ENERJİ İLETİM SİSTEMLERİNDE SERİ KAPASİTÖRLERİN

GERİLİM KARARLILIĞI AÇISINDAN SİSTEM BÜYÜMELERİNE

ETKİLERİ

Faruk AYDIN 1 Yılmaz UYAROĞLU 2 M. Ali YALÇIN 3

1
Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye faruk_aydin@ymail.com
2
Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye uyaroglu@sakarya.edu.tr
3
Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye yalcin@sakarya.edu.tr

ÖZET bilgisayarda çözümü matematik yönünden kesindir.

Mevcut güç sistemlerinin en iyi Ģekilde iĢletilmesi
kadar, gelecekte sistemlerde meydana gelebilecek
geliĢ melerin plan lan ması da oldukça önemlidir.
ġebekelerdeki genel enerji duru munu tanıyabilme, hat
kayıpları hakkında b ilg i edin me, Ģebekelerin herhangi
bir noktasındaki güç değerleri hakkında bilg i edin me
için mut lak surette yük akıĢı hesaplarının yapılması
gerekmektedir. ġebeken in optimu m iĢlet mesi için yük
akıĢı analizlerinin yapılması bir zorunlulu ktur. Yü k
akıĢ analizi etütlerinde elde edilen baĢlıca bilg iler, her
barada gerilimin in genliği, faz açıĢı ve her hatta akan
aktif ve reakt if güçlerdir. Önceleri güç sistemi
analizleri ve dolayısıyla yük akıĢ analizleri a.c. hesap
boardları ile yapılırd ı. Bu iĢlem oldukça can sıkıcı ve
zaman alıcıydı. Bilg isayarlardaki hızlı geliĢ melerin
sonucu olarak eskiden kullan ılan analiz metotları
yerlerini b ilg isayar analiz metotlarına bırakmak
zorunda kalmıĢtır. Bilg isayarların sürati, güvenirliği
ve yüksek hassasiyeti, kısa zamanda güç sistemlerinin
analizinde ve bilhassa yük akıĢ analizinde en fazla
kullanılan araç haline gelmelerine sebep olmuĢtur.
Burada da Powerworld[1] programı kullanılarak seri
kapasitör kullanımın ın enerji iletim sistemlerindeki
etkileri incelen miĢ 7 baralı b ir sistemde örnek
uygulamalar yapılmıĢtır.
Anahtar Keli meler: Seri kapasitör, yük akıĢı, gerilim
kararlılığ ı, Powerworld
1.GİRİŞ
Bu çalıĢ mada örnek ilet im bölgeleri tasarlanarak seri
kapasitörün devreye alınma öncesi ve sonrasına göre
karĢılaĢtırmalar yapılmıĢtır. Bu karĢılaĢtırmalarda aĢırı
yüklen meler sonucu baralarda, ilet im hatlarında
generatör ve yüklerdeki art ıĢlar incelen miĢtir. Örnek
olarak 2. baradaki mevcut sistem gücündeki
değiĢiklikler incelen miĢtir.
Sistemdeki tü m gerilimler salın ım barasının gerilimi
referans alınarak hesaplanır. Yük akıĢı probleminin
Hesaplama hassasiyeti limit leri içinde kesin çözü m
elde edilebilir.[2]
2.GERİLİM KONTROL YÖNTEMLERİ
Gerilim seviyelerin in kontrolü sistemde bütün
seviyelerde reaktif güç akıĢı, üretimi ve çekiĢi kontrol
edilerek sağlanır. Gerilimi kontrol et mek için
kullanılan ilave cihazlar elektrik enerji sistemlerinin
bütününde yer alır. ġönt kapasitör, seri kapasitör, Ģönt
reaktör v.b. ġönt kapasitör ve seri kapasitörler pasif
ko mpanzasyonu sağlarlar. Bunlar gerilim kontrolüne
Ģebeke karakteristiklerini düzelterek kat kı sağlarlar.
2.1.Seri Kapasitör
Seri kapasitörler hattın endüktif reaktansını ko mpanze
etmek için (hattın empedansını küçült mek için)
kullanılan hat ilet kenine seri bağlanırlar. Bu hatta
bağlanan baralar arasındaki dönüĢüm reaktanslarını
azalt ır, iletilen maksimu m gücü arttırır ve etki reakt if
güç kaybını azaltır. Kondansatörün kapasitif reaktansı,
hattın endüktif reaktansını azalt maya çalıĢır. Seri
kapasitörler genellikle gerilim kontrolü için tesis
edilmed ikleri halde, reakt if güç dengesinin ve gerilim
kontrolünün sağlanmasına katkıda bulunurlar. Seri
kapasitörlerle üretilen reaktif güç iletilen güçle doğru
orantılı olarak artar.
2.1.1.Besleme hatlarına uygulan ması
Seri kapasitörler 1930‟dan beri endüstriyel besleme
hatlarının ve dağıt ımın gerilimini dü zelt mek ü zere
uygulanır. Kaynak ve ark fırınları aralıklarla talep
edilen ve güç faktörü düĢük olan yüklerdir. Seri
kapasitörler sadece sürekli duru mda gerilim
düĢümünü azalt maz, aynı zamanda yük akımındaki
değiĢimlere de eĢzamanlı o larak cevap veririler. Seri
kapasitör, güç kaynağı ve düzensiz değiĢen yük
arasındaki empedansı azaltarak zayıf flicker
sorunlarını etkin olarak çö zer. Endüstriyel dağıtım
hattı uygulamalarında sistemin arıza akımlarından

