III VEŽBA - ODREDJIVANJE MODULA ELASTIČNOSTI

1. OPŠTA METODOLOGIJA

Za svaki materijal i svaku vrstu naprezanja, u oblasti važnosti Hukovog

zakona, postoje odredjeni odnosi izmedju napona i njima izazvanih
deformacija. Kod naprezanja na zatezanje, pritisak i savijanje ovaj odnos
dat je modulom elastičnosti, a kod naprezanja na uvijanje modulom klizanja.
Kao pokazatelji elastičnih svojstava materijala, modul elastičnosti i modul
klizanja od najvećeg su praktičnog značaja, na šta ukazuje i veliki broj
obrazaca iz otpornosti materijala u kojima su zastupljene ove dve veličine.
Metodologija odredjivanja modula elastičnosti zasniva se na Hukovom zakonu:
σ = E⋅ε,
gde je:
σ - normalni napon,
E – modul elastičnosti i
ε - relativno izduženje.
Navedeni izraz, u matematičkom smislu, predstavlja jednačinu prave
(eksplicitna jednačina prave je y = m⋅x) u kojoj je modul elastičnosti
koeficijent pravca linearnog dela krive, (Sl.1a). Stoga se on može izraziti
na sledeći način:
E = σ ≡ tgα ,
ε
gde je: α - ugao nagiba linearnog dela krive sa slike 1a
Modul elastičnosti E (Jangov modul) može da se definiše kao odnos normalnog
napona u poprečnom preseku epruvete i odgovarajućeg izduženja (skraćenja) u
području proporcionalnosti:
E= σ .
ε
Njegova vrednost predstavlja svojstvo materijala i može da se odredi:
• grafičkom metodom i
• metodom ekstenzometra.
1.1 Grafička metoda

Grafičkom metodom se odredjuje približna vrednost modula elastičnosti.

Kod materijala koji pokazuju linearnu zavisnost promene napona u odnosu na
promenu izduženja, slika 1a, ugao α ima konstantnu vrednost u području
proporcionalnosti, a tgα daje vrednost modula elastičnosti. Kod ovih
materijala modul elastičnosti ne zavisi od opterećenja.
Kod materijala kod kojih nije izražena linearna zavisnost promene napona i
izduženja, slika 1b, modul elastičnosti se menja u zavisnosti od napona i
može se izraziti koeficijentom pravca tangente na krivu u tački koja
odgovara datom naponu. U ovom slučaju modul elastičnosti nije konstantna
veličina već opada sa porastom napona.
Tačno odredjivanje modula elastičnosti obavlja se u laboratorijskim
uslovima na bazi preciznog merenja sile i njome izazvane deformacije.
Male deformacije, koje nastaju u toku ispitivanja, mere se preciznim
mernim instrumentima - ekstenzometrima. Na epruvetu se pričvršćuju dva
ekstenzometra koji rade nezavisno jedan od drugog i na kojima se očitavaju
ostvareni priraštaji dužine epruvete L - Lo (Le - Leo) u toku povećanja
opterećenja. Radi lakšeg naknadnog izračunavanja vrednosti modula izabira

1
se konstantni priraštaj sile ΔF = const i vodi računa da se ne desi
prekoračenje sile koja odgovara granici elastičnosti (Sl.1c). Epruveta na
koju su postavljeni ekstenzometri, na početku ispitivanja se predoptereti
silom ne većom od F0 ≈ 2 kN, radi smanjenja uticaja proklizavanja epruvete u
čeljustima mašine.

a b
Napon

Napon
E = tgα = const Ei = tgαi ≠ const

α1
α α2
Rel. izduženje Rel. izduženje

c
F

σ = ΔF = const
S
0
ΔF ΔF ΔF

α3 n
∑ ΔA i
α2
ΔA = i = 1
α1 n
F0
ΔA
ΔA1
ΔA2
ΔA3

Slika 1. a) i b) grafička metoda odredjivanja modula elastičnosti

c) metoda ekstenzometra

1.2 Metod ekstenzometra

Priraštaj dužine epruvete za izračunavanje modula elastičnosti uzima se kao

srednja vrednost svih priraštaja ostvarenih u toku ispitivanja:
n
∑ ΔA i
ΔL = L – L0 = i = 1 .
n
Odredjivanje modula elastičnosti na osnovu podataka iz više uzastopnih
merenja (povećanjem broja priraštaja i/ili broja serija ispitivanja) znatno
se smanjuje uticaj greške merenja. Zato je uobičajeno da se ispitivanje
realizuje u dve serije s tim da se u drugoj primenjuje nova vrednost
priraštaja sile, ΔF, a tako izabrane vrednosti se održavaju konstantnim u
toku izvodjenja korespodentne serije ispitivanja. Za svaku seriju se
izračunava odgovarajuća vrednost modula elastičnosti koristeći sledeći
izraz:

