Ch¬ng 1

tÝn ngìng vµ t«n gi¸o ë ViÖt nam

1. Vµi nÐt vÒ tÝn ngìng vµ t«n gi¸o ë ViÖt Nam
ViÖt Nam lµ mét quèc gia n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸, cã truyÒn thèng v¨n
ho¸ l©u ®êi, cã lÞch sö hµng ngµn n¨m dùng níc vµ gi÷ níc. ViÖt Nam cã 54 d©n
téc anh em cïng sinh sèng trªn mét l·nh thæ víi v¨n hãa, t«n gi¸o, tÝn ngìng truyÒn
thèng kh¸c nhau mang ®Ëm b¶n s¾c téc ngêi. Mçi d©n téc, mçi nÒn v¨n hãa trong
céng ®ång d©n téc ViÖt Nam ®Òu cã nh÷ng s¾c th¸i riªng, song l¹i gièng nhau ë
mét ®iÓm lµ ®Òu cã tËp tôc thê ®a thÇn.
Vµo buæi ®Çu C«ng nguyªn, khi PhËt gi¸o vµo ViÖt Nam dï b»ng ®êng
biÓn tõ Ên §é ®Õn hay b»ng ®êng bé tõ Trung Quèc sang, ngêi ViÖt Nam kÕt
hîp tiÒm thøc t«n gi¸o, tÝn ngìng b¶n ®Þa víi PhËt gi¸o ®Ó t¹o nªn mét PhËt mÉu
Man N¬ng vµ HÖ thèng chïa Tø Ph¸p (Ph¸p V©n, Ph¸p Vò, Ph¸p L«i vµ Ph¸p
§iÖn). HÖ thèng thê Tø Ph¸p lµ mét t«n gi¸o b¶n ®Þa víi sù gãp mÆt cña ®¹o
PhËt kÕt hîp víi c¸c yÕu tè tÝn ngìng nguyªn thuû, thê cóng c¸c n÷ thÇn n«ng
nghiÖp vµ sïng b¸i c¸c hiÖn tîng tù nhiªn nh m©y, ma, sÊm, chíp cña ngêi ViÖt.
Tõ thÕ kû X, tÝn ngìng ®a thÇn cïng víi viÖc kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a
PhËt, Nho vµ L·o gi¸o vµo trong t«n gi¸o ®îc gäi lµ Tam gi¸o ®ång nguyªn hay
Tam gi¸o ®ång t«n. HÖ thèng Tam gi¸o trë thµnh mét hÖ thèng t©m linh mang
®Ëm s¾c th¸i d©n téc ViÖt Nam.
§Õn thÕ kû XV, sau khi lªn ng«i, nhµ Lª ®· kh«ng sö dông PhËt gi¸o nh mét
chç dùa tinh thÇn cho x· héi mµ dïng hÖ t tëng Nho gi¸o lµm träng. Ng«i ®×nh
lµng trë thµnh vþ trÝ trung t©m thay cho ng«i chïa. ë mçi lµng, mçi khu vùc, ngêi
d©n chän ra cho m×nh mét vÞ thÇn Thµnh hoµng ®Ó thê trong ®×nh. ThÇn
Thµnh hoµng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ ngêi cã chøc cã quyÒn, cã c«ng lao to lín,
cã h×nh d¸ng uy nghi ®¹o m¹o, mµ lµ vÞ thÇn ®îc ngêi d©n t«n vinh vµ cã thÓ
phï hé ®é tr× cho d©n lµng. Tôc thê Thµnh hoµng lµng lµ sù chiÕt trung, sù pha
trén gi÷a tÝn ngìng míi víi tôc thê cóng tæ tiªn vèn cã trong t duy ngêi
ViÖt.
Vµo thÕ kû thø XVI, §¹o C«ng gi¸o th©m nhËp vµo l·nh thæ ViÖt Nam vµ
ngêi ViÖt Nam b¾t ®Çu lµm quen víi mét t«n gi¸o mang s¾c th¸i thê ®éc thÇn.
Trong suèt mÊy thÕ kû, nh÷ng ngêi C«ng gi¸o ViÖt Nam tin theo Chóa Trêi ®·
ph¶i bá hÕt c¸c tÝn ngìng thê cóng cò trong ®ã cã viÖc thê cóng «ng cha, tæ tiªn
cña m×nh. Cho ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, tÝn ngìng thê cóng tæ
tiªn míi trë l¹i víi ngêi C«ng gi¸o ViÖt Nam.
Nh vËy, hÖ thèng cÊu tróc tÝn ngìng, t«n gi¸o cña ngêi ViÖt Nam ®îc t¹o
ra tõ c¸c luång tÝn ngìng, t«n gi¸o kh¸c nhau. §ã lµ: tÝn ngìng b¶n ®Þa vµ tôc thê
®a thÇn; t«n gi¸o ngo¹i sinh (lµ nh÷ng t«n gi¸o ®îc sinh ra tõ níc ngoµi nh: PhËt
gi¸o, C«ng gi¸o, Tin lµnh, Håi gi¸o..., råi sau ®ã ®îc truyÒn b¸ vµo ViÖt Nam);
t«n gi¸o néi sinh (lµ t«n gi¸o ®îc h×nh thµnh ngay ë ViÖt Nam nh: ®¹o Cao ®µi,
PhËt gi¸o Hoµ H¶o, ®¹o Tø ¢n HiÕu NghÜa...) vµ c¸c hiÖn tîng t«n gi¸o míi.
Trong qu¸ tr×nh truyÒn b¸, c¸c t«n gi¸o ngo¹i sinh lu«n ph¶i thÝch øng víi h×nh
th¸i v¨n ho¸ tÝn ngìng cña ngêi ViÖt Nam, do vËy còng cã nhiÒu biÕn ®æi,
kh«ng cßn nguyªn d¹ng nh tríc n÷a, hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c t«n gi¸o
ngo¹i sinh khi vµo ViÖt Nam ®· ®îc v¨n ho¸ ViÖt Nam ®ång ho¸.
Dï lµ t«n gi¸o ngo¹i sinh hay néi sinh th× tÝn ®å c¸c t«n gi¸o nµy vÉn bÞ
chi phèi bëi hÖ thøc ®a thÇn gi¸o, bëi tinh thÇn bao dung t«n gi¸o, ®øng vÒ phÝa
d©n téc. Yªu níc lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña c¸c tÝn ®å vµ tuyÖt ®¹i ®a sè
chøc s¾c t«n gi¸o ë ViÖt Nam. H¬n ai hÕt, ®ång bµo c¸c t«n gi¸o hiÓu rÊt râ
r»ng Tæ quèc cã ®éc lËp, t«n gi¸o míi tù do.
Lµ mét níc ®a t«n gi¸o nhng tÝn ®å c¸c t«n gi¸o ë ViÖt Nam nh×n chung
®Òu g¾n bã víi d©n téc, ®ång thêi lµ mét nh©n tè x· héi vµ v¨n ho¸ tÝch cùc gãp
phÇn lµm cho nÒn v¨n 12 ho¸ ViÖt Nam phong phó, ®a d¹ng vµ ®Æc s¾c. ViÖt
Nam cßn lµ mét ®Êt níc rÊt «n hßa trong quan hÖ gi÷a c¸c t«n gi¸o; cã truyÒn
thèng ®oµn kÕt t«n gi¸o, ®oµn kÕt toµn d©n trong qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc.
ViÖc chung sèng hoµ b×nh vµ bao dung gi÷a c¸c t«n gi¸o cïng víi tÝnh nh©n ¸i,
nh©n b¶n cña con ngêi vµ x· héi ViÖt Nam ®· t¹o ra mét bøc tranh sinh ®éng vÒ
tÝn ngìng, t«n gi¸o ë ViÖt Nam: thuÇn tuý nhng phong phó, ®an xen nhng kh«ng
m©u thuÉn. §Æc biÖt, ë ViÖt Nam ngµy nay, sù hoµ thuËn gi÷a c¸c t«n gi¸o vµ
Nhµ níc ®· thÓ hiÖn rÊt râ. V× thÕ, ë ViÖt Nam kh«ng x¶y ra xung ®ét t«n gi¸o.
§¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc trong ®ã cã ®oµn kÕt c¸c t«n gi¸o lµ nguån søc m¹nh
vµ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh b¶o ®¶m th¾ng lîi cña sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o
vÖ Tæ quèc.

2. C¸c t«n gi¸o ë ViÖt Nam

2.1. §¹o PhËt
§¹o PhËt truyÒn vµo ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m ®Çu C«ng nguyªn. Vµo thêi kú ®ã
ë Luy L©u (thuéc huyÖn ThuËn Thµnh, tØnh B¾c Ninh ngµy nay) ®· cã mét
trung t©m PhËt gi¸o kh¸ phån thÞnh.
Thêi kú ®Çu, PhËt gi¸o ®îc truyÒn b¸ vµo ViÖt Nam chñ yÕu trùc tiÕp tõ
Ên §é qua ®êng biÓn cïng víi c¸c th¬ng nh©n, mét sè t¨ng sü Ên §é vµ Trung ¸
sang truyÒn gi¸o ë ViÖt Nam nh Ma-ha-kú-vùc (Mahajivaka), Khu-®a-la
(K’sudra), vµo cuèi thÕ kû thø II sau C«ng nguyªn, sau ®ã lµ Kh¬ng T¨ng Héi,
Chi L¬ng C¬ng (Kalyana - Siva) vµo gi÷a thÕ kû thø III sau C«ng nguyªn vµ ®Õn
thÕ kû thø IV sau C«ng nguyªn lµ §¹t-ma-®Ò-bµ
(Dharmadeva).