47
kapasitörleri koru madaki güçlük nedeniyle seri 3.Hattın 1/3 veya 1/4 noktalarına: Ko mpanzasyon
kapasitörler günümü zde fazla kullanılmamakta ancak modelinin etkinliği ilgili Ģönt reaktörlerin ve seri
enerji iletim sistemlerinde sıkça uygulan maktadır. [3] kapasitörlerin yerleĢtirilmesine bağlıdır.

2.1.2Enerji iletim hatlarına uygulanması

Seri kapasitörler u zun iletim hatların ın ekono mik

yüklen mesine izin verdiği için, bunların yüksek
gerilim iletim sistemlerinde uygulaması geliĢmiĢtir. [4]
Bunlar önceleri sistem kararlılığını düzelt mek ve
paralel hatlar arasındaki istenen yük paylaĢımını elde
etmek için ku llan ılmıĢtır. Hattın tam ko mpanzasyonu ġekil 2.1 2 baralı ö rnek sistem
asla göz önüne alınmaz. %100 ko mpan zasyonda etkin
hat reaktansı sıfır olacakt ır ve hat akımı güç akıĢı uç
gerilimlerin in bağıl açılarındaki değiĢimlere önemli X=X L -X C (X L = 2X C olacak Ģekilde alınırsa)
ölçüde duyarlı olacaktır. Seri ko mpan zasyonun
derecesine pratik üst sınır %80 civarındadır. Seri
U 1 .U 2
P m ax =P= sin gereği ġekil 2.1‟ deki sisteme
kapasitör grubu teorik olarak hat boyunca her yere X
yerleĢtirilebilir. Bö lgelendirmenin seçimini etkileyen seri kapasitör eklen mesiyle hattan iletilen güç iki
faktörler maliyet, kolay devreye alın ma, arıza seviyesi, katına çıkarılab ilir. Burada gerilimler arasında
koru ma rölesi akımları, gerilim profili ve güç transferi verilmiĢ bir faz açısı için, seri ko mpanzasyon
özelliğini düzelt medeki etkinlikt ir. AĢağıdaki yapıldıktan sonra taĢınan güç daha büyüktür. Gücün
durumlar bölgelendirmede göz önüne alın malıd ır. sınırın ı arttırmakla, geçici rejimler esnasında normal
1. Hattın orta noktası: Ko mpanzasyon %50 den az ise, yük akıĢı ve senkronizasyon yükünün akıĢı
orta noktaya yerleĢtirme, ko ru ma ihtiyaçları daha az kolaylaĢtığı için kararlılığa da olu mlu yönde etkisi
olacağından üstünlüğe sahiptir. Ayrıca, kısa devre olur. [5-9]
akımı daha düĢüktür yine de gözlemleme ve
güvenilirlilik açısından çok uygun olduğu söylenemez.
2.Hat uçlarında: Ko mpan zasyonun iki kısma
bölünmesi (Hattın uçlarına konacak Ģekilde 2.2 Benzetim çalış maları
bölünmesi) tesis hizmet i ve d iğer açılardan kabul
edilebilir bir durumdur. Sakıncası, daha yüksek hata Ġncelenecek sistemin seri kapasitör eklen meden önceki
akımı, karmaĢıklaĢ mıĢ koru ma ve daha yüksek değerli durumu Ģekil 2.2 de gösterilmektedir.
ko mpanzasyondur.