2
 L L
E = ΔF ⋅ eo = n ⋅ ΔF ⋅ eo .
S ΔL S n
0 0 ∑ ΔA
i
i =1
Konačna vrednost modula elastičnosti izračunava se pomoću izraza za
harmonijsku sredinu primenjenog na rešenja iz obe serije:
2 ⋅ E1 ⋅ E 2
E= ,
E1 + E 2
gde su: E1 i E2 - vrednosti modula elastičnosti odredjene u prvoj, odnosno
drugoj seriji ispitivanja

1.2.1 Instrumenti za precizno merenje deformacija - ekstenzometri

Za precizno merenje malih promena dužina – deformacija - koriste se

odgovarajući instrumenti - ekstenzometri. Izradjuju se na mehaničkom,
optičkom i električnom principu.

1.2.1.1 Martens-Kenedijev ekstenzometar

Mehanički ekstenzometar tipa Martens-Kenedi (Martens-Kenedy), prikazan na

slici 2, sastoji se od dva u radu medjusobom nezavisna instrumenta.
Postavljaju se tako da zajednička ravan, zamišljena ravan u kojoj leže oba
instrumenta, prolazi kroz osu simetrije epruvete. Registrovane deformacije
(izduženja) medjusobom su nezavisne i istovremeno se očitavaju sa levog
(ΔL’, tabela 1), odnosno desnog ekstenzometra (ΔL”, tabela 1). Nosač
Martens-Kenedijevog ekstenzometra se, na jednom kraju, završava nepokretnim
nožem (sečivom) a pokretnim na drugom, (Sl. 2b). Baza ekstenzometra,
odnosno rastojanja izmedju pokretnog i nepokretnog noža (Leo) može biti
jednaka početnoj mernoj dužini proporcionalne epruvete (Lo).
Pod dejstvom sile F dolazi do promene dužine epruvete za vrednost L - Lo,
(Sl.2b). Kako nema klizanja izmedju sečiva i površine epruvete, nastala
promena dužine izaziva zakretanje gornjeg, pokretnog, noža i pomeranje
nonijusa u odnosu na glavnu skalu (prikazano isprekidanim linijama).
Ostvareni broj podeoka odgovara promeni dužine epruvete ΔL (izduženje).
Osnovna karakteristika ekstenzometra jeste "koeficijent uvećanja" čija je
uobičajena vrednost k = 100 kod mehaničkih instrumenata tipa Martens-Kenedi
(maksimalna vrednost dostiže k = 1200). Njegova vrednost je vidno naznačena
na svakom instrumentu.

b) b)
F
L0 = Le0

L = Le

F
Slika 2. Martens-Kenedijev mehanički ekstenzometar sa nonijusom

3
1.2.1.2 Mehanički ekstenzometri sa satnim indikatorom

Na epruvetu se postavljaju dva instrumenta sa satnim indikatorom, (Sl. 3),

koji, kao i u prethodnom slučaju, rade potpuno nezavisno jedan od drugog.
Za epruvetu, i medjusobom, pričvršćeni su pomoću mehanizma sa oprugom.
Deformacije se očitavaju nezavisno na oba instrumenta.
Baza ekstenzometra (Leo) može da se podešava pomeranjem gornjeg noža
(nepokretan) u rasponu od 30 do 120 mm. Pokretni nož je vezan za jedan kraj
jednokrake poluge, dok njen drugi kraj preko spregnutih zupčanika i
zupčaste letve, pomera kazaljke na skali indikatora, (Sl.3b). Kako nema
proklizavanja izmedju sečiva i površine epruvete, doći će do zakretanja
poluge proporcionalno izduženju L - Lo (Le - Leo) koje se višestruko uvećava
prenosom preko zupčaste letve i zupčanika, tako da kretanje velike kazaljke
odgovara koeficijentu uvećanja k = 100. Malom kazaljkom se registruje broj
punih krugova koje načini velika kazaljka.

