yeni anlamlar ieren ye
ni terimlere bavurulmasnn nedeni, incelenecek nesne ile in
celeyen yntemsel aygtn birbirinden ayr olmasnn zorunlu
luudur.)
v
te btn bu terimleri ksa srede kavrayan aratrmacla
rn anlaabilmeleri daha kolaylkla salannca, A. J. Greimas,
gstergebim kuramnn bir szln yapma gereksinmesi
duydu ve 1975-1976 ylanndan balayarak J. Courts ile birlik
te bir szlk hazrlama iine giriti. Szlk, 1979 ylnda ya
ymland: Smiotique. Dictionnaire raisonn de la thorie du lan
176
gage (Gstergebilim. Dilyetisi Kuramnn Aklamal Szl).

645 terimin tanmlamasn yapan, terimlerin gstergebilim tari
hi iindeki eitli anlamlarn veren, dolaysyla geirdikleri ev
rimi gsteren, terimler arasndaki balanty gndermeler ya
parak belirten szlk, Smantique structurale ile balayan ara
trma srecinin nemli bir aamaya ulatm gsteriyordu. A.
J. Greimas tam yedi yl sonra 1'986'da, yine J. Courts ile birlik
te ama bu kez otuz sekiz aratrmacnn da katklaryla sz ko
nusu szln yeni kavramlarla gelitirilmi ikinci cildini ya
ymlad. Bilimsel tasarnn srmekte olduunun yeni bir kan
tyd bu.
A. J. Greimas, evresindeki aratrma topluluuyla birlikte
her yl alma konusunu nceden saptanan bir alana yneltti.
Bu aratrma aliann da kuramn gelime izgisine gre belirle
di. Bir yl yaznsal bir,sylem incelenirken, br jul szgelimi,
bir insann bir baka inam etkilemesi olaynn (eyletim: Fr. ma
nipulation) eitli dizgelerde , nasl gerekletii aratrld. Bir
baka retim yl iinde, tutkular, gstergebilimsel adan ele
alnd. Bu arada insanlarras ilikilerde gerek (doru), yanl,
gizli, yalan zellikleri incelendi. Grnd gibi olma, oldu
u gibi grnmeme, vb. durumlarn snflandrlmas yapld.
Daha sonra, btn insanlarn belli bir eylemi gerekletirirken
izledikleri sreleri belirleyen zellikler evrensel olarak dizgeletirildi; bir baka deyile, istemek, bilm ek, inanmak, yapa
bilm ek, yapmak zorunda olmak gibi insanlararas etkileimde
belirleyici olan kiplikler aratrld; vb.
Btn bu deiik alanlar, kukusuz eitli gsterge dizgele
rinde, gostergebilimin gelitirdii yntemsel aygtla ele alnd.
Bugn artk gstergebilim, anlamlamamn temel yaplarndan
anlamn deiik biimlerde "sslenmesi", "giydirilmesi" olan
sylemsel, ve figratif dzeylere kadar uzanan btn aamalar
deerlendirmektedir. Szcelerin incelenmesi srerken, szceleri
retme evresi de (szceleme). gostergebilimin inceleme alan
iine alnmtr.
GstergebiHmin gerekletirdii bir baka aama da ynte
min toplumsal bilimlerde yazlm deiik metinlere uygulan
masdr. Bu konuda "A. J. Greimas ve E. Landovyski ynetimin- ^
Gstergebilm Kuramlar
177
de hazrlanan yapt, birok bilim adamnn metinlerindeki an

lamsal katmanlamay inceler: Introduction l'analyse du discours
en sciences sociales (Toplumsal Bilimlerdeki Sylem zmleme
sine Giri) [1979].
A. J. reimas 1983'te Du sens II (Anlam stne II), 1985'te
Des dieux et des hommes (Tanrlar ve hsanlar stne), 1987'de
gstergebilimsel bir deneme olan De l'imperfection (Yetkin Ol
mama stne), 1991'de de Essais de smiotique des passions (Tut
kularn Gstergebilimi Denemeleri) []. Fontanille ile birlikte]
adl kitaplarn yaymlad.
1992'deyse Dictionnaire du moyen franais (Orta Fransz
ca'nn Szl) [T. M, Keane ile birlikte] adl yeni bir szlk a
lmas kt.
t
cole des hautes tudes en sciences sociales'deki grevin
den emekliye ayrldktan sonra da bu kurumdaki aratrma
topluluunu ynetme grevini onursal olarak srdren A. J.
Greimas 1992'de Paris'te ld.
Bilim adam yukarda saydmz yaptlarna ald ya da bu
yaptlarn dnda tuttuu yazlarnn birounu deiik dergi
lerde yaymlamt. Sz konusu dergiler arasnda zellikle unla
r sayabiliriz: Langages, Le franais modeme, Romanische Forschungen, Arguments, Actes smiotiques (Documents ve Le Bulletin), vb.
3. Greimas gstergebiliminin kuramsal rgs.

Dnyadaki anlamlar evrenini zmlemeyi ve yeniden an
lamlandrmay amalayan, buna bal olarak insan ile insan, in
san ile dnya arasndaki ilikileri inceleyen Greimas gsterge
biliminin kukusuz en belirgin zellii, kavramsal ve biimsel
adan bir tistdil oluturmasdr. Bir gstergeler dizgesindeki
anlamsal ayrlklarn yeniden retilmesini ve kavranmasn
aratrmada bavurulan bu tdil, varsaymsal-tmdengelimli
(hipotetiko-dedktif) bir yaklamla kurulmutur. Bu yakla
mn gerei olarak sz konusu stdil, yani stergebilim kura
m, oluum asndan birbirini ieren, birbirini tanmlayan ve
birbirini denetleyen ayr dzeyi ierir:
178
'
XX. Yzyjlda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
1 . betimsel dzey: eitli kavram (e, birim , ulam [kate

gori], sn f vb.) ve ilemlerin (belirleme, kesitleme, deitirme, vb.) kullamld ye incelenecek gsterge dizgesinin (an
lam l btn de diyebiliriz) betimlendii dzeydir. Bylece n
celeme konusu (konudil) aklayn bir dil araclyla bir baka
dzeye (std) aktardr;
2 . yntembilimsel dzey: betimsel dzeyde kullanlan
kavram ve ilemlerin hem gzden geirildii hem de aralarnda
bir tutarlln salanmasna alld aamadr. Betimleyici
dilin Uygulanmas srasnda kavramlar arasnda kabilecek ak
saklklar da bu dzeyin yntemsel denetimi sonucunda gideri
lir;
3. bilimkuramsal dzey: varsaymsal-tmdengelimli gs

tergebilim kuramnn kalk noktasdr. Hem yntembilimsel
hem de betimsel dzey bu kalk noktas stnde temellenir.
Peki nedir bu bilimkuramsal dzey? Gstergebilim kuram ba
z tantlanmam kavramlar ortaya atmakla ie balar ve bu
kavramlar, oluturulacak kuramn temel ilkesi, n dayana
olarak grr. Daha teknik bir anlatmla belirtecek olursak, gs
tergebilim kuramnn temelinde belitlerden (aksiyomlar) olu
an tutarl bir dizgenin, belitsel dizgenin (aksiyomatik) varl
sz konusudur. Kendisi tantlanmayan ama br kavramlarn
tantlanmas iin temel alman bu belitsel dizgedeki kavramla
rn (belitlerin) en aza indirgenmesi gerekir. Bylece kalkta ta
ntlanmam belli saydaki kavramn karlkl tanmlanmas
yoluyla tutarl bir kavramlar btn, a oluturulur.
"Gstergebilimin dayand belitler arasnda zellilde ba' m t (ya da iliki) kavram nemli bir yer tutar. nk gster
gebilim anlamlarn eklemleniini aratrmaya ynelirken 'an
lam, bantdan, ayrlktan doa' ilkesini kalk noktas olarak
saptamtr. Bant tantlanmam bir kavramdr ama bu kav, ramdan kalklarak oluturulacak tutarl bir btn iinde bant
kavram da bir deer kazanm olur. Gstergebilimin bant
kavramm temel ilke olarak benimsemesi sonucu, bantnn
ancak eler arasmda (zdelik/bakalk) kurulabilecei gr-
179
de kendiliinden ortaya kar; bu elerin karlkl tanm

lanmasyla da yap (anlamlamanm temel yaps) diye adland
rlan kavram oluur. Yapy kuran bant trleri de mantksal
olarak saptanr: Kartlk, eliiklik, ierme (ya da tmleme),
vb. bantlar."1
te bu dzeyin birbirini denetlemesinden ve birbiriyle
tutarl bir biimde kaynamasndan oluan Greimas gstergebilimi yalnzca bildiriimi (iletiimi) salayan yaln gsterge diz
gelerini deil, amal olarak bir bildiri (ileti) sunmayan ama yi
ne de anlamsal katmanlardan oluan btn gsterge dizgeleri
ni zmleyebilecek bir kuramdr, srekli gelien bir bilimsel
tasardr. Bu tasar, herhangi bir anlaml btn, szgelimi ya
znsal ya da bilimsel bir metin, bir resim (tablo), bir mimarlk
yaps, bir tiyatro gsterisi, bir mzik yapt, bir film, ya da sz
gelimi insanlar ynlendiren tutkular evreni hangi anlamsal
katmanlardan geerek oluuyor, bunu bir stdil araclyla ye
niden yaplandrmaya alr. Dolaysyla bir gsterge dizgesin
deki anlamlar deil de anlamn eklemleni biimini, anlam
retiminin srelerini (anlamlama sreleri) ortaya karmaya
alr.2
4 . Paris Gstergebilim Okulu'nun br temsilcileri.

Paris Gstergebilim Okulu A. J. Greimas'n grlerini be
nimseyen ve onunla birlikte ya da onun am olduu yolda
gstergebilimi gelitiren aratrmaclar topluluunu belirtir. Bu
bilim adamlar daha ok Paris'te cole des hautes tudes en
sciences sociales'de A. J. Greimas'm seminerlerine etkin olarak
katlm kiilerden oluur.
Paris Gstergebilim Okulu'nun nde gelen temsilcileri ara
snda u adlar sayabiliriz:
Jean-Claude Coquet: 1928 ylnda doan J.-C. Coquet, dil
bilgisi alannda uzmanlatktan sonra, sve'te Uppsala niver1 M. Rifat, Genel Gstergebilim Sorunlar: Kuram ve Uygulama, stanbul, Szce Yay., 2.
bask, 1986, s. 15.
2 Greimas gstergebilimi konusunda daha ayrntl bilgi iin bkz. zellikle M. Rifat'n iki yapt: Genel Gstergebilim Sorunlar: Kuram ve Uygulama, a.g.y.; Homo Semioticus, stanbul, Yap Kredi Yay, 1993; 2. basm 1996.
180
sitesi'nde, Fransa'da Poitiers Edebiyat Fakltesi'nde/ cole pra

tique des hautes tudes'de, cole des hautes tudes en sciences
sociales'de, Paris-VIII niversitesi'nde dilbilim/gstergebilim
dersleri verdi. 1960'h yllarda A. J. Greimas'm evresinde olu
an toplulua katlan J.-C; Coquet, Greimas kuramn geliti
renlerden biri oldu. 1972'de yaymlad Smiotique littraire
(Yaznsal Gstergebilim) adl yapt, sylemlerin anlamsal
zmlemesine nemli bir katkdr. Bu yaptta, A. Camus'nn
L'tranger'si (Yabana) A. Rimbaud'nun Illuminations'u, G.
Apollinaire'in "Les Colchiques"i, P. Claudel'in La Ville'i gstergebilimsel adan zmlenir. Ayrca, J.-C. Coquet, A. J. Greimas'm yapsal anlambilim alannda ortaya att kavram ve il
keleri de deerlendirir. Langages, Langue franaise, Connexions,
Actes smiotiques (Documents ve Le Bulletin), vb. derelerde, sy
lem zmlemesi, yaznsal gstergebilim, kiplikler, zne/nesn
ilikisi gibi konularda yazlar yaymlanan J.-C- Coquet, A. J.
Greimas'm en yakn ve en eski izleyicisi olmakla birlikte, Grei- mas kuramn baz alardan (zellikle gstergebilimsel drt
gen, kiplikler, gnderen/zne ilikisi asndan) deiik dorul
tulara ynjendirir. J.-C. Coquet'nin aratrmalar, hem Greimas
kuramnn uygulanmas, hem Coquet ynteminin olumas a
sndan ilgintir.
J.-C. Coquet'nin gstergebilime olan nemli bir katks da,
; A. J. Greimas'm evresindeki baz aratrmaclarn etkinliklerini
biraraya getirerek/bunlar Paris Gstergebilim Okulu'nun a
lmalar olarak yaymlamasdr: Smiotique. L'cole de Paris
(Gstergebilim. Paris Okulu) [1982].
J.-C. Coquet'nin 1982 ylnda savunduu devlet doktoras
da kiplikler konusunda kuramsal aygt gelitiren bir almay
d: Le discours et son sujet (Sylem ve znesi). Bu tez almas
iki cilt olarak yaymland. Le discours et son sujet, . Essai de
grammaire modale (Sylem ve znesi. 1. Kipsel Dilbilgisi Dene
mesi) [1984; 2. bask, 1989]; Le discours et son sujet, 2 . Pratique de
la grammarie modale (Sylem ve znesi 2. Kipsel Dilbilgisinin
Uygulamas) [1985].
J. tC. Coquet 1983 ylnda Cerisy'de (Fransa) M. Arriv ile
birlikte dzenledii Gstergebilim Kollokyumu'nun bildirileri-
181
ni yine M. Arriv ile birlikte ve . Landowski'nin nsz yaz

syla yaymlad: Smiotique en jeu. partir et autour de l'uvre
d'A. J. Greimas (Gstergebilim Tartlyor. A. J. Greimas'm Ya
ptlarndan Kalkarak ve Yaptlarnn evresinde) [1987].
J.-C. Coquet 1997 ylnda da La qute du sens (Anlam Aray
) adl kitabn bastrd.
Michel Arriv: 1936 ylnda doan M. Arriv, dilbilgisi ko
nusunda uzmanlat, edebiyat doktoru oldu ve Paris-X (Nan
terre) niversitesine dilbilim (yaznsal gstergebilim) profes
r olarak atand. 1964'te yaymlanan Grammaire du franais con
temporain (ada Franszca'nn Dilbilgisi) adl yapta katkda
bulundu. Daha sonra yaznsal gstergebilim alanndaki al
malaryla dikkati ekti. Bu yaptlar arasnda zellikle Les lan
gages de Jarry. Essai de smiotique littraire'i (Jarry'nin Dilyetileri.
Yaznsal Gstergebilim Denemesi) [1972] belirtebiliriz. M. Arriv'nin ayrca, B. Pottier ynetiminde hazrlanan Le Langage
(Dil) adl dilbilim/gstergebilim szlne yazd "La smio
tique littraire" ("Yaznsal Gstergebilim") blm de, yazn
sallk sorunlarn tartmas, yaznsal metinlere gstergebilimsel
yaklam biimlerini irdelemesi asndan yararl ve ilgintir.
Yaznsal anlam evrenini psikanaliz asndan da deerlen
dirmeye ynelen M. Arriv'nin Langue franaise, Langages, Actes
smiotiques, Dialectiques, Cahier de textes dergilerinde yazd bir
ok yaz bu alanlarda alanlara katkda bulunmutur. Ayrca,
Belika'da A. Helbo ynetiminde hazrlanan Le champ smiolo
gique (Gstergebilim Alan) [1979] adl kitabn Fransa'daki gs
tergebilimsel aratrmalar blmn J.-C. Coquet deerlendi
rirken, aym yaptta, Fransa'daki yaznbilim almalarn da M.
Arriv tantmtr. Paris Gstergebilim Okulu'na uzak/yakn
almalarn srdren M. Arriv'nin J.-C. Coquet yneti
minde hazrlanm Smiotique: L'cole de Paris adl yapttaki
"La smiotique littraire" ("Yaznsal Gstergebilim") balkl
incelemesi de toparlayc ve deerlendirici olmas bakmndan il
gintir.
M. Arriv, yukarda szn ettiimiz Smiotique en jeu'y
de J.-C. Coquet ve bakalaryla birlikte 1987'de yaymlamtr.
182
XX - Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar
Joseph Courts: Toulouse-Le Mirail niversitesi'nde gsr