110 MW
102 MW
40 Mvar
43 MW A 41 MW
MVA
Üç 80 MW
Bir 0,99 pu 30 Mvar
1,05 pu 32 MW
A 32 MW
MVA Dört
59 MW 37 MW
A 40 MW 1,00 pu
A
31 MW
MVA 20 Mvar MVA
14 MW 95 MW
A

MVA
A
58 MW 38 MW
MVA
32 MW
İki
1,04 pu A 14 MW

40 MW 79 MW MVA 76 MW Beş
1,01 pu
170 MW
39 MW 130 MW
A 40 Mvar
A

MVA
MVA
200 MW
40 MW
0 Mvar 20 MW A
20 MW
40 MW

Altı MVA Yedi

20 MW 20 MW 1,04 pu
1,04 pu A

MVA 200 MW
200 MW 201 MW
0 Mvar
sla
ck

ġekil 2.2 Örnek sistemin seri kapasitör eklen meden önceki duru mu

48
 ġekil 2.3 Örnek sistemde seri kapasitör eklen meden önce 2. baranın duru mu

ġekil 2.2 ‟deki 7 baralı 5 generatör, 6 yük ve 11 hattan yüklen me durumu sırasıyla görülmektedir.2. bara ile
oluĢan örnek sistemde seri kapasitör eklen meden önce 5. bara arasına hattın endüktif reaktansının yarısı
sistemin durumu, çekilen aktif ve reaktif güçler, ġekil değerinde bir seri kapasitör yerleĢtirilmiĢtir.
2.3‟de de 2. baranın ve bu baraya bağlı hattın 7. bara salın ım barası o larak seçilmiĢtir.

110 MW
101 MW
40 Mvar
43 MW A 41 MW
MVA
Üç 80 MW
Bir 0,99 pu 30 Mvar
1,05 pu 32 MW
A 32 MW
MVA Dört
58 MW 37 MW
A 40 MW 1,00 pu
A
32 MW
MVA 20 Mvar MVA
19 MW 99 MW
A

MVA
A
58 MW 38 MW
MVA
32 MW
İki
A
1,04 pu 18 MW
88% Beş
44 MW 88 MW MVA 85 MW
1,00 pu
168 MW
43 MW 130 MW
A 40 Mvar
A

MVA
MVA
200 MW
44 MW
0 Mvar 23 MW A
22 MW
44 MW

Altı MVA Yedi

23 MW 22 MW 1,04 pu
1,04 pu A

MVA 200 MW
201 MW 200 MW sla
ck
0 Mvar

ġekil 2.4 Örnek sistemin seri kapasitör eklendikten sonraki duru mu

49
 ġekil 2.5 Örnek sistemde seri kapasitör eklendikten sonra 2. baranın duru mu

ġekil 2.4‟ de örnek sistemin simülasyonu yapıldıktan de görüldüğü gibi 2. bara ile 5. bara arasındaki hattın
sonra seri kapasitörün de devreye alınmasıyla (By pass taĢıma kapasitesi arttırılmıĢ bu da sistemin
konumundan Servis konumuna) beraber ġekil2.5„de kararlılığ ını o lu mlu yönde etkilemiĢtir.