a) b)
F

L0 ≡ Le0

L ≡ Le

Slika 3. Mehanički ekstenzometar sa satnim indikatorom F

1.2.1.3 Optički ekstenzometar

Martensov optički ekstenzometar se, saglasno slici 4a, sastoji od sklopa

durbina sa mernim letvama koji se postavlja na rastojanju "a" od sklopa
epruvete i ekstenzometra, (Sl. 4b i c).
U zavisnosti od ostvarene vrednosti početne merne dužine epruvete (Lo) baza
ekstenzometra (Leo) može biti birana u okviru 50, 100, 150 i 200 mm, što
odgovara raspoloživim dužinama nosača (2). Na epruvetu se postavljaju dva
instrumenta rasporedjena u ravni koja prolazi kroz osu simetrije epruvete.
U svakom očitavanju dobijaju se po dve vrednosti ostvarenog izduženja.
Optički ekstenzometar se, uglavnom, primenjuje za vrlo precizna
laboratorijska merenja deformacija u postupku odredjivanja modula
elastičnosti, s obzirom da obezbedjuje vrlo visoku tačnost merenja
izduženja (0.0005 mm).

4
Princip rada se sastoji u sledećem. Početni položaj ogledala (3) koje je
pričvršćeno za pokretni nož instrumenta, treba da obezbedi da površina
ogledala i osa epruvete leže u istoj ravni - u neopterećenom stanju.
Posmatranjem kroz durbin (5) na ogledalima (3) uočava se lik skale (4) u
pravom izgledu (skala je inverzno izgravirana na mernim letvama, u mm).
Položaj končanice durbina na liku skale odredjuje tačku A prikazanu na
slici 4c.

a) b)

c
1 4

B
b 2 3
Le0
Le

5
2α A
a

Slika 4. Izgled Martensovog optičkog ekstenzometra;

a) medjusobni položaj mernih letvi i durbina
b) epruveta sa postavqenim ekstenzometrima
c) shematski prikaz

U toku deformisanja epruvete, odnosno u toku rasta sile zatezanja, s

obzirom na odsustvo proklizavanja sečiva pokretnog i nepokretnog noža u
odnosu na površinu epruvete, dolazi do zakretanja ogledala tako da se na
njima uspostavlja novi lik skale merne letve. U odnosu na položaj končanice
durbina uočava se tačka B, slika 4c. Razlika relativnih položaja tačaka A i
B na skali mernih letvi, označena sa "d", omogućuje izračunavanje ostvarenog
izduženja epruvete:
d = a⋅tg(2α) i
L - Lo = b⋅sinα.

5
Koeficijent uvećanja ekstenzometra dobija se na osnovu sličnosti trouglova
sa istim zahvaćenim uglom:
d a ⋅ tg (2α )
k= = .
L − Lo b ⋅ sin α
Za slučaj malih deformacija, kada je α<< (tj. α< 2°), može se uzeti da je
tg(2α)=2α i sinα = α, pa se prethodni izrazi svode na:
2⋅a
k=
b
d
L − Lo =
k
Kao i kod mehaničkih ekstenzometara i ovde se radi povećanja tačnosti
izvode analogna merenja, odnosno merenja sa dva ekstenzometra na bočnim
stranama epruvete.
Baza optičkog ekstenzometra može biti 50, 100, 150 i 200 mm, što se
obezbedjuje preko posebnih izmenljivih nosača na nepokretnim i pokretnim
noževima. Martensov – optički ekstenzometar se često primenjuje u
laboratorijskim radovima jer obezbedjuje vrlo visoku tačnost (0.0005 mm).