tergebilim dersleri veren J. Courts, Greimas kuramna en ya
kndan bal aratrmacdr 1973'te yaymlanan Lvi-Strauss.e
ls contraintes de la pense mythique (Lvi-Strauss ve Sylense]
Dncenin- Yasalan) adl yaptnda, C. Lvi-Strauss'un sylen*
lere uygulad yntemi jGreimas gstergebiliminin ilkelerine
gre deerlendiren J. Courts'in asl uygulama aan msalliu
dr. 1976'da kard Introduction la smiotique m rru tw eet dm
cursive (Anlatsal ve Sylemsel Gstergebilime Giri), Greimas
kuranun aklayarak, rneklendirerek sunan bir elkitab oldu?
u gibi, yaptrn sonunda bulunan "Klkedisi" masalnn &
zmlemesi de gstergebilim yntepninin nasl uygulanacani
gstermesi bakmndan nemlidir J. Courts'in gstergebiliuie
temel katks ise A. J. Greimas ile birlikte hasrlad iki
ciltlik Smiotique. Dictionnaire raisonn de la thorie du tangagCd
grlrCI979-1986);
J.
Courts'in Ethnologie franaise, Actes smiotiques, vb. de
gilerdeki yazlarnn yan sua eitli ortak yaptlardaki yakla
unlar da (ft Nef ynetiminde hazrlanan Structures lmen
taires de la signification [Anlamlamann Temel Yaplar, 1976] ile
A. J. Greimas ye . Laridowski ynetiminde hazrlanan Intrvr
duction l'analyse du discours en sciences socialedl yazlan)
retici yan ar basan zmleme rnekleridir. J. Courts'in
1983'te savunduu devlet doktoras da gstergebilimin insana
bilime ve buduribilime uygulanmas asndan ilgi ekicidir: he
m otif en ethnolittrature. Essai d'anthropologie smiotique (Budun
sal Yaznda Motif. Gstegebilimsel Insanbilim Denemesi). Bu
tez almasnn' az ok ksaltlm biimi Le conte populaire}
potique et mythologie (Halk Masal: Poetka ve Mitoloji) [198$]
adyla yaymlanmtr
'
i
J. Courts'in son yllarda yaymlad yaptlar arasnda
unlan belirtebiliriz: Smantique de l'nonc (Szcenin Anlambi'
imi) [1989]; A nalyse smiotique du discours (Sylemin Gsterg*
bilimsel zmlemesi) [1991]; Du lisible au visible. Initiation la
smiotique d u texte et de l'im age (Okunabilirden Grlebilire.
Metnin ve Grntnn Gstergebilimine Giri) [1995].
Gstergibilim Kuramlar
18 3
ric Landowski: Paris Gstergebilim Okulu'nun almalannm yayna dnmesini salayan, Documents ve Le Buketin
(Actes smiotiques) dergilerini ynetmi olan . Landowski'yi
gstergebilimciler, ncelikle A. J. Greimas'n Smiotique et scien
ces sociales adl yaptndan tanrlar. Bu yaptta, "Analyse smiotique d'un discours juridique" ("Bir Hukuk Syleminin Gstergebilimsel zmlemesi") adl incelemeyi A. J. Greimas, .
Landowski il birlikte yazmtr. Bir siyasetbilima olan .
Landowski'nin Paris Gstergebilim Okulu'na katlmas, deiik
bir inceleme alanmmalmasmaneden olmutur. fe Landowski
ayn zamanda yazlarnda kulland anlatmla, biemle de dik
kati eker. .
,
Fransa'da Bilimsel Aratrma Ulusal Merkezi'nde
(C.N.R.S.) aratrma ynetmeli olarak alan, N ouveauxA ctes
smiotiques ile International Journal fo rth e Semiotics c fu n o dergi
lerinin Ortak editrln yapan ve So Paulo Toplumsal Gs
tergebilim Aratrma Merkezini (Brezilya) yneten . Lan
dowski'nin balca yaptlan unlardr: A. J. Greimas ile birlikte
yayma hazrlad Introduction l'analyse du discours en sciences
sociales (1979), La socit rflchie. Essais desocio-sfnwtique (1989),
yayma hazrlad Lire Greimas (Greimas' Okumak) [1997] ve
Prsences de l autre. Essais de socio-smiotique II (1997).
br aratrmaclar: -Jacques Geninasca: A nalyse structu
rale des hitrtres de N erval (Nerval'in Les Chimres'inin Yapsal
zmlemesi) [1971], La parole littraire (Yaznsal Sz) [1997];Franois Rastier: Essais de smiotique discursive (Sylem Gstergebilimi Denemeleri) [ l 973],Sm antique interprtative (Yorumlayia Anlambilim) [1987], Sens et textualit (Anlam ve MetinselKk) [1989], Smantique et ichercfies cognitives (Anlambilim ve Bi
lisel Aratrmalar) [1991]; - Jean-Marie Floch: Petites m ythphgies de lil t d l'esprit (1985), Les form es de l'em preinte (Brandi;
Cartier-Bressop, Doisneau, Stieglitz) [1986], Identits visuelles (Gr
sel Kimlikler (995), Une lecture de Tintin au Tibet (Tenten/Tbet'te'nin Bir Okunuu) [1997]; - Claude Zilberberg: Une lecture
des 'Fleurs du m al' de Baudelaire (Baudelaire'in 'Ktlk iekle
rinin Bir Okunuu) [1972], Raison et potique du sens (Akl ve
184
Anlamn Poetikas) [1990]; -Jacques Fontanille:
Le savoir par
tag. Smiotique et thorie de la connaissance chez M arcel Prousi|
(1987), Les espaces subjectifs (znel Uzamlar) [1990], Smiotique^
des passions (Tutkularn Gstergebilimi) [A. J. Greimas ile birlik- '
1 te, 1991], Smiotique du visible (Grlebilirin Gstergebilimi)^
[1995], Tension et signification (C. Zilberberg ile birlikte, 1998); ?!
Anne Hnault: Les enjeux de la smiotique [2 dit, 1979-1983]; H is
toire de la smiotique (GstergebUimin Tarihi) [1992]; - Flix
Thrlemann: Paul Klee. A nalyse de trois peintures (Paul Klee*;
Resmin zmlenmesi) [1982]; - Herman Parret ve HansGeorge Ruprecht: yayma hazrladktan Exigences et perspectives
de la smiotique. Recueil d'hommages pour Algirdas Julien Grei^ :

mas (Gstogebilimin Amalan ve Bak Alan. Ai J. Gra- '
mas'a Sayg Yazlan Derlemesi) [1985]; Jean Delorme; Jean

Petitot; Alain Renier,- Claude Chabrol; Ivan Darrault; Denis
Bertrand; Paolo Fabbri; Henri Qur; Franoise Bastide; Afanar
Hammd; vb.
1 '
^
Kaynaka
Adam, J.-M., Le rcit, Paris, P.U.F. (Que sais-je? dizisi), 1984.

Adam, J.-M. ve F. Revaz, L'analyse des rcits, Paris, Seuil, 1996.
Alexandrescti, S., Logique du personnage, Paris, Marne, 1974.
Anscombre, J.-C. ve Q. Ducrot, LArgumentation dans ta langue, lige-Paris,
Mardaga, 1983; 3. bask, 1997,
Armengaud, F, La pragmatique, Paris, PU.F. (Que sais-je? dizisi), 1985.
Arriv, M. 1. Les Langages de Jarry. Essai de smiotique littraire, Paris,
Klincksieck,1972.
2. Linguistique et psychanalyse. Freud, Saussure, Hjdmslev, Lacan et les
autres, Paris, Klincksieck, 1986.
>
Arriv, M. ve J.-C. Coquet (yn.), Smiotique en jeu. partir et autour de
luvre d'A. J. Greimas, Paris-Amsterdam-Philadelphia, Hads-Benja. mins, 1987.
Asher, R. E; ve J. M. Y. Simpson (yn.), The Encyclopdie ofLanguage 'and nguistics, 10 dit, Oxford-New York-Seul-Tokyo, Pergamort Press, 1994.
Auerbach, E., Mimsis (Franszca eyiri); Paris, Gallimard, 1968,
Auroux, S. ve Y. Weil, D ic tio n n a ire d es a u teu rs et d es thm es d e la p h ilo so p h ie,
,
Paris, Hachette, 1991.
Austin, J. L., Q u a n d d ire c est fa ir e (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1970.
Bachelard, G. 1. La p otiq u e d e l esp ace, Paris, P.U.F., 1957.
2. L a p o tiq u e d e la r v e rie , Paris, P.U.F I960.
Baker, M. (yn.), R o u tle d g e E n c y c lo p d ie d f T ra n sla tion tu d ie s , Londra-New
York, Routledge, 1998.
Bakhtine, M., 1. L u vre d e F ra n o is R a b ela is et la c u ltu re p o p u la ire a u M o y en
g e et so u s la R en a issa n ce (Franszca eviri), Paris, Gallimard, 1970.
2. L a p o tiq u e d e D o sto evsk i (Franszca eviri), Paris, Seuil> 1970.
3. E sth tiq u e d e la cration ve rb a le (Franszca eviri)*'Paris, Gallimard,
1984. I
;/
Bally, h., 1. T rait d e s ty listiq u e fra n a is e , P a r is , Klincksieck, 1909; 2. bask,
2 cilt, 1919-1921.
2. L e la n g a g e et la v ie , Cenevre, Atar, 1913; 3. bask, 1952.
3- L in g u istiq u e g n ra le et lin g u istiq u e fra n a is e , Paris, E. Leroux, 1932;
4. bask, Bem, A. Francke, 1965.
186
Barthes, R., 1.
Paris, Seuil, 1953 (Trke evirisi:

stanbul, Metis Yay., 1989; eviren: T. Ycel).
2. M ic h e le t p a r lu i-m m e, Paris, Seuil, 1954; 1975 basks M ic h e le t
3. M y th o lo g ies, Paris, Seuil, 1957 (Trke evirisi: a d a S y le n le r, s
tanbul, Hrriyet Vakf Yay., 1990; Metis Yay., 1998; eviren: T. Ycel).
4. S u r R a c in e, Paris, Seuil, 1963.
5. "lments de smiologie", C o m m u n ica tio n s, 4, Paris, Seuil, 1964;
gzden geirilmi ve geniletilmi 2. bask, L e d e g r zro d e l' c ritu re
ile birlikte, Paris, Denol/Gonthier, Mdiations dizisi, 1965; 3. bask,
L 'a v e n tu re s m io lo g iq u e 'ie , 1985 (2. basksnn Trke evirisi: "Gster
gebilim lkeleri", G ste rg e b ilim se l S e r v e n , stanbul, Yap Kredi Yay.,
1993,3. bask, 1996, s. 19-85; eviren: M. Rifat-S. Rifat).
6 . Essajs critiques, Paris,Seuil, 1964.
7. L a T ou r E iffe l ( A . Martin'in fotoraflaryla birlikte), Paris, Delpire
Yay., 1964; 2, bask, Paris, CNP/Seuil, 1989; 3. bask, u v r e s co m p ltes,
dit 1, s. 1379-1400, Paris, Seuil, 1993 (Trke evirisi: E iffe l K u le s i, s
tanbul, yi eyler Yay., 1996; eviren: M. Rifat-S. Rifat).
8 . C ritiq u e e t v rit , Paris, Seuil, 1966.
9. "Introduction l'analyse structurale des rdts", C o m m u n ica tio n s, 8 ,
Paris, Seu, 1966; 2. bask. Points dizisi, 1977; 3. bask. L 'a v e n tu re sm io lo g iq u e 'te , 1985 (Trke evirisi: "Anlatlarn Yapsal zmleme
sine Giri", G sterg eb ilim sel S e r v e n , stanbul, Yap Kredi Yay., 1993,3.
bask, 1997, s. 86-122; eviren: M. Rifat-S. Rifat).
10. S ystm e d e la m ode, Paris, Seuil, 1967.
11. SfZ, Paris, Seuil, 1970.
12. L em p ire d e s sig n e s, Paris, Skira, 1970 (Trke evirisi: G sterg eler
m p a ra to rlu u , stanbul, Yap Kredi Yay., 1996;eviren: T. Ycel).
13. S a d e, F o u rier, L o y o la , Paris, Seuil, 1971.
14. N o u v e a u x essa is c ritiq u e s (L e d e g r zro d e l' c ritu re ile birlikte), Pa
ris, Seuil, 1972.
15. L e p la is ir d u texte, Paris, Seuil, 1973.
.
.
16. "Texte (thorie du)", E n cyclo p a ed ia U n iv e rs a lis, dit XV, Paris, 1973.
17. R o la n d B a rth es (p a r R o la n d B a rth es), Paris, Seuil, 1975 (Trke evi
risi: R o la n d B a rth es, stanbul, Yap Kredi Yay., 1998; eviren: S. Rifat).
18. F ra g m en ts d 'u n d isc o u rs a m o u reu x , Paris, Seuil, 1977 (Trke eviri
si: B ir A k S y lem in d en P a r a la r, stanbul, Metis Yay., 1992, 2. bask,
1996; eviren: T. Ycel),
19. L eo n , Paris, Seuil, 1978.
20. S o lle rs c riv a in , Paris, Seuil, 1979.
21. L a cham bre d a ir e , Paris, Seuil, 1980.
22. L e g ra in d e la v o ix , Paris, Seuil, 1981.
23. L 'o b v ie e t l'o b tu s : essa is c ritiq u e s 111, Paris, Seuil, 1982.
24. L e b ru issem en t d e la la n g u e : essa is c ritiq u e s IV , Paris, Seuil, 1984.
L e d e g r zro d e l' c r itu r e ,
Y aztm n S fr D erecesi,
Kaynaka
187
25. L'aventure smiologique, Paris, Seuil, 1985 (bu kitaptan yaplan bir
semenin Trke evirisi; Gstergebilimsel Serven, stanbul, Yap Kre
di Yay., 1993,3. basm, 1997; eviren: M. Rifat-S. Rifat).
;
' 26. Ouvres compltes, cilt 1:1942-1965; alt 2: 1966-1973; dit 3: 19741980; Paris, Seu, 1993,1994,1995.
Baylon, C. ve P, Fabre, Initiation la linguistique, Paris, Fernand Nathan,
1975.
Beaugrande, R. de, Linguistic Theory: The Discourse o f Fundamental Works,
Londra-New York, 1991; 2. bask, 1993.
Benjamin, W., "La tche du traducteur" (Franszca eviri), Mythe et
violence, Paris, Denol, 1971, s. 261-275.
Behnington, G. ve J. Derrida, Jacques Derrida, Paris, Seuil, 1991.
Benveniste, ., Problmes de linguistique gnrale, Paris, Gallimard, 2 dit,
1964-1974 (bu kitaptan yaplan bir semenin Trke evirisi: Genel
Dilbilim Sorunlar, stanbul Yap Kredi Yay., 1995; eviren; E. ztokat).
Berman, A., Pour une critique des traductions: John Donne, Paris, Gallimard,
1995. '
Bertrand, D., L'espace et le sens. Germinal dmile Zola, Paris-Amsterdam,
Hads-Benjamins, 1985.
Blanchot, M., Lespace littraire, Paris, Gallimard, 1955.
.
Bloomfield, L., 1. Language, New York, Holt, 1933 (1951).
2. "Linguistic aspects of science", International Encyclopedia o f Unified
Science, Chicago-Londra, The University of Chicago Press, 10. baiski,
1969. V
;
Boas, F., Handbook o f American Indian Languages, Washington, D.C, Bureau
of American Ethnology, Smithsonian Institution, 2 dit, 1911-1922.
Bral, M., Essai de smantique, Paris, Hahette 1897; 7. bask, 1924.
Brekle, H.E., Smantique (Franszca eviri), Paris, Armand Colin,1975.
Brempnd, C., Logique du rcit, Paris, Seuil, 1973.
Bright, W. (yn.). International Encyclopedia o f Linguistics, 4 dit, Neur YorkOxford, Oxford University Press, 1992.
Brondal, V., Essais de linguistique gnrale, Kopenhag, Ejnar Munksgaard,
.. 1943.
Brunei, P., D, Madelnat, J.-M. Gliksohn ve D. Couty, La critique littraire,
Paris, P.U.F., 1977.
Bureau, C., 1. Linguistique fonctionnelle et stylistique objective, Paris, P.U.F.,
1976.
2.
Syntaxe fonctionnelle du franais, Qubec, tes Presses de TUniversit
:
Laval, 1978.
.
Buyssens, ., La communication et l'articulation linguistique, Paris, P.U.F.,
: 1967.
.
.
Calvet, L.-J., Roland Barthes, Paris, Payot, 1973.
Chabrol, C. (yay, haz.), Smiotique narrative et textuelle, Paris, Larousse, 1973.
188
Charles, M., R h to riq u e d e la le c tu re , Paris, Seuil, 1979.