110 MW
102 MW 1,04
40 Mvar
43 MW A 41 MW 1,02

MVA
Üç 80 MW 1
Bir 0,99 pu 30 Mvar 0,98
1,05 pu 32 MW
A 32 MW
0,96
MVA Dört
59 MW 0,94
37 MW 1,00 pu
A 40 MW A
31 MW 0,92
MVA 20 Mvar MVA
95 MW 0,9
A 14 MW
0,88
MVA
38 MW A
59 MW 0,86
MVA
32 MW 0,84
İki
PU Volt

0,82
1,04 pu A 14 MW
0,8
40 MW
79 MW MVA 77 MW Beş
0,78
1,01 pu
0,76
170 MW
39 MW 130 MW 0,74

A 40 Mvar 0,72
A
MVA 0,7
MVA
200 MW 0,68
40 MW 20 MW 20 MW
0 Mvar A 40 MW
0,66

0,64
Altı MVA Yedi
0,62
20 MW 20 MW 1,04 pu
1,04 pu A
0,6
MVA 200 MW 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000
200 MW 200 MW ck
Nominal Shift
sla
0 Mvar base case: Bir (1) base case: İki (2) base case: Üç (3) base case: Dört (4) base case: Beş (5) base case: Altı (6) base case: Yedi (7)
Hat (Bara1-Bara2): Bir (1) Hat (Bara1-Bara2): İki (2) Hat (Bara1-Bara2): Üç (3) Hat (Bara1-Bara2): Dört (4) Hat (Bara1-Bara2): Beş (5) Hat (Bara1-Bara2): Altı (6) Hat (Bara1-Bara2): Yedi (7)
Hat (Bara2-Bara5): Bir (1) Hat (Bara2-Bara5): İki (2) Hat (Bara2-Bara5): Üç (3) Hat (Bara2-Bara5): Dört (4) Hat (Bara2-Bara5): Beş (5) Hat (Bara2-Bara5): Altı (6) Hat (Bara2-Bara5): Yedi (7)
Hat (Bara2-Bara6): Bir (1) Hat (Bara2-Bara6): İki (2) Hat (Bara2-Bara6): Üç (3) Hat (Bara2-Bara6): Dört (4) Hat (Bara2-Bara6): Beş (5) Hat (Bara2-Bara6): Altı (6) Hat (Bara2-Bara6): Yedi (7)
Hat (Bara3-Bara4): Bir (1) Hat (Bara3-Bara4): İki (2) Hat (Bara3-Bara4): Üç (3) Hat (Bara3-Bara4): Dört (4) Hat (Bara3-Bara4): Beş (5) Hat (Bara3-Bara4): Altı (6) Hat (Bara3-Bara4): Yedi (7)
Hat (Bara4-Bara5): Bir (1) Hat (Bara4-Bara5): İki (2) Hat (Bara4-Bara5): Üç (3) Hat (Bara4-Bara5): Dört (4) Hat (Bara4-Bara5): Beş (5) Hat (Bara4-Bara5): Altı (6) Hat (Bara4-Bara5): Yedi (7)
Hat (Bara7-Bara5): Bir (1) Hat (Bara7-Bara5): İki (2) Hat (Bara7-Bara5): Üç (3) Hat (Bara7-Bara5): Dört (4) Hat (Bara7-Bara5): Beş (5) Hat (Bara7-Bara5): Altı (6) Hat (Bara7-Bara5): Yedi (7)
Hat (Bara6-Bara7)(1): Bir (1) Hat (Bara6-Bara7)(1): İki (2) Hat (Bara6-Bara7)(1): Üç (3) Hat (Bara6-Bara7)(1): Dört (4) Hat (Bara6-Bara7)(1): Beş (5) Hat (Bara6-Bara7)(1): Altı (6) Hat (Bara6-Bara7)(1): Yedi (7)
Hat (Bara6-Bara7)(2): Bir (1) Hat (Bara6-Bara7)(2): İki (2) Hat (Bara6-Bara7)(2): Üç (3) Hat (Bara6-Bara7)(2): Dört (4) Hat (Bara6-Bara7)(2): Beş (5) Hat (Bara6-Bara7)(2): Altı (6) Hat (Bara6-Bara7)(2): Yedi (7)

