AKIKAN BORUSU ve VANTLATR DENEY

1. DENEYN AMACI
a) Lle ile debi lmek,
b) Dairesel kesitli bir borudaki trblansl ak artlarnda hz profili ve enerji kayplarn deneysel
olarak belirlemek ve literatrde mevcut amprik bantlar ile karlatrmak,

c) Belirli bir kanat (ne eimli, radyal veya arkaya eimli) tipinde vantilatrn karakteristiklerinin
debi ve devir saysna gre deiimlerini deneysel olarak belirlemek,

d) Belirsizlik analizi ile lmlerdeki belirsizlikleri belirlemektir.

2. DENEY DZENE
ki farkl devir saysnda alabilen bir
elektrik motorunun dndrd vantilatrn
giriine bal bir boru aracl ile ortamdan
hava emilmektedir. Vantilatr kndaki bir
srge ile kontrol edilebilen ak debisi,
akkan borusunun emme ucuna takl bir lle
yardmyla llmektedir. Akkan borusu
zerinde ve vantilatr giri ve kndaki
basn lme yerleri, plastik hortumlarla su
stunlu

bir

manometreye

balanmtr

(ekil-1a).
Deney dzenei, ekil-1bde grlen ve
aada

ifade

edilen

ana

blmlerden

olumutur.
I)

Elektrik motoru tarafndan dndrlen

vantilatr

II) Boru giriinde debinin lld lle

blgesi
III) Boru kesiti boyunca hz dalmnn
lld blge
IV) Boru boyunca basn dmnn lld blge

ekil-1a

III

IV

II
I

ekil-1b
Elektrik
motoru

manometreye
ekil-1b: Deney dzeneinin ematik grn

3. DEB LM
Deneyde debi lm akkan borusu giriindeki lle ile yaplmaktadr (ekil-2). Boru iine konulan
lleler aka kar bir engel olutururlar. Lle boyunca kesit deiiklii nedeniyle hzda deime,
dolaysyla da statik basnta deime olur. Lleden nceki ve sonraki blgelerde llen statik basnlar
yardmyla Bernoulli ve sreklilik denklemleri kullanlarak, nce hz sonra da debi hesaplanabilir.

II

I
P1

V2

P2

V1

ekil-2: Boru iine yerletirilmi lle

ekil-2de grlen I ve II kesitleri arasndaki kaypsz ak iin Bernoulli ve Sreklilik denklemleri

P1 + V1

P2 + V2

(3.1)

V1 A1 = V2 A2

(3.2)

olarak ifade edilir. A1= D/4 ve A2= d/4 olduundan; (3.2) eitlii ile ,

V1 =V2 d / D 2

(3.3)

bants elde edilir. Bu bant (3.1)'de yerine yazlarak,

2

P1 +
V2

V2
V2
4
d / D = P2 +
2
2
1

1 d / D

(3.4)

2
(P1 P2 )

elde edilir. Llenin en dar kesitindeki V2 , hz I ve II kesitlerindeki statik basnlarn farkna ve llenin en
geni ve en dar kesitlerinin aplarna bal olarak elde edilebilir. Lle duvarndaki srtnmeler nedeniyle,
gerekte bu hz daha kk olmaktadr. Srtnme kayplarnn etkisi says ile gsterilirse, A2
kesitindeki gerek hz ( V2 ) deerinde olur. A2 kesitindeki gerek debi,
Q V2 A2

eklinde yazlabilir. V2 hznn deeri (3.4)'e gre, yukardaki bantda yerine konursa, Q debisi iin,
Q

A2
1 d / D

2
(P1 P2 )

(3.5)

elde edilir. kayp katsays lleye bal bir saydr. d ve D ile says arasnda tanmlanan debi
katsays,

1 d / D

eklinde bir tek sayyla verilebilmektedir. Mevcut deney dzeneinde iki tip lle ngrlmtr. Bunlar:
Dar Lle

dmin=50 mm

=0.985

Geni Lle

dmin=75 mm

=0.985

Amin

2
d min
llenin en dar yerindeki kesit alandr.
4

llen P0, T0 deerleriyle ve R=287 J/kgK alnarak havann younluu;