1.2.1.4 Električni ekstenzometri (merne trake)

Električni ekstenzometri (merne trake ili tenzometri) predstavljaju

pretvarače mehaničkih promena (deformacija) u električne veličine. Princip
njihovog rada je zasnovan na promeni električnog otpora u provodniku velike
dužine i malog poprečnog preseka (prečnik oko 0.02 mm) kroz koji se
propušta struja malog napona (oko 4÷6 V). Omski električni otpor mernih
traka kreće se u intervalu 100÷200 Ω (i do 250) a u odnosu na dimenzije
provodnika odredjen je izrazom:
ρ⋅ L
R= ,
S
gde je:
ρ, Ωm - specifična električna otpornost materijala provodnika,
L, m - dužina provodnika i
S, m2 - površina poprečnog preseka provodnika.
Zamenom navedenih vrednosti parametara mernih traka u prethodni izraz (pri
−8
ρ = 49 ⋅ 10 Ωm za konstantan: 60%Cu, 12%Mn, 4%Ni) dobiće se dužina
L= 80÷200 mm. Kako ona može biti i veća, konstrukcija merne trake se
realizuje u obliku prikazanom na slici 5. Cik-cak savijeni provodnik
zalepljen je na tanki specijalni papir čime se održava njen oblik,
osigurava izolacija provodnika od površine materijala na koji je traka
zalepljena a čije se naprezanje (deformacija) ispituje, obezbedjuje
priključak za mernu instalaciju, itd. Dužine mernih traka kreću se
2.5÷150 mm, a širine 3÷60 mm.
Mernim trakama se mogu registrovati deformacije u jednom ili više pravaca.
U svim slučajevima ostvarena deformacija se identifikuje na bazi promene
dužine provodnika i termogenog otpora, pa se osetljivost mernih traka
izražava odnosom relativne promene otpora ΔR/R i relativne promene izduženja
(skraćenja) ΔL/L:
ΔR / R
T= , (-).
ΔL / L

6
Osetljivost merne trake zavisi od vrste materijala provodnika i kreće se od
1.9÷2.1, a odredjuje je proizvodjač. Za svaku traku moraju biti poznate
vrednosti termogenog otpora (R) i dužine (L). Tada se, na osnovu izraza za
osetljivost, ostvarena deformacija ispitivanog materijala (ispitivane
konstrukcije) odredjuje na osnovu:
ΔL ΔR
= T⋅ (a),
L R
s tim da se, neposrednim merenjem, utvrdi promena električnog otpora (ΔR).
U tom smislu se primenjuje električna šema na bazi Vistonovog mosta, sa
jednosmernom ili naizmeničnom strujom, (Sl. 6).

a) b)

Slika 5. Električni ekstenzometri - merne trake;a) žičani provodnik, b) provodnik u

obliku folije (štampana tehnika)

Otpor merne trake je označen sa R (grana AB). Ostali otpori moraju imati
istu vrednost otpora kao i merna traka, kako bi se obezbedila ravnoteža
mosta.
Merna traka, sa otporom R1, lepi se na detalj od istog materijala od kog je
izradjena ispitivana epruveta i na taj način se obezbedjuje temperaturska
kompenzacuja (otuda se R1 naziva kompenzacionim otporom). Ovo se čini iz
razloga što je specifična električna otpornost zavisna od temperature:
ρT = ρ0 ⋅ (1 + ε ⋅ T ) ,
gde je:
ρ0, Ωm - referentna električna specifična otpornost materijala
provodnika (na normalnim uslovima),
ε, 1/°C - temperaturski koeficijent električne otpornosti i
T, °C - temperatura.
Iz istih se razloga kroz električnu mernu šemu propušta struja male jačine
i napona ( u protivnom bi uslovila porast temperature). Električni otpori
R2 i R3 koriste se za regulaciju Vistonovog mosta. Dijagonala mosta BD sadrži
osetljivi galvanometar (G) a druga dijagonala (AC) vezana je za električni
izvor jednosmerne struje sa malim naponom od 4-6 V da ne bi došlo do
zagrevanja merne trake. Pre nego što se epruveta izloži dejstvu
opterećenja, zatvaranjem prekidača P, uspostavlja se električno strujno
kolo i pristupa uravnotežavanju mosta promenom veličine otpora R2 i R3.
Ravnoteža mosta odgovara stanju kada u dijagonali BD nema struje, tj. kada
je kazaljka galvanometra na nuli i kada je ΔR3 = 0. Tada važi:
R1
R = R3 ⋅
R2

7
 B

R R1

A G C

ΔR
R2
D R3
E p

Slika 6. Električna shema merne instalacije na bazi Vistonovog mosta

Kada se ostvari priraštaj opterećenja za ΔF, istovremeno će doći do promene
merne dužine trake za ΔL, odnosno do promene električnog otpora u mernoj
traci za ΔR. Zatvaranjem prekidača P, uspostavlja se strujno kolo, a
Vistonov most dovodi u ravnotežu regulacijom otpora R3 (kazaljka
galvanometra se ponovo dovodi u nulti položaj). Iz uslova ravnoteže mosta
dobija se:

( )R
R1 R1 R1
R + ΔR = R 3 + ΔR 3 = R3 + ΔR 3
2
R2 R2
Posle sredjivanja, dobija se izraz za izračunavanje promene otpora u radnoj
mernoj traci:
R1
ΔR = ΔR 3 .
R2
Na ovaj način su zaokruženi potrebni uslovi odredjivanja vrednosti
ostvarene deformacije (izraz označen sa a).
Tačnost odredjivanja vrednosti deformacije (izduženje ili skraćenje) u
relaciji je sa tačnošću izmerene promene otpora ΔR, pa kako vrednost otpora
zavisi od dužine provodnika merne trake, tačnost može da se poveća primenom
traka sa provodnikom veće dužine.

POSTUPAK ZA ODREDJIVANJE MODULA ELASTIČNOSTI

Da bi se odredio modul elastičnosti sa zadovoljavajućom tačnošću najčešće

se primenjuje postupak eksperimentalno-računskog odredjivanja. U suštini
postupak je jednostavan, jer se sastoji samo u praćenju promene izduženja
epruvete pod dejstvom opterećenja i analitičkoj obradi dobijenih vrednosti
na način kako je napred objašnjeno.
Za odredjivanje modula elastičnosti potrebna je jedna epruveta, mašina i
ekstenzometri. Epruveta za odredjivanje modula elastičnosti, posle
izvedenih osnovnih merenja, postavlja se u čeljust mašine za ispitivanje.
Na nju se prišvršćuje ekstenzometar i podesi početni položaj i proveri ceo
sistem za registrovanje izduženja i opterećenja.
Tehnika rada sastoji se u sledećem:
1. Izbor veličine maksimalnog opterećenja bira se samo u oblasti
elastičnih deformacija (približno oko 20% manje od veličine granice
tečenja);
2. Odabrano maksimalno copterećenje proverava se sa nekoliko merenja, sa
istim priraštajem sile i sa vraćanjem u nulti položaj (u cilju
provere da li je ta sila u području elastičnosti);

8
 3. Radi smanjenja uticaja proklizavanja epruvete u čeljustima mašine
izvodi se predopterećenje;
4. Izduženje epruvete se meri ekstenzometrima, sa obe bočne strane.
Zatim se iz izmerenih vrednosti izračunava srednja vrednost
izduženja;
5. Obavlja se više serija ispitivanja (najmanje dve);
6. Konačna vrednost modula elastičnosti se dobija analitičkim
izračunavanjem po poznatim izrazima;
7. Izmerene veličine se obično prikazuju tabelarno.

PRIMER 1.

Odrediti modul elastičnosti visoko ugljeničnog čelika.

Od probnog uzorka izradjena je proporcionalna epruveta:

• početni prečnik epruvete do = 10 mm

• početna merna dužina epruvete Lo = 100 mm

• početna površina poprečnog preseka epruvete So = 78.5398 mm2

Izduženje se meri mehaničkim ekstenzometrom tipa Martens-Kenedi čija je :

• baza ekstenzometra Leo = 100 mm

• koeficijent uvećanja k = 200

Priraštaj sile u prvoj seriji ΔF = 2500 N, a u drugoj ΔF = 2000 N. Rezultati merenja navedeni su u
tabeli 1.
Tabela 1. Rezultati merenja pri odredjivanju modula elastičnosti metodom ekstenzometra

Priraštaj Broj podeoka na ΔL '+ ΔL"

Ei⋅105
sile ΔF ekstenzometrima 2⋅ k
LEVI DESNI
kN mm N/mm2
ΔL' ΔL"
PRVA SERIJA ISPITIVANJA
2 4 - 3 -
4.5 6 2 6 3
7 9 3 10 4 0.015625 2.038
9.5 13 4 13 3
12 16 3 16 3
Srednja vrednost: ΔL'/4 = 3.0 podeoka i ΔL"/4 = 3.25 podeoka
DRUGA SERIJA ISPITIVANJA
2 4 - 3 -
4 6 2 6 3
6 8 2 9 3 0.0125 2.038
8 10 2 11 2
10 13 3 14 3
Srednja vrednost: ΔL'/4 = 2.25 podeoka i ΔL"/4 = 2.75 podeoka
KONAČNA VREDNOST: E = 2.038⋅105 N/mm2