ġekil 2.6 Seri kapasitör eklen meden önce hattın PWSIM V13 Educational, Optimal Power Flow (OPF), Security Constrained OPF (SCOPF), OPF Reserv es, Av ailable Transf er Capability (ATC), PV and QV Curv es (PVQV); Build Haziran 5, 2008

yüklen me duru mu ġekil 2.7 Seri kapasitör eklen meden önce PV eğrileri

1,05

110 MW 0,95
101 MW
40 Mvar 0,9
43 MW A 41 MW
0,85
MVA
Üç 80 MW
Bir 0,99 pu 0,8
1,05 pu A
30 Mvar
32 MW 32 MW
0,75
MVA Dört
59 MW 37 MW 0,7
1,00 pu
A 40 MW A
32 MW 0,65
20 Mvar 18 MW 99 MW
PU Volt

MVA MVA
A 0,6
MVA
38 MW A 0,55
58 MW
MVA 0,5
32 MW
İki
A 0,45
1,04 pu 18 MW

87 MW
88% Beş 0,4
45 MW MVA 85 MW
1,00 pu 0,35
168 MW 0,3
44 MW 130 MW
A 40 Mvar 0,25
A

MVA 0,2
MVA
200 MW 45 MW 0,15
22 MW 22 MW
0 Mvar A 45 MW 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1.000 1.100 1.200 1.300 1.400 1.500 1.600 1.700 1.800
Nominal Shift
Altı MVA Yedi
base case: Bir (1) base case: İki (2) base case: Üç (3) base case: Dört (4)
22 MW 22 MW 1,04 pu
1,04 pu A base case: Beş (5) base case: Altı (6) base case: Yedi (7) Hat (Bara1-Bara2): Bir (1)
Hat (Bara1-Bara2): İki (2) Hat (Bara1-Bara2): Üç (3) Hat (Bara1-Bara2): Dört (4) Hat (Bara1-Bara2): Beş (5)
MVA 200 MW Hat (Bara1-Bara2): Altı (6) Hat (Bara1-Bara2): Yedi (7) Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Bir (1) Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): İki (2)
200 MW 201 MW Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Üç (3) Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Dört (4) Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Beş (5) Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Altı (6)
slack

0 Mvar
Hat (Bara2-Bara5)(Seri kap.): Yedi (7) Hat (Bara2-Bara5): Bir (1) Hat (Bara2-Bara5): İki (2) Hat (Bara2-Bara5): Üç (3)
Hat (Bara2-Bara5): Dört (4) Hat (Bara2-Bara5): Beş (5) Hat (Bara2-Bara5): Altı (6) Hat (Bara2-Bara5): Yedi (7)
Hat (Bara2-Bara6): Bir (1) Hat (Bara2-Bara6): İki (2) Hat (Bara2-Bara6): Üç (3) Hat (Bara2-Bara6): Dört (4)

ġekil 2.8 Seri kapasitör eklendikten sonra hattın

Hat (Bara2-Bara6): Beş (5) Hat (Bara2-Bara6): Altı (6) Hat (Bara2-Bara6): Yedi (7) Hat (Bara4-Bara5): Bir (1)
Hat (Bara4-Bara5): İki (2) Hat (Bara4-Bara5): Üç (3) Hat (Bara4-Bara5): Dört (4) Hat (Bara4-Bara5): Beş (5)