Chiss, J. L., J. Filliolet ve D. Maingueneau, L in g u istiq u e fra n a ise . In itia tio n
la p ro b lm a tiq u e stru c tu ra le , 1. cilt, Paris, Hachette, 1977.
Chomsky, N., 1, S tru c tu res sy n ta x iq u es (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1969.
2 . L a lin g u istiq u e ca rtsien n e suivie de L a n a tu re fo rm e lle d u la n ga ge
(Franszca eviri), Paris, Seuil, 1969.
3. L e la n g a g e et la p en se (Fransizca eviri), Paris, Payot, 1970.
4. A sp ec ts d e la th o rie s y n ta x iq u e (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1971.
5. Q u estio n s d e sm a n tiq u e (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1975.
6 . R flex io n s s u r le la n g a g e (Franszca eviri), Paris, Maspero, 1977, 7, L a n g u e, lin g u istiq u e , p o litiq u e . D ia lo g u es a v e c M itso u R o n a t (Franszca
eviri), Paris, Flammarion, 1977.
8 . L ectu res o n G o vern m en t a n d B in d in g , Dordrecht-Cihnaminson, Foris
Publications, 1984.
Chomsky, N. ve G. A. Miller, L 'a n a ly s e fo rm e lle d es la n g u es n a tu relles (Fran
szca eviri), Paris, Gauthier-Villars ve Mouton, 1968.
Cohen, J., S tru c tu re d u la n g a g e p o tiq u e, Paris, Flammarion, 1966.
Cplapietro, V. M., G lo ssa ry o f S em io tics, New York, Paragon House, 1993.
Coquet, J.-C, 1. S m io tiq u e litt ra ire , Paris, Marne, 1973.
2. (yn.), Sm io tiq u e. L ' c o le d e P a ris , Paris, Hachette, 1982.
3. L e d isco u rs et son s u je t, 2 cilt, Paris, Klincksieck, 1984-1985.
4. Bkz. Arriv, M. ve J.-C. Coquet.
5. L a qu te d u sen s, Paris, P.U.F., 1997.
Cornulier, B. de, T h o rie d u v e rs. R im b a u d , V erla in e , M a lla rm , Paris, Seuil,
1982.
Courts, J., 1. L v i-S tra u ss et les co n tra in tes d e la p en se m yth iq u e, Paris,
Marne, 1973.
2. In tro d u ctio n la sm io tiq u e n a rra tiv e et d is c u rs iv e , Paris, Hachette,
1976.
3. Bkz. Greimas, A. J. ve J.'Courts.
4. L e conte p o p u la ire : p otiq u e et m yth o lo gie, Paris, P.U.F., 1986.
5. S m a n tiq u e d e l' n o n c : a p p lica tio n s p ra tiq u e s, Paris, Hachette, 1989.
6 . A n a ly s e sm io tiq u e d u d isc o u rs, Paris, Hachette, 1991.
7 . D u lisib le a u v is ib le . In itia tio n la sm io tiq u e d u tex te et d e l'im a g e ,
Brqksel, De Boeck Universit, 1995.

Cuddon, J. A., T h e P e n g u in D ic tio n a ry o f L ite ra ry Term s a n d L ite ra ry T h eo ry,
Penguin Books, 3. bask, 1992.
Culler, J., S tru c tu ra lis t P o etics, S lru c tu ra lis m , L in g u istic s a n d th e S tu d y o f L it
era tu re, Ithaca, New York, Cornell University Press, 1975.
Delas, D, ve J. Filliolet, L in g u istiq u e et p o tiq u e,P a r is , Larousse, 1973.
Delcroix, M. ve F. Hallyh (yn.), In tro d u ctio n a iix etu d es litt ra ire s. M th o d es
d u tex te, Paris-Gembloux, Duculot, 1987.
Deleuze, G ., M a rc e l P ro u st et les signes, Paris, P.U.F., 1967; geniletilmi bas
k, P ro u st et les sig n e s, Paris, P.U.F., 1970.
Kaynaka
189
Demanelli, J. ve C. Demanuelli, La traduction: mode d'emploi. Glossaire

analytique, Paris, Masson, 1995.
Derrida, l.D e la grammatologie, Paris, Minuit, 1967.
2. L'criture et la diffrence, Paris, Seuil, 1967. . 3. Positions, Paris, Minuit, 1.972;.' "
. 4. La dissmination, Paris, Seuil, 972.
Dinneen, F. P., An Introduction to General Linguistics, New York, Holt, 1967.

Dosse, F., Histoire du structuralisme, I. Le champ du signe, 1945-1966; II. Le
chant du cygne, 1 9 6 7 nos jours, Paris, La Dcouverte, 1992.
Dubois, J., Grammaire structurale dp franais: la phrase et tes transformations,
Paris, Larousse, 1969.
Dubois, J. ve bakalar, Dictionnaire de linguistique, Paris, Larousse, 1973.

Dubois, J. (yn.), Dictionnaire de linguistique et des sciences du langage, Paris,
Larousse; 1994.
Ducrot, O., 1. Qu'est-ce que le structuralisme? Le structuralisme en linguisti
que, Paris, Seuil, 1968; 2. bask, Points dizisi, 1973.
2. Dire etne pas dire, Paris, Hermann, 1972.
.
3 . Les chelles argumentatives, Paris, Minuit, 198.
4. Les mois du discours (bakalaryla birlikte), Pris, Minuit, 1981.
5. Le dire et le dit, Paris, Minuit, 1985.
6 . Logique, structure, nonciation, Paris, Minuit, 1989.
Ducrot, O. ve T. Todorov, Dictionnaire encyclopdique des sciences du lan
gage, Paris, Seuil, 1972.
Dycrot, O. ve J.-M. Schaeffer, Nouveau dictionnaire encyclopdique des sciences
du langage, Paris, Seuil,1995.
Dumas, J.-L., Histoire de la pense. Philosophies et philosophes 3 . Temps moder
nes, Paris, Tallandier, 1990.
Eco, U., 1. L'uvre ouverte (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1965.
2 . La structure absente (Franszca eviri), Paris, gerure de France,
1972.
3. Lector in fabula ou la coopration interprtative dans les textes narratifs
(Franszca eviri), Paris, Grasset, 1985.
4. "Notes sur la smiotique de la rception" (Franszca eviri), Paris,
Actes smiotiques, Paris, IX, 81,1987 (Trke evirisi: "Alntlama Gstergebilimi stne Notlar", Almlama Gstergebilimi, stanbul, Dz
lem Yay., 1991;eviren: . Rift).
5. Smiotique et philosophie du langage (Franszca eviri), Paris, P.U.F.,
1988.
6 . Le signe (Franszca eviri), Brksel, Labor, 1988.
7. Les limites de l'interprtation (Franszca eviri), Paris, Grasset, 1992.
8 . Interprtation et: surinterprtation (S. ollini, R. Rorty, J. Culler, Ch.
Brooke-Rose ile birlikte) [Franszca eviri], Paris, P.U.F., 1996; (ngi
lizce aslndan yaplm Trke evirisi: Yorum ve Ar Yorum, stan
bul, Can Yay., 1996; eviren: K. Atakay).
Farcy, G.-D., Lexique de la critique, Paris/P.U.F., 1991.
190
Fayolle, R., La critique, Paris, Armand Colin, 1978.

Fishman, J. A., Sociolinguistique, Brksel-Paris, Labor-Nathan, 1971.
Floch, J.-M., Petites mythobgies de l'il et de l'esprit, Paris-Amsterdam, Ha,
ds-Benjamins, 1985.
i
Fokkema, D. W. ve E. Kunne-Ibsch, Thories o f Literatre in the Twentieth
Century, Londra, C. Hurst & Company, 1977.
Fossion, A. ve J.-P. Laurent, Pour comprendre les lectures nouvelles, ParisGembloux, Duculot, 1978.
Foucault, M Les mots et les choses, Paris, Gallimard, 1966.
Franois, D., Franais parl, 2 dit, Paris, SELAF,1974.
Franois, F., 1. L'enseignement et la diversit des grammaires, Paris, Hachettej
1974.
2 . (yn.), linguistique,
Paris, P.U.F., 1980.

^
Frei, H., La grammaire des fautes, Paris, Geuthner-Cerievre, Kndig, 1929;
yeni bask, 1971.
Frye, N ., Anatomie de la critique (Franszca eviri), Paris, Gallimard, 1969.
Fuchs, C. ve P. Le Goffic, Initiation aux problmes des linguistiques contempo
raines, Paris, Hachette, 1975.
!
Calisson, R. ye D. Coste, Dictionnaire de didactique des -langues, Paris, Ha
chette, 1976.
Genette, G., 1. Figures, I, II, III, Paris, Seuil, 1966,1969,1972.
2. Mimologiques, Paris, .SeiiU, 1976.
3. Introduction larchitexte, Paris, Seuil, 1979.
4. Palimpsestes. La littrature au second degr, Paris, Seuil, 1982.
5. Nouveau Discours du rcit, Paris, Seuil, 1983.
6 - Seuils, Paris, Seuil, 1987.
7. Fiction et diction, Paris, Seuil, 1991.
8 . (der.), Esthtique et potique, Paris/Seuil, 1992.
9. Luvre de l'art, 2 cilt, Paris, Seuil, 1994-1997.
Gengembre, G., Les grands courants de la critique littraire, Paris, Seuil, 1996. '
Geninasca, J., 1. Analyse structurale des Chimres de Nerval, Neuchtel, L
Baconnire, 1971.
2. La parole littraire, Paris, P.U.F., 1997.
Genouvrier, . ve J. Peytard, Linguistique et enseignement du franais, Paris,
Larousse, 1970.
Goldmann, L , 1 .L e dieu cach. tude sur l vision tragique dans les "Penses"
de Pascal et dans le thtre de Racine, Paris, Gallimard, 1955.
2. Pour une sociologie du roman, Paris, Gallimard, 1964.
Greimas, A. J.,1. Smantique structurale, Paris, Larousse, 1966.
2. Dmsens, Paris, Seuil, 1970.
3. Maupassant. La smiotique du texte: exercices pratiques, Paris, Seuil,
1976.
4. Smiotique et sciences sociales, Paris, Seuil, 1976.
Kaynaka
191
5. D u sen s II, Paris, Seuil, 1983.

6 . D es d ie u x et d es hom m es (Franszca eviri), Paris, P.U.F., 1985.
7. D e l'im p e rfe c tio n , Prigueux, Fanlac, 1987.
Greimas, A. J. ve bakalar, E ssa is de sm io tiq u e p o tiq u e, Paris, Larousse,
1972.
Greimas, A. J. ve J. Courts, S m io tiq u e. D ic tio n n a ire ra iso n n d e la th orie d u
la n ga ge, 2 cilt, Paris, Hachette, 1979-1986.
Greimas, A. J., . Landowski ve bakalar, In tro d u ctio n l'a n a ly se d u d is
co u rs en scien ces socia les, Paris, Hachette, 1979.
Groupe d'Entrevemes, 1. S ig n e s et p a ra b o les, Paris, Seuil, 1977.
2. A n a ly s e sm io tiq u e d es tex tes, Lyon, P.U.L., 1979.
Groupe p, 1. R h to riq u e g n ra le, Paris, Larousse, 1970; 2. bask, Paris, Seuil
(Points dizisi), 1982.
2. R h to riq u e d e la p o sie, Brksel, Complexe, 1977.
Guillaume, G., 1. L a n ga g e et scien ce d u la n g a g e, Paris, Nizet-Qubec, Les
Presses de l'Universit Laval, 1964.
2. Leon s d e lin g u istiq u e : srie A , 19 4 6 -19 4 8 . S tru c tu re sm io lo g iq u e et
stru c tu re p sy c h iq u e d e la la n g u e, Paris, Klincksieck, 1971.
3. Leo n s d e lin g u istiq u e : s rie B , 19 4 8 -19 4 9 . P sych o systm a tiq u e d u la n
g a g e. P rin c ip es >m thodes et a p p lic a tio n s, I, Paris, Klincksieck, 1971.
Guillaume, M. (yn.), L ' ta t d es scien ces socia les en F ra n c e , Paris, La D
couverte, 1986.
Guillemin-Flescher, J., "Traduction", E n cyclo p d ia U n iv e rs a lis, cilt 22, Paris,
1996.
Guiraud, P., La sm io lo gie, Paris, P.U.F. (Que sais-je? dizisi), 1971 (Trke
evirisi: G sterg eb ilim , Ankara, mge Kitabevi, 2. bask, 1994; eviren:
M. Yaln).
Guiraud, P. ve P. Kuentz, La s ty listiq u e , Paris, Klincksieck, 3. bask, 1975.
Hagge, G , I .L a stru c tu re d es la n g u es, Paris, P.U.F. (Que-sais-je? dizisi),
1982.
2. L 'h o m m e d e p a ro les: co n trib u tio n lin g u istiq u e a u x scien ces h u m a in es,
Paris, Fayard, 1985.
3. L e fra n a is et les si c les, Paris, Odile Jacob, 1987.
Hamon, Ph., 1. In tro d u ctio n l a n a ly se d u d e sc rip tif, Paris, Hachette, 1981.
2. Texte et id o lo g ie, Paris, P.U.F., 1984.
Harris, Z. S., 1. S tru c tu ra l L in g u istic s, Chicago-Londra, The University of
Chicago Press, 8 . bask, 1969.
2. N o tes d u co u rs d e sy n ta x e (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1976.
Helbo, A., (yn.), L e cham p sm io lo g iq u e, Brksel, Complexe, 1979.
Hnault, A., 1. L es e n je u x d e la sm io tiq u e, Paris, P.U.F., 1979.
2. N a rra to lo g ie, sm io tiq u e g n ra le (L es e n je u x d e la sm io tiq u e, 2 ) Paris,
P.U.F., 1983.
3. H isto ire d e la sm io tiq u e, Paris, P.U.F. (Que sais-je? dizisi), 1992.
192
: X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar:
Hjelmslev, L., 1, Le langage (Franszca eviri), Paris, Minuit, 1966.