Tõ thÕ kû V ®Õn thÕ kû X, do hoµn c¶nh lÞch sö, PhËt gi¸o ViÖt Nam
dÇn dÇn chÞu ¶nh hëng cña PhËt gi¸o Trung Quèc. Tõ thÕ kû X ®Õn thÕ kû XV,
PhËt gi¸o ViÖt Nam cã bíc ph¸t triÓn míi cïng víi nÒn ®éc lËp cña d©n téc. Díi
thêi §inh - Lª (tõ cuèi thÕ kû X ®Õn ®Çu thÕ kû XI), thËm chÝ mét sè nhµ s ®îc
tham dù viÖc triÒu chÝnh. Thêi Lý - TrÇn (tõ ®Çu thÕ kû XI ®Õn cuèi thÕ kû
XIV) lµ thêi kú cùc thÞnh cña PhËt gi¸o ë ViÖt Nam, nhiÒu nhµ s ®· phß vua
gióp níc. PhËt gi¸o ®îc coi lµ quèc ®¹o, chïa chiÒn ®îc x©y dùng vµ tu bæ; t tëng
PhËt gi¸o, tæ chøc còng nh hµnh ®¹o ®îc ph¸t triÓn, ngay c¶ mét sè vÞ vua còng
xuÊt gia tu hµnh. Vua TrÇn Nh©n T«ng lµ ngêi s¸ng lËp ra ThiÒn ph¸i Tróc L©m
Yªn Tö mang b¶n s¾c ViÖt Nam víi tinh thÇn s¸ng t¹o, dung hîp vµ nhËp thÕ. Tõ
thÕ kû XV, vÞ trÝ cña PhËt gi¸o dÇn dÇn nhêng chç cho Nho gi¸o. Tuy nhiªn,
PhËt gi¸o vÉn lµ mét t«n gi¸o quan träng trong Tam gi¸o ®ång nguyªn.
PhËt gi¸o Nam T«ng truyÒn vµo phÝa Nam cña ViÖt Nam tõ thÕ kû thø IV
sau C«ng nguyªn. TÝn ®å PhËt gi¸o Nam T«ng chñ yÕu lµ ®ång bµo d©n téc
Kh¬-me, tËp trung ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long nªn gäi lµ PhËt gi¸o Nam T«ng
Kh¬-me. PhËt gi¸o Nam T«ng Kh¬-me cã nhiÒu ®ãng gãp vµo c«ng cuéc x©y
dùng vµ b¶o vÖ ®Êt níc. Trong thêi kú chèng x©m lîc, c¸c tÝn ®å, chøc s¾c PhËt
gi¸o Nam T«ng Kh¬-me ®· tÝch cùc tham gia c¸c phong trµo ®Êu tranh giµnh
®éc lËp cho Tæ quèc. Tõ n¨m 1981, sau Héi nghÞ §¹i biÓu Thèng nhÊt PhËt gi¸o
cïng víi c¸c tæ chøc, hÖ ph¸i PhËt gi¸o kh¸c, PhËt gi¸o Nam T«ng Kh¬-me ®·
tham gia vµo ng«i nhµ chung Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam. HiÖn nay PhËt gi¸o
Nam T«ng Kh¬-me cã 452 ng«i chïa, h¬n 1 triÖu tÝn ®å vµ gÇn 9.000 chøc s¾c.
Ngoµi ra, ë ViÖt Nam cßn cã kho¶ng 500 chøc s¾c PhËt gi¸o Nam T«ng trong
®ång bµo d©n téc Kinh ë mét sè tØnh miÒn Trung vµ §«ng Nam Bé.
Trong qu¸ tr×nh du nhËp vµ ph¸t triÓn, PhËt gi¸o ®· chøng tá lµ t«n gi¸o
hßa b×nh, dung hîp víi c¸c tÝn ngìng b¶n ®Þa, lu«n lu«n g¾n bã, ®ång hµnh cïng
d©n téc trong qu¸ tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc.
§Çu thÕ kû XX tríc sù biÕn ®æi lín vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi., phong trµo
chÊn hng PhËt gi¸o ®· diÔn ra ë nhiÒu níc ch©u ¸ nh Trung Quèc, NhËt B¶n...
trong ®ã cã ViÖt Nam. Phong trµo ChÊn hng PhËt gi¸o ë ViÖt Nam ngoµi ý
nghÜa t«n gi¸o cßn cã ý nghÜa chÝnh trÞ - x· héi tÝch cùc, g¾n víi cuéc ®Êu
tranh gi¶i phãng d©n téc.
Phong trµo ChÊn hng PhËt gi¸o diÔn ra ®Çu tiªn ë Sµi Gßn vµo n¨m 1920
g¾n víi tªn tuæi cña c¸c nhµ s tiªn phong nh Kh¸nh Hoµ, ThiÖn ChiÕu..., sau ®ã
lan ra miÒn Trung vµ miÒn B¾c víi sù tham gia cña c¸c nhµ s: Hoµ thîng Gi¸c
Tiªn, Thîng to¹ Tè Liªn, Thîng to¹ TrÝ H¶i... vµ c¸c c sÜ Lª §×nh Th¸m, NguyÔn
N¨ng Quèc, Phan KÕ BÝnh, TrÇn
V¨n Gi¸p...
NhiÒu tæ chøc PhËt gi¸o ra ®êi trong thêi kú nµy ë ba miÒn, trong ®ã cã
s¸u tæ chøc quan träng nhÊt. ë miÒn Nam cã: Héi Nam Kú nghiªn cøu PhËt häc
(thµnh lËp n¨m 1930), Héi T¨ng giµ Nam ViÖt (thµnh lËp n¨m 1951). ë miÒn
Trung cã: An Nam PhËt häc héi (thµnh lËp n¨m 1932), Héi T¨ng giµ Trung ViÖt
(thµnh lËp n¨m 1949). ë miÒn B¾c cã: Héi PhËt gi¸o B¾c Kú (thµnh lËp n¨m
1934), Héi ChØnh lý T¨ng ni B¾c ViÖt (thµnh lËp n¨m 1949) vµ n¨m 1950 ®æi
tªn thµnh Héi T¨ng giµ B¾c ViÖt.
N¨m 1951, c¸c tæ chøc PhËt gi¸o nãi trªn ®· häp t¹i HuÕ ®Ó thèng nhÊt lËp
ra Tæng héi PhËt gi¸o ViÖt Nam. §©y ®îc coi lµ cuéc vËn ®éng thèng nhÊt ®Çu
tiªn vµ quan träng trong lÞch sö PhËt gi¸o ë ViÖt Nam vÒ mÆt tæ chøc.
Phong trµo ChÊn hng PhËt gi¸o kÐo dµi ®Õn n¨m 1954. TuyÖt ®¹i bé
phËn t¨ng ni, PhËt tö vÉn gi÷ ®îc truyÒn thèng yªu níc, g¾n bã víi d©n téc, vÉn
gi÷ nÕp tu hµnh theo s¬n m«n, t«ng ph¸i vµ tÝch cùc tham gia ®ãng gãp søc ngêi,
søc cña vµo th¾ng lîi cña cuéc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 vµ cuéc kh¸ng
chiÕn chèng thùc d©n x©m lîc. §«ng ®¶o t¨ng
ni, PhËt tö tham gia MÆt trËn ViÖt Minh, MÆt trËn Liªn ViÖt. NhiÒu chïa lµ c¬
së ho¹t ®éng hoÆc lµ n¬i nu«i giÊu c¸n bé c¸ch m¹ng. §Æc biÖt ë Nam Bé, tæ
chøc PhËt gi¸o cøu quèc ®· thu hót rÊt ®«ng t¨ng ni tham gia c¸c ho¹t ®éng yªu n-
íc.
Sau n¨m 1954, ®Êt níc bÞ chia c¾t, t×nh h×nh PhËt gi¸o ë hai miÒn cã
nhiÒu thay ®æi:
Ở miÒn B¾c, th¸ng 9-1957, c¸c t¨ng ni tiªu biÓu ®· tiÕn hµnh cuéc vËn
®éng thµnh lËp mét tæ chøc míi. Th¸ng 3 n¨m 1958, §¹i héi §¹i biÓu PhËt gi¸o
miÒn B¾c ®· nhÊt trÝ thµnh lËp Héi PhËt gi¸o Thèng nhÊt ViÖt Nam víi môc
®Ých "Hßa hîp t¨ng ni, c sÜ, c¸c nhµ nghiªn cøu PhËt häc ®Ó: Ho»ng d¬ng PhËt
ph¸p, lîi l¹c quÇn sinh, phông sù Tæ quèc, b¶o vÖ hoµ b×nh". Tõ khi ra ®êi, ngoµi
ho¹t ®éng t«n gi¸o, Héi PhËt gi¸o Thèng nhÊt ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia
ho¹t ®éng x· héi vµ c¸c phong trµo yªu níc; ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù nghiÖp
x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ë miÒn B¾c, ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m, gi¶i
phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc. ViÖc ra ®êi vµ c¸c ho¹t ®éng tÝch cùc cña
Héi lµ bíc chuyÓn quan träng trong lÞch sö g¾n bã víi d©n téc cña PhËt gi¸o ë
miÒn B¾c.