9
Izračunavanje vrednosti modula elastičnosti ilustruje se na primeru za prvu seriju
ispitivanja.

Ukupno izduženje epruvete očitano na levom, odnosno desnom ekstenzometru, u podeocima

instrumenta:
16 − 4 2 + 3 + 4 + 3
ΔL' = ≡ = 3.00 podeoka
4 4
16 − 3 3 + 4 + 3 + 3
ΔL" = ≡ = 3.25 podeoka
4 4

Srednje aritmetičko izduženje epruvete u mm:

ΔL' + ΔL" 3.00 + 3.25
ΔL = = = 0.015625 mm.
2⋅k 2 ⋅ 200

Modul elastičnosti za prvu seriju ispitivanja:

2500 ⋅ 100
= 2.038 ⋅105 N/mm .
2
E1 =
78.5 ⋅ 0.015625

Na sličan se način odredjuje vrednost modula elastičnosti za drugu seriju ispitivanja

(E2 = 2.038⋅105 N/mm2, tablica 2). Konačna vrednost modula elastičnosti, na osnovu harmonijske
sredine i rezultata za obe serije ispitivanja, izračunava se pomoću izraza:
2 ⋅ E1 ⋅ E2
E= = 2.038 ⋅ 105 N/mm2
E1 + E2

U tabeli 3 date su vrednosti modula elastičnosti za više vrsta materijala.

Tabela 2. Vrednost modula elastičnosti za neke tehničke materijale

MODUL ELASTIČNOSTI
MATERIJAL
E⋅105 N/mm2
Aluminijum 0.703
Bakar 0.1125
Mesing 1.05
Sivi liv 1.00
Ugljenični čelik 2.15
Legirani čelik 2.20

PRIMER 2.

Odrediti modul elastičnosti niskougljeničnog čelika Č0361 (ReH = 240 N/mm2).

Od probnog uzorka izradjena je proporcionalna epruveta:

• početni prečnik epruvete do = 10 mm

• početna merna dužina epruvete Lo = 100 mm

• početna površina poprečnog preseka epruvete So = 78.5398 mm2

Izduženje se meri mehaničkim ekstenzometrom tipa Martens-Kenedi čija je :

• baza ekstenzometra Leo = 100 mm

• koeficijent uvećanja k = 100

Priraštaj sile u prvoj seriji ΔF = N, a u drugoj ΔF = N. Rezultati merenja navedeni su u

tabeli 3.

10
Tabela 3. Rezultati merenja pri odredjivanju modula elastičnosti metodom
ekstenzometra – PRAKTIČNI RAD
Priraštaj Broj podeoka na ΔL '+ ΔL"
Ei⋅105
sile ΔF ekstenzometrima 2⋅ k
LEVI DESNI
kN mm N/mm2
ΔL' ΔL"
PRVA SERIJA ISPITIVANJA

Srednja vrednost: ΔL'/4 = podeoka i ΔL"/4 = podeoka

DRUGA SERIJA ISPITIVANJA

Srednja vrednost: ΔL'/4 = podeoka i ΔL"/4 = podeoka

5 2
KONAČNA VREDNOST: E = 10 N/mm

Izračunavanje vrednosti modula elastičnosti ilustruje se na primeru za prvu seriju

ispitivanja.

Ukupno izduženje epruvete očitano na levom, odnosno desnom ekstenzometru, u podeocima

instrumenta:

ΔL' = ...... podeoka

ΔL" = ...... podeoka
Srednje aritmetičko izduženje epruvete u mm:

ΔL' + ΔL"
ΔL = = ...........mm .
2⋅k
Modul elastičnosti za prvu seriju ispitivanja:

5 N .
E1 = .......... .......... .......... .. = .......... ⋅ 10 ,
mm 2

Na sličan se način odredjuje vrednost modula elastičnosti za drugu seriju ispitivanja

(E2 = ..........⋅105 N/mm2, tablica 2). Konačna vrednost modula elastičnosti, na osnovu harmonijske
sredine i rezultata za obe serije ispitivanja, izračunava se pomoću izraza:

2 ⋅ E1 ⋅ E2
E= , N / mm 2 .
E1 + E2

11