, 2. Esais linguistiques ( yaz Franszca eviri), Paris, Minuit, 1971.
3. Prolgomnes une thorie du langage (Franszca eviri), Paris, Mi, nuit, 1968-1971.
^
4. Nouveaux essais,Taris, P.U.F., 1985.
Huck, G. J. ve J. A. Goldsmith, Jdeology and Linguistic Theory. Noam
Chomsky and Deep Stucture Debates, Londra-New York, Routledge,;
1995.
. ' : }
Ingarden, R., Luvre d'art littraire (Franszca eviri), Lozan, L'ged'Hptune, 1983.
;
. Iser, W., Lacte de lecture, thorie de l'effet esthtique (Franszca eviri), Brk' sel, Pierre Mardaga, 1985.
Jacob, A., 1. o o points de vue sur le langage (A. Jacob'un derledii ve suri*
duu 270 metin), Paris, Klincksieck, 1969.
2. Gense de la penselinguisiique, Paris, Armand Colin, 1973.
3. Introduction la philosophie du langage, Paris, Gallimard, 1976.
Jakobson, R., 1. Langage et aphasie (Franszca eviri), Paris^ Minuit, 1963.
2. Essais de linguistique gnrale (Franszca eviri), 2 dit, Paris, Minuit,
1963-1973.
3. Questions de potique (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1973.
4. "Coup d'il sur le dveloppement de la smiotique", Bloomington, Ind., Research enter for Language and Semiotic Studies, 1974. .
5. Une vie dans le langage. Autoportrait d'un savant (Franszca eviri),
Paris, Seuil, 1984.
6 . Russie folie posie (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1986.
V,
Jauss, H. R., Pour Une esthtique de la rception (Franszca eviri), Paris, Gal
limard, 1978.
Jespersen, O., 1. Language, its Nature, Development and Qrigin, Londra, Aie,
len ve Unwin, 1922v
2. La philosophie de la grammaire (Franszca eviri),Paris, Minuit,-1971.
3. La syntaxe analytique (Franszca eviri), Paris, Minuit, 1971.
Jolies, A , Formes simples, Paris, Seuil, 1972.
Julliard, J. ye M, Winock (yn.), Dictionnaire des intellectuels franais, Paris,
Seuil, 1996,
.
Kalinowski, G., Smiotique et philosophie, Paris-Amsterdam, Hads-Benjamins, 1985. .
Iibdi-Varga, A., L Rhtorique et littrature. tudes d structures classiques,

Paris, Didier, 1970.
2. Discours, rcit, image, Brksel, Mardaga, 1989.
Kristeva, J., 1. Semeiotike. Recherches pour une smanalyse, Paris, Seuil, 1969.
2. Le texte du roman, La Haye, Mouton,1970.
. 3. Larvolution du langage potique, Paris, Seujl,1974.:
4. Le langage, cet inconnu, Paris, Seuil, 1981.
Kaynaka
19*3
Labov, W., 1. Sociolinguistique (Franszca eviri), Paris, M inuit, 1976.

2.:Leparlerordinaire (Franszca eviri),T aris,M in u it, 1978.
Laorn, ).,, Les quatre conceptsfondamentaux de la psychanalyse (Le Sm inaire,
Livre X I), Paris, Seuil, 1973.
L ad m iral,J.-R ., 1. Traduire: thormes pour la traduction, PSeris, Payot, 1979;
gzden geirilm i ve yeni b ir nszle geniletilm i yeni b ad a, Paris,
Gallimard, 1994.
2 . 'Traductologiques",Leyraq*HS dans le monde, Paris, H achette, aus1
tos^ yll 1987 (eviriye D niifzelsays).
3. La traductologie: de l tinguistiqtu b philosopfae TappoTt de synr
thse) [oaltlm m etin], Paris, 1994.
, Ladm iral, J.-R . ve E. M . Lipiansky, La communication interculturelle, Paris,
Arm andCoBn, 1989. ^
La linguistique (ortak yapt), Paris, Larousse (Encydopohe dizisi), 1977.
La linguistique, Paris, haries-H enri Favrod, 1978.
Landowski, ./I.La socitrfldtie,Paris, Seuil, 1989.
2. (yn.) Lire Greimas, Limoges) P ressesU jtiversitaires de lim oges,
'':v::;l
9
9
7
.
/
'
,/
3. Prsences de Vautre, Paris, RU JF., 1997,

'
Larivaille, P., "L'analyse (morpho)logique du rd t", Potique 19, Paris,
Seuil, 1974.
. VLefebvre, H ., L'idologie structuraliste, Paris, Anthroposi, 1971, (Au-del du
structuralisme!} yeni bask, Points dizisi, 1975. ,
Lefebvre, M .-J., Structure du discours de la posie W du rcit, J'ieuchtel, La
Baconnire, 1971.
Lepschy, G. C., La linguistique structurale (Franszca evirip Paris/ Payot,
. 1976.
,V
;
Lvi-Strauss, C ., 1, Anthropologie structurale, Patis; Plon> 1958.
2 . A n th n ^ l^ striictunfe
Paris, Plpn, 974;
*
Lvy, B.-H ., Les aventures de la libert, Paris, G rasset ve Fasquelle, 1991.
Lotman, V. M ., 1 * La structure du texte artistique (Franszca eviri), Paris,
Gallimard, 1973.
2. Esthtique et smiotique du cinma (Franszca eviri), Paris, ditions
Sociales, 1977.
,
Lyons, J., 1. Linguistique gnrale (Franszca viri), Paris, Larousse, 1970
(Introduction io heoretiCal Linguistics adl ngilizce aslndan yaplan
Trke evirisi: Kuramsal DilbiUmeGiri, Ankara, T.D.K. Yay., 1983;
. e\ren:A..Kocariari).:,;.:r,,':';',
2 . lments de smantique (Franszca eviri), Paris, Larousse, 1978.
, 3. Smantique linguistique (Franszca eviri); Paris, Larousse, 1980.
: Mahmoudian, M ., Les modalits nominalesnfranais, Paris, P.U.F., 1970.
M aingueneav D ., 1. Initiation aux mthodes de lanalyse du discours, Paris,
H achette, 1S76.
194
2. lments de linguistique pour le texte littraire, Paris,Dunod, gzden

geirilmi ve geniletilmi 3. bask, 1993.
3. dnonciation en linguistique franaise, Paris, Hachette, yeti bask,
1994.
\
4. Aborder la linguistique, Paris, Seuil, 1996.
Malmberg, B., Les nouvelles tendances 4e la linguistique (Franszca eviri),
s Paris, RU.F., 2. bask, 1968.
vlan, P. de, A ll g o rie s d e la lectu re. L e la n g a g e fig u r chez R o u ssea u , N ietz sch e,
R ilk e et P ro u st (Franszca eviri), Paris, Galile, 1989.
Marcellesi, J. B. ve B, Gardin, Introduction la sociolinguistique, Paris, La
rousse, 1974.
Marcus, S., La smiotique form elle du folklore, Paris, Klincksieck, 1978.
Marin, L., 1. tudes smiologiques. critures, peintures, Paris, Klincksieck,
1971. .'
2. Smiotique de la passion. Topiques et figures, Paris, Aubier-Montaigne, 1971.

3. Le rcit est un pige, Paris, Minuit, 1978.
Marouzeau, J., Lexique de la terminologie linguistique, Paris, Geuthner, 1931;
2. bask, 1951.
Martinet, A., 1. xonomieds changements phontiques. Trait de phonologie diachronique, Bem, A. Francke, 1955.
x
2. La desriptioh phonologique avec application au parler franco-provenal
dHauteville (Savoie), Cenevre, Droz ve Paris, Minard, 1956.
3. lments de linguistique gnrale, Paris, Armand Colin, 1960 (Trke
yirisi: ilevsel Genel Dilbilim, Ankara, Birey ve Toplum yay., 1985;
eviren: B. Vardar).
4. La linguistique synchronique, Paris, P.U.F., 1965.
5. (yn.), Le langage, Paris, Gallimard, Encyclopdie de la Pliade, 1968.
. 6. La franais sans fa rd ,V aris,F.U.F.,1969.
7. (yn.), La linguistique. Guide alphabtique, Paris, Denol, 1969.
...
,8 . Studies in Functional Syntax/tudes d syntaxe fonctionnelle, Mnih, ;
Wilhelm Fink, 1975.
9. (yn.), Grammaire fonctionnelle du franais, Paris, CREDIF, 1979.
10. Syntaxe gnrale, Paris, Armand Colin, 1985.
11. Des steppes aux ocans. L'indo-europen et les "Indo-Europens", Paris,
Payot, 1986.
12. Fonction et dynamique des langues, Paris, Armand Colin, 1989.
13. Mmoires dun linguiste, Paris, Quai Voltaire, 1993.
ylartinet, J., Clefs pour la smiolqgi, Paris, Seghers, 1973.
I
Mauron, Chv 1. Des mtaphores obsdantes au mythe personel. Introduction la
psychocriiique, Paris) Jos Corti, 1963.
2. Psychocritique du genre comique, Paris, Jos Corti, 1964.
Meilet, A., Linguistique historique et linguistique gnrale, Paris, Champion,
2 cilt, 1921,1936; yeni bask, 1952-1958.
Kaynaka
195
Mltinski, E., "L'tude structurale et typologique du conte", Morphologie

du conte (V. Propp), Paris, Seuil, 1970 (Points dizisi, 1973).
Meschonnic, H., Pour la potique, 4 cilt, Paris, Gallimard, 1970-1977.
Metz, Ch., 1. Essais sur la signification du cinma, Paris, Klincksieck, 1968.
2. Langage et cinma, Paris, Larousse, 1971.
3. Essais smiotiques, Paris, Klincksieck, 1977.
Morris, Ch. W., 1. "Foundations of the theory of signs", International
Encyclopedia o f Unified Science, 1938.
2. Signs, Language and Behaviour, Englewood Cliffs, N. J., PrenticeHall, 1946; yeni bask, 1955.
Mounin, G., 1. Les Belles infidles, Paris, Cahiers du Sud, 1955; yeni bask,
Lille, Presses Universitaires de Lille, 1994.
2. Les problmes thoriques de la traduction, Paris, Gallimard, 1963; yeni
bask, Tel dizisi, 1980.
3. Elistoire de la linguistique, des origines au XXe sicle, Paris, P.U.F.,
1967; 2. bask, 1970.
4. Clefs pour la linguistique, Paris, Seghers, 1968; yeni bask, 1971.
5. Introduction la smiologie, Paris, Minuit, 1970.
6. Clefs pour la smantique, Paris, Seghers, 1972.
7. (yn.), Dictionnaire de la linguistique, Paris, P.U.F., 1974; yeni bask,
Quadrige dizisi, 1993.
8. La linguistique du XXe sicle, Paris, P.U.F., 1972; 2. bask, 1975.
Nef, F. (yn.), Structures lmentaires de la signification, Brksel, Complexe,
1976.
Nida, E. A., Toward a Science o f Translating, Leiden, Brill, 1964.
Osgood, Ch. E. ve bakalar, The Measurement o f Meaning, Urbana, Univer
sity of Illinois Press, 1957.
Pariente, J. C ve G. Bs, La linguistique contemporaine, Paris, P.U.F., 1973.
Parret, H., Prolgomnes la thorie de l'nonciation. De Husserl la pragma
tique, Beme-Francfort-s. Main-New York-Paris, Peterlang, 1987.
Parret, H., H.-G. Ruprecht ve bakalar, Exigences et perspectives de la smioti
que. Recueil dhommages pour Algirdas Julien Greimas /Aims and Prospects
o f Semiotics. Essays in honor o f Algirdas Julien Greimas, 2 dit, AmsterdamPhiladelphia, John Benjamins Publishing Company, 1985.
Pavel, T., 1. La syntaxe narrative des tragdies de Corneille, Paris, Klincksieck,
1976.
2. Le mirage linguistique. Essai sur la modernisation intellectuelle, Paris,
Minuit, 1988.
Peirce, Ch. S., crits sur le signe (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1978.
Perrot, J., La linguistique, Paris, P.U.F. (Que sais-je? dizisi), 8. bask, 1969.
Pottier, B., 1. Prsentation de la linguistique, fondements d'une thorie, Paris,
Klincksieck, 1967.
2. (yn.), Le langage, Paris, Centre d'Etude et de Promotion de la Lec
ture, 1973.
19 6
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstcrgebilim Kuramlar
S.Linguistiquegnrale, Paris,Klincksieck, 1974.

4. (yn.), Lesscierices du langage en France au XXe sicle, Paris, Sriaf,
5. Thorie etamlyse en linguistique, Paris, Hachette, 1987.
Smantiquegnrale, Paris, P.U.F., 1992.
Poulet, ., 1. (yh.); tes cheminsactuels de tacritique, Paris, Plon, 1971.
2 ,1 onsdencecritique, Paris/Jos Corti, 1971.
S.Laposieclate, Paris, P.U.F.,1980.
Prieto,L. J.> ^. Messages et signaux, Paris, P.U.F., 1966.
2.
tudes de linguistique et de smiologiegnrales, Paris, Droz, 1975.
Propp, y-'
Morphologie du conte (Franszca eviri), Paris, Seuil, 1970,.
(Trk eyirisi: Masaln Biimbilimi, stanbul, BFS yay., 1985; eviren:
M .Rifat-S.Rifat).
--4
Les racmes historiques du conte merveilleux (Franszca eviri), Paris,
Gallimard, 1983.
3, Lesfies agraires russes (Ransizca eviri), Paris, M aisonneuveet L a -;
rose, 1987.
;: /
Rastier, F., 1. Essaisde smiotiqUediscursive, Paris, Marne, 1973.
2Smantique interprtative, Paris, P.U.F., 1987.
V?
3. Smantique et recherches cognitives, Paris, P.U.F., 1991.
Rcanati, F./l. La transparence et l'nonciation. Pour introduire lapragma-
%,Pa^^
, '
2. Les noncs performatifs. Contribution lapragmatique, Paris, Minuit,

1981. ' ' '
''H
Reichenbach, H.
Paris, Flammarion, 1955 (Trke evirisi: Btmel Felsefinin Douu,
stanbul, Remzi Kitabevi, 1981; eviren: C. Yldran).
Rey-Debove,J., i.temetalangage, Paris, Le Robert, 1978.
2. Smiotique, Leidque, Paris, P.U.F., 1979.
Richard, J.-R , 1. Posie et profondeur, Paris, Seuil,1955; Points dizisi; 1976.
2 ,Mictolectw*s,Pa^
Ricur, P.,1. De %terprtqtion,Pods,Se[iil,T965.

(
2. 1^ conflit des interp^tjtins, Paris, ^
: 3:j4 mtaphoreb i ^ | ^ ^ ;'u ^ :1973,' >i
. Temps et rcit, Paris, Seuil, 3 d it, 1983,1984,1983, Points dizisi, 1991.
S. Du texte l'action, Paris,Seuil,1986.
; ;6. Sairmme comme m autreyParis, Seuil, 1990.
7 . Lectures, tA,S, Paris, Seuil, 1991-1994.
Rifat, M.,i.YaztnsalBtik sfneAkftrjaiar,stanbul, 1976.
2. Roman Kurgusu ve Yaptstd zmlerHerMichel ButoT'un Deiimi, s
tanbul,..Y.D.Y.O. Yay, 1978.
//v- ' ' v :
3. "Essai d'analyse smiotique d'un conte: le s trois devins"*. Degrs,
23, Brksel, 1980, s. e l-e l 6.
Kaytaka ;
19 7
4. GenelGstergebilim Sorunlar: Kuramve Uygulama, stanbul, Alaz

Yay., 1982; gzden geirilmi 2. bask, stanbul, Szce Yay., 1986.
5. Dilbilim ve Gstergebilini Kuramlar (Tem elM etinlerin evirisiyle
Birlikte), stanbul, YazkoYay., 1983.
6. "Rflexions smiotiques sur l pratique et l'enseignement de la tra
duction", Lefranais dans le monde, Paris, Hachette> austos-eyll 1982
(eviriye Dn zel says), s. 33-39.
7. Dilbim ve Gstergrinliminada Kuramlan/stanbul, Dzlem Yy.,
1990. . :
" V
:
8.
Gstergebil7mnABC'si,stonb\,SimaviYay.,\992.
9. HomoSemioticus, stanbul, Yap Kredi Yay., 1993; 2. bask, 19%.