Ở miÒn Nam, tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975, ®· ra ®êi hµng chôc tæ chøc PhËt gi¸o
nh: T¨ng giµ Nguyªn thuû, KhÊt sÜ, Thiªn Thai gi¸o Qu¸n t«ng, Héi PhËt häc Nam
ViÖt... Sau khi chÕ ®é Ng« §×nh DiÖm sôp ®æ, Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam
Thèng nhÊt ®îc thµnh lËp n¨m 1964 trªn c¬ së tËp hîp mét sè tæ chøc, hÖ ph¸i
PhËt gi¸o mµ nßng cèt lµ Tæng héi PhËt gi¸o ViÖt Nam. Sau mét thêi gian ho¹t
®éng, Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam Thèng nhÊt b¾t ®Çu cã sù ph©n rÏ, mét bé
phËn nhá bÞ lîi dông phôc vô môc ®Ých chÝnh trÞ cña ngo¹i bang ®· t¸ch ra ho¹t
®éng riªng, bÞ chi phèi bëi nh÷ng khuynh híng tiªu cùc; nhng tuyÖt ®¹i ®a sè t¨ng
ni vµ PhËt tö g¾n bã víi d©n téc, tiÕp tôc duy tr× truyÒn thèng yªu níc, tham gia
vµo sù nghiÖp gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc.
Sau n¨m 1975, Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam Thèng nhÊt vÉn ho¹t ®éng ë
ViÖt Nam, tiÕp tôc thùc hiÖn Phong trµo ChÊn hng PhËt gi¸o trong ®iÒu kiÖn
®Êt níc hoµn toµn thèng nhÊt; ®«ng ®¶o t¨ng ni, PhËt tö cã t©m nguyÖn thèng
nhÊt c¸c tæ chøc hÖ ph¸i PhËt gi¸o thµnh mét gi¸o héi chung vµ c¬ duyªn thuËn lîi
cho viÖc thùc hiÖn t©m nguyÖn ®ã ®· ®Õn. Th¸ng 2-1980, Ban VËn ®éng
Thèng nhÊt PhËt gi¸o ®îc thµnh lËp gåm 33 vÞ t¨ng ni, c Sü ®¹i diÖn cho c¸c hÖ
ph¸i PhËt gi¸o c¶ níc. Th¸ng 11-1981, Héi nghÞ §¹i biÓu Thèng nhÊt PhËt gi¸o ®·
®îc tæ chøc t¹i Thñ ®« Hµ Néi víi sù tham dù cña 165 ®¹i biÓu t¨ng ni, c sÜ ®¹i
diÖn cho 9 tæ chøc, hÖ ph¸i trong c¶ níc gåm: Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam
Thèng nhÊt,
Héi PhËt gi¸o Thèng nhÊt ViÖt Nam, Gi¸o héi PhËt gi¸o Cæ truyÒn ViÖt
Nam, Ban Liªn l¹c PhËt gi¸o Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Gi¸o héi T¨ng giµ Nguyªn
thuû ViÖt Nam, Héi §oµn kÕt S s·i Yªu níc T©y Nam Bé, Gi¸o héi T¨ng giµ KhÊt
sÜ ViÖt Nam, Gi¸o héi Thiªn Thai gi¸o Qu¸n t«ng, Héi PhËt häc Nam ViÖt.
Héi nghÞ ®· nhÊt trÝ thµnh lËp Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, th«ng qua
HiÕn ch¬ng vµ ®êng híng ho¹t ®éng "§¹o ph¸p - D©n téc - Chñ nghÜa x· héi",
®ång thêi bÇu ra c¬ quan l·nh ®¹o cña Gi¸o héi lµ Héi ®ång Chøng minh vµ Héi
®ång TrÞ sù. Trong lêi kªu gäi cña Héi nghÞ §¹i biÓu Thèng nhÊt PhËt gi¸o ViÖt
Nam do Hßa thîng ThÝch TrÝ Thñ, thay mÆt §oµn Chñ tÞch Héi nghÞ ®äc t¹i
chïa Qu¸n Sø, Hµ Néi ngµy 7-11-1981, cã ®o¹n: "Tõ nay, chóng ta kh«ng cßn lµ
PhËt tö cña miÒn Nam, miÒn Trung hay miÒn B¾c, kh«ng cßn bÞ gß bã chia
c¸ch bëi tæ chøc nµy hay h×nh thøc nä, mµ ®Òu lµ PhËt tö ViÖt Nam, thµnh viªn
cña Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, tæ chøc duy nhÊt ®¹i diÖn cho PhËt gi¸o ViÖt
Nam trong níc còng nh ngoµi
níc".
Sau sù kiÖn cã ý nghÜa träng ®¹i trong lÞch sö PhËt gi¸o ViÖt Nam, t¨ng
ni, PhËt tö trong c¶ níc tiÕp tôc ph¸t huy truyÒn thèng yªu níc ®Ó "hé tr× Ho»ng
d¬ng PhËt ph¸p, phôc vô Tæ quèc ViÖt Nam, gãp phÇn ®em l¹i hoµ b×nh, an l¹c
cho thÕ giíi". TuyÖt ®¹i ®a sè t¨ng ni ®· tiÕp tôc tÝch cùc gãp phÇn x©y dùng
Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ngµy mét trëng thµnh, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña
m×nh trong lßng d©n téc. Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam
®· tr¶i qua 5 kú §¹i héi. §¹i héi lÇn I n¨m 1981, §¹i héi lÇn II n¨m 1987, §¹i héi lÇn
III n¨m 1992, §¹i héi lÇn IV n¨m 1997 vµ §¹i héi lÇn V n¨m 2002. §¹i lÔ PhËt ®¶n
n¨m 2006 (PhËt lÞch 2550) t¹i chïa VÜnh Nghiªm, thµnh phè Hå ChÝ Minh.
Tæ chøc cña Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam hiÖn nay ®îc x©y dùng theo c¬
cÊu: cÊp Trung ¬ng cã Héi ®ång Chøng minh vµ Héi ®ång TrÞ sù, víi 11 ban
chuyªn m«n nh: Ban T¨ng sù, Ban Gi¸o dôc T¨ng ni, Ban Híng dÉn PhËt tö, Ban
Ho»ng ph¸p, Ban Nghi lÔ, Ban V¨n ho¸, Ban Kinh tÕ - Tµi chÝnh, Ban Tõ thiÖn
X· héi, Ban PhËt gi¸o Quèc tÕ, ViÖn Nghiªn cøu PhËt häc ViÖt Nam vµ V¨n
phßng.
Díi cÊp Trung ¬ng lµ c¸c Ban TrÞ sù tØnh, thµnh héi vµ Ban §¹i diÖn
huyÖn (quËn) vµ §¹i diÖn ë x· (phêng). §¬n vÞ c¬ së cña Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt
Nam lµ c¸c chïa, tù viÖn, tÞnh x¸, tÞnh thÊt, niÖm PhËt ®êng. PhËt gi¸o ViÖt
Nam cã bÒ dÇy lÞch sö gÇn hai chôc thÕ kû. Ngµy nay tÝn ®å, t¨ng ni PhËt gi¸o
c¶ níc díi sù l·nh ®¹o cña Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ®· vµ ®ang cã nh÷ng
®ãng gãp quan träng vµo c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt níc.
2.2. C«ng gi¸o
Tõ nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû XVI ë ViÖt Nam ®· cã c¸c gi¸o sÜ ph¬ng
T©y ®Õn truyÒn gi¸o. S¸ch Kh©m ®Þnh ViÖt sö Th«ng gi¸m C¬ng môc chÐp
r»ng: N¨m Nguyªn hoµ ®êi vua Lª Trang T«n (n¨m 1533 - T©y lÞch) cã mét th¬ng
nh©n lµ I-nª-khu (Ignatius) ®I ®êng biÓn vµo gi¶ng ®¹o Gia-t« ë Ninh Cêng,
QuÇn Anh thuéc huyÖn Nam ChÊn vµ lµng Trµ Lò thuéc huyÖn Giao Thuû (c¸c
®Þa danh nµy ngµy nay thuéc tØnh Nam §Þnh). NhiÒu nhµ nghiªn cøu sö häc
C«ng gi¸o lÊy n¨m 1533 lµ thêi mèc ®¸nh dÊu viÖc truyÒn ®¹o C«ng gi¸o vµo
ViÖt Nam. TiÕp theo ®ã, n¨m 1550, linh môc Gaspar da Santa Cruz ®Õn gi¶ng
®¹o t¹i Hµ Tiªn; n¨m 1558, c¸c linh môc kh¸c nh LuÝs de Fonseca, GrÐgoire de la
Motte truyÒn gi¸o ë miÒn Trung; n¨m 1583, c¸c linh môc Diego Doropesa, Pedro
Ortiz ®Õn truyÒn gi¸o ë vïng ven biÓn Qu¶ng Ninh... Thêi kú tõ n¨m 1533 ®Õn
n¨m 1614, chñ yÕu lµ c¸c gi¸o sÜ dßng Phan-xi-c« (Order of Friars Minor) thuéc
Bå §µo Nha vµ dßng §a Minh (Order of Preachers) thuéc T©y Ban Nha ®i theo
nh÷ng thuyÒn bu«n vµo ViÖt Nam, nhng do kh«ng quen th«ng thæ, cha th¹o ng«n
ng÷ nªn viÖc truyÒn gi¸o kh«ng mÊy kÕt qu¶. Tõ n¨m 1615 ®Õn n¨m 1665, c¸c
gi¸o sÜ dßng Tªn (Society of Jesus) thuéc Bå §µo Nha tõ Macao (Macau, Trung
Quèc) vµo ViÖt Nam ho¹t ®éng ë c¶ §µng Trong (nam s«ng Gianh), §µng Ngoµi
(b¾c s«ng Gianh). ë §µng Trong cã c¸c linh môc Francesco Buzomi, Diego
Carvalho, Francisco de Pina vµ Alexandre de Rhodes (quen gäi lµ cha §¾c Lé). ë
§µng Ngoµi cã linh môc Pedro Marques, Gaspar d’Amaral, Antonio Barbosa,...