P0
RT0

bantsndan bulunur. Burada, P0 ortam basnc ve T0 ortam scaklnn [K] cinsinden deeridir.
Akkann younluu ortamn scakl ve basnla deiir. Gerek debi (3.5) bants yerine,
Q Amin

2
(P0 P1 )

(3.6)

bants ile hesaplanr. Llenin geni kesiti (lle girii), ortama almas nedeniyle, P0 basncndadr. P1
basnc ise, llenin en dar kesitinde, 1a veya 1b kodlu basn prizlerinden llen basntr. Basn
deerleri atmosfer basncna kar okunduundan (efektif basn), 1a veya 1b 'de okunan basnlar
dorudan (P0-P1) basn farkn verir.

NOT: Manometredeki basn okumalarnda dikkat edilmesi

gereken zellikler:

Boru

1. Basnlar atmosfer basncna kar llmektedir

P0

(Effektif basn).

2. Sfr seviyesinin zerindeki basnlar P0 basncndan (h)

Sfr seviyesi

mm su stunu kadar kktr (P<P0, emme).

3. Eik manometre durumunda okunan deerler hesaplara
alnrken manometrenin eiklii gz nne alnmaldr.
4. Manometre svs olarak renklendirilmi saf su kullanlmaktadr.

ekil-3

Yaplacak hesaplarda seviye fark bulunduktan sonra, 1 cmSS = 98.1 Pa

olduu gz nnde bulundurulmaldr.

4. BORULARDAK AKITA HIZ DAILIMI

4.1. Teorik Hz Dalm
Bir boru ierisindeki laminer akta hz profili,
V (r )
r
1
Vmax
R

(4.1)

eklindeki parabolik bir bantyla ve trblansl akta,

V (r )
r
1
Vmax R

(4.2)

eklinde stel bir fonksiyonla ifade edilmektedir. (4.1) ve (4.2) bantlarndan V(r) boru ekseninden
itibaren herhangibir r noktasndaki hz, Vmax boru ekseni zerindeki maksimum hz ve R boru yarapn
gstermektedir. (4.2) denklemindeki n deeri Reynolds saysna gre deimekte olup, bu deiim
Nikuradse tarafndan,

Re

4x103

2.3x104

1.1x105

1.1x106

2x106

3.2x106

6.0

6.6

7.0

8.8

10.0

10.0

olarak verilmektedir. Yukardaki bantlar przsz borular iin geerli olup, przl borular iin
deiik bantlar nerilmektedir. Przl borular iin von Karman Hz Profili;

Vmax V (r )
1

ln (1 r / R ) r / R
Vi
0.3

(4.3)

olarak verilmektedir. Boruda Vi= w / olup, boru cidarndaki srtnme hz olarak tanmlanmtr. Bu
deneyde, borunun przsz olduu varsaylacaktr.

4.2

Hz Dalmnn Deneysel Olarak Belirlenmesi

Hz dalmnn deneysel olarak belirlenebilmesi basn lmne dayanmaktadr. Hz profilinin

belirlenecei kesitte, biri statik basn sondas ile statik basn, dieri de Pitot borusu ile toplam basn
olmak zere iki ayr basn lm yaplr (ekil-4).

V(r)

Pitot
borusu

Manometreye

ekil-4: Boru iinde V(r) yerel hznn llmesi

Her kesitte, Pstatik + Pdinamik = Ptoplam

yazlabilir. (Ptoplam) pitot borusu ile, (Pstatik) de statik basn sondas ile llerek,
V (r ) 2
2

Pdinamik = Ptoplam - Pstati k=

ile yerel hz iin;
V (r )

2
Pdinamik

(4.4)

eklinde bir bant elde edilir. Bylece seilen her r yarapnda V(r) hz belirlenmi olur.