10. Gstergebilimcinin Kitab (Gsfergebilimm ABCsfnin gzden gei*
rilmi ve geniletilmi biimi),stanbul, Dzlem Yay.,1996.
11. "A la rechedte de Tidentit narrativo^liscursiW du T e tit Chape
ron Rouge' de O taries Perrault Une mise en uvre de procdures
d'analyse smiotique", Multiculturalism: Idenlity and Othemess/Multiculturalisme: Identitet altrit (yay. haz.: N. Kuran-Buroh), stan
bul, Boazii Univesity Press, 1997, s. 169-185.
12. Gsterge Avcdan. nri Okuyan airler i , stanbul, Kap KrediYay.,
: 1997. :
. , ''
Rifat, M., S. Rifat, ve bakalar, Dtfbfflmve Gstergebilim Terimleri (Franszca-Trke/ngilizce-Trke/talyanca-Trke), stanbul, Szce Yay.,
. . 1 9 S 3 , ;
Rifat, M. (yay. haz.) ve bakalar, eviri ve eviri Kuram stne Sylemler,
stanbul, Dzlem Yay., 1995.
.
Rifat, M. (yay. haz.) ye bakalar. Eletiri ve Eletiri Kuram stne Sylem
ler, stanbul, Dzlem Yay., 1996.
'
^
Riflaterre, M , 1. Essais de stylistique structurale, Paris, Flanunarion, 991; ^
3 . Smiotique de la posie (Sentiotics ofPtry'mn Franszca evirisi), Pa
ris, Seuil, 1983.
gousset, J., 1. Forme et signification. Essais sur les structures littrairesde Cr-i,
neitle Claudel, Paris, Jos Corti, 1962.
Russ, J., ictionnairede philosophie, Paris, Bordas, 1991.
Ruwet/N., Langage, niusique, posie, Paris, Seuil, 1972.
Sapir, E., 1. Languge, Harcourt, Brace and World, 1921.
.2 . Linguistique (Franszca eyiri), Paris, Minuit, 1968.
Saussurfe, F; de, Cours de linguistique gnrale (T. de Mauro'nun hazrlad -, .
eletirili bsn), Paris, Payot, 1972 (Trke evirisi: GWelDibitim
:..,[y-erlert, 2 d l t , Ankara, T.D.K. Yay.,1976^1978; 2. bask, Ankara/Birey
. ve Toplum Yay, 1985; eviren: B. Vardar).
Schff, ., Langage et connaissance (Franszca eviri), Pari8, Anthinpos,
1969;Poihtsdizfei, 1974.
'
198
Thories of Translation. An. Anthology of Essay

front Dryuen toDerrida, Chicago-Londra, The University of Chicago
Schulte, R. ve) J. Biguenet,
Press, 1992.
'>)/: '
: ^ .
Searle, J. R;, 1. Les actes de langage (Franszca eviri), Paris, Hermann, 1972.
2. Sens et expression (Franszca eviri), Paris; Minuit; 1982.
Sebeok, T. A., 1. "Semiotics: A Survey of the State of the Art", Current
Trends in Linguistics, (yay. haz : T. A. Sbeok), cilt 12, L Hye-Pris,
; Mouton, 1974,s . 211-264. .
2. (yn), Encyclopdie pictionary of SemioUcsf 3 dit, Berlin-Nw

York-Amsterdam, Mouton de Gruyter, 1986.
Sebeok, T. A. ye J. Umiker-Sebek, The Setnioti Web 1987, Beriin-New
York-Amsterdam, Mouton de Gruyter, 1988,
Sechehaye, ., Essai sur la structure logique de la phrase, Paris, Champion, j
1926; yeni bask 1950.
v
Spitzer, L., tudes de style, Paris, Gallimard, 1970.
Starobinski, J., Les mots sous les mots, Paris, Gallimard, 1971.
$
Tadi, j.-Y., La critique littrairea XX? sicle,. Paris, Belfond,1987.
Tchekhoff, C., Auxfondementsde lasyntaxe: Vergatif, Paris, P.U.F., 1978;
Tel Quel, Thorie d'ensemble, Paris, Seuil, 1968.
Tesnire, L., lments de syntaxe structurale, Paris, Klincksieck, 1959; 2. bas
k ,1976.'
' :
Todorov, T., 1. (dr.), Thoriede,la littrature. Textesdesformalistes russes, Pa
ris, Seuil, 1965 (Trke evirisi: Yaz Kuram. Rus BiimcUerinin Metinleri, stanbul, Yap Kredi Yay., 1995; eviren: M. Rifat-S. Rifat).
2. Littratureet signification, Paris, Larousse,1967.
3. Qu'est-ce que te structuralisme? 2. Potique, Paris, Seuil, 1968; 2. bas
k, Points dizisi/1973.
4. Grammairedu Dcamron, La Haye, Mouton, 1969.
5. Introduction la littraturefantastique, Paris, SeM, 1970.

6. Potiquede laprose, Paris, Seuil, 1971.
7. Bkz. Ducrot, O. ve T. Todorov.
8. Thories du sipufrole, Paris, Seuil, 1977.
9. Symbolisme et interprtation, Paris, Seu il,1978.

10. Lesgenre du discours, Paris, Seuil, 1978.
11; Mflwil Bakhtitte, le principe dialogique, Suivi de crits du Cercle de
BdlshHhe,Paris, Seuil, 1981.
12. Critique de lacritique, Paris, Seuil, 1984.
13. Nous et les autres. La rflexionfranaise sur la diversit humaine, Pa
ris, Seuil, 1989.
14. Les piordlesde lhistoire, Paris, rasiset,1991.
15. Uni tragdie franaise. t 44: scnes de guerre civile,Paris, Seuil;
' 1994.
.
; "
.' v
:
16. La oie commune. Essai d'anthropologtegnrale, Paris/Seuil, 1995.
Togeby, K., Structure immanente de la langue franaise, Paris, Larousse, 2.
bask, 1965.
Kaynaka
199
loubetzkoy, N., Principes de phonologie (Franszca eviri), Paris, KlinckSieck, 1957; 2. bask, 1970.
Uldll, H. J., OutlinecfGlosetntics, Travaux du cercle linguistique de Copen
hague dizisi, cilt X / l, Kopenhag, 1957.
Van Dijk, T. Av "Grammaires textuelles et structurs narratives" Smiotir
que narrative t textuelle, (yn.: G. Chabrol),Paris, Larousse,1973.
Vendryes, J., Lelangage. Introduction linguistique l'histoire, Paris, Albin
Michel, 1968 (L'volution de l'humanit, 1978).
Victoroff, D. La publicit et limage. L'image de la publicit, Paris, Denoh
Gonthier, 1978.
Vinay, J.-P "La trdctipn humaine". Le langage (yn.: .. Martinet), Paris
Gallimard, Encyclopdie de la Pliade, s. 729-757.
V na#J. tR V J. Darbelnet, Stylistique compare dufranais et de VatigldisPa
ris* Didier, 1958; gzden geirilmi ve dzeltilmi yani bask, Pris,
y' Didier, 1973.
YJalter,tyj Laphondpf dufranqis, Paris, FXJ.R,t977.

Walter, H , ve G. Walter, Bibliographie dAndr Martinet et comptes rendus de
ses oeuvres (B. Barr ve F. Rouiller ile birlikte; yaamyks: J. Marti*
net), LouvainrParis* Peeters, 1988.
Wartburg, W. von, Problmes et mthodes de la linguistique (Franszca eviri),
Paris, P.U.F., 1963, ?. bask 1969.
Wellek, R. ve A. Warren, La thorie littraire (Franszca eviri), Paris, Seuil,
1971 {Theory ofLiteratre adl ngilizce aslndan yaplan Trke eviri
si: Yazn Kuram, stanbul, Altn Kitaplar Yay., 1982; eviren: Y. Sah
man- S. Karantay).
Zilbebeg, G , Une lecture des 'Fleurs du mal de Baudelaire, Paris, Marne,
1972.
v
.. , .
"'Vv
.
Zumthor, P., 1. Langue, texte, nigme, Paris, Seuil, 1975
2. Introduction taposie orale, Paris) Setl, 1983.
Communications, Paris, Seuil.
Degrs, Brksl.
Documents (Actes smiotiques), Paris, E.H.E.S.S.
Langages, Paris, Didier-Larousse.
Languefranaise, Paris, Larousse.
Le Bultetin (Actes smiotiques), Pari?, UM&S.SLefranais dans le monde, Paris, Hachette.
NouveauxActes smiotiques, Universit de Limogs, PLM.
Potique, Paris,-Seuil.
Pratiques, Metz.
Semiotica, La Haye, Mbutori
Trke'de Balca Dilbilim ve

Gstergebilim almalan
i.
zgn Yaptlar
Adal, Ov Trkiye Trkesinde Biimbirimler, Ankara, T .D X Yay., 1979.

'A3sMa^t>-, p AnatMimi ve Tilrk Anlambilimi, Ankara* A.J.D.T.C.F. Yay.,
1. b ask ,1971; 2. bask 1978.
2. Her Ynyle Dil. Ana izgileriyle Dilbilim, Ankara, T.D.K. Yay., Bdit,
1977,1980,1982.
3. Trke'nin Gc, Ankara, Bankas Yay., 1987..
4. iir Dili ve Trk iir DiU, Ankara, Arkada Kltr Merkezi, 1993.
. Bakan, ., 1. Fonemik Tahlilde Kstaslar Meselesi, stanbul, stanbul Matba
as, 1955.
' - ...
/
2. lengistik Metodu, stanbul; alayan Kitabevi, 1967; 2. bask, Mar
mara niversitesi Vakf, 1998.
3. Yabana-Dil retimi. tOdder ve zmler, stanbul, .. Ed. Fak. Yay.,
1969,
- ' :
4. Bildiriim. tnsan-Dili ve tesi, stanbul, Altn Kitaplar, 1988.
Batuhan, H. v e % Grnbe, Madem Mantk, A nkara,0 1 5 X 0 . Fen ve Ed.
Batur/E., l.Tahtn Trvya. Eletirel Araftrmalar, stanbul, Yazko Yay., 1981.

2. Estetiktopya, stanbul, BFYay., 1987.
3 . /afcz7 Yaz/an, stanbul, YapKrediYay.,1995.
Bayrav, S * 1, Yapsni DiBrimt, ttanbul, fe; Ed. Fak; Yay, 1$69.
2. Filolojinin Oluumu. ada Dilnlim-Betir Sorunlar, ., Ed. Fak.
Yay., 1976.
Bayrav, S., N. Gnde; G. Ik ,S .R ifa t, "Gstergebilimsel Uygulamalar",
DilbtmI, stanbul ..Y.D.Y.O. Yay., 1976, s. 72-14.
Bker, S., 1 . Sinetmda Anlam Yaratma, stanbul, M illiyet,Yay, 1985.
2. Sinema Dili zerineYazlar, Ankara, Dost Kabevi Yay., 1985.
Demircan, .> Trkiye Trkesinin Ses Dzeni,
202
XX. Yzylda Dilbilim ve Gstegebilim Kuramlar
Dilaar, ., Dil, Diller ve Dilcilik, Ankara, T.D.K. Yay., 1968.

DilbilimTerimleri Szl,Arikara, T.D.K, Yay., 1949.
Dilbilim ve Dilbilgii Terimleri Szl (ortak yapt), Ankara, T.D.K. Yay.,
1980. ]
/.
Ete, E, Dram Sanatt. Gstergebilimsei Bir Yaklam, stanbul, Yap Kredi Yay.,
1993.
'
.
Erkman, R, GstergebiHme Giri, stanbul, Alan Yay., 1987.
Erkrtan-Akerson, F. ve . zil, Trke'de'Niteleme. SfatIlevli Yan Tmceler}
stanbul, Simurg Yay., 1998.
Gktrk, A., 1. Okunu Ura, stanbul, ada Yay., 1979; yeni bask, s
tanbul, Yap Kredi Yay., 1997.
2. eviri: Dillerin Dili, stanbul, ada Yay., 1986; yeni bask, stanbul
Yap Kredi Yay., 1994.
Grnberg, T.; Anlam Kavram zerine Bir Deneme,Ankara,A..D.T.C.F.
Yay., 1970.
/ / ,;V:' V ,i
Ik, G., Montale'nin $ir Evreninde Anlamsal Yaplar, stanbul, .. Ed. Fak.
Yay., 1978.
_
V.:Y Moran, B., Edebiyat Kutiptlan ve Eletiri, stanbul, Ceti Yay, 8.bask, 1991; i
zek, V., Mimarlkta Gsterge ve Simge. Eik AamasimnBetirlenmesi, Habr
zon, Karadeniz Teknik . n. ve Mim. Fak. Yay., 1980.
, \
Rifat, M., bkz. yukanda Kaynaka blm.
561en, N-, Syleyi Sesbilimi, Akustik Sesbilimi ve Trkiye Trkesi, Ankara,
'
T.D.K. Yay., 1979. .
: ,
Szer, v Anlayan Tarih. DdbTariklikisi Ozeriie Biripteteme, stanbul, Yaz-;
ko Yay.,1981.
\
Vardar, B. Dilbilimin TemclKubramve tikeleri, Ankara/ TDJK. Yay., 1982.
Ycel, T., 1. Ahlat Yerlemleri, stanbul, Ada Yay., 1979; 2. ve 3. bask, Ifcp
ICredi Yay, 1992 ve 1995.
"
2. Yapsalclk, stanbul,Ada Yay., 1982.
Yaznn Snrlan, stanbul, Adam Yay., 1982.
4. Eletirinin ABG'si, stanbul, Simavi Yay., 1991..
Yksel, A., Yapsalclk ve Bir Uygubma. Melih Cevdet Andy Tiyatrosu tr
ne, stanbul,Yazko Yay., 1981; 2. bask, Ankara, Gndoan Yay.,1995
2. e v iri Yaptlar .
Barthes,R. 1. Gstetgebilimlkelerii<p\irm:M.RifabS. Ifat),stanbul, Soz^
ce Yay., 1986.
2. Anlatlarn' Yapsal zmlemesine Giri ({eviren: M. Rifat-S. Rifat),
^tabul, Gerek Yay., 1988.
3. Yaznn Sfr Derecesi (eviren: T. Ycel), stanbul, Metis Yay., 1989.
4 . ada Sylenler (eviren: T. Ycel), stanbul, Hrriyet Vakf Yay.,
1 9 9 $ MetisYay., 1998.
, Trkede Balca Dilbilim ve Gstergebilim almalar

. .
5. Bir
Ak eytaninden Paralar (eviren:
20 3
T. Ycel), stanbul, Metis
V
6. Gstergepilimsel Serven ieviren: M. Rifat-S. Rifat), stanbul, Yap
Kredi Yay., 1995 (Gstergebilim tikeleri ve Anlatlarn Yapsal zimdemesine Giri ilebirlikte), stanbul, Yap KediYay., 1993; 3. bask, 1997.
7. Eiffel Kulesi (evirem M. Rifat-S. Rifat), stanbul, yieyler Yay., 1996.
8. Gstergelet mparatorluu (eviren: T. Ycel), stanbul, Yap Kredi