§Æc biÖt lµ linh môc Alexandre de Rhodes ®· dïng ký tù La-tinh ®Æt hÖ
ch÷ viÕt míi gãp phÇn h×nh thµnh ch÷ quèc ng÷ nh ngµy nay, hç trî rÊt tÝch cùc
cho viÖc truyÒn ®¹o. Theo tµi liÖu cña Gi¸o héi C«ng gi¸o, sau 37 n¨m truyÒn
gi¸o ë §µng Ngoµi víi 25 linh môc, 5 trî sÜ vµ sau 50 n¨m truyÒn gi¸o ë §µng
Trong víi 39 linh môc, 1 trî sÜ, c¸c gi¸o sÜ dßng Tªn (Society of Jesus) ®· ph¸t
triÓn ®îc kho¶ng 100 ngµn tÝn ®å. N¨m 1850, c¶ níc cã 500.000 ngêi theo ®¹o
C«ng gi¸o vµ 227 linh môc (ë §µng Ngoµi lµ 380.000 ngêi vµ 147 linh môc, ë
§µng Trong lµ 120.000 ngêi vµ 80 linh môc). VÒ mÆt tæ chøc, ®Õn nöa ®Çu
thÕ kû XIX, ®¹o C«ng gi¸o ®· cã nh÷ng biÕn ®æi quan träng: N¨m 1844, Gi¸o
hoµng Gregory XVI chia gi¸o phËn §µng Trong ra thµnh hai gi¸o phËn míi lµ
T©y §µng Trong (Sµi Gßn) gåm s¸u tØnh Nam Kú cña ViÖt Nam vµ níc
Campuchia do gi¸m môc D. LefÌbvre Ng·i cai qu¶n, gi¸o phËn §«ng §µng Trong
(Qui Nh¬n) do gi¸m môc E.T. CuÐnot ThÓ cai qu¶n. N¨m 1846, gi¸o phËn T©y
§µng Ngoµi còng ®îc Gi¸o hoµng chia lµm hai gåm: T©y §µng Ngoµi (Hµ Néi)
do gi¸m môc P.A. Retord Liªu cai qu¶n vµ Nam §µng Ngoµi (Vinh) do gi¸m môc
J.D. Gauthier HËu cai qu¶n. N¨m 1848, Gi¸o hoµng l¹i chia gi¸o phËn §«ng §µng
Ngoµi thµnh hai gi¸o phËn gåm: §«ng §µng Ngoµi vµ Trung §µng Ngoµi (Bïi
Chu). N¨m 1850, Gi¸o hoµng l¹i chia gi¸o phËn §«ng §µng Trong thµnh hai gi¸o
phËn: B¾c §µng Trong (gåm mét phÇn cña tØnh Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ vµ
Thõa Thiªn HuÕ) do gi¸m môc F.M. Pellerin Phan cai qu¶n vµ gi¸o phËn §«ng
§µng Trong (tõ §µ N½ng, Qui Nh¬n ®Õn Phan ThiÕt). Gi¸o phËn T©y §µng
Trong còng ®îc chia hai: gi¸o phËn Nam Vang (gåm níc Campuchia vµ c¸c tØnh
Nam HËu Giang cña ViÖt Nam) do gi¸m môc J.C. Miche MÞch cai qu¶n; gi¸o
phËn T©y §µng Trong (tõ §ång Nai ®Õn VÜnh Long) do gi¸m môc D. LefÌbvre
Ng·i coi sãc.
Cïng víi viÖc t¨ng cêng truyÒn gi¸o, kh«ng Ýt gi¸o sÜ Héi Thõa sai Paris
(SociÐtÐ des Missions ÐtrangÌres de Paris) cã nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng thuéc lÜnh
vùc t«n gi¸o, l«i kÐo mét bé phËn gi¸o d©n, gi¸o sÜ tham gia phôc vô cho ©m mu
ngo¹i x©m vµ thèng trÞ ViÖt Nam.
Sù ph¸t triÓn cña ®¹o C«ng gi¸o ë giai ®o¹n nµy ®îc biÓu hiÖn qua c¸c sè
liÖu thèng kªsau ®©y:
N¨m 1890, ë 8 gi¸o phËn cã 648.435 tÝn ®å, 9 gi¸m môc, 575 linh môc, tu
sÜ (trong ®ã cã 356 linh môc ngêi ViÖt Nam), 930 nhµ thê; n¨m 1910, t¨ng lªn
900.000 tÝn ®å; n¨m 1939, t¨ng lªn 1.544.765 tÝn ®å, 1.662 linh môc, tu sÜ,
trong ®ã cã 1.343 linh môc lµ ngêi ViÖt Nam, 979 gi¸o xø.
Nh vËy, ®Õn n¨m 1913 ë ViÖt Nam cã 11 gi¸o phËn vµ 1 Phñ do·n T«ng
tßa. §Ó trî lùc cho c¸c ho¹t ®éng cña Gi¸o héi C«ng gi¸o ë ViÖt Nam, n¨m 1925,
Tßa th¸nh Vatican thiÕt lËp Tßa Kh©m sø ë §«ng D¬ng vµ ®Æt t¹i Phó Cam
(HuÕ).
N¨m 1933, sau ®óng 400 n¨m ®¹o C«ng gi¸o truyÒn vµo ViÖt Nam, lÇn
®Çu tiªn Tßa th¸nh Vatican phong chøc gi¸m môc cho linh môc NguyÔn B¸ Tßng
lµ ngêi ViÖt Nam (®Õn n¨m 1975 cã 41 gi¸m môc ngêi ViÖt Nam ®· ®îc tÊn
phong; tõ sau 30-4-1975 ®Õn th¸ng 8-2006 cã 51 gi¸m môc lµ ngêi ViÖt Nam ®îc
tÊn phong trong ®ã cã 4 Hång y). Sau khi hoµ b×nh ®îc lËp l¹i ë miÒn B¾c, ngµy
24-11-1960, Gi¸o hoµng Gioan (John) XXIII ra S¾c chØ thiÕt lËp hµng gi¸o
phÈm C«ng gi¸o ë ViÖt Nam ®ång thêi tÊt c¶ c¸c tßa gi¸m môc cña 20 gi¸o phËn
®Òu ®îc chuyÓn tõ "hiÖu tßa" lªn "chÝnh tßa". Tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975, ë
miÒn Trung vµ miÒn Nam mét sè gi¸o phËn míi ®îc thµnh lËp hoÆc ®îc chia
nhá ®Ó phï hîp cho viÖc coi sãc qu¶n lý tÝn ®å, n©ng tæng sè lªn 25 gi¸o phËn.
Th¸ng 12-2005, gi¸o phËn Xu©n Léc (§ång Nai) ®îc t¸ch thµnh 2 gi¸o phËn:
Xu©n Léc (tØnh §ång Nai) vµ Bµ Rþa (tØnh Bµ RÞa - Vòng Tµu). §Õn nay, Gi¸o
héi C«ng gi¸o ë ViÖt Nam cã 26 gi¸o phËn trong c¶ níc.
Cïng víi viÖc truyÒn ®¹o vµ ph¸t triÓn ®¹o ë ViÖt Nam, ®¹o C«ng gi¸o ®·
gãp phÇn lµm phong phó nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam víi kiÓu kiÕn tróc ®éc ®¸o cña
c¸c nhµ thê, tiªu biÓu lµ nhµ thê ®¸ Ph¸t DiÖm (Kim S¬n, Ninh B×nh), nhµ thê lín
Hµ Néi hay c¸c lÔ héi tiÕp thu nh÷ng nÐt ®Ñp v¨n hãa d©n téc nh: lÔ Thiªn Chóa
gi¸ng sinh, lÔ héi La Vang (Qu¶ng TrÞ)...
N¨m 1980, Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam ®îc thµnh lËp, bao gåm tÊt c¶
c¸c gi¸m môc t¹i c¸c gi¸o phËn C«ng gi¸o ë ViÖt Nam. Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt
Nam cã nhiÖm vô: cæ vò tÝnh liªn ®íi ®Ó ph¸t huy c¸c thiÖn tÝch mµ Gi¸o héi
d©ng hiÕn cho Chóa b»ng c¸c h×nh thøc t«ng ®å vµ c¸c ph¬ng ph¸p thÝch hîp víi
hoµn c¶nh cña thêi ®¹i, trong tinh thÇn g¾n bã víi d©n téc vµ ®Êt níc (theo Gi¸o
héi C«ng gi¸o ViÖt Nam - Niªn gi¸m n¨m 2004). Th chung Héi ®ång Gi¸m môc
ViÖt Nam 1980 ®· x¸c ®Þnh ®êng híng ho¹t ®éng cña Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt
Nam lµ "Sèng Phóc ©m gi÷a lßng d©n téc, v× h¹nh phóc ®ång bµo".