5. BORULARDAK AKITA BASIN DM

5.1. Basn Dmnn V Ortalama Hzna Bal Olarak Hesaplanmas
Bir boru aknda basn dm, Darcy-Weisbach denklemi ile,
hf

P
L V2

D 2g

(5.1)

V1

V2
P2

P1

L
5

ekil-5: Boruda basn dm

ifade edilir. ekil-5te grlen semboller ile bantda L, boru uzunluunu; D, boru apn; V , ortalama
hz; , srekli kayp katsaysn gstermektedir. , srekli kayp katsays laminer ak artlarnda
(Re<2300) sadece Reynolds says ile,

=64/Re
eklindeki ifade ile deiir. Gei ak (2300Re5000) ve trblansl akn balang deerlerinde hem
Reynolds says hem de bal przlle (=k/D), yksek Reynolds sayl trblansl akta sadece bal
przlle bal olarak deimektedir. deeri akn Reynolds says ve bal przlle gre,
Moody diyagramndan alnabilecei gibi literatrde mevcut amprik (deneysel) bantlar kullanlarak da
bulunabilir. Przsz borularda; Blasius tarafndan,

0.3164

Re 0.25

Re100.000

(5.2)

bants verilmektedir. Konakov tarafndan;

18. log

.
10 Re 15

; 4000Re108

(5.3)

ve Prandtl-von Karman tarafndan ;

1

2 log10 Re 0.8

(5.4)

bantlar nerilmektedir.
Przl borularda:

Re
8
1.8log10
; 4000 Re 10 , 0 0.05

0
.
135

Re

k
/
D

6
.
5

(5.5)

bants, Round tarafndan nerilmitir. Bu bantlarda k, prz ykseklii; Re, Reynolds says olup

Re

V D

olarak tanmlanmtr.
Yksek Reynolds saylarnda Blasius bants Moody diyagramndan elde edilen deerlere gre
olduka fazla hata verirken, Konakov denklemi dier denklemlere gre daha uygun deer vermektedir.
Aadaki tabloda, yukardaki bantlarn karlatrlmas verilmektedir.

Re
Blasius

4000
0.0398

104
0.0316

105
0.0178

106
0.0100

107
0.0056

Prandtl

0.0400

0.0309

0.0180

0.0117

0.0082

Konakov

0.0403

0.0308

0.0178

0.0116

0.0081

Moody

0.0402

0.0305

0.0180

0.0117

0.0080

Bylece L ve D bilindiine gre, nce borudan geen akkann debisi Blm 3'de anlatld gibi
llp V ortalama hz hesaplanr. Bilinen (kinematik viskozite) ile Reynolds says hesaplanarak
kayp katsays (5.2) veya (5.3) denklemlerinden belirlenir. Daha sonra da (5.1) bantsndan P basn
dm hesaplanr.

5.2. Basn Dmnn llmesi

(1) ve (2) kesitleri arasndaki basn dm, statik basnlarn llmesiyle

PL = P1 - P2
bantsndan elde edilmektedir. Deney borusu boyunca llen bu deerler (5.1) blmnde hesaplanan
deerler ile karlatrlr.

6. VANTLATR KARAKTERST
Vantilatr karakteristii, vantilatrn giri ve k arasndaki basn farknn (akkana verilen
enerjinin) debi ve devir saysna bal olarak deiim grafikleridir.
Basma ykseklii 8 kPadan kk olan trbokompresrlere vantilatr ad verilir. Bir vantilatrn
ark ierisinde akkana iletilen enerji, akkann potansiyel ve kinetik enerjisini artrmada kullanlr.
Vantilatre giren akkan yn deitirmeden kyorsa, eksenel vantilatr; dik dorultuda kyorsa
radyal vantilatr olarak adlandrlr. Vantilatr arklarnn kanat tipleri, ekil-6da grld gibi, 2
k asnn durumuna gre, ne eimli, radyal ve arkaya eimli olabilir.