Yay., 1996.
\
9. Roland Barthes (eviren: S. Rifat), stanbul, Yap Kredi Yay., 1998.
Benveniste, t..,GenelDilbilim Sorunlar (eviren: E.Oztokat), stanbul, Yap
Kredi Yay., 1995. :
Derrida, J., Gstergebilim ve Gramatoloji (eviren: T. Akin), stanbul, Afa
' Yay., 1994.
; ; V ;
Eco, U., 1. Admlama Gstergebim (eviren: S. Rifat), stanbul, iizlem.
/ Yay., 1991.
"/ ' .
\
, V-_,'
2. Anlat Ormanlarnda Alt Gezinti (eviren: K. Atakay), stanbul, Can
: Yay., 1995.
/ '
3. Yorum ve An Yorum (eviren:. K. Atakay), stanbul, Can Yay., 1996,
Guiraud, P,, 1. Anlambilim (eviren: B. Vardar), stanbul, Geliim Yay., 1975.
2. Gstergebilim (eviren: M. Yaln), Ankara, mge Kitabevi, Z bask,
1994.
"
Jakobson, R., Sekiz Yaz (eviren: M. Rifat-S. Rifat), stanbul, Dzlem Yay,,
Lyons, J., Kuramsal Dilbilime Giri (eviren: A, Kocaman), Ankara, T.D.K.
. Yay, 1983.
' '
. .
Martinet, A., levsel Genel Dilbilim(eviren: B. Vardar), Ankara, Birey ve
Toplum Yay,, 1985.
Nida, R A ., Dilbilim zerine Tartmalar (eviren: . Bakan), stanbul, ..
Ed. Fak. Yay., 1973.
Propp, V., Masaln Biimbilimi (eviren: M. Rifat-S. Rifait), stanbul, BFS
Yay., 1985.
Saussure, F. dt, Genel Dilbilim Dersleri (eviren: B. Vardar), Ankara, TSD .K
Y a y .,2 lt, 1976-1978; 2. bask,Ankara, Birey ve Toplum Yay.,1985.
Tdgdorov, T. (der.), Yazm Kuram. Rus Biimcilerinin Metinleri (eviren: M.
Rifat-S. Rifat), stanbul, YapKredi Yay., 1995.
VVdlek, R. Ve A. Vharren^Yazn Kuram (eviren: Y. Salman-S. Karantay), stanbul, Altn Kitaplar, 1982.
[Aynca bkz.: D: Aksan (yay haz.), DilbilimSekisiGnmz Dilbilimiylel

gili Yazlardan Semeler, A nkara,TD .K. Yay, 1982; M. Rifat, Dilinim ve
Gstergebilim Kuramlar (Temel Metinlerjnevirsiyle Birlikte), stan; bul, Yazkp Yay., 1983; B.
KuramcV , lardan Semeler, Ankara, T.D.K. Yay., 1983; T. Ycel (haz- ve ev.), Yaa
; ve Yorum. Roland Barthes'tati Seme Yazlar, stanbul, Metis Yay, 1990.1
Kavramlar
D izini
aklayc yapsalclk/ 63
ad, 72,139
adbilimselinceleme, 91
ad dizim i,72
ad. tmcesi, 86
z,95 '
azsl,'36 .
aksiyom, 1 7 8
aksiyomatik, 178
aktana, 85,86
aktartna (F t etnprutit), 102
aktarma (Fr. translation),^5-86
alan almas, 64
..alla, 37
almlama, 13$
'
almlama estetii, 14,122,125,149151
almlama gstergebilis, 149
altbileen, 7G/,73 ,
altmetin, 133
ampirik, 43
anagram ,21
analitik felsefe, 90
anlam, 52,71,73-74,78,81-83
anlambilim, 62, 8 4 4 5 , 92, 94, 99,
105,120,171-173
\
anlambirim, 61-62
anlambirimcik,92
anlambirimdk zmlemesi, 92 .
anlamzm, 128
anlam etkisi, 83
anlamlama, 112,169,179
anlamlama biimleri, 113
anlamlama gstergebilimi, 113
anlamlama kuram, 113,169,173
anlamlamann temel yaps, 179
anlaml btn, 11, 111, 169, 174
178-179
anlamsal bileen, 72-75.
anlamsal yap, 78> 91
anlat, 132,166
anlatabim, 14,131,135,152
anlat zmlemesi, 119
anlata kuram, 131,137
anlatlan yknn evreni,4 3 2
anlatm, 4 4 ,5 0 ,5 2 ,1 2 3
anlatmn biimi, 44,123
anlatanm tz, 44,123
anlatamsallk, 26
anlatamsallk ilevi, 37
anlatanm hz, 132
anlatnm ierii, 131
anlatanm sresi, 132
anlabsal ereklilik, 135
anlat szdizimi, 87,156-157
anlatma, 131
20 6
anlk, 50-51,82
anlklk, 52
antroposemiyotik, 138
arametinsellik, 133
v
argo, 95
art-alan, 146
artarda geli ve grn dzlemi,
?.
..
. artgrml dilbilim, 23
art-anlam, 106
artsremli, 45,50
artsremli dilbilim/23,25
artsremli inceleme, 31i 79,158
artsremlilik, 25,31,81
artsremli sesbilim, 59,61
bamk anlambiriin, 62/
bamllk, 85
baml e, 85
bamSal dilbilgisi, 86
bamsz ailambirim, 62
bant, 178
bamtlama, 85 :
balam, 37
balama, 85
balant, 99
,
balant ilevi, 37
balayc, 85-86
bak as deitirme, 102
bakalk, 178
balang simgesi; 72
bedenii stegebilimi, 138
beklenti ufku, 133
beliiginlik, 63 :
belirleme, 45,178belirte tmcesi, 86
belirti, 116,139
!
belirtici, 85
belirtke, 139
belit, 178
'
belitsel dizge, 178

bemoilememi, 36
bemollemi, 36
benzerlik ilikisi, 37
betimleyid dilbilim, 25
betimleyid gstergebilim, 120
betimleyid yapsalclk, 63
betimsel, 111-112,172,
betimsel dzey, 169,178
beyaz yaz, 160
biem, 40
biembilim, 26,139,140,153
biim, 2 4 ,4 4 ,81-82> 84-85
biimbilim, 54-55,62,85,94
biimbilimsel sesbilim, 51/55
biimbilimsel-sesbilimsei kurallar,
0
"
blimbirim, 5 5 ,6 2 ,7 0
biim deitirme, 102
biimsel biembilim, 139
biimselletirme, 169
biimsellik, 63
bildiri,37
,
bdiriim, 30, 6 1 ,6 6 ,1 1 2 ,1 2 3 ,1 2 7 ,
149 :
bildiriim stegebilimi, 66,112,128
bildiriim ilevi, 2 2 ,149
bildiriim kuramt, 3 0,37
bileen, 71
bilimkuramsal, 11,44,111-112,178
bilimkuramsal dzey, 169,178
biliim, 98
'
bUiimsel dilbilim, 99
. bilisel bilim, 97
bilisel boyut, 100
bireysel kullanm, 95
birim, 178
birind eklemlilik, 61
birlekebirim, 63
birletirme, 37
Kavramlar Dizini
bitiiklik ilikisi, 37
biyosemiyotik, 139
bouk, 36
bo szckler, 85-86
budunbilim, 31,155
budndbiUmi; 94,97
btnce^43,48-49,52, E>4
canllar gstergebilimi, 139 f
coku ilevi/37
an ilevi, 37
anmsal, 25
armsal bantlar, 26
ekirdek, 62,91
ekirdek tmce, 5 1,54,70
eliiklik, 179
eviri, 100-105
eviribilim, 94,100-105
eviri eletirisi, 104
eviri kuram, 100
evrikleme, 21
evrik szck, 21
karm, 118
ift eklemli, 61 ;
i ift eklemlilik, 61
izgisel, 25
' izgisel gsterim, 85
izgisellik, 25
izim, 146
ocuk dili, 36
ouldizge, 152
oul okuma, 166
okdillilik, 95
okyanl>30
;
zmleyici felsefe, 90
dalm, 49,53-54
datmclk, 5 4 ,5 6 ,8 3
dalmsal dilbilim, 3 4,67
207
deimez etken, 97
' ' / :4*#5tirim ,44,/' .
ditirtne, 71,178
deneyimdlik, 43
dneyits6l, 43
deneyifl9eHm dengelimi, 63
dereceli, 30
i
> V
derin yap, 71-73,83
deen>46
designatum, 120
devimsel szdizim, 85
1
di biim, 78,85
d gerek, 37
. d il,2 2 ,2 4 ,3 0 , V Sfc-T& , $,-..16%
168,171
dilbilgisel anlambirim, 62
d ilb ilg ise llik ^
1
dilbilgiseUririm, 55
dilbilgisel yap, 78
'
dilbilgisi, 22,68,71,1 4 1 s
dilbilim, 11, 22, 26, 28, 44, 46, 63,.
64, 69, 71, 82, 84, 89, 94, 119,
127,139,140,163,166
dilbilimsel corafya,95
. dil bozukluu, 36-37,97
:dicebiri, 43
dil dzlemi, 84
dil felsefesi, 105,114,126,148
dilii eviri, 101
dilin ift zellii, 37
dilleraras eviri, 101
208
dil sanayileri, 98
dilsel davran, 50
dilsel ilev; 37
dilsel sorutum, 49
dilyetisi, 22,112
dinleyid, 37,96
diyalojizm, 130,144-145
diyezlememi, 36
diyezlemi, 36
dizge, 3 4 ,4 4 ,4 8 ,1 1 1 ,1 3 ^ 171
dizim, 80,91
dirimsel, 25,171
X
dizimsel bantlar, 25-26
dirimsel kurallar, 69-70
dizisel, 171
dizisel bantlar, 26
doal dil, 11,66,111,118
dolayl eviri, 102 ,
dolayl dnm, 133
dolaysz eviri, 1021
dolaysz kumcu, 68,79
dolu Szckler, 85-86
dnm, 5 4 , 67,69-75
dnmse!, 67
, dnmsel dilbilgisi, 68-69,80
dnmsel kurallar, 70
dural dilbilim, 22
dural szdirim, 85
dm, 86
drt, 52
dnce dzlemi, 84
dzanlam, 123
dzdeimece, 37
dzg, 37,136,149
D-Yap, 75
edim, 71
edimbilim, 77, 90,94,105-107,120,
126,152
;;>.
edin, 71,97
edin dilbilgisi, 71
eretileme, 37,149
ekleme, 71
eksikeli, 30
eletiri, 162
en az aba yasas, 61
endosemiyotik, 138 :
i
enformatik, 98
engelli, 36 .r
engelsiz, 36
en kk a y m a birim, 30
entonasyon, 29
estetik, 121
estetik etki, 151
estetik ilev, 122
edeerli birim, 54
edeerlik, 102
eeli, 30
esremli/ 50
esetnli dilbilim, 2 2 ,2 5 ,4 8
esremli inceleme, 3 1 ,79,156
esremlilik, 2 5 ,3 1 ,4 1 ,8 1
esremli sesbilim, 61
etnolengistik, 97
evirmece, 21
;
evrimsel dilbilim, 22
eylem, 72,86
eylem alan, 157
eylem dirimi, 72
'
eylem tmcesi, 86
1
eyletim, 176
eyleyen, 86,174
felsefe, 139,152
fenomenoloji, 122
";
figratif gsterge, 146
figratif sanatlar, 146
4lpIoji,22
fiziksel destek, 37
Kavramlar Dizini
fonematik, 40,45
ftrist km, 33
geleceki akm, 33
gelime, 79
genel anlambirimcik, 92
genel dilbilim, 3 4 ,5 9 ,8 0 ,8 8
genel sesbilim, 61
geniletilmi standart kuram, 74
,77 -'r
209
gsterilen btnl, 136

gramer, 141-143
gnde|ik dil, 154
halkbilim, 155,157
hayvan gstegebilimi, 138
haz (duyma), 151,164
- hipotetiko-dedktif, 177
75
i biim, 78,85
genjzsil;36'
, *' /.;
ieriin biimi).44,91,123
gereki dilbilgisi, 77
ieriin tz, 44,91,123
ierik, 44,50,84,123
gerekletirici eylem, 106
gergin, 36
; ierme, 179
ikin, 44
gevek,36;
ikicilik, 36
glosemtik, 40,42-47,58
gnderen, 37,174
ikidillilik, 95 .
gnderge ilevi, 37
ikili kartlklar dizgesi, 36
gnderilen, 37,174
ikmtieklemlilik, 61
grgllk, 43
ikincil gsterge dizgesi, 147
ikiyanb,30
grgl-tmdengelimli, 63
grsel gstergebilim, 152
ikon, 116,139
. ilerimet, 133
griingbilim, 122,124
ileritnetinsellik, 133
grntsel gsterge, H 6>139
gsteren, 22, 24-25, 30, 44, 52-53,
ileti, 37
81-82,90-91,171
iliki, 30, 78
gsteren btnl, 136
iliki ilevi, 37
gsterge, 22, 24-25, 89, l i , 113,
insanbilim, 31
r
insan gstergebilimi, 138
115-118,120,138,146,149
gstergebilgisi, 128
iitim imgesi, 24-25
gstergebilim, 1 1 ,1 4 ,2 2 ,2 6 ,2 8 ,4 6 ,
ilem, 178
64, 111-114, 118-119, 123, 127,
ilemsel zaman, 82
139, 146, 149, 161-162, 165-167,
$6^31,138*156
... 169-184
ilevsel nmbirim, 62
ilevseldlik, 60,63
gstergebilimsel drtgen, 180
ilevsel dilbilgisi, 60
gstergezm, 128-129
ilevsel dilbilim, 30-31, 57-66, 103,
gstergeleraras eviri, 101
gstergeler kuram, 13-114
128
ilevsel gstergebilim, 66
gstergeler retisi, 113
.
gsterilen, 22, 24> 30, 44, 81-82, 90ilevsel sesbilgisi, 61
91,149,171
ilevsel sesbilim, 31,61
2 10 ;
ilevsel verimlilik, 61
ilevseld yaZnbilim, 121
iz, 136
izlekbilim, 152
kural gsterge, 116

kurucular dilbilgisi, 68
kbizm, 33
kltr antropolojisi, 130
jargon, 95
lehe,95
lehebilim, 95
logike, 113
kalk dili, 100