C¬ cÊu tæ chøc cña Héi ®ång Gi¸m môc ViÖt Nam gåm Ban Thêng vô víi
c¸c chøc danh: Chñ tÞch, c¸c Phã Chñ tÞch, Tæng Th ký, c¸c Phã Tæng Th ký vµ
c¸c gi¸m môc Chñ tÞch nh÷ng ñy ban cña Héi ®ång Gi¸m môc, nhiÖm kú IX
(2004 - 2007) gåm 9 ñy ban: ñy ban Gi¸m môc vÒ Gi¸o lý - §øc tin, ñy ban Gi¸m
môc vÒ Phông tù vµ NghÖ thuËt Th¸nh, ñy ban Gi¸m môc vÒ Th¸nh nh¹c, ñy ban
Gi¸m môc vÒ Gi¸o sÜ vµ Chñng sinh, ñy ban Gi¸m môc vÒ Tu sÜ, ñy ban Gi¸m
môc vÒ Gi¸o d©n, ñy ban Gi¸m môc vÒ Phóc ©m hãa, ñy ban Gi¸m môc vÒ V¨n
hãa, ñy ban Gi¸m môc vÒ B¸c ¸i X· héi.
NhiÖm kú cña Héi ®ång Gi¸m môc lµ 3 n¨m. Tõ ngµy thµnh lËp ®Õn nay
®· qua 9 nhiÖm kú: nhiÖm kú I (1980-1983), nhiÖm kú II (1983-1986), nhiÖm kú
III (1986-1989); nhiÖm kú IV (1989-1992), nhiÖm kú V (1992-1995), nhiÖm kú
VI (1995-1998), nhiÖm kú VII (1998-2001), nhiÖm kú VIII (2001-2004), nhiÖm
kú IX (2004-2007).
2.3. §¹o Håi
Ở ViÖt Nam, tÝn ®å ®¹o Håi chñ yÕu lµ ngêi Ch¨m, tËp trung ë c¸c tØnh,
thµnh phè: Hå ChÝ Minh, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, An Giang, T©y Ninh, §ång
Nai...
Theo t liÖu lÞch sö, ngêi Ch¨m ®· biÕt ®Õn ®¹o Håi tõ c¸c thÕ kû thø X,
XI. Sö nhµ Tèng (Trung Quèc) còng ghi nhËn vµo cuèi thÕ kû X, ®Çu thÕ kû XI
®· xuÊt hiÖn ®¹o Håi ë Chiªm Thµnh. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn sau biÕn cè lÞch sö
vµo gi÷a thÕ kû XV víi sù suy vong cña nhµ níc Chiªm Thµnh, ®¹o Håi trong ngêi
Ch¨m míi biÓu hiÖn râ nÐt.
Do vÞ trÝ ®Þa lý, hoµn c¶nh truyÒn ®¹o, do ®iÒu kiÖn sèng vµ møc ®é
giao lu víi bªn ngoµi, nhÊt lµ víi thÕ giíi ®¹o Håi, ®· h×nh thµnh hai khèi ngêi
Ch¨m theo ®¹o Håi ë ViÖt Nam: mét lµ, khèi ngêi Ch¨m theo ®¹o Håi ë Ninh
ThuËn, B×nh ThuËn lµ khèi Håi gi¸o cò hay cßn gäi lµ Ch¨m Bµ-ni; hai lµ, khèi
ngêi Ch¨m theo ®¹o Håi ë Ch©u §èc (An Giang), Thµnh phè Hå ChÝ Minh, T©y
Ninh, §ång Nai lµ khèi Håi gi¸o míi hay cßn gäi lµ Ch¨m Islam.
 Gi÷a hai khèi ngêi Ch¨m theo ®¹o Håi cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ mÆt t«n
gi¸o, tõ kinh s¸ch ®Õn c¸c tÝn ®iÒu vµ nhÊt lµ luËt lÖ, lÔ nghi. Cã thÓ kh¸i qu¸t
mét sè ®iÓm chÝnh sau:
§¹o Håi ë Ninh ThuËn, B×nh ThuËn (Ch¨m Bµ-ni) chÞu nhiÒu ¶nh hëng
phong tôc tËp qu¸n, tÝn ngìng truyÒn thèng, nhÊt lµ sù pha trén víi nh÷ng yÕu tè
cña ®¹o Bµ-la-m«n vµ chÕ ®é mÉu hÖ.
§¹o Håi ë vïng Ch©u §èc (An Giang), Thµnh phè Hå ChÝ Minh, T©y Ninh,
§ång Nai (Ch¨m Islam) tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c luËt lÖ, lÔ nghi cña ®¹o Håi. §Æc
biÖt, ®¹o Håi ë ®©y cã mèi quan hÖ víi thÕ giíi Håi gi¸o qua viÖc hµnh h¬ng
sang MÕc-ca (Mecca), cö ngêi ®I häc ë Ma-lai-xi-a, In-®«-nª-xi-a vµ A-rËp Xª-
ót, thi xíng Kinh C«-ran hµng n¨m...
Trong khèi Ch¨m Islam ph¶i kÓ ®Õn vai trß, ¶nh hëng cña ngêi M· Lai vµ
Håi gi¸o Ma-lai-xi-a. Tuy sè ngêi M· Lai sèng trong céng ®ång ngêi Håi gi¸o ë
vïng Ch©u §èc kh«ng nhiÒu vµ thêng bÞ Ch¨m ho¸, nhng xÐt vÒ nhiÒu mÆt, tõ
c¬ cÊu x· héi ®Õn c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o tinh thÇn, ¶nh hëng cña ngêi M· Lai rÊt
lín. Tríc ®©y, Kinh C«-ran (Qu’ran) ë vïng nµy ®îc ®äc b»ng tiÕng A-rËp nhng
b×nh gi¶ng b»ng tiÕng M· Lai. Nh÷ng chøc s¾c, thµy d¹y kinh C«-ran phÇn lín lµ
ngêi M· Lai. C¸c Ên phÈm t«n gi¸o còng ®îc ®a tõ Ma-lai-xi-a sang.
N¨m 1991, nh÷ng ngêi theo ®¹o Håi ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh lËp ra Ban
§¹i diÖn Céng ®ång Håi gi¸o gåm 7 thµnh viªn víi nhiÖm kú lµ 4 n¨m. Tõ n¨m
1992 ®Õn nay, Ban §¹i diÖn Céng ®ång Håi gi¸o Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®·
qua ba nhiÖm kú: nhiÖm kú I (1992-1996), nhiÖm kú II (1996-2000), nhiÖm kú
III (2000-2006). §Çu n¨m 2004, ®¹o Håi ë An Giang còng lËp Ban VËn ®éng vµ
®· tæ chøc §¹i héi §¹i biÓu vµo cuèi n¨m 2004, thµnh lËp Ban §¹i diÖn Céng ®ång
Håi gi¸o tØnh An Giang.
Sè lîng tÝn ®å ®¹o Håi ë ViÖt Nam kh«ng nhiÒu nhng ®¹o Håi l¹i g¾n
chÆt víi d©n téc Ch¨m, mét d©n téc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ lÞch sö vµ
v¨n ho¸. MÆc dï ®¹o Håi trong ngêi Ch¨m cã sù kh¸c biÖt nhng nã ®· gãp phÇn
t¹o thªm nÐt ®Æc s¾c vÒ v¨n ho¸ vµ phong tôc tËp qu¸n cña d©n téc Ch¨m, còng
nh gãp phÇn vµo sù ®a d¹ng cña nÒn v¨n ho¸ ®a d©n téc ViÖt Nam.
2.4. §¹o Tin lµnh
§¹o Tin lµnh cã mÆt ë ViÖt Nam muén h¬n so víi c¸c t«n gi¸o tõ bªn ngoµi du
nhËp vµo, kho¶ng cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, do tæ chøc Liªn hiÖp Phóc
©m TruyÒn gi¸o (The Christian and Missionary Alliance - CMA) truyÒn vµo
N¨m 1887, môc s tiÕn sÜ A.B. Simpson - ngêi s¸ng lËp tæ chøc CMA khi
®Õn truyÒn gi¸o ë Hoa Nam (Trung Quèc) ®· sang nghiªn cøu t×nh h×nh ë ViÖt
Nam.
N¨m 1911, môc s R.A. Jaffray cïng víi hai céng sù lµ P.M. Hosler vµ G.L.
Hughes tíi §µ N½ng (Tourane), ®îc sù gióp ®ì cña «ng Bornet thuéc tæ chøc
Th¸nh kinh Héi (®Õn §µ N½ng tõ n¨m 1902) ®· x©y dùng c¬ së truyÒn gi¸o ®Çu
tiªn ë ®©y.
N¨m 1911 ®îc xem lµ thêi mèc x¸c nhËn viÖc truyÒn ®¹o Tin lµnh vµo
ViÖt Nam.
N¨m 1914, cã 9 gi¸o sÜ cña CMA vµo ViÖt Nam th× ®Õn n¨m 1921 ®·
t¨ng gÊp ®«i vµ ®Õn n¨m 1927 t¨ng lªn gÊp ba. Tõ §µ N½ng, c¸c gi¸o sÜ CMA
më réng viÖc truyÒn ®¹o sang nh÷ng vïng l©n cËn vµ cö ngêi ®i truyÒn ®¹o ra
miÒn B¾c vµ miÒn Trung. Sau 7 n¨m, tæ chøc CMA ®· lËp ®îc 5 chi héi ë B¾c
Kú, 6 chi héi ë Trung Kú vµ 5 chi héi ë Nam Kú. TÊt
c¶ c¸c chi héi Tin lµnh lóc ®ã ®Òu ®îc giÊy phÐp ho¹t ®éng cña Kh©m sø Ph¸p
vµ cña chÝnh phñ Nam TriÒu vµ ®Òu lÊy tªn lµ Héi th¸nh Tin lµnh §«ng Ph¸p
(Mission ÐvangÐlique de l’Indochine francaise - MEI).
Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1925, c¸c gi¸o sÜ CMA, ®îc sù gióp ®ì cña mét sè
nhµ nho ViÖt Nam, ®· triÓn khai viÖc dÞch Kinh Th¸nh ra ch÷ quèc ng÷ hç trî
cho viÖc truyÒn gi¸o. N¨m 1921, nhµ thê Tin lµnh ®îc x©y dùng ë Hµ Néi vµ Tr-
êng Kinh Th¸nh còng ®îc më ë §µ N½ng. VÒ mÆt tæ chøc, trong 3 n¨m liªn tiÕp:
tõ 1924 ®Õn 1926, t¹i §µ N½ng, CMA tæ chøc båi
linh hiÖp nguyÖn cã tÝnh chÊt nh §¹i héi ®ång ®Ó gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc cña
®¹o. §Õn n¨m 1927, §¹i héi ®ång lÇn thø IV chÝnh thøc bÇu ra Ban TrÞ sù Tæng
Liªn héi vµ ®Æt tªn gäi lµ Héi Tin lµnh ViÖt Nam §«ng Ph¸p, ®Õn n¨m 1945 ®æi
thµnh Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam. Sau ®ã, §¹i héi ®ång lÇn thø V (n¨m 1928)
®· th«ng qua b¶n §iÒu lÖ cña tæ chøc, nhng ®Õn §¹i héi ®ång lÇn thø VIII (n¨m
1936) míi duyÖt l¹i vµ thi hµnh (gäi lµ b¶n §iÒu lÖ 1936). §¹i héi ®ång lÇn thø V
®· quyÕt ®Þnh ph©n chia Tin lµnh ë ViÖt Nam thµnh hai h¹t: B¾c – Trung h¹t
vµ Nam h¹t, ®Õn n¨m 1931 chia thµnh 3 h¹t: B¾c Kú - Trung Kú - Nam Kú tån t¹i
cho ®Õn n¨m 1954.
N¨m 1926, tøc lµ 15 n¨m sau khi ®Æt ®îc c¬ së ®Çu tiªn ë §µ N½ng (n¨m
1911), môc s A.H. Jackson ngêi Ca-na-®a ®· lªn T©y Nguyªn th¨m dß ®Þa bµn
truyÒn gi¸o míi. N¨m 1929, C¬ ®èc Phôc l©m An ThÊt nhËt (Seventh-Day
Adventist) còng ®îc truyÒn vµo miÒn Nam.
§Õn n¨m 1945, ®¹o Tin lµnh ë ViÖt Nam cã kho¶ng 15 ngµn tÝn ®å víi trªn
díi mét tr¨m chi héi, n¨m 1954 cã kho¶ng h¬n 60 ngµn tÝn ®å, 154 chi héi, gÇn
100 môc s, truyÒn ®¹o, trong ®ã cã kho¶ng 6 ngµn tÝn ®å lµ ®ång bµo d©n téc
thiÓu sè ë T©y Nguyªn.
Sau HiÖp ®Þnh Gi¬-ne-v¬ (n¨m 1954), ®¹o Tin lµnh ë hai miÒn cã sù kh¸c
nhau. ë miÒn B¾c, sè ®«ng tÝn ®å, gi¸o sÜ di c vµo Nam, c¬ quan Tæng Liªn héi
còng chuyÓn vµo Sµi Gßn, chØ cßn l¹i gÇn mét ngµn tÝn ®å vµ h¬n mét chôc
môc s, gi¶ng s,... Sau ba n¨m duy tr× c¬ cÊu tæ chøc ®Þa h¹t, ®Õn n¨m 1955
nh÷ng tÝn ®å, gi¸o sÜ cßn l¹i ë miÒn B¾c ®· lËp tæ
chøc gi¸o héi riªng, lÊy tªn gäi lµ Tæng héi Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn
B¾c)(Confederation Evangelical Church of Vietnam - Northern), gäi t¾t lµ Héi
th¸nh Tin lµnh miÒn B¾c, víi c¬ cÊu tæ chøc gi¸o héi hai cÊp: Tæng héi vµ chi
héi ë c¬ së. §¹i héi ®ång n¨m 1958 quyÕt ®Þnh xóc tiÕn so¹n th¶o §iÒu lÖ riªng.
Qua thêi gian so¹n th¶o, tu chØnh, b¶n §iÒu lÖ chÝnh thøc cña Héi th¸nh Tin lµnh
miÒn B¾c ®îc th«ng qua t¹i §¹i héi ®ång lÇn thø VIII tæ chøc t¹i Hµ Néi n¨m
1962. N¨m 1963, b¶n §iÒu lÖ cña Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn B¾c) ®îc
Nhµ níc chÊp thuËn (gäi lµ b¶n §iÒu lÖ 1963). §iÒu lÖ ®· x¸c ®Þnh ®êng híng
ho¹t ®éng "kÝnh Chóa vµ yªu Níc". Tõ n¨m 1962 ®Õn n¨m 2004, Tæng héi Héi
th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn B¾c) ®· tr¶i qua 25 lÇn §¹i héi ®ång. §¹i héi
®ång lÇn thø 32 cña Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn B¾c) ®îc tæ chøc tõ
ngµy 30-11 ®Õn 3-12-2004 vµ bÇu ra Ban TrÞ sù nhiÖm kú 2004 - 2008 gåm 13
thµnh viªn.
Ở miÒn Nam, trong nh÷ng n¨m 1954-1975, tranh thñ hoµn c¶nh chÝnh trÞ
lóc bÊy giê, CMA ®Èy m¹nh h¬n bao giê hÕt viÖc ®Çu t tiÒn cña, ph¬ng tiÖn,
®éi ngò gi¸o sÜ... ®Ó gióp Tæng Liªn héi Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam - miÒn
Nam (General Confederation Evangelical Church of Vietnam - Southern), gäi t¾t
lµ Héi th¸nh Tin lµnh miÒn Nam, x©y dùng hÖ thèng tæ chøc, më réng c¸c c¬ së
t«n gi¸o, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. CMA vµ Héi th¸nh Tin lµnh miÒn Nam ®Æc
biÖt quan t©m truyÒn gi¸o ë khu vùc ®ång bµo d©n téc thiÓu sè T©y Nguyªn.
Trong thêi gian nµy, ë miÒn Nam ngoµi Héi th¸nh Tin lµnh miÒn Nam ®·
cã tõ tríc, cßn cã nhiÒu tæ chøc hÖ ph¸i Tin lµnh kh¸c hoÆc t¸ch ra tõ Héi th¸nh
Tin lµnh miÒn Nam hoÆc tõ bªn ngoµi vµo, chñ yÕu tõ c¸c níc B¾c Mü nh: Men-
n«-nai (Mennonite, n¨m 1954), Héi TruyÒn gi¸o C¬ ®èc (United World Mission,
n¨m 1956), B¸p-tÝt (Baptist, n¨m 1959), Hoµn cÇu Kh¶i tîng (World Vision, n¨m
1959), M«n ®Ö §Êng Christ (Disciples of Christ, n¨m 1963), Chøng nh©n Giª-h«-
va (Jehovah’s Witnesses, n¨m 1965), Héi chóng cña Chóa (Assemblies of God)
thuéc Tin lµnh Ngò tuÇn (Pentecostal, n¨m 1970) vµ mét sè hÖ ph¸i kh¸c.
Sau ngµy miÒn Nam gi¶i phãng, c¸c c¬ së cña Héi th¸nh Tin lµnh miÒn
Nam, C¬ ®èc Phôc l©m, TruyÒn gi¸o C¬ ®èc, B¸p-tÝt vµ mét sè hÖ ph¸i Tin
lµnh kh¸c vÉn duy tr× sinh ho¹t t«n gi¸o b×nh thêng. Tuy nhiªn, v× nhiÒu lý do,
trong ®ã cã viÖc mét bé phËn Tin lµnh, nhÊt lµ Tin lµnh ë T©y Nguyªn cã quan
hÖ víi tæ chøc ph¶n ®éng FULRO, nªn vÊn ®Ò t c¸ch ph¸p nh©n cña Tin lµnh ë
miÒn Nam cha ®îc Nhµ níc xem xÐt gi¶i quyÕt.
Th¸ng 10-2000, Héi th¸nh Tin lµnh miÒn Nam thµnh lËp Ban vËn ®éng §¹i
héi ®ång gåm 24 môc s. Th¸ng 1-2001, §¹i héi ®ång Tæng Liªn héi Héi th¸nh Tin
lµnh ViÖt Nam (miÒn Nam) lÇn thø 43 theo lÞch sö Gi¸o héi ®îc tæ chøc t¹i
Thµnh phè Hå ChÝ Minh víi sù tham gia cña 382 ®¹i biÓu chÝnh thøc gåm c¸c
môc s, truyÒn ®¹o vµ c¸c ®¹i biÓu tÝn ®å ®îc chän cö tõ c¸c chi héi, trong ®ã cã
58 môc s, truyÒn ®¹o, tÝn ®å ®¹i diÖn cho Tin lµnh ë c¸c tØnh T©y Nguyªn. §¹i
héi ®ång ®· th«ng qua b¶n HiÕn ch¬ng míi (gäi lµ HiÕn ch¬ng n¨m 2001), x¸c
®Þnh tªn gäi chÝnh thøc lµ Tæng Liªn héi Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn
Nam) vµ bÇu Ban TrÞ sù Tæng Liªn héi gåm 23 môc s, truyÒn ®¹o.