W2

W2

W2

U2

U2

U2
ne eimli

Radyal

Arkaya eimli

2>90

2=90

2<90

U : Teetsel hz= r ,

W :

Kanada teet akkan hz ,

: Kanat eim as

ekil-6: Vantilatr kanat tipleri

Bir pompa veya vantilatrn devir says deitike debi, basma ykseklii ve gc de deiir. Benzerlik
kurallar kullanlarak,
D1, V1, H1, Q1, Ne1, n1 esas vantilatre
7

D2, V2, H2, Q2, Ne2, n2 benzer vantilatre

ait deerler olmak zere, ayn vantilatrn sadece devir says deitiine gre, D1 / D2 = 1 dir. Buna
gre,
2
2
D1 2n1 D1
D1
D2 2n2 D2
=
,
Q
=
V

2
4
60 2
4
4
60 2
2

a) Q1 = AV =

b) H1 =

V1
P V
V
P V
z1 1 1 , H2= 2 z2 2 2
2g

2g
2g

2g

Q1 n1
; V n

Q2 n2

N e1 Q1 H m1 n1 n1

N e 2 Q2 H m 2 n2 n2 2

Q H
QH
c) N e1 1 1 , N e 2 2 m 2
75
75

H1 V1
n
2 12
H 2 V2
n2

N e1
n
( 1 )3
N e2
n2

.
Deneyde belirli bir kanat tipinin takl olduu durumda debi, olanaklarn elverdii lde en kk
deerinden en byk deerine kadar uygun aralklarla deitirilip, her debi deeri iin vantilatrn giri
ve k kesitlerindeki basnlar llecektir. Giri ve k noktalar srasyla 15 ve 16 olarak
numaralandrlmtr. Vantilatre giri konik bir boru parasyla salanmtr. 15 ve 16 nolu lme
yerlerinde boru ap 177 mmdir. Bylece akkan hava olduundan seviye farknn etkisi gzard
edilirse, Bernoulli eitliindeki basn deiiminin etkisi ortadan kalkm olmaktadr.

ekil-7: eitli kanat tipleri iin karakteristikler

Vantilatr verimi, vantilatrden akkana verilen gcn, elektrik motorundan vantilatre gelen gce
orandr.
8

 van

N van, gi

(6.1)

N van, ge

Vantilatrden akkana giden g

N van, gi P Q

(6.2)

kadardr. Burada, P , vantilatrn girii ve k arasndaki basn fark ve Q, vantilatrn debisidir.

Vantilatr belirli bir n devir saysnda alrken elektrik motorunun gc:

N el M el

(6.3)

kadardr. Burada Mel motorun dndrme momenti ve da asal hzdr. Asal hz, devir says
llerek,
n / 30

(6.4)

bants yardmyla bulunur.

Devir says, motor miline mekanik olarak bal bir devir sayac ve kronometre yardmyla
llecektir. Saya her lmeden nce sfrlanmal ve her deer iin birka lm yaplp ortalama
alnmaldr.
Dndrme momentinin llebilmesi iin motor serbest yataklanmtr. Bu sayede motorun rettii
dndrme momenti ekil-1'de grlen moment kolu vastasyla kuvvete ( Fel ) dntrlr ve bir
dinamometre ile llebilir. Bylece motorun gc,

N el Fel l

(6.5)

olarak elde edilir. Moment kolunun uzunluu, l = 179 mm dir.

Elektrik motorunun rettii N gc tmyle vantilatre iletilemez. letimi salayan kay-kasnak
mekanizmasnda ve yataklardaki kayplar hesaba katlmaldr. Bu kayplar lmek iin de yukarda
aklanan moment lme dzenei kullanlr. Bunun iin vantilatr arknn karlm olmas gerekir. Bu
ekilde her devir says iin kayp gc belirleyen bir Fka kuvveti llr. Buradan kayp g:

N ka l Fka

(6.6)

bantsyla hesaplanr. Fka kuvvetinin belirlenmesi iin yaplan deneyler sonucunda Fka1 =0.95 N ve
Fka2 =1.1 N olarak llmtr. Bylece vantilatr kanatlarna ulaan g,

N van, ge N el N ka l ( Fel Fka )

(6.7)

olarak elde edilir.