kanal, 37
kant, 117-118
karma dil, 95
karmak tmce, 54,85

kar-anlk, 52
karlkan> 174
karlatrmal dilbilgisi, 2 0 ,2 2 ,2 7 ,
' 4 2 ,4 8 ,8 8 ,9 5
karlatrmal lbilim, 33
kartlk, 31,179
kategori, 178
katksz anlat, 132
kavram; 25
kavrambilimsel inceleme, 91
kavramsallatrma, 169
kendisine-anlatlan-ldi, 132
kesintili, 36
kesintisiz, 36
kesit, 161
keideme, 45,178
keskin, 36
kiplik, 62,176
kii, 156-157
kitap, 136
kod, 37,136,149 konudil, 123, 172/178
konuan yaz, 160
konuucu, 3 7 ,6 9 ,9 6
kreol, 95
kronotop, 145
kullanmbilim, 105
kurala dilbilgisi, 22
mantalist, 50
mantk, 63,113-114,119
mantksal biim, 74-75
mantksal bileen, 75
Markov sreleri, 68
masal, 155-158
mekaniki, 52-53 .
mekanikilik, 52
merkez dm, 86 ,
mesaj, 37
metin, 148,166-168
metin 1dilbilgisi, 99
'>
medndilbilim, 94,99 ,1 2 6 ,1 4 9 ,1 5 2
metin kuram, 166-167
metinleraras ilikiler, 128-129,132,
140,144-145
metinleraraslk, 133,140,144-145,
metinleme, 135
metinse! dizi, 91
metnin enerjisi, 146
mimesis, 134-135 .
model, 11
modi significandi, 113
mzik gstegebilimi, 152
nedensiz, 25,90
nedensizlik, 25
nie^, 115-116,174
nitel gsterge, 116
no\-figratif sanat, 33
Kavramlar Dizini
okuma, 162-163
okuma bilimi, 161
okuma edimi, 151
okunabilir, 163
olay rgletirme, 135
; olay rgs kurma, 135
olg metin, 128
oluk, 37
olumsuzluk, 74
olu, 171
oluum aac, 85
orantl, 30
ornatma, 71 \
e, 178
''
.
nbiipendrme dzlem i, 134
ncl, 44
nerme, 117-118
nesrm, 106
nmetinsellik, 133
nsellik, 63
rneke, 11
rnek okur, 148
temetinsellik, 133
yk, 131-132
ykleme, 131-132
yknme, 132
;
yknt, 102
zdelik, 178
. zgl anlambirimcik, 92
zne, 174
zyksel, 132
para, 136,160
parodi, 132,144
pasti, 132
pes, 36
pidn, 95
poetik, 131
postmdern, 136
2 11
poststrktralist, 136
pragmatik, 105,126
psikanaliz, 128,161,181
psikolengistik, 97
psikomekanik, 82
psikosistematik, 82
representamen, 115 resmi dil, 95
retorik, 114,126,141-143
retorik figrleri, 141
ritim, 154 .
\
roman, 144-145
ruhdilbilim, 36,94,97-98
ruhdizgebilim, 82
ruhsal dizgebilim, 82 ,
rhsal nseknik, 82
sabir, 95
salt dilbilgisi, 114
salt gstergebilim, 120
salt szbilim, 114
'
sanat gstergebilimi, 152
sanat ilevi, 37
Sapir-VVhorf varsaym, 51
seimlik dnm, 70,73
seme, 37
sembol, 117,139
semeiotike, 113
semiotik, 113
semiyoloji, 112
semiyotik, 112-113
. ,
semptom, 139
ses, 78,136
sesbilgisel yap, 78
sesbilgisi, 3 0 ,4 5 ,5 0 ,5 5 ,6 2 ,9 4
sesbilim, 22, 30, 36, 45, 50, 54-55,
61-62,64,94 ; ;
sesbilimsel bileen, fl-7 5
. sesbirim, 3 0 ,5 1 ,5 5 ,6 1 ,9 2
2 12
'
>
sesbirimbilim, 4 0 ,45
sesbirimik, 91
sesmerkezci, 135
sessel biim, 74-75
sessel dizi, 73
^
sfat tmcesi, 86
snflandrma, 45 .
silinebilir, 30 ; .
silme, 71,75
simge, 116-117,139,149
simgeler alfabesi, 72
simgesel mantk, 171
sinyal, 139
sistematik, 166
sonlu dzenek, 83
sonlu sayl durumlar dilbilgisi, 68
sosyolengistik, 95 '
sylem, 83,172
sylem zmlemesi, 54
sylen, 161
sz, 2 2 ,2 4 ,3 0 ,5 2 ,7 9 ,8 1 ,8 3 ,1 7 1
szbilim, 126,141,152
szce, 52,62,90-91,97,105
szcebirim, 117
szceleme, 89-90,94,96,105-106,176
szceleme kuram, 90
szc szcne eviri, 102
szck, 146,170
szckbilim, 94,170-171
Szck trleri, 41
szck tr deitirme, 102
szdizim, 51, 62, 68-69, 79, 84-85,
94,105,120
szdizinsel bileen, 70-74.
szdizimsel yap, 91
sz edimi, 106
szlk, 72
szlkbgisi, 56
szhikblim, 94
sozlukbinm, 62
szlksel anlambirim, 62
' 'J'
sz sanattan, 141,143
sz zinciri, 53 ,
standart kuram, 70,74-75
stemma, 85
stilistik, 139
srekli, 30
iirsel dil, 154
iirsel ilev, 37
1
taban, 70-75
tad (alma), 151,164
tagmem,55
tagmemik, 55
tarihsel dilbilim, 2 0 ,2 5 ,4 8
tekil, 30
tekfil) gsterge, 116
temel, 115
temel ilevler, 156
temel yap, 72
tepki, 52
terim, 117
tp, 139
titremleme, 29
titreimli, 36
titreimsiz, 36
tiyatro gstergebilimi, 152
tiz, 36
tonlama, 29
toplumdilbilim, 77,94-97
tz, 24,44
tutarl, 43,111
tutarllk, 99
tmce, 62,68-70,72,84-86,106,172
tmcebilim, 5 6 ,6 2 ,8 5 ,9 4
tmcetesi, 99,172
tmeller, 34,92
tmleme, 179
tmleyen, 86
tmkapsaya, 43,111
tre(t)me, 80
Kavramlar Dizini
ulam, 41,51,178.
. ulamsal bileen; 72
ulam sal simge; 72
ulusal dil, 95
uyaran, 52
uyarlama, 102
uygulamal dilbilim, 94,98-99
uygulamal gstergebim, 120
uzamdilbilim, 94-95
2 13
yaln, 43,111
yaln dnm, 133
yaln tmce, 54, 85
yananlam,123
' yant,52 *
yanmetm,133
yanmetinseBik, 133
yanszlaabilir, 30
yapay dil, 80
yap, 3 4 ,4 1 ,4 8 ,8 9 ,1 3 6 ,1 7 9
yapbozroa, 136,140-143
yapbozucu eletiri, 14, 136, 140-
lk, 115
nl, 36
nl olmayan, 36
14 3
nsz, 36
yapsal anlambilim; 92,171
nsz olmayan, 36
yapsal biembilim, 139
reten metin, 128
yapsalclk, 29-31, 33, 35, 48-52,
retici,67
> 148
retici anlambilim, 77
yapsal dilbilim, 19, 50, 58, 67, 81,
retici dilbilgisi, 70,99
92,99
retid-dnmsel dilbilgisi, 34,
yapsal eletiri, 152
5 6 ,6 3 ,6 7-77,79,83
yapsal sesbilim, 33,61
retiri metin, 128
yapsal szdizim, 85-86
retici yaznbilim, 152
yapsal yntem, 30,61,163
retili sreri, 140
yapsal yaznbilim, 121,146
retilmi metin, 128
yaratclk, 69
rn, 140
,
yardmeden, 174
stdil, 47, 123, 27, 172, 175, 177yaylm, 62
178
yaz, 135-136,160,162,167-168
stdil ilevi, 37
yazbilim, 14,135,140
stgstergebilim, 123
yazlabilir, 163
slupbilim, 139
' yazn, 121,153
stmetinsellik, 133
yaznbilim, 14,28,38,119-121, 126,
.
130-131,144,145,153,162
var dili, 100
yazm ilevi, 37
varlkbilim, 124
yaznsal d, 160
: varsaymsal-tmdengelimli, 44, 63,
yaznsal eletiri, 126,144-145
76,177-178
yaznsal gstergebilim, 122, 140,
verici, 37
142,145,152, 81
yaznsallk, 3$, 121,132,154,181
ydyksel, 132
yazn toplumbilimi; 125,144
214
yeniden biimlendirme dzlemi,

135
'A;
yeniden yazm kurallar, 70, 72-73,
75:,..
yeni-eletiri, 161
youn, 36
yorumbilim, 14, 126, 134-135, 149,
ynetme ve balama kuram, 75

yntembilimsel, 111-112,172-173
yntembilimsel dzey, 169,178
yklem, 62
yklemsel anlambirim, 62
yzeysel yap, 71-73,75,83
Y-Yap, 74-75
y 152 .
yorumlayan, 115,117-118
yorumlayn anlambilim, 77
yorumlayn bileen, 72
ynelmilik, 122
yneten e, 85
zaman, 82
zoosemiyotik, 138
zorunlu, 90
zorunlu dnm, 70
zel Adlar
Dizini
Adal, O., 20
Adam, J.-M., 13,99,152,185
Afanasyev, A .N .,156
Agosti, S., 149

/ Aksan, D., 201,203
Aksoy, B., 100
Akln, T., 203
Alaros-Llorach, E., 46
Alexandrescu, S., 142,185
Althusser, L , 128
Amerikan yapsalcl, 12,48-56
Anscombre, J.-C , 13,106,185
Apollinaire, G., 180
'
Armengaud, E , 185
. Arriv, M., 1 4,64,180,181,185,188
Asheo L B-, 185
Atakay, K., 189,203
Auerhad, E., 185
Auoux>., 185
Austin,J L., 13,105,185
Avalle, d'A. S., 149
Avrupa yapsalcl, 3 5 ,48
Bachelard, G , 185
Bachmann, G , 96
Bahtin vresi, 145
Bahtin, M., 14, 125, 128, 130> 144146,185
Baker, M., 105,185

Bal, M., 152
Bally, Ch., 1 3 ,2 1,22,2 6 ,1 8 5
Balzac, H. de, 163
Barr, B., 199
Barthes, R., 14, 46, 123, 126-127,
1 2 9 ,1 3 9 ,1 42,157 ,1 5 9 -1 6 8 ,1 7 0 ,
171,172,186-187,202
Bassano, D., 98
Bastide, , 184
Bakan, ., 201,203
Batuhan, H., 201
Batur, E., 201
Baudelaire, Ch., 162
Baudouin de Courtenay, J., 23, 31,
i 33
Baylon, C , 187
Barav, S., 201
Baugrande, R. de, 99,187
Bengi, I., 100,104
Benjamin, W., 104,, 187
Bennington, G., 187
Bense, M., 149
Benvniste, ., 13, 31, 88-90, 125,
187,203
Begson, H., 82
Bom an, A., 13,103,104,187
Bernanos, G., 173
216
X X . Yzylda Dilbilimve Gstergebilim Kuramlar
Bernard, D., 184

Buyssens, ., 14,123,127, 87
Berrendonnr, A., 107
Bker, S., 201
Bertrand, D:, 187
Calabrese, O., 149
Bs, G., 195
' Calvet, L.-J., 187
Bettetini, G., 149
Biguenet,J., 197.
Camus, A., 160,180
Caprettii, G., 4 9
Birdwhistell, R. L., 143
Camap,
R,, 119
Bjerrum,A.,46
Caron,}.,
98
Bjerrum, M.,46
Carroll,
J.
B., 55
Blancs M H. A., 95
Blanchot, M.,187
Casetti, F., 149
Bloch, B., 53 Cassirer, E., 14,124
Catford, J.C., 103
Bloom, H., 141,143 '
Cavazza, M-, 98
Bloomfield, L., 13,34,4?, 51-53,58
67,187
Cenevre Dilbilim Oklu, 1 2 ,1 3 ,2 6 2 7 ,2 ?
Boas, F.,.13,49-50,187
Cervoni, J., 107
Bolzano, B., 14,114
. Chabrol, G , 184,187
Bonnet, C., 98
Chagall, M., 145
Braque, G., 33 .
Charles, M., 188
Bral, M., 20,187
Chauveau,
G-, 79,80
Brecht, B.,162
\ .
Brekle, H. E., 187
Bremond, G , 14,137,157,187
Bresnan, J., 13,77
Bresson, F., 98
*
Bright, W., 187
Brik, O. M., 154
Bronckart,J.-P.,98
Brboke-Rose, Ch., 149
Brower, R.A., 100
Brondal, V., 13, 39, 40, 41-42, 45 ,
187
Brugmann, K., 20
Brunei, P., 187
Brunschvicg, L .,82
Bunn, J., 143
Bureau, C., 13,65,187
Bush, R., 76,
Butor, M., 162
Butterworth, B., 98
Chiss, J. L., 188 '

Chmsky, N., 12, 13,51, 54, 56, 63,
67-77,79,83, 87> 97,128,188
Clairis, C., 65
Claudel, P., 180
Cohen, J., 188
Cohen, M., 31
Colapietro, V. M., 188
Collini, S., 149
Coquet, J.-C , l4 , 64, 90, 171, 172,
179-181, 185,188 !
Comulier, B. de, 188
'
Corti, M., 149
Coste, D., 73,190
Courts, J., 14, 142, 175, 176, 182,
\ 188,191
Couty, D., 187
Cuddon, J. A., 188
.
Culioli, A., 90,107
xel Adlar Dizini
' :, 2 1 7
Fabre, P.,187
. Fant, G., 35
Damisch, H., 152
Farcy, G.-D., 189
Darbeinet, J , 13,101,102,199
Fauconnier, G., 107
Darrault, I., 184
Fayol, M., 98
Darwin, Ch., 78
Fayolle, R., 190
Deely, J.,' 143
Federbv, A.V., 101
Delas, D., 188
FiUiolet,J.,188
Delbrck, B., 20
Fischer-Jrgjenen, E.> 46
Delcroix,.M., 143,188
Fishman, J. A., 13,96,190
Deleuze,G., 188
Floch, J.-M., 14,183,190
Fodor, I., 65
Delorme, J., 184
Fodor, J. A., 13,77
De Man, P, bkz. Man, P d
Fokkema,D. W., 190
Demanuelli, C., 105,189 !
Fontanille, J., 177,184
Demanuelli, J., 105,189
Fossion,A., 190
Demircan, .,.2Q1
l.
Foucault, M., 166,190
Derrida, J., 14, 135-137, 140, 141
.
Fought,
J., 143
142,166,187,189,203
Franois,
D.; 65,190
Diderichsen, P , 46
Franois, F., 65,190
Dilaar, A., 202
Frei, H., 13,27,190
1
Dilthey, W., 152
Freud,
S.,
128
Dinnen, F. P , 189
Frye,N.,190
Dolefel, J., 152 ;
Fuchs, C , 73,190
Dosse, R, 40,189
Culler, J., 141,143,188
Dresler, W., 99
Dubois, J., 171,189
Ducrot, O., 13, 73, 74, 75, 90, 10( i,
172,185,189
Dumas, J.-L , 189
Eco, U., 14,147-149,189,203
Efe, R, 202
Ege, N., 46/
Elizarenkova, T. Y , 147
Erben, K. J., 34
Erkman (-Akrson), R, 202
Erlich, M.-R, 98
Even-Zhar, L, 152
Eyhenbaum, B., 152,154
Fabbri, P , 149,184
Gadamer, H.G., 152

Galanter,R, 76
Galisson, R., 73,190
Gardin, B., 193
Garroni, E., 149
Genette, G., 14, 131-134, 142, 172,
.
190
Gengembre, G., 190
Geninasca, J., 14,183,190
Genbuvrier, ., 190
Ghiglione, R., 98
Gillan, G., 143
Gliksohn, J.-M., 187
Godel,R.,21
Goldmann, L., 190
218
Goldsmith, J. A., 192

Golopentia, S., 107
Gombert, J.-E., 98
Goodman, N., 152
Goodwin, C.{ 96
Gougenheim, G., 31
Gktrk, A., 202
Greimas, A. J., 14,28,44,46,64, 86,
123, 126-127, 142, 157, 169, 184,
190-191
' Groupe d'Entrevemes, 191
Groupe p, 152,191
Grunig, B. N., 107
Grnberg, T., 201,202
Guillaume, Gabriel, 95
Guillaume, Gustave, 13, 81-83, 91,
191
Guillaume, M., 191
Guillemin-Flescher, J., 13,10 3,10 5,
191
Guiraud, R, 95,191,203
Gumperz, J., 96
Gurevi, A. Y., 147
Gnde, N., 201
Hagge, C., 13,65-66,90,191
Haidu, P., 143
Hall, R. A., 53
Halle, M., 35,36
Hallyn, F., 143
Hamers, J. F., 95
Hammad, M., 184
Hamon, Ph., 14,138,191
Hansen, A., 46
Harris, Z. S., 13, 49, 51, 53-55, 67,
68,191
Hartman, G., 141,143
Havranek, B., 29
Hawkes, M., 143
Heidegger, M., 128,152
Helbo, A., 152,18 1,19 1

Hnault, A., 14,184,191
Hzr, N , 171
Hilles Miller, J., 141,143
Hippokrates, 139
Hirsch, E.D., 152
Hjelmslev. L., 13, 14, 40, 42-45, 46,
58, 91, 122-123, 127, 139, 146,
16 2,16 6,171,172,192
Hlebnikov, V., 33
Hockett, Ch. F., 13,55
Hoene-Wronski, J., 14 ,113
Holm, J.,95
,
r
Holt, J., 46
Humboldt, W. von, 23
Huck, G. J., 192
Husserl, E., 14 ,33,114 ,12 4 ,128
Hymes, D., 96,143
k, G., 201,202
Ingarden, R 14,124-125,192
Iser, W., 14,150-151,192
,
vanov, V. V., 147
Jacob, A., 192
Jakobovits, L., 76,77
Jakobson, R., 12, 13, 14, 29-30, 3238, 57, 64, 67, 100, 120-121, 130,
139,146,154,172,192,203
Jauss, H. R-, 14,150-151,192
Jespersen, O., 13,39,58,78-80,192
Johnson, B., 143
Johnson-Laird, P. N., 98
Jolies, A., 192
Joyce, J., 33
Julliard, J., 192
Kagan, M. ., 145
Kail, M., 98
z e l A d la r D iz in i
Kalinowski, G., 152,192