§¹i héi ®ång lÇn nµy ®· x¸c ®Þnh ®êng híng ho¹t ®éng cña Héi th¸nh Tin
lµnh ViÖt Nam (miÒn Nam) lµ: "Sèng Phóc ©m, phông sù Thiªn Chóa, phôc vô
Tæ quèc vµ D©n téc.
Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn Nam) ho¹t ®éng theo HiÕn ph¸p vµ
luËt ph¸p cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam; chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh
cña c¸c c¬ quan Nhµ níc.
Gi¸o dôc tÝn h÷u lßng yªu níc, nghÜa vô c«ng d©n, ý thøc t«n träng ph¸p
luËt, ®oµn kÕt cïng toµn d©n x©y dùng Tæ quèc, b¶o vÖ hoµ b×nh".
HiÕn ch¬ng 2001 quy ®Þnh viÖc x©y dùng gi¸o héi hai cÊp: Tæng Liªn héi
vµ chi héi (Héi th¸nh c¬ së). ë c¸c tØnh, thµnh phè cã c¸c Ban §¹i diÖn hoÆc §¹i
diÖn, nhiÖm kú cña Ban TrÞ sù Tæng Liªn héi lµ 4 n¨m; nhiÖm kú cña Ban §¹i
diÖn, §¹i diÖn còng nh nhiÖm kú cña Ban TrÞ sù Chi héi lµ 2 n¨m. Cïng víi viÖc
h×nh thµnh c¬ cÊu tæ chøc míi, HiÕn ch¬ng 2001 ®· híng ®Õn x©y dùng mét tæ
chøc gi¸o héi kh«ng phô thuéc vµo c¸c tæ chøc
Tin lµnh ë níc ngoµi.
§¹i héi ®ång Tæng Liªn héi Héi th¸nh Tin lµnh ViÖt Nam (miÒn Nam) lÇn
thø 44 ®· diÔn ra tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 4-3-2005 t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ
bÇu ra Ban TrÞ sù gåm 23 thµnh viªn.
2.5. §¹o Cao ®µi
Vµo ®Çu thÕ kû XX, chÝnh quyÒn thùc d©n t¨ng cêng ¸p bøc bãc lét
thuéc ®Þa, chÕ ®é phong kiÕn nhµ NguyÔn còng ra søc ®µn ¸p nh©n d©n ®Ó
phôc vô lîi Ých cña chóng. Cuéc sèng cña nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng lÇm
than cùc khæ, ®Æc biÖt ngêi n«ng d©n ë Nam Bé bÞ tíc ®o¹t ruéng ®Êt trë nªn
bÇn cïng ho¸, mÊt t liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®i lµm thuª, lµm mín. C¸c cuéc ®Êu tranh
cña nh©n d©n ®Òu thÊt b¹i vµ sù bÊt lùc trong cuéc sèng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng
khñng ho¶ng vÒ t tëng, ®ång thêi sù suy sôp cña c¸c t«n gi¸o vµ ®¹o lý ®¬ng thêi
®· t¹o ra kho¶ng trèng vÒ t©m linh, kÝch thÝch nhu cÇu tÝn ngìng, t«n gi¸o cña
quÇn chóng nh©n d©n. §ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ra ®êi cña ®¹o
Cao ®µi.
Cïng thêi gian nµy, phong trµo Th«ng linh häc ph¬ng T©y rÊt ph¸t triÓn t¹i
Nam Bé víi nh÷ng h×nh thøc .x©y bµn. t¬ng tù nh tôc cÇu hån cña ngêi ViÖt vµ
cÇu c¬ cña nhãm Ngò chi Minh ®¹o ®· t¹o thµnh phong trµo cÇu c¬, chÊp bót gäi
t¾t lµ .c¬ bót.. Trong c¸c ®µn c¬ nµy cã hai nhãm chÝnh h×nh thµnh ®¹o Cao
®µi. Nhãm thø nhÊt do «ng Ng« Minh Chiªu cÇu c¬ t¹i c¸c ®µn c¬ ë trong c¸c
®Òn, chïa theo truyÒn thèng c¬ bót thuéc c¸c nhãm Ngò chi Minh ®¹o. Nhãm thø
hai gåm c¸c «ng Cao Quúnh C, Cao Hoµi Sang, Ph¹m C«ng T¾c tæ chøc x©y bµn
cÇu c¬ theo kiÓu Th«ng linh häc ph¬ng T©y nh»m môc ®Ých gi¶i trÝ, sau nµy
míi sö dông ®¹i ngäc c¬ cña ®µn Minh ThiÖn (thuéc Ngò chi Minh ®¹o).
Ngµy 7-10-1926, 28 ngêi ®¹i diÖn cho 247 tÝn ®å ®· thèng nhÊt kÝ tªn
vµo tê khai ®¹o göi chÝnh quyÒn Ph¸p. Gi÷a th¸ng 11-1926 (ngµy 15-10 n¨m
BÝnh DÇn), nh÷ng chøc s¾c thiªn phong ®Çu tiªn cña ®¹o Cao ®µi tæ chøc lÔ
khai ®¹o t¹i chïa Gß KÐn - T©y Ninh chÝnh thøc cho ra m¾t ®¹o Cao ®µi.
T«n chØ cña ®¹o Cao ®µi lµ: "Tam gi¸o qui nguyªn, Ngò chi hiÖp nhÊt..
Gi¸o lý cña ®¹o Cao ®µi ®Ò cao tÝnh thiªng liªng, sù huyÒn diÖu cña c¬ bót, coi
®ã lµ ph¬ng tiÖn ®Ó con ngêi liªn hÖ víi Thîng ®Õ. LuËt lÖ cña ®¹o Cao ®µi
®îc thùc hiÖn theo T©n luËt, Ph¸p Ch¸nh truyÒn. LÔ nghi cña ®¹o Cao ®µi kh¸
cÇu k×, phøc t¹p thÓ hiÖn tinh thÇn Tam gi¸o ®ång nguyªn. §¹o Cao ®µi thê
Thiªn nh·n cã nghÜa lµ "m¾t trêi" - biÓu tîng §øc ChÝ T«n cña ®¹o Cao §µi.
Nghi tiÕt thê phông cã ba cÊp thê tù: cÊp Toµ th¸nh, cÊp th¸nh thÊt, th¸nh tÞnh vµ
cÊp t¹i t gia.
M« h×nh tæ chøc gi¸o héi ®¹o Cao ®µi thùc hiÖn theo 3 ®µi: B¸t Qu¸i ®µi
lµ ®µi v« vi thê §øc ChÝ T«n (Thiªn nh·n) vµ PhËt, Tiªn, Th¸nh, ThÇn. HiÖp
Thiªn ®µi lµ c¬ quan b¶o ph¸p ®îc quyÒn lËp ®µn c¬ vµ ®iÒu hµnh c¬ bót,
®ång thêi gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c¬ quan Cöu Trïng ®µi, ®øng ®Çu HiÖp
Thiªn ®µi lµ Hé ph¸p. Cöu Trïng ®µi lµ c¬ quan hµnh ph¸p, h×nh thÓ cña ®¹o
gåm 9 viÖn, ®øng ®Çu lµ Gi¸o t«ng.
Giai ®o¹n tõ n¨m 1926 ®Õn n¨m 1934: Sau ngµy khai ®¹o, c¸c chøc s¾c
l·nh ®¹o Cao ®µi tiÕn hµnh c«ng viÖc truyÒn gi¸o t¹i khu vùc Nam Bé, võa ®Ò
cao ®¹o Cao ®µi lµ t«n gi¸o néi sinh, cã tinh thÇn yªu níc võa khai th¸c triÖt ®Ó
sù huyÒn bÝ cña c¬ bót ®Ó thu hót ngêi theo ®¹o. C¸c chøc s¾c Cao ®µi tiÕn
hµnh x©y dùng Toµ th¸nh, ph¸t triÓn c¸c th¸nh thÊt, ®iÖn thê, hoµn thiÖn gi¸o lý,
gi¸o luËt, lÔ nghi vµ tæ chøc gi¸o héi nªn ho¹t ®éng t¹i Toµ th¸nh dÇn dÇn ®îc
cñng cè vµ ®i vµo nÒn nÕp, c¸c c¬ së ®¹o ph¸t triÓn, tæ chøc gi¸o héi h×nh thµnh
tõ Trung ¬ng ®Õn c¬ së theo 5 cÊp hµnh chÝnh ®¹o. Thêi gian nµy viÖc hµnh
®¹o chñ yÕu th«ng qua c¬ bót, nªn nhiÒu chøc s¾c ®· lîi dông c¬ bót ®Ó tranh
giµnh ¶nh hëng lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a HiÖp Thiªn ®µi vµ Cöu Trïng ®µi.
Do t×nh h×nh néi bé Héi
th¸nh mÊt ®oµn kÕt, mét sè chøc s¾c cao cÊp bÊt ®ång víi Toµ th¸nh bá vÒ c¸c
®Þa ph¬ng thµnh lËp chi ph¸i Cao ®µi míi.