7. BELRSZLK ANALZ
Mevcut deneyde yaplan lmlerde, renciler tarafndan da onaylanmak kaydyla, nerilen
belirsizlikler u ekildedir:
P0 : 1 mbar, T0 : 0.2C,

P : 0.5 mmSS, A : %1,

Fel : 0.02 N, n : %2

Burada mutlak olarak verilen deerler, lmlerden elde edilen deerler ile yzdeye (%) evrilmelidir.
9

8. DENEY RAPORU
8.1. Boru kesitinde boyutsuz teorik hz dalmn (4.2) bants ile ve deneysel hz dalmlarn da (4.4)
bants ile dinamik basn deerlerine dayal olarak iki farkl Reynolds says iin ayn grafikte iziniz.
8.2. Borudaki toplam basn dm ile borudaki ortalama hz arasndaki (PL)=f( V ) deiimini (5.1)
ve (5.2) bantlar ile L=3 m alarak teorik ve llen P13 ve P10 basnlar arasndaki farka gre deneysel
olarak ayn grafikte iziniz.
8.3. llen PL basn dmleri kullanlarak hesaplanan basn kayp katsaysn, Reynolds
saysnn bir fonksiyonu olarak (=f(Re)) iziniz. Ayn grafik zerinde (5.2) bants ile elde edilen
deiimi de iziniz.
8.4. P=f(Q) ve =f(Q) eklinde vantilatr karakteristiklerini iziniz.
8.5. Benzerlik kurallarndan yararlanarak, n3=2000 d/dak iin indirgenmi debi ve basma yksekliklerini
hesaplaynz.
8.6. En az iki lm bykl iin (, Q, Re vb.) belirsizlik analizi yapnz.
8.7. Deney ile ilgili genel bir yorumlama yapnz.

SEMBOLLER
A

d
D
h
P

L
P

Kesit alan
Llenin debi katsays
Kayp says
Llenin en dar kesitinin ap
Llenin veya borunu ap
Seviye fark
Basn dm
Borularda basn kayp katsays
ki kesit arasndaki uzaklk
Basn

Q
r
R
Re

V
x

NDSLER :
o
Ortam
t
Teorik
d
Deneysel
max
Maksimum

10

Debi
Deiken yarap
Borunun yarap, havann gaz sabitesi
Reynolds says
Havann younluu
Hz
Ortalama hz
Boru veya lle ekseni boyunca deiken
koordinat
Verim

DENEY ZELGELER
ZELGE 1: Tutanak

Kanat Tipi:

P 0=

T0=

Dk devirde
Deney Srge
P1b
No
Akl [cmSS]
(%)
1
10
2
30
3
50
4
70
5
100

P10
[cmSS]

P13
[cmSS]

P15
P16
[cmSS] [cmSS]

Fel
[N]

n
[d/dak]

Fka
[N]
0.95
n1
[d/dak]

Yksek devirde
Deney Srge
P1b
No
Akl [cmSS]
(%)
1
10
2
30
3
50
4
70
5
100

1b

14a

R-r

[cmSS]

[cmSS]

[mm]

P10
[cmSS]

P13
[cmSS]

P15
[cmSS]

P16
[cmSS]

Fel
[N]

n
[d/dak]

Fka
[N]
1.1
n2
[d/dak]
.

14b
[cmSS]

11

10

20

30

38.2

ZELGE 2: Deerlendirme
Boruda basn dm

Re

Pt

Pd

Boru kesitinde hz dalm

r
[mm]
0.0
1.0
2.0
5.0
10.0
20.0
30.0
38.2

r/R
(-)
0

Q=
Pdyn

V(r)

V/Vmax
1

Q=
Pdyn

V(r)

V/Vmax
1

Vantilatr zellikleri
n1=
Deney
Q1
[m3/s]
No

P1
[Pa]

n2=
Nv, ge
[W]

Nv, gi
[W]

v
[%]

Deney
No

2
3
4

2
3
4

Q2
[m3/s]

P2
[Pa]

Nv, ge
[W]

Nv gi
[W]

v
[%]

ndirgeme iin gsteri ekli

P1 ve Q1, n1 devir saysnda llm, indirgenmemi,

n3=2000 d/d

P13

ve Q13, n1 devir saysnda llm, n3 devir saysna indirgenmi,

P23

ve Q23, n2 devir saysnda llm, n3 devir saysna indirgenmi deerlerdir.

Q1
[m3/s]

Q13
[m3/s]

P1
[Pa]

P13
[Pa]

Q2
[m3/s]

12

Q23
[m3/s]

P2
[Pa]

P23
[Pa]