Kanayev, I., 145
Karantay, S., 100,199, 203
Karsevski, S., 13,29
Katz, J.J., 13,77,10 7
Kayser, W., 152
Keane, T. M., 177
Kelly, L. G., 103
Kempson, R. M., 107
Kerbrat-Orecchioni, C., 13,107
Kevelson, R., 143
Kibdi-Varga, A., 152,192
Klinkenberg, J.-M., 152
Kliuyev, N., 145
Kocaman, A., 193
Kolinsky, R., 98
Konstanz Okulu, 150
Kopenhag Dilbilim evresi, 12, 28,
34,39-47,58,122
Kristeva, J., 14, 55, 128-129, 139,
145,163,166,167,172,192
Kuentz, R., 191
Kunne-Ibsch, E., 190
Kuran (-Burolu), N., 100,197
Labov, W., 13, 95, 96,192
La Bruyre, 162
Lacan, J., 128,163,166,192
Ladmiral, J.-R., 13,10 3,19 2
Lakoff, G., 13, 77,107
Lambert, J., 104
Lambert, J. H., 14 ,113
Landowski, ., 14,64,176,181,183,
191,193
Larivaille, R, 193
Laurent, J.-R, 190
Lecocq, R, 98
Lefebvre, H., 193
Lefebvre, M.-J., 193
Le Goffic, R, 73,190
219
Leitch, V. B., 143

Lepschy, G. C., 193
Leskien, A., 20
Lvi-Strauss, C., 14, 31, 34, 121,
124,125,157,172,18 2,19 3
Levelt, W. J. M., 98
Lvy, B.-H., 193
Levy, J., 101
Lier, R, 40
Lindekens, R., 152
Lindenfeld, J., 96
Lipiansky, E. M., 193
Locke, J., 14,113
Lotman, Y. M., 14,146-147,193
Luce, R. D., 76
Lyons, J., 193
Mcha, K. M., 34,
Madelnat, D., 187
Mahmoudian, M., 65,193
Maingueneau, D., 13, 99, 107, 188,
193
Malblanc, A., 101
Malevi, K., 33
Malmberg, B., 193
Man, R de, 14,141-143,193
Mandelbaum, D. G., 51
Marcellesi, J.-B., 193
Marcus, S., 152,194
Marin, L., 14,137-138,194
Marinis, M. de, 149
Markov, A. A., 68
Marouzeau, J., 194
Martin, A., 162
Martinet, A., 12, 13, 30, 40, 57-66,
127,128,194
Martinet, J., 13,65, 66,127,194,199
Marx, K., 165
Mathei, E., 98
Mathesius, V., 29
220
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar*
Maupassant, G. de, 174-175

Maro, T. de, 22
Mauron, Ch., 194
Mayakovski, V., 33,34
McCawley, D., 13,77
Medvedev, R , N., 145
Meillet, A7i1 2 ,1 3 ,1 9 ,2 6 ,2 7 ,4 2 ,5 7 ,
8 1 .8 8 .194
'
Meletinski, E. M., 147,194
.
Merleau-Ponty, M., 172
Merrell, E , 143 .
Meschonnic; H., 13, 14, 103, 104,
137.194
Metz, Ch., 14,137,172,194
Michelet, J., 160
Ml, J. S., 78 Miller, G. A., 76,188
Milroy, L., 96
Molino, Jv 152
Morais, J., 98
Moran, B., 202
Morris, Ch. W., 14, 119-120, 138,
149.194
Moskova Dilbilim evresi, 33,153
Moss, R, 57
Mounin, G., 13,65,66,103,127,194
Mller, H., 78
Mukarovsky, J., 14,29,121-122,146
Nadeau, M., 165
.Nattiez, J. J., 152
^
Nef, E , 182,195
Newmark,P., 103
New York Dilbilim evresi, 34
Nida, E. A., 13,55,102,195,203
Noizet, G., 98 '
Osthoff, H., 20
Ozil,-, 202
zek, V., 202
Oztokat* E.; 187,203
Pake*, S., 105
Pariente, J.C ., 195
Paris Gsteigebilim Okulu, 14/169,
.170,179-184
Parrot, H., 14,107,184,195
Passy,P.,78
Patte, A., 143
Patte, D., 143Paul, H., 20
Pavel, T., 152,195
Pedersen* H., 42
Peiree,,Ch; Sv 14,114-118,119,120,
124,138,139,142,149,195
Perrot, J., 195
Petitot, J., 184
Petfi, J. S., 13,152
Peytard, J., 190
Picard, R., 161
Picasso, P.> 33 '
Pike, K. L , 13,55
Plantin, J., 107
Pohl,J.,95,
Ponzio, A., 149
Postal, P. M., 13,77
Pottier, B., 13, 91-93,171,181, 195196
Poulet, G., 196
Prag Dilbilim evresi, 12,13,28-31,
33, 34, 39, 41, 57, 88, 120, 121,
. 154
Prieto, L. J .,1 3 ,65,66,127,196
Prince, G., 152
Propp, V., 14, 124, 137, 153-158,
166,173,196,203
zel Adlar Dizini

Pumpianski, L. V., 145
Pukin, A., 34
Qumada, B., 171
Queneau, R., 162
Qur, H .,184
Racine, J., 161,162
Rask, R., 39,78
Rastier, R, 172; 183,196
Rcanati, F., 13,107,196
Reichenbach, H., 171,196
Renier, A., 184
Revaz, K, 185
Rey-Debove, J., 196
Richard, J - E , 98,152,196
Richard, J.-R, 196
Ricoeur, P., 14,134-135,152,196
Riedlinger, A., 22
Rifat, M., 12,100,101,102,103,179,
186,187,196-197,198,202,203,
Rifat, S., 186,187,189,196-197,198,
201,202,203
Riffaterre, M., 14,139-140,197
Rimbaud, A., 180
Robbe-Grillet, A., 162
Roberge, Y., 95 :
Rondal, J.-A., 98
Rorty, R., 149
Rossi-Landi, F., 149
Rouiller, F., 199
Rousset, J., 197
Ruprecht, H .-G , 184 ,
Rus biimdleri, 14, 28, 33, 38, 42,
120,125,129,130,153-158
Russ,J., 197
Ruwet, N., 137,171,197
Sadock, J. M., 107
Salman, Y., 199,203
221
Sankoff, D., 96
Sapir, E., 13, 42, 49, 50-51, 58, 125,
197
Sartre, J.-R, 159,160,165
Saussure, F. de, 12,13,14,19-27,28,
29, 33, 3 9 ,4 2 , 44, 67, 79, 81, 83,
88, 89, 114, 118-119, 122, 123,
124 ,1 2 7 ,1 2 8 ,1 3 9 ,1 4 6 ,1 4 9 ,1 6 1 ,
1 6 2 ,1 6 5 ,1 6 6 ,1 7 0 ,1 7 1 ,1 7 2 ,1 9 7 ,
V"
203
Sauvageot, A., 31
Sbisa, M., 149
Schaeffer, J.-M., 7 3 ,7 4 ,7 5 ,1 8 9
Schaff, A., 197
Schapiro, M., 152
Schmidt, S. J., 149
'
Schulte, R., 198
Searle, J. S., 13,105,198
Sebeok, T. A., 14,97,138-139,198
Sechehaye, A., 13,2 1 ,2 2 ,2 6 ,1 9 8
Segre, C , 149
Segui, J., 98
Seiend N., 202
Serpieri,A., 149
Seung, T. K., 143
Simonin, ]., 96,107
Simpson, J. M. Y., 185
Sirkin> A. Y , 147
Smith, W. J., 143
Solertinski, t i., 145
Sllers, Ph., 128,163,164,167
Sommerfeit, A., 31
Szer, ., 202
Spang-Hanssen, H., 46
Spencer, H., 78,79
Spitzer, L , 198
Sprenger-Charolles, L., 98
Starobinski, J., 152,198
Steinberg, D., 76-77
Steiner, G., 103
222
X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebinv Kuramlar
Stierle, K. H., 150

Stoaclar, 113 >:
Stravinski, ., 33
Swadesh, M., 53
Sweet, H., 78
Upsenski, B. A., 147

. Vachek, J., 29
Vaginoy, K., 145
Vaidman, A., 95
Valin, R., 82,83
*
Van Cjk, T. A., 13,9 9 ,1 0 7 ,1 5 2 ,1 9 9
aumyan, S.K., 128
Vardar, B., 194,197,202,203
Vendryes, J-, 3 1 ,4 2 ,5 7 ,1 9 9
klovski, V., 154
Vengerov/S.A ., 155
Taber, Ch. R , 102
Vemer, K., 78
hanet, M. T., 95
Tadi, j -Y , 143,198
Victoroff, D., 199
Tardieu, H., 98
Vinay, J.-R, 13,101,102,199
Tartu Okulu, 147
Vinogradov, V , 154
Tchekhoff, C., 65,198
Tel Aviv Okulu, 104,152
Voloinov, V .N., 145
Tel Quel topluluu (ve dergisi), 163, Voltaire, 162
/ 166,167,198
Walter, G., 199
Terentius, 32
Tesnire, L .,1 3 ,3 1 ,84-87,198
Walter, H., 13,60,65 ,1 9 9
Thibault, P., 96
Warning, R , 150
Thibaut, J.-R, 98
Warren, A-, 199,203
Wartburg, W. yon, 199
Thontseh, V ,3 9 , 78
Watson, J. B., 52
Thrlemann, F., 14,184
Waugh, L., 35
Tinyanov, % 4 6 , 154
Weil, Y., 185
Todorov, T., 14, 28, 129-131, 142,
Weiss, A. R, 52
1 4 5 ,1 5 4 ,1 S 5 , 1 5 7 , 1 7 2 ,1 8 9 , 198,
Wellek, R. S., 199,203
Togeby,X, 13,46,198
Wells, R. S., 68
Whitney, W. D., 23
Tomaevski, B., 154
Whorf, B .L ., 51
TopOrov, V. N., 147
Wienold, G., 149
Ibury, G., 13,104
: Winock, M., 192
Ttager, G. L., 53
Wunderlich, D., 107
Dm ka,B.,29
Wundt, W , 52
Trubetskoy, N., 12, 13, 29-30, 31,
33, 36, 57, 60, 6 r 64, 125, 172,
19 9
:v :V :v
Yagjiello, M., 90
Yaln, M., 191,203
Tibiyanski,!, 145
Yale Okulu, 53
Uldall, H. J., 1 3 ,3 9 ,4 0 ,4 2 ,4 5 ,1 9 9
Yepi-dilbilgiciler, 20,78
Umiker-Sebeok, J., 198
Yldnm, C., 196
zel Adlar Dizini

Yudina, M. B., 145
Ycel, T., 186,202,203
Yksel, A., 202
Zaar, D., 98
Zalizniak, A. A., 147
Zemsz, A., 172

Zilberberg, C , 14,183,184,199
Zubakin, B. N., 145
Zuber, R., 107
Zumthor, R, 199
Yzylda Dilbilim ve
Gstergebilim Kuramlar iki
XX.
ciltten oluuyor: 1. Tarihe ve
Eletirel Dnceler; 2. Temel

Metinler.
1. cilt, d ilb ilim ile gstergeb ilim d e ve bu alanlarla
balantl yaznbilim, anlatbilim, yorum bilim , yaznsal
eletiri, vb'nde r am ya
da evresindeki aratrmac
lara tuta rl bir zm lem e
rnekesi sunabilmi kuramc
larn temel kavram, ilke ve
y n tem lerin i a yrn tl bir
biimde tantmay, tartmay
ve deerlendirmeyi amalyor.
Uzmanlara olduu kadar sz
konusu bilim d a llarn d a k i
gelim eler
stne
bilgi
edinmek isteyen okurlara da

sesleniyor bu yapt.
Kapak Resmi: L. Fontana, Tela tagliata,

1960'a doru.
ISBN 975-363-926-0
9 789753 639262

Mehmet Rifat - XX. Yy. - Da Dilbilim Ve Göstergebilim Kuramları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehmet Rifat - XX. Yy. - Da Dilbilim Ve Göstergebilim Kuramları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

XX.

Mehmet Rifat, gstergebilimci (stanbul, 1949). Saint-Benot

Roman Ingarden 124

2. Roland Barthes'm yaptlar 159

XX. yy., dil bilimlerinin doruk noktasna ulat bir a

X X . Yzylda Dilbilim ve Gseergebilim Kuramlar

1970'li yllardan balayarak bir yandan niversitede verdi

btn dilbilim akmlarn ve gstergebilimcilerin almalarn

X X . Yzylda Dilbilim ve Gscergebilim Kuramlar

yer tutmu olan gstergebilimin ve bu bilim dalyla yakndan

ramlarn zgn dillerdeki karlklarnn da ayra iinde veril

. Giri gzlem leri.

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

Saussure dilbilimciler iin bir balang noktasdr. Hazrlad

2. Ferdinand de Saussure'n yaam ve yaptlar.

systme primitif des voyelles dans les langues indo-europennes

Mu derslerinde dil dizgesi konusundaki ilk dncelerini ak

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

3. Genel Dilbilim Dersleri'nin i dzeni.

Ih kesimde zellikle dilin somut kendilikleri (gstergeler ile

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

4. Genel Dilbilim D ersleri'ndeki temel kavramlar.

yanda da bir kavram. Genel Dilbilim Dersleri'nde bu iki zellik,

X X . Yzylda Dilbilim ve Gscergebilim Kuramlar

(Fr. rapports syntagmatiques) ayn sz zinciri iinde birlikte var

5. Cenevre Dilbilim Okulu ve A ntoine M eillet.

grammaire des fautes (Yanllar Dilbilgisi) [1929] adl yaptyla ta

Prag Dilbilim evresi

. Giri gzlem leri.

Prag Dilbilim evresi'nin kuruluu: Rom an Jakobson ile

X X . Y 2ylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

oluturduu ilevsel dilbilimle karlama olana bulmu ve

br elerle kurduu kartlk ilikilerine gre deerlendirir

"Lingista sum: linguistid nihil

. G iri gzlem leri.

2 . Rom an Jakobson 'un yaam nda balca etkinlikler.

R. Jakobson (Moskova, 1896-Boston, 1982), Lazarev Ensti

lk tinsel ve estetik deerlerin stnln kantlamaya al

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

yntemler oluturuyordu. Prag Dilbilimetnesi'nin^ 1929'da

ve retici-Dnmsel Dilbilgisi blm) akm, R. Jakobson

XX/YzyIdaDilbilim ve Gstergebilp Kuramlar

Btn bilnset ve yarata yaam boyunca deiik dnem

Rom an Jakobscto'm alnalarm cia tem el dorultuar.

Sesbilim. N. Thbetskoy ile birlikte sesbilimin kuruluu

en ak ve seik bir biimde ortaya koyan R. Jakobson, dil bo

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

levidir ama, bu ilevi br ilevlerle birlikte ele alp deerlen

K openhag D ilbilim ev resi

1. G iri gzlem leri.

2. Kopenhag D ilb ilim

Danimarka'daki genie dilbilgisi almalarndan (zellikle

X X . Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar

Ancak. L. Hjelmslev e H. J. Uldall'm birlikte atmalar

Bu kurultayda L Hjelmsfev ile karlaman A. Martinet, ona fonematifc terimini

K uram sal grler.

F. de Saussure' bir nc olarak gren Kopenhag Dilbilim

X X . Yzylda Dilbilim re Gstergeblim Kuramlar

si'nin temd ilkderinden biri edim kramnoyutiuuve genel

ma. Seslerinve Szciiklerin Tarihi stuhe nceleme) {ilginin

X X , Yzylda Dilbilim ve GstergebilimKuramlar

malar nlemek amacyla, sz konusu kuram deneyimse! ve

masnda temel olarak ele alm ve glosematikte soyutlamann