Giai ®o¹n tõ n¨m 1934 ®Õn n¨m 1975: §©y lµ giai ®o¹n ®¹o Cao ®µi ph¸t
triÓn m¹nh mÏ nhÊt nhng còng x¶y ra t×nh tr¹ng ph©n chia thµnh nhiÒu chi ph¸i
ho¹t ®éng ®éc lËp, ®· cã lóc lªn ®Õn 30 chi ph¸i. Sè lîng tÝn ®å ®¹o Cao ®µi
ph¸t triÓn lªn ®Õn h¬n 2 triÖu ngêi tËp trung chñ yÕu ë Nam Bé, r¶i r¸c ë mét sè
tØnh miÒn Trung vµ miÒn B¾c.
Giai ®o¹n tõ n¨m 1975 ®Õn nay: Sau n¨m 1975, c¸c ph¸i Cao ®µi kh«ng
ho¹t ®éng theo m« h×nh tæ chøc cò. C¸c Héi th¸nh Cao ®µi x©y dùng tæ chøc
hµnh chÝnh ®¹o theo hai cÊp: Trung ¬ng lµ Héi th¸nh, c¬ së lµ hä ®¹o. Tõ n¨m
1995 ®Õn n¨m 2000, lÇn lît 9 hÖ ph¸i Cao ®µi tæ chøc §¹i héi th«ng qua HiÕn
ch¬ng, tæ chøc gi¸o héi 2 cÊp, ho¹t ®éng theo 3 héi:
Thîng héi, Héi th¸nh, Héi Nh¬n sanh vµ x¸c ®Þnh ®êng híng hµnh ®¹o "Níc vinh,
§¹o s¸ng". HiÖn nay cã c¸c Héi th¸nh sau: Héi th¸nh Cao ®µi Tiªn Thiªn, Héi th¸nh
Cao ®µi Minh Ch¬n ®¹o, Héi th¸nh Cao ®µi ChiÕu Minh Long Ch©u, Héi th¸nh
TruyÒn gi¸o Cao ®µi, Héi th¸nh Cao ®µi T©y Ninh, Héi th¸nh Cao ®µi Ban
ChØnh ®¹o, Héi th¸nh Cao ®µi B¹ch y, Héi th¸nh Cao ®µi Ch¬n lý vµ Héi th¸nh
Cao ®µi CÇu Kho Tam Quan.
Trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, ®«ng ®¶o chøc s¾c, tÝn ®å
cña nhiÒu Hö ph¸i Cao ®µi ®· tÝch cùc ñng hé c¸ch m¹ng, h¨ng h¸i tham gia
®ãng gãp søc ngêi, søc cña vµo sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, thèng
nhÊt ®Êt níc. Ngµy nay, trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, ®ång
bµo ®¹o Cao ®µi ®ang cïng toµn d©n tÝch cùc
gia vµo c«ng cuéc ®æi míi, gãp phÇn x©y dùng ®Êt níc.
2.6. PhËt gi¸o Hoµ H¶o
Theo c¸c tµi liÖu ®Ó l¹i th× tªn gäi PhËt gi¸o Hßa H¶o xuÊt hiÖn ngay khi
ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai s¾p næ ra. Khi «ng Huúnh Phó Sæ lµm lÔ khai ®¹o
vµo ngµy 18-5 n¨m Kû M·o (ngµy 4-7-1939), sè ngêi tin theo cha nhiÒu, chØ
xung quanh khu vùc lµng Hoµ H¶o thuéc tØnh An Giang. N¨m 1940, cuéc Khëi
nghÜa Nam Kú næ ra vµ bÞ thÊt b¹i, Nam Bé bao trïm kh«ng khÝ khñng bè.
Trong tr¹ng th¸i hoang mang dao ®éng, nhiÒu ngêi ®· theo PhËt gi¸o Hßa H¶o
®Ó t×m sù an ñi vµ cøu vít. §Õn cuèi n¨m 1940, sè tÝn ®å PhËt gi¸o Hßa H¶o cã
®Õn vµi tr¨m ngµn ngêi.
Ban TrÞ sù c¸c cÊp PhËt gi¸o Hoµ H¶o ®îc «ng Huúnh Phó Sæ chñ tr¬ng
thµnh lËp tõ
n¨m 1945. Tuy nhiªn, do bèi c¶nh lÞch sö nªn m·i ®Õn n¨m 1963 míi lËp Ban §¹i
diÖn Trung ¬ng Gi¸o héi PhËt gi¸o Hoµ H¶o l©m thêi vµ ngµy 5-2-1964 chÝnh
quyÒn Sµi Gßn cã NghÞ ®Þnh c«ng nhËn tæ chøc cña ®¹o, hÖ thèng quyÒn lùc
cña ®¹o (gäi lµ gi¸o quyÒn) ®an xen víi ho¹t ®éng cña tæ chøc ®¶ng D©n X· vµ
lùc lîng vò trang PhËt gi¸o Hoµ H¶o.
PhËt gi¸o Hßa H¶o thê PhËt nhng kh«ng thê tîng cèt, tranh ¶nh. BiÓu tîng
cña PhËt gi¸o Hßa H¶o lµ tÊm v¶i mµu dµ (TrÇn Dµ) víi quan niÖm PhËt t¹i
t©m, t©m tøc PhËt.
Ngoµi t«n thê PhËt, «ng bµ tæ tiªn, PhËt gi¸o Hßa H¶o rÊt ®Ò cao vµ t«n
thê c¸c anh hïng d©n téc vµ nh÷ng ngêi cã c«ng víi céng ®ång, coi ®ã lµ ®èi tîng
thê cóng cña m×nh.
PhËt gi¸o Hßa H¶o kh«ng thê nh÷ng thÇn th¸nh nÕu kh«ng râ c¨n tÝch (xuÊt xø).
TÝn ®å PhËt gi¸o Hßa H¶o lµ nh÷ng c sÜ t¹i gia nªn viÖc thê phông vµ hµnh ®¹o
cña PhËt gi¸o Hßa H¶o rÊt ®¬n gi¶n, chñ yÕu tiÕn hµnh t¹i gia ®×nh. Trong mçi
gia ®×nh tÝn ®å PhËt gi¸o Hßa H¶o cã ba bµn thê: bµn thê PhËt ë cao nhÊt chØ
treo TrÇn Dµ; bµn thê tæ tiªn díi bµn thê PhËt; bµn thê th«ng thiªn thê ngoµi trêi ë
tríc cöa nhµ. Sau nµy tÝn ®å PhËt gi¸o Hßa H¶o cã thê ¶nh «ng Huúnh Phó Sæ,
thêng ®îc ®Æt díi tÊm TrÇn Dµ.
Gi¸o héi PhËt gi¸o Hoµ H¶o ®· tæ chøc hai kú §¹i héi: §¹i héi lÇn I, nhiÖm
kú 1999 - 2004; §¹i héi lÇn II, nhiÖm kú 2004 - 2009. B¶n HiÕn ch¬ng 2004 ®·
kh¼ng ®Þnh: ®êng híng hµnh ®¹o cña PhËt gi¸o Hßa H¶o lµ "V× §¹o ph¸p, v×
D©n téc", t«n chØ hµnh ®¹o cña PhËt gi¸o Hßa H¶o lµ Häc PhËt, tu Nh©n, t¹i gia
c sÜ, gi¸o huÊn tÝn ®å vÒ Tø ¢n (¢n Tæ tiªn Cha mÑ, ¢n §Êt níc, ¢n Tam b¶o,
¢n§ång bµo vµ Nh©n lo¹i), t¸m ®iÒu r¨n cÊm vµ gi¸o lý ch©n truyÒn cña §øc
Huúnh Gi¸o chñ, cøu gióp ngêi nguy khã, t¬ng trî trong quan, h«n, tang, tÕ vµ
thùc hiÖn h÷u Ých cho x·
héi, cho nh¬n sanh.
Theo b¶n HiÕn ch¬ng 2004, c¬ cÊu tæ chøc Gi¸o héi PhËt gi¸o Hßa H¶o ®-
îc h×nh thµnh hai cÊp: Ban TrÞ sù Trung ¬ng vµ Ban TrÞ sù x· (phêng), ë cÊp
tØnh (thµnh) cã §¹i diÖn. Ban TrÞ sù Trung ¬ng gåm 21 thµnh viªn. Gióp viÖc
cho Ban TrÞ sù Trung ¬ng cã c¸c bé phËn nh: V¨n phßng, Ban Tµi chÝnh, Ban
Phæ truyÒn Gi¸o lý, Ban Tæ chøc vµ Nh©n sù, Ban Tõ thiÖn - X· héi, Ban KiÓm
so¸t. NhiÖm kú cña Ban TrÞ sù Trung ¬ng lµ 5 n¨m. NhiÖm kú cña §¹i diÖn tØnh
vµ nhiÖm kú Ban TrÞ sù x· theo nhiÖm kú cña Ban TrÞ sù Trung ¬ng.

Ngoµi c¸c t«n gi¸o trªn, ë ViÖt Nam cßn cã c¸c t«n gi¸o kh¸c nh TÞnh ®é C sÜ
PhËt héi, Tø ¢n HiÕu NghÜa, Böu S¬n Kú H¬ng, Baha’i... vµ mét sè hÖ ph¸i Tin
lµnh ®ang ho¹t ®éng b×nh thêng.