PWSIM V13 Educational, Optimal Power Flow (OPF), Security Constrained OPF (SCOPF), OPF Reserv es, Av ailable Transf er Capability (ATC), PV and QV Curv es (PVQV); Build Haziran 5, 2008

yüklen me duru mu
ġekil 2.9 Seri kapasitör eklendikten sonra PV eğrileri

50
ġekil 2.6 ve ġekil 2.7‟de örnek sisteme seri kapasitör
eklen meden önce hattın ve PV eğrilerinin durumu
verilmektedir. ġekil 2.8 ve ġekil 2.9‟da sisteme seri
kapasitör eklendikten sonra hatta ve PV eğrilerinde
oluĢan değiĢiklikler görü lmektedir. Eklenen seri
kapasitör sayesinde sistemin çökmeye gittiği kritik
noktalarda bir iy ileĢ me oluĢ muĢ ve gerilim
kararlılığ ına katkı sağlanmıĢtır. EĢ yükselti eğrilerinde
de görüldüğü gibi seri kapasitör eklendikten sonra
hattın taĢıma kapasitesi artmıĢtır.
3.SONUÇLAR
DeğiĢik oranlarda seri ko mpan zasyon yapılmıĢ bir
sistemde, sürekli halde iletim hatlarının yük taĢıma
kapasitesinin arttığı, bara gerilimlerindeki salınımların
istenen değerler arasında olduğu, generatörlerin rotor
açılarındaki salın ımların ise azaldığ ı, sistemin hem
açısal hem de gerilim kararlılığ ının arttığı
görülmüĢtür. Reaktif güç kontrolü ile sistemin gerilim
kararlılığ ının sağlanmasında, seri ko mpanzasyon
sistemlerinin ku llan ılması, pratik ve ekonomik bir
çözü mdür.
4.KAYNAKLAR
[1] www.Powerworld.co m
[2] Paserba, J.J. “How FACTS controllers benefit AC
transmission systems”, Power Engineering Society
General Meeting, IEEE, Vo l.2, June 2004, pp:1257 -
1262
51
[3]Demirören A. ,Zeynelg il L. “Elektrik enerji
sistemlerinin kararlılığ ı, kontrolü ve çalıĢ ması” ,
Birsen Yayınevi, Ġstanbul 2004
[4]F.Garayar, M. Riccuci,“Analysis of the Venezuelan
Power System Loss Variation with the Series
Co mpensation at S/S Tablazo out of Service” 2006
IEEE PES Transmission and Distribution Conference
and Exposition Latin A merica, Venezuela
[5] Indulkar C.S., Vıswanathan B., “Effect of Series
Co mpensation on the Vo ltage Instability of EHV Long
Lines”, Electric Power System Research, 6, pp.185-
191, 1983”
[6] Mıller T.J.E, “Reactive Po wer Control in Electric
Power Systems”, John Wiley &Sons, Inc., 1982
[7] Determin istic and Probabilistic Approach to
Vo ltage Stability of Series Co mpensated EHV
Transmission Lines, IEEE Transactions On Power
Apparatus and Systems, Vo l. PAS-102, No. 7,
pp.2317-2322, Ju ly 1983
[8] Indulkar C.S., Vıswanathan B., Venkata S.S.,
Reactive Power Constrained Loadability Limits of
Series Capacitor Co mpensated EHV Transmission
Lines, IEEE Transactions On Power
[9]Yalçın M.A. , “Enerji Sistemlerinde Gerilim
Kararlılığ ının Yeni Bir YaklaĢımla Ġncelen mesi”,
Doktora Tezi, ĠTÜ, E-E Fakültesi, Ġstanbul, 1995